Osmanlı Belgeleri Için Lugatçe

Tarihvemedeniyet.
org
A
Abd : 1) Kul 2) Kle Abd-i aciz : Ben, bendeniz, ben kulunuz Abes )1 : Anlamsz, gereksiz, bo 2) Akla ve geree aykr Abid : 1) Kullar 2) Kleler Acemistan : ran Aceze : Dknler Acib : Acayip, tuhaf, ilgin Ad referandum suretiyle : lerde kabule tabi olmak artyla Adad : Saylar Adat : Adetler, gelenekler Adavet : Dmanlk Add : 1) Sayma 2) Deerlendirme, kabul etme, itibar etme Adha : Kurbanlar Adem : Yokluk, olmama Adem-i imkan : mkanszlk, olanakszlk Adem-i itaat : taatsizlik, boyun ememe Adem-i muvaffakiyet : Muvaffakiyetsizlik, baarszlk Adem-i mdahale : Karmamazlk Adem-i vukuf : Bilgisizlik, vukufsuzluk Adi : 1) Sradan, baya 2) Aalk, soysuz Adiyye : Allm, sradan Adide : ok, birok Adimlimkan : mkansz, gereklemesi mmkn deil Adiyye : Allm, sradan Adl : Adalet Adliyye : Yarg ilerinin yrtld kurum Afiyet : Salk Agleb-i ihtimal : Byk bir ihtimal Aniya : Zenginler Araz : Amalar Araz- ahsiye : Kiisel amalar 3
Tarihvemedeniyet.org
Ayar : Yabanclar, bakalar Ahad )1 : Bir 2) Tek 3) Kii Ahd : 1) Sz verme 2) And, yemin 3) Zaman 4) a, devir Ahd-i peyman : Szleme, antlama, ahitleme, and, yemin Ahd-i peyman etmek : Szlemek, ahitlemek Ahdi : Szleme, anlama ile ilgili Ahd-i karib : Yakn zamanda Aheng : 1) Ahenk, uyum 2) Elence, alp arp elenme, cmb etme 3) Niyet, kast 4) Melodi Aher : Baka, br, dier, dieri Ahidname : Ahitname, antlama metni Ahr: En son, son, sonuncu Ahiren : 1) Sonradan 2) Geenlerde, getiimiz gnlerde 3) Son zaman(lar)da, geende, bu yaknlarda Ahkam : Hkmler, kurallar Ahmal : 1)Ykler 2) Eya Ahrar : zgrler, hrler Ahrarane : zgrce Ahval : Durumlar, haller Ahval-i hazra : imdiki durum Ahvat : En ihtiyatl Ahvaz : Ahvaz (randa) Ahz : Alma, kabul Ahz ita : Alveri Ahz- asker : Asker alma Ahz- mevki : Yer almak Ahz- sar : ntikam alma, c alma Aidat : Gelirler Ail : Fakir Akabe : Kzldenizin kuzey ucunda (rdnn gneyinde), ayn adla anlan boazn kysnda bir kaza Akade : Akitler, balar, balamalar, balanmalar, dmlemeler, dmlenmeler Akalliyet : 1) Aznlk 2) Azlk Akar : Gelir getiren mlk 4
Akarat : Gelir getiren mlkler Akd : 1) Akit, ba 2) Balama 3) Dmleme 4) Nikah 5) Kurma oluturma Akd etmek : mzalamak; toplamak, dzenlemek; uygulamak, icra etmek Akd olunmak : 1) mzalanmak 2) Meclis toplanmak 3) Dzenlenmek 4) Uygulanmak, icra edilmek Akdem : 1)En nceki, en nemli 2) nce, daha nce Akdemce : nceden, daha nce Akdes : En kutsal Akib : Takip eden Akid )1 : Balayan 2) Dmleyen 3) Akit yapan, anlama yapan 4) Nikah kyan Akil : Akl banda, akln kullanabilen Akim brakmak : Sonusuz brakmak Aklam : 1) Kalemler 2) Yaz gereleri 3) Devlet daireleri 4) Brolar Akreb : En yakn Aksam : Ksmlar, blmler Aktar : Yreler, taraflar Akva : 1) En gl 2) Daha gl 3) ok kuvvetli, ok gl Akvam : Kavimler, milletler Al )1 : Aile 2) Evlat, ocuklar 3) Soy, slale 4) Hanedan Al-i Osman : Osmanllar, Osmanoullar Ala halihi : Olduu gibi Alaim : Alametler, iaretler, belirtiler Alam : Elemler, aclar, kederler Ala vechi : Gibi, zere, -ile Ala vechilicmal : zetle Alakadaran : lgililer, alakallar Alakadrilimkan : Mmkn olduu kadar, elverdike, imkanlar lsnde, olabildiince Alakilettakdireyn : ki deerlendirmeden birine gre Alamet-i farika : Ayrc zellik, amblem, arma, damga, marka Aleddevam : Srekli, daimi ekilde, boyuna, srekli olarak Alelade : 1) Sradan 2) Alld gibi, adet olduu zere Alel husus : Hususiyetle, en ok, zellikle Alelekser : ou kez, ok defa, ou zaman Aleltlak : Umumiyetle, genel olarak, mutlaka, nasl olursa olsun, rasgele 5
Alelumum : Genellikle, genel olarak Alelusul : Genel olarak, usul gereince Aleni(yye) : Ak, aikar Alessabah : Sabah erkenden Alettevali : Srekli, arkas kesilmeksizin, arka arkaya Ali : Yksek, yce, ulu Aliyy : 1) Yksek 2) Soylu Alud(e) : Bulam, bulak Amal : : Ameller, davranlar, iler Amal : Emeller Ambargo : 1) Bir devletin, gemilerin kendi limanlarndan ayrlmasn yasaklama buyruu 2) Bir maln serbest srmn engellemek iin konulan yasal yasak Ambargo koymak : 1) Gemilerin limanlardan hareketini yasaklamak 2) Bir maln serbest srmn engellemek 3) Bir mala el koymak, msadere etmek Amedi : Gelme, geli Amed d : Gidi geli Ameliyyat : 1) ler 2) lemler, uygulamalar Amelmande : alamaz, i gremez durumda Amika : Derin Amiz : -ile kark, -i iine alan, kark, karm Amizi : 1) Karma, insan arasna girme, har neir olma 2) Uysallk, geinme Amme : 1) Kamuya ait, kamusal 2) Herkes, halk Amorti : Birden denerek faizinin ilenmesine son verilen tahvil Anasr : Unsurlar, elemanlar Anasl : Aslndan, aslnda Anh : Ondan Anif : Kaba, sert, hain, iddetli Anife : Az nce geen Aniflbeyan : Yukarda zikredilen, demin belirtilen Anifzzikr : Az nce belirtilen Ankarib : Yaknda Ankasdin : Kastl olarak, bile bile Antrasit : Glkle tutuan, koku, duman karmadan, byk bir s vererek yanan bir tr takmr 6
Anud : nat Ar : Utanma, ar Ara : 1) Oylar, reyler 2) Grler, dnceler Aram : 1) Rahatlk, rahat etme 2) Durma, dinlenme Aramsaz : Oturan, yerleik Arazi : 1) Yer 2) Yerler, topraklar Arazi-i emiriyye : Yararlanma hakk kiilere verilmi devlet arazisi Arazi-i emiriyye-i haliye : Sahipsiz devlet arazisi Arazi-i haliye : Sahipsiz arazi Arbedecu : Kavgac, ngar karan, arbedeci Ardiye : Depo, ardiye Arz olmak : Sonradan ortaya kmak Arza : 1) Aksaklk, arza 2) Engebe Arzi : 1) Geici 2) Sonradan meydana gelen Ari : 1) Saf, temiz, hr, zgr 2) Uzak, uzakta Ariz : Genili, enli, genilemesine, eni konu Ariza : Dileke, alt makamdan st makama yazlan yaz Ariz-u amik : Eni konu Arz( )1 : )Genilik, en 2) Enlem 3) Sunu, sunma, takdim 4) Syleme 5) Gsterme Arz- atabey-i ulya klnmak : Padiaha sunulmak Arza : Sunma, sunu Arzi : 1) Toprakla ilgili, yerel 2) Dnyal Arziyye : 1) Yer ile ilgili, toprak ile ilgili 2) Toprakta yetien Arzuhal : Dileke Arzuke : Arzu eden, isteyen, istekli Asabiyyet : Sinirlilik, asabiyet Asafane : Vezire yakacak surette Asar )1 : zler 2) aretler 3) Yaptlar, eserler 4) Antlar 5) Gelenekler Asar : Yzyllar Asar- atika : Eski eserler Asatb : Ahrlar Asatl : Ahrlar Asayi : 1) Huzur, rahatlk 2) Gvenlik Asil : 1) Soylu 2) Vekil olmayan, kendi adna davranan 7
Asiyan : syanclar, asiler Asl esas : Gerek Asude : Huzurlu, rahat Asudegi : Huzur, rahatlk Asya-y Sugra : Kk Asya, Anadolu Asya-y Vusta : Orta Asya Aair : Airetler Atabe-i ulya : Padiahn huzuru Atabe-yi ulyaya arz : Padiaha sunma Atalet : 1) Durgunluk 2) Tembellik Atebat : 1) Eikler, basamaklar 2) iilerin kutsal ziyaret yerleri Atf etmek : evirmek, yneltmek, vermek, ynlendirmek, balamak Atf- nazar : Bak, bakma, gz atma Atf- nazar etmek : Bakmak, gz atmak Atfen : Mal ederek, ykleyerek Ati : 1) Gelecek 2) Gelen 3) Aada 4) Gelecek zaman Atika : Eski Ati-z-zikr : Aada zikredilen, bahsedilen Atiye : Gelecek, aadaki, ilerdeki, gelecekteki Atiyen : 1) lerde, gelecekte 2) Aada Avaid : Gelirler Avakb : Sonlar, akbetler Avamil : Etkenler, faktrler Avarz : 1) Belalar 2) Engeller Avd : Dn, geri dn Avdet : Dn, geri dn Avene : Yardaklar Aver : Getiren Avn : 1) Yardm 2) Yardmc, yardm eden Avn-i Bari : Tanrnn yardm Ayan : 1) Ortaya kma, grnme, belirme 2) Ak, apak, belli, ortada Ayn : Kendisi, ayn, tpks Ayni : Ayn, tpks
Ayyuk : 1) Gkyznn en yksek yeri 2) Alpha Avriga yldz, gn kuzey yarmkresinde bulunan bir takmyldzn en parlak yldz Aza : 1) yeler 2) ye Azade : zgr, kurtulmu Azadeser : Ba din, sorumluluk tamayan, rahat, sorumsuz Azam(i) : En ok, en fazla, en byk, byk Azamiye : Badata bal bir kaza Azim : Byk Azimet : 1) Gitme, gidi 2) Hareket edi, yola k Azimkar : Azimli Azmi : Azimle, kararla ilgili Azmude : 1) Deneyimli 2) Denenmi Azm sebat : Kararllk
B
BA
Ba : le, ilgili Ba emr-i sami/ali : Sadrazam emriyle (fermanyla) Ba tezkire : Tezkire ile Bab : 1) Kap 2) Geit 3) Blm, fasl 4) Konu Badehu : Daha sonra, ondan sonra Badema : Bundan sonra, bundan byle Badezin : Bundan sonra Badezzuhr : leden sonra Badi : 1) Neden, sebep 2) Yol aan, sebep olan Bai : Ayaklanan, isyankar, serke, asi Baiyane : Asice, dikballkla, serkee Bateten : Anszn, apansz Bay : Azgnlk, serkelik Bahir : 1) Gn gibi ortada, apak 2) Parlak, aydnlk Bahr-i Ahmer : Kzldeniz Bahr-i Faris : Basra Krfezi Bahr-i Muhit-i Atlasi : Atlas Okyanusu 9
Bahr-i Muhit-i Hindi : Hint Okyanusu Bahr-i Sefid : Akdeniz Bahriye : 1) Deniz ile ilgili 2) Donanma ile ilgili 3) Deniz kuvvetleri tekilat, bahriye 4) Deniz Harp Okulu Bahriyyun : Denizciler Bahs : Bahis, konu Bah : 1) Ba, ihsan, verme 2) Datma Bahtiyari : 1) Bahtiyarlk, mutluluk 2) randaki Bahtiyar airetine mensup Bahusus : zellikle, hele hele, bilhassa Baid : Uzak Bais : Sebep olan, icap ettiren Bakaya : Arta kalan, kalnt Bakyye : Geri kalan, artan, bakiye, devam Baki : 1) Kalc, lmsz 2) Bundan baka 3) Geri kalan, artan Bakiye : Bk. Bakyye Bala : Yukar, st Bali olmak : Tutmak, ulamak, varmak Bane(h) : randa Irak snrna yakn bir yer Bar : Yk Bar- giran : Ar yk Bari : Tanr, yaratc, yaratan Bargir : Beygir Barik : Parlayan, parldayan Basiret : Grme gc, sezgi Bast : Ama, yayma, uzun uzadya anlatma Bast eylemek : 1) Yaymak, sermek 2) Aklamak, sergilemek Bati : Yava, ar hareketli Batin : Kuveytin batsnda bir blge ve vadinin ismi Bayi : Satc, bayi Bay-i hal : Zengin halli Bazyan : Musul Vilayetine bal kaza
BE
Beca : Yerinde, uygun 10
Bed : Balama Bedan : Balangta, ilkin, ilknce Bedahet : 1) Dnmeden, hemen konuma 2) Aklk Bedbin : Karamsar, ktmser Bedbinane : Karamsarca, karamsarlkla, ktmserlikle Bedbinlik : Ktmserlik Bedel : Denk, karlk Bedelat : Bedeller, cretler, karlklar Bedel-i misl : Tasarruf hakk karlnda verilen ve emsaline uygun olan para Bedeviyyet : 1) Bedevilik 2) Konargerlik, gebelik Bedhah : Kt niyetli Bedhahane : Ktlk, fenalk isteyene yakacak surette, kt niyetli ekilde, bakasnn ktln isteyerek Bedidar : Meydanda, aikar, ortada Bedihi: Besbelli, apak Bedter : Daha kt, beter Begayet : ok, son derece Behemehal : Her halde, elbette, mutlaka, ne olursa olsun, kesinlikle Behiyye : Gzel, iyi Beka : Kalclk, devamllk Belahet : Eblehlik, aptallk Belde : 1) Kent, belde 2) Diyar, memleket Belde-i tayyibe : 1) Gzel kent 2) Medine Beledi : Kentli Beli : Belegat sahibi, dzgn konuan; szde dzgnlk; dzgn Beliyye : Bela, sknt, ac Benadir (Banadir) : Somali kysnda bir blge Bend : 1) Ba 2) Balayan Bende : Kul, kle Bendegan : 1) Kullar 2) Kleler 3) Padiahn hizmetinde bulunanlar Bendehane : Benim evim, bendenizin evi Bender : Liman, rhtm, ticaret liman Bender Bir : randa bir ehir Benevi : Oul ile ilgili, ola ait 11
Beni : Oullar Ber : 1) zeri 2) zerinde 3) zerine 4) zere, gre Berahin : Kantlar, deliller Berat : Brve, nian, yetki veya rtbe verildiini bildiren ferman Berhava : Havaya uurma Beray : in, maksadyla Beray malumat : Bilgi vermek iin Berdevam : 1) Devam eden 2) Kalc, srekli Bergzide : 1) Seilmi, seme, sekin 2) Semi Beri : 1) Temiz, kurtulmu 2) Beriyye : 1) nsanlar 2) Kr Berkemal : En iyi biimde, mkemmel Bermucib-i : Uyarnca, gereince, mucibince Bermutad : Alld gibi, her zamanki gibi Bertafsil : Ayrntl olarak Berri : Karac, kara ile ilgili Bervech : Olduu gibi, olarak Bervech-i : Gibi, zere, olduu ekilde Bervech-i meruh : Akland gibi, ayrntl olarak anlatld gibi Bervech-i ati : Aada olduu gibi, aada grlecei gibi Bes : 1) Zarar, ziyan 2) Zahmet, zorluk 3) Fenalk Bess : 1) Dile getirme 2) Ortaya karma 3) Datma, yayma Besalet : Yiitlik, kahramanlk Beaet : Glelik, gleryzllk Beeriyet : nsanlk Betaet : Arlk, yavalk Betaetle : Ar ar, yava yava, usul usul Betahsis : zellikle, hele hele Betekrar : Tekrar ile Bey : 1) Sat 2) Satn alma Beyanat : 1) Deme 2) Aklama Beylik gemisi : Hkmet gemisi Beyn : Ara, orta Beynelmilel : Uluslararas, milletleraras 12
Beynennas : nsanlar arasnda Beynenanasr : Unsurlar arasnda Beynindeki : Arasndaki Beyt : Ev, mesken, hane Beytutet : Gecelemek, geceyi geirmek, gece kalmak Bey ira : Almsatm Bezl : Sama, datma Bezl-i himmet buyurmak : Himmet etmek, gayret etmek, aba gstermek Bezl-i makderet etmek : aba gstermek, gayret gstermek Bezl-i nkud : Para sama, para datma
B
Bi : -sz Bi aman : Amansz, aman vermeyen, acmasz Bi asl : Aslsz Biavnillahiteala : Yce Allahn yardmyla Bidayet : Balang, balama Bidayet-i emirde : lkin, ilk balarda, nceleri Bidayeten : Balangta, ilkin Bidayet mahkemesi : Asliye Mahkemesi Biddefeat : Defalarca Biesas : Aslsz, temelsiz, dayanaksz Bigane : 1) Yabanc 2) Umursamaz, kaytsz Bihakkn : Hakl olarak, hakkyla Bihar : Denizler Biitibah : Kukusuz, phesiz Bikayd : 1) Umursamaz, kaytsz, laubali, vurdumduymaz 2) Kaytszca Bikes : Kimsesiz Bil mevcude : Mevcut ederek Bila : -sz Bilad : Memleketler, ehirler, kasabalar Bilahire : Sonra, sonradan, ahiren Bilakayd : Kaytsz artsz, kesin Bilakaydart : Kaytsz artsz 13
Bilamani : Manisiz, engelsiz Bilateehhr : Gecikmeksizin Bilatehlike : Tehlikesizce, tehlikeye dmeden Bilacret : cretsiz, parasz, para demeksizin, parasz olarak Bilbeyan : Beyan ederek Bilcmle : Btn Bildefaat : Defalarca Bilfiil : Gerekten, fiilen, fiili olarak, yaparak, katlarak Bililtizam : Bile bile, bilerek, kastl olarak, bildii halde Bilimtisal : Uyarak Bilistizan : zin alarak, izinli olarak, izinle Bilklliye : Tm, btn, bsbtn, tamamen Bilmukabele : Karlkl, karlkl olarak, karlnda Bilmnavebe : Dnml olarak, nbetlee Bilumum : Tm, btn, hep Bilutfihiteala : Yce Tanrnn ltfuyla, Yce Tanrnn yardmyla Bilvasta : 1) Dolayl olarak 2) Arala, vasta ile Bilvcuh : 1) Corafi bakmdan 2) Her ynden Bimuhaba : korkusuz, ekinmeden Bin : Oul, olu Binaberin : Bundan dolay, bunun zerine, bu sebepten Binaen : -den dolay, -den tr, -iin; dayanarak, yaplarak Binaen ala zalik : Bundan dolay, bunun zerine Binaen aleyh : Bunun zerine, bundan dolay Binnefs : Kendisi, bizzat, iinden, kendiliinden, kendi kendisi Binnetice : Sonuta, sonu olarak Binnisbe : Bir dereceye kadar, nispeten Bint : Kz, kz Birke )1 : Glck, glet, byk su birikintisi, byk havuz 2) Gs Bissuhule : Kolayca, kolaylkla Bisud : 1) Yararsz 2) Kazansz Biar : 1) Tutsak 2) Tutma, tutu 3) Altn veya gm kakma Bitab : Bitkin, dermansz Bitamamihi : Tmyle, btn, hep, tamamyla 14
Bitaraf : Tarafsz, yansz Bitarafi : Tarafszlk, yanszlk Bitlis : Bitlis Vilayeti Bittabi : Doal olarak, tabiatyla Bittedric : Yava, yava, ar ar, tedricen, gitgide Bizar : Bezmi, usanm, bkm Bizar olmak : Bkmak, usanmak, bezmek Bizzarure : Zorunlu olarak, ister istemez
BO
Bobin : 1) Makara 2) inden elektrik akm geebilen yaltlm tel ile bu telin makara tiresi gibi sarl bulunduu silindirden oluan aygt. Borda : Geminin yan Boruzen : Borazanc
BU
Bur : Hayrsz, dnya ve ahrete hayr olmayan kimse Burhan : Kant, delil, tank Butlan : Hkmszlk, geersizlik, batllk Butun : 1) Karnlar 2) Kuaklar, nesiller
B
Bfe (Fr.) : 1) Toplantlarda yiyecek ve ieceklerin konulduu masa 2) ine sofra takmlarnn konulduu dolap 3) Yiyecek, iecek, gazete, dergi vs. satan kk dkkan Bhtan : ftira Blend : 1) Yksek 2) Yce 3) Uzun Brhan : Kant, delil Brudet : Soukluk, souk Byut : Evler, meskenler, haneler
C
Caibe : Sylenti Caiz : Uygun Cali : 1) Tuzak 2) Cilal, parlak, bariz
15
Calib : ekici, eken Calib-i dikkat : Dikkat eken Cami : 1) Derleyen, toplayan 2) ine alan, iinde bulunduran Camia : Toplum, topluluk Cani : 1) Canl 2) Candan Canibinden : Tarafndan Cari : Geen, cereyan eden, geerli, yrrlkte Cask : Cask (randa) Cay : 1)Yer 2) Makam Cay- sual : Sorulmas gereken yer, sorulmas gereken ey Cebel : Da Cebr : Zorlama, zor kullanma Cebren : Zorla, zor kullanarak Cebri : Zoraki, zorlama ile Cedid: Yeni, kullanlmam Cedvel : 1) Cetvel 2) izelge 3) Su kanal, su ark Cehd : aba, abalama Cehd ikdam : aba gsterme, alp abalamak, gayret etme, didinme Cehl : Bilgisizlik, cahillik Celadet : Yiitlik, kahramanlk Celb etmek : Getirmek Celb olunmak/edilmek : Getirilmek Celb: 1) ekme, kendine ekme 2) ekilme 3) arma Celb-i kulb : Kalpleri elde etme, kalpleri fethetme Celi : 1) Ak, ortada, belli 2) Aka, uluorta Celil(e) : Byk, ulu, yce Cem : ah Cem : Toplama Cemaat : 1) Topluluk 2) Toplum 3) Bir mezhebe bal olanlar Cemcemal (ememal) : Irakta Kerkk ve Sleymaniye arasnda bir yer Cemian : Tm, toplu olarak, hepsi Cemil(e) : Gzel, ho Cemilekari : yilik yapma, iyilikseverlik Cemiyet : 1) Topluluk 2) Toplum 3) Dernek 16
Cemiyyat : 1) Toplumlar, topluluklar 2) Cemiyetler, dernekler Cenab : 1) Sayn 2) Hazreti Cenab- mulukane : Padiah Cengaver : Sava Cenub : Gney Cenub-i garbi : Gneybat Ceraid : Gazeteler Ceraim : Sular, crmler Cereyan : 1) Aknt, akm 2) Elektrik akm, cereyan 3) Olma, meydana gelme 4) Gidi Cereyan etmek : 1) Olmak, gereklemek 2) Akmak Cerh : 1) Kabullenmeme, kabul etmeme 2) Yarala(n)ma Cerh etmek : Yaralamak; rtmek Cerib : Dnm Ceriha : Yara Cerihadar etmek : Yaralamak Cerm : Su ileme Cerr : ekme, srkleme Cerr etmek: Dolamak; ekmek Cesamet : Byklk, irilik Cesim : ri, byk Cesur : Cesur, ok yrekli, yiit Cevab- afi : Yeterli cevap Cevabname : Yazl cevap Cevanib : 1) Yanlar, taraflar 2) evre, yre Cevanib-i erbaa : Drt ana yn Cevaz : 1) zin 2) Onay, olur Cevelan : Dolama, gezinme, gezinti Cevelan : Dolama, gezinme, gezinti Cevelangah : Gezinti yeri, dolama yeri Cevr : Eziyet, ezme, zulm, hakszlk, cefa Cezair : Adalar Ceza-y nakdi : Para cezas Cezire : Ada Ceziretl Amayir : Amayir Adas 17
Ceziretl Arap : Arabistan Yarmadas Cezm : Kesin karar Cezr : 1) Kk 2) Asl 3) Suyun alalmas, cezir Cibal : Dalar Cibayet : Vergi toplama, vergi tahsildarl, vergilerin ve bakaca devlet gelirlerinin tahsili Cidal : 1) Mcadele, kavga 2) Hararetli konuma Cidalcu : 1) Sava, mcadeleci 2) Kavgac Ciddiyet : 1) Ciddilik 2) Arballk 3) nem Cigersuz : 1) Cier yakan, ackl 2) Cieri yanm, yrei yank Cihanbani : 1) Dnya bekilii 2) Hkmdarlk Cihandari : Byk hkmdarlk, imparatorluk Cihat : 1) Ynler, taraflar 2) Sebepler, nedenler 3) Yerler 4) Bakmlar, alar, bak alar Cihet )1 : Yan, yn, taraf 2) Sebep, vesile, bahane, ilgi 3) Vazife, hizmet Cimal : Develer Cinayat : Cinayetler Cinayetkarane : Canice Cisr : Kpr Cisreyn : 1) ki kpr 2) Galata ve Unkapan kprleri Civanbaht : Talihli, talihli gen Civar : 1) evre, yre 2) Komu blge, komu Ciyadet : Yenilik, tazelik; gzellik Cuyan : Arayan, arayc, isteyen Cda : Ayr, ayrlm Cmle : 1) Grup 2) Tm, btn, hep 3) Tmce, cmle 4) Sistem Cmleten : Tmyle, hep birlikte, tm Cndi : 1) Askeri 2) Svari, askeri svari 3) Usta binici Cnha: Kk su Cret : Cesaret Cretyab : Cret bulan, cesaretli, cretli, cretkar Crm : Su, crm Crm-i mehud : Sust Czi : Az, biraz, bir para
18
aker : 1) Kul, kle 2) Hizmeti, uak akerane : 1) Kul gibi, kle gibi 2) Uak gibi 3) Ben, bendeniz aresaz : are bulan, zm yolu bulan arh : 1) Tekerlek 2) ark 3) krk arh/ark : (Denizcilikte) Mhendis, teknisyen arnaar : aresiz, ister istemez, zorunlu olarak ektirme : 1) Yelkenleri olmakla birlikte krekle de yol alan eski zaman gemisi, ektiri 2) Byk yelken kay end : Birka endan : O kadar, o denli etine : Karadan bakenti irkab : Pis su, irkef lemerik : Osmanl Devletinde Van Vilayetine bal kaza, gnmzde Hakkari ili.
D
Dad feryad : Hayflanma, feryat etme, feryat figan Dadar : 1) Yaral 2) Dalanm 3) ok zgn Dadar etmek : Dalamak, zmek Dadar olmak : Dalanmak, yrei dalanmak, yrei yaralanmak Dahilen : ten, ierden Dahl : 1) Girme 2) Karma, mdahale etme 3) Etki 4) Niyet 5) Gelir Dai : aran, davet eden Daim(e) : Srekli, devaml Daimi : Srekli, devaml Daimlevkat : Her zaman, srekli olarak Dain : Alacakl Dainler Vekili : Duyun- Umumiye alacakl temsilcisi Daire : 1) Belirli devlet ilerini evirmekle grevli kurulularda her biri ve bunlarn iinde altklar yap 2) Bir yap ya da gemide belli bir ie ayrlm blm Daire-i aide : Ait olduu resmi makam Daire-i Sadaret : Sadrazamlk Dairesi, Babakanlk Daiye : ten gelen duygu, istek
19
Dakik : 1) Un 2) nce, hassas 3) Dikkatli Dakika : 1) Altm saniyelik zaman birimi, dakika 2) nce dnce Dal etmek : Delil etmek Dal olmak : Delalet etmek, gstermek Dana )1 : ok iyi bilen 2) Bilen, bilir 3) Bilgin Dane : 1) Kurun 2) Tane Dar : 1) Ev 2) Yer Darb : Dvme, vurma Darb etmek : 1) Dvmek 2) Para basmak Darlfnun : 1) Fenler yurdu 2) niversite 3) stanbul niversitesi Darttalim : Osmanl dneminde Arapa renmek iin alan bir okul, okul Dava vekili : Avukatn iini gren baro d kii, baro tekilat bulunmayan yerlerde kanuni msaade ile ve vekil sfatyla dava takibine yetkili olan kimse Dava vekaleti : Avukatlk Daver : Vezir, hkmdar, hakim Davud : Davud peygamber Deavi : Davalar Debbahane : Tabakhane, sepi atlyesi Debboy : Depo Def edilmek : Uzaklatrlmak Def etmek : Uzaklatrmak Defaatle : Birok kez Defaten : Bir defada Defatir : 1) Defterler 2) Brolar Defter-i Hakani : Osmanl tapu ve kadastro tekilat Dehalet etmek : 1) Snmak 2) Karmak, mdahale etmek Dekovil : Ray aral 60 cm. eninde ya da daha az olan, arabalar buhar, hayvan ya da insan gcyle yrtlen kk demiryolu Delail : Deliller Delalet: 1) Yol gsterme, klavuzluk, rehberlik 2) Araclk 3) Alamet olma 4) aret Delil : 1) Klavuz, rehber 2) Kant Dellal : Tellal, simsar, arac Dellaliyye : Tellallk, simsarlk, araclk creti Denaet : Alaklk 20
Der : 1) Kap 2) Maara 3) Cins, tr Dera : Suriye Vilayetinde bir sancak Derakab : Hemen arkasndan Deran : Annda, derhal; onda Derc : Yazma Derdest : 1) Tutma, elde etme 2) Elde olan, yaplmakta olan Derdest edilmek : Yakalanmak Derdest etmek : Yakalamak Derdest olunmak : Yakalanmak, ele geirilmek Derecat : Dereceler, aamalar, basamaklar Derhatr etmek : Anmsamak, hatrlamak Der-i aliyye : 1) Yksek kap 2) stanbul Derk : 1) Kavrama, anlama, idrak etme 2) Elde etme, ele geirme Derkar : Malum, belli, aikar, ortada, sz konusu, bilinen Derkenar : Kenar yazs Dermiyan : leri srme, ne srme Derpi : Gz nnde bulundurma Dersaadet : stanbul Deruhde : stnde, uhdesinde Deruhde etmek : stne almak, grev bilmek Derun : , ieri, ierisi, ieride Desais : Hileler, oyunlar, dzenler, entrikalar, dolaplar Desise : Hile, oyun Desisekarane : Hilekarlkla, dzenbazca Dessas : Hileci, entrikac, dzenbaz Dest : El Destgah : Tezgah, atelye, Destres olmak : 1) Ele geirmek, elde etmek 2) Erimek, ulamak 3) Kolay olmak, imkan dahilinde olmak Desturi : zin, msaade, ruhsat ile ilgili Devair : Daireler, devlet daireleri Devapezir : Tedavi edilebilir Deveran : Dnme, dolama; dolam Devle : Devlet 21
Devletl : Refah, saadet ve nimet sahibi (Vezir ve mir gibi byk rtbe sahiplerine verilen bir unvan) Devr : 1) Dnme, dolama 2) Aktarma, nakletme, devir, teslim 3) Zaman, devir, a Devirmek : Toplamak, derlemek, bir araya getirmek Draz : Uzun Dibace : nsz Dide : Grm, grlm Dilhah : Gnln istedii, istekli, taraftar Dilhun : Gnl kanam, kan alayan Dilhun etmek : Kan alatmak, ok zmek Dilhun olmak : i kan alamak, ok zlmek Dilsuz : zc, gnl yakc, yrek paralayan Din-i mbin : Mslmanlk, slam dini Dirayet : Zeka, bilgi, kavray Diri etmek/eylemek : Esirgemek Diri : Esirgeme Divan- Hmayun : Halkla ilgili sorunlarn zmlendii, devlet ilerinin grld padiahn huzuru (Bu mecliste Sadrazam, eyhlislam, kazaskerler, defterdarlar vs. devletin ileri gelenleri de hazr bulunurdu). Divan- Muhasebat : Saytay (Devlete sarf olunan paralarn hesabn kontrol ve denetim altnda bulunduran yksek kurul). Diyanet : 1) Dindarlk 2) Din Dosti : Dostluk, sevgi Duba : 1) Yk tamak ya da kpr kurmak iin kullanlan alt dz bir tr deniz arac 2) i bo, her yan kapal, suyun stnde yzen bir tr byk amandra Duar : Uram, tutulmu, yakalanm Duhl : Giri, ieri girme Duhuliye : Giri creti Dun : 1) Aa, aada 2) Aalk, adi, soysuz Dur : Uzak Dur draz : Uzun uzadya, ayrntl olarak Durendi : leriyi dnen, ihtiyatl, tedbirli Drbin : 1) leri grl, ileriyi gren 2) Drbn Drbinyane : leri grllkle, ileriyi grerek 22
Drst )1 : Drst, emin gvenilir 2) Doru 3) Tam Dvel-i Muazzama : Byk Devletler (ngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya-Macaristan, Almanya, talya) Dvel-i Mtehabbe : Birbirini dost sayan devletler Dvel-i Mtelife : tilaf Devletleri Dvel-i Mttefika : ttifak Devletleri Dvelliye : Devletlerle ilgili, devletleraras Dyun : Borlar
E
Eazm : Byk insanlar Ebhar : Denizler Ebna : Oullar Ebna-y sebil : Yolcular Ebniye : Yaplar, binalar Ecanib : Yabanclar Ecl : Sebep, neden Ecmal : Develer Ecnas : Cinsler; soylare Ecvibe: Cevaplar, yantlar Ecza : 1) Paralar, czler 2) la yapmnda kullanlan maddeler Eda : 1) deme 2) Yerine getirme 3) slup, tarz, tavr Edevat : Aralar, aletler Edna : 1) En aa 2) En alak, en bayalk, en adi 3) En az 4) Dk dereceli, dk rtbeli Edvar : Devirler Edviye : lalar, devalar Efal : ler, ameller, eylemler, hareketler Efdal : En erdemli, en stn, en bilgili Efham : En yce, en ulu Efkar : 1) Fikirler, dnceler 2) Oy, gr 3) Hznlenme Efkar- umumi(ye) : Halkn, umumun dncesi, kamuoyu Efrad : Fertler, bireyler Efrad- mstebdele : Askerlikten tezkere alanlar, askerlik grevini tamamlayanlar Efvah- nariyye : Ateli silahlar 23
Efza : oaltan, artran ilave eden, veren Efzun : Fazla, ok Egeri : Her ne kadar, ise de, geri Ehass : 1) En has, en zel 2) Balca Ehass-i amal : Emellerin balcas Ehemm : En nemli Ehl-i hibre : Bilirkii Ehl-i slam : Mslmanlar Ehliyyet : 1) Yetki 2) Yeterlilik 3) Yeterlilik belgesi Ehven : 1) En ucuz 2) En zararsz 3) En kolay 4) ok basit, ok hafif Ehven-i err : errin en zararsz Ehveniyyet : 1) Ucuzluk 2) Zararszlk Ekalim : 1) lkeler, diyarlar 2) Ktalar, byk toprak paralar 3) klimler Ekalliyet : Aznlk Ekber : En byk Ekide : Pekitirilmi, salam, kuvvetli, kesin Ekiden : 1) Pekitirerek, ak ve net olarak 2) Tekrar tekrar Ekrad : Krtler Ekremi : Cmertlik, eliaklk Ekseriyya : ok defa, ou zaman, sk sk El Ari : Msrda muhafzlk Elan : imdi, u anda Elcezire : Mezopotamya Elfaz : Szler El-halet hazihi : Henz, imdi, hala, bugn, imdiye kadar El hasl : Netice itibariyle, szn ksas, ksacas Elime : 1) zc, ac verici 2) Sanc verici, artc Elvermek : 1) Yetmek, yetecek kadar olmak 2) Uygun gelmek Elviye : Sancaklar Elyak : en layk, en yarar, en uygun, en elverili El yevm : Bugn, imdi, u anda Elhac : Hac Elmahi : ncelemeye, aratrmaya merakl adam Elvermek : 1) Yetmek, yetecek kadar olmak 2) Uygun gelmek 24
Elzem : ok gerekli Emakin : Mekanlar, yerler Emarat : aretler, belirtiler Emare : Belirti, iaret Emaret : Beylik, emirlik, prenslik Emiriyye : Devlete ait Emlak : Mlkler, emlak Emlak- mdevvere : kinci Merutiyetin ilanndan sonra Hazine-i Hassadan Maliyeye devrolunan emlak Emn : Gvenlik, eminlik, korkusuzluk, rahatlk Emniyyet : 1) Eminlik, gven duygusu 2) Polis tekilat, emniyet tekilat 3) Kollama Emniyyet-i umumiye : 1)Genel gvenlik 2) Polis tekilat Emr : 1) 2) Buyruk, emir 3) Konu, husus Emrivakii : Oldubitti Emr ferman hazreti men lehl emrindir : Emir ve ferman emir sahibi olan kimsenindir Emsal : 1) rnekler 2) Benzerler 3) Katsay 4) Akran Emtia-i ticariye : Ticaret mallar Emval : Mallar Emval-i emiriyye : Devlet mallar Emval-i menkule : Tanabilir mallar Encam : 1) Son 2) Yapma, yerine getirme 3) Bitirme Encmen : 1) Meclis 2) Dernek 3) Topluluk 4) Komisyon Endaht : (Silah, top) atma, ateleme, at Endinak : Dnceli, kaygl Engiz : 1) Hareket ettiren, oynatan 2) Kkrtan, kkrtc 3) Koparan 4) Kartran Enhar : Nehirler, rmaklar Enin : nilti, inleme Enker : En irkin, en iren, pek fena Enseb : En uygun, en mnasip Enva : Trler, eitler Envar : Iklar, aydnlklar Enzar : 1) Baklar 2) Gzler Erdiye : rt Eracif : Yalanlar, yalan szler 25
Eramil(e) : Dullar, dul kadnlar Erbaa : Drt Erbab : 1) Sahip 2) Bakan, reis, lider 3) Patron 4) Ehil, usta Erkam : 1) Yazlar 2) Saylar 3) Resimler Erkan : Reisler, liderler, nderler Erkan- harb : Kurmay Erkan- harbiyye : Kurmay subaylar topluluu Erkan- harbiyye-i umumiye : Genelkurmay Esame : Osmanlda ulufe defteri Esami : simler Esaret : 1) Tutsaklk, esirlik 2) Klelik, kulluk Esasen : Aslnda, temelde, prensipte Esasl : Salam, salam temelli Esb : At Esbab : Sebepler, vastalar Esbab- mucibe : Gereke, gerekeler Esbak : nceki, eski Esedullah : 1) Allahn Arslan 2) Hz. Ali Eser : Etki; iz; yapt Eshab : Sahipler Eshab- mesalih : Devlet dairelerinde ii olanlar, resmi dairelerde ilerini takip eden kimseler Esham : 1) Oklar 2) Hisseler, paylar 3) Bor senetleri Esham ve tahvilat : Hisse senetleri ve tahviller Eshel : Daha kolay, pek kolay Esile : Sorulan eyler Esirgemek : 1) Korumak, himaye etmek 2) Bir eyi yapmaktan ya da vermekten kanmak 3) (Olumsuz biimde) Feda etmekten ekinmek Eskal : Ar ykler, arlklar Eslaf : Selefler, kendisinden nce ayn ii yapanlar Eslem : En gvenilir, en drst, en salam Eslem-i turuk : En gvenilir yol Esliha-i nariye : Ateli silahlar Esma : simler, adlar Esman : Deerler, fiyatlar, semenin oulu 26
Esmar : Meyvalar, semerin oulu Esnaf )1 : Snflar, kategoriler 2) Esnaf kesimi Esnan : 1) Yalar 2) Diler 3) Yllar Estan(e) : Dinlenme yeri, istirahat yeri Ester : Katr Esvab : Giysi(ler) Eedd : En iddetli Eedd-i ihtiyac : htiyacn en zorunlu olan Egal : ler, uralar Eirra : En ktler, en irretler, en azllar Ehr : Aylar Ekal : ekiller Ekya : Haydutlar, akiler Eraf : Sosyete, sekinler, ileri gelenler Eref : En erefli Eya : Nesneler, eya Etba : 1) Uyanlar, tabi olanlar 2) Hizmetiler, uaklar Etfal : 1) ocuklar 2) iek fidanlar Etbba : Tabipler, doktorlar Etvar : Tavrlar, hal ve hareketler Evahir : Sonlar, son gnler Evail : lk vakitler, eski, gemi zamanlar Evamir : Emirler Evast : Ortalar, ortadakiler, ortada bulunanlar Evliya : 1) Veliler, erenler 2) Emir sahipleri, st dzey yneticiler 3) Koruyucular, hamiler 4) Veliler, renci velileri Evliya-i umur : lerin banda bulunanlar, i banda bulunan kimseler Evvel ve ahir : 1) Eninde sonunda, erge 2) Balangtan beri, her zaman, en batan beri Evvela : lkin, ilk nce Evveli : 1) En nce 2) lk nceleri Evkaf : 1) Vakflar, vakf eserler 2) Vakflar Mdrl Evkaf- hmayun : Padiah vakflar Evkat : Vakitler Evkat- muayyene : Belirli vakitler 27
Evlad : 1) ocuklar 2) Soy, nesil, kuak Evrak- havadis : Gazeteler Evvelce : 1) nce 2) nceleri, eskiden 3) Daha nceden, daha nce Evvel be evvel : Her eyden evvel Evvel emirde : in banda, her eyden nce Evvel ve ahir : 1) Eninde sonunda, erge 2) En bata, balangta, her zaman, daima Evvelen : Birincisi, ilk olarak Evveli : 1) En nce 2) lk nceleri Evza : Haller, vaziyetler, tavrlar, davranlar, durumlar Eyadi : Eller; yedin oulu Eydi : Eller Eytam : Yetimler, kszler Eyyam : 1) Gnler 2) Zaman, devir, a Eyyam- resmiye : Resmi gnler Ez ser-i nev : Sil batan, yeni batan Ezan cmle : Bu cmleden olarak, bunlar arasnda; mesela Ezani : Ezan ile ilgili Ezani saat : Gnein bat vaktini saat 12 olarak kabul eden zaman sistemi Ezcmle : Balca, zellikle, bu arada Ezhan : 1) Zihinler 2) Akl, fikir, zeka, hafza, anlay, kavray Ezher : Parl parl, gzel ve parlak Ezmine-i kadime : Eski zamanlar
F
Faale : Yapanlar, edenler, ileyenler Faaliyet : 1) Faaliyet 2) alma, gayret 3) Etkinlik Fahametpenah : Snlacak ulu makam Fahim, fahime : ok kuvvetli, itibar ve nfuz sahibi olan Fahimane : Fahim (akll) olana yakacak surette Fahi : 1) Ar 2) ri 3) irkin, ahlak d 4) nsafszca 5) Agzl, tamahkar Fahr : 1) vnme, vn, kvan 2) Ululuk 3) n 4) Erdem Fahri : 1) Onursal 2) Karlksz alma Faik : stn Farza : 1) Grev, yaplmas zorunlu ey 2) Bor 28
Farza-i zimmet : Zimmet borcu, boyun borcu Fari olmak : 1) Vazgemek 2) Geri durmak 3) Bitirmek, kurtulmak Fark : 1) Ayrlk, bakalk 2)Ayrma, ayrt etme, ayrlma, seilme Fart : 1) Ar 2) Arlk Farz- muhal : mkansz olan bir eyi olacakm gibi ele alma Farziyye : Varsaym, hipotez Fasid(e) : 1) Fesat karan 2) Bozan 3) Bozuk Fasl : 1) zmleme, halletme 2) Blm, bab 3) Mevsim 4) Kesinti 5) Ayrma 6) Ayrlma Fatanet : Bk. Fetanet Fatiha : Balang Faysal : 1) Kesin karar 2) Keskin kl 3) Yarg, hakim Faysalpezir olmak : Sonulanmak, zmlenmek, gereklemek Fazihet : irkinlik, rezillik, rezalet Fazilet : Erdem; stnlk; gzel vasflar Fecaat : Feci durum Fecayi : Facialar, felaketler Fecia : Felaket, facia Fedakaran : Fedakarlar, zverililer Fehamet : Ululuk Fehm : Anlama, anlay Felahat : iftilik Felc : Fel, inme Felemenk : Bugnk Hollanda, Belika ve kuzeydou Fransaya eskiden verilen ad Fenar : Fener Fenniyat : Teknoloji Fenniyye : Teknik, fen ile ilgili Feragat : Vazgeme, brakma Fera : 1) Tasarruf hakkn devretme 2) Vazgeme, brakma 3) Bitirme Feramin : Fermanlar, buyruklar Ferdas : Ertesi Ferdasnda : Ertesinde Ferdenferda : Tek tek, bir bir, birer birer Feri : 1) kinci derece, ikincil, tali 2) Ayrnt ile ilgili Ferih : Ferahlk iinde geen 29
Ferik : Kolordu komutan, korgeneral Ferikan : Tm veya korgeneraller, ferikler Fer etmek : Demek, yaymak, sermek Feriyye : kinci derecede, ikincil Ferman- hmayun : Padiah ferman Fermanferma : 1) Emir veren, emir sahibi 2) Komutan, padiah, hkmdar 3) Tanr Fersa : Tketen, andran, yoran, bitiren Fesad : 1) Bozukluk 2) Bozgunculuk, fesat, arabozanlk 3) Fitne 4) Ktlk Fesede : 1) Fesat karanlar 2) Bozucular, bozanlar, bozguncular Fesh : 1) Bozma, datma, kaldrma 2) Bozulma, datlma, kaldrlma Fetanet : abuk kavrama, zihin akl Fetvapenah : eyhlislam Fevaid : Faydalar, menfaatler, karlar, kazanlar, yararlar Feveran : 1) Kaynama, fokurdama 2) Fkrma 3) Damar atmas, damar vurmas 4) fkelenme, kplere binme Fevk : 1) st, yukar 2) stn Fevkalade : Olaanst, olaan d, allmn tesinde Fevkalhadd : Haddinden fazla, ar derecede Fevkinde : stnde Fevt : 1) Geme, geip gitme 2) lme, lm Fevt etmek : Karmak Feyz : 1) Bolluk, bereket 2) Tama, takn 3) lim, irfan Fezahat : Edepsizlik, rezillik, alaklk Fezaih : Bk: Fezayih Fezail : Faziletler, erdemler Fezayih : Edepsizlik, alaklk, rezillik Fkarat : 1) Hikayeler 2) Blmler Fkdan : Yokluk, bulunmama Fkra : 1) Ksa hikaye 2) Blm 3) Ksa haber 4) Gnlk yaz 5) Fkra 6) Omur Frak )1 : Siyasal partiler 2) Askeri birlikler 3) Tmenler 4) Topluluklar, gruplar 5) Mezhepler Frka : 1) Askeri birlik 2) Parti 3) Tmen 4) Topluluk, grup Frka-i siyasiyye : Siyasal parti Ftr : Oru aan 30
Fiat : Fiyatlar Fi : Baklagillerden hayvan yemi olarak yetitirilen bir bitki Fiham : Sz geenler, ulu kiiler, bykler Fil : Eylem, hareket Fiiliyat : Hareketler, eylemler, iler Filcmle : Sonunda, nihayet Filhakika : Hakikatte, hakikaten, gerekte, dorusu Filiyye : 1) Eylem ile ilgili 2) Etkinlik, faaliyet, aktivite 3) Eylemsel, fiili Filvaki : Hakikaten, gerekten Fimabad : /Bundan sonra, bundan byle Finefsilemr : Aslnda, gerekte Firifte olmak : Aldanmak Firuz : 1) Muzaffer, galip 2) Uurlu, kutlu, talihli Futa : 1) Petamal 2) Sark, destar Fuzuli : 1) Gereksiz, bouna 2) Zevzek Fnun : 1) Fenler, teknikler 2) Bilimler Fru : 1) kinciller 2) Dallar 3) ubeler Fruat : kinci derecedekiler Fruht : Satma, sat, satm Fru : 1) Satma, satm 2) Satan, satc 3) Yayglar, demeler 4) Hallar Ftuhat : 1) Amalar 2) Almalar 3) Fetihler Ftur : 1) Geveklik, geveme 2) Bkknlk 3) Umutsuzlua kaplma Ftur getirmek : Gevemek, kendini salvermek Fyuzat : 1) Feyizler 2) Tamalar, taknlklar
G
Gaflet : Durumdan habersiz kalma, dikkat etmeme, ileriyi grmeme, uyank olmama Gahi : Arasra, kimi zaman, baz Gaile : 1) Dert, sknt 2) Felaket 3) Sorun Gala : Pahallk Gala-i esar : Fiyatlarn ykseklii Galat : Yanl, yanlma, yanlg Galebe : 1) Baskn kma, stn gelme 2) Yenme, stnlk 3) okluk, kalabalk 4) Azgn 5) Galipler 31
Galebe almak : 1) Ar basmak, stn gelmek 2) Yenmek Galeyan : 1) Kaynama 2) Coma Galib : 1) stn gelen, ar basan 2) Yenen, galip 3) ounlukla, birok Galiye : 1)Pahal 2) Kaynayan 3) Coan Ganaim : Ganimetler Ganaim-i bahriyye : Deniz savalarnda elde edilen ganimetler Gani : Zengin, varlkl Garabet : Gariplik, tuhaflk Garaib : Garip eyler, tuhaf eyler Garat : Yamalar, talanlar Garaz : Bk. Garez Garezen : Garazl olarak, dmanca Garazkar : Garazl, kin gden, dmanlk gden Garazkarane : Garez ve dmanla kaplarak, garaz gderek, kin gderek Garbiyyun : Batllar, Avrupallar Garez : 1) Kin, dmanlk 2) Ama, hedef, gaye, maksat, istek Gark : 1) Dalma 2) Batma 3) Boulma Gavail : Dertler, skntlar, felaketler, belalar Gayat : Amalar, gayeler Gaybubet : Bulunmay, yokluk, kayplk, bulunmama Gaye-i emel : Emelinin son derecesi Gayet : 1) Nihayet, son yer 2) Son derece Gayri : 1) Baka 2) Yabanc 3) siz, olmayan, bulunmayan, deil Gayri ihtiyari : Elinde olmadan Gayri kabil : mkansz, olamaz, olanaksz Gayr-i kati : Kesin olmayan Gayr-i layk : Layk olmayan, yaramayan Gayr-i mahsus : Hissedilmeyecek ekilde, hissedilmez, sezilmez Gayr-i makul : Makul olmayan, akla uygun olmayan Gayr-i menkul : Tanmaz Gayr-i meru : Yasad, yasal olmayan Gayr-i mfarik : Ayrlmaz, bitiik Gayr-i mnker : Yadsnamaz, inkar edilemez Gayr-i salim : Salksz, salam olmayan 32
Gayur : Gayretli, ok alkan Gayz gazab : fke ve gazap Gazve : Sava Gedikli : 1) Bir yerle ya da ile olan ilgisini srp gtren (kimse), srekli, daimi 2) Astsubay Gehvare : Beik Germi : Scaklk, kzgnlk, hararet Germiyyet : 1) Kzma 2) Scaklk, hararet 3) Harl harl alma Get gzar : Dolama, gezinti Get gzar etmek : Dolamak, gezmek Gbtaresa : mrendiren, gpta ettiren Gyaben : Bulunmazken, yokken, gelmemiken Giriftar : 1) Yakalanm, tutulmu 2) Tutsak, esir 3) Ak, tutkun Giriftar olmak : 1) Ak olmak 2) Yakalanmak, tutulmak Giyah, giyeh : Bitki, ot Gocuk : Kaln ceket Gnder : Bayrak ekilen direk Gtr : Para ile satn alnan eyler ya da para karlnda yaplan iler iin toptan (fiyat vererek) Gun : 1) Renk 2) Yntem, tarz, ekil Gunagun, Gnagun : Trl trl, eitli eitli, trl, eitli Gne : Tarz, yol, gidi, sfat, usul, ekil, eit, yntem Gurre : Kameri ayn ilk gecesi ve ilk gn Gugiran : Ar iiten Guzat : Gaziler Gftugu : Dedikodu Gneh )1 : Hata 2) Su, kabahat 3) Gnah 4) Cefa Gzar : 1)Geme, gei 2) Yapan, yerine getiren, yrten Gzar etmek : Gemek Gzeran etmek : 1) Gemek 2) Olmak, meydana gelmek Gzete : 1) Gemi, geen 2) lemi faiz
33
H
HA
Habaset : Ktlk, pislik, rezillik, alaklk Habaset etmek : Pislik etmek, pislik yapmak Habide : Uyumu; yatm; lm Hacet : htiya, lzum Hadd : 1) Snr 2) Gerek deer 3) Derece Hadd-i azami : En ok, en fazla Hadd-i zatnda : Aslnda Hadidiyye : Demirle ilgili Hadim : 1) Hizmet eden, yarayan 2) Hizmeti Hadim olmak : Hizmet etmek Hadis : Meydana gelen, olan Hadramut : Dou Yemenin ky blgesine verilen isim Hafagah : Gizlenme yeri Hafaya : Gizli eyler, srlar Hafz : 1) Koruyan 2) Ezberleyen 3) Kuran ezberleyen Hafz- Hakiki : Tanr; gerek koruyucu Hafiyen : Gizlice, el altndan Hafiyye : 1) Sivil polis, dedektif 2) Gizli Hafr : 1) Kazma 2) Ama Hafr etmek : Kazmak, amak Hahiger : stekli, talip, isteyen Hail : Engel Haiz : Sahip, malik Hak ile yeksan etmek : Yerle bir etmek Hak ile yeksan olmak : Yerle bir olmak Hakaik : Gerekler Hakan : Trk mparatoru Hakayk : Gerekler, hakikatler Hakem : 1) Hakim 2) Spor hakemi Hakgu : Doru szl, doruyu syleyen
34
Hakguyane : Doruyu syleyerek, doruszl olarak Haki : Hikaye eden, anlatan Hakmane : Bilgece, filozofa Hkimne : Hakim gibi, vali gibi, hkmdar gibi, hkmedercesine Hakkaniyyet : Hak ve adalete uygunluk Hakk- kaza : Yarg hakk Hakk- fa : 1) Satlk bir mala ortak veya komu olann, ayn para ile satn alnmak zere bakalarna tercih olunmas hakk 2) Herkesten nce satn alma hakk, bakalarndan nce satn alma hakk, nc kiiye satlan bir mlk bir kimsenin ncelikle satn almasna yetki veren hak, nalm hakk, ufa hakk Hakk- takaddm : ncelik hakk Hakpay : Ayann bast toprak, ayak topra, ayann tozu Hakinas : Doruyu bilen, doruyu ayrt eden, hak veren, hak bilir, hak tanr Hakinasane : Hakbilirce, haktanrca Hakinasi/Hakinaslk : Hak bilirlik, hak tanrlk Halas : Kurtulma, kurtulu Halat : Haller, durumlar Halef : Yerine geen, arkadan gelen Halel : 1) Bozukluk, bozulma 2) Bozma 3) Boluk, aralk Haleldar : Bozma, bozulma Haleldar etmek : Bozmak Haleldar olmak : Bozulmak Hal-i hazr : imdiki durum Hali kalmamak : Geri durmamak Hal-i messif : zc durum Hal-i pr melal : Kederli, keder verici bir durum Hali : Bo Halic-i Faris (Fars) : Basra Krfezi Halil : E, koca, bey Halile : E, kar, hanm Halisane : tenlikle, temiz yrekle Halisiyyet : Halislik, netlik, saflk, doruluk, hilesizlik Hall : zme; zmleme, analiz, zm; zlme Hallfasl : Halletme, yoluna koyma 35
Hamakat : Ahmaklk, sersemlik Hamam : 1) Hamam, banyo 2) Gvercin 3) Kumru Hamil : 1) Tayan 2) Gebe 3) Sahip Hamil olmak : Tamak Hamilen : Tayarak, sahip olarak Hamir(e) : Hamur, maya, karakter Hamisen : Beinci olarak Hamisiye (attulmakar) : Basra Vilayetine bal nahiye Hami : Kenar yazs Hamiye : Koruyucu Hamiyyet : Ulusal/milli onur, haysiyet Hamiyyetmend : Hamiyetli, ulusal onur sahibi Hamiyyetmendan : Hamiyetliler, ulusal onur sahipleri Haml : Ykle(n)me, isnat etme Hammar : Basraya bal nahiye Hamule : 1) Yk 2) Gemi yk Han )1 : Sofra, yemek sofras 2) Yemek Haraset : iftilik Harbcuyane : Sava arayan, sava Harben : Savaarak Harbetiniye : Irakta bir kaza. Harc- rah : Yolluk Harekat sekenat : 1) Hareketler ve durular 2) Davran Harf-i vahid : 1) Bir sz, tek sz 2) Hibir sz Haric : 1) D, dar, dars 2) Dnda, ayr, mstesna Haric ez memleket : lke dnda Haricen : Dtan, dardan Harik : Yangn Harir : 1) pek 2) Ateli, hararetli Haris : Muhafz, beki, gzc, koruyucu Haris : Agzl, hrsl Harisane : Agzlce Haris-i cah : Mevkii dkn Hasarat : Hasarlar, zararlar 36
Hasbel : Gerei, dolaysyla Hasbelhamiyye : Hamiyet gerei, vatann yksek karlar gereince Hasbihal : Dertleme, konuma Hasebiyle : Dolaysyla Hased : Kskanlk Hasenat : 1) yilikler, iyi iler 2) Osmanlda kullanlan bir altn para Hasl etmek : Meydana getirmek Hasla : Sonu Hasis : 1) Pinti, hasis 2) Deersiz Hasm : Kesip atma, kesin olarak zmleme Hasm )1: Dman 2) Kart Hasmane : Dmanca Hasr : 1) Kuatma, evirme, sarma 2) Vakf etme, adama, tahsis etme Hasr etmek : Adamak, ayrmak, tahsis etmek Hassas : 1) Duyarl 2) Duygulu Hassasiyet : 1) Duyarllk 2) Duygulu olma, hassaslk Hasseten : zellikle, yalnz, hususi olarak Hastegan : Hastalar Haiye : Kenar yazs Hatab : Odun Hatar : Tehlike Hatarnak : Tehlikeli Hatr : 1) Zihin 2) Gnl 3)Hal Hatib : Hitap eden Hatme : Sona erdirme,bitirme Hatt- fasl : Ayrc izgi Hatt- hareket : Davran biimi, strateji Hatt- mstakim : Dz izgi, doru izgi Hatve : Adm Havadis : 1) Haberler 2) Olaylar, hadiseler Havalat : Havaleler, gndermeler Havali : Yre, evre, blge Havayic : Gereksinimler, ihtiyalar Havf : Korku, korkma 37
Havi : ine alan, ihtiva eden Havza : 1) Memleket, blge 2) Kenar, yan, taraf 3) Ak ve dz deniz kys Havza-i memuriyet : Memuriyet, grev blgesi Hayalat : Hayaller Hayalhane : Hayal dnyas Hayal-i ham : Bo hayal Hayat ve memat : lm kalm Hayrhah : yiliksever Hayrhahane : yilikseverlikle, iyilik isteyerek, iyiliksever, iyiliki Haylulet : Mani olma, engelleme, yolu kapama Hayrat : 1) yilikler 2) Hayrl iler Hayrat ve hasenat : Hayr ileri Hayriyye : yilikle ilgili, hayr ii ile ilgili Hayrlhalef : Hayrl evlat, iyi evlat Hays : Sayg Hayvanat : Hayvanlar Hayvanat- ehliyye : Evcil hayvanlar Hayyiz : 1) Alan, meydan 2) Uzam Hayyiz-i file isal eyleme : Dntrme, gerekletirme Haz(z) : 1) Zevk alma, holanma, haz 2) Talih, baht Hazar : Bar dnemi Hazari : 1) Bar ile ilgili 2) Bar dnemi ile ilgili 3) Kentli, kyl Hazele : Aalklar, kalleler Hazer etmek : Kanmak, saknmak, ekinmek Hazerat : Hazretler Hazf : Atma, silme Hazf etmek : Atmak, silmek, karmak, yok etmek Hazra : 1) Mevcut, hazr 2) Yerleik Hazine-i Evrak : Ariv Hazine-i Hassa : Hkmdarlk denei, mal ve arazileri Hazm : Kararllk, sebat, direnme
HE
Hecil : Vadi 38
Hecin : ki hrgl deve, hecin devesi Hedaya : Hediyeler, armaanlar Heder : Boa gitme, yazk olma Heder olmak : Boa gitmek, yazk olmak, kaybolmak Hedm : 1)Ykma, ykm 2) Yklma Hemaheng : 1) Uyumlu 2) Uygun, denk Heman : 1) Hemen 2) O, ite o 3) Tpk 4) Nedeyse, aa yukar Hemcivar : Komu Hemdest : 1) birlii yapan 2) Sohbet arkada 3) Su orta Hemdesti : 1) birlii 2) Sohbet arkadal 3) Su ortakl Hemhudud : Ortak snrl, snrda Hemie : Srekli, daima, her zaman, hep Hemire : Kzkarde Hemirezade : Yeen, kzkarde ocuu Hengam : 1) Zaman, vakit 2) Sra, an Hengame : Kavga, grlt Herbar : Her defasnda Herc merc : Karmakark Heribadabad : Ne olursa olsun Her daim : Daima, srekli Heva : Hava Hevesat : stekler, hevesler Heveskaran : Hevesliler, istekliler Heyat : Heyetler Heyet : 1) Grnm, d grn 2) Klk 3) Durum 4) Kurul 5) Yap 6) Topluluk Heyet-i ihtiyariye : htiyar heyeti, ihtiyar meclisi, ky tzel kiiliinin karar ve denetim organ Heyet-i mecmua : Genel, tm, genel grn, bir eyin toptan hali, umumi grn Heyet-i umumiye : 1) Genel Kurul 2) Genel grnm Heyet-i umumiyesiyle : Btnyle Hezeyan : 1) Sayklama 2) Abuk sabuk konuma
HI
Hdiv : Msr Valisi Hffet : Hafiflik 39
Hfz )1 : Ezberleme 2) Koruma, saklama 3) Korunma, saklanma Hnat : Budaylar Hnta : Buday Hrzma : Kimi azgn hayvanlarn dudaklarna ya da buruna geirilen demir halka Hrs : 1) fke 2) Azgnlk 3) Sonsuz istek Htta : lke, toprak, diyar Hyanet : Hainlik, ktye kullanma
H
Hidemat : Hizmetler Hikmet : 1) Bilgelik, hakimlik 2) Sebep, neden Hilaf : Kar, zt Hilaf- mutad : Allmn dnda Hilafetpenahi : Padiahlk, padiah, sultan Hilal-i Ahmer : Kzlay Hilat : Kaftan, Padiah veya Sadrazam tarafndan takdir edilen, beenilen kimseye giydirilen ssl elbise Hilkat : 1) Yaratl 2) Huy, tabiat 3) Tanr Himayet : Koruma, esirgeme, himaye Himemat : Gayretler, emekler Himmem : Gayretler, emekler, almalar Himmet : Gayret, emek, aba, alma, abalama Hin :An, zaman, vakit, sra Hin-i : Zamannda, srasnda, vaktinde Hin-i hacet : htiya duyulduu zaman Hin-i hacette : Gerektiinde Hisse : Pay Hissemend : 1) Pay sahibi, hisse sahibi 2) bret alan, hisse karan Hiss-i hal : Hal hissi Hissiyat : Duygular, hisler Hitam bulmak : Sona ermek, bitmek Hitampezir : Sona eren, son bulan
40
HO
Hod be hod : Kendi kendine, kendi bana, kendiliinden Hodserane : Dikballkla, banabuyruklulukla, serkeesine, keyfi ekilde, kimseden izin almadan Hoamedi : Hogeldin Honudi : Razlk, memnunluk, honutluk
HU
Hubb : Sevgi Hubur : : Haberler Hubur : Sevin Huda : Dzen, dalavere Hudavendigar : Bursa vilayeti Hudeyde : Yemenin batsnda Kzldeniz sahilindeki liman ehri Hudanekerde : Allah etmesin, Allah gstermesin Hudapesendane : Tanrnn beenecei ekilde Hudus : Sonradan meydana gelme, olma, vuku bulma, meydana gelme Hukuk : 1) Haklar 2) Gerekler Hukuk- dvel : Devletler umumi hukuku, devletler hukuku Hukuk- hkmrani : Hkmranlk haklar Hulasa : 1) zet 2) Bilano 3) Ksacas, uzun szn ksas, zetle 4) z Hulasa-i meal : Manann z Hulasaten : Ksaca, zetle Hulul : 1) Gelip atma, zaman gelme, balama 2) Girme 3) Geme 4) Yanama Hulul etmek : Gelmek, girmek, dolmak, balamak Hulus : 1) Saflk, temizlik 2) Kalp temizlii, itenlik Hun : 1) Kan 2) ntikam, c 3) Kanl Hun-i ciger : 1) Cier kan 2) znt, keder Hunriz : Kan dkc Hurafat : Batl inanlar, hurafeler; gerekd sylentiler Huruc : 1) k 2) Ayaklanma, isyan
41
Huruc etmek : 1) Ba kaldrma, isyan etmek, ayaklanmak 2) kmak Husema : 1) Dmanlar 2) Kartlar Husul : reme, treme, kma, meydana gelme, hasl olma Husulpezir : 1) Gerekleen, meydana gelen 2) Gerekleme Husulpezir olmak : Gereklemek, meydana gelmek Hususa : zellikle, hele hele Hususiye : zel, zg, birisine, bir eye mahsus Huunet : 1) Hainlik, sert miza, katlk 2) natlk Hutut : 1)Yollar 2) izgiler Hutut- hadidiyye : Demiryollar Huzur : 1) Hazr olma, bulunma 2) Gnl rahatl
H
Hccac : Haclar Hkm : 1) Karar, hkm 2) Emir, buyruk Hkmdaran : 1) Hkm sahipleri 2) Hkmdarlar, padiahlar Hkmet-i meruta : Merutiyet hkmeti Hkmet-i metbua : Birinin tabii olduu hkmet Hkmferma : 1) Hkmdar, hkmran 2) Hakim 3) Hkm sren Hkmferma olmak : Hkm srmek, hakim olmak Hkmrani : Hkm srme, hkmetme, ynetme, hkmdarlk Hmayun : 1) Mbarek, kutlu 2) Padiaha ait Hsn : yi, gzel Hsn-i kabul : 1) yi karlama 2) yi karlanma Hsn-i niyet : yi niyet Hsn-i telakki : yi alglama, iyi karlama Hsn-i temiyyet : yi yrtme, iyi yrtlme Hsn-i tesir : yi etki Hsn-i tevecch : lgiyle karlama, tevecch gsterme, sevgi ile kark beenme
I
Irgat : 1) Kayk ekmekte kullanlan (T) harfini andran aa ara. (*Gerze -Sinop) 2) Grgr alarnda an altnn kapatlmasnda, gl halatlarn makaralara sarlmasnda grev yapan mekanik veya hidrolik olan makaralar 3) Gemilerde ve yaplarda yatay kollarla 42
ve birka kii tarafndan evrilen bocurgat (Ar ykleri ekmek iin manivela ile dndrlen ve dndrldke ekilecek eyin bal bulunduu urgan kendi zerine saran krk) Isdar : kar(l)ma, yaptr(l)ma Isga : 1) Sz dinleme 2) Sz yerine getirme Isga etmek : Yerine getirmek, yapmak, uygulamak Iskat : 1) Drme 2) Yok etme 3) Hkmsz brakma Islah : yiletirme, dzeltme Israr : steleme, diretme Istabl : Ahr Istabl- amire: Padiah saraynn ahr Istlah : Terim, tabir Itam : Yedirme, yemek verme, doyurma Itk : Azat etme, kleye veya cariyeye zgrln tanma Itkname : Azatlk belgesi, zgrlk belgesi Itla : Haber verme, bildirme Itlak : 1) Brakma, salverme 2) Affetme 3) Denilme, anlam verilme Itlak olunmak : Denilmek, anlamna gelmek Itma : Kkrtma, tahrik Itnab : Sz uzatma Itrad : Bahse girime Ittla : renme, bilme, haberli olma Ittlaat : Bilgi edinmeler, bilgilenmeler, haberdar olmalar Ittrad : 1) Ritm 2) Dzenlilik Izrar etmek: Zarar vermek, zarara sokmak Izrar : Zarara sokma, zarar verdirme Iztrar : 1) Zorunluluk, aresizlik 2) Yoksulluk
A
ade : 1) Geri dndrme, geri evirme 2) Geri gnderme 3) Karlk verme anat : Yardm paralar, balar, yardmlar ane : Yardm paras, ba 43
ae : 1) Geindirme, bakma 2) Geindirilme 3) Yaatma ae edilmek : 1) Beslenmek 2) Geindirilmek
B
bad : 1) Uzaklatr(l)ma 2) Kov(ul)ma barat : 1) Cmleler 2) Paragraflar 3) Metin paralar bhar : Deniz seyahati, deniz yolculuu etme bka : 1) Srekli klma, devam 2) Yerinde brakma, olduu gibi brakma, brakma 3)Braklma bka edilmek : Braklmak bla : 1) Vardrma, eritirme, eritirilme, vardrlma 2) Gnderme, gnderilme 3) Bildirme bla edilmek : 1) Bildirilmek 2) Gnderilmek 3) karlmak, ykseltilmek bla olunmak : 1) karlmak, ykseltilmek 2) Gnderilmek 3) Bildirilmek bram : 1) Zorlama 2) steleme braz : Gsterme braz etmek : Gstermek bretnma : bret olan, ibret verici bsar : Dikkatle bakma btal : Hkmsz klma, iptal etme, feshetme btida : 1) Balama 2) Balang 3) lkin, ncelikle 4) Balangta, nceleri btidai : 1) lk derecede, ilk aamada, ilk 2) lkel btidaiyye : 1) lk derecede, ilk aamada 2) lkel 3) lenmemi, ham btidar : Balama, girime, teebbs etme btinaen : Dayanarak bzal : Bolca harcama, savurganlk bzal etmek : Harcamak, sarf etmek, samak, bol bol kullanmak bzar : Gsterme skat )1 : Drme 2) Yok etme 3) Hkmsz brakma
C
cabat : Gerekler, gereklilikler cabet : 1) Kabul etme 2) Kabul edilme 3) Onay, rza gsterme cabet etmek/eylemek : Katlmak, yerine getirmek, uymak, muvafakat etmek car : Kira care : Kira, kira geliri
44
cazetname : Diploma cbar : Zorlama, zora koma cbar etmek : Zorlamak clal : 1) Ululama, yceltme 2) Byklk, ycelik cma : 1) Bir araya getirme, toplama 2) Toplanma cmal : zetleme, zet craat : Uygulamalar, yaplanlar cra-y ayin eylemek : Ayin yapmak ctima : 1) Toplanma, bir araya gelme 2) Toplant 3 Ylma 4) Toplum ctimaat : Toplantlar ctimai : Sosyal, toplumsal ctimaiyye : Sosyal ctinab : Saknma, ekinme, uzaklama ctisar etmek : Cesaret bulmak, cesaretlenmek
D
d : Bayram d-i adha : Kurban Bayram d-i ftr : Ramazan Bayram dame : Srdrme, devam ettirme dare : Dndrme; ekip evirme; ynetme; kullanma; harcama; yetme, yeterli olma darehane : Bro, daire dare-i askeriyye : Askerlik dairesi dare-i kelam : Sz en uygun ekilde syleme dare-i maslahat : 1) leri ekip evirme, bir ii iyi kt yoluna koyma 2) yle veya byle bir ii yapma, bir ii yle byle grme dare-i Mahsusa : 1) zel idare 2) Devlet vapur iletme idaresi, Aziziye idaresi, Seyr-i Sefain idaresi dare-i mlkiyye : Mlki idare, lke ynetimi, sivil ynetim dare-i rfiyye : Skynetim dareten : 1) dare ederek, idare yoluyla, ii idare ederek 2) Geici olarak, imdilik, geici tedbir/are olarak 3) ncelikle, zarife, diplomata ddihar : Biriktirme, depolama, stoklama ddihar etmek : Depolamak, stoklamak, biriktirmek, ymak 45
dhal : 1) Sokma, ieri sokma 2) thal, yurt dndan mal getirme dhal edilmek : 1) eri alnmak, sokulmak 2) Dalm yaplmak, ithal edilmek drak : 1) Kavrama, akl erdirme, anlama yetenei, anlay 2) Yetime, erime 3) Olgunlama, olgunluk dris : dris
F
fa : 1) Yapma, yerine getirme 2) deme 3) grme fate-i vakt : Vakit yitirme, zaman kaybetme fate-i vakt etmek : Vakit yitirmek, vakit (zaman) kaybetmek fham : Anlatma, bildirme fra : Biimlendirme, ekillendirme, dntrme frar : 1) Karma 2) Karlma frat : Arya kama, arya kaan fraz : Ayrlma, blnme fsad : 1) Bozma 2) Fesat sokma fsadat : 1) Bozmalar 2) Fesat sokmalar, fesat karmalar, bozgunculuklar fsad etmek : Bozmak, fesada srklemek faat : Aa vurmalar, ifalar ftikar : 1) Yoksullama 2) Ar ihtiya duyma, yoksulluk ekme 3) Alakgnlllk ftitah : Al, ama, balama ftitahi : Al ile ilgili
birar : Gcenme, krlma, dargnlk fal edilmek : Aldatlmak, kandrlmak, yanltlmak fal etmek : Aldatmak, kandrmak, yanltmak falat : 1) Aldatmalar 2) Yanltmalar 3) Gaflete drmeler falat : 1) Aldatmalar 2) Yanltmalar 3) Gaflete drmeler maz : Gz yumma, grmezden gelme maz- ayn etmek : Gz yummak, gzard etmek, grmezden gelmek tinam : 1) Ganimet alma 2) Ganimet bilme tinam etmek : 1) Ganimet almak 2) Ganimet bilmek tia : Karklk, kargaa, anari
46
tiaat : Karklklar, kargaalar, fenalklar zab : Hnlandrma, gazaplandrma, fkelendirme zab etmek : Hnlandrmak, gazaplandrmak, fkelendirmek
H
hafe : Korkutma, korkutulma hale : 1) Brakma, havale etme, bir ii uygun olana verme 2) Artrma veya eksiltme yoluyla yaplan szleme haze :1) Tmar 2) Kalkan sap hata etmek : 1) Kavramak 2) Kuatmak, sarmak hda edilmek : Hediye edilmek hdas : Meydana getirme, oluturma, kurma hdas edilmek : Kurulmak, oluturulmak, meydana getirilmek, ortaya karlmak hdas etmek : Kurmak, oluturmak, meydana getirmek hdas eylemek : Kurmak, oluturmak, koymak, amak hfa : 1) Gizleme, saklama 2) Gizlenme, saklanma hfa etmek : Gizlemek, saklamak hkak : 1) Hakk yerine getirme, hakkn verme 2) Hak yerine getirilme hkak- hakk : Bir hakk usulne gre ortaya koyma, hakkn verme hkak- hak etmek : Hakkn vermek hkam : Salamlatrma hla : Tahliye, boaltma hlas : Dostluk, ballk, samimiyet, doruluk, temiz sevgi, iten gelen dostluk hrac : 1) karma 2) Dsatm 3) Memurluktan karma 4) Tahvil veya hisse senedi karma hrak : Yakma, yaklma hraz : 1) Alma, kazanma, elde etme 2) Erime 3) Sahipsiz bir tanr mal zerinde mlkiyet hakk kazanmak amacyla zilyetlik kurmak hraz etmek : Kazanmak, elde etmek, almak hsan : 1) Ba 2) yilik hsan etmek/eylemek : Balamak, vermek, ltfetmek hsas : 1) Hissettirme, sezdirme 2) Duyum hsasat : 1) Hissettirmeler, sezdirmeler 2) Duyumlar htar : Hatrlatma, uyarma htibar : Yoklama, snanma, deneme 47
hticac : Kant gsterme, tank gsterme htida : Mslman olma htifa : Gizlenme, saklanma htifa etmek : Gizlenmek htikar )1 : Hor grme 2) Hor grlmeye katlanma htikar : Vurgunculuk, speklasyon, stokuluk htilaf : Uyumazlk, anlamazlk, gr ayrl htilal : 1) Bozukluk, bozulma 2) Kkl deiiklik iin giriilen halk hareketi htilas : 1) Kapma 2) Hileli hareketlerle zimmet suu ileme, zimmete geirme htilat : 1) Grme, kaynama 2) Karm 3) Karma htimalat : Olaslklar htimam : zen, zen gsterme htira : Bulu yapma, icat etme htiraat : Bulular htiram : Sayg gsterme, hrmet htiramat : Sayglar htiramat- faika : En derin sayglar htiramkari : Sayg ile ilgili, saygl htirasat : htiraslar, ar istekler htiraz : 1) Kanma, ekinme, uzak durma 2) Korkma htirazen : 1) Kanarak, ekinerek, uzak durarak 2) Korkarak htiraz etmek : Kanmak, uzak durmak, ekinmek, geri durmak htisas : 1) Uzmanlama 2) Uzmanlk htitam : Sona erme, bitme, son bulma htiyar : 1) Seme, seilme 2) Katlanma htiyari : stee bal, zorunlu olmayan htiyar etmek, eylemek : Semek, tercih etmek htiyat : 1) Yedek 2) Gelecei dnerek davranma 3) Tedbirli davranma htiyati : Gelecei dnerek, ihtiyatl davranarak hya : 1) Diriltme, canlandrma 2) yilik etme 3) Uyandrma, canllk kazandrma hya etmek : Yaatmak, diriltmek, canlandrmak hzar : Hazrlama, hazr etme hzar etmek : 1) Hazrlamak 2) armak 3) Getirmek
48
hzar mzekkeresi : Mahkemeye arldklar halde gelmeyen kiilerin zorla getirilmeleri iin mahkemenin gvenlik glerine yazd yaz
K
ka : Yapma, yaptrma, oluturma, yaptrma, ettirme kad : Yakma, yaklma kame : Oturma, yerleme, yerletirme kame-i dava etmek : Dava amak kan : Kesin bilme kdam : 1) Sebatla alma 2) Giriim kdamat : Srekli almalar kdar : 1) Glendirme, kuvvetlendirme 2) Kayrma 3) Geimini salama kmal : 1) Tamamlama, bitirme 2) Btnleme 3) Eksiini doldurma krar etmek : 1) tiraf etmek 2) Dile getirmek 3) Kabullenmek kraz : Bor verme ksa : Giydir(il)me ksa etmek : Giydirmek ktifa : Yetinme, yeterli bulma ktifa : zleme, uyma ktiham : 1) Gs germe, kar koyma, kar durma 2) Saldrma, akn etme 3) Kmseme ktirah : Doalama, iinden geldii gibi konuma, sylenilme, aklna gelip syleyiverme ktiran : Yakn varma, yanama, yaknlama ktiran etmek : Yaknlamak, yaklamak ktiraz : Borlanma ktisa : Giyme, giyinme ktisab : Kazanma, edinme ktisadiyyat : Ekonomi ile ilgili bilgiler, ekonomi ktitaf : Toplama; toplanma, toplanlma ktitaf etmek : Dermek, devirmek, toplamak ktiza : Lzum, gerek, ihtiya, lazm gelme, gerekme
L
la - : e kadar lac )1 : la 2) are
49
lamat : Bir davann mahkemece nasl bir hkme balandn gsteren resmi belgeler lanihaye : Sonuna kadar lan- muhasamat : Sava ilan lavat : Ekler, ilaveler lca : Zorlama, zorunda brakma lcaat : Zorlamalar, zorunda brakmalar lelan : Bu ana kadar, imdiye kadar lga : 1) Kaldrma, lavetme, iptal etme 2) Yrrlkten kaldrma lh : Ve dierleri, ve benzerleri, vb., vs. lhak : Kat(l)ma lka : 1) Brakma, terk, atma 2) Telkin lka etmek : Atmak, brakmak lkaat : 1) Brakmalar 2) Telkinler llet : 1) Hastalk 2) Sebep, neden 3) Ama, hedef lm haber : Hal kad lsak : Bititir(il)me, kavutur(ul)ma, yaptr(l)ma ltica : Snma ltifat etmek : yi davranmak, aldr etmek, nemsemek ltihak : Katlma, karma ltihak etmek : Katlmak, karmak ltimas : 1) Kayrma 2) Yapmasn isteme, istekte bulunma ltisak : Bitime, kavuma, birleme ltiyam : yileme, yara kapanmas ltiyam bulmak : (Yara) iyilemek, kapanmak ltizam : 1) Destekleme, tarafn tutma, destek verme, taraf tutma 2) Gerekli grme 3) Gerektirme 4) Vergi toplama, Osmanl Devletinde vergilerin konulmas ve tahsilinin belirli bir bedel karlnda mltezim adl vergi memurlarna braklmas ltizam etmek : 1) Bir taraf tutmak 2) Gerek grmek lzam : 1) Susturmak, bastrmak, cevap veremez hale getirmek 2) Devlet gelirlerinden birinin toplanmas iini zerine alma
M
mal : 1) Yapma 2) Yaplma 3) leme 4) lenme
50
malat : 1) lenmi rnler 2) Bir fabrikann veya memleketin sanayiye ait yapt iler, retim male : Meylettirme, yatrma mamet : 1) mamlk 2) nderlik, liderlik man : Titiz davranma, dikkatli olma mar : Bayndrlatrma, imar mdad : Yardm, imdat mhal : 1) Sre tanma 2) Erteleme mla : Doldur(ul)ma mrar : 1) Geirme 2) Geirilme mtidad : Uzanma, uzama, srme, devam etme mtidad etmek : Uzanmak, devam etmek, uzamak mtidadnca : Boyunca mtina : ekinme, kanma, geri durma mtisal : 1) rnee gre hareket etme, rnek alma 2) taat etme, uyma, verilen ii yapma mtisalen : Uyarak mtizac etmek/eylemek : Uyumak, uzlamak, uyum salamak
N
nas : Kadnlar, kzlar nayet : 1) yilik, ltuf 2) zen gsterme nayet-i Samedani : Tanrnn yardm nba : Haber verme, iletme, bildirme nbias : 1) Gnderilme 2) Ortaya kma, meydana gelme, ileri gelme, kaynaklanma ncaz : Yerine getirme ncaz etmek : Yerine getirmek ndelhace : Gerektiinde, ihtiya duyulduu zaman ndelicab : Gerektii zaman ndellzum : Gereince, gerekirse ndi : Kendince, kiisel ndiyye : Kendi inanna, kendi grne inanma, kendincelik ndifa : Ortadan kalkma ndiras : Kk kaznma, yok olma, paralanma nfial : Alnma, darlma, gcenme, krlma 51
nfialat : Alnmalar, darlmalar, gcenmeler nfikak : Ayrlma nfikak etmek : Ayrlmak nfirad : Yalnz olma, yalnz kalma nfisal : 1) Ayrlma, terk etme 2) Grevden uzaklatrlma, grevden alnma nha : 1) Yetitirme, ulatrma 2) Atama yazs nhidam : Yklma nhiraf etmek : Sapmak nhisar : 1) Tekel, tekelcilik,monopol 2) Bir eye hasr etme, bir kiiye verme, brakma, terk etme nhitat : Dme, d; k nikad : 1) Toplanma 2) Balanma 3) Akd edilme, dzenlenme nklab : 1) Deime, deiim, dnm 2) Devrim nklab etmek : Dnmek nkraz : k, tkeni nksam : Blnme, paralanma nkta : 1) Kesilme 2) Kesilme, tkenme, bitme nkyad : 1) Balanma 2) Boyun eme nkyad etmek : Boyun emek nkza : Geip gitme, sona erme nkisar : Gcenme, darlma nkisar : Krlma nkiafat : Gelimeler nsaniyyet : 1) nsanlk 2) nsanlar 3) Vicdanl olma naat : 1) Yaplar 2) Yap ileri naiyye : 1) Yap ileriyle ilgili 2) na ile ilgili ntac : 1) Netice verme, sonu verme 2) Dourma ntac etmek : Sonulandrmak, dourmak, sonucunu dourmak ntibah : 1) Uyanklk 2) Uyan, uyanma 3) Gz akl ntifa : Yararlanma, faydalanma ntifa hakk : Mlkiyeti bakasna ait bir mal veya hak zerinde belirli kii veya kiilerin yararlanma hakk ntifanapezir : Snmez, sndrlmez ntiha : Nihayet, son, sona erme 52
ntihai : Son ile ilgili, biti ile ilgili ntihaiyye : Son ile ilgili, biti ile ilgili, bitiri, sonuncu ntihab : Seme, seilme ntikal etmek : 1) Kavramak, anlamak 2) Gemek ntisab : 1) Mensup olma 2) Balanma, kaplanma ntiar : 1)Yaylma 2) Yaynlanma ntizar : Bekleme ntizar etmek : Beklemek ntizaren : Bekleyerek nzibat : 1) Gvenliin hakim olmas, disiplin 2) Salamlama nzibati : Gvenlikle ilgili nzimam : Eklenme, ilave edilme, katlma nzimam etmek : Eklenmek
R
rad : 1) Getirme 2) Syleme, dile getirme 3) Kazan, gelir radat : 1) radeler 2) Dilemeler, istekler 3) Emirler, buyruklar rade : Emir, ferman, buyruk rade-i seniyye : Padiah emri, buyruu rae : Gsterme rahe : Rahat ettirme ras : 1) Verme, verilme 2) Sebep olma, gerekme, icap etme 3) Getirme rca : 1) Eski haline getirme 2) Geri dndrme, geri gtrme rca- kelam : Laf dolatrp getirme rkab : 1) Bindirme 2) Bindirilme rsal : Gnderme, yollama rad : Doru yolu gsterme radat : Doru yolu gstermeler rtifa : 1) Ykseklik 2) Ykselme 3) Giderilme, ortadan kalkma 4) lerleme, mevki bakmndan ykselme rtika : 1) Ykselme 2) Mevki bakmndan ykselme rtikab : lemek (kt bir ey) rtiyab : Kukulanma rva : Suya kandrma 53
rva ve iska : Sulama ve suya kandrma rza : Raz etme, gnln alma, uzlatrma
S
sa : sa (sim) sabet : 1) Hedefini bulma 2) arpma 3) Doru fikir belirtme, tutarllk 4) Nazar, gz demesi saf : Dileini yerine getirme saf olunmak : Yerine getirilmek saf- mesul : stenileni yerine getirme sal : Vardrma, ulatrma, ulatrlma sale : Aktma ska : Sulama, su verme skan etmek : Yerletirmek skandil : 1) Denizin derinliini lme 2) Bu i iin kullanlan ara skat edilmek : Susturulmak skele : 1) Vapur urayan kent veya kasaba 2) Deniz tatlarnn yanat, ou tahta ya da betondan yaplm denize doru uzanan yer sma : Dinletme, duyurma, iittirme sma ettirmek : Duyurmak smam : 1) Tamamlama 2) Sona erdirme, bitirme smen : 1) sim belirterek 2) Szde, szm ona snad : Ykleme, yaktrma snad etmek : Yaktrmak snadat : Yklemeler, yaktrmalar sra : Gnderme srafat : Savurmalar, savurganlklar star : Yazma, yazlma sttlaat : Bk. stitlaat stiab : ine alma, tutma, sma stiare : dn alma stibdad : 1) Bask 2) Bask rejimi, despotluk stibdal : 1) Deitirme 2) Deitirilme 3) Bedel isteme 4) Asker terhis edip yeni asker alma stibar : Mjde alma, iyi haber alma stical : Acele etme, abuklatrma, hzlandrma 54
sticar : Kiralama sticlab : 1) Kendine ekme, cezb etme 2) Cezbedilme 3) Uyandrma sticvab : 1) Sorgu 2) Cevap isteme sticvab etmek : 1) Cevap istemek 2) Sorgulamak stida : 1) steme 2) Dileke stidad : 1) Yetenek 2) Anlay 3) Alkanlk zellii 4) Bir eyin kabulne, kazanlmasna olan tabii meyil, kabiliyet 5) Hazr olma durumu stidlal : Bir delile dayanarak bir eyden bir netice karma, delil ile anlama, kant veya veriye dayanarak sonu karma stifa )1 : Alma 2) Alnma 3) detilme stifade : 1) Yararlanma 2) Kazanma 3) renme, bilgi artrma, bilgilenme stifham : Sorma, anlamak iin sorma stifham iareti : Soru iareti stifsar : 1) Sorma, sorulma 2) Yorum isteme, soruturma stina : 1) Tokgzllk 2) ekinme, uzak durma stina gstermek : Ar davranmak, nazlanmak stirab : Garipseme, arma, garip bulma, ama, hayret, aknlk stirak : 1) Dalma, gmlme 2) Kendi i dnyasna dalp d dnya ile ilgisini kesme, kendinden geme 3) Boulma 4) Abartma stihale : 1) Bakalam, deime 2) mkanszlk stihbar : Haber ve bilgi alma stihbar etmek : Haber almak stihdaf : Hedef alma, hedefleme stihdaf etmek : Hedef edinmek, hedef tutmak stihdam : Hizmete alma, ie alma, altrma stihdam etmek : e almak stihfaf : Hafife alma, nemsememe, kmseme stihkak : 1) Hak etme, hak kazanma 2) Hak kazanlan stihkam : 1) Dayankl siper 2) Askeri istihkam snf 3) Dman saldrsn durdurmak, dmana kar savunma yapmak amacyla dzenlenmi yer stihkamat : 1) Dayankl siperler, istihkamlar, salam mevziler 2) Salamlklar stihkar : Hor grme, kmseme, aalama, hie sayma stihlak : 1) Tketim 2) Bouna tketme, bouna harcama stihlakat : 1) Tketimler 2) Bouna tketimler, harcamalar 55
stihlas : 1) Kurtarma 2) Kurtarlma, kurtulu stihrac : 1) karma 2) karlma 3) Sonu karma, hkm karma 4) Anlam karma stihrac etmek : 1) karmak 2) Sonu veya anlam karmak stihsal : 1) Elde etme, ele geirme 2) Hasl etme, meydana getirme 3) Elde edilme, ele geirilme, salanma 4) retme, retim stihsalat : retmeler, retimler, retim; elde etmeler, elde edilmeler stihsan : Gzel bulma, beenme stihza : Alay etme, alay stihza etmek : Alay etmek stihzar : Hazrlama, hazrlanma stihzarat : Hazrlklar stikamet : Doruluk, drstlk; dorulma, uzanma stikbal : 1) Gelecek 2) Karlama stikbal etmek : Karlamak stiklaliyyet : Bamsz olma stikmal : 1) kmal etme, tamamlama, bitirme 2) Tamamlanma, bitirilme stikmal etmek : Tamamlamak stiknah : Asln arama, aratrma stikra : Kiralama stikraz : 1) Borlanma 2) Faizle para alma stikrazat : dn para almalar, borlanmalar stiksar : 1) oumsama, ok grme 2) oumsanma, ok grlme stikaf : Asln anlamaya alma, kefe alma, keif almas yapma stila : 1) Zorla ele geirme 2) Yaylma, sarma, kaplama stilam : Yaz ile bilgi isteme, bilgi isteme stilzam : Gerektirme, gerekme stilzam etmek : Gerekmek, gerektirmek stilzam eylemek : Gerektirmek stima )1 : Dinleme, iitme 2) Dinlenilme, iitilme 3) Dinleyerek kabul etme stimahe : Yardm isteme, iyilikte bulunulmasn isteme stimal : 1) Kullanma, kullanlma 2) Yaplma stiman : Aman dileme, aman dilenme stimbot : Filika byklnde buharla (istimle) ileyen deniz teknesi stimdad : 1) Meded, yardm isteme 2) mdat, kuvvet isteme 56
stimdad etmek : Yardm dilemek stimdad olunmak : Yardm istenmek stimlak : 1) Mlk edinme 2) Kamulatrma. stimzac : Sorma, renmeye alma stinad : 1) Dayanma 2) Gvenme, delil sayma stinaf : 1) Yeniden balama 2) Sz ba 3) lk derece mahkemeleri tarafndan sonulandrlan bir davann, bir st mahkemede grlebilmesi iin bavurulan yasa yolu stinaf mahkemesi : Birinci derecedeki mahkemelerle temyiz mahkemeleri arasnda bulunan ikinci derecedeki yksek mahkeme stinafen : 1) Yeniden balayarak 2) Bir st mahkemeye bavurarak stinbat : Anlam karma, hkme varma stinkaf : ekinme, ekimser kalma stinkaf etmek : ekimser kalmak, bir hakk kullanmaktan veya bir grevi yapmaktan ekinmek stinsah : Kopya karma, suret karma, yazarak kopya etme stintac : 1) Sonu karma, sonuca varma 2) Sonu karlma stirahat : Dinlenme stirdad : 1) Geri alma, alnma 2) Geri isteme stirdad edilmek : Geri alnmak stirdad etmek : Geri almak stirham : 1) Yalvarma 2) Rica etme, dileme stirhamname : Rica mektubu stirkab : Rekabette bulunma, rakip grme, ekememe stisal : 1) Kknden skme 2) Kkn kurutma 3) Ur karma stishab : 1) Sahiplenme, sahip kma 2) Yanna alma stiskal : 1) Yz vermeme, kt davranma, ho karlamama 2) Birinin varlndan holanmama stisna : 1) Ayrma, ayr tutma 2) Dnda stisnaat : 1) Ayrmalar, ayr tutmalar 2) stisnalar stisnaen : stisna olarak stiar : Yaz ile bildirilmesini isteme stiare : Fikir sorma, danma stihad : 1)Tank getirme, ahit getirme 2) rnek gsterme stimam etmek : Anlamak, hissetmek, kokusunu almak 57
stitaat : Takat, kudret, g yetme, g yeterlik stitafat : Yardm istemeler stitla : Bir eyi renmek isteme, aratrma stitlaat, isttlaat : Aratrmalar, bilgi edinmeye almalar stitrad : Sras gelmiken sylenen sz stizah : Aklama isteme stizan : zin isteme, danma, izin iin sorma
aa : Haber yayma, herkese duyurma aa edilmek : Yaylmak, duyurulmak aa etmek : Yaymak, duyurulmak aat : 1) Yaymalar 2) Haber yaymalar, duyurmalar al : Tututurma, alevlendirme ar : 1) Haber verme, bildirme, haber 2) Bildirilme, haber verilme arat : Uyarlar, bildirimler, yaz ile bildirmeler, haber vermeler gal : 1) Megul etme, vaktini alma, ite alkoyma 2) Ele geirme, elde tutma 3) Oyalama gder : Maslahatgzar, bir bykelinin temsilci olarak bulunduu lke dna kmas durumunda ya da o lkeye gelmesinden nce ona vekalet eden diplomat, igder. kal : 1) Glk 2) Glk karma kal etmek : Glk karmak rab : ma, artrma ret : 1) ki ime, iki alemi 2) ki 3) Gnn gn etme, safa srme tibah : phe tidad : iddetlenme, arlama tigal : lgilenme, urama, megul olma tihar : hretlenme, mehur olma, nlenme tika : ikayet etme, szlanma tika anil hkkam : Taraflardan birinin mahkeme bakan veya yelerinin hkm ve kararna itiraz etmesi timal : 1) Kapsama, iine alma 2) evirme, sarma, kuatma timam : Koku alma, koklama tira : 1) Satn alma 2) Satn alnma
58
T
tab : Yorma, zahmete sokma; yorulma tab etmek : Yormak ta : 1) Verme 2) Verilme 3) deme 4) denme tale-i dest : El uzatma tba : Kendine tabi etme, tabi klma, ardna katma tfa : 1) Sndr(l)me 2) Dindirme 3) Bir borcu azar azar deyerek kapatma, deme thal : Bk. dhal tibar : 1) Sayg gsterme 2) nemseme 3) Onur, eref, saygnlk 4) Kararlatrlm deer 5) bret alma 6) Deer verme tibar etmek : 1) Deerlendirmek, dikkate almak 2) Sayg gstermek tibari : 1) Var saylan 2) Gz karar tidal : 1) ll olma 2) Yumuaklk 3) Uygunluk tikad : nan, inan tikal : Anma, erozyon tila : 1) Ykselme 2) Yksek rtbe sahibi olma tilaf : Uyuma, uzlama, anlama tilafcuyane : Birletirici, uzlatrc, uzlama arayc tilafkar : Uzlamac, uzlac, birletirici timad : 1) Gven 2) Dayanma timadname : Gven mektubu, bir elinin gnderildii yerin devlet reisine sunmak zere gtrd itimat mektubu tisaf : Bask, zulm, hakszlk, yolsuzluk tisafat : Hakszlklar, hak yemeler, yolsuzluklar tiyad : Alma, alkanlk kazanma, alkanlk tiyad etmek : Alkanlk kazanmak tiyadat : Alkanlklar tizar : zr dileme tmam : Tamamla(n)ma, bitiri(il)me tminan : 1) Emin olma 2) Gvenme, gven duyma, gvence 3) Kesin olarak bilme ttifak : Birlik olma, szleme, uzlama ttifakat : Szlemeler, uyumalar, anlamalar ttihad : Birlik, birleme
59
ttihaz : 1) Kabul, sayma, kabul etme 2) Tasarlama, dnme ttika : Saknma, ekinme ttisak : Dzene girme, sralanma ttisal : 1) Birleme, kavuma 2) Bitiik 3) Yaknlk 4) Birbirine dokunma tyan : 1) Syleme, bildirme 2) spat 3) Getir(il)me
Y
yad : 1) Glendirme, kuvvetlendirme 2) Glendirici
V
vaz : Karlk, bedel
Z
zaa : Yitirme, kaybetme zac : 1) Rahatsz etme, can skma 2) Yerinden koparma zacat : Can skmalar, rahatsz etmeler zafe : 1) Ekleme, katma 2) Kartrma zahen : Aklayarak zale : Giderme, yok etme zam )1 : Yollama, gnderme 2) Byt(l)me; gzde bytme 3) Abartma zam : Bykler, yceler, ulular zan : 1) Anlay, kavray 2) Sz dinleme, terbiye zan etmek : Akl etmek zaz : 1) Arlama 2) Sayg gsterme zbar : Yaz ile bildirme zdiyad : Art, artma, oalma zhar : Gsterme, sergileme= rae, ibraz zzet-i nefs : Onur
J
Jurnal : Jurnal, biriyle ilgili olarak yetkililere verilen ktleme yazs, ihbar
60
K
KA
Kabetullah : Kabe Kabil : Mmkn, olabilir, gerekleebilir, mmkn olan Kabil : 1) Soy 2) Gibi, denli 3) Az nce Kabail : Kabileler, boylar Kabil-i telif : Badar, uyuur Kabine : Bakanlar Kurulu Kabl : 1) nce, evvel 2) nceki, evvelki Kablelvuku : Olmadan nce, gereklemeden nce Kablezzeval : leden nce Kabza : 1) Sap, elle kavranacak ksm 2) Pene 3) Avu dolusu Kadem : 1) Ayak 2) Adm 3) Yarm arnlk uzunluk ls birimi, ayak 4) Uur Kadim : 1) Eski 2) Eskiden beri mevcut olan Kadimden beri : Eskiden, evvelden beri Kadimen : Eskiden, eskiden beri Kadir : Gl, kudretli Kaffe : Btn, tam Kafil : Kefalet eden, stne alan, kefil, stlenen Kahir : 1) Kahredici, kahreden, zorlayan 2) Yok edici, yok eden, ortadan kaldran 3) Ezici, ezen, stn gelen Kaide : 1) Kural 2) Temel, esas 3) Usul Kail : 1) nanan 2) Syleyen 3) Raz olan, boyun een Kaim : (Birinin, bir eyin) yerini tutan, yerine geen Kain : Mevcut olan, bulunan, var olan Kalabend : Kalede yaamaya mahkum edilmi Kalafat : Geminin kaplama tahtalar arasn stp ile doldurup ziftleyerek su geirmez duruma getirme ii Kalafat yeri : Gemi ve kayklarn onarld yer Kala-i Sultaniye : anakkale Boaz Kalas : Romanyada bir yer. Kalb edilmek : Dntrlmek, evrilmek, deitirilmek
61
Kalb etmek/eylemek : Dntrmek, deitirmek, evirmek Kalem-i Mahsus : zel kalem Kalil : Az Kaltaban : 1) Namussuz 2) arlatan, yalanc, hileci Kamaara : Yemende bir kaza Kamaran : Yemenin batsnda Kzldeniz sahilinde ve Hudeydenin biraz kuzeyinde bir ada Kamil )1 : Tam, kusursuz 2) Olgun Kamilen : Tmyle, tamamen Kanaat : 1) Yetinme 2) Kanma 3) Tahmin, gr Kanaat- kamile : Tam kanaat Kanaatbah : kna edici, kanaat verici Kanlar : Eliliklerde, konsolosluklarda yaz ve evrak ilerini yrten grevli Kanlarlk : 1) Kanlar eliyle ynetilen iler 2) Bu ilerin grld yer Kanlarya : 1) Elilik ve konsolosluklarda ynetimle ilgili grevlilerin tm 2) Bu grevlilerin alt yer Kani : nanm, kanm Kantara : 1) Ta kpr 2) Kemerli bina Kanun- Esasi : Anayasa Kaplca : Taneleri ufak bir cins buday Kaput : Asker paltosu Kar- kl : Akll insan ii, akll i Kar- akl : Akl ii, akl kar, akll i Kar )1 : Derinlik 2) Dip Kar bahr/derya : Denizin dibi, denizin derinlikleri Karabet : 1) Yaknlk 2) Akrabalk Karain: pular, karineler, iaretler Karargir : Kararlatrlm Kararname : 1) Karar yazs 2) Bakanlar Kurulu yazl emirleri 3) Atama yazs Kargzar : bilir, becerikli, elinden her i gelen Kari : 1) Okuyucu, okuyan 2) Kyl Karib : Yakn Kariben : Yaknda Kariha : 1) Dnce gc 2) Tabiat Karin : 1)Yakn 2) Elde eden, kavuan, ulaan 62
Karine : 1) Kark bir i ya da sorunun anlalmasna, zmlenmesine yarayan durum, ipucu 2) Belirti Karperdaz : 1) leri dzene sokan, i dzenleyen 2) Konsolos, ehbender Karun nehri : randa doan ve Abadan ile Basra arasnda attlarapa karan bir nehir Karye : Ky Kasem : Yemin Kasr )1 : Kusurlu 2) Ksa Kasim : 1) Datan, blen 2) Ortak 3) Glen Kasir : Ksa Kasirlakl : Kt akll, akl ksa Kasr : 1) Ksma 2) Eksiklik Kasr etmek : Ksmak, geri ekmek Kasriyyet : Zorlama, zorakilik Kat : 1) Kesme 2) Kesilme 3) Bitirme, yapma 4) Geride brakma Kat- nazar : Gzn evirme Kat edilmek : Kesilmek Kata : Asla, hibir vakit Kataba : Yemende Taizze bal bir kaza Katanya : Sicilyada bir liman kenti Katar : 1) Kervan, sr dizisi 2) Tren Katan, katen : Asla, hibir vakit, kesinlikle Katbe-i ahvalde : Her halkarda Katf, Katif : Yer ismi Kati : Kesin Katiyyet : Kesinlik Katl : ldrme Kav : Kavmantarlarndan kurutularak elde edilen, abuk tutuan sngerimsi madde Kavaid : Kurallar Kavanin : Yasalar, kanunlar Kavas : Kapc, beki Kavi : 1) Gl 2) Salam Kaviyyen : Salam, gl, kuvvetli Kaviyy ekime : ok mukavemeti, dayanmas olan Kavl : 1) Sz 2) Szleme, antlama 63
Kavl-i mcerred : Delilsiz sz Kavl ve iddia-y mcerred : Delilsiz, kantsz sz ve iddia Kavmiyye : Kavimle ilgili, etnik Kayd- ihtirazi : ekince Kayd- ihtiyati : Saknca Kaymakam (Kaimmakam) : 1) Birinin yerine geen, yerini tutan, yerini alan, vekil 2) Kaymakam 3) Yarbay Kaza )1 : lahi takdir 2) Kadlk, davalar grme ii, hkm, hkm verme 3) Kaza, istenmeden yaplan kt i 4) le 5) Yarg, yarglama Kazib : 1) Yalanc, aldatc 2) Yalan, uydurma Kazibe : Yalanlar Kaziyye : 1) Dava 2) Mesele, konu
KE
Kebir : Byk, ulu Ked : Ev Keenlemyekn : Sanki yokmu, hi yokmu, hi olmam gibi, olmamasna Kefalet : Kefillik Kefalet-i nakdiyye : Depozito yatrlarak gerekletirilen kefalet Keff : El ekme, vazgeme Keff-i yed : Brakma, el ekme, vazgeme Kehrba : Kehribar Kehvare (Gehvare) : Beik Kelam : Sz Kelb : Kpek Kelek : Irmaklarda ileyen ve iirilmi tulumlar zerine kurulan bir eit sal Kelevvel : nceki gibi, eskisi gibi Kelimat : Kelimeler Kemafissabk : Eskiden olduu gibi Kemahiye : Olduu gibi Kemahiye hakkha : Hakkyla, gerektii gibi Kemakan : Eskiden olduu gibi Kemal : 1) Olgunluk, yetkinlik, tamlk, eksiksizlik 2) En yksek deer, mkemmellik Kemal-i : Byk bir 64
Kemal-i germi (germiyyet) ile : Hararetle, harl harl Kemal-i ihtimamla : Byk bir zenle Kemal-i hulusla : Byk bir itenlikle Kemal-i tehalkle : Can atarak, byk bir istekle Kemanyenba : Gerektii gibi Kemine : 1) ok az, eksik 2) Zavall Kemiyyet : 1) Nicelik 2) Say Kemterane : Bendeniz haddim olmayarak Kenan )1 : Kenan topraklar, Filistin, Yakup ve Yusuf Peygamberlerin Filistin topraklarndaki yurdu. 2) Erkek ad Keraste : Kereste Kerek : rdnde sancak merkezi Kerem : 1) Cmertlik, ba 2) Soyluluk Kerime : Kz ocuu Kesan : Kiiler, kimseler, insanlar Kesb : 1) alarak kazanma 2) Elde etme, edinme, kazanma Kesb-i fahr eylemek : Kvan duymak Kesb-i ttla : Bilgi edinme Kesb-i vukuf etmek : renmek, haberdar olmak, bilgi sahibi olmak Kesir : ok, bol; sk Kesr : Bozma, krma Kesret : okluk, bolluk, younluk, kalabalk Kefiyyat : Keifler Keide : 1) ekilmi, ekili, ekilme, ekmi 2) Yazlm Keide edilmek : ekilmek Keide etmek : ekmek Keaf : 1) Kefeden, meydana karan 2) zen 3) zci 4) Keif kolu Ketebe : Katipler, yazclar Ketm etmek : Gizlemek Keyfemayea : Diledii ekilde, nasl isterse, istedii gibi Keyfiyyat : 1) Nitelikler, keyfiyetler 2) Meseleler, konular Keyfiyet : Mesele, sorun, durum Kezalik : Yine, ayn ekilde
65
KI
Kdem : Eskilik, kdem Kla : Kaleler, surlar Klauz, Klavuz : Klavuz, rehber Kllet : 1) Azlk 2 )Ktlk Klkal : Dedikodu Kraat : Okuma Krtasi : Kat ile ilgili Ksm : Blm, ksm, para Ksm- azam : Byk ksm Kssa : 1) Hikaye 2) Rivayet 3) Olay Kstlyevm : 1) allmayan gnler iin yaplan kesinti 2) Aylk maan bir gnlk ksm Kta : 1) Para, tane 2) lke 3) Byk kara paras Ktaat : 1) Ktalar 2) lkeler 3) Askeri birlikler Ktal : Toplukym; vuruma, sava, birbirini ldrme Kyam : 1) Kalkma, balama 2) Ayaklanma, isyan Kyam etmek : 1) Ayaa kalkmak 2) Bakaldrmak, isyan etmek, ayaklanmak 3) Kalkmak, girimek 4) Hareket etmek, yola kmak Kymet-i itibariyye : tibari deer, devlete kabul edilen deer, fiyat Kzlkaya : Pazarvadan olarak da bilinen nahiye
K
Kifayet etmek : Yeterli olmak Kiram : 1) Cmertler 2) Kerem sahipleri, yce insanlar Kiraren : Tekrar tekrar Kise : 1) Kese, torba 2) Para kesesi 3) Parasal g Kitabet : 1) Katiplik 2) Yazma, kaleme alma Kiyaset : Uyanklk, kvrak zekallk Kizb-i mahz : Halis, saf, su katlmam yalan
KO
Kocaba : Ky ihtiyar heyetinin ba, muhtar
66
Kolaas : Osmanl ordusunda yzba ile binba arasnda yer alan rtbe, deniz nyzbas, kdemli yzba Komisyon : 1) Encmen, komite 2) Bir ite araclk yapan kimseye braklan yzdelik, simsariye Komodor : Albay yetkisinde deniz subay Konsolato : Konsolosluk
KU
Kulle : 1) Doruk, zirve 2) Kule Kulub : Kalpler Kumpanya : Daha ok yabanc sanayi, ticari ortaklk Kura : Kyler Kurb : 1) Yaknlk 2) Yakn Kurbiyyet : Yaknlk Kurena : Yaknlar Kurena-i padiahi/ehriyari : Padiahn yaknlarnda bulunan kimseler, mabeyinciler, padiah yaknlar Kurretlayn : 1) Gz nuru 2) Su teresi 3) Parlak, kl, nurlu Kutn : Pamuk Kutni : 1) Pamuk ile ilgili 2) pek ve pamuk karml entarilik Kutniyye : 1) Pamuk ile ilgili 2) pek ve pamuk karml entarilik Kutr : ap Kuud : Oturma Kuva : Kuvvetler, gler Kuvve : 1) G, kuvvet 2) Dnce, niyet 3) Yetki 4) zellik 5) Duygu, duyu 6) Kabiliyet Kuvve-i icraiyye : Yrtme gc, icra gc Kuvve-i muharrike : Hareket ettirici g Kuvve-i teriiye : Yasama gc Kuyud : 1)Kaytlar 2) Balar 3) Koullar, artlar, kaytlar, istisnalar Kuyud- ihtirazi : ekinceler, bir szlemede belirli konularda serbest kalmak isteyen tarafn bu konudaki beyan ve ileri srd koullar Kuyud- kadime : 1) Eski kaytlar 2) Ariv Mdrl
67
K
Kbera : Bykler, ulular Klbe : Kulbe Klfet : Zahmet, sknt Kll: Btn, tm Klli : 1) Umumi, genel, btn 2) ok Klliye, Klliyet : 1) Umumilik, btnlk 2) okluk, bolluk 3) ok 4) Btn, genel Klliyen : Tmyle, tamamen Kll yevm : Her gn Kad : Ama Kttab : Katipler, yazclar Kul : Alkol, ispirto Kulliye : Alkol ile ilgili, alkol gibi
L
Laakal : En azndan, hi olmazsa Laalettayin : Rasgele, geliigzel La ve naam : Hayr ve evet (ok zaman hibir fikir sylenmediini bildirme makamnda kullanlr) Labis : Giyen, giyinen, giyinmi Labis olmak : Giymek, giyinmek Labdd : Lazm, gerekli, zaruri Lafz : Sz Lafzi : Bo sz, laf, sz Lahic (Lahec) : Yemende Adene yakn bir kasaba Lahik : 1) Varan, yetien, katlan 2) Eklenen 3) Yenisi 4) Sonradan atanan Lasiyyema : zellikle Layenkati : Kesintisiz, srekli Layetezelzel : Sarslmaz Layk : Liyakatli, yarar Layih : 1) Parlak, parlayan 2) Ortada, aikar, ak seik 3) Hatra gelen Layiha : Tasar Ledelhace : htiya zaman, gerektii zaman
68
Ledel istiknah : (Doruluunu) aratrma, aratrlma Lede : iken, srasnda, zaman Ledelmzakere : Grme srasnda Ledettaharri : Aratrld zaman Leff : Zarf iine koyma Leffen : Zarf veya mektup iine koyarak Lehaz : 1) Gz ucu 2) bakm, bak as Leim : Alak, adi, aalk Lenger : Gemi demiri, apa Lenger mahali : 1) Demirleme yeri, liman 2) Demirleme 3) Demirleme creti Lengerendaz : Demir atan, demirli (gemi) Lengerendaz olmak : Demir atmak, demirlemek Levazm : 1) Lazm olan eyler, gerekli olan eyler, ara gereler 2) Askeri gereksinimler Levha : Yazl veya resimli plaka Levs : Pislik, kir Leyte lealle : Savsaklama, bugnn iini yarna brakma Li ecl - : den dolay, iin, maksadyla Li eclilmaslaha : iin Li eclil mualece : Tedavi iin, tedavi maksadyla Li eclilmuhakeme : Muhakeme iin, mahkeme iin, yarglama iin Lieclittenezzh: Gezinti amacyla, gezme maksadyla Lihaz : 1) Dnme 2) Uyma, gz nnde tutma, riayet etme Limaslahatin : iin, i gerei Lisan- maderzad : Ana dili Liva : 1) Bayrak 2) Sancak 3) Tugay 4) Tugeneral Liyakat : 1) Layk olma, deerlilik, yararllk 2) Erdem, hner Liyakatli : Baarl, yetenekli, deerli
M
MA
Maa : ile, birlikte Makule : Akla uygun, akla yatkn Maada : -den baka 69
Maadin : Madenler Maahaza : Byle iken, bununla birlikte Maal memnuniye : Memnuniyetle, memnunlukla Maa-ma-fih : Bununla beraber, byle iken, byle ise de Maan : 1) Birlikte, beraber 2) Akabenin biraz kuzeydousunda bugnk rdn topraklar iinde bir sancak. Maarif : 1) Bilgiler, bilimler 2) Kltr 3) Milli Eitim Bakanl Maaat : Aylklar, maalar Maatteessf : zlerek, ne yazk ki Maazalik : Bununla birlikte Maazallah : Allaha snrm, Allah korusun, Allah esirgesin, Allah saklasn Mabad : Sonraki, devam, aadaki, ilerdeki Mabad var : Devam edecek, srecek, arkas var Mabeyn : 1) Harem ile selamlk daireleri arasndaki gei odas 2) Padiah ile devletin gelenlerinin grmelerini salamakla grevli saray dairesi, mabeyin 3) Padiahn bulunduu saray Mabeyn kitabeti : Mabeyin katiplii Mabeyn-i hmayun : Padiahn saraydaki kabul dairesi, sarayda padiahn hususi olarak erkekleri kabul ettii daire Madde : 1) Madde 2) Asl, cevher 3) Cisim 4) Konu Madde be madde : Madde madde, bendbend Mader : Anne, ana Maderzad : Anadan doma, doutan Madud : Muayyen, belli; sayl Madud olmak : Saylmak, deerlendirilmek, kabul edilmek Madum : Yok, mevcut olmayan, yok olmu Madun : Alt, aa, aada, rtbece aada, ast Mafat : Geip giden, elden kan, kaybolan Mafevk : 1) st, zeri, yukar 2) Amir, ef, rtbece yukar Mafizzamir : teki, yrekteki, gnldeki Mafvv : 1) Affedilmi 2) stisna edilmi, ayr tutulmu Maaza : 1) Byk dkkan 2) Eya ve yiyecek deposu Maruk : 1) Batk, batm 2) Boulmu Masub : Gasp edilmi, zorla alnm, el koyulmu 70
Mahal : 1) Yer 2) Gerek, lzum Mahallat : Mahalleler Mahalli : 1) Yerel 2) Yerli Mahalliye : Yerel, yerli Mahasal : Sonu, netice, ele geen Mahazir : Mahzurlar, sakncalar Mahbub(e) : Sevilen, sevgili Mahdud : 1) Snrl 2) Kstl 3) Belirli 4) Snrlar belirli mlk Mahdum : Oul, evlat Mahfi : Gizli, sakl Mahfuz : 1) Saklanm, sakl, korunmu 2) Ezberlenmi Mahi : Yok eden, mahveden Mahiyye : Aylk Mahiyyet : 1) Asl, i yz, temel zellik 2) Kendilik Mahki : Hikaye edilmi Mahkuk : Hakk olunmu, hakk edilmi, kazlarak yazlm Mahlu : Tahttan indirilmi Mahlulat : Devlete kalan miras Mahlul(e) : 1) Eriyik 2) zlm, datlm Mahlut : 1) Kark 2) Karm Mahmi : 1) Koruyan, himaye eden, hami 2) Korunan Mahmiye : Koruma, himaye etme Mahmul : Ykl Mahmul etmek : Balamak, yklemek, ilikilendirmek Mahrec : 1) k yeri, k kaps 2) Dar kacak, huruc edecek Mahrek : Yrnge Mahrem : 1) Haram 2) ok samimi olan, teklifsiz dost 3) Gizli Mahrukat : Yakacak, odun, kmr gibi yaklacak eyler, yakacaklar Mahsub : 1) Hesaplanm, hesaba alnm 2) Avans kapatma Mahsub etmek : Hesap etmek, hesaba geirmek Mahsuben : 1) Hesaba dahil edilerek 2) Avans olarak Mahsulat : 1) rnler 2) Tarm rnleri Mahsulat : 1) rnler 2) Tarm rnleri Mahsur : 1) Sarlm, kuatlm 2) Sktrlm 71
Mahsus )1 : Hissedilen, duyulan, alglanan 2) Ortada, ak, aikar Mahsus(a) )1 : zel, mstakil, hususi, bamsz, zg 2) Layk 3) Bamsz, mstakil 4) zellikle 5) steyerek, bile bile, kastl, bilerek 6) akacktan, yalandan Mahsusat : Gzle grlen eyler, hissedilenler, alglananlar Mahsusen : zellikle, zel olarak, bile bile Mahtum : Mhrl Mahud : 1) Szleilen, ahit yaplan 2) Sz geen, anlan Mahvelhakk : Gerek olan, hak olan Mahv : 1) Yok etme 2) Yok olma 3) Ortadan kaldr(l)ma 4) Datma, perian etme Mahz : 1) Su katlmam, halis, saf, tam 2) Srf, sadece Mahza : 1) Ancak, yalnz, tek, sade 2) Halis, katksz, tam Mahzunane : Hznl olarak, mahzun mahzun Mahzur : Saknca Mahzur grmek : Sakncal bulmak Mahzuz : Haz alm Mahzuz olmak : Haz duymak Mahzuziyyet : Holanma, haz alma Mail : 1) Eik, eimli 2) stekli, eilimli Mail-i inhidam : Yklmaya yz tutmu Maiet : Geim, dirlik, yaama, yaay Maiyyet : 1) Birlik, beraberlik, arkadalk 2) Emir altnda bulunanlar Maiyyet memuru : Valinin yannda alan stajyer memur. Maiyyet vapuru : 1) Ky ve ada valilerine tahsis edilmi gemi 2) Elilik gemisi Makal : 1) Sz 2) Syleme, syleyi Makamat : 1) Makamlar 2) Meclisler Makam- aid : Yetkili makam Makam- akeranem : Benim makamm Makam- mualla : 1) Yce makam, yksek makam 2) Sadrazam ve eyhlislam makam Makasd : Maksatlar, amalar Makbere : 1) Mezar 2) Mezarlk Makbul(e) : 1) Kabul edilmi 2) Alnm 3) Beenilen, hoa giden Makderet : G, kuvvet Makis : Kyaslanabilir, benzetilebilir, kyas edilebilir Makriky : Bakrky 72
Makrun : 1) Yakn 2) Ulam, kavumu Makrun-i msaade : zin alm Maksud : stek, kast edilen Maksur : 1) Ksaltlm 2) Alkonulmu Maktu(a) : 1) Kesik, kesilmi 2) Tek fiyat, pazarlksz fiyat 3) Gtr 4) Sabit Maktua : Kpr Maktuan : Toptan, gtr olarak Makule : Takm, eit, soy, kategori Makus : 1) Ters evrilmi, ters yz edilmi, ba aa getirilmi 2) Ters, zt 3) Uursuz 4) Yansyan, akseden Makusen : Tersine, aksine Malayutak : G yetmez, dayanlmaz Malik : Mal sahipleri Malikiyyet : Sahiplik, malik olma Malulin : Sakatlar, maluller Malume : Bilinen, malum, belli Mamafih : Bununla birlikte Mamulat : Yaplanlar, retilenler, imal edilenler, rnler Mamuretlaziz : Harput, Elaz Mamuriyyet : Bayndrlk, mamurluk Mana : Benzeyen, benzer Manen : 1) Manaca, anlamca 2) Ruha 3) Gnlden Mani : Mana, anlam Mania : 1) Engel 2) Glk, zorluk Mansb : 1) Devlet grevi, devlet hizmeti, devlet makam 2) Makam Mansub : 1) Atanm 2) Konulmu Mantuk : 1) Sylenilmi 2) Sz Manzur : Nazar olunan, baklan, grlen Manzur olmak : Grlmek, gze arpmak Manzur- ali-i hazret-i padiahi buyurulmak : Padiaha arzedilmek Maraz : Hastalk Marifet : 1) Bilgi, bili, bilme 2) Beceri, ustalk 3) Arac, vasta Marifetiyle : Araclyla, vastasyla Marrzzikr : Yukarda bahsi geen, yukarda anlan 73
Maruf : 1) Bilinen, belli 2) Mehur, tannm, nl Maruffiyet : Bilinme, tannma, nllk Maruz : Sunma, arz etme Maruza : 1) Sunulmu, arz edilmi 2) Yzyze olan 3) Anlatlm, sylenilmi Maruzat : 1) Sunulanlar, anlatlanlar 2) Ricalar Maruz- aker kemineleridir ki : Hibir deeri olmayan ben kulunuzun dileidir ki Marlarz : Yukarda sunulan, ad geen Marzzikr : Yukarda anlan Marzi, marziyye : Razlk, beenilme, beenme Masarif : Harcamalar, masraflar Masdar : k yeri, kaynak Maskat : Maskat ehri (Ummanda) Maslahat : 1) Durum, husus 2) 3) Bar, huzur Maslahatgzar : Bykeli adna ileri yrten devlet grevlisi, bir bykelinin temsilci olarak bulunduu lke dna kmas durumunda ya da o lkeye gelmesinden nce ona vekalet eden diplomat, igder. Masnuat : 1) Yaplm eyler, sanat rnleri 2) Yapma eyler, uydurma eyler, dzmeceler Masraf : Harcama, gider Masruf : 1) Harcanm 2) evrilmi 3) Dndrlm Masruf olmak : Harcanmak Masrufi : Harcanmlk Mass : Emme Massa : Emici Masun : 1) Korunmu, saklanm 2) Salam Masuniyet : 1) Korunmuluk 2) Dokunulmazlk Maiyen : Yryerek, yayan Matbua : Gazete, kitap, dergi gibi basmevinde baslarak hazrlanm eyler, basma Matbuat : 1) Basn 2) Basl eserler Matlab(e) : 1) stek 2) Konu, mesele Matlub : Talep edilen, istenilen; alacak Matuf : Ynelmi, eilmi Matufnaleyh : Bala,balal kelime Matviyyen : Bir eyin iine sararak, drerek, sarl* Mavera : 1) tesinde, ardnda 2) Ahiret, br dnya 74
Maune : Mavna Mavna : 1) Gemilere ve yakn kylara yk tayan, gvertesiz byk tekne 2) Byk, ke yelkenli yk gemisi Maya(e) : 1) Para 2) Sermaye 3) Maya 4) Asl, esas, z 5) G 6) Bilgi 7) Yaratl Mazarrat : Zararlar, ziyanlar Mazbata : Kararname, tutanak Mazbut(e) : 1) Zapt edilmi, ele geirilmi 2) Yazlm, yazya geirilmi, zapta geirilmi Mazeret : zr Mazhar )1 : Ortaya k yeri, grnme yeri 2) Nail olma, ereflenme Mazhar olmak : Karlamak, nail olmak, ereflenmek Mazhar- kabul olmak : Kabul grmek, kabul edilmek Mazhariyyet : Mazhar olma, kavuma, nail olma, ereflenme Maziyadetin : Fazlasyla Mazmun : Anlam Maznun : 1) Zan altnda 2) Sanlan, zannedilen 3) Sank Mazruf : 1) Kaba konulmu, kaba konulan 2) Klfl 3) Zarfl kat Mazrufen : Zarfl olarak, kap iinde Mazul : Azledilmi, greden alnm Mazuliyyet : Grevden alnmlk, azledilmilik, mazullk Mazur : zrl, mazur, mazereti olan, mazeretli Mazur grmek : Kusura bakmamak, ho grmek, balamak, affetmek
ME
Meal : 1) Anlam, mana 2) Sonu, netice Measir )1 : Gzel eserler 2) aretler Mebadi : lkeler, prensipler; balanglar Mebali : 1) Paralar 2) Tutarlar, meblalar Mebani : Yaplar, binalar Mebde : Balang Mebhas : 1) Blm, fasl 2) Konu Mebhuse : Bahsedilen, sz edilen Mebhusnanh : Bahsolunmu, sz gemi Mebhut : akn, arm Mebhut olmak : armak 75
Mebla : 1) Para 2) Tutar Mebni : 1) den dolay, -den tr 2) e dayanan 3) Bina edilmi Mebruk : Tebrik edilesi, kutlu Mebsuta : 1) Yaylm, alm 2) Enikonu anlatlm Mebsuten : Enikonu, uzun uzadya Mebus : 1) Gnderilmi 2) Milletvekili Mebzul : Bol, ok Mecari : Su yollar, su yataklar, mecralar Meccanen : Parasz olarak, bedava Mechul : Bilinmeyen, bilinmez Mecidi : Osmanl nianlarndan birisi Meclis-i hass- vkela : Bakanlar Kurulu toplants, kabine toplants Meclis-i idare : dare meclisi, ynetim kurulu Meclis-i Umumi : Genel meclis, genel kurul, Meclis-i Mebusan Meclis-i Vkela : Bakanlar Kurulu Meclub : Tutkun, taraftar Mecmu : Toplanm, bir araya getirilmi, tm, hepsi Mecmua : 1) Toplanm, bir araya getirilmi 2) Mecmua 3) Dergi Mecnunane : Mecnunca, lgnca, delice Mecra : 1) Yol, gzergah 2) Su yolu, su yata 3) Cereyan ekli Mecruh : Yaralanm Mecruhin : Yarallar Meczum : Kesin karar verilmi Medar : 1) Etrafnda dnlen nokta 2) Yrnge 3) Ara, vasta, vesile, sebep 4) Yardmc Medayin : 1) ehirler, kentler 2) Eskiden Dicle kenarnda kurulmu yedi ehir Medayin-i Salih : Medine yaknlarnda bir kent Medd : Sularn ykselmesi Medd cezr : Gelgit, medcezir Meded : 1) Yardm 2) mdat 3) Eyvah, aman aman Medeni : 1) ehirli 2) Medineli 3) Uygar, grgl Medfen : Mezar, gmme yeri, kabir Medhal : Giri Medhaldar : Bir ie karm olan, parma olan Medhaldar : Bir ite parma olan, mdahalesi olan, karm olan 76
Medhaldar olmak : Mdahalesi olmak, ilgisi olmak Medid(e) : Uzun, ok uzun Medine-i Mnevvere : Medine ehri Medium filum aqu : Terra firma, kara, yeryznn karar ksm, toprak Medlul : 1) Kant gsterilen 2) Delalet olunan 3) Anlalan Meduvv : : Davetli Meduvven : : Davet edilerek, arlarak Medyun : Borlu Mefhum : 1) Anlalm 2) Kavram Mefkud : Kayp, yok olmu Mefkudiyyet : Yokluk, bulunmama Mefkure : lk, ideal Mefkureci : lkc Mefsedet : Bozgunculuk, fesat Mefsedetkarane : Fesat karc Mefsuh : 1) Feshedilmi, yrrlkten kaldrlm 2) ptal edilmi Mefsuhiyyet : Fesh edilmi olma, iptal edilmi olma Meftur : Umutsuz, bezgin, bitkin, bkkn Mefturiyyet : Umutsuzluk, bezginlik, bitkinlik, bkknlk Meger : Meer, oysa ki, halbuki, olsa olsa, ancak Megerki : 1) Oysa, meer 2) Dnda, -den baka Mehafil-i resmiyye : Resmi evreler Mehakim : Mahkemeler Mehalik : 1) Tehlikeli iler 2) Tehlikeli yerler Mehamm : nemli/gerekli/dndrc eyler Mehcur(e) : 1) Uzak dm, uzaklam 2) Terk edilmi Mehl : Sre tanma, mehil Mehmaemken : Olabildiince, mmkn olabilidi kadar, mmkn olduu kadar Mehuz : Alnm, alma Mekari : Kiralk yk hayvan Mekatib-i aliye : Yksekokullar Mekatib-i ibtidaiyye : lkokullar Mekel : Arpalk Meknuz : 1) Yere gmlm, gml, toprak altnda 2) Hazineye gizlenmi, hazinede sakl 77
Mekran : Mekran (randa) Mekri (Meri) : Fethiye kazas Meks: Durma, duraksama Meksub(e) : 1) Kazanlm, elde edilmi 2) renilmi Mekuf(e) : 1) Kefedilmi 2) Ak, aikar, belli Mektubi : Mektupu, kalem mdr Mektubi kalemi : Bakanlk ve valiliklerde yaz ileriyle ilgili bro Mektume : Gizli, sakl, gizlenmi Mektumiyyet : Gizlilik Mekulat : Yiyecekler Melanet : Lanet ettirecek i veya davran Melanetkarane : Lanet ettirecek kadar Melaz : Snak, snacak yer Melbusat : Giysiler, giyecekler Melce : Snak, snma yeri Melfufi : Zarf veya mektup iine konmu, sarlm Melhuz : Dnlm, ngrlm, ihtimal verilmi, hatra gelen, olabilen Melhuzat : Dnlenler, ngrlenler, ihtimal verilenler Meluf : 1) Alm, alk 2) Huy edinmi Melun : 1) Lanetlenmi 2) Lanet olas 3) Kovulmu Melzum : Gerek grlm Memalik : 1) lkeler, memleketler 2) Bir devletin topraklar Memalik-i Mahrusa-i ahane : Osmanl lkesi Memat : lm Memduh(a) : vlm, methedilmi Memhur : 1) Mhrl 2) Yenieri bordrosu Memlaha : Tuzla Memlukane : 1) Kle gibi, kleye yakr biimde 2) Bendeniz Memnua : Yasak edilmi, yasak Memnuiyyet : Yasaklanma, yasakllk Memorandum : Muhtra, nota Memul : 1) Umma, umulma, umulan, beklenilen, beklenen 2) Umut Memul etmek : Ummak, beklemek Memurin : Memurlar, grevliler 78
Memurin-i mlkiye : Mlkiye memurlar Memuriyyet : Memurluk, memuriyet, grev Men: 1) Engelleme, nleme, mani olma, izin vermeme, brakmama, durdurma, alkoyma 2) Engel olunma, alkonulma 3) Yasaklama 4) Yasaklanma Menaat )1 : Glk, zorluk 2) Sarplk, geit vermeme Menabi : Kaynaklar, menbalar Menafi : karlar, menfaatler, yararlar Menafi-i umumiye : Genel karlar Menatk : Blgeler, mntkalar Menba : Kaynak; pnar Mendirek : Dalgakranla yaplm liman Menfur(e) : ren, nefret uyandran Mengu : Kpe Menhiyyat : Dince yasaklananlar Menhus(e) : Uursuz Menkul : 1) Nakledilmi, tanm 2) Anlatlan, rivayet edilen, azdan aza dolaan Menku : Nakl, ilemeli Mensup : Ait, bal, nispet edilen Menut : Bal Menzile : Derece, rtbe Meri : Grlen, gzle grlen Meri : 1) Sayg duyulan, riayet edilen 2) Yrrlkte olan Merakd : Mezarlar Merakib : Tatlar, aralar Merakib-i bahriyye : Vapurlar, gemiler, deniz nakil vastalar Merakiz : Merkezler Meram : Maksat, ama Merbut : 1) Bal 2) Bitiik 3) Ekli, iliik Merbutat : Bal eyler Merbutiyet : Ballk Merci : 1) Bavuru yeri 2) Bavurulacak kii, otorite Mercu : 1) Umulan 2) Rica edilen Merhune : Bal Meriyyet : Yrrlk 79
Meriyylicra : Uygulanma, yrrle konulma Merkad : Mezar, kabir Merkez : Tarz, usl Merkum : Ad gemi Merkumun : Ad geenler Mersa : Liman Mersul : Gnderilmi, yollanm Mertebe : 1) Derece, basamak 2) Rtbe 3) Miktar Mervi : Rivayet olunan, iitilen, salam olarak bilinmeyen Mesabe )1 : Kadar 2) Derece Mesa : zin Mesaha : lm, lme Mesai : alma, almalar Mesaib : 1) Musibetler, felaketler 2) Uursuzlar, mendeburlar Mesail : Meseleler Mesalih : ler (Maslahatn oulu) Mesbuk : 1) Gemi 2) Geride kalm 3) Geride braklm 4) nde bulunan Mesbuklhidme : Hizmeti gemi, emei gemi Mesdud : 1) Set ekilmi 2) Kapal, kapanm 3) Tkal Meserret : Sevin Mesken : Konut Meskene : Halepin dousunda Esad baraj gl kysnda yerleim yeri Meskun : 1) Yerleim yeri 2) Ev 3) Yerleilmi, iskan edilmi Meskut : 1) Sylenmemi 2) Suskun kalnm Meslek : 1) Yol, gidi, tutum 2) Sistem 3) Meslek, i g 4) Ura alan Mesmu : itilen, duyulan Mesmuat : itilenler, duyulanlar Mesned : 1) Dayanak 2) Derece, rtbe 3) Mevki, makam Mesrudat : Sylenenler, anlatlanlar Mesruka : alnm, alnt Mesrur : Sevinli Mesruriyyet : Sevin, sevinme Mess : 1) Yapma, deme, dokunma, el srme 2) Meydana gelme Mess etmek : inde ekmek, sourmak 80
Mestur : Yazl, yazlm, izilmi, satrlandrlm Mestur(e) : rtl, kapal, gizli Mesud : 1) Mutlu, bahtiyar 2) Kutlu Meagil : Uralar, meguliyetler Meakkat : Sknt, glk, zahmet Meakkat : Skntlar, glkler Meahir : nller, mehurlar Meayih : eyhler Megale : Ura, i g Megul : 1) Uraan, ilgilenen 2) gal edilmi, tutulmu 3) Dalgn Meguliyet : Ura, i g Mehud : Grlen, grlm Mehudat : Grlenler, gzle grlenler Meihat : 1) eyhlik 2) eyhlislamlk payesi Mekuk : phe gtrr Mekukiyyet : Kuku gtrme Mereb : 1) Yaratl, huy, karakter, tabiat, yaama tarz 2) ecek ey Meru(a) : Yasal Merubat : ecekler Merubat- kuliye : Alkoll ikiler Merufat : Demelik eya, deme Meruh : 1) Aklanm 2) Enikonu anlatlan Merut : Koullu, artl, art koulmu, arta bal Meum : Uursuz, om Meveret : Danma Metalib : stekler, talepler Metanet : Salamlk, dayankllk Metbu : Uyulan, tabi olunan Metbua : Kendisine tabi olunan, uyulan Metbu-i mfahham : Hkmdar Metbuiyyet : 1) Tabiilik, uyrukluk 2) Egemenlik, hakimiyet, hkmranlk Metin : Salam, dayankl Metrukat : 1) Terk edilenler, braklanlar 2) Miras Metruk(e) : Terk edilmi, braklm 81
Mevadd : 1) Metinde konu bildiren ksmlar 2) Kanunlar, nizamlar, hususlar 3) Maddeler, cisimler 4) Konular, iler Mevadd- ibtidaiyye : lkel maddeler, ham maddeler Mevadd- infilakiyye : Patlayc maddeler Mevadd- kuliyye : Alkoll maddeler Mevadd- mnderice : inde bulunan maddeler Mevadd- nariyye : Ateli maddeler Mevaid : Sz verilen yerler, sz vermeler, vaatler Mevakf : Duraklar, durulacak yerler Mevakt : Belirlenmi vakitler, randevu saatleri Mevani : Engeller Mevai : Etinden stnden yararlanlan hayvanlar, bykba ve kkba tr hayvanlar Mevazi : Yerler, mevziler Mevcude : 1) Bulunan, hazr olan 2) Varlk Mevdu : Emanet edilmi, stne verilmi, tevdi olunan, braklm Mevdu olmak : Braklmak Mevdua : Emanet edilmi, braklm Meveddet : Sevgi Mevfur : Bol, ok Mevhum : Kuruntuya dayal, asl esas yokken zihinde kurulmu, canlandrlm Mevhumat : Kuruntuya dayal eyler Mevhume : Hayal, kuruntu, vehim Mevki : 1) Yer 2) Tatlardaki yolcu oturma yeri, snf 3) Durum, konum 4) Makam Mevkif : Durak, istasyon Mevki-i mstahkem(e) : Gvenlik emberine alnm yer, salam yer, istihkam edilmi yer, gvenlik blgesi Mevki-i mzakereye koymak : Grmeye amak Mevkuf : Tutuklu Mevkufin : Tutuklular Mevrid : Var(l)acak yer, yol Mevrud: Gelmi, gelen Mevsim : 1) Mevsim 2) Belirli zaman, sezon Mevsuf : 1) Vasflanm, nitelenmi 2) Belirtilen Mevsuk(a) : Salam, inanlr, belgeye dayanan, gvenilir 82
Mevsukan : Belgeli olarak, gvenilir bir ekilde Mevud(e) : 1) Sz verilmi, vaad olunmu, vaat edilmi 2) Vadeli Mevzu : 1) Konulmu 2) Geerli, yrrlkte 3) Dzmece, uydurma 4) Konu Mevzu-i bahs : Sz konusu Meyan(e) : Ara Meyannda : Arasnda Meyelan : Eilim Meyl : 1) Eim 2) Eilim, istek, meyil 3) Sevme 4) Yatknlk Meyusane : zgn zgn, umutsuzca Meyusiyyet : Umutsuzluk, zgnlk, znt Meyyal : Eilimli, istekli, dkn Mezalim : Zulmler Mezaya : Meziyetler, stn yanlar, nitelikler Mezbur(e) : Ad geen, yukarda sylenmi olan Mezc etmek : Kartrmak, birletirmek, katmak Mezellet : Dknlk, sefillik, hakirlik Meziyyat : Meziyetler, stnlkler, stn zellikler Mezkur : Ad geen Mezmume : 1) Ktlenmi, ayplanm 2) Ayp, kt Mezru (a) : Ekin ekilmi, tohum salm Mezruat : Ekinler Mezun : zinli Mezunen : zinli olarak Mezuniyyet : zin Mezuniyyet almak : zin almak
MI
Mntka : Blge, mntka Msran : Kufe ve Basra Mzka : Askeri bando
M
Miad : Randevu yeri, buluma yeri; vaat edilen, belirtilen zaman veya yer Midhat : vg, vme
83
Mihaniki : Mekanik Mihekk : 1) lt, vasta 2) mehenk ta Mihmandar : Konuk arlayan, konuk arlamakla grevli memur Mihmannevazi : Konukseverlik, misafirperverlik Mihmannvazi : Konukseverlik, misafirperverlik Mihver : Eksen Miknet : G, kudret Mikyas : lek Milk : Mlk Min : 1) den, -dan 2) den beri Mincihetin : Bir bakma, bir yandan Minelkadim : Eskiden beri Min gayrihaddin : 1) Haddi olmayarak, edebe aykr olarak 2) Haddim olmayarak Min gayriresmin : Resmi olmayarak Minhaysilmecmu : Toptan, tm, hepsi Minkllilvcuh : Her bakmdan Minnetdari : Minnetdarlk, minnet borluluu Minval : 1) Dorultu 2) Tarz, biim Mir : Amir, ba, kumandan, bey, vali Miralay : Albay Mirliva : 1) Tugeneral 2) Sancak Beyi Miri : 1) Beylik, emirlik 2) Devlet hazinesi 3) Devlet hazinesine ait, beylik Misafirin : Konuklar, misafirler Misillu : Benzer, gibi Mivar : Tarz, tavr Miyah : Sular Mizan : 1) Terazi 2) Tart 3) Hesap
MU
Muacciz(e) : 1) Taciz eden, rahatsz eden 2) Skan, sknt veren, bktrc, usandrc 3) Srnak, yapkan Muaddel(e) : Deitirilmi, tadil edilmi, yeniden dzenlenmi Muaddil(e) )1 : Yeniden dzenleyen, tadil eden 2) Denkletiren, denklik veren Mudele : 1) Denklem 2) Denklik, eitlik 3) Muamma, anlalmaz ey 84
Muadelet : 1) Denklik 2) Edeerlilik Mudil : Denk, edeer Muaf : 1) Affedilmi 2) Ayr tutulmu, mstesna tutulmu 3) Serbest 4) Bak, baklk kazanm Muafiyyet : 1) Muaf tutulma 2) Affedilme 3) Baklk Muahedat : Antlamalar Muahid : Antlama yapan Muaheze : 1) Azarlama, paylama, kma 2) Tenkit, eletiri Muahhar : 1) Sonraya braklm, ertelenmi 2) Sonraki Muahharen : Sonradan, daha sonra Muakad : Akdedilmi, akit yaplm Muakid : Szleme yapan, akit yapan Mualece : Tedavi, ilal tedavi Mualla : 1) Yce, yksek 2) Yksek rtbeli Muallak(a) : 1)Srncemede kalm, havada kalm, halledilmemi 2) Bal 3) Asl, aslm Muallem : Talimli, eitimli Muallim : retmen, retici, hoca Muallimin : retmenler Muamelat : 1) lemler, muameleler 2) Davranlar Muamele : 1) lem, muamele 2) Yol, yntem 3) Davran Muamele-i cemilekarane : Jest olarak yaplan muamele, cemile olarak davran Muannid : nat, inatlaan Muaraza : 1) ekime, didime, kavga, atma 2) Kar gelme Muarefe : Birbirini tanma, tanma Muarz : Muhalif, kar gelen, kart, itiraz eden Muarra : plak, soyunmu, arnm Muarref(e) )1 : Tanmlanm, tarif edilmi 2) Tannan, bilinen 3) Tanml 4) Snrl Muarrif : Tanmlayan, bildiren Muarrz : neli sz syleyen, ta atan Muattal : 1) Atl braklm, kullanlmaz 2) siz Muavaza : 1) Dei toku, takas 2) Dankl dv Muavenat : Yardmlar Muavenet : Yardm Muavin : Yardmc 85
Muayede : Bayramlama Muayene : Kontrol, yoklama Muayyen : 1) Belirli, belirlenmi 2) Kararlatrlm Muayyenat : Erzak, kamu grevlilerine devlet tarafndan verilen erzak Muazzamat : nemli iler, ar iler Muazzez : 1) Aziz, deerli 2) erefli 3) Deer verilen, sayg gsterilen Mucib : 1) Vesile, sebep 2) Gereken 3) Gerektiren Mudarebe : 1) Vurdukrd, dv 2) sermaye ve emekle kurulmu irket Mufahham : Yce, itibarl, kerem sahibi Mufassal : Kapsaml, ayrntl Mufassalan : Uzun uzadya, etraflca Mugayir : Aykr, uymaz, uyumaz Muber olmak : Krlmak, gcenmek Muber )1 : Gcenmi, darlm, krgn, kskn 2) Tozlu, tozlanm Mulak : aprak, anlalmas g, karmak Muha : Bat Yemende sahilde bir yer, Muha Muhabbet, mehabet : Sevgi Muhaberat : Haberlemeler, iletiim Muhabere : 1) Haberleme, iletiim, yazma 2) Mektuplama Muhacemat : Hcumlar, saldrlar, saldrlar Muhaceme : 1) Karlkl hcum, karlkl saldr 2) Hcum, saldr Muhaceret : G Muhacir : Gmen Muhacirin : Gmenler, g edenler Muhaddes : 1) Haber verilmi 2) Teekkr edilerek bildirilmi Muhadene : Dostluk, ahbaplk Muhadenet : 1) Dostluk 2) Barma (h harfleri farkl yazlmakta) Muhafaza-i nefs : Kendini korumak Muhafzn : Koruyucular, muhafzlar, bekiler Muhakemat : 1) Mahkemeler 2) Yarglamalar 3) Hkm yrtmeler, muhakemeler Muhakeme : 1) Mahkeme 2) Yarglama 3) Hkm yrtme Muhakkak : 1) Mutlaka, kesin olarak 2) Doru, aratrlp kantlanm Muhakkar : 1) Kk drlm, hakaret edilmi 2) Kk Muhal : Olanaksz, imkansz 86
Muhalasat, muhaleset : Dostluk, dosta geinme, iten(likle) davranma Muhalif : 1) Aykr, zt 2) Aykr dnen, farkl dnen Muhammer : 1) Mayal, mayalanm 2) Yorulmu, hamurlatrlm Muhammen(e) : Tahmin edilen Muhammin )1 : Tahmin edilen 2) Eksper, deer bien Muharebat : Muharebeler, savalar Muharese : Koruma, kollama Muharib : Sava, harp eden, savaan Muharref : Tahrif edilmi, saptrlm Muharremlharam : Muharrem ay Muharrer : Yazlm, yazl Muharrerat : Yazmalar, mektuplar, yazlm eyler Muharrik : 1) Hareket geiren, hareket ettiren, kmldatan 2) Kkrtan 3) Yakc, yakan (Kaf harfiyle biterse) Muharrir : Katip Muhasama : Dmanlk, husumet Muhasamat : Dmanlklar, husumetler Muhasara : Sarma, evirme, kuatma Muhasm(a) : Dman, hasm Muhasmin : Dmanlar, birbirine dman olanlar Muhasib : Sayman, muhasebeci Muhassas : Tahsis edilmi, zg Muhassasa : Tahsis edilmi, ayrlm, zg Muhassasat : denek, maa Muhassenat : 1) Hayrl iler, yararl, gzel, faydal iler 2) stnlk sebepleri Muhaat : 1) stisna 2) Kanma, saknma, uzak durma (Sadece Lexiconda bulunmutur) Muhat : 1) evrili, sarlm, kuatlm 2) inde bulunan Muhatara : Tehlike; zarar, ziyan, korku Muhatarat : 1) Tehlikeler 2) Korkular 3) Zararlar Muhavere : Konuma Muhavvel : Havale edilmi, gnderilmi, braklm Muhayyel : Hayali, hayal edilmi Muhbir : 1) Haber veren, haberci 2) hbar eden 3) Gazete muhabiri Muhkk, Muhikk : Hakl, doru 87
Muhibb : 1) Seven 2) Dost Muhill )1 : Bozan, ihlal eden 2) Sakatlayan Muhill-i asayi : Gvenlii bozan Muhit : 1) Saran, kuatan 2) evre, ortam Muhkem : Salam, kuvvetli Muhkemiyet : Salamlk Muhtac : 1) htiya sahibi 2) Yoksul, fakir Muhtacin : 1) htiya sahipleri 2) Yoksullar, fakirler Muhtariyet : zerklik Muhtasar : 1) Ksa, ksaltlm, zl 2) zetlenmi, zet Muhtefi : Gizli, gizlenmi, gizlenen, saklanan, saklanm Muhtekir : Vurguncu, stoku Muhtelefn-fih : htilafl mesele, tartmal/kavgal mesele Muhtelit : Kark, karma Muhtell : hlal edilmi, bozulmu, bozuk; karm Muhterem(e) : Saygn, saygdeer, sayg duyulan Muhterik : 1) Yanan 2) Yanm, yank Muhterik olmak : Yanmak Muhteriz : Kanan, ekinen, saknan, ekimser Muhterizane : Kanarak, saknarak, ekinerek Muhtevi : 1) eren, iinde bulunduran 2) Kavrayan Muhtevi bulunmak : ermek Muhteviyat : indekiler Muin(e) : Yardmc, yardm eden Mukabele : 1) Karlk, karlk verme 2) Karlama Mukabele bilmisl : Misilleme, yaplan muameleyi aynen tekrarlama Mukabele etmek : Karlk vermek Mukabil : 1) Karda bulunan 2) Kar 3) Karlk 4) Karlnda Mukadde(i)me : 1) Balang 2) Giri, nsz Mukaddem : 1) nce 2) Sunulan 3) nde, nde giden 4) stn Mukaddema : nceden, eskiden, vaktiyle Mukaddemat : 1) ncler 2) ncller 3) Giri bilgileri 4) nc askerler Mukaddes : Kutsal Mukarenet : 1) Yaknlk 2) Yaklama 3) Bitime, kavuma 4) Uygunluk 88
Mukarin : Yakn, birbirine yaklam Mukarr : krar edilmi, tasdik edilmi Mukarrer : 1) Kararlatrlm, kararlam 2) Salam, kesin Mukarrerat : Kararlar Mukarrz : 1) dn veren, bor veren 2) Takdir yazs yazan Mukarrir : Yerletiren, sabit klan Mukaseme : Paylama, blme, taksim Mukasm : Paylaan, blen, taksim eden Mukataa : 1) Arazinin kiraya verilmesi 2) Arazi vergisi Mukataat : 1) Arazilerin kiraya verilmesi 2) Arazi vergileri Mukatele : 1) Birbirini ldrme 2) Vuruma 3) Sava Mukavele : Szleme Mukavelename : 1) Szleme belgesi 2) Kontrat Mukavemet : Diren, direnme, kar koyma Mukayyed : 1) Bal 2) Kaytl 3) Dile getiren, yazl, geen 4) nem veren Mukayyid : Kayt yapan, kaydeden, kayt memuru Mukdim : 1) Giriimde bulunan 2) yi alan, gayretle alan Mukdimane : yi alarak, gayretle alarak Mukim : Oturan, ikamet eden, yerleik Mukni : kna eden, ikna edici, inandrc Muknia : nandrc, ikna eden Muktedir : ktidar sahibi, gl Mukterin : Yaklaan, yakna gelen Muktesid : Tutumlu, iktisatl Muktesidane : ktisatl olarak, ekonomik ekilde, tutumlu davranarak Mukteza : 1) Gereken 2) Gerekeli yaz Muktezeyat : 1) Gerekenler, gerekler 2) Gerektirenler Muktezi : 1) Gereken 2) Gerektiren Mukteziyye : 1) Gereken 2) Gerektiren Mulin : lan eden, haber veren Mumaileyh : Anlan, ad geen Mumaileyhm : Anlanlar, ad geenler Mumaileyhma : Anlan, ad geen, yukarda anlan, ima edilen Munsabb : Dklen, karan, kavuan (bir denize, bir rmaa vb.) 89
Muntazam : 1) Dzgn, derli toplu, dzenli 2) Dzenli olarak Muntazar : Beklenen Muntazr : Gzleyen, bekleyen, intizar eden Munzamm : Ek, ilave, zam, art, eklenmi Murabba : Kare Murahhas : Delege Murahhasa : Ermeni piskoposu Murakabe : Denetleme, kontrol Murakkam : 1) Yazl, yazlm 2) Numaralanm Murassa : Deerli talarla ssl Murtaza : Sekin, beenilmi Musaddak : Onaylanm, tasdik edilmi Musaddk : Geerli, onaylayan, tasdik eden Musadif : Rastlayan Musahabat, Musahebat : 1) Syleiler, konumalar 2) Rportajlar Mushabe : Konuma, sylei, sohbet Mushabet : Konuma, sylei Musahhah(a) : Dzeltilmi, tashih edilmi Musahhih : Dzeltmen, dzeltici Musalaha : Bar, bar grmesi Musalahat : Bar grmeleri, barlar Musaleh : Vasiyet olunan, lehine vasiyet olunan kimse Musalih : Bar yapan, baran Musammem : Kesin karar verilmi, kararlatrlm Musanna : 1) Uydurulmu Musarrah(a) : Apak, besbelli, aka belirtilmi, ak seik, aikar Musavver : Tasarlanm, dnlm, tasvir edilmi, anlatlm Musib(e) : sabetli, yanlmayan, isabet eden; rasgelen Musirr : Israrl, srar eden, steleyen, ayak direyen Musirrane : Israrla, srar ederek, ayak direyerek Musirren : Israr ederek, steleyerek Muslihane : Araclkla, arabuluculukla Mustashiben : Yannda olarak, birlikte Muikafane : Kl krk yararak, inceden inceye 90
Muta )1 : Verilmi 2) Veri Muta : taat edilen, boyun eilen Mutaassb : Ar tutucu, fanatik Mutabakat : Uygunluk, uzla Mutabassr : Akgz, uyank Mutabk : Uygun, uyan, uyumlu Mutad(e) : Allm, adet haline gelmi Mutalebat : stekler, talepler Mutalebe : 1) Talepte bulunma, hakkn isteme 2) Dava 3) Hak, talep, dava, istek Mutannef : pheli (Lexicon) Mutantan : 1) Gsterili, tantanal 2) Parlak Mutarrid : Srekli, devaml Mutasarrf : 1) Kullanma yetkisine sahip, tasarruf yetkisi olan 2) Sancak beyi, sancak yneticisi Mutasavver : 1) Tasarlanm, dnlm, tasavvur edilmi 2) Mmkn, olabilir, akla gelebilir Mutasavvere : 1) Tasarlanm, dnlm eyler 2) Mmkn, olabilir Mutavaat : Boyun eme, itaat etme Mutavassta : 1) Orta, orta dereceli 2) Ortalama Mutavattn : Yurt tutmu, vatan edinmi, yerlemi Mutavi : taat eden, boyun een Mutavvi : taat eden, boyun een Mutayyib : Sevindirilmi, gnl alnm Mutazammn : 1) inde bulunduran,iine alan, ieren 2) stne alan, kefil olan Mutazarrr : Zarar gren, zarara urayan Muteber : 1) tibarl, saygn 2) Gvenilir 3) Yrrlkte Muteberan : 1) tibarllar, hatr saylr kiiler 2) Gvenilir olanlar Mutedd : Saylm Mutedil : 1) Ilml 2) Ilman 3) Uygun Mutemed : 1) Gvenilir, itimat edilir 2) Sayman, avans para alp Mutena : / zen gsterilmi, itinal Muterif : tiraf eden, itirafta bulunan, itiraf Muti : 1) taatli, boyun een 2) Rahat Mutia : 1) taatli, boyun een 2) Bal 3) Rahat 91
Mutmain : i rahat, emin, phesi yok, tatminkar Mutmain olmak : Emin olmak, ii rahat olmak Muttali : Haberdar, bilgili, haberli, renmi Muttasl : Bitien, kavuan, balanan Muvacehe : Yzleme, yz yze gelme, karlama, kar karya gelme Muvafakat etmek : Raz olmak Muvafakat )1 : Uyma, uygunluk 2) Uzlama, raz olma, rza, onay Muvaffak olmak : Baarmak, baarl olmak Muvaffakiyat : Baarlar Muvaffakiyet : Baar, baarma, ele geirme Muvaffak : Baarl Muvaffk : Baar kazandran Muvafk : Uygun, mnasip, yerinde Muvakkat : Geici Muvakkaten : Geici olarak Muvakkf : Durduran, alkoyan Muvalat : Dostluk, yardm, koruma Muvaredat : 1) Gelen eyler, gelen eyalar, gelenler 2) lhamlar, akla gelen eyler Muvaredat : 1) Gelenler, gelen eyalar 2) lhamlar, esinler Muvasala : Ulama, varma, yetime Muvasalat : Vasl olma, varma, ulama Muvasalat etmek : Ulamak, varmak Muvaah : Sslenmi, padiah imzal berat Muvazaa : Dankl d Muvazene : 1) Denge 2) Gelir gider eitlii, bte dengesi 3) Denklik 4) l Muvazene-i maliye : Mali denge, gelir gider dengesi, bte dengesi Muvazene-i umumiye : Genel bte dengesi Muvazenet : 1) Denge, statik 2) Denkleme Muvazi : Paralel Muvazzaf : Grevli, vazifeli Muvazzah : Aklanm, etraflca anlatlm Muvazzahan : Aka, ayrntl olarak Muvazzih : Aklayan, ayrntl olarak anlatan Muzaf : ki kat, katlanm, katmerli 92
Muzaaf : Katlanm, iki kat olmu, bir kat daha artm Muzaf : Eklenmi, bal Muzafat )1 : Ekler, ilaveler 2) Merkeze bal yerler Muzafferiyat : Zafer kazanmalar, stn gelmeler Muzafferiyet : Zafer kazanma, muzaffer olma, stn gelme, stnlk Muzka : Askeri bando Muzrr(e) : Zararl, zarar veren Muzib : 1) Azap veren 2) Muzip, insanlara taklan Muzmer : 1) Sakl, gizli 2) Gizli dnce Muzmir : Saklayan, gizleyen, iinde saklayan Muztarib : Izdrapl, skntl, ac eken, rahatsz Muztarr : Zorlanm, zorunda kalm, mecbur olmu Muztarr kalmak : Mecbur kalmak, mecbur olmak
M
Mbaadet : Uzaklama Mbadele : Dei toku, alveri Mbaderet : Girime, giriim, teebbs Mbahesat : Konumalar, edilen szler, grmeler, tartmalar Mbahese : 1) Tartma 2) Grme Mbahi : vngen, vnen Mbaid(e) : Uzaklatran, uzaklatrc Mbareze : Sava, kavga, mcadele, savam Mbaeret : Girime, giriim, teebbs, balama Mbaeret etmek : Girimek, balamak Mbayaa : Satn alma Mbayaat : Satn almalar, almlar, alveri Mbayenet : 1) Ayrlk, bakalk 2) Zddiyet, ztlk, tutarszlk Mbayin : 1) Zt 2) Ayr, baka 3) Tutarsz Mbeccel : Yce, ulu, saygn Mbeddel : Deitirilmi, deimi Mbeddil : Deitiren, deitirici Mbelli : Tebli eden, bildiren, haber veren 93
Mberhen : 1) Kantlanm 2) Ak, aikar Mberra : Aklanm Mberrat : Yol, eme gibi hayr ileri Mbeyyen : Aklanm, beyan edilmi, ortaya konulmu Mbeyyez (e) : Temize ekilmi Mbeyyin : Aklayan, beyan eden, ortaya koyan Mbeyyiz : 1) Temize ekilen 2) Msveddeleri temize eken kalem katibi Mbhem : Belirsiz, st kapal Mbrem(e) : Zorunlu, kanlmaz Mbrim : Zorlayan, zorlayc Mbteni : 1) Kurulu, kurulmu 2) Dayanan Mcadelat : 1) Savamalar, savamlar, mcadeleler 2) ekimeler Mcamele : yi geinme, gzel geinme, dirlik dzenlik, karlkl iyi muamelede bulunma Mcanebet : Saknma, ekinme, uzak durma Mcaseret : Cesaret etme Mcavebe : 1) Cevaplama 2) Mektuplama Mcaveret : Komuluk Mcavir : 1) Komu 2) Bitiik 3) Cami veya tekke kenarna (yaknna) ekilerek ibadetle megul olan Mcazat : Karlk, cezalandrma, ceza Mcber : Zorlanm, zorlanlm Mcbir(e) : Zorlayc, zorlayan Mcedded : Yenilenmi, yepyeni Mceddeden : Yeniden, yeni batan Mceddid : 1) Yeniliki 2) Yenileyici, yenileyen Mcehhez : Donanml, donatlm, tehiz edilmi Mcehhiz : Donatan, tehiz eden Mcerreb : 1) Deneyimli, tecrbeli 2) Denenmi, tecrbe edilmi Mcerred : 1) Tek, yalnz, yaln 2) Fakat, ancak Mcmel : zl, z, ksa Mcmelen : Ksaca, ksa olarak, az szle Mcrim : Sulu Mcrimin : Sulular Mctehid : tihat eden, ayet ve hadislere bakarak din hkmleri karan 94
Mctehidin : Mtehitler, ayet ve hadislere bakarak din hkmleri karanlar Mctemia : Toplanan, biriken, toplu Mctemian : Toplu olarak, bir arada Mdafaa : 1) Savunma 2) Koruma, korunma Mdafaat : Savunmalar Mdavat : Tedavi etme Mdavat etmek : Tedavi etmek Mdavele-i efkar : Dncelerini birbirine syleme, bir mesele zerinde konuma Mdavim(e) : 1) Bir yere srekli gidip gelen 2) Bir yerde srekli alan Mddahar : Depolanm Mddeayat, mddeiyat : ddialar, iddia olunan eyler Mddei : 1)Davac 2) ddiac, inat Mdde-i Umumi : Savc, dava aan hakim Mdebbirane : Tedbirlice, tedbir alarak Mdellel : Delilli, delil gsterilerek kantlanm Mdellelen : Delil ile kantlanarak Mdevvere : 1) Yuvarlak 2) Dndrlm Mdir : 1) Mdr, idareci 2) dare memuru Mdrik : Kavrayan, idrak eden, akl eren Meddi : 1) Yol aan, meydana getiren, sebep olan 2) deyen, eda eden Mekkil : Vekil brakan, vekil tayin eden, mvekkil Mellim(e) : Elem veren, zc, actan, ac veren Messes : Kurulmu, tesis edilmi, kurulu Messesat : 1) Kurulular, kurumlar, messeseler 2) Devlet daireleri Messesat- emiriyye : Devlet kurumlar Messif : zc, esef verici, esef ettiren, keder veren, ac, acnacak Messife : zc, esef verici Messir(e) : Etkili, tesirli, etkin Messirat : Etkililer, etkileyiciler, etkinler, etkenler Meyyed : 1) Teyid edilmi, salam, kuvvetlendirilmi 2) Dorulanm Meyyid : 1) Teyit eden, salamlatran 2) Dorulayan 3) Yardm eden Mfad : Mana, kavram Mfarekat : Ayrlma, uzaklama Mfarik : Ayrlan, ayrlm 95
Mferrit )1 : Ar giden 2) Artran, oaltan Mfesser : Tefsir edilmi, aklanm, yorumlanm Mfessir : Tefsir eden, aklayan Mfid, Mfide : 1) Yararl, faydal 2) Anlatan, ifade eden, belirten Mfredat : Bilgi dkmleri, bilgilerin ayrntlar Mfrit : Ar, snr aan Mftehir : 1) Kvan duyan, iftihar eden 2) erefli 3) Parasz alan, fahri alan Mftereyat : ftiralar, kara almalar Mfti : Mft Mheyya : Amade, hazr Mheyyic : Heyecanlandran, heyecan verici Mhim )1 : nemli 2) Gerekli 3) Dndrc 4) Mhimmat : 1) Sava malzemesi 2) Gerekli eyler Mhimme : 1) Dndrc 2) nemli Mhmel : hmal edilmi, braklm Mhrdar : 1) Mhr sahibi 2) zel kalem mdr, mhrdar Mhtedi : slam dinini kabul eden Mkalemat : Konumalar, grmeler Mkaleme : Konuma, grme Mkellef : Yapmak zorunda olan, ykml Mkellefiyet : Ykmllk, sorumluluk, mkelleflik Mkemmele : Olgun, tam, eksiksiz, kusursuz Mkerreren : Tekrar olarak, bir daha, tekrar tekrar, bir kez daha Mkerrire : Tekrarlayan, tekrar eden Mkteseb(e) : Kazanlm, elde edilmi Mktesib : Kazanan, edinen, elde eden Mlabesesiyle : Dolaysyla, yznden Mlahaza : 1) Dnce, gr 2) Enikonu dnme 3) Dikkatle bak Mlahazat : Dnceler, fikirler Mlahhas : zetlenmi, hulasas karlm Mlahk : Bitiik, yapk Mlaki : Grme, buluma Mlayemet :1) Uygunluk 2) Yumuaklk, mlayimlik, iyi huyluluk Mlayim : 1) Yumuak 2) yi huylu 96
Mlazm : 1) Temen 2) Stajiyer Mlekan : Mal sahipleri Mlga : Lavedilmi, hkmsz klnm, kaldrlm Mlga olmak : Lavedilmek, kaldrlmak Mlhak : Katlm Mlhakat : 1) Katlmlar, ekler, katmalar 2) Merkeze bal yerler veya birimler Mlk : 1) Gayrimenkul, mal varl 2) lke, yurt Mlki : 1) lke ile ilgili, lkeye ait, lke idaresine ait/ilgili 2) Brokrat snf Mlki hizmet : Devlet memurluu, devlet hizmeti Mlkiyye : Brokratlar, askeri olmayan, sivil, rnek mlkiye paas, tbbiye-i mlkiye Mlteci : Snmac, snma isteyen, snan, iltica eden Mltesk : 1) Bitiik, yapk 2) Birbirine balanm Mltezem : 1) Gerekli, zorunlu 2) Kayrlan Mltezim : 1) Osmanl dneminde vergi tahsildar, vergi memuru 2) Taraftar, yanda Mltezimane : Yan tutarcasna, taraftar gibi Mlukane : Hkmdar Mmanaat : Men etme, nleme, engel olma Mmarese : El yatknl, meleke, alma, alkanlk, yatknlk Mmaselet : 1) Benzeme, andrma 2) Benzeim, benzerlik Mmasil : Benzer, andran Mmaat : 1) Uyma, suyuna gitme 2) Birlikte gitme, yol arkadal, yoldalk Mmaatkar : 1) Uysal, suyuna giden 2) Uysalca, suyuna giderek Mmaatkarane : Uysalca, suyuna giderek Mmessil : Temsilci Mmeyyiz : 1 Seen, ayran, ayrt eden 2) Snav yapan etmen 3) Katip Mmtaz : Sekin, stn tutulan, ayrcalk tannan Mmtedd : 1) Uzayan, uzanan 2) Srekli Mmza : mzal, imzalanm Mmzi : mzalayan, imza atan Mnaferet : Nefret, soukluk Mnaferet-i milliye : Ulusal boyutta birbirinden nefret etme Mnafk : kiyzl, nifak sokucu, ara bozucu Mnafkane : Mnafka, iki yzlce, nifak sokarcasna Mnafi : Zt, aykr, uymaz, ters 97
Mnakalat : Ulatrma, ulam Mnakale : 1) Ulatrma 2) Tama Mnakasa : Ak eksiltme, eksiltme (alveri, ihale gibi ilerde), bir iin kimin tarafndan daha ucuz yaplacann anlalmas iin istekliler arasnda alan fiyat krma ii, ihale Mnakasat : Ak eksiltmeler Mnakaat : 1) Atmalar, ekimeler 2) Tartmalar Mnakid : 1) ki taraf arasnda resmi olarak kabul olunmu, tekil olunmu, kurulmu, dzenlenmi 2) Akit yaplm, imzalanm 3) Dml, bal Mnakkah : 1) Sekin, seilmi 2) Ayklanm, temizlenmi 3) Ayrntya gitmeyen ak ve net sz Mnasafa : ki eit paraya blme, yar yarya paylama, yar yarya blme Mnasafeten : ki eit paraya blerek, yar yarya paylaarak, karde pay yaparak Mnasebet : 1) liki 2) Uygunluk 3) Vesile 4) Yaknlk, benzerlik Mnasebetdar : 1) likisi olan, ilgili 2) Uygun 3) Yaknl olan Mnasib(e) : 1) Uygun 2) Yakk alan Mnavebeten : Dnml olarak, nbetlee Mnazaa : ekime, az kavgas, az dala, sert tartma Mnazaat : Az kavgalar, ekimeler Mnazaun-fih : Hakknda mnazaa olunan, ihtilafl, daval, kavgal Mnazi : ekien, az kavgas yapan, az dala yapan Mnbais : leri gelen, doan Mncerr : Sona ermek, neticelenmek Mndefi : Defedilen, atlatlan, savuturulan, uzaklatrlan Mndemic : ine sokulan, iine yerletirilen, yer verilen, sdrlan, toplanan Mnderic : (inde) yer alm, bulunan Mnderice : inde bulunan, yer alan Mnevver : 1) Aydn 2) Iklandrlm, aydnlatlm Mnevvere : 1) Aydn 2) Iklandrlm, aydnlatlm Mnfail : Krlm, gcenmi, alnm Mnfail olmak : Gcenmek, alnmak Mnfasl : Ayrlm, iinden ayrlm Mnfehim olmak : Anlalmak Mnferid : 1) Tek bana 2) Arada bir rastlanan, tek tk Mnferiden : 1) Tek bana, bir bana 2) Ayr ayr, birer birer 98
Mnfesih : Hkmsz braklan, feshedilen, iptal edilen Mnhall : 1) Dalan, zlen 2) Kadrosu alan, yeri boalan, memuru bulunmayan (yer) Mnhallat : Ak kadrolar, ak yerler Mnhasr : 1) Bir yere zg, bir kiiye zg 2) Ayrlm, tahsis edilmi, ait 3) eviren, snrlayan Mnhasran : Sadece, zellikle, yalnz Mnhedim : 1) Yklan 2) Yklm, harap olmu, viraneye dnm Mnif(e) : Ulu, yce Mnkad : Boyun een Mnkad etmek : Boyun edirmek Mnkad olmak : Boyun emek Mnkat olmak : Kesilmek Mnkazi(yye) : Geip gitmi, sona ermi Mnker : Yadsnan, inkar edilen, reddedilen Mnkesir : 1) Krl, krlm, krlan 2) Kalbi krk, dargn Mnselib : (Rahat, huzur, emniyet) kalmam, kam Mntahab : 1) Seilmi 2) Sekin Mntebih : Uyank, intibah eden, uyanan Mntefik : Nasriye Sanca (Badat Vilayetine bal) Mnteha : 1) Son, sonu, biti, son nokta, snr, son derece 2) Sona eren, son bulan Mntehi : 1) Nihayet bulan, sona eren, biten 2) son, en son; son, en son, son nokta 3) Bitiren, sona erdiren Mntehi olmak : Sona ermek, son bulmak Mntesib : 1) Bir yere mensup olan, bir yere kaplanan 2) lgili, ilgisi olan Mntesibin : Mensuplar, ilgililer Mnteir : Baslm ve yaylm Mntic )1 : Sonu veren 2) Sebep olan, yol aan Mntic-i muvafakkiyet olmak : Baaryla sonulanmak Mraat : 1) Uyma 2) Gzetme, koruma Mracaatgah : Bavuru yeri Mrafaa : 1) Duruma 2) Dava ama Mreccah(a) : Yelenen, tercih edilen Mreccih : Yeleyen, tercih eden Mrekkeb : -den olumu, meydana gelmi 99
Mretteb : Tertib olunmu, yerli yerine konulmu Mrettib : 1) Tertip eden, dzenleyen 2) Dizgici Mrevvic : 1) Reva veren 2) Bir fikri yayan, tantm yapan, propaganda yapan Mrsel : rsal edilmi, yollanm, gnderilmi Mrselat : Gnderilenler Mrsele : 1) Gnderilmi 2) Mektup, pusula, not kad Mrseln ileyh : Kendisine bir ey gnderilen, alc Mrsil : Gnderen Mrtedd : slam dininden kan, slam dininden dnen Mrtefia : 1) Yksek 2) Yce, ulu 3) Ykselen Mruc : ayrlklar, imenlikler Mrur etmek : Gemek, geip gitmek Mrur ubur : Gidi geli, trafik Mruriyye : Gei creti, gemelik, bir kprden, bir yabanc lkeden geerken verilen para Mrvvet : 1) nsanlk 2) Cmertlik, iyilikseverlik Msaadat : 1) zinler 2) Yardmlar Msaade )1 : zin 2) Yardm 3)Elverililik Msaberet : 1) Hemen giriimde bulunma 2) Srekli urama Msademat : arpmalar, atmalar Msademe : arpma Msadere : El konulmas Msadif : Rastlayan, tesadf eden Msadif olmak : Rastlamak Msafirin : 1) Yolcular 2) Konuklar, misafirler Msaid : 1) Yardm eden 2) Uygun, elverili 3) zin veren Msakkaf : Tavanl, daml, dam rlm Msalemet : Barklk, bar iinde olma Msaraat : 1) Acele etme 2) Teebbs, girime Msaraat etmek : Giriimde bulunmak, teebbs etmek Msaraaten : Sratle, hzla, alelacele Msavat : Eitlik Msbet : 1) Olumlu 2) Pozitif 3) Kantlanm Msbit(e) : Kantlayan, sabitletiren Msebbib : Sebep olan, yaratan 100
Mseccel : 1) Tescil edilmi, sicil defterine geirilmi 2) Mahkeme defterine geirilmi Msellaha : Silahl, silahlanm Msellem : Kabul edilmi, su gtrmez, doruluu herkese bilinen Msellesat : Trigonometri Msemma : Adlandrlm, adnda Msi : Ktlk yapan, ktlkte bulunan Msinn : Yal, ihtiyar Msmir(e): 1) Meyva veren 2) Sonu veren 3) Verimli Mstacel : Acele, tez, acele i Mstacil : 1) Acele eden, acelesi olan 2) Acele giden Mstafi : 1) stifa eden 2) Balanma isteyen, af dileyen Mstani : 1) htiyac olmayan 2) Doygun Mstark : 1) Dalm 2) Batm 3) Boulmu 4) Dalgn Mstark- srur : Sevince boulmu Mstahdem : stihdam edilen, hizmetli, grevli Mstahdemin : 1) stihdam edilenler, alanlar 2) Hizmetliler Mstahfaz : Korunan, korunmu Mstahfz : Koruyan, koruyucu Mstahil : 1) mkansz 2) Anlamsz, bo Mstahkem : Salamlatrlm, salam Mstahkim : Salamlatran, gvenlik emberi iine alan Mstahrec : 1) karlm 2) (Kitaptan, evraktan vs.) alnm Mstahsal : Hasl olmu, meydana gelmi, elde edilmi, retilmi Mstahsen(e) : Gzel grlm, beenilmi Mstahsil : Yetitiren, reten, yetitirici Mstaidd : 1) Yetenekli, istidatl 2) Kvrak zekal, anlayl Mstakbel : Gelecek Mstakbele : Gelecekteki Mstakil : Bamsz Mstakim(e) : 1) Doru, dz 2) Dik 3) Drst, namuslu Mstakimane : Drste, namusluca Mstamel : Kullanlm; eski Mstamerat : Smrgeler, koloniler Mstamere : Smrge, koloni 101
Mstantik : Sorgu hakimi Mstashiben : Yanna alarak, yannda bulundurarak Mstear : Ereti, takma Mstebid : Uzak, uzak sayan Msteban : Ak, aikar Mstebdele : Deitirilmi Mstebidd : Baskc, despot Mstecer : Kiralanan Mstecir : Kiralayan, kira ile tutan, kirac Msteda : Dileke ile istenen, istenen Mstedayat : 1) stenen eyler 2) Dilekede istenen eyler Mstedi : Dileke veren Mstefad : 1) Kazanlm 2) Anlalm, anlalan 3) Yararlanlan Mstefid : Yararlanan Mstefid olmak : Yararlanmak Mstefti : 1) Fetva isteyen 2) Sorunun zlmesini isteyen Mstehlik(e) : Tketici, Mstelzim : 1)Gerektirme, lazm etme; gerektiren 2) Gereken, gerektiren Mstemirren : Srekli olarak, aralksz Mstemlekat : Koloniler, smrgeler Mstenid : 1) Dayanan, yaslanan, dayanm, istinad olmu 2) Tank gsteren Msteniden : 1) Dayanarak 2) Tank gstererek Mstensah(a) : stinsah edilmi, kopyas karlm, kopya edilmi Msterca : 1) Rica edilen 2) Umulan, beklenilen Msterhim : Yalvaran, istirham eden Mstesir : Zor Mstesna : 1) stisna edilen, braklm 2) stn, stn vasfl, benzerlerinden stn 3) Ayr, ayrk, ayr tutulmu, sra d 4) Dnda, ayr tutularak, hari Mstevcib : 1) Layk, yarar 2) Gereken Mstevcib olmak : Gerektirmek, yol amak Mstevda : 1) Emanet braklm 2) Emaneti, emanet kabul eden Mstevdi : 1) Emanet brakan 2) Emanet brakma yeri Mstevfa : 1) Yeterli, yeterince 2) Dolgun 3) Tam, mkemmel Mstevliye : 1) stila eden 2) Saran, yaylan 3) Salgn 102
Mstezen : zin istenmi Mstezin : zin isteyen Msvedde : Karalama, taslak Mir : Yaz ile bildiren, haber veren, iar eden Mabehet : Benzerlik, benzeme Mabih : Benzer, benzeyen Mafehat : Yz yze konumalar Mafehe : Yz yze, kar karya, az aza konuma Mahed : Grlen, gzlemlenen Mahedat : Gzlemler, grlenler Mahede : 1) Gzlem 2) Grme Mahere : Aylkla tutulma Mahhas : 1) Somut 2) Belirgin 3) Tehis edilmi, tannm Mahhs : Tanmlayan, tehis eden, gzlemci, tehisi Mar : aret edilen, gsterilen Mareket : 1) Ortaklk 2) telik Marn ileyh : Anlan, ad geen Marn ileyhma : Anlanlar, ad geenler Mavere : Danma, bir i zerinde konuma Mevvee : Kark, karmakark Mevvik : Tevik eden, kkrtan Mir : Yaz ile bildiren Mir )1 : Mareal 2) Emir veren, iaret eden Miriyyet/Mirlik : Mareallik Mkilat : Glkler, zorluklar Mkil(e) : G, zor Mkilpesend : G beenen Mrif-i harab : Yklmaya yz tutmu Mtagil : Uraan, bir ile ilgilenen, bir ite alan Mtail : Alev alan, tutuan, parlayan Mtedd : iddetlenen Mtehir : Mehur, nl Mteka : 1) ikayet edilen 2) ikayet Mteki : ikayeti 103
Mtemelat : Bir btnn iinde bulunan paralar, btne bal paralar Mtemil: ine alan, kapsayan Mtemilat : Eklentiler, ek yaplar Mtera : Satn alnm Mtereken : Ortaklaa Mtereklhayat : Ortakyaam Mtereklmenfaa : Ortak karl, ortaklaa yararlanma Mtalaa : Tetkik, inceleme; dnce; okuma, gr Mtalaa etmek : 1) Okumak 2) ncelemek Mtalaat : Dnceler Mteaccib : aan, hayret eden Mteaddid(e) : ok, birok, trl trl, ok sayda, pek ok Mteahhid : 1) Taaht eden, stne alan 2) Mteahhit Mteahhir(e) : Geciken, sonraya kalan, teahhr eden Mteakib : zleyen, ard sra gelen Mteakiben : Pei sra, pepee, arka arkaya, ardndan Mteallik(a) : lgili (-ile), ilikin; bal Mteamil : Allm, olaan Mtearrz )1 : Saldran, saldrgan, taarruz eden 2) Bakasnn hakkna tecavz eden Mteassir(e) )1 : Gleen 2) G Mteati : Birbirine veren Mteayyin(e) : 1) Beliren, ortaya kan, belli, meydanda olan 2) Karar verilmi 3) leri gelen Mteazzir : 1) zrl 2) G, ok g Mtebadir : Akla geliveren Mtebaid : 1) Uzak 2) Uzaklaan Mtebaki : Geri kalan, arta kalan Mtebassrane : leriyi grerek, basiretle Mtebayin(e) : Zt, uyumsuz, uyumaz Mtecasir : Cesaret eden, kalkan, yeltenen Mtecavir : Bir civarda olan, komu Mtecaviz : 1) Aan, geen, akn 2) Tecavz eden, saldrgan, saldrc Mtecellid : Yiitlik gsteren, kahramanlk gsteren Mtedahil : 1) Birbirine geen, birbirine karan 2) Geciken maa, gecikmi, denmemi maa Mtedair : likin, hakknda, dair 104
Mteessir olmak : 1) zlmek 2) Etkilenmek 3) Duygulanmak Mtefavit, mtefavite : Birbirinden farkl, farkl Mtefennin : Fenci, fen adam, fen bilimleriyle uraan Mteferri : 1) Kollara ayrlan, dal budak salan 2) Bir kkle ilgili olan, ilgili Mteferriat : Ayrntlar Mteferrika : 1) Kk harcamalar iin ayrlm para 2) eitli iler yapan Mtefevvik : stn gelen, ar basan, stn Mtefevviz )1 : stlenen, uhdesine alan 2) Gayrimenkulun kullanm/sahip olma/tasarruf hakkn alan Mtefevvizin : 1) stlenenler 2) Gayrimenkulun kullanm hakkn tasarruf alanlar Mtegallibin : Zorbalar Mtehabbe : Birbirini dost gren Mtehaccim : Hacimli Mtehaddi : Bile bile aldanan Mtehaddis : Meydana gelen, ortaya kan Mtehaffz : Korunan Mtehakkk : 1) Gerekleen 2) Doruluu ortaya kan Mtehakkimane : 1) Zorbaca, zorbalkla 2) Hakim gibi grnerek Mtehammil : 1) Dayanan, katlanan, tahamml eden, ses karmayan 2) Yklenen Mteharrik : Hareketli, hareket eden, kprdayan Mtehassl : Meydana gelen, ortaya kan, hasl olan Mtehasss : Uzman Mtehassis : Duygulanan, hislenen Mtehaid : Toplanm, toplanan Mtehavvil : Deien, deiik, deiken Mtehayyir : Hayret eden, ap kalan, akn Mtehayyiz : 1) Yer tutan 2) Saygn, itibarl, ileri gelen Mtehayyizan : Saygn kiiler, ileri gelenler Mtehevvir: fkeli, birden fkelenen, kzgn Mtehevvirane : Birden fkelenerek, fkeyle Mteheyyi : Hazr, hazrlanm, hazrlanm Mteheyyic : Heyecanl, cokulu Mteheyyi-i azimet olmak : Gitmeye hazrlanmak Mteheyyi-i hareket : Harekete hazr 105
Mtekabil : 1) Karlayan, karsnda olan 2) Kart 3) Karlkl Mtekabile : Karlkl Mtekabilen : 1) Karlkl olarak 2) Kart olarak Mtekaddim(e) : 1) Bataki, nde bulunan, ne geen, ileri geen 2) Gemi, eski 3) Sunulan Mtekaid : Emekli Mtekaidin : Emekliler Mtekeffil : Kefil olan Mtekevvin : Oluan, var olan, meydana gelen Mtelai : Telal Mtemadi : 1) Srekli, kesintisiz 2) Uzayan, sren Mtemadiyen : Srekli olarak, devaml Mtemayil : 1) stekli, taraftar 2) Eilimli, meyilli 3) Ynelik Mtemekkin : Oturan, ikamet eden Mtemenna : stenilen, dilenen, arzu edilen Mtemenni : Temenni eden, dileyen, isteyen Mtemmeridane : Dikballkla, diklenerek Mtemevvic : 1) Dalgal, dalgalanan 2) Bir yerde duramayan, kararsz Mtemevvil : Varlkl, zengin Mtemin : Gvenen, itimat eden Mtemmem : Tamamlanm Mtemmim : 1) Tamamlayan, tamamlayc 2) Btnletirici Mtenaim : Varlk iinde ve nazl byyen Mtenasib : 1) Orantl 2) Birbirine uygun Mteneffiz : Nfuz sahibi, hatr saylan, sz geen Mtenekkir : Klk deitiren Mtenekkiren : Klk deitirerek Mtenevvi(a) : eitli, trl Mterafik : Birlik olan, birlikte olan, arkadalk eden Mterakim : Biriken, ylan, toplanan, birikmi, ylm, toplanm Mterakkb : Bekleyen, gzleyen Mtereddid : Kararszlk geiren, tereddt eden Mtereddidin : 1) Gidip gelenler 2) Kararszlk geirenler, tereddt edenler Mtereddiye : Soysuzlaan Mterekkib : Oluan, meydana gelen 106
Mterettib : Gereken, ait olan, stne den, icab eden Mtesamih : Hogrl, ho gren Mtesavi : Eit Mtearik : Birbirleriyle ortak Mteebbih : Andran, benzeyen Mteekkil : 1) Oluan, meydana gelen 2) ekillenen Mteekkir : Teekkr eden, kran borlu Mtetabk : Uyumlu Mtevaidin : Szleenler, anlaanlar, sz verenler Mtevakkf : Bal Mtevaliye : Srekli, pe pee, birbirini izleyen Mtevaliyen : Srekli olarak,kesintisiz, pe pee Mtevarid : Birbirinin ardndan gelen, birbirini izleyen Mtevattn : Yurt tutmu, vatan edinmi Mtevazin : Denk, dengeli, uyumlu, oranl Mteveccih : 1) Bir cihete, bir tarafa dnen, ynelen 2) Bir tarafa gitmeye kalkan 3) Bir yere doru giden Mteveccihen : 1) Dnerek, ynelerek 2) Niyetlenerek 3) e doru, bir yere gitmek zere Mteveffa : Vefat eden, lm, len Mtevekkilane : Tevekkl ederek, iini Tanrya brakp bakalarna gvenmeyerek, kadere boyun eerek, ii oluruna brakarak Mtevelli : 1) Vakf yneticisi, bir vakfn ynetimi kendisine verilmi olan kimse 2) Birinin yerine geen Mtevellid : Domu, kaynaklanm, meydana gelmi Mtevessi : 1) Geni 2) Genileyen Mteyakkz : 1) Uyank, tetikte 2) Gz ak Mtezadd(e) : Birbirine zt Mtezayid : Artan, oalan Mttefikan : Birlikte, beraber, el birliiyle, oy birliiyle Mttehaz(a) : ttihaz olunan, kabul edilen, kullanlan, yrrlkte bulunan Mttehem : Sulanan, sulu, zan altnda tutularak sulanan Mttehid : Birleik Mttehiden : Birlik olarak, birlik halinde Mttehidlfikr : Fikir birlii iinde 107
Mttehiz(e) : Alan, kabul eden, sayan Myesser : Kolay olan, kolayca yaplan Myesser olmak : Gereklemek Myessir : Kolaylkla yapan Mzaheret : Yardm etme, koruma, himaye, destek Mzahir: Destek veren, arka kan Mzayaka : Sknt, skklk, paraszlk Mzayede : Ak artrma Mzekkere : st makama yazlan resmi yaz Mzevver(e) : Uydurma, dzmece Mzevvir : Arabozucu, bozguncu Mzeyyel : 1) Ekli, ilaveli 2) Osmanl dneminde cevab sayfa altna yazlarak geri gnderilen tezkere
N
Nabali : Ergin olmam, bulua ermemi Nabeca : Yersiz, uygunsuz Nabud olmak : Yok olmak Naar : 1) aresiz 2) Zorunlu, mecbur 3) Zavall, perian Nafa : Bayndrlk ileri Nafa Nezareti : Bayndrlk Bakanl Nafi : Yararl Nafiz : Nfuz eden, ileyen, etkileyici Nafizlkelim : Sz geen Nagehani : Anszn, apansz, ani Nagehzuhur : Anszn olan, anszn ortaya kan Nahil : 1) Hurmalk, hurma aalar 2) Hurma aac Nahl : Hurma aac Naib : Vekil Nail : Muradna eren, kavuan Nakd : 1) Metal para 2) Nakit 3) Pein para Nakdi : Para bakmndan, nakit olarak Nakib : 1) Lider, nder, bakan 2) eyh yardmcs
108
Nakibleraf : Osmanl dneminde Hz. Muhammedin soyundan gelenlerin ilerini grmek zere ilerinden hkmetin tayin ettii devlet grevlisi Naks : 1) Noksan, eksiklik 2) Eksiltme Nakise )1 : Kusur, eksiklik 2) Kabahat, ayp Nakz: Bozma; iptal etme, yok sayma Nakzen : Bozarak, yok sayarak Nalayk : Layk olmayan, yaramayan Nale : nilti, inleme Namarzi : stenildii gibi olmayan, istenilmeyen, arzu edilmeyen, uygun olmayan Name-i hmayun : Padiah mektubu Namesbuk : Hi grlmemi, hi yaanmam, hi gememi Nam- mstear : Takma ad Nami : 1) nl 2) Adl 3) Yetien, yeeren, byyen Namiza : Hasta, keyifsiz Namlayim : 1) Uymaz, uygunsuz 2)Yumuak olmayan, sert, kat, etin Napezir : 1) Kabul etmez 2) Kabul edilmez 3) Mmkn olmayan Nareva : uygun olmayan, yakk almayan Nasaf : Hizmeti, uak Nasafet : nsafllk Nasayih : tler, nasihatlar Nasb : Atama, tayin Nasb- nazar : Gz dikme gz atma, bakma Nasr : Yardmc, yardm eden Nasrani : Hristiyan Naenide : Duymam, iitmemi, duyulmam, iitilmemi Nai : 1) tr, dolay, sebebiyle 2) leri gelen Natemam : Tamamlanmam, yarm kalm, bitmemi Natk : 1) Konuan, syleyen 2) Alglayan, idrak eden 3) Gsteren 4) Bildiren, aklayan, ifade eden Nats : Nadas Navlun : 1) Bir yerden baka yere ulatrmak iin gemiye alnan eyann tm 2) Tayc tarafndan, gemisinde tanacak yk iin istenen cret Nazar : 1) Bak, bakma, gz atma 2) Gz demesi 3) Gr, bak as 4) ltifat, ilgi gsterme 5) Kat, itibar 6) Gz 109
Nazaran : Gre, baklrsa, oranla, nispetle Nazari : Teorik, kuramsal Nazariyat : 1) Teorik bilgiler 2) Grler Nazariyye : 1) Teori 2) Gr, ilmi gr Nazm : 1) Dzenleyen 2) Reglatr Nazir : Benzer, e, gibi Nebevi : Peygamber ile ilgili Nebi : 1) Peygamber 2) Haberci Necabetl : 1) Soylu 2) Devletl kelimesiyle beraber ehzadeler iin kullanlan nvan Necat : Kurtulma, kurtulu Necib : Soylu Necid : 1) Yiit 2) Arslan Necil : Asil, szl Nedamet : Pimanlk Nef : Menfaat, fayda, kr, kar Nefer : 1) Asker, er 2) Kii Neferat : Askerler, erler Nefrin : Beddua, ilen, lanet okuma Nefaset : Nefislik; deerlilik Nefs : 1) Ruh, can 2) ahs, kendi 3) Maya 4) Cevher, asl, z Nefslemr : in asl, iin dorusu Neft : ounlukla boyaclkta kullanlan, petrol trevlerinden bir eit mineral ya, neftya Nehb : Talan, yama Nehren : Nehir yoluyla Nehreyn : ki nehir Nekayis : Eksiklikler Nesayih : tler, nasihatlar Nesc )1 : Doku 2) Dokuma Nesc etmek : Dokumak Nesh : 1) Hkmsz brakma, kaldrma, iptal etme 2) Kopyalama, suret karma Nesturi : Nastur (Nestorius-[doumu 451]. Suriyeli papaz, stanbul Patrii [428-431]. Hz. sann insansal ve tanrsal olmak zere iki ayr varlktan meydana geldiini, bu yzden Meryem Anann kutsallnn ortadan kalktn savundu) adl Sryani rahiplerinden birinin ortaya koyduu mezhepten olan kimse. 110
Neet etmek : 1) Kaynaklanmak, ileri gelmek 2) Yetimek, kmak Ner : 1) Yayma, yaylma 2) Duyurma, duyurulma 3) Yaynlama, yaynlanma Neticepezir : Sonulanan, son bulan Nevahi : 1) Yanlar, taraflar 2) Nahiyeler, bucaklar, blgeler Nevaks : Eksikler Nevama, Nevan-ma : Bir trl, bir suretle, bir dereceye kadar, bir bakma Nevazi : 1) Okama 2) Gnl alma Nevazikar : Okayan, gnl alan, iltifat eden Nevazikarane : Okayarak, gnl alarak, iltifat ederek Nev : 1) Tr, eit, nevi 2) Snf Nevbet : 1) Bando, mzka 2) Nbet, sra Nevl : 1) Bahi, ba 2) Navlun 3) Deniz yolcusu creti Nevmid : mitsiz Nevmidi : mitsizlik Nevvab : Naib, vekil Nez ( ) etmek : Ayrmak, koparmak, skmek Nezafet : Temizlik Nezaket : 1) Zariflik, naziklik, incelik 2) nem, hassaslk Nezaketperver : Nazik, zarif Nezaketperveri : Naziklik, zariflik Nezaret : 1) Bakma, seyretme 2) Gzetme, gzetim 3) Bakanlk, ynetme 4) Bakanlk Nezaretpenahi : Nezaret, Bakanlk Nezd : 1) Yan 2) Huzur, kat 3) Gr, gre Nsf : Yar, yarm Nsfiyyet : Yarmlk Nsf : Yarm Nifak : Bozgunculuk, blclk, mnafklk Nigehban : Koruyucu, gzc, beki Nihaiyye : Son Nihayetlemr : Sonunda, iin sonunda Nik : 1) yi 2) Gzel 3) ok Nik bed : yi ve kt, iyi kt Nikat : Noktalar Nikbin : yimser 111
Nimelmatlub : Tam istenilen, tam aranlan, tam aradmz Nimet : 1) Ba, bolluk, iyilik 2) Ekmek, yiyecek 3) Mutluluk Nisa : Kadnlar Nisab : Oran, derece Nisbet : 1) Oran 2) lgili 3) l, kyaslama 4) nadna 5) Oranla 6) Ballk, ilgi, mensubiyet Nisvan : Kadnlar Nian : 1) aret 2) z, belirti, alamet 3) Hedef noktas, hedef 4) Taltif madalyas Niane : 1) Nian, hedefe konulan cisim, hedef 2) Belirti, iaret, gsterge Niyyat : Niyetler Niza : Kavga, ekime Nizam : 1) Dzen 2) Sra, dizi 3) Kural Nizamat : 1) Dzenler 2) Kurallar, nizamlar 3) Yasa, kanun hkmleri Nizamen : Kuralna gre, dzene gre Nizami : 1) Kurall, kuralna gre 2) Yasa ile ilgili Nizamiyye : 1) Askerlik dairesi 2) Kara ordusu Nizamname : Tzk, ana tzk Nizamname-i dahili : tzk Nokta-i nazar : Gr Note verbale/verbal note : ifahi takrir, nota Nukud : Paralar, nakitler Nusara : Yardmclar Nusayri : Nusayrilik mezhebinden olan Nusret : 1) Yardm 2) Zafer, baar Nuzzar : Bakanlar Nkul : Vazgeme, kanma, cayma Nmayan : Grnen, ortada, ak, aikar Nmayi : Gsteri; gsteri; grnm Nmun : Gsteren Nmune : rnek, gstermelik Nsah : Nshalar Nvazi : Okama
O
Oktruva : Kente giren eylerden alnan vergi 112
Ol vakit : O zaman, o vakit Ordu-yi hmayun : Padiah ordusu, Osmanl ordusu. Ortaeli : Bykeliden nceki elilik aamas ve bu aamada olan kimse Osmaniyan : Osmanllar Ozokerit : Petrol ve terebentin iinde eriyen, doal hidrokarbonlardan oluan bir tr mum, yermumu
P
Paberca : 1) Sabit, yerinde duran 2) Aya yere basan, ayakta duran Paberca-i hareket : Hareket etmek zere (bulunan) Pamal : 1) ineyen, ayak altnda ineyen 2) inenmi, ayaklar altnda inenmi Pandomina, Pandomima : Tanzimat ve Merutiyet dnemlerindeki tiyatrolarn ounda izlenen oyunlar arasna sktrlan szsz oyun 2) Pantomim Para : Kuruun krkta biri Parafe etmek : Adnn ve soyadnn yalnz ba harfleriyle imzalamak Parafe ad referendum : lerde kabule braklmak zere parafe edilmitir. Padiahan : Padiahlar Pay : 1) Ayak 2) Kk 3) Dip 4) G, kudret 5) Kaide 6) Temel Paye : Derece, rtbe Paytaht : Bakent Payidar : Kalc, salam, srekli, devaml Paymal : ine(n)me, ez(il)me, ayaklar altnda kalma; ayaklar altna alma Paymal etmek : inemek Pehlivan: 1)Yiit 2) Grei, pehlivan Pencenbe : Perembe Perakende : 1) Dank 2) Azar azar satlan, toptan olmayan Perim : Yemende ey Said yaknlarnda Adenin kolonisi olan bir ada, Perveran : Besleyenler, yetitirenler, eitenler Perverde : Beslenmi, yetitirilmi, eitilmi Pey : 1) z 2) Art, arka 3) Pey akesi Peyda : 1) Meydanda, akta, ortada, ak, aikar, belli, grnen 2) Hazr, mevcut Peyda etmek : karmak, ortaya karmak, edinmek Peyda olmak : kmak, ortaya kmak, olumak
113
Peyderpey : 1) Pe pee, art arda, arka arkaya 2) Azar azar, yava yava, adm adm, kademe kademe Peygamberi : Peygamberlik Peygemberi : Peygamberlik Peyrev : zinden giden, peinden giden, uyan Pira : Donatan, ssleyen Pidar : nc Pigah : 1) n, kar 2) Huzur, kat Pi-i enzar : Gzler nnde Pi-i nazar : Gz n Piva : nder, lider, bakan, nayak olan Pratika : Temiz kad, karantinadan geen gemiye verilen limana giri izni Pruva : Geminin n taraf, ba blm
R
Rabblalemin : Alemlerin Rabbi, Tanr Rabian : Drdnc olarak Rabih : 1) Karl, kazanl 2) Kazanan, kar eden Rabt : Balama Rabt olunmak : Balanmak, tutturulmak, ilikilendirilmek Rabt- kalb : Gnlden balanma, kalbini balama Rabt zapt : Disiplin, dzen, asayi Raci : 1) Hakknda, ilikin 2) Geri dnen Raci olmak : Ait olmak; dnk olmak Racih : stn, ncelikli Radde : 1) Derece, snr 2) izgi 3) Tahmini zaman veya miktar Ragabat : Rabet etmeler, istekle karlamalar Rahm : Acma, merhamet Rahne : 1) Gedik, yark 2) Eksik 3) Zarar 4) Bozukluk Raiyye : Gren, grc Rakd : 1) Uykuya dal zaman, yar uyku hali 2) Uymak zere bulunma 3) Sknt, uyuukluk Rakid : Hareketsiz, durgun Rkib : 1) Binen, binmi, 2) Bir nakil vastasna binmi olan Rakiben : Binerek 114
Rasanet : Salamlk, dayankllk Rasime : 1) Tren 2) Adet 3) Resmeden, resimleyen Rasin : Salam, dayanakl Rayet : Sancak, bayrak Raygan : 1) Parasz, bedava 2) ok, bol Raygan klmak : Balamak, bahetmek Red : Geri verme Reda : Yemene bal bir kaza Redif : htiyatta (yedekte) tutulan kura askeri (Kura ekilerek askere gidenler) Ref : Kaldrma Ref edilmek : 1) Giderilmek 2) karlmak 3) Ykseltilmek 4) ptal edilmek Ref etmek : 1) Gidermek 2) karmak, gtrmek 3) Ykseltmek, kaldrmak 4) ptal etmek Refakat etmek : 1) Yoldalk etmek, yol arkadal etmek 2) Arkadalk etmek 3) Elik etmek Refet : Merhamet etme, acma Refik : Arkada Refika : 1) Arkadalar 2) Bayan arkada 3) E, hanm Reft : Gitti, gidi, gitme Rehgzar, rehgzer : Geit, gzergah, geilen yol Rehin : potek edilmi, rehin braklm, rehin tutulmu Rehn : Rehin, ipotek Reis-i Vkela : Babakan Rekz : Dikme, dikilme, kazma Res : 1) Balang, orijin, kaynak, 2) Ba, bakan, lider Res-i kar : ba Resen : Kimseye danmadan, dorudan doruya Reside : 1) Erimi, yetimi 2) Olgunlam Resm : 1) Vergi 2) Tren 3) Resim 4) Yazma, izme 5) Adet, tre 6) Yntem, tarz 7) Tren 8) aret, iz Resm-i ali : Byk tren Resm-i geit : Geit treni Resmi : 1) Devlet ile ilgili, devlet adna 2) Tren ile ilgili, trenle Resmo (Retimo) (Rethimnon) : Giritte bir sancak Reslmal : Sermaye, anapara 115
Revabt : 1) Balar 2) likiler, ilgiler 3) Ballklar 4) Sralar Revac : 1) Yaygnlk, srm 2) Deer Revgan : Ya Revh : 1) Rahatlk, huzur 2) Rahmet Reviyyet : Enikonu dnme, bir iin her tarafn iyice dnp tanma Revnak : 1) Parlaklk 2) Tazelik 3) Gzellik Rev, revi : 1) Gidi, yry 2) Tarz, yntem, usul, yol 3) Tavr, davran 4) Ak Rey : 1) Gr 2) Oy 3) Fikir Reyelayn : Kendi gzyle Rey-i rezin : Salam gr Rezin : 1) Arbal 2) Salam Rfk : Yumuak davranma, yumuaklk, mlayimlik Riayet : 1) Uyma 2) Sayg gsterme, sayma Ribka : Kement Ribka-i esaret : Tutsaklk ba, esaret zinciri Rical : 1) Mevki sahibi kimseler 2) Adamlar 3) Sekin kiiler 4) Erkekler Ricat : Geri dn, geri ekilme Rihan : Rehinler Rivayat : Rivayetler, sylentiler Rivayet : 1) Sylenti 2) Anlatlan haber veya sz, rivayet Riyakar : kiyzl Riyakarane : kiyzllkle Riyaset : Balk Riyaz : 1) Baheler 2) ayrlklar, imenlikler Rub : eyrek, drtte bir Rubiyye : eyrek altn, eskiden kullanlan bir altn lirann drtte biri Ruhaniyyet : 1) Ruhanilik 2) len kimsenin devam eden ruh gc Ruhsat : zin Rumuz : 1) Remizler, semboller 2) Gizli anlaml szler Runma : Yz gsteren, ortaya kan Runma olmak : 1) Yz gstermek 2) Ortaya kmak, belli olmak, meydana kmak Ruyet : 1) Gr(l)me 2) Ynetme, ie bakma, ii idare etme 3) Aratrma, inceleme Ruyet etmek : Grmek, ele almak, incelemek Ruyet olunmak : Grlmek, baklmak, idare edilmek 116
Ruy-i muvafakat : Uygun grme Ruzmerre : Gnlk, her gnk, gndelik Ruzname : 1) Gazete 2) Gndem Ruzname-i mzakerat : Grme gndemi Rchan : stnlk, tercih sebebi Rcu : Geri dnme; sznden dnme, cayma Resa : Reisler, bakanlar, liderler Rfeka : Arkadalar Rkn : 1) Ana direk, temel direi 2) Asl, esas Rkub : Binme, araca binme Rsuh : 1) Salamlk 2) Bilimde derinlik 3) Beceri, el yatknl Rsum, rsumat : Vergiler Rsumiyye : Gmrk ile ilgili, vergi ile ilgili Rtbe : 1) Derece 2) Basamak 3) Memurluk derecesi Rteb : 1) Rtbeler 2) Dereceler
S
SA
Sabavet : ocukluk Sabk : 1) Geen, gemi, eski 2) Daha nce memurlukta bulunan 3) Rtbe ve zaman bakmndan kdemli Sabka : Gemi Sabih : Yzen, yzc Sabit : 1) Hareketsiz 2) Kantlanm, ispat edilmi, kesin 3) Direnen, fikri deimeyen Sadaka : 1) Sadaka, yoksula verilen para vs. 2) Zekat Sadaretpenahi : Sadrazam Sadat : 1) Seyitler 2) Hz. Muhammedin torunu Hz. Hasann soyundan gelenler. Saded : 1) Asl konu 2) Civar 3) Kast, niyet Sadedilan : Temiz kalpliler, saflar Sadedilane : 1) Temiz kalplilikle 2) Safa, saf saf Sadef : Sedef, istiridye Sademat : Belalar Sadklbeyan : Doru beyanda bulunan 117
Sadr : kan Sadi : 1) Kutluluk ile ilgili, uur ile ilgili 2) Uurlu Sadra ifa vermek : e yaramak, rahatlatmak Sadr- esbak : nceki sadrazam Sadun : Kutlu, uurlu Safahat : Safhalar, aamalar Safi : Temiz, saf, halis, net Safvet : Saflk, temizlik Sagir(e) : Kk Sah(h) : Doru, yanl yok anlamna gelen ksaltma. Sahabet : 1) Sahiplik, sahip kma 2) Koruma, arka kma, destek Sahaif : Sayfalar Sahan : Arlk Sahib : 1) Sahip 2) Efendi 3) Koruyan Sahib-i imtiyaz : mtiyaz sahibi, ayrcalk sahibi Sahih : 1) Doru, gerek 2) Eksiksiz, kusursuz 3) Sahi, gerekten Sahiha : Gerek, sahi, doru Sahihan : Gerekten, sahiden Sahrnc : Sarn Sahrncl vapur : Petrol, benzin gibi akaryaktlar tamaya yarayan gemi, tanker Sai : 1) alan, abalayan 2) Hzl hzl yryen 3) Haberci, ulak Sai bulunmak : almak Said )1 : Mutlu 2) Kutlu, uurlu Saik(a) : Sebep, vesile, gtren, sevk eden, yol aan, faktr Sail : Akc, akkan, akan, sual soran Sair : Dier, baka Sakb : 1) Delici, delen 2) Parlak, parltl; fikri sakib Sakt : 1) Den 2) Dm 3) Hkmsz kalm, geerliliini yitirmi Sakt olmak : 1) Dmek 2) Hkmsz kalmak, geerliliini yitirmek Sakim : 1) Hasta, hastalkl 2) Yanl Sakin(e) : Oturan, yerleik Sal : Yl, sene Salabet : 1) Salamlk 2) Dayankllk, gl moral Salabet-i diniyye : Din salaml 118
Salah : 1) yileme, dzelme 2) Bar 3) Rahatlk, huzur Salahiye : Musula bal bir kaza Salahiyet : 1) Yetki 2) Yetkinlik 3) Bir davaya bakma yetkinlii Salahiyyetdar : Yetkili Salahiyyet-i tamme : Tam yetki Salapurya : Ticaret eyas tamakta kullanlan, 10-15 tonluk, gen biiminde yelkeni olan deniz tat. Salar : 1) Ba 2) Komutan, lider Salb edilmek : Aslmak, idam edilmek Sal-i hal/hazr : inde bulunulan yl Salib : Ha Salib-i Ahmer : Kzlha Salife : Geen, gemi, eski Saliflbeyan : Yukarda aklanan Salifzzikr : Zikr edilen, ad geen, mezkur, yukarda anlan Salih : 1) Uygun, elverili 2) Yararl Salik : Bir yolda ilerleyen, bir yolda giden Salim(e) : 1) Salam 2) Sa, esenlikte 3) Tam, eksiksiz 4) Korkusuz, emin Salimen : 1) Sa salim, salkl olarak 2) Gven iinde Salisen : nc olarak Saltanat : 1) Sultanlk 2) Hkmdarlk 3) Bolluk ve gsteri iinde Saltanat- Seniyye : Osmanl Devleti, Osmanl mparatorluu Saman : 1) Zenginlik 2) Huzur, rahatlk 3) Asayi, dzen Samedani : lahi, Tanr ile ilgili Sami : Yce, ulu Samih : Eliak, cmert Sanat : 1) Yapma 2) Hner, sanat Sanayi : 1) Sanatlar 2) Sanayi Sanayi-i Nefise Mektebi : Gzel Sanatlar Okulu Sanbuk : Kzldeniz ve Basra Krfezinde kullanlan genellikle askeri amal (hcumbot ve gambot tarznda) bir eit tekne. Sancak : Bayrak Sandal(i), sandel(i) : 1) Avrupa hkmdarlarnn oturduklar hkmet krss 2) Sandalye, iskemle 3) Krs 119
Sandk : 1) Bir kurumda para alnp verilen yer (Mal sand, Sandk emini) 2) Banka (Emniyet sand, Emekli Sand) Sani : kinci Sani : Saniyen : kinci olarak Saniyen : kincisi, ikinci olarak Sar : ntikam, c Sarahat : Aklk Sarf- nazar : 1) Vazgeme 2) Saylmasa da, vazgeilse de, bir yana braklsa da, ramen Sarih : 1) Ak, net, aikar, belli 2) Saf, halis Sarihan : Ak olarak, aka Sarik : 1) Hrsz 2) alan, hrszlk eden Sarsar : Frtna Sath : 1) Yzey, sath 2) D yz Sath- bahr : Deniz yzeyi Sath- mail(e) : Eimli yzey, yama Sath : 1) Yzey, sath 2) Dam 3) D yz Sathi : 1) Yzey ile ilgili 2) Yzeysel 3) stnkr Sathiyye : 1) Yzey ile ilgili 2) Yzeysel Satvet : Ezici kuvvet Savab : 1) Drstlk, doruluk 2) Doru davran 3) Doru, drst, uygun 4) Onay Savak : 1) Deirmen suyunu baka yne aktmak iin yaplan dzen 2) Bir barajn fazla suyunu aktmak iin yaplan dzen. Savb : Taraf, yn, cihet Savlet : Saldr, akn Say : aba, alma, gayret Sayd : 1) Av 2) Avlama 3) Avlanma Sayd- mahi : Balk av Sayd ikar : Avlama, avlanma Sayf : Yaz mevsimi Sayfiyye : Yazlk; yazlk ev Sayyad : Avc
120
SE
Sebat etmek : Sznden ya da kararndan dnmemek, bir ii sonuna dein gtrmek, direnmek Sebil : Yol Sebk : lerleme; vaki olma, evvelce geme; ne geme, ileri geme Sebk etmek : Gemek Sebkat : Geme, ne geme, ilerleme Sebkat etmek : Gemek Sebt-i defter etmek : Deftere kaydetmek, deftere gemek Sebkmazan : Beyinsizler, dangalaklar Sebkmazi : Kt fikirlilik, beyinsizlik, aklszlk Sebzevat : Sebzeler, zerzevat Secaya : Karakterler, seciyeler Sedd : 1) Kapatma, kapatlma, kapanma, kapama, tkanma, tkama 2) Engel, set 3) Baraj Sefer : 1) Yolculuk 2) Savaa gitme 3) Sava 4) Kez, kere, defa 5) Sava hali Seferber : Savaa hazr, savaa gnderilmek zere hazrlanm Seferiyye : 1) Sefer ile ilgili 2) Yolculuk ile ilgili Sefine : Gemi Sefk : Dkme, aktma Sefk-i dima : Kan dkme Sehil : Kolay Sehllicra : Kolay gerekletirilebilir, kolay uygulanabilir Sehv : Yanl, yanlma, hata Sehven : Yanllkla, yanlarak Sekamet : Hastalklar Sekenat : Durmalar, durular Sekene : Oturanlar, sakinler Sekr : Sarholuk Sekte : 1) Durma 2) Durgunluk 3) Kesinti, kesilme 4) Bozukluk Sektedar etmek : Durdurmak, sekteye uratmak Selamet : 1) Esenlik 2) Eminlik 3) Kurtulma Selamlk : 1) Konaklardaki misafir dairesi 2) Osmanl padiahlarnn Cuma namazna gitme treni
121
Selatin : Sultanlar Selb etmek : 1) Kapmak, ekmek, almak 2) nkar etmek 3) Yok etmek Selef : 1) nce bulunan 2) Eski adam, nceden yaam olan Sem : Dinleme, iitme, iiti; kulak Semave : Hille yaknlarnda Badat Vilayetine bal bir kaza. Sell-i seyf : Kl ekme Semahatkar : 1) Eliak, cmert 2) yiliksever Semerat : 1) Meyvalar 2) Mahsuller, rnler 3) Sonular Semere : 1) Meyva 2) Mahsul 3) Sonu Semeredar : 1) Meyval 2) Verimli 3) Sonu veren Sena : vg, vme Senakar : vgc, ven Senaver : Medheden, ven Sencide : Tartl, ll, yerinde (sz) Sendika : ilerin ya da iverenlerin i, kazan, toplumsal ve kltrel konular bakmndan karlarn korumak ve daha da gelitirmek iin aralarnda kurduklar birlik Sened : 1) Belge 2) Senet 3) Tapu 4) Kuvvetli delil Senedat : 1) Belgeler 2) Senetler 3) Tapular Sened-i hakani : Tapu belgesi Sene-i haliyye : inde bulunulan sene Seniyy : Yce, ulu Seniyye : Yksek, yce, ulu Seniyylcevanib : Drt bir yan yceliklerle dolu olan Serair : Srlar Serapa : Batan ayaa kadar, bir batan bir baa, tm, hepsi Serasker : Bakomutan; Harbiye Nazr, Milli Savunma Bakan Seraskeri : 1) Komutanlk, bakomutanlk 2) Seraskerlik, Harbiye Nazrl, Milli Savunma Bakanl (Tanzimattan sonra) Seray : 1) Saray 2) Konak 3) Ev 4) Hkmet kona Serbesti : zgrlk, serbestlik Serd : 1) Syleme 2) Sert, hain, kat, souk, irkin Serdet : randa bir yer Seresvab : Esvap ba Serfru : 1) Ba nde, dnceli 2) taat etme, sz dinleme 122
Serfru etmek : 1) taat etmek 2) Ban emek 3) Dnceye dalmak Serfru klmak : Boyun emek Sergerde : Eleba Sergzet : Macera, serven, batan geenler Sergzetcu : Macerac Seri : Hzl, sratli Seri s seyr : Hzl giden, ekspres Serilinfial : abuk krlan, abuk gcenen Serisseyr : 1) Hzl giden 2) Ekspres Serkar : 1) Mdr 2) Kahya 3) Sayn Serkarin : Bamabeyinci Serkeane : taatsizce, dikbalca Serlevha : Balk Serrite : 1) pucu 2) Bahane Servet : Zenginlik, varlk Serzede-i zuhur : Meydana gelmi, olmu, gereklemi Serzede-i zuhur olmak : Meydana gelmek, ba gstermek, gereklemek Setr : rtme, kapama, gizleme Sevabk : 1) Sabkalar, gemiler 2) Eskiden ilenen sular 3) Gemi haller Sevahil : Sahiller, kylar Seviyy : 1) Doru, dz 2) Eit, denk, bir Sevk : 1) leri srme 2) Gnderme, yollama 3) Gnderilme, yollanma 4) Sonuca balama Sevk etmek : Gndermek, ynlendirmek, gtrmek Sevk-i tabii : gd Sevklceyi : Stratejik Seylabe : Sel Seyr sefer : Trafik, gidi geli, gezme, dolama, seyahat etme Seyr-i sefain : Denizcilik, gemicilik, gemi iletmesi kurumu, gemilerin yrmesi, deniz yolculuu, sefer, seyrsefer, seyretme Seyyahin/Seyyahun : 1) Gezginler, seyyahlar 2) Turistler Seyyanen : Eit olarak Seyyar : 1) Gezici, gezen, gezgin, dolaan 2) Tanabilen, portatif Seyyid : Hz. Hseyninin soyundan gelen Seza : Mnasip, uygun, yarar 123
Sezavar : Layk, yakr, yarar, uygun
SI
Sbyan : ocuklar Sdk : Doruluk, gereklik Shhat : 1) Salk 2) Doruluk 3) Szdeki doruluk Shhiye )1 : Salkla ilgili 2) Salk ileri dairesi Sklet : 1) Arlk 2) Sknt Skt : Dk Snaat : 1) Sanat, ustalk, beceri 2) Sanayi Srf : 1) Sadece, yalnz, ancak 2) Tamamen, btn Syanet : Koruma, korunma Syanet etmek : Korumak
S
Sicil : 1) Kayt kt 2) Memur zlk dosyas, sicil dosyas Sicil-i ahval : zlk dosyas Sicillat : 1) Kayt ktkleri 2) zlk dosyalar Sigar kibar : Kkler ve bykler Sili : Tokat, sille Sin : Ya Sinin : Yllar Sipahi : Svari askeri Sipari : 1) Ismarlama 2) Tasarlama Sirayet : Bulama, geme, yaylma Sirayet etmek : Gemek, bulamak, sramak Siret : 1) Biyografi 2) Yaay tarz, gidi,hal, ahlak Sirkat etmek : almak Sitayi : vg Sitayikarane : vc, verek Sitte : Alt, altlk Siyak : Szn gelii, ifade ekli Siyasiyyat : 1) Politika, siyaset ileri 2) Siyasetbilim Siyasiyyun : Politikaclar, siyasetiler
124
Siyyan : Denk, eit Skavut : ok hzl gidebilen bir tr keif gemisi
SU
Subhi : 1) Sabaha ait, sabahla ilgili 2) Erkek ad Suda : 1) Baars 2) Rahatsz etme, rahatszlk, dert Sudur : kma, k, meydana kma Sudur etmek : kmak Suhulet : Kolaylk Su-i fikr : Kt dnce Su-i niyyet : Kt, bozuk niyet Su-i tefehhm : Yanl anlama Su-i zann : Kt zan Sukut : D, dme Sulhperver : Bar, bar yanls Sulhperverane : Barl, bar yanls olarak Sunuf : Snflar Suret : 1) Yz 2) are 3) Biim 4) Tarz Suret-i hall : zm ekli Suret-i mahsusa : zellikle, bilerek, zel olarak Suret-i tesviye : zm yolu, uzlama ve anlama yollar, zm biimi, halletme yolu Suretpezir : Gerekleen Suri : Dn ile ilgili Suri )1 : Grnte, zahiri 2) Gstermelik, gsterie dayanan Suubet : Glk Suver : 1) Suretler, ekiller, biimler, grnmler 2) Yzler 3) areler Suzi : 1) Yanma, yang 2) Etkilenme, dokunma 3) Yrek yangs Suzili : 1) Yank 2) Dokunakl
S
Sbut : 1) Sabitleme, kesinleme 2) Gerekleme Sfera : Eliler, bykeliler Sfun : Gemiler Sfun- harbiyye : Sava gemileri
125
Shulet : Kolaylk Skun : 1) Hareketsizlik 2) Oturma, sakinlik 3) Sessizlik Skut : Sessizlik, konumama Sls, Sls : te bir Slsan : te iki Srat : Hz, abukluk Srat- mmkine : Olanca hz, mmkn olan abukluk Srh : Krmz, krmz mrekkep Srur : Sevin Svar : Binen, binici Svari : 1) Atl 2) Atl asker 3) Gemi kaptan
aduman : Sevin, nee afi : 1) ifa veren 2) Yeterli ahrah : Anayol; doru yol ahtur : 1) nce donanma gemilerinden biri. skandinavyadan byk cekelveden kkt. 2) Teknesi ok ince tahtadan yaplm, zeri ziftle rtl sivri kayk. Teknesine mahuf ad verilen bu tr kayklarla rmaklarda tamaclk yaplrd. aibe : 1) Leke 2) Eksiklik, kusur 3) Kt iz 4) Kuku aki : 1) Ekya, haydut 2) Ba belas, iblis akird : 1) renci 2) rak, mez 3) Stajer akirdan : 1) renciler 2) raklar 3) Stajerler akk : 1) Yarlma 2) Yarma 3) atlatma 4) atlama 5) Yrt(l)ma, parala(n)ma 6) Yark, atlak aklava : Musula bal nahiye akuli : Dikey, dey alopa : Kk bir gemi gibi kullanlabilen byk sandal amil : Kapsayan, iine alan amil olmak : Kapsamak an : 1) an, hret, n 2) Hal, keyfiyet apa oturmak : inden klmas g bir duruma dmek art : 1) Koul 2) Durum, hal 3) Yemin att : Irmak, byk nehir 126
ayan : Yakr, yarar, deer, layk, uygun ayan- itimat : Gvenilir ayi : Yaygn, duyulmu ayi olmak : Yaylmak ayia : Sylenti ayian : Yaylarak, duyularak ayiat : Sylentiler eair : Treler, adetler eci : Yrekli, cesur edaid : Skntlar, zor iler edid(e) : iddetli, sert, kat, sk ediduekime : ok dayankl ehadet : 1) ehitlik 2) Tanklk, ahitlik ehadetname : 1) Diploma 2) Vesika, belge ehbenderlik : Konsolosluk ehr : Ay ehremaneti : Belediye ehriyar : Hkmdar, padiah ehriyari : Hkmdarlk, padiahlk ehriyye : Aylk eka : 1) talihsizlik, bedbahtlk 2) Alaklk ekavet : Ekyalk, haydutluk; talihsizlik ekime : 1) Gem 2) Diren, direnme, daynma ekk : phe, zan, tereddt ekl : 1) ekil, biim, klk 2) Resim, taslak 3) Tr 4) Yz, surat 5) Hal, durum ekva : / ikayet, szlanma ekva etmek : ikayet etmek, szlanmak emmas : 1) Kilise kandilcisi 2) Bann tepesi tral olan papaz emsiyye : 1) emsiye 2) Gne ile ilgili 3) Gne takvimi ile ilgili er : eriat er-i erif : slam yolu, slam eriat erait : artlar, koullar eran : eri olarak, eriat kurallarna gre eref : 1) Ululuk 2) Kvan, vnme 3) stnlk 127
erefbah : eref veren, onurlandran erefsadr : erefle kan (padiah emri) erefsanih : erefle hatrlanan erefsudur : Padiah buyruu erefsudur etmek : Padiah emri vermek, padiahn ferman kmak erefsudur olmak : Padiahn emriyle kmak erefsnuh : Padiah emri erh : 1) Aklama 2) Ama 3) Alama erife : 1) erefli 2) Kutsal 3) Soylu eriyye : 1) eriatla ilgili 2) eriata uygun etta : Trl, deiik, eitli evaib : 1) Ayplar, kusurlar, noksanlar 2) pheler evket : Grkem, ululuk, heybet evketsimat : Ulu padiah, azametli padiah eyn : Kusur, ayp kk : ki tercihten her biri, k, seenek iar : 1) yi (Merhamet-iar : Merhametli, hret-iar : hretli, nl, Zafer-iar : Muzaffer, zafer kazanm, stn gelmi) 2) Alamet, iaret iz 3) Adet 4) Slogan ib-i cezire : Yarmada ifahen : Azdan, szle ikak : Anlamazlk, uyumazlk iken : 1) Kran, krc 2) Kvrm, bklm ikest : 1) Krk 2) Krma 3) Krlma 4) Yenilme, yenilgi ins : 1) Tanyan. 2.Bilen. 3.Sayan. ira : Satn alma irket : Ortaklk ita : K itab etmek : Komak itaban : Acele, abuk iteviyye : Klk, kla ilgili; k sebzesi uabat : ubeler, kollar ube : 1) Ksm, blm 2) Dal uri : Kargaa, karmaa bhat : Kukular, pheler 128
fea : Bir mlke satn alnd fiyat ile sahip olma, bir mlk kaa satn alnmsa o mlke o para ile sahip olma heda : ehitler hud : Tanklar hur : Aylar kran : Teekkr etme, teekkr borcunu ifade etme, iyilik bilme kuk : Kukular, pheler mar : 1) Sayma, saym 2) Sayan, sayc 3) Say mul : Kapsam, iine alma, kaplama rb : me, iilme reka : Ortaklar ru )1 : Balama 2) Balang yu bulmak : 1) Yaylmak, dalmak 2) Duyulma
T
TA
Taaddi : 1) Saldrma 2) Hakszlk, zulm 3) Kanun ineme, kural ineme Taaddiyat : 1) Saldrmalar 2) Hakszlklar, zulmler 3) Kanun inemeler, kural inemeler Taaddd : oalma, okluk, say art Taaffnat : Kokumalar, kt kokular Taahhd : stlenme, taahht Taahhd etmek : stlenmek Taalluk : lgisi, iliii olma, ait olma, aitlik Taalll : Bahane bulma, bahane arama, mazeret, bir iten kanma, ar davranma, ii ardan alma Taamiyye : Yemek paras Taammuk : Derinleme Taannd : nat, inat etme, inatlama Taarruzat : 1) Saldrlar, taarruzlar 2) Taklmalar Taarruzi : Saldr ile ilgili, taarruz ile ilgili Taassr : Gleme, glk, zorluk Taayyn : Ortaya kma, belirme Taayyn etmek/eylemek : Belirmek, ortaya kmak, gereklemek 129
Tab )1 : Basma, basm, bask 2) Huy, yaratl Tab )1 : G, kuvvet 2) Scaklk 3) Ik, aydnlk, parlaklk 4) Kvrm, bklm 5) Tazelik 6) Sknt 7) fke Tababet : Hekimlik, doktorluk Taban : Doal olarak, yaratltan Tabaver : Dayanan, tahamml eden, dayankl Tabh : Piirme, piirilme Tab etmek : Basmak Tab ettirilmek : Bastrlmak Tababet : Hekimlik, doktorluk Tabassur : lerigr; gzakl, ilerisini gr Tabii )1 : Doal 2) Doa ile ilgili 3) Elbette Tabiiyet : Ballk, tabi olma, uyrukluk Tabiye )1 : Askeri konulandrma; taktik 2) Dzenleme, tertip etme Tacdar : 1) Ta sahibi 2) Hkmdar, padiah Tacdarane : Hkmdar gibi, ta sahibine yakacak surette Tacdari : 1) Ta sahiplii 2) Hkmdarlk, padiahlk Tacil )1 : Acele ettirme 2) Acele acele Tacil etmek : Hzlandrmak, acele ettirmek Taciz : Rahatsz etme, tedirgin etme, keyfini karma, Tadad : 1) Sayma 2) Say 3) Saym, dkm Tadad edilmek/olunmak : 1) Saylmak 2) Deerlendirilmek Tadil : 1) Deiiklik 2) Dzeltme, dorultma, deitirme Tadilen : Deitirerek, deiiklik yaparak, deitirilerek Tadil etmek : Deitirmek, dzeltmek, dorultmak Tafsil : Ayrntl aklama, enikonu aklama Tafsilat : Ayrnt, ayrntl bilgi Tagallb : Zorbalk Tagayyr : Deiim, bakalam Taglit : 1) Yanl bulma, yanl karma 2) Yanltma, hataya drme Taglit etmek : Hataya drmek, yanltmak; bulandrmak Tagyir : Bozma, deitirme, bakalatrma Tagyirat : 1) Deitirmeler, deiiklikler 2) Bozmalar 3) Bakalamlar, bakalatrmalar Tahadds : Ortaya, meydana kma 130
Tahaffuzhane : Karantina blm, karantina yeri Tahafff : Hafifleme Tahakkuk : Meydana kma, gereklii anlalma, ortaya kma Tahakkuk etmek : Gereklemek Tahallf : 1) Aykr davranma 2) Geride kalma 3) Uygun gelmeme Tahammlfersa : Tahamml tketen, dayanlmaz, takat kesici Taharri : Aratrma, arama Taharriyat : 1) Aramalar 2) Aratrmalar Tahassul etmek : kmak, hasl olmak Tahassun : stihkama ekilme Tahassus : 1) Uzmanlama 2) zelleme Tahai etmek : ekinmek, korkmak Tahai : rperme, korkma Tahad : Birikme, ylma, bir araya gelme, ylma Tahatti : Saldr Tahattur : Hatrlama, hatra getirme, getirilme Tahavvl : Deime, deiim, dnme, dnm Tahavvlat : Deimeler, deiiklikler Tahayyr : Hayret etme, aknlk, hayranlk Tahayyz : 1) Sahip olma, tutma 2) nem kazanma Tahdid : Snrlama, kstlama, snrlandrma, snr izme, hudut tayin etme Tahfif : Hafifletme; kolaylatrma Tahfif etmek : Hafifletmek Tahkik : 1) Aratrma, gerei arama 2) Doru, gerek, doruluk Tahkik etmek : Aratrmak Tahkikat : Aratrmalar, soruturmalar, incelemeler Tahkikiyye : Aratrma ile ilgili Tahkim : 1) Hakem tayin etme 2) Salamlatrma Tahkir : 1) Hakaret etme 2) Kmseme, hor grme, aalama Tahkirat : Hakaretler, kmsemeler, hor grmeler Tahlif : Yemin ettirme, and iirme Tahlis : 1) Kurtarma 2) Kurtarlma Tahlis-i nefs : Cann kurtarma, kendini kurtarma Tahliye : 1) Boaltma 2) Boaltlma 3) Brakma, salverme 4) Braklma, salverilme 131
Tahliye etmek : 1) Boaltmak 2) Salvermek Tahliye-i sebil : Bir suluyu salverme Tahmil etmek: 1) Yklemek, ykletmek 2) Sorumluluk vermek, havale etmek Tahminat : Tahminler Tahrib : Ykma, bozma, harap etme, sabotaj Tahrif : Bozma, arptma Tahribat : Ykmalar, bozmalar, tahrip etmeler, ykm Tahrik edilmek : 1) Kkrtlmak 2) Hareket ettirilmek, yerinden oynatlmak Tahrikat : Kkrtma(lar) Tahrir : Yazma, yazlma; kayda geirme kaydedilme Tahrirat : Resmi yazmalar Tahrirat- umumiye : Genelge Tahrir-i nfus : Nfus saym Tahririyye : 1) Yaz ile ilgili 2) Yazl olarak Tahsil : 1) Elde etme, ele geirme 2) renim grme, renim 3) Vergi toplama, gelir toplama Tahsis : 1) Ayrma, ayrcalk tanma 2) Aylk balama Tahsisen : 1) Ayrarak 2) zellikle, hele hele Tahid : Yma, toplama, Tahidat : Ymalar, biriktirmeler, toplamalar Tahtelarz : 1) Yer alt 2) Yerin alt Tahtelbahr : 1) Denizin alt 2) Denizalt Taht- vcub: Gerekli Tahte : Hata bulma, hatal bulma, hata karma, yanl bulma Tahtim : Mhrle(n)me Tahtlarz :Yer alt Tahtlbahr : 1) Denizin alt 2) Denizalt Tahur(e) : 1) Tertemiz 2) Temizleyici Tahvil : Deiim, dnm, dntrme, evirme Tahvil etmek : 1) Deitirmek 2) Teslim etmek 3) Dntrmek, evirmek 4) Atanma, tayin Tahzir etmek : Sakndrmak Taife : Tayfa Taiz : Yemende bir kent Takaddm : 1) ncelik 2) nde bulunma, ileri geme, ne geme 3) Protokol ncelii 132
Takarrb : 1) Yaklama, yanama, yaknlama 2) Vaktin yaklamas 3) Ynelme Takarrb etmek : Yaklamak Takarrr : 1) Kararlatrma, kararlama 2) Yerleme Takatfersa : Dayanlmaz Takayyd : 1) alma, abalama, urama 2) Dikkatli davranma 3) Balanma 4 Dikkat etme, zen gsterme Takayydat : 1) Takayydler 2) nlemler, tedbirler, nleyici tedbirler Takbih : irkin bulma, knama, ayplama Takbih etmek : Ayplamak, knamak Takdir etmek : 1) Deerlendirmek 2) Beenmek 3) Deer bimek Takhir : Kahretme, yok etme Takibat : Kovuturma; takipler, izlemeler, kovalamalar Takidat : Kark, zor anlalr cmleler yapmalar Taklib : 1) Ters evirme 2) Dndr(l)me Taklil : 1) Azaltma, eksiltme, indirme, ksma 2) Azaltlma, eksiltilme, indirilme, kslma Takrib : 1) Yaklatrma, yaknlatrma, yaklatrlma 2) Yolunu bulma 3) Tahmin Takrir : 1) nerge, resmi olarak yaz ile bildirme 2) Siyasi nota 3) Onay, dorulama 4) Yerletir(il)me, yerine koy(ul)ma 5) Anlatma, dile getirme, bildirme Takrir-i ifahi (note verbale/verbal note) : Sefaretlerden imzasz olarak verilen takrir Taksim : 1) Blme 2) Blm 3) Bl 4) Su datm yeri Taksim-i miyah : Sularn datlmas Taksir : 1) Ksaltma 2) Kusurlu i grme, eksik i yapma 3) Kusur etme 4) Su, kusur, kabahat Taksirat : 1) Sular, kusurlar 2) Yazg Takviye(t) : Kuvvetlendirme, g verme Takyid : art koma, arta balama Takyidat : Kstlamalar, kaytlar, n koullar Talebname : stek mektubu, istek yazs Talib : 1) stekli, isteyen 2) Erkek renci Talik )1 : Bir eye bal gsterme 2) Tehir, erteleme, belli bir zamana brakma 3) Balama, bir eye balama 4) Asma, aslma Talik edilmek : 1) Aslmak, ilitirilmek, tutturulmak 2) Ertelenmek Talim : retme, retim, eitim; ders verme Talimgah : Talim alan, eitim alan, askeri eitim tesisi 133
Talim ve terbiye : Eitim ve retim Talimname : 1) Ynerge 2) Askeri ynerge 3) Ynetmelik Taltif : 1) Gnl alma 2) Rtbe, hediye gibi eylerle onurlandrma, dllendirme Talveg : Bir akarsu yatann en derin yerlerini birletiren izgiye verilen ad Tama : Tamah, agzllk Tamamiyyet-i mlkiyye : Toprak btnl Tamik : 1) Aratrma, inceleme, kkl aratrma 2) Derinletirme Tamim : 1) Genelge 2) Genelletir(il)me Tamim etmek : Yaymak Tamim olunmak : Yaylmak, genelletirilmek Tamimen : 1) Genelletirerek 2) Genelge ile Tanzif : Temizleme Tanzifat : 1) Temizlik ileri 2) Belediye temizlik ileri Tanzim etmek : Dzenlemek, tertip etmek Tarafeyn : ki taraf Tarafgir : Taraf tutan, yanda Tarafgirane : Taraf tutarak Tarafgirlik : Taraf tutma, yandalk Tarafgirlik etmek : Taraf tutmak, yan tutmak Tarafgir olmak : Taraf tutmak Tarassud : Gzlem, gzleme Tarassud etmek : Gzlemek Tarassudat : Gzlemler Tard : Srme, uzaklatrma, kovma Tard etmek : Kovmak Tarh : 1) Brakma, koyma 2) Dzenleme Tarh etmek : 1) izmek 2) Dzenlemek Tarh edilmek : 1) izilmek 2) Dzenlenmek Tari : Taze Tari olmak : Olmak, gelmek, gereklemek Tarik : Yol, yntem, usul; meslek Tarif : 1) Tanm 2) Tantm, tantma, bildirme Tarifname : Kullanm yazs, prospekts Tarsin : Salamlatrma, glendirme 134
Tarsinat : Salamlatrmalar, glendirmeler Tarz : 1) Biim, ekil 2) Yntem, usl Tarziye : zr dileme Tasaddi : Giriim, girime, el atma, balama Tasaddi eylemek : Girimek, balamak, el atmak Tasallut : 1) Satama, bulama, musallat olma 2) Hakim olma Tasallutat : Satamalar, musallat olmalar Tasarruf : 1) Tutum 2) Sahip olma 3) Bir eyi istedii gibi kullanma yetkisi, kullanm Tasavvur : 1) Gz nne getirme, zihinde canlandrma 2) Tasarm 3) Dnce, ama, niyet, maksat, plan Tasavvurat : 1) Zihinde canlandrmalar, tasavvurlar 2) stekler Tasdi : Ba art(l)ma; rahatsz etmeler, can skmalar Tasdi etmek : Ba artmak, rahatsz etmek Tasdik : 1) Onay 2) Onaylama 3) Dorulama Tasdikname : Onay belgesi Tasdikname-i hmayun : Padiahn onay belgesi Tasdir : 1) Baa geirme, baa koyma 2) nsz yazma 3) karma, kartma Tasfiyehane : Rafineri Tashih : yiletirme, dzeltme Tashih etmek : Dzeltmek Tasib : Gletir(il)me, zorlatr(l)ma Taslit : Musallat etme, satatrma Tasmim : Kesin karar Tasni : 1) Yapma 2) Dzme, uydurma, yaktrma Tasniat : 1) Yapmalar 2) Dzmeler, uydurmalar, yaktrmalar Tasrih : Ak ak syleme, sylenme, bildirme, belirtme, bildirilme, belirtilme Tasrihat : Aka dile getir(il)meler, belirt(il)meler Tastir : 1) Yazma 2) Yazlma Tasvib etmek : Uygun grmek, onaylamak Tasvir : 1) Resmetme, resmini yapma, betimleme 2) Resim 3) Figr 4) Portre Tasvir-i efkar : Dncelerin yazya dklmesi, dncelerin dile getirilmesi Tatbikat : 1) Uygulamalar 2) Tatbikat Tathir : Temizleme, temizlik Tathir etmek : Temizlemek 135
Tathirat : Temizlikler, temizlik Tatil : Ara verme, erteleyerek sonraya brakma, durdurma; almay kesme, iyeri kapatma Tatil-i egal : i durdurma, grev Tavassut : Araclk Tavattun : Yurt tutma, vatan edinme, yerleme Tavik : Geciktir(il)me, oyala(n)ma, savsakla(tl)ma, askya al(n)ma Tavik etmek : Geciktirmek, ertelemek, askya almak Tavil(e) : 1) Uzun 2) Uzun sren, uzun sreli Tavizen : 1) Karlnda, bedel olmak zere, karlk olarak 2) dn olarak 3) Karlk alnmak suretiyle, ileride gelirinden kesilmek artyla Tavsif : 1) Niteleme, vasflandrma 2) lim Tavsif edilmek : Vasflandrlmak, nitelenmek Tavsif etmek : Vasflandrmak, nitelemek Tavsif olunmak : Vasflanmak, nitelenmek Tavsiyename : Kayrma yazs, tavsiye mektubu Tavzif : Grevlendirme, i verme Tavzif etmek : Grevlendirmek, i vermek Tavzih : Aklama, akla kavuturma, aydnlatma Tayib etmek : Ayplamak Tayin : 1) Atama 2) Belirleme, belli etme 3) Tayn, asker az, yiyecei 4) Erzak Tayin etmek : 1) Atamak 2) Belirlemek, tespit etmek Tayin olmak/olunmak : 1) Belirlenmek, tespit edilmek 2) Atanmak Tayinat : 1) Taynlar 2) Erzaklar Tayy : 1) Geme, zerinden geme, atlama 2) Katlama, sarma 3) Katlanma, sarlma 4) Kaldrma, yok etme, iptal etme Tazammun etmek : ine almak, iinde bulundurmak, yer vermek, iermek Tazibat : Azap vermeler, zmeler Tazim : 1) Sayg ile eilme, sayg gsterme 2) Yceltme, ululama Tazimat : 1) Sayg ile eilmeler, sayg gstermeler 2) Yceltmeler, ululamalar Tazir : Vesile ve bahane arama, zr bulma, bahane bulma Taziyet : 1) Basal 2) Basal dileme Taziz : Aziz etme, eref verme, onurlu klma, deer verme, aziz tutma Tazmin : Zarar deme, tazminat deme, zarar karlama Tazmin ettirilmek : detilmek, zarar karlatlmak 136
Tazyi : 1) Kaybetme 2) Kaybettirme Tazyik : 1) Basn 2) Sktrma, bastrma 3) Daraltma 4) Bask 5) Sknt verme
TE
Teadi : Dmanlk Teali : Ykselme, ycelme Teaml : 1) Uygulama, eskiden beri uygulanan usul 2) , muamele Teati : Verime, birbirine verme, alveri, takas, dei toku Teati edilmek : Birbirine verilmek, alnp verilmek Teati etmek : Birbirine vermek, alp vermek, karlkl alp vermek, dei toku yapmak Teati olunmak : Birbirine verilmek, alnp verilmek, dei toku yaplmak Teati-i efkar : Fikir alverii, gr alverii Teba : Uyruk Tebaiyyet : Tabilik, uyrukluk Tebaiyyet etmek : Uymak, izlemek Tebarz etmek : Ortaya kmak, belirmek, grnmek Tebad : Uzaklama Tebcil : Yceltme, ululama, arlama Tebdil etmek : Deitirmek, dntrmek Tebdilen : 1) Deitirerek, dntrerek 2) Deitirilerek, dntrlerek Tebdil-i heva : Hava deiiklii Tebean : Uyarak, tabi olarak, izinden giderek Tebeddl : Deime, deiiklik, deiim Tebeddl etmek/eylemek: Deimek Teberri etmek : Uzak durmak, kanmak Teberru : 1) Ba 2) Ba yapma, bata bulunma Teberrken : Uur olsun diye, uur sayarak, mbarek grerek Tebeyyn : Belli olma, anlalma, ortaya kma Tebhir etmek : Ttslemek, dezenfekte etmek, buharlatrmak Tebhirat : Dezenfekte etmeler, ttslemeler, buharlatrmalar, sterilize etmeler Tebid : Uzaklatrma, kovma Tebid etmek : 1) Uzaklatrmak 2) Srgn etmek Tebligat : 1) Tebliler, bildiriler 2) Resmi tebli Tebrikat : Kutlamalar 137
Tebriye-i zimmet : Zimmetinde bir ey olmadn kantlama Tebir edilmek/olunmak : Mjdelenmek Tebir etmek : Mjdelemek Tebirat : 1) Mjdelemeler, mjde vermeler 2) Mjdelenmeler, mjde Tebyin : Meydana karma, belli etme Tebyiz : Temize ekme Tecahl : Bilmezden gelme Tecarib : 1) Deneyimler, tecrbeler 2) Denemeler Tecasr : Cret etme, cesaretlenme, yreklenme Tecavz : 1) Snr geme, haddini ama 2) Irza geme, sarkntlk 3) Bakasnn hakkna el uzatma Tecavz etmek : 1) Snr gemek, bakasnn haklarn hie saymak 2) Irza gemek 3) Amak Tecdid : Yenile(n)me Teceddd : Yenilenme, yenilik Tecelli : 1) Belirme, ortaya kma, grnme 2 Kader Tecelli etmek : Grnmek, belirmek, ortaya kmak Tecelld etmek : 1) Yiitlik gstermek 2) Direnmek, ayak diremek Tecemmu : Toplanma, bir araya gelme, birikme, ylma Tecemmuat : Toplanmalar, bir araya gelmeler, birikmeler, ylmalar Tecennn : Cinnet geirme, ldrma, zvanadan kma Tecesss: 1) Merak etme, merak 2) Aratrma, inceleme, arama, yoklama Techiz : Donatma, donanm, cihazlandrma Techizat- askeriye : Askeri donatm Tecrim : 1) Para ile cezalandrma 2) Para cezas kesme Tecrbe : 1) Deneme, snama 2) Deney 3) Deneyim 4) Grg Tecviz : Caiz, uygun gr(l)me, izin ver(il)me Tecviz etmek : 1) Uygun grmek 2) zin vermek Teczie, tecziye : Cezalandrma Tedafi : Savunma ile ilgili Tedafiyye : Korunma, savunma Tedahl : 1) demede gecikme 2) ie geme 3) te geri kalma 4) Ylma, toplanma, birikme 5) Mdahale, karma Tedarikat, tedarkat : Hazrlklar Tedavl : Dolam 138
Tedeffn : Defin, gmlme Tedhi : 1) Dehete drme, terr estirme 2) Terr, korkutma, yldrma Tedib : 1) Eitme, terbiye etme 2) Cezalandrma, haddini bildirme Tediyat : demeler Tediye : 1) deme 2) denme Tedmir : Yok etme, kkn kurutma, tepeleme Tedmir etmek : Yok etmek, kkn kurutmak, tepelemek Tedricen : Derece derece, yava yava Tedris : Ders verme Tedrisat : retim Tedrisatta bulunmak : Ders vermek Tedvir etmek : 1) dare etmek, ynetmek 2) Ele almak Teehhr : 1) Gecikme 2) Sonraya, geriye kalma Teehhr etmek : Gecikmek Teellm : zlme, elemlenme Teemml : yice dnme, enikonu dnme Teenni : 1) Arlk, yavalk, yavalama, duraksama 2) Gecikme 3) Dikkat gsterme Teessf etmek : zlmek, hayflanmak Teessr : 1) zlme, ac duyma, znt 2) Etkilenme Teesss : 1) Kurulma 2) Yerleme, kk salma Teeyyd etmek : Pekimek, salamlamak, kesinlii ortaya kmak Teeyyd : 1) Pekime, salamlama 2) Gerekleme Tefahhus : Derinlemesine, inceden inceye aratrma Tefahhus etmek : Derinlemesine aratrmak Tefahhusat : Derinlemesine aratrmalar Tefavt : Farkllk, fark Tefavvuk : stnlk Tefehhm : Anlama, farkna varma Teferru : 1) Vazgeme 2) i bitirme 3) Tapuyu kendi zerine alma Teferruk : Ayrlma, dalma Teferrc : Gezinti Teferrs : Sezme Teferrs etmek : Sezmek Tefevvuk : ste kma, stn olma, ykselme, stnlk 139
Tefevvh : Dile getirme, syleme; dil uzatma, boboazlk Tefevvhat : 1) Dile getirmeler, sylemeler 2) Boboazlklar, mnasebetsiz szler Tefhim : Anlatma, bildirme Tefhimat : Anlatmalar Tefri : 1) Boaltma 2) Yemek yapma 3) Vazgeirme Tefrik : Ayrma Tefrik etmek : Ayrmak, ayrt etmek Tefri edilmek : Denmek Tefri etmek : Demek Tefsirat : Yorumlar Tefti : Denetleme, kontrol Tefviz edilmek : 1) Birine braklmak 2) hale edilmek Tefviz etmek : 1) Birine brakmak, vermek 2) hale etmek Tehalk : Can atma, istekle atlma, kouma, didinme, rpnma Tehdidamiz : Tehdit edici, gz yldrc Tehevvr : fkeden kprme, kplere binme Tehevvr etmek : Kplere binmek, kprmek, ok fkelenmek Teheyyat : Hazrlanmalar, hazrlklar Teheyyc : Heyecanlanma, heyecana kaplma Teheyycat : Heyecanlanmalar, heyecana kaplmalar Tehi : 1) Bo 2) Bouna, yararsz Tehir : Gecik(tir)me, ertele(n)me Tehiyye : Hazrlk, hazrlama Tehvin etmek : Hafifletmek, kolaylatrmak, rahatlatmak Tehyic : 1) Heyecanlandrma 2) Heyecanlandrlma Tehyic etmek : Heyecanlandrmak Tekabl : 1) Kar karya gelme, karlama 2) Karlama Tekabl etmek : Karlamak Tekalif : 1) neriler, teklifler 2) Vergiler Tekaml : Byme, olgunlama, gelime Tekarir : nergeler, notalar Tekasit : Taksitler Tekasl : 1) Tembellik, geveklik, engelik, enme 2) Umursamazlk, ilgisizlik Tekasl gstermek : Tembellik etmek 140
Tekad : Emeklilik, emekliye ayrlma Tekadiyye : Emekli maa Tekdir : 1) kma, azarlama, paylama 2) Bulandrma 3) zme, kederlendirme Tekdir etmek : kmak, azarlamak, paylamak Tekeffl : Kefil olma, stlenme Tekeffl etmek : Kefil olmak, stlenmek Tekellm etmek : Konumak Tekemml : Olgunluk, olgunlama Tekerrr : Yinelenme, tekrarlanma Tekessr : oalma, artma Tekevvn : Olma, olu, var olma, varolu, meydana geli, meydana gelme, oluum Tekevvn etmek : Olumak, meydana gelmek, olmak Tekid : 1) Kuvvetlendirme, steleme, salamlatrma, pekitirme 2) steleme, bir i iin evvelce yazlan bir yazy tekrarlama, tekit yazs Tekiden : 1) Salamlatrarak 2) Daha nce yazlan bir yazy tekrarlayarak Teklif-i malayutak : Dayanlmaz teklif Tekmil : Btn, tm, tam Tekrim : Sayg gsterme, yceltme Tekrim etmek : Yceltmek Tekrimat : Sayg gstermeler, yceltmeler Teksir : oalt(l)ma Tekzib : Yalanlama, yalanlama yazs Telafi-i mafat : Kaybolan eyin telafi edilmesi Telaki : Buluma, karlama, birleme Telakki : 1) Kabul etme, alma 2) Alglama, anlay 3) Kiisel gr Telakki edilmek : Deerlendirilmek, grlmek, alglanmak Telakki etmek : Anlamak, deerlendirmek, alglamak Telakki olunmak : Deerlendirilmek, grlmek, alglanmak Telakkiyat : 1) Alglamalar, anlaylar 2) Almalar, kabul etmeler 3) Kiisel grler, deerlendirmeler Telatum : alkant, dalgalanma Telebbs : Giyme, giyinme Telebbs etmek : Giymek, giyinmek Telef : 1) ldrme 2) lme 3) Bouna harcama 141
Telef etmek : 1) ldrmek 2) Bou bouna harcamak, tketmek, yok etmek Telefat : Can kayb Telehhf : Yanp yklma, rpnma Telehhf etmek : rpnmak Telfik : Birletirme, bir araya getirme, derleme Telhis : zetleme Telif : 1) Uzlatrma, bartrma 2) Yazma, eser yazma Telif olunmak : 1) Bir araya getirilmek, birletirilmek 2) Kaleme alnmak Telif-i beyn : Uzlatrma, arabulma Telkib : Lakap ver(il)me, lakaplandr(l)ma, lakap takma adlandr(l)ma Telkin : Bir fikri alama Telmih : mal konuma, st kapal belirtme Telvin : Boya(n)ma Telvis : Kirletme, bozma, mahvetme Telvis edilmek : Kirletilmek, bozulmak, mahvedilmek Temadi : Srme, srp gitme, uzama, devamedegelme Temaruz : Hasta gibi grnme, yalandan hastalanma Temaa : 1) zleme, seyir 2) Gezinti Temayl : 1) Eilim 2) Eilme, arpklk Temaylat : 1) Meyiller, sevgiler, muhabbetler 2) Eilimler, temayller Temdid : Uzatma, srdrme, uzatlma Temdid etmek : Uzatmak Temdid olunmak : Uzatlmak Temeddn )1 : Uygarlk 2) Uygarlama Temekkn : Yer edinme, yurt tutma, yerleme Temerkz : Birikme, ylma, toplanma Temerrd : Dikballk, direnme, inat Temettu/ Temett : 1) Kazanma, kazan salama 2) Kazan, kar Temettuat/ Temettat : 1) Kazanmalar, kazan salamalar 2) Kazanlar, karlar Temevvc : Dalgalanma Temevvc etmek : Dalgalanmak Temeyyz etmek : Kendini gstermek Temhid : 1) Dzenleme 2) Yayma, deme Temhidat : 1) Dzenlemeler 2) Yaymalar, demeler 3) Sze giri yapmalar 142
Temhir : Mhrleme Temhir etmek : Mhrlemek Temin etmek : 1) Gvence vermek 2) Salamak, edinmek, elde etmek 3) Kesin konumak Teminen : 1) Gvence vererek 2) Edinerek, salayarak 3) Gvence verilerek 4) Elde edilerek, salanarak Temlik : Mlk olarak verme, mlkn verme Temsil edilmek : 1) Benzetilmek 2) Birinin veya bir kurumun adna hareket edilmek Temsil )1 : Benzetme 2) Taklit etme Temiye(t) : 1) Yrtme, yrtlme 2) Kolaylk salama, kolaylatrma Tenakus etmek : Eksilmek, azalmak Tenassur : Hristiyan olma Tenbihat : Uyarlar, uyarmalar, tenbihler Tenevv : eitlilik Tenezzh : Gezinti Tenezzl : 1) nme 2) Dme Tenezzl etmek : 1) nmek 2) Dmek Tenfir : 1) Nefret ettirme, irendirme 2) Nefret ettirilme, irendirilme Tenfiz : Etkili klma, hkmn yrtme, szn geirme, uygulamaya koyma Tenkid : Eletiri, kritik, tenkit Tenkil : Uzaklatrma; cezalandrlma Tenkil etmek : Cezalandrmak Tenkilat : Cezalandrmalar Tenkis : 1) Eksiltme, azaltma, indirme, ksma 2) Eksiltilme, azaltlma, indirilme, kslma Tensib : Mnasip bulma, uygun grme Tensik : Dzenleme, dzeltme Tensikat : Dzenlemeler Tenvirat : Aydnlatmalar, klandrmalar Tenviriyye : Aydnlatma ile ilgili, klandrma ile ilgili Tenzil : ndirme Tenzil etmek : ndirmek, drmek Tenzilat : ndirim, fiyat drme Terahi : 1)Geveklik gsterme, geveme, geveklik, savsaklama 2) Geri ekilme, geri durma, uzak durma 3) Gecikme Terakki : 1) Ykselme 2) lerleme, gelime 143
Terakkiyat : lerlemeler, gelimeler; ykselmeler Terakkub : Bekleme, gzleme Terakm : Ylma, toplanma, birikme Terakm etmek : Birikmek, ylmak Terbi : 1) Drtleme, drde blme 2) Drt ke yapma Terceme-i hal : Yaamyks, biyografi, zgemi Terci : Dndrme, geri evirme, geri ekme Tercme-i hal : Yaamyks, biyografi, zgemi Terdif : Pei sra, arkas sra yrtme, yrtlme; ekleme, ilitirme Tereddd : 1) Gidip gelme 2) Kararszlk, tereddt Tereffh : Refah iinde yaama, bolluk iinde yaama Terekkbat : Bk. Terkibat Terennm etmek/eylemek : 1) ark sylemek, yava/hafif/alak ve gzel bir sesle ark sylemek Tereuh : Szma, sznt Terettb: 1) Gerekme 2) zerine grev dme Terettb etmek : 1) Gerekmek 2) zerine grev dmek Terfi : 1) Ykseltme, kaldrma 2) Ykseltilme, kaldrlma 3) Rtbe verme 4) Rtbe alma Terfik : Birinin yanna katma, katlma, arkada etme, elik ettirme; ayak uydurma Terfik edilmek : Verilmek, katlmak, grevlendirilmek Terfik etmek : Ayak uydurmak Tergib : steklendirme, tevik etme, istek verme Terhin : 1) Rehin brakma 2) Emanet brakma Terhin etmek : Rehin brakmak Terkib etmek : Birletirmek, bir araya getirmek Terkibat : Bileimler, oluumlar Terkim : Yazma Termim : 1) Onarma, onarm 2) Krk kemii iyiletirme Termim etmek : Onarmak Termimat : 1) Onarmalar, onarmlar 2) Krk kemii iyiletirmeler Terrettb etmek : 1) Gerekmek 2) zerine grev dmek Tersibat : keltmeler, tortulamalar Tersim : Resmetme, resim yapma, izme Tertib : 1) Dzenleme, dzene sokma 2) Dizgi, dizme 3) Dzen, tertip 144
Tertibat : 1) Dzenleme 2) Hazrlk 3) Dzenek Tertibkerde : 1) Dzenlemi 2) Dzenlenmi, tertiplenmi 3) Dzenledii Tervic : 1) Destekleme 2) Yaygnlatrma 3) Deerini artrma 4) Geirme Tervic-i meram : Amacn yaygnlatrma Tesand : Dayanma Tesavi-i ara : Oylarn eitlii Tesebbt : Dayanma, sebat etme Tesellm : Teslim alma Tesemmm : Zehirlenme Teshil etmek : Kolaylatrmak Teshilat : Kolaylklar Teshir etmek : Fethetmek, ele geirmek Tesis etmek : Kurmak Tesis olunmak : Kurulmak, oluturulmak Tesisat : 1) Kurulular 2) Kurumlar 3) Tesisat 4) Dzenek Teslih : Silahlandr(l)ma Teslihat : Silahlandr(l)malar Teslim : 1) Emaneti yerine verme 2) Sahibine verme 3) Gerek olduunu bildirme, hakkn verme, dorulama 4) tiraf 5) Pes etme, pes ettiini bildirme Teslim-i nefs etmek : Kendini brakmak, kendini teslim etmek, teslim olmak Tesmim : 1) Zehirleme 2) Zehirlenme Tesmim etmek : Zehirlemek Tesmiye : Ad koyma, adlandrma Tesri : Hzlandrma Tesvid : Karalama, msvedde yazma, msvedde Tesvilat : Bir eyi gzel gstererek aldatmalar Tesviye : 1) Dzeltme, dzenleme 2) deme 3) Sonulandrma, neticeye balama 4) Dzleme Tesyar : Gnderme, gnderilme Tesyir : Gnderme, yollama, gnderilme, yollanma Teaub etmek : Dallanp budaklanmak, kollara ayrlmak, bir kkten ayrlmak Tebi : Karnn doyurma, karn doyurulma Teci : Cesaretlendir(il)me, yreklendir(il)me Tedid : Kuvvetlendirme, iddetlendirme Teeddd : 1) iddetlenme 2) Keskinleme 145
Tekil : 1) ekillendirme 2) Oluturma, kurma Tekilat : 1) Kurulu, kurulular 2) rgtler Temil : Kapsama, yaylma, iine alma Teriiyye : Yasa koyma ile ilgili, kanun yapma ile ilgili Terif : 1) ereflendirme 2) Gitme Terifat : Protokol Terifat : Protokol grevlisi Terifati : Protokol grevlisi, terifat Terih : Aklama Terik : Ortak etme Terik-i mesai : birlii Terik-i mesai etmek : birlii yapmak Tetit : Datma, datlma, perian etme, edilme Tevik : Tevik; kkrtma Tevi : Kartrma, karmakark etme Teviat : Kartrmalar Teyi : Uurlama Teyid : Ykseltme, salamlatrma Tetabu : Birbirini izleme, pe pee gelme Tetabuk : Uygun gelme, uyma Tetabuk etmek : Uymak, uygun dmek, uyum salamak Tetebbu : Bir eyi etraflca tetkik etme, inceleme, geni bilgi edinme Tetebbuat : ncelemeler Tetevvc : Talanma, ta giyme Tevabi : 1) Maiyette bulunanlar, bir kimsenin hizmetinde bulunanlar, birinin adamlar 2) Uaklar 3) Merkeze bal blgeler Tevfuk : Uyma, uygun gelme, uyuma Tevfuk etmek/eylemek : Uygun gelmek Tevahhu etmek : Korkmak, rkmek Tevahhu : Korkma, rkme Tevakki : Saknma, ekinme Tevakkuf : 1) e bal olma 2) Durma, elenme, bekleme Tevakkuf etmek : Durmak, kalmak Tevali etmek/eylemek : Srmek, devam etmek, kesintisiz srmek, birbirini izlemek 146
Tevarih : Tarihler Tevard : Pe pee gelme Tevatr : Bir haberin azdan aza dolaarak yaylmas Tevazi : Paralellik Tevazn : Denge, denklik Tevbih : 1) Tekdir, azarlama, paylama, kma 2) Memurlara uygulanan bir disiplin cezas Tevbih olunmak : Azarlanmak Tevcih : 1) Yneltme, evirme 2) Yorumlama, anlam verme 3) Verilme, yneltilme, evrilme 4) Rtbe verme, verilme Tevcih etmek : 1) Yneltmek 2) Rtbe vermek 3) Yorumlamak Tevdi : Brakma, emanet etme, verme Tevecch : 1) evirme, ynelme 2) Gleryz gsterme, ilgi gsterme, yaknlk duyma Tevecchat : 1) Ynelmeler 2) lgi gstermeler, yaknlk duymalar Tevelld : Doma Tevem : 1) kiz 2) Benzer, e 3) Birlikte, beraber Tevessl : Balama, girime Tevesslat : 1) Girimeler, el atmalar 2) Sarlmalar Tevfik : Uygunlatrma Tevfikan : Uygun olarak Tevfikat : Allahn yardmna kavumalar Tevfik-i hareket : Hareketlerini uydurma Tevfik-i hareket etmek : Birlikte hareket etmek, hareketlerini uydurmak Tevhid-i harekat : Hareketleri birletirme Tevhid : Birletirme, birletirilme; bir sayma, bir bilme, tek sayma Tevhin : 1) Zayflatma 2) Zayflatlma Tevhi : rktme Tevil : Baka anlam verecek ekilde yorum getirme, sz evirip evirme, sz evirme Tevilat : Baka anlam verecek ekilde yorum getirmeler, sz evirip evirmeler Tevkif etmek : 1) Durdurmak 2) Tutuklamak 3) Alkoymak, ayrmak Tevkil : 1) Vekil tayin etme, vekil brakma 29 Vekil tayin edilme, vekil braklma Tevkil etmek : Vekil brakmak Tevkir : 1) Arlama 2) Yceltme, ululama, sayg gsterme Tevlid : Dourma, meydana getirme Tevliyet : 1) Mtevellilik, vakf mallarna bakma grevi 2) Yz evirme 147
Tevsi : Genilet(il)me Tevsik : 1) Salamlatr(l)ma 2) Belgeleme, belgelendirme 3) Belgelenme Tevsim : 1) Adlandrma, isimlendirme, isim verme 2) Adlandrlma Tevsim etmek : Adlandrmak Tevih : Ssleme Tevzi : Datma Tevziat : 1) Datmalar 2) Datlmalar 3) Datmlar Teyakkun : Kesin bilgi, iyi bilme Teyakkuz : 1) Uyanklk 2) Uyanma Teybis : Kurut(ul)ma Teyebbs : 1) Kuruma 2) Kuruluk Teyemmn : Uur sayma Teyemmnen : Uur sayarak Teyid : 1) Pekitirme, salamlatrma, kuvvetlendirme 2) Dorulama Teykiz : 1) kaz etme, uyarma 2) Uyandrma Tezahr : 1) Ortaya kma, belirme 2) Belirti 3) Dayanma Tezahr etmek : Ortaya kmak, belirmek Tezahr etmek : Ortaya kmak, belirmek Tezahrat : Gsteri Tezakir Tezkireler Tezauf : Katlanma, iki kat olma, iki misli olma Tezauf etmek : Katlanmak, iki kat olmak Tezayd : Artma, oalma, art gsterme Tezbir : Yazma Tezebzb : 1) Kararszlk 2) Karklk Tezekkr : 1) Konuma, grme, ele alma 2) Hatrlama Tezekkr edilmek : Grlmek, ele alnmak Tezekkr etmek : Grmek, ele almak Tezelzl : Sarslma, sallanma Tezeyyn : Sslenme Tezeyyn etmek : Sslenmek Tezkar eylemek, etmek, bulunmak : Hatrlatmak Tezkire, tezkere : 1) Pusula 2) Resmi izin kad
148
Tezlik : 1) Dzgn ve kaygan yapma; kayc ve kaygan yapan 2) Keskin yapan, bileyen, keskinletiren 3) Cilalayan, parlatan, perdahlayan Tezvir : Yalan dolan, hile hurda, arabozma, bozgunculuk Tezvirat : Arabozuculuklar, bozguncular Tezyid : Ziyadeletirme, artrma, artrlma Tezyil : 1) Ekleme 2) Zeyil yazma, ek yazma
T
Ticaretgah : Ticaret yeri Ticarethane : Ticaret yaplan yer, ticari iletme Timsal : 1) Resim 2) Sembol 3) Ant Tisa : Dokuz
TO
Tonilato : Gemilerin alabilecei yk belirtmekte kullanlan, bir tona eit birim Topeker : Ar top tayan, kk sava gemisi, gambot Torpidogeer : Torpido gambot
TR
Transit : 1) Bir yerden dinlenmeden, beklemeden, durmadan geme 2) Gmrksz geme
TU
Tub : 1) Tula 2) Kiremit Tura-y hmayun : Padiah turas Tuyan : 1) Takn 2) Taknlk, azgnlk Tul : 1) Uzunluk 2) Boy 3) Boylam Tur-i Sina : Sina da Turuk : Yollar Tuyur : Kular Tccar : Tacirler, ticaret erbab Tccaran : Tacirler, ticaret erbab, tccarlar
149
U
Ubudiyyet : 1) Kulluk 2) Klelik 3) Ar derecede ballk Ubur : Karya geme Udvan : 1) Dmanlk 2) Zulm Uhde : 1) Sorumluluk 2) stlenme, zerine alma 3) Sz verme 4) Yapma, yerine getirme Uhud : 1) Ahitler, szler, yeminler 2) Antlamalar Uhrevi : Ahiret ile ilgili, Ahiret hayatna ait Ukud : 1) Akitler, antlamalar 2) Diziler Ulum : limler Ulum- tabiyye : Tabiat bilimleri Ulviyyet : Ycelik Ulya : 1) Yce, ok yce 2) Yukar, st Umki : Derinlik ile ilgili; derinlemesine Umran : 1) Bayndrlk, bayndrlama 2) lerleme, medeniyet, uygarlk Umum : 1) Btn, genel, tm 2) Herkes 3) Halk Umumi : Genel Umumiyye : Genel Umumiyyet : Genellik Umumiyyetle : Genellikle, genel olarak Umur : ler, hususlar Umur- adiye : Sradan iler Umur- zabta : Gvenlik ileri Unvan : 1) Ad 2) Unvan, rtbe 3) Balk Urban : Araplar, l Araplar, airetler, bedeviler Usat : Asiler, isyanclar Uskur : Pervane Usret : 1) Zorluk, glk 2) Ktlk, darlk 3) Sknt
bbehetl : Sadrazamlk yapm olanlara verilen unvan, ulu, yce curat : cretler mera : Binba, yarbay, albay rtbesinde asker, stsubaylar
150
mid-baha : mitlendirecek surette mid-i istikbal : Gelecek umudu midvar : Umutlu, mitli mniyye : 1) Umut 2) stek, niyet 3) Kuruntu sera : 1) Esirler 2) Kleler sslesas : Asl, temel
V
Vabeste : -e bal Vacib : Gerekli, zorunlu Vahamet : Tehlikeli durum Vahide : Tek, bir tane Vak )1 : Arlk, arballk 2) Ykselti, yksek yer Vakar : Arballk Vakayi : Olaylar Vaka : 1) Olan, meydana gelen, olay 2) Olmu, gemi Vk : Geri, her ne kadar, gerek Vakf : 1)Duran, ayakta duran 2) Haberli, bilgili, anlayan, bilen 3) Vakfeden, vakfedici Vaki, vaka : Vuku bulan, olan, olma, olay Vaktaki : -ince, -dii zaman, -diinde, ne zamanki Vakten minel evkat : Vaktiyle, gnn birinde, bir zamanlar Vakt-i hazar : Bar vakti Vala : Yce, yksek, ulu Varaka : 1) Bir yaprak 2) Yazl kat, yazl belge Vareste : 1) Kurtulmu, serbest, rahat, bamsz 2) Uzak Varid : 1) Gelen, ulaan, erien 2) Geerli, sz konusu Varidat : Gelir, gelirler Varta : 1) Uurum, derin kanyon 2) Tehlike Vasat : 1) Orta 2) Orta dereceli Vasati : Orta, ortalama, orta dereceli Vask : Gvenen Vasl : Erime, ulama Vasia )1 : Geni 2) Enli, bol 151
Vasiyet : Kiinin lmnden sonra yaplmasn istedii ey Vaz : 1) Konulma, koyma, brakma, braklma 2) Durum 3) Meydana getirme Vazan : Durumu bakmndan, vaziyeti itibariyle, durumu itibariyle Vaz : Koyma, konulma, vaz ile ilgili Vazh : Ak, belli Vazhan : Aka, ak olarak Vaz- imza : mza koyan Vaz- yed : El koyma Vazi : 1) Aa, adi, alak 2) Basit, sradan, mtevazi Vazifedaran : 1) Grevliler 2) Memurlar Vech : 1) Biim, slup, tarz 2) Vasta 3) Sebep, ilgi, vesile, mnasebet Vechen : 1) Bir ynyle, bir yzyle 2) Bir bakma Vechen minelvcuh : Ne ekilde olursa olsun Vechle, vech ile : -dii zere, gibi Vecaib : Kiinin yapmas gereken eyler, vecibeler Vecd : 1) Kendinden geme 2) Ar coku 3) Kederlenme Vecibe : dev, grev, vazife Veda : Ayrlma, ayrl Vedaatiyle : Vastasyla, araclyla Vedad : Sevgi, dostluk Vefd : 1) Eliler 2) Temsilciler 3) Varma, gelme 4) iin birinin yanna gitme 5) Temsilcilerin topland yer Vefeyat : lmler Vefir(e) : ok, bol Vehm : Kuruntu, vehim Vekayi : Olaylar Vekil : 1) Vekalet verilmi 2) Bakan 3) Avukat Veladet : Doum Veled : 1) ocuk 2) Oul Velev : Olsa da, hatta, bile, olsa bile Velev sllim : yle olduu kabul eilse bile Velhasl : Ksacas, sonuta, sonu olarak Velvele : Yaygara, amata; aknlk Veli etmek : zlemek, takip etmek 152
Velinimet : Yetitiren, besleyen, byten, efendi Verese : Varisler, miraslar Vesaik : Belgeler, vesikalar Vesail : Vesileler, sebepler, nedenler; aralar, vastalar, yollar Vesait : Aralar, vastalar Vesatet : Araclk Vesaya : 1) Vasiyetler 2) Tavsiyeler, talimatlar, emirler Vesia : Geni, bol Vesika : Yardmn halka eit datlmas iin hkmete verilen izin kad Vesile : 1) Sebep, bahane 2) Yol, vasta 3) Frsat Vezaif : Grevler, vazifeler Vezan : Esen; eserek Vezaret : 1) Vezirlik 2) Paalk Vezn : Arlk, tart Vifak : 1) Uygunluk 2) Hemfikirlilik 3) Bar, uzlama, uzla Vikaye : 1) Koruma, esirgeme 2) nlem alma Vukuat : Olaylar Vuku bulmak : Meydana gelmek, cereyan etmek, gereklemek Vukuf : 1) Bilgi sahibi olma, haberdar olma 2) Durma, duru Vuku-i hal : Bir hadisenin k ve olu ekli Vus )1 : Genilik 2) Kapasite 3) G, iktidar Vusta : Orta, ortadaki Vusl : Ulama, varma Vuzuh : Aklk, netlik; aydnlk Vcub : 1) Gereklilik 2) Liyakat Vcud : 1) Varlk 2) Gvde, vcut, beden Vkela : 1)Bakanlar 2) Vekiller 3) Milletvekilleri Vlat : Valiler Vrud : Geli, gelme, varma, ulama Vsat : 1) Genilik 2) Parasal rahatlk, yeterlik 3) Frsat Vsuk : 1) Salamlk 2) Gvenme
Y
Yad etmek : Anmak, hatrlamak 153
Yafte : 1) Bulmu 2) Bulunmu 3) Olmu, gereklemi, meydana gelmi Yakin : Kesin bilgi, salam bilgi Yakinen : phe gtrmeyecek ekilde, kesin olarak Yakiniyye : Kesin bilgi ile ilgili, kesinlii phe gtrmeyen bilgi ile ilgili Yanbo/Yambo/Yenbu : Medinenin batsnda sahilde bir kasaba Yar : 1) Deniz, gl, rmak gibi su kylarnda ya da karada dik yer, uurum 2) Dost 3) Sevgili 4) Arkada, ahbap Yaver : Yardmc Yaveran : Yaverler, yardmclar Yed : 1) El 2) Mlk 3) G, kuvvet 4) Vasta, ara 5) Yardm Yegane : Biricik, bir tane, tek Yekdier : Birbiri Yekdierini : Birbirini Yeknesak : Tekdze, monoton Yekun : Toplam Yemin : 1) Sa, sa taraf 2) Yemin Yes : Umutsuzluk, znt Yesar : 1) Sol 2) Varlk, zenginlik Yevm : Gn Yevmi : Gnlk, gndelik Yevmen feyevmen : Gittike, gnden gne, her gn Yevmen mineleyyam : Gnlerden bir gn Yolsuz : Kurallara aykr, uygunsuz, yntemsiz, dzensiz, yersiz, usulsz, nizamsz Ymna : : Sa taraf Ysra : Sol taraf
Z
Zabta : Gvenlik grevlisi, polis Zabit : Subay Zabitan : Subaylar Zabtiyye : 1) Zaptiye, polis, jandarma 2) Emniyet Tekilat Zabtiyye Nezareti : Emniyet (Genel) Mdrl Zabtname : Tutanak Zabt rabt : Disiplin, dzen, asayi 154
Zadegan : Soylular, aristokratlar Zaf : Zayflk, kuvvetsizlik Zaferyab : Muzaffer, zafer kazanan, stn olan Zaferyab olmak : stnlk kazanmak, muzaffer olmak Zahair : Zahireler, sknt gnleri iin ayrlm yiyecekler Zahib : 1) Kanya den 2) Giden Zahir : D yz, grnm, grn Zahr : Destekleyen, yardmc Zahire : Sknt zamannda kullanlmak zere ayrlan yiyecek, hububat Zahiren : Grnte, grne baklrsa Zahiri : D grn ile ilgili, grnte Zai : Yaylm, dalm Zaid : Lzumsuz, gereksiz Zail olmak : Yok olmak, ortadan kalkmak Zaile : 1) Kalc olmayan, yok olan, geici 2) Gemi Zairin : Ziyaretiler Zamaim : Ekler, ilaveler, zamlar Zaman : 1) Kefillik 2) Garanti 3) Tazminat Zamime : Ek, ilave Zamimeten : Ek olarak Zamin : Kefil, stlenen Zanniyat : Zanlar, sanlar, aslsz kukular Zaruret : 1) Glk, sknt, aresizlik 2) Yoksulluk, fakirlik, darlk 3) Mecburiyet, zorunluluk Zaruri : Zorunlu Zat- akdes-i mlukane : Padiah Zati, zatiyye : Kendiyle ilgili, kendine ait, zel Zatlhareke : Otomatik, kendi kendine hareket eden Zaviye : 1) A 2) Ke 3) Kk tekke 4) badet kesi Zayi : 1) Kaybolan, elden kan 2) Kayp, yitik 3) Zarar, ziyan Zayiat : 1) Kayplar 2) Zararlar Zecri : Zorla, zorlayc, zora koarak Zehab : 1) Gitme, gidi 2) Dnceye kaplma; zannetme, sanma Zehair : Yedek erzak, zahireler Zekavet : Zekilik 155
Zelil : Dkn, horlanm, aalanm Zem : Ktleme, yerme Zenciyye : Zenci kadn Zer: 1) Ekin 2) Ekim, ziraat Zeria : Sebep, vesile, bahane, frsat Zeval : Yok olma, sona erme, yklma Zevat : Kiiler, kimseler Zevce : Hanm, e, nikahl e Zddiyet )1 : Ztlk, kartlk 2) Dmanlk Zllullah : Tanrnn glgesi, padiah, hkmdar, halife Zmnen : 1) st rtl olarak, dolayl olarak 2) Kendiliinden Zmnnda : 1) in, dolaysyla 2) Yolunda Zya : Kayp, yitik, kaybolma Zi : Sahip Zimedhal : Mdahalesi olan Zi nfuz : Nfuz sahibi Zikr : 1) Anma, dile getirme 2) Anlma, dile getirilme 3) Bildir(il)me Zilyet : Sahibi kendisi olsun olmasn bir mal kullanmakta olan, elinde tutan kimse Zilyetlik : Bir mal kullanmakta olma durumu Zimamdar : Ynetici, idareci Zimamdaran : Yneticiler, idareciler Zimam- idare : Ynetim yetkisi Ziman : Taahht, teminat Zimedhal : Mdahalesi olan, mdahaleci Zimmet : 1) Bir eyi korumakla grevlendirilme, elde tutma zorunluluu 2) Bor Zinhar : Asla, sakn Zir : Alt, aa Zirdestan : Halk, ahali, halktan olan insanlar Zir zeber : Alt st Zian : anl Zor : Bugnk Suriyenin dousunda bulunan ve merkezi Deyr-ez-Zor olan sancak. Zubbat : Subaylar, zabitler Zuema )1 : Zeamet sahipleri 2) leri gelenler Zufar : Yemende Hadramuta bal yer 156
Zuhr : le Zuhur : Ortaya kma, meydana gelme, belirme, treme Zum : 1) San, zan 2) Kuku Zhul : 1) Dalgnlkla, unutma veya geciktirme 2) in okluu yznden geciktirme 3) Eksiklik Zkur : Erkekler Zmre : 1) Topluluk 2) Grup, takm Zrra : Ekiciler, iftiler Zvvar : Ziyaretiler Zyut : Yalar
157

Osmanlı Belgeleri Için Lugatçe

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Osmanlı Belgeleri Için Lugatçe

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tarihvemedeniyet.

ae : 1) Geindirme, bakma 2) Geindirilme 3) Yaatma ae edilmek : 1) Beslenmek 2) Geindirilmek

Sezavar : Layk, yakr, yarar, uygun

Siyyan : Denk, eit Skavut : ok hzl gidebilen bir tr keif gemisi

You might also like