ELEUSS GZEMLER

Orfeus: Tanrlar bizde lr, bizde dirilir." Tahl tanras Demeter ve kz Persephone onuruna her yl dzenlenen Eleusis Gizemleri, eski Yunanistan'daki tm ritel kutlamalarnn en kutsal ve en sayg duyulanyd. Bu enlikler, Atina'nn batsnda bulunan Eleusis kentinde, iki bin be yz yldan fazla bir gemie sahiptiler. Daha eski kadim inisiyatik-ezoterik sistemlerden etkilenilerek, dzenlenip uygulandklar dnlmektedir. Yunanistan'n ve sonralar tm Roma mparatorluunun drt bir yanndan gelerek bir araya toplananlar Atina ve Eleusis arasn yryerek hac olurlar ve sonra da Grek dininin en yce mertebesi kabul edilen Eleusis gizli trenlerine katlrlard. Eleusis'te, seilenler kendi yaamsal koullarn aarak daha yce, neredeyse insanst bir varlk durumuna ulamak amacyla inisiyasyona katlrlard. nisiyasyon trenleri, bir kken mitosunu, yaratc tanrnn servenlerini, lmn ve yeniden canlanmasn yinelemek amacyla uygulanrlard. Bu kltlerin kkeni tarihin derinliklerine dayanmaktadr. .. 600 yllarnda Pisistratus zamannda, Eleusis Gizemleri Pan-Helenik bir klt durumuna ykselmitir. Eleusis trenleri, tm dier dinsel inanlar iinde eriterek ve ayn zamanda kltr, sanat ve demokrasi kavramlarn da etkileyerek, dneminin uygarlna damgasn vurmutur. Homeros'un yazd "Demeter'e At"ta yer alan mitos, kendine bir e arayan yeralt tanrs Hades'in (Plton) Kore'yi topran derinliklerine karn anlatmaktadr. Gnler boyu kzn arayan anne Demeter, Eleusis'e varr ve tahllarn bymesini durdurur. Sonunda Hades, Kore'yi dnyaya geri gndermeye raz olur. Kore, tahl bakiresi olarak aydnla dner ve olu Plutus'u dourur. Oysa Kore, doum ve lm simgeleyen narlardan yemitir ve bu yzden karanlklardan tmyle kurtulamad iin; bir orta yol bulunur, yln te birini kocas ile yeraltnda geirecek, kalan srede annesi ile birlikte olacaktr. Bu zme sevinen Demeter, tahllarn yeniden bymesine izin verir ve Eleusis halkna kendi ritellerini retir. Eleusis enliklerinde, Demeter ve Kore'nin tm yks titizlikle yeniden canlandrlr. Tpk mitosta Kore'nin yeraltna karlmas, Hades ile evlenmesi ve Plutus'u dourmasnda olduu gibi; ayn biimde, tahl da yeni bir yaam vermek zere topraa ekilir. Tpk

topraktan fkran, biilen ve hem insanolunun ekmei biimine dnen, hem de tohum olarak yeniden kullanlan tahl gibi, Kore'de annesinden kopartlr ve yeni bir yaam dourmas iin bakirelii yok edilir. len insanlar da, yaamn yenilenmesi dngsnde topraa gmlrler. Eleusis'in bir mesaj budur: Her mezardan yeni bir yaam fkrr. Bu nedenle inisiyeler, lmden sonra ulalacak lmszlk iin umut beslemelidirler. ubat aynda Atina yaknlarndaki Agrai kentinde, "Kk Gizemler" kutlanrd. Bu dar kapsaml trenler, Eyll aynda Eleusis'te kutlanan "Byk Gizemler" ritelinin bir hazrl niteliindeydi. Eleusis gizemlerinde Ana Tanra adna yaplan kutlamalar, kltn en nemli kutlama trenleriydi. Kutlamalara katlan haclar kutsal Eleusis tapnana yalnayak 30 km yrnr, yol boyunca oru tutulur, tanrlara kurbanlar sunulurdu. Denizde ykanma ve arnma trenlerinden sonra, inisiyasyon treninin gerekletirilecei mabedin Telesterion salonuna ulalrd. Bu salona yalnzca daha nce inisiye olanlar ile inisiyasyonu yeni yaplacaklar girebilirdi. Eleusis byk gizem trenleri yaz sonunda gerekletirilirdi. Tahln yaam dngsyle insann yaam dngsnn paralel olduuna inanlrd. Bu kltlerin ounda inisiyeler, ac ekmiler ve sonunda zafer kazanarak tanryla btnlemilerdir. nisiyeler, tanr ile birleirler, onun yaamn ve lmn kendilerinde gerekletirirler ve gerek lmden sonra da sonsuz yaama kavuacaklarna inanrlard. Byk tapnakta bir araya getirilen adaylara nce kutsal bir iki sunulur ve sonra da Demeter, Persephone ve Hades'i canlandran aktrler tarafndan bir drama gsterisi izlettirilirdi. Tm enlik tarmda bereket temas zerinde younlamt; "bolluk yeraltndan kaynaklanr" dncesi egemendi. Oynanan dramda, biilen tahl lmekte ama verdii tohumlar yeniden bymektedir. Bu dng esas olarak insan ruhunun servenini aktarmaktadr. Bylelikle adaylara, lmn aslnda kt deil, iyi bir olgu olduu dncesi alanmaya allmaktadr. Sonunda adaylar, gelimeye ve daha ok bilgi almaya layk bulunurlarsa, "Anaktoron" ad verilen gizli tapnaa alnrlard. Burada, byk bir gizlilik iinde kutsal ritel uygulanrd. Eleusis'teki tapnan merkezinde "Plutonion" adnda bir maara bulunmaktayd. enliklerin sonunda katlanlar, ller iin zel trenler uygulard. Ttsler yaklr, topraa kutsal sular dklrd. enliklerin bitiinde herkesin yalnz kalp yaadklar zerinde

dnmelerinin zaman gelmi olurdu. I.. 600 yllarnda Eleusisin Atina topraklarna katlmasndan sonra, toplumsal stat salama yntemi olarak nemi azalan inisiyasyon, giderek tmyle dinsel bir tren biimine dnmtr. Tm inisiyeler sr saklamaya yemin ettiriliyordu. nisiyeler gl bir mzik eliinde ieri giriyor ve klarla gzleri kamayordu. Yaamn eninde sonunda lme galip geldiini, her strabn ardndan neenin doduunu tasvir eden bu ilahi dramann asl amac, her inisiyenin Diyonisosun yazgsn paylamas dncesiydi. Eleuisisde inisiyeler Diyonisosun trajedisine tanklk ederek, onun acsn, lmn ve lmden diriliini paylayor, bylece ruhsal bir arnma yayorlard. zmirli Theon'a gre Eleusis trenlerinde hazrlk drt aamada gerekleir. n arnma aamas, bilgilendirme ve ynlendirme aamas, gizemin aklanmas aamas (gizemin bildirilmesinin, yalnzca konuularak yaplan bir uygulama olmayp, dramatik bir gsteri biiminde olduu bilinmektedir.) ve son olarak artk ayrcalkl bir kii olan kiinin bana ta ya da boynuna elenk taklmas. Eleusis Gizemlerine inisiyasyonun ruhsal bir yeniden doum ve bireyin tm varlnn yenilenmesi anlamn tad dnlmektedir. Bu trenin bir dier anlam da, bireysel varln kozmosun tanrsal gc ile btnlemesi aray, yani trene srekli elik eden bir bilinlenme sreci olmasdr. nisiyasyonun dilimizdeki karl ikrardr. Dardaki yabancnn ieri alnmas ve bireyde, varln bir alt kademesinden bir st kademesine geii, ruhsal olarak gerekletirmeye ynelen sretir. Yeni bir hayata domak zere ld hissini alamaktr. Balangtr, giritir. nisiye ise yola koyulmu anlamna gelir. krar hali, bir defa kazanlnca artk kaybedilmeyen daimi bir hldir. Aristoteles, Eleusis Gizemleri'nden sz ederken; renmek yerine duymak diyordu. krar yolu ile kii kendi kendini kesin ekilde gerekletirmekte, sakl olanaklarn dnce ve niyetten fiile karmaktadr. Ruhsal ve maddi iten da doru bir dnmdr. Diogenes yle der: Her inisiyasyon, dnya ve Tanr ile birlemeyi amalamaldr. Bu, takip edilmesi g bir yoldur.

Antik Yunan sr retilerinde inisiyasyonun hedefi, tm inisiyatik sistemlerde olduu gibi trene katlann bir eyler renmesi deil, deiik bir farkndalk halini deneyimlemekti. Aristo, bu deneyimi yle ifade etmitir; nisiye olanlarn bir ey renmeleri deil, belli bir zihinsel duruma erimeleri gereklidir. Dier bir deyile inisiyeler, fiziksel bir beden iine hapsedilmi lmsz ruhlar olduklarn deneyimlemelidirler. Diyonisosun lmn paylamak yoluyla, sembolik olarak daha alt dnyevi doalarna inen inisiyeler, lmden dirilii paylamak yoluyla ruhsal olarak yeniden doarlar ve kendi lmsz tanrsal zlerini deneyimlemi olurlard. retiye gre, yaam ve lm, sonsuz bir dl ya da cezaya sebep olan bir defaya zg olaylar deil, yinelenen bir dngsel srecin paralardr; her ruh bu yeniden doular sayesinde, Tanrya geri dn yolunu tamamlama ansna sahiptir. Eleusis gizemleri, inisiyasyon srecini yeniden dou olarak tanmlard. Eleusis gizemlerinin merkezinde, len ve lmden dirilen bir Tanr-insan miti vardr. retide ok nem verilen "Arama ve bulma" kavramlar Platon felsefesinde de bakeyi tutmaktadr. Filozof, feylesof veya yolcu; gerei arayna asla ara vermemelidir. Hayatmz kocaman bir kitapta kk bir sayfadr. Tm retilerde Oku ve Dn emirlerinin verildiini hatrlatmakta fayda vardr. Farkndalk iin yeni bak alarna ihtiyacmz vardr. Eleusis gizemlerini ve trenlerini byk bir kltrel zenginlik olarak gren Cicero yle der: "Atina'nn getirip insan yaamna katt birok mkemmel ve gerekten kutsal kurum arasnda, hibiri u gizem dinleri kadar iyi olmamtr. Bunlar sayesinde, ilkel ve yabanl yaam tarzmz terk ettik. Gerek anlamda yaamn balangcn onlardan rendik. Sadece mutlu yaamak iin deil, daha iyi bir umutla lmek iin de g kazandk."

Berk Yksel Milliyet G. Kaynaka: Eleusis Gizemleri ve Gizem Kltleri... Thamos