You are on page 1of 8

RolandoAstarita

Capitalfinanciero,capitaldinerarioycapitalmercantil

Capitalfinanciero,capitaldinerarioycapitalcomercial
Eltrminocapitalfinancieroesdeusocomnenlaizquierda,incluidoelmarxismo.A grandesrasgospodemosdecirqueconestetrminosedenotaaunatotalidad compuestaporlosbancos,losfondosdeinversinysimilares,lascompaasdeseguro, losprestamistasdedinero,ylosaccionistas.Perolanocintambinhacereferenciaa unarelacindedominiodeestoscapitalessobreelcapitalproductivo(y,eventualmente, elcomercial).Estaideanaceconlosclsicossobreelimperialismo(Hilferding,Hobson, Lenin)yesmantenidaenlaactualidadenlatesisdelafinanciarizacin(Chesnais,Samir Amin,ReinaldoCarcanholo),yotrascorrientesizquierdistas.Enestanotaexaminoel temaalaluzdelasnocionesdecapitaldinerarioycapitalcomercial,deMarx,yplanteo misprincipalescrticasalanocinusualdecapitalfinanciero. EnMarx Talvezunadelascuestionesmsimportantesesprecisarladistincin,deMarx,entre capitalcomercialycapitaldinerario.PorcapitalcomercialelautordeElCapitalentenda elcapitalmercantil(estoes,elqueseespecializaenelcomerciodemercancas)yelque seespecializaenelmanejodeldinero.Esteltimoenglobaalosbancos,yengenerala lasinstitucionesquerealizanoperacionesmonetariasparatodalaclasedelos capitalistasindustrialesycomerciales(Marx,1999,t.3,p.403).Sonlasoperacionesde pagoycobrodedinero,conservacindetesorosmonetarios,saldodebalances,manejo decuentascorrientes,movimientosinternacionalesdedinero,operacionescambiarias,y similares.Aelloseagregaelrecibiryconcedercrditos,organizarlacolocacinde accionesybonos,prepararfideicomisos,actuarcomofideicomisarios,etc.Elcapital dinerario,encambio,comprendesiempresegnMarxeldineroquesepresta,acambio deuninters.Esenestesentidoqueelcapitalcomercialsediferenciadelcapital dinerario:loscapitalescomerciales(seanmercantilesobancarios)recibenlapartedela plusvalaquecorrespondealaganancia.Esconvenienterecordarqueelbeneficiodeun banconoprovienedelinters,comomuchasvecessepiensa,sinodeladiferenciaentre lastasasactivasypasivas(estoes,lastasasalasqueprestaylastasasalasquetoma depsitos)mslascomisionesquecobraporrealizaroperacionesmonetarias.Sutasa deganancia,porlotanto,estdeterminadaporlaraznentrelosbeneficiosyelcapital propioinvertido.Lomismosucedeconuncorredordebolsasugananciaprincipal provienedelascomisionesquecobraporoperarenlabolsa,ysutasadegananciaesla raznentreelbeneficioyelcapitalinvertido.Nohay,enestesentido,unadiferencia sustancialconlatasadegananciadeloscapitalesinvertidosencualquierotraactividad. Elcapitaldelbancoparticipadelaigualacindelatasadeganancia,juntoalrestodelos
1

RolandoAstarita

Capitalfinanciero,capitaldinerarioycapitalmercantil

capitales.Esaigualacinseproduceporlacompetencia,queocurreconlosmovimientos deloscapitalesentrelasramas.Silatasadebeneficioenunaramaesmayorqueenel promediodelaeconoma,loscapitalestendernhaciaella,hastaqueseigualaconel promedio.Alainversa,loscapitalessalendelasramasenquelatasadegananciaes menoralpromedio.Porestarazn,Marxjamsconsiderquelasinstitucionesque operancondineropudierangozardeunatasadegananciasistemticamentesuperiora laquerecibenloscapitalesinvertidosenlasramasproductivas,ocomerciales. Elcapitaldinerario,porsuparte,sebasaenqueeldineropuedefuncionarcomocapital,y comomercancacapital.Pero,adiferenciadelrestodelasmercancas,soloselo enajenaporunperododeterminado,paraquefuncionecomocapital.Enpalabrasde Marx:...lamercancacapitaltienelapeculiaridaddequeenvirtuddelconsumodesu valordeuso,suvalorysuvalordeusonosloseconservan,sinoqueseincrementan. Estevalordeusodeldinerocomocapitallacapacidaddegenerarlagananciamediaes loqueenajenaelcapitalistadinerarioalcapitalistaindustrialporellapsoduranteelcualle cedeasteelpoderdedisponersobreelcapitalprestado(1999,t.3p.449).Elinters apareceentoncescomoelpreciodelcapital,yexpresalavalorizacindelcapitaldinero. Surgidodelarelacinentredoscapitalistas,elprestamistayelcapitalistaempresario,su sustanciaesunapartedelaplusvalageneradaporelobrero.Esteeselfundamentode lahermandadqueexisteentreelcapitaldinerarioyotrasformasdelcapital,frenteal trabajo.Ambasformasdelcapitaldependendequelaexplotacindeltrabajo,yla realizacindelaplusvala,seanexitosas.Porestemotivotambin,esimposiblequeel capitaldinerariosepuedavalorizardemaneraindependientedelcapitalproductivo.Pero porfueradeesteelementodeidentidad,elcapitaldinerariosedistinguedelcapital comercial,entreotrasrazonesporquepercibeinters,ynoganancia. Apartirdeesto,sepuedeentenderladiferenciaqueexisteentreloquesellamala gananciaempresaria,yelinters.Laexplicamosconunejemplo.Supongamosqueun capitalistatoma$1000aprstamo,querindenunagananciaanualdel8%,yqueel intersesdel2%.Paraestecapitalista,laganancianeta,oempresaria,esdel6%.Los $60queembolsacomogananciasonunaretribucinasuroldeexplotadorenotras palabras,lagananciaempresariaretribuyealcapitalenfunciones.Elinters,encambio, eslaplusvalaquelecorrespondealcapitalistadinerarioentantoencarnalapropiedad privadadelcapital. Puedeverseentoncesqueentreelintersylagananciaempresariaexisteunarelacin negativa:dadalaplusvala,siaumentaelinters,disminuyelaganancia,yviceversa (suponiendoquenosemodificanlarentadelatierranilosimpuestos).Deahqueexista unaoposicinenlaunidad,entreelcapitalistadinerarioyelcapitalistaempresario.En
2

RolandoAstarita

Capitalfinanciero,capitaldinerarioycapitalmercantil

perodosdecrisis,enespecial,latasadeinterssubeaumentaelriesgo,loscapitalistas sonreaciosaprestarentantoaumentalademandadelquidoparaenfrentar vencimientosyestopuedeafectarmuyseriamentealaganancia.Locualgenerala impresindequelacausadelacrisiseslasubadelatasadeinters,cuandoen realidad,setratadeunaconsecuenciadelacrisisqueasuvezactaagravndola.Pero lomismoocurrecontodoelcapital,seaproductivoocomercial.Sielbancotomadinero prestado,deberpagarunintersalprestamistasilatasadeintersaumenta,bajarsu gananciaempresaria.Sinembargo,cuandosesubsumebajounamismatotalidad indiferenciadadecapitalfinancieroalcapitaldinerarioyalcapitalbancario,sepierdede vistaestaoposicin. Porotraparte,subrayamos,latasadegananciadelbancoestsometidaalasleyesdela competencia.Pero,cuandosedicequeelcapitalfinancieroestporencimadelcapital productivo,omercantil,sepasaporaltoqueelcapitalcomercialdeconjunto(estoes,los bancosysimilaresincluidos)estsometidoalamismaleydeigualacindelatasade gananciaqueafectaaloscapitalesdecualquierrama.Porestemotivotambin,los bancos,ysimilares,estarnafectadosporlacadadelatasadegananciaquellevaalas crisis. Elcapitalaccionarioylosaccionistas Unaconsideracinespecialmereceelcapitalaccionario.Precisemosquelaaccinesun ttuloquedaderechoaunapartedelaplusvalaquehaderealizarelcapital.Laaccinno esotracosaqueunttulodepropiedad,prorata,sobreelplusvalorquesehaderealizar porintermediodeesecapital(Marx,1999,t.3,p.601).EnalgunospasajesMarxasocia alcapitalaccionarioconuntipodecapitalaprstamos,yalosdividendosconelinters (dem,p.307).Lohaceporqueelposeedordeaccionesnoestnecesariamente involucradoenlafuncindecapitalista,yenestesentido,seacercaalcapitalista dinerario. Sinembargo,piensoqueestacircunstancianoessuficienteparaconsideraralcapital accionario,sinms,comopartedelcapitaldinerario.Enprimerlugar,porquelos accionistasparticipandelasgananciasdelasempresasatravsdelosdividendos,y stosnomantienenunarelacininversaconlatasadeganancia,comoocurreconel inters.Cuandoaumentanlasganancias,aumentanlosdividendos,yviceversacuando estallalacrisis,ylatasadeintersalcanzasupico,losdividendosusualmente desaparecen.Poreso,entredividendosygananciasnoexistelatensinque encontramosentrelatasadegananciaylatasadeinters.Sexisteunatensinentrelas gananciasretenidasporlasempresas,ylosdividendosdistribuidosalosaccionistas.
3

RolandoAstarita

Capitalfinanciero,capitaldinerarioycapitalmercantil

Peroesunaoposicindistintadelaqueexisteentrelagananciayelintersinclusono puededecirsequeelnopagodedividendosperjudiquesiempre,onecesariamente,alos accionistas.Porejemplo,unaretencindegananciasparaampliarlaempresapuededar lugaraunasubadelpreciodelaaccin,demaneraqueparaelaccionistahayuna compensacin,entrminosdepatrimonios,poreldividendonocobrado.Elaccionista, adems,sebeneficiasiempreconlavalorizacindelaempresa,entantoelcapitalista dinerarionoobtieneningnbeneficioconello.Aclaremosporltimoquelasituacindel accionistanosiempreeslademeropropietariodelcapital.Superadociertoumbralde tenenciaaccionaria(generalmentehoyseubicaenun5%deltotaldelpaquete accionario),elaccionistacomienzaatenerinjerenciaeneldirectoriodelaempresa,esto es,seinvolucracomocapitalistaenfunciones. Capitalfinancieroenelmarxismo ComohasealadoHarvey(1990),Marxcasinoutilizeltrminocapitalfinanciero.La nocinrecinadquirivuelo,dentrodelmarxismo,apartirdelosescritossobre imperialismodeprincipiosdesigloXX.HilferdingyLeninquisierondenotarconese trminounfenmenoqueconsiderabannovedoso,lafusindelcapitalbancarioconel capitalindustrial,yeldominiodelprimerosobreelsegundo.Hobsontambinpensaba queelsectorfinancieropredominabasobreelrestodelaeconomaperoentendapor capitalfinancieroalasgrandescasasfinancieras,queinvertanenaccionesyttulos, flotabanempresasyotorgabancrditos.Endcadasposteriores,lavisindeldominio parecicederlugaraunaideamsmatizada.Porejemplo,Sweezy(1974)pensabaque eldominiodelosbancosseacentuabadurantelosperodosdecrisis,ysedebilitaba durantelosauges.Mandel,enelTratadodeeconomamarxista,planteabaquehaba interpenetracindelcapitalindustrialyfinanciero,almenosenEEUU,GranBretaay Alemania.Sinembargo,apartirdelosaos1980(ascensodelreaganismoyel neoliberalismo)volviatomarfuerzalatesisdeldominiodelcapitalfinancieroentrelos marxistasaunqueyapocosutilizaroneltrminoenelsentidoqueloencontramosen Hilferding(1963)yLenin(1973),estoes,entendidocomofusindelcapitalbancarioe industrial. Entrminosgenerales,porcapitalfinancierosecomprendeahoratantoalcapitalquese prestaainters,comoelcapitalbancarioyelaplicadoadiversosfondosdeinversin.La ideaclaveesqueestetipodecapitaldominaalresto.Porejemplo,Sweezy,Magdoffy otrosparticipantesdelarevistaMonthlyReviewsostenan,enlosaos80y90,queel centrodegravedaddelcapitalismohabapasadodelaproduccinalasfinanzas,yque estocomportabauncambiocualitativodelsistemacapitalista(Sweezy,1994,Foster 2010).Lostericosdelafinanciarizacinsostienenlamismaidea.Porcaso,SamirAmin
4

RolandoAstarita

Capitalfinanciero,capitaldinerarioycapitalmercantil

consideraquelaeconomamodernaestdominadaporelcapitaloligoplicofinanciero, encabezadopor10bancosquecontrolanlosgrandesfondosdeinversinydepensin. (Amin,2008).Chesnaissostienequelasfinanzastienenlosmandos:Lasfinanzasylos mercadosfinancierosestnenlacimadelsistemaocupanloscommandingheights...y daneltonoalcapitalcomprometidoenlaproduccinoenlosgrandesnegocios(1996,p. 262).Plihon(1996),tericamentecercanoaChesnais,afirmaquelaprimacadelcapital financierosecorporizaenladictaduradelosaccionistassobrelosdirectoriosdelas empresas. Observacionescrticasalatesisdelcapitalfinanciero,ylafinanciarizacin ElenfoquedeMarxnoapoyaesavisindelcapitalfinancieroquehaprevalecidoenel marxismohastaeldadehoy.Pensamosquetampocolaevidenciaemprica.Desdeel puntodevistaterico,yporloquehemosexplicadomsarriba,nosepuedecolocaral capitaldinerario,yaunafraccindelcapitalcomercial,enunamismabolsa,llamada capitalfinanciero,sinimportantesprecauciones.Entodocaso,siquierehacerseesto poreconomadelenguaje,hayquetenerpresentequeestamoshablandodeformas distintasdecapital.Losbancos,porejemplo,tomandinerodelosmercadosdecapitales ydedinero,yporlotantotambinaquseestableceunarelacindeoposicinentreel prestatarioyelprestamista.Poreso,eserrneocolocarbajounatotalidadindiferenciada alcapitalbancarioyelcapitaldinerario.YentoncesparecelgicalaclasificacindeMarx, queubicaalcapitaldedicadoalasoperacionesmonetariasjuntoalcapitalmercantil, bajolanocindecapitalcomercial,ycomocategoradistintaalcapitaldinerario. Tambinenbasealoquehemosexplicado,seconcluyequenohaymotivopara sostenerqueelcapitaldinerariotengaalgntipodeprioridadpermanente,oestructural, sobreelcapitalproductivo,osobreelcomercial.Larelacinentreambasespeciesde capitalvaraconelcicloeconmico.Enlosaosdebonanza,latasadeintersesbajay lasgananciasdelcapital(productivoocomercial)sonaltas.Loinversosucedecuando estallalacrisisadems,losquebrantosylasdesvalorizacionesdeactivosafectantantoa loscapitalesproductivosocomerciales,comoalosacreedores.stapareceserla posicindeMarx,yesadecuadaalcapitalismocontemporneo.Porcaso,durantela crisisiniciadaen2007colapsarongrandesinstitucionesbancariasycompaasde segurosyenormesmasasdeactivosfinancierossederrumbaron,arrastrandotambina losacreedores.Lasleyesdelacompetencianorespetaronjerarquasnihegemonas. Tampocosepuededecirqueelcapitaldinerariodictaelcursoalrestodelcapital.Los bancos,porejemplo,noestnbajolahegemonadeloscapitalistasdinerariosque
5

RolandoAstarita

Capitalfinanciero,capitaldinerarioycapitalmercantil

adquierensusemisionesdeobligacionesnegociablesopapelescomerciales.Dela mismamanera,noseadviertequeloscapitalistasdinerariosejerzanalgunadominacin sobreloscapitalesproductivosomercantiles.IBM,WallMart,EssooMicrosoftnoestn, demanerapermanente,oestructural,amerceddeloquedictanlosprestamistas.La evidenciadisponibletampocoparececorroborarlatesisdequelosbancoscontrolan,en ellargoplazo,alasempresasabocadasalasactividadesproductivasomercantiles. Constantementemuchoscapitalesinvertidosenlasramasproductivasoenelcomercio sacanfondoslquidos(porejemplo,poramortizacin,ogananciasretenidas)queson colocadosenlosmercadosfinancieros,oenlosbancos,yvueltosluegoalaproduccin. Lastasasalasquecolocanestosfondos,adquiriendobonosocolocndoloscomo depsitos,estnsujetasacompetencia.Asuvez,muchasotrasempresasestntomando fondos,yaseaatravsdeprstamosbancarios,ocolocandottulosenlosmercados.No hayraznparapensarqueestasgigantescascorporacionesdebansometersealos dictadosdelosbancos,quedespusdetodo,nosonsinounaformadelcapital.Latasa deintershoysesiguedeterminandoporlaofertaydemandadefondoslquidos(estoes, aloMarx).Asimismo,tampocosecompruebaquelatasadegananciadelosbancos seasistemticamente,yenellargoplazo,msaltaqueenelrestodelasactividades.Los datosdequedisponemosmuestranqueenlosltimos20aoslatasadegananciadelos bancoshaosciladodemaneramsprofundaqueladeotrasramas,peronohasidoen promediomsaltamsalta(veraqu).Laideadeinterpenetracinentreestasformas decapital,queplanteabaMandel,nospareceapropiada. Porltimo,parecedifcilsostenerquehayunaoposicinestructuralentreelcapitalistaen funcionesylosaccionistas.Yahemosvistoqueapartirdelatenenciadeuncierto paqueteaccionario,losaccionistasformanpartedelosdirectoriosdelasempresas.Pero laidentidadesmsesencialesqueloscapitalistasenfuncionestienentantointers comolosaccionistasenlavalorizacindelcapital.Nosolo,niprincipalmente,porquelos directoressonremuneradosconacciones(yporlotantoseenriquecencuandostas subendeprecio),sinoporqueestenlanaturalezadelcapitallatendenciaala valorizacin.Elcapitalquenotienexitoenestamisin,valorizarsealmximo,est condenadoadesaparecer(yenesecasolosdirectoresperdernsutrabajo).Nohay formadeevitarestaleydehierrodelsistemacapitalista.Eldirectordeempresanoesun apstoldelaproduccinporlaproduccin,enfrentadoalcapitalistaaccionario, encarnacindelacodiciasinlmites.Ambospersonajessoloexistenentantoencarnanal valorenprocesodevalorizacin,ynopuedendejardeencarnarlo,sindejardeser capitalistas.Poreso,noexistecapitalenfuncionessinvalorizacindelcapital,sin tendenciaasuacrecentamientosinfin.

RolandoAstarita

Capitalfinanciero,capitaldinerarioycapitalmercantil

Consecuenciaspolticas Enbasealosargumentospresentados,nuestracrticaalconceptodecapitalfinanciero, talcomoacostumbrausarseenelmarxismo,yenlaizquierdaengeneral,esdoble.En primerlugar,consideramosqueestableceunafalsadivisoriafundamentalentreuna partedelcapitalmercantil,eldedicadoaltrficoymanejodedinero,yelcapitalcomercial, queeslaotraformadelcapitalmercantil,alaparquediluyeladivisoriaentreelcapital dinerarioyelcapitalmercantil,incluidoelbancario.Apartirdeaqu,seborranlas especificidadesdelosrespectivosingresos,gananciaparaelcapitalmercantilbancario, eintersparaloscapitalistasdinerarios.Lasegundacrtica,yeslamsimportante,es queanuestroentendernoexisteprimacaestructural,opermanente,delllamadocapital financiero(seaqueseentiendaporstealcapitalbancario,alcapitaldinerario,oala sumadeambos),porsobreelcapitalproductivoomercantil. Deestosenfoquesderivanconsecuenciaspolticascasiinmediatas.Laafirmacindeque elcapitalfinancierodominayoprime,dealgunamanera,alcapitalproductivo,est asociadaalaideadequelascrisis,olospadecimientosdelasmasastrabajadoras, tienensusracesenestedominiodelasfinanzas.Lasolucindelosmalespasarapor dominaralasfinanzas,ynoporacabarconlapropiedadprivadadelcapital.Poreso tambin,latesiselproblemasonlasfinanzasesfuncionalalaspolticas progreizquierdistasdeapoyoalcapitalyalacolaboracindeclases.Losexplotados deberancolaborarconsusexplotadoresindustrialistasyproductivos,loscuales,se pretende,enfrentaranalaoligarquafinanciera,ofinancieraparasitaria.Deahla aprobacindelatesisdelafinanciarizacin(osimilares)porpartedemuchascorrientes burguesasreformistas.Elenfoquequehemosdefendido,encambio,sostienequelas crisis,lapolarizacinsocialcreciente,elhambreylamiseriaquereinanenmediodelms gigantescodesarrollodelasfuerzasproductivas,noseexplicanporelpretendidodominio deunaformadelcapital,sinoporlamismarelacindeexplotacincapitalista.Estateora eselfundamentoltimoparaavanzarenloquefueunobjetivodelmarxismo,la organizacindelostrabajadores(delosexplotadosporelcapital)comopartidopoltico independientedelaburguesa.

RolandoAstarita

Capitalfinanciero,capitaldinerarioycapitalmercantil

Textoscitados:
Amin,S.(2008):'MarketEconomy'orOligopolyFinanceCapitalism?,MonthlyReview,vol.59,N11,abril. Chesnais,F.comp.(1996):Lamondialisationfinancire.Gense,cotetenjeux,Paris,Syros. Foster,J.B.(2010):TheAgeofMonopolyFinanceCapital, http://monthlyreview.org/2010/02/01/theageofmonopolyfinancecapital. Harvey,D.(1990):Loslmitesdelcapitalismoylateoramarxista,Mxico,FCE. Hilferding,R.(1963):Elcapitalfinanciero,Madrid,Tecnos. Hobson,J.A.(1902)Imperialism:AStudy,enwww.econlib.org/library/YPDBooks /Hobson/hbsnImpCover.html. Lenin,N.(1973):Elimperialismo,fasesuperiordelcapitalismo,BuenosAires,Cartago,Obrasescogidas, t.3. Mandel,E.(1969):Tratadodeeconomamarxista,Mxico,Era. Marx,K.(1999):ElCapital,Mxico,SigloXXI. Plihon,D.(1996):Dsquilibresmondiauxetinstabilitfinancire:laresponsabilitdespolitiques librales,enChesnais(1996),pp.97141. Sweezy,P.(1994):TheTriumphofFinancialCapital, http://monthlyreview.org/1994/06/01/thetriumphoffinancialcapital. Sweezy,P.(1974):Teoradeldesarrollocapitalista,Mxico,FCE.

RolandoAstarita BuenosAires,2012 http://rolandoastarita.wordpress.com/

You might also like