1

NSZ
UYGULAMADA EN OK HATA YAPILAN KONULARDAN BRS DE ONARIM VE GLENDRMENN KARITIRILMASIDIR. ONARIM: BR YAPININ YADA BR ELEMANIN OLUAN BR HASAR NEDENYLE ESK HALNE YAN ESK DAYANIMINA GETRLMESDR. BU LEM SE GENELLKLE KOLONLARIN KRLERN VEYA DEMELERN MANTOLANMASI EKLNDE YAPILIR. GLENDRME : BR YAPININ OLASI BR DEPREMDE CAN KAYBINA NEDEN OLMAMAK KAYDYLA, HASAR DURUMUNUNDA STENLEN SEVYEDE TUTULABLMES N YAPILACAK LEMDR. GLENDRLM BR YAPIDA DEPREM YKLERNN TAMAMI VEYA PROJE MHENDSNN STENE BALI OLARAK % 100, 90 ,80, 70 GLENDRME ELEMENLARINCA KARILANIR. MEVCUT EREVELER SALT DEY YK TAIYICILAR OLARAK DNLR. GLENDRMEDE YAPININ YANAL RJTL STENLEN DZEYE IKARILARAK DEPREM AISINDAN BR OK SAKINCA VE ZAYIFLIK EREN MEVCUT EREVE YATAY YK N DEVREDEN IKARILMAKTADIR. KOLONLARIN MANTOLANMASI TEK BAINA GLENDRME LEM DELDR. GLENDRLM BR YAPIDA DEPREM YKLERNN TAMAMI VEYA OK BYK BR KISMI DEPREM PERDELERNCE KARILANACAINDAN DER ELEMANLARIN YAN KOLON VEYA KRLERN YETRESZ OLMASI OK NEML OLMAZ ODT DE PROF. UUR ERSOY HOCAMIZIN BAKANLIINDA YAPILAN DENEYLERDE HASARI ONARILMAMI B R ereveye UYGULANAN KISM BETONARME PERDELER N BAARILI B R YANAL YK TAIYICISI OLDUU GZLENM T R. DENEYDE YATAY YKN %90 NININ PERDELERCE KARILANDIINDAN , IPLAK EREVEDE HASARLI OLAN ELEMANLAR VE KOLON KR BRLEM BLGELERNN ONARILMAMI OLMASI H BR OLUMSUZ ETK YARATMAMITIR. BNA TABAN ALANININ %11.5 KADAR ALANA SAHP PERDE DUVARIN YAPININ YANAL DAYANIMINI 4 KATINA YANAL RJTLN SE 15 KATINA IKARDII DENEYLERLE GZLENMTR.

BETONARME PERDELERLE YAPILAN GLEND RMEDE TM YATAY YKLER PERDELERCE ALINDIINDAN KOLON K R G B YAPI ELEMNLARININ AYRICA GLEND R LMES NE GEREK KALMAZ .BU HEM MADD AIDAN HEMDE ZAMAN AISINDAN AVANTAJDIR.ANCAK AIR HASARLI KOLONLAR ONARILMALIDIR.(B.A B NALARIN GLEND R LMES DERS NOTLARI 1999 TUB TAK-ODT- MO)

1-G R YAPILARDA ONARIM VE GLEND RME

Yurdumuz dnyann en etkin deprem kuaklarndan birinin zerinde bulunmaktadr. Gemite yurdumuzda birok ykc depremler olduu gibi, gelecekte de sk sk oluacak depremlerle byk can ve mal kaybna urayacamz akldan karlmamaldr. Gnmzde bunun en byk rneklerini 1999 yl Glck Depremi ile 2011 ylnda olan Van depreminde grebilmekteyiz. Deprem Blgeleri Haritas'na gre, yurdumuzun %92'sinin deprem blgeleri ierisinde olduu, nfusumuzun %95'inin deprem tehlikesi altnda yaad ve ayrca byk sanayi merkezlerinin %98'i ve barajlarmzn %93'nn deprem blgesinde bulunduu bilinmektedir. Onarm (Repair), hasar grm bir yapy ya da yap elemann ngrlen bir gvenlik dzeyine getirmek iin yaplan ilemlerdir. Glendirme (Strengthening), hasar grmemi bir yapy ya da yap elemann geerli bir gvenlik dzeyine karmak iin yaplan ilemlerdir. Onarmdaki ama nceki durumu geri getirmektir, bu kullanm bakmndan olabilecei gibi yapnn yk tama kapasitesini, rijitliini, snekliini ve dayanklln artrmak eklinde olabilir. Glendirmedeki ama ise, yapnn dayanm ve benzeri karakteristiklerini nceki dzeyinin stne kartmaktr.
Onarm ve Glendirme Sreleri

Deprem Riski Altndaki Yaplar

Planda ve deyde simetrik olmayan sistemler

Kat alanlar ve kat ykseklikleri yap ykseklii boyunca deikenlik gsteren sistemler Diyaframda byk boluklar ieren ya da zayf diyafram balar olan sistemler

Sistemdeki sreksizlikler nedeniyle ykleri en ksa yoldan zemine aktaramayan yaplar Bitiik dzende olan yaplar Byk arlklarn, ktlelerin bulunduu yaplar Yapda yumuak kat, ksa kolon bulunmas

Donatda korozyon, yetersiz donat yzdesi, dk beton kalitesi, kt iilik Olumsuz zemin koullar, yetersiz temel balantlar

Glendirme Sistemleri
Basitletirilmi Glendirme

Tayc duvarlarn artrlmas Blme duvarlarnn klasik yntemlerle tayc hale dntrlmesi n dkm betonarme panellerle tayc sistem oluturulmas Bodrumda evre perdesi yaplmas

Kat azaltlmas Ar balkonlarn ve parapetlerin kaldrlmas Binada mevcut dzensizliklerin kaldrlmas Blme duvarlarn lif takviyeli kompozitlerle tayc hale dntrlmesi

Kapsaml Glendirme

Yap tayc sisteminin dayanmn ve rijitliini artrmak Betonarme perdeler eklemek (kolonlarla birleen perdeler, dtan eklenen perdeler) Diyagonalli elik ereveler eklemek Sistemin snekliini arttrmak Kolonlarda kuatma yaplmas (elik levhalarla mantolama, lif takviyeli kompositler kullanlmas) Kolon glendirilmesi (Kolonlarn betonarme ve elik olarak mantolanmas) Yerel rijitlik salanmas (Ksa kolonlarn etrafnn almas, duvar azaltlmas)

elik aprazlarla Glendirme

elik Ceketleme

Karbon Esasl Liflerle Yaplan Glendirme

2-YAPILARDA DEPREM SONRASI HASAR BEL RLENMES , ONARIM VE GLEND RME YNTEMLER

Deprem ile ilgili ynetmelikler genellikle yeni yaplacak yaplarn depremde kabul edilebilir davran gstermeleri iin uyulmas gerekli kurallar ierir. Bunun gibi, deprem tehlikesini gsteren haritalar, zemin koullarnn daha ayrntl ve kk lekte belirlenmesi ve deprem hareketinin lm genellikle hep yeni yaplacak yaplara dnktr. Ancak, depremden sonra binalardaki hasarn tespit edilmesi ve hasar derecesine gre onarm (tamir) ve glendirme (takviye) veya ykma karar verilmesi de nemlidir. yi projelendirilmemi veya uygulamasnda zen gsterilmemi binalarda hasar meydana gelme olasl, depremin iddetine bal olarak byktr. Bunun yannda, projelendirilmesi ve uygulamasna gerekli zen gsterilen binalarda da iddetli depremlerde hasar meydana gelebilir. Bu nedenle hasarn belirlenmesi ve devamnda gerekli glendirmenin yaplmas deprem mhendislii ile inaat mhendisliinin nemli konularndan biridir.

2.1. Deprem Hasarlarnn Trleri Kuvvetli bir deprem, ynetmelikte nemli deiikliklere, boyutlama ilkelerinin gzden geirilmesine, projelendirme ve uygulamada sorumluluk bilincini yenilenmesine neden olabilir. Deprem hasarlarnn saysal olarak belirlenmesi ve bunlarn sebeplere balanmas zordur. Olayn dinamik zellii ve yapnn elastik olmayan davran, sonucun basitletirilmi bir modelle aklanmasn engeller. Bu durum hasarn snflandrlmasn zorlatrr.

2.1.1. Duvar Hasar

Betonarme binalarn projelendirilmesinde, blme duvarlarnn tayc sistemin yatay rijitliine ve kapasitesine olan etkisi hesaba katlmaz. Ancak, bu katk dnlerek, zellikle zemin katlarda rijitlik ve dayanm zayfl ortaya kmamas iin tedbirler alnr. Bunun gibi, duvarlarda meydana gelen hasarlarn incelenmesi, tayc sistemin davrannn daha gereki anlalmasna yardmc olur, Tayc sistemin deprem yk altndaki yatay te1enmesinden dolay, duvarlar da kesme kuvveti ile zorlanrlar. Duvar malzemesinin ekme gerilmelerine kar zayfl, x eklindeki atlaklarn meydana gelmesine ve baz duvarlarn dalmasna sebep olur. Baz durumlarda, duvarn kiri ve kolonla olan ara kesitinde yatay ve dey ayrlma atlaklar grlebilir. Hasar beklendii gibi, zemin kattan yukar kldka azalr. zellikle duvar, kiri-kolon dzleminde bulunmuyorsa veya L eklinde ise, duvarda atlaklar ve hasar daha belirgin ekilde ortaya kar. Bina konsollar kolay sehim yapabildikleri ve bunlara mesnetli gevrek olan duvarn bunu takip edemedii iin, konsola dik duvarlarda dey yklerden meydana gelen kegen atlaklar depremde daha byr. Konsol ucuna oturan duvarda, deme ile birleim yerlerinde yatay atlaklar meydana gelir. Duvar atlaklar incelenerek, binann hangi dorultuda daha rijit olduu veya depremin kuvvetli dorultusu hakknda da tahmin yaplabilir.

ekil 2.1. Betonarme Binada Blme Duvar Hasar

2.1.2. Deme Hasar

Genellikle demelerde dey yklerden meydana gelen atlaklar depremde daha belirgin hale gelir veya byr. ok nemlileri dnda deme atlaklar tayc sistemin gvenliini byk lde etkilemez. Byk aklklarda kirili demelerde altta aklkta atlaklar grlebilir. Bunun gibi, demenin kirile birletii yerde stte mesnette kiri kenarna paralel atlak meydana gelebilir. Bu durum, donatnn yetersiz olmasna, donat yksekliinin salanamadna veya kalbn erken alndna iaret eder. Konsol demelerin mesnet kesitinde de benzer atlaklar oluabilir. Bu durum dey ykler yannda depremin dey bileeninin etkisine de iaret edebilir. nemli boluun bulunmas durumunda deme kelerinde gerilme ylmalar nedeniyle atlaklar oluabilir. Kirisiz demenin, kolona ve perdeye birletii kesitler, hem dey yklerde ve hem de deprem yklemesinde nemli derecede zorlanr ve buralarda atlaklar grlebilir. 2.1.3. Kiri Hasar

Deprem etkisinde zellikle kiriin mesnet blgeleri zorlanr ve buralarda altta ve stte kiri eksenine dik eilme atlaklar ve kegen kayma atlaklar oluabilir. (ekil 2.2a ve 2.2b) Aklkta ekme atla deprem etkisiyle byyebilir. (ekil 2.2c) dolayl olarak mesnetlenen bir kiri varsa bu blgede eilme ve kayma atlaklar meydana gelebilir (ekil 2.2d).

Kirilerde meydana gelen eilme atlaklar byk olmadklar srece tayc sistemin gvenliini nemli derecede etkilemez. Kiri atlaklarnn pek ou, dey yklerde mevcut olanlarn bymesi eklindedir. Eilme atlaklarna gre snek olmayan zellikleri nedeniyle kayma atlaklarnn daha ok zerinde durulmas gerekir. Bunlarn da sistemin tayclk gvenliini tehlikeye drmeleri ancak atlak geniliinin ok byk olduu ender durumlarda sz konusudur.

10

Eer ksa aklkl bir kiri bir perdeye birleiyorsa, mesnet blgesinde x eklinde kayma atla grlebilir (ekil 2.2e). Bu durum olduka sk grlr ve ksa kolonlarda meydana gelen duruma benzetilebilir. zellikle, iki perde arasnda bulunan ba kirilerinde bu tr atlaklar her iki mesnette meydana gelebilir.

ekil 2.2. Kiri Hasar

11

2.1.4. Kolon Hasar

Kolonlarda normal kuvvet hakim durumda iken, kolon boyutlarna gre yn deitiren eilme momenti veya kesme kuvveti hasara sebep olur. zellikle barinliin byk olduu;
M L = > 3,5 V.h 2h

kolonlarda byk eilme momenti, hakim normal kuvvetle beraber beton basn blgesinde ezilme ve paralanmalara sebep olur (ekil 2.3a). Depremin yn deitirmesi sonucu kolonun her iki yznde bu hasar meydana gelir Kolon u blgelerinde etriyenin seyrek olmas hasarn artmasna ve boyuna donatnn burkulmasna sebep olur. Etriyelerin kopmas ve boyuna donatnn burkulmas, kolon bann dalmasna ve eksenel yk altndaki kolonda bir ksalmaya sebep olur. Bunun sonucu olarak komu tayc elemanlarda yeni bir kuvvet dalm ortaya kar. Kolona birleen kirilerin kapasitelerinin byk olmas bu olayn daha belirgin olumasna sebep olur. Eer kolon, ksa kolon M L = > 3,5 V.h 2h

ekil 2.3. Kolon Hasar

ise hasarn olumasnda kesme kuvveti etkili olur. Kesme kuvveti nedeniyle oluan

12

eik ekme gerilmeleri sonucu ani oluan bu tr hasar, binann toptan gmesine bile sebep olabilir (ekil 2.3b) Bu hasarn ana sebebi ksa kolon kayma kapasitesinin. Eilme kapasitesine gre daha dk olmasdr. Ksa kolon, tayc sistem dzeninin bir sonucu olarak oluabilecei gibi, sonradan nden yma duvarlarnn etkisi sonucunda da meydana gelebilir. Bu tr hasar tespit edilmesi durumunda, geici tedbir alnarak binann toptan gme tehlikesi nlenmelidir.

2.1.5. Kiri Kolon Birleim Blgesi Hasar

Kiri-kolon birleim blgesinde meydana gelen atlama ve hasar, sistemin yatay yk tayclnn ve rijitliinin dorudan etkilediinden, belirlenmesinde zen gsterilmelidir. ekil 4'de byle bir blgedeki g tkenme biimi gsterilmitir Uygun dzenlenmi bir birleim blgesinde, kirite plastik mafsal oluumu ngrleceinden ekil 4a'da verilen trden bir g tkenmesi beklenir ve bu suretle tayc sistemin genel kararll korunmu olur. ekil 2.4b ise zayf kolon-kuvvetli kiri durumuna kar geldii iin arzu edilmez. Birleim blgesinde oluan ekme gerilmesi alan sonucu oluabilecek atlak durumlar ekil 2.5 'de gsterilmitir Bunlar yannda, blgede betonun ezilip kopmas da blgenin dayanmn nemli lde azaltr. Blgeden geen kiri boyuna donatlarnn aderansnn zlmesi, kalc ekil deitirmelere sebep olmas ve kesitin dayanmn azaltmas bakmndan tehlikelidir Birleim blgesinde etriyenin bulunmamas veya betonda boluklarn bulunmas, bu blgenin dalmasna sebep olur ki, bu durumda blge mafsal durumuna gelerek sistemin toptan gmesine sebep olabilir.

ekil 2.4. a) Gl Kolon b) Gl Kiri Durumunda Kiri-Kolon Bileim Blgesi Hasar

13

ekil 2.5. Kiri - Kolon Birleim Blgesinde eitli atlama ve Hasar Durumlar

2.1.6. Perde Hasar

Perdede en ok rastlanan atlak ve hasar tr, X eklinde atlak olumasdr Snek olmayan ve eik ekme gerilmelerinin oluturduu g tkenmesine iaret etmesi bakmndan dikkat edilmesi gereken bir durumdur, Perdenin u blgelerinin iyi dzenlenmi olmas durumunda, bu hasara ramen perde eilme momenti tamaya devam edebilir (ekil 2.6a), Perdede eilme atlana ve hasarna nadir olarak rastlanr Muhtemelen bu ortaya yaklaldnda ou zaman temelde bir dnme meydana gelerek momentin kesit kapasitesinin zerine kmas nlenir Buna karlk kesme kuvveti artmaya devam ettii iin kayma g tkenmesi daha sk oluur (ekil

14

2.6b), Perdenin kademeli ina edilmesi nedeniyle oluan inaat derz yerinde kayma da rastlanan bir hasar durumudur Bu olay, farkl zamanda dklen iki betonun ara kesitinde yeterli ban olumamasndan kaynaklanr Ara kesitte bulunan atlan yatay olmas nedeniyle, kesit dey ykler tamaya devam ederek, sistemin tmnn taycln tehlikeye drecek bir durum ortaya kmayabilir (ekil 2.6c)

ekil 2.6. Perdede a) Kesme Kuvveti b) Eilme c) Kayma hasar

2.1.7.Temel Hasar
Deprem srasnda akarsu havzalarnda ve ky blgesinde sk rastlanan bir olay da zeminin svlamasdr. Zemin svlamas veya benzeri nedenlerden zeminin tama kapasitesinde meydana gelen azalma, binann bir btn olarak dey oturmasna veya otururken dnmesine sebep olabilir Bu durum, hasar temel zemininde yeterli tedbirlerin alnmadna veya zemin emniyet gerilmesinin yksek seildiine iaret eder. Bu tr hareketler sonucunda kolonun tekil temelinin veya plak temelinin zmbalamaya zorlandna iaret eden atlaklar grlebilir Temelin bir ksmnn dolguda bir ksmnn da sert yerel bir zeminde bulunmas da deprem srasnda binada dnmeye sebep olabilir. Temel hasar iin zemin iyiletirilmesi veya temellern geniletilmesi bir zm olabilir. Ancak bu konuda alnacak her tedbirin ayrntl bir geoteknik inceleme sonucu belirlenmesi gerektii aktr.

15

3. BETONARME YAPILARDA ONARIM VE GLEND R LME

Bu hafta, ilk deerlendirmenin yaplmasndan sonra binann, mmkn olduunda, kullanlr duruma getirilmesi ile ilgilidir. nce yapnn bu amaca ynelik bir deerlendirmesi yaplarak daha sonra glendirme sistemine karar verilir. Hazrlanan hasar belirleme formunda genellikle binalar kullanma durumuna gre: 1) Depremden hasar grmeyen ve hemen kullanlabilecek binalar, 2) Onarm ve glendirmeden sonra kullanlabilecek binalar, 3) kme tehlikesi olup, yklmas gereken binalar, olarak snfa ayrlr. Bu snflama: depremden hemen sonra yaplmas nedeniyle, daha sonra zamanla tayc sistemdeki plastik ekil deitirmeleri ve zemindeki hareket sonucu ortaya kan hasarlar gz nne almaz. Bu nedenle tekrar ve daha ayrntl bir deerlendirmeye ihtiya vardr. zellikle hasarn yaygn olduu depremlerde bu snflandrmann hzla gzden geirilerek glendirme ilemine balanmas gerekir. Bu dnemde, teknik konularn yannda, ok daha farkl sosyal ve yasal sorunlarla karlalaca unutulmamaldr. Depremde ilgili karar verme ileminin her safhasnda olduu gibi snflandrmada da belirsizlikler mevcuttur. Karar vermede, geerli deprem ynetmenliinin kullanlmas nerilebilir. Ancak, pek ok binann bu ynetmeliin eski ve daha gevek kaytlarna gre ve bazen hi dikkate almadan ina edildii unutulmamaldr. Yapld zamanda deprem ynetmenliine gre gvensiz olabilir. Aklanan teknik ilemler yrtlrken, konu ile ilgili mal sahibi ve kamu yneticilerine; hasarn onarm ve yapnn glendirilmesinin maliyetleri konusunda bilgi vermekte gerekir.

3.1. Onarm ve Glendirme Malzemeleri

Betonarme yap elamanlar iin gnmzde ok deiik glendirme malzemeleri mevcuttur. Binalar, zellikleri yksek olduu oranda pahal olup, uygulamas daha ok zen ister. Dikkatsiz ve rasgele yaplacak uygulamadan malzemeden beklenen verimin alnmas mmkn deildir. Bu tr malzemelerin seiminde yaygn kullanm

16

alan bulmu, antiye koullarna uygun olanlar tercih etmek yerinde olur. Malzemenin satn alnmas srasnda imalatsndan teknik destek sz de alnmaldr. Uygulama srasnda en az gnlk belirlenecek deneylerle malzemenin ve uygulamann kalitesi kontrol edilmelidir. Yannn kalitesinin dk olmas ve ok belirsizlikleri iermesi durumunda, ileri teknoloji rnleri yerine, olabildiince uygulamas basit yaygn kabul grm malzemeleri tercih etmelidir. rnein, beton kalitesi ok dk bir elemanda epoksi enjeksiyonu, karbon lifli malzeme uygulamasnn verecei sonu pheli olacaktr. Ayrca, onarm ve glendirmeye son kararn maliyet analizi yapldktan sonra verilmesi gerekir.

3.1.1. Tamir Harlar le Onarm

Tamir harlar elemanlarda yerel olarak ortaya kan beton hasarlarnn giderilmesinde yaygn biimde kullanlr. Yksek basn dayanmna ve aderans zelliine sahip olan bu harlarn seiminde, uyguland beton yzeyle iyi yapmas, alt tabaka ile ayn elastiklik modl, s genleme katsaysna sahip olmas beklenir. Bu suretle ykleme durumunda ve scaklk deiimiyle en gerilmelerin kmas nlenmi olur. Tamir harc uygulanan yzey da ak olduu iin atmosfer koullarna dayankl olmas ve dk geirimlilie sahip olmas tercih edilmelidir.

Tamir harlar kk hacimlere uyguland iin, kalp kullanlyorsa, yksek akkanlk ve kalpsz uygulanyorsa yksek yapma zellii nemli olur. Kururken bzlmesinin dk olmas ve ilenebilme iin su/imento orann drmek amacyla sper akkanlatnc iermesi de tercih sebebidir. Tamir harc uygulamadan nce yzeydeki har, gevek paralar ve bozulmu hasar grm beton temizlenmelidir. Yzeydeki ya, boya kalntlar, kire, toz ve kir temizlenmelidir. Yzey bir keski ile przlendirilmelidir. Kesitte bulunan donat elii kumlandrlarak, zerindeki pas temizlenmeli ve zerine korozyona kar

17 koruyucu bir kimyasal srlmelidir. Mevcut donatnn kapasitesi azalmsa, yeni donat ubuklar ilave edilmelidir. Tamir harc uygulanacak yzeyde su sznts mevcutsa, bu sznd durdurulmaldr. Eer tamir harc uygulamas 20 mm den kaln olacaksa ve etriye yoksa, har kalnlndaki gerilmeleri alabilmek iin, yzeye tel veya elik hasr balanmaldr. Konulan hasrla yzey arasnda tamir harcnn nfuz edebilmesi iin biraz boluk braklmaldr. Donatsz yzeydeki veya donat zerindeki har kalnl en az 10 mm olmaldr. Baz tamir harlar iinde elik lifler de bulunmaktadr. Bu durumda ayrca tel veya elik hasra ihtiya kalmayabilir.

Donat ubuklar veya hasr yerletirildikten sonra, tamir harc uygulamasndan nce kesit suya doygun hale getirilmelidir. Har kalp iine dklyorsa, kalbn zel alma pencereleri bulunmaldr. Dkm ilemine balamadan nce ahap kalplar slatlmaldr. Bylece harcn iindeki suyun emilmesi nlenmi olur. Tamir harc mala ile srlebilecei gibi, pskrtlerek de uygulanabilir. Harcn dzeltme ileminden sonra, scaklk veya rzgar gibi nedenlerle hzla kuruyarak iindeki hidratasyon suyunu kaybetmemesi iin, bitmi kesite bakm yaplmaldr.

3.1.2. Pskrtme Beton le Onarm ve Glendirme

Aada aklanan mantolama yntemi ile yaplacak glendirmede, beton kalnlnn az olduu durumlarda, kalp yaplmas ve betonun yerletirilmesi zordur. Byle durumlarda ara, gere ve beceri kazanm eleman varsa, pskrtme beton uygulanabilir. Bu uygulama iin gerekli donanmn salanmas klfetini karlayacak miktarda iin olmas da karar iin bir etkendir. Pskrtme beton, basnl hava ile uygulanan betondur. Karmn hazrlanmasnda iki ayr yntem mevcuttur. Bunlardan ilki Kuru Karm olarak bilinir. Bu tr pskrtme beton iin makinenin karm odasnda, imento ve agrega uygun llerde bir araya getirilip kartrldktan sonra, bu kuru karm seyrek olarak ve basnl hava yardmyla bir hortum iinde pskrtme ucuna iletilir. Meme veya tabanca olarak da adlandrlan bu uca gelen kuru karma basnl su eklenerek elde edilen beton basnl hava yardmyla betonlanacak yzeye yksek hzla pskrtlr. Tabancada katlan su miktar istee uygun bir karm elde edilmesi iin kolayca ayarlanabilir ve gerekli olduunda bu suya beton katk maddeleri de eklenebilir. Daha sonra uygulamaya konulan yntemde ise imento, agrega ve su beraber

18 kartrlr. Elde edilen Islak Karm benzer ekilde hortumla ve basnl hava yardmyla pskrtme ucuna iletilir. Pskrtme beton, yeni ina edilen yaplarn yannda zellikle eski yaplarn onarm ve glendirme ilerinde geni bir kullanm alan bulur. Mevcut kargir, tula, elik ve betonarme yaplarn yzlerinin beton tabakasyla kaplanmasnda ve glendirilmesinde, elik yaplarn scaklk etkilerinden korunmas ve glendirmesinde ve benzeri yerlerde kullanlr. Sonu olarak pskrtme betonun, zellikle kalp yapmann zor olduu veya ekonomik olmad yerlerde, betonun yerletirilmesi ve sktrlmasnn g olduu veya betonun ince bir tabaka olarak uygulanmas gereken yerlerde kullanlmasnn uygun olduu sylenebilir.

Baa pskrtme betonun elde edilmesi, donatnn uygun seilmesi

ve

yerletirilmesine de baldr. Kk aptaki onarm ilerinde donat kullanlmayabilir. in

ekline ve beton kalnlna gre yuvarlak veya hasr donat kullanlr. Donat, pskrtme
srasnda yerini koruyacak ve az yaylanacak ekilde yerletirilmelidir. Donat hasr pimlerle veya takozlarla beton pskrtlecek yzeye balanarak bu koul yerine getirilebilir. Kk apl donatlar tercih edilmeli ve gerektiinde kullanlan byk apl donatnn beton tarafndan sarlmasna zen gsterilmelidir. Ayrca; donat, beton kar taraftan ve deyden az bir sapma ile pskrtlebilecek ekilde yerletirilmelidir. Donatlarn etrafnda betonun boluk brakmadan pskrtlmesini salayacak kadar mesafe bulunmaldr. Donatlarn birbirine, donatnn kalba veya donatnn arka yzeye mesafesi olan bu aralk, en byk dane byklne ve donatnn apna bal olmakla beraber, ince malzemeli pskrtme har ve ince apl hasr donat kullanldnda en az 10-20 mm olup, pskrtme beton ve byk apl donatlarda 40-50 mm nerilir. Gerekirse donaty mesafeyi ayarlayan ayaklar zerine oturtulmaldr.

ekil 3.1. a) Yakn ve b) uzak

19
tabanca ile pskrtme uygulamas

Ancak, bunlarn kesiti

zayflatmamasna dikkat etmelidir. Donatnn d tesirlerden

korunmasnda, normal betonarmede kullanlan kurallara uyulur. Ayn dorultuda bulunan donatlar aras temiz aklk 50-60 mm den ve konulacak hasr donatnn gz aralklar da 50 mm den kk olmamaldr. Daha kk gzl hasr donat ancak konstrktif donat olarak konulabilir. Pskrtme beton kalnlnn 50 mm den byk olduu durumlarda bir konstrktif donat (bzlme donats gibi) koymak uygun olur. ift donat ann bulunduu durumlarda, ikinci a, birinci a betonla sarldktan sonra koymak daha uygun olabilir. Ancak, tabancaya yakn a her iki dorultuda en az ubuk apnn 12 kat arala, dier a da yine her iki ynde en az ubuk apnn 6 kat arala sahipse, her iki an beraber betonlanmas halinde de tatmin edici sonu alnabilir. Projede ngrlen yerlerine itinal bir

ekilde yerletirilen donatlar temiz ve aderans zayflatacak eylerden arnm olmaldr.

Gerek ubuklarn ve gerekse hasr donatnn ek yerlerinde zayf blgelerin olumasn nlemek iin nlem alnmaldr.

Donat ubuklarnn bindirme yoluyla eklenmesinde, ek boyu 400 olmal ve ubuklar ekte birbirlerine balanmamal, aralar en az 50 mm olacak ekilde ayrlmaldr. Hasr donatnn eki ise her dorultuda bir veya bir buuk gz bindirilerek yaplmaldr. almalarn odak noktas pskrtme ucu ve tabancas olduundan, pskrtenin yeterli tecrbeye sahip olmas

arttr. Pskrtme yerinin gerektii gibi temiz olduu kontrol edildikten veya gerektiinde
daha nce yaplacak basnl hava ve su temizliinden sonra, pskrtme ilemine balanr. Pskrtme tabancasn tutan, hava basncn kontrol ederek pskrtmenin dzgn ve uygun hzda olmasn salar. Su miktar kuru yntemde tabancada kontrol edildiinden, ayrca dikkat saf etmek gerekir. Pskrtlen plastik karmn sk olmas, az zayi at vermesi, fakat bunun yannda gerekli sertlikte olup akmamas hep uygun su ayar ile mmkn olur. Buna ayrca, tabancann pskrtme yzeyine imkan nispetinde dik ve uygun uzaklkta tutulmas etkir. Tabanca, uygulamaya gre deimek zere 0.5m-1.5m mesafede tutularak uygun sonu alnabilir. Uzak tutulan tabanca donatnn arkasn yeterli betonla dolduramayaca iin, zayf kesitler meydana gelir ve buralarda kalan malzeme ilerde beton yznde atlaklara sebep olabilir.

20 Fazla yakn tutulan tabancada ise, yzeye yapmadan srayan beton fazla olur. (ekil 3.1). Mevcut donatnn arkasn betonlama amacyla, tabanca normalden daha fazla

yaklatrlabilecei gibi, yzeye olan diklii biraz deitirilebilir. Ayrca, betonun arala daha iyi yerlemesi, betonun akmamasna dikkat ederek, suyunu buralarda biraz arttrarak salanabilir. Donat ubuklar sksa, tabancann yeri deitirilmeden birden fazla donat betonlanabilir. yi karmam veya akan beton uzaklatrlarak yerlerine tekrar pskrtme beton tatbik edilmelidir. zellikle slak karmda karm odasnda 30-50 dakikadan fazla kalan beton tabancaya sevk edilmemelidir. Bu sre kuru karmda daha fazla olup, bir saat civarndadr. Geri srayan betonun yeni ksma karmas nlenmeli ve bu zayiat olarak uzaklatrlmaldr. letim hortumunun kolay hareketi salanarak, tabancay idare edenin istedii ynde ilerlemesine imkan verilmelidir.

Pskrtme yaplacak yzey bykse, kalnlk konacak takozlada veya gergin tellerle belirtilebilir. Ancak, daha sonra takozlarn kartlmasna ve yerlerinin pskrtme betonla doldurulmasna, tellerin pskrtme sonuna kadar gergin kalmasna dikkat edilmelidir. Dey ve deye yakn yzeylerde pskrtme aadan balanmaldr. Kalnlk fazla ise pskrtme tabakalar halinde yaplr. Tabaka kalnln pskrtme betonun yerinde durabilmesi ve akmamas belirlerse de 20 mm den daha faz uygulanmamaldr. lk tabakann en azndan donaty kaplayacak ekilde seilmesi uygundur. Tabakal uygulamada geriye srayan betonun uzaklatrlmasna dikkat etmelidir. Demelerde; tabanca deyden biraz saptrlarak srayan ksmlarn bitmi ksma dmemesi salanrsa oradan kolaylkla uzaklatrlabilir. Tabakal uygulamayla, fazla kalnlktan dolay betonun akmas veya dmesi nlenir. Tavana veya duvara yaplacak uygulamada tabaka kalnlnn 20-30mm yi amamas tavsiye edilirken, demelerde bu kalnlk rahatlkla 70mm olabilir. Alt tabaka yeterli katlatktan sonra, tamamen sertlemesini beklemeden yeni tabaka pskrtlr. Bu bekleme, betonun trne ve uygulama artlarna bal ise de, yarm ile bir saat arasnda deiir. Tamamen sertlemi tabakaya beton, ancak gerekli temizlikleri yap, basnl hava su tutulduktan sonra pskrtlebilir. Yeni tabakann pskrtlmesinden nce, pheli yerler kontrol edilerek iyi kaynamam ksmlar uzaklatrlmal ve btn yzey nemlendirilmelidir. Kontrol ve uzaklatrma srasnda eki, daha iyisi basnl hava ile alan yuvarlak ulu aletler kullanmal, ta kalemi gibi sivri aletleri kullanmaktan kanmaldr.

21

Pskrtlen betonun bir ksm pskrtme yerindeki sert yzeye, donatya veya daha evvel yaplan betona arparak geri srar. Bu geri srayarak kullanlmaz hale gelen beton oran pskrtme basnc, imento ve su miktar, agregann en byk dane bykl, donatnn miktar ve ekli ile pskrtme tabakasnn kalnlna baldr. Bunlarda deiiklik yaplarak azaltlabilirse de, pskrtme yzeyinin eimi nemlidir.

Genel olarak srama oran deme gibi yatay yzeyler iin %5-15, duvar gibi dey yzeyler iin % 15-30 iken, tavanlarda yaplan uygulamada bu oran %2550 arasnda deiir. Srama balangta byk olursa da, daha sonra ilk betonun yzeye yapmaya balamasyla azalr. Daha ok iri ve imento hamuru ile sarlmam malzeme geri srad iin, yzeyde kalan betonun imento miktar yksektir. Bu, betonun dayanmn arttrrsa da, betonu bzlme atlaklarna kar hassas duruma getirir. Ayrca, danelerin sramas sonucu betonda daha ince daneli agrega oalr, az da olsa elek erisi deiir. Geri srayan imento miktar az olup 50kg/m3 civarnda deiir. Tabancann pskrtme yzne dik tutulmamas veya sallanmas, karm suyunun az olmas sramay arttrc ynde etkiler. Srayan beton, ne yapan betona katlmal ve ne de pskrtme betonun hazrlanmasnda kullanlan malzemeye kartrlmaldr.

Kuru sistemde, karmn homojen ve topaksz olmasna gzle dikkat edilmelidir. Islak sistemde ise kan beton plastiklii devaml kontrol edilmeli ve en az gnde bir defa plastiklik, sklk ve su-imento oran deneyle belirlenmelidir. Pskrtme betonun tabakal uygulamasnda, her bir tabaka ekile kontrol edilerek pheli yerlerdeki beton uzaklatrlmaldr. En az her 100m3 betonda bir defa pskrtlen betonun skl, suimento oran ve birleimi normal betonda olduu gibi kontrol edilmeli ve balangta yaplan uygunluk kontrolnde bulunan deerlerden mevcut sapmalar dzeltilmelidir. Yap veya deney levhalar zerindeki sertlemi betondan uygun numuneler alnarak, beton kalitesi kontrol edilmelidir. Glendirme amal olarak, kolon, kiri veya duvarlarn geniletilmesinde kullanld durumlarda kalbn, srayan ksm tekrar ierde brakmayacak ekilde hazrlanm olmasna dikkat etmelidir. Genel olarak, dar delik veya oyuklarn pskrtme beton yerine, normal betonla doldurulmas zerinin pskrtme betonla kaplanmas tavsiye edilir.

22

3.1.3. Epoksi Reinesi le Onarm ve Glendirme

Epoksi ve benzeri reineler beton atlaklarnn doldurulmasnda ve ince elik elemanlar betona yaptrmak iin kullanlr. Uygulamada epoksi; bu trden olan sv reineler (epoksi, poliester, poliretan, akrilik gibi) iin genel anlamda kullanlmaktadr. Reineyi oluturan kimyasal birleenlerin eitlerine ve kimyasal yaplarna, kullanlma oranlarna ve eklenen maddelere bal olarak pek ok trleri mevcuttur. Bu nedenle amaca uygun reinenin seilmesi nemlidir. Bir mukayese olmas bakmndan betonun ve epoksi reinesinin mekanik zellikleri Tablo 2.1 ' de verilmitir. Genel olarak reinenin kullanm srasndaki sv dneminin uzun olmas ve hemen kapta sertlemeye gememesi istenir. Reinenin betona, yma duvara ve elie yapma zellii ok iyidir ve bu bada nemle bir azalma grlmez. Uygulamadaki nem ve scakla bal olarak, enjeksiyondan sonra scaklkla sertleme abuklatrlabilir. Genel olarak reineler 100C nin zerinde dayanmlarn kaybederler. Bu nedenle kullanmlar snrl kalabilir veya yangna kar korunmalar gerekebilir. Viskozitelerinin enjekte edilecek atlan kalnlna uygun olmas gerekir.

Epoksi; betonarme perdeler, kolonlar, demeler ve kirilerdeki atlaklarn onarmnda yaygn bir ekilde kullanlr. Bu yntemde atlak ve boluklar epoksi malzemesi ile doldurulur. Uygulamaya balamadan nce beton iinde ses hz llerek atlak ve boluk durumu hakknda bir tesp t yaplr. atlaklar boyunca yaklak 100-150 mm derinliinde ve 10mm apnda, yeterli sayda delik alr. Yzeyde atlan d ksmlan geniletilerek 1 'ekline getirilir. Alan deliklerdeki tz ve gevek beton paralar hava ile emilerek temizlenir. Daha sonra atlan d yz, enjeksiyonun dar kmamas iin, pasta kvaml bir epoksi ile atlak boyunca yaptrlr. Alan deliklere basnl uygulama iin memeler yerletirilir. Bu kk elemanlarn kenarlarnn szdrmaz bir ekilde kapatlmas nemlidir. Uygulamaya en dk seviyedeki memeye epoksi enjeksiyonu ile balanr ve epoksinin st komu memeden kmas beklenir. Bu durumda ele alnan meme ucu kapatlarak benzer ilem iin daha stteki memelere geilir. 'Epoksi enjeksiyonun bakm yapldktan sonra, bu blgelerde tekrar ses hz llr. Eer dzensizlikler olduu gzlenirse ilem tekrarlanr. Epoksi enjeksiyonu genellikle genilii O.5-5mm arasndaki atlaklar iin baar ile uygulanr. atlak geniliinin kk olduu durumda (0.1-0.5 mm), atlan bulunduu kesitin kum ve fra ile temizlenmesinden sonra, epoksi d yzeyden dorudan doruya

23 fra ile uygulanr. Daha geni atlaklarda; rtre, snme ve scaklk etkilerini azaltmak iin ek bir doldurucu malzemenin kullanlmas nerilir. ok geni atlaklarda atlak ince kumla doldurulduktan sonra epoksi enjeksiyonu uygundur.

Epoksi kullanmnda yerel atlak onarm yapld unutulmamaldr. Bir eleman veya bir blgeyi glendirmek iin genellikle tek bana kullanlmaz. Glendirme ileminde dier yntemlerle beraber epoksi uygulamas tercih edilir. rnein, ek beton kesitlerinin elde edilmesinde mevcut beton yz temizleyip epoksi srldkten sonra yeni betonun dklmesi aradaki kaynamaya yardmc olur. Byle bir durumda da mekanik baz ek nlemlerin (diki donats gibi) alnmas nerilir. Uygulamann zel malzeme, iilik ve alet gerektirmesi maliyeti artrr.

Epoksi uygulamasnn baars, bu yntemle onarlm silindirler zerinde yaplacak deneylerle kontrol edilebilir. Baarl bir uygulamada, silindirin onarlan epoksibeton yzeyinden deil, yeni atlaklarla krlmas gerekir. Deprem yklemesini temsil etmek zere yaplan tersinir ykleme deneylerinden, onarm gren kirilerin ok iyi enerji yutma kapasitesine sahip olduklar belirlenmitir. Donatdaki pekleme nedeniyle, onarlm kirilerin, atlamam kirilere gre daha dayankl olduklar gzlenmitir. Ancak, muhtemelen btn atlaklarn doldurulmamas nedeniyle bu tr kirilerde daha esnek davran ortaya kar. Sonu olarak, epoksi uygulamasn konu alan deney sonularnn genellikle olumlu olduu sylenebilir. Ancak, kiri-kolon birleim blgelerindeki donatnn aderans zlmesi bu onarm trnn bir st snr olarak grlebilir.

Tablo 3.1. Beton ve epoksi reinesinin mekanik zelliklerinin karlatrlmas

zellik Basn dayanm (MPa) ekme dayanm (MPa) Eilmede ekme dayanm (MPa) En byk boy deitirme

Beton 20- 70 2-5 3,5-7,0 0,01

Epoksi reinesi 250 e kadar 3,5-35 10-35 0,2-50

24

3.1.4. elik eritlerle Onarm Ve Glendirme

elik eritlerle onarm ve glendirme olduka yeni bir uygulama olup, bunlar kiriin alt ve yan yzlerine, kolonlarn dey yzlerine ve kiri-kolon birleim blgesine epoksi reinesi ile yaptrlrlar. Paslanmaz elikten olan bu eritler 1.0 1,5 mm kalnlndadr.

Uygulamada nce beton yzeyi zmpara le dzeltilip, ykanr ve kurutulur Yksek viskoziteli epoksi reinesi beton ve elik eridin yapma yzeyine srlr. Basn uygulayarak 24 saat yaptrma salanr. eritler tel a ve imento harc veya pskrtme beton ile kaplanr.

3.1.5. Lif Takviyeli Plastik Levhalarla Onarm ve Glendirme

Bu uygulama elik erit yaptrma ilemine benzer. Hafif olmas, korozyon tehlikesinin bulunmamas ve byk boyutlarda bulunmas stnlkleridir. Ayrca, elastiklik modlnn kk olmas ve g tkenmesine kadar elastik davran sebebiyle, malzeme dk snek1iktedir. Srekli yk altnda balang mukavemetinde % 15-60 a varan nemli azalmalarn olduu bildirilmitir. Bu nedenle depreme kar ve srekli olmayan yk iin glendirme uygulamalarnda yararldr. Bu tr plastik levhalar uygulamada bir ve iki dorultuda takviyeli olarak kullanlr. zellikleri kullanlan malzemeye gre deiir (Tablo 2.2) zellikle betonarme perde ve deme ile yma yap duvar gibi geni dz yzey uygulamalar ve dairesel kolon, baca, hazne ve tank gibi elemanlarn onarm ve glendirilmesinde tercih edilir.

Uygulamada nce dk viskositeli bir epoksi astar srlr, bu kuruduktan sonra epoks li harla dzgn olmayan yzey dzeltilir. Bunlarn zerine epoks esasl bir yaptrc srlr ve zerine lif takviyeli plastik levha yaptrlarak alttaki yaptrcnn emilmesi salanr. Sva yaplacaksa kum serpilerek braklr. Bunlarn elikten en nemli farkll davrannn g tkenmesine kadar tamamen elastik olmasdr. Bu plastik 1evhalar, elik levhalar yerine elemanlarn eilme momenti ve kayma dayanmna arttrmak iin baarl bir ekilde kullanlmaktadr.

25

nce olduklarndan dolay elemann rijitliini ve tayc sistemdeki kuvvet dalmn deitirmezler. Bu durum yerine gre olumlu veya olumsuz bir zellik olarak ortaya kar. Buna karlk kesit srekliliini olumsuz ynde azaltrlar.
Tablo 3.2 Liftakviyeli plastiklerin (LTP) mekanik zellikleri (akma gerilmesi)

Malzeme

Elastiklik modl (GPa) 50 65-120 135-190 200

ekme dayanm (%) 1700-2100 1700-2100 1700-2100 220-460

Cam-LTP Aramid-L TP Karbon-L TP elik

G tkenmesi dayanm kayb uzamas (%) (%) 3 60 2-3 1-1,5 0,2 50 15

Srekli ykte

3.2.Tayc Sistem Elemanlarnn Glendirilmesi

3.2.1. Demenin Glendirilmesi

Demeler genel olarak dey ykleri tamak iin projelendirilirler. Yatay yk etkisinde bu ykleri dey tayclara (kolon ve perde) iletecek dayanm ve rijitlie sahip olmalar arzu edilir. Hasarlar, genellikle demenin byk boluk olan ksmlarnda ne dorudan perdeye mesnetlendii yerlerde meydana gelir. Hasarn onarlmas yannda, kalnl yeterli olmayan demenin kalnlnn arttrlmas veya eklenen yeni perde duvarlaryla olan yk aktarmnn salanmas gerekir. Yerel atlak veya hasarlar epoksi,

26

ekil 3.2. Demenin kalnlatrlarak glendirilmesi

ekil 3.3 Mevcut deme ile yeni deme arasnda kayma gerilmesi bann salanmas; a)elik profil paralaryla, b )yze)'i przlendirerek, c)epoksi uygulamas ve donat ekerek

imento erbeti veya pskrtme beton ile onarlabilir Bu srada zellikle bozulan betonun uzaklatrlmas ve krlan veya burkulan donatnn kesilerek kaynakla yani donatnn eklenmesi gerekir Deme kalnlnn arttrlmasyla, kesitin eilme rijitlii arttrlr. stten yeni beton tabakas ile kalnlatrabilecei gibi alttan pskrtme beton uygulayarak demenin dayanm arttrlabilir (ekil 3.1) bu srada yeni ksmlara uygun donatlar da yerletirilmelidir. Yeni donatnn mevcut olana kaynakl paralarla balanmas, sistemin btnl istenir Yeni ve mevcut deme arasndaki kayma gerilmesinin akn salamak iin yzeyin przlendirilmesi yannda, donat veya elik profil paralarndan da faydalanlabilir (ekil 3.3.).

3.2.2. Kiriin Glendirilmesi

Hasar gren veya dayanm ve rijitlii yeterli olmayan kiriler deiik ekilde onarlr ve glendirilir. Bu ilem srasnda komu kalanlar da gz nne alarak kuvvetli kiri-zayf kolon trnden birleim blgesinin meydana getirilmemesine zen gsterilmelidir Glendirme tr hasarn seviyesine (atlama, beton ezilmesi, donatnn syrlma ve kopmas) bal olarak deiir. Hafif atlakl kiriler, epoksi veya imento erbeti enjeksiyonu ile onarlabilir Betonun ezilmesi veya donatnn kopmas gibi hasarn ar olduu durumlarda, kiriin geici olarak askya alnmas uygundur, Hasar] yere! ksmlarda basnl su veya hava ile temizlenip, kopan veya burkulan donatlan kesilerek kaynakta eklendikten sonra

27 betonlanmas yoluyla onarlabilir.

ekil 3.4. Mevcut kiriin glendirilmesi

ekil 3.5. Mevcut kiriin bir ve iki tarafl glendirilmesi

Yeterli aklk donatsna sahip olmayan kirilerde alttan elik eritler veya lif takviyeli karbon levha yaptrlarak ilgili atlaklar onarlp kiri glendirilebilir. Lif takviyeli karbon levha uygulamas yan yzlere de yaplarak, kayma donats eksiklii giderilebilir ve ilgili atlaklar onarlabilir.

28

ekil 3.6. Kolonun yeni donat eklenmesi ile onarlmas

Bu amala sva tabakasnn kaldrlmas, alt ve yan yzn przlendirilmesi gerekir Kirilerde atlak onarmnda epoksi enjeksiyonu da kullanlabilir. Bu ilemin baarl olmas iin, betonun yeterli dayanmna sahip olmas gerekir. Dalan dk dayanml beton durumunda yere! bir onarm olan epoksi enjeksiyonunun uygulanmas tavsiye edilmez.

Kiriler, gerekli durumda drt veya tarafndan beton manto giydirilerek glendirilebilir. (eki3.4) Mevcut ve yeni betonun btnlemesini salamak amacyla, mevcut betondaki beton rt tabakasnn kaldrlmas ve yzeyin temizlenmesi gerekir.

Donat dzeninde uygun kenetlenme, braklan uygun boylarla, kaynaklama ile veya kenetleme plakalar kullanlmasyla salanmaldr. Yeni donatlar demedeki deliklerden geerek kirii evreleyen etriyelerle sarlmaldr. Deme delikleri glendirme kiriine beton dkmek iin de kullanlabilir. Glendirme iin konulan donatlar, kegen ynndeki ubuklarla veya elik plakalarla mevcut donatlara balanmaldr. Kiriin yalnz mesnet blgelerinin glendirilmesi ile yetinilmesi sz konusu ise, mesnette deme krlarak alr, mesnet blgesi iin gerekli ek donat yerletirilerek etriyelerle sarlr. Kiri kesitinin geniletilmesi tek veya ift tarafl olabilir ve kiri ykseklii de arttrlabilir (ekil 3.5) Kirilerde mesnet kesitinin glendirilmesi, deme kalnlnn arttrlp st donat eklenmesiyle veya alttan kolonu geen bir donat konulmasyla yaplabilirse de, uygulamas zordur.

3.2.3. Kolonun Glendirilmesi

29

26

Hasar grm bir kolonun deprem etkilerini tayabilir duruma getirilmesi veya yatay yk tama kapasitesinin arttrlmas iin kolonlarn glendirilmesi gerekebilir. Kolonun eilme dayanm kesit alannn bytlmesiyle ve yeni boyuna donatlar ilave edilerek salanr. Buna karlk kesme kuvveti dayanm ve sneklii, enine donatnn sklatrlmasyla gerekletirilir. Binann plannda kolonlarn kesitlerini birbirine yaklatrmak sistemin davrannn dengeli olmasn salar. Kolonlarda hasar durumuna gre eitli onarm ve glendirme tr sz konusu olabilir.

ekil 3.7. Kolonun mantolama ile glendirilmesi

ekil 3.8. Kolounun mantolama ile glendirilmesine deiik rnekler

Kirilerde olduu gibi kolonlarda da 0.1-5 mm geniliindeki atlaklar epoksi reinesi ile onarlabilir. Bu amala 0.20-1.00 mm aralkla alan delik/erden epoksi aadan balayarak yukar doru enjekte edilir. Daha byk atlaklara imento erbeti enjeksiyonu uygun debilir. Ancak, glendirilen blgelerin yaplacak deneylede kontrol edilmesi gerekir.

30

ekil 3.9. Kolonun mantolanmasnda katlar arasnda kesitin devam etmesi durumu

Eer, kolonda yerel olarak beton ezilmesi varsa, bu blgenin temizlenmesi, przlendirilmesi durumuna gre etriye veya boyuna donat ilave edilmesi uygundur. Beton dklmeden, mevcut yzeylerin suya doygun duruma getirilmesi, eski ve yeni betonun btnlemesini salar. Bu amala zel kalp kullanlmas ve kesitin iirilerek beton dklmesi veya tamir harc kullanlmas uygun olabilir. Betonun sertlemesinden sonra fazla olan ksmlar kaznr (ekil 3.9).

Kolonun tama gcnn arttrlmas iin yaygn olarak kullanlan dier bir yntem de kolonun mantolanmasdr. Mantolarl1ada mevcut kolona, beton kesiti ve donat eklenir. Mevcut ve yeni kolonun btnlemesini salamak iin ara yzn przlendirilmesi gereklidir. Manto kalnlnn, betonlama srasnda boluk iin, 100 mm den az olmamas uygundur. Uygulamadaki duruma gre kolon bir, iki ve drt tarafndan mantolanabilir. Ancak, tm evreyi kaplayan bir mantolama tercih edilmelidir Bu suretle mevcut ve yeni beton arasnda tam bir kuvvet iletiimi salanabilir Tm evrenin mantolanmamas durumunda, mevcut kolonun boyuna donatsnn ve etriyesinin meydana karlarak, yeni etriyelerin bunlara dorudan veya bir ba paras ile kaynaklanmas gereklidir.

31

Drt taraftan mantolamada yz przlendirilmesi genellikle yeterli olursa da, byk etkiler sz konusu olduunda beton rt tabakasnn kaldrlmas uygun olur. zellikle bir, iki ve tarafl mantolamada mevcut kolonla manto ksmnn btnlemesine zen gsterilmelidir. Bu amala L eklinde kenetlenme donats kullanlabilir. Kolon mantolanmas durumunda ek donatlarn da basn ve ekme kuvveti alabileceini dnerek, bunlarn kenetlenmesinin salanmas ve manto gereken katlar arasnda donatnn srekliliinin salanmas nemlidir. Kolonun normal ve kesme kuvvet kapasitelerinin arttrlmasnda, manto donatlarnn demeyi delerek kiri-kolon birleim blgesini gemesine ihtiya olmayabilir.

ekiI 3.10. Kiri-kolon birleim blgesinin elik eritler sarlarak glendirilmesi

Ancak, bu durumda kolonun moment kapasitesi arttrlmad gibi birleim blgesi de glendirilmemi olur.

Eer, yapnn glendirilmesi srasnda yatay deprem yklerinin karlanmas iin perdeler

32 ngrlmse, bu tr mantolama kabul edilebilir. Byle bir durum sz konusu deilse, demede alacak deliklerden boyuna donatnn devam ettirilmesi ve bu deliklerin beton dkmeyi salayacak byklkte olmas gereklidir. (ekil 3.9) Bunun gibi manto ksmnda, kolonlar iin ngrlen konstrktif kurallara uyulmas gerekir.

Kolonlar lif takviyeli plastik levhalarla sarlarak da onarlp, glendirilebilir. Bu suretle kolon rijitliinde nemli bir deiiklik olumad iin, tayc sistemde bir i kuvvet kullanlabilir. Ancak, eer kolonun kirile birleim blgesini geen bir onarm veya glendirme sz konusu ise, katlar arasnda normal kuvvet ve eilme momenti iletiminin gz nne alnmas gerekir.

3.2.4. Kiri-Kolon Birleim Blgesinin Glendirilmesi

Depremde en fazla hasar gren kiri-kolon birleim blgeleri, tayc sistemin en ok zorlanan ve glendirilmesi en zor olan ksmlarn oluturur. Birleim blgesinde farkl dorultudaki elemanlar birleerek, kesit etkileri birbirleriyle dengelenir.

Deprem ykleri altnda bu blgede kesme kuvveti dayanmnn ve donat kenetlenmelerinin yeterli olmamas en ok rastlanan hasar trlerini oluturur. Ayrca, byk iddetteki depremlerde birleim blgesine birleen kesitlerde meydana gelen plastik mafsallar sonucu byk dnmeler, donatda aderans zlmesi sonucu kaymalar ve geni atlaklar oluabilir.

33

ekil 3.11. Kiri-Kolon birleim blgesinin mantolama ile glendirilmesi

Deprem etkisinde birleim blgesinin iki tarafndaki eilme momentinin farkl iarette olmas,kiri kesitinde zt gerilme durumlar domasna ve bunun sonucu donatnm birleim blgesinden ekilip karlmak istenmesine yol aar. Bu nedenle donat kenetlenmelerine ve eklerine zen gstermek gerekir. Hasarn yerel olmas ve atlaklar eklinde grlmesi durumunda, epoksi renes enjekte edilmesi onarm ve glendirme iin yeterli olabilir. Aderans zlm donatnn aderansnn tekrar oluturulmas iin de epoksi enjeksiyonu nerilir. imento erbetinin aderansn kazandrlmasnda yeterli olmad bildirilmitir. Birleim blgesinin lif takviyeli polimer levhalarla sarlmas hem dalmann nlenmesi ve hem de kuvvet iletimini salamak iin uygun olabilir. Hasarn daha da yaygn olmas durumunda, kiri-kolon birleim blgesi, elik

eritler

yaptrlarak

ve

sarlarak

glendirilebilir. (ekil 3.10). Bu suretle, kesitlerin eilme momenti kapasiteleri arttrlrken; sarlan lamalarla, bu blgede oluturulan enine basnla betonun dolaysyla dolaysyla elemann sneklii arttrlr. htiya olduunda sneklik artrm iin etriyeleri eksik olan kolon ve kiri kesitlerinde sadece sarg eritleri kul1anlabilir. Uygulama iin blgedeki ezilen beton temizlenir, yzeyler dzeltilir ve zel yaptrclar kullanlarak boyuna elik eritler yaptrlr. Yapmann tam olmas iin

eritlerin betona ikence aletleriyle balanmas

34 gerekebilir.

ekil 3.12. Kiri-kolon birleim blgesinin elik levha ve ngerilmeli bulonlarla glendirilmesi

Daha sonra sarg eritleri sarlarak ular birbirinin zerine yeterli boyda gelecek ekilde yaptrlr. Bu srada kiri sarg eritlerinin, blgedeki deme kaplamasnn kaldrlmasndan ve demede delikler aldktan sonra uygulanabilecei unutulmamaldr. Betonda enine basncn yeterli ekilde olumas iin eritlerin geni (-50 mm uygun genilik) olmas ve birbirlerine yakn (-0,20 m uygun aralk) yerletirilmesi gerekir. Bu tr uygulama zel zene ihtiya gsterir. Ayrca uygulanan glendirme eklinin basit bile olsa, deneyle kontrol nemlidir. Btn bu ilemlerden sonra, blgenin svanmas ve eritlerin kapatlmas gerekir. Duruma zg bir yaklam gerektiren, kiri-kolon birleim blgesinin glendirilmesine bir rnek de (ekil 3.11 de) verilmitir. Burada mantolama yoluyla birleen elemanlarn btnlemesi salanmaktadr. Ksa donatlarn kenetlenmesi iin kaynak kullanlmas ve mevcut ve yeni betonun btnlemesi iin beton rt tabakasnn kaldrlmas gerekli olabilir. Yerletirilecek donatnn bir uzay kafes sistem oluturmas ve kuvvet ak ile uyuumlu yerletirilmesi amaca hizmet edecektir. Bu donatlan rtecek ve rijitlii salayacak beton kesitinin oluturulmas da gereklidir. (ekil 3.11'de) verilen glendirme biiminin deme zerine tat gzden karlmamaldr. Etriyeler demede delik alarak balanmtr. Sadece birleim blgesini glendiren bu uygulama, kiri ve kolonlarn da mantolanmas durumunda daha elverili ve kolay uygulanabilir.(ekil 3.12'de) ise elik levhalar kullanlarak yaplan bir glendirme tr gsterilmitir. zellikle endstri yaplarndaki erevelerde kullanm uygun der. Birleim blgesinin ekline uygun elik levhalar epoksi ile yaptrlp, bulonlarla balanrlar. Kuvvet aknn salanmas iin bu ek levhalarn kiri ve kolon yzndeki deer levhalara kaynaklanmas gerekir