KITA P os

Aydnlk

BU SAYIDA

32
KTAP TANITILIYOR
Toplam: 1105

5 Ekim 2012 Cuma / Yl: 1 / Say: 32

Aydnlk Gazetesinin cretsiz ekidir

Yaamak, sevmek ve lmek...

SARAMAGO
Paris bir enlik deildi nsani ykler!

Bir delilik hali

Ezilenlerin gznden bir Portekiz tasviri

Balyoza Balyoz

Aydnlk KTAP
NDEKLER
Haftann Portresi: Edgar Allan Poe Paris bir enlik deildi nsani ykler! Bir delilik hali Kutunun iinde Montaigne aklcln n tar Kapak: Ezilenlerin gznden bir Portekiz tasviri Rnesans Avrupasnda tutsak bir ehzade Rousseau, amz hazrlayan dncenin en ateli ve parltl szcsyd Misafir: Cahit Stk Taranc Balyoza Balyoz Yunus Emrelerin Molla Kasmlara eyvallah yok! Yeni kanlar ocuk: Masal her lkede masaldr Salinger ve Holdena sylenen arklar Alnt Test - Bulmaca s. 4 s. 5 s. 6 s. 7 s. 9 s. 10 s. 12 s. 14 s. 15 s. 16 s. 17 s. 18 s. 19 s. 20 s. 21 s. 22

5 EK M 2012 CUMA

SUNU

Karnca Adasnda son

Yaar Kemal Bir Ada Hikayesi drtlemesinin son kitab plak Deniz plak Aday sekiz ylda tamamlad. Kitap 5 Ekimde okuyucuyla bulutu. Edebiyat dergileri, gazetelerin kltr sanat muhabirleri sylei iin rpnrken yazardan yaynevi araclyla bir aklama geldi. Salk sorunlar sebebiyle sylei yapmasnn mmkn olmad bilgisi verildi. Bunun yerine yazar yaynevi araclyla merak edilen sorular yantlad. Yaynevinin paylat syleinin tamamn birok internet sitesinde bulmak mmkn. Yeni kan kitabna ilikin de birok sorunun yant bulduu syleiden kk bir alnty sizlerle paylamak isteriz: Edebiyata ocukken baladm. ocukluumda bizim kye ok aklar, destanclar gelirdi. Onlara ok meraklydm. Kye her destanc geldiinde onun yanndaydm, sonra onlar gibi iir sylemeye baladm. Kyn kayalk dana kar da stne, iekler stne trkler sylerdim kendi kendime. Epopenin krntlar bile olsa hala yaad byle bir dnyada bydm. Eer modern edebiyatla karlamasaydm -ki karlamam tesadftr- bir destanc olurdum. 16 ya da 17 yalarmda folklor derlemelerine baladm. Bir de tekerlemeler, destanlar, masallar derledim. Okulu braknca Ramazanolu Ktphanesinde almaya baladm, habire okudum. Biz cumhuriyet sanatlar, Tercme Brosunun evirdii dnya klasikleriyle yetitik. Tercme Brosundan gelen kitaplar okuyordum, klasikleri, dnya romanlarn, tarih kitaplarn okuyordum. Ustalarm, benim topramn szl edebiyatdr. Stendhal, Tolstoy, Gogol, Dickens de benim kaynaklarmdr. Bir romanc Faulkneri, Kafkay, klasikleri, hem Bat hem de Dou ustalarn zmsemeden nasl roman yazabilir? Alntladmz blmde usta, nasl Yaar Kemal olunduunun ipularn veriyor aslnda. Bu kadar gerek hikayeler, kendimizle birebir zdeletirebildiimiz karakterler nasl yaratlabilir baka? nanmas zor, aklalmaz zelliklere sahip roman kahramanlar bu topraklarn gereini yanstyor. Yine betimlenen doa bu topraklarn paras. Ve Yaar Kemalin de vurgulad gibi, yazar da yaad topraklarn paras olmasa byle destans romanlar nasl yaratlrd? *** Ahmed Arifin eserleri sahneye tanyor. Tiyatro Kumpanyasnn hazrlad Hasretinden Prangalar Eskittim adl oyun Sarper zsann mzii, Kemal Kocatrkn yorumuyla sergilenecek. Oyunun ilk gsterimi 5 Ekim Cuma gn saat 20.30da Caddebostan Kltr Merkezinde yaplacak. lgililere duyurulur. Haftaya grmek dileiyle...

neriYorum
1)
Kk Prens, Antoine de Saint-Exupery, Mavibulut Yay. Ara ara hala ap okuduum en sevdiim masal. Parfmn Dans, Tom Robbins, Ayrnt Yay. Pancarn benim iin anlamn bambaka bir yere koyan kitap. Puslu Ktalar Atlas, hsan Oktay Anar, letiim Yay. Set aralarnda, hem bitmesin istediim hem deli gibi srklenerek son sayfalara kadar heyecanla okuduum ok gzel bir hikaye.

JANSET

2)

4)

Suskunlar, hsan Oktay Anar, letiim Yay. Yine hsan Oktay Anarn en sevdiim kitab, kitap bittikten sonra ayaa kalkarak alkladm hatrlyorum. Su, Buket Uzuner, Everest Yay. Buket Uzuner'in seri kitabnn ilki, sonuna kadar heyecanla okudum... Devamn bekliyorum.

3)

5)

. KITA P
Aydnlk

Aydnlk Gazetesinin cretsiz ekidir

Anadolum Gazetecilik Basm Yayn San. ve Tic. A.. adna sahibi: Mehmet Sabuncu Genel Yayn Ynetmeni: Serhan Bolluk Sorumlu Mdr: Mehmet Bozkurt

Ynetim Yeri stiklal Cad. Deva kmaz No:3/3 Beyolu / stanbul Tel: 0212 251 21 14 / 251 21 15 / 251 55 04 Faks: 0212 252 51 22 www.AydinlikGazete.com kitap@aydinlikgazete.com

Editr: Pnar Akko

Yazileri Mdr: Damla Yazc

Yazileri: rem Hal, Deniz Antepolu, Cenk zda Reklam Mdr: Saynur Okurolu Sayfa Sekreteri: Alev zgen

Bask: Toros Yay. Mat. Tur. Org. San. Tic. Ltd. ti. Orureis Cad. Remzi zkaya Sok. No:16 Bahelievler / stanbul Tel: 0212 655 44 34

5 EK M 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

HAFTANIN PORTRES

Mutsuzlu unu ya ad lmler beslemektedir, ama br taraftan edebiyattaki dahili iyle bunu alt etmeye ba ar r. Alkol bata ndayken, delilik krizleri geirirken ve hastal k hastas ruh haline ra men, dnp kendisine bakmay bilmi ve grdklerini olanca gerekli iyle yazm t r

Yaamak, Edgar Allan Poe sevmek (19 OCAK 1809 - 7 EKM 1849) ve lmek...
Hi de yabanc s olmad m z bir hastal kla, bir tmrle Walter Frank olarak yola kar kahraman m z. Yol boyu kendi gibi pek ok hasta ruhla kar la r. A k, h rs zl k, cinayet art k drt bir yan ndad r. Kendi hasta beyninden kmaktad r tm bunlar, toplumun hasta beyni
DLAN ZTRK dilanozturk@gmail.com

Romantik Akmnn nclerinden olan Edgar Allan Poe, Amerika Birleik Devletleri ABDnin ilk ksa hikye yazarlarndandr ve modern anlamda korku, gerilim ve polisiye trlerinin de ncsdr. ok ynl bir yazar olan Poenun yklerinin yan sra iirleri de mehurdur. Yazarlk haricinde editrlk ve edebiyat eletirmenlii de yapmtr. Bugn birok kimse tarafndan ABDnin ilk byk yazar olarak kabul edilmektedir. Edgar Allan Poenun yaam zorluklarla gemitir. Erken yata annesini kaybetmi ve babas da terk etmitir. Evlatlk alnnca ksmen iyi bir eitim alabilmitir. Ardndan ok sevdii vey annesini kaybetmi ve vey babasnca da sevilmemitir. 13 yandaki kuzeniyle evlenmi, ancak kars da erken yata vefat etmitir. Bu durum yklerindeki lme yaknl da beraberinde getirmitir. Hayatta ok sevdii kadn da kaybetmesi yklerindeki ve iirlerindeki gzel ve l kadn karakterleri de aklamaktadr. Hatta Usher Konann k isimli yksnde lmle yok olan bir aileyi anlatrken kendi hayatn anlatmaktadr sanki. lmlere hem mistik bir sayg duymu hem de gerek olduklarn kabullenmitir. Poe, lm karsnda aciz kalmay semez. Aksine lm yenmek iin edebiyata sarlr. Mutsuzluunu yaad lmler beslemektedir, ama br taraftan edebiyattaki dahiliiyle bunu alt etmeye baarr. Alkol batandayken, delilik krizleri geirirken ve hastalk hastas

ruh haline ramen, dnp kendisine bakmay bilmi ve grdklerini olanca gerekliiyle yazmtr Karsnn lmnden evvel yazd Kuzgun iiriyle adeta o ldnde neler yaayacan, hissedeceini ngrm ve kendi korkularyla, aresizliiyle alay etmeyi de bilmitir. Poenun hayatla balarn koparmadn gsteren dier bir kant da sistemden memnun olmaynda kendini gstermektedir. 19. yzyln Amerikasnda gelien ekonomiyle insanlarn artan hrsndan, agzllnden rahatszdr. lkesinde belli bir sanat gelenei olmayndan memnun deildir ve bu sebeple gizemli olana ynelir. Yaad toplumdan memnun olmay onu maddi dnyadan soyutlar ve hayal gcne snr. Poenun yklerinde efsanelerle gerekler bir aradadr. Kimi yklerinde mantksz hibir olaya yer vermezken, kimi yklerinde hayaletlere, ruhlara rastlamak mmkndr. Sanayi toplumunun gereki polisiye yklerinin yan sra eski an gotik yk unsurlarna da rastlamak mmkndr. Her iki an da insandr. Geleneksel yk unsurlarndan da kopamaz, yeni tekniklere de kar deildir. Matematik ve fizikten keyif alr. Erken yata vefat etmesine ramen ykleriyle ve iirleriyle hl akllarda. nsann karanlk tarafn gsterme cesareti ile lmszln de koruyacaa benziyor.

Uzun yllar Hollywoodda orta snf bir senaryo yazar olan James Elroy Chandler bir film ii iin Mnihte bulunurken amansz bir hastala yakalandn, beyninde bir tmr olduunu ve bununla en fazla bir yl daha yaayabileceini renir. Kahramanmz Dashiell Hammettin lm ihtimali ile yz yze gelince ok skld ve anlamlandramad yaantsn o anda terk eden Flitcraft karakteri gibi arzu ettii ekilde yaamaya, karsn, metresini, sfatlar, milliyetini brakmaya belki de bu sefer kendi senaryosunu kendi yazmaya karar verir. Chandlern hastal salt fiziksel belirtiler gstermez, bu btn beynine hkmeden bir tmrdr; hem bedenen hem de ruhen kecek, gittike pheci, kimseye gvenmeyen, bencil, iine kapank, toplumsal yaaya aykr hareket eder olacak, mlkiyet kavramlar, sorumluluk bilinci, dini ve zel balar kahramanmz iin anlamn yitirmeye balayacaktr. Bilir misiniz, Mr. Chandler, bazen bunu amzn hastal, dnya zerinde yaplan lgnlklarn tek nedeni olduuna inanacam geliyor! Ne demek istediinizi anlayamadm! amz da bilincini yitirmi saylmaz m? Yzylmzn btn aclarn, karklklarn ve dehetlerini, doru dnebilme olanann yitirilmesine balamak mmkn deil mi? Beyinlerimizin yaps deiti; basit insancl balantlar kuramyor; basit insancl gereklerin yerine sahtelerini geiriyorlar. Hasta ruh, hasta dnya. Benim iin hastalarm bazen canl simgelerden baka bir ey deildir. Bylece hi de yabancs olmadmz bir hastalkla, bir tmrle Walter Frank olarak yola kar kahramanmz. Yol boyu kendi gibi pek ok hasta ruhla karlar. Ak, hrszlk, cinayet artk drt bir yanndadr. Kendi hasta beyninden kmaktadr tm bunlar, toplumun hasta beyni J. Mario Simmel Gneten de S-

cak isimli romannda bir kez daha gel ge bir yazar olmadn gsteriyor ve karakterlerinden Doktor Freundu dn, bugn ve yarn iin konuturuyor: Dnyamz artk etkisi altnda tutan pheciliktir! phecilik ilikilerimizi paralar, yaama duygumuzu zedeler, davranlarmz frenleyip engeller. Bu tehlikeyi artk herkeste grebilirsiniz. Her yerde phecilik.... Bykler birbirine inanamaz. Bykler insan deildir. Onlar sadece kavramdr insanlar iin. Birbirinden haberi olmayan, birbirlerinden phe eden ve meslekleri gerei birbirinden nefret eden birka politikacnn temsil ettii milyonlarca insan iin. Hayr, bu kadar byk kavramlar biz bugn dnemeyiz. Biz sadece kk kavramlarla dnmeyi denemeliyiz. nann bana, bu tek kar yoldur! almamzn amacn bunda gryoruz. Daima aznlk olmutur dnyay deitiren. Toplumun snrlar iinde kalanlar baarya ulaamaz. Johannes Mario Simmel sava sonras ok sayda edebi eser vermi, 1960da Yalnz Havyarla Yaanmaz isimli roman ile baar kazanm, pek ok senaryosu filme alnm ve mr boyunca zgrl iin hakszla kar savam bir yazar. Seksen ihtilaline olan tepkisinden tr ise kitaplarnn Trkiyede yaymlanmasna izin verilmemi bir yazar. lmnden ksa bir sre nce, 2008 ylnda, verilen izinle lkemizde nadir bulunan eserleri Everest Yaynlar tarafndan yaymlanmaya baland. Ne mutlu ki Gelsen ne olur gelmesen ne! furyasndan haberi olmad, nasibini almad. Everest Yaynlar Ahmet Arpadn ve Ahmet Cemalin o gzel evirisi ile yaymlad bu kitab. Seksenlerde kitaplarn saklam bir babann evlad da deilsek eer, belki de hi tanamayacaktk bu muhteem yazarla! (Gneten de Scak, J. Mario Simmel, Everest Yaynlar, ev: Ahmet Cemal, Ahmed Arpad, 354 s.)

Aydnlk KTAP

Paris bir enlik deildi

Filmimiz Pariste geiyor; o ahane gnlerde, siren kelimesi alarm seslerini de il, esmer dilberleri akla getirirdi ve Frans z erke i hava ak nlar sebebiyle de il, ba ka bir sebepten ekerdi perdeleri!
DENZ ANTEPOLU denizantepoglu@hotmail.com

Greta Garbonun gldrld vaadiyle Ninoka filmi 1939da gsterime girer. Film, arlk mcevheratn satmak iin Parise giden Sovyet ajanlarnn peine mcevherlerin sahibi desin taklmasyla balar. Bunun zerine Nina Yolda, Parise hem mcevherleri satmak hem de yoldan kurtarmak zere gnderilir. Ancak bu macera esnasnda Nina Yolda, Fransz komiserine ak olur ve Ninokaya dnr. Nina yani Greta Galbo gerekten glyordur vaat edildii gibi. Cokulu bir Ninoka olup kmtr. Sosyalizmle kapitalizm birbirini tanm, sevmi ve almtr. Bahsedeceim kitap Metis Yaynlarndan kan Ninoka, filmin gsterime giriiyle balyor, filmle i ie ilerliyor ve bizi sava ncesi Sovyetlerden Parise gm bir grup Rus entelektelinin yaamlarna ortak ediyor. ki dnya arasnda skp kalm bu insanlarn hayatlar bir cinayetle daha da ilgin bir hl alyor ve Paristen Leningrada ve New Yorka kadar uzanan bir macera sizleri bekliyor. Romann ana karakteri Tanya, Sovyet Rusyadan Amerikaya gm tarih rencisidir. Aratrma esnasnda kitaplardan birinde Nina Belskaya adnda kendi gibi bir gmen olan, dilbilimcinin makalesine rastlar ve Ninann ldrldn renir. stelik Ninoka filmini izledikten bir gn sonra! Tanya, Nina ile hayatlar arasnda benzerlik bulur ve lmyle ilgili aratrma yapmak zere nce Parise gelir. Ninoka filminin de cinayetle ilgisi olduunu dn-

mektedir. Ardndan bykannesinin lm nedeniyle kendini Rusyada bulur ve Nina cinayetini aratrmaya Rusyada da devam ederken bykannesinin gemiine de yolculuk yapar ve cinayeti zer.

N NADAN N NOKAYA
Kitabn cinayetle ilgili ksmndan bahsetmeyi doru bulmuyorum, ama okuyucuya sonun gzel balandnn garantisini verebilirim. Benim daha ziyade bahsetmek istediim kitabn kuru kuru bir cinayet roman olmad, aksine gmenlik ve Avrasyaclk zerinden ilerleyen olay rgsnn dnmeye ve bilgilenmeye sevk eden bir yannn da olduu. Cinayete kurban giden Nina, bir dilbilimci ve Sovyetlerden Parise gm tpk dier kahraman Tanya gibi. Kitabn yazar Svetlana Boym da bir dilbilimci ve Rus gmeni. Karakterler ve yazar aras ilikinin de gsterdii zere yazar, gmenlik konusunda yaadklarndan yola karak karakterlerini oluturmu ve gmenlerin arada kalmln gereki bir ekilde yanstm. Hatta Ninoka filminin kurgulamada kullanlmas gmenlerin dnmn anlatmak iin seilen en etkileyici yollardan biri. Romanda gmenlerin yaadklar her iki lkeye de tam olarak ait olamama hissi ve lkelerine dair zlemleri Avrasyaclk fikri ile hayat bulmu durumda. Ninann evresi kendi gibi gmenlerden ve Avrasyaclardan oluuyor. Hatta cinayetin si-

yasi amalarla m yoksa ak nedeniyle mi ilendii sona kadar belirsizliini koruyor. Bu da biz okuyucuya o dnem Avrasyaclarn ve gmenlerin yaamn tanmamz iin frsat tanyor. Boleviklerin Avrasyaclarla mcadelelerini ve onlar kazanmaya almalarn renme frsat yakalyoruz.

MONOLOGLAR VE D EN TEMPO
Kitabn tartt konulardan sonra diline gelmek gerekirse, sradan anlatm tarzndan kimi yerlerde kaydn gryorsunuz. Karlkl konuma yerine yer yer monologlarn yer almas ne kadar etkili olur bilinmez ama farkllk getirdii de kesin. Ancak bazen ipin ucunu karmanza, kimin konutuunu kartrmanza sebep olabiliyor. Dilinin biraz kar-

makl ve olayn balangcnn tam tatmin etmemesi kitab zorlatran bir unsur. Baz ksmlarn uzun tutulmas da olayn temposunu dryor. Hatta kitabn daha ksa olabilecei kansndaym. Bu gibi sebeplerle tam anlamyla ok keyifli bir kitap okudum diyemiyorum. Ancak cinayet roman olup da belli bir derinlie sahip olmas kitab grmezden gelmenize de engel oluyor. Kitab filmden yola karak kurgulamay da gzel bir dnce olarak kabul etmek gerekiyor. Neticede gz ard edilecek bir kitap deil. Okuyucuyu biraz uratrd, akcln ksmen bozulduu kesin olsa da ou cinayet temelli kitaplara oranla anlatmaya alt baz konularla dikkat ekiyor. ( Ninoka, Svetlana Boym, Metis Yaynlar, ev: Yiit Yavuz, 325 s. )

5 EK M 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

FRANZ KAFKADAN

nsani ykler!
Gerekstc bir yakla mla yaz lan bu ykler, asla gerek hayattan sonsuz bir kopu un ifadesi de ildir. Kopu , yaln zca yazar n kendisine aittir. Aksine yaz lan ykler, okuyucuyu daha ok hayat n gerek yz ile temas ettirmekte ve arp c izler b rakmaktad r
DAHAN DNMEZ daghan_donmez@mynet.com

Kendini insanla bakarak sna. phe edeni pheye, inanan inanca gtrr bu. Franz Kafka

Bir yazar dnn ki, lmnden sonra tm yazdklarnn yaklmasn istesin! Oysa eski Yunandan bu yana, sanatnn ruhsal kimlii tartla gelmi; yaratlaryla, ilahi gce meydan okurcasna lmszlk peinde olduundan dem vurulmutur. Gel gelelim, bu yazar iin yazma eylemi belki de bir ka planyd Kafkadan bahsediyorum. Kitapda baklarm parlak ciltler arasnda gezdirirken, beni demirleten, insiyaki elimi kitaba atp; arka kapan evirten adamdanKa plannn sahibindenArka kapaktaki u tek cmlelik tasarm, Kafkaya yarar cinsten: Yar kedi yar kuzu, garip bir hayvanm var. Tuhaf deil mi? Arka kapak yazlar, ou zaman size kitabn kabasn aldrr. Satn alma gdsn tetikler veya tersi ynde etki eder. Fakat Altkrkbe Yaynlarndan kan Hayvan yklerinin arka kapak yazs, zihninizde sadece cevabnn ne olduunu hi mi hi kestiremediiniz sorular uyandryor. Tpk Kafka gibi Kitab okurken, kendimi iten ie u soruyu sorarken yakaladm: nsan niin kendini bir kpek yerine koyup, sayfalarca; kpein gznden hayat anlamlandrma abasna giriir? Kimi kitaplar vardr ki, koca bir klliyatn ipularn tadndan okunur, kimileri yazarn olaanst yazm tekniinden, bazlar ince bir iilikle deindii temalardan Kafka okumak ise, bir ruhu anlamaktr. nk Kafkann ruhu -belki de kitaplarndan bile- zmlenmesi zor; usta gzlere muhtatr. lgin bir tesadftr ki, Hayvan yklerini okuduum gnlerde elime Scott Hicksin ynettii Shine filmi gemiti. Film, Avustralyal piyanist David Helfgottun hayat yksn anlatyor. Mzie tutkun bir babann olu olan Helfgott, baba tarafndan adeta yarm kalm bir ha-

yalin tamamlaycs olarak grlyor ve yaam bir projeye dnyor. Filmin bir sahnesi benim iin ok arpcdr: Mzie olan yeteneinden ve kazand dllerden dolay fark edilen gen Helfgott, sanat cemiyetinin olduu bir baloya katlr. nl bir yazarla tanan gen adamn bir adm arkasnda babas durmakta ve fslt halinde verdii suflelerle ocuu tpk ipleri olan bir kukla gibi ynetmektedir. Mzik dehas David Helfgott, kazand onca baarya karn; bu dominant elin glgesini hep tepesinde hissedecek, hayat bu zinciri krmakla, tekrar balad yere dnmek arasnda sarmal bir aresizlik iinde srecektir.

KUKLA OCUKLAR
Bir iirimde u dize geer: ocuk, yan izlemektir baka ten zerinden Yan bir dier beden zerinden izlemekle kalmayp, yaamaya da kalkan ebeveynin ocuu olma durumu, baka bir dehada daha gze arpar. Kafka! Birlikte olduu kadnlarda dahi babasnn mdahalesiyle karlaan, yllarca istemedii halde bir sigorta irketinde alan Kafkann, 1919 ylnda kaleme ald (o tarihte yaynlanmam olsa da) Babaya Mektup adyla dilimize evrilen eseri, bu psikolojinin bir davurumudur. Onunla hi konuulmaz zaten, hemen insann zerine gelir dersin hep, oysa o kiinin aslnda zerine geldii yoktur; sen kiiyi meseleyle kartryorsun; senin zerine gelen meseledir ve kiiyi dinlemeden meseleyi derhal bir karara balarsn; ondan sonra sana sylenenler seni ancak daha da sinirlendirir; asla ikna etmez. O zaman da yalnzca yle konuursun: Bildiin gibi yap, benim iin fark etmez. Yetikin bir insansn; sana t verecek halim yok. Ve tm bunlar fkenin alttan alta tnlayan o hrltl korkun sesi ve mutlak bir mahkumiyet kararyla sylersin.Bugn bu ses karsnda, ocukluumdaki kadar titremeyiimin biricik nedeni, ocukluun o katksz sululuk duygusunun, yerini ks-

men ortak aresizliimizin sezgisine brakm olmasdr. (Babaya Mektup, Franz Kafka, Can Yaynlar, sayfa 24) Kafka, epigraf cmlesinde olduu gibi kendini insanla bakarak snamtr hep. Bu uzaktan bak, aslnda dahil olamamann da bir sonucudur. Babasyla iliki biimini ortak aresizlik olarak tanmlayan Kafkann eylemsizliinin sebebi, belki de bu cmlede gizlidir. Bundan dolay yazmak, bir ka plandr. Gerek hayattan, hayal krkl dnda karlk gremeyen bu yalnz adam, yaz yoluyla kendi kurduu hayatta soluunu hissetmitir. Gerekstc hikayeler, birinci tekil azdan yazlan hayvan ykleri, muazzam hayal gc hep insanla ve onun yaad o kmltsz, ac dolu hayata uzaktan bakn rndr. aresizlii kabulleniin Kim bilir?

Franz Kafka

YERALTINDAK DN M
Ancak gerekstc bir yaklamla yazlan bu ykler, asla gerek hayattan sonsuz bir kopuun ifadesi deildir. Kopu, yalnzca yazarn kendisine aittir. Aksine yazlan ykler, okuyucuyu daha ok hayatn gerek yz ile temas ettirmekte ve arpc izler brakmaktadr. Yine bir hayvan esi olan bcek kullanlarak yazlan Dnm, Kafkann yaad hayatn psikolojisini gzler nne serecek trdendir. Hatta, edebi evrelerde Dnm; kklerini tamam ile yaamn kendisinden besleyen Dostoyevski ile paralel izgide kabul eden grlere rastlamak mmkndr: Dostoyevski kahramannn zihninde yarm asr ncesinden kprdar durur Kafkann bcei. Ama Dnmdeki hatlarna en ok Yeraltndan Notlarda yaklar. nk ne bir kahraman ne de bir bcek olabildiinden yaknyordur; yeralt adam. Madem kahraman olmamtr, hi deilse bcek olabilmelidir. Madem siz beni bir bcek gibi gryorsunuz, diyor gibidir; aln ite ben sizin sandnzdan daha iren, daha aalk, daha zararl bir bceim. Notlarnda bu gnll gerilemeyi bile baaramadn anlatr yer alt adam: Sevgili okuyucularm, sizin dinleyip dinlemek istemediinizi bilmem, ama imdi size niin bir bcek bile olamadm anlatmak is-

tiyorum. unu btn ciddiyetimle belirteyim, pek ok kez bcek olmay istedim. Ne yazk ki buna bile eriemedim. (Benden nce Bir Bakas, Nurdan Grbilek, sayfa 26) Hayvan ykleri kitabna dair birka satr okumak istediinizi duyar gibiyim. Ancak ben bu kitab sradan bir fabl kitab gibi deil, Kafkay anlama yolculuunda bir ke ta olarak okumanza taraftarm. Puzzlen paras niteliindeki bu kitap, birok hayvan yksnden teekkl ediyor. zellikle Yuva ve Bir Kpein Aratrmalar zerine hayli dnlmesi gereken yklerden Kitabn sonundaki, Kafkann Gnlklerinde Hayvanlar ve M. Kamil Utkunun kaleme ald Kafkann Hayvan Metinleri zerine baln tayan blmler, kitabn ieriini zenginletiriyor. Ferit Edg, Kafkann Aforizmalar olarak Trkeye evrilen kitabnn nsznde, Kafka, iinde yaad dnemin, o dnemin olaylarnn deil, gelmi gemi tm zamanlarn toplumsal mekanizmalarnn yaratt yalnzl, anlamszl betimlemitir. Kukusuz karanlk bir tablodur bu. Bu karanlk tabloyu aydnlatan ise, Kafka Gneidir. der. Saygdeer okur, bilhassa iinde yaadmz corafyada, insanlarn ayrt, kutuplat u gnlerde; braknz karsndaki insan dinleyip anlamay, bir hayvanla dahi zdeleebilen Kafkann Gnei, gznz m alacak yoksa sizi aydnla m karacak bilinmez (Hayvan ykleri, Franz Kafka, Altkrkbe Yayn, ev: Yekta Majiskl, 175 s.)

Kimi kitaplar vardr ki, koca bir klliyatn ipularn tadndan okunur, kimileri yazarn olaanst yazm tekniinden, bazlar ince bir iilikle deindii temalardan Kafka okumak ise, bir ruhu anlamaktr. nk Kafkann ruhu -belki de kitaplarndan bilezmlenmesi zor; usta gzlere muhtatr

Aydnlk KTAP

Bir delilik hali

Keret, sanki elinde bir ne terle dalm hayata. nce ince kesikler at yor uuk ka k insanlar n alelade ya amlar na, sarho lara, rahat ve umursamaz tiplere
ENOL ARIK senolcarik@gmail.com

srailli gen yazar Etgar Keretin lkemizdeki okurlarla tanmasn salayan Nimrod ldrlar gzden geirilmi basksyla Siren Yaynlar etiketiyle yeniden raflardaki yerini ald. stanbul Tanpnar Edebiyat Festivalinin davetlileri arasnda ismi geiyordu Etgar Keretin. Bu yazy kaleme aldm saatlerde de muhtemelen stanbulda olacaktr. ok ynl bir yazar Keret; yeni kuan gzdesi olduunu zellikle belirtelim. Ksa ykleri byk ilgi gryor. Tabi gzde olmak, ok ilgi grmek nemli ama ltlerimizi yalnzca buradan aldmz gibi bir izlenim olumasn. Yazarlnn yan sra bir sinemac Keret. Animasyondan televizyona kadar pek ok alanda retiyor. lk uzun metrajl filmi olan Meduzotla 2007 Cannes Film Festivalinde de dl kazanmt. evirisini Avi Pardonun yapt bu kara mizah dolu yk kitabnda hayal gcnn snrlarn zorluyor yazar. Zorlanan bu snrlarn at ufukta yrmek bazen tuhaf ve zor, bazen zahmetli, ou zaman ise elenceli ve keyifli gelebiliyor. Kitabn tantm metninde de belirtildii gibi; Etgar Keretin byl, tuhaf, ters kelerle dolu inili kl dnyasna bir giri bileti: Nimrod ldrlar. ANLATILAN B R LER N N H KYES
Keret, sanki elinde bir neterle dalm hayata. nce ince kesikler atyor uuk kak insanlarn alelade yaamlarna; sonra sarholara, rahat ve umursamaz tiplere Keretin belleinin boyutlarnda ekillenmi bir baka dnya bu. Aykr haller, kaygsz durumlar, allagelmiin tesinde davranlar, ayrntlarda boulma korkusuna kaplmam betimlemeler, telasz saatler, retici olma iddias gtmeden satr aralarnda verilmi iletiler likiler, cinsellik, konuan nesneler, betimlemeler, gnlk yaam hallerinin yaln, baya, doal, kimi zaman gerekst halleri Sresini kestirmenin nafile olduu, bitmek bilmeyecek gibi grnen bir delilik hali

bir kitap Nimrod ldrlar. Keret, yklerindeki karakterlerini genellikle erkeklerden semi. Bymeye direnen bir ocuk gibi bu adamlar; kimisi kll, iko. Kadnlarysa olduka rahat. Birbirini ve ilikilerini basitletirme durumlarna da rastlyoruz. Dikkatimi eken bir baka nokta da Keretin intak yani nesneleri konuturma yoluna da bavurmas. Bir bakmsnz l-a-y-l-a-y-l-o-m diye mrldanyor bir bardak; sonra B-e-n-i-ya-l-n--z-b--r-a-k-m-a-y--n diye yazyor. Hayal gcnn snr yok Keretin Annesi ve babasn gmleinin cebinde tayan bir ocuk grmek de mmkn, ienin iinde bir mzisyen de... Yznzde tebessm brakabilecek Bagaj Teddyyi unutmayalm bu arada. Hani u kafay ektikten sonra bagajda seyahat eden adam. Ve yirmi birinci yzyln en byk ekonomik baars kinci Frsat ve onun yerini alan nc bir frsat Eldeki ku, Aataki iki kua yedir. Yazl ten Bir ktya, Dileklerini yaa, hem de doya doya.

BU B R AKA MI?
lkemizde daha nce de Tanr Olmak steyen Otobs ofr , Gazza Blues ve Buzdolabnn stndeki Kz gibi yk kitaplaryla da tannan ve ciddi bir okur topluluuna sahip Etgar Keretin Nimrod ldrlarnn sade olduu kadar anlalmas zor bir yan da var. Zaman zaman mantk kurallarnn reddedildii bu yklerde, bir anda iinde bulunduunuz zaman diliminden baka baka boyutlara yolculuklara kyormu hissine kaplabilirsiniz. Ama Keret, sizi kendi evrenine alp, hapsolmanza izin vermiyor. Nasl olduunu anlamadan bir anda bitiveren bir yolculua sahip oluyorsunuz. Keretin hznl, oyunbaz, elenceli ykleriyle dolu dnyasnda yaplan bir yolculuk bu. Kimi zaman da yklerin bir aka gibi geldii oluyor, kendinize sormadan edemiyorsunuz: Sahiden bu bir aka m?. (Nimrod ldrlar, Etgar Keret, Siren Yaynlar, 158 s.)

SINIRSIZ B R HAYAL GC
Birbirinden ilgin otuz iki ksa ykyle dolu

BABL BALII

Aydnlk KTAP

5 EK M 2012 CUMA

Kutunun iinde
M. SALH KURT mustafa.salih.kurt@gmail.com

nce kiisel bilgisayarn hesap makinesi olduunu dndk. Daha sonra ASCII ile birlikte saylar nasl harflere dntreceimizi kefettik ve onun bir daktilo olduunu farz ettik. Daha sonra grafii kefettik ve televizyon olduunu sandk. nternet ile birlikte onun bir bror olduunu fark ettik. Douglas Adams

Yine o haftalardan birindeyiz. Bu hafta elime ilgimi ekebilecek, bu keye uygun bir kitap ulamad. Bu gibi haftalarn gzel yan, baka konulardan ve deerli bulduum, tekrar hatrlatlmasnn deerli olacan dndm kitaplardan bahsetmeye olanak tanmas. Kurgulamada ve yaratc almalarda sklkla kullanlan deyilerden biri kutunun dnda dnmektir. Misal, bilim kurgu eserleri ounlukla kutunun dna klarak yazlrlar. Bilimsel verilerin nda, kutuyla balanty koparmadan kutudan ne kadar uzaklaabilirseniz kurgunuz da bir o kadar ilgi ekici olacaktr. imdi bu da nereden mi kt? Anlataym. Bilim kurgu yazar olduu iddiasnda bulunan ve bir ekilde birka kitab da yaynlanm bir arkadam uzunca sredir devam ettirdii srar sonunda dayanamayp ziyarete gittim. Kendisinden izin almadm iin ismini vermem uygun olmaz, kitaplarnn hatr saylr bir sat rakam yakaladnn ama buna ramen okurlarn ve eletirmenleri bir trl tatmin edemediini biliniz, yeterli. alma odasnda kitaplar hakkndaki nacizane kendi eletirilerimi de paylarken, gzm kitaplnda geziniyordu. Son raf da grdkten sonra eletirilerimi sralamay braktm. nk artk beni anlayamayacandan ve boa nefes tkettiimden emindim. Dostumun kitaplnda bilime ynelik tek bir kitap dahi bulunmuyordu. Asimov, Lem, Dick, Gibson ve nice yazarn kitaplar yan yana diziliydi dizili olmasna da Sanyorum yknd btn bu yazarlarn ktphanesinin de kendi kitaplaryla dolu olduunu sanyor olmal. Bilim kurgu yazma gayretinde olan bir yazarn kitaplnda

herhangi bir bilim dalna ynelik tek bir kitabn bulunmamasnn deheti bir yana beni en ok hayal krklna uratan okuyan bir insan olarak da bunca zamandr bilimin hibir dalna ynelik bir ilgi ve merak beslememi olmasyd. Kutunun iini hi bilmeden dna nasl klabilirdi ki amzda pek ok klie (kr ki) artk ailelere bir ekilde kabul ettirilmeye baland. Mesela, ocuklarnza satranc retin, zihin sporudur, krallarn sporudur, ocuunuz mutlaka bir mzik enstrmann renmeli, mzik ruhun gdasdr, ruhu geni ocuklar yetitirin, ocuklarnz kitaplarla tantrn, hayal gc ve bilginin temel kayna kitaplardr, vb. Genellemek ne sama ama?!! Satran, mzik, kitaplar, aksine yrtlen milyonlarca kampanyaya ramen tarih boyunca belirli bir aznln ilgi alanna girdiler. Madem durum bu, bir klie de benden olsun; ocuunuz deil, insan olarak herkesin en az bir bilim dalyla ve o dalda meydana gelen yeniliklerle (yeniliklerin altn izelim nk pek ok akademisyenin de srekli atlad bir noktadr bu) ilgilenmesi gerekir. Atamzn da dedii gibi: Hayatta en hakiki mrit ilimdir. Meraklanmayn, bilimin retilmedii lkede bilim kurgu edebiyat nasl retilsin, kliesine gelmeyeceim tekrar. Tersine bu lkede de az da olsa bilimin retildiini bilen biri olarak, ykler kaleme alan ve hatr saylr bilimsel bir kurumda st dzey aratrmac grevi stlenen bir baka arkadamn ktphanesinde de bilim kurgu edebiyatndan rneklere hi rastlamayp supernatural (doast fantezi) kurgu kitaplarna ve ounlukla da H. P. Lovecrafta rastladmn ansn da paylaaym. Tezatlar lkesinin insanlaryz vesselam. Uzun uzadya yazmann lemi yok. Sorunun ne olduu ortadaysa o halde zm nedir? Var oluumuzu,

Einstein

canll, hayatmz, evreni ve varlmz aklayan, uygarlmzn ve geleceimizin ekillenmesinde tek etken olan bilime ynelik yeniliklere katkda bulunamyorsak da okuyan ve dnen bireyler olarak takip etmek, izlemek ve ilgilenmekle ykmlyz. Demek istediim elinize immunoloji, mikro cerrahi, yksek matematik kitab alp anlamaya aln deil. kr ki hala lkemizde az sayda da olsa, popler bilim kitaplarn ve yeni bilim kitaplarn tercme eden, yaynlayan yayn evleri hala mevcut. zellikle TBTAKn yllardr bu konuda (gerek ierik, gerek fiyat, tercme, bask kalitesi) inanlmaz katklar var. Bu sebeple bu hafta iki kitaptan birini hatrlatmak istiyordum; bir elimde Douglas Adamsn da hayattayken skldka tekrar tekrar okuyorum dedii Kr Saatiyi, dier elimde Dnyay Deitiren Be Denklemi tutuyordum. Evrime ynelik olarak artk okuyucularn da bu yllarda olduka yorgun olduunu ve dzgn dnemez hale geldiini bildiimden, skclktan ve tekrardan uzak olmak adna Dnyay Deitiren Be Denklem kitabn hatrlatmaya karar verdim. Dr. Michael Guillen tarafndan kaleme alnan Dnyay Deitiren Be Denklemde matematiin nemini bir kez daha anlayacak, Newton, Bernoulli, Faraday, Clausius ve Einsteinn dnyay deitiren denklemlerinin ne anlama geldiini ve dnyaya nasl bir etki yaptklarn okuyacaksnz. Herkesin anlayaca bir dille yazlan harikulade kitabn en can alc noktas, her denklemin ve denklemi bulan bilim adamnn yksnn de blmlerde

kaleme alnm olmas. Newton, Einstein, Faraday Bizim gibi korkular var myd? zlemleri, yalnzlklar, elikileri, iyi birer insan mydlar, hi aptallk etmiler miydi, toplumla aralar nasld, anlamazla dtkleri eyler, hrslar, rekabetleri nelerdi?.. Her ey o kadar gzel ilenmi ki bazen denklemleri unutup bir roman okuduunuzu da sanabilirsiniz. te en ok da bu yzden yaznn banda anlattm yazar rneine istinaden bu kitab hatrlatmay istedim. Harikulade bir gei kitab. Kitap bir kurgu eseri deil, bilimsel gerekler, bu gerekleri ortaya koyanlarn hayat ykleri ve gereklerin sonular var. Ksmen biyografi ama olur olmaz bir siyasetinin biri tekine benzeyen skc, bunaltc biyografisi deil. Kim bilir hatta belki kitab okurken gnmz yaratan bu dev beyinlerin kimilerinden insan olarak nefret edeceksiniz. En gzel yan da kitap bilimin nelere yol aabileceinin anlalmas iin olduka keyifli bir okuma serveni sunuyor ve bunu, bilimi herkesin anlayabilecei bir ekilde anlatarak yapyor. Orijinal dilinde ilk olarak 1995 ylnda yaynlanan kitap, Grsel Tanrverin harika evirisiyle dilimize kazandrld ve Tbitak Yaynlar tarafndan 2001 ylnda yaynland. Kitap ciltli ve ciltsiz olarak iki ekilde sunuluyor. Tavsiyem bulabilirseniz ciltli olan edinmeniz olacaktr, nk tahminimce uzun sre kitab saklamak isteyeceksiniz. Sanrm bu kadar yeterli Bu ekilde zaman aralklar bulduka, deerli ve kimi zaman gz ard edilmi dier kitaplar da paylamay dnyorum. Hatta bir listesini dahi oluturdum. lgi duyduum alanlarda yeni, dikkate deer bir eyin yaynlanmam olmas hi umrumuzda olmayacak anlayacanz. Bu hafta da Bertolt Brechtin Life Of Galileo kitabndan bir alntyla vedalaalm: Bilimin amac sonsuz bilgeliin kapsn amak deil, sonsuz hataya snr koymaktr. (Dnyay Deitiren Be Denklem, Michael Guillen, TBTAK Yaynlar, ev: Grsel Tanrver, 285 s.)

10

5 EK M 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

FERDUN ANDA LE MONTAGNE ZERNE SYLE:

Montaigne aklcln n tar

Montaigne ak lc l n n ta r. ciltlik denemelerinde, bugnlerde okurumuza ula an Yol Gnl nde en ok gzledi imizin ayd nlanmac bak kadar a n n kavrama / tan ma / yans tma bilincidir de. Bu kavram bile renmenin temel anahtar de il midir? Safsatalar retmek yerine Montaignele renmeyi retmek / d nmeyi retmek neden olmas n.
ELF AHN HAMD

Okumakla aras ho olan, hat- manydm. Okuduum her kitap

ta bir yandan yazmaya da gnl vermi, kendi apnda bir eyler karalamaya alan herkesin yolu Montaigneden gemitir desek abartm olmayz sanrm. Hele ki bir deneme yazarysanz Montaigneden el almsnzdr kukusuz. te Feridun Anda da bu trn isim babas Montaigneden el alanlardan. Montaignenin glgesi her daim Andan kaleminin ucunda. Ustaya bir sayg duruu amac tayan Glgesi Kalemimin Ucunda Montaigne adl kitabnda Herkesin okumalarnn ilk srasna almasn istediim yaam ustasdr Montaigne diyor Anda. Bu son kitabyla Dil Dernei mer Asm Aksoy dlne layk grlen Anda ile okuma yazma serveninde nemli bir yeri olan Montaignei konutuk Okuma yolculuunuzun henz balangcnda elinizden tutup, size yol gsteren yazar Montaigne. Glgesi Kalemimin Ucunda Montaigne adl son deneme kitabnzda okurken yazmay reten bir yazarla balayan yolculuumun izlerini sizlerle paylamak istedim diyorsunuz okura. Bu paylama isteinin geliiminden, kitabn oluum srecinden bahseder misiniz? Belki de o ilk okuma gnlerine dnmek gerekecek. Montaigne ile karlamann da ncesine. Okuma tutkusunun u verdii zamanlar Eer karnzda sizi buna yneltecek kiiler / modeller / figrler varsa, balangta bir oyun olarak algladnz okumay zamanla tutkuya dntrebilirsiniz. Bylesi bir yolculuktu benim okuma yolculuum. O insanlar grdke, hayatmda, evremde onlarn varln hissettike okumann bysn kefetmitim. Karma kan her yazl metin o byy donatyor yeniden, biimliyor; hatta efsunluyordu. Bense bir ayin yaparcasna okuyordum. lkokul, ortaokul yllarmda bu byl yolun kahrabir eyler tayordu bana. Halamdan dinlediim masallar, babamn anlatt halk hikayeleri, aklar kahvelerinde dinlediim Krolu destanlar, Karacaolan, Kerem ile Asl hikayeleri Bin Bir Gece Masallarna kavumam Yazarlar kefetmeye balamtm bu sralarda da Sait Faik, Halikarnas Balks, Yaar Kemal Gogol, John Steinbeck Bir tr, ileride edebi akrabalk kuracam ou yazar kefetmitim. Lise yllarmda Montaigne ile bulumam beni yaz zerine dndrtt gibi yazmaya da yneltmiti. nceleri ykler yazyordum, ama imdi dnce yazlar, deyim yerindeyse, denemeler yazmaya ynelmitim. Ressamla rann ilikisine benzer bir yolculuk balamt aramzda. yle ki btn yazl snavlarndaki yantlarma Montaigneden dnceler szmt: Edebiyat, felsefe, tarih, ahlak, sosyoloji gibi derslerde kendimi yazarak snyor, hata gsteriyordum te tm bu srelerdir beni Montaigneden koparmayan, ona doru yolculuumu besleyen. Zamanla kalkp onun yaama yurduna gitmem, ona dair yazamaya balamam da bu nedenledir. Yani glgesi hep kalemimim ucundayd onun. Ben de oturup ona dair yazmaya verdim kendimi. Bu kitap da ylece kt ortaya. Michel de Montaigne, 38 yanda dnyadan elini eteini ekerek, Perigord atosunda var ediyor Denemelerini. Kendine ait bir oda, bir yaz yurdu kuruyor kendisine. Yazmak sanat ile uraan ou insan byle bir eyi hayal eder sanrm. Bu kapan, bu ayin zerine konualm biraz da Sanrm btn yaratclar iin glgede bir hayat gerek. Platonun maara mitine inanrm. Yazar kendi inini kuran insandr. Kendi kuyusunu kazan, debisini yaratan Hatta o kuyuya srekli suyunu tayan. Kimi kez de onun bu

Feridun Anda

yolculuunu Sisifosun yksne benzetirim. Dorudur da, hele amzda yazarlar / yaratclar yenilgilerinden doarlar, var olurlar diye dnrm. Onlarn galiplerin yannda yeri yoktur. Geenlerde bunu dile getiren bir yaz yazmtm, okurlar muhalif yazarn tanm bu mudur sizce? gibisinden sorular yneltmilerdi. Sorgulamak, eletirmek, itiraz etmek geree ulamann balca yolu Kabullendiinizde sinikleir, sradanlar, hatta srleirsiniz. Montaignei btn grevlerine yz evirip ayin odasna kapatan dnce de budur biraz. Kapandnzda yaratabilirsiniz. Hz. Muhammedin maara kapanmasnda bu tr bir mitik grnm vardr, ama znde yaratmak iin ekilmitir oraya. Yaratcln z sizi oraya arr. Montaignee dnecek olursak, denemelerin iki kitabn yazdktan sonra atosundan ayrlr; gitmek zaman gelmitir. Kabuk deitirmek, yenilenmek, soluk almak, yeni yerler grmek / tanmak / anlamak dnmek ister Uzun bir yolculua kar Dndnde de nc kitabn yazacaktr Kapanmak ve gitmek yazarn tek yoludur diye dnrm. nsana / topluma, hayatn gerekliine o kylardan bakar, oralardan yolculuklara kar, gerekliin dilini kurabilirsiniz ancak. Bu kendini soyutlama deildir; dncesinin on-

dan istedii soyutlama eylemine hizmet eder bylesi bir yaam seerek ya da siz boyun eerek deyin isterseniz buna. Bordeauxa gidiiniz zerine neler paylaabilirsiniz? Byk ustann yaama yurdunu, Perigord atosunu, yaz kulesini / yaz snan grmek Nasl bir duyguydu? Evet, o atoyu grmek Montaignenin yaz yurdunda gezinmek iin gittim Bordeauxya. Dokundum her bir eyine. Admlad merdivenlere, seyre kt pencerelere, snd ayin odasna, uyuyup sevitii yataa, gzlerini soldurduu masasna, giydii elbiselerine, elinden brakmad kalemlerine, sayfalar ypranm kitaplarna Onu yeniden yeniden okumak, ona dair yazmak duygumu krkledi atoda geirdiim saatler ve Bordeaux gnlerim air dostunuz Aytekin Karaoban'dan da bahsetmek gerekiyor sanrm. Onunla mektuplamalarnz da yer alyor kitapta. Ve Bordeauxda yol alrken Karaobann anlattklar da Montaignee bir adm daha yaklatryor sizi lk genlik dnemimizde edebiyat solurduk onunla Bugn halen srdrrz o heyecan. Dostumun Fransa serveni, gidip Bordeauxya yerlemesi yllar buldu. Artk kentlidir o, bir bakma da Montaignenin yeni hemerisi, yani yerdeidir. airdir, evirmendir Ay-

Montaignenin yaratclar zerindeki etkisi bugn bile sryor. Bu yanyla onu salt aydnlamann dnr deil, yaznsal gelenein de en nemli anlatcs olarak grrm

Aydnlk KTAP
tekin. Yeni yaama yurdunda gene edebiyatla yol alr Onunla Montaignee gitmek, hatta ondan dinlemek ona dair sylenenleri ilgimi ekmitir hep. Ama onun servenini de getirip Montaignele buluturarak bir anlat yazmak dncesini de gene bana Aytekinin yaama biimi vermiti. Bu kitapta szn ettiim anlatnn olumas da o srete gerekleti. Srgn, gmen bir figr olarak dostumun gereinde Montaignele buluan eski bir okurunun kenti anlamak / tanmak yolculuu biraz da bu. Bir yanyla kentinde Montaignei didikleyerek okurken, tede de srgn bir airin dnyasna dnmek Montaignenin yaratclar zerindeki etkisi bugn bile sryor anlayacanz. Bu yanyla onu salt aydnlamann dnr deil, yaznsal gelenein de en nemli anlatcs olarak grrm. zellikle yaad kenti grdkten, onun yurdunu tandktan sonra bu dncem daha da pekiti. Unutmayalm; iki dnem de kentinin belediye bakanln yapm biridir Montaigne. Bugn bile bylesi pek enderdir! yi okurun okuma yolu Montaigneden geer, gemelidir de. () Herkesin okumalarnn ilk srasna almasn istediim yaam ustasdr Montaigne. Onunla yolculuum yaz mrm, dnce ve yaam yolumu biimlemitir desem, abart gelmemeli bu diyorsunuz kitapta. Denemenin okullarda bir ders olarak yer almasnn ok yararl olacan belirtiyorsunuz. Keke mmkn olabilse bu. Gen okurlar ve yazarlar iin deneme okumann, yazmaya abalamann nemi ve faydasndan bahseder misiniz? Montaigne aklcln n tar. ciltlik denemelerinde, bugnlerde okurumuza ulaan Yol Gnlnde en ok gzlediimizin aydnlanmac bak kadar ann kavrama / tanma / yanstma bilincidir de. Bu kavram bile renmenin temel anahtar deil midir? Safsatalar retmek yerine Montaignele renmeyi retmek / dnmeyi retmek neden olmasn. Yanna bn Arabiyi de koyabilirsiniz Deneme retici bir yaznsal trdr. Yazmay olduu kadar dnmeyi de retir. Deneme yazabilen her trde yazabilir. Edebi bellek oluturmada deneme okumann aabilecei kaplar yadsnamaz. Ayrca bilim alanndaki gelimelerde deneme yazarak / okuyarak varlabilecek yollar ynla. zcesi denemeyi salt bir yazn tr olarak da grmemek gerek. Dnme yordamn tayan bir alan Evet, kendi iinde trsel eitlilii olan bu konuda da dn yaammzn azmsanmayacak bir birikim tadn dnrm. Cumhuriyet Aydnlanmas bu birikimi bugn var etmitir. Atatan Emin zdemire, Sabahattin Eyuboludan Ahmet Cemale, Melih Cevdet Andaydan Uur Kkdene dein karmzda duran birikim bunu anlatyor biraz da. Camus, Sartre ve daha baka byk yazarlardan da sz ediyorsunuz kitapta. Ve ok nemli bir noktaya parmak ba-

11

syorsunuz; Trk okuruna henz bir Camus klliyat sunulmad. Sartre, Balzac, Flaubert klliyatmz da yok. Bu noktada yaynevlerine, evirmenlere byk bir sorumluluk dyor, deil mi? Yaynclmz henz kendi Rnesansn yaratamad. Bunun dnce iklimi, eitim dzeyimizle ilgisi olduunu dnrm. u kreselleme anda tketime endeksli bireyi var etme savam birok deeri yitirmemize neden olduu gibi aydnlanmann nemli deerlerini tanmaya da kaplarmz kapatmamz salyor ne yazk ki. Gelimenin gstergesi yksek binalar, ilerini donattmz AVMler deildir. Sokaklar, mahalleleri tketerek szm ona dikey uygarlk yaratmak neyi var ediyor? letiimsizlii, deersizlii, kltrszl, insanszl, yabanclamay, aidiyetsizlii Hatta vicdanszl Yaynclk da vicdan duygusuyla yaplabilecek bir uratr. Andre Gide, yazarlar toplumun vicdandr der, ekler; kamu ii yapar herkes yledir Sanrm toplumumuz ve yaynclmz giderek bunu yitiriyor; oysa buna en ok ihtiyacmzn olduu dnemleri yayoruz. Kendi yaynclk deneyimimden de biliyorum; iyi eyin nnde engeller oktur bu lkede; ama ylmayan insanlar da ok. Yani bu karda boranda alp iyi eyler yapanlar da Evet, az olan iyidir deerlidir. Oysa oalsn istiyoruz nsan zgrln, dnce ve yaama zgrln bu kltrel dokuyu kurarak var edebilirsiniz ancak; yoksa her eyi dinle yorumlayan bir anlay krkleyerek, bunun kurumlarn var ederek deil. Akl andan bilgi ana geeli ok oldu. Ama biz bunun altyapsn oluturacak kltrel kurumlar oluturmak zorundayz. te yaynclk da bu anlamda ok ciddi bir itir, imlediim vicdan duygusuyla yaplabilecek bir i, ura Ama bunu grmeden bilmeden yapanlarn o yazarlar bilmesi, bir araya getirmesi ok zor elbette. Deneme Zaman serisinin ilk kitabyd Montaigne. Dier iki kitapta Elias Canetti ve Italo Calvinonun izini sreceksiniz. Bu kitaplarla ilgili almalarnz ne durumda? Yine yollar, yolculuklar vardr sanrm Her iki kitap bitmi durumda. Son bir kez Torinoya ve Rusuka gideceim. Birtakm yan okumalar da var srada. Masanzdan kopamadnz srece bir kitap sizde bitmez. nk dnce retiminizi duygu dilinizle biimlendirirseniz gitmeyi de seersiniz srekli. Bu leme biraz da gitmenin kitabdr. Bir yazara, bir yere, bir dnceye, bir kltre, bir duyguya; hatta bir dile gitmenin kitab Bunlarn ardndan Mustafa Kemal ve Nazm Hikmet zerine bylesi bir kitap yazmay tasarlyorum. Gene giderek kurulabilecek kitaplar olacak Zamann ruhunu anlatarak / anlayarak o insanlarn gerekliine dnmek yolculuu (Glgesi Kalemimin Ucunda: Montaigne, Feridun Anda, Kavis Kitap, 256 s.)

12

5 EK M 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

KAPAK

ZAMAN NDE KAYBOLAN VE BULUNAN KTAP: JOS SARAMAGO - ATIDAK PENCERE

Ezilenlerin gznden bir Portekiz tasviri

Kitaba bir fakirlik havas hakim olsa da ayakkab c ve e inin konu malar ndan her eye ra men ok mutlu olduklar ve en byk s k nt lar n n geim derdi oldu unu grrz. Ayakkab c n n evine kirac olarak gelen Abel ile Silvestrenin dostlu u siyasi sohbetler ekseninde geli ir. kisi aras ndaki sohbetler umudun, ayd nl n simgesidir. Portekiz sava tan ok fazla yara almadan kurtulmu olsa da dnemin toplumsal yap s na suskunluk hakimdir
DAMLA YAZICI damla.yazici@msn.com

Byk yazarlarn yeni eserleri

basldka yazarn dnyasna bir adm daha atarz. Her yeni kitap yazarn kiiliini, hayatn, fikirlerini, dier eserlerini anlamamza kap aralar. Hele ki byk yazarlardan birinin ilk eseri lmnden sonra yaymlanyorsa... yle bir eser dnn ki yazar bunu yirmili yalarnda yazsn - ancak gerek birikimi ile gerek slubu ile ustalardan fark olmasn -ve yaynevinin onaylamamas ile yirmi yl yazmay braksn. Sonra olgunluk dnemiyle karmza ksn ve Nobeli alsn. Bu hafta, Krmz Kedi Yaynevinden kan atdaki Pencere Jos Saramagonun son kitabn, ancak esasnda Saramagonun yaynevlerince reddedilmi ilk kitabn tantacaz. lk kitaplarn nemini vurgulamakta fayda var elbet. Bazen ilk anda kefettirirler yazarlarn bazen de yllar sonra. Bazen kefedilmeyen bir ilk kitap azmettirir yazarn bazense kstrr. atdaki Pencerenin kefedilememesi Saramagoyu yirmi yl uzak tutmutur okurlardan. Fakat bunlarn hepsinin dnda nemi udur ki, bir tanma, bir keif kitabdr ilk kitaplar.

CESUR B R YA AM
Portekizli yazar Saramagoyu oumuz Krlk, saya Gre ncil romanlaryla ve 1998 ylnda ald Nobel dlyle tanyoruz. Ancak edebi kiiliinin yan sra siyasi fikirleriyle de damgasn vurmu bir isim Saramago. Sadece Portekizde kitaplar 2 milyondan fazla satm yazar saya Gre ncil kitabyla kilise

tarafndan afaroz edilmi, uzun yllar lkesinde Komnist Partinin yesi olmu, sraile gittiinde igal altndaki yerlere de uram ve bunu Nazi igaline benzetmi, mlteci kamplarn da Auschwitzle benzerliini vurgulayarak siyasi tavrn Filistin lehine ortaya koymaktan ekinmemitir. Hatta Nobel dlnn genellikle siyasi kararlar dorultusunda verildiine tank olsak da Saramagonun dl, siyasi gerekelerle deil edebiyatyla kazand fark edilmektedir. Yazarn eserleri yirmibe dile evrilmitir. Saramagoyu farkl klan nedir diye dndmzde kukusuz iledii konular ve slubu n plana kmaktadr. nsanlar byk bir ustalkla, kusursuz bir ekilde ve anlatm uzatmadan betimlemesi Saramagonun en byk zelliklerinden. Sradan ve nemsiz grnp de aslnda hepimizin yaad sorunlar eserlerinde ilemesi, dingin bir iddetle deer yarglarna tamamen kar k okuyucunun Saramagoyla zdelemesini ve Onu ve eserlerini iselletirmesini salayan en nemli unsurlardan. stelik dilinin zorlayclna ramen. Yazlarnda sadece noktay ve virgl kullanmay tercih eden yazarn kimi cmlelerinin bir sayfay bulmas, okuyucuyla bulumasn engelleyen bir unsur deil. Saramago yaz dilinin kurallarna ok nem vermez ve vuruculuu bakmndan szn ve akcln nde olmasna inanr. Bu onun yazm kurallarna balln azaltr. rnein konumalarda trnak kullanmaz, konuma cmlelerini virgllerle

Saramagonun lise mezunu olup niversiteyi okuyamamas Lizbonda sekin snfa dahil olmasn engellemi ve yazar yaplan pek ok kstahl sineye ekmek zorunda kalmtr.

Jos Saramago

ayrr. Saramago iin okuyucuyu zorlayp gene de sevilmeyi baaran nadir yazarlardan diyebiliriz belki de. Eserlerinde alegorik anlatm tercih eder. Canlandrma tekniini ok gzel iler okuyucuya. Semboller zerinden anlatma nem verir. Kimi anlatlarnda distopyaya yaklat olur, ancak umutsuzluk hkm srmez, her eye ramen umut vardr. Kitaplarndaki ktmserlik havas Kafkannkine benzetilmektedir. Hayalgcnden yola karak tarihsel olaylar iler kitaplarnda. Ancak bunu yaparken salt bir tarih anlatsndan ziyade olaylara insani adan bakmaya zen gsterir. Kimi eletirmenlerce byl gerekilik akmna bal olduu iin Marqueze benzetilmektedir. Hayalgcn temel alan kurgular masals olduu kadar, pek ok eseri politik talama nitelii tamaktadr. Yazarn eserlerini bu tarzda ekillendirmesinde yaadklarnn da

paynn olduu gz ard edilmemelidir. Saramago ok fakir bir aileden gelmektedir. Annesi okuma yazmay bilmeyen bir kadndr. Saramagonun lise mezunu olup niversiteyi okuyamamas Lizbonda sekin snfa dahil olmasn engellemi ve yazar yaplan pek ok kstahl sineye ekmek zorunda kalmtr. kinci Dnya Sava sonras entelektel evreye girmede olduka nemsenen bu tr sosyal stat gemileri yazarn zorlu zamanlar yaamasna sebep olmutur. te yandan kekemelii nedeniyle daha sonra bu sorunu zm olsa da- insanlarn alaylarna maruz kalmas iednkle neden olmu ve sz sylemek yerine yazmaya sevk etmitir. Dnya byk bir yazar kazanmtr.

yimserlik ve ktmserlik arasnda Silvestrenin Abel ile konumas kitaba ayna tutuyor; nsanlarla yayoruz, insanlara yardm ediyoruz. Ne yapyorsunuz insanlar iin? Onlar iin baka yapabileceim bir ey olmadndan ayakkablarn yamyorum.

RM L N KAOSU: KRLK
Nobel dln kazand Krlk isimli eseri kukusuz yazarn en nemli eseridir. Byk bir politik hi-

KAPAK
civ barndran roman bir adamn aniden kr olmasyla balar ve krlk bir salgn gibi btn topluma yaylr. ktidar bu srete kontrol ele almann yolunu akl hastanesinden bozma bir binaya kr olanlar hapsetmekte bulmutur. Michel Foucault un dedii gibi Hapishanenin tarihi, gzetim altnda tutma ve cezalandrmann tarihidir. Fakat kaos her rm sistemi ele geirdii gibi bu hapishaneyi de ele geirecektir. Su artacak, insanlar acmaszlaacaklardr. Kitapta tek kr olmayan karakter olan doktorun kars gibi eitimli ve sorgulayc yapdaki bireylerin bile bu kaosta nasl ilerindeki btn zt karakterleri ortaya karabildiini gzler nne seren yazar insan doasn sorgulatr. Suun, lmn ve aln sradanlat bir yapda grmenin nemini kavratmaya alr. Kurgusu, dili ve konusuyla bir bayapt olan Krlk yazara 1998 ylnda Nobel dl kazandrmtr. Nobeli aldnda Saramago Bu kadar zaman sonra Nobeli aldm da anlatacak hi kimsem yok. demitir. Kitabn Fernando Meirelles ynetimenliinde filmi de ekilmitir. Saramago filmi izlediinde gzyalarn tutamamtr. Vahi sistemin ve iktidarlarn insanlar zerinde yarattklarn yaratc kurgularla okuyucuya sunan yazar din konusunda da eletirel tavrn srdrmtr. Din konusundaki dnceleri nedeniyle yaptlar Portkiz Hkmeti tarafndan sansrlenince Kanarya Adalarnda Lanzaroteye yerleen yazar lmne kadar burada yaamak zorunda kalmtr. Vatikann resmi yayn organ olan LOsservatore Romano gazetesinde u szlere yer veriliyordu: Saramago din kartlnn akl hocalarndand. O, hibir metafizik inanc kabullenmeyen, hayatnn son anna dek tarihsel materyalizme, bir baka deyile Marksizme inatla bel balam bir insand. te bu fikirlerdeki bir adamn yazd ncil, saya Gre ncil kitabyd. Dini kiiliklere atfettii betimlemeler aykrlklaryla sivriliyordu ve okuyucuyu artyordu.

Aydnlk KTAP

5 EK M 2012 CUMA

13

Vahi sistemin ve iktidarlarn insanlar zerinde yarattklarn yaratc kurgularla okuyucuya sunan yazar din konusunda da eletirel tavrn srdrmtr

minden kt iin de fazla riskli bir romandr, getirecei krla kyaslaynca toplum ve sansr karsnda savunmak iin gsterilecek abaya demeyecektir. Bylelikle kitap ne imdi umut vaat eden bir evet ne de gelecekte umut vaat edebilecek bir hayr olmakszn srgne gnderilir.

APARTMANDAK ORTA SINIF NSANLAR

Kitap bir apartmanda yaayan kiilerin yaamlarna tank olmamzla balyor. Yazar metropol hayatnn balang yllar olan sava sonras dnemi yanstyor. Apartmandakiler 20. yzyl Lizbonunda orta direk, orta snf insanlar; Amelia Teyze, kundurac Silvestre ve kars Mariana, Bayan Carmen, kocas Emilia Fonseca ve kk oullar Enrique, yllar nce kzn kaybetmi ve yalnz yaayan Justina, uh Lidia, Rosalia, kocas Anselmo ve kzlar Maria Claudia, Silvestrenin evindeki odaya kirac gelen Abel... Kt kanaat geimlerini salamaya alan bu insanlar yazarn anlatmak istediklerini szleriyle ve yaamlaryla aktaryorlar bizlere. Farkl aileler, farkl hikayeler. Aile kurumu olduka fazla yer alyor kitapta. Kitaba bir fakirlik havas hakim olsa da ayakkabc ve einin konumalarndan hereye ramen ok mutlu olduklar ve en byk skntlarnn geim derdi olduunu grrz. Ayakkabcnn evine kirac olarak gelen Abel ile Silvestrenin dostluu siyasi sohbetler ekseninde geliir. kisi arasndaki sohbetler umudun, aydnln simgesidir. Portekiz savatan ok fazla yara almadan kurtulmu olsa da dnemin toplumsal yapsna suskunluk hakimdir. Kitabn btnne baktmzda tarihsel gndermeler gryoruz. Portekizin dn dnyasna olduka fazla atf yaplm eserde. Bunlar yle sralanabilir: Yazar, ayakkabc Silvestre karakteri ile byk filozof Gonalo Anes Bandarray simgelemitir. Portekiz tarihinde ok nemli bir yere sahip olan dnr, Trovasn yazardr. Krala ynelik yazd iirler nedeniyle engizisyon mahkemesi tarafndan yarglanm ve daha sonra bir daha ncili kafasna gre yorumlamayacana dair yemin ettirilerek serbest braklmtr. Kirac Abelin en sevdii air olarak nl air Fernando Pessoann belirlenmesi bu gndermelere baka bir rnektir. Saramago Fernando Pessoann iirleriyle bezenmi bir anlatm da kullanarak kaybedenlerin gznden bir Portekiz tasviri yapmaktadr. Sonu olarak, yimserlik ve ktmserlik arasnda Silvestrenin Abel ile konumas kitaba ayna tutuyor; nsanlarla yayoruz, insanlara yardm ediyoruz. Apartmann atsndaki pencereden ieri szan k ise btn basklara ramen hala umudun var olduunu sembolize ederek kitabn Trke ismini oluturuyor: atdaki Pencere (atdaki Pencere, Jos Saramago, Krmz Kedi Yaynevi, ev: Pnar Sava, 306 s.)

ES RGENEN YANIT
Yazmzda temel aldmz atdaki Pencere kitabna gelirsek Saramagonun ge kefedilmi iyi kitab diyebiliriz. Kitabn nsznde Jose Saramago Vakf Bakan hem de kars olan Pilar Del Rio kitabn gecikme yksn yle anlatyor. Telefon aldnda Saramago tra oluyordu. Almac yznn sabun kp bulunmayan ksmna dayayarak ksa konutu: yle mi? artc. Siz rahatsz olmayn, yarm saat iinde orada olurum. Ve telefonu kapatt. Banyodan hi bu kadar abuk kt olmamtr. Sonra bana 1940-50 yllar arasnda yazd ve o zamandan beri kayp olan romann almaya gideceini syledi. Dndnde kolunun altnda atdaki Pencere vard, yani daktiloda yazlm sayfalarla dolu bir dosya; zamanla sararp ypranmamlard da stelik, belki de zaman 1953 ylnda teslim edilen bu zgn metne insanlardan daha saygl

davrand iindir. 1989 ylnda, Jos Saramagoya, Tanma srasnda bulduumuz bu metni yaymlamak yaynevimize byk onur verecektir, demilerdi trensel bir tavrla, o srada saya Gre ncil adl kitabn tamamlamakla urayordu ve Obridago (teekkr ederim) imdi olmaz, yantn vermi, yeni bulunan kitab elinde, tm hayalleri dorukta otuz bir yanda gen bir adamken ondan esirgenen yant nihayet krk yedi yl sonra alm olarak sokaa kmt. Yaynevinin bu tutumu Saramagonun artk yok edilmesi mmkn olmayan ve onlarca yl sren strapl bir sessizlie boyun emesine neden olmutu nk. Yazarn 1940- 1950 yllar arasnda yazd ve o zamandan beri kayp olan roman atdaki Pencere kefedildiinde ve Saramagonun yirmi yanda bir gen olarak bylesine incelikle, kusursuzca ve anlaty uzatmadan betimlemeler yapmas pek ok kiiyi artmt. Yazarn isyankarl, zgrlk aray, onca yoksullua ve talihsizlie kar kimi bedenlerin kapsad drstlk savunusu kitaplarndaki iyi ve sade betimlenen karakterlerde gl bir biimde yanstl-

yordu. Kitab bu gzle incelemeye / okumaya baladmzda unlar syleyebiliyoruz: atdaki Pencere kiilerin romandr. Krkl yllarn Lizbonunda geer. kinci Dnya Sava bitmitir, ama romandaki her eyi sarp sarmalayan bir glgeye, sessizlie benzeyen Salazar diktatrl srmektedir. lk bakta politik bir roman deildir, bu nedenle dnemin sansr uygulamalar yznden baslmadn dnmek yerinde olmayacaktr. Dnemin deer yarglarna kar kmas, aileyi ocan deil de cehennemin eanlamls olarak grmesi, grnlerin gereklerden daha gl olduunu vurgulamas, vlmeye deer amalar gibi grnen baz topyalarn sayfalar sonra sorgulanmas, kadnlara kt davranlarn aka knanmas, hemcinsler arasndaki akn doallkla anlatlmas; tm bunlarn yarglayarak deil ama kiisel bir kaygyla yazarn bak asndan dile getirilmesi ve kitab oluturan dier her ey, kitabn baslmadan bir kenara itilmesine karar verilmesinde etkili olmutur kukusuz. Fazla serttir, tannmam bir yazarn kale-

14

Aydnlk KTAP

Rnesans Avrupasnda tutsak bir ehzade

Cenazesinin Avrupal lar taraf ndan bir pazarl k unsuru olarak kullan lmas Cem Sultan n trajik hikyesinin ya am yla s n rl olmad gzler nne seriyor
DENZ TOPRAK deniztoprak20@gmail.com

Tarihi ve yazar John Freelyin Cem Sultan, Rnesans Avrupasnda Tutsak Bir ehzade kitab Everest Yaynlar etiketiyle yeniden okuyucuyla bulutu. Freelyin bu kitab Fatih Sultan Mehmetin Osmanl padiahlar kadar nl olan olu Cem Sultann, kardei Bayezid ile tututuu taht kavgasn kaybediini ve sonrasnda Batya snmasn ele alyor. Cem Sultann bir gn tekrar tahta oturma umuduyla kt, fakat yurdundan giderek uzaklamasna neden olan bu yolculuk daha sonra barollerinde valyelerin, krallarn ve papaln olduu bir oyunun piyonuna dnmesine neden olur. Yazar, eserinde yalnzca Cem Sultann ksa hayat hikyesini ve Osmanl tarihini vermekle kalmyor, ayn zamanda Osmanl ile Avrupa devletlerinin ekimesini de gzler nne seriyor. Cem Sultann Avrupadaki srgn hayatnn balad yllar, ayn zamanda dnem itibariyle Avrupada Rnesansn da yaanmaya balamasna denk geliyor. John Freely kitabnda Rnesans Avrupasn, zellikle aydnlanmann ve dogmalarn yerini zgr dncenin almaya balad zaman btn ayrntlaryla betimliyor. z itibariyle de uluslararas siyasette bir ehzadenin tutsaklnn nelere mal olabilecei en ince ayrntlarla ileniyor. Y RM GN SREN SALTANAT
Bayezidin stanbulda tahta gemesine karlk ehzade Cem de Bursay ele geirerek adna hutbe okutur ve sikke bastrr. Cem Sultann istei Bursadan hareketle btn Anadoluyu kendi hkimiyetine almak, kardei Bayezidin de stanbuldan Rumeliyi kontrol etmesini salamaktr. Bayezid ise ehzade Cemin bu isteinin lke topraklarn blmek anlamna geldiini syler ve kardeinin zerine bir ordu yollar. Cem Sultan, Bayezidin askeri gc karsnda tutunamaz ve Bursadaki hkimiyeti yirmi gnde sona erer. Saltanat ksa sren Cem Sultan, yenilginin ardndan Osmanlnn rakibi Memlk Sultan Kaytbaya snr. Kahiredeki bu buluma Cem Sultan iin on yl srecek olan, srgn hayatyla dolu bir servenin de balangc olur. Cem Sultann saltanat mcadelesi hi

bitmeyecektir. Toplad askerlerle yeniden Anadoluya gidip Konyay kuatr, baarsz olur. nce Venedike, kabul edilmeyince de Rodos Adasndaki Hristiyan valyelere snr. te bu snma, esaretin balangcdr da. Avrupa devletleri Cem Sultan kendi karlar iin kullanmak zere adeta birbirleriyle yarrlar. Osmanl Sultan Bayezid kardei Cemin kendisine yeni bir sorun yaratmamas iin Avrupa devletlerine her yl ykl miktarda para demeye hazrdr. Cem Sultan ise kendi arzusu dnda nce Rodostan Fransa Krallna, sonra da Fransadan Romadaki Papala devredilir. ldnde bile cenazesinin Avrupallar tarafndan bir pazarlk unsuru olarak kullanlmas Cem Sultann trajik hikyesinin yaamyla snrl olmad gzler nne seriyor.

OBJEKT F TAR H
Tarih yazarlarnn objektif olmalar zordur. Yaadklar kltr, inan ve toplum yaps bak alarn etkileyebilir. 1926da New Yorkta domu olan John Freely, 1960 ylnda stanbula gelerek Robert Koleji ve Boazii niversitesinde ders vermi, Osmanl tarihine merakl bir yazar. John Freelyin yetitii kltrn izleri kitapta kendini hissettiriyor. Kitaptaki u blm de bu hissiyatmz perinler nitelikte: mparatorluun ilk yllarnda sultanlar anlamal evlilikler yoluyla, Trkmen beyleriyle de Hristiyan hanedanlaryla da akrabalk kurdular. Bu uygulamann en arpc rnei ise, I. Muratn Bizans imparatoru V . John Cantacuzenosun kzyla evlenmesidir. John, Bizanstaki bir i sava srasnda Muratla ittifak kurarak lmcl bir hata yapm, Trklere Avrupaya adm atmak ve orada salam bir yer edinmek iin ilk frsat sunmutu. Btn bunlarn yannda yine de titiz bir aratrma sonucu okurlaryla buluan Rnesans Avrupasnda Tutsak Bir ehzade: Cem Sultanda saltanat yalnzca yirmi gn srm bir ehzadenin, Cem Sultann efsanelerle, masallarla beslenen srgnlk yllarn bulacaksnz. (Rnesans Avrupasnda Tutsak Bir ehzade: Cem Sultan, John Freely, Everest Yaynlar, ev: Pren zgren, 236 s.)

ARAKABLO

Aydnlk KTAP

5 EK M 2012 CUMA

15

SEYY T NEZ R

Rousseau, amz hazrlayan dncenin en ateli ve parltl szcsyd

Rousseau, kendinde insana dair var olan gerekli i insanlarca be enilme duygusuyla gizleme, ba ka trl gsterme yneli ine tenezzl etmemi bir itenlik ve cesaret an t d r
seyyitnezir@yahoo.com A. M. Celal engr, bilim, edebiyat, ahlak dman olarak grd J. J. Rousseaunun zel mlkiyet dman olduunu anmsatmay ihmal etmez, solcularn onu yere ge koyamadklarn syleyerek, kendi aydnlanmac izgisine, Voltaireden, akl ve bilim yanda, din kart, zel mlkiyeti snrlar getirir; ardndan lkemizde ve dnyada 20. yy'n ktlklerinin kaynanda Rousseauyu bulur (CBT, 1327): Bugn lkemizde ektiimiz aclar, evremizde grdmz ve bizi de ne yazk ki yutacakm gibi grnen felaketler, Lord Russeln yukarda alntladm Hitler vurgusunda grld gibi, Rousseaunun dncelerinin doal sonulardr. Russeln vurgusu ise udur: Hitler, Rousseaunun bir trevidir. yle ya, dahiler ortaya birtakm fikirler atacak, insanlar da o fikirler evresinde saflap boazlarken felaketlere urayacak! Szgelimi Trkiyede Rousseaunun karanlk dnceleri dorultusunda 1908 Devrimi olacak, ngiliz kkrtmasnn rn 31 Mart Kardevrimi ise onu bomaya kalkarak, Rousseaunun koyu karanlk dinci dncelerini yaama geirmeyi deneyecek... Dahas var: Dnya Savalar kapitalist mlkiyet sahiplerinin, banker ve sanayicilerin, silah tekellerinin dnyay (ve Osmanl mparatorluunu) ele geirme ve paylama niyetleriyle deil, ilhamn Rousseaunun dncelerinden alan Fransz Devriminin eitlik, zgrlk, kardelik ideallerini gerekletirme tutkusuyla patlayacak?? Lorduna kurban! cikmeden gz atmasnn byk yarar var: Sava politikann baka aralarla devamndan baka bir ey deildir. (Sava zerine, ev.: iar Yaln, May Y., Nisan 1975, s. 64). Hitler, olsa olsa, akl, bilim ve insanlk dman zel mlkiyeti Krupp kar ve politikalarnn sava dnemi szcsdr. Yoksa engr, Rousseaunun nefret ettii uygarl ykacak oluundan tr m Hitleri onun sava mdavimi ve doal mridi gryor? Bilim ve sanat dman olarak gsterilen Rousseau, sylevinin sonu blmnde yle diyor: Doann rak yetitirmek iin yaratt insanlarn ustaya ihtiyac olmamtr. ... Hangi rehber onlar dehalarnn gtrd yere gtrebilirdi? ... Bilim ve sanatlarla uramalarna izin verilen kimseler, kendilerinde byk ustalarn izinde yrmek ve onlardan ileri gitmek kudretini bulan sayl insanlar olmaldr. (Bilimler ve Sanatlar stne Sylev / BSS, ev.: Sabahattin Eybolu, s. 32, B. Y., Mart 2007) Rousseaunun devrimcilii de her ne pahasna zorbalk ve iddet deildir, o, iyi olan arayp bulma derdindedir: nsanlar iyilie kendi istekleriyle gtrmek zorla gtrmekten nasl daha kolay olabilir? ... iktidar bir yanda, bilgi ve hikmet dier yanda kaldka, bilginler byk eyleri pek az dnecekler, krallar byk ileri pek az baaracaklar ve halk yoksul, ahlaksz, mutsuz bir durumda yaayp gidecektir. (BSS, s. 32-33) Rousseau, sanayi devrimi sonrasndaki bilimsel ve teknolojik gelimelerin ykc sonular stne karamsar tutumunu, zel mlkiyeti eilimlerin bilim ve akl da araca dntrmesiyle insanln urayaca zararlar sezmi, insan yaamnda doal olann uygarlkla yok edilmesine kar duyguyu ve sezgiyi ne karmay istemitir. Onun doaya ait olanla topluma ait olan arasndaki kesin ayrl, rtme ve ayrlma noktalarn yaln biimde grmesi ve gstermesi ana gre olduka ileri bir sonutu. Teknolojinin insan yz yze brakt durum hi de i ac deil. Fransada GDOlu msra ilikin bilimsel gzlemler bile, insanlk iin en byk tehdidin zel mlkiyetten ve kapitalizmin kr tutkusundan geldiini gstermeye yeter. Afar Timuin, Dnce Tarihi adl kitabnda (Bulut Y., ubat 2008, s. 444450), dnrn bu zelliinin altn izer, elikilerle dolu J. J. Rousseau byk itenliinin ve yrekli tutumunun onu br aydnlanmaclardan ayr- ta kendisidir. Ahmet Cevizci, Felsefenin Ksa dn, gelecee ak bir dnr olarak hep nemsenip tartldn Tarihinde (Say Y., 2012, s. 390-395) vurgular: Rousseau, insann gele- Rousseau paragrafna yle balyor: ceinden ar biimde kayglyd. Fransz Aydnlanmasnn en nemBu durum onu Fransz Devriminin li ve zgn dnrdr. Gerekten nc dnr yaparken gelecek de birinci snf veya st dzey bir dkt gnlerin bildiricisi klmtr. nr olan Rousseau, Aydnlanmann nc kolunu oluturan dier ROUSSEAU VE DO AL arkadalar gibi, eletirel bir akl ve E TS ZL K reformcu bir coku ile donanmt. Orhan Hanerliolu, Dnce Ta- Fakat onda her ey bundan ibaret rihinde (Remzi K. Y., 1970, s. 269- deildi; zira o, dier aydnlanma 275), Rousseauyu zl biimde an- dnrlerinden farkl olarak, uylatrken onu Aristotelesin karsna garlam, aydnlanm varoluun koyar: Rousseau, doal eitsizliin olumsuzluk ve ktlklerini teslim gerek eitsizlik olmadn tantla- eden, rasyonalist deil fakat romak iin ie bandan balyor. lkel mantik bir filozoftu. uras bir gerek ki, Rousseau, insan, Aristotelesin zannettii gibi, bir hayvan tr olarak deil, bu- kendinde insana dair var olan gergnk biimiyle gerek bir insan ola- eklii insanlarca beenilme duyrak ele alacaktr. Bu, ok nemli bir gusuyla gizleme, baka trl gssaptamadr: nsan alet kullanan terme yneliine tenezzl etmemi toplumsal hayvan olarak ele alma il- bir itenlik ve cesaret antdr. Bu nekesi Rousseaunun yaklamna s- denle, Rousseauyu tartmak, doal maz. nsan doasnn almaz yn- ve toplumsal btnlyle, gncel ve leriyle toplumsal ilikilerde ilenip bi- evrensel dzeyde, dorudan doruimlenen yaps arasndaki diyalek- ya insann kendisini tartmaktr. tii kavramt o. Bu nedenle engr, Bu nedenle, yeni yaz ve tartmalar Bu doal yasalarn yarataca eit- olduka Rousseauya dneceiz. KAYNAKLAR: Rousseau Kimdir, sizliklere itiraz yoktu. Sadece insan kurumlarnn yaratt eitsizliklere Liberalizm Nedir? haz.: T. Kakn, Akam karyd. derken dnre haksz- Kitap Kulb, Ekim 1968; nsanlar Aralk etmektedir. Silah sanayiinden, tb- snda Eitsizliin Kayna, ev.: Erdoan b ve nano teknolojiyi kr tutkusuy- Baar, Anadolu Y., Ocak 1968 / ayrca, ev.: R. N. leri, Say Y., 2010; Toplum Szlela kullanan sermayeden insann do- mesi, ev.: Vedat Gnyol, B. Y., Mays al varlna her trl tehdidin y- 2009; tiraflar, ev.: Kenan Somer, Remneldii bir dnyada Rousseaunun zi K. Y., Mart 1975; Siyasal Fragmanlar / doal eitsizlie itiraz olmadndan Ekonomi Politik stne Sylev, ev.: smail yaknmak postmodern safsatann Yerguz, Say Y., 2008

ROUSSEAU B L M N NE D YOR?
Hitlerin nce Alman halk ve Yahudilerinin, sonra da Avrupa ve dnya halklarnn felaketini yaratan cani fikirlerinin babas Rousseau mudur Krupp mu? Bunu ok ge de olsa anlayarak Vietnam Sava Sular Mahkemesini kuran Lord Russel, gerei geten gee kavramt hi deilse. engrn de sava ve bar stne en bilimsel yasay kefetmi olan Carl von Clausewitze ge-

16

5 EK M 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

Misafir: Cahit Stk Taranc

lmn uzak ve ihtimallerle dolu karanl na her bakt nda ya am n bin bir lezzete kaynak olan ve btn bu lezzetleri teklifsizce sunan ayd nl na dndVe bylece lm ve ya am gibi iki devasa olgunun gerilimli hatt nda gidip gelen bir ruh kompleksi oldu
CAFER YILDIRIM cfryildirim@hotmail.com

Aralksz olarak lm korkusuyla cebelletiini ve bu korku karsnda kendini aresiz hissettiini biliyoruz. Mehuln verdii rperti yzn bilinenin, tannann dnyasna evirmesinden baka bir imkn brakmad ona. alabilecei ya da zorlayp aabilecei ok fazla kap yoktu nnde. lmn uzak ve ihtimallerle dolu karanlna her baktnda yaamn bin bir lezzete kaynak olan ve btn bu lezzetleri teklifsizce sunan aydnlna dnd. Ve bylece lm ve yaam gibi iki devasa olgunun gerilimli hattnda gidip gelen bir ruh kompleksi oldu. Cahit Stk Taranc krk alt yanda ldnde Trkiyenin tannm bir airi idi.CHPnin 1946 ylnda at iir yarmasnda lm temal Otuz Be Ya iiriyle birincilik dln kazanmas ulusal lekte tannmasn salamt. 1910da Diyarbakrda domu olan airin, retim hayatnn sekin okullarda gemesi varlkl bir ailenin ocuu olduunu gsteriyor. Cahit Stk, ilkokulu Diyarbakrda, ortaokulu stanbulda Saint Josephte, liseyi yine stanbulda Galatasaray Lisesinde okudu. Daha sonra Mlkiyeye girdi ve bitirmedi. 1939da ise Pariste Science Politiguedeydi. Cahit Stk ile ilgili btn bu bilgilerin tabii ki iiriyle bir ilikisi var. nk onun Franszca bilmesi ile kurduu iiri dorudan etkiliyor. Bakn u dediklerine: Bendeki Lamartine sevgisi Galatasaray onuncu snfa kadar srd. Orada Baudelairei okuduktan sonra dnm, duyuum, grm deiti. Daha dorusu, Baudelaire, elinde tuttuu canl meale ile bana tutacam, tutmam gereken yolu gsterdi. Baudelaire bana suyun dibine inmeyi retti. imle dm arasndaki fark Ktlk ieklerini okuduktan sonra anladm. Baudelaire, bana kendi kendimi buldurttu ve ben hayatm Baudelairei okuduktan nce, Baudelairei okuduktan sonra diye iki blme ayrmaktaym. lk iirlerini, Diyarbakrdan ayr

dt, stanbulda stelik bir Fransz okulunda yatl olarak okuduu dnemde yazmtr. Bu ilk iirlerini daysnn araclyla Abdullah Cevdete gtrr. Aydn tarihimizin bu renkli simas Cahit Stkda airlik yetenei grr fakat yazdklarn yaynlamamasn, ok okumasn ve yeniden yazmasn salk verir. Yazdklarn bir kenara koy ve yazmaya devam et, der. iir yazanlar bilirler ki bylesi tlere uymak srat kprsnden gemekten daha zordur. Oysa Cahit Stk, Abdullah Cevdetin sirkeden keskin dne uyar ve yoluna devam eder. Varlk dergisinde 1951 ylnda yaplm syleisinde, Abdullah Cevdetle istiaresinden bir yl sonra ikinci durann Servet-i Fnun dergisi olduunu sylyor. Btn cesaretini toplayarak yirmiyi akn iirini alp Servet-i Fnuna gidiyor ve derginin yazileri mdr Halit Fahriye veriyor. Halit Fahri, Cahit Stknn yirmi iiri iinden bir iirini basyor. Bu bir iirin baslmas Cahit Stk iir Gemisinin istim almas iin yetip de artyor bile. Geri Cahit Stk srekli reten ve retimiyle gndemini yaratan bir air olmamtr hibir zaman. Topu topu drt iir kitab vardr. Bir yk ve bir de zaten o dnemin olaan iletiim arac olan mektuplar. Fakat Cahit Stk iirinin zerinde titizlikle alan, yaamnn merkezine iiri koymu, hatta ryalarnda dizeler mrldanan bir airdir. Cahit Stk iir Gemisinin istim almasn bu anlamda anlamak gerekir. iirine dnersek, Cahit Stknn iiri arlkl olarak lmle yaam arasndaki kartln insan ruhunda yaratt dalgalanmalarn yansmasdr. elikinin keskinlii onda ifadesini srekli bir strap olarak bulmutur. Istrabnn temelinde ise tanr varlyla ilgili dncelerinin bulankl gizlidir. Aslnda Cahit Stk iiri lm korkusu ve yaam sevgisi biiminde yansmasn bulmu olan tanrnn varlk-yokluk ikilemi zerinde ykselmitir. airimizin orijinallii bu ikilem iine hayatn btn tat ve renklerini, btn haz ve

elemlerini yerletirerek bir izlek haline getirebilmi olmasndadr. Bahem aalardan, ieklerdendir; Evim tatan yaplm. Annem kardeim gibi severim Aalar, talar, iekleri; Hepsine dair hatralarm var, Kimi ac kimi tatl hatralar. Bu aa servi olmadan, Bu taa kitabem yazlmadan, Bu iek kabrime elenk diye getirilmeden, Syleseniz beni onlara kular. Beni yanl bilmesinler. * Kabrime iek getirenlere glerim; Gafil kiilermi u insanlar vesselam; Bilmezler ki bu kabirle yoktur alkam; Ben o ieklerdeyim, ben bu ieklerim. Aslnda Cahit Stk tanrszla meyyaldir. Bu meyli nedeniyledir ki tanr hi aklndan kmamaktadr. Zihninin tanryla bulutuu anlar ise korku btn ruhunu sarp cehenneme evirmektedir: Her mihnet kabulm yeter ki Gn eksilmesin penceremden lm karsnda dnyann her ezasn, cefasn ekmeye hazr olmann nedeni, tabii ki lm sonrasnn bilinmezliidir. Bu dizeleri airin yaam sevgisine yormak iin hayli abalamamz gerekir. Cahit Stknn zaman zaman lm korkusundan ksmen syrldna, daha rahat bir psikolojiye kavutuuna tanklk eden dizeleri de vardr: lmek varsa gnn birinde gayri Gz nuru, el emei, aln teri Yaadm iyi kt gnleri Deimem hibir cennet masalna Burada lm sonrasna ait dinsel argmanlar masal olarak nitelendiren rahat, korkusuz ve tercihini hayattan yana yapan bir ruh haliyle kar karyayz. Ama Cahit Stk btnyle bu deildir. Tanrnn varl ve yokluu ikilemi iinde gidip gelen, iirini bu ikilem iindeki korku, phe, sevin, hzn, yalnzlk, saadet ve mutsuzluk zerine kurmu bir airdir. Gndelik hayatyla i dnyasn btnletirerek yanstmas iirinin okuyucu alann genileten bir zelliktir. Yanklanan, aldayan, duyulduunda sarsan kelimelerle yazmad hibir zaman. Onun kelimeleri bizim gnlk hayatmzn kelimele-

Cahit S tk Taranc

riydi ve hibir yabanclk ekmedik onu okurken. Szlklere bavurmadk, etrafmzdaki ok okumulara sormadk. Sradan kelimelerle sekin iirler yazabilmesi de onun airliinin tabii ki stn taraflarndan biridir. Anlatmnda ise samimiyetin tns hi eksik olmad. Onun iirlerini okurken bir arkadama srlarm anlatyormuum hissine kaplmam sanrm bu nedenledir. Cahit Stknn iiri lm-yaam, varlk-yokluk ikilemi zerinde ykseldii iin felsefi bir ierie de sahiptir. Bu nedenle onunla ilgili tahlil ve analizlerin bu mecraya da tanmas ve ciddiyetle yaplmas gerekir. Yaad her ann zerinde glgesini hissettii lm ne yazk ki airimizi ok bekletmiyor. 1954 ylnn Ocak aynn ikinci yarsnda fel kisvesinde hayatna yerleiyor. Yer ise Ankaradr. ay sonra tedavisinin daha iyi yaplabilmesi iin air stanbula nakledilir. stanbuldaki doktorlar doduu topraklara gtrlmesini tavsiye ederler ve Cahit Stk, Diyarbakr yolculuuna karlr. Doduu topraklar da derdine are olmaynca e dost ve sevenlerinin abalar sonucu devlet airi 1956 yl Eyllnde Viyanaya gtrr. Viyanada tedavi grd hastanede zatlcenpe tutularak yaama veda eder. Cenazesi Hac Bayram Camiinden kaldrlr. Sonbahar tam da ona yakan bir mevsimdir. Zaten onun en sevdii air de sonbahar dekorlarnn unutulmaz dizelerini yazm olan Ahmet Haimdir. 26 Ekim 1956da defnedilir.

iirine dnersek, Cahit Stknn iiri arlkl olarak lmle yaam arasndaki kartln insan ruhunda yaratt dalgalanmalarn yansmasdr. elikinin keskinlii onda ifadesini srekli bir strap olarak bulmutur

Aydnlk KTAP

5 EK M 2012 CUMA

17

Balyoza Balyoz
Beyaz Saray n kap s nda kendisini aramaya kalkanlara izin vermeyerek milletin gnlnde taht kuran general, Ordudan umudunu kesmenin e i ine gelen millete gnl penceresi a yor
CNEYT AKALIN

imdi kuvvet bizde deil ama hak bizimdir. Em. Org Ergin Saygun

Ergin Saygun komutann Balyozu ile, tarihi Balyoz kararnn akland 21 Eyllden bir gece nce ekranda tantm. Haberlerde Silivrideki mahkeme nnde karar bekleyenler gsteriliyordu. Salam yapl, temizpak giyimli bir gen d kapnn nnde bir elinde Aydnlk Gazetesi teki elinde Saygunun kitab, dimdik duruyordu. O grnt hi aklmdan kmayacak. Kitab, kararn akland gn bir arkadan brosunda elime aldm. Giriine yle bir gz ataym dedim, gz at o at. lk 20 sayfay bir rpda okudum. Sonra, hemen bir tane edinip evimin yolunu tuttum. Bir byk komutan-yazarla ve bir bayaptla byle tantm. Trk Ordusuna Balyozun Dnyas Ergin Paa krk yllk yazar rahatl ile anlatmaya balyor: Bu notlar bir hatrat veya otobiyografi deildir. Ve devam ediyor Edebi bir eser hi deildir. Aslnda yaymlanmak iin de yazlmamtr. Ama yaymlanmtr ite. Yazar, kendisi ile grgr geercesine srdryor anlatm: Kronolojik Notlar da baz tahminler var, tutmam. Bazlar olaylarn gerisinde kalm. Ne yapalm Sonra, ufaktan ufaktan neden/nasl yazdnn ipularn veriyor: Bu notlarn nemli bir ksmn hastanede tedavi grrken yazdm. Rahatszlklarm ciddi idi. Byle byle okuru adeta balyor kitabaMerak ilgiyi krklyor Okur kitab elinden brakamaz hale geliyor. Saygun, bir sohbet tarznda, srdryor anlatmn. Dere tepe dz gittik havasnda Sonra, birden okuru alp Ortadounun derinliklerine, bir kurmay subay olarak kimi blmlerine bizzat tank olduu bol silahl, bol planl, taktikli dnyalara tayorBuralardan kard arpc tespitleri nmze koyuyor:

Son yllardaki gelimeler Trkiyenin Dou ile Bat arasndaki gerek kpr grevini ortaya karm, lkemizi vazgeilmez bir konuma tamtr. Bu tarihi bir frsattr ve ziyan edilmemesi gerekir. ( s.19) Bu altn frsat, ne yazk ki, Balyozcu AKPnin elinde. Ne demeli? Saygun komutan giri blmn kendi yaklamn netletirerek balyor: Hi kimse veya kurumla ahsi bir meselem yoktur. Bunlar yazmamdaki yegane sebep zerine atl Darbeci damgasndan kurtulmaktr. Allah Allah Bu da nerden kt, ciddi mi bu yazdklarnda: Kitabn belki de en zayf cmlecii bu. Kitapta hereyin iyzn byk bir vuzuhla aklayan bir komutann kaleminden nasl dkld anlalmayan bir cmlecik Kzp kitab brakan, kaybeder. Ne yapalm, o kadar kusur kad kznda, o kadar yanl Ergin Paada olur,diyen kazanr. nk Paa kimin darbeci / tertipi olduunu bir sonraki satrdan balayarak bir gzel anlatmaya koyuluyor. Ergin Saygun ksaca hayatn anlattktan sonra, 2.Blmde Trk Ordusuna Balyoz zerine Notlarda yaraya neter atyor, otopsiye balyor. Komplolarla sulu yaratmak tan, zel Grevli Yargya, Balyozun amalarndan Yeni TSKya Komplolara atlyor. Blmn sonunda hkmn veriyor: TSKya ve Cumhuriyete Balyoz. nsann, Hay Allah senden raz olsun, diyesi geliyor. Laf gevelemeden syleyenlerin says hzla artyor. Saygun 3. Blmde derinlikli siyasal tahlillere giriiyor: ABDyle, NATOyla yzleiyor, ordan ABnin ikiyzl taktiklerine ve Ortadoudaki kargaaya geiyor. Ardndan Krt Meselesi, Blclk ve Terr zerine Notlar sralyor. Balarda, bir masal havas iinde okuru kitaba balayan Saygun Paa, giderek syleiyi younlatryor. Okuru derin derin dnmeye itiyor.

Kitab okuma ve anlatma anahtar Saygun Paann Balyoz kitab byk boy 400 ksur sayfalk bir kitap. Bir ansiklopedi kapsamnda. ok ey var iinde. Bu satrlar kaleme alrken, tantm iin, kitabn neresinden tutacam ardm. Trk Ordusuna Balyoz da, esas olarak komplo deiliyor. Onu bir baka yazya brakmaya karar verdim. 3. Blmde ABD- AB ve BOP ereveli Ortadou sorunlar yeralyor. 4. Blmde Krt Meselesi ele alnyor. Her biri bal bana inceleme konusu bu konular da baka yazlarda ele almak zere, bir kenara brakyorum. Kala kala yukarda anlattm Giri blm ile Sonu blm kalyor elimde. Sonu blm, bir yan ile kitabn geni bir zeti, ama dndrc. Daha imdiden siyasal tarihimizdeki yerini alan bir byk lkla sona eriyor: imdi kuvvet bizim deil ama hak bizimdir. hesaplamay eklemeyi de unutmam. nce eletiriyi aktaryor: Bazlar bu kadar sene hizmet ettiniz de ne oldu, darbeci sulamas ile yarglanyorsunuz. Bu kadar skntya deer mi? diyor Yant ak ve net: Deer, Devlete, millete, Orduya ksmek olmaz. Silahl Kuvvetler TC devletini ayakta tutan temel unsurlardan biridir. (s. 363)

Em. Org Ergin Saygun

SONU:
Em. Orgeneral Ergin Saygunun almas ok ynl. Silivri komplosunu ortaya koyuyor, Silahl Kuvvetlere ve Cumhuriyete ynelik tertibi aa kartyor. Tecrbeli, grm geirmi bir st-dzey brokrat gzyle Devlete kapsaml bir slahat/reorganizasyon plan sunuyor, En nemlisi, hi kolayna kamadan satr aralarna Cumhuriyet ilelebet payidar olacaktr duygusunu/dncesini okurun bilincine nakediyor. u sralarda pekou Orduya (Genelkurmay?) krgn yurttalara Trk Silahl Kuvvetlerinin Sakarya Savandan, Kbrs Harekatndan daha etin bir sava

iinde olduunu kavratyor. Kasaba avukat Blent Arnn bir noktada ne kadar hakl ktn farkediyorum birden. Yaral hayvan daha tehlikeli olur. Arnn yaray sadece fiziki sand iin, sorunu Silivrinin duvarlarn mmkn olduunca ykselterek zeceklerini sand iin yanldn, yaral aslanlarn ok daha baka ekillerde tehlikeli olabileceini farketmeye balyorum. Kemalin askerleri yeniden sahneye kyor. Saygunun kitab bunun ak iareti. Dn, yani birka yl ncesine kadar, Aydnlk Derginin sayfalarna yansyan teorik-siyasal nermeler, gnmzde yaklak yarm yzyln devlet hayat iinde geirmi, Ordulara komuta etmi bir orgeneralin tecrbeleri ile yorularak milletin/insanln hizmetine sunuluyor. Beyaz Sarayn kapsnda kendisini aramaya kalkanlara izin vermeyerek milletin gnlnde taht kuran general, Ordudan umudunu kesmenin eiine gelen millete gnl penceresi ayor. Silivri Trkiyenin Gulagdr tespiti yaamca dorulanyor. Silivriden kitaplar, makaleler eklinde nur yayor. Balyoz bir bayapttr. Millete hayrl olsun. (Trk Ordusunda Balyoz, Ergin Saygun, Kaynak Yaynlar, 416 s.)

Hi kolayna kamadan satr aralarna Cumhuriyet ilelebet payidar olacaktr duygusunu/ dncesini okurun bilincine nakediyor

18

5 EK M 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

GLDEN TERAZ

MEC T NAL

Yunus Emrelerin Molla Kasmlara eyvallah yok!

Adam var eyvallah tarikata, adam var eyvallah parti ba kan na, milletvekiline, belediye ba kan na. Ama adam var Tanr ya bile eyvallah yok. Bizim Tanr ya bile eyvallah olmayan adamlara ihtiyac m z var! Bizim eyvallah m z sadece halka, i i, kyl ve emeki kitlelerine
Roman bu ya Bir akam yolda, yaan yamurun altnda, yar plak, sa sakal birbirine karm meczup bir dervi, bir mollann eline, bunu sana gnderdi gnderen, oku bakalm! deyip bir tomar kt tututurarak kap gider. O zamana dek tarikat ehline hor bakm molla, tomar anca bunun bir takm iirler olduunu grr. Okumaya baladka beendiklerini bir kenara, beenmediklerinin kimini rman sularna, kimisini atee verir. Dilden dile, kulaktan kulaa yaylarak gnmze dein ulaan bu efsane, Yunus Emrenin iirlerini hikye etmesiyle mehurdur. Efsanedeki molla ise Molla Kasm adnda bir kimsedir. skender Palann Od adl romann k noktasn oluturan bu efsaneden bundan nceki yazmda sz etmitim. (Bkz. Mahn yerde bulan airler/adan aa, ozandan ozana z hep ayn kalan imge, Aydnlk Kitap, 7 Eyll 2012). duunu bilmez mi? Allahtan elimizde Fuad Kprl ve Abdlbaki Glpnarl gibi kaynaklar var Palann uydurmalarna ancak safdin kimselerle ocuklar ve genler inanr. Zaten roman da onlar iin yazlmtr. Yunus Emreyi ann aydn bir air, bir mutasavvf / dnr deil de cahil / mm, sa sakal birbirine karm meczup bir dervi olarak gstermenin gelebilecei baka bir anlam yok nk. Ama Yunus Emrenin de o an ve bu an Molla Kasmlarna eyvallah yok. Efsaneye ilk ta koyan mstensihten beri bu byledir. nats sfat bana ayrmclk geliyor, ben halkn sanats olarak kalrsam benim iin en byk mutluluk bu diyerek kabul etmedii bilinmektedir. Odda Yunustan cahil bir dervi karmaya alan skender Pala, geenlerde henz cesedi soumam Neet Ertatan da pavyon sanats karmaya kalkt. zerine kalem oynatmasna karn, trklerden zerre kadar anlamad anlalan profesr, ozan bir kalemde, ak sak trkler syleyen pavyon sanats yapverdi. Neet Ertan trklerinde de erotizm vardr diyor; Bir tenhada can canan bulunca... diye baladnzda istediiniz sahneyi retebilirsiniz. Trknn szleri sinemi yaralar dil gizli gizli diyor baym, siz hangi sahneyi? Erotizmin nezih ve zarafete bindirilmi ksm bamla beraber, ondan heyecan duyarm, lezzet alrm. Ama kadnlar aalayan trkleri artk radyolarmzdan alp sylemeyelim diyen skender Palann, erotizmle pornografiyi birbirine kartrd nasl da belli! ky, trklerimizin yardan fazlasn bir araya getiren Muzaffer Sarszen, 1945 ylnda kt derleme gezisinde yrenin folklor ekibinden derlemi. Konya, halk mziimizin ana damarlarndan birinin bulunduu bir yredir; Hazret-i Pirden (Pala her halde Mevlny kastediyor) ibaret olmad gibi, trkleri de Haniya da benim elli direm yourdumdan ibaret deildir. Trkler zerine yazarken biraz da trknn ne olduunu bilmek gerekir. Tabii skender Palann meselesi bu deil. O trkleri tesettre sokmaktan yana. Trklere giydirmek istedii araf erotizmin kadn aalamasndan, kadnlar, alnr satlr bir meta olarak gren, dmelerin dar geldiini anlatan trklerden rahatsz olduu ekerine bulayarak vard bir baka sonu ise hepimize ok daha gl baka bir zehiri yutturmak: Dmelerin dar geldiini falan anlatan trkler var. Bir taksiye binseniz, taksi ofr bu arky asa rahatsz olmaz msnz? Ben toplumda baz eylerin normallemesi gerektiini dnyorum. (Habertrk, 30 Eyll 2012). Yani repertuvardaki skender Palann mstehcen bulduu tm trkler, btn o Keremler, Garipler Karacaolanlar, divanlar, mayalar, zeybekler, semahlar, halaylar, horonlar atlnca, nk bunlarn tmnn ana temas aktr, toplumdaki baz eyler normalleecek! Hadi ordan anormal! Dikkat! O mparatorlukta Haritaclk Sanat o denli Mkemmellike ulamt ki, Tek bir eyaletin Haritas btn bir ehiri ve mparatorlukun kendisinin Haritas btn bir eyaleti kapsyordu. Zaman ierisinde, bu ayrntl haritalar biraz eksik bulundu ve Haritaclk Okulu, mparatorlukla bire bir lekte bir imparatorluk haritas gelitirdi, yleki, harita, noktas noktasna gereiyle akyordu. Haritaclk bilimine daha az nem veren sonraki kuaklar, bu boyuttaki bir haritann kullansz olduuna karar verdiler ve biraz da saygzlk ederek onu gne ve yamur altnda ypranmaya terk ettiler. Bat llerinde haritann yrtlm paralar bugn bile bir hayvana ya dilenciye barnak olabiliyor; Corafya biliminden tm ulusa kalan yalnzca budur. (Alakln Evrensel Tarihi, Jorge Luis Borges, Telos Yaynclk, 1991, sf. 123).

BZM EYVALLAHIMIZ SADECE HALKA

EYVALLAHIN BYKL DE ADIMINA GRE

Trkiye sandan soluna, ii snfndan burjuvazisine bir sr kii ve yere eyvallah bulunan air, yazar, aydn ve sanatyla dolu. Eyvallahn bykl, derecesi, iddeti, getirisi ve gtrs admna gre deiiyor. Adam var eyvallah da kendi denli byk! Adam var eyvallahnn deeri kendi ederinin krkta biri bile deil. Ama borcu var! Szgelimi bir iki yazsn ya yaymlamlar, ya da yaymlayacaklar diye umuyor. Eli burda, gz orda! yrei burda, krei hl o tarafa toprak atyor! Adam var eyvallah tarikata, adam var eyvallah parti bakanna, milletvekiline, belediye bakanna. Ama adam var Tanrya bile eyvallah yok. Bizim Tanrya bile eyvallah olmayan adama ihtiyacmz var! Bizim eyvallahmz sadece halka, ii, kyl ve emeki kitlelerine...

TAR KAT EHL NE HOR BAKAN MOLLA

Dervi Yunus bu sz eri br syleme Seni sigaya eker bir Molla Kasm gelr. Efsaneye gre Molla Kasm, sra bu beyitin olduu iire geldiinde yapt hatann farkna varr. Romanda mollann hatasnn farkna var gncellenerek u hale koyulmutur: Son beyit kanm dondurdu: Dervi Yunus bu sz / Eri br syleme / Seni sigaya eker / Bir Molla Kasm gelir. Bu adam benim adm nereden bilmiti... Tevbe ediyor ve alyordum. Aladm iki sebeptendi; ilki o gne dek tarikat ehline hor bakm olmam; ikincisi de iirleri atee ve rmaa atm olmam (Od, skender Pala, Kap Yaynlar, s.5)

TRT REPERTUVARINDAN IKARILACAK TRKLER

skender Pala salt bunu deil ok daha fazlasn sylemi alt yapsn hazrlad 11 Eyll 2002 gnl Zaman gazetesinde. Trkler, anamzn ak st kadar temiz, hayatn kayna olan su kadar aziz ve z kimliimiz kadar asildir demi nce. Sonra, Gel gelelim baz trkler vardr ki maalesef eski oturak lemlerinin veya cinsel sapknlklarn szcln yapar gibidir. Hazret-i Pirin eiinde hibir Konyalnn Haniya da benim elli direm yourdum diye gezip dolanaca dnlemez. Doru! nk o trkde yourt szc yok! Trky bilmedii, dizeye yourt szcn sokuturmasndan da belli olan Palann vard sonu, kadn aalad savyla byle trklerin TRT repertuvarndan karlmas ihtiyacdr.

A R M , CAH L B R MECZUP MU?

Efsanenin romandan ok daha gerek olduu bu hikyede Palann gncelledii gereke, Molla Kasmn tarikat ehline hor bakmas meselesi. Palann, Molla Kasma tarikat ehline hor bakma hatas uyduruverip sonra bundan rcu ettirmesi, romanc muhayyilesi deyip geemeyeceimiz kadar nemli bir saptrma. Tarikatlarla asl kendi arasn dzeltme, eyvallah etme yolunu bu ekilde bulan Pala, mollann din ii, tarikat ehli bir sfat, Molla Kasmn ise bir air ol-

EROT ZMLE PORNOGRAF B RB R NE KARI INCA

Halk mziimizin son byk ustas, Yunussoylu ozanlarn son byk temsilcisi Neet Erta trklerine balarken halktan baka kimseye eyvallah olmadn ayanzn turabym, gnlnzn hizmetisiyim szleriyle dile getirirdi. UNESCO'nun yaayan insan hazinesi ilan ettii ozann, kendisine sunulan devlet sanatl unvann hepimiz bu devletin sanatsyz, ayrca bir devlet sa-

TRKLER AR AFA SOKMA MERAKI

Srf meraktan knyesine baktm bu tr-

YEN IKANLAR

Aydnlk KTAP Modernlik Fragmanlar

5 EK M 2012 CUMA

19

Cazibe stasyonu

Trainspotting

D ar da Kalanlar

Ahmet Bke, Can Yay nlar , 96 s.

Ahmet Bke, sradan insanlarn i dnyalarn yrek burkan bir incelikle anlatan yklerin yazar. Alnndan gzne inen siyah lekesiyle kurt indi ok uzakta bir yerde. Havay derin derin koklad. Yank kokusunu takip etti. Et ve kemik ekti onu. Komayacak, kovalamayacak bir av. Ne srden geri kalm, kocam bir koyun, ne ylk, ne korkmu bir tavan. Phtsndan donmu, atlam kan. Ahmet Bke, delilerin aklllardan, anlarn yaanan zamandan daha muteber olduu kk bir Ege kasabasnda dodu. Edebiyat kimsesizlerin kimsesi olarak gryor. Bke yeni kitab Cazibe stasyonunda kalemiyle izdii corafyay biraz daha geniletiyor; daha iyi bir dnya umuduyla.

David Frisby, Metis Yay nlar , ev: Ak n Terzi, 360 s.

Georg Simmel, Siegfried Kracauer, Walter Benjamin. de modernliin krntlarndan, sprntlerinden, artklarndan, ksacas fragmanlarndan yola kmay tercih eder. Felsefi bir yaklam ve nfuz edici zmlemelerle, modernliin hayatmzda neleri, nasl dntrdne bakarlar. Geleneksel zaman, mekn ve nedensellik alglarnn paralanmasn, para ve metann hayatmza damgasn vuruunu odaklarna alrlar. Sosyolog David Frisby, deerleri grece ge anlalm bu dnrlerin klliyatlarn didik didik ederek, dncelerinin zengin bir panoramasn sunuyor. Kitap, bu dnrn dnyasna iyi bir giri olmasnn yan sra, yaadmz dnyay anlamak iin de deerli i grler bulabileceimiz zel bir inceleme niteliinde.

Irvine Welsh, Siren Yay nlar , ev: Avi Pardo, 352 s.

Trainspotting, dibe vurmaktan ekinmeyenlerin yks. imdi ve her zaman, bir i, bir e, bir yuva masallaryla doymaktansa hayatn gerekleriyle a kalmay seenlerin gn sonu zeti. Yaamlarn kariyerle ya da ilikileriyle anlamlandrmaya alanlara inat, bambaka eylerin zerine eytan arabalaryla tam gaz gidenlerin arpc, unutulmaz, kafas gzel ve hazm zor hikyesi Trainspotting. Bizi se, hayat se, amar makinesi se, araba se, bir kanepeye oturup azna berbat eyler tktrarak beyin uyuturucu ve ruh kertici aptal televizyon programlar seyretmeyi se. Bir huzur evinde zerine sp ieyerek rmeyi, bencil ve kafay yemi ocuklarn iin bir utan kayna olmay se. Hayat se. yi de, ben hayat sememeyi seiyorum.

Elfriede Jelinek, Destek Yay nlar , 280 s.

1946 ylnda Steiermarkta doan Elfriede Jeliniek, 1983 ylnda yaymlanan ve pek ok basks yaplan Die Klavierspielerin (Piyanist) adl romanndan beri Alman ada edebiyatn en ilgin yazarlarndan saylmakta. Jelinek, 1998 ylnda Georg Bchner dlnn ve 2004 ylnda Nobel edebiyat dlnn sahibi oldu. Darda Kalanlar, nceki nesillerin glgesinden kurtulmaya alan gen insanlarn hikyesini anlatyor: Karanlktan yararlanarak ve ocuksu grnmlerini kullanarak yoldan geenlere saldrmak, mallarn yamalamak ve soymak amacyla bir ete kuracaklar ama ruhani liderleri Rainier su ilerken ya da ak kovalarken aralarndaki en baarsz kii olacakt...

Fallusun Arkeolojisi

plak Deniz plak Ada / Bir Ada Hikayesi 4

Atatrk - Rauf Orbay Kavgas

Evrim mi Yarat l l k m ?

smail Gezgin, Sel Yay nc l k, 376 s.

Dnyann her corafyasnda, uygarlk tarihinin her periyodunda ve her kltrde kesintisiz biimde, deiik materyaller zerine betimlenen bereket sembol falluslar arkeolojisi dnyasnn ihmal edilmi, telenmi bir nesnesidir. Bedendeki onca organ iinde erkeklik organnn bu denli sembolik bir anlam yklenmesi ve tm dnya tarafndan bu anlamn korunmas ve retilmesini aklamak, aratrmacy bilim snrlarnn da dna kmaya mecbur brakmaktadr. smail Gezgin, Fallusun Arkeolojisinde, arkeologlarn basite bereketle zdeletirdikleri bir semboln, yklendii anlam ve toplumlar zerindeki dntrc etkisini aklarken fallus konusunda sylenecek tm szleri sylemekten ziyade, sylenecek ne kadar ok sz olduunu ortaya koymaktadr.

Ya ar Kemal, Yap Kredi Yay nlar , 272 s.

Yaar Kemalin Bir Ada Hikayesi drtlemesi, son kitab plak Deniz plak Ada ile tamamland. Bir Ada Hikyesi drtls, Yunanistana gnderilen Rumlarn boaltt bir adada yeni bir yaam kurma abalarn konu alr. Drtleme hem bir Yaar Kemal klasiidir hem de diliyle, yaratt kiilerle, yaratt doayla Yaar Kemalin romanclnda nemli bir yenilii iaret eder. Drtlnn bu son romannda, gemiin yaralar kapanmaya yz tutmu ama izleri kalmtr. Aaefendiyle Melek Hatun, Poyrazla Zehra, Ali Hseyinle Nesibe muradna erecektir; Lena Anann yollarn bekledii kayp oullar da geri dnmtr ama balklarn reisi Hristonun bana beklenmedik bir olay gelir.

Osman Selim Kocahano lu, Temel Yay nlar , 807 s.

Bu kitabn adna ve ieriine baklarak kesinlikle ve kesinlikle polemik ve sansasyon amal yazld sanlmamal... Tam bize gre, tam bizim gibi ve tam iimizden iki tarihsel aktrn kurtulu ve kurulu mcadelesinde geen ve sre boyunca yaanan olaylarn bilinmeyen ynleri farkl bir bakla ortaya konulmaktadr. Btnsel ve bamsz portreler izilme yerine, Rauf Bey kiilii okunarak Mustafa Kemal portresi, Mustafa Kemal portresi okunarak Rauf Bey kiilii ortaya karld. Etno - kltrel Rauf Bey muhafazakarl ile, ana toplum btn kimlik odakl Mustafa Kemal devrimciliini anlamazla srkleyen kan uyumazlnn ideolojik kk paradigmalar mercek altna alnd.

Eugenie C. Scott, Evrensel Bas m Yay n, ev: Levent Can Y lmaz, 464 s.
Evrim mi Yaratllk m? kitab evrim tartmasn dinsel, bilimsel, eitsel, tarihsel, yasal ve politik ynleriyle ele alyor; grlere, sorulara, aklamalara geni ve objektif bir bak asyla yaklayor. Bu nedenle de birbirinden ok farkl otoritelerce, konuyu dnyada en iyi aktaran kitaplardan biri olarak tanmlanyor. Dr. Eugenie C. Scott, donanm ve konuya hkimiyetiyle tartmann her boyutunu ayrntsyla renebileceimiz ender kiilerden biri olarak tannyor. Scottun bu kitab bu kayglara yer brakmayacak denli anlalr ve berrak. Bugne dek okurlarna pek ok bilimsel kitap sunan Evrensel Basm Yaynn 500. kitab olan Evrim mi Yaratllk m? ok tartlacak.

20

5 EK M 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

OCUKLAR N

Masal her lkede masaldr

Hayvanlar n insanlardan korkmad , birbirleriyle konu abildi i ok eski zamanlara ait birbirinden gzel masallar, Dnya Halklar ndan Hayvan Masallar kitab nda bir araya getirildi

Uurtmayla Bal k Tutmak

Elindeki kitabn iine dmek zere olan bir ocuk grdm. Ne yapyorsun yavrum? diye sorunca, Uurtmayla balk tutuyorum amcadedi. Deminden beri izliyorum seni. Yzn bir glcklerle doluyor, bir durgunlayor, epeyce ilgin olmal? Bu kitap yaam anlatyor ama bildiin bir sradanlkla deil. Burda gkyz de var, deniz de... Balk da var, iir de... Sustum. Dnerek uzaklatm yanndan. imdiki ocuklar ve genler ne ansl! D dnyasndan yola karak yaama ve sevgiye ulamay reniyorlar. imdi ben nereye mi gidiyorum? Uurtmayla balk tutmaya gidiyoruuuuuuuuuum!

Halime Y ld z, Evrensel Yay nlar , 62 s.

Karlar lkesi
Sibirya kurtlarnn ulumalarn duyabiliyor musunuz? Sizi Kuzey Kutbunda bir maceraya aryorlar! Ella, terk edilmi bir Sibirya kurdu bulur ve aralarnda hemen zel bir ba kurulur. Mavi adn verdii bu ok zel yavru kpek, Kuzey Kutbunda yaayan Yldz Kar kpeklerinin yesidir! Ella da onlarn yeni lideri olarak seilmitir. Grevi, karla kapl bu lkede yaayan hayvanlara yardm etmek ve kabilecek sorunlar zmektir. lk grevinde Ella, kutup ays ve onun iki yavrusuna yardm edecektir. Ge gelen klar ve incelen buzlar nedeniyle kutup aylar karnlarn doyurmakta zorlanmaktadr.

REM HALI irem.halic@hotmail.com

ocuk edebiyatnn saygn emektar Bilgin Adaly kaybettik. Atatrk konu alan belgesel filmlerin yan sra ocuklar ve genleri ilgilendiren programlar hazrlayan, Trkenin tm inceliklerini kullanan ve ocuk edebiyatna zgn eserler kazandran mstesna yazarmz Bilgin Adal, Benim dilim dillerin en gzeli... demiti. Aslnda dilimiz byle yazarlarn kaleminde gzeldi. Bamz saolsun. AKACI R Hadi gnei budayalm daha ok sn diye salarn knalayalm aydedenin genlesin biraz Top namlusunda saks uaklardan dnme dolap tfeklerden fasulye sr yapalm ie yarasnlar Kavun karpuz yetitirelim atsnda evlerin denizi srp dar ekelim ortasna bu da akas olsun iirimizin le su, tarlaya tohum gerek yoksula a, hastaya hekim her kye bir okul kuralm deisin grnm yeryznn Davrann ocuklar ha gayret ge kalrsak bu ite bykler oyunu bozacak (Bilgin Adal)

HAYVANLAR DNYASINDAN DUYULMADIK MASALLAR

Hayvanlarn insanlardan korkmad, birbirleriyle konuabildii ok eski zamanlara ait birbirinden gzel masallar, Tark Demirkann derledii Dnya Halklarndan Hayvan Masallar kitabnda bir araya getirildi. Kuzey Amerika ktasnn Kzlderililerin yaad kurak blgelerinden yksek dalarla kapl Tibete kadar ok geni bir corafyadan szlp gelen bu iitilmedik masallar, birok sorunun da cevabn veriyor ayn zamanda. Ylann neden kvrla kvrla ilerlediini bir Afrika masalndan, denizatlarnn nasl ortaya ktn bir Filipinler masalndan, tilkinin kuyruunun neden beyaz olduunu bir Norve masalndan, balinalarn neden derin denizlerde yaadn bir Bahama Adas masalndan, baykularn ark sylemeyi nasl rendiini bir Estonya masalndan ya da baz kazlarn neden alacal olduunu bir Bakr Trk masalndan renebilirsiniz. stelik Dnya Halklarndan Hayvan Masallarnn devam da gelecek. Tark Demirkan, Kltrlerimiz farkl olsa da dnyamz tek. Masal her lkede masaldr, ocuk da her lkede ocuk gereine inanyor. Okunan bir masaln ardndan bir ocuun yznde beliren bir glmsemenin ve dnyay anlamaya alan ocuk iin harcanan emein her eye deeceini dnyor. Bartnda balad yaam macerasn imdi Budapetede srdryor. Yazar ve serbest gazeteci olarak alyor. Evli ve hayatmn en gzel masal olarak tantt ve ocukluunu dnya masallaryla bezedii bir kz var. (Tantm blteninden) yi okumalar diliyoruz. (Dnya Halklarndan Hayvan Masallar, Tark Demirkan, Can Yaynlar, 112 s.)

Skye Waters, Bankas Kltr Yay nlar , ev: Tlin Sad ko lu, 204 s.

Derslerle Ba m Dertte - 2: Hayvanat Bahesinde Neler Oluyor?

Bugn ok heyecanlym, iim iime smyor! Neden mi? nk snfa hayvanat bahesine gideceiz. Hayvanat bahesinde neler rendim neler... rnein; nesli tkenme tehlikesi olan hayvanlar. Bir de bama gelenleri bir bilseniz... Hangi birini anlatsam ki... Kaybolduumu mu? ok korktuumu mu? Yoksa evde beni bekleyen cezalar m? Yamurun maceralar devam ediyor. Haylaz Yamur bu kez hayvanat bahesinde neler yaadn anlatyor size.

Funda zlem eran, Final Kltr Sanat Yay nlar , 72 s.

Ya l Kad n ve Papa an
Tek bana yaayan Bayan Gage, geimini ayakkab onararak salamaktadr. Bir gn bir avukatlk brosundan gelen mektup, uzun zamandr grmedii aabeyinin vefat ettiini bildirir ona. Nesi var nesi yoksa kzkardeine brakmtr. Hemen yola kan Bayan Gage, aabeyinin yaad kasabaya gider. Aabeyinden kendisine kalanlar arasnda bir de papaan vardr. Ancak bu sradan bir papaan deildir ve onun sayesinde Bayan Gagein hayat tmyle deiecektir. nl yazar Virginia Woolfun ocuklar iin kaleme ald Yal Kadn ve Papaan, usta bir yazarn kaleminden kan kk ama etkileyici bir hikye.

Virginia Woolf, K rm z Kedi Yay nevi, ev: lknur zdemir, 48 s.

SES - SZ

Aydnlk KTAP

5 EK M 2012 CUMA

21

DAMLA YAZICI damla.yazici@msn.com

Salinger ve Holdena sylenen arklar

lrd. arknn gerekten de iine ederdi yani. (avdar Tarlasnda ocuklar-YKY, s.31) Kitabn kahraman (ki ABD iin bir anti-kahraman) o kadar unutulmaz bir karakterdir ki pek ok besteciyi etkilemitir. Kitaptan etkilenerek ortaya kan arklara gemeden nce kitabn orijinal adn Holdenn biraz deitirdii Robert Burnsn Comin Thro The Rye iirinden aldn belirtelim. Kitaba esin kayna olan dizeler Should somebody meet somebody comin through the ryedr. iir ayrca bestelenip ark haline de gelmitir. Kitapta bu atf, Holdenn ok sevdii kk kz kardei Phoebe ile kurduu diyalogta yle gemektedir: O arky biliyor musun, hani, Yakalarsa birini biri, avdarlar arasnda, diye? Ben ite... O yle deil, Rastlarsa birine biri, avdarlar arasnda, olacak! iir bu, Robert Burnsn. Robert Burnsn iiri olduunu ben ben de biliyorum. Doru sylyordu. Dorusu, Rastlarsa birine biri, avdarlar arasnda, olacakt. Demek ki, bilmiyormuum. Ben, Yakalarsa birini biri, sanyordum, dedim. Her neyse, hep, byk bir avdar tarlasnda oyun oynayan ocuklar getiriyorum gzmn nne. Binlerce ocuk, baka kimse yok ortalkta -yetikin hi kimse yani- benden baka. Ve lgn bir uurumun kenarnda durmuum. Ne yapyorum, uuruma yaklaan herkesi yakalyorum; nereye gittiklerine hi bakmadan koarlarken, ben bir yerlerden kyor, onlar yakalyorum. Btn gn yalnzca bu ii yapyorum. Ben, avdar tarlasnda ocuklar yakalayan biri olmak isterdim. lgn bir ey bu, biliyorum, ama ben byle biri olmak isterdim. Biliyorum, bu lgn bir ey. 1953 yapm, barollerinde Clark Gable, Grace Kelly ve Ava Gardnern yer ald Mogambo filminin bir sahnesinde Ava Gadner piyano banda bu arky sylemeye balar. Natasha Holt, Julia London, Marion Anderson, Isobel Baillie, Amelita Galli-Curci gibi pek ok isim arky seslendirmitir. Holden, yazar Salinger kadar ilgi ekiciydi ve doal slubu onun etkileyiciliini arttryordu. Bu etkileyicilik bir sre sonra bestelerin Holdena ya da Salingera adanmasn dourdu. Guns N Roses 1998-2008 yllar arasnda hazrlad Chinese Democracy albmnde bir para Salingerin kitabnn adyla ayn ad paylayordu: Catcher in the Rye. Szler Axl Rosea aitti. Oooh, the Catcher In The Rye Again Wont let ya get away from him (Tomorrow never comes) It's just another day... Like today Ooo, avdar tarlasnda bir avc ondan uzak kalmana izin vermeyecek (yarn hibir zaman gelmez) o sadece baka bir gn tpk bugn gibi Kitap Trkeye avdar Tarlasnda ocuklar isminden nce Gnlelen adyla evrilmiti. Teomann Gnlelen parasnn adn buradan esinlenerek koyduu bilinir. nl punk rock grubu Green Day 1992te kartt Kerplunk albmnde szleri Billie Joe Armstronga ait olan Who Wrote Holden Caulfield? isimli bir paraya yer verdi. Theres a boy who fogs his world and now hes getting lazy Theres no motivation and frustration makes him crazy He makes a plan to take a stand but always ends up sitting. Someone help him up or hes gonna end up quitting Kendi dnyasn karartan bir ocuk var, gitgide tembelleiyor Hevesi kalmad ve hayal krkl onu ldrtyor Ayakta durmay hedefliyor ama her seferinde sonu oturmak Biri ona yardm etsin ya da sonunda pes edecek ngiliz mzik grubu The Divine Comedy 1999da kard A Secret History The Best of The Divine Comedy albmnde Gin Soaked Boy adl parasnn son ksmnda Salingern kitabna atfta bulunmutur. Im the half-truth in the lie Im the why not in the why Im the last roll of the die Im the old school in the tie Im the spirit in the sky Im the catcher in the rye Im the twinkle in her eye Im the jeff goldblum in the fly Yalann iindeki yar gereim

Mzik, edebiyatn baka giyinmi halidir. Hayatn ritmi ve iiri yle bir enerjidir ki yllardan beri onu mzikte ve edebiyatta yakalamaya alrz. Bir kitap bazen bir mzikle deerlenir ya da bir mzik bir kitap yznden ne geer. Modern zamann kendine uygun bireyler yetitirmesine kar iimizdeki isyann en gzel iki enstrmandr mzik ve edebiyat. Kimi kitaplar kimi arklar barndrmtr iinde, kimi arklar kimi kitaplarn efkaryla yazlmtr ve kimi kitaplar kimi arklarn isimleriyle domutur. Ses ile szn birlikteliini vereceimiz bu kede ilk olarak pek ok kiinin vazgeilmez kitab olan avdar Tarlasnda ocuklar ele alyoruz. Yazar Salinger, gizli sakl yazdklar yaymlanr artk diye lmne sevinen hayranlar barndryordu. Hayatn inzivaya ekilerek yaamay semiti ve basndan nefret ediyordu. ekilmi olan son fotoraf kendisini ekerken yakalad kameramana yumruunu sallad andr. Yazd avdar Tarlasnda ocuklar kitab John Lennon' ldren Mark Chapmann cebinden kmtr ve davaya konu olmutur. ABD Holden kfrl ve aykr dilinden dolay bir anti-kahraman olarak grm ve okullarda okutulmasn yasaklamtr. Buna ramen Holden anlattklaryla pek ok insann unutulmaz kitap kahraman olmutur. Eserin mzikle olan balantlarna baktmzda olduka fazla iliki ortaya kyor. Kitabn iinde yer yer Holdenn azndan baz ark isimlerinin ktn gryoruz: Stradlater tra olurken slkla Song of ndiay alp duruyordu. yi slklarn bile zor karaca Song of ndia ya da Slaughter on the Tenth Avenue gibi paralar byle kulak trmalaya trmalaya, bozukdzen ttrmeye a-

J. D. Salinger

Nedenin iindeki neden olmasn Sikkenin yuvarlanndaki son devir Eski moda kravatm Gkteki aym avdar tarlasndaki avcym Gzlerindeki parlt Gklerdeki Jeff Goldblum benim. Billy Joelin We Didnt Start The Fire arks Storm Front albmnn 1949-1989 yllar arasna ksa ve gl atflar yapan bir paradr bu. avdar Tarlasnda ocuklar kitab da bu atfa uramtr. ark yaynland zaman Amerika'da birinci sraya ykseldi. Rosenbergs, h-bomb, Sugar Ray, Panmunjom Brando, the king and i and the catcher in the rye Rosenbergler, atom bombas, Sugar Ray, Panmunjom Brando, kral ve ben ve avdar tarlasnda ocuklar Le Pastie De La Bourgeoisie, Belle and Sebastiann szleri ngilizce ad Franszca olan arks. 3 6 9 Seconds of Light albmnde yer almaktadr. Fransz mzik grubu Indochine, Le Baiser(1990) albmnde Des Fleurs Pour Salinger adl bir paraya yer vermiti. Grld zere mzik ve edebiyat hayatlarmz beslerken birbirlerini de beslemeyi ihmal etmiyorlar. Bu beslenmeden doan eyleri sizlerle paylamaya her hafta devam ederken Holdendan bir alntyla yazy bitirelim; Yemin ederim, ben bir piyanist ya da aktr filan olsaydm ve bu sersemler de benim olaanst biri olduumu dnselerdi, bu durumdan nefret ederdim. Beni alklamalarn bile istemezdim. nsanlar hep yanl eyleri alklyorlar. Ben piyanist olsaydm, gider bir kenefe kapanr, yle alardm.

Ses ile szn birlikteliini vereceimiz bu kede ilk olarak pek ok kiinin vazgeilmez kitab olan avdar Tarlasnda ocuklar ele alyoruz...

22

5 EK M 2012 CUMA

Aydnlk KTAP

ALINTI-TEST

Okuyaca n z blmler hangi yazar n hangi kitab ndan al nt lanm t r?

Tanrlar adildir. Hi kukusuz. Son tahlilde grnen o ki, tanrlarn yasalarn, toplumlar idare eden kiiler dikte ederler; lahi Takdir dncesi insanlardan kar.

... hayatlarn son derece ekilmez bulan insanlar her zaman vardr, ve yapacaklar en iyi eyin baka bir varolu dzlemine geilerini hzlandrmak olduuna inanrlar.

... olduumuz yerde deiliz, sahte bir konumdayz. Doamzdaki bir zaaf yznden, bir durumu varsayyoruz, kendimizi onun iine yerletiriyoruz ve bu yzden de kendimizi ayn anda iki durum iinde buluyoruz, iinden klmas iki kat zor oluyor.

a) George Orwell, 1984 b) Ray Douglas Bradbury, Fahrenheit 451 c) Aldous Huxley, Cesur Yeni Dnya d) Anthony Burgess, Otomatik Portakal e) Frank Herbert, Dune

a) Stephen King, Ruhlar Dkkan b) Jostein Gaarder, Maya c) Martin Suter, Ayn Karanlk Yz d) Bret Easton Ellis, Ay Park e) Neil Gaiman, Mezarlk Kitab

a) Paulo Coelho, Veronika lmek stiyor b) Paul Auster, Hayaletler c) Gabriel Garca Mrquez, Yzyllk Yalnzlk d) Ursula K. Le Guin, Yanlsamalar Kenti e) Umberto Eco, Prag Mezarl

Bu haftan n do ru yan tlar :

BULMACA
SOLDAN SA A 1. (AHMET ... ... ) Resimdeki yazar 2. Kimononun stne tak lan, biimi ve boyutu cinsiyete, ya a, mevkiye ve blgeye gre de i en, bir d mle birle tirilen geni ipek ku ak - Bir aletin, bir arac n veya bir biimin ana izgilerini gsteren izim - Gemi te i lenmi ve mahkemece ispatlan p cezaland r lm olan su 3. Su yosunu - Bir eyi benzerlerinden ay rt etmeye yarayan durum veya e, ay rma - Ho lanma, zevklenme 4. Beyaz - S n r ni an - Eyere al t r lmam binek hayvan - Bir haber ajans 5. Yeryz paras - M s r n plakas - Ekmek 6. Dayan lacak ey, ilke - Yava , a r - Ulusal bir parayla yabanc bir para birimi aras ndaki de i im oran 7. Baryumun simgesi - Tatl bir besin maddesi - Bir gayret nlemi - svirede bir nehir 8. Haber verme - Ut alan kimse - Terbiyumun simgesi 9. Kale duvar - Germanyumun simgesi - nsan n d nme, ak l yrtme, yarg lama ve anlama yeteneklerinin tm 10. Bolluk, varl k ve rahatl k iinde ya ama, gnen - Stanislaw Lemin bir eseri 11. Kur unun simgesi - Kolayca duygulan p incinen, duygulu, hassas - Otlar - ... Gndz Kutbay (ney stad ) 12. Anlam, mana - Doyma, doymu luk - Gney Amerikada s r oban na verilen ad 13. Bir nota - Jpiterin bir uydusu - Tepkili uak Rubidyumun simgesi 14. Platinin simgesi - Trk veren Sendikas Konfederasyonu (k sa) - ok ince gzenekli pamuk, ipek veya sentetik dokumadan yap lm perde - Ak am yeme i 15. Bir damla gzya - Ahlak, huy, karakter - Cennet YUKARIDAN A A IYA 1. Holmiyumun simgesi - akal ba l bir insan grnmndeki M s r tanr s - Prometyumun simgesi - Palladyumun simgesi 2. Eski Trklerde toteme verilen ad - Resimdeki yazar n bir eseri 3. Yabanc bir uzunluk ls birimi - sim - Bir seslenme sz - E ek sesi 4. Garipler - Bir hayvan - Tantal n simgesi 5. al ma, meslek - Radyumun simgesi - Dokumada zgler aras ndan enine geirilen iplik - Bizmutun simgesi 6. Erdem ve meziyette birbiriyle yar ma - nsana al k n, kendisinden yararlan lan hayvan, evcil - Nazi polis rgt 7. Japonyada buda rahibesi - Duman lekesi - D nmenin bilincini belirten Japonca terim 8. Klhanbeyi ba rt s - ... Derek (aktris) 9. A r dereceye varan al kanl klar - Smerlerde su tanr s - Bir cetvel tr 10. Geersiz k lma - Resimdeki yazar n bir eseri - Elyaf ndan ip ve uval yap m nda yararlan lan bir bitki 11. lnn vcudu, ceset - Oturma, oturu - Bedevi Araplar n ba l olan kefiyeyi tutturmakta kullan lan d ml kordon 12. Bir kan grubu - Mezopotamya panteonunda tm tanr lar n babas ve kral olan gk tanr s - Yapma, meydana getirme Argoda esrar 13. Mrekkep kurutma kumu - ... Gler (foto raf ) - Ayn ad ta yanlardan her biri - Bir yzlm birimi 14. Eski in ve Mo ol hkmdarlar na verilen ad - Bir binek hayvan - nsan ya da hayvan vcudunu derisiz, yaln zca kas yap s grlr biimde betimleyen sanat yap t 15. slam dinini korumak veya yaymak amac yla yap lan kutsal sava - ABDnin Illinois kentine ba l bir eyalet - Saz n en kal n teli ya da kiri i

GEEN HAFTANIN ZM

1-(c) 2-(e) 3-(b)