KOCAEL NVERSTES * FEN BLMLER ENSTTS

EML TP BR SESALTI RZGAR TNEL TASARIMI VE

BLGSAYAR DESTEKL SMULASYONU



YKSEK LSANS

Teknik rt. Serhat ENOL




Anabilim Dal: Makina Eitimi
Danman: Yrd.Do.Dr. Ali INAR



KOCAEL, 2006

i




NSZ ve TEEKKR

Son yllarda Trk Otomotiv Sektr byk bir gelime gstermi, dnya otomotiv
retiminde sz sahibi olmaya balamtr . Buna parelel olarak AR-GE almalar da
daha fazla nem kazanmtr

Optimum tat dizayn yapabilmek iin tata etkiyen Aerodinamik kuvvetlerin
hesaplanmas ve llebilmesi gerekmektedir. Bu amala rzgar tneli deneyleri
yaplmaktadr. Buna bal olarak rzgar tneli tasarm ve imalat byk nem
kazanmaktadr.

Bu konuda alma imkan veren ve deerli katklarn esirgemeyen danman hocam
Yrd.Do.Dr. Ali INAR a, bilgilerini paylaan Yrd.Do.Dr. Hasan KARABAY a,
Sakarya niversitesi Makine Mhendislii Blmne ve tm aileme teekkr bor
bilirim.






























ii




NDEKLER

NSZ i
NDEKLER .. ii
EKLLER DZN iv
TABLOLAR DZN .. v
SMGELER vi
ZET.. vii
NGLZCE ZET.....viii
1. GR 1
2. LTERATR ARATIRMASI........... 3
3. RZGAR TNELLER.. 6
3.1. Rzgar Tnellerinin Tarihi Geliimi 6
3.2 Rzgar Tnellerinin Temel Prensibi. 9
3.3 Rzgar Tnellerinin Snflandrlmas. 10
3.3.1 Ak evrimli rzgar tnelleri. 12
3.3.2 Kapal evrimli rzgar tnelleri 13
3.4. Ak ve Kapal evrimli Rzgar Tnellerinin Karlatrlmas14
3.4.1. Ak evrimli rzgar tnellerinin avantajlar 14
3.4.2. Ak evrimli rzgar tnellerinin dezavantajlar.. 15
3.4.3. Kapal evrimli rzgar tnellerinin avantajlar. 15
3.4.4. Kapal evrimli rzgar tnellerinin dezavantajlar 16
3.5. Rzgar Tnelinin Akm Kalitesi ve Akm Kalitesini Etkileyen Faktrler....... 16
3.5.1. Akm kalitesi. 17
3.5.2. Akm kalitesini etkileyen faktrler 17
3.5.3. Deney odasndaki trblans seviyesinin belirlenmesi.. 18
3.6. Rzgar Tnellerinin Genel Tasarm Esaslar.. 19
3.6.1. Deney odas ve akm kalitesi.. 19
3.6.2. Kollektr.. 23
3.6.3. Dinlenme odas 30
3.6.4. Difzr . 38
3.6.5. Fan..... 42
3.7. Rzgar Tnellerinde Enerji Kayplarnn Hesaplanmas. 45
3.7.1. Deney odasndaki kayplar. 46
3.7.2. Kollektrdeki kayplar................. 47
3.7.3. Elek ve bal peteklerindeki kayplar.. 48
3.7.4. Dinlenme odasndaki kayplar..... 48
3.7.5. Difzrdeki kayplar. 48
3.7.6. Tnel g faktr 50
4. EML TP SES ALTI RZGAR TNEL TASARIMI 51
4.1. Deney Odasnn Tasarm. 51
4.2. Kollektr Tasarm.54
4.3. Bal Petei Tasarm........... 56
4.4. Elek Tasarm.57
4.5. Dinlenme Odasnn Tasarm 58
iii
4.6. Difzr Tasarm........... 59
4.7. lave stekler. 62
4.8.Tasarlanan Rzgar Tneli in Enerji Kayplarnn Hesaplanmas... 63
4.8.1. Deney odasndaki enerji kayplarnn hesaplanmas. 63
4.8.2. Kollektrdeki enerji kayplarnn hesaplanmas........... 64
4.8.3. Elek ve bal peteindeki enerji kayplarnn hesaplanmas 64
4.8.4. Dinlenme odasndaki enerji kayplarnn hesaplanmas........... 65
4.8.5. Difzrdeki enerji kayplarnn hesaplanmas.. 65
4.8.6. Toplam enerji kayplarnn hesab ve fan seimi.. 65
5. TASARLANAN RZGAR TNELNN BLGSAYAR DESTEKL
SMLASYONU....... 68
5.1. Modelin Oluturulmas 68
5.2. Simlasyon Sonular ve Deerlendirilmesi....................... 69
6. SONULAR VE NERLER 80
KAYNAKLAR... 82
EKLER84
ZGEM 88
































iv



EKLLER DZN

ekil 3.1 Ak evrimli emmeli tip rzgar tneli - NPL tipi.. 11
ekil 3.2 Ak evrimli flemeli (Blower ) tip rzgar tneli - NPL tipi 11
ekil 3.3 Eksenel Fan....... 13
ekil 3.4 Radyal Fan... 13
ekil 3.5 Kapal evrimli rzgar tneli.. 14
ekil 3.6 Kollektrn ekli..................................................................................... 23
ekil 3.7 Kollektrn daralma oran-hz ilikisi............................... . 24
ekil 3.8. Kollektr daralmasnn Trblans bileenleri zerindeki etkisi26
ekil 3.9 Tipik bir kollektr duvar boyunca hz ve basn dalmlar................... 27
ekil 3.10 Kollektr duvar erisi iin parametreler................................................. 29
ekil 3.11 Bal petei ............................................................................................... 31
ekil 3.12 Bal petei tipleri ve basn kayp katsaylar....................... 32
ekil 3.13 Boluk Oran ......................................................................................... 35
ekil 3.14 Difzr geometrisi ........................................ . 39
ekil 3.15 Srtnme katsaysnn Re saysna bal olarak deiimi ....................... 40
ekil 4.1 Tasarlanan Rzgar Tneli komple grn ( Perspektif 1 ).. 52
ekil 4.2 Tasarlanan Rzgar Tneli komple grn ( Perspektif 2 ).. 53
ekil 4.3 Tasarlanan Rzgar Tneli komple grn ( Yan grn ).... 53
ekil 4.4 Tasarlanan Rzgar Tneli Deney Odas ... 54
ekil 4.5 Kollektr parametreleri. 55
ekil 4.6 Tasarlanan Rzgar Tneli Kollektr .. 56
ekil 4.7 Tasarlanan Rzgar Tneli Bal Petei ... 57
ekil 4.8. Tasarlanan Rzgar Tneli Elek . 58
ekil 4.9 Tasarlanan Rzgar Tneli Dinlenme Odas .. 59
ekil 4.10 Tasarlanan Rzgar Tneli Difzr 61
ekil 4.11 Tasarlanan Rzgar Tneli Giri Az .............. 63
ekil 5.1 Rzgar tneli giriinden itibaren referans noktalar...................... 70
ekil 5.2 Rzgar Tneli giriinden itibaren Statik basn dalm.. 71
ekil 5.3 Rzgar tneli giri referans noktasndaki hz dalm.. 72
ekil 5.4 Rzgar tneli k blgesindeki (eksenel) hz dalm 73
ekil 5.5 Rzgar Tneli giri ve kndaki hz dalm. 74
ekil 5.6 Tasarlanan rzgar tneli Mach Says deiimi. 75
ekil 5.7 Rzgar tneli boyunca hz deiimi.. 76
ekil 5.8 Rzgar tneli boyunca Statik Basn deiimi. 77
ekil 5.9 Rzgar tneli boyunca akm izgileri .. 78
ekil 5.10 Rzgar tneli boyunca Trblans Kinetik Enerji deiimi.. 79








v



TABLOLAR DZN

Tablo 3.1. Fan kanatlar ile tnel duvar arasndaki mesafe43
Tablo 4.1. Rzgar tneli kayplar...65








































vi




SMGELER

A
0
: Deney Odas Giri Kesit Alan
A : Akm Saptrma Katsays
C
d
: Srtnme Katsays
C
f
: Yerel Srtnme Katsays
: evre Uzunluu
d : Elek Tel ap
D
h
: Hidrolik ap
g : Yerekimi vmesi
H : Manometredeki sv ykseklii
K : Basn Drme Katsays
k : Dzeltme Faktr
M : Elek Tel Gzenek Genilii
M
a
: Mach Says
n : Daralma / Genileme Oran
P : G
P
T
: Rzgar Tnelinin Toplam Gc
P
d
: Toplam Basn
P
s
: Statik Basn
r : Difzr k Yarap
Re : Reynolds Says
r
x
: X Mesafesine Bal Yarap
t : Zaman
T
f
: Trblans Faktr
V
ort
: Ortalama Hz

: Trblans Derecesi ( %)
: Havann Younluu
q
d
: Dinamik Basn
: Boluk Oran
: Kinematik Viskozite
u : Hz Farkllklar
: Genileme as
: Verim

:
Difzr Giri / k Alanlar

: Tnel G Faktr
W : Fan Motor Gc
Q
f
: Fan Debisi

f
: Fann Asal Hz

b
: Bal przllk deeri




vii



EML TP BR SESALTI RZGAR TNEL TASARIMI VE
BLGSAYAR DESTEKL SMLASYONU

Serhat ENOL

Anahtar Kelimeler: Rzgar Tneli, Emili tip, Sesalt, Tasarm, Simulasyon

zet: Bu tez almasnda tat aerodinamii uygulamalarnda nemi ok byk olan
rzgar tnellerinin tipleri, alma prensipleri, rzgar tnelini oluturan blmlerin
tasarm ve imalat esaslar hakknda bilgi verilerek emili tip ses alt ak devreli bir
rzgar tnelinin tasarm ve simulasyonu yaplmtr.

Ayrca rzgar tnellerinin tarihsel geliimleri, farkl deney tipleri ve ihtiyalara gre
dizayn edilen rzgar tneli tipleri, bunlarn birbirlerine gre avantaj ve
dezavantajlar, ideal bir rzgar tnelinin sahip olmas gereken akm zellikleri,
nitelikleri ve bunu etkileyen faktrler de ele alnmtr. Rzgar tnelini oluturan
elemanlarn ayr ayr tasarm ve imalatna ynelik kriterler ortaya konmu ve bu
elemanlarda meydana gelen enerji kayplar incelenmitir.

0.5 x 0.5 m
2
kesitli deney odas ebatlarna sahip bir emili tip ses alt rzgar tneli
tasarlanm ve bu tnelin enerji kayplar hesaplanmtr. Tasarlanan rzgar tneli
elemanlarndan kollektrn geometrisi MS-EXCEL program kullanlarak
oluturulmu, bu geometri kullanlarak kollektrn kat modeli SOLIDWORKS
programnda izilmitir.

Tasarlanan rzgar tneli iersindeki ak, FLUENT yazlm kullanlarak
modellenmi ve deiik blmlerindeki basn ve hz dalmlar bilgisayar
ortamnda incelenmitir. Elde edilen sonular yorumlanarak tasarlanan rzgar
tnelinin eksik ynleri tespit edilmitir.















viii




SUCTION TYPE SUBSONIC WIND TUNNEL DESIGN AND COMPUTER
AIDED SIMULATION

Serhat ENOL

Keywords: Wind Tunnel, Suction Type, Subsonic, Design, Simulation

Abstract: In this study, a suction type, subsonic, open-circuit wind tunnel has been
designed and simulated by given information about the types of wind tunnels that
have great importance on vehicle aerodynamics, their working-principles and its
construction and production parts.
.
In addition, in this study, historical developments of wind tunnels, different
experiments and wind tunnel types, their advantages and disadvantages, the flow
quality that should be on an ideal wind tunnel and the factors that effect the flow
quality have been discussed. The elements which constitute wind tunnel have been
put forward separately towards design and production. Calculation methods of losses
that occur on those elements have been analyzed.

Suction type, subsonic, wind tunnel which has an experiment room sized in 0,5 x 0,5
m
2
has been designed and energy losses of this tunnel have been calculated. The
geometry of contraction cone within designed wind tunnel components, is created
via EXCEL software programmes. Using this geometry, the solid model of
contraction cone is drawn in solidworks software program.

The air flow inside the wind tunnel has been modelled through computer aided
simulation software which name is FLUENT. The pressure and velocity dispersions
of wind tunnel have been investigated and revised according to this result.








1



1. GR

Gnmzde farkl disiplinlerde yaplan almalarda teorik bilgilerin yannda
deneysel uygulamalar da ok nemlidir. Teorik olarak hesaplanan deerlerin gerek
deerler ile ne derece uyutuunun kontrol ancak deney yapmakla mmkndr.
zellikle aerodinamik ve akkanlar mekanii konularnda yaplan almalarda
deneysel uygulamalar yaparak son derece karmak ve anlalmas g olan
problemlerin zmnde somut iyiletirme ve yenilikler kaydedilebilir. Bu
nedenlerden dolay rzgar tnelleri gemiten gnmze aerodinamik ve akkanlar
mekanii konularnda alma yapan aratrmaclar iin temel deney laboratuar
nitelii tamaktadr.

Yirminci yzyln balarndan itibaren gnmze kadar zellikle havaclk, uzay
teknolojisi, otomotiv ve inaat alannda meydana gelen hzl gelimeler, hava
iersinde hareket eden veya hava akmna maruz kalan cisim zerinde meydana gelen
aerodinamik kuvvet ve momentlerin bykl ve zelliklerinin incelenmesi, cismin
geometrik eklinden kaynaklanan dier etkiler, bu etkilerden dolay meydana gelen
akm tipleri, snr tabaka oluumu ksaca gerek atmosfer koullarnda cismin maruz
kald tm etkilerin laboratuar ortamnda rzgar tnelleri kullanlarak
incelenebilmesini gerektirmektedir. zetle hava ve kara tatlarnn, binalarn ve
kprlerin tasarm ve imalatnda rzgar tneli deneyleri vazgeilmez bir unsurdur.

Rzgar tnellerine duyulan ihtiya, bu gerelerin tasarm, iletimi ve kullanm
konularnn da her zaman n planda tutulmasna neden olmutur. Nitekim, yaplan
ok saydaki almann sonucunda bu konuya ilikin bir ok temel kitap ortaya
km ve yzlerce makale yaynlanmtr.

lkemizde hava ve kara tatlar retimine ilginin 1974 l yllardan itibaren
hzlanmasyla birlikte rzgar tneli tasarm ve imalat konusu da bir ihtiya olarak
2
ortaya km ve bu konuda az da olsa Trke yayn grlmeye balanmtr. Yerli
yaynlar arasnda Erim ve di. ( 1980 ), nan ve di. (2003) saylabilir.

Bu tez almasnda, Kocaeli niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Otomotiv
retmenlii blmnde kurulmas dnlen dk hzl, ak devreli bir rzgar
tnelinin tasarm ve simulasyonu yaplmtr. Buna ilave olarak rzgar tnellerinin
tasarm konusunda Trke literatre katk salayacak bir alma olmas da
hedeflenmitir. Bu amala Blm 3 de rzgar tnellerinin tarihi geliimi, tipleri,
karlatrlmas, hava akm kalitesini etkileyen faktrler, rzgar tneli elemanlarnn
neler olduu, rzgar tneli elemanlarnn genel tasarm prensipleri ve rzgar
tnellerinde enerji kayplarnn hesaplanmas zerinde durulmutur. Blm 4 te
tasarm aamasndaki rzgar tneli elemanlarnn tasarmna ilikin hesaplamalar,
elemanlarn kat model izim ve teknik resimleri ve bu elemanlarndan kaynaklanan
enerji kayplarnn hesaplama yntemlerine yer verilmitir. Blm 5 te ise Kocaeli
niversitesi Teknik Eitim Fakltesinde kurulmak zere tasarlanan emili tip ak
evrimli ses alt rzgar tneli iersindeki hava aknn FLUENT program
kullanlarak yaplan simulasyonlarna ve bu simulasyonlara ilikin sonularn
analizine yer verilmitir.















3



2. LTERATR ARATIRMASI

20. Yzyln balarndan itibaren Havaclk sektrnn gelimesiyle birlikte Rzgar
tnellerinde de yeni teknolojiler ortaya km ve buna bal olarak eitli
almalar yaplmtr.

nan (2003 ), yapm olduu almada ok amal, dk hzl, ak evrimli, 32 x
32 cm
2
kesitli deney odasna sahip bir rzgar tnelinin tasarmn ve imalatn
yapmtr. Sonraki aamalarda Hot Wire Anomometer ile deney odas iersinde farkl
noktalarda ve dzlemlerde trblans, hz, toplam ve statik basn lmleri
yapmtr. lave olarak farkl deney hzlarnda, farkl Reynolds saylarnda ve farkl
jet yar kalnlklarnda dairesel jet ak ve koni ilaveli ak lmleri yapmtr.

nan ve di. (2003), ayn yl yaynladklar ok Amal Ses Alt Dk Hzl Hava
Tneli Tasarm, malat ve Hz alkant lmleri adl makalede dk hzl emili
tip ak evrimli bir rzgar tnelinin tasarm esaslarn ortaya koymu, imalat
aamasnda ilem basamaklarn ve dikkat edilmesi gereken noktalar aklamlardr.
Yaptklar bu alma Trke literatrdeki rzgar tneli zerine yaplan en kapsaml
almalardan birisi saylmaktadr.

Bradshaw (1979), dnyada rzgar tneli teknolojileri konusunda almalar yapan en
nemli bilim adamlarndan birisidir. 1979 ylnda Mehta, R. D. ile beraber
yaynladklar Design rules for small low speed wind tunnels adl makalede rzgar
tnellerinin g kayna olan fanlar incelemi, eksenel ve blower tip fanlarn
birbirlerine kar stnlkleri, kayp katsaylar, kapal ve ak evrimli rzgar tneli
bal petei ve elek tasarm esaslar zerine almlardr. lave olarak rzgar tneli
deney odasna pencere alrken dikkat edilmesi gereken hususlarn ne olduu ve
akm grntleme deneylerinin incelikleri zerine pratik deneysel bilgiler sunmutur.

4
Craig (1986), almasnda dk hzl rzgar tnellerini, deneylerde kullanlan
pitot statik tp, digiquartz ve betz manometresini incelemi ve kalibrasyonlarna
ilikin bilgiler sunmutur. lave olarak basn lmleri esnasnda sk yaplan hatalar
ve tnel kalibrasyon faktrnn hesap yntemlerini ortaya koymutur.

Edward ve Norton (1976), almalarnda rzgar tneli fan pervaneleri tasarmna
ilikin kurallar ortaya koymutur. Kapal devre rzgar tnellerinde kullanlan
turning vanes ( akm dndrme keleri ) tasarmna ilikin tasarm parametrelerini
incelemitir.

Knight ve di. (1979), dey deney odal rzgar tneli tasarlayp imal ederek bu tip
bir tnele ilikin tasarm ve imalat esaslarn ortaya koymulardr.

Lindgren ve di. (2002), yaynladklar makalelerinde 05 x 0.75 x 4.2 m ebatlarnda
tasarladklar ve Stokholm de imal ettikleri dk hzl ( V
max
= 48 m/sn) rzgar
tnelinin kalibrasyonuna ait teknik verileri elde etmilerdir. Buna gre imal ettikleri
rzgar tnelinde Reynolds says 205000 civarndadr. Deney odasndaki trblans
younluu %0.04 civarnda ve deney odas iersindeki hzda meydana gelecek
deiimler ihmal edilebilecek kadar kk kalmaktadr. Ayrca aratrmaclar
modern rzgar tnelleri hakknda geni bir bilgi sunmu, rzgar tneli tasarmna
ilikin tm kriterleri ortaya koymulardr.

Kaya (2003), almasnda Hava Harp Okulu Aerodinamik Laboratuvarnda bulunan
ses alt rzgar tnelini tantm, yerine yaplmas dnlen ok amal ses alt emili
tip rzgar tnelinin tasarm ve imalat esaslarn tanmlam, gerekli olan fan gc ve
rzgar tneli bileenlerinde oluan enerji kayplarn hesaplamtr.

Anderson (1989), almasnda ses st akm hzlarnda ( spersonic flow ) hareket
eden hava aralarnn ve roketlerin test edildii kk kesitli deney odasna sahip
yksek hz rzgar tnelinde farkl kanat modellerinde ve farkl hcum alarnda
yaplan deneylerde bulunan aerodinamik kuvvetlerin analizini yapmtr.

5
Bradshaw (1965), rzgar tnellerinde snr tabaka akmlarnn oluumunu incelemi
olup akm dzensizliine yol amadan snr tabaka etkisinin elimine edilmesi
yntemlerini aklamtr.

Batill ve di. (1986), emili tip rzgar tnellerinde fan tarafndan oluturulan vakum
etkisini incelemi ve bu etkiden dolay ortaya kan snr tabaka akmlarndaki enerji
kayplarn hesaplamtr.

Bradshaw (1968), rzgar tneli bileenlerinin tasarm formlleri zerinde durmutur.
Rzgar tneli dzeltme faktrnn hesaplanmasna ynelik bantlar incelemitir.

Gorlin and Slezinger (1966), rzgar tneli tipleri, bileenleri, yaplan deney tipleri ve
rzgar tneli bileenlerinin imalat ve montaj konularnda aklayc bilgiler
sunmutur.

Peremeci (2003), rzgar tneli alma prensipleri, rzgar tnelinin bileenlerini ve
tasarm esaslarn belirtmitir. Ayrca rzgar tnellerinde yaplan basn, hz, kuvvet
ve moment lm deneylerinin yapl tekniklerini ortaya koymutur.

Punkhurst ve Holder (1952), rzgar tneli deneylerinin yaplna, kullanlan balans
tiplerine ve kuvvet-moment hesaplamalarna deinmilerdir.

Rae ve Pope (1984), yaynladklar kitaplarnda rzgar tnellerinin kullanm
amalar, tipleri, bileenleri, yaplan deney tipleri, kullanlan balans tipleri ve rzgar
tnellerinin tarihi geliimi konularnda temel bilgiler sunmulardr.

Erim ve di. (1980), rzgar tneli giri hzna bal olarak deney odasnda oluan hz
profillerini incelemilerdir.





6



3. RZGAR TNELLER

3.1. Rzgar Tnellerinin Tarihi Geliimi

Otomotiv sektrnde bir otomobilin tasarm ve retimi uzun ve masrafl bir itir.
Gerek ilk prototipler hazrlanrken gerekse de yol testleri yaplrken gz nnde
bulundurulmas gereken pek ok etken vardr. Bu etkenlerden en nemli olanlarndan
bir tanesi de otomobilin aerodinamik yapsdr.

Tasarm aamasndaki tat modelleri rzgar tnelinde denenirler ve bu deneyler
tatmin edici bir tasarma ulamakta hayati bir rol oynarlar. Bir rzgar tnelinde
modeller zerinde deneyler yaparak tatn hava iersindeki davran anlalabilir.
Hatta tatn paralar rnein spoiler, n kaput vb.. paralar zerinde yaplan
deneyler daha da nemlidir. Ayrca tasarlanan modeller zerinde yaplan
deiikliklerle birlikte yine bu tnellerde deneylere tabi tutularak farkl tasarmlarn
tat performansna etkileri aratrlr.

Rzgar tnellerinde model sabitlenmi tutularak hava hareketinin model zerindeki
etkileri llebilir. Ayrca model farkl alarda sabit konumlandrlp hava akmna
kar nasl davrand grlebilir. Ancak deney sonularna gvenilebilmesi iin
tnelin yapmna zen gsterilmelidir. Deney odas boyunca hava basncndaki
deiim mmkn olduu kadar kk olmal ve havann hz doru olarak
bilinmelidir. Tnelin duvarlar civarnda baz snr tabaka etkileri olacandan deney
odasnda kullanlacak modelin bykl, deney odas geniliinin yars ile drtte
arasnda bir deerde almak uygun bir yaklam olacaktr. (Mehta ve Bradshaw,
1979) Ayrca trblans younluunun artmamas iin rzgar tnelinin kurulduu
ortamda emi ksmnda en az 1 metre, fleme tarafnda ise en az 2 metre boluk
braklmaldr. (Rae ve Pope, 1984)

7
lk rzgar tnelinin yapl 19. yzyln sonlarna kadar dayanmaktadr. Bu rzgar
tneli kare kesitli ve bir ucunda emici pervane bulunan dorusal borudan ibarettir.
Nitekim Wright kardeler tasarladklar ilk uan tm paralarnn modellerinin bu
tip bir tnelde denemilerdir. Gnmzde ise eitli lkelerde, bir ou son derece
yksek akm kalitesine sahip elektronik lm cihazlaryla donatlm ok eitli
rzgar tnelleri bulunmaktadr. Bu tneller tat tasarmnda ve aerodinamiin ilgi
alanna giren baka konularda ok sk bir ekilde kullanlmaktadr.

lk rzgar tneli Francis Wenham tarafndan 1871 ylnda Greenwich (ngiltere) te
imal edilmi ve kullanlmtr.

Francis Wenham, imal ettii bu flemeli tip ufak tnelde deney odasna yerletirdii
model zerindeki kaldrma ve srkleme kuvvetlerini incelemitir. Francis Wenham
dan 13 yl sonra 1884 ylnda Horatio F. Philips tarafndan ncekinden farkl olarak
deney odasndan sonraki blme nozul yerletirilmi olan baka bir tnel yine
ngiltere de imal edilmitir. Bununla birlikte 1890 ile 1900 yllar arasnda birok
lkede ilk defa rzgar tnelleri tasarlanmaya balamtr. Rusyadaki ilk tnel 1891
ylnda Nikolai Joukovski tarafndan Moskova niversitesinde, Avusturya daki ilk
tnel 1893 ylnda Ludwig Mach tarafndan, A.B.D. deki ilk tnel 1896 ylnda
Alfred J. Wells tarafndan Massachusetts Institute of technology ( MIT ) de imal
edilmitir.

Rzgar tnellerindeki asl gelime ise 1900 l yllardan itibaren artan bir ivme ile
balamtr. 1901 ylnda Wright kardeler imal ettikleri rzgar tneli ile yaptklar
deneylerde hatal sonular elde etse de bu tnelden esinlenerek tasarladklar 1.8
metre uzunluundaki 40 cm x 40 cm
2
kesitli deney odasna sahip kare kesitli rzgar
tneli daha sonraki almalarna esas tekil etmitir. Wright kardeler bu tnele
monte ettikleri lme aletleri yardmyla tamann srklemeye orann da
hesaplamlardr. Wilbur ve Orwille ayn aparatlar kullanarak Eyll 1901 ve
Austos 1902 tarihleri arasnda 200 farkl kanat profili zerinde almalar
yapmlardr. Ardndan elde edilen sonular uygun bir uan tasarlanmasnda esas
tekil etmitir. Bu almalar neticesinde rzgar tnellerinin nemi daha iyi
8
anlalm ve sz konusu tarihler aerodinamik alannda bir dnm noktas olarak
adlandrlmtr.

1930 lu yllara kadar rzgar tnellerinin bir ok lkede kullanm yaygnlam ve
zellikle NASA nn almalaryla nemli admlar atlmtr. Bu tarihlerde ses alt
rzgar tnelinin ebatlar da olduka artmtr. yle ki NASA 1931 de ilk defa yapm
maliyeti milyon dolarlar bulan 9 m x 18 m ebatlarnda oval deney odas olan 57.6
m/sn hza sahip tnelini imal etmitir. Ardndan da halen dnyadaki en byk rzgar
tneli olma zelliini gnmzde de koruyan 12 m x 24 m ebatlarnda 118.5 m /sn
hza sahip Kaliforniya daki Ames Aeronautical Labrotary de kurulmutur.

Uaklarn hzlar ve performanslarndaki art ile birlikte yksek hzlarda alan
rzgar tnellerine ihtiya duyulmu ve yine NASA tarafndan bu konuyla ilgili
deiik almalar yaplmtr. NASA 1927 ylnda 2.4 metre ebadndaki deney
odasnda 342 m/sn hz retebilen ilk yksek hzl rzgar tnelini imal etmitir. 1941
ylnda ise Ames Aeronautical Laboratory de 4.8 metre boyutunda deney odasna
sahip 304 m/sn hz retebilen rzgar tneli imal edilmitir.

1940 l yllarda V-2 roketlerinin havaclk teknolojisinde kullanlmaya
balanmasyla birlikte spersonik tneller nem kazanmaya balamtr.
Aerodinamik deneylerinde kullanlmak zere spersonik rzgar tneli ilk defa 1930
ylnda Almanya da Dr. Busemann tarafndan gelitirilmekle birlikte gerek
anlamda ilk defa Theodore Von Karman tarafndan 1944 ylnda California Institute
of Technology de ( CIT ) dizayn edilmi ve Aberdeen Marylan de Army Ballistics
Research Labrotary de (ABRL ) kurulmutur. Yine ayn yllarda ktalararas balistik
fzelerin gndeme gelmesiyle hipersonik rzgar tnelleri ( M >5 ) gelitirilmi ve 28
cm ebatlarnda kare kesitli deney odasna sahip ve 7 Mach hz retebilen ilk
spersonik rzgar tneli 1947 ylnda NASA tarafndan Langley de kurulmutur.

1974 ylndaki petrol krizinden sonra tm dnyada tat tasarm ve imalatnda yakt
tketimi kriteri olduka nem kazanmtr. Tatlarn aerodinamik direnlerini
azaltmak iin daha kk ebatlarda ve daha yuvarlak hatlara sahip tatlar piyasaya
9
hakim olmaya balamtr. Bu sebeple zellikle uzakdoulu otomotiv firmalar
rzgar tneli testlerine ve rzgar tneli imalatna byk nem vermilerdir.

Tarihi geliiminden de anlalabilecei gibi teknolojinin gelimesine parelel olarak
rzgar tnelleri ile ilgili almalar da devam etmektedir. Ama gerek atmosfer
koullarnda hareket eden tat imal edilmeden nce rzgar tnellerinde yaplacak
test sonularna gre tasarm yapmaktr. Bu nedenle rzgar tnellerinde geree en
yakn ortam elde edilene kadar bu gelimeler devam edecektir.

3.2. Rzgar Tnellerinin Temel Prensibi

Aerodinamik prensipleri genel olarak aerodinamik olayn, ou zaman hareketsiz
atmosfer ierisinde hareket etmekte olan uak veya benzeri bir cisim ile karmza
kt grlr. Bununla birlikte atmosferin rzgar hareketlerini de dikkate almak
gerekir. zellikle rzgar trbini, binalar, asma kprler vb. yaplar iinde
aerodinamik olayda rzgar hareketlerinin cismin hareketinden daha nemli olduu
aktr.Sz edilen btn bu olaylarn bir deney ortamnda benzerinin yaratlmasna
gelince, bunun atmosfer iersinde gerekletirilmesi genel olarak zordur. Bu
bakmdan rzgar tneli ad verilen deney dzeneklerine bavurulur.

Rzgar tnellerinde benzeim iki yntem ile yaplr. Bunlar direkt ve endirekt
yntemlerdir. Modeli hareket ettirerek sonuca ulamak direkt yntem, modeli sabit
tutup akkan hareket ettirerek sonuca ulamak ters (endirekt) yntem olarak
adlandrlabilir. Direkt yntemlerle aratrma ve deney yapmak olduka maliyetli ve
zordur. Bu yntemde model dnen bir makinenin koluna monte edilerek kolla
birlikte dnmektedir. Kola bal modelin hz kolu dndren modelin hzna baldr.
Bu tr dzeneklerde istenilen artlar elde etmek her zaman mmkn olmayabilir. Bu
nedenle genellikle zel artlar ve problemler sz konusu olduunda bu tip dzenekler
tercih edilebilir.

Daha kolay olan ikinci yntemde (endirekt) model sabit tutulup zerine devaml
akm gnderilerek sonu elde etmek daha pratik ve kolaydr, (Gorlin ve Slezinger,
1966). Nitekim modern tnellerde bu ters yntem tercih edilir. Yani model sabit
10
tutularak bir fan yardmyla akma hareket kazandrlr ve deney odasnda geree
uygun akm artlar salanarak deneyler yaplr. Rzgar tnellerine monte edilen
lm aletleri yardmyla sonular elde edilebilir. Bu yolla modelin etrafnda
meydana gelen akm iersindeki birok olay incelenmektedir. Rzgar tnellerinde
yaplan deney ve aratrmalar neticesinde elde edilen sonular teknolojinin bir ok
alannda kullanlmaktadr.

3.3. Rzgar Tnellerinin Snflandrlmas

Rzgar tnelleri kullanm amalar da gz nne alnarak hava akm hznn
byklne ve dizayn ekline dikkat edilerek snflandrlabilirler. Hava akmnn
hzn dikkate alnarak rzgar tnelleri, Mach Says olarak ifade edilen katsayya
bal olarak dizayn edilebilirler. Mach saysn u ekilde ifade edebiliriz;

Ma =
ses
a
V
V

Ma : Mach Says
V
a
: Hava Akm Hz
V
ses
: Ses Hz
Ma > 1 Ses st akm hz
Ma < 1 Ses alt akm hz
olarak tanmlanr.

Ses alt rzgar tnelleri (maksimum Mach Says 0.4' e kadar akm sktrlamaz
kabul edilir), transonik rzgar tnelleri (maksimum Mach Says 1.3' e kadar),
spersonik rzgar tunelleri (maksimum Mach Says 4,0-5.0' a kadar), hipersonik
rzgar tnelleri (maksimum Mach Says 5.0 ve daha yksek) olarak
snflandrlabilirler (Rae ve Pope, 1984).

Deney odas, rzgar tnellerinin karakteristik zelliklerini belirleyen nemli
elemanlardan birisi olduu iin dizayn ekli de ok byk nem tamaktadr. Bu
nedenle deney odasnn dizayn ekline baklarak rzgar tnellerini kapal deney odal
ve ak deney odal rzgar tnelleri olarak baka bir snflandrma yapmak
11
mmkndr.

Kapal deney odal rzgar tnellerinde deney odasndaki basncn atmosfer
basncndan daha dk olmas nedeniyle, modeli tayan elemanlarn deney odasna
girdii yerlerde atmosferden tnel ierisine doru bir hava akm meydana gelir. Bu
durumda ise deney odasnda istenen akm kalitesi bozulacak, modele etki eden
aerodinamik kuvvetlerin doru sonularla bulunmas gleecektir.

Rzgar tnelleri ak evrimli ve kapal evrimli olmak zere temel iki tipte
snflandrlmtr. Bununla birlikte ak evrimli rzgar tnelleri de NPL tipi (
National Physical Labratory ) ak evrimli ve kapal deney odal rzgar tnelleri
(ekil 3.1., 3.2. ); Eiffel tipi ak evrimli ve ak deney odal rzgar tnelleri olarak
adlandrlr. te yandan ak evrimli rzgar tnelleri fan tipine gre flemeli ve
emmeli olarak ta ayrlabilirler.


ekil 3.1 Ak evrimli emmeli tip rzgar tneli - NPL tipi
(Rae ve Pope, 1984)



ekil 3.2 Ak evrimli flemeli (Blower ) tip rzgar tneli - NPL tipi
(Rae ve Pope, 1984)

Eiffel tipi deney odalarnda modelin yerletirilmesi ve alann daha rahat hareket
12
edebilmesi mmkndr. te yandan duvar etkisi de daha az olacaktr. Ancak buna
ramen deney odasndaki hz dalm kapal deney odasndaki hz dalmna oranla
daha az niformdur. Bu da %50 orannda basn kaybna sebep olur. (Rae ve Pope,
1984) Kapal evrimli rzgar tnelleri Alman bilim adam Prandtl' n ve kapal
evrimli rzgar tnelinin ilk yerletirildii niversite olan Gttingen'in isimlerinden
esinlenerek Prandtl veya Gttingen tipi rzgar tnelleri olarak da bilinirler.

Bu almada daha ok ses alt rzgar tnelleri zerinde durulacandan devam eden
blmlerde bu tip rzgar tnellerinin dizayn asndan snflandrlmasndan
bahsedilecektir.

3.3.1. Ak evrimli rzgar tnelleri

Ak evrimli rzgar tnellerinde deney artlarnn olumas iin gerekli olan hava
atmosferden temin edilir ve tekrar atmosfere verilir. Tnelin ierisinde hava aknn
salanmas iin fan kullanlr. Ak evrimli rzgar tnelleri hava aknn
salanmas iin iki ekilde dizayn edilebilirler. Birincisi fan ve motorun deney
odasndan nce yerletirildii flemeli tip (blower-type) (ekil 3.2) ikincisi ise hava
aknn deney odasndan sonraki bir blme yerletirilmi bir fan tarafndan
saland emmeli tiptir (suction-type) (ekil 3.1). (Rae ve Pope, 1984) ki tnelde
de atmosferden rzgar tneline giren havann hz kollektrn (daralma konisi) ak
ynnde daralan geometrik yaps nedeniyle artar ve deney odasnn giriinde
maksimum seviyeye ular. Deney odasnda akm kalitesinin iyi olabilmesi iin
kollektrn geometrik yaps uygun ekilde tasarlanmaldr.

Emmeli tip rzgar tnelinde atmosferden emilen hava deney odasndan sonra kinetik
enerjiyi basn enerjisine dntrmek amacyla akm ynnde kesit alan
genileyecek ekilde tasarlanan difzre, buradan da tnelin sonuna yerletirilen ve
devri deitirilmek suretiyle akm hznn ayarlanmasn da salayan eksenel fan
vastasyla dar atlmaktadr. Atmosferden alnan havann deney odasna flenerek
verildii flemeli tip (blower- type) rzgar tnellerinde eksenel fan (ekil 3.3)
yerine radyal fan (ekil 3.4) kullanlr ve tnelin giriine monte edilir.
13

ekil 3.3 Eksenel Fan ekil 3.4 Radyal Fan
(http://www.hq.nasa.gov) (http://www.hq.nasa.gov)



Ak evrimli rzgar tneli dizayn edilirken deney odasnn boyutu iyi
belirlenmelidir. Zira tnelin boyu genel olarak deney odasnn boyutunun 20 kat
kadar olmaktadr. Bu nedenle deney odas kesit alan 1 m' yi geen rzgar tnelleri
pratikte pek de kullanl olmamaktadr (Rae ve Pope, 1984).

3.3.2. Kapal evrimli rzgar tnelleri

Kapal evrimli rzgar tnelinde hava tekrar atmosfere verilmez. Baka bir deyile
ak devre rzgar tnellerinde darya verilen hava, kapal devre rzgar tnellerinde
baka bir kanalla kontroll bir ekilde tekrar giri ksmna verilir (Bradshaw, P.,
1965). Ayn hava rzgar tneli alt mddete kullanlr. Bu nedenle ak
evrimli rzgar tnellerindeki gibi atmosfere atlan havann kinetik enerjisinden
dolay meydana gelen kayplar sz konusu olmamakta birlikte kelerdeki 90 lik
yn deitirmeler esnasnda bir miktar kayp olur (ekil 3.5).
14

ekil 3.5. Kapal evrimli rzgar tneli
(http://www.aerolab.com )

3.4.Ak ve Kapal evrimli Rzgar Tnellerinin Karlatrlmas

Her ne kadar ak evrimli veya kapal evrimli rzgar tnellerinin birbirlerine kar
stnlk salad durumlar sz konusu olsa da kullanm sahalar ve amalar farkl
olduu iin tamamen birini dierine tercih etmek doru olmayacaktr. Bu nedenle
ak ve kapal evrimli rzgar tnellerinin avantaj ve dezavantajlarndan bahsetmek
daha doru bir yaklam olacaktr.

3.4.1. Ak evrimli rzgar tnellerinin avantajlar

i. Ak evrimli rzgar tnellerinin imalat maliyeti dk olduu gibi imalat da
nispeten daha kolaydr. Ak evrimli bir rzgar tnelinin bir ok eleman ebatlarna
da bal olarak laboratuar ortamnda imal edilebilir ve kolayca monte edilebilir.
ii. Akm grntleme deneylerinden sonra, bu tr deneylerde kullanlan malzemeden
dolay rzgar tneli elemanlarnn zerinde yapan ve/veya biriken, akmn kalitesini
olumsuz etkileyen toz, kir, ya ve benzeri materyallerin temizlenmesi daha kolaydr.




15
3.4.2. Ak evrimli rzgar tnellerinin dezavantajlar

i. Ak evrimli rzgar tnellerinde akm kalitesini arttrmak iyi bir analiz ve alma
gerektirir. Bu tr rzgar tnellerinde kullanlan hava dorudan atmosferden
saland iin rzgar tnelinin konulduu laboratuarn mekan hacmine bal olarak
rzgar tnelinin deney odasndan nce bir yere daha byk ve daha geni "elek"
yerletirilmesine ihtiya duyulur.
ii. Hava giriinin ve knn dorudan darya ald durumlarda rzgar ve souk
hava da deneyi etkileyebilir.
iii. Sistemde tketilen g fazla, verim ise dktr. Atmosfere atlan akmn miktar
ve hz ile doru orantl artan kinetik enerji de kayp olarak d ortama verilir. Bu
nedenle rzgar tnelinin yksek performansla kullanmn gerektiren kapsaml
aratrma ve testlerde istenen bir hz elde etmek iin daha fazla enerjiye ihtiya
duyulmaktadr ( hz artarsa kayp kinetik enerji de artar ).
iv. Ak evrimli rzgar tnelleri grltl altklar iin iine konulduu
laboratuarn yeri de nem kazanmaktadr. Ayrca deney odasnda istenen akm
artlarn bozmamas asndan dar atlan akmn kendiliinden genileyerek
hznn sfr olmas iin laboratuar duvarlarnn kar basnca sebep olmayacak
ekilde uzak olmas gerekir.

Ak evrimli rzgar tnellerinin avantaj ve dezavantajlar da gz nnde
bulundurularak ak evrimli rzgar tnelleri, maliyetinin dk olmasndan dolay
genellikle yksek performansa gereksinim duyulmad durumlarda niversite
laboratuarlarnda deney yapmak amacyla kullanlr. (Rae ve Pope, 1984)

3.4.3. Kapal evrimli rzgar tnellerinin avantajlar

i. Akmn kalitesini belirlemede nemli faktr olan akm dzgnl ve ortamn
scakl gibi akm artlarn belirlemek ve kontrol etmek daha kolaydr.
ii. Deney odasnda istenen belli bir hz elde etmek iin daha az enerjiye ihtiya
vardr. Az enerji ile yksek hz elde etmek mmkndr
iii. Kapal evrimli rzgar tnelleri daha az grlt kirliliine sebep olurlar.
iv. Ak evrimli tnellere nazaran monte etmek iin daha az yere ihtiya duyulur.
16
3.4.4. Kapal evrimli rzgar tnellerinin dezavantajlar

i. Akm grnrll gibi, rzgar tnelinin zellikle bal petei, elek ve deney odas
gibi blmlerinde yalanma, tozlanma, kirlenme gibi istenmeyen durumlarn
meydana gelmesine neden olan deneyler yapmak risklidir. Rzgar tnelinin bu
blmlerinin sk sk temizlenmesini gerektirir. Kapal evrimli rzgar tnelinde bu
ilem ok zordur. Dolays ile akm artlarnda ve kalitesinde nemli bozulmalarn
meydana gelmesi sz konusudur.
ii. Kapal evrimli rzgar tnelinin bulunduu yerin iklim artlarna da bal olarak,
yksek performans gerektiren ve rzgar tnelinin uzun sre kullanlmasn gerektiren
deney ve almalarn yaplmasnn sz konusu olduu durumlarda havay soutmak
iin bir hava soutucusu (air exchanger) veya ayn amala eitli yntemler
kullanlmaldr.
iii. Kapal evrimli bir rzgar tnelinin imalat maliyeti ak evrimli bir rzgar
tnelinin maliyeti ile kyaslandnda %60-100 gibi bir oranda olduka yksektir.
Kelerde akm karakterinin bozulaca da dikkate alnrsa tnelin imalat ve
kurulmas da olduka zordur.

3.5. Rzgar Tnelinin Akm Kalitesi ve Akm Kalitesini Etkileyen Faktrler

Rzgar tnellerinde yaplan deneylerin baarl olmas iin salanmas gereken ilk
husus, atmosfer ierisinde bir cisim etrafnda meydana gelen aerodinamik olayn bir
benzerinin rzgar tneli deney odas ierisinde bu cismin benzeri bir model etrafnda
yaratlmasdr. Bu da ancak deney odasnda gerek akm koullarna yakn akm
artlarn elde etmekle mmkndr. Aksi halde deneyle incelenen olay gerek olayn
benzeri olmayaca gibi, deney srasnda yaplan lmelerden elde edilen sonular da
gerek cisim zerinde gvenle kullanlamaz. Bu nedenle tasarlanan herhangi bir
rzgar tnelinde gerek artlara yakn zelliklerde bir akm oluturmak iin akm
kalitesini etkileyen faktrleri incelemekte yarar vardr (Gorlin ve Slezinger, 1966).




17
3.5.1. Akm kalitesi

Deney odasndaki akmn kalitesi denince, genel olarak deney odasnda akmn
niform ve paralel olmas ve akmdaki alkant ve trblans seviyesinin dk
olmas kastedilir. ok kaliteli bir rzgar tnelinde deney odasnda modelin olmad
artlarda akm niformluunun ortalama hzn %0.1' i mertebesinde, paralellikten
olan sapmalarn 0.25 derecenin altnda ve trblans seviyesinin de %0.1' in altnda
olmas istenir. Akmn niformluuna sadece deney odasnn dik kesidi ierisinde
baklmaz. Ayrca deney odas ekseni boyunca da bir basn gradyant olumas
istenmez.

Ancak her zaman yukardaki deerleri elde etmek mmkn olamayabilir. Bu
taktirde rzgar tneli daha az kaliteli, kalitesiz eklinde vasflandrlr. Akm
kalitesinin ok iyi olmad baz hallerde bunun deney sonular zerindeki olumsuz
etkileri bir takm dzeltme yntemleriyle giderilmeye allr. rnein akmda
paralellikten 0,25 dereceye kadar olan sapmalar iin herhangi bir dzeltmeye ihtiya
duyulmaz iken, 1 dereceden daha fazla sapma varsa bir dzeltme ihtiyac ortaya
kar.

Akm trblansnn yeterince dk olmamas halinde deneysel olarak incelenen
cisim zerindeki snr tabakann gerek olaydakinden farkl geliecei beklenir.
Akmn niform olmamas halinde hz farkllklarnn kayma gerilmelerine ve
vortisiteye neden olaca ve bunun da model etrafndaki akm alann deitirecei
sylenebilir. Akmn paralel olmamas halinde ise cismin maruz kald akm as
(Hcum as gibi) gerek olaydakinden farkl olacandan model etrafndaki akm
gerek olaydakinden daha farkl geliecektir.

3.5.2. Akm kalitesini etkileyen faktrler

Deney odasndaki akm zellikleri genel olarak rzgar tnelinin geometrik yapsnn
bir sonucudur. Bununla birlikte rzgar tnelinde herhangi bir model var ise, bu
modelin de akm kalitesi zerinde olumsuz bir etkisi beklenebilir.

18
Tnel geometrisinin etkisi kapsamnda ncelikle kollektrn geometrisini belirtmek
gerekir. Kollektr geometrisinin uygun olmamas halinde akmn niform ve
paralellii temin edilemez. Kolektrn akm trblansnn azaltlmas konusunda da
nemli bir etkisi olduu ileri ki blmlerde ayrntl olarak belirtilecektir. Akm
kalitesi zerinde deney odasndan nce yer alan dinlenme odas, bal petei, trblans
elei gibi elemanlarn etkisi olduu gibi, zellikle kapal devreli tnellerde kanaln
ileriki ksmlarnda yer alan keler, ke dzeltici levhalar, difzrler, pervane vb.
gibi btn elemanlarn ve ak devreli rzgar tnellerinde hava giri alnn bir
etkisi vardr. Bunun yannda baz hallerde deney odasndan sonraki elemanlarn
geometrilerinin de akm kalitesi zerinde bir etkisi olabilir. rnein difzrdeki bir
akm ayrlmas, emici pervanedeki bir dzensizlik dolayl olarak akm kalitesine etki
edebilir.

Deney esnasnda modelin deney odasnda sabit tutulmas amacyla kullanlan
tertibatlar da akm kalitesine dorudan etki etmektedir. Modeli tutan bu elemanlar
model kuvvetine ilave kuvvetler dourarak aerodinamik kuvvetlerin lm
sonularna etki edebildikleri gibi, bunlarn zerinde oluabilecek akm ayrlmalar
hem model etrafndaki akm yapsnda olumsuz ynde deiikler meydana getirebilir,
hem de kapal devreli bir tnelde deney odas giriindeki akm kalitesini etkileyebilir.
Rzgar tnellerini oluturan elemanlarn yzeylerinde oluan snr tabaka geliimi ve
zellikle meydana gelebilecek akm ayrlmalar da akm kalitesini etkileyen nemli
parametrelerden birisidir.

3.5.3 Deney odasndaki trblans seviyesinin belirlenmesi

Aktaki trblans seviyesini tayin eden kriter Re (Reynold) saysdr. Normal
artlarda kanal iinde hareket eden bir akkan iin kritik Re says 2300 dr. Bu
deerin altndaki Re saylarnda akn laminer, bu deerin stndeki saylarda da
akn trblansl olduu kabul edilir.

Rzgar tnellerinde ise genellikle kritik Re saysnn ok zerinde allr (Yaklak
1,0 x 10
6
- 2,5 x 10
6
deerleri arasndadr). Bu da gsteriyor ki btn rzgar
tnellerinde ak trblansldr. Bu nedenle akkan hareketine bal olarak trblans
19
derecesinin tespit edilmesi olaylarn daha iyi anlalmas asndan nemlidir.

Trblans u ekilde ifade edebiliriz. Verilen bir noktada trblans, o noktadaki
ortalama hzda meydana gelen sapmalarn karesinin karekknn yine o noktadaki
ortalama hza orandr ( Gorlin ve Slezinger, 1966).
=
ort
V
V

(3.1)
V =

t
0
2
dt V
t
1
(3.2)

Yukardaki ifadelerde , trblans derecesini yzde olarak ifade eder.

V , hzdaki
sapmalarn karelerinin toplamnn karekkdr. t ise hzda meydana gelen en byk
salnm iin geen sreyi ifade eder. Rzgar tnellerinde genellikle ortalama hz
len aletler kullanld iin trblans dzeyi test sonularnn analizi yaplrken
hesaba katlr.

3.6. Rzgar Tnellerinin Genel Tasarm Esaslar

3.6.1. Deney odas ve akm kalitesi

Rzgar tnellerinin tasarm kriterleri rzgar tneli tipine gre nemli bir farkllk
gstermez. nk her trl rzgar tnelinde ortak olan birok ksm bulunmakta
olup bu ksmlarn alma prensipleri ve hesaplama yntemleri ayndr. Bu nedenle
bu blmde ncelikle rzgar tnelleri elemanlarnn tasarmna ait genel bilgiler
verilecektir.

Bir rzgar tnelinin tasarmna balarken ilk nce ne tr deneyler ve lmler
yaplacan, bu deneyler iin genel olarak gerekecek hz rejimini belirlemek gerekir.
Daha sonra tnelin tipine karar verilmelidir. Son adm ise tnel iinde meydana
gelecek kayplarn hesab ve bu kayplar karlayacak fann ve motorun seimi tekil
eder. Bu tespitler yaplrken gz nnde tutulmas gereken bir ok faktr vardr. Ama
20
genel olarak tnelin verimi ve maliyeti zerinde durulur. Bu iki faktr arasnda
uygun bir yaklam yaplr. (Rae ve Pope, 1984)

Rzgar tnellerinde ok eitli tiplerde ve ok farkl amalar iin deneyler
yaplabilmektedir. Bunlar aadaki gibi sralayabiliriz .

a. Kara ve deniz tatlar, Gaz trbini, kompresr, fan ve kanat, pervane, rzgar
trbini, binalar, kprler gibi hava akmna maruz kalan her trl ara ve bunlarn
elemanlar ile ilgili deneyler.
b. Uan bir ara zerine veya bunun bir eleman zerine, dzgn simetrik uu
srasnda veya ini, kalk, dn gibi manevra hareketleri srasnda etkiyen
aerodinamik kuvvetlerin incelenmesi.
c. Laminer, trblansl, geisel snr tabakalar, iz, jet, alak sesalt akm, yksek
sesalt akm, sesst akm, hipersonik akm vb gibi farkl karakterdeki hava
akmlarnn incelenmesi .
d. Aerodinamik kuvvetlerin yap zerinde oluturduu ekil deiimlerinin, yani
aeroelastik olaylarn incelenmesi.

Bu kadar farkl tipteki deneylerin tek bir rzgar tnelinde yaplmas ve bu deneyler
iin gereken btn deney aletlerinin bu tnele yerletirilmesi olduka zordur. Bu
nedenle deiik maksatlar iin deiik tnellerin yaplmas zorunludur. Daha nce de
belirtildii gibi devam eden blmde ses alt rzgar tnellerinin genel dizayn
kriterleri anlatlacak ve daha sonraki blmlerde de bu bilgiler nda bir rzgar
tneli tasarm yaplacaktr.

Deney odas, ierisine modelin konulduu, lmlerin yapld, model etrafnda
meydana gelen aerodinamik olaylarn gzlendii / incelendii blm olup rzgar
tneli tasarmnda byk bir neme sahiptir. Zira tnelin dier elemanlar deney
odasnda istenen kriterleri salayacak ekilde dizayn edilirler. Boyutlandrma
yaplrken deney odasnn ebatlar esas alnarak yaplr. Deney odas rzgar tnelinin
karakteristik zelliklerini belirleyen eleman olduu iin, tnelin dizayn deney
odasnn dizayn ile balar.

21
Deney odasnn ebatlar, akm hz ve gerekli enerji belirlenirken rzgar tnelinde
yaplmas planlanan deney, aratrma, projeler ile maliyet ve rzgar tnelinin
yerletirilecei mekan da dikkate alnr. Maliyet ve tnelin alabilmesi iin gerekli
enerji deney odasnn kesit alanna dorudan bal olduu iin nceden tahmin
edilebilir (Rae ve Pope, 1984).

P =
3
d d
V A
2
1
(3.3 )

Burada P, tnelin gcn; , havann younluunu; A, deney odasnn kesit alann;
V
d
, deney odasndaki havann ak hzn belirtmektedir.

Gerekli enerji ve maliyet deney odasnn kesit alanyla alakal olduu iin deney
odas eklinin enerji kayplar zerinde nemli bir etkisi yoktur. Bu nedenle kesit
eklinin seiminde daha ziyade akm kalitesi ve kullanm kolayl n plana kar.
Deney odas kesit ekli dairesel, eliptik, dikdrtgensel, kare, altgen veya sekizgen
biimli olabilmektedir. Ancak model yerletirilmesine imkan salayacak genilie,
ykseklie ve akm grntleme deneylerinde grnt alnabilmesine uygun duvar
yapsna sahip olmasna dikkat edilmelidir. Deney odas duvarlarnda alp
kapatlabilir pencereler veya paneller, kullanm kolayl ve gvenlii salayaca
iin tavsiye edilir (Mehta ve Bradshaw, 1979). Gemite edinilen tecrbeler, test
edilecek modellerin zelliklerine de bal olmak kaydyla, deney odas kesit
geniliinin ykseklie orannn 0.6 ile 1.7 arasnda olabileceini ortaya koymutur.
( Rae ve Pope, 1984, Gorlin ve Slezinger, 1966)

Deney odasnn boyu, hidrolik apyla ilikilendirilebilir. Deney odas boyu arttka
deney odasndaki akm hznn byklne de bal olmak zere enerji kayplar
artacaktr. Bu bakmdan ok uzun tutulmamasnda fayda vardr. Kald ki, deney
odas boyu hidrolik apn 3-4 katn fazla getii zaman duvarlar zerinde oluan
snr tabaka kalnlnn ar artmasndan dolay difzrde akm ayrlmas riski
olabilir (Bradshaw, 1968). Bununla birlikte, ok ksa bir deney odas da model
nnde niform akm artlarnn oluturulamamas bakmndan uygun olmaz Sonu
olarak deney odas boyu iin tavsiye edilen byklk hidrolik apnn 3 kat
22
civardr. (Punkhurst ve Holder, 1952)

Deney esnasnda meydana gelen aerodinamik olaylarn gzlemlenebilmesi ve akm
grnrl deneylerinde / almalarnda modelin grlebilmesi iin deney
odasnn duvarlarna pencere konulmaldr. Pencere, modelin tamamn grecek
ekilde deney odasnn st, yan, ihtiyaca gre alt duvarlarna yerletirilebilir.

Deney odasnn duvarlarna pencere amak iin deiik malzemeler kullanlabilir.
Burada gvenlik nemlidir. Pencere malzemesi fotoraf ekmeye uygun olmal ve
lazer na maruz kaldnda bozulmalar minimum seviyede olmaldr. Baz
malzemeler fotoraf nn ssna dayanamayarak krlmaktadr. Bu nedenle
malzeme seilirken mukavemetinin iyi olmasna ve deney odasnn ierisini
rahatlkla grlebilmesine imkan verecek ekilde olmasna dikkat edilmelidir.
Pratikte en ok kullanlan malzeme plexiglastr. (Rae ve Pope, 1984)

Deney odas duvarlar zerinde oluan snr tabaka, deney odas boyunca bir miktar
kalnlar. Bunun sonucu olarak deney odas boyunca akm hznda bir miktar art ve
statik basnta da bir azalma meydana gelir, yani niform-paralel akm artlar
bozulur. Bu sorunu giderme yollarndan birisi deney odasnn kesit alann akm
ynnde snr tabaka kalnlnn etkisini telafi edecek miktarda arttrmaktr. (Mehta
ve Bradshaw, 1979, Atl ve Erim, 1985, Erim ve di., 1980)

Deney odas duvarlarna uygulanacak genileme as iin belirleyici parametre
Reynolds saysdr. Genileme as 10
7
-10
8
gibi byk Reynolds saylarnda
0.1-0.25, 10
5
-10
6
gibi kk Reynolds saylarnda ise 0.25 0.5
0
arasnda
alnmaldr. (Gorlin ve Slazinger, 1966, Albayrak, 1984, Rae ve Pope, 1984 )
Deney odas duvarlarnda oluan snr tabakann kalnlamasn gidermenin bir
baka yolu da deney odasnn kelerine kebentler yerletirilmesidir. (Mehta ve
Bradshaw, 1979, Erim ve di., 1980) gen eklindeki bu kebentler ayn zamanda
deney odas boyunca ke ilerindeki akm bozulmalarn da azaltr.

Kaliteli bir rzgar tnelinde deney odasndaki akmn dk trblansl, hz
dalmnn niform ve akm izgilerinin tnel eksenine paralel olmas beklenir.
23
Fakat akm izgilerinin tam paralel olmasn salamak ok zor olduu iin 0.25'
ye kadar olan sapmalar ihmal edilebilir. (Gorlin ve Slezinger, 1966)

3.6.2 Kollektr

Rzgar tnellerinde deney odasndan nce bir kollektr kullanlmasnn temel amac
akmn hzlanmasn salamaktr. Ak devreli bir rzgar tnelinde durgun
atmosferden alnan havann hznn ok dk olduu gz nne alnrsa, deney
odasnda istenilen hza eritirilmesi iin mutlaka bir daralan kanaldan geirilmesi
gerektii aktr. Kapal devreli bir tnelde ise deney odasnn haricindeki balant
kanallarnda akm hznn ok byk olmas istenmez. Byk akm hzlar hem enerji
kayplarn arttrr, hem de rzgar tneli pervanesinin verimi asndan olumlu
bulunmaz. Dolaysyla dk hzdaki bu akmn deney odasnda istenen hza
eritirilmesi iin yine bir kollektre ihtiya vardr. Kollektrn akm hznda yaratt
artn bykl daralma oran ile ilgilidir. Kollektrdeki daralmann ayrca
kollektr giriinde akmda muhtemelen mevcut olan hz farkllklarn ve trblans
veya benzeri dk frekansl baka alkantlar da azaltt bilinmektedir. Bu
azalmann miktar da yine kollektrn daralma oranyla yakndan ilgilidir. (Mehda ve
Bradshaw, 1979)

Kollektrn, deney odasnda akm istenen hza eritirmesi yannda, deney odas
giriinden itibaren niform-paralel bir akm oluturmas da beklenir. Bu husus
kollektr duvarnn uygun bir ekle sahip olmasn gerektirir. Basit bir kollektr
geometrisi ekil 3.6' da sunulmutur.



ekil 3.6 Kollektrn ekli
24

Bir kollektrn knda akmn niform ve paralel olmas beklenir. Giri kesitindeki
akm ise tam olmasa da niforma yakn bir hz dalmna sahiptir. ou zaman
ortalama bir hz etrafnda niform dalm kabul edilir. Buna gre giri ve k
kesitlerinde kollektrn dik kesit alan ve hzlar srasyla A
1
, V
1
, A
2
, V
2
olmak zere
(ekil 3.7) sreklilik denklemi yardmyla elde edilir.

V
2
=
2
1
A
A
.V
1
(3.4)
Burada
A
1
/ A
2
= n (3.4a)
Kollektrn daralma oran olarak adlandrlr. (3.4) bants akmn kolektr
geerken daralma oran nispetinde hzlandn ifade etmektedir.






ekil 3.7. Kollektrn daralma oran-hz ilikisi
(3.4) bants deney odas hznn ayn zamanda kollektr giri kesitindeki hza da
bal olduunu gstermektedir. Kollektre giren akmn hz, gereksiz kayplardan
kanmak iin, deney odasndaki maksimum akm hz 100 -150 m/s olarak
belirlenen dk hzl tnellerde 10-25 m/s ile, maksimum akm hz 250-300 m/s
arasnda olan ses alt rzgar tnellerinde ise 20-50 m/s ile snrlandrlmaldr.

Kollektrdeki daralmann, kollektr giri kesitinde akmda bulunan muhtemel hz
farkllklarn da azaltacan basit bir analizle gstermek mmkndr (Gorlin ve
25
Slezinger, 1966, s.27). Bunun iin kollektr giri kesitinde herhangi bir noktadaki
hz V
1
ve ayn dzlemin bir baka noktasndaki hz da, V
1
+ V
1
ile gsterelim.
Akm hzlarnn ok kk olduu gz nne alnarak bu iki noktadaki basnlarn
ayn p
1
deerinde olduu kabul edilebilir. Bu noktalardan geen akm izgileri
zerinde kollektr k kesitindeki hzlar V
2
, V
2
olmak zere Bernoulli
denklemi uygulanrsa aadaki eitlik elde edilir.
p
1
+ +
1
V (
2
1
V
1
)
2
= p
2
+ +
2
V (
2
1
V
2
)
2
(3.5a)
p
1
+
2
1
V
2
1
= p
2
+
2
2
V
2
1
(3.5b)
ve bu iki bant, ikinci dereceden terimler ihmal edilmek kaydyla birbirinden
kartlrsa aadaki eitlik ve dolays ile boyutsuz bant elde edilir.
V
1
. V
1
= V
2
. V
2
(3.6)

1
1
V
V
=
2
1
2
V
V
(

.
2
2
V
V
(3.7)
2
2
V
V
=
2
n
1
.
1
1
V
V
(3.8)
Buna gre kollektr giri kesitindeki hzlarda grlecek bir farklln kollektr
knda, kollektr daralma orannn karesi nispetinde azalaca anlalmaktadr.

Kollektrdeki daralma genel olarak trblans azaltc nemli bir etkiye de sahiptir.
Kollektrn daralma oran ne kadar arttrlrsa deney odasndaki kritik Reynolds
says deeri de o kadar artar. Bu bakmdan kaliteli bir rzgar tneli iin tavsiye
edilen daralma oran 6 ile 9 arasndadr (Rae ve Pope, 1984, Mehda ve Bradshaw,
1979). Modern rzgar tnellerinde tnelin tipine ve ebatlarna bal olarak bu oran 4
~ 25 arasnda alnmaktadr. (Gorlin ve Slazinger, 1966 )

26
Rzgar tneli dinlenme odasnda bulunan dikey ve eksenel yndeki alkantlarn
kolektr boyunca nasl deitii ekil 3.8 da grlmektedir (Gorlin ve Slezinger,
1966, Pankhurst ve Holder, 1952). Buna gre, dikey yndeki hz alkantlar
kollektrn giriinden itibaren abuk bir ekilde der. Yatay yndeki hzlardaki
alkantlar ise kollektr balang kesiminde nce bir art gstermekle birlikte
kollektrn son ksmnda yine abuk bir d gstererek k kesitinde dikey
bileenle yakn bir deere gelir. Bu ekilde Ms dinlenme odasnda yer alan bal
peteinin gzenek boyutunu, x ise bal peteinden itibaren uzaklklar gstermektedir.
Yatay ve dikey hz alkantlarnda grlen ilk azalmalar bal petei ve bunun ardnda
yer alan elekten kaynaklanmaktadr.


Petekten itibaren akm ynnde mesafe

ekil 3.8 Kollektr daralmasnn Trblans bileenleri zerindeki etkisi
(Gorlin ve Slazinger 1966)


Kollektr daralma orannn gereinden fazla artmas, tnelin tm ebatlarnn
bymesine ve maliyetin artmasna neden olur.

Deney odas ierisindeki akmn hzn kollektrn daralma oran ve kollektr
giriindeki ortalama akm hz belirlerken, akmn deney odasna girite niform ve
paralel olmas daha ziyade kollektr duvarnn profil geometrisiyle ilgilidir.
Kollektr dizayn literatrde her zaman ilgi duyulan zel bir problem olarak yer
almtr.

27
Kollektr dizaynnda karlalan nemli bir problem duvar zerinde oluan snr
tabakann ayrlmas riskidir. Srtnmesiz akm artlarnda dizayn edilen ve teorik
olarak deney odasnda istenildii gibi niform paralel akm salayan bir kollektr,
duvar boyunca uygun bir basn dalm olumamas halinde snr tabaka
ayrlmasna ve sonu olarak deney odasndaki akm kalitesinin dmesine yol aabilir.

Tipik bir kollektr duvar profili ve bunun oluturduu hz ve basn dalm ekil
3.9 de grlmektedir.


ekil 3.9 Tipik bir kollektr duvar boyunca hz ve basn dalmlar
(Rae ve Pope, 1984)


Buna gre akm kollektr duvar boyunca, kollektr giri kesiminde yavalamakta,
daha sonra hzlanarak kollektr bitiminde maksimum bir deerden gemekte ve bir
miktar yavalayarak deney odas giriinden itibaren sabit bir deere erimektedir.
Buna karlk duvar boyunca basn dalmnda kollektr giri ksm ncesinde ve
deney odas girii civarnda olmak zere iki blgede artlar gzlenmektedir. te
snr tabaka geliimi asndan risk yaratabilecek bu durum basn art
gradyanlarnn snr tabaka ayrlmasna yol aabilecek kadar byk olmasdr. yi bir
tasarmda basn gradyanlarnn ok byk olmamasna dikkat edilmelidir.

Kollektr daralma orann kk tutarak ve/veya kollektr boyunu uzatarak
kollektr duvarlar boyunca ters basn gradyantn kltmek ve bylece snr
28
tabaka ayrlmalarnn nne gemck mmkndr. Ancak bu da snr tabakann
gereksiz yere fazla kalnlamasna neden olur. Hatta deney odasnda model artlarna
bal olarak akm ayrlmas ihtimali ortaya kabilir.

Bilgisayarlarla hesaplamalarn olmad dnemlerde kollektr dizayn gzle ya da
yaklak metotlarla yaplrd. (Rae ve Pope, 1984, Mehta ve Bradshaw, 1979)
Laplace denklemi veya Stokes-Beltrami denkleminin zmleri kolay bir kollektr
geometrisi elde etmek ve bir ok analitik zm yapmak asndan uygundur.
Kollektrle alakal ilk almalarn byk ounluunda potansiyel teori baz
alnmtr (Rae and Pope, 1984). lk nce kollektrn ekli belirlenir daha sonra da
oluan ters basn gradyenlerinin akm kalitesini ne kadar etkiledii incelenirdi. Bu
dnemde yaplan kollektrle alakal almalar neticesinde, kollektrn k
blmndeki erilik yarapnn giriine oranla daha kk olduunu sylemek
mmkndr.

Bilgisayarlarn devreye girmesiyle kollektr dizayn iin bir ok metot kullanlmaya
balanmtr. Bu dnemde yaplan almalarn byk ounluu kollektrdeki iki
boyutlu veya eksenel srtnmesiz srekli akmn analitik metotlarla zmyle
ilgilidir. ki boyutlu zmlerde ise hodograf veya konform dnm metodlarnn
kullanldn grmek mmkndr. Yaplan birok almada analitik zmler
yaplmtr. Analitik zmlerin zorluundan dolay da, problemi kolaylatrmak iin
kollektrn uzunluunu sonsuz varsaymak gibi kabuller yaplmtr. Bu kabuller de
baz hatalarn olmasna neden olmaktadr.

Gerekte ise kollektrn sonlu bir boyu vardr. Fakat kollektrn boyunu sonsuz
kabul etmekle, snr tabaka ayrlmalarna neden olan sonlu uzunluktaki bir
kollektrn giri ve k kesitleri civarndaki hz ekstremumlar ve zt basn
gradyeni ihmal edilmi olunur.

Kollektrn profil eklini elde etmek iin baz ampirik bantlar da
kullanlmaktadr. Bunlardan en ok bilineni Vitoshinski formldr (Gorlin ve
Slezinger, 1966, s.30, Erim ve di., 1985)
29
r(x)=
( )
( )
2
2 2
2
2 2
2
1
2
2
a / x 3 1
a / x 3 1
r
r
1 1
r
+

(
(

(3.9)

Burada x kollektr giri kesitinden itibaren tnel ekseni boyunca mesafeyi r,
kollektr yzeylerinin bu eksene dik uzakln ve r
1
ve r
2
de kollektrn giri ve
k kesitlerinde r nin ald deeri gstermektedir (3.9). a byklnn deeri ise
4 r
2
olarak alnmaktadr.

Kollektr duvar erisi iin uygun sonu veren bir dier bant da l kollektrn
uzunluu olmak artyla aadaki gibi elde edilir. (Erim ve di., 1985)

r(x) = ( r
1
-r
2
)
2
3 3
r
l
x l
2
l
x l
+
(
(

|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
(3.10 )


ekil 3.10 Kollektr duvar erisi iin parametreler
(Erim ve di., 1985)


Kollektrn boyu, dinlenme odas, kollektrn kendisi ve k ksmnn boylarnn
toplam olarak tanmlanabilir. Kollektrn uzunluu, kollektr duvarlar boyunca
snr tabaka ayrlmasna imkan vermeyecek bir basn dalm yaratacak snrlar
arasnda seilmelidir. Basn gradyantnn kk olmasn salamak iin daha uzun
kollektr tasarm tercihi makul grlebilir. Ancak daha uzun kollektrn hem tnel
30
boyunu ve maliyetini arttracan, hem de snr tabakann daha fazla kalnlamasna
yol aacan dikkate almak gerekir.

Tecrbeler kollektrn boyunun kollektr k kesiti apna (deney odas giri ap)
oranla 1.5 - 2 kat arasnda alnmasnn uygun olacan gstermektedir (Gorlin ve
Slezinger, 1966).

Kollektr dik kesiti olarak en ideal ekil dairedir. Ancak imalat genellikle zorluk
yaratr. malat asndan en kolay kesit ekli kare alandr. Bazen okgen kesitler de
kullanlabilmektedir. Ancak tercih edilecek kesit ekli, phesiz ki deney odasnn ve
dinlenme odasnn dik kesit ekillerine de bal olacaktr.

Dairesel olmayan herhangi bir dik kesit ekline sahip kollektrlerde ke iindeki
akm snr tabaka ayrlmasna daha meyillidir. Bununla birlikte 45 lik kebentler
kullanlarak snr tabaka ayrlmalarnn nne geilebilir (Mehda ve Bradshaw,
1979).

3.6.3. Dinlenme odas ( bal petei ve elek ilaveli )

Dinlenme odas rzgar tnelinde kollektrden nce yer alan ve akmn kollektre
olabildiince niform-paralel halde ve dk trblansl olarak girmesini salamak
zere yavalatld bir ksmdr. Paralel duvarl ve genel olarak geniliine kyasla
boyu ok uzun olmayan bu kanal ierisinde akm paralel hale getirmeye yarayan bal
petekleri ve trblans kltmeye yarayan elekler yer alr.

Tecrbeler genel olarak dinlenme odas boyunun giri apnn yars mertebesinde
alnmasnn uygun olacan gstermektedir. Kullanlan bal peteinin uzunluu ve
konumu, elekle bal petei arasndaki uzaklk vb. gibi nedenlerle dinlenme odas
boyunun daha uzun olmas zorunluluu ortaya kabilir. Ancak boyun ok uzun
olmasnn, dinlenme odas duvarlar zerindeki snr tabakann gereksiz yere
kalnlamasna neden olaca unutulmamaldr.


31
Bal peteklerinin kullanlma amac kollektre doru yaklaan akmn olabildiince
paralel hale gelmesini salamaktr. Bunun yannda trblans azaltc bir etkisi
olduu da bilinmektedir. Bal petei bu yararlar yannda basn kayplarna neden
olur. Bu bakmdan tasarm srasnda btn bu hususlarn bir arada dnlmesi
gerekir. rnek bir bal petei ekil 3.11 da grlmektedir.


ekil 3.11 Bal petei
(Mehta ve Bradshaw, 1979)


Bal petekleri, tnel eksenine gre akmdaki sapmalarn 10 dereceyi amad
hallerde etkindir. Bunun zerindeki alarla bal peteine giren akm bal petei
yzeyleri zerinde ciddi ayrlmalara maruz kalabilir (Mehta ve Bradshaw, 1979). Bu
da bal peteinin etkinliinin azalmas yannda, basn kayplarn da arttrr. Bu
durumla zellikle f1emeli tipteki ak devreli rzgar tnellerinde, gerekli nlemler
alnmazsa karlalr. Fan knda dar olan kanal dinlenme odasnn kesit
geniliine ulatrlmak amacyla bir difzr kullanlarak geniletilir. Geni al olan
bu difzr ierisinde ou zaman ayrlma sorunuyla karlalr. Ancak difzr
ierisinde elekler kullanlarak ayrlmann nne geilebilir. Bylece akmn bal
peteklerine geli as azaltlabilir. Difzrdeki akmn geli as 40 civarnda ise
basn drme katsays, K =1.5 olan elekler kullanld takdirde sapma asn
yzde 70 orannda drmek mmkndr (Mehta ve Bradshaw, 1979).

Bal petekleri, adndan da anlalaca gibi genellikle bal petei gibi altgen biimde
tasarlanrlar. Bununla birlikte dairesel, dikdrtgen ve gen gzenekli olarak da imal
edilebilirler. Deiik tiplerdeki baz petek tasarmlar ekil 3.12' de gsterilmi olup
32
bunlarn yol atklar basn kayp katsaylar ekil zerinde belirtilmitir.


ekil 3.12 Bal petei tipleri ve basn kayp katsaylar (Rae ve Pope, 1979)

Yksek performans istenen rzgar tnellerinde ve rzgar yklerinin fazla olduu
byk tnellerde alminyumdan imal edilen bal petekleri tercih edilir (Mehta ve
Bradshaw, 1979). Ancak kk tnellerde birbirine geme yaplm karton bal
petekleri de kullanlabilir.

Bal peteinin akm dorultusundaki uzunluunun artmas akmn paralelletirilmesi
iin yararlanlan mesafenin artmas anlamna geldiinden olumlu bulunur. Uzun bir
bal peteinde ayn zamanda srtnme de artacandan akm dorultusundaki
bozuntularn dzeltilmesine de bir katks olaca beklenir (Punkhurst ve Holder,
1952).

Trblansn yanal dorultudaki bileenleri bal petei hcrelerinde bastrlarak hayli
kltlebilir, hatta bal petei hcre apnn 5-10 kat kadarlk bir mesafede
tamamiyle yok edilebilir. (Mehta ve Bradshaw, 1979). Ancak, bal petei
yzeylerinde de snr tabaka oluacan ve bu ekilde trblans retileceini de
unutmamak gerekir. Gzenekler iinden geen hava akmnn laminer olmas halinde
bal peteinin rettii trblans seviyesi akmn trblansl olmas halindekine kyasla
33
daha yksektir. Bir ok rzgar tnelinde bal petei gzenekleri iindeki akm
laminerdir.

Bal peteklerinin trblans seviyesi zerindeki etkileri (nan, 2003) tarafndan
incelenmi olup bal peteinin hemen ardna bir elek yerletirilmesi halinde bal
peteinin oluturduu trblansn azaltlabilecei tespit edilmitir. Literatrde yer
alan genel kan da bal peteklerinin eleklerle kullanlmasnn trblans azaltt
eklindedir (Punkhurst ve Holder, 1952).

Bal peteklerinden maksimum verimi almak iin hcre boyutlarn da iyi belirlemek
gerekir. Hcre ap yanal dorultudaki en kk hz deiiminin dalga boyundan
(byklnden) daha kk olmaldr. Hcre uzunluklarnn boylarnn ise akmda
bulunan en byk boyutlu girdaplarn ortalama aplar mertebesinde olmaldr. Bal
petei uzunluunun genellikle apn 6-8 kat civarnda olmas tavsiye edilmektedir
(Mehta ve Bradshaw, 1979).

Bal petei boyunun artmasnn basn kayplarn da arttracan beklemek
mmkndr.

Eleklerin kullanlmasnn iki temel amac vardr. Bunlardan birisi akmdaki
niformsuzluklarn azaltlmas, dieri ise trblansn azaltlmasna yardmc
olmaktr. Daha nce de belirtildii gibi dinlenme odasna ve genellikle bal
peteklerinin ardnda bulunacak ekilde yerletirilirler (Rae ve Pope, 1984).
Tnellerde hzn en dk olduu dinlenme odas ierisine yerletirilmelerine ramen
basn kayplarna ve dolaysyla tnel iin gerekli gcn artmasna neden olurlar.

Eleklerin yaratt basn kayplar akmn daha hzl olduu blgelerde yava olduu
blgelere kyasla daha fazladr. Bunun sonucu olarak akmdaki niformsuzluklarn
azaltlmasna bir katkda bulunurlar. Bal peteklerinin yaratt basn kayplar
eleklere kyasla daha kk olup, bunlarn eksenel hz zerindeki etkisi daha azdr
(Rae ve Pope, 1984, s.74).


34
Elekler akmdaki byk lekli girdaplar krarak, ok sayda, kk lekli
girdapklara dnmesini salar. Bylece klen girdapklar kollektr boyunca
viskozitenin etkisiyle daha abuk yok edilebilir.

Elekler, kullanlma amalarnn gerei olarak akm trblansn azaltrken, bir
yandan da bizzat kendileri trblans retirler. Eleklerin rettii girdaplarn
bykl elekleri oluturan tellerin ap cinsinden tanmlanan Reynolds saysna
baldr. ayet Reynolds says yaklak 40' n altnda ise elek ilave bir trblans
uretmez (Pankhurst ve Holder, 1952, s.78). Sz edilen Reynolds saysnn kk
olmasn salamak iin eleklerde kullanlan tel aplar kk tutulmal ve dinlenme
odasndaki akm hznn ok byk olmamasna dikkat edilmelidir.

Akm grntleme deneylerinin yapld kapal devreli rzgar tnellerinde,
grntleme iin kullanlan maddelerin ve ayrca toz ve kirlerin birikiminden dolay
eleklerin niteliklerini kaybedebildikleri, hatta akmn niformluunun bozulmasna
neden olabildikleri gzlemlenmitir. Toz ve kir zerreleri eleklerin gzeneklerinde her
yerde ayn oranda olacak biimde birikmez. Bunun sonucu olarak eleklerin
gzenekleri farkl basn kayplarna neden olur ve dolaysyla deney odasnda
zamanla keyfi ve niform olmayan bir hz dalm meydana gelir. Bu nedenle akm
grnrl deneylerinin yapld rzgar tnellerinde, deney iin beyaz kil, ya,
buharlam ya, karbon tozu vb maddeler kullanlyorsa deneylerden sonra
temizliin ok iyi yaplmas gerekir. Bu temizlii kolaylatrmann bir yolu
dinlenme odas duvarnn kolaylkla elekleri kartp tekrar monte edebilecek
biimde yarkl olarak dizayn edilmesidir (Rae ve Pope, 1984).

Elekler genellikle metal tellerden imal edilmektedir. Rzgar yklerinin ok fazla
olmad durumlarda naylon ve polyester de kullanlmaktadr (Mehta ve Bradshaw,
1979). malatn niform biimde gerekletirilmesine dikkat edilmelidir. Ancak bu
hayli g olup, aerodinamik yk altnda bklen eleklerde niform olmayan imalatn
sonucu olarak arplmalar meydana gelebilir.

Elekler genellikle kare veya dikdrtgen hcreler eklinde rlerek yaplr.
Etkinlikleri basn drme katsays ve akm saptrma katsays ad verilen iki
35
parametreye balanabilir (Mehta ve Bradshaw, 1979). Basn drme katsays,
K = f
1
(,Re,) (3.11)
burada, boluk oran, Re Reynolds says ve akm geli asnn bir
fonksiyonudur. Akm saptrma as ise;
= f
2
(,K,) (3.12)
yine boluk oran ile akm geli asnn ve basn drme katsaysnn
fonksiyonudur. Boluk oran, ekil 3.13 de grld gibi elein bir gzenei
ierisindeki boluun toplam alana oran olmak zere, (Rae and Pope, 1984)
=
(

M
d
1
2
(3.13)
Burada d tel ap, M ise gzenein geniliidir


ekil 3.13 Boluk Oran
(Mehta ve Bradshaw, 1979)

Trblansn drlmesi asndan 0.57 nin zerindeki boluk oranlar tavsiye
edilmektedir. Daha kk boluk oranlarna sahip elekler deney odasnda akm
36
kararszlna neden olur (Rae ve Pope, 1984, s.76). Buna karlk boluk oran ok
byk olan elekler seilirse akm dorultusunda daha nce var olan hz
deiimlerinde azalmann salanmas zor olur (Bradshaw, 1965 ).
Seilmi bir boluk oran halinde, akm trblansn drmek asndan daha kk
gzenek boyutu tercih edilmesi uygun olur (Mehda ve Bradshaw, 1979).

Eleklerin trblans ve hz dalmndaki etkisi basn drme katsays, K ile
yakndan ilgilidir. Basn drme katsays aadaki bant ile tanmlanabilir;

K =
/2 V
P P
2
2 1

(3.14)

Burada P
1
elekten nceki, P
2
elekten sonraki basn, V ise hzdr.

Basn drme katsays ile arasndaki iliki iin 1iteratrde bir ok bant
verilmi olup (Bradshaw, 1965, Punkhurst and Holder, 1952, Mehda and Bradshaw,
1979, s.79), bunlar arasnda en ok ilgiyi eken ve kullanlan bantlar, verilen

K = 6.5
(

v
Vd

1
2
(
v
Vd

< 600) (3.15)

bants, ve
K = 0.9
(

1
(
v
Vd

> 600) (3.16)

Burada V akm hz; d elek telinin ap; v ise akkann kinematik viskozitesidir.

Basn drme katsays ile ilgili bantlardan bir dieri de (Bradshaw, 1965)
37
K = K
0
+
d
Re
2 , 55
, K
0
=
2
0,95
0,95 1
|
|
.
|

\
|
(3.17)
Burada Re
d
elek telinin apna bal Reynolds saysdr.

Eleklerin, deney odasna giren akmn eksenel hz dalmnda bulunan
uniformsuzluklar giderdiklerinden daha nce bahsedilmiti. Eleklerin bu etkinlikleri
ile basn drme katsays arasndaki iliki iin bir bant Punkhurst ve Holder,
(1952), tarafndan,
1
2
u
u

=
K 2
K 2
+

(3.18)
eklinde gelitirilmitir. Burada
1
u elekten nceki;
2
u ise elekten sonraki hz
farkllklarn belirtmektedir. Bu bantya gre basn drme katsaysnn 2 olduu
eleklerde niformsuzluk hemen hemen tamamiyle elimine edilmektedir Basn
drme katsaysndaki art ile birlikte ihtiya duyulan gte de artma olur. Bu
nedenle trblans istenilen dzeyde drebilen ve ayn zamanda kabul edilebilir
snrlar dahilinde g kaybna yol aan elekler seilmelidir.

Elekler flemeli tipteki tnellerde fan ile dinlenme odas arasnda genel olarak
kullanlan geni al difzrlerde akm ayrlmalarnn nne gemek iin de
kullanlmaktadr. Bu amala kullanlan elekler ayn zamanda akmda grlen
sapmalarn dzeltilmesine de yaramaktadr. K=1,5 basn drme katsaysna sahip
olan bir elek 40 civarndaki sapmalar yzde yetmi orannda azaltabilmektedir
(Mehta ve Bradshaw, 1979).

Akmn elekten kta tnel ekseniyle yapt ann elee giri asna oran
saptrma katsays olarak adlandrlr. Giri asnn kk deerleri iin saptrma
katsays,
= A+
( ) K 1
B
+
(3.19)
38
, akm saptrma katsays 0 ile 1 arasnda deimektedir. (Rae ve Pope, 1984, s.78).
ayet dinlenme odasnda birden fazla elek varsa, elekler arasndaki mesafe yle
belirlenmelidir ki arkadaki elek ndeki elekten etkilenmesin. Tecrbeler elekler
arasndaki mesafenin ve en son elek ile kollektrn girii arasndaki mesafenin
dinlenme odas hidrolik apnn en az 0.2 kat; ilk elek ile bal petei arasndaki
mesafenin ise dinlenme odas hidrolik apnn 0,1- 0,2 kat arasnda olduu
durumlarda akmn daha kaliteli bir biimde niformlatrlabildiini gstermektedir
(Mehta ve Bradshaw, 1979).

3.6.4. Difzr

Difzr rzgar tnelinde deney odasnn hemen ardnda yer alan, genleyen bir
kanal olup grevi deney odasnda yksek hza sahip olan akmn yavalamasn
salamaktr. Akmn yavalatlmas ak devreli bir rzgar tnelinde akmn
atmosfere atlmas srasnda ortaya kacak olan enerji kayplarn azaltmas
bakmndan nemlidir. Kapal devreli tnellerde ise deney odasndan sonraki
kanallarda kayplarn az olmas bakmndan ve tnel pervanesinin verimli almas
asndan nemlidir.

deal bir akm iin bir boyutlu hareket denklemi,

d (
2
V
2
) +

dp
= 0 (3.20)

olup bu bantdan, akmn yavalamas halinde birim ktle bana kinetik enerjisinin
azalaca, ancak hibir kayp olmad takdirde azalan kinetik enerjinin tamamen
basn enerjisine dnecei grlmektedir.

deal bir difzrden beklenen, deney odasndan kan akm yavalatrken, kinetik
enerjisinin de hibir kayba neden olmakszn basn enerjisine dntrmesidir.
Ancak bu mmkn deildir. Dolaysyla tasarm probleminde hedef kayplarn
minimum olmasn salayacak difzr geometrisinin elde edilmesidir. Nitekim
difzr performans, kinetik enerjiyi basn enerjisine kaypsz olarak
39
dntrebilme kapasitesiyle llr.

Deney odasndan kan akm difzr olmakszn dorudan atmosfere atlrsa akmn
kinetik enerjisinin tamam da ortama yaylr. Bu durumda akm kalitesini korumak
iin ayn miktarda enerjiye ihtiya vardr. (Punkhurst ve Holder, 1952)

te yandan, ses alt akmlarda oluan bozuntularn akmn geli ynnde de
yaylabildii hatrlanrsa difzr ierisindeki akmda meydana gelebilecek herhangi
bir bozulmann deney odasndaki akm artlarn da etkileyebilecei anlalr. Bu
bakmdan da difzrn ok dikkatli bir ekilde dizayn edilmesi gerekir.

Difzrn performansn deney odasndan difzre giren akmn kalitesiyle, bizzat
difzr ierisindeki akmn geliimi belirler. Difzr ierisinde akmn geliimi
difzrn geometrisine bal olup, bu hususla ilgili nemli parametrelerin, difzrn
genileme oran, genileme as ve dik kesit ekli olduu belirtilebilir (Gorlin ve
Slezinger, 1966).

Difzrler genel olarak kanal biiminde (kare veya dikdrtgen kesitli) ya da konik
olarak tasarlanrlar (ekil 3.14).



ekil 3. 14 Difzr geometrisi (Rae ve Pope, 1984)


Difzrn genileme oran ( n
d
) k kesiti ile giri kesiti arasndaki orandan ibaret
olup, genellikle kollektr daralma oran civarnda seilmesi tavsiye edilmektedir
(Gorlin and Slezinger, 1966, s.35, Punkhurst and Holder, 1952, s.56). Difzrn giri
kesidinin alan ile deney odasnn k kesidi alan ayn olup, difzrn k
kesidinin alan seilen difzr genileme oranndan hareketle,
40
A
2
= n
d
. A
1
(3.21)

Burada A
1
difzrn giri kesit alan, A
2
ise k kesitinin alandr.

Difzr genileme as iin en ideal deer 7 olarak tavsiye edilmektedir (Gorlin ve
Slezinger, 1966, Punkhurst ve Holder, 1952). Genileme asnn 8 den fazla
olmas halinde difzr boyunca oluacak ters basn gradyant difzr duvar
zerindeki snr tabakann ayrlmasna yol aarak difzr performansnn ve bunun
yannda deney odas akm kalitesinin dmesine neden olabilir. Difzr asnn
kk olmas ise, seilmi bir difzr genileme oran iin difzr boyunun gereksiz
yere artmasna neden olur ki, bu durumda difzr snr tabakas ok kalnlaarak
enerji kaybna neden olabilir. Kayplarn minimum seviyede olmas iin difzrn i
yzeyi de przsz olmaldr. Yzey przllnden dolay ortaya kan srtnme
kuvvetlerinin olumsuz etkileri hza bal olarak deiir. Yani yksek hzlarda
Reynolds saysndaki artla birlikte srtnme katsays da der



ekil 3.15 Srtnme katsaysnn Re saysna bal olarak deiimi (Gorlin ve Slezinger, 1966)


Difzrn uzunluu, genileme as ve genileme oran dikkate alnarak, (Gorlin
and Slezinger, 1966, s.35)
L
d
=
) 2 / tan( 2
D D
d
1 d 2 d

(3.22)
Burada L
d
difzrn uzunluunu,
d
genileme asn, D
1 d
giri kesitinin, D
2 d
de
k kesitinin hidrolik apn belirtmektedir.

41
Difzrn verimini bulmak iin eitli almalar yaplmtr. Erim ve di.,
sktrlamaz akta difzr verimini, difzr boyunca her hangi bir noktada
akkann birim ktlesi bana kinetik enerjisindeki azalma -d(V
2
/2) iken basn
enerjisindeki art,
d
.d(V
2
/2) eklinde difzr verimine balayarak tanmlamtr
(Punkhurst ve Holder, 1952). Buna gre kayplarn olmad ideal bir difzr iin iki
kesit arasnda daha nce de yazlan (3.20), bir boyutlu hareket denkleminin benzeri
kaypl halde,

d
.d
(

2
V
2
+

dp
olarak yazlabilir. (3.23)
buradan integre edilerek veya yeni bir dzenleme ile,

d
=
(
(

|
|
.
|

\
|

2
1
2
2
1
1 2
V
V
1 V
2
1
p p
(3.24)
bulunur Ayrca sreklilik denklemi gerei , A
1
difzrn giri , A
2
de k kesit
alan; V
1
giri, V
2
de k hz olmak zere,

1
2
V
V
=
2
1
A
A


olup bu eitlik yukarda kullanlarak


d
=
(
(

|
|
.
|

\
|

2
2
1
2
1
A
A
1 V
2
1
H
(3.25)

olarak ifade edilebilir. Burada H deeri,

H = ( ) ( )
1 2
2
2
2
1
p p V V
2
1
(3.26)
42
eklindedir.

Difzrde genileme asnn 5
0
den 8
0
ye ykseltilmesi durumunda difzr verimi
nemli miktarda artmaktadr. (Punkhurst ve Holder, 1952)

Emmeli tipteki ak devreli rzgar tnelinde difzrn hemen ardnda eksenel fan
yer alr. ayet deney odas dik kesiti kare veya dikdrtgen biiminde ise bu biimden
dairesel kesit biimine gei iin difuzrn ayn zamanda bir adaptr gibi
tasarlanmas gerekir.

3.6.5. Fan

Rzgar tnellerinin geometrik yapsndan, srtnmeden, kinetik enerjiden basn
enerjisine veya basn enerjisinden kinetik enerjiye dnmn istenen artlarda
olmamasndan dolay bir miktar enerji kayplarnn olmas sz konusu olduundan
daimi-niform akm artlarnn salanmas iin dardan bir g verilmesi
zorunludur. Ses alt rzgar tnellerinde gerekli akmn salanmas iin ihtiya
duyulan bu enerji tnelin belli bir blgesine yerletirilen fan tarafndan elde edilir.

Fan seiminde dikkate alnmas gereken en nemli kriter fan gcdr. Tnel
elemanlar oluan boyunca enerji kayplar da dikkate alnrsa rzgar tnelinin gc;

P
T
= ) 1 K ( AV
2
1
i
3
0
+

(3.27)
Bu durumda fann motor gc, fann verimi
f
olmak zere
W
.
= P
T
/
f
(3.28)

Ayrca fan apn ve motor devir saysn hesaplarken dikkate alnmas gereken iki
nemli kriter vardr. Birincisi fan debisi, tnel debisine eit veya byk olmaldr.

Q
f
A.V
0
(3.29)
43

ikinci kriter ise fan pervane dzlemindeki en byk teetsel hzn 200 m/sn' den
kk veya eit olmasdr. te yandan tnel hznn kontrol edilmesi fann devir
hzn deitirmekle mmkndr. Fan pervanelerinin u hz (V
T
) kesinlikle ses
hzna yaklamamaldr. Aksi halde pervane ularnda oluacak transonik akmlar
nedeniyle fan verimi decei gibi deney odasndaki alma artlar da olumsuz
etkilenecektir. Ayrca fan pervanelerinde titreim ve rpnt meydana gelmemesi
gerekir.

V
t
= 200
2
D
f
f
m/sn (3.30)

f
=
60
n . 2
(3.31)
Burada D
f
fan pervanesinin ap (m), n motor devri (dev./dk.) ve
f
fann asal
hzdr (rad/sn). Fan pervaneleri ile tnel duvar arasnda da belli bir miktar boluk
olmaldr. Mmkn olduunca kk olmas tercih edilen bu boluun fan pervanesi
apna bal olarak deiimi Tablo 3.1 de sunulmutur.

Tablo 3.1. Fan kanatlar ile tnel duvar arasndaki mesafe;
(Mehta ve Bradshaw, 1979)

Fan kanatlarnn ap Tnel duvaryla arasndaki mesafe
5 m den byk 30-40 mm
2-5 m aras 20-30 mm
2 m den kk 5-15 mm


Fan bir elektrik motoru yardmyla altrlr. Sz konusu motor, fann istenen
deerlerde asal hz retmesini, dolaysyla tnelde hava akm elde edilmesini
salar. Motorun tnelin dnda bir yere monte edilmesi daha yaygn bir kullanm
eklidir.

Rzgar tnellerinde kullanlan fanlar, fann gcne yani basma yksekliine
(meydana getirecei basn farkna) dikkat edilerek seilir. Bu zelliklerdeki fanlarn
44
belirlenmesi iin tnelin her bir blmnde meydana gelen kayplar ve deney
odasndaki akmn debisi kriter olarak seilir. Pratikte kullanlan fanlar genel olarak
eksenel (ekil 3.3) ve radyal (santrifj) (ekil 3.4) fanlar olarak ikiye ayrlrlar.

Eksenel fanlar rzgar tnellerinin byk ounluunda kullanlan fan tipidir. Kapal
devre rzgar tnellerinin hepsinde bu tip fanlar kullanlr. Genelde ak evrimli
rzgar tnellerinde difzr sonuna, kapal evrimIi rzgar tnellerinde ise ikinci
keden sonraki blgeye yerletirilir. Eksenel fan akkana eksenel ynde bir
ilerleme hareketi kazandrrken, fan kanatlarnn tasarmndan dolay kanatlarn
dn ynnde bir dnme hareketi de meydana getirebilir. Bu durum akm ierisinde
girdaplarn olumasna neden olur. Oysa akm izgilerinin tnel eksenine paralel
olmas istenmektedir. Bu durumun nne gemek iin fanlar akm dorultucu
kanatlar ile takviye edilirler. Sz konusu kanatlar fann gerisine yerletirilmi sabit
kanatlar, fann n tarafna yerletirilmi hareketli kanatlar ile fandan sonra ters ynde
dnen ve asl fandan kan girdaplar tamamen ortadan kaldrmaya yarayan ikinci bir
fandr. Akm dorultucu kanatlarn iyi dizayn edilmesi ile fan kndaki akm
ierisindeki girdap ve vortex etkisi elimine edilebilir.

Eksenel fanlar, pervane u ksmlarnda transonik hzlara erime gibi bir sorun
yaanmamas iin, rzgar tnelinde hzn dk olduu bir yere monte edilir. Ak
evrimli rzgar tnellerinde bu yer genellikle difzrn sonudur (Punkhurst ve
Holder, 1952).

Fan ve kayplar arasndaki ilikiyi anlamak iin fann yerletirildii kanal ierisinde
iki nokta arasnda Bernoulli denklemi yazldnda,
P +
2
V
2
1
= Sabit (3.32)
2
h
2
2 2
2
1 1
2
V
D
L
k
2
V P
2
V P
+ +

= +

(3.33)

kayplardan dolay statik basnta P kadar bir dme meydana geldii grlr.
Burada L difzrn uzunluu, D
h
difzrn hidrolik apdr. k kayp katsaysnn
45
deeri ise ,
k =
q
P
AV 2 / 1
A . P
2

=

(3.34)
flemeli tip (blower type) rzgar tnellerinde kullanlan ve tnelin giri blmne
yerletirilen dier bir fan da radyal tip fanlardr. Radyal fanlar dzgn hava akm
elde etme imkan saladklar iin trblans seviyesinin dk olmasnn istendii
kk ses alt rzgar tnellerinde daha ok tercih edilirler. Ayrca deiik alma
artlarnda yksek verimde alabilme imkan da salamaktadr.

3.7. Rzgar Tnellerinde Enerji Kayplarnn Hesaplanmas

Rzgar tnellerinin eitli blmlerinde meydana gelen kayplar tnelin
performansn dorudan etkiledii iin hesaplanmas gerekir. Rzgar tnellerindeki
enerji kayplar genellikle yzey przll ve akm artlarna bal olarak deien
srtnme kuvvetleri ile tnel elemanlarnn geometrisine de bal olarak meydana
gelen lokal akm ayrlmalar, trblans ve girdaplarn neden olduu basn
kayplarndan kaynaklanr. Sz konusu kayplar genellikle difzr, bal petekleri ve
eleklerde olur. Ancak akm ile temas eden tm yzeylerde kayplar olaca iin
rzgar tnelinin dier elemanlarnda meydana gelen kayplar da hesaplanmaldr.
Ancak ne var ki tnel ierisindeki akmn geliimi tnelin her bir elemannda farkl
olduu ve bu elemanlarn akmn giri ve k koullarndan ayn derecede
etkilenmedikleri iin kayp katsaysnn bulunan deerleri yaklak deerler olacaktr.

Yzey srtnmelerinden dolay meydana gelen basn kayplarn hesaplamak iin
aadaki formller kullanlr.
i
P = K
i
q
i
(3.35)
q
i
= V
2
1

i
2
(3.36)
Burada K
i
tnelin her bir elemanndaki kayp katsaysn,
i
P basn deiimini, V
i

46
hz, q
i
dinamik basnc ifade etmektedir. (3.35) bantsnda eitliin sa taraf deney
odasndaki dinamik basnla (q
d
=
2
d
V
2
1
) arplp blnrse basn katsaysn kesit
alanlara balayan bir ifade elde etmek mmkn olur. Zira dinamik basncn kesit
alannn karesiyle ters orantl olarak deitii bilinmektedir. A
d
deney odasnn, A
i

kayplarn hesapland blmn kesit alan olmak zere,
P
i
= K
i
d
2
d
2
i
q
A 2 / 1
A 2 / 1

(3.37)

eklinde ifade edilen (3.37) bantsn sreklilik denklemini kullanarak hzlarla kesit
alanlar arasndaki iliki aadaki formller yardmyla hesaplanr.
V
i
/V
d
= A
d
/A
i
(3.38)
P
i
= K
i

2
(

i
d
A
A
q
d
(3.39)
olarak dzenlemek mmkndr. (3.39) bants deiik ekillerde de yazlabilir.
rnein kayplarn hesaplanaca blmdeki yerel srtnme katsaysn C
f
, ayn
elemann evresini , kayp katsays hesaplanacak elemann balangcndan itibaren
olan birim uzunluu dx ile ifade etmek zere kayp katsaysn,
K
i
=
2
i
d
A
A
(

c
f
i
A

dx
(3.40)
bants ile hesaplamak mmkndr.
Yerel srtnme katsays C
f
, Reynolds saysna bal olarak ilgili tablolardan
bulunabilir. Bununla birlikte Mehta ve Bradshaw (1979), C
f
deerinin genellikle
0,003 olarak seilmesini tavsiye etmektedirler.
3.7.1. Deney odasndaki kayplar

Giri blmnde verilen (3.39) bants yardmyla deney odasndaki kayplar
hesaplamak mmkndr. Ayn zamanda Gorlin ve SIezinger, (1966)' in
47
almalarndan da esinlenerek ayn sonulara ulamak mmkndr. Buna gre ilk,
nce deney odasnda istenen hz daha nceden seilir. Deney odasnn kesit alan
kare formda deilse hidrolik ap D
h
aadaki bant kullanlarak hesaplanr. Kare
kesitte hidrolik ap kenarlardan birisine eittir. Dikdrtgen kesitin kenarlarnn
uzunluu a ve b olmak zere hidrolik ap,

D
h
=
( ) b a 2
ab
+
(3.41)
olarak ifade edilebilir. Bu aamadan sonra hidrolik apa bal olarak Reynolds
saysnn deeri bilinen Re says bants kullanlarak hesaplanr.
Re =

V D
h
(3.42)
Yukardaki bantlar yardmyla bulunacak hidrolik ap da kullanarak deney
odasnda meydana gelen kayplar (K
d
),
K
d
= f
h
d
D
L
(3.43)
Burada L
d
deney odasnn uzunluu, f ise srtnmeden kaynaklanan direnler olup,
deeri (3.42) bantsyla hesaplanan deney odasndaki Reynolds saysna ve bal
przllk deerine () baldr. Bal przllk deeri ise,
=
h
D
k
(3.44)
Burada k deeri imalatta kullanlan malzemenin cinsine gre deiir. (Gorlin ve
Slezinger, 1966 )

3.7.2. Kollektrdeki kayplar

Kollektrdeki kayplar, kollektr daralma oranna (n
k
) kollektrn uzunluuna,
deney odasnn hidrolik apna (kollektrn k kesitinin hidrolik ap) ve ortalama
48
yzey przllne (f) bal olarak

K
k
=
9
4
f
( )
) 1 n ( n
1 n
D
L
2 / 5
2 / 9
n
k

(3.45 )

olarak ifade edilebilir. (Gorlin ve Slezinger, 1966). Burada K
k
kollektrndeki
kayplar, f yzey przllk faktr, n
k
kolektr daralma oran, L
k
kollektrn
uzunluu, D
h
ise deney odasnn giriindeki kesit alann hidrolik apdr.

3.7.3. Elek ve bal peteklerindeki kayplar

Eleklerde meydana gelen kayplar hesaplamak iin Mehta ve Bradshaw, (1979)
tarafndan gelitirilen ve

K
e
= k.
2
e
d
A
A
(

(3.46)

olarak ifade edilen banty kullanmak mmkndr. Burada K
e
eleklerdeki kayplar,
A
d
deney odasnn giriindeki kesit alan, A
e
elek ve/veya bal peteinin yerletirildii
dinlenme odasnn kesit alan ve k elekler iin 1,5-2 arasnda alnabilen sabit bir
deerdir (Mehta and Bradshaw, 1979). Bal Petekleri iin, yine k deeri 0,5 alnmak
suretiyle (3.46) forml kullanlarak kayplar hesaplanabilir

3.7.4. Dinlenme odasndaki kayplar

Tneldeki toplam enerji kayplaryla kyaslandnda durulma odasndaki kayplar
ihmal edilebilecek kadar dk seviyede olduundan genellikle elek ve peteklerdeki
kayplarla beraber dnlrler.

3.7.5. Difzrdeki kayplar

Difzrdeki kayplarn balca sebebi akmn kinetik enerjisinin basn enerjisne
dnm esnasnda snr tabaka kalnlnn artmas sonucu akm ayrlmalarnn
49
meydana gelerek hz dalmnn kararsz bir hal almasdr. Rzgar tnelinin bu
blmnde meydana gelen kayplarn artmasndaki nemli nedenler ise difzr
duvarlarndaki yzey srtnmesinden ve genileme asndan kaynaklanmaktadr.

Difzrde meydana gelen kayplarn katsays, (Mehta ve Bradshaw, 1979)

K
d
= ( 1-
d
)
(
(

|
|
.
|

\
|

d
A
A
1 (3.47)

Burada
d
, (3.24) ve (3.25) bantlar kullanlarak hesaplanabilen difzr verimi,
A
d
deney odasnn ve A

difzrn kndaki kesit alandr.

Difzrdeki kayplarn hesaplanmas iin dier bir yaklam da Gorlin ve Slezinger,
1966) ya aittir. Bu iki bilim adam difzrdeki kayplar, difzr genileme
asndan ve srtnmeden kaynaklanan kayplar olmak zere ikiye ayrlmlardr. Bu
kayplarn toplam difzrdeki kayplarn toplamna eit olmak zere,

K
d
= K + K
f
(3.48)

Burada K
d
difzrdeki toplam kayplar, K

difzrn genileme asna bal

kayplar, K
f
ise srtnmelerden kaynaklanan kayplardr. Ayrca difzrn
genileme asndan kaynaklanan kayplar,

K =

k
2
1
2
A
A
1
(

(3.49)

Bu formldeki k deeri difzr giriindeki hz dalmndaki kararszl (non-
uniformity) dzeltme faktr (Garlin ve Slezinger, 1966), A
1
ve A
2
difzrn giri
ve kndaki kesit alanlar

ise difzr genileme asna () bal bir ifade olup,

= 6,2
4
5
2
tan
(

( 3.50)
50
Srtnmeden kaynaklanan kayplarn (K
f
) deeri ise,
K
f
=
2 / Sin
1
A
A
1
8
f
2
1
2

(3.51)
bantsyla hesaplanr. (3.49), (3.50) ve (3.51) bantlar yardmyla bulunan
deerler (3.48)' de yerine konularak difzrdeki toplam kayplar hesaplanabilir.
Ayrca, (3.51) ' deki f dceri Re saysna bal olarak ilgili tablolardan bulunur.
(Gorlin ve Slezinger, 1966)

3.7.6. Tnel g faktr

Tnelin tm karakteristik zellikleri belirlendikten ve toplam kayplar
hesaplandktan sonra kullanlacak fann zelliklerini tespit etmek asndan byk bir
neme sahip olan g faktrnn () bulunmas gerekir. (Gorlin ve Slezinger, 1966).
Tnel g faktrn, fan motorunun gcnn akkann deney odasndaki kinetik
enerjisine oran olarak tarif etmilerdir. Yani tnel g faktrn, K
i
tnelin her bir
elemanndaki kayplar,
f
fan verimini, W gerekli motor-aft gcn, A
0
deney
odasnn kesit alann ve V
0
da deney odasndaki hz ifade etmek zere g faktr
=
f
i
K

=
0
3
0
A V 2 / 1
W

(3.52)
Bundan sonraki aamada daha nceden tnelin her bir eleman iin hesaplanan
toplam kayplar da dikkate alnarak tnelin almas iin gerekli fann zellikleri de
belirlenmelidir










51





4. EML TP SESALTI RZGAR TNEL TASARIMI

4.1. Deney Odasnn Tasarm

ekil 4.1, 4.2, ve 4.3 te grlen ve tasarm yaplan ses alt rzgar tnelinin deney
odasnn kesit ekli kare formda ve giri kesitinin ebatlar 0.5 m. X 0.5 m. olacak
ekilde seildi. Bu ebatlarda tasarlanan deney odas, blm 3.6' da bahsedildii zere
0,6 ile 1,7 arasnda olan genilik/ykseklik orannn limitleri ierisindedir.

Deney odasnn uzunluu giri kesitinin ebatlar gz nnde bulundurularak
belirlendi. Ayrca, deney odasnn boyu arttka, deney odasnda yksek hza bal
olarak enerji kayplarnn artaca, deney odas boyu hidrolik apnn 3 veya 4 katn
getii zaman snr tabaka kalnlnn ar artmasndan dolay difzrde akm
ayrlmalar meydana gelebilecei eklinde ifade edilebilecek kriterler de dikkate
alnd. Sonuta deney odasnn boyu 0.5 m x 0.5 m olan giri kesitinin ebatlar baz
alnarak 1.75 m. olarak seildi.

Deney odasnda snr tabaka kalnlamasnn olumsuz etkilerini ortadan kaldrmak
iin akm boyunca deney odasnn duvarlar belli bir ayla geniletilerek tasarland.
Sz konusu genileme as byk Reynolds saylarnda (Re, 10
7
ile 10
8
aras) 0.1 ile
0.25 derece arasnda, kk Reynolds saylarnda (Re, 10
5
ile 10
6
aras) ise 0.25 ile
0.5 derece arasnda olmaktadr (Gorlin ve Slezinger, 1966, Rae ve Pope, 1984).
Yaygn kullanm ekliyle deney odasnn genileme oran 0,5 ye kadar
olabilmektedir (Rae ve Pope, 1984). Bylece hz ve basnlarda deney odas boyunca
sabitlik art salanabilir. Ayrca deney odasnn kelerine sabit statik basn elde
edilene kadar istenildii gibi deitirilebilen kebentler yerletirildi. gen
eklindeki bu kebentler ayn zamanda deney odas boyunca akmn kenarlarda
yumuak bir hareketine imkan tand iin bu blgelerdeki akm bozulmalarn da
azaltmaktadr.
52

ekil 4.1 Tasarlanan Rzgar Tneli komple grn

ekil 4.4 te grlen ve tasarm yaplan deney odasnda, yaplacak olan deney tipleri
de gz nnde bulundurularak deney odasndaki hz 60 m/sn seilmi olup, standart
atmosfer koullarnda bilinen deerler yerine konularak Re says aadaki gibi
bulunmutur.
Re =
6
5
10 . 15 , 2
10 x 714 , 1
5 , 0 . 60 . 2251 , 1 Vd
= =

(4.1)
Bulunan Re saysyla ilgili olarak yukarda da bahsedilen kriterler dikkate alnarak
akmn ayrlma (genileme) as,
d
, seildi. Ardndan kebentlerin
yerletirilmesiyle deney odasnn knda ne kadar bir alan genilemesi yaplaca
hesapland. D

deney odasnn k, D
g
giri (0,5 m
2
) kesit alan, L
d
deney odasnn
boyu olmak zere deney odasnn k kesit alan bulundu.
Tan
d
=
d
g
L 2
D D
(4.2)
tan 0,5 =
75 , 1 . 2
) 5 , 0 ( D
2

53
D

= 0.5354 m

Yukardaki bant kullanlarak kebentlerin deney odasna yerletirilebilmesi iin
deney odasnn k kesitinin boyu ( D

) 0,53 m olarak hesapland (ekil 4.4). Bu

yolla kesit ekli ikizkenar dik gen olan kebentlerinn ebatlar 0,015 m x 0,015 m
olarak belirlendi.


ekil 4.2 Tasarlanan Rzgar Tneli komple grn ( Perspektif 2 )



ekil 4.3 Tasarlanan Rzgar Tneli komple grn ( Yan grn )
54

ekil 4.4 Tasarlanan Rzgar Tneli Deney Odas

4.2. Kollektr Tasarm

Blm 3' de kollektrn tasarlanmas esnasnda dikkat edilmesi gereken hususlar
detayl bir ekilde anlatlmtr. Kollektr tasarm yapmak iin sz konusu
blmdeki kriterlere gre hesap yaplmtr.

ekil 4.6 da grlen ve tasarm yaplan kollektrn dizaynna ncelikle daralma
orannn (n) tespit edilmesi ile baland. Daralma oran 6 olarak seildi. Zira bu oran
kollektr daralma orannn yaygn olarak kullanlan 6 ile 9 deerleri arasndadr.

A
1
kollektr giriindeki kesit alan iken A
2
de kollektr kndaki yani deney odas
giriindeki kesit alandr. Bu noktadan hareketle (3.4a) bants kullanlarak
kollektrn giri kesit alan ve ebatlar bulundu.
55
n = 6
1
A
A
A
V
V
1
2
1
1
2
= = =
Buna gre Kollektrn giri kesitinin alan, A

= 1,5 m
2
, ebatlar ise 1,22 m x 1,22
m. (kollektrn kesit alan kare formdadr). te yandan kollektrn k hz ( V
2
)
ile deney odasnn giriindeki hz eittir. Buradan hareketle ( 3.4 ) bants
yardmyla kollektr giriindeki hz ( V
1
) deeri de bulundu.

V
1
= 10
6
60
n
V
2
= = m/sn

Bu almada kollektrn boyu 0,9 m olarak belirlendi. Zira daha uzun kollektr hem
snr tabaka kalnln, tnelin boyunu ve maliyetini arttrmakta beraber hem de
Blm 3.6' de belirtilen dizayn kriterlerinden dolay pek de mantkl bir seim
olmayacaktr.

Deney odasnda arzu edilen, akm artlarnn elde edilebilmesi ve kollektr knda
hznn niform, dolaysyla trblans seviyesinin dk olmas amacyla kollektrn
yzey profilinin eklinin iyi belirlenmesi gerekir. Kollektr duvarnn profil eklini
belirlemek iin Blm 3.6 'de verilen (3.10) bants kullanlarak hesaplamalar
yaplmtr

(3.10) bantsyla hesaplanan koordinatlar kullanlarak Excel program ile elde
edilen profil ve sonular Ekler blmnde sunulmutur.


ekil 4.5 Kollektr parametreleri

56
Kollektrn i yzeylerinin eimi akmn yan yzeylere arparak yzeylerden
ayrlmasna neden olmayacak deerde olmaldr. Bu eim kollektr yzeyinin hibir
yerinde 45 yi gememelidir. Yzeylerin eimini hesaplamak iin aadaki
bantdan yararlanld. Burada r
kl
kollektrn giri, r
k2
k kesitinin yars, L
k

boyudur.
Tan
k
2 k 1 k k
L
r r
2
d
=
(

(4.3)
Tan 41 , 0
9 , 0
25 , 0 61 , 0
2
d
k
=

=
(

d
k
= 44,6 olarak hesaplanr.


ekil 4.6 Rzgar Tneli Kollektr tasarm

Grld gibi kollektr i yzeylerinin eimi d
k
(daralma as) 45 dereceyi
gememektedir. Bu da boyutlarn doru seildiini gstermektedir.

4.3. Bal Petei Tasarm

nc blmde de bahsedildii gibi trblansn yanal dorultudaki bileenleri bal
petei hcrelerinde engellenerek neredeyse etkisiz hale getirilir. Bu sre bal
peteklerinin 5-10 hcre ap kadar uzunluundaki blgesinde gerekleir. te yandan
hcre boyutu yanal dorultudaki en kk hz deiiminin dalga boyundan
57
(byklnden) daha kk olmaldr. Blm 3.6 da bahsedildii gibi bu konuda
yaplan almalar, hcrelerin uzunluu apnn 6-8 kat civarnda olduu zaman.
trblansn yanal dorultudaki bileenlerinin engellenmesinin mmkn olduunu
gstermitir. ekil 4.6 de tasarm yaplan bal petei grlmektedir. Bu almada
kayp katsays olduka dk olan ( k = 0,20 ) altgen kesit alanna sahip bal
peteinin kullanlmas uygun grlmtr. Ayrca dinlenme odasnn 1,22 m X 1,22
m olan ebatlar da gz nne alnarak toplam hcre saysnn 25000 civarnda olmas
iin (Mehta ve Bradshaw, 1979) her bir hcrenin kenar uzunluu 4,9 mm, hidrolik
ap 8,5 mm olarak hesapland. Buna gre petein uzunluu da 6 kat, yani 8,5x6 =
51 mm olarak belirlenmitir.



ekil 4.7 Tasarlanan Rzgar Tneli Bal Petei


4.4. Elek Tasarm

Eleklerin tasarmnda boluk orannn iyi belirlenmesi gerektii daha nceden Blm
3.6' de ayrntl olarak belirtilmitir. Buna gre deney odas boyunca snr tabaka
kalnlnn farkl noktalarda farkl deiim gstermesi, elekler dizayn edilirken
boluk orannn ( ) uygun belirlenmemesinden kaynaklanr. Boluk orannn 0,57'
den kk olduu elekler akmda bozuntulara neden olur. Buna karlk boluk oran
ok byk olan elekler seilirse akm dorultusunda daha nce var olan hz
deiimlerinde azalmann salanmas zor olur. Bu nedenle boluk orannn ok da
58
byk olmamas kaydyla 0,57' den fazla olmas tavsiye edilir. Bu almada elek
hcrelerinin ebatlar boluk oran 0.6 seilerek belirlenmitir. Elek hcrelerini Blm
3.6' teki ekil 3.13' de grmek mmkndr. (3.13) bants kullanlarak tel an
uzunluu hesaplanabilir. Hatrlamak gerekirse bu bantda, d tel an ap, M ise
an uzunluudur. Tel an apnn 2 mm olmas durumunda her bir an uzunluu
8,7 mm, bo alan ise 44,9 mm
2
olarak bulunur. ekil 4.7 de tasarm yaplan rzgar
tneli elei grlmektedir.


ekil 4.8 Tasarlanan Rzgar Tneli Elek

4.5. Dinlenme Odas Tasarm

Dinlenme odas kollektrden nce dk hz elde edilerek trblansn azaltlmas
asndan nemlidir. Dinlenme odasndaki trblans seviyesi ne kadar az olursa
deney odasndaki akm artlar geree o kadar yakn olur. Bununla birlikte bu
artlarn salanabilmesi iin dinlenme odasna hava akmnn niform hale gelmesini
salayan elekler ve akm dzeltici bal petei de yerletirilir.

Bu almayla tasarlanan rzgar tnelinde de elek ve bal petei kullanlaca iin
bunlarn arasndaki mesafe de belirlendi. Blm 3.6' da bu mesafenin nasl
belirlenecei detayl olarak anlatlmtr. Yaplan deneyler elekler arasndaki ve en
59
son elek ile kollektrn giriindeki mesafe, dinlenme odas hidrolik apnn en az 0,2
kat; elek ile bal petei arasndaki mesafenin ise dinlenme odas hidrolik apnn 0,1
0,2 kat arasnda olduu durumlarda niform akm elde etme veriminin arttn
gstermitir (Mehta ve Bradshaw, 1979). Bu mesafeler arttnda dinlenme odasnn
uzunluu da artacak ve gereksiz snr tabaka kalnlamas meydana gelecektir.
Genelde dinlenme odasnn boyu giri apnn 0.5 kat olarak belirlenir (Rae ve Pope,
1984).

Yukarda bahsedilen kriterlere uygun olarak bu almada; elek ile kollektr
giriindeki mesafeyi belirlemek iin dinlenme odas hidrolik apnn 0,2 kat (en az
0,2 kat olmal idi) baz alnmtr. Buna gre dinlenme odasnn hidrolik apnn 1,22
m olduu dikkate alnarak elek ile kollektr arasndaki mesafe 0,244 m (0,2x1,22m)
olarak belirlendi. te yandan dinlenme odas hidrolik apnn 0,16 kat baz alnarak (
0,1 0,2 arasnda olmas gerekiyordu) elek ile bal petei arasndaki mesafe 0,195 m
(0,16x1,22 m) olarak belirlendi. Dinlenme odasnn toplam uzunluu ise giri apnn
0,5 kat, yani 0,61 m (0,5x1,22 m) olarak belirlendi. ekil 4.8 de tasarm yaplan
rzgar tneli elei ve ekil 4.9 da da tasarm yaplan dinlenme odas grlmektedir..


ekil 4.9 Tasarlanan Rzgar Tneli Dinlenme Odas

4.6 Difzr Tasarm

ekil 4.10 da grlen rzgar tneli difzrnn tasarmna, difzr genileme oran
belirlenerek baland. Difzrn k kesiti ile giri kesiti arasndaki orandan ibaret
olan bu genileme oran (n
d
) genellikle kollektr daralma oranna yakn bir deere
60
sahip olacak ekilde seilir. Bu almada difzr, genileme oran kollektr daralma
oranyla ayn yani 6 olarak seilmitir. Difzrn giri kesitinin alan ile deney odasnn
k kesitinin alan ayn deerdedir. Difzrn k kesitinin alan ise belirlenen difzr
genileme oranndan hareketle hesapland. n
d
=A
d2
/A
d1
burada A
d1
difzrn giri, A
d2

ise k kesitinin alandr. A
d
difzr giri kesitinin alan ayn zamanda deney odas
k kesitinin alanna eittir, bu deer 0,53 m x 0,53 m (0,28 m
2
) alnarak difzrn
k kesit alan 1,40 m
2
(dairesel) olarak bulundu. Difzrn k kesitinin dairesel
formda olduunu da hesaba katarak ap 1,33 m olarak bulunur

Bundan sonraki aamada difzrn boyunu hesaplamak iin difzr, genileme as
belirlendi. Difzr genileme asnn 8 dereceden fazla olmas halinde difzr
boyunca hz dalmnda bozulmalara neden olarak kayplar arttrr (Gorlin ve
Slezinger, 1966). Difzr genileme as 7 8 derece civarnda maksimum verim
elde edilir. Bu dereceden sonra cidarlarda akm ayrlmalar meydana gelir.
(Punkhurst ve Holder, 1952). Bununla birlikte gemite dizayn edilen rzgar
tnellerinde ve gnmzde de bir ok difzr tasarmnda genileme as 7 derece
olarak seildiinde Reynolds saysnn ve hzlarn her deeri iin akmn
sktrlabilirlik etkisinin ihmal edilebilir seviyelere indiini ifade etmektedir. Tm
bu kriterler dikkate alnarak difzr genileme as ( 2
d
) 7 olarak seilmitir.

Ayrca, difzrn sonuna fan yerletirilecei ve fann da kesit eklinin dairesel
formda olduu dikkate alnrsa difzrn fan yerletirilecei blme bir de adaptr
yerletirmek gerekecektir. Bu nedenle difzrn kesit alannn 1,21 m
2
(bir kenar
1,1 m) olduu blmne giri kesiti kare k kesidi (fan blm) daire olan bir
adaptr yerletirilerek bu gei salanmtr. Bunun iin difzr boyu Ld
1
ve Ld
2

olmak zere (3.22) bants kullanlarak;
tan 3,5 =
1 d
L 2
53 , 0 1 , 1

L
d1
= 4,67 m ( Kare kesitli difzrn boyu )
Dairesel kesitli adaptrn giri ve k kesiti daire olacandan apn ve boyunu
61
1,21 = .(D
d1
/ 2)
2

D
d1
= 1,24 m
7 = .(D
d2
/ 2)
2

D
d2
= 1,46 m
Tan 3,5 =
2 d
L 2
24 , 1 46 , 1

L
d2
= 1,8 m ( Dairesel kesitli difzrn boyu )


ekil 4.10 Tasarlanan Rzgar Tneli Difzr

eklinde difzrn boyunu hesaplamak mmkndr. Bu durumda difzrn toplam
boyu 6,47 m olmaktadr. Ancak bu tasarma ait imalatn zor olmas durumunda fann
hemen nne fana balant kesiti dairesel, difzre balant kesiti ise kare formda
olan bir adaptr yerletirilebilir. Temas eden yzeyler arasna conta konulup d
yzeylere alacak deliklerden civata ile tutturmak suretiyle adaptr ile difzr
62
blm birbirine iyice yaklatrlarak szdrmazlk salanabilir. Balant eleman,
adaptr sacn uygun yerlerinden kesilerek, bklerek ve kaynakla yaplabilir

Blm 3.6 da ifade edildii zere difzrn verimi de (3.24) ve/veya (3.25) forml
kullanlarak bulundu. Burada P
2
ve V
2
difzr kndaki basn ve hz, P ve V
1

ise deney odas kndaki yani difzr giriindeki basn ve hzdr.

Difzrn verimini bulmak iin ncelikle difzr kndaki hz ve basnc bulmak
gerekmektedir. Sreklilik ve Bernoulli Denklemleri kullanlarak V
2,
9,7 m/sn, P
2,
101323,8 Pa, olarak bulunmutur deney odasndaki hz V
1,
60 m/sn, kesit alan da 0,5
m olduuna gre difzr verimi,
d
= 0,99 olarak hesapland.

4.7. lave stekler

Deney esnasnda meydana gelen aerodinamik olaylarn gzlemlenebilmesi, modelin
yerletirilebilmesi, akm grnrl deneylerinde/almalarnda gzlem
yaplabilmesi ve fotoraf ekilebilmesi iin deney odasnn st ve yan duvarlarna
modelin tamamn grecek ekilde ebatlar 100x25 cm olan ve istenildiinde karlp
taklabilen pencereler yerletirilmesine karar verilmitir. Malzeme olarak da fotoraf
ekme ve lazer na maruz kaldnda mukavemetinin iyi olmas ve deney
odasnn ierisini rahatlkla gstermesi gibi avantajlar dnlerek plexiglass
kuIlanlacaktr.

Yzey przllnn az olmas nedeniyle kollektrn sa kullanlarak imal
edilmesi uygun grlmtr.

lave olarak rzgar tneline girite akma tatl bir yn vermek ve akmdaki kopmalar
nlemek iin dinlenme odas giriine giri az (ekil 4.11) konulmasna karar
verilmitir.

63

ekil 4.11 Tasarlanan Rzgar Tneli Giri Az

4.8 Tasarlanan Rzgar Tneli in Enerji Kayplarnn Hesaplanmas

4.8.1 Deney odasndaki enerji kayplarnn hesab

Deney odasndaki kayplar hesaplamak iin ncelikle tasarlanan rzgar tnelinin Re
saysna bal srtnmeden kaynaklanan direnleri bulundu. Deney odasnn dizayn
yaplrken Re says 2.15 x 10
6
olarak hesaplanmt. lgili tablolardan (Gorlin ve
slezinger, 1966) Re ye bal olarak f deeri (srtnmeden kaynaklanan direnler)
0,0093 kabul edildi. Deney odasnn yapld malzeme olan plexiglass iin k deeri
0,1 mm olmak zere (3.44) bants yardmyla;
= k/D
h
= 0,1 x 10
-3
/0.5
= 2 x 10
-4
ve Re = 2.15 x 10
6
deerlerine bal olarak 0,0093 olarak bulunmutu.
K

deney odasndaki kayplar olmak zere (3.43) bants kullanlarak
64
K

= f
5 . 0
75 . 1
0093 , 0
D
L
h
0 d
=
K

= 0,03255 olarak hesaplanr

4.8.2. Kollektrdeki enerji kayplarnn hesab

Kollektrdeki kayplar (3.45) bantsyla bulunur. Bu formlde n, kollektr daralma
oran olmak zere ;
K
2
=
9
4
f
) 1 n ( n
1 n
D
L
2 / 5
2 / 9
h
k

K
2
=
9
4
.0,0093
) 1 6 ( 6
1 6
22 . 1
9 . 0
2 / 5
2 / 9

K
2
nin deeri 0,054 olarak hesaplanr.

4.8.3. Elek ve bal peteklerindeki enerji kayplarnn hesaplanmas

Elek ve bal peteklerindeki kayplar (3.46) bantsyla hesaplanabilir. Burada
kullanlacak petek bal petei eklinde olaca iin kayp katsays k; 0,20 olarak
alnabilir. Elekler iin k deeri 1,5 alnabilir; A
do
deney odasnn A
e
elein
yerletirildii dinlenme adasnn kesit alan olmak zere;
K
3
= k
2
2
2
e
0 d
) 22 . 1 (
25 . 0
5 , 1
A
A
(

=
(
(

K
3
= 0,0384 olarak hesaplanr. Bal peteindeki enerji kayplar, A
bp
bal peteinin
bulunduu dinlenme odasnn kesit alan olmak zere ;
K
4
= k
2
2
bp
0 d
25 , 6
1
20 , 0 )
A
A
(
(

=
K
4
= 0,032 olarak hesaplanr.
65
4.8.4 Dinlenme odasndaki kayplarn hesaplanmas

Dinlenme odasndaki kayplar ihmal edilecek kadar az olduu iin hesaplamaya
gerek grlmedi.

4.8.5 Difzrdeki enerji kayplarnn hesaplanmas

Difzrdeki eneji kayplar birka yntemle bulunabilecei gibi bu almada (3.51)
bants kullanlarak hesap yapld. Formldeki A
d1
deney odasnn k (difzrn
giri), A
d2
difzrn k ve A
0
deney odasnn kesit alanlar olmak zere
K
5
=
4
1 d
4
0
4
2 d
4
1 d d
d
A
A
A
A
1
2
tan 6 , 0
2
tan 8
f
|
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
+
|
.
|

\
|

K
5
=
4
4
4
4
53 . 0
25 . 0
40 . 1
53 . 0
1
2
7
tan 6 , 0
2
7
tan 8
093 , 0
|
|
.
|

\
|

|
.
|

\
|
+
K
5
= 0,042 olarak hesaplanr.

4.8.6. Toplam enerji kayplarnn hesab ve fan seimi

Toplam kayplar tnelin her bir elemannda meydana gelen kayplarn teker teker
toplanmasyla bulunur. Tnelin her bir elemannda meydana gelen kayplar Tablo
4. 1' de gsterilmitir.
Tablo 4.1. Rzgar tneli kayp katsaylar
TNELN BLMLER KAYIP KATSAYILARI
Deney odas K
1
= 0.03255
Kollektr K
2
= 0.054
Elekler K
3
= 0.0384
Bal Petekleri K
4
= 0.032
Difzr K
5
= 0.042
Toplam kayplar K
T
= 0,19895 = 0.2
66
K
T
= 19895 , 0 K
5
1 i
i
=

=

Bylece tneldeki kayplar yaklak %20 olarak hesapland. Bundan sonraki aamada
tnelin toplam g kayb da dikkate alnarak toplam rzgar tneli gc, ( 3.27 )
bantsnda yerine konulursa ;
P
T
=
T 0
3
0
K ( A V
2
1
|
.
|

\
|
+1)
P
T
= 20 , 0 .( 25 . 0 . 60 ). 2251 , 1 (
2
1
3
|
.
|

\
|
+1)
P
T
= 39693 W = 39.693 kW olarak hesaplanr.

Fan debisi Q
f
ise deney odas kesit alan ile deney odasndaki hzn arpmndan
ibarettir. Bu deer aada hesapland gibidir.

Q
f =
A
0
. V
0

Q
f =
0.25.60 = 15 m
3
/sn = 15 m
3
/sn. 3600 = 54000 m
3
/ h

olarak hesaplanr. Piyasada fan imalat ve/veya pazarlamasn yapan irketlerin
yaymlad tablolardan baklarak 54000 m
3
/h debi deeri iin eksenel fan seilebilir.

Sreklilik denkleminden hareketle fann emi hz da

A
0
.V
0
= A
d2
. V
f
0.25. 60 = 1.40 . V
f
ise


V
f =
10.7 m/sn


Artk bu aamadan sonra fan seiminde dikkate alnmas gereken kriterlere gre
hesaplamalar yaplarak ihtiya duyulan fann dier zellikleri de belirlenebilir. Fan
apn, fan ve motor devir saysn belirlemek iin gerekli olan bu kriterlere gre;
67
i. Fan debisi tnelin debisine eit veya byk olmal; Q
f
A
0
V
0
(bu almada Q
f

deeri 15 m
3
/sn olarak yani deney odasndaki debiye eit olacak ekilde hesapland).
ii. Fan kanatlar arasndaki hz 200 m/sn veya daha az olmalyd. V
t
fan kanatlar
arasndaki teetsel hz,
f
fan asal hz, D
f
fan kanat ap, n motor devri olmak
zere
(3.30) bants ile belirtilen artlar
V
t
=
f sn / m 200
2
D
f

V
t
= sn / m 200
2
D
60
n 2
f

salanmaldr. Ayrca biliyoruz ki fan pala ular ile tnel duvar arasndaki mesafe
mmkn olduunca kk olmal (Tablo 3.1). Fann yerletirilecei difzr k
kesitinin ap 1.33 m idi. Tablo 3.1 'de verilen bilgilere gre sz konusu mesafe 15
mm olarak alnabilir. Bu durumda fan kanat ap ( D
f
) 1.313 m olarak alnabilir.
Ayrca motor devri de 1200 dev/dk seilirse,
V
t
= sn m sn m / 200 / 64 . 81
2
313 . 1
60
1200 . . 2
=

art da salanm olur.









68



5. TASARLANAN RZGAR TNELNN BLGSAYAR DESTEKL
SMULASYONU

Tasarm yaplan rzgar tneli iersindeki toplam ve statik basnlar, ortalama hava
akm hzlarn, trblans oluumunu ve hava akmndaki ak bozulmalarn
grebilmek iin simulasyon program yazlmlar vastasyla simulasyon yaplabilir.
Bylece yaplan tasarmn doruluu test edilip, tasarmda gerekli dzeltmelere
imkan tannabilir.

5.1. Modelin Oluturulmas

Bir nceki blmde tasarm yaplan rzgar tnelinin tm bileenleri ( deney odas,
difzr, kollektr, bal petei, elekler, dinlenme odas, giri az ve fan ),
SOLIDWORKS, 2006 kat modelleme programnda 1:1 leinde kat modelleri
oluturulmutu.

Bu blmde ise ncelikle rzgar tnelinin tm bileenlerinin kat modelleri, yine
Solidworks 2006 kat modelleme program kullanlarak 1:1 leinde yzey
(surface) modeli olarak tekrar modellenmitir. (ekil 4.1)

Yzey olarak modellenmi olan rzgar tnelinin, Sakarya niversitesi Mhendislik
Fakltesi Makina Mhendislii Blm Bilgisayar laboratuarnda GAMBT modl
yazlm kullanlarak 2 boyutlu surface model geometrisi oluturulmutur. Bu model
FLUENT 6.0 simlasyon modlne aktarlm ve analiz yaplabilecek ekle
dntrlmtr.

Fluent 6.0 simlasyon modlnde, rzgar tnelinin basn, hz ve trblans
simlasyonlar yaplrken dinlenme odas yzey modeli iersine bal petei ve elek
koyulamamtr. Sebebi ise yaklak 25 000 gzenek adedine sahip bu elemanlarn
kat model ve yzey modelleri oluturulurken Mesh operasyonunun modellerin
69
oluturulduu bilgisayarda gerekletirilememesidir. Bu sebeple rzgar tneli yzey
modeli iersinde bal petei ve elek yok farzedilmitir

Gambit programnda 2 boyutlu yzey geometrisi oluturulurken difzr knda
fann salad ak yerine 400 Pa sabit deerli statik basn salanm ve rzgar
tneli yzey modeli iersindeki hava ak bu kabule gre gerekletirilmitir.

Simulasyon almalarnda kullanlan dier sabitler ve kabuller unlardr.

Statik Basn (P
0
) : 760 mm HgS ( 101325 Pa )
D ortam scakl (T
0
) : 288,16
0
K ( = 15
0
C )
R : 287 J/kg
0
K
Yerekimi ivmesi (g) : 9,81 m/sn
2

Kinematik Viskozite () : 1,714 x 10
-5
kg/m.sn
Hava younluu () : 1,2251 kg/m
3

Deney odas maksimum hz (V
max.)
: 60 m/sn
Rzgar tneli giri hz (V
0
) : 10 m/sn
Statik Basn katsays (C
p
) : 0,0035
Rzgar tneli k kesidi statik basnc : 400 Pa (sabit)

5.2. Simlasyonun Sonular ve Deerlendirilmesi

Yukarda bahsedilen kabul ve sabitler kullanlarak yaplan simulasyonun sonular
grafik olarak aada verilmektedir.

Bu grafiklerde rzgar tneli giriinden itibaren referans alnan u ekildedir;
Giri : Rzgar tneli giri az ekseni ( x = 0 mm )
x-191 : Giriten itibaren 191 mm uzaklk ( x = 1910 mm )
x-210 : Giriten itibaren 210 mm uzaklk ( x = 2100 mm )
x-230 : Giriten itibaren 230 mm uzaklk ( x = 2300 mm )
x-250 : Giriten itibaren 250 mm uzaklk ( x = 2500 mm )
x-270 : Giriten itibaren 270 mm uzaklk ( x = 2700 mm )
x-290 : Giriten itibaren 290 mm uzaklk ( x = 2900 mm )
70
x-310 : Giriten itibaren 310 mm uzaklk ( x = 3100 mm )
x-330 : Giriten itibaren 330 mm uzaklk ( x = 3300 mm )
x-350 : Giriten itibaren 350 mm uzaklk ( x = 3500 mm )
k : rzgar tneli difzr k ekseni ( x = 9930 mm )


ekil 5.1 Rzgar tneli giriinden itibaren referans noktalar


71

ekil 5.2 Rzgar Tneli giriinden itibaren Statik basn dalm


ekil 5.2 de referans noktalardaki statik basnlar grlmektedir. Buradan da
anlalaca zere giri ve kta statik basnta (rzgar tneli merkezine doru) bir
miktar art grlmektedir. Dier referans noktalarnda ise statik basn belirli bir
deerde sabit kalmaktadr. Bu artlarn muhtemel sebebi havann atmosferden
rzgar tneline girerken ve kta fan ekseninden rzgar tnelini terk ederken, giri
ve k merkez eksenlerinde basn gradyenleri oluturmas sonucu meydana gelen
trblans blgeleridir.

Statik basnta herhangi bir noktada azalma olmamas, rzgar tneli duvarlar
zerinde oluan snr tabaka kalnlamasnn akmda herhangi bir bozulmaya
sebebiyet vermeyecek byklkte olduunu gstermektedir.


72

ekil 5.3 Rzgar tneli giri referans noktasndaki hz dalm

ekil 5.3 deki simulasyon grafii incelenecek olursa giri blgesinin merkezinde (x
= 0 m) en yksek hzn 25 m/sn civarnda olduu grlmektedir. Kenarlara doru
yaklatka hzn azald ve kenar yzeylerinde 0 olduu grlmektedir. (Snr
tabaka oluumundan dolay ).

Giri blgesi dik ekseninde az da olsa hz farkllklarnn olmas, rzgar tneli
simlasyonu yaplrken dinlenme odas iersine bal petei ve elek
koyulamamasndan dolays ile dey yndeki hz alkantlarnn elimine
edilememesinden kaynaklanmaktadr.

73

ekil 5.4 Rzgar tneli k blgesindeki (eksenel) hz dalm

ekil 5.4 deki simulasyon grafii incelendiinde k blgesi (fan pervane dzlemi)
merkezindeki en yksek hzn 25 m/sn civarnda olduu ve pervane u blgelerine
doru akm hznda bir azalma olduu dikkati ekmektedir. Fan pervanesi
ularndaki teetsel hz yksek olduu iin bu blgelerde akta bozulmalar
olumaktadr. Pratikte bu mahzuru ortadan kaldrmak iin fan gbeine abak denilen
ve fan pervavesine gre ters ynde dnen, pala eklinde cisimler yerletirmek
gerekmektedir.




74

ekil 5.5 Rzgar Tneli giri ve kndaki hz dalm

ekil 5.5 deki grafik incelendiinde rzgar tnelinin giri ve k referans
noktalarndaki hz grafiinin birbirine benzer olduu ve en yksek hzlarn
birbirlerine ok yakn deerler olduu (25-27 m/sn) grlmektedir. k
blgesindeki hz azalmasnn ise giri ve k blgelerindeki kesit alan farkndan
dolay (Giri alan : 1.22 x 1.22 m, k alan : 1.40 m
2
) meydana geldii
anlalmaktadr.




75

ekil 5.6 Tasarlanan rzgar tneli Mach Says deiim

ekil 5.6 daki mach saysn gsteren simlasyon grafii incelendiinde mavi
renkten koyu krmz renge doru Mach saysnn artt grlmektedir.(Akm hz
artmaktadr.) Giri az yzeylerinde, dinlenme odas kollektr balant
kelerinde ve difzr knda Mach says en dk deerindedir. Sebebi ise giri
ve k blgelerinin atmosfere en yakn olmas ve bu blgelerde akmda
parelellikten sapmalarn ok yksek olmasdr. Deney odas iersinde ise en yksek
deerini almaktadr.(Akm kollektrden geerken hzlanmaktadr.) Dikkati eken en
nemli nokta ise Mach saysnn kollektr boyunca artmas deney odasna girdikten
itibaren ise deney odas boyunca sabit kalmasdr. Deney odas kndan itibaren ise
akm hz kademe kademe azalmakta ve k blgesinde ise giri blgesindeki
deerine gelmektedir.



76

ekil 5.7 Rzgar tneli boyunca hz deiimi

ekil 5.7 deki grafikte ise rzgar tneli iindeki en yksek hzlar grlmektedir.
Mach says simulasyonuna (ekil 5.6.) benzer bir dalm vardr. Giri ve k
blgelerindeki en yksek hzlarn ortalama 25 m/sn civarlarnda olduu, deney
odasnda ise 63 m/sn seviyelerine kadar kt grlmektedir.

Deney odasndaki hzn 63 m/sn seviyelerine kadar kmas akmda bozulmalara ve
trblans oluumlarna sebebiyet vermektedir. Deney odas giriinde ve knda
trblans oluumundan dolay akm hznda bir azalma grlmekte ve bu da rzgar
tnelinde istenilen akm kalitesini bozmaktadr. Bu sakncay ortadan kaldrmak iin
rzgar tnelini daha dk hzlarda altrmak gerekmektedir.



77

ekil 5.8 Rzgar tneli boyunca Statik Basn deiimi

ekil 5.8 deki simulasyon grafiinde deney odas boyunca statik basntaki deime
grlmektedir. Giri az zerinde statik basncn maksimum olduu grlmektedir.
Buradan anlalaca zere bu noktalarda byk bir trblans ve kar basn blgesi
olutuu sylenebilir Bunu ortadan kaldrmak iin giri az boyunu ve profil
yarapn artrmak gerekmektedir.

Dinlenme odasnda ve difzr knda statik basn deerleri birbirine yakndr.
Dinlenme odas k, kollektr girii orta blgesinde bir miktar statik basn d
olmakta, deney odas knda ise en dk deerini bulmaktadr.

Deney odas boyunca statik basn deerindeki deimenin ok kk olmas, deney
odas duvarlar boyunca snr tabaka kalnlamas olmadn gstermekte ve rzgar
tneli kalitesini gsteren, deney odas statik basn deiiminin en az olmas
prensibine ulaldn ispatlamaktadr.
78

ekil 5.9 Rzgar tneli boyunca akm izgileri ( partikl

ekil 5.9 daki simulasyon grafiinde rzgar tneli boyunca akm izgileri (ak)
tanecikler eklinde grlmektedir. Dikkat edilirse kollektr knda akm izgileri
birbirine yaklamakta, difzr iersinde ka doru birbirinden uzaklamaktadr.
Deney odas iinde ise akm izgileri birbirine parelel seyretmektedir.
79

ekil 5.10 Rzgar tneli boyunca Trblans Kinetik Enerji deiimi

ekil 5.10 deki simulasyon grafiinde dikkat eken en nemli nokta deney odas
iersindeki hza bal trblans miktarnn ok fazla olmasdr. Buna sebep olarak
deney odasndaki maksimum hzn ok yksek ( 63 m/sn) seviyelerde olmasn ve
yaplan simulasyonda dinlenme odasna bal petei ve elek tel modeli
koyulamamasn gsterebiliriz.

lave olarak kollektr k kesidinde trblans giri blgesinin olumaya balad,
bu sebeple kollektr boyunu ve ya deney odas uzunluunu bir miktar artrmann
trblans azaltc bir etki yapaca dnlmektedir.




80


6. SONULAR VE NERLER

Bu almada rzgar tnelleri tiplerinden ve genel tasarm esaslarndan
bahsedildikten sonra bu kriterlere uygun rnek bir emili tip rzgar tneli tasarm
yaplm, Solidworks, 2006 kat modelleme programnda 3 boyutlu kat modeli
oluturulmu, tasarlanan bu rzgar tnelinde meydana gelen enerji kayplar
hesaplanm, son olarak FLUENT, 6.0 simulasyon programnda hava akm hz,
basnc ve trblans oluumlarnn simlasyonlar yaplm ve bu simlasyonlarn
sonular yorumlanmtr.

Ayrca tnel tasarmnda ok byk neme sahip olan kollektr dizayn iin ideal bir
yaklam olan ve nc blmde de bahsedilen boyutlu kollektr tasarm da
yaplmtr. Kollektr tasarlanrken kollektr profilini oluturmak iin kollektr
boyunca 45 adet X ekseni koordinat belirlenmi, bu koordinatlar kullanlarak Y
koordinatlar hesaplanmtr. Bu koordinatlar EXCEL programnda grafik haline
getirilerek kollektr profili elde edilmitir. Bu profile gre kolektrn kat modeli
SOLIDWORKS kat modelleme program kullanlarak oluturulmutur.

Tasarlanan rzgar tnelinin simlasyonu yaplrken k kesidinde statik basn 400
pascal deerinde sabitlenmitir. Simlasyon yaparken dinlenme odas iersine bal
petei ve elek modeli konulamadndan trblans ve dolays ile trblans faktr
(T
f
) yksek kmtr. Giri az yzeyinde bir kar basn gradyeni olumu, bu da
giri blgesindeki akta bir miktar bozulmalara sebebiyet vermitir. Bu sakncay
ortadan kaldrmak iin giri az boyu uzatlmal ve profil yarap artrlmaldr.

Kollektr bitimi-deney odas balangcnda bir trblans blgesi olumaktadr. Bu
ise deney odasndaki ak bozmaktadr. Bu sebeple kollektr profili tekrar gzden
geirilmeli, kollektrn boyu gerekli miktarda artrlmal veya kollektr duvarlarnn
eimi uygun miktarda azaltlmaldr.
81

Deney odas giriindeki trblans blgesi oluumunun bir dier nedeni ise deney
odas iersindeki en fazla hzn 63 m/sn mertebelerinde olmasdr. Bu hzn ok
yksek olmas sebebiyle kollektr kndaki ve deney odasndaki hava aknda
parelellik bozulmakta ve trblans blgeleri olumaktadr. Bu sakncay ortadan
kaldrmak iin fan devri azaltlarak deney odasndaki en fazla hz drlmelidir.
Tasarlanan rzgar tneli fan gvdesine, pervane ynnn tersine dnen abaklar
yerletirildiinde rzgar tneli iersindeki trblans oluumlar bir miktar elimine
edilebilecektir.















82



KAYNAKLAR

[1] Bradshaw, P., The effect of wind tunnel screens on nominally two dimensional
boundary layers, journal of fluid mechanics, 22, 679687, (1965)

[2] nan, A.T., ok amal dk hz-subsonic hava tneli dizayn ve trblans
lmleri, Doktora tezi, M.. Fen Bilimleri Enstits, stanbul, (2003)

[3] Anderson, J.D., Introduction to fligt, Mc. Graw-Hill Comp. New York, USA,
(1989)

[4] Edward, P.V., Norton, F.H., 1976. The design of wind tunnels and wind tunnel
propellers, NASA Technical Report No : 73, (1976)

[5] Batill, S.M. and Hoffmann , J.J., 1986. The aerodynamic design of three
dimensional, subsonic wind tunnel nlets, AIAA Journal, 24, No :2, 268-269,
(1986)

[6] Bradshaw, P., 1968. Smple wind tunnel design, Aero report, No: 1258, N.P.L.,
(1968)

[7] Craig, D.E., 1986. Calibration of the referance velocity in the test section of the
low speed wind tunnel at the aeronautical and maritime research laboratory, Technic
Report, DSTO-TN-0248, (1986)

[8] Lindgren, B., Arne, V.J., Design and Evalution of Low Speed Wind Tunnel with
expanding corners, technical reports from Royal Insttute of technology department
of mechanics, (1986)

[9] Gorlin. S.M. and Slezinger, I.I.., Wnd Tunnels and their Instrumentations, John
Willey and sons, Moscow, (1966)

[10] Mehda, R.d. and Bradshaw, P., Design Rules for Small low speed Wind
Tunnels, Aeronautical Journal, November, 433-449 ( 1979)

[11] Knight, I.K. , Ellis, P.F.M. and Sullivan, A.L., The Csiro Vertical Wind Tunnel,
Csiro forestry and forest products, technical report no.133, (1979)


83
[12] Kaya, M. , 2003. Ses Alt Rzgar Tnelleri, Dizayn Esaslar ve Emmeli Tip Ses
Alt Rzgar Tneli Tasarm, Master Thesis, .T.. Fen Bilimleri Enstits,
STANBUL, (2003)

[13] nan, A.T. , Onat, A. , Gl, M.Z. , ok amal, Ses alt, Dk hzl Hava
Tneli tasarm, malat ve Hz-alkant lmleri, K.S.. Fen ve Mhendislik
dergisi 6(1), (2003)

[14] Peremeci, .E. , Aerodinamik II Laboratuar deneyleri, Ders notlar, (2003)

[15] Punkhurst,R.C. and Holder, D.W., 1952. Wind Tunnel Technique, Sir Isaac
Pitman & Sons Comp., London, (1952)

[16] Rae, W.H. and Pope, A., 1984 Low Speed Wind Tunnel Testing, John Wiley &
Sons , Inc., New York, USA, (1984)

[17] Erim, M.Z., Atl , V ve Kavasolu, ., 1980. Alak Ses Alt Bir Hava Tnelinin
malat ve Deney Odasnda Hz Profilinin Tayini, VII. Bilim Kongresi Tebli
zetleri, Tbitak, 29 Eyll-3 Ekim 633-664.

[18] http://www.hq.nasa.gov (Ziyaret tarihi: 10 ubat 2006)

[19] http://www.worthey.net/windtunnels (Ziyaret tarihi: 15 Aralk 2005)

[20]http://www.vonkarman.stanfort.edu/tsd/pbstuff/tunnel/intro.html(Ziyaret tarihi:
1 Eyll 2005)

[21] http://www.aerolab.com (Ziyaret tarihi: 10 Aralk 2005)









84





EKLER


EK- 1 Kollektrn Profil ekli ( X ARALII, 20 mm., r(x), ( mm ))
X Aral r(x) Deeri X Aral r(x) Deeri X Aral r(x) Deeri
0 610 300 431.72 600 276.17
20 608.4 320 416.91 620 271.35
40 604.14 340 402.55 640 267.14
60 597.41 360 388.72 660 263.52
80 588.62 380 375.47 680 260.43
100 578.10 400 362.87 700 257.85
120 566.14 420 350.94 720 255.73
140 553.02 440 339.71 740 254.03
160 538.98 460 329.21 760 252.70
180 524.26 480 319.45 780 251.70
200 509.06 500 310.43 800 250.98
220 493.57 520 302.15 820 250.50
240 477.95 540 294.60 840 250.21
260 462.35 560 287.78 860 250.06
280 446.90 580 281.63 880 250






85

EK-2 Kollektr Profilini gsteren Excel Grafii

Kollektrn uzunluu ( 900 mm, x aral 20 mm x 45 )











86

EK- 3 r
x
uzunluunun x mesafesine gre deiimi
r
1
r
2
L x y r
x

1 610 250 900 20 0,977777778 608,4698059
2 610 250 900 40 0,955555556 604,1481907
3 610 250 900 60 0,933333333 597,4161462
4 610 250 900 80 0,911111111 588,6258007
5 610 250 900 100 0,888888889 578,101746
6 610 250 900 120 0,866666667 566,1423328
7 610 250 900 140 0,844444444 553,0209348
8 610 250 900 160 0,822222222 538,9871814
9 610 250 900 180 0,8 524,26816
10 610 250 900 200 0,777777778 509,0695863
11 610 250 900 220 0,755555556 493,5769435
12 610 250 900 240 0,733333333 477,9565906
13 610 250 900 260 0,711111111 462,3568394
14 610 250 900 280 0,688888889 446,9089999
15 610 250 900 300 0,666666667 431,7283951
16 610 250 900 320 0,644444444 416,9153438
17 610 250 900 340 0,622222222 402,5561134
18 610 250 900 360 0,6 388,72384
19 610 250 900 380 0,577777778 375,4794183
20 610 250 900 400 0,555555556 362,8723602
21 610 250 900 420 0,533333333 350,9416217
22 610 250 900 440 0,511111111 339,716399
23 610 250 900 460 0,488888889 329,2168932
24 610 250 900 480 0,466666667 319,455044
25 610 250 900 500 0,444444444 310,4352318
26 610 250 900 520 0,422222222 302,154949
27 610 250 900 540 0,4 294,60544
28 610 250 900 560 0,377777778 287,7723095
29 610 250 900 580 0,355555556 281,6361003
30 610 250 900 600 0,333333333 276,1728395
31 610 250 900 620 0,311111111 271,3545535
32 610 250 900 640 0,288888889 267,1497517
33 610 250 900 660 0,266666667 263,5238795
87
34 610 250 900 680 0,244444444 260,4397393
35 610 250 900 700 0,222222222 257,8578807

r
x
uzunluunun x mesafesine gre deiimi (Devam)
36 610 250 900 720 0,2 255,73696
37 610 250 900 740 0,177777778 254,0340672
38 610 250 900 760 0,155555556 252,7050229
39 610 250 900 780 0,133333333 251,704644
40 610 250 900 800 0,111111111 250,9869769
41 610 250 900 820 0,088888889 250,5055014
42 610 250 900 840 0,066666667 250,2133017
43 610 250 900 860 0,044444444 250,0632071
44 610 250 900 880 0,022222222 250,0079012
45 610 250 900 900 0 250












88





ZGEM


1977 ylnda zmit te dodu. lk, orta ve lise renimini zmit te tamamlad. 1996
ylnda girdii Sakarya niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Otomotiv retmenlii
Blmnden 2000 ylnda Otomotiv retmeni olarak mezun oldu. 2000 ylnda
zmit Merkez Endstri Meslek Lisesi ne Motor retmeni olarak atand. 2 yl grev
yaptktan sonra 2003 ylnda Kseky Endstri Meslek Lisesi ne Makinalar
retmeni olarak atand. Halen buradaki grevine devam etmektedir.