Uur Mumcunun yazlarnda Dersim

AZINLIK OVENZM!..

ngiliz gizli belgeleri zerinde yaplan aratrma, Kurtulu Sava gnlerinde ngilizlerin Ermeni ve Krt aznlklar kkrtmak iin youn almalar yaptklarn kantlamaktadr. Bu belgelerden iki tanesini aktaralm: Amiral Sir F. Derobeck'ten Lord Curzon'a gnderilen rapor (Sayfa no:108, belge 103, tarih: 28 Temmuz 1920):
1

- Krt meselesi hakknda sizin fikrinizi bilmiyorum, daha kesin bir karara varmanz iin bunu yazyorum. Damat Ferit bana geldi, sulh anlamasna gre Krtler ayr bir devlet olacaklar. Krt liderleri Mustafa Kemal'i sevmezler, nk o boleviklii getirmek istiyor. Siz Mustafa Kemal'den nefret ediyorsunuz. nk o sizin yaptnz anlamay kabul etmiyor. O halde Krtleri Mustafa Kemal'e kar birlikte kullanalm, dedi... (ngiliz Belgelerinde Trkiye, Erol Ulubelen, ada Yay. s:264) Ayn ngiliz Amiralinden Lord Curzon'a gnderilen bir baka raporda Krdistan, Trkiye'den tamamen ayrlp zerk olmaldr. Ermenilerle Krtlerin karlarn badatrabiliriz. stanbul'daki Krt Kulb Bakan Said Abdlkadir ve Paris'teki Krt delegesi erif Paa emrimizdedir... denilmektedir. (Sayfa no:49, belge no:33, tarih 26 Mart 1920) Ermeni ve Krtleri Ankara hkmetine kar ayaklandrma abalarnn arkasnda, o zaman, ABD ve ngiliz hkmetlerinin olduu bugn artk belgelerle kantlamtr. Bu konuda bugn iin hibir kuku yoktur. Cumhuriyetin kurulmasndan hemen ksa bir sre sonra Dou'da balatlan Krt syan da yine ngiliz destei ile sahneleniyordu. eyh Sait ayaklanmas olarak bilinen bu ayaklanma, 1925 ylnn ubat aynda dinsel grntlerle ortaya km, daha sonra Bamsz Krt Devleti kurmaya ynelmiti. (ngiliz Belgeleriyle Trkiye'de Krt Sorunu (1924-1938) eyh Sait, Ar ve Dersim Ayaklanmalar, Dileri Bakanl Yay. Evi., s:21, Trk-ngiliz likileri. 1919-1926, Do. Dr. mer Krkolu, SBF Yay., s.309) ngilizlerin, Kurtulu Sava dneminde Ermenilere nasl destek olduklar. Prof. Gotthard Jaeschke'nin, Tarih Kurumu tarafndan baslan Kurtulu Sava le lgili ngiliz Belgeleri adl kitabnda da yeterince anlatlmtr. (s:40-47) Bugn, 1925 ylnda sahnelenen dinsel grntl bir blc ayaklanmaya bakarken, eyh Sait'in ngiliz silah fabrikalarna silah siparii verdii, ngiliz silah fabrikalarnn da o tarihte ngiliz Intelligence Service ile i ie alan silah tccar Vasil Zaharoff ile egdm halinde olduklarn bilmek gerekir. Mulal bir Rum olan Zaharoff'un ngiliz Babakan, Lloyd George'un yakn dostu olduunu ve ngiliz hkmetince silah ticaretindeki baarlarndan tr sir unvan
2

ile dllendirildiini anmsarsak, eyh Sait ile ngiliz silah fabrikalar arasnda kurulan kprlerin siyasetten arnm masum bir ticaret olmad sonucuna ularz. Kald ki o gnlerde gen Trkiye ile ngiltere arasnda henz zme balanmam Musul sorunu bulunmaktayd. Lozan anlamasnda kesin bir zme balanmayan Musul sorunu, 1923 ylnda ngilizlerin bavurusu ile yeniden gndeme gelmi ve sorunun zm iin 1924 ylnda stanbul'da Hali Konferans dzenlenmiti. Hali konferansnda ngilizler, Musul dnda ayrca, Nasturi Hristiyanlar iin Hakkari ilini de istemilerdi. Sorunun bir zme balanamamas zerine konu ngiliz hkmetince Milletler Cemiyetine gtrlmt. Milletler Cemiyeti, sorunun zm iin biri Macar, biri Belikal biri de svireli olan kiilik bir komisyon grevlendirmiti. Musul'daki Trk egemenliini kaldran komisyon karar, Trkiye tarafndan reddedildi. Bunun zerine sorun Milletleraras Daimi Adalet Divanna gtrld. Trkiye Divana temsilci gndermedi. Milletler Cemiyeti, 16 Aralk 1925 tarihinde, Musul'daki Trk egemenliini kaldran karar benimsedi. Musul zerinde Trk-ngiliz diplomasi sava yaplrken, eyh Sait isyan da balatlm ve Trkiye, Kurtulu Sava gnlerinde ngiliz istihbarat servislerinin kkrtt etnik kkenli ayaklanma ile uramak zorunda kalmt. syan bastrld. Ancak Trkiye 5 Haziran 1926 tarihinde ngilizlerle anlaarak, Musul zerindeki haklarndan vazgemi oldu. syann dourduu sonulardan biri buydu. Musul sorunu ile eyh Sait ayaklanmasnn ayn gnlere rastlamas herhalde kaderin bir cilvesi deildi: Bu rastlantnn temelinde bir ksm kantlanan bir ksm da henz yeterince kantlanmam d ilikiler yatmaktayd. 31 Mart gerici ayaklanmasnda da ngiltere'nin parmak izleri yok muydu? Aratrmaclar, bu kukuyu dile getirmilerdir. ngiltere'nin o gnlerdeki stanbul Bykelisi'nin ttihatlara kar taknd souk tavr, buna karlk muhalefetteki Ahrar Frkas ile kurulan ilikiler ve ayaklanmadan sonra isyanclara saladklar destekler, eriatlar ile ngiliz Intelligence Service ile dirsek temas iinde olduklar kukusunu vermekteydi. (ttihat ve Terakki, 1908-1914, Feruz Ahmet, Sander Yay., s: 66; 31 Mart Olay, Sina Akin, SBF Yay.,
3

s: 261 v.d.; 31 Mart'ta Yabanc Parma, Doan Avcolu, Bilgi Yay., s: 61 v.d.) Bugn yine birtakm ayrmc glerin dou yrelerimizde terrist eylemlerine tank olunmaktadr. Yakn tarihimizden verdiimiz bu rneklerden sonra bu olaylar da ngilizler kkrtyor gibi bir yarg sahibi deiliz. Anlatmak istediimiz, yakn tarihimizde aznlk ovenizminin ardnda yabanc devletlerin bulunduudur. Kurtulu Sava ncesi ve sonrasnda ngilizlerin Trkiye'deki ayrmc gleri kkrtmalarnn nedeni Ortadou'daki ngiliz karlaryd. Hi kukusuz bugn de bu blc ayrmc aznlk ovenizminden kaynaklanan terrist eylemlerin arkasnda tpk dn olduu gibi bugn de yabanc parmaklar bulunmaktadr. Trkiye Cumhuriyeti, btn sorunlarn ulusal btnlk, demokratikleme ve adalama yoluyla zecektir. 1975 ylndan bu yana Kbrs sorununun yaratt gerilim sreci iinde bata Ermeni terr olmak zere ulusa uradmz terr saldrsnn temelinde, Ortadou'daki yeni dengelerin kurulma planlar var mdr? Bugn iin sorulacak soru budur. Trkiye'ye bunca silah gnderenler kimlerdi? Kimlerdi bunlarn destekileri olan yabanc devletler ve istihbarat servisleri? Bu gibi konular, bugnden mahkeme kant niteliinde belgelerle ortaya koymak belki olanakszdr. Fakat zaman getike, olaylar zerindeki sis bulutlar dalr ve ortaya kan ngiliz belgelerinde olduu gibi, aznlk ovenizminin hangi oyunlarn ve tuzaklarn arac olduu elbette gn gelir anlalr. (Cumhuriyet, 2 Eyll 1984)

BLCNN DI DESTE... Ayrmc glerin ardnda yabanc devletlerin olduunu yazdmz zaman hani bunun kant? diye soruyorlar. Kurtulu Sava ncesinde Ermeni ve Krtlerin ngiltere ve Amerika tarafndan desteklendikleri ngiliz gizli belgeleri ile kantlanmtr. te bu belgelerden bir tanesi:
4

Amiral Sir. F. Derobeck'in Lord Curzon'a yazd 26 Mart 1920 tarihli gizli rapor: - Krdistan Trkiye'den tamamen ayrlp zerk olmaldr. Ermenilerle Krtlerin karlarn badatrabiliriz. stanbul'daki Krt Kulb Bakan Said Abdl Kadir ve Paris'teki Krt delegesi erif Paa emrimizdedir... (Kraliyet Belgeleri, sayfa 49, belge 33. ngiliz Belgelerinde Trkiye, Erol Ulubelen, ada Yay. s. 257) Damat Ferit Paann Krtleri Mustafa Kemal'e kar kullanma plan bugn yabanc yazarlarca da yazlmaktadr. (Kurtulu Sava ile lgili ngiliz Belgeleri, Gotthard, Jaeschke, TTK Yay. s.145). Lozan Bar Anlamas grmeleri srasnda ngiliz Delegasyonu Bakan Lord Curzon'un bamsz bir Krt devletinin en ateli savunucularndan biri olduu tutanaklarla bellidir. (Lozan Bar Konferans, Tutanaklar ve Belgeler, SBF Yay. s. 348 vd) Trkiye'nin Dou ve Gneydou'sunu Ermeni ve Krtlere brakan Sevr anlamasn Krtler adna imzalayan da ngiliz Entelligence Service'nin emrimizdedir dedii ngiliz maas erif Paadr. Bugn zerindeki gizlilik kalkan Kraliyet belgeleri ngiliz hkmetinin Kurtulu Sava ncesinde Dou'da bir Krt devleti kurmak amac ile Krt ileri gelenleri ile iliki kurduklarn, hibir yoruma gerek braktrmayacak biimde ortaya koymaktadr. 1919 Temmuz aynn 10. gn stanbul'-dan 1437 no ile Lord Curzon'a ekilen gizli telgrafta, Krtlerin ngiliz mandas istedikleri, blgeye gnderilen Binba Noel'in Krt ajanlar ile grecei yazlmaktadr. (ngiliz Belgelerinde Atatrk, Bilal imir, TTK Yay. s. 39) ngiliz Kraliyet Ordular Karadeniz Kuvvetleri Kurmay Bakanlnn yazd raporda da Krt devletinden sz edilmektedir. (imir, s. 336) Daha birok ngiliz gizli belgesi ngiliz Krt ilikisine k tutmaktadr. lgintir; Kogiri syan olarak bilinen ayrmc ve eylemli kalkma, Mustafa Kemal nderliindeki ulusal glerin emperyalist devletlere kar savat 1921 ylnda sahneye konmutur. 1925 ubat'nda patlak veren eyh Sait syan ise Trkiye ngiltere arasnda Musul zerinde grmeler srerken sahnelenmitir. 1927-1930 yllar arasndaki Ar ayaklanmasna nclk eden Xwebun adl ayrmc rgtn Ermeni
5

destei ile kurulduu, bu ayrmc glerin kendi yaynlarnda aka yazlmtr. (zgrlk Yolu, Nisan 1977, s. 30) 1936-38 arasndaki Dersim Olay da -ilgin bir rastlant- Atatrk'n Doudaki toprak aaln kaldrma amacyla toprak reformu hazrlklarna giritii gnlere denk dmtr. Ayrmc glerin szcln yapan bir dergide Ar isyannda Franszlarn Xwebun Cemiyeti ile iliki kurduklar aka yazlmaktadr. (zgrlk Yolu, 1977 Nisan, s. 29) Krt lideri Barzani ile ilgili belgeler ayrmc glerin ardndaki yabanc parman en banaz ayrmc ovenleri bile susturacak aklkta ortaya koymaktadr. 1970'li yllarda Amerikan ynetimi, Irak'taki Baas rejiminin Sovyet etki alan iine girmesinden ok kayg duymaktadr. Bu amala, Beyaz Saray gdmndeki ah ile anlaarak, Barzani ynetimindeki Krtlere silah yardm yaparak Baas rejimini sarsmak ister. Washington, ran zerinden Barzani kuvvetlerine silah yardm yapar. The Daily Telegraph, 2 ubat 1977 tarihli saysnda Barzani'nin ABD Dileri Bakan Dr. Kissinger ile olan ilikilerini aklayan demecine yer verir. Barzani'nin aklamalarna gre, Krtler ve Amerikallar arasnda, Irak'ta bir Krt ayaklanmas dzenlenmesi iin anlamalar yaplm; ancak Carter ynetimi srasnda bu yardmlar kesilmitir. Barzani, yenilgisinden yardm kesen Amerika'y sorumlu tutmaktadr. Bilindii gibi Barzani, Amerika'da lmtr. lk balarda Sovyetlerce de desteklenen bu Krt lideri, son gnlerinde, ABAD ynetimince arlanm ve lnceye kadar bakm Amerikan hkmetince stlenilmitir. Sovyet destei ile ortaya kan bu Krt liderinin Amerika'da lm olmas bile bal bana dndrc bir olaydr. Ortadou'daki her olayda olduu gibi Krt ayaklanmalarnda da gerek Sovyetlerin gerekse Amerikallarn paylar vardr. Yakn tarihte byle olduu gibi byk olaslkla bu gn de byledir. nk Krt esi Ortadou olaylarnn ve bu blgede oluacak yeni dengelerin ayrlmaz bir parasdr. ran Irak sava, Lbnan ve Filistin sorunu, terr ihra eden Sovyet yanls Suriye ve Amerikan yanls srail blgedeki kutup balardr. Trkiye'deki blc ve ayrmc terr eylemlerine i siyasetin kzgn
6

lavlar ile bakmak ya da ayn olaylar Sovyet ya da Amerikan gzlkleri ile izlemek son derece yanltc ve sakncal deil midir? Sacs ve solcusu ile bu lke bizim lkemizdir. Yaanan olay ise aka blclktr. Ulusal bar ve btnl sarsan her olaya nereden ve kimden gelirse gelsin- yurttalk ve tarih bilinci ile kar koymak zorundayz. Blcle kar sacnn da solcunun da elbirlii yapmas gereklidir. (Cumhuriyet, 16 Ekim 1984)

AIKLIK... Genelkurmay Bakanlnca gneydoudaki olaylarla ilgili konularda yerli ve yabanc basna bilgi verilmesi yararl olmutur. Aklkta her zaman iin yarar vardr. Bu aklk, olaylarn u ya da bu nedenle saptrlmasn ve smrlmesini de nleyecektir. Dou ve Gneydou blgelerimizdeki aznlk rklna dayal blc eylemlerin bugn olduu gibi dn ve nceki gn de vardr. Bu gemie yle bir gz atarsak, bu bakaldrma giriimlerinin ardnda hep bu yrelerde Krt ve Ermeni devleti kurma planlarn buluruz. yle ksaca anmsayalm: Kokiri syan olarak bilinen ayrmc kalkma Mustafa Kemalin kapitalist emperyalizme kar rgtl halk gcyle sava verdii 1921 ylnda sahnelenmitir. Ama Kuvvay Milliyeyi srtndan hanerlemektir. 1925 ubatnda balatlan eyh Sait syan Trkiye ile ngiltere arasnda Musul sorunu hakknda grmelerin srd gnlere denk drlmtr. Ama Musulun Trkiyeden koparlp alnmasdr. 192730 yllar arasndaki Ar ayaklanmasna nclk eden, Xwebudun rgt Ermenilerce desteklenmektedir. 1936-38 yllar arasndaki Dersim syan Atatrkn Dou ve Gneydou Anadoluda toprak aaln kaldrmak iin hazrlklar yapt gnlere rastlamaktadr. Ama Dou ve Gneydoudaki feodal ayrcalklar korumaktr. Yine yle ksaca anmsayalm: Lozan Anlamas Musul blgesi iin bir zm getirememiti. Sorun Trkiye- ngiltere arasnda askda kalm, sorunun karlkl
7

grmelerle zlmesi uygun grlmt. Konunun Trkiye ve ngiltere arasnda grld srada, patlak veren eyh Sait syan, padiahlk, hilafet, eriat gibi gerici isteklerle ortaya kyordu. Hyaneti Vataniye Kanunu bu isyan srasnda kartlmtr. Din ve kutsal kavramlar siyasal amala kullanan etnik ayaklanmaclar bu yasa gereince cezalandrlacaklard. syan bastrld. Ancak Trkiye, Musulu yitirdi. ngilizler yaptklar planda baarl olmulard. eyh Sait syannn Trkiyeye maliyeti Musulun kaybyd. eyh Saitin ngiliz silah fabrikalarna silah sipari ettii de sonradan anlalmt. Ayaklanma gerici grntdeydi, ancak kkeninde etnik ayrmclk yatmaktayd ve bu gericilik ve ayrmclk Musul sorunu nedeniyle ngiltere tarafndan destekleniyordu. Bugn aratrmalar sonucu ele geen belgeler, Kurtulu Sava ncesinde Amerikallar ve ngilizlerin gerek Krtlere ve gerek Ermenilere para ve silah yardm yaptklarn aka ortaya koymutur. ngilizlerin bir Krt devletinin kurulmas iin Krt liderleriyle Avrupada beraber altklar belgelere balanmtr. Ermenilere salanan destek tek ynl deildir. Kurtulu Sava srasnda Ankara hkmetine silah ve para yardm yapan Sovyetlerin Dileri Bakan ierin araclyla yardm almak zere Moskovaya giden Ankara hkmeti temsilcisi Bekir Sami Beyden Van ve Bitlisin Ermenilere braklmasn istemitir. Sovyetlerden gelen bu istek zerine Mustafa Kemalin Bekir Sami Beye gnderdii 16 Ekim 1920 gn ve 595 ifre, 273 karar sayl talimat yleydi: ... Muayyen bir ktay arazinin bir ekalliyete terkini istemek emperyalist bir fikri mahsul ile hareketten baka bir ey deildir. Ankara hkmeti milliyesi, emperyalizme kar mdafaa ve mcadele kast ile teekkl etmi bir hkmet olduundan emperyalizmin ekali marufesinden (bilinen eklinden) olan byle bir talep ve iddiay kabul edememekte mustardr. (zorundadr)... Kurtulu Sava ncesi ve sonrasnda Dou ve Gneydou blgelerimizde Krt ve Ermeni devleti kurma giriimleri kapitalist ABD ve ngiltere tarafndan aka desteklenmi ve rgtlenmi MarksistLeninist Sovyetler Birlii de silah ve para yardmn Ermenilere toprak
8

verilmesi kouluna balamak istemiti. Dn Hristiyan ngiltere tarafndan hilafet, padiahlk ve eriatlk istekleriyle kkrtlan aznlk rkl bugn de hi kukusuz baka gler ve devletlerce Marksist-Leninist grntlerle sunuluyor. Ama deimez; padiahlk ve eriatlk gibi Marksistlik ve Leninistlik de aznlk rklnn maskesidir. Ama blgede bir Krt devleti kurdurtmaktr. Byle bir devletin kurulmasnda birden ok lkenin kar vardr. Hele Ortadoudaki scak savalar dnrseniz... Dou ve Gneydou yrelerimizdeki Krt ve Ermeni devleti kurma planlar dn olduu gibi bugn de d destekle sahnelenmektedir. Suriyede Ermeni ve Krt silahl kamplar bulunmaktadr. Avrupann birok kentinde Ermeni ve Krt rgtleri birlikte almaktadrlar. Krt ve Ermeni rgtleri Bat istihbarat odaklarnn gzleri nnde eylemler koyuyorlar. Konu bu adan ok dndrc deil midir? Yaplan aklamalar ok yararl olmutur. Blcl irkin amalaryla birlikte sergilemek onlarla mcadele etmenin yollarndan biridir. Aklkta yarar gryorum... (Cumhuriyet, 18 Austos 1985)

YNE LAKLK... TRTde laiklik konusunda dzenlenen son akoturumda yine tek yanl grler sergilendi. Bu szde ak oturumda tek ynl grleri benimsetmeye alan bir nrolog ile birbirlerinin szlerini noter sadakati ile onaylayan iki retim yesini izledik. Ak oturum kart grl tartmaclarla yaplr. Bu programlarda ise yalnzca bir gr sergilenmektedir. Konumaclar da zenle bu gr sahipleri arasndan seilmektedir. Laiklik konusunda sylenecek ok sz vardr. Atatrk durup dururken mi laiklik ilkesini benimsemitir? Cumhuriyet ncesi ve sonrasnda dinsel grntl hangi siyasal eylemlere ve bakaldrmalara tank olunmutur? Bunlar hi inceleyen yoktur. Bu olaylardan biri, eyh Sait Ayaklanmasdr. 1925 yl ubat aynda balatlan bu ayaklanma, zamann Babakan Fethi Okyarn
9

szleri ile padiahlk, hilafet, eriat, Abdlhamidin oullarndan birinin saltanatn temin gibi irticai nitelikte bir etnik ayaklanmayd. Ayaklanma, Lozan Antlamasnda zme balanamayan Musul sorununun Trkiye ile ngiltere arasnda uyumazlk konusu olduu gnlere rastlamtr. eyh Sait adna ngiliz silah fabrikalarna silah sipari edilmesi de olaydaki ngiliz parman dorulamaktayd. Ayaklanma bastrld; ancak bu arada Trkiye Musulu yitirmi oldu. ngilizler, kendileri iin en uygun sonucu almlard. Hiyaneti Vataniye Kanunu, ngiliz destekli eyh Sait ayaklanmas srasnda karlmt. Yasann amac din duygularnn siyasal amala kullanlmalarn nlemekti. Ayaklanmann dinsel sloganlarla balamas ve din smrs ile srdrlmesi, lm cezas ieren yasann karlmasna yol amt. Devrin yneticileri ayaklanmaya byle bakyorlard. 1924 ylnda hilafetin kaldrlmas; 1928 ylnda Anayasadan devletin dini hkmnn karlmas, dinin siyasal amalarla kullanlmasn nlemek amacyla bavurulan yollard. Bu admlarn her biri din duygularnn siyasetten arndrlmas amac ile atlmaktayd. Laiklii, Batdan gelen, Bat lkelerine ho grnmek iin getirilen bir eit kk darda dnce olarak sunmaya alanlar, asl kk dardaki ilikilerin etnik kkenli gerici ayaklanmalarda bulunduunu, nedense grmezlikten gelmektedirler. Tarihten rnekler vererek bu grleri yantlayacak olanlara da televizyon ekranlar bir nrolog tarafndan kapatlmaktadr. Tek yanl televizyon programlarna kanlarn grmezlikten geldikleri bir baka konu da laiklik ilkesinin benimsendii 1937 ylnda gen cumhuriyetin hangi olaylarla karlatdr. 1937 yl cumhuriyetin zorlu yllarndan biridir. Bu yln ilk aynda Trkiye Hatay sorununun zm iin giriimlerde bulundu. Ayn gnlerde Atatrk, toprak reformu yaplmas iin emirler verdi. Atatrkn amac, toprak aalnn mlkiyete dayal siyasal egemenliini krmakt. Bunun iin de byk iftliklerin nfus younluuna ve topran verim derecesine gre snrlandrlmas amaland. Ancak, Atatrkn toprak reformu dncesi hibir zaman gereklemedi.
10

O sralar gen cumhuriyet yine bir ayaklanma ile uramak zorunda braklmt. 1925 eyh Sait Ayaklanmas ngilizlerle aramzdaki Musul sorununun zmlenecei gnlere rastlatlmt. Hatayn bamszl ve toprak reformu almalar srasnda da yine etnik kkenli bir ayaklanma balyor; Dersim isyan olarak bilinen etnik kkenli ayaklanma Milletler Cemiyetinin Hatayn bamszl iin karar ald gnlere denk drlyordu. Fransz gdmndeki Suriyede rgtlenen eteler, ayn gnlerde snrlarda terr ve soygun eylemlerine bavuruyorlard. Terr ve soygun eylemlerinin Hatay sorununda yenik den Fransa ve bu devletin gdmndeki Suriye tarafndan dzenlendii o gnlerde, her ey yazlp sylenmitir. ileri Bakan kr Kaya, Mecliste yapt konumada bu eylemlerden tr Fransay aka sulam ve etelerin nasl hazrlandklar konusunda uluslararas bir inceleme yaplmasn istemitir. Ayn gnlerde hkmet, Tuncelide slahat program uygulamaya karar vermiti. Bayndrlk hizmetleri srasnda, blgeye okullar ve yollar yaplyordu. Ayaklanma bu srada alt airet tarafndan balatld. Ayaklanmada din duygular yine n plandayd. Laiklik ilkesinin siyaset sahnesinde bu olaylar yaanrken benimsenmi olmas, herhalde bir rastlant deildi. Kurtulu Sava ncesi ve sonrasnda irtica kkenli ve amal akm ve eylemlerin emperyalist devletlerce desteklenmesi, laikliin deil irtica eylemlerinin kklerinin darda olduunu kantlamaktadr. Bu ilikileri anlamak iin o gnlerin ngiliz Kraliyet belgelerine bakmak bile yeterlidir. Siyasetin din duygularndan arndrlmas dncesinin ne kadar doru olduunun, randa yaanan olaylarla artk bugn yeterince kantlandn sanyoruz. Bugn slam enternasyonalizmi amacn gden Rabitatl Aleml slam adl rgt bir Amerikan-Arap ortak petrol irketi olan Aramco tarafndan niin desteklenmektedir? Hristiyanlar, acaba neden bu slam enternasyonalizmini petrol gelirlerinden elde ettikleri para ile desteklemek gereini duymakta, niin Trkiyemizde Arap sermayesini

11

siyasal partilerle kenetlemeye almaktadrlar? Nedir bu abalarn amac? Siyasetiler arasnda Mslmann garibanna Atatrklk taslayp okuluslu sermaye ile destekli gericilie apka karmak, gnmzn modasdr! Trk-slam Sentezi z ve sz ile Atatrkle kar bir grtr. slamda laiklik ise sz konusu deildir. Laiklik ilkesi, adm adm yok edilmektedir. Televizyon bu grn arac olmakta; ak oturum ad altnda tek gr savunulmakta, bu grn propagandas yaplmaktadr. -----------------------------(Cumhuriyet, 25 Eyll 1985) TARH BLNC... PKK bunca silah nereden buluyor? Silah demek, para demektir. Bu para nereden salanyor? Btn bunlar gnn birinde belgeleri ile aklanr. Kurtulu Sava ncesinde ayrmc Krtler ve Ermenilerin, ngilizler tarafndan nasl desteklendikleri gizlilikleri kaldrlan ngiliz gizli belgeleriyle kantlanmt. ngiliz Dileri Bakanl Arivinden 30 Haziran 1930 gn ve 298 sayl gizli belgeye ksaca gz atalm: Bu gizli yaz, randan Sir. Oliveden A. Handersona gnderilmi. Yazda, Ruben Paa adndaki bir Ermeninin Krtlere silah salad bildiriliyor. (F.O. 424/273, P: 7, No: 11) Ayn yazda, rannn Krt ayaklanmaclarna yardm salad da yazlyor. Gizli yazya gre 1914 ylnda Ermenistanda Sava Bakan olduunu bildiren Nubar Paa, Tebrizdeki ngiliz Bakonsolosluuna bavuruyor. Bu gizli yaznn bir de eki var. Ek yaz, Tahrandaki ngiliz askeri ataesinin raporudur. Tahrandaki ngiliz Askeri Ataesi Albay Percy C. R. Dood, 26 Haziran 1930 tarihinde E. H. Olive gnderdii gizli raporda Nubar Paa ile yaplan grme ile ilgili bilgiler veriyor. (F.O. 424/273, P: 8, 11/1).
12

Bunlar 1930 tarihli Ar syan ile ilgili belgelerdir. ngiliz Dileri Bakanl gizli belgelerinin eyh Sait, Ar ve Dersim Ayaklanmalar ile ilgili olanlarnn bir blm deerli aratrmac ve diplomat Bilal imirin ngiliz belgeleriyle Trkiyede Krt Sorunu, 1924-1938 balkl kitapta yaymland. Bugn de kim bilir bu konuda nerelerde ne gibi pazarlklar yaplyor? Ve kimler, kimlere raporlar yazyor? *** Said-i Nursinin yaam yks ile ilgili yazma dinci evrelerden tepkiler geldi. Bu tepkilerin bir ksm svglerle sryor. Said-i Nursi, Krt kkenli bir din ve siyaset adamdr. Merutiyet yllarnda Said-i Krdi olarak tannan Said-i Nursi, 31 Mart gerici ayaklanmasn kkrtan Volkan adl yayn organ ile ttihat- Muhammedi Frkasnn da kurucularndandr. Said-i Nursi, 1925 eyh Sait syanndan sonra da Balaya srlm; Emirdada ve Kastamonuda srgn yaamtr. Said-i Nursi, Atatrk dmandr. Yargtay Ceza Genel Kurulunun 20 Eyll 1965 gn ve 234/D-1 ve 313 sayl kararnda, Diyanet leri Bakanlnn Nurculuk Hakknda adl yaynnda da Said-i Nursi tarafndan yaymlanan risalelerin slami esaslara uymad, (...) Nurculuun milli ve din birliini paralayan zmrecilik olduu yazlmaktadr. Dr. Neda Armanerin slam Dininden Ayrlan Cereyanlar, Nurculuk adl incelemesi de 1964 ylnda Ankara lahiyat Fakltesi yaynlar arasnda kmtr. Said-i Nursinin Mektubat adl kitabnn 1975 yl basmnn 443444. sayfalarnda da ... Krtlerin milliyetini kaldrp onlarn dinini onlara unutturduktan sonra; belki bizim gibi ayr unsurlardan saylanlara teklifiniz, bir nevi usul- vahiyane olur. Yoksa srf keyfidir. Eyann keyfine tebabiyet edilemez ve etmeyiz! szleri yer almaktadr. Bu szler, Said-i Nursinin deil midir? Krtlk ve slamclk, bugnlerde el ele veriyor. Btn bu olaylarn nedenlerini aramak biz Atatrklerin grevidir. *** ANAP Milletvekili Ramiz Sevin ve be arkada, Gelir Vergisi
13

Yasasnn bir maddesinin deitirilmesi iin yasa nerisi vermiler. Ama, KT ve banka ynetim kurullarndan para alan yksek brokratlar korumaktr. Baz yksek brokratlara grevleri dnda ayrca ynetim kurulu yelikleri de veriliyor. O zaman bu brokratlarn gelirleri, Birden fazla iverenden alnan gelir kapsamna giriyor. Girince de bu yksek brokratlar, yasann tanmlad anlamda vergi ykmls oluyorlar. Yasa, Birden fazla iverenden alnan cretlerin 9 milyonu amas koulunda ykmllk domasn ngryor. Ancak bu snrlar, Bakanlar Kurulu Karar ile en ok 3 kat arttrlabiliyor. Bu yl bu snr, Bakanlar Kurulunca 24 milyona karlm. Yksek brokratlarn ellerine geen para bu snr ayor... Ne yapsnlar? Haydi bir yasa deiiklii... Yoksa yksek brokratlarmz beyanname verecekler. Yasa nerisinde (1.1.1989-31.12.1992) tarihleri arasndaki gelirlerin vergi d tutulmas iin Bakanlar Kuruluna ylk 9 milyon liralk snr alt kat arttrma yetkisi veriliyor. Yasa 1.1.1989 tarihinden geerli olacak! Bir eit vergi affdr bu. Bu yasa nerisi yksek brokratlar korumak iin getirilen bir nalnc keseri yasasdr. ANAP adna brokrasi teorileri uyduranlarn ve bu yapay teorilerle avunanlarn dikkatlerine saygyla sunulur... (Cumhuriyet, 31 Mart 1990)

NN YASAK?... Cumhuriyet dneminde 1924 ylndaki Nasturi ve 1925 ylndaki eyh Said syanndan 1937-38 yllar arasndaki Dersim syanna kadar on sekiz tane isyan yaanm. Bunlar srasyla: 1924 Nasturi... 1925 eyh Said... 1925 Rekotan... 1925-37 Sason... 1926 1. Ar... 1926 Koua... 1927 Mutki... 1927 2. Ar... 1927 Bicar... 1929 Asi Resul... 1929 Tendrk... 1930 Savur... 1930 Zeylan... 1930 Oramar... 1930 3. Ar... 1930 Plmr
14

Ayaklanmalar ile 1930 Menemen Olay ve 1937-1938 Dersim Ayaklanmasdr. 1919-21 yllar arasndaki ayaklanmalar Genelkurmay Harp Tarihi Bakanlnca yaymlanan Trk stiklal Harbi VI. Cilt stiklal Harbinde Ayaklanmalar adl kitaptan renebiliyoruz. Pontus... Ali Bat... Bozkr... eyh Eref... Anzavur... Yozgat... Dzce... Konya... Demirci Mehmet Efe... erke Ethem... Kokiri ayaklanmalarnn nasl baladklarn ve nasl bastrldklarn bu yayndan izleme olanan buluyoruz. Bu isyanlarn byk bir ksm dinsel gericilik grnts ile sergilenmi; etnik nedenler dinsel grlerle perdelenmitir. Geenlerde eyh Said syan ile ilgili bir aratrma yapyordum. Bu amala Genelkurmay Harp Tarihi Bakanlnca yaymlanan Trkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938) adl kitab okumak istedim ama bu kitab kitaplklarda bulamadm. Bu kitabn okunmas yasakm! Bu kitap nce yaymlanm, daha sonra da Genelkurmay Bakanlnca toplatlm. Cumhuriyet tarihimizle ilgili bu nemli olaylar konu alan kitap niin yasaklanmt? Bu konular aklayan kitaplar yasak olursa, ayaklanmalarn nedenlerini nasl renecek, o gnlerle bugnler arasnda nasl ilgi kuracaktk? Bu ayaklanmalar yabanc kaynaklardan inceleme olana var. rnein ngiliz Dileri Bakanlnn gizli belgelerini bile bugn herkes inceleyebiliyor. Bizim istediimiz gizli belgeler de deil; istediimiz, 1924-1938 arasndaki ayaklanmalar, bu ayaklanmalarn nedenlerini, ayaklanmalarn nasl bastrldklarn ve bu ayaklanmalarn d desteklerini aratrmaktr. 1925 ylnn ngiliz gizli belgeleri ak; ayn yln ak olmas gereken Trk belgeleri ise yasak! Bu konuyu Genelkurmay Bakanl st dzey yetkililerine de sordum. Aldm yant Yasakm, biz de yeni rendik biimindeydi. Yasa kim koymutu? Herhalde daha nceki Genelkurmay bakanlar... Bu kitap niin yasaklanmt? Ve bu yasak neden kaldrlamyordu?
15

Bykeli ve tarih aratrmacs Bilal imir, ngiliz Belgeleriyle Trkiyede Krt sorunu (1924-1938) balkl kitabnda ngiliz gizli belgelerinin bir ksmn inceleyerek bu belgeleri bir kitap halinde ngilizce olarak yaymlam. Bu belgeler, ngilizlerin, eyh Said syan ile ok yakndan ilgilendiklerini kantlyor. ngiliz gizli belgelerini okuduktan sonra, bu belgeleri Genelkurmay Harp Tarihi belgeleri ile kartrmak herhalde yararl olurdu. Bugn iin bu olanaktan yoksunuz. Cumhuriyet tarihinin bu nemli kesiti aydnlanmadan, btn yaadmz olaylar da yeterince deerlendirmeye olanak yoktur. Trkiye yeniden Sevr mi Lozan m? Amazna srklenmektedir. Tarihimizin hibir dneminde grlmeyecek llere varan d borlarla, blgede yaanan olaylarla, etnik ayaklanmalarla, d dnyada her gn daha hzla artan yalnzlmzla yeni ve iinden kolay kolay klmayacak sorunlara doru srkleniyoruz. Resmi belgeler bile yasaksa syler misiniz, Trk gazetecileri ve tarihiler olarak bu olaylar nasl aratracaz ve kamuoyunu nasl aydnlatacaz? Yalnzca ngiliz belgelerine dayanarak m? 413 sayl KKK nedeniyle bugn aratramyoruz bu yasaklar nedeniyle de dn Osmanl arivini yabanc bilim adamlarnn incelemelerine ap bunu gsmz gere gere btn dnyaya ilan ederken cumhuriyet tarihimizle ilgili Genelkurmay Harp Tarihi Bakanlnn i ayaklanmalarla ilgili yaynn yasaklamann ve bu yasa bugn de srdrmenin bir anlam var mdr? (Cumhuriyet, 8 Mays 1990) ZAL VE KRTLER... Krdistan Yurtsever Birlii Bakan Celal Talabani, arkadamz Vedat Yenerere bakn neler demi: - Trkiyede Krt hareketi Turgut zal ile balamtr. Her ne kadar PKK bunu sahiplenmise de Turgut zaln ncesinde bu kadar hareketli
16

deildi. Talabani yanlyor; nk Krt hareketi Trkiyede uzun yllardan beri -Osmanl mparatorluu gnlerinden bu yana- gndemdedir. yle anlalyor ki Talabaninin, Trkiye Krtleri ile ilgili tarih bilgisi olduka zayftr! rnein 1913 Hizan Ayaklanmas vardr; 1921 Kokiri Ayaklanmas vardr; 1925 eyh Sait ayaklanmas vardr; 1926-1927 yllarnda iki ayr Ar Ayaklanmas vardr; ayn yllardaki Koua, Mutki ve Micar ayaklanmalar vardr; 1930da Savur, Zeylan ve Oramar ayaklanmalar vardr; 1937-38 Dersim Ayaklanmas vardr; 1959 tutuklanmalar vardr; 1963 tutuklanmalar vardr. Devrimci Dou Kltr Ocaklar vardr. zetle hareket eskiden beri vardr. Deien yalnzca grntlerdir. Kimi zaman dinsel grntldr; kimi zaman Marksist maskelidir Krt hareketi. z hi deiemez: Bu hareketlerin z Krt milliyetiliine dayanr. Celal Talabani Krt milliyetiliinin ABD destekli temsilcisidir. Bu Krt lideri Krt hareketi zal ile balamtr diyor. zal dnemi ile balayan hareket, dorudan doruya PKK terrdr. PKK terr 1984 Eruh baskn ile balam, bugne kadar trmanarak srmtr. Bu PKK terrnn destekilerinden biri de Celal Talabaninin kendisidir. Talabaninin 1988 yl 1 Mays gn PKK Genel Sekreteri Abdullah calan ile birlikte imzalad bildiride silahl eylemler vlmyor muydu? PKK ve YNKnn devrimci silahl mcadele ve kitlesel direnileri gelitirme planlar aklanmyor muydu? 1988 yl 1 Maysnda PKK ile bu bildiriyi yaymlayan Talabani, 1991 Austosunda Abdullah calann Saddam tarafndan desteklendiini aklyor. Celal Talabani ite byle bir Celal Talabanidir. Kimi Krt liderlerindeki Batl kapitalist devletlere srtn dayamak ve yaknlarn ele verme siyaseti, Talabaninin kiiliine de yansyor. Bu kaypak tutumu Talabaninin hem gemiini hem geleceini belirliyor. zaln Krt siyasetinde, Talabani gibi yanar dner Krt liderleri ile MT aracl ile kurulan illegal diplomasi olduu kadar, olaanst hal vardr; SS kararnameleri vardr; srgnler vardr; basklar ve
17

yasaklar vardr; snrtesi hareket vardr. Bu yasaklar yznden Do. smail Beiki hala cezaevindedir. Talabani, Trkiye ile olan ilikimiz Turgut zal aracl iledir; Mesut Ylmaz ile deil, Mesut Ylmazn syledikleri deil Turgut zaln syledikleri nemlidir diyor. Celal Talabaniye, Trkiye Cumhuriyetinin parlamenter sistemle ynetildiini, bu sistemde d siyasetin bakanlar kurulu ve babakan tarafndan belirlendiini bu sistemde asl Cumhurbakannn verdii szlerin ve yapt balantlarn kimseyi balamayacan kim anlatacaktr? Talabani, Trkiyenin iilerine karyor. Bunu yaparken de babakan bile muhatap almyor. Bylesine demeleri ak ak veren Talabaninin, el altndan Dou ve Gneydouda kimlerin destekleneceine ve ANAP adaylarnn saptanmasna kadar kartn duyarsanz sakn armayn! ------(Cumhuriyet, 3 Eyll 1991) 19. AYAKLANMA Gneydouda yaanan olaylar, tam anlamyla eylemli kalkma boyutlarndadr. PKK ve rgtn silahl eylem kolu ERNK, Nevruz nedeniyle ayaklanma giriiminde bulunmulardr. Bu, Cumhuriyet dneminde etnik kkenli 16. ayaklama oluyor. Bu ayaklanmalardan Nasturi ayaklanmas dndakiler Krt ayaklanmalardr. Nasturi ayaklanmasnn da Krt ayaklanmasyla dolayl ilgisi bulunmaktadr. Cumhuriyet dnemindeki etnik kkenli on alt ayaklanmann adlar ve tarihleri yle: 1. Nasturi Ayaklanmas (12-28 Eyll 1924) 2. eyh Sait Ayaklanmas (13 ubat-31 Mart 1925) 3. Rekotan ve Raman Ayaklanmas (9-12 Austos 1925) 4. 1. Ar Ayaklanmas (16 Mays-17 Haziran 1926) 5. Koua Ayaklanmas (7 Ekim-30 Kasm 1926) 6. Mutki Ayaklanmas (26 Mays-25 Austos 1927)
18

7. 2. Ar Ayaklanmas (13-20 Eyll 1927) 8. Bicar Ayaklanmas (7 Ekim-17 Kasm 1927) 9. Asi Resul Ayaklanmas (22 Mays-3 Austos 1929) 10. Tendrk Ayaklanmas (14-27 Eyll 1929) 11. Zeylan Ayaklanmas (20 Haziran-7 Eyll 1930) 12. Oramar Ayaklanmas (16 Temmuz-10 Ekim 1930) 13. 3. Ar Ayaklanmas (7-14 Eyll 1930) 14. Plmr Ayaklanmas (8 Ekim-14 Kasm 1930) 15. Dersim Ayaklanmas (21 Mart-10 Kasm 1937) Cumhuriyet ncesinde de Krt ayaklanmalar olmutur. Bunlar da srasyla: 1. 1914 Molla Selim ve eyh ehabettin Ayaklanmas. 2. 1919 Ali Batini Ayaklanmas. 3. 15 Kasm-17 Haziran 1921 Kokiri Ayaklanmas. Ayaklanmalarn ortak zellii airetlere dayanmasyd. Bu ayaklanmalar airetler ve airet reisleri ynlendirmiti. Hkmetler, bu ayaklanmalar bastrrken yredeki baka airetlerden yararlanmlardr. rnein, eyh Sait ayaklanmasnn bastrlmasnda Cibran ve Hesanan airetlerine kar Hormek ve Lolan airetleri, hkmet kuvvetlerinin yannda yer almlard. Nasturi ayaklanmasnn bastrlmasnda da Simko adyla bilinen Sigag Krt aireti reisi smail Aa etkin rol oynad. Krt liderlerinden Baytar Nurinin Dersim Tarihi kitabnda (s. 232) yazdna gre, Dersim ayaklanmasnda da Kirgan aireti, hkmetle ibirlii yapmtr. Bu ayaklanmalarn bazlar da yurt dndan destek ve ilgi grmtr. Sz gelii, Molla Selim, 1914 ayaklanmasnda ngilizlerden yardm istemi, ngilizler stanbulda kurulan Krdistan Teali Cemiyeti ile yakndan ilgilenmiler, Pariste yaayan erif Paa ngilizlerle iliki kurmu, Ar ayaklanmalarnda da Fransa, ayaklanmaclar desteklemi. Dersim ayaklanmas lideri eyh Rza ngiliz hkmetine bavurarak yardm istemitir. 1970li yllarda da Molla Mustafa Barzaninin Krt davasn Washingtona, Beyaz Saraya emanet etmitir! Kurtulu Sava gnlerinde de ngiliz hkmeti gizli servisi tam
19

anlamyla ngiliz Krtl yapmlardr. Bu ayaklanmalarn hibiri baar salayamamtr. Salayamad gibi lkede yaayan btn Krtleri de arkalarnda toplayamamtr. Gemi ayaklanmalarda grld gibi Krt aydnlarnn bir ksm ve Krt airetleri hkmetlerin yannda yer almlardr. zm yolu, bar, demokrasi, hogr ve uzlamadadr. (Milliyet, 25 Mart 1992)

PKK TERR VE SLAH... Genelkurmay Bakan Orgeneral Sayn Gre, dn yaptmz grmede, 1984 ylndan bu yana Gneydou Blgesinde ele geen silahlarn yzde doksannn eski SSCB, Dou Avrupa ve in yaps ve tabancalarn yzde doksannn da Bat Avrupa lkeleri yaps olduunu aklad. Bu tabancalar, Belika, spanya, Fransa ve Alman yapm! Gre, PKKl terristlerin ellerinde 24 tane ABD yapm M-16 piyade tfei ele geirildiini, bu Amerikan silahlarnn terristlerin eline nasl getiini Amerikan yetkililerine sorduklarn da anlatt. Bu Amerikan silahlarnn be tanesi Lbnan ordusunda kaytlym. Peki dierleri? Dierlerinin kaynaklar Amerikallarca saptanamam... 1984 ylndan bu yana blgede ele geen silahn dkm yle: Bata Kalanikof olmak zere 6150 tane eitli cins ve model piyade tfei. 3900 tane eitli cins ve model tabanca. 4 tane makineli tfek. 4 tane uaksavar makineli tfek. 260 tane roketatar (RPG-7). 10 tane havan. 12 tane geri tepmesiz top. 820 bin tane silah mhimmatna ait fiek. 700 tane roketatar mermisi. 1750 tane el bomas.
20

 28 tane omuzdan atlan uaksavar fzesi (SA-7). Bu saylar, lkede eylemli kalkma ya da bir ayaklanma hazrl yapldn gsteren nemli bulgulardr. Buraya bir nokta koyup 1937 ylndaki Dersim ayaklanmas ile ilgili kk bir bilgi ve buna bal saylar verelim. Dersim ayaklanmasnn birok nedeni vardr. Bu nedenlerden biri de hkmetin airetlerin elindeki silahlar toplamak istemesiydi. Hkmete umumi mfettiliklerce 1937 ylnda Tunceli blgesinde yaayan eitli airetlerde toplam 11 bin 670 dolaynda silah bulunduu yolunda raporlar verilmi, ayaklanmann ilk aamasnda 4991 tfek, son aamasnda da 1019 olmak zere 5210 tfek ele gemiti. Dersim, airetlerin silahl ayaklanmasyd, PKK olay da eylemli kalkma ya da ayaklanma olarak kabul edilebilir. PKK, bu silahlar nereden alyor? PKKnn silah alm iin para saladklar yerler, bu paralarn ve silahlarn salandklar kaynaklar, Trk ve Krt halk zerinde oynanan kanl oyunlar sergileyecek ipularn da vermektedir. Sayn Gre, kimseye orduda Trk msn? Krt msn? erkez misin? Alevi misin? Snni misin? Namaz klar msn, klmaz msn? Oru tutar msn, tutmaz msn? diye sorulmadn, kimseye de Namaz kl, ya da klma, oru tut ya da tutma diye bask yaplmadn, birliklerde camiler ve mescitler olduunu, oru tutmak isteyenlere sahur yemei karldn vurgulayarak kan rklna kar olduunu sylyor. Genelkurmay Bakanna harp okullar ile astsubay okullarna Gneydoudan gelen rencilerin olup olmadn soruyorum. karlan izelgeyi birlikte inceliyoruz: Gneydou Blgesindeki on drt ilden harp okullarna, 413 Kara Harp Okulu, 66s Hava Harp Okulu, 80i Deniz Harp Okulu ve 184 de astsubay okullar olmak zere toplam 743 renci alnm. Karadeniz Blgesindeki on be ilden ayn okullarda 1251 renci, Akdeniz Blgesindeki yedi ilden gelen 670 renci okuyor. Grlyor ki, askeri okullar herkese ak. Genelkurmay Bakan, PKK terrn bir i gvenlik sorunu olarak gryor. Bu gvenliin salanmasnda sivil otoritenin sz sahibi
21

olmasna da inanyor. yle anlalyor ki, toplum olarak terr ile daha uzun yllar beraber yaayacaz. Asker ve sivil olarak terr ile savamann demokrasi iinde yolunu yordamn bulmaya alyoruz. Byle ortamlarda askerden de askerci sivillere, sivillerden ok sivil zmlerden yana askerlere rastlyoruz. Etnik terr de bal bana sivillerden kaynaklanan bir rklk deil de nedir Allah akna? (Milliyet, 1 Mart 1992)

NEDEN BAKA Bakanlar Kurulunun, Sansr ve Srgn Kararnamesi olarak bilinen ANAP damgal Yeni Takrir-i Skun Kanunu ya da Yeni Tunceli Kanunu bata olmak zere, baz yasa ve kararnameleri deitirmek ve Gneydouda ekonomik nlemler almak yolundaki almalar, gerekli ve zorunlu giriimlerdir. zgrlk demokrasi ynnde atlacak her adm, bata Krt sorunu olmak zere btn sorunlarn zlmesinde yararl olur. Bu nedenle hkmetin bu yndeki btn abalarn desteklemek gerekir. Bunda hi phe yok. Ancak, bu admlarn Krt sorununu temelinden zeceine ve terrn de bakla kesilir gibi kesileceine inanmak da yanl olur. PKK terr ve bu terre salanan destek, Krt sorununun zm ile ilgili deildir. Terrn nedeni ile ulamak istedii siyasal sonular bilinmedike, Krt sorununu demokratik yollarla zmeye alsanz da terr yine srer. Yakn tarihimizden bir rnek verelim: 1937 ylnda kan Dersim syannn, hi phesiz, eitli ve karmak nedenleri vardr. Bu eitli ve karmak nedenlerin iki tanesi nemliydi. Hkmet, Umumi Mfettiliklere hazrlatt raporlardan sonra Tunceli yresinde airetlerin ellerindeki silahlarn toplanmas karar almt. Airetler, bu karara kar direndiler. Ayaklanmann nedenlerinden biri de airetlerin Tunceliden alnp Bat illerine srgne gnderilmek istenmesiydi. Airetler 25 Aralk 1935
22

tarihinde karlan Tunceli Kanunu ile balayan uygulamalara da kar ktlar. 2884 Sayl Tunceli Kanunu, blgede Umumi Mfettilikler kuruyor, Tunceli ilinin ynetimini korgeneral rtbesindeki bir askeri valiye balyor ve grevlilere olaanst yetkiler tanyordu... Bu yasa, 1935 ylndan 1946 ylna kadar uyguland. brahim Tali ngren, Abidin zmen, General Kzm Dirik, Tahsin Uzer ve Korgeneral Abdullah Alpdoann hazrladklar raporlarda, blgede bayndrlk ileri bata olmak zere reform niteliinde dnmler yaplmas ngrlmekteydi. Bakanlar Kurulu, Umumi Mfettilik raporlar dorultusunda u kararlar almt: 1. Silahlarn toplanmas, 2. Airet aalarnn ve airet aas olabileceklerin Dersimden uzaklatrlmalar, 3. Dersimde ve toprak aalarnn etkisinde olan yerlerde kyllere toprak datlmas, 4. Yol ve okul yapmak. Bu nlemlerden, airet aalarnn srgn edilmeleri elbette antidemokratiktir. Kimse bugn bu tr nlemleri savunamaz. Ancak, yoksul kyllere toprak datmak, yrede okul ve yol yapmak, toprak airetlerin etkilerini azaltacak nlemlerdi. Yoksul kyllere toprak vermek ve yrede okul ve yol yapmak gibi nlemlerin antidemokratik olduunu da kimse syleyemez. Dersim Ayaklanmas, Yusufan airetinin elindeki silahlarn topland gnlerde patlak verdi. Ayaklanma 21 Mart 1937de, bir Nevruz gnnde balad. Darboaz Deresi zerindeki kpr ve telefon hatlar Demanan ve Hayderan iaretleri tarafndan saldrya urad. Ayn hafta iinde Sih ve Hozatta da karakollara saldrdlar. Sonras biliniyor. Krt liderlerinden Baytar Nurinin Dersim Tarihi kitabnda anlattna gre, 1930 Ar Ayaklanmas 1927 ylnda Lbnanda kurulan Hoybun adl Krt rgtnce hazrlanm, ayrca Ermeni Tanak Cemiyeti, Hoybun ile i ve eylem birlii yapmtr. Yine Baytar Nuriden rendiimize gre Kogiri ve Dersim
23

ayaklanmalarnn liderlerinden Alian, 1914te Rus arlnn korumas altnda zerk Krdistan Devleti kurmak istemi, Sevr Anlamasnn uygulanmas iin de bavurularda bulunmutu. Krt sorunu, hibir zaman Krtlere ve Trklere braklm deildir. Bu soruna hep, ama hep Batl emperyalist devletler karmtr. Bu Batl lkelerin de olas bir Krt Devletinden beklentileri vardr. Ayaklanmalar da terr de bu alardan deerlendirmek gerekiyor. Reform yapsanz da yapmasanz da terr srecek, nk ama baka. (Milliyet, 11 Nisan 1992) KOMKAR... Krt rgtleri konusunda genel bir yargda bulunmak gerekirse, bu rgtlerin hemen hepsinin de Krt milliyetiliinden kaynaklandn sylemek yanl olmaz. Bu tan, bugnk olaylar aklad gibi dnk olaylara da k tutuyor. Krt liderlerinden Dr. Nuri Dersimi, Dersim ve Krt Milli Mcadelesine Dair bal ile yaymlanan anlarnda, Mondros ve Sevr anlamalarndan sonra Krt milliyetiliinin nasl gelitiini, Balkesirin Balya ilesindeki madenlerdeki 1200 Krt iisinin kendisi tarafndan nasl silahlandrldn, Krt ayaklanmalarnda kullanlmak zere ngiliz silahlarn Sar Saltklardan Binba Mustafa Bey ile ayn aileden stanbul Emniyet Mdr Dersimli Miralay Halit Beyin yardmlaryla Ankaraya nasl gnderdiini; bu olay nedeniyle Krt Mustafa Paann bakanlndaki Divan Harpte nasl susuz bulunup salverildiini anlatyor. Mondros ve Sevr anlamalarndan sonra Krt aydnlar, Krt milliyetiliini kullanarak Bat desteinde bir Krt devleti kurmak istemilerdi. Bu ama, Kuzey Irakta ABDnin ve eki Gn korumas altnda gerekleti. Kendisini Marksist sayan da saymayan da birer Krt milliyetisidir. Aralarndaki tek fark, silahl eylemlere bavurup bavurmamalardr. PKK, silahl eylemlere bavuruyor, ERNK cephe ve ARGK ordu rgtleri olarak silahl ayaklanmay ve iddet yolunu seiyor.

24

Trkiye Krdistan Sosyalist Partisi ile ayn siyasal dorultudaki KOMKAR (Federal Almanya Krdistan i Dernekleri Federasyonu) silahl eylemleri reddeden ve bu eylemlere kar kan iki Krt rgtdr. Bu gerein altn izen 2 Haziran tarihli yazmza KOMKARdan bir yant geldi. KOMKAR Merkez Yrtme Kurulu adna yazlan mektupta, sz konusu yaznn rk-oven mantkla kaleme alnd, yaznn Krt yurtsever gler arasnda varolan gr ayrlklarn derinletirerek dmanla dntrme amacyla yazld ileri srlmektedir. KOMKAR Merkez Yrtme Kurulu yelerine kendi yayn organlar Denge Komkar dergisinden alntlar yaparak yant vermek, konuya gerekli akl getirmeye yeter. Yurt dnda yaymlanan Denge Komkar dergisi, 1 Nisan 1987: Krt Yurtsever Hareketi ciddi bir provokasyon ile kar karyadr. (...) saldrganl lgnlk dzeyine ulatrdlar (...) kan dktler... Ayn derginin 29 Mays 1987 sayl yaynndan da bir alnt yapalm: Halkmzn yiit evlad Ali Hoca (Ramazan Adgzel) PKKl ajan provokatrlerce katledildi... Trkiye Krdistan Sosyalist Partisi 4 Mays 1987 gnl aklamas: 12 Eyll sonrasnda PKKnn ipleri Ortadou plannda baka glerin eline geti. (...) PKK hem yurt iinde hem yurt dnda Krt ulusal hareketine ve genel olarak Trkiyede devrim ve demokrasi glerine kar bir provokasyon arac olarak kullanlyor... Krdistan i Dernei Fransa rgt bakannn (Ali Akagndz) ldrlmesi zerine Denge Komkar adl derginin 1 Temmuz 1987 tarihli saysnda yaymlanan 21.6.1987 tarihli bildiriye de gz atalm: Bu erefsizce saldrnn sorumlusu da yllardr Avrupann u veya bu lkesinde dernek basan, kundaklayan, devrimci ve yurtsever kiilere saldran, onlar ldren, yaralayan, bu ii temel politika haline getiren Apocu etedir... TKSP lideri Kemal Burkay, 1983 ylnda Devrimcilik mi, Terrizm mi? PKK zerine balkl bir kitap yazm, PKK adna, bu kitaba 1984 ylnda yaymlanan Devrimcilerdeki Kafa Karkl m, Yoksa Bir Kk Burjuva Reformistinin flah Olmaz Hastal m? adl kitapla yant verilmitir.
25

Bu gibi olaylarda lt, silahl eylemler ve terrdr. Bugn, Krt aydnlar tarafndan karalanan ve sulanan Trk aydnlar, SS kararnamlerine" kar karak, HEPe yaplan basklar knayarak, Anayasa Mahkemesinin Ceza Yasasnn 125. maddesini artl tahliye kapsam dnda tutan kararn eletirerek, Gneydouda insan haklarn ineyen devlet grevlilerini sergileyerek, eki Ge kar karak demokrasi ve uygarlk grevlerini yerine getiriyorlar. Bir ksm Krt aydn da dne kadar deimez slogan yaptklar Amerikan emperyalizmi ile suladklar cinayet rgtlerini Krt milliyetilii sz konusu olunca hemen unutuveriyorlar! (Cumhuriyet, 17 Temmuz 1992)

KRT-ERMEN Krtlerle Ermenilerin, Trkiye Cumhuriyetine kar ortak eylemleri olmu mudur? Bu gibi duyarl sorular belgelere ve Krt yaynlarna dayanarak yantlamak doru olur. Evet, Trkiye Cumhuriyetine kar Krtler ve Ermeniler, zaman zaman birlikte eylemler yapmlardr. Kokiri ve Ar ayaklanmalarnn liderlerinden N. Nuri Dersiminin yeni yaymlanan Hatratm adl kitabnn 43. sayasna bakalm. Ne diyor Baytar Nuri adyla tannan Nuri Dersimi? Ben ve hassaten biz Dersimliler ve umum Krt genleri, Ermenileri Trklerden ve sair milletlerden daha ziyade severdik. nk onlar, dier unsurlardan ziyade bize yakn ve ayn rkn evlad idiler. Ayn kitabn 199. sayfasna bakarak Baytar Nurinin ilikilerini kendi azndan renelim: ... Bitlis muhacir Krtlerinden Ziya Bey ve dier Krt aileleriyle ve eyh Sait hadisesinden firari Emin Buruk ile Ermeni Tanakyanlarndan Dr. Soren Etmeyezan, Trkiyeden firari erkez Ethem ve biraderi Reit Beylerle daima temasa devam ederek emel ve gaye urunda mtemadiyen gayret ediyordum. (S. 199-200)
26

Bu ilikileri ortaya koyan bir baka Krt kayna Zinar Silopi adyla tannan, eyh Sait ve Ar ayaklanmalarna katlan Krt liderlerinden Kadri Cemil Paann Doza Krdistan adl Trkiyede yeni yaymlanan kitabdr. Bu kitaba da ksaca gz gezdirelim: ki millet arasnda hasl olan anlamazlk sebebiyle uzun zamandan beri Ermenilerin Krtler aleyhine yaptklar propagandalarn durdurulmas gerekliliini Ermeni delegesi kabul etti. Ermeniler sahip olduklar yaynlar aracl ile hangi memlekette olursa olsun Krt davasn savunacaklarn, Avrupada, Amerikada yaptklar aleyhtar propagandann aksine olarak Krt lehine propagandada bulunmaya sz veriyorlard. Sonra Ermeniler eitli memleketlerde bulunan Krtlerin birbirleriyle ilikilerinde Krt rgt kuruluncaya kadar arac olacaklard. Krdistann byk bir ksmn iine alan hayali byk Ermeni davasndan da vazgeeceklerdi. (S. 105) Kadri Cemil Paa, 1927 ylndaki bu anlama zerine Hoybun Cemiyetinin eylemlere getiini, Ermeni-Hoybun ittifaknn zaruret olduunu belirttikten sonra Ar Ayaklanmasnda bu ibirliinin nasl gerekletirildiini yle anlatyor. Hakikaten ilk dnemlerde Ermenilerin aralarndan ok yararlanld. Muhtelif memleketlerdeki Krt blgeleri ile yaplan ilikilerin byk bir ksmn onlar temin ettiler. Ar Da mcahitleriyle Hoybun merkezinin ilikisini onlar temin ettiler. Avrupada, Amerikada yaplan Ermeni yaynlar Krtler aleyhindeki fena fikirlerin dzelmesine ok yarad. (s. 109) Kadri Cemil Paann anlarnda Ar Ayaklanmasndan sonra dalan Hoybun Cemiyetinden sonra Rzgari rgtnn kurulduunu anlatyor. Sonrasn yine Kadri Cemil Paadan renelim: Ar merkezi daldktan sonra Ermeniler ile Hoybun ilikileri ok snrl bir biimde devam ediyordu. (...) Aradan ilikinin aa yukar kesilmi olmasna ramen bir gn Tanak rgt sorumlusu Ruben Paa ile Suriye ve Lbnan temsilcisi Hara Papazyan, Hoybun rgt yneticileri ile yaplan bu toplantda Krtlerin Sovyet hkmetine gsterdii yaknlk ve muhabbetin haklarnda iyi
27

olmayacan, dnya milletleri siyasetinde her zorluun zmnn ancak Amerikan nfuzu ile olabileceini syleyerek Krtlerin Amerikan devleti ile anlamalarnn karlar gerei olduu fikrini ileri sryorlard. Aksi takdirde Amerika gz yumarsa Trklerin Krtleri de Ermeniler gibi katletmek tehlikesini ihtimal dahilinde grmekteydiler. (s. 161) Hrriyet ve tilaf Partisi yayn organ Serbesti Gazetesinin 150likler arasnda yurt dna srlen Krt yazar Mevlanazade Rfatn 1929 ylnda yaymlanan Trk nklabnn yz adl kitabnda kendisinin Hoybun rgt ile Ermeniler arasndaki ilikileri yrttn yazdn, Amerikal aratrmac Michael Gunterin The Kurds in Turkey kitabnda okuyoruz. (s. 114) 1977 yl Nisan aynda yaymlanan zgrlk Yolu adl derginin 29-30. sayfalarnda Ar Ayaklanmasnda Franszlarn, Krt ayaklanmaclarla Hoybun rgt aracl ile kurduklar ilikiler anlatlyor. 1930lu yllara nokta koyarak 1990l yllara gelip Ermeni ve Krt rgtleri arasndaki ilikileri Ermeni kaynaklarna bakarak anlatalm: Ermeni terr rgt ASALA ile Krt terr rgt PKK arasnda 6 Nisan 1980 gn yaplan toplantda eylem birlii karar aldklar, Interview With Mihran Mihranian adl kitapn 40. sayfas ile Asala Interview adl yaynda (s. 15) PKK ve ASALAnn birlikte dzenledikleri basn toplantsnn tutanaklar yaymlanyor. PKK-ASALA ibirliini, Armenian Reporter adl derginin 16 Haziran 1983 ve 3 Kasm 1964 gnl saylarnda da okuyup renebilirsiniz. ngiliz The Economist dergisinin 18 Haziran 1983 gnl says (s. 55-56) ile International Herald Tribune gazetesinin 8 ve 9 Haziran 1985 gnl saylarnda da bu ibirlii anlatlmaktadr. ASALA terr, neden 1975 Kbrs Bar Harektndan sonra balad? Neden 1982 ylna kadar i terr ile birlikte ykseldi? Bu saldrlan neden 1982 ylnda bakla kesilircesine kesildi? Bu saldrlar biter bitmez, PKK eylemleri 15 Austos 1984 gn balad? Krt Trke; Trk Krde; Ermeniyi Trke; Trk Ermeniye; Aleviyi Snniye, Snniyi Aleviye dman eden, emperyalizm ve emperyalizmin Ortadoudaki karlardr.
28

Dn yleydi, bugn de yle... (Cumhuriyet, 29 Temmuz 1992)

KRT SLAMCILII... Gneydouda zgr Gndem, 2000e Doru ve Yeni lke muhabirlerini kimler ldryor? Mardinin Kzltepe ilesi SHP le Bakan Abdullah Kzlnarn kardei Mehmet Kzlnar kimler ldrd? PKK yanllar ve bir ksm yurtta, bu saldrlardan Hizbullah adl rgt sorumlu tutuyor. Baz yayn organlar da bu rgtn Kontrgerilla tarafndan desteklendiini ileri sryorlar. nce u Hizbullah sorununa deinelim. PKK, 4-13 Mays 1990 tarihinde Lbnanda toplad 2. Ulusal Konferansnda din duygularnn ve dince kutsal kavramlarn kullanlmasnn gerektiine karar vermi, Abdullah calan bu karar, ayn yl Almanyada yaymlanan Din Sorununa Devrimci Yaklam adl kitapta aklamt. Kitabn 119 sayfasna gz atalm. ... dinin anti emperyalist, anti smrgeci bir temelde ve halkn tarihi geleneklerine uygun bir mcadele olarak kullanlmasna n ayak olmak gerekir. Bir ran deneyinde olduu gibi anti emperyalist, radikal k rneklerinden yararlanarak bunlarn olumlu ynlerini kendi koullarmzda deerlendirerek ve daha olumlu bir karlk vererek sonu alabiliriz. Abdullah calan, ayn kitapta (s. 123) amalarn da aklamt. Ama uydu: slam halklar arasnda gelitirdiimiz slam enternasyonalizmini kurabilme abas... Almanyada Krdistan Dindarlar Birlii ile Suudi Arabistanda ERNK adna yaymlanan dinsel ierikli bildiriler, PKKnn Krt-slam sentezi peinde olduunu gzler nne seriyor. PKKnn bu almalarna kar ran yanls Hizbullah, Trkiyede de rgtlenerek, Diyarbakr ve evresinde slami Yumruk adna bildiriler yaymlayarak, Yeni lke, zgr Halk, 2000e Doru gibi yayn
29

organlarnda alanlara kar cihat at. Bu gelimelere bakarak, cinayetlerin bir ksmnn Trkiyede rgtlenen Hizbullah tarafndan ilenecei sylenebilir. Bu olaylar, terr arac olarak seilen din silahnn nasl geri teptiini ve ne kadar da tehlikeli olduunu gsteriyor. Bu gibi karanlk cinayetlerde her olay tek tek incelemeden genel yarglar, soyut sulamalar, kukulu varsaymlar ve dedikodular ile sonu alnamaz. Hizbullah, bu olaylar nedeniyle sulanan bir rgttr. PKK da blgede 1979 ylndan bu yana ilenen cinayetler nedeniyle sulanan bir baka rgttr. Byle bir ortamda Krt Krt ldrr m diye sorulur mu? Krt ayaklanmalarn zgn Krt kaynaklarndan inceleyenler, Dersim Ayaklanmas lideri eyh Rzann yeeni Rehberin bu ayaklanmann askeri liderlerinden Alien ve kars Zerifeyi, Bahtiyar aireti reisi ahin Aann ayn airetten Hdr tarafndan ldrlp kesik balarn hkmet kuvvetlerine teslim ettiklerini bilirler. PKKnn 1979 ylnda Dou Perinekin liderliindeki TKPnin Gneydoudaki yelerini nasl ldrttn renmek isteyenler Aydnlk gazetesinin 1979 yl yaynlarna gz atabilirler. Bu gibi rnekler, ayaklanmalarda ve terr olaylarnda Krtn Krt ldrmesi alkanlnn hi de yeni olmadn anlatmaya yetiyor. rneklerle devam edelim: PKKnn rgtlenmesinde Abdullah calandan ok daha etkili almalar yapt sylenen Haki Karaerin 1977 ylnda Tekoin adl bir Krt rgtnce ldrld ileri srlyor. calann yakn arkadalarn ldrtt, Haki Karaerin 1985 ylnda PKKdan ayrlan kardei Baki Karaer tarafndan aklanyor. (Michael M. Gunter, The Kurds in Turkey, s. 62) Mehmet Uzun, Ali Yaylack, Ahmet Ball, Abdullah Kumral, Resul Altnok, Mehmet Karasungur ve brahim Bilgin, Abdullah calan ile uyumazla den ve kukulu biimde ldrlen PKKllarn adlardr. Abdullah calan ile uyumazla den, PKKnn Avrupa sorumlusu avukat Hseyin Yldrm da PKK tarafndan dzenlenen silahl saldrya uramam myd? PKK iindeki kilit adamlardan biri olan ve annesi PKK yayn organlarnca Krdistann anas olarak selamlanan Mehmet
30

enerin 1991 ylnda Suriyenin Kaml kentinde ldrlmesi PKKnn kendi iindeki bu hesaplamann srdn ve sreceini gsteriyor. Bu rnekler de PKKnn yalnzca devletin gvenlik glerine kar deil, Marksist-Leninist ve Maocu grleri benimseyen TKP ve kendi yelerine ve nc militan kadrosuna kar da cinayetler ileyebileceini kantlyor. Devlete den grev, bu faili mehul cinayetleri bir an nce durdurmak, katilleri yakalamak, bu cinayetleri ileten rgt Hizbullah mdr, PKK mdr, yoksa bir baka rgt mdr, bunlar kamuoyuna aklamak ve sorumlular mahkeme nne kartmaktr. Byle yaplmazsa faili mehul kalan her cinayet, kukulu varsaymlar daha da yaygnlatrarak devletin saygnl ile birlikte gvenliini her gn biraz daha azaltr... (Cumhuriyet, 8 Austos 1992)

TBMM ve ORDU... Bugnler, Ulusal Kurtulu Savann neden yapldn, Kurtulu Sava nder kadrosunun neyi amaladn, Kuvvaymilliyenin ne olduunu, hangi ayaklanmalarn yaandn, btn bu olaylar iinde silahl kuvvetlerin ne gibi konum ve ileve sahip olduunu yeniden anlamann ve anlatmann zamandr. nk, son yllarda ve zellikle son gnlerde Kurtulu Savana kar yabanclama sreci yaanyor. Devleti devlet, orduyu ordu, halk halk, cumhuriyeti cumhuriyet, devrimi devrim yapan o grkemli sava kmseniyor. u bildiri ilk TBMMce 1920 ylnda yaymlanmtr, bu bildiriyi asker ve sivil, hepimiz yeniden okuyalm. -TBMM, milletin hayat ve istikbaline suikast eden emperyalist ve kapitalist dmanlarn saldrlarna kar savunma ve amaca aykr hareket edenleri cezalandrma amacyla kurulan bir orduya sahiptir. Emir ve komuta yetkisi TBMMnin manevi kiiliindendir. Kurtulu Savanda ordu, bir avu ulusal kurtuluu subay ve Kuvvaymilliye ad verilen sivil rgtlerce oluturulmutur.
31

Kurtlu Sava, asker sivil aydn halk ls ile rgtlenmi ve kazanlmtr. Kurtulu Sava, biroklarnn sand gibi kkeninde asker cumhuriyeti deil, sivil rgtlenme biimi olan Kuvvaymilliye rgtleri ve 1921 Anayasasnda yer alan Vilayet ve Nahiye urlar yer alr. Ordu, TBMMnin emrindedir. Ordunun da TBMMnin de o gnlerdeki amalar ayndr. -Emperyalist ve kapitalist dmanlara kar savamak... Silahl Kuvvetler, Kurtulu Savanda TBMMnin emrinde hem dnyann o tarihteki en gl emperyalist ordularna kar savat, hem i ayaklanmalar bastrd. Kuvvaymilliye ve silahl kuvvetler, o yllarda ka ayaklanmay bastrd? Trabzon ve evresinde Pontus... 1919 Maysnda Nusaybinde Ali Bat... Bozkr... eyh Eref... 1919 Kasmnda Anzavur... 1920 Nisannda Dzce, ayn yln Mays aynda Yozgatta apanolu... ve yine ayn yln Haziran banda Zile ve Ekim aynda Konyada Zeynelabidin Aralk aynda da erkez Etem ayaklanmalar ba gsterir. 1921 Temmuzunda da Kokiri ayaklanmas balar. 1924 Nasturi... 1925 eyh Sait... 1925 Rakotan... 1925 1937 Sason... 1926 1.Ar... 1926 Koua... 1927 Mutki... 1927 2. Ar... 1927 Bicar... 1929 Asi Resul... 1929 Tendrk... 1930 Savur... 1930 Zeylan... 1930 Oramar... 1930 3. Ar... 1930 Plmr... 1930 Menemen... 1937 38 Dersim ayaklanmalar yaanr. TBMM ve silahl kuvvetler, bir yandan emperyalist ve kapitalist dmanlarla savarken, bir yandan da bu i ayaklanmalar bastrr. Kurtulu Sava, bir soylu ayaklanma, Kuvvaymilliye, kkl bir sivil direni ve 30 Austos da grkemli bir askeri utkudur. Trkiye Cumhuriyeti, ne holding yazhanelerinde kurulmutur, ne lks otel lobilerinde ne de CIA ve Dnya Bankas koridorlarnda. Sava kazanan ve cumhuriyeti kuran, o ileke o zverili Anadolu halkdr, her cephede kan aktan, can veren Mehmetiktir, tam bamszlk inanc ile Anadoluya geen ve emperyalist ordulara kar savaan ve ayaklanmalar bastran yurtsever subaylardr; Mustafa Kemal
32

gibi smet Paa, Fevzi Paa, Karabekir Paa, Refet Paa, Fahrettin Paa, Ali Fuat ve Kazm zalp Paalar gibi paalardr. Ne yazk ve ac ki Trkiye, yeniden emperyalizm ve kapitalizmin boyunduruuna girdi. Krfez savanda blgeye egemen olan yeni dnya dzeni Trkiyede hemen yandalarn ve szclerini buldu; ideolojik ve siyasal bombardman balad. Kurtulu Savana, Atatrke ve cumhuriyete kar saldrlar bu yzden younlat. 30 Austos, emperyalizme ve kapitalizme kar Trk halknn ordusu eliyle kazand byk utkudur. Ulusal bamszlklar; 30 Austos Bayram hepinize kutlu olsun! (Cumhuriyet, 30 Austos 1992)

UMUM MFETTLK... Krt sorununda en byk gereksinim duyduumuz konu, nesnel bilgidir. Yakn tarihte olanlar anlayabilmek iin bu dneme ilikin bilgi kaynaklarn taramak gerekir. Yakn tarihi aratrrsanz, umumi mfettilik kurumu ile karlarsnz. Umumi mfettilik hangi koullarda, ne amala ve ne zaman kuruldu? Hangi tarihte kaldrld? nce bu sorulara yant bulalm. Umumi Mfettilik, 16 Haziran 1927 tarihinde 1164 sayl yasa ile kuruldu, 21 Kasm 1952 tarihinde 5990 sayl yasa ile de kaldrld. eyh Sait Ayaklanmasndan sonra blgede dzenin salanmas grevi nc Ordu Mfettiliine verilmiti. nc Ordu Mfettilii, ayn zamanda, Diyarbakr, Gaziantep, Malatya, Erzurum ve Ar illeri skynetim komutanl grevini de yrtmekteydi. Banda bir generalin bulunduu ordu mfettilii yerine, ileri Bakanlna bal banda bir sivil brokratn bulunaca umumi mfettilik, 1927 ylnn Haziran aynda kuruldu, ayn yln Kasm aynda umumi mfettiliin alma koullarn belirleyen 17 maddelik tzk Bakanlar Kurulunca yaymland. 31 Aralk gn de Elaz, Urfa, Bitlis, Hakkari, Diyarbakr, Siirt,
33

Mardin ve Van illerini kapsamak zere 1 Numaral Umumi Mfettilik kuruldu ve brahim Tali ngren umumi mfetti olarak greve balad. 19 ubat 1934 tarihinde Edirne, Krklareli, anakkale ve Tekirda illerini kapsayan blge iin 2. Umumi Mfettilik kuruldu ve bu greve de, 1. Mfettilik grevini tamamlayan brahim Tali ngren atand. Babakan smet nn, 1935 yl yaz aylarnda Dou gezisine kt ve bu geziden sonra 6 Eyll 1935 gnl Bakanlar Kurulu kararyla Erzurum, Kars, Gmhane, oruh, Erzincan, Trabzon ve Ar illerini kapsayan 3. Umumi Mfettilik kuruldu ve bu greve Tahsin Uzel atand. eyh Sait Ayaklanmasnn bastrlmasndan sonra hkmet, blgede geni apl silah toplama operasyonlarna giriti. Bu amala, 1925 ylnn Austos aynda Siirt blgesinde Rokotan, Raman ve Beiri airetlerinden silah topland. Genelkurmay, Dersimde Koua airetinin olas ayaklanmasn bastrma plann, bu silah toplama operasyonlar sonrasna brakmt. Bu silah toplama ve tedip hareketi Siirtin Sason ilesinde pek etkili olmamt. Sason harekt 1932 ylnda balad. 1937 ylna kadar srd. 16 Mays 1926 gn de 1. Ar Ayaklanmas balamt. Bu ayaklanmann bastrlmasndan hemen sonra Dersimde Koua Ayaklanmas patlak verdi. Ayaklanma, 27 Kasm 1926 gn bastrld. Bu ayaklanmadan alt ay sonra Bitlis evresinde Mutki Ayaklanmas balatld. 1927 yl Austos ay sonunda bastrlan bu ayaklanmay, ayn yln Eyll ayndaki 2. Ar Ayaklanmas izledi. Bu ayaklanmay da Bicar ve 1929 yl Mays ayndaki Asi Resul, Eyll ayndaki Tendrk ayaklanmalar... Ayaklanmalar bir orman yangn gibi srd. 1930 yl Haziran aynda Savur Ayaklanmas balatld. Bu ayaklanmas Zeylan ve Oramar ayaklanmalar izledi. Bu ayaklanmalar bastrldktan sonra da Trkiye Cumhuriyeti, Nasturi Ayaklanmas srasnda baz subaylar ve 350 erle Irak ve Suriyeye kaan Yzba hsan Nuri liderliindeki 3. Ar Ayaklanmas ile karlat. Bu byk aptaki ayaklanmann bas34

trlmasndan sonra Plmr Harekt balatld. Hkmet, Dersimde bir ayaklanma bekliyordu. Babakan smet nn, bu nedenle Dou gezisine kt. bu ayaklanmay nlemek iin bavurulmas gerekli nlemler dnld. 1935 ylnn Eyll aynda bu amala eitli toplantlar yapld. Bu toplantlarda Dersim blgesi ilerini yakndan ve tam yetki ile ele alacak kuvvetli bir makam oluturulmas kararlatrld. Toplantlara, 4. Ordu Mfettii Orgeneral Kazm Orbay, bu kuvvetli makama getirmesi dnlen Korgeneral Abdullah Alpdoan ve Abidin zmen katld. 1935 ylnda karlan Tunceli Kanunu ile Dersimin ad Tunceli olarak deitirildi. Bakanlar Kurulu, 1936 ylnda Drdnc Umumi Mfettiliki kurdu ve Bingl, Tunceli, Elaz illerini bu mfettilie balad. Korgeneral Alpdoan Genel Mfetti, Tunceli Vali ve Komutan yetkisiyle, bu greve atand. Abidin zmen de Diyarbakr, Urfa, Mardin, Siirt, Bitlis, Mu, Van ve Hakkari illerini kapsayan 1. Umumi Mfettilie atand. Yaplan toplantlar sonucunda eitli raporlar verildi. Olas bir ayaklanmadan kukulanan hkmet, Tuncelide yol yapmak, okul amak, Trklk propagandas yapmak, topraksz kyllere toprak datmak ve bata Yukar Abbasua aireti reisi Seyid Rza olmak zere airet reislerini Bat Anadoluya srmek gibi kararlar almt. Tunceli Ayaklanmas tam bu srada balad. Cumhuriyet dneminde 1925-1937 arasnda yer alan ayaklanmalar ile hkmetin bu ayaklanmalar karsnda ald kararlar ve uygulad nlemleri ve verilen raporlar okumadan, bu dnemi genel ve soyut szckler ve kavramlarla anlamaya ve anlatmaya olanak yoktur. Gazetecinin grevi de alnan bu kararlar ve verilen bu raporlar bulmak ve bunlar yaymlamaktr... (Cumhuriyet, 13 Eyll 1992)

HANGS A?

35

Krtler, kendilerine ihanet edenlere a derler. a, Krtler tarafndan hain ve ibirliki anlamlarnda kullanlr. Her ulusun tarihinde ihanetler yaanr. Krt ayaklanmalar tarihinde ok sayda a ad bilinir. Bugn PKK-Pemerge savanda taraflar, herhalde birbirlerini a olarak suluyorlardr. Hangisi atr, hangisi deil? Krt ayaklanmalar tarihine bu adan ku bak bakalm: Kokiri Ayaklanmasnda Ginyan Aireti reisi Murat Paa ve Kangal Aas Krt Hac Aa, hkmet kuvvetleri ile ibirlii yaparak ayaklanmaclar ele vermilerdir. Ayn ayaklanmada Kurean Aireti hkmet kuvvetlerinin yannda ayaklanmaclara kar savamt. Abbasan Aireti, Ferdalan Aireti ve Karabal Aireti ayaklanma srasnda Mustafa Kemali ve Ankara hkmetini desteklediler. eyh Sait Ayaklanmas, eyh Saitin bacana binba Kasm (Ata) tarafndan Mustafa Kemale ayaklanmadan bir yl nce ihbar edildi. Ayaklanmay Dersim airetleri desteklemedi. Hkmet, eyh Sait ayaklanmasn Hormek ve Lolan airetlerinin yardmlaryla bastrd. Ar blgesinin nl Hayderan Aireti ayaklanmaya katlmad gibi hkmet kuvvetlerine yardm etti. Bugnk Tunceli yresindeki Dersim airetleri de eyh Sait Ayaklanmasna karmadlar. Dou Dersim airetleri, Doandedeolu Hseyin tarafndan rgtlenerek hkmet kuvvetleri yannda yer aldlar. Kokiri ve Dersim Ayaklanmas liderlerinden Alian Bey, Dersim Ayaklanmas liderleri eyh Rzann yeeni Rehber brahim Aa tarafndan ldrld. eyh Sait Ayaklanmasnda hkmet kuvvetlerinin yannda yer alan Heyderan Aireti reisi Kr Hseyin Paa, Ar Ayaklanmasna ayaklanmaclarn safnda katlmak zere Suriyeden Trkiyeye geerken Krt liderlerinden Nuh Beyin yeeni Medeni tarafndan ldrld. Nuh Bey de Molla Mustafa Barzaninin aabeyi Ahmet Barzani tarafndan kuruna dizilerek idam edildi. Avukat Faik Bucakn 1966 ylnda ldrlmesinden sonra TKDP (Trkiye Krdistan Demokrat Parti) liderliine getirilen Sait Eli, ivan adyla tannan Dr. Sait Kzltoprak tarafndan 1972 ylnda

36

Kuzey Irakta kuruna dizildi. Dr. Kzltoprak ve Kulplu eko diye bilinen bir arkada da Molla Mustafa Barzani tarafndan idam edildi. Molla Mustafa Barzani Irak rejimine kar ayaklandnda Kuzey Irakta birok Krt aireti, hkmet kuvvetlerinin yannda yer ald. Herki Aireti, Berwan Aireti, Bradost Aireti, Sndi Aireti, exan Aireti, Zibari Aireti... Bu Zbari Aireti reisi Mahmut Zibari, Molla Mustafa Barzaninin kaynpederiydi. Barzaninin oullarndan Ubeydullah Barzani de babasna kar dedesinin yannda yer almt. Barzaniye kar Badat rejimi yannda yer alanlarn banda Celal Talabani gelmekteydi. eyh Celalettin Brifkani, eyh Mahmut emiran, eyh Mesut Bawarni gibi byk toprak aalar da Barzaniye kar Badat rejiminden yana tavr almlard. Krt ayaklanmalar ayn zamanda ihanetler, cinayetler ve a tarihidir! Kuzey Irakta bugn Talabani ve Mesut Barzaninin pemergeleri ile PKK gerillalar savayor. Krt Krt ldryor. Barzani ve Talabani, ABD ve Bat destei ile kurduklar Krt Federe Devletinde iktidar PKK ile paylamak istemiyorlar. Oysa, 1982 ylnda Barzani ve PKK arasnda anlama yaplm, Irak Krdistan Demokrat Partisi o tarihten 1989 ylna kadar bu ayrmc terr rgtn desteklemiti. Krdistan Yurtseverler Birlii Genel Sekreteri Celal Talabani ve PKK Genel Sekreteri Abdullah calan 1 Mays 1988 gn bir araya gelerek Trkiye Cumhuriyetine kar devrimci silahl mcadeleyi ve kitlesel direnileri gelitirmeyi ve cephe oluturmay kararlatrmlard. 1988 ylnda Krt Cephesi kuranlar bugn birbirlerine kan kusturuyorlar. Bunlarn hangisi atr, hangisi deil? Pemergeler mi atr, yoksa PKK m? (Cumhuriyet, 13 Ekim 1992)

TANAKSUTYUN

37

Milliyet Gazetesi, bir PKKl grubun, Ermenistann Tanaksutyun yesi Dileri Bakan Hovenasyan tarafndan Erivana arldn yazd. Bu olayn hemen ardndan da Hovenasyan grevinden alnd. Tanaksutyun, 1890 ylnda kurulan ve Osmanl mparatorluu snrlar iinde yaayan Ermenileri ayaklandrmay amalayan rgtn addr. Taknaksutyun Ermeni dilinde Ermeni htilal Cemiyetleri ttifak anlamna gelir. 1886 ylnda Kafkasya Ermenilerinden Avedis Nazarbeg tarafndan svirede kurulan Hnak Komitesi de ayn amac tamaktayd. Hnak Komitesinden sonra kurulan Tanaksutyun ok daha etkili oldu, 19. yzyln son yllaryla 20. yzyln balarndaki btn Ermeni ayaklanmalarn ynetti. rgt, Padiah Abdlhamitin uzlama nerilerini de geri evirerek almalarn srdrd. 2. Merutiyetin ilan ile birlikte stanbulda da aka rgtlenme olana buldu. Tanaksutyun, 1. Dnya Sava yllarnda toplad gnlllerle Rus ordusu saflarnda Osmanl ordularna kar savat. 1917 Sovyet Devrimi sonunda kurulan bamsz Ermenistan devletinde iktidar ele geiren Tanaksutyun, 1920 ylnda Ermenistanda Sovyet ynetimi egemen olunca Amerika, Fransa, Lbnan ve Yunanistanda almalarn srdrd. Ermeniler ve Krtler arasnda zaman zaman savalar zaman zaman da dostluklar yaanmtr. 20 Aralk 1920 gn Pariste toplanan Bar Konferansnda Krt delegasyonu bakan erif Paa ile Ermeni delegasyonu bakan Bogos Nubar Paa, konferans bakanlna yaptklar ortak bavuruda u istemlerde bulundular: Ermeni ve Krt uluslarnn yetkili delegelerinden olan bizler yksek rka mensup, karlar ortak resmi ve gayri resmi hkmetleri kendilerine bunca zulm etmi bulunan Trklerin boyunduruundan tamamen kurtularak ve bamszlklarndan baka bir gaye ve maksat takip etmeyen iki ulusun emellerini bar anlamasna sunmakla onur duyarz. Uluslarn kaderlerini tayin etmeleri konusundaki ilkelere dayanarak byk devletlerden birinin korumas altnda bamsz bir Ermenistan ve bir Krt devletinin uluslarmzn emel ve arzularn kabul ederek aydnlanma ve geliiminde bize teknik yardm yapmalarn bar
38

konferansndan isteme konusunda fikir birliine vardk. (Kutlay Naci, ttihat ve Terakki ve Krtler, s. 122) Buraya bir nokta koyup, Osmanl mparatorluunun eski Stockholm Bykelisi erif Paann kimliini aklayan 20 Mart 1920 tarihli bir ngiliz gizli raporuna da gz atalm. .. Krdistan Trkiyeden tamamen ayrlp zerk olmaldr. Ermenilerle Krtlerin karlarn badatrabiliriz. stanbuldaki Krt Kulb Bakan Seyit Abdlkadir ve Paristeki Krt delegesi erif Paa emrimizdedir. (Ulubelen Erol, ngiliz Gizli Belgelerinde Trkiye, s. 257) Ermeni ve Krtlerin karlarn badatrma abalar, Kurtulu Sava yllarnda da srdrlmtr. Tanak rgt ile Krtler arasndaki bu ilikileri Ar Ayaklanmas lideri hsan Nuriden renelim: Geen sava dneminde toplanan Byk Krt Ulusal Kongresi, Ermenilerin ortak dmana kar birleme ve birbirlerine yardm etme isteini memnuniyetle kabul etmiti. Ardndan da Ermeni Tanak rgtnden bir temsilci Arya geldi. smi Ardeir Muratyan olan bu ahs Zilan Krtleri arasnda iyi tannyordu. (hsan Nuri Paa, Ar Da syan, s. 29) Ermeni ve Krt rgtleri arasndaki yardmlama, Krt aydnlarndan, Krtler arasnda Zinar Silopi adyla tannan Kadri Cemil Paa tarafndan da anlatlyor: Ar merkezi datldktan sonra Ermenilerle Hoybun ilikileri snrl biimde devam ediyordu. (...) Tanak rgt sorumlusu Ruben Paa ile Suriye ve Lbnan temsilcisi Hara Papazyan, Hoybun merkez yeleriyle grmeye gelmilerdi. (Doza Krdistan, s. 161) Kokiri Ayaklanmas liderlerinden Baytar Nuri olarak tannan Nuri Dersimi de anlarnda Hoybun adl Krt rgtne girdikten sonra rdn de Ermenilerle ilikilerini yle anlatyor: ... Ermeni Tanaklarndan Dr. Soren Etmezyan, Trkiyeden firari erkez Ethem ve biraderi Reit Beylerle de daima temas ederek emel ve gaye urunda mtemadiyen gayret ediyordum. (Hatratm, s. 200) Ar ayaklanmas srasnda Ruben Paann, ngilterenin Tahrandaki askeri ataesine bavurarak ngilizler ve randan Krtlere silah

39

salamak istedii 28 Haziran 1930 tarihli gizli raporda yazldr. (imir Bilal, ngiliz Belgeleriyle Trkiyede Krt Sorunu, s. 183) PKK ile Ermeni terr rgt ASALA arasnda, yaptklar eylem birliine ilikin bildiri, 6 Nisan 1980 gn Lbnanda yaynlanmtr. (The Armenian Reporter, 17 Haziran 1985 ve Michael M. Gunter, The Kurds in Turkey, s. 114, Mumcu Uur, Cumhuriyet, 22 ubat 1985) Irak hkmetinde eitli bakanlklar yapan Trk aydnlarndan ve eski Osmanl ordusu subaylarndan M. Emin Zekinin Krdistan Tarihi adl kitabnda Ermeniler ve Krtlerin ayn rktan geldikleri ileri srlmektedir. (s. 137) Ermeniler ile Krtlerin ayn soydan gelip gelmediklerini bilmeye olanak yok, ancak Tanak rgt ile PKKnn ayn yntemleri kullandklar ve Ermeni terr rgt ASALA ile PKK arasnda tpk Hoybun ve Tanak arasnda olduu gibi yardmlama ve ibirlii olduu biliniyor. yle anlalyor ki Hoybun ve Tanak arasndaki ilikiler, bu kez de Tanak ve PKK arasnda kurulmaya allyor... (Cumhuriyet, 18 Ekim 1992)

KAVRAMLAR... Trkiyede son yllarda birok siyasal kavram, kendi zne yabanclatrlarak yozlatrlyor: Yozlatrlan kavramlarn banda tutuculuk, ilerici ve gerici gibi kavramlar geliyor. zal, bakanlk sistemi mi istiyor? Bakanlk sistemine kar olanlar tutucudur! Kimler ilerici? zaln her dediine evet diyenler... Yakn tarihe hangi gzlklerle bakyoruz? rnein eyh Sait Ayaklanmas gerici bir ayaklanma mdr? Yoksa Krt milliyetiliinden kaynaklanan bir devrimci atlm m? Bu gibi sorulara verilecek yantlar da zamana ve zemine gre deiiyor. eyh Sait Ayaklanmas iin gerici ayaklanmadr diyenlerin banda bir zamanlar Dr. smail Beiki gelmekteydi. Dr. Beiki, Dou
40

Anadolunun Dzeni adl kitabnda 1970 ylnda u gr savunmutu, okuyalm: - uras da bir gerektir ki eyh Sait hareketinin ulusal nitelii sanld kadar nemli deildir. (...) Bu isyanda tamamen dini sloganlar kullanlm ve hareket irticai bir anlamda hareket olmutur... (s. 312313) Ayn Beiki, Tunceli Kanunu (1935) ve Dersim Jenosidi adl kitabnda yz seksen derece ters gr savunmaktadr. Bu satrlar da okuyalm: - Kemalizm (...) isyann etnik bir nedeni olmadn, eyhlerin, airet reislerinin kendi snfsal karlarn korumak iin ve fakir halk ynlarn smrmek iin giritikleri gerici bir hareket olduunu yaymaya alr. Bu sefer propagandann etkili olmas istenen hedef, ulusu demokrat Krt unsurlardr. Bunlara, hareket, kmsenerek irkin gerici gsterilerek sunulur. (s. 51) Ayn eliki, ayaklanmada ngilizlerin parma olup olmad konusunda da sz konusudur. Beiki, Dou Anadolunun Dzeni kitabnda nce rnein, 1925te eyh Sait syannn patlak verdii ilk gnlerde ngiliz silah fabrikalarndan eyh Saite eitli silah kataloglarnn gelmesi emperyalizmin bu konudaki almalarn dorulamaktadr. (s. 308) derken, sonralar u gr savunmutur: - Dou Krdistandaki btn bakaldrlar hep ngilizlerin destei ile bastrlmtr. eyh Sait isyannda Krtlere ngilizlerin yardm ettii byk bir aldatmacadr. (Devletleraras Smrge: Krdistan, Alan Yay., 1990, st. s. 28). Beiki, bu elikileri cezaevinde grlerinin deimesi ile aklamaktadr. Ayaklanmay bastran hkmetin babakan smet nn ise eyh Sait isyann dorudan doruya ngilizlerin hazrlad ve meydana kartt hakknda kesin deliller bulunamamtr diyor. (smet nn, Hatralar, 2 kitap, Bilgi Yay., 1987, s. 202) Kemalizmin gr de byle... 1934 ylnda karlan skn Kanununun 10. maddesini birlikte okuyalm: - Kanun, airete hkmi ahsiyet tanmaz. Bu hususta herhangi bir
41

hkm, vesika ve ilama mstenit de olsa tannm haklar kaldrlmtr. Airet reislii, beylii, aal ve eyhlii ve bunlarn herhangi bir vesikaya veya grg ve grenee mstenit her trl tekilat ve taazzuvlar kaldrlmtr. Bu feodal ilikileri kaldrmaya ynelen yasama ilemi gerici midir? Yoksa ilerici mi? Bu ileme ne ad vereceiz? Tutucu mu diyeceiz? mparatorluktan cumhuriyete geii nasl niteleyeceiz? Hilafeti kaldrp laik dzeni semeyi nasl adlandracaz? Feodaliteye kar olan her eylem anti-demokratik yntemlerle yaplsa da ilerici saylr. nk kurulu dzenin toprak emekileri zerindeki bask ve smrleri byle son bulmaktadr. amzda, tutuculuun, ilericilik ve gericiliin lleri, snfsal ilikilerden ok demokraside ve demokrasi iinde insan haklarnda ve saydamlkta aranyor. Dnelim yeniden zala... Askeri hkmetin babakan yardmcs, daha 1987 ylna kadar 12 Eyll ncesi siyasetilerin siyaset yasaklarn savunacak, Avrupann bu yzyln banda benimsedii i gvencesini iilere ok grecek; ama att her adm ilerici saylacak ve basndaki zalgiller familyas da zala kar demokrasiyi savunanlara da tutucu diyecekler. Enflasyon yalnzca parann deerini drmedi, fikir namusunu da yok etti ve ediyor... (Cumhuriyet, 3 Ocak 1993)

42