SOSYAL BLMLER ENSTTS TARH ANA BLM DALI

YKSEK LSANS SEMNER DEV

DERSN ADI: SEMNER I

KONU:
SON OSMANLI HAHAMBAISI HAYM NAHUM

DANIMAN:

HAZIRLAYAN: UUR TATLISUMAK

2008

NSZ

Bu almamzda Son Osmanl Hahambas Hayim Nahum gibi srad bir kiilii konu almak istedik.Gerek onun hakknda yaymlanm kaynaklarn azl gerek almamzn bir seminer dzeyinde olmas dolaysyla detayl bir almaya giremeyeceiz. almamz tantm dzeyinde olacaktr. Onun adn zel yapan ey ada modern dnyann oluumunda ok zel bir tarihi dnemeteki belirsizliklerin, eilimlerin, tutkularn, skntlarn canl bir simgesi olmas ve stlendii veya kendine vazife addettii rolyle bir haham ve diplomat olma misyonunu bir arada yrtmesidir .O hahamlarn en diplomat, diplomatlarn en hahamyd.1908de Osmanl devletine son hahamba olarak atanan Hayim Nahum 1920lere kadar yahudi toplumunun karlar iin Osmanl devletindeki yapsal ve konjektrel gelimeler karsnda gelitidii strateji ve taktik manevralarla konumunu muhafaza etmi nemli kii vasfn artrmtr. Alyanstan ald destekle yoluna devam etmi. Alyansn uzun sreden beri nerdii zm yolu olan Osmanl mparatorluunun laik Fransz ulus-devlet modeli zerine yrtt reform hareketinin Osmanl Yahudileri iin ekiciliini yitirdiini anlayan Hayim Nahum bunun yerine ok daha byk, zellikle Yahudileri byk bir heyecana sevk eden binlerce yl akn bir srede var olan bir mitin beyinlerinde nev-nema bulmas bir Yahudi devletinin Filistinde yeniden kurulmas ve btn bunlarn bir sonucu olarak stanbuldaki grevini 1920de brakarak 1789 fransz devriminin zgrlk inciliyle Toray(1) uzlatrma dn imparatorluun bir baka eski blgesine Msra tamtr.(2)

_______________
1) Tevratn ilk be kitab. 2) Esther Benbassa, Son Osmanl Hahambasnn Mektuplar, syf.11, Milliyet Yay. 1998.

Giri
Hayim Nahum 1873 ylnn kasm aynda Manisada domutur. Babas Bahor Josef Nahum; annesi Kaden Grasya Nahumdur. Byk yoksulluk iendedir. ocukluunda bykbabasyla gittii Filistinde Arapa renmi ve bir Yeivada (din okulu) Talmutla(1) ilgili dersler almtr. Ayrca eitli okullarda Trke ve Franszca renmitir. Dnemin Manisa valisi, giderlerini stlenerek onu zmirdeki stn nitelikli bir liseye gndermitir. Nahumun elindeki tek ey Filistindeki hahamlardan ald belge ile liseden ald fen-edebiyat diplomasdr. stanbula slam hukuku ve politika eitimi grmek amacyla gelmesine ramen renimini srdrebilmek iin gerekli parasal olanaa sahip deildir ve bu nedenle Alyanstan yardm istemektedir. nki Nahumun dilei Parise gidip orada hukuk, politika ve din bilimi renimi yapmaktr. Hayim Nahum Osmanl imparatorluunda yaayan sefarad (2) bir ailenin ocouydu. spanyol Yahudileri 1492de ispanyadan kovulmalarndan sonra snacaklar gvenli bir liman olarak Osmanl imparatorluunu buldular. Tm srgn dnemleri boyunca zellikle Avrupada edinmi olduklar o klli tecbelerini Osmanllara tadlar.Osmanllarn kapitilasyonlar gerei verdikleri ticari imtiyazlardan yararlanarak zgr ticaret yapma frsatn elde ettiler. Bylece Osmanl onlar iin yeni bir yurt oldu. Bu Yahudi cemaati mozaine Karayimler, Aramca konuan Krt Yahudiler, Arapa konuan Yahudilerde katlmtr. Hayim Nahumun doduu o yllarda yani xx. yy. sonlarnda imparatorluun Yahudi nfusu yabanc uyruklu Yahudiler hari yaklak 250 bin civarndayd.(3) 1909da Osmanl topraklarnda toplam 560 bin Yahudi yaamaktadr. Bunun 70 bini stanbulda, 90 bin Selanikte, 40 bin zmirde 60 bin Kudste yaamaktayd(4). __________
1) Tevratn kaynaklk ettii szl eriat derlemesi. 2) Sefarad kelimesi Ortaa branicesinde spanya anlamnda kullanlr. 3) Kemal H. Karpat, Ottoman Population, 1830-1914 Madison, University of Wisconsin Press, 1985, s. 187 4) The Ottoman Census system and Population Stanford Shaw, international Journal of Middle Eastern studies 1978, s.377

ki Kltr Arasnda Osmanl Yahudilii

Yakn dounun sefarad Yahudileri bat Yahudileriyle ayn yolu izlemediler. Bunun nedeni onlarn kendi tarih ve konjoktrlerinin onlara bambaka bir kader izgisi vermesidir. Bir zamanlar yaadklar batya yabanc kalmlardr. spanyaya getirdikleri kadim kltrleriyle, yzyllar boyu altklar bir corafyaya ve bir medeniyetin zirvesinden kne ve hatta sonrasna tank olduklar Osmanl medeniyeti ve Mslmanl ile yaayan ve o kltrle etkileiminden doan Osmanl Yahudilii bu kn getirdii o travmatik davran modellerinin iinde bir ruh halinden onlarda nasiplenmilerdir, ve bu tereddtler, belirsizlikler, karklklar karsnda bin yl akn vatansz kalmann getirdii tarihi tecrbeleriyle kendilerini korumann gelimeler karsnda doru reaksiyon verebilmenin hatta krizlerden frsatlar yaratmann tarihi maharetleriyle ite Osmanl Yahudilii ve tipik rnek karakteri Hayim Nahum 1840taki am olay Avrupa Yahudiliinin dikkatini Dou Yahudiliinin stne ekmiti ve bu Bat Yahudi dnyasnda bir dayanma dalgas yaratarak tm Avrupay sarmt. Bylece maddeten iyi durumda olan hayrsever Avrupa, Bat Yahudileri durumla ilgilenmeye karar vereceklerdir. Artk herkes kurtuluu Batdan ummaktadr. Yahudi dnyasnn dayanmasn uluslar aras lde kurumsallatran Alyansn 1860ta Pariste kurululuu ve onun ardndan ayn trde Yahudi rgtleri devam etti. Devrimci dncelerle beslenmi liberaller tarafndan kurulan Alyans grev alann, ezilen Yahudilerin haklarn savunmak ve onlarn zgrl iin almak olarak belirler.(1) Doal olarak Fransz Yahudiliinin idealize edilmi hukuki zgrlemesini rnek alarak aydnlanma ann nclerinin sylemini benimsemi Osmanl yahudilerinide iine alacak ekilde _________
1) Mslmanlarn Avrupay kefi, Bernard Lewis, Birey Yay, 1997

geniletmitir. eitim ve retim alannda da Alyans Akdeniz blgesini tarm ve raklk okullarnn da aralarnda olduu kz ve erkek okullar ayla rmtr. zayf dm Osmanl alyansn okullar iin bir yerleim alan olmutur. Henz ok gl bir gelenek ile orta halli bir adalk arasnda skp kalm olan Osmanl Yahudiliin gei dneminde ortaya kan Yahudi kuann tipik bir temsilcisi Hayim Nahum Alyansn vd yeniliki Osmanl yahudisi modeline uymaktayd.

Hayim Nahumun Ykselii

Bat Yahudiliinin, Yahudi kktendinciliine kafa tutan, kurduu pek ok okuldan biri olan Paris haham okulunda 1893 -97 yllarnda okuyan Hayim Nahum, bu okullarn kurulu amac olan toplumun ilerleyiine ak yeni bir haham tipi yaratmak olan bu okulda hem dnyasal hem dini bir eitim ald. Alyansn verdii bu parasal ve eitim destei ile yeni yetien hahamlar alyansn bu geleneksel hale gelmi okullarn dman ve laik bir eitim ann kurulmasna kar olan dinin eski bekileriyle giritii savata destek olacaklard. Nahum 1897de haham olarak grevlendirilmeden nce 1895te Uygulamal Yksek Aratrmalar okulunun Dini Bilimler Blmnden, 1896 da da Yaayan Dou Dilleri zel Okulunun Farsa ve Arapa blmnden diplomalar ald. Bu arada bir tez yapmaya alan Nahum nesnel bilgi ile dini bilgiyi badatran sradan bir haham aan bir kltr daarcnada sahipti. Srgndeki jn Trklerle sk sk grt Paris yllar stanbula dnnde yararlanabilecei bir yn dost kazandryor. Nahum ilerinde gelecein milletvekili ve meclis bakan olan Ahmed Rzannda iinde bulunduu jn Trklerle olan Paris dostluklarndan bahsediyordu.(1)
___________ 1) Osmanischer Lloyd gazetesinin Nahumla yapt konumay alntlayan 11 Haziran 1909 tarihli El Tiempo gazetesi, Esther Benbassa, Son Osmanl Hahambasndan Mektuplar, s.21.

Trkiyedeki evrelere kendini kabul ettirecek tm kozlara sahiptir. O gnlerde Trke bilen Yahudi parmakla saylacak kadar azd. Ve buda toplumun merkezden uzak kesimiyle ilikileri adam akll snrlyordu. Genel bir kopmadan sz edilemez. Bir takm ilikilerle toplum iinde yolu alan Nahum yzyln banda yksek stihkam ve Topu Okulunun Franszca retmenliine atanyor. 1908 devriminin gelecekteki nclerinden bazlarnn bulunduu ve batan beri ilerici subaylar yetitiren okulda gn gelince yararlanaca yeni ilikiler kuruyor. Nahumun Jn Trklere kmekte olan lkelerini kurtarmak ada uluslar dzeyine kartmak iin Batl dnce akmlarnn etkisinde kalan akma kendini daha yakn hissediyordu. Ykseliine katkda bulunacak hibir frsat gz ard etmez. Sulatann zel kitaplnda bile grev almaya alyor. Yerli ve yabanc tm evrelerle ilikilerini gelitirmeye alyor. Nahum hibir eyi rastlantya brakmasa da tuttuu yolda ok ll yrse de cemaat iindeki ekimelerin dnda kalamyor. Ve ynetici kadroyla aras bozuluyor. Alyans cemaatle durumun zlmesini beklerken nahumu 1907 ylnda kzaa alyor. Habiistandaki Yahudileri falaalar incelemekle grevlendiriliyor. Nahumdan istenen falaalarn Yahudi olmalar ihtimalini akla kavuturmak idi. Nahumun bulduu sonular ayn gnlerde falaalarla ilgili aratrma yapan zel bir kurulun bulduklarnn tersi kmas bir takm yanklar uyandryor. Siyonistler Alyansla olan kartlklarn gstermek iin bu olguyu bir frsat olarak grp yapyorlar. Bu Nahum iin iyi bir gelime olmamt.ve bu gelime Nahumu hedef haline getiriyor.

1908 Devrimi, Alyans ve Hayim Nahum

23-24 Temmuz 1908de Sultan Abdulhamid ynetimine kar olan Jn Trkler bar bir darbeyle ynetimi ele geiriyorlar. Alyans ilerini yola koymutur artk. Jn Trkler saflarnda etkinlii olan kimi Yahudiler merutiyet dneminin baz Yahudi milletvekilleri gibi Alyansn okullarna gitmilerdi. Dahas ayn harekete bal kimi Mslman liderlerin retmen veya renci olarak Alyansla ilikileri olmutu. Alyans baarlarn onaylayan ve

nemseyen yeni otoriteler karsnda kukulu deildir artk.(1) ama ne var ki onu kendi elleriyle bu noktaya getiren Alyans geri adm atyor ve politikada daha silik daha renksiz biri olan Abraham Danonuyani Nahum kayn pederini tercih ediyor.Alyans kark ortamda Nahumu tehlikeye atmak istemiyor. Siyonistler ise Alyansn kendilerine duyduklar dmanlk nedeniyle yrttkleri davann gereksinimi dorultusunda Hilfsvereinde ve kktendinci Yahudi rgtlerinde birleiyorlar. 1908de Kuds nemli bir muhalefet yeri oluyor. Hahambaln merkezi olan stanbul farkl gruplarn ekime merkezi oluyor. Jn Trk devriminden hemen sonra istanbulun belirli blgesine yerleen Siyonistler bir heberleme merkezi kuruyorlar. 1909 ylnn ocak aynada rakiplerine ve kayn pederine kar kazand sava ile Nahum iktidar dizginlerini eline geirmitir. Alyans kazanmtr. Alyansn koruduu Nahum iktidar merkezine gelmitir.

Siyonizmin Ykselii
Alyansn karsndaki etkin ve yeni rakip, yani Siyonist akm, bir muhalefet partisi mant ve stratejisiyle Yahudi cemaatlerinde o gne dek benimsenmi politik verileri altst edecekti. Gazeteler satn alarak bir takm sosyal ve yararl kurumlar oluturarak, dnceleri iin militanca savaarak ad nlenmi liderleri ne srerek cemaat kurumlann propaganda merkezlerini kurarak yerel Yahudi toplumunun eitli katmanlarn gnden gne ele geiriyor. Bu balamda ideolojik aralardan, profesyonel militanlardan, propaganda kurulularndan yoksun olan Nahum ve arkadalar siyonizmin poplizmiyle baa kamaz uzun ve ksa vadede ister istemez yelkenleri suya suya indirmeye mahkum olur. Siyonist karkl nlemeye ynelik daha st dzeyde bir kampanya yrtme konusunda Nahuma gvenen Alyans Meclisi Mebusanda Siyonizm kart bir grmenin yaplmasn salamak ___________
1) Esther Benbassa, Son Osmanl Hahambasnn Mektuplar, syf.25, Milliyet Yay. 1998.

iin sekreteri araclyla parlementerlere para neriyor sonunda geri tepen ve Osmanl Yahudiliinin aleyhinde geliebilecek bu zmler karsnda Nahum daha az tehlikeli zmleri yeleyerek olaylar kendi akna brakyor. Gerekte ittihat ve terakki frkas kartlarnn ve Arap milletvekillerinin dzenledii Siyonizm kart grmeler Mecliste 1911 ylnn mart ve mays ayarlnda yaplmtr. Tkiyeye 1911de giren Bene Berit localar (1843 de birleik Devletlerde kurulmu local ve masonik dzenleme rneine gre yaplanm) Siyonizm yanllaryla birleiyorlar. te yandan Siyonistler, sefaradlar, Akenaziler birleiyorlar. Hayim Nahum te yandan siyonizmin resmi liderleriyle de grnte ili dl ilikiler de srdryor. Deerli muhataplar olark gryor onlar iin Osmanl yetkililerine arac oluyor. Nahum Her eyden nce bir rgt adam bireylerden ok kurumlarla yasal rgtlerle grmeyi yeliyor. Ayrca uad var tabi; siyonizmin cemaat iinde gelimesi Osmanl yetkililerinin houna gitmeyebilir. imekleri stne ekebilir o zamana dek merkezi Osmanl ynetimine bal olarak grlen Yahudi cemaatini bir dereceye kadar rahat ve huzur iinde olabilir. Tabi bunun sessizliine politikadan uzaklna borludur. Nahum Osmanl imparatorluuyla siyonisler arasnda rabuluculuk yapan ilk dini lider deildir Nahumun selefi Theodor Herzlin 1902de stanbulda kal srasnda bu rol daha nce oynamtr.ama uras ilgintir ki Nahum Siyonistler kendisine saldrrken bile araclk yapmtr onlar iin Osmanlda ki yeni ynetim siyonislere kar eski ynetimden daha olumlu bir tavr iinde grnmyor. Devrimin ilk gnlerinde birka jn Trk liderinin Siyonizm lehinde konumasnn arkas gelmiyor jn Trklerin siyonizme olan dmanlklar 1913 gzyle 1914 yaz arasnda Avrupa Yahudilerinden bulacaklarn umduklar parasal destei aramalar srasnda yumuuyor ancak. Dnya Siyonistler rgtnn resmi resmi temsilcisi Victor

Jacobson bu konuda yardmc olmaya almsada i olumlu sonulanmadndan havann rengi deimitir yine 1909 ylnn 12 Nisan gnn 13 Nisana balayan gece ittihat ve terakki cemiyeti kartlar bir ayaklanmayla kanl bir darbe yapmak istiyorlar. stanbulda ki birinci kolorduya bal askerler bakaldryor. 31 Mart olay olarak bilinen bu hkmet darbesi giriimi ar bir politik krize yol amtr. Sultan tutuklanm ve Selanike srgn edilmitir. Nahumun dostu olan ittihat ve terakkiciler birka ay iinde ynetimlerini salamlatryorlar. te bu srada yabanc Yahudilere filistinde oturma kstlamas getiren krmz pasapotun kaldrlmas iin hahamba hkmetin etkili yeleri ile ilikiye giriyor. Siyonist liderler bu konuda direnmesi iin bask yapyorlar. Ne var ki bu krmz pasaport uygulamas 1913 ylnn Eyllnde kaldrabilecektir ancak. stlendii roln ciddiyetini bilen Nahum bu yzden siyonislere kar ekimser bir tavr almay yeliyor hibir konuda kesin ak ak konuan biri deildir. O; kararsz ikircikli bir insan olarak bilinmektedir.pragmatik bir dnce yapsna sahip olduundan koullarn gerektirdii politikalar benimsemektedir hep.Nahum Ognlerde Siyonist lider Richard Lichtheim bakente getirtmek iin giriimlerde bulunuyor.G gnlerdir o gnler nk.Sava nedeniyle gerek Alyans tan gerek Fransadan kopuk olan Nahum Avrupayla ilikisi olan etkin bir yardmcya gereksinim duymaktadr.Siyonist bir liderin bakentte bulunuu yerel militanlar ve onlarn yapt arlklar denetleme olana salayacaktr. Hahambaysa 1917-18 yllarnda ki kitlesel Yahudi srgnlerini durdurmak iin dostu olduu baz Osmanl politikaclarla grp giriimde bulunduunu ileri srecek Ermenilerin ve yunanllarn ldrlp yok edildii o kymlarda Yahudileri kurtardn syleyecektir.(1) Daha sonra bir takm yeni umutlar bel balyor. Jn Trk Ynetiminin ortadan kalkmasyla yeni bir parametre olumutur nki. Siyasal erki elinde tutan kii yeleri Talat, Cemal ve Enver 1918 ylnn kasm aynda Paralanm imparatorluktan ayrlyorlar.
__________ 1) El Tiempo 10 mart 1919; kdam 1919.

kn sorumlusu olarak algladklar iin de yerin debine batrlmaktadr artk; cad av balamtr. Hayim Nahumun ilerlemesini salayan eski ynetimle olan sk ilikileridir. Otoritesinin gerek gcn o gnlere dek hkmetin desteinden alyordu. Bakentte ki ngiliz igal glerinden destek alan ve durmadan yeni hak talebinde bulunan Siyonistler karsnda ne var ki artk yalnzdr.Balfour Bildirisi Siyonistlerin filistinde gz olduunu daha nce aka ortaya koymutu. Siyonizmin kaba gcyle siyonizmin sekin kiisi ngiliz Yahudi cemaatinin eski hahambas Moses Gasterin atanmas isteniyor. Nahumun istifas gn meselesidir artk.Nahum salk nedenlerini ileri srerek 1920 martnda grevinden istifa ediyor. Ailesinin kendisini bekledii Fransaya gidiyor. Gerek u ki sava sonrasnda yava yava klen imparatorluk Nahumu git gide ilgilendirmez oluyor. Mustafa Kemalin birlikleri yabanc kuvvetlere kar direni kuvvetleri Anadoluda ilerlemektedirler. Trkiyedeki politik durumunun bilincinde olan Nahum baka bir yerde tutkularn doyuma ulatracak bir grev salamaya karar veriyor. Cumhuriyeti Trkiyenin geleceinde hahambalk grevi ltsn ve grkemini yitirecek ve yeni laik ulus devletin gereklerine uymak zorunda kalacaktr.

Byk Glerin Adam

1909-17 yllar arasnda Amerika Birleik Devletlerinin bykeli olarak art arda Yahudiyi atamas srekli ve dosta ilikilerin olumasn kolaylatryor. Nahum Amerika diplomatik evrelerinde kurduu ilikilerle Balkan ve Birici dnya savalarndan etkilenen Yahudi cemaatinin yardmna komutur. Bu evreler Amerika kamuoyunu gerekten harekete geirmi ve gerekli parasal yardm salamlardr. Amerikan basnn Nahumun yakn bir gelecekte Washingtona bykeli olarak atanacan yazmasyla birlikte yardmsever evrelerin tavrnda belli bir yn deiiklii oluyor ve her eye karn zellikle doulu Yahudiler arasnda alyansa bal okullar yararna bir hareket balyor. Ne var ki bundan yle byk bir parasal kazan olumuyor. nki Amerika Yahudiliinin gz baka

yerlerdedir artk. Nahum durmadan yer deitirmeyi gerektiren diplomatik greve girmek istemediini ileri srp bykelilii kabul etmiyor. Nahumun kurduu ilikiler Osmanl yneticilerin yannda ona artk ayr bir diplomat kimlii kazandracaktr. Bu nedenle Nahum uluslararas politk sorunlar gndeme gelir gelmez Osmanl imparatorluunda birbiri ardna ibana gelen eitli hkmetlerin hassas uluslar aras politik sorunlar gndeme gelir gelmez arad i bitirici kii oluyor tabi bu onun hkmetler yanndaki konumunu sonra da Yahudi cemaat iindeki otoritesini glendirmekten geri kalmyor. Hkmet evrelerindeki ykseliini ittihat ve terakki cemiyetine borludur Nahum. Bu nedenle ykselii ancak 1909dan sonra yani bu parti lkenin dizginlerini eline geirdiinde gereklemitir yleki Nahum Yahudi cemaati iindeki gszln bu partinin yannda giderebilmitir.nahum 1908den itibaren ittihat ve terakki cemiyetinin destekledii Yahudi adaylann kazanmas iin olan st ablar harcyor. Ayrca unu da belirtmek gerekir ki 1908de meclisi mebusana seilmi tm Yahudi mebuslar ittihat partidendir. Yahudi cemaatinin ittihatlara stanbul da yaun bir destei vardr. Ama yine de Yahudi cemaati partinin balangtaki semitizm yanls tutumu nedeniyle ondan yana olan tercihini tmyle korumaktadr. Ayrca Yahudi Cemaatinin baz tabaklaryla ittihat ve terakki cemiyeti arasnda kar ortaklda bulunmaktadr. 1915 ylnda Osmanl devletiyle ngiltere ve Fransa arasnda yaplacak ayr bir bar plan erevesinde ilk kez araclna bavuruluyor.(1) 1918 ylnn temmuzunda ikinci grev veriliyor nahuma Almanyadan geerek La Hayee ordan da Stockholma gidiyor. Gerekte hahambann bu yolculuu srasnda bat Yahudilerini Osmanl devleti lehine evirmeye alt sezinlenmitir. __________
1) Son Osmanl hahambasn mektuplar s. 46

Oralarda kald srece Fransz ve Alamn gizli servislerince skskya gzlenen Nahum daha sonrada Siyonistlerin bir trl gizini zemedii bir grev stlenip onlarn aklnda kartracaktr. Orada Siyonist liderlerle ve Yahudi olan nemli kiilerle gryor. Tarafsz lkeleri Trk davasna kazanmay umuyor. Nahum 1918de jn Trk hkmeti dtnde Osmanl hkmeti ile itilaf devletleri arasnda balant kurmas iin sadrazam zzet Paa tarafndan grevlendiriliyor.byle bir giriimden kayglanan Siyonistler Nahum un filistinin Trk egemenlii altnda kalmasn salamak amacyla kkrtclk yapmak ve suriyeyi Fransa dan koparmak iin Amerika ya gitmeye alit dedikodusunu ortala yayyorlard.ite bunun zerine Fransa Dileri Bakan Stephen Pichon Nahum a hibir vize verilmemesi iin La Haye, Londra ve Washington daki bykel,lerine talimat veriyor. te yandan ngilizler Fransa Dileri Bakkanlna diledii gibi girip kan hahambann Filistin konusunda Fransa ve ngiltere arasna ayrlk tohumlar ekilebileceinden korkmaktadrlar. ngilizlere gre Filistin Osmanl kalmamaldr ve ngilizler Nahum un Amerikaya gitmesini engellemek iin her eyi yapmaya hazrdrlar. nki Nahum ola ki dostlar olan eski bykeiler Elkus ile Morgenthauya Osmanl yararlarn savunabilir dahas onlar araclyla Bakan Wilson baz eylere ikna edebilir avrupsl emperyslistler Osmanl imparayorluunu ite bu kuku ve paranoya havas iinde paylaacaklardr.nahumun bir eyler yapmasn nlemek iin ortak ibirliine, ne var ki bu dayanuma ksa srecektir, giriyorlar Nahum stlendii bu grev srasnda ok miktarda altn parayla birlikte ittihat ve terakki partisinin ok nemli belgelerini kendini kstenceye gtren yatla dar karmakla sulanmtr.sz edilen altnlar ittihat ve terakki cemiyetin izi bulunamyacak olan o nl parasal varldr. Ama yinede bilinen u ki bu altn paralar eitli yollardan ve deiik kiler aracolyla bunlardan biri nahumun evresinde ki Yahudi bir bankerdir.isvire bankalarna transfer edilmitir.ama Nahum o gnlerde istanbuldayd. Hahamba 1919 gznde ald yeni

bir grevle yeniden Avrupaya gidiyor Amerikann Osmanl imparatorluundaki eski bykelisi Henry Morgenthauyla Trkiyenin gelecei sorununu grmek iin Parise armakmt. Mustafa Kemal nderliindeki Trk ulusal hareketinin Anadoluda kazand baarlar itilaf devletlerini kayglandrmaktadr. Nahuma yar resmi bir grev verilmiti Nahum Pariste ok sayda kiilerle grt. Fransz basnna Trk ulusal mcadelesini ven konumalar yapyor.(1) 9 kasm 1919da Paris Le Martin gazetesinde gazetesinde Nahumun Fransz kamuoyunu rahatlatan bir konumasna yer veriliyor. Konumasnda Mustafa Kemalin macerac olmaktan uzak ve bir fanatik olmadn vurguluyor.(2) 1922de hahambalktan istifasndan sonra Cumhuriyetin ilanndan hemen nce Ankara hkmetinin verdii bir grevle gelecekte imzalanacak olan bar anlamasna ortam hazrlamak iin propaganda etkinkiini yeniden stleniyor.(3) Nahum hahambalk grevini braktktan sonra gizlemeye gerek kalmadan Trk yneticileriyle olan ilikilerini devam ettiriyor. Trkiyenin karlarn Lozan konferansnda gzetmek greviyle Nahum Anadolu direni hareketinin nemli isimlerinden biri olan ve 1900l yllarda stihkam ve Topu Okulunda retmenliini yapt smet Paann bakanlndaki Trk heyetine danman olarak elik etti.( kasm 1922-nisan 1923) Trk basn onun Paris grmelerinin kesilmesini engellemek iin gsterdii gayretini verken Paristeki Yahudi gazeteleriyse, Nahumun stelendii rol eski bir sefarad diplomasi geleneinin iinde deerlendirerek

___________
1) Esther Benbassa, Son Osmanl Hahambasnn Mektuplar, syf.50, Milliyet Yay. 1998. 2) Esther Benbassa, Son Osmanl Hahambasnn Mektuplar, syf.50, Milliyet Yay. 1998, Journal Dbats 15 Ekim 1919 3 kasm 1919, 12 kasm 1919, 6 Aralk 1919. 3) Le Martin 26 eyll 1922.

Hisday ibn arput(1) veya General Valensi(2) gibi nl selefleriyle onu kyaslamaktayd. Nahumun Siyonizm kartl Osmanl imparatorluundaki gayri Mslimlerin tarihindki baz kritik uraklardan Yahudi cemaatinin hemen hemen kazasz belasz gemesini salamtr. Ksacas byk bir hareketlilik iindeki yahudileri kendileri de sk milliyeti kesilen Osmanl oterittelerinin isteine gre ynetme ii Dnya Siyonist rgtne deilde hahambana dmtr. Siyonistlerin politik tasarilarnn hayata geirilebilirliine pek oklar gibi Nahum da inanmyordu kukusuz buna karn kendi iinde baka milliyetilikleri ho gryle karlamaya pek hazr olmayan milliyeti bir Trkiyede Yahudilerin daha uzun yllar yaamak zorunda olduklarn aklndan karmayacak kadar uzak grlyd. Hayim Nahum 1925 ylnda bu kez msrda hahambalk grevine geliyor. Avrupa Yahudiliindeki deiikliklere ada Yahudi devletinin douuna tank olacaktr. Durum ordada iyi deildir. Msr Yahudilii yakn doudaki Arap Yahudi ilikileriyle bir iliki gsterecektir. Nahum uzak grlln yitirmesine karn Nasrn milliyeti ynetimi de iinde lkeye ard arda gelen eitli ynetimlerden cemaatini kazasz belasz geirecek ona yol gsterebilecektir. Yahudi cemaatinin 1950 li yllarda srail devletinin kuruundan sonra havasnn bozulmasyla balayan dalmasna kadar onun hizmetinde olacaktr hep. 1956daki suvey kanal kartmas bu eski Yahudi cematinin sonunun geldiini gsterecektir. Senatr Arap dili yksek akademisi kurucu yesi ve yazar evirmen Nahum Kahirede yle sradan bir hahamba olmayacaktr. nce msr Yahudiliinin en parlak dneminin tan ve sonradan onun zorlu gnlerinden her zamankinden daha ok diplomat ve politikac olan Nahum sonunda 1960 ylnda lecek ve ylesine gnlden baland doudan kahirede yaam sona erecektir. _____________
1) X. yy. da Emevi Halifesi III. Abdurrahmann saraynda nemli diplomatik ve politik grevler stlenmi olan Yahudi doktor. 2) Gabriel Valensi (1845-1915), Tunus beyinin ordusunda General.

Nahum bundan byle Msrdan srgn giden Yahudilerin vatan bildikleri topraklarda anlatp durduklar Msr Yahudilii efsanesinin bir paras olacaktr.

KAYNAKA

1) Esther Benbassa, Son Osmanl Hahambasnn Mektuplar, Milliyet Yay. 1998 2) Orhan Kololu, ttihatlar ve Masonlar Pozitif yay. ubat 2005. 3) Erik Jan Zrcher Milli Mc. ttihatlk.