TANRI veya NSAN

Bundan byle tanrnn adn daha ok duyacaz. Ne ki kendimizi daha dindar veya daha dinsiz hissedeceimizden tr deil, bilakis, hep olduu gibi, bazlarmz kendilerini daha muktedir, daha mtehakkim, daha mtecaviz, bazlarmz ise daha elimsiz, daha aresiz ve daha yalnz bulacaklar iin. Evet, tanrnn adn, ama hemen yansra insann da adn. Biri olmadan dieri asla kavranlamaz. Aktan mahrum bir kudret, kudretten mahrum bir ak, bu haldeyken varlk asla kendini tmleyemez. Bilinmek iin seni yarattm, dedii duyulmutur topran derinliklerinden. Kendini seyretmek iin aynaya muhtatr, yetkin bir mazhara. Srf zuhur etmek iin. stemin doas iyi kavranlmal, insan, kendini kandrmadka, gc ve zorunluluu tikelden karsamay beceremez. Kendisinden. ster istemez bakasna muhtatr. Bakalarna. Bakasna muhta olma duygusu, vicdan oluturan ilkelerin en esasls bu yzden, en derini, en kkls. Bakasna, yani tekine, her daim benin, bizin snrlarn belirleyen dierine, dierlerine. Ben varsa, sen de vardr. Ama hep bir bakas. Bakalar. Yazg byle, her daim bakalaryla varoluruz, kendimizi daima bakalarnda varederiz. Elimizde mi sanki, bakalarna muhta olduumuzu her idrak ediimizde, tanr hemen yanbamzda beliriversin de elimizden tutsun isteriz. Kendilerine muhta olduklarmzn da muhta olduklarna inanmak isteriz nk. Yalnz olmadmz, bir mr boyu korunmasz braklmayacamz ummak isteriz. Madem varolduk, insanca varolmay isteriz. stemekle yetinmeyiz, gcmz de olsun isteriz. O istemler, istemeler sayesinde insan deil miyizdir zaten? Cupiditas est ipsa hominis essentia, der Spinoza. Arzu, insann zdr. Arzu, yani insann kendi varln srdrmek iin harcad aba (conatus). Peki ya tanrnn z? Felsefenin verecei yant, kabul edilmelidir ki, insann tanrya ilikin en sk soyutlamalarndan biridir:

Dei potentia est ipsa ipsius essentia!

(Tanrnn kudreti onun zdr.)

Bir yanda arzu ve irade, dier yandaysa kudret. Ne ilgin deil mi, insann payna den hasret, buna mukabil tanrnn yannda, hep yannda olansa g ve kudret! Her fra darbesinde hayatm tehlikeye atyorum, der Czanne. aresiz sylemek zorundaym, bundan byle tanrnn adn daha ok duyacaz, ve fakat onun adn her duyuumuzda, kanlmaz olarak, insann adn da duymu olacaz. ok az kald, tanr ve insan arasndaki ve balacnn kycl sona erecek. Firak vuslata dnecek. Bir gn. Zorunlu olarak. an ruhunu takdimimdir: tanr veya insan. Modern zamanlarn ocuklar olarak istemi ve gc bundan byle hep yanyana idrak edeceiz. Kendimizde ve dmzda. Bakasnda. Gayr- ahs (unpersnlich) ilkeler demetine dayanmakszn doay da, toplumu da aklayamayz nk. Szgelimi varlk, evren, devlet, vatan, ulus, din, insan, para... hepsi de birer soyutlama, safi soyutlama deil mi? Tarih boyunca tanry bu soyutlamalardan birine indirgemeye veya aralarnda letirmeye ynelik hamlelere karn, kudret taht hep bo kald ve tanr, insann muhta olduu gayr-i ahs ilke olarak sralamann en stndeki yerini daima korudu. Ama ilke olarak, yani bir kavram, bir ide olarak. man edildi, inkar edildi, farkl biimlerde yorumland, deitirildi, dntrld, hatta ldrld, ama bilim adamlarnn, filozoflarn, ilahiyatlarn zihinlerinin bir yerlerinde ister istemez srekli varoldu, olabildi. Oysa insanolu pratiktir, pragmatiktir, hibir kavramdan ban okamasn beklemez. Hibir ideden kendisini sevmesini, gzetmesini, kendisine yardm etmesini ummaz.

Kavramn, kavramlarn kudret ve kuvvete nisbetleri ne ki? nsan tanrsn hemen yanbanda bulmak ister, zihninin derinliklerinde deil. Bir ide, bir kavram olarak hi deil. Canl kanl halde nefesini duymak, yumuack kanatlarnn scakln hissetmek ister. ahdamarndan daha yakn olmak da neymi, dnmek deil, duyumsamak ister, tpk bir anne gibi, bir baba gibi. Bazen bir karde gibi. Kendisini ne zaman aresiz hissetse, ne zaman terkedilse, reddedilse, itilse kaklsa, kimsesiz olduu yzne vurulsa, hemen onu yanbanda bulmak ister. Elinden tutsun, ban okasn, o narin, o zarif parmak ularyla gzyalarn silsin ister.

Nothing to be done!
II. Dnya Savanda yeterince yorulduu, yeterince hrpaland iin, insan aynen bu ekilde inlemeye balamt.

Yapacak bir ey yok!

nsan, yani beden, yani et, sinir ve kas, yani el ve ayak. nsan, yani madde. Beckettn Godotyu bekleyen insan. Tanry. Ama sadece bir taraf. Tek taraf. Estragon (Gogo). yle ki sava boyunca bombalar saanana dnen maddecik bile en nihayet yorulacak ve eylem yerine beklemeyi seecektir. Belki ehrin son delisi de lecek, belki de mezar tanda yle yazacaktr:

Kl m olaym, kor mu kalaym, ama her halukrda alevsiz yanaym.

Risk byk, nk ardnda, bedelini deme kararllnn bulunmad her tahayyl, ister istemez insann, kendisini yaamda tutan en esasl yetisini zaafa uratacaktr. Umudunu. Size tanrdan haber veremem. Masum deilim nk. Sadece insandan sz edebiliyorum bu yzden. Tmyle insandan.

Godot bugn gelmeyecek ama yarn mutlaka gelecek!

nsan sadece masum olann szne inanabilir. Bir ocuun szne. Gelecein. Umudun. VE yaamn muhta olduu szlere. Bu nedenledir ki, aydnlanma konusunda bana gvenmeyin, diyen Pozzonun, yani Kilisenin hibir vaadine inanmamakta mazuruz. Has ipekten kefenlerin. Messes dinin. Deneyimliyiz nk. Godotya ne diyeyim, diye bize sorarsa birgn bir yetimin gzleri, Vladimir (Didi) gibi biz de, sadece bizi grdn syle ona, yeter, diyeceiz. Beklediimizi syle ona, yerimizi terketmediimizi. nsan kalmakta srar edeceimizi. nsan kaldka, ister istemez, tanrnn adn daha ok duyacaz.

O halde syle ey sbi, bizi grdnden eminsin deil mi?

KAYNAK: Dcane Cndiolu, "tanr veya insan", Hrriyet (Fikirler 2013, s. 16), 28 Ocak 2013

amisos@live.fr https://docs.google.com/file/d/0B4r2xgxIBBRFM0NxODNCODd3VG8/edit?usp=sh aring https://docs.google.com/file/d/0B4r2xgxIBBRFZlFpNVppMExPV0E/edit?usp=shar ing