i

i
"
i
,
i
b
Yirmi Birinci Blm
AFRiKA'DA SiNEMA
Smrge
sinema tarihisi Georges Sadoul 1960 der: bu
yana 65 gemesine gerek yani karaderililer yne-
ve yerel bir dille tek bir kurmaca filmi bilmiyorum." Sadoul'un
bu de gibi Afrika'da, bir sine-
ma retimi, ancak sona ermesinden ve Afrika'daki smrgelerin
devletlere sonra Buna bir
smrgeciler, ilk Afrika'da ekimler ya
da konusu Afrika'da geen filmler Bylece, Ingiltere, Fransa, Hollanda, Porte-
kiz, Ispanya, Almanya gibi lkelerin Afrika sinema da
bir "smrge olarak ortaya Ilk kez Cine Journal dergisinin 1913
"smrge smrgelerdeki biimini belgele-
meyi, lkelerindeki genlerde smrgelere gitme ve smrge halkla-
grg ve bilgilerini amalayan eir sinema Smr-
geci lkeler sinemadan, smrgeye smrgedeki kay-
yayma konu-
sunda byk lde Sinemaya bu blgelerde
konusunda da bir Sinemanm daha Lumiere Kar-
Paris ektikleri Baignade de Negres (Zencilerin 1896) smr-
ge ilk 1900 Paris'te byk sergide s-
mrgelerde ekilen filmler Lumiere Cezayir'de
gsteren grntleri byk ilgi 1906 Marsilya sergisinde ise Senegal,
Gine, Dahomey gibi smrgelerde ekilen filmlerin zel bir pavyonda gste-
rilmesi, Almanya'da 1907 ordunun bir sergide Afrika'da ekilen filmle-
rin ana vatan-smrge nemli bir roloynamaya
gstergeleridir. Hemen belirtmek gerekir ki, bu filmlerin byk blm Afrika'ya
gezi gidenler ya da grevli olarak Afrika'da bulunanlar tarafmdan
giltere 'nm Afrika gezisinin filme ya da gney Afrika madenierindeki
grntlenmesi ise Ingiliz rnleridir. "uygar-
i
!
i
'.1

568
iin belgelemek Brksel'de kurulan Le Cinematographe des
CDlonies Prens Albert'in Kongo demiryolu dzenlen-
mesi gibi filme Charles Urb"n da smrgelerinde ekimler
gibi, bu blgelerde Avrupa filmlerin Smrgecilerin ilgisi-
ni eken nemli bir konu da, Path" grev-
Alfred Machin, 1908 kara giderek
birok film eker. Machin bu arada smrgelerde grevli elisi
olarak gsteren belgeseller de eker. Machin'in Commem Leme Parviem
des Grands Lan d'Afrique Byk GDllerinden Bir Bize 1911)
filmi, beyaz Afrika'ya Avrupa geciren bir kahraman olarak ele
Roberto Etiyopya'da Come si Viaggia in AFiw-(Afrika'da
Edilir, 1911) belki de, bu yreye Mussolini'den nce de ilgi gsterdik-
lerinin bir olarak ektikleri, konusu Afrika'da geen
ilk kurmacalarda smrgeci beyaz yerlilerin ise grlr. Bir
konu edinen Les SoldMs de lack Maroc Askerleri Fas'w, 191 I),
Camiile de Morlhon'un L'Ocage (Rehine, (912), Henri bir blmn
Cezayir'de Le Ugionnaire (Lejyoner, 1914) gibi filmler bu rnek-
lerdir. Bunun gibi, dnemin nl gldr oyuncusu Littie Moritz, bir filmde
korkusuzca gererken, filmin sonunda bir bir
grlr. Yaban kurmaca filmlerinin de konusunu
Big Game in Africa (Afri/w'da Av 1910) ile The Lion
Humers (Aslan 913) bu tre rnek gsterilebilir. ynetimin-
deki Trablus'u ele geirmeleri ise kkeni uzanan ve
iin bir tehlike sayan sinemaya da Epi,odio del la Presa di Tri-
poU 912) film, askerlerinin Trablus'ta bir ai-
leyi konu edinir. ekilen In Name di Al-
(Allah da benzer bir izgi grlr. Birinci Dnya ise smrge'si-
bir daha ykledi. Filmlerde
bir vennekte de yer almaya Sam of The Empi-
re ocuktan, 1917), Our Empirc's z-
grlk 1917), The of The British (Ingiliz
1917) gibi filmler, smrgelerle ana varan rnek-
lerdir. LIoyd George The Man Who Saved The British Empire (LIoyd George Briwnya impara-
Adam, 1918) ise bu en
L'Aide des Calonies it la Franee (Smrgelerin Fransa'ya 1916) da amaca ynelik
bir filmdir. Birinci Dnya smrgelerden Avrupa lkelerine film-
lerin byk bir oldu. l3u bir yandan Afrika'da or-
isteyen ektirdikleri belgeseller, bir yandan da Afrika'da ula-
artmas, sonucunda blgelerine
ekimler yol Marsilya'da (J922) ve Paris'te (1931) dzenlenen smrgecilik
sergilerinde (Exposition Nationale Coloniale) smrgelerden, bu arada Afrika'dan gelen
filmler gsterildi. Milliyetilerin smrgelerle birlikte bir "impara-
torluk" bu Jean-Paul Paulin'in Les
i


,
!
i
i

i
-
569
Trais de Saim-Cyr (Saim-Cyr'li ler, 1938) bu savunan en dzgn film La
France un Empire (Fransa Bir 1938) belgesel de destek-
ler. Salazar ynetimindeki Portekiz de imparatorluk benimser. Lopes Ribeiro'nun
do Imperio (1940), ABD'ye Portekizli bir gmenin Afri-
ka'daki Portekiz smrgelerini gezince lkesinin byk bir imparatorluk kavrama-
ve Portekizli kalmaya karar vermesini konu edinir. dnya smrgeci
lkelerde, Hollywood'da ekilen birok filmde, askerler, doktorlar, misyonerler hep
smrge iin aba harcayan "kahramanlar" olarak ele
Smrge "kara ve yeryznde beyaz
bir savunulur. Beyaz vurgu-
layan smrge ilk nemli Hollywood Trader Hom'dur
(Tccar Ham, 1930). Van film, Afrika'da yerlilerin eline beyaz bir
iki konu edinir. Tccar Hom, kahraman,
yerlilerin kt adam ve belgesellerden grntlerle (yerlilerin ayinleri, aslan,
kaplan fil gibi hayvanlar) filmlerin ncs oldu. Zoltan ynetti-
Sanders of The River (Bozambo, 1935) solcu dnya sahip bilinen
karaderili Paul Robeson'un Bozambo yerlileri kt, be-
ise temsilcisi olarak gsterir. Edgar Rice Burroughs'un izgi ro-
"ormanlar hakimi" maymun adam da, be-
yerlilerinden grlr. (Tarzan filmlerinin byk bl-
mnn stdyoda de belirtmek gerekir.) bir dekor olarak ele
alan filmlerde ise etkisinin grlr. bir dekor olanak kullan-
amalayan filmlerin ilk Jacques Feyder'in Pierre uyar-
1921). Daha sonra Alman ynetmen Pabst da yine Afrika'da
konuyu Die Herrin von 1932) filme alacakm,
dekor olarak kullanan "lejyon" filmleri de, genellikle rnek-
lerdir. John Ford'un ve Boris Karloff ile Vicror McLaglen'in
The Mfreze, 1934) lejyon filmlerinin ilk nemli Frank
Lloyd'un ve Ronald Colman ile Colben'in Un-
der Two Flags (iki Bayrak 1936) Hollywood bir lejyon filmidir. Ama
lejyon filmlerinin en William ve Gary
Cooper ile Ray Bea" (Gnll Kahramanlar, 1939) Fil-
min serven ve filmlerinin en belirgin zelliklerini ustaca bir araya getirme-
sinde yarar. ilk gndeme yaban renk-
li ortaya sonra "safari" filmlerinin konusu oldu. Bu filmlerin birbi-
rine benzeyen unutmak bir beyaz Afrika'ya
konu edinir. Beyaz adam Afrika'da, ya da birlikte bu
yolu gzel bir vuruluro bir hayvan, iki sevgilinin engelle-
yen ya da paralayarak, sevgilileri Ama zamanla, az sa-
da olsa, bu genel filmler da belirtmek gerekir. Henry
King'in Hemingway'den The of Kilimanjara 1952),
John Ford'un Mogambo (1953), John The of Heaven Kkleri, 1958),
Howard Hawks'un Hatari 1961) gibi filmleri bir dekor olarak
i

i
!

1
1
i
570
kullanmakla yetinrneyen rneklerdir. Dnya sonu, smrge imparatorluk-
da sonu oldu. bu
lkelerin en bir blmnde sinema retimi ortaya Smrgelerin ortadan kalk-
smrge ortadan kalksa da, hemen belirtmek gerekir ki, eski s-
mrgeci devletlerin ortadan ne srmek iyimser bir
lendirme olur. nk henz
grlmektedir. ikinci Dnya ertesinde eski smrgeler
Cezayir, sinema ilk oldu.
Cezayir
On giren Cezayir'i, 1830 Temmuz
birlikleri etti. lke, askeri bir genel valinin ynetinnde smrgesi oldu.
lin hemen Cezayir'e yz bini lkenin zenginlikle-
rini Yirminci ilk ortaya hareketleri,
ikinci Dnya ertesinde bir Ulusal Cephe-
. sinin (Front de Liberation Nationale) sekiz sren etin bir i
dan, 8 Eyll 1963'te Cezayir'de demokratik bir halk cumhuriyeti kuruldu. Cezayir'in sine-
mayla Lumiere operatrlerinden Felix Mesguich (1871-1949) ile
nk Mesguich Cezayirlidir. Mesguich, Cezayir, Tunus ve Trkiye ve
Himalayalar'da ekimler 1896'da Atina'da dzenlenen ilk olimpiyatlarda film
gibi, Rus filme New York'taki ilk sinematograf gsterisini de dzenledi.
Bu arada Lumiere ile 1896 Cezayir'de gsteriler
biliniyor. Sinema hibir retimin Cezayir'de, Jean Renoir'in
Le Bled (1 928) ile Julien Duvivier'nin ve Jean Gabin'in unutulmaz bir "kara me-
lodram" PelJe le Moko (Cezayir 1937) sine-
egzotik bir ortam yaratmak Cezayir'de iki Bu film-
lere John Cromwell'in ve Charles Bayer ile Hedy
Algiers (Cezayir 1938) ile John Berry'nin (Cezayir Dam-
z, 1948) da eklemek gerekir. Cezayir'de ulusal bir temelleri, ancak
sonra Ulusal Cephesi mi-
litan Rene Vautier'nin ynetiminde bir okulu (1957). Rene Va-
utier'nin AIgerie en (Cezayir Alevler Iinde, 1959) ise zgrlk
gnlk bir treni dinamitlemelerini grnt-
ledi. Vautier, Tunus'un bir kynde ekimleri Saki-
et Sidi (1958) bir filme 1960 geici Cezayir hkmetine
bir sinema blm kuruldu. Bunu 1962 Cezayir Radyo Televizyonu'nun kurul-
izledi. Muhammed Lakhdar Hamina len k-
k bir durumunu konu i (Yasemen, 1962) belgeseli ek-
ti. Film bir yksnden yola Tunus g etmek zorunda
1964 sinema ve Ulusal Sinema Merke-
zi (Centre National du Cinema) kuruldu. Cezayir de kuruldu.
S7I
kurucusu Hemi Langlois ile SSCB, Bulgaristan ve Polonya sinemateklerinin
Cezayir lkenin kltr bir roloynamaya
ynetimi Ulusal' Sinema Merkezine sinema
1967 yerel ynetimlere devredildi. Bu arada Amerikan, Ingiliz ve
ketleri de Bylece sinema bir zel sektr olmaktan dev-
letin denetimi oldu. Ulusal Sinema Merkezinin ilk Cezayir kurma-
ca filmi Une Sijeune Paix'yi (Bunca Gen Bir 1964) Jacques Charby ynetri. Film
heda" yeni bir topluma ayak iin harcanan
konu edinil'ordu. Ertesi Cezayir film retti. Filmlerden ilki Mustafa Badi'nin
el-Leylu i La a Peur du Sakil (Gece Korkar, 1965), ikin-
cisi Muhammed Lakhdar Riyah'l-Ores i Le des Aures (Aures
1965) ncs Ahmed L'mtbe des Damnes (Lanetliler
1965) oldu. saati uzunluktaki, drt blmlk Gece Korkar Sava-
belgeliyordu. Film, toplumsal vurguluyor-
du. Muhammed Lakhdar Cannes Film Festivali'nde
"ilk film" dln kazanarak Cezayir ilk kez ortamda duyur-
du. Film, ynetmenin ninesinin esinlenerek bir
ailenin bir ve umut yksne Ahmed ise Lanetliler
srecine siyasal bir film ekti. Profesyonel
yer film, Afrika smrgecileri sulayan ilk
rur. Film, belgelerden, da yola ilk hareketlerini ve Afrika-
verdi. Ahmed daha sonra el-Afyun i
et le Baton (Afyon ve Sapa, 1969) ise bir kydeki
ele isteyenlerin ve korkuyu verdi. Ynetmenin Ali au
Pays des Mirages (Ali Hayaller lkesinde, 1980) filmi, Fransa'ya bulmaya giden emek-
ilerin, bir zamanlar anavatan bildikleri bu lkede konu edindi. Gil-
lo Pontecorvo'nun ve senaryoyu da Franco Solinas ile birlikte yazan Yacef Sa-
adi 'nin ekilen, italya-Cezayir Ut Battaglia di AIgeri'nin (Ceza-
yir 1966) Venedik Film Festivali'nde Aslan Cezayir bir
kez daha gndeme getirdi. Film, smrgeci ba-
konu edinil'ordu. nedenlerini ve yntemlerini belgeseki bir
aktaran film, Pontecorvo'nun ve elde et-
mek isteyen bir ulusun yksn, oyunculam yer bir gerilim
da Bir da Luchino Visconti'nin Albert Camus'den uyarla-
ve Marcello Masrroianni'nin Lo StranieTO 1968) oldu. Ceza-
yir en nemli ynetmeni ise Muhammed Lakhdar
Muhammed Lakhdar Hamina (d. 1934) Prag'da sinema grd. Bir sre Tu-
nus'ta filmler ektikten, grnt sonra, de-
ilk filmi Aures ekti. Film, idam edilecek izini sren bir
. olgun bir sinema diliyle Bu filmi izleyen Hassan Terra Hasan,
1968) filmin da stlenen Rouiched'in byk ilgi gren oyunundan
Kendi halinde bir kk devrimci harekete "terorist"
olarak nitelendirilmesini konu edinen film, Aslan Asker ve ynetmenin
572
gldr da i i gsteriyordu. 1972)'bir
inin zor
gsteren Ama, sorusunu
deme getirui. Bu filmi, ynetmenin Vaka'a / des Annees
de l3raise yks;;, 1975) izledi. senaryosunu
rol de saate bu film, llerde g etmek zorunda kalan bir
ailenin yksnden yola Cezayir'in 1939-1954 blmden
ve Cezayir II 1954 gnnde noktalanan
yks;;, devrimin uzun bir birikim ve dneminin sonucu vurgular. Lakh-
Uar de film, sahnelerinin de bir
Cannes Film Festivali'nde Palmiye filmin yete-
rince yapmayurak zarar etmesi, uzun sre film ekememesi sonucunu
du. Yedi bir suskunluktan sonra ynetmen / Vent de Sable Ri;zgan,
1982) ile sinemaya dnd. AllTeS olan bu film, Sovyet si-
etkiler bir lirizmle, toprak anaya [,ir ka-
konumunu da gndeme getiriyordu. Ynetmenin son filmi / La Der-
nieTe Image / Son Resim, (1985) ise de iererek 1930 Hal-
biimini ve sinema yoluyla belirleyen Hamina "bir bir
Alman ya da bir benim bir filmim bir Cezayirli'yi anlayacak olursa ama-
olurum" der.
Cezayir 1972 'den sonra gncel sorunlara ve ncelik bir
grld. Muhammed Boumari'nin el-Fahham / Le Charbon-
nieT (KmiiTcii, 1972) bu ilk rnekleri yer Film, odun kmr sa-
tan 'bir kylnn aile yola tanm reformunun Yeni Gerek-
ilik etkilerini bir b ynetmen el-Irs /
(Miras, 1974) filminde kylerine dnen kyllerin yeniden
ma verirken, srdren feodal geleneklere ve
de Premicr Pas (ilk 1\178) ise toplum iinde hak yeri elde ede-
bilmesi iin bir toplumun ilk edindi. Y Sid Ali Mazif, No-
ire'da (Kara Ter, 1971) ynetimi dneminde maclen grevi ele "l-
grev, ulusal bilinlerinin y-
netmen Les Namades (GerleT, 1975) filminde, kendi kesimin ekono-
mik ve sosyopolitik konumuna" reformun" direnenleri gndeme getiri-
yordu. Leila et les Alltres (Le'Yla ve 1977) ise konumuna Biri bi-
ri lise iki gen birikimi geleneklere direnmelerini kanu edindi.
Merzak Allouache (d. 1944) kendine zg gldrleriyle kitlelerin ilgisini ekme-
yi amalayan bir olarak dikkati ekti. ilk filmi Omar (1976) gen
yeni topluma uyum ve itenlikli bir perdeye Biiyiik
kentin ve kahvelerini dolduran avare genlerin gnlk o
yan glclrlerinclen etkiler bir Ynetmenin bir sonraki filmi Mag-
hamarat Baral / Les Hem (Bir Seriivenleri, 1978) bir mahalle hal-
sahte [,ir servenlerini yine bir masal iinde akra-
nc dnya ikilemlerini gndeme getirdi. Ynetmenin va Na-
=
f
i
J

s73
/ qui Regardait les Fenerres (Pencere/ere Bakan Adam, 1982) filminde gl-
drden grld. Gerekten de Pencere/ere Bakan Adam bir memurun aile-
si, zerine i bir konu edinir.
Ktphane grevlisi zm ve bulur. Film, Cezayir
rastlanmayan bir i dzgn bir verir. Daha sonra zaman za-
man Fransa'da srdren Allouache, burada Un Amour il Paris'yi (Paris'te Bir 1988) ekti.
Manken olmak isteyen bir gen kozmonot olmak isteyen, cezaevinden yeni sev-
gilisi duygusal bir veren film, iinde
dan vurguluyordu. Lumiere adanan Lumiere er Com-
(Lumiere ve 1995) ynetmenleri da yer alan Allouache, Ceza-
yir'de de Bab el-Oued City'yi (1994) Cezayir'in yoksul bir mahallesinden
alan film, gece iin gndederi uyuyan bir gencin, caminin hoparlrn skmek gibi
bir su konu edinir. ynetmeni olarak da nitelendirilen
Allouache, terrn bir dnemde gndeme getirir.
Brahim Tsaki kentre, kenar mahallelerde ve kesimde geen filmden
Les Enfants du Vent 1981) ile Venedik Film Festivali'nde
dln film, ve itenlikli dikkati
ekti. Fransa'da gren Mahmud Zemmouri Les Folles Annees de Twist Twist
1983) ile gldr etkilerini bir gldr filmi ekti. Kur-
bir havada iki servenini bu filmi,
dizi filmlere bir ky hicveden De Hollywood Tamanra.sset (Hollywood' dan
Tamanrasset'e, 1990) izledi. Paris'in kkenli bir araya getiren bir mahalle-
sinde, Cezayirlilerle konu edinen Cent Pour Cent Arabica
(Yzde Yz Arabica, 1997) Khaled gibi nl da ynetmenin
gldri.; bir Assia Djebbar La Nouba des Femmes du
Mont Chouba (Chouba Tepesi Bandasu, 1979) ile bir kyn geleneksel
bir Mehdi Charef ise Fransa'da Le The au Harem d'Archi-
mede ay, 1985) ile nlendi. Ynetmenin kendi uyarla-
film, geerli bir kentinin kenar mahallelerinde, biri Fran-
biri Cezayirli iki gen kader Mehdi Charef bir sonraki
filmi Miss Mora'da (1986) Fransa'da oturma izni almaya kaak bir Cezayirli ile ame-
liyat olarak gerek bir bir travesti bir
iinde perdeye getirdi. Camomille (1998) ise ve sevgiyi birbirle-
rinde bulan bir bir yksn Muhammed Chouikh'in el-Ka-
l'a (Kale, 1988) filmi, geen bir bir da
erkeklerin bir kyde erkek ama yer yer de hznl bir anla-
perdeye getirdi. Rachid Benhadj Fransa'da sinema grdkten sonra
ilk filmi LOILSs'ta 1989) lde bir kyde ile birlikte
yan iki kolu da kesik bir yksn ele Vanessa Redgrave, Gerard De-
pardieu ve Franco Nero gibi nemli oyuncularla Mirka (1999) ise eski Yugoslavya
toplu geme si-
yasal bir film oldu.
Cezayir lkenin izleyen
L.
574
bir gerektir. O Cezayir en parlak dnemini
bir kez daha belirtmek yerinde olur. O retilen filmler toplu olarak
Cezayir bir ulus toplu-
mun lkenin grlr.
sosyalizmin iin reformunun savunuldu-
ve anti-emperyalist bir grlr. Cezayir se-
sini lkesi da duyuran bu ki filmlerin gelen durgunluk dneminin
belirtiler yoktur henz.
Tunus
Lumiere operatrlerinden Felix Mesguich'in Tunus'ta ve deniz sayfiye
Hammame'de grntlerle sinematograf Tunus'a da oldu. Mes-
guich, 1896 Tunus'ta sinematograf gsterileri de dzenledi. b-
yk ilgi glge oyununun 1897 sinemawgraf da eklendi. 1900
Paris Sergisi'nde "cinearama" ve seyircileri evreleyen 360 derecelik bir perdede
gsteri dzenleyecek olan Raoul Grimoin-Sanson da Tunus'ta ekimlet (1899). Mes-
guich'in 1905 bir camide namaz film, Fransa'da byk ilgi uyan-
1908 ise Tunus kentinde lkenin ilk sinema salonu olan Omnia-Pathe
oyuncu ve ynetmen Luitz Morat'nm Tunus'ta Les Cinq Gentlemen Maudi[s
Cemi/men, 1919) lkede ekilen ilk kurmaca film oldu. Albert
Shammama Shikli (1872- 1934) ise Tunus sinemasmm kurucusu Birinci Dnya Sa-
ordusunda yapan, Verdun cephesinde haber filmleri
eken Shikli, ilk Tunus filmi olan (1922) ekti. Teknesi batan bir
Tunuslu bir konu edinen bu filmi, ynetmenin
Aynii'l-Gazal (Ceylan Gzii, 1924) ilk kurmaca izledi. Gen bir bir
mutsuz sonulanan konu edinen filmde, ynetmenin Haydee Shammama
l senaryoyu ve kurguyu Bu filmin Tunus sine-
ikinci Dnya bitimine dek srecek bir sessizlik dnemine girdi. Bu bo-
yunca, lkesinde olduka bir Les Misirables (Sefil/er, 1925) olan
Marcellin Henri Fescourt ile Andre Hugon ve Charles Bmguet gibi ynetmenlerin
kimi filmlerinin sahnelerini Tunus'ta ektikleri grld. 1946 kurulan Tunus Si-
nema Merkezi, ne ki mrl oldu. Georges Derocles belgeseller ve
haber filmleri ekmek Studio kurdu. 1954 kurulan Tunus Sinema-
daha nce olan Sinema Kulpleri Federasyonu ile birlikte, yeni ynetmenIe-
rin de ortaya olan bilinli bir sinema seyircisi
bulundu. Sinema Thar Shari'nin (1966) Kartaca Film Gnleri ise sre-
de Afrika ve Arap en nemli sinema festivali'ne lkenin 1956
ilk kurmaca film ancak on sonra ekilebiidi. Omar
el-Fecr / L'Aube 1966) Tunus ilk filmi oldu.
ynetiminin son dneminde gencin ldrlmesini konu edinen film,
Habib Tunus'a girmesiyle Byk ilgi gren bu filmin Kha-
i
i
i
:
!
i;
i
,
,I
i;

S7S
lifa, e/-Mcemerrid'i / Le Rebelle 1968) ekti.
izler bu film de, dzgn byk ilgi Ha-
muda Ben Halima, 1930 bir perdeye aktaran Khlifa (Ya-
1969) getiremedi.
Smrge boyunca lkeyi etkileyen kltr ile l-
kenin sinemaya amalayan kimi gen
lar bu filmler ektiler. Bin Mukhtar (1968) bu
ilk oldu. Ama bir kimlik ele alan filmin, konusuyla
oranda Godard grld. Abdellatif Ben Ammar ilk y-
netmenlik denemesi Hikayet Basiea (ok Basit Bir yk, 1969)
iki aileyi Ynetmenin bir sonraki filmi Risalet min Sajnan
yks, 1974 birbirlerini seven iki gencin toplumsal kar-
koyma konu edindi. Azize (1980) ise kenar mahallelerine
bir ailenin etin ele alarak, Tunus toplumunun gndeme
getirdi. al-Ktari, Paris'te Tunuslu emekilerin ve kendi
ele es-Sfem (Sefirler, 1976) ile Kartaca Film Gnleri'nde En
Film dl'n kazanan ilk Tunuslu ynetmen oldu. Tayyib lounichi ilk filmi Zill'l-Arz'da
Glgesi, 1982) kesimin iinde yerine yeni bir
kimlik koyamadan yok olmakta olan bir konu edindi. Ynetmenin Miqu-
/l'in Majnun Layla (Leyla ile Mecnun, 1989) nl efsane
i ve zgrlk bir olarak ele ald.. Filmde (Mecnun)
Akan filmler ektikten sonra kurmacaya ynelen yazar, ressam ve yontu-
cu Nasir Khemir, ilk filmi el-Hiiimun fi's-Sahrii'da / Les Baliseurs du Desert
1984) lde bir kye gelen bir yksn kyde bu-
lamaz, nk ocuklar gizemli bir biimde ve usuz lde yol al-
Seyirciyi srkleyen filmin Binbir Gece esinlenen
grsel de dikkati ekti. le CollieY Perdu de la Colombe (Gve;cinin
Kaybolan Kolyesi, 1990) ynetmenin ikinci masal-filmini Film, bir En-
dls'nde medresede okuyan, hat dersleri alan ve bir gencin,
bir bahede konu edinir. Mahmoud Ben Manmoud, Ubur / La Tra-
versee 1982) ile biri Arap, biri Slav kkenli iki emekinin, belgeleri eksik iin
ile gmrk Dover ile Ostende
bir biimde mekik gurbete
Brksel'de srdren Manmoud, ikinci filmi Chich / de Diamants
(Elmas Tozu, 1991) Fadhel Jaibi ile birlikte ynetti. bir bilezik, filmin miras
sorununu ve bilmeyen bir toplumun vurgu-
Ben Mahmoud'un son les Siestes Grenadine (Nar Uykula-
1999) kesimdeki bir evde bir araya gelen ailesel, duygusal ve ekonomik
kilerinden ve yola da yeni bir kimlik ko-
nu edinir. Ben Mahmoud'un g, kimlik toplumsal bellek gibi konulara sine-
Tunus kendine zg bir yeri belirtmek gerekir.
Ferid Boughedir (d. 1944) ise bu en nemli yer Boug-
nedir, Fransa'da Afrika ve Arap zerine doktora Alain Robbe Gril-
i
i
!
i!
i
576
-
i
i
!
i

i
i; :
t
''
,
,'
, '
f
': :
, ,
i' ,

r
Ict'nin olarak sonra, CanteraS d'Af-
r'qlte (Afrika 1983) bir belgesel ekti. bu filmi,
Cannes Festivali'nde de gsterilen Arahe (Arap 987) izledi. Film Arap si-
gen ynetmenierini gnmzde Arap ne anlama gel-
sorusunun Halfawin Asfur's-Sat / Halfouine-L'enfanc des
Tcrrasses 1990) ile da denedi. Film, ergenlik
daki bir erkek erkekler mizaha ela yer ve-
ren bir verir. Filmin cinsellik gibi, toplumun tabu ko-
nuya bir gelir. Tunus da ilgi bu filmin
dan Boughedir, / Un Ete il la Goulette'i Bir Yaz, 1995) e-
vireli. Tunus Claudia Cardinale'nin de rol film, Tunus'un sayfiye kenti La
Goulettc'de bir yaz tatili ilk cinsel deneyimlerini biri Tunuslu, bi-
ri biri gen yksn Boughedir, kendi "birlikte ya-
sevmek ve glmek" zerine bu filminde de geleneklerin
kendine uygun konuma destekler.
Nuri Bouzid (d. 1945) sinema grdkten, sol siyasal yzn-
den hapis sonra ynetmen olarak sinemaya ilk ynet-
menlik denemesi Rih Essed / L'Hontme de CendTes (KlleTin 1986) oldu. Film evlen-
meye karar veren bir nikah ncesinde, cinsel taciz ne-
deniyle konu edinir. bu isel yolculuk, toplumun tabu
konulara gsterir. Ynetmenin bir sonrab filmi Safa'ihu min
Zeheb / Le., Sabots d'OT (Alcm 1989) siyasal ve tutuklulukla sonula-
vurgular. Bezness (ligolo, 1992) ise zengin turistlere jigololuk yapan bir gencin
serveninden yola ile gelen gen in-
portrelerini izer. Ynetmenin kltrlerin kltr
bir olarak gidebilirler ama onla-
paralamadan Ynetmenin bir sonraki filmi Bene Familia (Bene Ailesi, 1-997)
gndeme getirdi. hala top-
lumsal haklardan yoksun
Paris'te grdkten, Tunus'ta kurguculuk sonra ilk
filmi / Les Silences dl! Palais 1994) Moufida Tlatli'yi (d. 1947)
lkesi da nlendirdi. Senaryosunu da Tbdi'nin film, gen bir
kimlik konu geriye siyasal bir tarihin de
rir. Ynetmen kendi "Mslman-Arap zorla kabul ettirilen
tOplumsal umudunu gelecek
Kartaca Film Gnleri'nde en iyi film dln gibi,
Film Festivali'nde Lale dln kazand!.) Ynetmenin bir sonraki filmi La Saisan des
Hammes (ETkeldeTin Mevsimi, 2000) gelenekler
ele erkeklerin izinlerini geirmek iin ailelerinin ya-
dndkleri dnemden alan film, Cerbe beklemekle mr tketen
ve bir la perdeye getirdi. Tunus
sinema" retimine yeni ynetmenleri da ses
getirmeyi bir
7 L....
577
Fas
Kuzey Afrika lkeleri en sinema retimine sahip olan Fas, sinemayla lkenin
Fransa alnna 1912 ynetimi,
Fas'a gelerek belgeseller ekmesine yol an. Jean Pinchon ilk kurmaca filmi Mektub'u
(Mektup, 1919) ekti. Bir i hizmeti vermeye bir dokrorla ka-
yksn aktaran film, konusundan ok belgesel ynyle dikkati ekti. Bu filmi Je-
an Benolt-levy'nin Marie Epstein ile birlikte Itw (1935) izledi.
lara hizmet vermek 1939 Casablanca'da bir kurulma-
Rabat'ta Souissi Stdyosu kuruldu. i 944 hkmeti, film-
ler retmesi bir Sinema Merkezi kurdu (Cemre Cinemarographique du Maroc). Bu
merkez filmIerin lkenin (1956)
bir sre sonra el-Ahbdrii'l-Magribiyye dzenli haber filmleri retmeye
ynetmen Andre Fas'ta La Septieme Porte (Yedinci 1946)
ile metnini Jean Cocteau'nun Noers de Sable (Kum 1948) filmler,
yerli retimin nce iki nemli Fas'ta eki-
len ilk kurmaca film Muhammed Tazi ile Ahmed Miznawi'nin birlikte ynettikleri Intiza-
T'I-Hayat 1968) oldu. nl bir bir gencin yks-
n aktaran film, filmlerine yknen beceriksiz bir olarak
di. Bu filmi, bu kez Larbi Binnani ile Abdlaziz Ramdani'nin birlikte ynettikleri Indamd
Tanduyi el-Taumur (Hurmalar 1969) bit film izledi.
Latif Lahlu'nun ve bir memurun konu edinen Yevmu
Gn, 1969) ise Fas deneyen ilk Bu filmin
izgiyi izleyen rnekler de geldi. Hamid Benani'nin Washma
(Izler, 1970) bir yeniyetmenin vey ele dine
sistemini Souheil Ben Barka, ElfYed ve Yed (Bin El Bir El, 1972) filminde ha-
Ynetmenin, petrol ile milliyeti-
ler konu edinen filmi Taka (Petrol Olmaya-
cak, 1975) ise sansr engeline Carcia oyunundan uyarlanan Les
Noees de 977) izleyen ve Gney Afrika'daki gnde-
me getiren Amok (1982) Moskova Film Festivali'nde En Iyi Film dl Ben Barka
daha sonra Claudia Cardinale, Fernando Rey, Sergey Bondaruk, Murray Abraham gibi
La Bata/la de Los Tres Reyes ( 1990) tarihi bir
ynetti. MGmin Smihi, el-Hergui'de / Le Silence Violem Sessizlik, 1975)
geleneklerin bir topluma egemen olan isel Ynetmenin daha son-
ra 44 au les Reeits de la (44 ya da Gece ykleri, 1982) ise iki ailenin yksn
lkesinin iki dnya tarihine Bu filmi Kuftanu'l-Hubb
1988) ve Magribiyye 1999) izledi. Ahmed Al Maano-
uni, el-Yevm'l-Yevm (Gnler Gnler,I 978) filminde gn bir kyn yks-
n gereki bir biimde Son dnemin ilgi eken ynetmeni, tiyatro ve resim
da J ilali Ferhati Arais mis Kassab'ta Bebekler,I 981) ocuk denecek
dul kalan bir konu edindi, (Yitik ocuklar
'I
i i
,
i
r
i
, i
,
i i
i i
, i
57.
-----------------_. -_._-
1991) ynetmenin gsterdi. Ferhati bu filmlerinde ol-
sun, daha sonra Kuius el-Has'ta (1995) olsun, sokaklarda, kck odalarda
ya da kendilerini deniz
ABD'de sinema gren Nacip AZiZ ve /rw'da (1991) geleneksel bir d-
bir yksn, folklorun belgesel bir perdeye
gerirdi. Nabil Ayouch'un ilk filmi Mekwb 1997) bir bir kalelen ka-
byk kenrtcn le uzanan bir harekerli bir anlatlOlla perdeye
Ynetmenin bir sonraki filmi Ali (1999) oldu. da gibi,
Fas sinema retiminin ok bir lkedir. lkedeki 250 sinema salonunda gste-
rilen filmlerde ABD ve neredeyse Hint, in, Ja-
pon izler. Televizyonlarda gsterilen filmlerde ise ABD ile
ilgintir.
Kara Afrika'da Sinema
Byk gneyinde uzanan Afrika byk ya da yer
blgelerden Bu topraklarda binlerce kabileler, ve gele-
neklerine bir kltr srdrrler. Blgeye LO, yzyilda giren byk bir
On dokuzuncu da kiyilardan ilere
maya Ama yine de savanlarda ve ve yceltilmesi-
ne dayanan yerel dinler
den sonra ortaya ancak 1945'ten sonra nemli bir
Kylerinden, geleneklerinden, kltrlerinden koparak kenrlere insan-
hala bu yeni biimine ayak uydurabilmenin ektikleri grlmektedir.
Eski smrgeler ama sinema
iin Kara besle-
yen resim, tiyatro, edebiyat gibi sanat birikiminden yoksun ge-
iin de bir tek seyirlik bayramlarda, nem-
li trenlerde syleyerek, dans ederek, ve verilen
bir tr gsterileri Bu bir de kukla gsterileri eklenebilir.
Etlebiyar ise sze Gzel masallar,
ykleri byk ilgi grr. Szel edebiyattan edebiyara ancak 1938
ilk Byle bir ortamda, Kara Afrika'da ilk filmin (Ous-
mane Sembene 1966 K,ta-
daki dil de sinema iin bir engel Szgelimi Senegal'de drt dil
yerel dillerin yirmi Kamerun'da bu alt-
bulur. Bu durum, byk ilgi gren Hint filmlerinin Hindu dilinde ve a[tyazlS1Z
gsterilmesini Ama seyirci, kendine gre
bu filmleri izlemekten yine de Smrgeci devletlerin getirdikleri
ca, ve Portekizce'nin kara ortak dillerini
kabul etmek gerekir.
Kara Afrika'ya Ger-
"
!

,!
:1
,
. ,
,.
.
_____________________..L
b
579
ekten de, 1906 Dakar'da Lumiere filmleri Ge-
orges Melies de bu kente gelerek La Marchede D"kar (Dakar Yry"4, 1906) bir film
ekti. Kuzey Afrika lkelerinde gibi, Kara Afrika da filmlere
oldu. Vandenberg'in Ona Afrika seferi (1919) grntlerin Leon
Poirier'nin Afrika rallisini filme alan La Croisiere Naire (Kara Gezi, 1925) ya da Marc Alleg-
ret'nin Andre Gide'in gezi izlenimlerinden yola Vayage au Congo (Kongo Ge-
zisi, 1925) belgeseller belinilmeye Goffredo Alessandri-
ni'nin Mcssias (1939) belgeseli de bir ayininden ilgin grntler saptar.
Uzak diyarlarda belgesellerle Martin E. Johnson ise Tanganika'da
On The Borderland of Civi/izacion 1920), (1924) ve Congorilla
(1929) kurmaca filmlerini ekti. Hemen belirtmek gerekir ki, belgesellerde olsun, daha
sonra burada ekilen, Robert King Solomon', Mines
(HaZTeti Madenieri, 1937) gibi kurmacalarda olsun, Kara yamyam
bir olarak ya da smrgeci efendilerin ayak yapan bir olarak ele
nr. sinema izlemeye yeterlikte bulmayan 1945 dek Kon-
go'daki sinema beyazlarla izin vermeleri ise s-
mrgeci en ilgin rneklerinden biridir. Leopoldville'deki
. bir sinema kulb yelerinin 1952 ektikleri bilinen ama gnmze olan
Une Leon de Cinerna (Bir Sinerna Dersi) film, ilk film
lir. Kara Afrika'da sinema retimi ancak buradaki lkelerin
gndeme gelecektir. Hemen belirtmek gerekir ki, gre-
celi bir nk yeni devletlerin bir blm asker kkenli diktatrler
dan ynetilmekte gibi, ekonomik da Dnya ile Para Fo-
nu'nun (IMF) denetimi Bir ABD ve dolay bir ege-
sz konusudur. kltr emperyalizmi de yerel nn-
de nemli bir engeldir. Sinema Hollywood tekellerinin denetimi Bu de-
netimi ancak Hint ile Hong Kong rn filmleri delebilmekte-
dir. Bu durumda, zaten ok olan yerli rnler ya seyircil'le gs-
terilme bulanlar ise seyirci ilgisinden yoksun Kara Afrika lkelerinin
en nemli sorunu, ile ve sermaye Acc-
ra'daki Ghanian Film School bile daha ok televizyona ynelik bir vermektedir. Bu
nedenle sinema iin lkelerdeki (Fransa, Rusya, Yugoslavya vb) okullara
gerekmektedir. Eski smrgelerine ya da
bu lkelerde ulusal byk belirt-
mek gerekir. eski smrgelerine vermekten bu lkeler-
de Kara lkelerinde ekilen filmlerin
ortak bir Filmlerin
da genellikle halk grlr. kesimle kent
da, ele bir nemli konudur. Bu bir de ka-
ynetmen ve oyuncu Bir Kara Afrika erkek egemen bir
Blgedeki eski ingiliz ve Portekiz smrgelerinde ele
almak gerekir. Eski smrgeleri Senegal'in ncelikli bir yeri
i
i
i
i
,
i
i
I, ;
580
----------
i i
i i
, i
, !
t!
i
!

i
,
i
, ,
i
, .
i
r'
:
,

!
.1
,
L '
Il'
F'
Senegal: Sinema Kara eski smrgesi Senegal yap-
lke daha nce, Paris'te sinema gren Paulin 50-
Yieyra, Paris're Afriql!e mr Seine (Seine zerinde Afrika, 1955) bir belgesel ek-
ri, ilk filmler oldu. Blaise Seng-
hor, Momar Thiam, Ababacar Samb gibi genler, Afrika ve Avrupa kltrleri e-
konu edinen film ektiler.
len Un Hamme, Un Ideal, Une Yie'nin (Bir Adam, Bir Ideal, Bir 1957) de
ok belgesel retecek olan Yieyra, daha sonraki En Residence Sl!rveillee (G-
zetim 1981) bir kurmaca da ekecektir. yer alan
Ousmane Sembene ise Kara da duyuran ilk ynetmenidir.
Dzenli bir gremeyen, kendi kendini bu arada
on yil sreyle Marsilya'da liman yapan Ousmane Sembcne (d. 1923) ilkin romanlar
Docker Nair (Kara Liman ilk Marsilya'daki gnlerini ele
Sembene ikinci Dnya De kuvvetlerine Burslu olarak git-
Moskova'da Gorki sinema grd. Bir yandan roman
srdrrken, bir yandem da L' Empire Sanhrai (Sonhrai 1962), Baram Sarret
1962), Niaye (1965) gibi filmler ekti. Okuma-yazma ok ol-
Senegal'de bir siyasal ara olarak sinema ara-
ortaya inanan Sembene, bu ilk ola-
rak Dakar bir srcnn g-
rntleyen Sembene, geleneksel etkiler ve kol gezen
bir biimde Niaye, kesimde intiharla sonulanan bir en-
sest ele Bir blm renkli olan La Noire de ... (... 1966) Kara Afrika'da
ekilen ilk kurmaca film oldu. Film, Fransa'da smrldklerini ko-
nu edinirken, bir ailenin hizmetilik yapan bir inti-
har etmesiyle ana Dakar'a gelen ailenin vermek pa-
reddeder. Yeni sulayan filmde, ynetmenin Yeni Dalga erkile-
rini belgeselci bir grlr. (Film, Jean Yigo dlne gr-
lecektir.) Sembene'nin bu filmden sonra Manda-bi (Ye/wlet, 1968) hem
hem de ilk kez yerel "UloP' dilinde seslendirildi. Okuma-yazma bilmeyen bir yk-
sn aktaran film, smrge Senegal'inde burjuvaziyi, brokrasiyi ve
neleyici bir Bu filmleri hkmetinin olanaklarla eken
Sembene, daha sonra Emicai 972), Xala (Geici 1974)
ve Ceddo (1977) filmlerini ekti. ynetmenin
Casahence blgesinde,I 942 pirinlerine el koymaya smrgeci asker-
lere direnen Diola kabilesinin bir biimde etkisiz konu edindi. Filmin zel-
smrgecilere byk bir vermesiydi. Geici ken-
dinden ok gen bir nc yapan bir yeni zenginin zifaf gecesin-
deki edinirken, burjuvaziyi Film hem ilk kez bir
perdeye getiriyor hem de cinsel siyasal gnderme
yordu. Ceddo ise kle ticaretinin ve ve gibi dinlerin l-
keye 17. dnemin geleneklerden de yararlanan bir
dille perdeye getirdi. (Cedda, Moskova Film Festivali'nde dl, Berlin Film Festiva-
i.
tt
581
li'nde de lnterfilm dl Bu filmi izleyen ve izlenimler ieren Camp de
(Thiaroye .1987) ise birlikte asker-
lerin, gnderildikten sonra bir toplama konu edindi. Film,
geri plana smrgeei yeniden gndeme getiriyordu. (Film, Venedik
Film Festivali'nde Jri zel dl Guelwaar (1992) bir Ms-
lman gmlmesinin yol yola politika ve din ko-
yer yer bir la (Film, Venedik
Film Festivali'nde Senatosu dln Faar Kine (2000) gnmzde iki o-
Dakar'da bir erkek egemen bir toplumda
yine yer yer ne bir la
etkin bir olan ve Afrika Afrika'da toplum iinde
bir yere bulan Sembene, smrgecilik sonra Kara Afrika
en nemli ynetmeni
Oyunculuktan geen ve Roma'da sinema gren Ababacar Samb-
Makharam ilk kurmaca filmi Kodou (1971) dvme iin
gen bir kyl yola gen iin uygula-
nan geleneksel byclk yntemlerini gndeme getirdi. Film, eski ile yeni uu-
rumu vurgulamakla yetiniyordu. Ynetmenin bir sonraki filmi Lam au I'Hiscoire d'un Peuple
(Jom ya da Bir Tarihi, 1981), bir
bir bir halk ikisinin de vurgulaya-
rak Afrika nemli bir dneme Momar Thiam, Sarzam (1963) ve
Simb (1969) filmlerden sonra ilk kurmaca filmi Karim'de (1971) gelenekler-
le kltr ikilemini bir gencin yksn ele Bir
sonraki filmi Baks (1974) ise ve su saplanan genleri konu edindi.
gren, tiyatro ve sinema filmler ektikten
sonra Touki-Bouki (1973) ile ilgi eken Djibril Diop Mambety'nin (1945-1998) Se-
negal yeni bir hava grld. Paris'e gidebilmek iin akla gelmedik yol-
deneyen iki gencin servenini bir kaba gldr anlatan Touki-Bouki,
kenar mahallelerinden gereki gzlemleriyle de nem Bu filmin
Parlom Grandmere Bykanne, 1989) bir film eken ynetmen, daha sonra
Drrenmatt'tan Hyenes'de 1991) zengin bir ele ala-
rak, olumsuz etkilerini "Dnya beni orospu ben de kerha-
neye diyen bir yksn Benzer bir konuya Le Frane'da
(Frank, 1994) ynetmen bir piyango biletinin yol yola yirmi
aradan sonra bir kez daha kenar mahallelerine Diop Mambety, lmeden n-
ce (ve de La Petire Vendeuse du Soleil'de (Kiik
1998) ise Dakar gazete yapan kk bir yksn
Mahama Johnson Traore ilk (Gen 1969) bzkarde-
yksn eski ile yeninin Ynetmenin bir sonraki fil-
mi Diegue-bi 1970) yine konumuna Gogol'un izler ta-
Lambaaye (1972) lkenin bir gldr ol-
du. konusunu ele alan Gorga (1974) ile Kur'an dershanelerinde-
ki N' Diangane (1975) ynetmenin ilk filmlerine oran-
f
i
i
7
582
la olduka filmler oldu. Cheick Tidiane Aw, filmler ektikten
sOnra ilk kurmaca filmi Le Bmcelet de Bronze'da (Bronz Bi/ezile, 1971)
kesimden kentlere g konusuna Le Cimificat (Smifilea, 1981) ortaokul al-
mak isteyen bir memurun yksn Ynetmenin daha nce ve Dakar'daki
frkleri ve bycleri konu edinen Serigne Assagne (Bilenler Iin,I 980) filmin-
deki kurmaca filmlerde olduka grlr. Safi Faye ise
ilk ynetmenidir. Fransa'da emoloji gren, lkesinde yapan Sa-
fi Faye ilk filmi Beykat'ta (Ky Mektubu,I 975) iin biriktir-
mek byk kente giden bir ky yksn kesimin
susuzluk ve gibi bulunan film Sene-
gal'de gsterilmedi. Ama ynetmen srdrerek (Yeni Gelen, 1979)
ekti. Yine kesimde gnlk konu edinen ama bir nceki filmin
bu filmi Massane (1991) izledi. Film, grc usul
kan bir gen yksn bir Joseph Gai'nin, Bizet'nin
esinlenen filmi Kannen Gei (2001) ise Senegal ve da des-
bir Carmen'in gnlnce konu edinir.
Senegal'in 8 milyona nfusuna drt buuk milyon sinema bileti
sinemaya gsterir. lkenin, 80 olan sinema
gsterilen filmlerin Geri kalan byk blm-
n Hint filmleri ABD yzde yirminin Senegal sine-
bir duraklama dnemi iindedir. Bu sonuta ekonomik zorlukla-
ynetimin eskiden oranda desteklememesinin de
Nijer: Senegal'in Nijer de, Kara Afrika'nin nc birini
Nijer'dc 1920 konusunda verilen bir konferansta grntlerle des-
teklemek "byl fener" biliniyor. Daha sonra Jean d'Esme'bu-
rada La Grande Caravane (Byiik Kervan, 1936) bir film ekti. Bunu, yine y-
netmen Mareel Griaule'nin Au Pay' Dogan (Dagan lkesinde, 1938) izledi. Emolog
Jean Rouch da ilk filmi Au Pay' des Mages (Kara Biiyiiler lkesinde, 1946) burada
ekti. Jean Rouch'un bir lkenin ilk iki Ivloustapha Alassane ile Ou-
marou oldu. Kanada'da Norman McL3ten'm si-
Alassane lkesine ilkin La Mart de Gemdji (Gandji'nin liimii,
1965) bsa bir filmi ekti. Alassane'nin ilk kurmaca filmi ise Le de
(Servencinin Dni4ii, 1966) oldu. Film, we>tem gibi ya-
genleri konu ediniyardu. Ynetmenin bir sonraki filmi
(Kadm-Villa-Araba-Para, 1972) ikinci bir almak zorunda kalan kk bir me-
murun ayak uydurma konu edindi. (i 974)
kurban edilmek istenen bit bakirenin yksnden yola geleneksel
di. (1982) ise bit kamaca kovalamaca filmi olclu. OumJcou sinemay-
la Jean Rouch'un da olan Gen Gir Kamderili filminde rol al-
Ynetmenin ilk kurmaca filmi Cabascabo (1969) inhindi
birliklerinde SOnra lkesine dnen bir askerin ruhbilimsel ele
-
SSL
Cannes Film Festivali'nde de gsterilen film, de ieriyordu. Ganda daha
sonra Wazzou Polygam 1971) ve Saitan 1973) filmlerinde g-
dinsel kurallarla din smrcleri zerinde durdu. Bir Afrika
yola L'Exile (Srgn, 1980) ise verilen szn nemini vurgu-
Daha gen Moustapha Diop, Synapse (1975) filminde Paris'te bir orkest-
ra kurmaya servenini Daha sonra Le Mede-
cin de Gafirtde (Gafirtnin Doktoru, 1983) bir doktarla bir frk ele
Djingareye Maiga, L'Ewile Noire'da (Kara 1976) konusuna Di-
et< esr Grand I'Homme Est Perit (Tann Byktr Kk, 1978) genlerin bul-
mak konusunda ele Aube Noire (Kara 1983)
ynlerine Nijer genellikle Afrika filme
de sylenebilir.
Mali: ekilen film bir dolaymda olan Mali'de, haber filmi retmek
la 1962 kurulan Office Cinemamgraphique National Malien (Mali Ulusal Sinema
Ofisi) lkede film da stlendi. Bu arada Fransa da teknik bu-
lundu. Moskova'daki VGIK okuluna gnderilen ve Souleymane Cis-
se'nin de lkelerine dnnce film ekmeyi denediler. "Koreba" ve-
rilen bir tr tiyatronun kukla gsterilerine olan sinemaya da byk
bir ilgi sylenebilir. Bir sinema perdelerine film 300 dola-
bu Hkmetin zerine Mali'ye gelen Joris Ivens'in ek-
ve bir kyde gnlk konu edinen Demain aNganguila Nganguila'da, 1960)
ilk rn oldu. Bu filmin etnolog Jean Rouch 1967-72
Dogon kabilesinin ayinlerini belgeleyen filmler ekti. Rouch'un son
Bongo, les Funerailles du Vieil Anai (Bongo, Anai'nin Cenaze Treni, 1972) ol-
du. 1970 Mali Moussa Camara, Mdussa Sidibe, Hamala
Keita, Djibril Kouyate ve Souleymane Cisse gibi gen bu boyunca film-
ler ektiler. Bu filmleri ilk kurmacalar izledi. Dikkati eken ilk romanlar da
layan Alkaly Kaba oldu. Sinema iin Kanada'ya giden Kaba, burada Wand-
jalanka'da (1971) Montreal'deki durumunu belgeledi. Ynetmenin
ikinci filmi Wallanda (Ders,1974) katmanlardan genler evlilik konusunu ma-
bir havada ele Bir gen yeni zengin bir ailenin yerine, bir ile ev-
lenmeyi aktaran film, etkilerine tketim mplu-
mu ile geleneklerin da Ynetmen, Wamba'da (1976) gnln niver-
site yoksul bir soylu bir gencin, sevgilisine iin, gele-
nekler hlle yapmak zorunda bir verdi. ynet-
menlerin gibi, bir olarak grlen Kaba, Kanada'ya
sonra sinemadan Paris'tc sinema gren Sega Coulibaly, 16
mm olarak Mogho Dakan 1976) filminde konumunu ele Bu
filmi izleyen Kasso Den (Tursak, 1978) ise vurdulu Hollywood filmlerine yknen bir
oldu. Demokratik Almanya Cumhuriyeti'nde sinema gren Falaba Issa
Traore, ilk kurmaca filmi An Be Nodo'da (Hepimiz 1980) toplumsal adaletsizlikle-
i
i
11

1\

I
':
,
f
,
f
i
i
i
5B'e- 4 _
_ o _
re ve Ynetmen ikinc: filmi (1990) uzun bir sus-
kunluktan sonra ekebiidi. Moskova'd" gren Kalib Dienta film denemelerin-
den sonra A Banna'da (Bieei, 1980) koy ile kenti kesimde
nan Ama Mali ortamda da ses getirmeyi ba-
Souleymane Cisse'dir.
Souleymane Cisse (d. 1940) felsefe okuduktan sonra Moskova'da sinema
mi grd. Moskova'cia L: Homme ec les [dole; Idol/er, 1965) ve
Source d' Inspimtion (Esin 968) gibi ekti. lkesine dndkten sonra
Enformasyon iin belgeseller ekti. Kur'an geleneksel
timin vurgulayan orta uzunluktaki Cinq Jours d'Une Vie (Bir
Gn, 1972) Kartaca Festivali'nde dl Cisse'nin ilk kurmaca filmi Don (Gen
1975) bir ailenin dilsi: al bir gnl
konu edindi. Hamile iin ailesince zm cantna
bulur. Baam 1978) biiminin bir kentte
konumuna ilk Afrika filmi oldu. Bir fabrikada bulan bir hamalm yksem aktaran
film, yeni zengin vurgularken, bir dneminin san-
perdeye getirir. lise gnl yola Finye (Rzgar,
1982), ynetmenin siyasal daha da gsterdi. Bir askeri valinin
bir kabile reisinin yola ynetmen, ha-
reketlerinin da gstererek, yeni halktan
vurguluyordu. Byk bir ilgi gren Rzgar, ilk Afrika filmi olmak
ni de Ynetmenin en iyi filmi olan ve Cannes Film Festivali'nde )Liri zel dl ka-
zanan Yeden 1987) ise bir "Afrika yks" olmak de Film do-
bilgilerle bir baba ele
kaan Bambara kabilesi ayinlerinin ve
t bir grsellikle isel bir Filmin sonunda ve
lan alt etmesi umudu da simgeler. Cisse'nin
le film "Afrika yaratan kltre, dokunulmaz tabular ve gizemlerle dolu bir Afri-
ka'ya" hir sevgi gsterisidir. Ynetmenin son filmi WC/ati (1995) nedeniyle Gney
Afrika'dan kaan bir gen Abidjan'da grdkten sonra Tuareg'ler
amropolog olarak konu edinirken, tarihin da ayna (Utar. Riizgar
filminin "rzgar cmlesiyle yapan Cisse, filmlerinde "tarih
toplumsal bilinci amalar.
Gen temsilcisi ise ilk filmi (p Dersi, 1985) ile dikkati eken Ou-
mar Sissoka'dur. p Oersi para iin okuldan yoksul bir
rencinin gn boyunca plklerde byk bir mizah duygusuyla verir. FinZtlll
(1989), klitorislerinin snnet edilmesine iki gen konu edinirken, gelenek-
sel bir uygulamay, G ( 1995) eski hkm s("tren zalim bir
devrilmesini, gnmz gndermeler yaparak Cannes Film Festivali'ne
La Genese 1999) ise kabileler iktidar konu edinen bir
filmdir.
585
ok sinema Jean Rouch'un
Moi, un Nair (l3en, Bir Kamderili, 1959) filme kurulan si-
nema Merkezi (Centre du Cinema) de olarak haber filmleri Je-
an Rouch bir kez daha blgeye gelerek La Pyramide Humaine Pimmidi, 1961) bir
film ekti. Georges televizyon iin Korogo (1964) bir yana
Paris'te sinema gren Timite Bassori'nin televizyon iin Sur la Dune de la
1964) ilk yerli film oldu. saat uZLlnlukwki film, deniz
zerine bir kurmacadiL ynetmenin yine orta uZLlnluktaki Le Sixieme
lon'dan 1968) sonra La Femme (iLl Couteau 1969) ise lke-
nin ilk UZLln kurmaca filmi oldu. Film, bir i yol sap-
ele Yine Paris'te sinema olan Henri Duparc, ilk kurma-
ca filmi Reve d'un Artiste'de (MOllna ya da Bir 1969) Amerib-
turistler iin maskeler yapan bir bilinlenmesini ele bir sonra-
ki filmi L'Herbe Sauvage (Yaban 1977) klirorislerinin snnet edilmesine de-
ilk Afrika filmi oldu. Film, bu dokror bir yol ruhbilimsel
Daha sonra gldrye ynelen Duparc, yoz-
Abussuan (Aile, 1972) ile Le Sixieme Doigt Parmak, 1990) gibi gl-
drler ekti. en nemli ynetmeni ise Desire Ecare'dir.
Tiyatro ile ilgilendikten sonra Paris'te sinema gren Desire Ecare (d. 1939)
Afrika deyim yerindeyse en Ynetmen Paris'te ekti-
Coneerta Pour Exil (l3ir Srgn Konerta, 1968) ile A Nom Deux, France
Fransa, 1970) filmlerinde gurbetteki konu edindi.
elinden kurtarmak iin Fransa'ya gelen bir servenini aktaran
Fransa, ynetmenin olaylara bir film oldu. Ynetmenin lke-
sinde ve on Visages de Femmes Yzleri, 1985) da, bir
kyl kimlik yine gler yzl bir la verdi. Film, kesimdeki ev-
lilik kentlerdeki uzanan gzlemleri, etnik danslarm da
bir Filmde yer alan sahnesinin Afrika sine-
rastlanmayan lde "cretkar" da belirtmek gerekir.
Gnoan Roger bir ky ele alan Mbala Amanie (1972) ve ka-
fendinin yenmesini konu edinen 1976) orta uzunluktaki
iki gldryle duyurdu. Daha sonra, iin akla gelmedik tu-
zaklar kuran bir kylnn yksn anlatan Abk,kon'da (1984) Ecare'nin gldr
Adangaman (2000) ise ynetmenin kle ticareti bir
film oldu. Daha gen Fadika Kramo-lancine ilk filmi Djeli'de (1981) iki sevgilinin
geleneklerle ele Ynetmenin, Ouaggadogou Festivali'nde en iyi film dl-
n kazanan bu sonra Wlariko (1993) kumar tutkusunu konu edindi. Mo-
ussa Dosso'nun grc evlenmeleri konu edinen filmi (1982) ile Yeo Koza-
(1983) de,
rnekleridiL
Kamerun: dilin Kamerun'da ortak dil lkenin ok
.i
"i

i
.'
1
.t
i
SB.
film retiminin de ortak dili oldu. Jean-Paul Paris'te sinema g-
rrken Aventure en France (Fransa'da Serven,I 962) ilk Kamerun filmi Pa-
ris'teki belgeleyen bu filmden sonra lkesine dnen y-
netmen, didaktik ierikli Une Natian est Nee (Bir Ulus 970) uzun bir film ek-
ti. lkenin ilk kunnaca filmi ise yine Paris'te sinema gren, tiyatro kkenli Jean
Pierre Dikongue Moto 1975) oldu. film-
lerden sonra kurmacaya geen Dikongue Pipa geriye ve bir sinema diliy-
le bu filmine toplumsal bir ierik Bir yerinde kk bir
anlatan film, z zorunda bbn yola
karak, toplumsal ve dinsel gelenekleri, aile ii etkisini bir
ele Birbirlerini destekleyen tek yolunun demok-
rasi savunan ynetmen, seyirciden ilgi grmemesi zerine
daha konulara yneldi. Le Prix de la Liberre Bedeli,I 978) geleneklere
isteyen bir gen yksn konu edinen bir film ol-
du. Badiaga (1987) nl bir rock olan yctim bir
Fransa ve Belika'da tiyatro ve Paris'te sinem" grdkten
sonra filmlerle Daniel Kamwa, lkesine dnen bir dip.
. iki kltr konu edincn ilk filmi Boubou (Boubou
Kravat, 1972) ile bir gldr filmine imza Kara Afrika en ok se-
yirci toplayan filmi (ekek, 1976), bir karlan
bir gldr verdi. Fiile 980) kentte gren bir
kyl aile konu edindi. Ynetmenin Pigmeler ge-
en bir sonraki filmi Tocor (1993) ise su geen sahnesiyle dikkati ekti. Daha yeni
Arthur Si Bata Les 1983)
sonra Bassek Ba Kobhio da Songa M"lo (1991) filminde, derslerinde cin
sel yer veren, kyllerin kooperatif bir ky yk-
snden yola siy"'''1 Jean Pierre Bek'o-
lo, QLwnier Mozan (Mozart Mahallesi, 1992) ile iine byclerin de cinsellik
eksenli bir gldr evirdi. Jean-Marie Teno Sobgui'nin Clarula (Ka"k, 1996), ka-
ak bir srcnn yksn yurt gidip gitme-
mek ikilemini konu edindi. ynetmen daha nce de Afrique Le Te Plumerai (Afrib
Tylerini 1992) filminde lkesinin ve Avrupa kltrnn

Burkina Faso: Eski Volt" abn Burkina Faso, sinema retimine Af-
rika nemli bir roloynar. Bu lkenin Ouagadougou'da sinema
festivali Afrika en nemli sinema Gerekten de 1969 bu kent-
te dzenlenen Afrika gnleri, nc FESPACO (Festival Panf"ric"in du Ci
nema et dc b Television / Afrika Sinema ve Televizyon Festivali) alarak, iki
bir en nemli sinema lkede retilen ilk sinema filmi ise
Paris'te sinema gren Mamadou Djim ve k"tmanlardan ol
iin evlenemeyen iki sevgilinin yksn konu edinen Le Sang des Parim (P"TYala-
i
it.
r
587
973) oldu. Bu filmi Rene Bemard Yonli'nin ve ok partili dzeni
deneyen Sur le Chemin de la Reconciliation Yolunda, 1976) izledi. Sinema
grdkten, filmler ektikten soma ilk kurmaca filmi Wend Kuuni'yi
981) yneten Gaston Kabore, lkesi da Film, dil-
siz bir yksn smrgecilik dnemi ncesinde bir kydeki s-
zel edebiyat geleneklerini bir veriyordu. Ynetmenin bir sonraki filmi
Zan Baka (1988) in yol sorunlara Buud Yam (1996) ise dili zlen
Wend Kuuni'nin servenini ele alan bir devam filmi oldu. Drissa Tourenin Laada
(1990) byk kente g edip etmemek yksn
ynetmenin Hammouya (1994) gecekondu mahallelerindeki erin
na kaybolan geleneklere de lkenin en nemli ise 1drissa Ou-
edraogo'dur.
Paris're sinema gren Ouedraogo (d. 1954) ilkin filmler ekti. kurma-
ca filmi Yam Daabo (Seim,I 986) daha verimli topraklara iin g eden bir ai-
lenin yksn belgeseki bir la Ynermenin bir sonraki filmi Yaaba
(1989) bir ky bir byc iki kk ocuk dost-
bir dille (1990) gz evlenen bir
luyla konu edinirken, ok de gndeme getiren bir melodram oldu. Bir ka-
nun yksn anlatan ve we5rem izler Samba Tmore'yi (1992)
izleyen Le Cri du Coeur (Kalbin 1995) Almanya'ya g eden bir
Ynetmen Afrique Man Afrique'de (Afrika Benim Afrikam, 1994)
kendilerini zlemiyle byk kente gtrecek bir otomobili tamir etmeye
iki yksn ele Ynetmen, New York'ra Kuleler iin
lkelerden on bir ynetmenin 11.09.01 September, 11 (I 1.09.01 Eyll 11 ) ad-
filmin bir blmn de ynetri. Bu blmde gazete bir ocuk, dl almak iin Usa-
me Bin Ladin bir
Gana: Gana, Nijerya ile birlikte eski smrgeleri iinde da olsa bir sinema et-
sahip iki lkeden birini Eski smrgelerinde ulusal bir
ortaya bu konuda Fransa gibi yatar.
Gerekten de, Fransa kazanan eski smrgelerinde
film rerimi iin ve bu lkelerde ekilen film-
lerin Afrika da (en Fransa'da) gsterime girmesini stelik burs-
lar vererek Fransa'daki ve lkelerdeki sinema
smrgelerinde ise bir durum sz konusudur. ilkin bu lkelerdeki sinema
smrgelerine oranla daha belirtmek gerekir.
re'nin iin 1939 Colan;al Film Unit, on sreyle film-
ler Bu filmlere pek ilgi gstermemcsi zerine geen
her bir smrge iin bir sinema birimi ya da
ri bu birimlerden Ghana Film Unit, yap-
olan Sean ynetiminde belgeseller blgeye
smrgelerinden nce televizyon getirmesi, sinemaya ynelebilecek kimi yeteneklerin tele-
:1
"I
,
i
'i
{
,1

,I
"

"
1\
i
,.

i
'.

:1
i'

ii
!i
i
li
ii
i
I
588
------ -- _._----
ynelmesine yol Accra'da 1949'da sinema oku-
lunun en tekniker konusunda Ama bu lkelerin ba-
sonra iin bir
soma ekilen ise uygun grlL Ga-
na'da ilk film, Sean Graham ekildi. The Boy Kuma'emu (Ku-
mCll<'nlU 1952) bu filmden sonra Theresa (1955) san-
sr gsterime giremedi. Jean Rouch Ghana'daJaguar (1955)
ve Bahy Ghana (1956) belgeselleri ekti. Bu filmleri yine Sean Fre-
edom for Ghana (Gana'ya zgiirlk, 1957) belgesel izledi. Sam Aryeetey'in No
Tears for AnallSe (Ananse Yok, 1969) ise ilk kurmaca film oldu. Kwatee Nee-
O\\'oo'nun You Hide Me (Beni 1971) sanat hazinelerinin
gndeme getirdi. Ne ki ynetmen bu ilgin getireme-
di. Sam Aryeetey, i Told You So (Sana 1970) ile bir gldr denedi. King
Ampau'nun bir otobs zlemlerini konu edinen filmi Kukurancumi (1983); Kwan
Paintsil byk ilgi gren Lot'e Drewed in The African POt (Afrika Kaza-
Mayalanan 1980); Set Ashong Katai'nin Baby Thief (ocuk
1992) ve Vera Broken Hearts Kalp/er, 1998) son
. rnekleridiL
Nijerya: Kara en byk ve en lkesi, eski Ingiliz smrgesi Nijerya'da
1959 televizyon (Western Nigeria TV) ilk filmlerin de televiz-
yon ekilmesi sonucunu Belgesellerin ve konula-
filmler ekildi. Bu arada sinema grmeleri
renciler gnderildi. ikinci Amerikan filmleriyle Hint filmlerine seyircinin
Afrika filmlerine ilgi Nijerya'da da kurmaca film ekimini geciktirdi. kur-
maca film karaderili oyuncu ve ynetmen Ossie Davis'in Kongi's He;r-
vest (Konl,>i'nin 1972) oldu. Nobel dll yazar Wole Soyinka'nm oyunundan uyar-
lanan ve siyasal konu edinen filmin olduka aksak bir Francis
Oladele'nin Amerikan sermayesiyle Calpenty Nigeria Ltd. bu
filmi, Alman Jason Bullfrog in The 1971) izledi.
Fransa'da sinema gren Ola ycrel diliyle Alpha (1972)
ve Amadi (1975) beklenmedik bir ilgi grdli. Ynetmenin bir sonraki filmi Ajani
(l976) ise Kara Afrika en ok yapan filmi oldu. Hcm Ingilizce hem de Yoru-
ba dilinde ve renkli olarak ckilen film, yerel seyirlik geleneklerinden de yararlanan,
bir gldr oldu. Babu Sala, Hubert Ogunde gibi ynetmenlerin de bu filmin
yolu izledikleri grld. Ola Balogun ise Man (Miizik 1976), The Rise and
Fall of Dr. (Dr. ve 1977), The Black Goddess (Kara Tan-
1978), 19a Ominira (1981) gibi filmleri ynetti. Ola Afrika'ya mzikli sine-
getiren ynetmen olarak nitelendirmek olmaz. Bankale Bello'nun
lyalode i badan Kraliesi, 1981) yerel seyir-
lik oyunlardan esinlendi. Tunde Kelani'nin TIlLmderbolt 2000) fdmi ise Shakes-
peare'in Othello'sunu Afrika ise ilgin bir oldu.

.;
I'.

t
"
i
,
:
.'
,
.'
,
"
f.
"
SB'
Mozambik: Eski Portekiz smrgesi Mozambik'de Portekiz'e yrt-
len ieren Viva Fre!ino Fre-
!ino, 1969) bir belgesd oldu. Bunu yerli bir olan A Luca Con-
(Srekli 1971) izledi. Bu trden filmler Mozambiklilerin zgrlk
destekleyen Avrupa va ABD'de gsterildi. lkenin
1975 kurulan Instituro Nacional de Cinema (Ulusal Sinema Enstits)
sa filmlerin Kuksa Kanema (lkenin kuzeyinde Ronga dilinde "kuksa",
gneyde Makua dilinde de "kanema" grm gelir)
haber filmleri de retti. Enstit 1991 dek, retim ve
srdrd. Un Ano de Independencia (Bir
1975) filminin ynetmeni Fernando Silva, Mozambik kurucusu Bir
eski Portekiz smrgelerinin Ay-
ynetmenin Mapai (1976) Zimbabwe destek veren kylere Rodezya
birliklerinin konu edindi. Nyozania (i 976) ise bu bir kampa
Mapuco'da 1977 ve on Afrika lkesinin
Conf"rencia Africana de Cooperaao Cinemarografica (Afrika Sinema
bir dnm oldu. ynetmenler Celso Luccas
ile Jos" Celso ektikleri 25 belgesel Cannes Film Festivali'nde de gsterildi.
i 50 dakika uzunluktaki film, drt boyunca smrge olan ve 25 Haziran 1975'te zgr-
lkenin tarihine ve geleneklerine Mozambik Bre-
ynetmen Ruy Mueda, Mem6ria e Massacre (Mueda, Bellek ve
1979) Portekiz ordusunun Tanzanya btn bir ky yok
nl konu edinen siyah beyaz bir film oldu. Camillo de
Ofensiva 1980) yeni devletin alanlardaki gndeme getiren bir
rportaj filmi oldu. Ynetmen daha sonra Gorongoza (1984) ve Severino (1990) iki film
daha ekti. Yugoslav ynetmen Zdravko Yelimiravi'in O Tempo dos Leopardos
(Leaparlar 1985) da gnlerine Maputo niversitesinin de
sel belgeseller eklemek gerekir.
Gney Afrika'da Sinema
Gney sinemayla 1895
Edison'un kinetoskopunun Johannesburg'a biliniyor. Boerler (blgeye
ilk raprak sahipleri) zaman za-
man filme da biliniyor. The Kimbertey Diamond Robbery (Kimberley Elmas
1910) ise lkede ekilen ilk Bu filmi Harold Shaw'un Voortrekkers
(1916) izledi. W. Schlesinger'in Winning a Cominem (Bir 1916) ve
Symbol of Sacrifice (zveri Simgesi, 1918) filmleri Ingiliz-Boer ulu-
sal nemini de Daha sonra uzun srecek bir sessizlik dnemi
Bu sonuta lkenin siyasal da etkili grlr. lkenin resmi po-
"apartheid" devlet denetimindeki da, apart-
heid ilkelerini savunan bir retime ynelmesine yol Bu nedenle
1
i
,
i!
I
i:

,I

i'

!
_
Johannesburg'da kurulan olduka iyi stdyolarda, gnlk
u'hile only beyazlar) ve calored peaple (renkli insanlar) gibi, iki tr
film ekildi. Trlerden ilki ikincisi ise karadetilileri hedef kitle Hi
kusu:) iki tr de beyaz kkenli sermaye retiyordu. retimin ezici
beyaz sinema, her nce ABD ve Avtupa filmlerine yknr. Kimi filmler blgenin
[Uristik zelliklerini vurgularken, kimi filmler de tarihine Karaderililerle
sahip gsteren filmler de Beya: nfusun byk
bir dil ve kltr Anglosakson etkisinde sinemada da
etkilerin gtlmesine yol aar. Kataderililere ynelik filmlerin genel izgisi ise beyazla-
vurgulamaya yneliktir. 1956 devletin sinemaya destek vermeye
retimin sonucunu Ama dinsel ve cinsel konularda uy-
gulanan bir sansr, zgr bir ortamda engeiliyordu. Donald
bol Jim Comes to Jo'burg Geliyor, 1949) UZlln ses-
lkede ekilen ilk filmi Swanson bu filmin The Magic
(Byiii Bahe, 1950) ekti. Hyman ve karaderili oyuncu ve
yer veren Zank (i 950) Hollywood filmlerini ve bir film
oldu. Emil Song of Afriea (Afrika 1951) da, kyne bir gramofon-
la bir getiren bir bir caz kurma yola bir n-
ceki filmin izinden gitti. lkenin sinema sanayiini kuran James Uys ise ok kk bir ser-
maye ile sinema sektrnde srede byk bir tekel ticari
filmlerle de James Uys'un Dingaka (1965) ve Last in The Desen (lde
971) gibi filmlerden sonra Gods Be Crazv 1982) ad-
gldr, lke da byk ilgi grd. Jans Rautenbach ise en
nemli ynetmenidir. Rautenbach, Die Wilde Seisoen Mevsim, 1967) filminde
toplumsal Die Kandidaar'ta (Aday, 1968) da
srdrd. iki filmi de sansrn daha sonra ricari ierikli
filmlere grld. Ross Devinish, The Guest'ten (Konuk, 1977) sonra Athol Fu-
oyunundan Boesman and Lena (Boesman ve Lena, 1973) ile dikkati ekti.
Film, kendi lkelerinde kendilerini gibi zorunda kalan karaderi!i bir if-
tin yksn oyunu 1999 bu kez John Berry sinemaya uyarlaya-
Ross Devinish karaderilileri konu etmeyi srdrerek Marigolds in
ta Papatyalar, 979) ekti. Film, nedeniyle bulamayan bir karaderilinin
Athol Fugard ise Road to Mecea'da (Mekke Yolu, 992) bir
evresi ele Irk ilk kez gndeme getiren film,
Paul Smith'in ok zor Civilizatian on Trial
1948) belgeseldir. 1950'li sonuna Gney Afrika'ya
gelerek, gizlice belgeseller ektikleri grld.
da Lionel Rogosin gelir. Rogosin'in Come Back Afriea (Geri Dn Afrika, 1955) ad-
filmini, Henning Carlsen'in Dilernma (1962) izledi. Londra'da sr-
gnde olan Lionel N'Gakane, Vaukani Awake (Uyan Voukani, 1964) ve Jamina
andJohnny Uamina ve Jolmny, 1964) belgesellerde beyazlarla karaderililer
kilere Yine srgnde ve ulusal hareketinin Nana
Mahomo, Phel" Ndaba Sonu, 1970) ve lkede ancak gizlice seyirciye

i
S91
len Last in Dimbaza (Dimbaza'da Son Mezar, 1975) filmleriyle bel-
geled>. Rene Vautier'nin Frondine (Cephe, 1975) de izgiyi izledi. Gney
ilk karaderili ynetmeni ise Simon Oyunculuktan gelen
ilk filmi Bantu radyosunda Zulu dilinde ve ok ilgi gren bir prog-
U-Delive (1975) oldu. Gibsen Kente'in Soweto
How Long Must We Suffer? (Daha Ne Kadar 1976) ne ki gste-
rim Oliver Schmitz'in Mapantsula (1988) ise toplumsal sorunla-
ra gereki bir biimde ilk nemli film oldu. Johannesburg'un karaderili
merkezi Soweto'da ve gangster beyazlardan yana bir gencin yksn-
den yola film, gnlk etkilerini gndeme getiriyordu.
Sisteme ayak olan karaderili toplumsal kendine kur-
parampara grr. Chris Curling'in Dark City
Kent, 1990) siyasal gndermeler de ieren bir cinayet filmi oldu. Marie van Rensburg'un y-
Taxi CO Sowew (Soweco'ya Taksi, 1991) ise bir gldr filmidir. David
Sowew Green (Soweco 1994) gldrs, ABD'de sonra lkesine dnen
bir doktorun ve ikilemini Brian Tilley'in In a of Violence (Bir
1994) siyasal ve kltrel bir dnemde Johannesburg'da
karaderililerin Ramadan Suleman, ilk filmi Fools 1997)
ile dikkati ekti. Mickey Madoda Dube'nin Nagstappie (1998)
karaderili bir maden elini kana boyamak zorunda konu
edindi.
Gney Afrika'ya nemli filmlerine gerekirse, bu filmlerin il-
ki Ikinci Dnya Hans Steinhoff'un Ohm Krger'dir (1941). Emil
Jannings'in film, Boer
Boerleri destekler. Bruce Beresford'un Breaker Morant (1971) gerek olaylardan
yola Boer bir Ingiliz Richard Attenbo-
rough'un Demel Cry Freedam (zgrlk 1987)
filmi ise zgrlk hareketi yneticilerinden karaderili Stephen Biko'nun konu edi-
nir. Biko'nun dnyaya yaymak iin tehlikeye atmaktan ekinmeyen libe-
ral "beyaz" gazeteci Donald Woods da filmin yan olur. Chris Menges'in
Un Monde Pare Bir Dnya, 1988) Aparcheid bir beyaz ailenin serve-
nini vurgulayan bir film oldu. Euzhan Paky'nin Andre Brink'in
ve Marlon Branda'nun A White Dry Season (Kup-
kuru Bembeyaz Bir Yaz 1989) aparcheid zerine en nemli filmlerden birini
rur. Film bir biimde gndeme getirirken, nl Soweto
ve de Darrell James Roodt'un Alan Paton'un apartheid'i yeren ve
lkelerde de byk ilgi gren Cry The Beloved Co-
untry Sevgili Yurdum, 1995) karaderili bir rahiple, byk toprak sahibi bir or-
tak zerine Zoltan Korda da, adla 1951 sinemaya
)
Arka Sergey Parajanoy'un, lermontoy'un bir
Keribi Garib) bir yksn
sesler ve renkler iinde verir.