MERHABA. Benim adm Bahman Nirumand. ranl bir gazeteci-yazarm. ahn devrilmesinde aktif rol oynayanlardanm.

Ve ayn zamanda mollalarn, demokrasi ve zgrlk getireceine inanan milyonlarca solcu, demokrat, liberal ve milliyeti insandan biriyim. Evet, Humeyni yeryznde cenneti vaat etti bize. Demokrasi gelecek, kimse fikirleri ve siyasal grleri yznden tutuklanmayacak, ikence yaplmayacak, kadnlara eit haklar verilecek, giyim serbest olacakt. ah devirdikten sonra mollalarn camiye geri dneceklerinden emindik. Devleti ynetecek durumda olduklarna inanmyorduk. Yanldk. Kitaplardan ezberlediimiz cmleleri, ii bo kavramlar birbirimize syleyip duruyorduk. ZERNDE DURMADIK Her ey 14 Ocak 1979 tarihinde deiti. ah, ran terk etti. Ardndan ran tarihinin en byk yry Tahranda yapld. Sansr, yasak yoktu, istediimiz gibi baryorduk. Fakat mitingde ilk dikkatimi eken, kim liberal Musaddk ya da solcu ehitlerin resimlerini tayor ise mollalarca dvlyordu. Pek zerinde durmadk bu olayn, "Hele bir kurtlarn dksnler, sonra sakinleirler" diye dndk. Ertesi gn gazetede, bir hrszn gen mollalar tarafndan yakalanp, adna "slam Mahkemesi" denilen bir mahalli heyet tarafndan 35 kam cezasna aptrld haberini okuduk. Haberi ciddiye almadk; " be sapszn ii" dedik. Bu arada bira-arap fabrikalarnn yaklmas, sinemalarn tahrip edilip filmlerin sokaklara atlmas gibi olaylarn zerinde hi durmadk. "Ufak tefek eylerin" toplumun demokrasi ve ulusal bamszlk yolundaki abalar etkilemesini istemiyorduk. Biz bunlar sylerken, mollalar tarafndan, kadn ve erkeklerin yan yana yzemeyecekleri; okullarda ayn snflarda olamayacaklar; birlikte spor yapamayacaklar gibi gerici kararlar ard ardna alnmaya baland. "Mslman kadnlarn yannda orospularn yeri yoktur" denilerek kadnlara rtnme zorunluluu getirildi. zellikle niversitelerde bu yzden atmalar kt. Bu atmalardan rahatsz olduk; kadn sorununun gncelleip n plana gemesini istemiyorduk! "Asl mcadele, emperyalizme ve kapitalizme kar verilmelidir" diyorduk. Kadn sorunu bir yan elikiydi, ana eliki smryd. Kadnn giyim sorunu, emperyalizme kar verilen mcadeleyi baltalamamalyd!

Peesiz, bartsz sokaa kan kadnlar artk aka, gzmzn nnde dvlyordu. Baz kadnlarn yzne kezzap atlyordu. Biz ise hl byk laflar ediyorduk; bu tr olaylar devrimin kanlmaz sanclar olarak grp umursamyorduk! "ttifak" "Eylem Birlii" gibi terimlerin peinden koup duruyorduk. GE SANCILARI SANDIK Humeyni, "Btn sorunlarmzn sebebi, cemiyetimizdeki ahlakszlklardr. Bunlarn kkn kazmalyz" diyor; gen mollalar terr estiriyordu. Kitabevleri yamalanyor; gazete bayileri atee veriliyordu. irazda "slam Mahkemesi" ecinsel ve fahie olduu gerekesiyle drt kiiyi idam ediyordu. Benzer olay Tahranda da gerekleiyor, fahie ve ecinsel kuruna diziliyordu. Sesleri ve grntleriyle erkekleri tahrik ettikleri iin kadn spikerler televizyondan kovuluyor; uyuturucu olarak grlen mzik yasaklanyordu. Alkol ien, krba cezasna aptrlyordu. imdi dnyorum da, insan zamanla her trl aalanmaya alyor galiba. Hibirini grmyorduk; basmakalp analizlerimizin doru olduuna o kadar inanyorduk ki!..ZZZZZ Oysa toplum hzla dinciletiriliyordu. Alnan her kararda "Tamam bu sonuncusu" diyorduk. Ama arkas hep geliyordu. Kzlarn evlenme ya 18den 13e drld. Parfm, ruj, sa boyas, mcevher gibi kadn malzemelerinin yurda girii yasakland. Kadn amar satan maazalarn vitrinlerine sutyen, kombinezon vs. koymasna bile izin yoktu. Kamu dairelerinde kadn memurlara tesettre girme emri karld. Aslnda birok aydn kadnn ye olduu kadn dernekleri vard. Onlar kendi kk evrelerinde "hamilelik tatilinin uzatlmas", "eit ie eit cret" gibi talepleri tartyorlard. Biz aydnlar hep ayn dncedeydik: Demokrasi ve zgrle gei sanclaryd bu tr vakalar! Abartmaya gerek yoktu. Hepimiz "ana eliki" zerinde duruyorduk; ncelikle da bamllk ve ekonomik krizden kurtulmalydk. REFERANDUM OYUNU ay nce Humeyni, Pariste komnistler de dahil olmak zere her grn rahata rgtlenecei bir demokrasiden, zgrlkten bahsederken, imdi tm solcu, milliyeti ve liberalleri slam dman ilan etmiti. Bu szler zerine ilk protestomuzu yaptk. Mitingimize bir milyonu akn insan geldi.

Mollalarn en iyi siyasi stratejileriydi; ilerine gelmedii zaman hemen gndemi deitiriyorlard. Referandum meselesini gndeme getirdiler. Halka soracaklard: "slam Cumhuriyetini istiyor musunuz, istemiyor musunuz?" Kukusuz bu bir oyundu; halkn yzde 65inin okuryazar olmad bir lkede kim ne anlard cumhuriyetten? Yaplan propaganda belliydi; dediler ki: "slama evet mi, hayr m diyorsunuz?" Biz bu oyunu biliyorduk ama yle dnyorduk: "nemli olan cumhuriyettir; serbest seimlerdir; demokratik haklardr; zgrlklerdir. slam Cumhuriyeti bunu salayacaksa neden kar kalm?" Ancak baz kk kesimler bu oyuna gelmemek iin referandumu boykot ettiler. Sonuta, "evet" diyen 20 milyon, "hayr" diyen ise sadece 140 bindi. Mollalar bu referandum sonucunu ok iyi kullandlar. Gya tm lke yaptklarn onaylyordu. Artk televizyondan sonra basn da ellerine gemiti. Sanki tm muhaliflerin says 140 bin kii gibi gsterdiler. Halbuki 20 milyon iinde bizim oyumuz da vard. Ama artk bizim sesimizin kmasna izin verilmiyordu. HALKI ANLAYAMADIK Mollalar glendike saldrganlatlar. rnein, tiraj bir milyon olan liberal "Ayendegan" Gazetesini kapattrdlar. Sra sonra "Keyhan" Gazetesine geldi; muhalif yazarlarn iten karlmasn saladlar. Tm bu olanlar protesto etmek iin mitingler dzenlemeye baladk. Ama i iten gemiti artk; insanlar ylmt, korkuyordu. zgrlk, demokrasi ve bamszlk iin ayaklanan halkn, bu kadar ksa srede deieceini dnememitik. Sanmtk ki, mollalarn gerici yasalarna/kurallarna halk kar kacak. Halbuki tersi oldu; mollalar yasak, sansr getirdike arkalarndan gidenlerin says artt. rtnmek moda oldu! Tm bunlara "gelip geici bir frtna" diye bakmak ne byk yanlgyd. Komnistlerden, solculardan, demokratlardan, milliyetilerden sonra liberal slamclar da zamanla mollalarn hedefi oldu. ah dneminden daha ok insan cezaevlerine konuldu; idam edildi.

Milyonlarca insan cann kurtarmak iin yurtdna kat. Kaanlardan biri de bendim. Umarm bizim hatalarmzdan birileri ders karr. (Not: Bu metin, Bahman Nirumandn "ran" kitabndan derlenmitir.)

Trkiyenin ran benzerlii ok artc

NCE bir tespit yapalm: Diyorlar ki, "Trkiye, rana benzemez!" Yanlyorlar. Bu nedenle gelin nce ksa bir tarih yolculuu yapalm: 19. yzylda ngilterenin Osmanl Devleti gibi ran zerinde de nfuzu vard. ki lke de tarm lkesiydi. 20. yzyl banda, -ran 1906; Osmanl 1908- askerlerin bastrmasyla iki lkede de merutiyet ilan edildi. Her iki lke 1920lerde yeni liderleriyle ynetildi: randa subay Rza Han (Pehlevi), "ormanclar ayaklanmasn" bastrp ynetimi devirerek kendini "ah" ilan etti. Trkiyenin lideri ise i ve d dmanlar yenen Mustafa Kemal Atatrkt. Her iki lider de lkelerinin tarihlerinde grlmedik boyutlarda, modernleme ve reform politikalarn uygulamaya koydu. lkelerini eitim sisteminden hukuk sistemine kadar laikletirmeye altlar. Klf kyafet devrimi yaptlar. Bu reformlara her iki lkede de kar kan pek olmad; saylar az olmakla birlikte muhalif olanlar da ok ar cezalara aptrld. ran 1940ta, Trkiye 1946 ylnda parlamenter demokrasiye geti. randa 1951de, Trkiyede 1960ta "milliyeti/ulusalc solcu" askerler darbe yapt. randa bata petrol olmak zere milliletirmeler yaanrken, Trkiye de da ald, yabanc sermayeyi kabul etti. CIA, randaki darbeci Musaddk ykt. Yerine tekrar ah Rza Pehleviyi getirdi. ah btn partileri kapatt, liderlerini hapsetti. Trkiye, 1961de demokrasiye dnd, seimler yapld.

1960l yllar, her iki lkede de sol, milliyeti ve slamc hareketin ivme kazand dnem oldu. Ayn dnemde her iki lkenin siyasi ve iktisadi olarak da bamll artt. ABD "abi" rolndeydi. Dman ise komnizmdi. Her iki lke de solcularn ezmek, yok etmek iin her yola bavurdu. Devlet gleri, sola kar dier glerle ittifak yapt. Sol muhalefetin ezildii dnemde slamc hareketler glendi. YEL KUAK PROJES Burada meseleye daha geni adan bakp, 1970li yllarn son dnemini bir hatrlayalm. Sovyetler Birlii, Afganistana girmiti. ABDnin kontrolndeki ah, ran terk etmiti. Trkiyede byk bir sol dalga vard. Souk Sava dneminde siz ABDnin yerinde olsanz ne yaparsnz? randa Sovyetler Birlii yanls solculara kar mollalar desteklediler. Trkiyede 12 Eyll 1980 askeri darbesini yaptrp, slamclar kuvvetlendirerek solu ezdirdiler. ABD, ahtan umudunu kesince mollalar destekledi. randa mollalar yok etmek isteyen askerlerin elini kolunu balad. ah Rza Pehlevi, lmeden birka hafta nce, "Amerika ve ngiltere yerine muhalefeti yok etmek isteyen askerleri dinleseydim, lkeyi terk etmek zorunda kalmazdm" diye aklama yapt. ABD, Sovyetler Birliini slam lkeleriyle kuatp iindeki slamc halklar ayaklandrarak ykacan hesaplyordu. Bu nedenle ranl subaylara hep engel oldu. rnein: ah gittikten sonra, lkenin banda kalan sosyal demokrat Babakan Bahtiyar "slam Cumhuriyetine izin vermeyeceim" diyordu. Genelkurmay Bakan Karabagi, Bahtiyar destekliyordu. Bahtiyar, ABD ve ngiltereye dant. Tabii ki destek alamad. Mollalar anslyd; dnya siyasal konjonktr onlarn lehineydi. Sonunda Humeyni, Tahrana geldi. Yerletii "Refah Okulu"nda, liberal-slamc Mehdi Bazargan Babakan ilan ettiini aklad. ABD ve Avrupa bu "lml slamc" atamadan

mutlu oldu. Ancak mollalar glendike iktidara yerleti. Son hedefleri, halkn oylaryla Cumhurbakan olan liberal Mslman Beni Sadr idi. Askerler bu kez Beni Sadrn imdadna yetitiler; darbe yapabileceklerini sylediler. Sadr darbe istemedi ve yurtdna kamak zorunda kald. Mollalar iktidara yerleti. "Ilml slam" istemiyorlard! DESTEK ESNAFTAN ran tarihine bakldnda, mollalarn devlete kar ayakland grlmemiti. Sadece 1963te ah, mali kaynaklarn yok ettii iin ilk protesto eylemini gerekletirmilerdi. Bu nedenle Humeyni, Trkiyeye srgne gnderilmiti. Durum aslnda bizim Nakibendilere benziyor, onlar da hep devletin yannda olmulard. Neyse... Trkiyedeki slami hareketler ile randaki mollalar destekleyen gler arasnda benzerlikler var myd? Yapsal farkllklar olsa da taban aynyd: Mollalarn lke iinde en byk destekisi, i ticaretin te ikisini, ihracatn te birini elinde tutan ve geleneksel deerlerin savunucusu Bazar esnafyd. Mollalar ayrca liberal-burjuva evrelerinden de destek grd. Bunun sebebi, zerklik iin harekete geen Azeri, Krt, Beluciler gibi etnik unsurlarn balarnn hemen ezilmesi talebiydi. Ve tabii, din adamlarnn siyasal rgtlenme gcnn en byk dayana ise, cami komiteleriyle girdikleri yoksul mahallelerdi. Camiler cihat birliklerinin hcre evleriydi. Ksa bir sre ncesinin solcu varo mahallelerinin yoksullar akn akn mollalarn arkasndan yryordu artk. imdi tekrar baa dnp soralm: Trkiye, rana benziyor mu?