Vahdettin'in Amerikan Bakanna Mektubu

Yahdettin's Letter to the President of U.S.A

hsan Gne.
z
Lozan Alltlamas ile varl ve bamszl dnyaya tatan ve Cumhuriyeti ilan ederek ulusu am gerisinde brakan kural ve kurumlar onadan kaldrmaya balayan yeni Trkiye Devleti, 3 Man 1924 'te Hilafeti kaldrarak Hanedan mensuplar lkedei kard. Bu emli olay, yun iinde ve dnda yank yapt. O sralarda Sa-Remo 'da srgnde bulua Vahdettin tepkisini Amerika Baka'na yazd bir mektupla dile getirdi. Osmanl Devletinin ykldn kabul etmediini,mevcut durumun geici olduunu ifade ettikten sonra, hilafet ve saltanatili varln srdrdn iddia etmekte, hanedan mensuplar srgn edilip mal ve mlklerine el kokulmasnn hakszlk olduunu, bu konuda yardmlarn istediini belinmektedir.Bugne kadar ele almmayan mektubun kapsamn, orijinal metni ve evirilerini yaymlyoruz. Anahtar kelimeler: Mehmet Vahdettin. Amerika Bakai, hanedan, halifelik, saltanat. Abstract. The New State of Turkey announced its existence and independence to world with Lausanne Treaty and staned to abrogate old rules and institutions which led the nation 10 lag behind of the age. Turkish Republic abolished the Caliphate 3 March, 1924 and expelled the members of the dyasty . This sigificant evellt had repercussions in domestic ad ab road. During that time Sultan Vahdettin, who was in an exile in San Roma, expressed his reaction with aletter written to the President of U.S.A. After stated in his letter that he did not admit the fall Otoma State ad called the existing situatio as temporary, he claimed the Caliphate and Sultanate was still exist ad the confiscation of the propenies of dynastic family was unjust and asked for his help in this issue. We are publishing the cotent of the letter with its orijinal copy in Otoman Turkish and its translation in English Key Words: Mehmet Caliphate, Sultanate . Vahdettin, The President of the U.s.A, Dynasty,

Prof. Dr., Anadolu niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Blm

48

hsan Gne

Osmanl mparatorluu'nun kendilerine kar savaa giriiini sindiremeyen ve savan uzamasna yol atn dnen tilaf Devletleri bu ortamdan yararlanarak yllarn biriktirdii kin ve nefretle beslenen intikam duygularn aklamaya ve uygulamaya koydular. Mtareke koullarn hie sayarak, Osmanl mparatorluu'nun siyasal varlna son verip lkeyi smrgeletirmek halk kleletirmek iin vakit kaybetmeden eyleme getiler. Bir yandan lke topraklarn askeri igal altna almaya alrken te yandan da yzlerce yldan beri i ie, bar iinde yaayan halk paralamaya ve Trk ve Mslman olmayan unsurlar Trklere kar kkrtmaya koyuldular. Can gvenliinin, mal gvenliinin kalmadn, namusunun ve onurunun zedelendiini gren Trk ulusu; kendi kimliini koruyabilmek iin yeni bir sava; Ulusal Kurtulu Sava'n balatmak zorunda kald. lkenin btnln, bata can ve mal gvenlii olmak zere, halkn haklarn korumaktan sorumlu olan devlet yneticileri lkedeki bu kt gidiat grmezlikten gelmeyi yeledi. Padiah, yenilmilik drtsyle hareket ederek ulusal bir politika yerine salt tahtn ve kendi hanedann kurtarmann yollarn aramaya koyuldu. Bu nedenle de tilaf Devletleri temsilcilerinin verdikleri emirleri kaytsz koulsuz uygulamaktan geri kalmad. Bu tavr ulusalclar derinden yaralarken, tilaf Devletleri temsilcilerini olduka memnun etti. Onlarla ibirlii iinde bulunan aznlklara da cesaret verdi. Padiah Vahdedettin'in 9.0rdu Mfettii olarak grevlendirdii anakkale kahraman Mustafa Kemal Paa; 19 Mays 1919'da Samsun'da Anadolu topraklarna ayak basnca; stanbul Hkmeti'nin kendisine verdii grevleri bir yana brakarak, tarihin kendisine ykledii sorumluluk bilinciyle, Anadolu'da balayan ulusal direnii glendirmeye koyuldu. Yorgun, ylgn, bitkin ve paralanm bir halka z gven alamak amacyla onlar Mdafaa-i Hukuk Cemiyetleri iinde birlemeye ve yurt topraklarnn igal edilmesini protesto etmeleri iin mitingler yapmaya ynlendirdi. Silah arkadalaryla bir araya gelerek vatann ve ulusun kurtuluunun ulusun azim ve kararyla olacan bildiren Anadolu htilali'nin ilk bildirisini yaynlad. Blgesel kongreler yaparak tabandan tavana doru demokratik katlm esas alan bir harekete nclk etti. Erzurum, Sivas kongrelerinin toplanmasn ve ulusal amalarn saptanmasn salad. Milli snrlar iinde vatan n ayrlmaz bir btn olduunu, buraya yaplacak saldrlara kar konulacan, stanbul hkmeti bu mcadeleyi ynetemez ise geici bir hkmetin kurulacan bildirdi. Emperyalist devletlerin sunduu, fakat znde smrgeciliin ad deitirmi eklinden baka bir eyolmayan, dnemin ykselen deeri mandaclk tuzana dmeden tam bamszlk lksyle hareket etti.

Vahdettin'in

Amerikan

Bakanna

Mektubu

49

Eylemini, meru zemin dna talI'madan ulusuyla birlikte sabrla, zveriyle ve kararllkla srdrd. Ulusun hakl eylemlerini iktidara kar isyan, bakaldr eklinde adlandran ve ulusular yok etmeye alan teslimiyeti Damat Ferit Paa bakanlndaki hkmetin drlmesini, Ali Rza Paa bakanlnda yeni bir hkmetin kurulmasn salad. Bu hkmetle varlan anlama sonunda lkenin igale uramam blgelerinde seimlerin yaplarak lke ve ulusun yazgsn ulusun temsilcileriyle izme yaklamn gerekletirdi. 12 Ocak 1920'de alan Osmanl Meclis-i Mebusan'nn, Erzurum ve Sivas kongrelerinden szlp gelen kararlar Misak- Milli olarak kabul ederek Anadolu'daki ulusal eylemlere sahip kmas tilaf Devletleri'ni rahatsz etti. Nitekim 16 Mart 1920'de stanbul'u resmen geici! bir sre iin igal ederek ulusalclar korkutmay dlediler. Onlarla ibirlii iinde bulunan eyhlislam da bir fetva yaynlayarak ulusalclarn katledilmesini buyurdu. Padiah, Meclis-i Mebusan' feshetti. Ancak, tarihinden gelen bamszlk ve zgrlk tutkusuyla hareket eden Trk Ulusu'nu tm bu olumsuzluklar durduramad. nk stanbul'un igalini, Trk devletinin varln sona erdirmeyi amalayan bir giriim olarak nitelendiren Mustafa Kemal Paa'nn rgtlemesiyle Ankara'da yeni bir meclisin toplanmas ve bunun iin seimlerin yenilenmesi hareketi balatld. Bata Osmanl Padiah ve onun atad hkmeti olmak zere tilaf Devletleri'nin, onlarla ibirlii iinde bulunan mandaclarn, teslimiyetilerin kar koymalarna karn 23 Nisan 1920'de Trkiye Byk Millet Meclisi alarak lke ve ulusun yazgsna el koydu. Bylece stanbul Hkmeti'nin ve Osmanl Padiah'nn egemenlik alan Istanbul ve evresine hapsedilmi oldu. Padiah ulusal nderlerin idam edilmesini ngren gdml Divan Harbi rfi kararnamesini ve Trklere bamszlk hakk vermeyen, lkeyi paralara ayran Sevr Antlamas'n onaylad. Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti ise, stanbul hkmetinin kkrtmalaryla emperyalist glerin silah ve cephane yardmlaryla karlan i isyanlar bastrd. ngiliz parasyla oluturulan Kuva-y nzibatiye'yi datt. Dou'da Ermenileri, Gneyde Franszlar yenerek bar yapmak zorunda brakt. Emperyalist glerin ynlendirmesiyle zmir'den balayarak Anadolu ilerine doru ilerleyen Yunan glerine 26 Austos 1922'de balayan Byk Taarruzla son tokat indirerek onlarn da yurttan kovulmasn salad. Bylece kadn erkek, gen-ihtiyar, varlkl-yoksul, doulu-batl-gneyli-kuzeyli, alevi-snni ayrnu yapmadan tm ulus bireylerinin katlm ile balatlan Ulusal Kurtulu Sava'nn birinci blmn Mudanya Mtarekesi ile noktalad. Mudanya Mtarekesi gereince; Trakya'y teslim almak zere stanbul'a gelen Refet Paa'y halk byk bir trenle karlladl(l9 Ekim 1922). Refet Paa eitli toplantlara katld ve eitli konumalar yaparak

50

hsan GUne

merutiyete artk geri dnmeyeceklerini, kiisel egemenliin, hanedan egemenliinin milleti felakete srklediini, hakimiyetin kaytsz artsz millette olduunu syledi. Refet Paa'nn konumalar ve yaanan gelimeler Padiahsz da bu lkenin ynetilebileceini gsterdi. Bu da Vahdetin'i korkuttu. 29 Ekimde Vahdettin ile drt saat gren Refet Paa, ona artk stanbul'da bir hkmete gerek kalmadn, dolaysyla hkmetin istifa etmesini bildirdi. Ancak Vahdettin, bu istein iktidarnn sonu olacan anlad ve reddetti. Anadolu'da balayan Ulusal Kurtulu Sava'na bandan beri kar olan stanbul Hkmeti'nin sava sonrasnda Lozan'da yaplacak ve Dou Sorunu'nu zecek olan bar grmelerine arlmas; 600 yllk mparatorluun sonunu getirdi.Trkiye Byk Millet Meclisi i Kasm 1922'de hilafeti saltanattan ayrarak saltanat kaldrd. Tevfik Paa bakanlndaki Osmanl Hkmeti istifa etti( 4 Kasm 1922). Artk zgrlne kavumu olan basn, eletiri oklarn Padiaha yneltti. LO Kasm 1922'deki Cuma Selaml'nda kimse Padiahla ilgilenmedi. Padiah, Ali Kemal'in karlp ldrlmesinden sonra hayatndan daha ok endielenmeye balad. Mttefik igal kuvvetleri komutan General Harington'a stanbul'da hayatm tehlikede grdmden ngiltere devle-ti fehimesine iltica ve bir an evvel stanbul'dan mahalli ahara naklimi talep ederim efendim diye bir mektup yazarak 17 Kasm 1922'de stanbul'da bulunan ngiliz Malaya zrhlsna bindi ve halkna hesap vermeden lkesinden kat. ngilizlerin yardou, Araplarn destei ile halifeliini srdreceini dnen Vahdettin; Kral Hseyin'in ars zerine Mekke'ye gitti. Burada hilafetle saltanatn ayrlmasnn eriata aykr olduunu bildiren bir bildiri yaynlad. Bylece Trkiye Byk Millet Meclisi'nin ald karar geersiz klmaya alt. Ancak sonu bekledii gibi olmad. Daha sonra Vahdettin buradan ayrlarak San-Remo'ya geti ve lnceye kadar(l6 Mays 1926) burada kald. etin bir mcadele sonunda Lozan Antlamas ile varln ve bamszln dnya uluslarna tantan Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti, 29 Ekim 1923'te Cumhuriyeti ilan etti. Trk Ulusunu an gerisinde brakan kurallara ve kurumlara sava at. Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti, yapaca uygarlk savanda nne engelolarak kacan grd ve geerlilii de kalmam olan Hilafeti 3 Mart 1924'te kaldrd. Hanedana mensup kiileri lkeden kard. Bu olay byk yank yaratt. Ulusuna hesap vermeden kaan Vahdettin daha nce yapt gibi imdi de kimi devletlerin bakanlarna mektup yazarak Trkiye Cumhuriyeti'nin bu kararn geersiz klmaya alt ve bu konuda onlardan yardm istedi.

Vahdettin' in Amerikan Bakanna Mektubu

SI

Onun tarafndan yazlp Amerika Bakan'na gnderilen mektup bunun kantdr. Mektup, San-Remo'da Padiah Vahdettin tarafndan yazlm ve Halis Reat Bey tarafndan Paris'te bulunan Amerikan eliliine teslim edilmitir. Elilik de bu mektubun orijinalini ve ngilizce evirisini IS Nisan 1924 tarihli yazsyla Washington'a gndermitir. Mektup Amerika Birleik Devletleri Ulusal Arivi'nde 86700/1788 numarada kaytldr. Mektupta zerinde durulan konular nelerdir? Vahdettin hala Osmanl mparatorluu'nun tarihe kartn ve yerine yeni bir devletin kurulduunu kabul edememektedir. Mevcut durumu geici grmektedir. Kendi iradesiyle lkeyi terk ettii halde hala saltanat haklarnn varlndan sz edebilmektedir. ve hilafet

Ankara'da toplanan ve ulusun gerek temsilcilerinden oluan Trkiye Byk Millet Meclisi yelerini ftne karan isyanc kiiler olarak grmekte ve bunlarn alaca kararlar geersiz saymaktadr. Dolaysyla da Trkiye Cumhuriyeti' ni tanmamaktadr. Saltanat ile hilafetin ayrlmasn, nce saltanatn daha sonra da hilafetin kaldnlmasn salayan Trkiye Byk Millet Meclisi yelerini dini, kkeni, vatan belli olmayan asker kiiler ile onlarla ibirlii iinde bulunan kk bir er zmresi olarak nitelemektedir. Vahdettin, hilafeti kaldrmann Trk Ulusu'nun yetkisinde olmadn, hilafet sorununun tm slam lkelerinin gnderecekleri uzman kiilerden oluacak bir meclis tarafndan zme balanabileceini iddia etmektedir. Ayrca eriata aykn kararlarn hangi makam tarafndan alnrsa alnsn geersiz olacan belirterek ulus egemenliine dayanan bir devletin var olduunu kabul etmemektedir. Vahdettin, Trkiye Byk Millet Meclisi'nin ald bu kararlann slam dnyasnda olumsuz yanlalar yarataca gibi dier lkelerin i gvenliklerinin bozulmasnda da etkili olacan belirterek adeta aba altndan sopa gstermektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi'nin kard hilafetin kaldnlmas ve hanedan mallanna el konulmasn ngren 3 Mart 1924 tarihli yasay kiisel haklara indirilmi bir darbe olarak nitelemekte ve Trkiye Cumhuriyeti'ni kii haklar tanmayan bir devlet olarak gstermeye almaktadr. Vahdettin, saltanat ve hilafet sorununun zmlenmesi iin diplomatik bir slup ile Amerika Birleik Devletleri Bakan'ndan yardm istemektedir.

52

hsan Gne

Amerika Cemahir-i Mttefikiye Reisi Msyo Coolidge Cenablama Siyasi olaylarn ve gelimelerin tm i yzn, hangi nedenlerden dolay Saltanat merkezimi geici bir sre iin terk etmek zorunda kaldm biliyorsunuz. Bu konuda ayrntl bilgi sunmay gereksiz gryorum. Bu sresiz uzaklamamn, babadan kalma sahip olduum Saltanat ve Hilafet makamndan vazgetiim anlamna gelmeyecei aktr. Ankara meclisi gibi bir isyanc [ttnenin bu konuda alaca tm kararlarn geersiz olacan bildiririm. yle ki; islam Hilafetinin Osmanl Saltmatndan soyutlanmas ve ayrlmas ve Hilafeti tmyle kaldrlmas dini, kavmiyeti, vatam belirsiz ve kark askerlerden ve teki snflardan oluan kk bir er zmresinin ksmen zorla ve ksmen bilgisizlik ve gafletle ynlendirdii be-alt milyonluk Trk kavminin yetki alam iinde deildir. Bu ancak tm islam dnyasnca atanan uzman kiilerden oluan bir meclisin toplanmas ve tm din bilginlerinin ortak karar ile zmlenecek byk bir evrensel sorundur. islam bilginlerinin bildii zere eriata aykr kararlar herhangi makamdan olursa olsun sonusuz kalmaya mahkumdur. Bundan baka bu durumun, iinde bulunulan koullarda islam dnyasmda sonular pek vahim olabilecek byk bir heyecma yol aacaktr. Ayrca gelimi lkelerin i gvenliklerine de byk bir etki yapacaktr. Hanedanmm ileri gelenleri aleyhinde Ankara meclisi tarafindan kabul edilen srgn ve kovma, emlakine ve bireysel mallarna el koyma gibi haksz kararlar hanedmn bireylerini, insan ve kiilik haklarndan soyutlar mahiyettedir. Bu konuda yce kiiliiniz ve cumhuriyet hkmetiniz tarafindan olanaklar lsnde yaplabilecek yardmlar pek deerli sayacam aklamaya gerek yoktur. Bu vesile ile salkl olmanz yce haktan niyaz eylerim. 13 Mart 1924 Mehmed Vahideddin
Amerika Cenahlarna Cemiihir-i MUefike Re'isi Msy Kolidec[Calvin Coolidge]

Yukf'at ve hiidisat-I siyasiyenin bi' i-cmle ledunniyyiitna nfGz-i vukff- siyasileri der-kar olan zat- asilaneleri nezdinde ne gibi esbiib- vesaik-i mcbirelerinde makarr- saltanatm bir mddet-i muvakkate in terk etmekde muztar kalm olduum ma'nm olduu bedihi olmasyla bu babda arz- hal ve tafsilata lzum grmyorum. Bu mfiirakat bi'l-rs ve' i-istihkak hii'iz olduum saltanat ve hilafet makamndan feragatimi mutazammn olamayaca bedi'hi ve aikiir olub

Vahdettin'in

Amerikan

Bakanna

Mektubu

53

Ankara Meclisi gibi bir ftne-i bagiyenin buna dair viiki olan ve vukO'bulacak bi' I-cmle mukarrerat ka'in-i lem yekun hkmnde olduu vareste-i arz ve beyandr. Ez-cmle hilafet-i slamiye'nin Saltanat- Osmaniye'den tecri'd ve tefriki ve hilafetin klliyen ilgas gibi dini, kavrniyeti, vatan mekGk ve mahlut askeriyeden ve sunUf-1 safireden mrekkeb bir er zmre-i kam ile ksmen cebr ve ikrah ile ksmen cehl ve gaflet ile sevk edilen be alt milyonluk malum Trk kavminin daire-i selahiyeti dahilinde olmayp bu ancak btn alem-i slam tarafndan tayin olunan erbab- ihtisasdan mrekkeb bir meclis akd ve cmii- mmet ile hal ve fasl edilecek bir mesele-i uzmii ve iilem-mOldur. Ulema ve slamn ma'lumu olduu vehile ahkam- er'-i erre mugayir mukarrerat her ne makamdan siidr olur ise olsun mahkum- akametdir. Bundan ma'ada ahviil-i hazrada mehGd olduu vehile iilem-i islam'da neticesi pek vahi'm olabilecek ber-nehc-i azi'm ,kalsna mstaid ve mesail-i sa'ire-i siyasiyeye ve asayiden ve milel zerine te'si'r-i azi'mi kaviyyen melhuzdur. Bakaca erkan- hanedann aleyhinde Ankara Meclisi tarafndan bu kere ittihaz edilen nef ve tagri'b ve msadere-i emlak ve emval-i hususiye ve ahsiye gibi tedabir ve mukarrerat aza-y hanedanm hukGk-u insaniye ve ahsiyelerinden tecri'd mahiyetinde olmasyla bu babda zat- asi'laneleri ve hkumet-i Cumhuriye tarafndan bi'kfi'l imkan dairesinde vaki' olabilecek mazhariyetin pek kymetdar telakki edilecei mstefi-i beyandr. Bi' 1vesile devam- afiyetlerini cenab- hakdan niyaz eylerim. Fi' 13 Mart sene 1924 Mehmed Yahdeddin

hsan Gne

54

Vahdettin'in

Amerikan Bakanna Mektubu

55

~11S

1Jr;Ntt'1.t U. 'IIbJ. . tUlp6

pollU.1 ,.

.. h

ot tb.

1101'14, .,4

of

:. ~t.

t~nr1l'

1
aD

w:r Mp1u.1, % .U,At 11 11 ot

tM' n~j"

. &U7 M dT. D7 upl U ., ~ LI "'lWl ad

d14 ot l.l7 83 o1.H

or

-or

Upl"

cr.~

ol p...l

i .,

qultl

...d ter .

. rlaU

to

_...
et .,

lo Ib _ l!lll

ot ..,.

CIL_~'''.
nu..
ca4

Lt lo 'lGto "lolal .!' ~"'--0GIIIQI'" 11 b

..

lah 40.101 ot .ho '''_1,

rek1 R~"'Oft-l.

d.to.t

'bt:'

to na1:

wtt.ert....

Of

Ula, "'111 U. :-"

__

Il~

ot ille ;aUu.

(. Oh LI .hol ~ .l.1 o-,1V7 h .lo I"' i.,0a4

lll;pal of ille 1LIL1~ _

-i

p.

au

;p"

.t 'lo ta.rl<1al
f!.aU U.lllt

,-tel'OM

otooU",

.uiot"a--_

l7 tl>o -....ot

I1,aca!oOr17.
~

_.Ns'."..,..
IIT1.I1

-..ro

of

pan-

.t ." 'thl ~

ylo _

OMrWh._lt,.

n...

an.:-

to-

... 1ll117.

""qu"

tha\ "" .t \ht .01.

ww'

&a4

*"

dWJ17

lstno,&0QM _r..

aUIlc 11011
ot all 1:1 . .

l ille ooal 0010110

110LT ille -tah

.t .. .JoI'U7 ot J><rl04ol100t

d Laloc

.t .lo ..-.n

,,,,,r..,.

"",,., _ ~

l
56
hsan Gne

e.. L. ",." o. .
d.lc;'a

.~.,. d.,
a . ....u
., W U. ~

i
_'

a . lr7 -.

>-LO

o, "'\

.".n., .. -'-"aJt4.
tQ'

.,.~

"""""'7

,..,., ~

~
.-.
~

,.
"""
~'lOA L.

ot 1 ~
q

~-rr4-> "'\1-'
~ "b. -rlll .t.~~ 7~

....&a:-... .
Ola". i" 'I

t1ua,- ~

..;;.

. ~.

01-:1'17

~M.' ."...
.t ..

-"17

... ..

.S _4.

tw

--.n....-... u..
t

p:-l"a.
t

;'o+',

or w3 I.aqtl"La1
_Q.l:.1"7J.

.i17.

Ul.Ilr

-d..". ~,~

~oa

;0

tora1'Pl

1".' az: h.r _os.

o.z. ,,,. "'1''' o': 'r~:,

'11"" \1"

,.,

-'&b' ~
U. ...

C'l"-

,~ ..

&If-.. -:7

.-..s.
.

0. ..-...

-.-14

1 ha".

_Gt.

e-

"uwe

'f .

~1

__

~.

&.7

1b:_"'Q Wn.

o..14 . .-..

~r.t

u.

0"-".