You are on page 1of 20

Analiz

S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r Va k f | w w w. s e t a v. o r g | O c a k , 2 0 0 9

seta .

TrKyE, OrTADOu vE FLsTn sOrunu


SELN M. BLME

GAZZEDE KATLAM

s E TA A n A L Z

Analiz
CHAN

seta .

S ay: 3 | O c a k , 2 0 0 9

GAZZEDE KATLAM:

TrKyE, OrTADOu vE FLsTn sOrunu

SELN M. BLME

NDEKLER ZET | 3 GAZZEDE KATLAM | 4 I. SRAL NEDEN SALDIRDI? | 5 II. EL-FETH-HAMAS GERLM: HANG FLSTN? | 7 III. TRKYENN GAZZE SALDIRISINA TEPKS | 10 IV. ULUSLARARASI HUKUKUN HLAL | 15 V. SONU VE NERLER | 17

2 0 0 9 ya y n h a k l a r m a h f u z d u r

G A Z Z E D E K AT L A M

ZET
27 Aralk 2008de srailin Gazzeyi bombalamaya balamas ile birlikte gzler bir kere daha Filistin topraklarna evrildi. Saldrlarda bugne kadar 1000den fazla Filistinli ld ve 4000den fazlas yaraland. Yaralanan ve lenlerin te birinden fazlasn ocuklar oluturmaktadr. srailin Gazzede kimyasal silahlar kullandna dair bulgular olduu ynnde uluslararas rgtlerin aklamalar basnda yer almaktadr. Yaplan arlara karn, ABDnin atekes iin giriimde bulunmamas ve srailin operasyonu genileterek srdrmesi Gazzedeki durumun nmzdeki gnlerde daha da vahim bir hal alacan gstermektedir. srailli yetkililer operasyonun gerekesini Gazze snrlarndan srail topraklarn vuran Hamasn terrist eylemlerine son vermek olarak aklamaktalar. srailin Hamas ile hesab, vatandalarnn can gvenliini temin etmeye alan bir devletin masumiyeti ile rtemeyecek kadar derindir. Gazzeyi vurma kararnn ardnda Hamas iktidardan uzak tutma abas kadar sraildeki yaklaan seimleri kazanma hesaplar yatmaktadr. srail hkmetini byle bir operasyon dzenlemeye sevk eden her ne olursa olsun, bu sivil halkn ldrlmesine, yaam alanlarnn yok edilmesine gereke olamaz. srail Ordusunun uluslararas hukuku ihlal ettii ve sava suu iledii gemi yllarda da uluslararas bamsz rgtlerin raporlarnca ortaya konmutur. Buna karn her hangi bir yaptrm uygulanmam olmas her askeri operasyonda Filistin halkn daha da savunmasz brakmaktadr. Trkiye ilk andan itibaren saldrya kar tepkisini aka ortaya koymu ve Babakan Recep Tayyip Erdoan kt Ortadou turunda blge lkeleri ile grmelerde bulunarak zm aray iine girmitir. Ortadou turu, Trkiyenin son yllarda blge lkeleri ile ilikilerde oluturduu gl altyapy kullanmas bakmndan nem tamaktadr. Trkiyenin bu konudaki gcn snrl grenlere ramen srdrlen giriim, dnya tarafndan dikkatle izlenmektedir. Ankarann dengeyi gzeterek, sorunun btn aktrlerini sre iinde tutabilecek ilikilerini kullanmas zm alternatiflerini artracaktr. Gsterilen sert tepkinin, kat ve sonuca varmayacak politikalar yerine, ok kanaldan yrtlen etkin diplomatik giriimlerle btnletirilme abas bu nedenle nemlidir. Elinizdeki analizde ncelikle, srailin Gazzeye saldr karar almasnn ardndaki nedenler deerlendirilmekte, daha sonra el-Fetih ile Hamas arasndaki iktidar mcadelesinin soruna yansmalar incelenmektedir. Trk d politikas asndan sorunun ele alnd blmn ardndan, Gazze saldrs srasnda ilenen sava sular hakknda ksa bir deerlendirmeye yer verilmektedir. Son blmde ise sorunun zmnde zellikle Trkiyenin yapabilecei katklara dair neriler zerinde durulmaktadr.

s E TA A n A L Z

TrKyE, OrTADOu vE FLsTn sOrunu

GAZZEDE KATLAM:

27 Aralk 2008de srailin Gazzeye kar balatt operasyonun dnya kamuoyunda yaratt aknln nedeni saldrnn srpriz olmas deil, trajedinin boyutlar. Bu topraklar lmlere, bombalamalara, saldrlara, yaratc isimler konulan operasyonlara yabanc deil. zellikle saldrdan nce geen son alt hafta iinde taraflarn yaptklar aklamalar ve srail ablukasnn Gazzede arlatrd koullar, gerilimi iyice trmandrmt. Hamasn 19 Aralkta son verdii atekes sonrasnda srail topraklarna att roketlere srailin bir karlk verecei bekleniyordu. Ancak balatlan operasyon bunun ok tesine gemi durumdadr. srailin Gazzeye saldrs sonucu bugne kadar 1000den fazla Filistinli ld ve 4000den fazlas yaraland. Birlemi Milletlerin yapt aklamaya gre saldrda len veya yaralanan Filistinlilerin te birini ocuklar oluturmaktadr.1 Yaplan btn arlara ramen srailin operasyonun apn geniletme karar almas, atekes salanmad takdirde nmzdeki gnlerde
4

Gazzedeki durumun daha da vahim bir hal alacan gstermektedir.


1. UN: One-third of Gaza dead, injured are children, Associated Press, 9 Ocak 2009

G A Z Z E D E K AT L A M

I. SRAL NEDEN SALDIRDI?


srailli yetkililer operasyonun gerekesini Gazze snrlarndan srail topraklarn vuran Hamasn terrist eylemlerine son vermek olarak aklamaktalar. Gerein bunun ok tesinde olmas bir yana, sraile meru mdafaada bulunuyorum dayana salayan terr gerekesi sadece bu nedenle de kullanlmamaktadr. srail operasyonun sebebini terrle mcadele kapsamna sktrarak, hem dnyadaki terr saldrlar ile kar karya kalan lkelerin empati kurmasn salamak istemekte, hem de Filistin sorununu bir terr sorununa indirgeyerek zm g kullanmna endekslemektedir. Gerek Hizbullaha gerekse Hamasa kar defalarca operasyonlar dzenleyen srail, bugne kadar askeri yntemler ile soruna kalc bir zm bulabilmi deildir. Bu politika, sadece Filistinliler iin deil srail halk iin de istikrarsz bir ortam yaratmaktadr. Bu nedenle srailin kendi halk iin daha gvenli bir yaam alann sava ile ina etme abas elikili bir tutumdur. srailin Hamas ile hesab, vatandalarnn can gvenliini temin etmeye alan bir devletin masumiyeti ile rtemeyecek kadar derindir. lk nce 2005te belediye seimlerinde baar gsteren Hamasn, daha sonra Ocak 2006da Filistinde gerekleen seimleri kazanmas ile balayan sre, bandan beri srail iin kabul edilemez bir durumdu. Hamas ile el-Fetih arasndaki ekimeyi iyi deerlendiren srail ynetimi, dnyadan gelen ambargo desteini de arkasna alarak Hamas iktidardan uzaklatrmay baard. Bunda Hamasn siyasi bir parti olma srecindeki eksiklikleri, rgtn askeri kanad ile bann devam etmesi ve kendi i ekimelerinin yaratt atma da etkili oldu. zzettin el-Kassam Tugaylarnn Haziran 2006da srailli askerleri karmasnn ardndan srail sadece blgeye operasyon dzenlemekle kalmad, Hamasl bakan ve milletvekillerini de tutuklad. srailin abluka ve izolasyon politikalaryla Hamas lkeyi ynetemez hale getirme plan, Mart 2007de uzla umutlar ile kurulan Ulusal Birlik Hkmetinin de sonunu getirdi. Haziran aynda Filistin Devlet Bakan Mahmut Abbasn hkmeti feshederek Bat eriada el-Fetihlilerden yeni bir hkmet kurulmasn istemesinin ardndan, seilmi iktidarn kendisi olduunu syleyen Hamas, Gazzenin kontroln tamamen ele geirdi. srailin bu direnie cevab Gazzeyi abluka altna alarak her trl ambargoyu uygulamak oldu. Msrn aracl ile her iki taraf da farkl gerekelerle 18 Haziran 2008de atekese evet demilerdi. 19 Aralkta Hamas srail tarafndan verilen atekes sznn tutulmad, 22 Filistinlinin ldrld ve ablukann kaldrlmad gerekesiyle 6 aylk atekes srecini uzatmayacan duyurdu.
5

srailin Gazzeye saldrs sonucu bugne kadar 1000den fazla Filistinli ld ve 4000den fazlas yaraland. Birlemi Milletlerin yapt aklamaya gre saldrda len veya yaralanan Filistinlilerin te birini ocuklar oluturmaktadr.

s E TA A n A L Z

srail bugn Gazzeden bu topraklar Hamasa hediye etmek iin ekilmediini gsterme abas iindedir. Sadece Hamasn silahl gcn krmay amalamamakta ayn zamanda bu iddetin nedeni olarak gsterdii Hamastan Filistin halknn desteini ekmesini beklemektedir. Oysa bu yntemin ie yaramadn, basky artrdka Hamasa olan destein arttn, yaanlan tecrbeler gstermektedir. Dolaysyla Gazzeye dzenlenen bu son saldr Hamasa darbe vurmak kadar, silahl olarak rgtn saflarnda yer almasalar da oy vermeye devam eden ve destekleyen halk yldrmaya ve cezalandrmaya yneliktir.

srail Ulusal Gvenlik Konseyinin Ekim 2008de yaynlad raporda, Filistin seimlerini Abbasn yerine Hamasn kazanmas ihtimaline karn srailin, Filistin seimlerine mani olmas tavsiye edilmektedir.

srailin Filistinli gruplarla vard atekes mutabakatnn her iki tarafta da seimlerin yaklat bir dnemde bozulmu olmas artc deildir. 9 Ocakta Mahmud Abbasn devlet bakanl sresinin dolmu olmas ve parlamento seimlerinin 2009da tekrarlanma ihtimalinin belirmesi, srail ynetimini bir kez daha Hamasn iktidara gelme tehlikesi ile kar karya brakmtr. srailin saygn gazetelerinden Haaretz operasyondan tam bir ay nce yaynlad haberde, srail Ulusal Gvenlik Konseyinin hazrlad gizli askeri strateji raporuna yer vermitir. Habere gre raporda, Filistin seimlerini Abbasn yerine Hamasn kazanmas ihtimaline karn srailin, ABD ve uluslararas toplumla atma pahasna bile olsa, Filistin seimlerine mani olmas tavsiye edilmektedir. Raporda atekes kerse ve Gazze eridinde atmalar tekrar balarsa, srail oradaki Hamas iktidarn mutlaka ama mutlaka ykmal ifadesi yer almaktadr.2 Raporun Hamasn atekesi bozmasndan ok nce, Ekim aynda yaynlanm olmas, Gazzeye operasyon kararnn nceden alndn gstermektedir. Zaten Haaretz, operasyonlarn ardndan yaynlad baka bir haberde Savunma Bakan Ehud Barak tarafndan srail ordusuna operasyona balama talimatnn daha atekes imzalandnda yani 18 Haziranda verildiini ve srail hkmetinin geen sreyi askeri adan hazrlk, istihbarat toplama ve kamuoyunu yanltmak iin kullandn duyurmutu.3 Dolaysyla sraili bu saldry dzenlemeye iten nedenin Hamasn kkrtmalar ve Gazzeden atlan fzeler olduu gerekleri yanstmamaktadr. srail ynetimini tek endielendiren Filistinde yaklamakta olan seimler deildir. Kadimadaki koltuunu u anki Dileri Bakan Tzipi Livniye brakan srail Babakan Ehud Olmert 10 ubattaki erken seimlerle grevi devretmeye hazrlanmaktadr. Yaplan seim anketlerinde Likud partisinin ahin lideri Benjamin Netanyahu nde gzkmektedir.4 Bu nedenle, Livni iin Olmert dneminde kan kaybeden Kadimay ayaa kaldrmada Hamasa vurulacak darbe nemli bir semen destei anlamn tamaktadr. Savunma Bakan Ehud Barakn ayn zamanda i Partisinin lideri olmas,
2. Defense establishment paper: Golan for Syria peace, plan for Iran strike, Haaretz, 29 Kasm 2008. 3. IAF strike followed months of planning, Haaretz, 28 Aralk 2008. 4. ANALYSIS-Netanyahu on Course for Israeli Election Win Polls, Reuters, 10 Aralk 2008; Elections 2009: Latest poll gives Likud big edge over Kadima, Haaretz, 21 Kasm 2008.

G A Z Z E D E K AT L A M

yaklaan seimlere dair hesaplarn kabine iinde devam ettiini gstermektedir. Babakanlk koltuunda bugn Olmert oturmasna karn, bu aslnda Dileri Bakan Livninin ve Savunma Bakan Barakn yeni Babakan adaylar olarak yrttkleri bir saldr olarak okunmaldr. Operasyonun zamanlamasnda n plana kan baka bir hesap da ABDde iki bakanl gei dneminin yaanyor olmasdr. Barack Obama resmen greve balamadan nce srailin harekete gemi olmas iki nedene balanmaktadr. ncelikle, Obamann Filistin sorununda nispeten daha lml bir politika izleyeceini varsayan srail, kendi stnde bu bask olumadan Filistinlilere indirebildii kadar ar bir darbe indirmek istemitir. kinci neden, Obamann seim kampanyas srasnda Yahudi lobilerini memnun eden konumalar yapm olmas5 ve etrafndaki pek ok ismin Yahudi kkenli olmas gereine dayanmaktadr. Buna gre srail, Obamann ekibinin de etkisiyle nihayetinde kendisine yakn politikalar izleyeceini beklemektedir. Bu nedenle yeni bakan daha ilk gnlerinde bylesine zor bir pozisyonda brakarak kredisinin tkenmesini istememi ve Obamann soruna ilikin temiz sicilini daha sonra kendi avantajna kullanmay hedeflemitir.

II. EL-FETH-HAMAS GERLM: HANG FLSTN?


Btn bu sre deerlendirilirken Filistinde yaklaan seimler ve lke ii hesaplamalar da gz nnde bulundurulmaldr. srail kuatmasna direnmek Hamas atekesi sona erdirmeye iten nedenlerden sadece birisidir. Anketler, son dnemde Filistin halknn Hamasa verdii destein zayfladn ve Hamasn el-Fetih karndaki poplaritesini kaybetmeye baladn gstermektedir. Ramallah merkezli Palestinian Center for Policy and Survey Researchn 2008 yl boyunca yapt kamuoyu yoklamalarnda Hamasn oy kaybna urad grlmektedir. En son Haziran 2008de gerekletirilen kamuoyu yoklamas sonularna gre halkn %31i Hamas %43 ise el-Fetihi desteklemektedir.6 Bu deiimin en byk nedenlerinden biri, ktleen koullarn halkta yaratt bkknln yan sra Hamasn seimleri kazanmasn salayan belediyecilik ve yardm faaliyetlerini srail ablukas altnda gerekletiremiyor olmasdr. Bu artlar altnda Hamas, Filistin halknn desteini yeniden salamak iin atekese son vermi ve kendisini Mahmud Abbas ynetiminden farkl klacak ve direniin merkezi haline getirecek eylemlere ynelmitir.
5. Transcript: Obamas Speech at AIPAC, http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=91150432 6. Palestinian Center for Policy and Survey Research, Survey Research Unit, Poll No.28, June 2008, http://www. pcpsr.org/survey/polls/2008/p28epressrelease.html

1970ten Oslo Anlamalarna kadarki dnemde el-Fetihin iinde bulunduu FK dhil her Filistin hareketi sadece sraile sava amakla kalmam, ayn zamanda srailin var olma hakkn da reddederek silahl mcadelede bulunmu ve terrist olarak tanmlanmtr.

s E TA A n A L Z

srail, bugne kadar Hamas ile el-Fetih arasndaki gerilimi olduka iyi kullanmtr. 25 Ocak 2006 seimlerinde genel sonulara gre oylarn %56sn alan ve 74 milletvekili karan Hamas, tek bana iktidar olabilecekken, nce oylarn %34n alan ve 45 milletvekili bulunan el-Fetih ile iktidar paylamak zorunda braklm7, daha sonra ise ulusal ynetimin tamamen dna itilmitir. Bu dnemde, Devlet Bakan Mahmud Abbasa srail ynetimi tarafndan verilen ak destek, fiziksel olarak zaten iki paraya ayrlm Filistinde ynetimsel anlamda da iki ballk yaratmtr. Filistinli olma ortak paydasn Hamasl ve el-Fetihli olarak blen bu sre, Filistin halknn ortak direniini de, ortak bir gelecein yaratlmasn da engellemeye devam etmektedir. ki taraf arasnda anlamazlklarn kkeninde siyasi rekabetin yan sra, el-Fetihin bunca zamandr elinde tuttuu ve kendine ait olarak grd Filistin iktidarn Hamasa brakmak istememesi yatmaktadr. Hamasn, 2009da grev sresinin dolmasnn ardndan Mahmud Abbas devlet bakan olarak tanmayacan aklamasna karn8 Abbas 2010daki genel seimlere kadar grev sresini uzatmak istemektedir. srailin Gazze saldrsndan bir seim galibiyeti karmay uman, en azndan grevinin banda kalmay hesaplayan Mahmud Abbas, bu nedenle sraili knarken ve uluslararas toplumu yardma arrken, Filistin halkna btn bunlar provoke edenin Hamas olduunu zellikle vurgulamtr.9 Hamas lideri Halid Meal ise The Guardianda yaynlanan yazsnda 18 aydr kuatma altnda bulunan Gazzede atekesi btn srdrme abalarna ramen, srecin srail tarafndan srekli suistimal edildiini sylemektedir.10 srailin Gazze saldrs Hamas ezmenin yan sra Filistin iindeki bu ayrm da derinletirmektedir. Bu ayrm devam ettii srece kendi zerinde bir bask olmayacan bilen srailin Mahmud Abbasa verdii destein en byk nedenlerinden biri de budur. Sadece srail ynetimi tarafndan deil Batl devletlerce de Mahmud Abbasn demokratik ve lml bir lider olduunun vurgulanmas, te yandan Hamasn radikal slamc bir terr rgt olarak adlandrlmas, Filistin gereini de glgeler hale gelmi durumdadr. 1970ten Oslo Anlamalarna kadarki dnemde el-Fetihin iinde bulunduu FK dhil her Filistin hareketi sadece sraile sava amakla kalmam, ayn zamanda srailin var olma hakkn da reddederek silahl mcadelede bulunmu ve terrist olarak tanmlanmtr.
7. 2006 Seim Sonularna gre oy ve sandalye dalm iin The Palestinian Legislative Councils Elections: A New Stage and Old Questions, The Alternative Information Center, February 4, 2006, http://www.alternativenews. org/blogs/nassar-ibrahim/the-palestinian-legislative-councils-elections-a-new-stage-and-old-questions20060204.html 8. Hamas: We Wont Recognize Abbas as PA President after January 9, 2009, The Middle East Medya Research Institute MEMRI, (Special Dispatch , No. 2051, September 12, 2008); Hamas Bugnden tibaren Abbas Tanmyor, NTVMSNBC, 11 Ocak 2009. 9. Abbas: Hamas could have prevented massacreJerusalem Post, 28 Aralk 2008. 10. Khalid Mishal ,This Brutality will Never Break Our Will to be Free, The Guardian, 6 Ocak 2009. .

Filistinli olma ortak paydasnn Hamasl ve el-Fetihli olarak blnmesi, Filistin halknn ortak direniini de, ortak bir gelecein yaratlmasn da engellemeye devam etmektedir.

G A Z Z E D E K AT L A M

Hamas bugn el-Fetihten ayran en byk fark, sadece slami bir ynetim ngrmesi deil, ayn zamanda sraili tanmay reddetmeyi srdrmesidir. Hamasn sraili yok etme hedefi ve kulland yntemler bugn kendisine yneltilen eletirilerin merkezinde yer almaktadr. Hamasn tamamen siyasi bir harekete dnmesini mmkn grenler de, bunu imknsz addedenler de bulunmaktadr. Aslnda Hamasn 2006 seimlerinde siyasi bir parti olarak yer almas bile rgtn kuruluundan bu yana geirdii dnm gstermesi asndan nemlidir. Hamas, bu seimlere katlarak srail ile yaplan anlamalarla n grlen bir srece dhil olmay kabul etmitir. ktidarda kalmasna izin verilseydi, siyasi parti olarak hareket etmenin getirdii ykmllklerin Hamasn deiimine katksn gzlemlemek mmkn olabilirdi. Nitekim, Mays 2006da Mahkumlar Belgesi11 zerinden yrtlen Filistinli gruplar arasndaki uzlama grmelerinin neticesinde Hamas bu belgede yer alan pek ok maddeyi kabul etmitir. Her ne kadar Hamas tarafndan sraili kabul etmedikleri beyan edilse de, srail tarafndan 1967de igal edilmi olan tm topraklar zerinde bakenti Kuds olan, bamsz ve tam egemen bir devlet kurma amac vurgulanmas ve uluslararas anlamalarn kabul srailin varlnn de facto tannmas olarak yorumlanmtr.12 Ancak uzladan sadece bir gn sonra, 26 Haziranda srailli askerlerin karlmas olay ile patlak veren kriz, buradaki maddelerin hayata geirilmesine imkn vermemitir. Yaanan olaylar, bir takm skntlara ramen Hamas uzla zeminine getirmekte siyasi srecin daha etkili olduunu gstermektedir. Oysa Hamasn btn siyasi seeneklerin dna itilmesi ile birlikte Gazzeye skp kalmas, rgt daha da radikalletirmektedir. Hamasn programndan hareketle radikal sylemlerinden taviz vermeyeceini dnnler el-Fetih rneini gz ard etmektedirler. El-Fetihin sraili tanmasna ve yaplan anlamalara ramen el-Fetihin Anayasas balkl kurulu programnda eski sylem korunmaktadr. Siyonist hareket rk, smrgeci ve saldrgan13 olarak tasvir edilirken, rgtn amac Filistinin tam kurtuluunu gerekletirmek ve Siyonist ekonomik, politik, askeri ve kltrel varl sona erdirmek olarak aklanmaktadr.14 Bu syleme ramen, ayn el-Fetih bugn Filistinde siyasal yaamn iinde dnya tarafndan kabul gren legal bir aktrdr. Hamas ile el-Fetih arasndaki iktidar mcadelesi Filistini pek ok kez i savan eiine getirmitir. srail saldrlarnn olmad dnemlerde halk, el-Fetih ve Hamasa bal silahl glerin atmalar, birbirlerine uyguladklar ambargolar yznden
11. 10 Mays 2006da srail cezaevlerinde tutuklu bulunan Filistinli liderler, atmalarn nne geebilmek ve . taraflarn zerinde uzlaabilecei bir zemin oluturmak iin Mahkmlar Belgesi olarak da bilinen Milli Mutabakat Belgesini hazrladlar ve kamuoyuna sundular. Metnin altnda Mervan Barguti (el-Fetih), Abdulhalk enNete (Hamas), eyh Besam es-Sadi (slami Cihad), Abdulrahim Meluh (Filistin Kurtulu Halk Cephesi) ve Mustafa Bidarnenin (Demokratik Cephe) imzalar bulunmaktadr. 12. The full tet of the National Conciliation Document of the Palestinian Prisoners (and Revision) May 11 2006 . and June 28, 2006. http://www.mideastweb.org/prisoners_letter.htm 13. Madde 7, The Fatah Constitution, 1964 http://www.mideastweb.org/fateh.htm . 14. Madde 12, The Fatah Constitution, 1964 http://www.mideastweb.org/fateh.htm .

srail saldrlarnn olmad dnemlerde halk, el-Fetih ve Hamasa bal silahl glerin atmalar, birbirlerine uyguladklar ambargolar yznden mahrumiyet yaamaktadr.

s E TA A n A L Z

mahrumiyet yaamaktadr. Bu atmalara Filistindeki dier siyasi gruplarn eklenmesi sorunu daha da iinden klmaz hale getirmektedir. Bu nedenle sorunlarn zlmesi ve ortak bir politikann gelitirilmesi iin ncelikle Filistinin kendi iinde uzla salanmaldr.

Trkiye pek ok kez sraili knama kararlarnn altna imza atmtr. 2002de srailin Cenindeki Filistin mlteci kampna dzenledii saldr dnemin Babakan Blent Ecevit tarafndan soykrm olarak nitelendirilmitir.

III. TRKYENN GAZZE SALDIRISINA TEPKS


srailin Gazze saldrs kadar, Babakan Recep Tayyip Erdoann yapt sert aklamalar da Trkiyede tartma yaratmtr. Babakan, srailin saldrsn sadece insanlk suu olarak tanmlamakla kalmam, ayn zamanda srail Babakan Ehud Olmert ile temaslarn dondurduunu aklamtr. Erdoan bylesine sert bir aklama yapmaya iten sebeplerin banda, 22 Aralkta yani saldrdan sadece 5 gn nce, Ankaray ziyaret eden Ehud Olmertin Gazzede insani bir dram yaanmayaca konusunda vermi olduu sz yer almaktadr. Bu sz nedeniyle Babakan Erdoan Bu, Trkiyeye kar yaplm bir saygszlktr diyerek tepkisini dile getirmitir. Nitekim srailin Ankara Bykelisi Gabby Levy tarafndan yaplan aklamada da byle bir szn verildii inkr edilmemektedir. Ancak srail ynetimine gre Gazzede insani bir kriz sz konusu olmad gibi, Ankarann byle bir askeri operasyondan haberdar edilmeyi beklemesi de gereki deildir.15 Trkiyeyi zor durumda brakan bir baka neden ise Olmertin Ankara ziyareti ile saldr arasnda ok ksa bir sre olmasndan kaynaklanmaktadr. srail Gazzeye ynelik bombardmana balamadan bir gn nce Dileri Bakan Tzipi Livni acil bir toplant iin Kahireye gitti. Verilen haberlere gre Livni, Hamas saldrlarna hedef olmaya daha fazla msamaha gstermeyecekleri ynnde Msrl yetkililerle grmtr. te yandan, Livninin operasyon hakknda Msra bilgi vermek iin bu ziyareti gerekletirdii yorumlar da yaplmaktadr. Bu deerlendirmeyi yapanlar Olmertin Trkiye ziyaretine de phe ile yaklamakta ve Ankarann saldrdan haberdar edilme olasl zerinde durmaktadrlar. Btn bu sebeplere Ankarann arabulucu sfat ile srail ile Suriye arasnda grmeleri yrtmesi de eklenince, Trkiyenin iine sokulduu g durum daha aikr bir hal almaktadr. Filistinde sava varken, Trkiyenin Suriye ile srail arasnda bir bar grmesinde arabuluculuk yapmas beklenmeyeceinden, bu grmeler de askya alnm durumdadr.

10
15. Hedefimiz Hamast Siviller iin zgnz, Akam, 05 Ocak 2009. .

G A Z Z E D E K AT L A M

Trkiyeden gelen tepki karsnda srailin tutumu, Hamas ile PKK arasnda benzerlik kurmak olmutur.16 Yaplan aklamalarda srailin Gazzede Hamasa kar yrtt operasyonun Trkiyenin PKK ile mcadelesinden bir fark olmad vurgulanmaktadr. srail tarafndan daha ncede defalarca kullanlan bu savunma, son Gazze saldrsna ilikin Cumhurbakan Abdullah Gl ile gren ABD Bakan George Bush tarafndan da dile getirilmitir.17 Bu karlatrmann dayanaksz olduu ve propaganda amal yapld ortadadr. Bugn srail, Filistin topraklarnda igalcidir. Bu durum BM kararlarnca da teyid edilmektedir. Hamas srail igaline kar direnen rgtlerden biridir. 2006da Filistindeki seimlere katlm ve Filistin halknn oylar ile iktidara gelmitir. Trkiye ise uluslararas toplum ve hukuk tarafndan tannan toprak btnln, silahl bir terr rgtne kar koruma abas iindedir. Birbirinden pek ok ayr yn olan bu iki mesele arasnda kurulmaya allan benzerlik son derece zorlamadr. Babakan Erdoann tepkisini ar bulanlar, srail ile ilikilerin geleceini gz nne alarak yaplan aklamalar eletirmektedirler. Oysa bu, Trkiyenin sraile kar devletin st kademesinde dile getirdii ilk sert tepki deildir. Trk halknn Filistin konusunda tad hassasiyet her dnem d politikada da yansmasn bulmutur. srailin izlemekte olduu politikalar ve Filistin topraklarnda gerekletirdii askeri operasyonlar, hkmetler tarafndan sert ekillerde eletirilmi, Trkiye pek ok kez sraili knama kararlarnn altna imza atmtr. 2002de srailin Cenindeki Filistin mlteci kampna dzenledii saldr dnemin Babakan Blent Ecevit tarafndan soykrm olarak nitelendirilmitir. 18 srail Babakan Ehud Olmertin, btn hazrlklar tamamlanm bir askeri harektn varlna ramen, Gazzede bir saldrnn olmayaca anlamna gelen garantiler vermi olmas, iki lke arasndaki gveni zedelemitir. 19 srail ile Suriye arasnda bar grmelerini yrtt bir dnemde Trkiyenin byle zor bir durumda braklm olmas, dier lkeler gznde de itibarn zedeleyen bir durumdur. Babakan Erdoan tarafndan verilen tepkiyi, meselenin insani boyutunu da gz nne alarak bu perspektiften okumak gerekmektedir. Bununla birlikte, Trkiyenin srail ile diplomatik, askeri ve ekonomik ilikilerini tamamen kesmesini bekleyenlerin istekleri de gereki olmaktan uzaktr. Trkiyenin srail ile ilikileri koparmas, blgede bar salanmasna hibir ekilde katk salamayaca gibi srecin tamamen dna itilmesine de sebep olacaktr. ki lke arasnda iyi ilikiler ve imdiye kadar varolan gven, Trkiyeye Ortadounun pek ok
16. srail Yine Ayn Numaray Yapt: Hamas le PKK Arasnda Benzerlik Kurdu, NetHaber, 31 Aralk 2008, http:// . www.nethaber.com/Dunya/85419/Israil-yine-ayni-numarayi-yapti-Hamas-ile 17. srail: PKK Yerine Hamas Yazn, Ayn ey, Milliyet, 5 Mart 2008; Busha PKK Hatrlatmas: Biz Sivile Zarar . Vermeyiz, Hrriyet, 11 Ocak 2009. 18. Turkey accuses Israel of genocide BBC News, 4 Nisan 2002, http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/ . europe/1911609.stm 19. brahim Kaln, Is Tel Aviv Losing Ankara? Todays Zaman, 8 Ocak 2009. .

srailin Hamas ile PKK arasnda benzerlik kurma abas dayanaksz olduu gibi bunun propaganda amal yapld da ortadadr.

11

s E TA A n A L Z

kesinde ina edilecek bar iin ayrcalkl bir yer tanmtr. ABDnin srail tarafnda sahip olduu gvene blgenin geri kalannda ayn dzeyde sahip olmamas, Trkiyenin srail-Suriye grmelerinde olduu gibi arabuluculuk rol stlenebilmesi imknn yaratmtr. srail ile tm iletiim kanallarnn kapanmasna ynelik bir tavr, Trkiyenin atekese ve blgede istikrara salayaca katky da ortadan kaldracaktr. Her ne kadar son yaananlarda olduu gibi, diyalog yolunun ak olmasnn sraili ikna etmek veya ynlendirmek adna bir anlam ifade etmediini ileri srecekler olsa da, Trkiyenin her iki taraf adna da bar srecine katklarn sunabilmesinin tek yolu da bu grnmektedir. Trkiye ile srail arasndaki ilikiler sadece Ortadoudaki sorunlar balamnda dnlemez. ki lke arasndaki ilikiler zellikle 1990larn ortalarnda imzalanan pek ok askeri ve ekonomik anlama ile zirve yapmt. Bugn de bu anlamalarn pek ou devam etmektedir. Trkiyenin insani nedenlere dayanan sert tepkilerine karn, srail ile ilikilerini yrtmekte olmasnn nedenlerinden biri de bu askeri anlamalara duyulan gereksinimden kaynaklanmaktadr. Trk ordusu, ABDnin satmay kabul etmedii ya da kota uygulad pek ok silah ve askeri teknolojiyi srailden temin etmek zorunda kalmaktadr. stelik srailin PKK ile mcadelede silahlarn kullanmna ilikin Avrupadaki parlamentolarn veya Amerikan kongresinin kardklar zorluklar karmamas da anlamalarn devamn etkilemektedir. Olmertin son ziyareti srasnda yeni bir askeri anlamann imzalanm olduu da ileri srlmektedir. Nitekim, 2 Ocak 2009da srailli Elbit Systems ve Israel Aerospace Industries ortakl Trk Hava Kuvvetleri ile 141 milyon dolarlk bir anlama yaptklarn aklamlardr.20 Gazzeye srailin saldrs devam ederken aklanan anlama, Trkiyenin bar iin yrtt arabuluculuk faaliyetlerine glge drmekte ve sraile kar tepkisinin gerekliinin sorgulanmasna neden olmaktadr. Trkiye-srail ilikilerinin bir baka boyutu ise, Amerikadaki etkin Yahudi lobisinin Ermeni soykrm tasarsn kabulne karn imdiye kadar Trkiyeye verdii destektir. Seim kampanyas boyunca Ermeniler tarafndan desteklenen ve soykrm iddialarn tanyacana dair beyan ve taahhtlerde bulunan Barack Obamann 20 Ocakta grevi devralacak olmas Trkiyenin bu konudaki endielerini artrmaktadr. Seimlerin sonulanmasnn ardndan Trkiye, pek ok diplomatik giriimde bulunarak Obamann d politika ekibine sz konusu tasarnn iki lke ilikilerini zedeleyeceini aktarmtr. Ancak Ermeni lobisi karsnda Trkiyenin ii ok da kolay gzkmemektedir. Trkiyenin tezlerini destekleyen Yahudi lobisinin saf deitirmesi ise sonucu dorudan etkileyecektir.
12
20. Elbit Systems And IAI To Supply Turkey Combined Airborne Imagery Intelligence Systems, Miltech, Spacewar, . 02 Ocak 2009, http://www.spacewar.com/reports/Elbit_Systems_And_IAI_To_Supply_Turkey_Combined_Airborne_Imagery_Intelligence_Systems_999.html

ortakl Trk Hava Kuvvetleri ile 141 milyon dolarlk bir anlama yaptklarn aklamlardr.

Israel Aerospace Industries

2 Ocak 2009da srailli Elbit Systems ve

G A Z Z E D E K AT L A M

Trkiyenin tutumu, sorunun aktrlerinden birini dlamak deil Ortadouda barn salanmas iin zm aray iinde olmaktr. Gazzede saldrlarn balamasnn ardndan atekesi salamak iin balatlan ilk diplomatik inisiyatifin Trkiye tarafndan yrtlyor olduu gerei unutulmamaldr. Babakan Erdoann kt Ortadou turunun en nemli sonucu, ortaya konan iki aamal plan deildir. nce atekes, sonra Filistinli gruplar arasnda uzla olarak zetlenebilecek bu plan hayata geirmek son derece zordur. Sadece Ortadou gezisi kapsamnda yer alan Suriye, Msr, rdn, Suudi Arabistan arasnda bile zme ilikin fikir birliini salamak ksa vadede kolay olmayacaktr. Blge lkelerinin Filistinde insanlar lrken, hzl bir ekilde uzlamas g gzkmektedir. Nitekim srailin kara harektn balatm olmas da bunu teyid etmektedir. Ancak, byle bir gezinin gerekletirebiliyor olmas, Trkiyenin son yllarda blge lkeleri ile ilikilerde oluturduu gl altyapy kullanmas bakmndan nem tamaktadr. Bu ksa gezinin en anlaml adm, Babakan Badanman Ahmet Davutolunun Suriyede Halid Meal ile yapt grmelerdir. Ankarann bu noktada yapaca katk, Hamas daha pragmatik hareket etmeye sevk etmek ve Filistinli gruplar arasnda uzlay temin etmek olacaktr. Ankara Hamas ile ilikilerinden zm retebilir. BM Filistin Gzlemcilii grevini srdrmekte olan Prof.Dr. Richard Falkn 2006ta Hamas-Ankara grmelerine atfla syledii gibi Trkiyenin bu giriimlerinden istifade edilebilseydi, Gazze halknn refah ve srailin gvenlii ok daha iyi durumda olabilirdi ve Hamasn istekli olduu uzun sreli atekes hayata geirilebilirdi.21 Bugn Trkiye ayn ortam yeniden yaratma abas iindedir. Trkiyenin bu konudaki gcn snrl grenlere ramen srdrlen giriim, dnya tarafndan dikkatle izlenmektedir. Kahirede toplanan Arap Birliinin krizi sonlandrmak iin Trkiyenin diplomatik giriimlerine destek verdiini aklamas, Trkiyenin diplomatik katksna duyulan inanc yanstmas bakmndan son derece nemlidir. Ahmet Davutolunun Halid Meal ile amda yapt ikinci grmenin ardndan Fransa Cumhurbakan Sarkozynin meselenin zmne ilikin Trkiyeden yardm talep etmesi de bunu teyit etmektedir.22 Nitekim Gazzeye yerletirilecek uluslararas gc kurma grevi iin de Trkiyenin ad gemektedir. Bu, blge lkeleri gznde Trkiyenin deien imajnn bir gstergesidir. Son krizde Trkiyenin izledii politikaya ilikin Arap basnnda kan haberlerde Ankarann abalarndan vgyle bahsedilmektedir. Babakan Erdoann ok ynl bir d politika benimsedii ve ABDden ve AB lkelerinden tepki almak
21. Richard Falk Gazze felaketini anlamak iin (2), Zaman, 6 Ocak 2009. . 22. Erdoan ve Sarkozy Gazzede mutabk kald, CNNTrk, 7 Ocak 2009. .

Trkiyenin bu konudaki gcn snrl grenlere ramen srdrlen giriim, dnya tarafndan dikkatle izlenmektedir. Fransa Cumhurbakan Sarkozynin meselenin zmne ilikin Trkiyeden yardm talep etmesi de bunu teyit etmektedir.

13

s E TA A n A L Z

pahasna blge ile ilikileri dzeltmek iin uzun sredir urat dile getirilmektedir.23 El-Cezirenin nemli kalemlerinden Fehmi Hveydi yazsnda Trkiyenin, taraf olduklarn gzlerden saklayan ve aray dzeltmekten ziyade berbat eden dier arabuluculardan daha nezih ve drst olacana inanyorum satrlarna yer vermitir.24 Gazze meselesinde izlenen aktif diplomasi, Trkiyenin yeni d politika vizyonunun ve son yllarda blge lkeleri ile gelitirilen ilikilerin getirdii bir zgvenin uzantsdr. Trkiye, sadece Ortadouda deil Balkanlardan Kafkasyaya, Afrikadan Uzakdouya uzanan bir corafyada youn diplomatik faaliyetler yrtmektedir. Son yllarda, komu blge ve lkelerde istikrar ve barn salanmas iin proaktif bir d politika izlenmektedir.25 Gazze konusunda gsterilen gayreti bu btnlkten kopartarak iktidarn slami ilikilerini kullanmas olarak yorumlamak, d politika oluturma srecinde devletin dier aktrlerini de grmezden gelmektir. 30 Aralk tarihinde MGKda alnan kararda olaylardan duyulan derin endienin ifade edilmesinin yannda, askeri harektn derhal durdurulmas, atmalarn sona erdirilmesi, diplomasiye imkn tannmas, Gazzedeki halka insani yardmlarn gvenli ekilde ulatrlmasnn salanmas ve Filistinliler arasnda bir an nce uzlamaya varlmas arsnda bulunulmutur.26 MGK bildirisi izlenen politikay yanstmakta ve devletin en st dzeyinde bu konudaki mutabakat gstermektedir. sraile kar gsterilen tepkiyi Trkiyenin Bat dnyasna kar kendine yeni bir taraf semesi olarak yorumlamak, Trk d politikasn tek eksenli okuma alkanlnn bir sonucudur. srail ile Trkiye arasnda 1996da imzalanan Askeri birlii Anlamas ile artan yaknlk zaten sorunlu olan Ortadou lkeleri ile ilikilerin iyice bozulmasna yol amt. Bu, Trkiye asndan sadece ekonomik ve kltrel nedenlerle deil, gvenlik ve istikrar asndan da zlmesi gereken bir sorundu. Bugn Trkiyenin srail ile ilikilerin zayflamas pahasna blgede aktif bir politika izlemesi, taraflardan biri ile ilikilerini koparaca anlamna gelmemektedir. Ankarann dengeyi gzeterek, sorunun btn aktrlerini sre iinde tutabilecek ilikilerini kullanmas zm alternatiflerini artracaktr. Gsterilen sert tepkinin, kat ve sonuca varmayacak politikalar yerine, ok kanaldan yrtlen etkin diplomatik giriimlerle btnletirilme abas bu nedenle nemlidir.

Gazze meselesinde izlenen aktif diplomasi, Trkiyenin yeni d politika vizyonunun ve son yllarda blge lkeleri ile gelitirilen ilikilerin getirdii bir zgvenin uzantsdr.

14

23. Erdogans multi-pronged foreign policy Special to Gulf News, 06 Ocak 2009; Gazze trajedisinde Trkiyenin . beklenen rol, Al Watan, 31 Aralk 2008. http://www.alwatan.com.sa/news/alwatanop2. asp?id=4179&issueno=3015 24. Fehmi Hveydi Fehmi Hveydi yazyor: Fitne zamannda, Al Jazeera, 06 Ocak 2009. http://www.aljazeera.net/ . NR/eeres/4574FA91-9BC1-4CB3-B66D-24D239C0C2F2.htm 25. Ahmet Davutolu, Turkeys New Policy Vision: An Assessment of 2007, Insight Turkey, Vol.10, No.1 (2008), . ss.77-97 26. 30 Aralk 2008 tarihli MGK Toplants Basn Bildirisi, http://www.mgk.gov.tr/Turkce/ basinbildiri2008/30aralik2008.html

G A Z Z E D E K AT L A M

IV. ULUSLARARASI HUKUKUN HLAL VE SRALN LED SAVA SULARI


Atekesin salanmamas nedeniyle Gazzede durum her geen gn daha vahim bir hal almaktadr. l ve yaral says her gn artmakta ve Gazze yaanmaz bir hale gelmektedir. srail ynetimi tarafndan yalanlanmasna karn, srail Ordusunun Gazzede konvansiyonel olmayan yeni silahlar denediine dair ciddi bulgular mevcuttur. Yeni Silahlar Aratrma Komitesi (New Weapons Research Committee) basna yapt aklamada, 2006da Lbnandakine benzer ekilde srailin Gazzede, beyaz fosfor, youn ar metal patlayc (DIME), termobarik bombalar, misket bombas ve uranyum mhimmat kullandn ve sivil halk zerinde yeni silahlar denendiini duyurmutur. Komite ellerinde bulgular destekleyen doktor raporlar ve tank ifadeleri olduunu belirtmektedir.27 Norve Yardm Komitesi tarafndan blgeye gnderilen doktorlarn dnte yaptklar aklamalar da benzer yndedir. Norveli doktorlar, Gazze halk zerinde ar metal ieren patlayclar kullanldn ve yeni silahlar denendiine ilikin ciddi pheler tadklarn aklamlardr.28

srailin sivil halk zerinde kimyasal silahlar denemesi bal bana bir sava suudur.29 Fakat Gazzedeki savata yaanan ihlaller bununla snrl deildir. srail Ordusu Gazzeye dzenledii askeri operasyon srasnda uluslararas insani hukuka ve insan haklar szlemelerine aykr hareket etmitir.30 1949 tarihli Drdnc Cenevre Szlemesinin ve bu szlemeye kaynaklk eden 1907 Lahey Szlemesinin maddeleri srekli ihlal edilmitir. srailin igal edilmi Filistin topraklarndaki ykmllkleri, sz konusu Drdnc Cenevre Szlemesi ile dzenlenmitir. Buna gre, igal blgesinde yaayan Filistinli sakinler korunan kiilerdir ve szleme uyarnca kasten ldrlemez, ikence yaplamaz, rehin olarak alnamaz veya aalayc veya kk drc muameleye maruz braklamazlar. Yarallar ve savunma durumunda olmayan kiilerin ldrlmesi Lahey ve Cenevre szlemelerince yasaklanmtr.31 nsani ve tbbi yardm engellenemez32 ve igalci devlet, hastaneleri ve hastane personelini korumakla mkelleftir.33 Yine ayn szlemeler uyarnca halka gerekli olan iae maddeleriyle tbbi malzemeleri elden geldiince temin edilmesi gerekmektedir.34 Kollektif
27. Israel is eperimenting new non conventional weapons in Gaza, New Weapons Research Committee (NWRC) . Pres Release, 9 Ocak 2009. http://newweapons.org/?q=node/84 28. Israel using Gaza as test laboratory for new weapon: medics, Miltech, Spacewar, 12 Ocak 2009, http://www. . spacewar.com/reports/Israel_using_Gaza_as_test_laboratory_for_new_weapon_medics_999.html 29. Richard Falk, Israels war crimes, The Nation, 28 Aralk 2009. . 30. srailin taraf olduu insan haklar szlemelerinin tam listesi iin baknz http://www.mfa.gov.il/mfa/ . mfaarchive/1990_1999/1999/1/international+conventions+on+human+rights.htm> 31. Lahey szlemesi madde 23, Cenevre szlemesi madde 27. . 32. Cenevre Szlemesi madde 16 ve madde 56. . 33. Cenevre Szlemesi madde 18 ve madde 20. . 34. Cenevre Szlemesi madde 23 ve madde 55. .

srail Ordusunun Gazzede konvansiyonel olmayan yeni silahlar denediine dair ciddi bulgular mevcuttur. Yeni Silahlar Aratrma Komitesi, srailin Gazzede kimyasal silah kullandn ve sivil halk zerinde yeni silahlar denendiini duyurmutur.

15

s E TA A n A L Z

cezalar, yama, zararla mukabele yasaklanmtr. Savunmasz ehirlere, kasabalara, konutlara veya binalara saldrlmaz ve bombalanmaz.35 Gazzedeki sava srasnda sadece Cenevre Szlemesinin bu maddeleri ihlal edilmemektedir. Szlemenin 147. maddesinde tanmland ekilde ar ihlaller in varl da sz konusudur. Szleme, biyolojik silahlarn kullanlmasn, gayri insani muamele, kasten azap ve keyfi lde mal tahribatn ar ihlaller arasnda saymaktadr. srail Ordusunun Gazzedeki eylemleri ayn zamanda insanla kar su kapsamna

srailin sivil halk zerinde kimyasal silahlar denemesi bal bana bir sava suudur. Gazzedeki savata yaanan ihlaller bununla da snrl deildir. srail Ordusu uluslararas insani hukuka ve insan haklar szlemelerine aykr hareket etmitir.

girmektedir. Uluslararas Ceza Divan Roma Stats Madde 7 Bir sivil halka kar genel veya sistematik bir biimde giriilen saldrlara bal ve bu saldrlarn bilincinde olarak ilenen (aadaki) fiiller insanlk suudur tanmna yer vermektedir. Adam ldrme, toplu yok etme, ikence, siyasi, rk, ulusal, etnik, kltrel, dinsel ya da cinsel sebeplerle ya da uluslararas hukukta kabul edilemez olarak benimsenen evrensel baka ltlere bal olarak herhangi bir gruba veya belirlenebilir bir toplulua zulmetmek ve fiziki btnle ya da fizik ya da ruh salna ar kayplara ya da byk aclara bilinli olarak sebep olacak dier insanlk d eylemler insanla kar su kapsam iinde yer almaktadr. srailin daha nce Filistin halknn yaad blgelerde dzenledii operasyonlarda da sz konusu szlemeleri ihlal ettii, Uluslararas Af rgt, nsan Haklar zleme rgt (Human Rights Watch) raporlarnda yer almtr.36 Buna karn sraile imdiye kadar bu konuda her hangi bir yaptrm uygulanmamtr. Bu durum, yeni hukuk ihlallerinin de nn amaktadr.

16

35. Lahey Szlemesi madde 25, Cenevre Szlemesi madde 33 ve madde 53. . 36. Bir rnek olarak, srailin Cenin Kampna 3 Nisan 2002 tarihinde dzenledii askeri operasyon sonrasnda sz . konusu rgtler tarafndan hazrlanan raporlara baklabilir. Human Rights Watch Report: Israel, The Occupied West BankAnd Gaza Strip, And The Palestinian Authority Territores, Jenin: IDF Military Operations, Cilt 14, No. 3 (E),Mays 2002; Amnesty International USA Report: Israel and the Occupied Territories Shielded from Scrutiny: IDF violations in Jenin and Nablus, Indeks No MDE 15/143/2002, 3 Kasm 2002.

G A Z Z E D E K AT L A M

V. SONU VE NERLER
Atekesin salanmas iin abalar devam ederken, bu sre iinde Trkiyenin rol daha belirgin bir hal almaya balamtr. Trkiye, sorunun zmne, atekesin salanmasndan, blgeye yardmlarn gnderilmesine kadar farkl boyutlarda katk salayabilir. 1. srail-Filistin sorunu ok aamal, pek ok aktrn meseleye mdahil olduu ve kalc zme ulamann ksa vadede zor olduu bir sorundur. Ancak sorunun pek ok paradan olumas Trkiyeye farkl seviyelerde katk salayabilme imkn tanmakta, bu da kalc bir zme ulamann yolunu amaktadr. Nitekim Fransa ve Msrn atekes giriiminin destek bulmasnda Trkiyenin gstermi olduu aba yadsnamaz. 2. Trkiyenin bar iin arabuluculuk yapt bir dnemde srailin Gazzeye ynelik bir saldr balatmas ve yaplan aklamalar taraflar aras gveni zedelemitir. ki lke arasndaki ilikilerin normallemesi Trkiyenin bar srecine salayaca katky artracaktr. srailin izleyecei politika bu konuda belirleyici olacaktr. 3. Trkiye srail-Suriye grmelerindeki tutumunda, Hamas ile temaslarnda blgede barl bir zmden yana olduunu ispatlamtr. ABDnin gvenilirliine ilikin pek ok blge lkesinin tad phe, rann Arap dnyas ile skntl ilikileri, Msrn Hamasa kar ekincesi diplomatik bir boluk yaratmaktadr. Bu boluk doru kullanld takdirde Trkiyeye srecin vazgeilmez bir aktr olma imkn yaratabilir. Ancak bu ayn zamanda ar bir sorumluluk da getirmektedir. Bu nedenle Trkiyenin ani kararla deil, uzun vadeli politikalar oluturarak, temkinli hareket etmesi gerekmektedir. 4. Trkiyenin BM Gvenlik Konseyi yelii, yaptrm gcnn snrlarna ramen Trkiyeye aktif bir politika izlemede, izledii politikay duyurmada ve kamuoyu oluturmada nemli bir frsat yaratmaktadr. Trkiye, bu kanal kullanarak Filistin sorununu dnya kamuoyunun gndeminde tutabilir. 5. ABnin yapt aklamalar ve yaanan son olaylarda pasif kalmas kabul edilemez. Grcistan olaylarnda gsterilen tepkinin sorunun hzla zmnde ne kadar etkilii olduu ortadr. AB, zme dhil olmal ve sraile kar yaptrm gcn kullanmaldr. Trkiye AByi harekete geirmek iin giriimlerde bulunmaldr.
17

s E TA A n A L Z

6. Atekesin salanmasnn ardndan blgede kalc bir istikrarn salanabilmesi iin Filistinde gruplar aras uzlay salamak son derece nemlidir. ki aamal planda ngrld gibi Trkiye Filistin iinde birliin salanmasnda da aktif olarak rol almaldr. 7. Hamasn yeniden siyasi srece dhil edilmesi iin gerekli admlar atlmaldr. Uzlann salanmas kadar bunun yrtlmesi de nem tamaktadr. Filistinde 2006da glkle kurulan Ulusal Birlik Hkmetinin dalmasnn en byk nedenlerinden biri srailin, ABD ve AB yelerinin hkmetin Hamasl yeleri ile grmeyi kabul etmemeleri ve el-Fetih zerinden ilikileri yrtmeleridir. Yaplan uzlann kalc olmas iin dnya tarafndan verilen destek kadar, Filistinin iindeki gruplarn bu uzlaya uygun ekilde birlik iinde hareket etmesi gerekmektedir. 8. Gazzeye yaplan saldr srasnda sadece pek ok Filistinli sivil hayatn kaybetmemi, Gazze geriye kalanlar iin yaanlmaz bir hale gelmitir. Trkiye, Gazzenin yeniden ina faaliyetinde yer almann yan sra, burada halkn rehabilitasyonu iin de gayret sarfetmelidir. Bunun iin hastane ve rehabilitasyon merkezleri ina edilmeli, Trkiyeden gnll doktorlarn burada hizmet vermesi salanmaldr. Belirli sayda Filistinli rencinin niversite eitimi iin Trkiyeye davet edilmesi ve bu rencilere burs verilmesi iki toplum arasndaki ilikileri glendirecektir.

18

27 Aralk 2008de srailin Gazzeyi bombalamaya balamas ile birlikte gzler bir kere daha Filistin topraklarna evrildi. Saldrlarda bugne kadar 1000den fazla Filistinli ld ve 4000den fazlas yaraland. Yaplan arlara karn, ABDnin atekes iin giriimde bulunmamas ve srailin operasyonu genileterek srdrmesi Gazzedeki durumu daha da vahimletirmektedir. srailin Hamas ile hesab, vatandalarnn can gvenliini temin etmeye alan bir devletin masumiyeti ile rtemeyecek kadar derindir. Gazzeyi vurma kararnn ardnda Hamas iktidardan uzak tutma abas kadar sraildeki yaklaan seimleri kazanma hesaplar yatmaktadr. Trkiye ilk andan itibaren saldrya kar tepkisini aka ortaya koymu ve Babakan Recep Tayyip Erdoan kt Ortadou turunda blge lkeleri ile grmelerde bulunarak zm aray iine girmitir. Trkiyenin bu konudaki gcn snrl grenlere ramen srdrlen giriim, dnya tarafndan dikkatle izlenmektedir. Ankarann sorunun btn aktrlerini sre iinde tutabilecek ilikilerini kullanmas zm alternatiflerini artracaktr. Elinizdeki analizde, srailin Gazzeye dzenledii saldr ardndaki nedenler ve el-Fetih ile Hamas arasndaki iktidar mcadelesinin soruna yansmalar deerlendirilmektedir. Trk d politikas asndan sorunun ele alnd son blmde ayn zamanda Trkiyenin yapabilecei katklar zerinde durulmaktadr.

Selin M. Blme, Hacettepe niversitesi Kamu Ynetimi blmnden mezun oldu. Yksek lisansn ayn niversitenin Uluslararas likiler Blmnde Israel Foreign Policy Under Netanyahu, 1996-1999 balkl tez ile tamamlad. Halen Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinde ABDnin s Politikas ve Trkiye: Kuruluundan Bugne ncirlik ss balkl tez zerinde doktora almalarn srdrmektedir.

w w w.setav.org

You might also like