Kutbu'l-Ârifîn, Gavsu'l-Vâsilîn AHMED AMİŞ EF

Kutbul-rifn, Gavsul-Vsiln Mrid-i Kmil El-Hc
AHMED AM EFEND
Kaddesellh srrahul azz
(1807 - 20 aban 1338-9 Mays 1920)
Hazrlayan
hramczde Hac smail Hakk ALTUNTA
ISBN: 978-9944-355-16-2
ismailhakkialtuntas@gmail.com http://ismailhakkialtuntas.com Dizgi Kapak Bask- Cilt : H. smail Hakk Altunta : Haluk kranolu : Gzde Matbaaclk
06.01.2012
steme Adresi: Gzde Matbaaclk Mcellit & Reklam Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. ti Tel: 0 212 481 81 69
Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden bana gelinceye kadar bu tecelliye kimse mazhar olup erimedi. Ben ise Rahmanirrahim Tecellisine mazharm. Benden er beklemeyiniz. Ahmed Am Efendi Kaddesellh srrahul azz
NDEKLER
EL- HC AHMED AM EFEND .........................11 AM KELMES ZERNE...................................44 A. AM EFENDNN ECERES.........................48 HSEYN VASSF ANLATIMIYLA ....................50 EVRANOSZDE ANLATIMIYLA ........................53 CARL VETTN HATIRATINDA ..........................65 AM EFENDNN MELML .......................73 HSEYN VASSF ANLATIMIYLA ERKEL EYH MUSTAFA EFEND .....................................79 RSLETN F-TAHKKIT-TASAVVUF ..........82 AM EFENDNN KELM-I LLERNDEN ..87 Abdulhamid Han .......................................................... 87 Adab .................................................................................. 91 Adak .................................................................................. 94 Ahlak ................................................................................. 94 Allah Tel ...................................................................... 94 Ana-Baba Hakk............................................................ 95 Besmele ........................................................................... 96 Biat .................................................................................... 96 Bor ................................................................................... 97 Buz .................................................................................. 97 Cennetlik ve Cehennemlik ....................................... 97 Cezbe ................................................................................ 98 alma ve Gayret ........................................................ 98 Deprem ............................................................................ 99 Devriye............................................................................. 99 Eb Leheb .....................................................................100
El-Hc Ahmed Am Efendi 5
Eb Tlib Aleyhisselm ...........................................100 Eb Tlib Aleyhisselm man Etmitir. ............100 Drt Halife ....................................................................109 Dnya (lk) ...................................................................112 Ekiya .............................................................................113 Evlilik..............................................................................114 Ferset ...........................................................................120 Gayb Haberler............................................................120 Hal ....................................................................................132 Havatr ...........................................................................132 Hayvanlar .....................................................................133 Hz. Hatice Kbr Aleyhisselm ............................134 Hediye ............................................................................141 Hikmet............................................................................142 Himmet ..........................................................................143 Hizmet ............................................................................144 Hsn- Zn ...................................................................145 lim ..................................................................................145 likiler ...........................................................................145 man ................................................................................151 nsn- Kmil ...............................................................151 rade ................................................................................155 sim Koyma ..................................................................161 smail Hakk Bursevi ................................................163 -Vazife .........................................................................163 Kabir Halleri ................................................................164 Kader ..............................................................................164 Kadn...............................................................................166
6 El-Hc Ahmed Am Efendi
Kar-Koca ......................................................................166 Kelime-i Tevhid ..........................................................169 Kermet .........................................................................170 Kyamet..........................................................................172 Kibir ................................................................................173 Kitap................................................................................173 Kulluk .............................................................................173 Kurn- Kerim ............................................................174 Kutsal Meknlar .........................................................177 Latife-aka ....................................................................177 Marifet............................................................................177 Mekn .............................................................................178 Melek Ve eytan .........................................................178 Mjdeler ........................................................................179 Mrid-i Kmil ............................................................179 Muhabbet (Sevgi) ......................................................181 Namaz ............................................................................184 Rabta .............................................................................185 Raslllah Sallallh Aleyhi Ve Sellem.............186 Resim ..............................................................................188 Rzk ................................................................................188 Ricl-i Gayb ..................................................................189 Rya ................................................................................189 Salk ..............................................................................190 Sava ...............................................................................190 Selam ..............................................................................199 Seyr-u Sulk.................................................................199 Sigara ..............................................................................202
Sohbet ............................................................................203 eyh aban- Veli .......................................................203 kr ..............................................................................204 lm................................................................................204 Talebe, Salik (Dervi)...............................................205 Tasarruf .........................................................................208 Tasavvuf ........................................................................215 Tevhid ............................................................................215 Vahdet-i Vcud ...........................................................220 Vef..................................................................................226 Yaratl..........................................................................226 Yemek.............................................................................227 Zalim ...............................................................................227 Zikir .................................................................................227 Rumuzlu Kelmlar ...................................................228 AHMED AM EFEND LE AHMED AVN KONUKUN SOHBETLER .....................................256 12 Zilkade 1337 (9 Austos 1919)....................257 12 Zilhicce 1337 (7 Eyll 1919) ..........................262 5 Rebilevvel 1338 (28 Kasm 1919) ...............266 9 Nisan 1336 (6 Nisan 1920) ...............................279 Raslllah Sallallh Aleyhi ve Sellem Efendimize Getirilen Salvatla Cennetteki Makamlar Neden Artar? .........................................281 Raslllah Sallallh Aleyhi ve Sellem Ve mmeti Cennete Girdiklerinde ............................282 HATIRALAR ......................................................... 289 KAYNAKA .......................................................... 352
AHMED AM EFENDNN KRONOLOJS

RUM 1222 1236 1241 1242 1259 1262 126768 MLD 1807 1821 1826 1827 14 19 20 YAI DURUM Doumu: Trnova / Bulgaristan Yank Selvi Bektai Dergh ziyareti Sbyan mektebinde Muallimlik yapmaya balyor. Kadzde mer'l Halvetiye intisab ediyor. Kuadal brahim Efendi Hacca gittii kafilede bulunduu dnlyor. Kuadal brahim Efendi Hakk'a yrd Kadzde me'l Halveti' den iczet ald Manevi iaretle Hammami Muhammed Tevfik Bosnevi ile stanbul'da grt. Rabta izni ve hilafet ald. Dnte muallimlii brakp Muhammed Tevfik Bosnevi gibi Trnovada hamamclk yapmaya balad. Osmanl-Rus - Krm Harbine tabur imm olarak katld. Kadzde mer'l Halveti Hakk'a yrd.
1844-43 37 1847 1851 40 44
1269
1852
45
1852
46
1269 1269
1853 1853
47 47
El-Hc Ahmed Am Efendi 9 1270 128283 1283 1854 48 Tekrar sbyan mektebinde muallimlik yapmaya devam ediyor. Zbeyde Hanm'dan kz Aye Hanm dnyaya geldi. Muhammed Tevfik Bosnevi Hakk'a Yrd Ahmed Ziyddn-i Gmhnev stanbuldan icazet gnderdi Yakup Han ile stanbul'da grtler Abdulhamid Han Tahta kt 93 Moskof Muharebesi 70 70 Trnova'dan stanbul'a gt Bulgarlar 13 Haziran'da Trnova'y ele geirdiler Trbedr Bekir Efendi Hakk'a yrynce Fatih Trbedar oldu. Seyyid Muhammed Nur'l Arab ile Selnik'te grt. Lokmac Tekkesi'ne devam ettiler. Fatih Trbedrlna devam etti. 1336 9 Mays 114 1920 Hakk'a yrd.
1866 1866
60
1284
1867-68 62-63 1876 63
1293 1293 1293 1293
1877 1877 1877
1878-79 72
1302
1886
80
1310
1893-94 88
Kutbul-rifn, Gavsul-Vsiln El- Hc AHMED AM EFEND

Kaddesellh srrahul azz
El-Hc Ahmed Am Efendi, Trnovaldr. Hangi tarihte domu olduu, belli deildir. Abdlziz Mecd Efendinin beyanlarna gre Ahmed Am Efendi: Tevelldm (1223) tedir, derlermi. 1 Ahmed Am Efendiye, mridi Kadzde merl Halvet: Ahmed senin tevelldn, belli deildir. dermi. Bu sz mecaz ve tasavvufdir. Byle demekle hakikati, ruh ynyle ne zaman doduun, yani mevcut olduun belli deildir, demek istediini Abdlziz Mecd Efendi izah ederlerdi. Memleketinde medrese tahsili grmtr. Ancak Ahmed Am Efendi, henz 14 yanda bir gen
Hicr 20 aban 1338 senesi (9 Mays 1336 9 Mays 1920) irtihal buyurduklar zaman 116 (?) yanda olduu da rivayet edildiine gre, bu tarihlerde mesel- 1222 (1807) de domu olduklar tahmin edilmektedir.
iken hak ve hakikat sevdas gnlne derek bir mride ulamak ister. O srada Rumelinin Sevlievo (Selvi-Servi) kasabasnda2 Yank Selvi Bekti Derghnda 3 Sadk Efendi adnda bir mft, ayn
SELV- BULGARSTAN Sevlievo: Bulgarca: ya da Selvi, Bulgaristan'n orta kesimlerinde yer alan bir ehirdir. Gabrovo iline bal 27.000 nfuslu bir yerleimdir. Bulgaristan'n en zengin ehirlerindendir. Osmanl dneminde Trkler tarafndan Selvi, Servi olarak bilinen Sevlievo, Trnova Sanca'na bal bir kaza merkezi olup 1848 nfusu 2020 kiidir. Ayn tarihte kendisine bal 35 ky bulunmaktayd ve kyleriyle beraber toplam nfusu 82.120 kiidir. 93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 yllarndaki Osmanl-Rus savanda Anadolu'ya ve Trakya'ya gen baz Sevlievo'da yaayan vatandalarmz; Trkiye'de Banarl, Bukrova (u anda ad Salamta Kasabas), Bunak (u anda ad narldere Ky) Karacaklavuz, Kak, Ferhadanl, Byk Yoncal ve Bykali kylerini kurmulardr. u anda Banarl, Salamta, Karacaklavuz, Kak, Ferhadanl ve Byk Yoncal Belediye statsnde olup Tekirda ili snrlar iindedir. 3 Bulgaristanda Trnova kasabasnda Slovide bir Bektai topluluu varm. Bana bu bilgileri veren (Mithad Bey Freari), burada bir tekke olup olmadn bilmiyor. Grce Melcan tarafnda bir Arnavut dervii Trnovada bir tekke bulunduunu ve Balkan savandan nce ykldn syle-
zamanda uyank bir mutasavvf varm. Ahmed Am Efendi, bulunduu Trnova kasabasndan Servi kasabasna gidip, bu zata intisap etmeye niyetlenir. Mft Efendi, o gnlerde ziyaretilerin okluundan kendisini grmek istiyenlere kar itizar (zr) edilmesini adamlarna tembih etmi bulunur. te mft efendi bu karar verdikten sonra 14 yanda bir gen kagelince, adamlar, verilen emre ramen, 9 saatlik bir yoldan yryerek gelmi olan ateli bir gencin gremeden dnp gitmesini muvafk grmeyerek keyfiyeti Sadk Efendiye haber verirler. Gelmesine ve grmesine msaade edilir. Gen huzuruna girince: Olum daha gensin, vaktin gelince rk temiz birisi gelip seni bulunduun yerde ird eder. diye tebir etmi, bunun zerine Ahmed Am Efendi Trnovaya dnerek o vaktin gelmesine ve rk temiz bir adamn kendisini ird etmesine intizar etmitir. Ya yirmiye geldii zaman merl Halveti Kaddesellh srrahul azz seyahat tarikiyle Trnovaya urar, onunla grr ve onu ird eder. Vakay kendi azndan naklen syleyen Abdlziz Mecd Efendi bu konu hakknda derdi ki: Ahmed Am Efendi bunu anlatrken
miti. (Von HASLUCK, Bektaliin Coraf Dalm, Geographical Distribution Of The Bektashi, TrcDzenleme: Turgut KOCA A. Nezihi ERGNSOY, stanbul 1991, s.23)
(rk temiz) cmlesindeki ( ( ) Ayn) maruf tabiriyle atlatarak sylerlerdi. Ya 20ye geldii zaman Kadzde merl Halveti Efendi seyahat tariki ile Trnovaya geldiinde onunla grr ve Ahmed Am Efendiyi irad eder.4 Mderris Ahmed Am Efendi aradn bulmu ve ona balanm. Fakat bu sefer baka bir problem kmt. Ancak derghlara ve meayha muhalefeti olan eski medrese hocas, talebesi Ahmed Am Efendiye Sen Hoca olacaksn! ilim ehlisin!. Nasl olur da gider bir eyhe balanrsn ha? Eer oraya bir daha gidersen, hakkm hell etmem sana!., deyip tutturmutur. Bunun zerine Ahmed Am Efendi, zerinde emei bulunan Hocasn daha fazla fitneye drmemek iin, dergha gitmemeye ve Kadzde mer Efendiyle grmemeye gayret gsterirmi. Btn gayretlerine ramen, bir gn naslsa arda karlamlar. Kadzde mer Efendi: Ahmed, biz senin cierine kancay taktk! Nereye gidersen git, delik Allahtan tarafa!.. Nereye ynelirsen ynel, btn ynler Allaha demi. Bir zaman sonra, Yank Selvi Derghnn eyhi Sadk Efendi, son demlerinde, dervilerini toplayarak: Bizden sonra, bizim yerimize, sizin banza
(SAYAR, 1994), s.314
bir eyh gelecek amma... Onun gelmesi biraz uzayacak! Yeni eyhiniz gelinceye kadar Ahmed Am Efendi vekildir, o idre edecek sizi!demi. Ondan sonra, Sadk Efendi Hakka yrynce, ite o Yank Selvi Bektai Derghnda veklet ettii gnlerde, Ahmed Am Efendi, derghn meydancsna: Biz geldik burada vekleten de olsa eyhlik yapyoruz ama, canlar ne diyorlar bizim iin? diye sormu. Meydanc: ok slah (ok iyi, ok gzel, ok derli topluadam) amma, ok namaz kldryor diyorlar!, demi. Bu arada Ahmed Am Efendi, Trnovada iken sert bir hoca olarak tannmtr. dare ettii messese Amin Mektebi diye hret bulmutur. Ami Efendi son derece edid bir insan olduu iin kendisiyle geinmek olduka zordur. O kadar ki Ahmed Am Efendi hiddetlendii zaman dvd talebesinin zerinde sopa kracak kadar ileri giderdi. stanbula vki olan o byk gten sonra yllar tesinden Trnovadaki sbyan mektebindeki hocaln hatrlayan Ahmed Am Efendi tatl tatl gler ve: Ben kimi dvdmse okudu, adam oldu. Yalnz bir talebem vard. ok zayft. Onu dvmeye kyamazdm. Ne var ki herkes okudu, bir tek o okuyamad Ancak insanlar ocuklarnn eitimi iin sbyan mektebinde dersleri sert bir hoca olarak tannan
Ahmed Am Efendi vermekten ekinmezlerdi. 5
Ahmed Am Efendiden okuyan birok kimseler, sonralar mhim memuriyetler igal etmiler, ayn zamanda tahsillerini ilerletmiler, ilimde, bilhassa din ve tasavvuf sahasnda da eserler brakmlardr. Bazlar unlardr. a smail Fenni Bey: 1271 (1855) de Trnovada dodu. Daha Trnovada iken maliye hizmetine girmi, 93 harbinden sonra stanbula gelerek divan muhasebatta almtr. En son memuriyeti Dhiliye Nezareti muhasebeciliidir. Arap, Fars, ngiliz ve Fransz dillerini ok iyi renmitir. Mufassal hal tercmesiyle 13 ciltten ibaret olan eserleri Son Asr Trk airlerinde gsterilmitir. Bu eserlerin ancak bei baslmtr. Resm meslei olan maliyecilikten baka edebiyatta, diyanette ve bilhassa felsefe ile tasavvufta, hatt musikide ihtisas peyda ettii yazm olduu eserlerden anlalmaktadr. b Mustafa Enver Bey: Medrese tahsili grm, lisan mektebine girerek franszca renmi, posta ve telgraf memuriyetine intisap ederek muhaberat mdrlne kadar km ve 1325 (1909) de lmtr. Profesr Doktor A. Sheyl nver, bu zatn oludur. Ahmed Am Efendinin ynlendirmesi ile hazrlad eserleri unlardr: 1-Hikem-i Ataiyye tercmesi. (Atullah skenderaninin 310 hikemi ve felsefi sznn tercmesidir.)
2- Mizan- Hakikat (bni Kemalin bu addaki eserinin tercmesidir) 3-Tedbirat- lhiye: Muhyiddn Arabnin bu addaki eserinin yalnz sekizinci babnn tercmesidir. Kitabn bu ksm eri ve hikemi ferasetten bahseder. air Hakan, Hilliyesinde bu bahisten istifade ederek o gzel beyitleri sylemitir. Mtercim; eserinde. Hakaninin beyitlerini Muhyiddn Arabnin szleriyle karlatrmtr. 4- Hacc- sri ve manevi; 5-Mcmerat-i nabigatzzbyan tercmesi: (Manzumdur ve 61 beyitten ibarettir.) 6-Kalb ve ruh (hya-l-ulmdan tercmedir.) 7-Levayih tercmesi (Eser Molla Caminindir); 8-Hidaye tercmesi (Esirddin Epherinin Hidaye adl kitabnn sonunun tercmesiyle birlikte erhidir.); 9-Fen Fil-mahede tercmesi (Eser Muhyiddn Arabnindir); 10-Hilyetl-ebdal tercmesi (Eser Muhyiddn Arabnindir.) Mtercimin yalnz bu eseri 1326 (1910) da baslmtr. Btn eserleri olunun hususi ktphanesindedir. Deerli ve faziletli olu, babasnn birok din eserleri ihtiva eden ktphanesini Bayaztteki inklp ktphanesine vakfetmitir. (SAYAR, 1994), s.43 Bu ksmda Mustafa Enver Beyiin arkada Bayezid Ktphanesi Mdr smail Saib [Sencer] Efendininde (d. 31 Ocak 1873te - . 22 Mart 1940) Ahmed Am Efendininde talebesi olduunu hatrlayalm.
Bugn Beyazt Devlet Ktphanesi olarak hizmet veren Ktphane-i Umumi Osmanide ktphaneci ve idareci olarak 43 yl hizmet etmi, srad hafzas ile tannm bir kimsedir. Kitap toplayclarnn, aratrmaclarn, nl arkiyatclarn ve sahaflarn uzun seneler badanman olmutur. "Ayakl Ktphane, Fihrist-i Ulm, Canl bir biblorafya ve an Cahz gibi sfatlarla anlrd. 31 Ocak 1873de Erzurumda dnyaya geldi. Kk yata stanbula gitti. Kocamustafapaa Asker Rtiyesini bitirdikten sonra Fatih ve Sleymaniye Camiinde renim grd. renimi devam ederken Maarif Nezaretinin at bir snavla Bayezid Umum Ktphanesine (bugnk Beyazt Devlet Ktphanesi) ikinci mdr tayin edildi. Birinci mdr Hoca Tahsin Efendinin vefatndan sonra 1896da birinci mdr olarak tayin edildi. Arap Edebiyat konusunda bir uzman olan smail Saib, Farsa, Franszca, Almanca, talyanca, Latince de bilirdi. Bilgisini arttrmak amacyla Tp, Eczaclk ve Hukuk eitimi almt. Ktphanedeki grevinin yan sra eitli medreselerde Arap edebiyat ve Arapa reten smail Saib Efendi, 1921de stanbul Darlfnunu Edebiyat Medresesi Edebiyat- Arabiyye (Arap Edebiyat) derslerine mderris olarak atand. Bu grevi apka Kanununun kt 1925e kadar srdrd. Kanunun kmasndan sonra prensiplerinden dn vermemek adna derslerine son verdi ve Beyazt
Ktphanesine ekildi Eski melliflerin yazlarn tanmada, yazma eserlerin bozuk blmlerini okumada, grd bir yaznn hangi yzyla ve hatta hangi hattata ait olduunu tahmin etmede stn bir kabiliyeti vard. Bu zellikleri ile aratrmaclara ok byk yardm dokunuyordu. eitli konularda geni bir bilgi birikimi olmasna ramen hayat boyunca eser vermek yerine aratrmac ve okuyuculara yol gstermeyi tercih etti[. Ne var ki baz eserlerin onun tarafndan dikte ettii rivayet edilir. Bu eserler arasnda smail Hakk Uzunarl'nn "Osmanl Tarihi" ve Bursal Mehmet Tahir Bey'in ciltlik "Osmanl Mellifleri" vardr. Kitaplar farelerden korumak iin ktphanede ok sayda kedi beslemesi ve kedilere dknl ile tannrd. 1939 ylnda ktphanedeki grevinden emekli oldu. 22 Mart 1940 tarihinde stanbulda hayatn kaybetti. Zengin ahsi ktphanesi vasiyeti gerei Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesine balanmtr. c-Hasan Rza Efendi: Hattat Hasan Rza Efendi (1848-1920) 1849 da skdar da dnyaya geldi. Babas Trnova posta mdr Ahmed Nazr Efendi, posta ve telgraf memuru bulunduu srada Ahmed Am Efendiden okumutur. Sonra stanbula gelerek medrese tahsili grm, yaz meketmitir. Son devrin en mehur hattatlarndandr. Ayn zamanda mzehhiptir. Muzikai hmayunda vazife almtr.
smail
Fenn
Beyinde
yetitii
Kadzde
Orada imamlk ve yaz muallimlii yapmtr. Hat yazsn nceleri Yahya Hilmi Efendi den rendi ve Hattat evki Bey ile Muzka- Hmayun da renerek icazetini ald. Ta'lik yazy Hattat Sami Efendi'den renmitir. Hattat efik sayesinde Kazasker Mustafa zzet Efendiden olduka istifade etmitir. Muzka- Hmayn de hat retmenliine tayin edildi. 1914 ylnda alan Medreset'l Hattatin de; sls, nesih ve reyhani hocas oldu. Sls ve Nesih' te ok yetenekli olduundan, Hafz Osmandan sonra en deerli hattat saylr. 19 Kur'an- Kerim yazmtr. Yazlarnn gzellii, ak ve okunakl olduu iin daima tercih edilmitir. Sultan Read' n istei zerine 8 ciltlik Buhari-i erif, en nemli eserlerinden saylr. 1920 de vefat zerine Rumeli Hisar mezarlna defnedilmitir. Hattat Halim zyazc' nn da hocasdr. Medresetl- hattatinde de sls ve nesih gsterirdi. Musikiye de in olduunda pde edilemez. szne istisna tekil edenlerdendir. nk mam Gazalnin Kitabl kef vettebyin f gurril halk-i Ecmen adndaki eserini tercme etmitir. Eserin asl ile metninin gzel yazsiyle biricik nshasn, Profesr Doktor Sheyl nverin husus ktphanesindedir. Edebiyata da intisab vardr. Sfiyane manzumeleri ihtiva eden divan, olu lise edebiyat muallimlerinden Sreya Beydedir. 2 Mart 1335 (1919) da Hakka yrmtr.
merl Halveti hakknda u malumatlar anlatmtr. Halk arasnda eyh mer Efendi diye bilinirdi. Trnovann Bulgar mahallesinde, ehrin fatihlerinden Kavak Baba adna vaktiyle yaplm, fakat zamanla mahv- mnderis olmu olan tekkeyi ihya ve ina ettirerek Halveti tarikatini orada nere balamtr. Tekkenin evkaf ise olduka zengindi.6 eyh merl Halvet, Trnovada az zamanda feyizli bir muhit vcuda, getirerek birok irda ve tenvire kabiliyetli ve hakikate mtak kimseleri bana toplad gibi Hristiyanlarla Musevilerden bir hayli kimsenin slm dinine girmelerine de sebep olmutur. smail Fenn Bey bunlarn birounun adn saymakta, hatt kendi arabaclarnn da o mhtedilerden biri olduunu sylemektedir.
Trnovada kinci Bulgar arlndan kitabeler tayan ve Osmanl dneminde Kavak Baba Zaviyesi Camisine (Tekye Camisi) dntrlen Sv. etirideset Menitsi (Krk ehitler) Kilisesi (1230) Ruslarn ehri igalinden sonra tekrar kiliseye evrildi. (Bulgaristanda Osmanl Maddi Kltr Mirasnn Tasfiyesi (1878-1908) Elimination of the Ottoman Material Cultural Heritage in Bulgaria (18781908) Akn KOYUNCU) Bu makale eitli ilave ve deiikliklerle yazarn Prof. Dr. Bahaeddin Yediyldz danmanlnda hazrlad Kalkanlarda Dnm, Milli Devletler ve Osmanl Mirasnn Tasfiyesi: Bulgaristan rnei,(1878-1913) balkl doktora tezinden retilmitir. (Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Aralk 2005)
Yine bunlar arasnda Marko denilen biri varm. Memleket hekimi olan bu adam; Bulgarlarn o komitecilik ve azgnlk devrinde bile mslmanlara iyi muamele, hatt iyi hizmet edermi. Halk; bu trl kimselere, gizli din tar, der. Markonun bu hizmeti eyh merl Halvet Efendinin de gznden kamam olacak ki bir gn Mridi Ahmed Am Efendiye: Ahmed, der, Marko hastalanm. Git, benim adma onu ziyaret et, halini, hatrn sor ve u pusulay kendisine ver. diyerek gnderir. Ahmed Am Efendi; bu emir zerine gidip Markoyu ziyaret eder ve eyhin selmn ve afiyet temennisini syledikten sonra pusulay da verir. Marko, derhal pusulay aar ve iinde kelime-i ahadet yazl olduunu grnce: Biz ona oktan inandk ve iman getirdik! 7 diyerek, bir hafta sonra da lr. lmn haber alan eyh merl Halvet Efendi, yine mridi Ahmed Am Efendiyi ararak: Marko lm, git, benim tarafmdan cenazesinde bulun! buyururlar. Bu emir zerine Ahmed Am Efendi de gidip cenaze merasimine itirk eder. Fakat Trnova gibi bir slm muhitinde ba sarkl bir mektep hocasnn, bilhassa papazlarla birlikte bir Hristiyan cenazesinde bulunuunun mslmanlar tarafndan iyi karlanmyaca da bildiinden ce-
Bu yaplan hareket imann ibraz iin iki ahit getirilmesi hikmetini gsterir.
nazeyi bir mddet uzaktan takip eder, ayn zamanda eyhinin emirlerini harfiyen yerine getirmek arzusu da kendisini bilfiil merasime itirake ve Markonun tabutunu bir ka adm olsun tamaa zorladndan kiliseye yaklald bir srada yanndaki bir papaza lmi ok iyi bir adamd, ben de son insan hizmetimi yapmak isterim! der. Papaz, bunun iin ndeki byk papaza mracaat etmesini syler, yle yapar ve o da msaade edince Am Efendi, Markonun tabutu altna girerek bir mddet tar, bu suretle de eyhinin emrini yerine getirmi olur. smail Fenni Bey, Trnovann en hretli limlerinden Kelemeneli Hac Mustafa Efendi ile eyh merl Halvet Efendi arasnda geen bir muhavereyi ve bir hdiseyi de u suretle anlatmtr. Hac Mustafa Efendi; camii kebirde tefsir dersi okuturdu. Komumuz olduu ve ulemadan bulunduu iin kendisine hrmet eder, her zaman elini per, hatt derse giderken kocaman tefsir kitabn elinden alp camiye gtrerek rahlesinin stne kor ve yamn kklne, tefsir dersinden bir ey anlamama ramen, dersi de dinlerdim. Hac Mustafa Efendi, ihtiyar, imanca, ayn zamanda kelli, felli bir zatt. Evi de Cami-i Kebire yaknd. Bir gn yine evinden kp derse giderken eyh merl Halvet Efendi ile yolda karlatlar ve selmlatlar. Aralarnda yle bir konuma oldu: eyh merl Halvet Efendi: Hocam, seni artk dervi yapalm. Mustafa Efendi: Biz enbiyann mucizelerine, evliyann kera-
metlerine inananlardanz. Sizden de byle bir ey grmeyince teslim olmayz! Bir ey istemediniz ki! Pek l. Ben Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizi imdiye kadar ryada grmedim. Dellet ve efaat buyurunuz da bu erefe nail olaym. te ben de onu niyaz etmee gidiyorum. Konuma buraya gelince eyh merl Halvet Efendi selm vererek ayrld ve her zaman elinde tad sasna dayanarak hzl hzl, epeyce uzakta olan derghna doru gitti. Hac Mustafa Efendi, o gece ryada ne grm ve nasl grmse grm, her halde arzusuna ok uygun olacak ki, sabaha kadar sabr ve tahamml edemeyerek, o ihtiyar haliyle, o mlhham (iman) vcuduyla ve o azametli ulema kyafetiyle gece yars evinden kp hayli uzakta olan dergha gitmi, bizzat kapy aan eyhin hemen ayaklarna kapanarak arz- teslimiyet ve inabet etmitir. Yine smail Fenni Bey, eyh merl Halvet Efendinin derghna kendisinin de arasra gittiini, orada yaplan zikirleri grdn ve derviler arasnda en ok heyecan gsteren ve bu heyecanla kademe kademe yryerek gzne girercesine eyhe en ok yaklaann Ahmed Am Efendi olduunu grdn sylerdi. Ahmed Am Efendi, Kadzde merl Halvet Efendi (hyt.1853)den 1851 tarihinde hilfet almtr.8
(Carl VETT, 1993), s.247
Yine Ahmed Am Efendinin stanbula gelmeden nce Trnovada sbyan mektebi muallimlii yaptn, bir aralk stanbula gelerek Hammam Tevfik Efendi ile grp dndkten sonra Trnovada bir hamam kiralayp onun gibi hamam ilettiini ve daha nce tabur imaml yaparak 1269 (1853) Krm muharebesine bu sfatla, itirak etmi olduunu da, smail Fenni Beyde haber vermektedir. 1294 (1877) de Tuna vilyetinin elden kmas zerine Ahmed Am Efendi Trnovadan kmlardr. 9
Baz kitaplarda (DA) 1846 ylnda icazet ald denilmektedir. 9 1294 hicri senesi Cmadelahiresi 1293 mali yl. Hazirann onikinci gnleri, marur dman Tunay geerek Zitoviyi zapt etti. Buray koruyan askerlerden drtyz kadar Mslman al kana bodu. Ahali alayarak akn ve perian yollara dp dald. Yatak ky halkn tamamn katliam ettiler. Servi ahalisi dahi Zitovililerden beter bir hlde ninni ve trklerle, efkat kucaklarnda beslemekte olduklar mrlerinin meyvesi ocuklarn yollara atarak pka Balkanndan ap Kzanlka dkldler... Hazirann nnde Trnova ehrinin istil edildii sylenirken, Gabrovann zapt haberi geldi. Kalofer ve Hayn ky taraflarnda baz Kazaklarn grld de bildirildi. Bu haberler zerine ehrin ileri gelenleri kamaya karar vererek, arabalarna az bir ey ykletip, iftlie gidecekmi gibi hazrlanmlard. Fakat Kzanlk kazas kayma-
stanbula tekrar gelmilerdir. Ahmed Am Efendi hakknda bilinen ey; uzun zamandan beri Fatih trbedrlnda bulunuudur. Bu trbede her zaman iki zat mstahdem bulunurdu. Kendileri buraya geldikleri zaman, Bekir
kam Kbrsl Akif Efendi, bu haberleri livaya ve ta Yldza telgrafla bildirmiti. in ehemmiyeti sebebiyle Abdlhamid o gece telgrafhanede bulunmu ve Balkan havalisindeki btn muhabere memurlar da makine banda beklemilerdi. Bunun zerine erafa da teminat verildi. Onlar da firar etmekten vazgetiler.... Eski Zarann dman eline gemesiyle etraf Trk kylerinde yamalama, yakp ykma ve ikenceler geni boyutlara ulayor: Zarann istils zerine intikamc ve yamac Bulgarlar, Yaka Boyundaki Hriste, Klbe, Bkmlk, Hzr Bey Canbazren kylerine yryp para umduklar zengince mslmanlar ikencelerle ldrp, kadn ocuk demeyip ele geenleri katliam eylediler! Kurtulabilenler ise rlplak Zaraya can atabilmitir. Bkmlk Bulgarlar, yziki mslman bir samanla doldurup yaktlar. lerinden drt tanesi yaral olarak kap yeni Zaraya Rauf Paaya kmlar. Zulmden ikyet edip hallerini bildirmilerse de benzerleri gibi bunlar da tekdir olunarak hapsedilmilerdir. Yaralar bile sarlmadan...Zeh insaniyet! (EDEBYATIMIZDA BALKAN TRKLERNN GLER Prof. Dr. HayriyeMemolu-Sleymanolu Eski Zara Mftsnn Hatralar)
Efendi adnda biri trbedr bulunuyorlarm.10 Bekir Efendi irtihal buyurduktan sonra Ahmed Am Efendi bu vazifeye tayin olunmulardr. Bekir Efendi Hazretleri lem-i cemle yrmeden birka gn evvel, pek sevgili mridi mkerrem ve halef-i muhteremleri Ahmed Am Efendi Hazretlerine: Artk ben gideceim. Benim yerime birinci trbedr ol ve evkafa git, muamelesini yaptr. Buyurmular. Ahmed Am Efendi emr-i cenab- mrid-i zama tebaiyetle evkafa gitmi, fakat o gn muamele bitmemi. Akam olup gelince, vaziyeti eyhine anlatm. Peki, yarn muhakkak yaptr. Buyurmu. O gn de gitmi. Bununla beraber yine muamelesi bitmemi. Bekir Efendi daha ertesi gn: Git, saate kadar yaptr, gel! demi. saate kadar da bitmedikten baka, daha da saat geri kalm ve nihayet Ahmed Am Efendi resmen birinci trbedr olarak trbeye gelmi; odada oturan Bekir Efendi Hazretlerinin huzurlarna varm: Ahmed nerede idin? saattir seni bekliyordum! diyerek vefatlarnn bu suretle saat sonraya braklm olduunu ihsas etmilerdir. Hah yle!. Benim de vaktim tamam oldu!. Eer senin bu iin olmasayd, ben ruhumu teslim edecektim ve senin bu trbedarlk iin olun-
10
Asl ad Ebubekirdir. Bekir ismiyle anlmtr.
caya kadar, burada hi lmemi gibi oturacaktm!, diyerek hemen o anda zamann sahibinin virdi olan HAYYN KAYYUM esmasn talim buyurmular. Ahmedim! Artk ben gidiyorum. Senin yannda lrsem; belki dayanamazsn. Birka dakika k da, darda yle bir dola, gel! demi. Ahmed Am Efendi: Peki, Efendim! diyerek km ve Fatih trbesini yle bir dolap geldii zaman Bekir Efendinin oturduu yerde ruhunun lemi blya pervaz ettiini anlam. Fakat onu hl oturur vaziyette grmtr. Ahmed Am Efendi bu bahsi anlatrken alar ve O, lmedi; ben ldm. O, kald. buyururlar ve bu suretle ondan lemen eden yksek hakikatin kendisine intikalini ifade ederlermi. Abdlziz Mecd Efendi, mridinden naklen derdi ki: Trbedr Bekir Efendi, mrn kuru ekmek ile geirmitir. Fakat kutbiyeti ve manev derecesi itibariyle ne dese, ne istese derhal olurmu. Mesel bir szyle fakiri zengin, yoksulu bay edermi. Bu kudret ve bu vazivet karsnda kendi fakri halini ve maiet darln hatrlyarak: Yarabbi! Ben senin vey kulun muyum? derlermi. Trbedr Bekir Efendi hakknda u hatray naklederler. Hkmet, Rusyadan Trkiyeye akn eden er-
kesleri Tuna vilyetinde olduu gibi; Giritte de yerletirerek orada bulunan 200.000 raddesindeki Rum ekseriyetine kar ancak 100.000 kiiden ibaret olan mslman ekalliyetini oaltmak istemi; fakat Girit beyleri, yani ileri gelen mslmanlar bu karara son derecede muhalefet etmiler ve olanca kuvvet ve kudretleriyle Hkmeti, bu yolda icraatta bulunmaktan mene almlardr. Giritlilerin Hkmete kar taknm olduklar bu hal ve vaziyetleri Bekir Efendi Hazretlerinin huzurlarnda bahis mevzuu olurken; sabr tkenen Bekir Efendi elini Giride doru uzadp: Allah bellarn versin! demi, ok gemeden bu fen dua yerini bulmu ve zavall Girit mslmanlar beyinsiz balarnn cezasn ekmilerdir. Bu bahsi Abdlziz Mecd Efendi de naklederler ve sonunda: Bekir Efendi Hazretlerini bu yolda fen dua yapmaya mecbur eden, meclisinde sz syleyenlerdir. Evliyaullahn meclislerinde ok dikkatle idare-i kelm etmelidir. Onlar gcendirmee gelmez. Zira evliyann gayreti galiptir. Bekir Efendi Hazretleri hemehrilerine ok dknm. Bunu bilen ve huzuruna ilk kez giren birileri, kendisine: Nerelisin? diye sorulduu zaman, hi alkas olmad halde: Nideliyim! deyince, Bekir Efendi Hazretleri: Bak bu yalan sevdim ite! der, adam korur, kollarm. Bekir Efendi Hazretlerinin Edirnekap Msr Tarlas Kabristann yanndaki (nceden) Bektai
Tekkesinin bahesi iinde Albay Hilmi anltopun kabri ile komu olarak aremgh ebedisinde srlanmtr. Mezar batanda u ifde yazldr. Tarkat- aliyye-i abniyyeden merhum Kuadal Seyyid eyh brahim Efendi Hazretlerinin hulefsndan Seyyid eyh Bosnev Hac Mehmed Tevfik Efendi Hazretlerinin hulefasndan, Sultan Ebul Gaz Fatih Mehmed Han Hazretlerinin trbedr eyh Bekir Efendi Hazretlerine ftiha... sene: 1296/1878 Ahmed Am Efendi Hazretleri, eyh Bekir Efendi Hazretlerinden sz ederken: Siz mm eyhin lezzetini bilmezsiniz! Hi tortu kartrmadan her eyi aslndan, anasndan syler!, dermi. Ahmed Am Efendi, Trbedr Bekir Efendinin yerine birinci trbedr olduktan sonra, kendi yerlerine de Kayserili Mehmed Efendi getirilmitir. Mehmed Efendi de maneviyatla megul ve kendilerine yakn bulunacak, mahremi esrar olacak kabiliyette uyank bir kimse imi. Ahmed Am Efendi bu zata dermi ki: Mehmed, seni yle bir yetitireceim ki, kyamette seni grenleri artacak ve bu adam kim yetitirmitir? dedirteceim. Bununla beraber Ahmed Am Efendi; irtihallerinden birka gn evvel, Mehmed Efendiye: Mehmed, seni nme katardm, amma unu bozmak lzm gelirdi. Ben nme baka birini kattm.
buyurarak kendisinden sonra gelecek zatn yksek makamn anlatmlardr. 11 Her mridin dnyay terk ettikten sonra yaanlan bir fetret dnemi vardr. Ahmed Am Efendi bendegnnda da bu durum zuhur etmitir. Bu mevzu etrafnda bir gn haremi lileri (hanm) ile grrlerken: Artk ben gidiyorum. Buyurmular. Haremi lileri de: Bu ileri yapmadan nereye gidiyorsun? demiler. Cevap olarak: . YERME ZORLU BRN BIRAKTIM. ONU YLE BR SETM K BU LERN HEPSN TEMZLER VE
Mehmed Tevfik Kayseri: Kayserili olmalar dolaysyla Kayseri lakabyla marufturlar. Gztepede tren istasyonu yaknndaki cami-i erifin bitiiindeki, (bilhare yanm olduundan imdi mevcut bulunmayan) kkte ve ihvanndan Nzhed Hanm Efendi'nin evinde 1927 senesi Haziran aynn 26's Pazar gn ebed leme g eylemitir. Kabr-i erifleri Sahra- Cedid'de bulunup baucundaki mermer tablet zerinde u ifadeler yer almaktadr: Ftih sertrbedr seyyid-l evliya Ahmed Am Efendi Hazretlerinin halifesi erefrz- kn, Muktedy- vasln, Pivy- ehl-i yakn, Mikt- nuru nbvvet, Misbah- srr velayet, Trbedr Kayserili Mehmed Efendi Hazretlerinin ruhuna Fatiha. Sene 26 Haziran1927 Pazar / 26Zilhicce-1345
11
DZELTR. buyurmulardr. BU ZORLU ADAM KMDR? Bunu; Allah Teldan ve bu sz syleyen Ahmed Am Efendi ile yerine geen zattan bakas bilemez. Ancak hatrlatmak uygun olacak ki; Ahmed Am Efendi Hazretlerinin Hakka yrynden sonra Abdlaziz Mecd Efendi bir rya gryor. Ahmed Am Efendi, Abdlaziz Mecd Efendi'ye, ryasnda diyor ki: Mecd!. Benim vekilim, nedimim, mahbubum Mehmed Tevfik Efendidir! Abdlaziz Mecd Efendi bu ryay grdkten sonra, Ahmed Tahir Mara Hazretlerine: Ben, diyor, gidemiyorum! Siz gidiyorsunuz! Bu ryam ltfen Mehmed Tevfik Efendi Hazretlerine arz edin; ben onun metbuu olaym, o benim matlubum olsun!, diyor. Ahmed Tahir Mara Hazretleri; Ben bu rya meselesini Mehmed Tevfik Efendiye arz ettiim vakit, hngr hngr alamaya baladlar. ve ondan sonra da yle buyurdular ki: Hoca!. Bu ryay ben grseydim, gider bam Mecd'nin ayaklarnn altna koyardm!. Verilen geri alnmaz, fakat Mecd de gelip buraya diz kmedike menzil alamaz! buyurmular. Yine, Babanzde Ahmed Naim Bey, Ahmed Am Efendi damadnn kz Avniye Hanm (TayiSerinken) ile evliydi.12 Ahmed Am Efendi Hakka
12
Aratrmamza ramen Nfus kaytlarnda Avni-
yrynce Drulfnn'un ba mderrisi Ahmed Nim Beyde mm olduu iin Mehmed Tevfik Efendiye teslim olamamt. O da bir rya grmt. Ryada Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizi gryor, eline varyor, fakat Efendimiz, Ahmed Am Efendi'yi iret buyuruyor. Ahmed Am Efendiye varyor, o da yanndaki zt gsteriyor!. Bir bakyor ki gsterilen zat, Mehmed Tevfik Efendi!. Ondan sonra srayla, evvel Mehmed Tevfik Efendi'nin, sonra Ahmed Ami Efendinin ondan sonra da Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin elini pmek erefine nil olunca, ertesi gn doruca Fatih'in Trbesine gidiyor. Daha kapdan girer girmez, Mehmed Tevfik Efendi; Nim!.13 Ben armasaydm, sen de grmeseydin, gelmeyecektin! buyurmular. Ondan sonra Naim Bey de biat etmitir. Hulsa, Ahmed Am Efendinin irtihallerinden
ye Hanm hakknda tam kesin bir bilgiye ulaamadk. Sakzaac ehitliinde Hac Sabri Efendinin kz olarak gemektedir. Avniye Hanmn anesi Ahmed Am Efendinin Aye Hanm olduuda nfus kaytlarnda kesin grnmemektedir. Rivayetlerde bir kapallk grnd kesindir. 13 Naim: Taze, krpe. * Klksz, yumuak, kemiksiz. * Etli sebze. Nam: cennet, bolluk. Nim: uyuyan. Burada uyuyan manasnda kullanlmtr. Rya ile uyarlan kimseler iin bu durum szkonusudur.
sonra bu mesele, mensuplar ve hrmetkrlar arasnda ok bahis mevzuu olmu, Mehmed Efendi ahirete intikal buyurduktan sonra da yine tazelenmi ve bir takm muhipleri tarafndan birok kimselere bu manev makam bir hsn zan ile tevcih, olunmu ise de; dorusunu herkes tarafndan bilmek ve bulmak mmkn olamamtr. Mesela; Hac Bayram Veli Kaddesellh srrahul azzden sonra da, muhibban ayn vaziyet ve zanda bulunmular; emaneti kutbiyetin kime getiinde grler teettte 14 uramtr.. Trbedr Ahmed Am Efendinin manzum, mensur bir satr yazs grlmemitir. Yalnz azdan tenvir ve irtta bulunmu; yani Hac Bayram Velnin tavsiye ettii ekilde, sineler hkketmi, canl kitaplar yazmlardr. Bu trl eserlerin yazlmaynn sebeplerini bir dereceye kadar yine byk mutasavvflarn tuttuklar yolda aramak lzm gelir. Bu byk zatlarn dediklerine, gre: Sfiyne Hakikatler Ulu Orta Yazlamaz, Herkese Sylenemez. Bu trl hakikatler daha ziyade azdan aza nakledilirler ve bu suretle bu yksek hakikatler hem ehil ve erbab arasnda dner, dolar; hem de bu fikri tayanlar ve yayanlar zihni dar veya garazkr insanlarca iz edilmi, cezaya arptrlm olmazlar. Trbedr Ahmed Am Efendi; tenevvr ve
Teettt: Dank olma. Dallara ayrlma. atallama. Dalma. Perian olma. mer Sikkni ve Akemseddin kaddesellh srrahumal azz arasndaki durum gibi.
14
yksek hakikatlere erimeyi kastederek: Bu i kitapla olmaz; fakat kitapsz da olmaz, buyururlarm. Yine Ahmed Am Efendi, daha ileri giderek, Muhyiddn Arabye atfen: Allah tal benden ne istersin dese: Yarabbi, beni tekrar dnyaya gnder, yazdm kitaplar toplayp yakaym, demitir.15
Mrid-i Kmil eyh erfeddin Bingl kaddesellh srrahul azz bu sz teyid mahiyetinde olacak ekilde buyurdu ki; .. mm- Gazl, Muhyiddn el-Arabye dedi ki: Beni tanyor musun? Muhyiddn-i Arab: Evet tanyorum dedi. mm- Gazl buyurdu ki: Sen beni nasl ve ne vsta ile tandn? Muhyiddn-i Arab cevben: Evet zaman- tahsilimde biraz hicp vki oldu. mm- Gazl dedi ki: Sen ilmini kimlerden rendin ve kimlerden iczet aldn? Muhyiddn-i Arab cevben dedi ki Ben imdiye kadar 700 kimsenin meclis ve sohbetlerinde bulundum ve bunlardan ders aldm. mm- Gazl hazretleri dedi ki: DERS OKUDUUNUZ VE CZET ALDIINIZ KMSELERDEN 500 KMSE EHLYET SAHB DEL
15
VE ONLARDAN TAHSL ETMENZ LEHNZE DEL, ALEYHNZEDR. ONLARDAN TAHSL ETMENZ SANA CENB-I HAKK TEL HAZRETLERNN PEK OK ATYSINDAN MAHRUM KALMANIZA SEBEP OLMUTUR. Olum dinle. Men takemmele bi sohbetil muarrizine an rabbikm, fekat nd al nefsih. Enneh min men ehnehullhe ve men yuhnullhu, fem lehu min mukrimn... Cenb- Hakk Tel Hazretlerinin hududundan tecvz eden ve Hakk yolundan sapan kimselerin sohbetleri ile kendini iyi bilen ve onlarla sohbet etmek gzel ve iyi olduuna (hsn- niyetli olan) tikat eden kimse, kendi nefsine iln etmi ki (Ey nefs sen Cenb- Hakk Telnn zell ettii kimseden oldun) diye iln etmi olur. Ve byle olan kimse bu yet-i kermenin srrna mazhar olur. buyurdu. Bu yet-i kermeyi okuduktan sonra 500 adet ulemnn isimlerini birer birer zikr ve tdt buyurdu (sayd). TE BU KMSELERDEN LM TAHSL ETMEK, SENN N OK ZAMAN HDYETTEN MAHRUM OLMANA SEBEP OLDU. Olum bizden ilim ve feyz almak isteyen kimse Estezbillah... fe arz an men tevell an zikrin ... (Necm,29. Ey Muhammed! Bizi anmaktan yz evirenlere ve dnya hayatndan baka bir ey istemeyenlere aldrma.) yet-i kermesinin muktezs ile amel etmek lzmdr. Bir kimse iin s-i htimenin eshbndan birisi de bizi tasdk etmeyen ve bizden irz eden kimselerle serbest
olarak oturup sohbet etmek ve szlerini dinlemektir. Ricl-i mmet ve ehlullhil-kirm inkr eden chil kimselerle munese (nsiyet) ve muklete (karma) Estezbillh... ve men yuhinullh fem leh min mkrim (Hacc,18. Allah'n alaltt kimseyi ykseltebilecek yoktur..) yet-i kermesi'ne mazhar olmaa sebeb-i uzm-dr. mm- Gazl hazretleri Ramazn- erfin onuncu gecesinden itibren sonuna kadar bu mesele zere vaaz ve nasihat buyurdu ve Muhyiddn-i Arab hazretlerine dedi ki: Murizn ve mnkirn olan kimselerle munese (yani yaknlk, nsiyyet) ve mclese etmek (yani ayn mecliste oturup sohbet etmek) senin iin hakk ilmin husulne mni olmutur. Olum, memleketinizden seni buraya getiren kurtlarn kuvvetini grdn m? Onlarn icbnda ne kadar iftiraz kuvvetine mlik olduklarn anladn. Bu kurtlarn kuvve-i iftirasiyesinden, o murzlarn kuvve-i iftiraziyesi fazladr. Ve bir saat zarfnda binlerce insan iftiraz ederler. Ve Tark-i Hakktan ayrrlar. Onlarla beraber oturmaktan hsl olan hastala ve o kimseler tarafndan katlolunan kimseyi ihy edecek ila yoktur. Valiahil-azm kelmm hak ve dorudur. Sen bana bak ve bana itb et, o zaman ben seni bir ilm-i hakkye dellet ederim. Seni buraya gnderen kiiden Allah rz olsun. Eer o murizn kimselerle oturmazdan mukaddem (nce) bana gelmi olsa idin, size yle bir necbet ve ftrat olacakt ki, benim gibi kimseleri yz sene zarfnda ird etmee mukdedir olan bir kimse
Bununla beraber yine Ahmed Am Efendi buyururlarm ki: TASAVVUF KTABI OKUMAYIN. ONLAR SZ IDLL EDER. YALNIZ NYAZ DVANINI OKUYUN.16 ZRA O SLK BTRDKTEN SONRA SYLEM VE YAZMITIR. Ahmed Am Efendi esasen az, fakat o nisbette de ksa sz sylermi, hatt szlerinin mnas birdenbire anlalmazm bile. Hayatnn son zamanlarnda ziyaretlerinde bulunan (Fsus) ve (Mesnevi) rihi Ahmed Avni Bey merhum, baz szlerini
olacaktnz ve yani yz sene zarfnda beni irdla megul olursanz, yine ilim ve kemltna ben vsl olamam. Fakat ehliyetin harab olduktan sonra tesdf ettiniz. . Gazl dedi ki: Y Muhyiddn, unutmu (olduunuz) ve kaybettiiniz ruhunuzun babasn araynz ve bulunuz. Artk benden getin. MUHYDDN- ARAB ONDAN SONRA EB MEDYEN- MARB HAZRETLER LE MLK OLDU VE KEMLTI ONDAN ALDI. (Hasan BURKAY, Menkb- erefiyye *Kitap+. Ankara (Be Cilt) : nar Yaynlar, 1995-2010, c. III, s. 7-24) 16 Baz Kaynaklarda Mesnevi diye geiyor. Fakat biz bu rivayetin doru olduu zerinde duruyoruz. Mesnevi de tasavvuf mesleinin seyr-i sulk meseleleri zerinde pek durulmamtr.
kayt ve zaptetmitir.17 Bundan baka uzun mddet konumak ve grmek erefine mazhar olanlarn da toplam olduklar baz bahis ve cmlelere rast gelinmektedir. Kendilerini byk bir hsn zan ile ziyarete koanlar, daima vahdete dair, tasavvuf zevk ve hali arttrc sohbetleri ile izahlar ile tenevvr ederlerdi; hatt zirlerinden (ziyaretiler) bazlar da, her halde bu yoldaki istidat ve kabiliyetlerinin katks da olsa gerek, huzurlarnda havarik kabilinden bir takm ruh hletlere ve niyetlere de mazhar olurlard; zaten maruf olan mazanna-i kiram 18 tabiri de halkn ekseriyeti tarafndan haklarnda hsn zan beslenen kimseler demek deil midir? Ahmed Am Efendi merhum da manev nee ve zevkinin ilhlii, ykseklii, incelii ile mazanna-i kiramdan bir zat telkki ve kabul olunmakta idi. Akln, mantn ok fevkinde olan kalb halt, srr ftuhat ile temayz etmi bulunmas, muhiplerinin saysn gnden gne attryordu. Trbedr Ahmed Am Efendi; damad mderrisi Ahmed Naim Beyin ehzdebanda Fevzive ars bandaki evinde irtihal buyurmulardr.. htilaflar bulunsada Ahmed Am Efendinin dnya hayat hakknda bendegn arasnda mr yzyirmi ve daha fazlas olarak anlsa da kanaatimizce 114 yanda olmasdr.
Bkz: BARKN Sava . Ahmed Avni KONUK [Kitap]. - stanbul: Klasik Yay. , 2011. 18 Mazanne (Maznne) Zannolunduu yer. Zan gtren. * Ermi sanlan.
17
Vcud-u eriflerini Fatih mam Bekir Efendi gasletmilerdir. Bu gasil keyfiyeti dolaysyla yle bir fkra da nakledilmektedir: kamet buyurduklar ev ehzdebanda olmasna ve gaslin de tabiatiyle ehzde Camii imam tarafndan yaplmas icap etmesine ramen, o gn bu camiin imam mahallede bulunamad iin Fatih Camii mam Bekir Efendi getirtilmitir. Bekir Efendi, gasil iini byk bir tazim ve itina ile yaptktan ve kefenini giydirdikten sonra, hazretin elini ve yzn perek ayrlm ve hdiseyi gren Ahmed Naim ve Evranoszde Sami Beylerle dier yaknlar, Bekir Efendinin gsterdii hrmet ve tazimi ve ayn zamanda takbil keyfiyetini hayretle karlamalar, zerine, bu zat, onlarn hayretini ve kendisinin neden byle yapnn, sebebini u tarzda anlatmtr. Bundan on sene nce bir sabah Sargzel Hamamna gitmitim.. Bir kurnann banda ok yal, ayn zamanda zaif ve nahif bir ztn glkle ykanmaa altn grdm. Yanna gittim. Trbedr Ahmed Am Efendi olduunu anlaynca, yana ve takatsizliine hrmeten, kendisini ykamak istediimi syledim ve msaadelerini rica ettim.. Kendi kendine yava yava ykanacan ve bu tekliften memnun olduklarn bildirdikten sonra: Sen beni sonra bir iyice ykarsn! buyurdular. Ben o zaman bunun mnasn anlayamamtm. imdi bu vazife ve bu hizmet bana dnce anladm ve kerametlerinin u suretle zuhur ettiini grerek hayatta iken bu byk zata intisap etme-
diime cidden ok zldm. efaatine mazhar olmak iin elini perek grdnz gibi, hrmet ve tazim ile huzurlarndan ayrldm. Ahmed Am Efendinin namazlarn da std Abdlziz Mecd Efendi kldrmlardr. std bunu anlatrken: Pri tarikat Hazreti Nasuhiyi mna leminde grdm. Ahmed Am Efendinin namazn kldrmak hususunda sana teklif vaki olacaktr. Bunu kabul ve f et! buyurdular. Ben de, o esnada vki olan imamet teklifini bu emir ve iaret zerine kabul ve f ettim. derlerdi,. Tabutlar musalla tanda dururken: FATH TRBEDRI AHMED AM EFEND HAZRETLERN; HML- EMANT-I SBHNYE, CM- KEMALT-I NSANYE, KUTB-L-RFN, GAVS-LVSILN OLMAK ZERE TANIRIZ. EY CEMAAT- MSLMN, SZ DE BYLE TANIR VE AHADET EDER MSNZ? diye, orada bulunan cemaate sormular, onlar da hep bir azdan: Biz de byle tanrz ve ehdet ederiz. demiler, bu suretle aralarnda bulunan bir ksm ulemaya da en son dakikada ve maalesef, irtihallerinden sonra Am Efendinin yksek ahsiyetlerini ve ulu mertebelerini tasdik ettirmilerdir. std Abdlziz Mecd Efendi bu byk zat, yani trbedr Ahmed Am Efendiyi bir yazlarnda:
lm-i mektmu lhnin alme-i b-nazri Zamannda kef-i hakikate nil olan ezmin Seyyid-i Kebri; lm-i hakki emesinin b- hayat; Srr kinta mteallik hakki idrkin cam-i kemlat; Derect- akliyenin mfevkindeki makm- bla terk-i ihtim ile krs niini; Hulas; Zamnn hakik-bni idi 19 diye tarif ve izah etmilerdir. Fatih camii hazresinde metfundurlar. Mezar tandaki yaz udur ve mridlerinden Evranoszde Sami Beyindir: (hyt: 1953) Rh-i pk-i mrid-i yekta cenb- Ahmede. Sye-i ar-i ilhdir mualla iyn Matla-i feyz-i velayettir o kutbul-vsln Srr-i ferdiyyet olurdu vech-i pkinden iyn Rh-i bn-i Velide ekmel-i devrn olup Ehl-i hilme kble-i irfan idi birok zaman Ah kim ykseldi lhta, muhit-i vahdete Oldu envr-i tecell-i bekada b nian. Nevebr olduka envar-i cemali kalbime Parlyor piimde evak- sayfa-y cavidan Cezbe-i vahdetle Sami syledim tarih-i tam
19
Hakik-bn: Hakk hakikatleri grme, tanma.
8331 = 1+ 7331 =
20 abn 1338/(9 Mays 1920) Mezar batandaki yaz yledir: Hmili emnt Sbhniyye, Cmii makmt insniyye, Mrebb-i slikn Rahmniyye El Hc Ahmed Am el-Halvet e-abn kuddise srrh hazretlerinin rhi erifleri iin EL-FTHA
AM KELMES ZERNE
Ahmed Am Efendinin ismi zerinde bu ek ksm uygun olacaktr, diye dnyorum. AmiAm ismi Osmanl arivlerinde aratrldnda halk ierinde kullanlan bir isim olduu grlr. Kelimenin hangi kkten geldii ve ne mana art hususunda tam bir kesinlik yoktur. Mustafa KO Beyefendinin Bleybelen isimli kitabnda Am kelimesi ile uyumlu bulduumuz kelimeler unlardr. am bkz: met yal nesne, (mebll; nem-dr) emi fuka ki fukadur. m insanlar (ns); ya; ter; (ter kerden, aeten, sden) AMEM, AMNEM, BLEM, TEREM. VEMEM; m ya (ter); BL, TERE, VM ma terun (enkerd, ernepz, nanut): VEM, ZRAM mm 1.yal, (nem-nk) 2. Musn 20 Kk itibaryla incelenince ilgili kaynaklarda u ibareler gze arpmaktadr.
(Amuca) Trkedede esasen ayn harfi
olmamasna nazaran Arabi olan am kelimesinden
KO, Mustafa, Bleybelen, Muhy-i Glen, lk Yapma Dil, lk Kutsal Dil, stanbul, 2005.
20
El-Hc Ahmed Am Efendi 45 alnm olmas varid-i hatrdr. (A. Ziyaeddin. S. 22) (Galatat Szlkleri)
Am kelimesinin Arapadaki am veya amele ilgisi yoktur. Bu kelime Rumelide amca mnsnda ammi halk aznda emmi nin tasir (kltme) sigas olup amcack demektir. Rumelide ok sevilen ocuklar, bu tbirle arlrd. Ahmed Am Efendide Trbedr veya Trbedr Ahmed Efendi isimleriyle de tannmaktadr. Sheyl nver ise bir yerde bu yce kiiden Trnoval byk amcam Ahmed Ami Efendi diye bahsetmitir. Sheyl nverin burada onun Ahmed Am Efendiye byk amcalk tevcihi Rumeli Trkesinde amcalk anlamna gelen Ami ile alakadar deildir. Zannediyorum bu tevcih Ahmed Ami Efendi ile Babas Mustafa Enver Bey arasndaki manev rbtaya iarettir ki zn Kuran Kerimde bulan ve ancak inananlar kardetirler (Hucurat,10) ayeti ile vurgulanan kardee iaret olsa gerektir. Byk amcalk ise bu kardelik ba ierisinde Ahmed Am Efendinin yerini tesbitten ibarettir.21 Konuyuyu biraz daha aacak olursak; mm: Amca. Babann kardei. ok cemaat. Herkese it. Umuma it. Hususi ve bazlara mahsus olmayan. Umumi. stanbulun prprlar argosunda Aabeyciim karl Abi denilir. Bu isim zamanmzn ayn boydan insanlarn arasnda Abi laf deimi Abisi olmutur. Bu sz o zamanlarn argosunda
21
(SAYAR, 1994), s.31
bir ite en mehura verilen bir isimdir.22 Bu meyanda anlalan Ahmed Am Efendide devrinin en byk mrid-i kmilidir denilmek istenmi olabilir. Ami: (Fr) dosta, arkadaa, cana yakn, samimi; iyi klpli, yardmsever, yumuak, ho; samimi, candan, iten; klbe g veren; dosta, dostane, barl; demektir. Bendegnndan Em. Binba Kazm BRNn Sohbetname- isimli notlarnda Ahmed Ammi Efendi olarak yazldr. Kazm BRN Beyefendinin 1942 basm tarihli Osman N. ERGNnin Balkesirli Abdlazz Mecd Tolun Hayat ve ahsiyeti kitab grdn ve Ahmed Efendinin ad Ami eklinde olmasna ramen 1953 daktilo ile yazl olan Sohbetname isimli notlarda srekli olarak isim Ammi eklinde yazl olunca zhul veya sehven olmad grlmektedir. Ahmed Am Efendinin mezar batanda
(A-m-) yazmaktadr. Dursun GRLEKin hazrlam olduu Ayakl Ktphaneler isimli eserde ise mi olarak yazlmtr. Bu kelime Tre okunu kurallarna gre aktarm yaplmas gerekirse Am eklinde olmas gekirdi. Ancak birok kaynakta Ami 23 olarak gelirken, Evranoszde S-
22
(evki KOCA- Murat AI Halikarnasl Bohem Neyzen Tevfk kllyt *Kitap+. - stanbul : *s.n.+, 2000, S.84) 23 (GRLEK, 2005),s.136
leyman Sami efendinin el notunda 24
Am
(H. Hasan KK; Halvetiye-i abaniyye Silsile ve Evrd- *Kitap+. - stanbul: Seil Ofset) kitabnda Am olarak yazlmtr. Kitab hazrlayan olarak bizde Am ismini tercih ettik. Tasir konusunda Ahmed Am Efendinin bendegnndan Kayserili Mehmed Tevfik Efendiye balanan Ahmed Thir Efendi de onun 1927de irtihali zerine halifesi olarak ird faaliyetine balad. Soyad kanunu knca mridinin adna telmihen (Kk Mehmed) Memi soyadn almtr. Yukardaki bahsedilen tasgir (kltme) ile kasdedilen manadan Ahmed Am Efendinin amca manasna gelen Ammiden tasgir olmayp tasavvuf dncesi olan vahdeti vcud felsefesine uygun olarak umum manasna Ammdan tasgirdir. Amcann tasgir olmu olsa idi, Kazm BRNnn Ammi kelimesi uygun olurdu. Ancak bu ismin hret bulmadn grmekteyiz. Ayrca ileride gelecek sayfalarda Ahmed Avni Konukun sohbetlerininde diyaloglar Hazret veya Ahmed Efendi ile yazlmtr. Buradan anlalan Am kelimesi bendegn arasnda, Trbedr ismi ise halk iinda kullanmda olduu grlmektedir. Dorusunu Allah Tel bilir.
Atatrk Ktphanesi-stanbul; Ahmed Ami Efendi'nin hal tercmesi / Sami (. 1953 M.) Evrenesolu 92- O. Ergin Yazmalar OE_Yz_001858
24
A. AM EFENDNN ECERES
Ulaabildiim nufs kaytlarndan bir blm aada sunulmutur. Ahmed Am Efendin kz Aye Hanmefendinin Aile kabirleri stanbul Sakzaac ehitlik: Ada: 10/Mstakil:2 bulunmaktadr. AHMED AM EFEND (d: R: 1222- 1807)hyt: 20 aban 1338 (9 Mays 1920-9 Mays 1336) ei: Zbeyde Hanm kz: Aye SERNKEN 25 (Tnova d: 01.07.1866-1938) ------------(Am Efendinin Damad) Hasan Sabri SERNKEN (TAY) (stanbul-1848-1902) (ei) Aye SERNKEN (TAY) Aye Hanmn Hasan Sabri Efendiden olan ocuklar Olu Dr. Ahmet Ltfi SERNKEN (1901-1989) (Sakz Aac stanbul)26
25
Mezarlk kaytlarnda Serinken, Nfsta Tayi gemektedir. 26 Ei: Hatice Melahat TAY (1915-2008) ocuklar Aye TAY- Hasan Sina TAY-Mehmet Nur
Kz Fatma Ulviye TAY (1885-9 Ekim 1974-) 27 Kz Emine Duriye TAY (1891-..) ---------Kz Avniye (Serinken) BABAN (l:4 ubat 1966- Defin 5 ubat)- 28
TAY 27 Ei (retmen)Fahrettin TAY (d:1879-1940) ocuklar Hatice Atifet TAY - Mehmet Vamk TAY Ahmet Haluk TAY- Fatma Nezihe TAY 28 Kaytlara gre annesinin Aye Hanm olduunu tam olarak tespit edemedik. Konu zerinde ayrntl aratrma gereklidir. nk yanl rivayetler oktur. (Ei) Mustafa Zihni (BABAN) Paann olu (10 Safer 1348-17 Temmuz 1929) Ahmet Naim BABANdr. (l: 13 Austos 1934- Defin: 14 Austos)
HSEYN VASSF ANLATIMIYLA

Kuadal hazretlerinin mazhar- irfn olanlardandr. Ftih Trbedr idi. Tl-i mre mazhar olup, 1338 senesi ehr-i abnnn yirmisinde (9 Mays 1920) irtihl-i dr- nam eylemitir. Demek ki, azzinden sonra yetmidrt sene daha yaamtr. Sinn-i mbrekleri yz mtecviz idi. O da Hac Mezzin gibi ocuk misli vcdca ufalm idi. Kendilerinde nee-i melmet glib olup, zvvr- kesrl-mikdr nush u pend kef-i zamir ile teshr ederlerdi. Halfe brakmamlardr. Sret ve teslk cihetiyle dahi kendisine bir ube messisi nazaryla baklacak derecede mteceddidnden olduunu Sdk Vicdn Bey Tomrnda yazm ise de, kendilerinden herkes istifde edebilecek bir meslek takb buyurmamlardr. Mrdlerini halvet ve riyzet gibi mchedt- cismniyye ile yormaz, onlarn maneviyytlarn terbiye ve ilya kendi tevecch ve kuvve-i redetini kf bulurdu. Hatt derler imi ki, Mchedtn bir ksmn Kuadal kaldrd, mtebksini de ben ref ettim.. Mrnileyhin bu kabl eylerini iitenler, maksad- rfnelerine nfz edemediklerinden s-i zanlara dmlerdir. Trablus nibs-sultn merhm emseddn Paa ve uref-y muharrirnden Baban-zde Nam Bey ve Evranos-zde Sleymn Sm Bey, mrnileyhin mahzar- irfn olanlardandr. Sleymn Sm Bey mrnileyhin menkbn cem ederek gzel bir eser vcda getirmitir. Kermtndan
bahs olunmutur. Elyevm Ftih Cmi-i erfi imm vekli Hfz Bekir Efendi nakl eyledi: Hazretin irtihlinden otuz sene evvel mrnileyhe Karaman Hammnda tesdf ettim. Ya ben seni ykarm; ya sen beni gasl edersin. buyurmu idi. Bu szn zuhr- hikmetine mterakkb oldum. rtihlinde beni aradlar; gaslini teklf ettiler. Otuz sene evvelki szn mazmnunu idrk ettim. Hdmet-i gasline itb ettim. Vcd- erfi ku gibi hafif ve nihyet derecede zaf ve gyet nazf ve son derece nrn ve latf idi. Tazmt ve tekrmt ile ykadm. Hazret, ufak yapl, nr yzl, beyz sakall idi. Ftih hazresinde medfndur. Trbesi vardr. Mezr batandaki yazlar: Hmili emnt Sbhniyye, Cmii makmt insniyye, Mrebb-i slikn Rahmniyye El Hc Ahmed Am el-Halvet e-abn kuddise srrh hazretlerinin rhi erifleri iin EL-FTHA . 20 abn 1338/(9 Mays 1920) 29
VASSAF Osmanzade Hseyin ve hzl. Prof.Dr. Mehmet AKKU- Prof.Dr. Ali YILMAZ Sefine-i Evliya [Kitap]. - stanbul : *s.n.], 2006, c. IV, s. 155-156
29
EVRANOSZDE ANLATIMIYLA
Ahmed Am Efendinin hayatna ve sfiyane mesleine dair, Gazi Evranos torunlarndan Sami Bey bir risale yazmtr. Beyanlar u ekildedir. 30 Cmi-i makamt- keml, aziz-i kuds-i hisl E eyh Ahmed Am-l Halvetiyy aban kaddesallah srrehl-l Hazretleri Bulgaristanda Trnova kasabasnda mehdry- lem-i vcud oldular. Tahsil-i iptidayi bilikmal, Gelenbev smail Efendinin tilmiz-i benam olup Filibede ner-i ulm eden Uzun Ali Efendinin yetitirdii Efadldan bir zatn ve Vidinli Hoca Mustafa Efendi telmizinden Klemeneli Mustafa Efendinin ve sair eshab- kemalin derslerine mdavemetle tekmil-i nsah eylediler ve uzun zaman mektep hocal ile megul oldular. Esasen ftratlarnda meknuz olan cezbe-i k- lh saikasyla bir rmrebb-i manev de aryorlard. Uref-y tarikat-i Bektaiyeden Servili Sadk Efendiye mracaat ettilerse de: Sizin nasibiniz bizden deil, rk pklerdendir. Yerinize gidip ona intizar ediniz. cevabn aldlar ve bir ka sene hal-i intizarda kaldlar. O sralarda lem-l-ird ve kutb-l-efrad Kuadal Eeyh, Es-seyyid brahim Efendi, mensbininden mertebe-i kemale vasl olan baz zevat, kendilerine niyabeteh birer tarafa gnder-
Atatrk Ktphanesi-stanbul; Ahmed Ami Efendi'nin hal tercmesi / Sami (. 1953 M.) Evrenesolu 92- O. Ergin Yazmalar OE_Yz_001858
30
dikleri gibi, Kadzde merl Halvet Hazretlerini de Trnovaya gnderdiler. Bu suretle memuriyeti maneviyeye irtika edenlerin her biri lem-i velayeti alm ise de rabta telkinine salhiyettar deillerdi. Bu meslek-i lide rabta telkin etmek her asrda sahib-i vakitte tecelli eden bir ltf-i kbradr. Kuadal Hazretleri, hl-i haytta iken kendileriyle eref-i mlakata nail-olmayanlann rabta etmelerini men buyururlard. Bu gibiler biat ettikleri vekilin delletiyle lem-i slke dhil ve istidad olanlar mertebe-i velyete vasl olurlar. Ancak keml -bd-el-keml bulmak naib-i ekmel-i Muhammedye mlkat ile olur. Kadzde merl Halvet Hazretleri Trnovaya terif edince bata Ahmed Am Efendi olduu halde ulemdan Emrullah Efendi, eraf- beldeden Hac Abdullah olu Hac Mehmed Aa ve takriben 35 sene mukaddem stanbulda vefat eyleyen Trnoval Sleyman Efendi ve Bykada malmdrl maiyetinde mstahdem iken irtihal eden Hac Nesip Efendi ve dier birok taliban- k- Muhammedi; Kadzde merl Halvet Hazretlerinin, meclis-i prnur- ezkrnda sermest-i cezebat- hakikat oldular; 1259 senesinde, Kuadal brahim Efendi, hacca niyetle stanbuldan ktlar. Bdel-hac stanbula avdet etmeyip amda kaldlar.31 stanbulda ve
Ahmed Am Efendinin hac ziyaret yapt kesindir. Fakat zaman iin elimizde tam bir bilgi olmasada, hac ibadetini bu seferde olabilecei ngrlmtr. nk Sefine-i Evliyda geen
31
Anadolu ile Rumelinin birok yerlerinde, bulunan dier naipleri ile Kadzde merl Halvet bilmuhabere (mektupla) emirlerini alrlard. 1262 sene-i hicriyesinde, ikinci defa olarak am kafilesiyle Hicaza hareket ettiler. Refakatlerinde am yan- ulemasndan muhaddis eyh Kzber ve Attarzde olduu gibi, pr-i ekremle beraber haccetmek zere stanbuldan gelen Hammam denilmekle mehur Bosnev Muhammed Tevfik Efendi, deba-yi ulemadan Menlikli Hac Abdi Bey ve daha bir hayli- eshab- vecd ve hal- var idi. Medine-i Mnevvereye muvasalatla huzur- lmi-innur-i Seyyid-l-kevneynde evak-i tecelliyat-
bir bilgi bize iaret etmektedir. Bu durum Ahmed Am Efendinin ya ve kiilik ynyle mahviyet zere olduu iin fazla dikkat edilmediidir. *Nash-zde Seyyid Kerameddn Efendi, Kuadal hazretlerinden mazhar- feyz olanlardan zevt- tyi kayd eylemitir: Hammm Tevfk Efendi, Ftih Trbe-dr Ebubekir Efendi, Ahmed Ami Efendi, Nr Efendi, eyh zzet Efendi, Bursal evki Efendi (Yukarda yazdm mektb shibi), Kapn Hseyin Efendi, Ali Fethi Efendi, Keeci Ali Efendi, Hamdi Efendi, Mustafa Efendi, Ahmed Efendi, mer Efendi, Red Efendi. Hammm Tevfk Efendi'den, Mustafa Enver Efendi, ondan Ya'kb Hn, ondan Hac Kmil Efendi, ondan eyh Mahmd Celaleddn Efendi.]( (VASSAF, et al., 2006) s.119)
sbhahiyeye- daldlar ve oradan Mekke-i Mkerremeye mteveccihen yola ktlar. Yolda hazret-i pr-i zamda kolera asar grlerek gittike istidat 32 edip hcccn ehram giydikleri, Rabi mevkiinde masivallahtan tecerrd ettiler. Rabideki merkad-i mnevverleri el n mevcuttur. Envar- bakabillah; iinde srr olan hazret-i sultan Kudal, makam- niyabet-i Muhammediye de, kalb-i lem olmak zere Bosnev Muhammed Tevfik Efendi Hzretlerini braktlar. Hazretin gaybbet-i suriyesinden sonra, kemakn Kadzde merl Halvet Hazretleri Trnovada ird ile ner- feyzi ederek 1268 senesinde evvel Ahmed Am Efendiye, biraz sonra da Emrullah Efendiye hilfet vererek, her ikisini de irda mezun kldlar. Bir gece Ahmed Am Efendi, stanbuldan Trnovaya gelen ihvndan iki kii ile sohbet ederlerken Muhammed Tevfik Efendi Hazretlerinin kemalt- kutsiyelerine dair sz gemi ve ayn gece de marnileyh hazretleri zuhur ederek Ahmed Am Efendiyi stanbula davet etmilerdir. Ahmed Am Efendi, bu hdiseyi, mridi merl Halveti Hazretlerine arz ederek ald emre imtisalen stanbula gitmi ve vahid-i zaman Muhammed Tevfik Efendi Hazretlerinden emr-i celil-i rabtay telkkun ile Trnovaya dnmlerdir. 1281 tarihinde Muhammed Tevfik Efendi Hazretleri davet-i, lhiyeye lebbeyk zen-i icabet ol-
tidad: (iddet. den) iddetlenme. * Sertleme, katlama. * Byme. Artma, oalma, ziydeleme.
32
duklarnda yine stanbula geldiler.33 Hazretin feyzi rabtalariyle ekbir-i evliya srasna geen skdarl Hoca Ali; Efendi, evmir mdr Rifat Efendi, skdarda Nalac dergh eyhi Mustafa Enver Bey, Kgar hkmeti sefiri sfatyla stanbula gelerek hazret-i Bosnevden istifaza eyleyen ezm- ulema-y islmdan ve Fsusl Hikem rihlerinden Yakup Han- Kgar 34 ve Fatih trbedr
smi Muhammed Tevfk'tir. Ftih civrnda bulunan Zeyrek Hamam'n ilettii iin "Hammm", Unkapan'nda kona olduu iin "Unkapan" ve Bosnal olduu iin "Bosnev" nisbeleriyle anlan Muhammed Tevfk Efendi, 1785 (H.1200) senesinde Bosna'da dodu. 1866 (H.1283) senesinde stanbul'da veft etti. Kabri, skdar'n ndiye semti Nalac Hasan sokanda 26 numaral evin yanndaki Nalac Hall dergh bahesindedir. 34 Ya'kb Han Hazretleri 1280/(1863-64) senesinde i'ln- istikll eden Kagar Emri Ya'kb Han'n hemre-zdesi olup, Buhrldr ve seyyid'n-nesebdir. Emr Ya'kb Han tarafndan Sultn Abdlazz Han'a arz- ma'lmta ve zhr- ta'zmta memren stanbul'a gelmitir. Evvelce unvn Ya'kb Bey iken hnla tebdl olunmu sefret-i mahssa ile 1290 senesi Cemziye'l-evvelinde (Temmuz 1873) ve 1292 Rebul-evvelinde iki def'a stanbul'a gelmi ve ninla iltfta mazhar olmutur. Ya'kb Han bu resm geliinden de mukaddem sret-i hussiyyede stanbul'a gelmi idi. lk
33
terflerinde Ftih civrnda ikmet buyurmulardr. Kendileri essen tark- Nakbend'den me'zn olup, maa-mfih burada meyh- kirmn ileri gelenleriyle hem-sohbet olmak rzsunda bulunmular ve Ftih trbedr Bekir Efendi delletiyle stanbul'da bulunan mazannei kirm ziyret ve o srada mehr lim Hac Feyzullh Efendi hazretleriyle sohbet etmilerdir. Ya'kb, baka merebte mtekellim bir eyhe mlkat rz ettiklerinden, kalbinde ilikili kalm ba'z mesili halledecek zt ararken Hammm Tevfk Efendi hazretlerini bulmular ve ilk sohbette o mesili hallediverince, te istediim merebte, aradm eyh byle olmaldr. diye ona sarlmtr. Burada bulunduklar mddetce meclis-i enverlerinde mlzm olup, mazhar- feyzleri olmutur. Hammm hazretlerinin irtihlinde Ya'kb Han, stanbul'da bulunup iki sene sonra memleketine avdet eylemiti. Bu esnda Mustafa Bey hazretleriyle de hem-sohbet olmular ve aralarnda sohbet-i kmile cereyn etmitir. Demek ki, Ya'kb Han'n stanbul'a ilk gelii 1283/(186667)'ten evveldir. stanbul'dan avdeti 1285/(1868-69) senesindedir. Mustafa Bey merhmun irtihlinde ihvn mtehayyir bir hlde iken iret-i ma'neviyye zerine Ya'kb Han drt ay sonra stanbul'u terf eylediler. lem-i ma'nda zuhr eden bir hlin te'sriyle srr- hilfete shib ve esrr u kemlta vris
oldular. Tarkat-i aliyye db ve ne'esiyle umm ihvnn ta'bir ve tesellsiyle megl oldular. stanbul'a sefretle gelip gitmeler bu sralara msdiftir. Bir aralk stanbul'dan memleketine azmet lzm gelerek iki sene sonra avdetle Sultnahmed ve Mahmutpaa civrndaki konaklarnda ve en sonra Cerrahpaa'da kin konanda ird- ibd ile megl oldular. Burada yedi sene ikmet edip, fakat Sultn Abdulhamd-i snnin te'sr-i evhmyla icr ettii tazykta tahamml edemeyerek, Hac Kmil Efendi merhmun tercme-i hli bahsinde dermeyn eylediim srette, stanbul'dan mufrakat etmitir. Hindistan'da Dehli'ye gitmitir. /93/ Orada yirmi sene kadar tark- a'bn'yi ner ederek birok insnlar mazhar- feyz eyleyerek kbet nihl-i vcd- azzleri semere-i hayt- sriyyeden tecerrd eylemitir. Dehli'de defn-i hk-i gufrndr. Mrnileyh bir rivyete gre tarkat- aliyye-i Kdiriyye'nin Hindistan'da mnteir Shibiyye u'besine mensb ve bu u'benin messisi Abdurrahmn Shib hazretlerinden de hissedr- feyzdir. Ya'kb Han hazretleri essen ulm- Arabiyye ve edebiyyt- Frisiyye'nin gavmzna vkf bir zt- l-kadr olup, k, h', hd', slih bir zt- velyet-simt idi. Bi'l-cmle ahlk- haseneyi nefsinde cem' etmi lim, fzl bir mrid-i kmil mkemmil idi. Buhrl kyfetiyle gezerler; dim Buhr takkesi zerine beyz sark sarar-
Bekir Efendi kaddesallah esrarehm hazaratnn her biri ile grerek Trnovaya dndler. 1294 (1877) senesine kadar orada ikamet ettiler. O sene Osmanl Hkmeti ile Rusya arasnda vukubulan harp dolaysyla ailesiyle beraber stanbula hicret ettiler. Bu son gelilerinde seramedani ihvndan yalnz Rifat Efendi ile Bekir Efendiyi buldular ve-iki sene bu iki zat- mkerrem ile sohbet ettiler. Bazan da Kuadal Hazretlerinin telkin-i ezkra mezun buyurduklar mstesna ricali maneviyeden Keeci Hafz Ali ve zzet Efendiler hazaratnn metfun bulunduklar Lokmac tekkesi-
lar; Buhr hrkas giyerlerdi. Huzr- llerine dhil olanlarda kayd- m-siv mahv olurdu. Meclis-i sohbetlerinde bulunanlarla grdm. O hli ve o rhniyyeti anlatmakla bitiremezlerdi. Halm, selm, fukar-perver, snnet-i seniyyeye iddetle mtemessik idi. Gyet be olup, grenler k olurdu. Dim diz st otururlard. Cematla ed-y salt ederlerdi. Halka-i zikirdeki hlini vasf ede ede bitiremezler. sr- Aliyyeleri: - Molla Cm'nin rubiyytn Tuhfet'l-hvn nmyla tercme eylemitir. - Rumz- ihbeddn-i Shreverd, Lemet- Irk zerine mkemmel erhleri. - Fussu'l-Hikem zerine erhleri. Hindistan'da tab' olunmutur. - Kurn- Kerm zerine yazlm tefsrleri. - Pek mhim Mektbt- aliyyeleri. (VASSAF, et al., 2006), c.IV, s.134-136
ne giderek halka-i ezkrda bulunurlard.35 Zaten
eyh Hac Tevfk Efendi eyh Hayreddn Efendi-zdedir. 1275/(185859) senesinde tevelld edip, 1310/(1892-93)'da pederinin yerine posta geti. Cmi' dersinden mczdr. Hilfeti byk pederinin halfelerinden eyh brhm Efendi'dendir. Otuzdrt sene Bb- l'de muten hdemt- Mlkiye'de istihdm olunmu ve teft hizmetiyle Musul ve Badat'a gidip, ezze-i kirm ziyrete muvaffak olup, iki sene kadar Mekke-i Mkerreme'de Ayn- Zbeyde suyunun ta'mrine nezretle Mekke-i Mkeremede bulunup, bu srada Medne-i Mnevvere'yi de ziyretle km-yb olmutur. 1347/(1928-29) senesinde altm yedi yanda bulunuyorlard. Beyz sakall, orta boylu el gzl, nzik, mltefit, be, mkrim, tarkna slik ve sdk bir zttr. Hlfeniz var m? diye sorduumda, bir h ekerek, Derv olamadm. Nerede kald ki eyh olup, halfe yetitireyim. dedi ve eser-i keml gsterdi. Her Cuma gn dergha erbb- muhabbet cem' olur, hlt ile hizb-i zikr olunur. Ceddinin emilini sordum: Ksaca boylu, ahdeb, uzunca sakall ve bun smda imiler. As ile gezerlerdi. dediler. Kr sakall ve hsn-i cemle mlik imi. Vaktiyle zzet Efendi'nin meclisinde bulunanlarn nakline gre esn-y zikirde hlt- acbe ve zevkyyt- latfe zuhra gelir imi.
35
stanbula geldiklerinde envar-i kemal cebin-i mbareklerinde leman etmee balam ve maruz zikir rif-i billh Sleyman Efendi kendilerine bir hemdem-i kuds olmu idi. Sleyman Efendi Trnovada senelerce Kadzde merl Halvet Hazretlerinin huzurunda bulunmu ve Muhammed Tevfik Efendi Hazretlerinin rihletlerinden evvel stanbula gelmi, birka sene meclisi sahib-i zamanda bulunmu ve hazret-i Bosnevden sonra lisanl gayb tevhidin en byk tercmanlarndan madut olan evamir mdr Rifat Efendi Hazretlerinin hem-rz olmu idi. te bu sralarda trbedr Bekir Efendi Hazretleri de, uhdelerinde bulunan trbedrlk cihetini Ahmed Am Efendi Hazretlerine kasr- yed etmeleriyle Ahmed Am Efendi Hazretlerinin nam- lileri Fatih trbedr unvaniyle ziver-i efvah oldu. Ahmed Am Efendi Hazretlerinin tecelligh- srr- ekmeliyet olduklarn feraset-i mneviye ile en evvel kefeden Sleyman Efendi Hazretleridir. Sargzelde skender paa camiinin tabutluunda
Dergha, LOKMACI DERGHI denilmesi sebebini sordum. eyh Efendi glerek: Ke banda lokmac dkkn olup, sokaa ehremneti'nce Lokmac Soka tesmiyesinden kinyedir. Yoksa tekke, lokmac tekkesi deildir. Ceddim de lokmaclkla mnsebetdr deildi. dediler. (VASSAF, et al., 2006), c.IV, s.154
nakabil-i tahamml mcahedatla imrr- hayat eyleyen ve pek ok tasarrfat- maneviyesi grlen bu merd-i lhyi, aziz-i ekrem Ahmed Am Efendi Hazretleri ok severlerdi. Onunla hemdem olduklar meclis-i hassl-hassa. Ahmed Am Efendi Hazretlerinin hem damad- lileri, hem de mirat- kemalleri olan Fatih ders-i mlarndan ve fetvahane msevvidlerinden Rusuklu Hasan Sabri Efendi Hazretlerinden (damad)36 baka bir ferd dhil olamazd. Elhc Ahmed Am Efendi Hazretleri, zamanlarnda felek-i irfann ems-i taban idiler. Vcud-i mukaddesleri kibrit-i ahmer ve nur i nazarlar iksiri hayat-kster idi. emsin bu lem-i nasutta vcut bulan her ey zerinde birer vehile tesiri olduu gibi, hazretin eiaa-i enzar- mbarekeleri de kffe-i turuk- aliyye mensubininden tecelliyat- lhiyeye kabiliyeti ezeliyesi olan her talibin kalbine vecdefruz- k- hakik olur idi. Trnovada bulunduklar zamanda, bir mracaat vuku bulmakszn, ezm- meayih-i Nakibendiyei Halidiyeden Gmhaneli E-eyh Ahmed Ziyaeddin Efendi Hazretleri tarafndan bir icazetname verildii gibi stanbula hicretlerinden sonra dahi o zamanlar ferik bulunan mensubininden esbak Yemen vali ve kumandan erke Abdullah Paann istirham neticesinde marnileyh ile beraber Selnie gittiklerinde Rumeli ve Arnavutlukta mnteir tarikat-i Melmiyenin mceddidi Hoca Esseyyid Muhammed Nurl Arab-l-melm-l-
36
Hasan Sabri Efendi (stanbul-1848-1902)
mahallav Hazretleri de teberrken bir icazetnme vermilerdir. Bununla beraber asl iltizam ettikleri meslek-i ird, Kuadal brahim Efendi Hazretleri ile varis-i ekmelleri Bosnev Muhammed Tevfik Efendi Hazretlerinin slik olduklar Tarikat- aliyyei Halvetiye-i baniyyedir. Bir gn tarikat Melmiyeye dair kendilerinden istizahlarda bulunan bir zata, Kuadal brahimEfendi Hazretlerinin mrid-i mkerremleri Beypazarl El-hc Ali Efendi Hazretlerini al vech-ilekmeliyye hilfetle stanbula gnderen kutb- aktab- cihan, vkf- esrar- sbhn erke Mustafa Efendi kaddesallah sirreh-l-l hazretlerinin slke ait yazdklar kk risalenin mtalasn tavsiye buyurdular. Pr-i marnileyh hazretleri bu risalelerinde Melmiyeden bahsile beraber Prn- Silsile-i Halvetiyeden Avarif-l-maarif sahibi hazret-i eyh Sherverdinin muhakemesini iltizam buyurarak sfiye-i kiram Melmiyyun hazratna takdim etmilerdir.
ve
Tam tarihlerinin gsterdii 1338 sene-i Hicriyesinde 122 yan (?) mtecaviz olduklar halde ruh pkleri illiyyine uru etti. Kaddesellh srrahul azz
Carl VETTin HATIRATINDA

Carl VETT grt eyhlerle tatmin olmaz ve slm tasavvufunu anlamak zere halvet, zikir, murakebe, tevecch gibi baz uygulamalar tekke atmosferi ierisinde yapmak ister. Bir ksm eyhlerle bu hususu grr. Bunlar arasnda, Halveti eyhi Kk Hseyin Efendi, ona, kendi derghnda halvet uygulamas yaptrmaya karar verir. Ancak, Carl VETT baz mlhazalarla bu uygulamaya katlmaz. stanbula geleli bir ay getii halde netice alamayan Carl VETT hedef ald almay yapamamtr. Tam midini yitirmek zere iken, hatratta Bey diye bahsettii, srarla adn zikretmedii, ancak resmini verdii byk devlet adam ve bir sava kahraman olan Mahmud Muhtar Paa (Gazi) ile karlar. Mahmud Muhtar Paa, onu Kadir-Nakibend ekolne mensup eski Reisl- Meyh Muhammed Esad Erbilye gtrr. Mahmud Muhtar Paa, eskiden, ei Nimet Hanm ile Halveti eyhi Trnoval Ahmed Am Efendiye bal iken, onun vefat zerine, yine hanm ile birlikte Muhammed Esad Erbilye intisb etmitir.37
Gazi Mahmud Muhtar Paa, 1896 ylnn balarnda Msr eski Hdivi smail Paann kk kz Prenses Nimetullah smail Hanm ile nianlanarak ayn yl evlenmitir. Bylece Mahmud Muhtar Paa, Hdiv ailesiyle akrabalk tesis etmi oluyordu.
37
Mahmud Muhtar Paann birok eseri vardr. Ancak burada hanmnn bizzat ilgilendii eseri yazacaz. Bu eseri La Sagesse Coranique La Sagesse Coranique claire Par Des Versets Choisis Refltant La Philosophie Morale, Religieuse & Sociale De LIslam ismiyle 1935 ylnda Pariste baslmtr. smini slmn Toplumsal Din ve Ahlak Felsefesini Yanstan Seilmi Ayetlerin Inda Kuran Bilgisi olarak Trkeye evirebileceimiz bu kitap, Mahmud Muhtar Paann kaleme ald son eserdir. Mahmud Muhtar Paa, bu eserini Trke ve Franszca olarak yazmaya balam, ancak Trke nshasnn houna gitmemesi zerine Franszca olarak yazmaya devam ederek bu ekilde tamamlamtr. Mahmud Muhtar Paa, 1935 ylnda bu kitabn tamamladktan birka gn sonra vefat etmi olduu iin kitabn baslm eklini grememitir. Kitap, Mahmud Muhtar Paann 18 Mart 1935 tarihinde vefatndan sonra ei Prenses Nimet Hanmn giriimleriyle baslmtr. Mahmud Muhtar Paa, bu kitabn Kuran bilgisi hakkndaki bu eseri, slm lkelerinde Gizemli nann Tarihini derin bilgisiyle aydnlatan, La Passion dAl-Hallj n ok deerli yazar Prof. Louis Massignona ithaf ediyorum. fadeleriyle Louis Massignona ithaf etmitir. L. Massignon, kendisine ithaf edilen bu kitabn, hem kendisine ithaf edilmi olmas hem de Prenses Nimetin youn arzusu zerine, baslmasn salamay kendisine bir vazife bilmi ve yaynlanmasn salamtr. Hayatnn son zamanlarnda tasavvufla yakndan
Gazi Mahmud Muhtar (Katrcolu) Paa (1867- 1935) Ordu komutanl, bakanlk ve elilik gibi nemli devlet memuriyetlerinde bulunmu olup Bursal Katrcolu Mehmed Paann torunu, Gazi Ahmed Muhtar Paannda oludur. stanbulda domu, Orta tahsilini Galatasaray Lisesinde yaptktan sonra, 1885te Harbiyeye girmi, orada
ilgilenmeye balayan Mahmud Muhtar Paa, bu eserini Kuran- Kerimde slm dininin ahlak, din ve sosyal felsefini yanstan ayetleri seerek meydana getirmitir. Mahmud Muhtar Paa, Kuran- Kerimi u ekilde deerlendirmitir: Arapas ile Kuran, insan harekete geiren bir gzellie ve cazibeye sahiptir. Veciz ve stn stili, genellikle kafiyeli olan birden ok anlamlar ieren ksa cmleleri, kelime kelime tercmesinde ifade edilmesi son derece zor olan anlaml bir etkiye ve patlayc bir enerjiye sahiptir. Kitap, Franszca yaplan ilk basksnn ardndan 1937 ylnda John Naish tarafndan Franszcadan ngilizceye evrilerek The Wisdom of the Quran Set Forth in Selected Verses / Conveying the Moral, Religious and Social Philosophy of Islam. Preceded by an Introduction Expounding the Teachings of the Quran ismiyle Oxford niversitesi tarafndan Londrada baslmtr. (Geni Bilgi iin) Said OLGUN Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dal Mahmud Muhtar Paa (1867-1935) Hayat, Asker ve Siys Faaliyetleri, Eserleri Yksek Lisans Tezi Ankara 2006, s.46-47
okurken Metz (Almanya) Harbiyesine geip 1888de Temen kmtr. Prusya Hassa Alaynda altktan sonra, Erkn- Harbiye Okuluna kabul edilip, burada bir mddet grev yapmtr. Trkiyeye dnnde, nce Erkn Harbiye Dairesinde alm, Harbiyede Erkn- Harbiyenin Vazifeleri dersini okutmutur. Carl VETTin hatratna gre, Gazi Mahmud Muhtar Paa 1890l yllarda, babasnn intisapl bulunduu Ahmed Am Efendi el-Halvetye, ei Nimet Hanm ile birlikte balanmtr. Am Efendi, 1920 senesinde vefat edene kadar bu ballk srm, daha sonra yine ei ile Muhammed Esad Erbilye intisb etmilerdir. 1897 Yunan Harbinde Tesalya Ordusunda, Albaylkla Velestin, atalca ve Dmeke Muharebelerinde bulunmutur. Orada tertib ettii bir svari hcumunda, askerinin banda bulunarak byk cesaretini ispat etmitir. 1900deki Fransa byk manevralarna katlarak ordumuzu temsil etmi ve ayn yl. Piyade Dairesi kinci Reisliine tayin olunmutur. 1908de II. Abdlhamidin tahttan indirilmesinden sonra, Birinci Ferik olarak, Hassa Ordusu Birinci Frka Komutanlna geirilmiti. 31 Mart htillinde isyan eden askerlere Byezid Meydannda byk bir cesaretle kar koydu. Fakat Vkel Heyeti ehirde sava yapmaya izin vermedii iin, geri ekilmeye mecbur kalmt. O srada kan, askerlik rtbelerinin tasfiyesine ait kanun gereince, rtbesi Miralayla (Albayla) indirilmi, nce Aydn Valiliine gnderilmi, 1910 da Bahriye Nazr olmu, bir yl sonra da Hakk Paa kabinesiyle istifa etmiti.
1912de babas Gazi Ahmed Muhtar Paa kabinesinde, tekrar Bahriye Nazr oldu. Balkan Harbi knca tekrar orduda vazife ald. nce Trakya ark Ordusunun Sa Cenah nc Ordu Komutan, daha sonra kinci ark Ordusu Komutan oldu. Vize ile Pnarhisar arasnda Bulgar nc Ordusu ile iddetli muharebeler yaparak dman taarruzunu durdurmutu. Nihayet atalkaya Mdafaasnda, Sa Cenah Terkos Cephesi Komutan iken 17 Kasm muharebesinde dman hcumlarn krd ve kar taarruza gemek zere iken, ar yaralanarak komutanlktan ekilmee mecbur kald. 1913te Berlin Bykeliliine tayin olunmuken bir yl sonra, bu vazifeden istifa etmiti. 1919da stanbul Hkmeti tarafndan Harbiye Nazrlna getirilmek istenmise de, kabul etmemitir. 1920de eyhi Ahmed Am Efendi ve babas Gazi Ahmed Muhtar Paa vefat etmilerdi. Gazi Mahmud Muhtar Paa, 1935 senesinde skenderiyeden Napoliye giderken gemide geirdii kalp krizinden, altm sekiz yanda vefat etmitir. 38 KELAMI DERGHINA GDERKEN (Kitaptan) Pazar gn (Mays 1924), Mahmud Muhtar Paann Efendisi Muhammed Esad Erbilye hrmetlerimizi arz etmek zere, ikmet etmekte olduu Kelm Derghna doru yola koyulduk. Giderken, yol zerinde, Fatih Camiine uradk. Caminin kble tarafndaki mezarlk ksmnda, Gazi
38
(Carl VETT, 1993), s.2-7
Mahmud Muhtar Paann 1912de sadrazam olmu ve Sultan II. Abdlhamid tarafndan savataki baarlar sebebiyle madalyayla dllendirilmi babas, Gazi Ahmed Muhtar Paa (vefat: 1919)nn ve dier ecddnn kabirleri bulunuyordu. Kabristanda, onlarn ruhlarna Kurn- Kerim okudu. Daha sonra, Fatih Sultan Mehmedin trbesine getik. Trbedr Mehmed Efendi (elHalvet) kollarn aarak, bana slma ho geldiniz dedi. Trbedr Mehmed Efendi, son derece cana yakn bir kimseydi. Arkadam Mahmud Muhtar Paa, stanbuldaki kmil eyhlerden birinin de, bu zt olduunu syleyerek daha nce trbedrlk vazifesinde bulunmu dedelerine ve kendinden nceki trbedar Ahmed Am Efendiye layk bir halef olma arzusundadr diye ilave etti. Dostum Mahmud Muhtar Paa, otuz yl sre ile merhum Ahmed Am Efendiye intisabl iken, onun 1920 senesinde vefat etmesi zerine, Kelm Dergh postniini eyh Muhammed Esad Erbilye balanm. Rahmetli Ahmed Am Efendi ok kmil ve muhterem bir vel, Hz. Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem)in, Bir Allah dostu, yzne bakldnda, Allah hatrlatan nurlu sims ile tannr hadsiyle, kendisine iaret edilen kimselerden birisiymi. Mahmud Muhtar Paa, sessizlik ve hu ierisinde, merhum eyhi Ahmed Am Efendinin kabri banda, tefekkrl bir ekilde duruyordu. O srada, Trbedr Mehmed Efendi, tatl bir ekilde yzme bakarak glmsyordu. ok gemeden, ben de, merhum Ahmed Am Efendinin orada
hazr olduu duygusuna kapldm. Ziyaret sonrasnda, Mahmud Muhtar Paa, rabta srasnda, Ahmed Am Efendinin dnyadaki ekliyle, kendisine nur halinde grndn syleyince, bu duygumun boa olmadn anladm. Orada konutuumuz diller farklyd, bu madd dil ile anlaamazken, kalp dili, anlamamza kfi geliyordu. Trbedr Mehmed Efendi, o srada kalbimden geenleri okudu ve Mahmud Muhtar Paa vastasyla bana, Birok Avrupal, slm aratrmak zere, sizin gibi buraya gelmiti. Onlar dilimizi biliyor, kitaplarmz okuyup anlayabiliyorlard. Aralarnda bizim hakkmzda kaln ciltler yazanlar da (msterikleri kastediyor) vard. Fakat bu aratrmaclar Hakka vsl olamadlar. Zira Hakk idrk, ancak kalp ile mmkndr. Aklla, Hakka ulalamaz, dedikten sonra, yle devam etti: Biz burada (Douda), limlerle, rifleri ayrrz. Arifler lim olabilecekleri gibi, tahsil grmemi de olabilirler. Fakat bu ikinci gruba giren arifler, irfanlar ve basiretleri sayesinde, ilim adamlarndan daha fazla olarak hakikata nfuz edebilirler. Ancak, beni ziyaret eden teki Avrupallarda bulamadm kalp sezgisinin, sizde mevcud olduunu gryorum. Niyetinizde de samimi olduunuza inanyorum. nallah, bu teebbsnz ok bereketli olacak. Ne zaman isterseniz, buraya gelebilirsiniz. Maddi dillerimizle mmkn olmasa da, kalplerimiz vastasyla konuabiliriz. Zaman ilerledike, Trbedr Mehmed Efendinin, kendisini ziyaret etmek zere gelen, ok
sayda mridi olduunu fark ettim. Trbeyi ziyaret ii ve Trbedr Mehmed Efendi ile sohbetimiz bittikten sonra, bir sre ikamet edeceim. Kelm Derghna doru yolumuza devam ettik.39
39
(Carl VETT, 1993), s.67-69
AM EFENDNN MELML
Melmiler hakknda bal bana byke bir eser yazarak, t balangtan zamanmza kadar Melm tannm olan btn mutasavvflar kitabnn erevesi iine alm olan Abdlbaki Glpnarl; Ahmed Am Efendiyi de, bu kitapta olduka tafsiltyla yazmak istemitir. defa yazmak iin teebbs etmi, bir defasnda, elektrik kesilmi, bir defasnda baka bir rza olmu ve bir ncsnde de daha baka bir mnia knca: Sa iken yasak ettiini syledii bir meslein mensuplar arasnda bulunmak istemiyor! diyerek yazmaktan vaz gemitir. Bu kitapta Ahmed Am Efendi hiye olarak 3, 5 satr igal eder ve onlar da, u ekilde bu kitaba naklolunmutur. Ahmed Am Efendi 1304 te Rumeliye gidip Seyyid Muhammed Nura mlki olmu ve bir hafta mumaileyhin nezdinde kalp, hilfet alarak, stanbula dnmtr. Melmilerin ekseriyeti, Seyyidden sonra verseti Muhammediyenin Hac Ahmed Efendiye intikal ettiine kail iken; gult- Melmiyenin haltndan mteezzi olan trbedr, melmeti izhar etmezdi. Hatt defatla mridanna: Biz o ad Melmilii yasak ettik, bir daha sylemeyin! demitir. Melm hulefs iinde mstesna olarak saliklerini yalnz sohbet ve nazarla teslik eder ve meratip telkin etmezdi Abdlziz Mecd Efendi de derdi ki:
Melmilik adnda bir tarikat yoktur. Bu Seyyid Muhammed Nurl Arabnin mahlsndan kalmadr. Benim mahlsm nasl Mecd ie, onun mahls da Melmidir. Ahmed Am Efendi byk bir adamdr. htiyarlndan dolay camiye gidip cemaatle namaz klamad iin, kendisine fen gzle bakmlardr. Kendileri tasarrufat itibariyle Kadirilikten nasibedar, fakat seyir ve slk cihetinden de Halyetilikten feyizdardr ve bir milyar Fatih hocasna muadildir. Ahmed Am Efendi Rumeliye gidip, Seyyid Muhammed Nurl Arab ile grtkten sonra ayi olan bu hretinden dolay olacak ki bir gn kendisine biri mracaat ederek: Rumeliye giderek, Seyyid Muhammed Nurl Arabye mlki olmak ve Melm tarikatna girmek istiyorum. Bu tarikat hakknda biraz ird ve tenvir buyurulmaklm rica ederim. der. Ahmed Am Efendi o srada huzurlarnda bulunan Evrenos zade Sami Beye: u raftaki kitab indir. Bir suretini kart, bu adama ver. Buyururlar. Bahsettii risale, erke Mustaf Efendinin 3 sayfalk risalesidir. Dedii gibi yaplr, yani risale istinsah edilip verilir ve baka bir izahat vermez. Bu risalenin Melmilie ait ksm gelecek sayfalarda eklenmitir. Ahmed Am Efendi Seyyid Muhammed Nurl Arab ile grp dndkten sonra; aleyhindeki atp tutmalar o kadar oalr ki, talebesi olmakla beraber, tarikat itibariyle kendisine intisab olmayan smail Fenn Bey bile, hocas hakknda syle-
nen szlere tahamml edemeyerek, buna bir nihayet verdirmek maksadyla, kendisine mracaat eder, azlarda dolaan dedikodular anlatr ve bunun sebep ve mahiyetini renmek ister. Ahmed Am Efendi cevap olarak: Davet zerine gidip Seyyid Muhammed Nurul Arabye mlki olduunu ve onun verdii icazetnameyi teberrken ve bir hediyedir diye alm bulunduunu; nitekim kendisi Trnovada iken ve grmemi, grmemi, hatt istememi olduu halde; daha nce Gmhaneli eyh Ahmed Ziyaeddin Efendi tarafndan da stanbuldan kendisine byle bir icazetname gndermi olduunu ve hediyenin ise, ne ekilde ve ne maksatla olursa olsun, reddi muvafk olamayacan sylemi ve Nurl Arabnin kendisine: stanbulda bana nispet iddia edenler ve ileri geri sz syleyenler var; sen onlar slah et! buyurduunu talebesine bildirmitir. Fakat ne kadar tavzih ve tashih edilmi olursa olsun, irtihallerine kadar, Melm tbiri, muarzlar tarafndan aleyhinde bir silh olarak kullanlm ve kendisinden sonra gelenlere de bu melmet unvan bol keseden tevcih oluna gelmitir. Rivayete gre, daha vapurda bulunurken, Nurl Arab, kefen trbedrn geleceini bildiinden, her zaman bindii hayvann, mritlerinden birisiyle Selnike gndermi ve: Falan gn, falan saatte, u ekilde, u emailde vapurdan bir adam kacak. Onu al, bu hayvana bindir, sen de rikbnda olduun halde buraya getir. demitir. Bu suretle trbedr, Ustrumca kasa-
basna gidip Seyyid Muhammed Nurl Arabye mlki ve bir hafta kadar misafiri olmutur. Aralarnda samim muhabbetler ve konumalar olmu ve bu arada Nurl Arab: Alt ay sonra ben de sana misafir geleceim. buyurmutur. Bu szn mnasn yanndakiler anlyamam, nasl, niin? diye birok suller sormulardr. Fakat trbedr derhal anlam ve memnunen dnmtr. Seyyid Muhammed Nurl Arabnin bu szden kasdettii mna: Alt ay sonra vefatlarn ihbar ve ondan sonra da bu muazzam srr- ruhnin, idrk-i malde kutbiyetin kendisine intikal edeceini tebirden ibarettir. Buna benzer bir hdise de Seyyidle ngilterenin skp konsoloshanesi kavas (elilik grevlisi) Veli arasnda olmutur. yle ki: Hak ve hakikat aramaya kan bir ngiliz, Seyyidin hretini iitip kendisiyle grmek zere skbe gelir, konsoloshaneye misafir olur ve ertesi gn konsoloshane kavasnn rehberliiyle Seyyidin oturduu yere gidip grr. Sorgularna, Seyyidin verdii izahat, ngilizi o kadar mest ve memnun eder ki der baylr; daha dorusu cezbeye urar. Arnavut kavas Veli de, klcna dayanm, bu hali seyrediyormu. ngilizin b-holuu getikten ve umduunu aldktan sonra memnuniyetle konsoloshaneye dnmtr. Bunun zerine kavas Veli, Seyyidin nezdine gider, tabancay ekip karsna dikilerek: O gvura verdiini bana da vermezsen imdi seni ldrrm.
diye tehditte bulunur, bu tehdit karsnda Seyyid glerek: , Her eyin bir zaman vardr. Ben alt ay sonra stanbula gideceim. Orada sana veririm. der ve Arnavut kavasn ancak bu suretle elinden kurtulur. Alt ay sonra vefat vuku bulunca, kavas kendisinin aldatldna zhip olur ve o srada kavasl brakarak, ticaret kasdiyle stanbula gelir. Bir gn Sargzelden Fatih Camiine kan, yoldan giderken, uzaktan. Seyyid Muhammed Nurl Arabninde yukardan aaya doru gelmekte olduunu grnce derhal karlayp: Vay efendim, ben seni aylardan beri aryordum. diyerek ellerini per. te o zaman trbedr, vaz ve tavrn bozmayarak: Biz adam stanbulda da buluruz. der. Bu fkray nakledenler bununla da Seyyid Muhammed Nurl Arabdeki marifet srrnn trbedra intikal ettiini ve Arnavut Velinin de, Seyyidin manev varln trbedrda grm olduunu sylerler. Arnavut Veli baba, 1926 senesine kadar yayordu ve son zamanlarda odun yarcl yapmakla geindii iin Oduncu Veli Baba adiyle anlrd. Cibalide oturmutur. Seyyid Muhammed Nurl Arab gibi kuvvetli ahsiyetlerden hkmetlerin her zaman ne kadar ekindiklerine ve onlar ne suretle nezaret altnda bulundurduklarna tarih ahit olduu gibi; bu kabl kimseler muhitlerindeki mteerrilerin de vakit vakit tarizlerine, taarruzlarna ve iftiralarna maruz kalrlard.
HSEYN VASSF ANLATIMIYLA ERKEL EYH MUSTAFA EFEND

Meyh- izm- abnyyedendir. Neetleri erketendir. eyh-i mkerremleri Muhammed Efendinin vris-i kemlt olup, ziyret-i Haremeyne dahi muvaffak olarak kemlt- rfneleri uy bulmutur. Halka-i irddan on halfesi yetimi 1224/(1809) senesinde zim-i dr- ahiret olmulardr. erkete medfndur. Oldu eyh vsl- cnn Y H (4221 = )
40
stanbulda bir silsile-i uref v ulem tekl eden erkeli-zdeler mrnileyhin ahfdndandr. Osmanl Melliflerinde, erke Mustafa Efendi hazretlerinin irtihli 1229/(1814) gsterilmi ise de yanltr. Hz. eyhin ahvl ve asnf- tarkata dir Risle-i Trkiyyelerinin matb olduunu Osmnl Melliflerinde Thir Bey yazmaktadr. Mezkr risle ahren grld, gyet mhimdir. Teberrken ve ksmen tde naklolundu. /57/ erke Mustafa Efendi hazretlerinin mrdlerinden olup, Tokatta ikmet etmekte
Bu ibrenin hesaplanmasndan 1145 kmaktadr. (H)
40
olan Cebbr-zde Sleymn Bey, azz-i mrnileyhi Tokata davet etmekle, davete r-y icbet gsterip Tokata eref-i muvsaletlerine msdif yevm-i mesdda btn ahl istikbline kmlar. Hatt on dakkalk yola kadar al demilerdir. Hz. eyh, gyet mahviyyet-perver olduundan erketeki dergh pek harb olduunu ve hatt binnn birok yerleri iplerle bal bulunduu hlde kimseye bu bbta teklfte bulunmam idi. Hz. Azzin Tokata azmeti srasnda Sleymn Bey khyas vstasyla tevsan ve mceddeden derhl bir bin-y l vcda getirmi ve kimin tarafndan yapldn kimseye bildirmemi idi. Hz. eyh erkee avdet ettikte bin-y ceddi grnce hayrette kalm ve fakat bil-tereddt ikmet eylemilerdir. Hakkat- hli merk ederek kendilerinden sulde bulunanlara, Cnm biz sormadk. Girip oturduk. Siz niye soruyorsunuz? buyururlar imi. Bir gn hastalanmlar. Sleymn Bey, Hristiyan hekm celbedip, Hz. Azzi tedv eylemek istemi. Hekm muyene edince Hz. eyh ona hitben, Hastalm tehs ettin mi? diye sorunca o da, Onbir de ilc tertb eyledim. ince biinyetillh f bulacaksnz. cevbn vermi idi. yleyse ben bu ii bir kere hastalma danaym. deyip yorgan bana ekmi, bir mddet sonra tabbe hitben, Hastalm bana lisn- hl ile dedi ki: Vka verilecek ilcla ben geerim. Ama senin
ile yirmi be senedir hem-bezm oldum. Benim yerime hi tanmadn bir hastalk gelir, tedvsi bulunmazsa ne yaparsn? Dndm ben o ilc imekten vazgetim. demitir. eyh Seyyid Kermeddn Efendi, u hastalk ve tabb hikyesi Hz. Pr Nashde de aynen vuk bulmutur. Demek ki erke hazretleri de, eser-i cenb- Pre imtisl buyurmulardr. buyurdular. Hastalklar kesb-i iddet edince, tcn Beypazarl Ali Efendi hazretlerine ihsn buyurmular. Beypazarl, azzinin huzruna gidince, azzinin kucanda yatmakta olan geyik yavrusu hemen firr edince, Hl adam olamamm. Geyik bile beni adam yerine saymyor, benden kayor. demitir. Hulefsnn en gzdeleri Geredeli Azz nmyla benm eyh Hac Hall Efendi ile Beypazarl eyh Ali Efendidir. Bu iki halfe-i muhterem her mansyla eyh-i mkerremlerinin feyz kemlini hiz idiler. Her ikisinden teselsl eden silsile-i tarkat elyevm bk olup, ehl-i tarkatn melz- ukdr. Sultn Mahmd- sn mrnileyhe pek ziyde hrmet etmitir. Hatt emriyle yazd risleden bir bahis teberrken aynen derc olunmutur: Ulem ve meyh arasndaki ihtilf- sr mnsebetiyle bunun izlesine hdim olmak zere Sultn Mahmd- snnin ricsyla yazdk-
lar Risletn f-Tahkkt-Tasavvuf 41nm rislesi vardr. (Ahmed Am Efendi Efendinin raftan indirip yazdrd risle budur. Melmiler hakkndaki mteala dikkate ayandr.)
RSLETN F-TAHKKIT-TASAVVUF
Malm ola ki, erbb- kulbun tahsl ve tahslinde say-i bel eyledikleri tasavvuf ahvl-i selseden ibrettir. Onlar da budur: Tecell-i efl, tecell-i sft, tecell-i zt. Lkin hn-i ifdede ahvl-i selse ( halin) shibleri hlt- selsede frak- dlleden frka-i btlaya mbihlerdir. Tecell-i efl shibleri, Cebriyyeye; tecell-i sft shibleri, Hulliyyeye; Tecell-i zt, shibleri, lhdiyyeye mbih (benzer) grnr. Lkin cebr, hull ve ilhddan mberrdrlar. (temizdir.) Bu tecellyt- selseye mazhar olan zevt- kirm ile tavif-i selse-i mezkrenin beynlerini tefrk eden er-i Muhammed ve erkn- cenb- Ahmeddir ki, eer bir kimse dire-i eratta dhil ve merkez-i nciye-i istikmette sbit olur, makmt- selseden ve tecellyyt- sbkadan tekellm ederse, irfn- ilh ve esrr-
Atatrk Ktphanesi, stanbul; Tahkik ettasavvuf / Mustafa Halveti el-erkei, 297.7 O. E. Yazmalar - OE_Yz_001585; 297.7 MUS, O.E. Yazmalar - OE_Yz_000059/04
41
Rabbndir ve kendinden zuhr eden hrk- de kermettir. Lkin ndallh ve nder-Rasl ve ndel-mridn mezmm ve b-edebliktir. Ve eer dire-i erattan hric ve merkez-i ittikdan zerre mikdr mil olursa kendisi dll ve kelm ilhd ve ifsddr. Ve zuhr eden hrk- de sihir ve istidrctr. Sfiyyeden Melmiyyn Hazert avmm- ns ndinde ve mahcbn katnda hasebz-zhir erata muhlif akvl u efl etvr ile grnrlerse de, lkin tahkk ve tedkk olundukta katiyyen ve ktbeten ser-i m erat- Muhammediyyeye muhlefetleri yoktur. Ancak taby-i erfelerinde srr u ahf muhabbeti merkz (istenilmi) olman mahcbn ndinde zhir-i erata muhlif ve hakkatta mutbk akvl u efl atvr ile nefislerini mestr ve mahf klarlar. Ztlarnda bu frka mestrn-i kmillerdir; mkemmiller deillerdir. Ve nefsinde ridler ve fakat gayr-i mridlerdir. Onlardan istid ve istird ve iktid sahh deildir. Zr tlib-i tasfiye olanlar ek ve bheye ilk ederler. 42 Mridiyyet, ek ve bhe ilk etmek deil-
Aslnda bu frka ztlarnda gizlenmi kmillerdir. Ancak mrid-i kmil deillerdir. Ve nefislerini irad ederler fakat bakalar iin mrid deillerdir. Onlardan irad olmay istemek, Hakk yola gitmek ve pelerinden gitmek sahih deildir. Zr nefsini temizlemek isteyen tliblerini ek ve bheye drrler.
42
dir. Belki cem-i nsn reyb u ekkini ihrc ve izle etmektir ve emr-i ird, Allhu zl-cell hazretlerinin inyet-i ezeliyye ve cezbe-i Rabbnyyesidir ki, bir kulunu eflen ve sften ve zten kendine cezbedip, nice mddet, kasr- cemlinde mihmn ve taht- vislinde sultn kldktan sonra tekmlen lil-ird makm- beeriyyete inzl u irsl edip, tavif-i selse ki, kffr, avm, havs; kffr kfrden mna ve avmm masiyyetten tata ve havss msivdan vuslata davetle memr ve taraf- Rabbnden hilfetle mansr ve meyyed klnmtr. Bu abd enbiydan ise, nbvvet-i teriyye ve evliydan ise, nbvvet-i tarfiyye tesmiye olunur.43
Mridlik, ek ve pheye drmek deildir. Belki btn insanlarn ek ve phesinden karp ve izle etmektir. Mridlik vazifesi, Allhu z'lcell hazretlerinin ezeliyye inyet-i ve cezbe-i Rabbnyyesidir ki, bir kulunu ef'len ve sften ve zten kendine cezbedip, nice mddet, ceml kknde misafir etmek ve visl tahtna sultn kldktan sonra kfir, avm, havs dediimiz taifeyi ird iin tamamlanm ve grevlendirilmi olarak beeriyyete ird emri ile gnderilmesidir. Yani, kffr kfrden mna ve avmm ma'siyyetten tata ve havss msivdan vuslata da'vetle memr ve taraf- Rabbnden hilfetle yardm edilmi ve desteklenmitir. Bu kul enbiydan ise, nbvvet-i teriyye ve evliydan ise, nbvvet-i ta'rfiyye tesmiye olunur.
43
Mrid-i kmil ve mrebb-i vsl zt- akdes-i peygamberden hisse-mend olmalaryla enbiyy zm ne gn feriz ve vcibt ve snen ve mstehabt ve sir erkn- erat kavmi beyninde iktid etmeleri kasdyla alenen icrsyla memr olduklar gibi, mridler dahi evrd u ezkr ve halvet uzlet ve feriz u nevfil ve sir erkn- turukun mrdleri belki sir ns beyninde iktidlar kasdyla cehren ve alenen icrsyla memrlardr. Ve mahall-i ithmdan ihtirz mltezimlerdir ve ibdet tatlarnda ve sneni Muhammediyyeye ittiblarnda ve siyer-i Ahmediyyeye slklarnda asl ucub u riy olmaz. Onlar bir kavimlerdir ki, ( )
44
ikrmyla mkerrem olmulardr. Kavilleri, ayn- tevhd ve fiilleri ayn- ihlstr. Amm grh- melhiden;45 bdt- zhiriyye, ebrrn hali; ibdt- btniyye mukarrabnin hlidir. diye itikdlar kfr ifsddr.46 bdt- zhiriyyeyi terk ayn- ilhd olduun-
Hazret-i Ali kerremallh veche buyurdu ki; Grmediim rabbe ibdet etmem. Hz. Ali, bu sz ile acaba ne anlatmak istiyordu? Yalan ahadet Allah'a irkle bir tutulmutur! 45 Melhi:Oyunlar, elenceler. Cmbler. Melahide: Mlhidler. Dinsizler. mnszlar. 46 Mlhidlerin, zhir ibadetler, ebrrn hali; btn ibdetler mukarrabnin hlidir, diye sylemeleri kfr ve ifsattr.
44
dan m-ad safha-i kalbleri, srf dnden ve nokta-i tasavvuftan hl ve lisnlarnda nice nice hurft ve atah ve tmt ve mun-i erat- garr olan ulem-y etkyya buz birle marifet-i Br ve tasavvuf iddisnda olup, tarkat- aliyyeyi, erat- garrdan ayr bir tark addedip, hl ve zevk ile sudr eden ehlullhn kelm- mutlaklarn lisna getirip, kendilerine kl ve meyh ve ulem beyninde mttefakunaleyh olan ibdt u tati ve riyzt u mchedt terk ve muhtelefunfh olan baz efli vcb mertebesinde kendilerine dt u hl ve belki masiyyete lt klan ol zmre-i dlln ve ol frka-i hsirnden tasavvuf dr ve marifet-i Hak onlardan mehcrdur. Bu cihetten ulem-y selef ve haleften bazs tahkkan ve bazs taklden ol grh- melhideyi zecr u men hussunda rif u kmili fark etmeyip, sret-i tlkta nice resil tahrr u tahiye-i kelimt ile takrr eylediler. Lkin rifi mahcbdan ve kmil-i nakstan mukbli merdddan fark etmeyerek zecr red, emr-i metb olmad ecilden bu bbda eimme-i sfiyye dahi nice kitaplar telf ve nice risleler tasnf eylediler. Ulem ile meyh meynnda olan niz lafzdir. Manda onlar mttehiddirler. ttihd- manevyyeyi fehm etmeyen b-edeblerin lafzda teksr-i nizlarna ehlullh, kaddesallhu esrrahum, rz olmazlar.47
47
(VASSAF, et al., 2006), c. IV, s.
AHMED AM EFENDNN KELM-I LLERNDEN

Bismillahirrahmanirrahim ABDULHAMD HAN Efendi Hazretleri buyurdular ki, 48 Abdlhamid Medineye ben de yava, yava
49
NEML NOT: (Kitabn muhteviyat aratrma ve derleme mahiyetindedir. Baz yerlerde bilgi zenginlii olsun iin dipnot aklamalar ile Ahmed Am Efendimizi daha gzel tantmaya gayret edildi. Nakledilen btn kelm- erifler mmkn olduunca Ahmed Am Efendi Hazretlerinin kullanm olduu orijinal kelimeler ve kaynaklardaki ekil zere verildi. Ancak baz szlerin Onun ahsna ait olmamas durumu konuya arif olanlar tarafndan tenkide urayabilir. Bu yndeki zrmz Ahmed Am Efendinin yetitirdii talebelerininde ayn dnce ve usulde olmasndan dolay hepsinin hrmete haiz olacan takrir ederiz. hramczde smail Hakk) 49 Allah Tel buyurdu ki; Ne kadar lke varsa hepsini kyamet gnnden nce ya helk edecek veya en etin bir ekilde azaplandracaz. Bu, Kitap'ta (levh-i mahfuz'da) yazldr. sr, 58 Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu
48
Abdlhamid imameyn mertebesine kmtr. 50 lm anlamak isterseniz Abdlhamidin haline baknz.51 Hasan Beyeyefendiden rivayetle; Bir gn Efendi Hazretleri nde, biz de bir iki ihvnla arkasndan yryorduk. imden Bana bir kudret ihsan et de Abdlhamidin tacn tahtn ykaym dedim. Efendi Hazretleri hemen dnerek; Hasan zulm neye derler bilir misin? buyurdular. laveten zalim bir padiaha kar silaha sarlmak da zulmdr, buyurdular. Allah tecellisini tekrar etmez. O geti 52
ki; Dnyalk olan bir eyi ykselttiinde, akabinde onu tekrar alaltmak, Allah Telnn takdiridir. ihbul Ahbr, 649 50 mmeyn (ki mam ): Hazret-i Hasan ve Hazret-i Hseyin aleyhisselm Efendilerimiz. (Bazen mm- zam ve mm- afii ve bazan, imm- Ebu Yusuf ve mm- Muhammed iin de bu tbir kullanlmtr. 51 Hal'inden sonraki hli, 52 Trbedr Mehmed Efendi Hazretleri kalben Abdlhamidin tekrar saltanata gelmesi iin temenniyatta bulunduklar zaman buyurmular. Yeri uygun geldii iin bu iiri buraya naklediyoruz.
SULTAN ABDLHAMD HANIN RUHANYETNDEN STMDAT R Nerdesin evketlim, Sultan Hamid Han? Ferydm varr m brighna? lm uykusundan bir lhza uyan, u nankr milletin bak gnhna. Tahkire yeltenen tac- tahtn, Denedi bu millet kara bahtn; Snad- sillenin nerm ve sahtn, Rahmet et sultanm suz-i hna. Trihler ismini and zaman, Sana hak verecek, ey koca sultan; Bizdik utanmadan iftira atan, Asrn en siys padihna. Pdiah hem zlim, hem deli dedik, htille kyam etmeli dedik; eytan ne dediyse, biz bel dedik; altk fitnenin intibahna. Dvne sen deil, meer bizmiiz, Bir rk iplie hly dizmiiz. Sade deli deil, edepsizmiiz. Tkrdk atalar kbleghna. Sonra cinsi bozuk, ahlk fen, Bir sr tredi, girdi meydana. Nerden kt bunca veled-i zin? Yuh olsun bunlarn ham ervhna! Bunlar halk didik didik ettiler, Katlima kadar srp gittiler. Saak pmeyenler, secde ettiler. Bir asi zabitin pis klhna.
Bugn varsa yoksa hretinde herkes fuzuli dellal; lem-i mndan bak da ibret al, Uursuz taliin u gmrhna. Haddi yok, alkla derde girenin, Sehp-y kazya boyun verenin. Lnetle anlan cebbirenin Bu, rahmet okuttu en ksthna. ok kiiye imdi vatan mezardr, Herkesin beldan nasbi vardr, Selmetle eren pek bahtiyardr, Bu eb-i yeldnn en sabahna. Milliyet dvs fska brnd, Rid-y diynet yerde srnd, Trkn ruhu zorla si grnd, Hem peygamberine, hem Allhna Sen hafiyelerle dem srdn ancak, Bunlar her tarafa kurdu salncak; Eli, yz kanl bir sr alak, Kemend att dehrin mihr-u mahna. Bu itler nedense bana salmad, Bahalyd bam kimse almad, Seyrandan bakaca i de kalmad; Gurbet ellerinin bu seyyahna. Ho oldu cilvesi Cumhuriyetin, Tad kalmamt Merutiyetin, Deccala dil alan byle milletin, Bundan baka are yok slahna. Lkin sen sultnm gavs- ekbersin hiretten bile himmet eylersin, ok ekti u millet murada ersin
Mehmed Efendimiz Hazretlerine merutiyeti mteakip birka kere kova ile su getirtip leene dktrp badehu (sonra) ellerini ayaklarn suyun iine biraz zaman durdurduktan sonra al bunu, el ayak demez bir yere dkver buyurmular.53 ADAB Adab Muhammediyedendir. Bir yere girdiiniz zaman namaz klyorlarsa cemaatle namaz klm da olsanz oraya girip namaz klnz. Bir gn huzurlarndan karken eliyle mumu sndren Nevres Beye; yle yapma! hu diye fleyerek sndr. Necib Beyin kardei Doktor Talat Beye Cemil Beye benden selam syle buyurmular ve akabinde de eyhin mi selam syledi, eyhim mi selam syledi diyeceksin. diye sormular. Talat Beyde eyhim cevabn vermi, Gzel etmi. Al veri ederseniz ilk nce paray veriniz, sonra mal alnz. Ahmed Am Efendimiz buyurdular; Bir gn ihvn ile eyhimizin huzurunda iken Emrullah Efendiye O benim hocam, dierine bu benim fakirim-
efat kl hm mededhhna. Rza Tevfik BLKBAI 53 Bu hareket, milletin kargaadan kurtulup kan dklmesine engel olmak iin yaplmtr.
dir. buyurdular. Ben de acaba bana ne buyuracaklar diye muztarib iken Bu da benim ktmirimdir. buyurduklarnda pek memnun oldum. Yusuf Bahri Beyefendiden rivayetle; Balkan harbinde beni tayin ettiler. Huzura gittim, efendim harbe gidiyorum dedim. Yoo, yle harbe gidiyorum denmez. Harp bir emri azimdir, bil talep tayin edilirse tayin edildim denir. St ierken aznzda iyice dolatrn, lab (tkrk) ile karsn. (hazm kolay olsun diye) Ahmed Am Efendi Mecd Efendiye, Mecd, sakn srr fa etme der, Mecd Efendi acaba bir ey mi yaptm diye korktum. Benim bu korkumu gidermek ve bir hakikat bildirmi olmak iin buyurdular ki, Edemezsin ki, edilemez ki, ruhunu ortaya at, fa et anlat bakalm. Edemezsin, Oda yledir. 54 Kazm Beyefendiden rivayetle; Sohbetlerine devam eder ve pek ok istifadeler bulurdum. Gnler aylar getike hazretin nsiyesinde parldayan ve grmekle mtelezziz olduum bu hakikat gneini bu olgun insani daha ok sevmeye balamtm. Huzurunda bulunduka acaba bir hizmet emreder mi velev, bir bardak su olsun veya abdest tazelemek iin olsun eline ayana su dkmeyi isterdim. Ve emrine mntazr bulunuyor-
Bu tenvir ve irddan mlhem olarak, Mecd Efendi derlerdi ki, Cenab Hak srr vahdetin gizlenmesini ister ve bu ii mahdut kullar ile idare eder, ird ve idlal kendisindendir .
54
dum. Su ime tarzda baka trl idi. Barda iki avucu iine alr ve evire evire suyu avcunda str sonra yudumda bitirir idi. Ve lezzetini enisini karda oturana bakana bile lezzet verecek derecede tam bir hevesle ierdi ve sonunda sana ok kr derdi.55 Kazm Beyefendiden rivayetle; Mabeyni Humayn tarafndan gnderilen baz hafiyeler Hazreti Azizin odasna kimlerin girip ktn tarassut (gzetliyor) ediyorlarm. Byle zamanlarda zaillerini (srekli gelmeyenleri) kabul etmeyerek Burada durmayn grmyor musunuz, hafiyeler geziyor diyerek ziyaretilerini kabul etmezlerdi. Sahavet sft- enbiydr. Sah (cmert) adam cennete girer. Cennet de burada balar. deti bozmayn, lemi gnahkr etmeyin. Tevekkl babnda durmazlarsa, (o kiiye) biraz ey verip savarlar. Ktahyal Sleyman Beyefendiden rivayetle; Huzurda Hazret Kuran okurken iki, defa ziyaret ettim, Kuran bitirip kapadktan sonra Bu Kurann sevabn sana hediye ettim. buyurdular. Ben skt ettim, yle olmaz, defa aldm kabul ettim de. buyurdular. Ben de defa tekrar ettim. leriye gitmeyin, ayanza basarlar; geriye
Suya kretmenin, Allah Telya kretmek olduunu izah ediyor.
55
kalmayn tekme atarlar!. Safda duracaksnz, namazda naslsa yle... Hizay muhafaza edeceksiniz! ADAK Hastalandnz zaman ar gelmeyecek, yapabilecek bir neziri yapnz. Mesela bu hastalktan kurtulursan gnde iki rekt nafile namaz klaym, dersin. AHLAK Gr ge, belle ge, durma ge... Biz kpek tabiatlyz, kuu-kuu derler geliriz, hot derler gideriz. brhim-l mereb olunuz. Ama brahim aleyhisselm olmadan da kendinizi atee atmaynz. ALLAH TEL Kelami nefs 56 her lisandan sadr olur, fakat lisan Araba brnmtr. Kimseye nereden geliyorsun, nereye gidiyorsun diye sormak caiz deildir, eer sana birisi sorarsa uradan geliyorum, buraya gidiyorum daha dorusu, minh ileyhi Ondan Ona dersin. : Allah kullarnda ltiftir, Al-
lah kullarna ltif (ltfedici) deil; nk bu isneyniyeti icap eder.
56
Kelmullah
Cemii mkevvenat Hakkn zuhurudur. uunt lhiye irde-i zatiyedendir. Kuadal Efendimizden; Hep kullar Allah Teldan o da ulema kullarndan hayet eder. (korkar) 57 lah, agil 58 manasnadr Btn arifler Allahda fen olur, Allahda kamil de fen olur. Mna kadmdir. Kimsenin olmaz. ANA-BABA HAKKI Analar Allahn rahim sfatna, babalar da rezzk sfatna mazhar olurlar.59 Trbedr Mehmed Efendi Hazretleri bir gn buyurdular ki, Huzurda idim, dier bir zat da vard. Hazreti Aziz o zata bakarak ve fakiri gstererek
Btn kullar Allah'tan korkar, Allah da lim kullarndan korkar. nk lim sfat Allah Telnn sfatlarndandr. lim ehli sebep ve sonu ilikilerindeki banty fehmettiklerinden Allah Telnn hikmetini ararlar. Bu nedenle Allah Tel hikmetini idrakede ikr klmakta mecburdur. draksizliin idrak olmas ise rza makamdr. drak ise direk ilme bal haldir. Buna her lim ulaamad iin Allah Tel fiillerinde tedbiri ve idraki terk etmez. 58 agil: gal eden, tutan. Megul eden, megul edici. Megul olmay gerektiren. Bir mlkte oturan. 59 Rzk vermek klfetli olduundan babann buzuna den hi iflah olmaz.
57
Ben dnyay bunun evladlarna verdim, veririm ya! Bana kim karr. buyurdular. Ben de; kimse karamaz dedim. BESMELE Bismillahn manas, Allahn bendeki taayyn ile 60 BAT Gyaben biat vermek detimiz deildir. Fakat Yz kere istifar, yzde salt-u selm okusun. Bir de eseri eseri ey zlike-ey Nuru nuru ey zalike-ey 61 olduunu bilsin buyurdu. Kuadal Efendimizden; Kula kul olmaynca adam adam olmazm. Kuadal Efendimizden; (Ululemirler iin) Onlar Hakkn azametine mazhar olmakla kar durmak olmaz.
Bu fiil ztullah, sftullah ve halkullah ile zuhura geldi diye sylemektir. 61 Uzak illerden birinde bir zat, Ahmed Am Efendi Hazretlerine mlki olmak istemi. Onlar da cevap olarak: stemez, yalnz unu bellesinler ona yeter. Bir eyin, eyinin eyi, o eydir. Bir nurun, nurunun nuru, o nurdur.
60
BOR Bakkal yahut dier birine borcunuz olursa aylnz alr almaz borcunuzu deyiniz. nk bu para ile bir iki el devreder ve kr eder. Eer paray vermezseniz haramdr. BUZ Hazreti Azizimiz bir gn mbarek sa ellerinin parmaklarnn ularyla mbarek vcutlarna vurarak bazlar gelip buna saplanrlar. buyurdular.62 CENNETLK VE CEHENNEMLK Nevres Beyefendiden rivayetle; Cennetlik misin, Cehennemlik misin bilmek ister misin? Bulunduun hale bak. Bulunduun hal Cennetlik ise Cennetliksin, Cehennemlik ise Cehennemliksin.63 Vakf mala ihanet eden cehennem azabndan kurtulamaz. Cehennemde bazs be bin, bazs alt bin sene durur. Allah senin iin ahirette odun kmr yakmaz.
Bu sz muhabbet iinde sylenebilir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki; nsanlar yaadklar hl zere lrler ve ldkleri hl zere (harolurlar) toplanrlar. (Tabern, el-Mu'cem'l-evst, IX/462; Hkim, elMstedrek, III/284.)
63
62
CEZBE Muhabbetin galeyan halinde hkm slikindir. Halil Efendiye buyurmular ki Ulan sen beni grdn zaman cezbeleniyorsun. Da, ta grdn zamanda cezbeleniyor musun? Halil Efendi; Hayr, demi. yle ise olmad, ne zaman neyi grrsen hakikati ilahiyeyi mahede ile cezbelenirsen o zaman. ALIMA VE GAYRET Siz alrsanz ben size gelirim, almazsanz yorulur bana gelirsiniz. Bulmal, duymal, doymal. Bir gn ashabdan birisi Ya Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ben filan zatn yannda alyorum. Yevmiye bana be kuru veriyor, yetimiyor derler. Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz de drt kurua al buyururlar. Bir mddet devam ettikten sonra gelip Ya Resulallah yine yetimiyor. derler. Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz kurua al buyururlar. Bu sefer para artmaya balar. Sebebini istizah (aklarken) Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz Paraya gre i gremiyordu, fazlas helal olmuyordu. Kazm Beyefendiden rivayetle;
Ahmed Am Efendi yine gnlerden bir gn sordu; Dersine alyor musun? Evet, efendim, alyorum. Hlbuki mektep derslerine alp almadm sormak istiyormu, Evvela mektep dersi ikinci derecede Ruh-i feyz- irfan bunlar bir birine kartrmamaldr, buyurdular.64 Bir eyin olup olmamas arasnda sence bir fark mevcutsa, nakssn, tamamlanmaya al. alma ile olmaz, almadan da olmaz. DEPREM Hareket-i arz getikten sonra kendimi u ayeti okurken buldum; Rabbena m halakte haz btlen sbhneke fekn zben-nr. 65 Rabbimiz, Sen bunu bouna yaratmadn. Sen mnezzehsin. Bizi atein azabndan koru. DEVRYE Tuizz idim, tzillye geldim. 66
ah Nakibend kaddesellh srrahul azizde dnya ii meguliyeti olmayana zikir dersi vermezmi. Zamanmzdaki eyhler ise insanlarn ahiretini kurtaramadklar gibi dnyalarn da perian etmektedirler. 65 l-i mrn, 191 66 Nevres Beyefendi'den rivayetle; Mehmed Efendimiz'in Aziz Sultan'dan rivayetleri (Azizlikten, zellillie; Allah Teldan kullua indim)
64
Tenezzl ayn terakkidir.
EB LEHEB Biz Tebbet yed suresini hatim tamam olsun diye okuruz.67 EB TLB ALEYHSSELM Eb Talib radyallah anhdr. EB TLB ALEYHSSELM MAN ETMTR.

(Fekeyfe i ci/n min kulli ummetin biehdin veci/n bike al hul-i ehd(n) a-Her mmetten bir ahit getirdiimiz ve seni de onlarn zerine bir ahit yaptmz zaman bakalm kfirlerin hali ne olacak!.. (Nisa; 41)
Maral Ahmed Thir Efendi buyurdu ki; Abdlkadir Geylni Hazretleri lecekleri gn kapnn eii nne uzanm, perian bir halde alyorlarm, sormular: Ya Abdlkadir neye alarsn. Senden bahtiyar kimse var m? Sen zamann kutbusun. te en son mertebeyi burada zillette buldum demiler. Bizim Efendi Hazretleri Trbedr da zillette buldular. 67 Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin amcas sebebiyle zmekten ekindiimizden dolay demektir.

b-Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurduki; Bana gsterdiiniz titizlii, yakn akrabalarmada gsteriniz. (ihbl Ahbr, 471) c-RASLLLAH SALLALLH ALEYH VE SELLEMN AMCASI HZ. EB TLB ALEYHSSELMIN MANLA GTTNE AHT OLARAK BZLER YAZMANI DLYORUZ. MN Hz. Eb Tlibin iman edip etmedii gemiten gnmze kadar tartma konusu olmutur. En zor dnemlerde Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bu fedakr koruyucusunun kfrne hkmedenler tarih, hadis ve tefsir kitaplarnda naklettikleri zayf ve mehul rivayetlere dayanmlardr. Ancak Hz. Eb Tlibin imann ispat etmek iin birok kitaplar, makaleler ve risaleler yazlm olsa da zerindeki pheler kalkmamtr. Buna en byk neden Emeviler dneminin, Hz. Ali kerremallh vecheye olan dmanlklar yznden konu zerindeki ihtilaflar artrarak bilgi kirlilii oluturmalardr. Muhalifler Hz. Ali kerremallh vecheye dil uzatamaynca babasna saldrma yoluyla intikam almaya almlardr.68
Bunlardan Eb Turb (Topran babas, topraa bulanm kimse) knyesi Hz. Muhammed tarafndan kendisine verilmitir. Muhammed b.
68
yleki; *Hz. Eb Tlibin, bir keresinde Raslllah sallallh aleyhi ve selleme: Kavmin senin hakknda ne dzenler kuruyor biliyor musun? diye sorduunu, O ise: Evet, bana by yapmak, beni ldrmek ve beni yurdumdan karmak istiyorlar (Enfl; 30)69 eklinde cevap verdiini, bunun zerine Hz. Eb Tlibin: Bunu sana kim haber verdi? sorusuna da Rabbim haber verdi. dediini, Hz. Eb
Hasandan gelen bir rivyete gre Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Onu Eb Turab olarak knyelemesi sebebiyle meyyeolullar minberde Ona daha rahat svebiliyorlard. (el-sfehani, Mektilt-Tlibiyyn, 40) Hz. Ali kerremallh veche ise kendisine bu ismin Raslllah tarafndan verilmi olmasndan dolay en sevdii knye olduunu sylemitir. Ali b. shak ayet Hz. Ali kerremallh vecheye Eb Turab sevimli gelmeseydi ve bu isimle arlmaktan holanm olmasayd Raslllah Onu byle isimlendirmezdi. eklinde bir rivyet nakleder. (Belzri, Ensbl-Eraf, II, 847, Zeheb, Tarhul-slm, III, 623) 69 nkr edenler, seni balayp bir yere kapamak veya ldrmek, ya da srmek iin dzen kuruyorlard. Onlar dzen kurarken, Allah da dzenlerini bozuyordu. Allah dzen yapanlarn en iyisidir. (Enfal, 30)
Tlibin: Senin o Rabbin ne gzel Rabb imi, ona hayr tavsiye et. szne, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem: Ben mi Ona hayr tavsiye edeceim, hayr! Tam tersine O bana hayr tavsiye eder buyurduunu ve bunun zerine ilgili ayetin nazil olduunu nakletmitir.] (Taber, Ubeyd b. Umeyre dayandrd bir Rivyet) bn-i Kesr, yukarda zikrettiimiz rivayeti eletirmi ve bu rivayette Hz. Eb Tlibin zikredilmesi ve ayeti kerimenin sanki hicretten nce nazil olduu zehabnn verilmesinin garip, hatta mnker olduunu sylemitir. Zira Enfl Suresi btnyle Medendir ve Medinede nazil olmutur. inde Mekk ayet veya ayetler yoktur. te yandan Hz. Eb Tlib, Drun-Nedvede Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ldrlmesi karar alnmas ve Raslllah sallallh aleyhi ve selleme hicret izni verilmesinden sene nce vefat etmi olup bu hdise ile ilikilendirilmesi mmkn deildir. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme, Mekke mriklerinin onun hakknda ne dzenler kurduklar haber verilmitir, ama bunu haber veren sahih rivayetlere gre Cibrildir ve bu haberle birlikte hicret iznini de getirmitir. Bu ayeti kerime ise daha sonra Medine-i Mnevverede, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme Allah Telnn kendisine gemi nimetlerini hatrlatma sadedinde indi-
rilmitir. 70 Mseyyeb bnul-Hazn anlatyor: Eb Tlibin lm an gelince, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yanna geldi. Baucunda Eb Cehil ile Abdullah bnu Ebi Umeyye bnil-Mureyi buldu. Ey Amcacm! Bir kelimelik Lailahe illallah de! Onunla Allah indinde senin lehine ehadette bulunaym! dedi. Eb Cehil ve Abdullah atlarak (Hz. Eb Tlibe): Sen Abdulmuttalibin dininden yz m evireceksin? diye mdahale ettiler. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, (kelime-i ehadeti) ona arz etmeye devam etti. Onlar da kendi szlerini aynen tekrara devam ettiler. yle ki bu hal Hz. Eb Tlibin son sz olarak, onlara: Ben Abdulmuttalibin dini zereyim! demesine kadar devam etti. Eb Tlib L ilhe illallah demekten kanmt. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem: Yasaklanmad mddete senin iin istifar edeceim! dedi. Bunun zerine aziz ve celil olan Allah u vahyi indirdi. (Mealen): Akraba bile olsalar, onlarn cehennemlik olduklar ortaya ktktan sonra mrikler hakknda Allahtan af dilemek ne nebiye ve ne de iman edenlere uygun dmez (Tevbe 113). Allah Tel u ayeti de Eb Tlib hakknda in-
(etiner, Bedrettin, Kur'n Ayetlerinin ni Sebepleri, ar, stanbul 2002, I, 418. Taber ve bn-i Kesrden naklen.)
70
dirmitir. (Mealen): Sen, sevdiin kimseyi hidayete erdiremezsin. Ancak Allah dilediine hidayet verir. Doru yolda olanlar en iyi bilen de Odur (Kasas, 56 ). 71 [Bu hadisin son rvisi el-Mseyyebtir. Bu zat, ancak Mekke fethinde babasyla birlikte Mslman olmutur. Bu husus, btn tabakat kitaplarnda yazldr. Yani bu hadisi rivayet eden elMseyyeb, olayn vukuu srasnda Mslman deildir. Ayrca el-Mseyyeb de bunu babasndan rivayet etmektedir ve hadisten de anlaldna gre, babas, bu olayn grg ahidi deildir. O halde bu olay kimden dinlemi olabilir? Elbette ki, Eb Cehil veya onun yanndaki mrikten dinlemi olabilir. Sonu olarak, bu hadiste farknda olunmayarak, Hz. Eb Tlibin kfrne, Eb Cehilin ahitlii ile hkmedilmi olur. mam Buhari ve dierlerinin zikrettii bu hadisin sahih olduunu savunmak balamnda senedinin mrsel 72 olup son ravisinin zikredilmediini
Buhar, Menkbu'l-Ensar 40, Cenaiz 81, Tefsir, Beraet 16, Kasas 1, Eyman 19; Mslim, man 39, (34); Nes, Cenaiz 102, (4, 90, 91) 72 MRSEL HADS Tabinden birinin senedinde sahabey zikretmeksizin dorudan doruya Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin adn anarak rivayet ettii hadis. Zayf hads ksmlarndan biridir. Muhaddislere ve usul limlerine gre ayr ayr tarifi yaplmtr.
71
iddia etmek ise, slama en byk hizmeti yapm olan Hz. Eb Tlibi kfir gstermenin bo bir gayretinden baka bir ey deildir. Zira hadiste olayn grg ahitleri olarak adlar geen yalnz Eb Cehil ile yine onun gibi mrik olan Abdullah b. Eb meyyedir; bunlarn dnda kimseden sz edilmemektedir. Mslman olan baka bir zatn orada bulunmas ihtimali ile el-Mseyyebin babasnn da, ondan rivayet etmi olmas ihtimali zerinde hkm bina etmek ise, ilim ve insaf yolu deildir. nk Hz. Eb Tlibin iman edip etmedii hakknda nem arzeden bir nemli mesele yle dursun, slamda hibir hkm ihtimaller zerine bina edilemez. Ayrca, anlan hadiste olaya bal olarak zikredilen ayet, , Cehennemlik olduklar anlaldktan sonra, akraba bile olsalar, puta tapanlar iin mafiret dilemek nebiye ve mminlere yaramaz. 73 Bu sure ise, Kurn- Kerim sureleri ile ayetlerinin
Muhaddislerin genel tarifine gre mrsel hadis, isndnda sahab rvisi dm olan hadistir. Tabiun neslinden birisinin hadis ald sahab ravnin adn anmadan, onu atlayarak dorudan doruya Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki... diyerek rivyet ettikleri hadislere mrsel denilmitir. Usul limleri kelimenin szlk anlamn ele alarak, onunla munkat, hatt mu'dal arasnda hi bir ayrm yapmazlar (Suyt, Tedrbu'rRv, Nev. Abdulvehhab Abdullatif, Medine, 1972, s. 196). 73 Tevbe, 113
nzul tertibi hakknda uzman olan slam limlerinin byk ekseriyetine gre, Kurn- Kerimden en son nazil olan suredir. Baz limlere gre ise, en son nazil olan sure, Mide sresidir; Tevbe sresi ise, son sureden (Nasr Suresi) bir nceki suredir. Ve hibir lim de, Tevbe suresinin her hangi bir ayetinin, Mekke devrine nazil olduunu sylememitir. Anlan olay ile balantl olarak Sen, sevdiini doru yola eritiremezsin, ama Allah, dilediini doru yola eritirir. Doru yola girecekleri en iyi O bilir.74 zikredilen yeti ise, Mekke devrinde, fakat bu olaydan ok sonra nazil olmutur.+75 3- Nciye bnu Kab anlatyor: Hz. Ali kerremallh veche dedi ki: Eb Tlib lnce Raslllah sallallh aleyhi ve selleme gelip: Dallette olan ihtiyar amcan ld dedim. (?) Bana: Git baban gm! Sonra, bana gelinceye kadar hibir ey yapma!76 buyurdular. Ben de gidip gmdm ve Raslllah sallallh aleyhi ve selleme gelip haber verdim. Bunun zerine bana ykanmam emir buyurdular ve ykandm... Sonra bana
Kasas, 56 Ali AKIN; HZ. Eb Tlib ve Tarihte Gizli Kalm Gerekler, stanbul: Sakaleyn, Austos 2007, 200201 76 O zaman, cenaze namaz teri klnmamt. (KKSAL), 2/124-125.
75
74
dua ediverdi *ancak duay ezberleyemedim+. 77 Ktb- Sittede geen Hz. Ali Kerremallh vecheye atfedilen hadisin durumunda mkl durumu vardr. nk Hz. Ali kerremallh veche babasna zlmemi, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme babam deilde ihtiyar amcan diyerek kendini aziz edip, efendimizi mahzun ederek slma izzet mi kazandrd? Btn Kurey bilirki Raslllah sallallh aleyhi ve sellem akrabasna ve insanlara merhametli ve incitici deildir. Kendi elinde yetitirdii Hz. Ali kerremallh vechenin bu ekilde konuma ihtimali ise yok denecek gibidir. 4- Hz. Abbas radiyallhu anh anlatyor: Ey Allahn Resul dedim, amcana (istifarla yardm) dan seni alkoyan nedir? O seni koruyor, senin iin kfirlere kzyordu. Evet! dedi. O atein s bir yerindedir. Eer ben olmasaydm cehennemin en derin yerinde olacakt. 78 Bu hadis sahih kitaplarda olmasna ramen zayf olma ihtimali yksek ve mkl ve pheli durumlar iermektedir. Soruda, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
Eb Dvud, Cenaiz 70, (3214); Nes, Tahret 128, (1, 110), Ceniz 84, (4, 79). 78 Buhr, Menakbu'l-Ensar 40, Edeb 115, Rikak 51; Mslim, man 357, (209)
77
zlmesine sebep olacak bir durum vardr. nk, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin amcasnn zahiren imanna insanlar ahit tutamadndan, iindeki sknty hatrlatacak soruyu sormaktan sahabe (bedevi olmayp yakn arkadalar olan kiiler) kanp hay ederlerdi. Ayrca, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin efaat cehennemden karmak veya cennette daha yksek makama ykseltmek iindir. Cehennemde yanacak biri iin, bu trl bir efaat noksanlk ifade eder. nk kurtulua vesile olmayan bir durumdur. Tevbe 113 79 ayetini delil getirenlerin bu trl efaat ayn konuda zikretmeleri de tezat tekil eder. Her adan bu hadis sahih hadis kitaplarda zikredilse bile zayftr.80 phesiz ki, Allaha ve Resulne eziyet verenlere Allah hem dnyada, hem ahirette lnet etmitir. Onlara aalayc bir azab hazrlamtr.81 DRT HALFE Sairleri (Dier halife) halife-i Hakkdr, Hazreti Ali Halife-i Rasuldr. Hazreti Raslllah Efendimiz tarafndan
Cehennemlik olduklar anlaldktan sonra, akraba bile olsalar, puta tapanlar iin mafiret dilemek nebiye ve mminlere yaramaz. 80 Bkz: hramczde smail Hakk Altunta; HZ. EB TLB ve Kaside-i 'biyyesi, stanbul, 28 Ocak 2010 81 Ahzab, 57
79
Hazreti Fatma (sallallahu tel aleyhim ve al lihima) ya Allah mkevvenata nazar eyledi, iki kimseyi kendisine intihp etti(seti). Onun birisi senin baban, birisi de senin zevcindir. Nevres Beyefendiden rivayetle; eyhim bana sual buyurdu, demden evvel din var myd? Evet, efendim vard, Dini slm. Hazreti Muhammed ka kiiyi ird buyurdu? Bende korktum, lisanen syleyemedim. ehadet parmam iaret ederek bir dedim. Evet, yalnz Hazreti Aliyi ird buyurdular. Dier Sahabe-i Kiram, talim ve terbiye ile Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizi anladlar. Hazreti Ali kerremallh veche aynaya bakt, kendini grd. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyururlar ki; Biz Ali ile bir vcudduk, bu leme geldik, ba ayrld. Baz kiiler Hazret-i Ali Efendimizi, Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize ikyet ettiklerinde Ondan bana ikyette bulunmaynz. nneh mahssun f ztillh . buyurdular (O Allahn zatna tahsis edilmitir) Nevres Beyefendiden rivayetle; Bir gn Hazreti Ali Efendimiz Ya Resulallah, namaz klmak istemiyorum ama ezan okunduu zaman iim szlyor. buyururlar,
Akbetinin hayr olduuna alamettir buyurmular.82
Hz. Ali kerremallh veche namaz vakti gelince bir bakalar, rengi solar ve tir tir titrerdi. Ey mminlerin emiri! Nedir bu hal? dediklerinde Gklerin, yerin ve dalarn yklenmekten ekindikleri emanetin yani namazn vakti geldi. der ve kendisinde grlen bu deiikliin sebebini bu ekilde aklard. Gndzleri cenk meydanlarnda esip grleyen Haydar- Kerrr geceleri ise bir ruhban gibi ibadetle megul olurdu. Bir gn Hz. Aie radiyallh anha annemize hangi kadnn Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin sevgisine en fazla mazhar olduu sorulunca, annemiz tereddtsz bir ekilde Ftma aleyhisselmdr cevabn vermiti. Sorunun devamn Peki ya erkeklerden? diye getirince Ftma'nn kocas diyecek ve gerekesini de Bildiimden beri o gecelerini namazla gndzlerini de orula geirir. buyurmutu. (Hkim, Mstedrek 3/171 (4744) Hz. Ali kerremallh veche namaza duracanda bir bakalar rengi solar, mehafetullah ve mehabetullah hisleriyle iki bklm olurdu. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden bir dua renmiti ve onu hibir gece terk etmemiti. Bir ahs Nehrivan'da Hariclerle savat geceyi kast ederek O gece onca sknt esnasnda dua ve zikrini terk etmedin mi? diye sorunca
82
Her mmin Alevdir, ama her Alev mmin deildir. DNYA (LIK) Birisi yeni bir ev yaptrrsa, rtbe alrsa, yeni bir elbise giyerse tebrik etmeyiniz.83
O gece bile terk etmedim. cevabn vermiti. Bir gn Kfe'de sabah namazn kldrdktan sonra oturmu cemaat de etrafnda halka oluturmutu. Yznde hzn izgileri hkimdi. Oradakiler ilerinden acaba halifenin cann skan bir ey mi var, neden byle mahzun mahzun duruyor diye dnyorlard. Kimseden t kmyordu. Hz. Ali kerremallh veche zgn olunca hava cemaate de sirayet etmiti. Neden sonra halife kalkt ve iki rekt namaz kld. Sararp solmutu. Namazn bitirdikten sonra basn saa sola sallayarak unlar syledi: Allah'a yemin ederim ki ben ashab- Muhammed'i grdm ve onlarla beraber bydm. Ancak imdi onlar gibi insanlar gremiyorum. Onlar gzlerinde gecenin aydnlk izlerini tayarak sabahlarlard. Gecelerini Allah iin secdede geirir, Kur'n okur ve bazen kyamda bazen de yanlar zere olmak zere nbetlee kullukla megul olurlard. Allah' zikrettiklerinde frtnal bir gnde aacn sarsld gibi sarslr ve elbiseleri srlsklam oluncaya kadar gzya dkerlerdi. (bn Cevz, Sfat's-Suffe 1/331) 83 Kim ssl elbise-(hret elbisesi) giyerse,Allah Telnn sevdii iinde olsa da - elbiseyi
Yeni bir gmlek bile giyseniz iki rekt namaz klnz. Ne talibi dnyayz, Ne ragb ukbayz, Biz k eydyz. Hu Hu ya men h, Leysel hdi ill H Talibin matlubundur, Akn seyrani H. Bunu Hazreti Azizimiz Efendimiz, Makbule ve Nusret Hanmlar birlikte sylerlermi. Bazen Makbule hanma; Sen bana bir ilahi okuyuver. buyururlarm, Makbule hanm yukardaki ilahiyi okurlarm. nsanda en son kaybolan, manev saltanat hrsdr. EKYA Kuadal Efendimizden; Naks iken irda kyam edenlerin mtenebbilerle (deliler) harndan korkarm.84
karncaya kadar Allah Tel ondan yz evirir. bn Mce, Libs,24; Irk, IV,232; hy, IV,232. Naks iken eyhlie kalkanlarn delilerle harndan korkarm. rada mezun olmad halde bana adam toplayann, Mseylemet'l-Kezzb ile harndan
84
EVLLK Dnyada eini bulamazsan, iini bilemezsen rahat edemezsin. Allah Tel, Hazreti deme; Ya dem sen beni eskisi gibi gremezsin, grmek istediin zaman ferin olan Havvaya bak. Havvaya da; Ya Havva sen beni eskisi gibi gremezsin, grmek istediin zaman asln olan deme bak.85 diye hitap etmitir.
korkulur. 85 (KURBANN NSA) zdivacn mesnun ve cimn demi hicab ve belki sebebi terakki olduu budur ki hakikat ikidir. Biri hakikati ilhiyyeyi faile ve biri hakikati kevniyei kabiledir ki hakikati ldan messir ve hakikat-i saniyeden mteessir ile tbir olunur. Hakikati failei messirinin mazhar mzekkerlikdir ki srr kalemdir. Hakikati faile-i mteessirenin mazhar menneslikdir, iki srr levhdir. Pes srr ilhi bu iki hakikata mnhasrdr ki biri birinin yinesidir. Ve bu kaide zevki kurbet ve vuslat olduu budur. Zira iki hakikatn bir birine taauku vardr ki izdiva ve muaneka ile taaukda olan elem zail olur. Ve mltez ve mltezn bihin filhakika ayn vahide olduu srr mezkru mnafi deildir. Zira taayyni zkuretle taayyni nuset miyannda tefavt vardr. Hakaykn taaddd ise esmaye ve taayynata nazrdr. Ve ill msemma birdir. Ve srr failiyette srr 'kabiliyet dahi vardr
ki mzekkerin mennesden infialidir. Zira kadn, tabiat kevniye suretidir ki, cemii eyann medardr. Yani cemii eya, tabiat zerine mebnidir. Ve dnyadan acuz le tbir olunduu budur ki, hakikati kevniye suretidir. Byle iken, halk lem onun yznden mnfail olmakda ve layiine aldanmaktadr. Ve avreta serfuru etmek, btn dnyaya serfuru ve inkiyad etmek gibidir ki, ol m'na dan secde ile tbir olunur. Nitekim haleti izdivacta maheddir ki ah ve keda ve al ve edna ol halde sacid gibi olurlar Velkin ehli mahedenin secdesi ayn vahideye gre ve ehli hicabn secdesi taayyni hariciyeye nisbetledir. Ann iin, avam ns cima-. ehveti tbiiyeye ve havas ns uhudu ruhaniyeye bina ederler ki, biri nefsiyle ve dieri hakla harekettir. Ve nikhda srr hakikat bulunmadka sfah gibi olur. Bu cihetten mukallide taklid olunmaz. Belki muhakkika taklid olunur. Yani sol kimsenin ki, slukten nisbeti sahih olmaya ve belki mukallide mntehi ola. na iradet drst olmaz. Ve ill sifah gibi olur. Ve bu makamn anlalmas gamizdr. Hemen basireti aup, can gz ak olanlar gre gr. Kurban : Yaklamak fiili - Nisa: Kadn. Gnmz Trkesiyle KADINLA ERKEN CMASI- (YAKLAMASI) Kadn ve erkein evlenerek cinsel ilikide bulunmas snnet ve terakki sebebi olduu ve bu ilikiden mahrum kalmann perdelenmeye neden
oluundaki hakikat ikidir. Biri, fail olan ilh hakikat ve dieri yaratlm dnya hakikati mesabesindedir. Birinci hakikati, messir (etken) ve ikinci hakikati mteessir (etkilenen) ile aklayabiliriz. Fail olan ve etki eden, ilhi hakikatin mazhar erkeklikdir ki srr kalemdir. Mteessir olan yani etkilen, hakikati mazhar kadnlktr ki, srr sayfadr. yle ise, bu ilh sr, bu iki hakikata mnhasrdr ki, biri birinin tecellisi olan ayna gibidir. Bu kaide (husus) cinsel birlemedeki birlemede olduu (iliki) gibidir. Zira iki hakikatn bir birine ak ve sevgisi vardr. Birlemede, erkek ve kadn kollarn birbirlerinin boyunlarna sarmak suretiyle kucaklaarak gsleri de birbirine temas ettirmesi ile aktaki olan elem ve skntlar gider. Kadnla rahatlayp ve lezzet alan erkek ile ve bu zevkin olmasn salayan kadn, hakikatte bir olduu srrn zikretmek yanl deildir. nk erkekliin ve kadnln grnnde farkllk vardr. Bu hakikatlerin okluu ise, isimler ve zuhur edilerine gredir. Yoksa isimlendirilen, ad verilmi olan, erkek kadn birdir. Faaliyetin (Uyanmann) srrnda bir kabiliyet srr dahi vardr ki erkein kadndan etkilenmesi ve hareketlenmesidir. Zira kadn, tabiat kinatn suretidir ki btn yaratlm eylerin sebebi etrafnda dnecei noktadr. Yani btn eya bu tabiat zerine mebnidir. Dnyann ihtiyar kadn ile tbir edilmesi, kinatn hakiki suretinin bu ekilde (yani kadn) olmasndandr. Byle iken, insanlar onun
yznden zlmekte ve ssne aldanmaktadr. Kadna ba emek, dnyann szn dinlemek, itaat ve balanmak gibidir. Burada ba eme secde ile tbir olunur. Nitekim cinsel birleme halindeki durum padiah ve dilencinin (kle) durumu gibi rabbine (kadna) secde eden (erkek) kul gibidir. Fakat (bu durum) mahede ehli (hakikate ulamn) secdesi bir olan ilha ve hicabn ehlinin (perdelenmi dnya ehli) secdesi dardan grlene yaplana benzemektedir. Onun iin insanlarn avam cinsel birlemeyi ehvet (nefsani) tabiatndan, havas (sekin ve srra ermilerin) ruhan ehveti mahede (tevhid mertebesi) ederek yaparlar. Yani biri nefsiyle ve dieri hakla (hakikatle) harekettir. Nikhdaki hakikat srr bulunmadka cinsel birleme zina gibidir. Bu ynden takldi cinsel birleme, taklit olunmaz (nk zinaya benzer). Bu (hakikatte) taklit etmekle de bulunmaz. Belki hakikati taklit edilebilir. Yani bir kimsenin ki, slukten (manevi yetimede) nisbeti (yolu) sahih olmayabilir. Belki taklit ederek, sonuca erdirse de, onun bu istei drst olmad gibi zina etmeye benzer. (Sahte veya naks mridlerin elinde yetienler) Bu makamn anlalmas ok gtr. Hemen basireti aydnlatp, ap can gz ak olan kimseleri grerek gr, (anlamaya al). (Manevi ilerde ykselmi kiileri bulmaya al.) ( sh. 216) KADINLAR HAKKINDA BR MLHAZA
Erkekler, kadnlarn uzun sal fakat ksa akll olduklarn zannederler. ocuklar karnlarnda tayan, sonra emziren ve byten kadnlar olduklar iin, onlar gzetmek, elbette erkekler zerine den bir vazifedir. Fakat erkeklerin bu vazifelerinden dolay, kadnlar kendilerinden aa grmeleri doru mudur? smail Hakk Bursevi kaddesellh srrahul azz erkekle kadn arasndaki fark tespit ederken, kadnlarn hkmet riyasetinde bulunmalar iyi olamayacan syledikten sonra u mlhazay da sylemekten geri durmuyor: (Velkin kadn iki nevidir: hakik ve hkm yle ki; reculiyeti naks ve mrvveti kasr ve siyasete gayri kadir olanlar dahi kadnlara mlhaktr. Ann iin zahirde kadn zapteden ve btnda havay nefsini sken kimse pek azdr- Ve hilaf dahi buna kyas oluna- Yine nice kadnlar vardr ki akl kmil ve tasarruf tam ile rical hkmndediraire Zeyneb yle diyor: Zeyneb ko meyli zineti d n yay e zen gibi Merdane vr sade dil ol terki ziver et. Gnmz Trkesiyle (Lakin kadn iki ksmdr: hakik ve hkm (gerekten kadn-hkmen kadn) yle ki; erkeklii noksan ve insanl az ve siyasette kabiliyetsiz (geinmeyi beceremeyen erkekler) dahi kadnlar snfna dhildir. Onun iin zahirde kadn zapt eden (ikna eden erkek) ve
btnda nefsin isteklerini gideren (tatmin) erkek pek azdr. -Bunun tersini dahi buna kyas edin(Yani erkei ikna edip ona hkmran olan kadnda pek azdr) Yine nice kadnlar vardr ki, akl kmil ve tasarrufu tam ile erkek hkmndedir. aire Zeyneb yle diyor: Kefet nikabn yeri g mnevver et Bu lem anasr firdevs-i enver et Depret lebini ce getir hacz-i kevseri Amber san z bu cinn muattar et Hattn berat verdi saba yeline dedi Tez er Hatay'a in'i tamam et msahhar et Yr yolunda k ile derdinden lenin Kim der sana ki hecr ile cnn mkedder et Zeynep dost zlf gibi tarmarsn Divane olma iirini divan defter et Zeyneb ko meyli ziynet-i dnyaya zen gibi Merdane var sade-dil ol terk-i ziver it (Ruhl Mesneviden C- 2, S- 197)- ( sh. 131) Kaynak: Mehmed Ali Ayn, Trk Azizleri-1, Bursal ve Ruhul-Beyan Mellifi smail Hakk, Marifet Basmevi,1944, stanbul, YORUM Bu yazda smail Hakk Bursevi kaddesellh srrahul azz, lednni bir gerei ifa etmektedir. Fusus-l Hikemin Muhammed Fassnda da bu konu benzer ekilde aklanr. Bizim burada sylemek istediimiz mevzu ise, kar kocann birbiriyle
FERSET Osmanldan szn, arifden gzn, evliyaullahdan zn saklamayazsn. Vcuduna sz gemeyenin bakasna sz gemez. Ahmed Am Efendi Sheyl nver (18981986) iin; Bu ocuk byr gider, beni unutmaz Bu ocuk hayatta bir gn piman olmaz buyurmutur. GAYB HABERLER am, Badat, Msr, birisi sudan, biri saikadan (yldrm) biri de hareketi arzdan (deprem) ile harab olacaktr. Trk kavmi ebabil kuu86 ile helak
geinememesinde Rabb ile kulun arasndaki iliki ile e manada olmasdr. Eer bir erkek, eini sevmiyor ve ona katlanmyorsa Allah Tel ile arasnda bir kulluk sorunu olduu; bir kadn da kocas ile geinmiyor ona sabretmiyorsa, bu da kadnn ok noksanlk yapt ve yanl hareket ettiini gsterir. nk rabb makamnn zelliklerinden biri terbiye eden sahip kan demektir. Bu sebeple kadn yuvaya sahip kmaldr. Ayrca buradan karlacak dier sonu ise; Bekr kalmann din bir eksiklik olduu; (evlenmek dinin yarsdr) Boanmann ne kadar zararl bir durum olduu; (Boanmak Allah Telnn ho grmedii helallerden olmas) Erkein kadn boama hakknn yalnz zina halinde olduu; anlalmaktadr. 86 Hava harektlar ile
olacak. Trk tenassur edecek. (Trkler hristiyanlaacak) 87 Nazif Efendiye, Ben yaknda gideceim, cenazeme gelme. Sen tahamml edemezsin. Nevres Beyefendiden rivayetle; Ben genliimde mutaassbdm, lisan okuyanlara itiraz ederdim. eyhim bir gn buyurdu ki Ahmed bir ngiliz, bir Fransz, bir Rus geldiler. Fatiha-i erifeyi kendi lisanlarnda okursan Mslman olacaklar, buyurdu. Ben de durdum kaldm.88 Yzba Hilmi Beyefendiden rivayetle;89 Hazreti Azizi ilk ziyaretimizde bu milletin hali ne olacak diye sordum. Gvurlar girer yine kar. Allah dinini hfz eder. buyurdular. Kazm Beyefendiden rivayetle; Yine Bulgar ihtilli zamannda Manastrda mlkiye hapishanesinin haricen bir blkle muhafazasna memur edilmitim. Muhafzlarn ekserisi Bulgar komitalar idi. Bu meyanda nezaret altnda bulunan Trk muhibbi bir Bulgar papaz ile dost oldum. smi Papayorgi (Florinann Nevokas ) kynden idi. Babas Trk annesi Bulgar idi. Bu papaz
Dier rivayetler ile karlatrma yaplnca Trk Devleti, Trk Dili ve Milliyetilii farkl kavramlar olarak dnlyor. 88 Yabanc dil eitiminin ne kadar gerekli olduunu grmekteyiz. 89 Miralay (Albay) rtbesiyle emekli olmutur.
87
bana 1319 (1903) ihtilli balayaca gn ve alametlerini bildirdi. Kendisine itimat edilerek vakay olduu gibi hocam Mekteb-i Rtiye Askeriye mdr Bursal Kolaas Tahir beye syledim. Ve o vasta ile Valiye ve Askeri kumandanna da keyfiyeti arz eyledim. Filhakika Papazn dedii gibi ihtill dedii gn balad Manastrda otluklu bahenin kme halindeki otlarnn tututurulmas ve kylerde mslman hanelerinin yaklmas, Mslmanlarn katli gibi fecai ile balad. Yaplan ihbarda hkmet vaktinde tertibat alarak ihtilli bastrmaa muvaffak oldu (Rus Konsolosunun iki Jandarma tarafndan katli ve jandarmalarn salben (asarak) idamlar )bu vukuat cmlesindendir. Bundan sonra Jandarmada yaplan tensikat (dzenlemeler) zerine mezkr mesleke girdim. Beyrut Jandarma efrad cedide mektebi 4. Blk kumandanlna tayin klndm. ok gemeden talya-Trabulusgarp Harbi zuhur etti. talyanlar harp gemileriyle Beyruta gelerek bizim Avni ilh ve Ankara torpitolarn teslim almak istediler. Verilmeyince muharebe balad ve gemilerin zerine ate atlar. Bizim torpitolar yaktlar. Bu meyanda birok asker ve ahalinin ehit olmasna sebebiyet verdiler. te byle skntl bir zamanda ve her trl tehlikeye kar mevcut Jandarma ile memleketin dhili emniyet ve asayiini temin ile megul iken garip bir mracaat vuku buldu. Arabn birisi Jandarma alayna geldi cephaneliin Paratonerlerinin kesilerek tanlmaz bir hale gelmesi iin bizleri ve zabitan uyarda bulundu. Bu mhim ve makul talep derhal kabul ve icra klnd. talya donanmas cephanelii atelemek iin mevkiini denizden Harp
gemileriyle pek ok arad ise de bulamad. Bylelikle memleket mhim bir itihalden kurtuldu ve dman gemileri akamzeri gittiler. Beyrutta bundan sonra ok kalmadm. Rumeliye skp alayna naklim iin icra klnd oraya varmamla beraber Balkan harbi zuhura geldi Komanovada ordunun malubiyete duar olmasyla Srpllar skp zerine gelmee baladlar. Muhammed Nurul Arabn hafidi (torunu) Hac Kemal Efendiyi talabeleri ve ailesiyle Selanike gnderdik. Fakirde bir gece sonra hareketle Selanik tarikiyle Manastra gelmi bulunuyordu. Manastrnda dmesiyle beraber Grceye kadar gitmi isemde o srada Jandarmaya mensup ve ordu ile hi bir irtibatm bulunmad ve hastalanmam zerine iadeyi afiyete kadar Grcede yakn akrabalarmn hanesinde misafir kaldm. Ve Grceninde dmesi zerine ve tekrar tebdilen Manastra oradan da Selanik yoluyla zmire ve oradanda stanbula geldim. Hazreti Ahmed Am Efendime ancak 14 sene sonra tekrar kavumu oldum. Mbarek ellerini ptkten sonra ismimi sordu Kazm dememle Bizim Kazm m? diye sordu. Neredesin? Kazm kendini ok zlettin buyurdular. Cevaben; Ancak imdi geliyorum efendim dedim. Rumeli ahvalinden sormas ile vekayi muhtasaran arz ettim. Merhameti ilahiyenin bu mmeti merhumeye has bir efkatle tecellisz olmasn diledim. Bu ilerin banda kalbimden syleyerek hep Rus frlda vardr, dedim. Cevaben
Fekatele Talute Calute ayetini (Bakara, 251) okudu.90
Tlt: srailoullarnn meliki. Esas ad Saul'dr. Kelime olarak Tlt branice bir lakabdr. Arapa Tl kelimesi ile alakal olup, ar derecede boylu ve kudretli anlamna gelir. Kur'an'da iki yerde Tlt kelimesi gemektedir. Birka yerde de, ona iaret eden zamirler bulunmaktadr. Msr ile Filistin arasnda yaayan Amalika adl bir kavim vard. Balarnda Clt adnda bir kral bulunuyordu. Bunlar srailoullarna saldrp onlar perian ettiler. srailoullar da, kendi peygamberlerinden, dmanlaryla arpmak iin kendilerine bir kumandan tayin etmesini istediler. Onlarn bu peygamberi, Musa aleyhisselmdan sonraki peygamberlerden biriydi. Onlarn bu talebi zerine, peygamberleri onlarn bana, nesli Ya'kb aleyhisselm'n olu Bnyamin'e dayanan Tlt'u hkmdar olarak tayin etti. Bu durum Kur'an'da yle ifde edilmitir: Peygamberleri onlara: Bilin ki Allah, Tlt'u size hkmdar olarak gnderdi dedi. Bunun zerine (onlar): Biz hkmdarla daha layk olduumuz halde, kendisine servet ve zenginlik ynnden geni imknlar verilmemiken, o bize nasl hkmdar olur? dediler. (Peygamberleri): Allah sizin zerinize onu seti. limde ve cssede ona, sizden daha ok stnlk verdi. Allah mlkn dilediine verir. Allah her eyi ihta eder ve
90
her eyi bilendir dedi (Bakara, 247). srailoullar onun kralln tasvip etmek istemediler; ii zenginlik ve ksr kavmiyet noktasndan ele almaya altlar. Oysa ayette ifde edildii gibi, Yce Allah, Tlt'a ilimde ve cisimde, madd ve manev ynden bir stnlk vermiti. Madd ynden iri csseli, gl, kuvvetli ve gzel olarak yaratmt. Manev ynden de, din, siyas, fen, teknik ve sava ilimlerinde ona stn bir baar ve maharet vermiti. Ayn zamanda o, fakirlere kar merhametli ve efkatliydi, yoksullarn dertleriyle dertlenir, skntlarn gidermeye alrd. Bir de, Yce Allah amirlii dilediine verir. Komutanlk ve amirlik iin bunlar nemlidir. Yoksa veraset, soy-sop, ayr nesepten gelme artlar geerli ve nemli deildir. Tlt komutanl ele aldktan sonra, askerleriyle Clt'a kar cihada kyor ve nce askerlerini deniyor. Askerlerinden ihlasl ve samimi olanlar belirlendikten sonra, dmanlaryla cihada devam ediyor. Yce Allah bu hususta Kur'an'da u aklamada bulunmutur: Tlt, ordusuyla birlikte ayrldnda dedi ki: Dorusu Allah sizi bir rmakla imtihan edecektir. Kim bundan ierse, artk o benden deildir ve kim de -eliyle bir avu avulayanlar hari- onu tatmazsa, o bendendir. Onlardan az bir blm dnda ondan itiler. O, kendisiyle beraber imn edenlerle onu (rma) geince, onlar (geride kalanlar): Bugn bizim Clt'a ve ordusuna kar (koyacak) gcmz yok dediler. (O zaman) Al-
en nihayet Talut Calutu katledecek ve ancak o zaman ferahlk olacaktr. buyurdular ve elim-
lah'a kavuacaklarna kesin gz ile bakanlar: Nice az bir topluluk, daha ok olan bir toplulua Allah'n izniyle galip gelmitir. Allah sabredenlerle beraberdir dediler (Bakara, 249). Tlat ve askerlerinin, Clt ve askerlerine kar cihada hazrlandklarnda, Allah'a kar yaptklar niyz ve dualar, Kur'an'da yle haber verilmitir: Onlar, (Tlt ve ordusu) Calut ve ordusuna kar meydana (savaa) ktklarnda, dediler ki:Rabbimiz, zerimize sabr yadr. Admlarmz sabit kl (kaydrma) ve kfirler topluluuna kar bize yardm et (Bakara, 250). Tlt ile askerlerinin zaferini ve Clt ile askerlerinin de ykln haber veren bir ayetin meli ise, yledir: Derken, Allah'n izniyle onlar bozdular. Dvd Clt'u ldrd. Allah ona (Dvd'a) hkmdarlk ve hikmet verdi ve ona dilediini retti. Eer Allah, insanlarn bir ksmyla dierlerini savmasayd, dnya bozulurdu. Fakat Allah, btn lemlere kar ltuf sahibidir (Bakara, 251). Ayette de ifde edildii gibi, Dvd aleyhisselm, Tlt'un komutasnda toplanm bulunan srailoullarnn arasndayd ve kar ordunun banda bulunan Clt'u ldrd. Bylece srailoullar bu savata galip kt. Filistin ordusu yenildi. Dvd aleyhisselm bilhare Tlt'un kz ile evlendi ve onun lmnden sonra da onun yerine kral oldu.
den tutarak Fatih camii havlusunu beraberce yrdk. Esna-i rahte (yol esnasnda) eski arkadam Veliyi sordum. Kim bilir nerede srtyor buyurdu. Talebeliimde beni onun rehberliine vermitiniz dedim. Biz hvanmz kendimiz terbiye eder bakalarna vermeyiz. buyurdular. Ve artk haneyi saadetlerine doru giderken msaade isteyerek tekrar veda eyledim. Hazreti deme btn diller teklif edildi, ama Trk lisann seti. 91 Onun iin Trk devleti
91
Ahmed mi Efendi bu sz, kuvvetle muhtemel, Osmanl Devletinin kesin dalma srecine girdii 30. Ekim 1918in hemen ertesinde sylemitir. Trkln bekasna dair Ahmed Am Efendinin bu sz kendisinden nceki mutasavvflarda da vard. Mesela Ruhul Beyan Tefsirinin Mfessiri smail Hakk BURSEV (doumu miladi 1652) Hazretleri, stanbul Ktphanesinde kaytl "HADS- ERBAN adl eserde Bakara Suresi 31. ayetin tefsirini yaparken yle diyor: demin cennetten kma vakti gelince Cenab Allah bunu haber vermesi iin CEBRAL gnderir. Cebrail durumu deme bildirir. dem tnmad yani emri duymazlktan geldi. Cebrail durumu Allaha bildirince Allah Tel Cebraile: Git DEME LSAN- TRK ile SYLE der. Cebrail gelir ve Trke olarak cennetten kma emrini tebli eder. dem cennetten lisan-i Trki ile kalk dimekle kyam idip kmtr. Zira ahir zamanda
ilelebet payidr olur. Yerde gkte byk deiiklikler olacak. Semvatta byk deiiklikler olacak bir yldz peyda olacak. Paris ehri semav bir hdise ile mahvolacak. nc Dnya Harbi kacak, Efendim hazretleri buyurdu ki; Rusya mahvolacak, kk bir devlet haline gelecek. Anadolu ahalisine dua ettim, bu badirede onlara ziyan gelmeyecek. Bu esnada avucunu skar gibi yaparak Rusyay klttm, klttm. Rusya darmadaan olacak! O Kremlin sokaklarnda kpekler uluyacak!.. ngiltere ve Yunanistan mahva mahkmdur. ngilizler o zaman Trk donanmasna bakp gpta edecekler, hayflanacaklar. 92
tasarruf Trkndr.(stanbul Kt. 1317 nolu kitap, s.26 ) Cenab- Allah, Bakara Suresi 31,32 ve 33. ayetlerden rendiimize gre: deme lim vermi, btn isimleri ve eyann adn retmitir. Yani deme kendi zrriyetinden gelen btn milletlerin ve bu milletleri oluturan btn insanlarn adlar ve dilleri retilmiti. (SAYAR, 1994), s.555 92 Evliyann tasarrufuna bir misal daha verebiliriz. 17 MART 1694'TEN 18 MART 1915'E VEYA MONDROS'TA ATILAN MZA Bu bal yle de atabiliriz: 17 Mart 1694'ten 18 Mart 1915'e veya aya bukal bir erenin 30
Ekim 1918 de Mondros'ta attrd imza. XVII. asrn sonlarndayz. Devir kinci Ahmed devridir. Hazret-i Niyazi'nin i banda bulunan hainleri Padiaha tek tek bildirecei ayias, devlet adamlar arasnda, zellikle de Kdzdelilerden Vn-i Cn lakapl Mehmed Efendide tela uyandrr. Sadrazam Bozoklu Mustafa Paa, Msr Efendinin duasn almak isteyen ve sonra sefere klmasn mnsip gren Sultn II. Ahmed'i, bu zt geldii takdirde byk bir fitne zuhur edecei yolundaki telkinleriyle fikrinden vazgeirir. Hazret-i Pr, 30 Haziran 1693 Sal gn Edirne'ye gelip va'z etmek zere Selimiye Camiine indii zaman, halk caminin etrafn doldurmu kalabalktan ieriye girilemez olmutur. Bu durumu gren Sadrazam, Niyz-i Msr'nin eer derhl tutuklanp srgn edilmezse byk bir karklk kacan padiaha telkin eder; Msr'nin Limni'ye srgn hususunda bir ferman alr. Bunun zerine Hazret-i Msr tekrar Limni'ye srlr (1693). Hazret-i Pr bu sefer incinmitir ve giderken: OSMANLI'NIN NKIRAZI (K) N DRDNC KAT SEMYA BR KAZIK AKTIM. BU KAZII BENDEN BAKA KMSE IKARAMAZ. der ve ayandaki buka ile bir kou arabaya bindirilip palas pandras yola karlr. Ve bir mddet sonra adada (17 Mart 1694) vefat eder. Yl 18 Mart 1915 ngiliz Agamemnon zrhls anakkale Boazna girer ve Mecidiye tabyasna lm kusar; ancak anakkale'yi geemez. sabet
Yine Ahmed Am Efendinin ngiltere iin u rivayeti vardr. O zlim imparatorluk balklkla geinen kk bir ada devleti haline gelecek!.93 Ona memnunum ki sizi ok iyi gnler bekliyor. Efendim ( Mehmed Tevfik Efendi Hazretleri nakletti): 60 - 70 sene byk iyilik olacak. Memleket selmla idare edilecek. Ben grmem ama siz grrsnz, buyururlard. Efendim de (Hoca Efendi
alp geri ekilir. Birinci Dny Sava sonunda atekes isteyen Osmanl Devleti ile tilaf Devletleri arasnda 30 Ekim 1918 ylnda Limni Adasnda Niyz-i Msr'nin gmld yere bakan Mondros Limannda Agamemnon zrhlsnda yaplan antlama ile Osmanl'nn inkraz (k) tescil edilir. mdi, sadede gelelim ve ricl-i devlete dnp soralm: Biz imdi Hazret-i Msr'den zr dileyip Mondros'ta ayamza geirilen bukadan kurtulalm m, kurtulmayalm m? Bu zat, zamannn byk vellerinden olup kerametleri zahir ve bahirdir, ne buyurmusa hepsi ayniyle vuku bulmutur.+ (TATI Mustafa Niyz-i Msr *Kitap+. - stanbul : H Yaynlar, 2010, s.92) 93 Gnmzde kan Arap Bahar Olaylar ngiltere ve dier Avrupa lkelerinin ekonomik durumunun dzeltilmesi iin yapldn grnce bu ykmn yalatn dnebiliriz.
Hazretleri ) orada idi ama kemltndan tr ona deil bana sylerlerdi. Bir sabah Efendimin huzuruna girdiimde: Mustafa ne haberler var ? diye sordular. O sabahki gazeteler Yunanllarn Bursay igal ettiini yazyordu. Arz ettim. Gelen kitab, biz deiliz buyurdular. Gazeteyi kendilerine verdim. Gazetedeki resimde bir Yunan zabiti Orhan Gazinin sandukasnn zerine oturmu, elindeki kam ile sandukaya vuruyordu. Bunu grnce mbarek gzleri doldu. Hiddetle: Bu kfirler Anadoludan kacak! kacak! kacak! Onlar nasl katklarn; kovalayan nasl kovaladn bilemeyecek buyurdular. Her bir kacak lf bir seneye tekabl etti. yl sonra Yunanllar Anadoludan kovaladk. Onlar nasl katklarn, bizimkiler nasl kovaladklarn bilemediler. (Bu beyan Mustafa zeren Efendiden rivayettir. Nakleden Dr. Hamdi Hizalan Beyefendidir) 1919 da Ahmed Am Efendiye: zmir igal oldu haberi iletilince: Muvakattir! (vakitli, geici bir zamandr) buyurup, ayn sz defa tekrarlamlar. Gerekten zmir igali sene srm.. Ben Kureyden biri ( bir defasnda: Evld- Rasulden birisi ) zulm ve tisafa mruz kalnca Kay Airetine iltica etti. Mrr-i eyyam ve zaman ile onlara ba oldu. Fakat kendileri de bilmez. Fatih ile Yavuz Selim Han, mmeyn silkin-
dendir. 94 Trk devleti ( bir defasnda da: Trk Milleti) il yevmil-kyme baki kalr, payidar olur. Fakat ekl-i idaresi ekilden ekile tahavvl eder. HAL Bizler illetten, klletten, zilletten ri olmayz, yalnz yatacak derecede hastalk vcdumuzu istila edemez. Benim ihvnm bahtiyardr. O bahtiyarl, zuhurunda grrler. Bendendirler, halka ne karrlar; halktandrlar, bana ne gelirler. HAVATIR Hatrat red ile urama, hatrat, ilham, vahy hepsi birdir.95 Efendi Hazretlerine buyurdular ki; Bir gn Hazreti Azizimizin huzuru saadetlerinde iken Ulan nasl idare edebiliyorum mu? Ben de Evet efendim dedim. Mesulmym?, Hayr efendim. Mesul olmadm nereden anladn? Efendim ilham zat ile hareket ediyorsunuz. H, ilham zatde havatr olmaz. buyurdular. Kazm Beyefendiden rivayetle; Yine gnlerde bir gn hazretin Trbe de ziyare-
ki imam Hasan ile Hseyin aleyhimesselm Hatra gelen eyler, vesvese bile olsa meul omayn demektir.
95
94
tine gitmitim. O gn pek hararetli ve cokun bir haldi. Anlatarak takrirlerine devam ediyor ve dinleyen ihvn mustaraki feyz-i irfan ediyordu. Bu esnada muhabbetlerinden sermest ve cezbeli olduum halde gnlme pek tuhaf bir hatr (vesvese) geldi. yleki; Sizdeki bu fuyuzt-i ilahiyeden velevki bir emme-i kalil veya bir zerre kadar olsun ihsana nail olsam acaba sizin gibi przevk ve niat olarak cuid-derya gibi bende sizin gibi muhataplarna bylece talim ve tevhime kadir ve muktedir olabilir miyim gibi bir hatra geldi. Derekap (hemen) saniye gemeden hazret ban bana evirerek; yapabilirmisin be..? dedi. Mrit huzurunda yaptm bu kstahlktan piman olarak kemali hacaletle nme baktm. Mrit huzurunda nefes tutmann96 srr hikmetini bu ac ihtar ile idrak eyledim ve bir daha muhabbetinden gayri hi bir eyin bir dilek veya arzunun gnlme girmesine muvafakat etmedim. HAYVANLAR Meratibi hayvaniyeden insana en yakn olan beygirdir.97 Alktan lme tehlikesi olursa kpek etini yiyip kurtulmak varsa kpek etini yiyecek, yemez lrse mesuldur. Domuz eti olursa yemez lrse
Nefsin isteklerini iten geirme Ahmed Am Efendi, hayvan snfnda insana en yakn gelen at dr, diyerek insann maymundan gelmediine de iaret etmitir.
97
96
mesul deildir, yer kurtulursa yine mesul deildir, nk nass- kti vardr. Bir hayvan keserken elinize ba aldnz zaman, dur hayvan imdi seni makam insana getireceim deyiniz, ba vurunuz. Gvercinler ile rmcekler Allahn rahmet askerleridir, birok evliyaya hizmet etmilerdir. HZ. HATCE KBR ALEYHSSELM Nusret Hanmefendiden rivayetle; Hazreti Hatice aleyhisselm validemizin vefat srasnda, Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz; Ya Hatice, ortan olan Hazreti Meryeme benden selam syle. demi, buyururlar. 98
HAZRET S ALEYHSSELMIN YARATILIINDAK SIR Mrid-i Kmil eyh erfeddin Bingl kaddesellh srrahul azz buyurdu ki; Cenb- Hakk Tel Hazretlerine hamd senalar ederiz ki, bizi fazl ve inyet-i ezeliyesi ile nimetlerin en lsna ve efdal-i lhiyye'nin en azzi olan iman ve slamla merref kld, cmle enbiy- mrseln hazertnn by ve kyametten sonra dahi Cenb- Hakk Tel'nn, -Y Habbim Muhammed, vazifeniz tamam oldu hitb- lhsi eriinceye kadar, eriatn envr ve fezilinin bak ve car olduu Seyyid-i Kinat aleyhi ekmel't-tahiyyat aleyhissalt ves-selm Efendimizin mmetinden klmtr. Elhmdlillhi Tel.
98
Ve yine hamd senalar olsun ki; Mahkeme-i Kbrda da Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin envr- eriat ve ba'si (gnderilii) bak olup, o gnden sonra yine 80 bin sene tamam oluncaya kadar efaati cridir. efaati car olduka basi dahi bak olur. Yalnz Hakk Tel 50 bin sene sonra mezkr hitab kendisine kar tevch buyuracaktr. O hitap tevch oluncaya kadar, mmetinin umuru ile itigl edecektir. Kelmullhi'l- ezelin ahkm, envr ve yt dahi, o zaman Cenb- Hakk Hazretlerinin Zt- Akdes'ine iade olunacaktr. Cennet ve cehennem ehli arasnda da bir daha grmemek zere durum hsl olacaktr. Raslullh aleyhisselm, mmetine ve mmetinin hidyet bulmas iin ne kadar haristir ki, Cenb- Hakk Tel'nn kendisine; -Y Habbim Muhammed, vazifeniz tamam oldu diye hitap ettii halde, daha 30 bin sene mmetinin umuru ile itigl etmektedir. Cmle enbiy- mrseln-i kiramdan Cenb- Hakk, ahd-u msak alrken vk olan bir muahede (antlama) zikrediyorum, yle ki; Cenb- Hakk bilcmle enbiynn ervahn yarattnda evvel Raslullh aleyhisselm tasdik ettirdi. O gn yevm'l-incildr (Cillanma, Parlama) ve hem de yevm'l-icbe'dir. Bu ahdi almak zere Cenb- Hakk enbiy ve mrselni davet ettiinde; muahededen nce, Seyyidi Kint aleyhisselm dedi ki: -Y Rab, ahd msakdan evvel mmetimin ef-
radndan sdr olacak kk ve byk gnahlar ile o eshb seir (kk) ve kebir (byk) olan mmetimi bana gstermenizi niyaz ederim. Cenb- Hakk da byk ve kk gnahlarndan bir tanesi kalmadan, mmetinden sdr olacak gnahlar ile gnah sahiplerini gsterdi. Raslullh aleyhisselm kere o mmet ile gnahlar zerine nazar buyurdu. Sonra: -Y Rab, byk riclullhn sulbne girmeden (Hz. s aleyhisselm) ve dnyaya gelmeden nizm- hilkatten hari kalan ve sfat- lhiyyenizin tamamn iktisap eden (kazanm) ve evsf- beeriyyesine evsf- lhiyye ve melektiyyesi galip olan bir hdim-i (hizmetkr) mmetim iin balayn diye niyazda bulundu. Bu mncaat ruhlarn ahdinden ncedir. Zerrtn uhdu (ahitlemesi), ervahn uhdundan binlerce sonradr. Cenb- Hakk Tel'nn tecelli-i ilhiyyesi, ervh- enbiy- mrselne oldu. Enbiy- mrseln de bu tecelliyi aynen hakikat- Muhammediye gibi mahede ettiler. Cenb- Hakk enbiynn iinden bir ruhu davet ederek ona Seyyidi Kinat aleyhisselmn ruhunu gsterdi ve buyurdu ki: -BU SENN (RUH OLARAK) ASLINDIR VE BABANDIR. Cenb- Hakk o ruhu, sahibi olan Nebiyy-i znn mmetine hadim kldn da beyn buyurdu. Efendimiz de: -Y Rab, bunu benim mmetim iin en muh-
ta olduu zamanda hadim kl ki, mmetimin zerinde cereyan eden env- fitne ve fesd son dereceye vardnda hadim olsun. Cenb- Hakk da kabul buyurdu. -Y Habbim Muhammed, yzyirmidrt bin (124 bin) enbiynn mmetlerinin adedinde senin mmetini ihyaya ve irada ve onlar hidyete sevk etmee selhiyet ihsan edeceim. Arzu ettiiniz zamanda, o selhiyet-i tmme ile beraber onu mmetinize hadim (hizmetkr) klarm. Cenb- Hakk Rhullh s aleyhisselma buyurdu ki: -Sen Nebiyy-i Mrselsin, benim ktb ilhiyyemden iki kitabn faziletini duyacaksn. Hakk Tel Hazretleri o makm- mahssta kendisine ncl-i erf ile Kur'n- Azmn tlim buyurdu. Cenb- Hakk kendisine muallim oldu. Sonra kendisine drdnc semda bir makam gsterdi ve buyurdu ki: -Bu makm- dvet'tir, ben seni dnyadan bu makama davet ederim. Kyamete kadar bu makamda kalacaksn. Burada bulunduunuz mddete ikinci defa yere davet edinceye kadar bu makamda Habbim Muhammed aleyhisselmn mmetine hadim olacaksn. Bu minval zere cmle Enbiy- mrseln hazertndan da ahd ve msak ald. s aleyhisselm 33 yanda iken semya ref olunmutur. O gnden itibaren s aleyhisselmn lem-i melektta ifa edecei vezif-i ubdiyyet, mmeti Muhammed iin istifar olaca tesbh ve
mncaattan ibarettir. Cenb- Hakk Tel'nn irde- i ezeliyesi s aleyhisselmn ibrazna taalluk buyurduunda, s aleyhisselmn makam olacak olan makm- davete, 124 bin enbiy ervah ve 199 melike taifesi imm ve reisleri ile beraber davet olundu. Bu melaikenin her bir taifesinin imm ve reisleri ise, mmeti Muhammed'in enfs (yani nefesleri) adedindedir. Bu azm ictimya nazar edince bilcmle enbiy ve mrseln-i kiram taaccp ettiler. Meleklerle terf (Birbirini tanmak) orada hsl oldu. Cenb- Hakk bu kadar enbiya ve melikey-i kiram beyninde Cibrl-i Emn'e: -Y CBRL, BEN SEN MERYEM BNT MRN'A GNDERYORUM, ZUHRYET ANINDA MAHLKTIN EKMEL VE EFDAL OLAN HABBM MUHAMMED'N EKL ZERNE NAZL OLACAKSIN VE KENDN BEER OLARAK GSTERECEKSN. GSTERECEN EKL VE SURET HABBMN EKL ZERE TEMSL EDERSN.. Cenb- Hakk Seyyidi Kinat aleyhisselma hitaben: -Y Habbim buna rzmsn Bu senin mmetinin hadimi olan ve arzun vehile slh- beere girmeden, doru dnyaya gelecek. Bu hadime asl ve mebde hakk olmaya raz msn? Raslullah Efendimiz: -Y Rabbe'l-'izze ve'l-Azame, emr-i irde sizindir. Emrinize razym. dedi. O saatte Hakk Tel, s aleyhisselmn validesi Meryem aleyhisselma vahiy ile Cibrl-i Emn'i gnderdi: -Y Meryem, Cenb- Hakk selm eder, buyu-
ruyor ki: rde-i ezeliyem ile ben, zerine bir rh ref ediyorum. O ruhu ref ederken eref-i mahlktm olan habbim Muhammed aleyhisselmn hakikatini sana izhr (gsterip) ve temsl ederim. Ve o vsta ile ref olunarak senden bir mevld zuhur ettirmek (yani bir ocuk dnyaya getirmeni) istiyorum. Sen raz msn? Meryem aleyhisselm da: -Allah'n emrine razym diye cevap verdi. Cibrl-i Emn hazreti Meryem'in rzsn arz edince Cenb- Hakk, o 199 melike taifesine emir buyurdu: -Meryem'i Beytullah denilen makama celp ve dvet ediniz. Bi-mcibi emir, hazreti Meryem'i Beytullh'a getirdiler. Bilcmle enbiy ervah dahi makm- davetten nazar ediyorlard. Cenb- Hakk Tel'nn irdesi ile Hazreti Meryem'e gnderilecek olan Hakkat- Muhammediyye'yi, enbiy hazert mahede edince, meleklerle birlikte gay ve sekrete dtler. (hayret ve sarholua) Bilcmle ecz-i kinat zerine bir zevk ve ne'e sirayet etti ki, Cenb- Hakk Tel'nn, kinat halk buyurduundan beri byle bir zevk ve srr hsl olmamt. Cenb- Hakk 124 bin enbiy ve mrseln ve 199 taife-i melikenin huzurunda ve onlarn ehdetleri zerine ve Raslullh aleyhisselm ile Meryem aleyhisselmn rzlar vehile hkm hiyyesini itmm ve infz buyurdu. (tamamland ve uyguland) Bu hkm ilhiyyenin merasimi de lem-i melektta icra olundu. Bu tecell ve zuhu-
rat zere s aleyhiselmn ruhu hakkat Meryem aleyhisselma nefh olundu, s aleyhisselmda 3 hakikat birleti. Biri lh, dieri Cibrl aleyhisselmn melekt hakkat ve ncs de Raslullh Efendimiz'in Hakkat Muhammediyyesidir. s aleyhisselm rahm-i mderde (ana karnnda) karar olduu lahzadan itibaren Hakkat Muhammediyye'nin 7'inci mertebedeki hulsas ile terbiye oldu. Validesinin rahminde karar olduu lahzadan (andan) itibaren yine o, nutfe-i thire, mmeti Muhammed iin istifar ederdi. Makm- davette ve yevmi ahd'de kendisine gsterilmi olan bu mmetin byk ve kk gnahlarna tevbe ve istifarda devam ediyordu. te bu derece mukaddes ve mkerrem olan ve Seyyidi Kint'n mmetine hadim olan s aleyhisselma hmile olduunda, Cenb- Hakk Kur'n- Kerminde kendisine melike vastasyla: -Bismillah y Meryem, innallahe's-tafki ve tahhereki ve's-tafki al nisi'l-lemn (l-i mrn, 42. Melekler yle demiti: Ey Meryem! Allah seni seip temizledi, dnyalarn kadnlarndan seni stn tuttu.) diye hitap buyurmutur. Bu kadar taltif ve tekrmin asl ve esbab ise akl- ezeliyey-i lh ile Seyyid-i Kinat aleyhisselamn zevcesi olduundandr. Ve kendisine hakkat- Muhammediyye'nin zuhriyyet ve ekli zere Cibrl-i Emn aleyhisselm nazil olduundandr. Ve Seyyidi Kinat aleyhisselamn mmetine en muhta zamanda hadim olan s aleyhisselamn validesi ol-
HEDYE Asl hediye bizlere verilir. (Bizden baka) birine bir ey verirken hediye veya sadaka deyiniz.
duundandr. Yine Mrid-i Kmil eyh erfeddin Bingl kaddesellh srrahul azz buyurdu ki; -Eyyhel-ihvn ve'l-ahbb, s aleyhisselamn bu umm hizmetinden, Rasl Ekremimizin arzu buyurduu zamandan biri de 1353 senesinin Rebu'l- Evvel'in 7inci (20 Mays 1934 aramba) gecesidir. Bu geceye tesadf ile s aleyhisselamn hizmet-i mukaddeselerine nail ve mazhar olacak mmetin iinde bizlerin de dhil olduu muhakkaktr. Bu umm hizmetin meynnda huss hizmetler de vardr. O huss hizmetlerden birisi de menbin (vekillik) hakkatndan anlald zere hakkmzda if edilecek olan hizmet-i takdsedir. Bu nmetullh cmlenize tebr ediyorum. s aleyhisselamn zuhriyet ve hilkat-i beeriyyeti ve ne'eti hakknda beyn edilecek hakyk oktur. Lkin imdiye kadar hukem-i slmiyeden gelenlerin hibiri bu kadarn dahi sylemeye ve beyna mukdedir olamamlardr. Bu kadarlkla iktifa ediyorum. Fazla sylemek ve beyn etmek belki mcib-i ved-i tereddt olmas muhtemeldir. (Kaynak: Hasan BURKAY, Menkb- erefiyye [Kitap]. - Ankara (Be Cilt) : nar Yaynlar, 19952010, c. V, s. 5-11)
Suret insann (avamn) anasn koalar.99 Kuadal Efendimiz, Sultan Selim mam Mehmed Can Efendiye gnderilmi. Mehmed Can Efendi imam efendiye sizi bana gnderdiler ki kendilerini anlatsnlar. Hicaza gidip gelen bir zat Hazret-i Azizimiz Sultanmza bir tesbih hediye eder. Hazret de Efendi Hazretlerinin Mehmed ben yar ile cnbde iken stn kopardm, sen al da bak. ...Sen de koparrsan birine ver de eksin buyururlar. HKMET rad, nee-i Muhammediye ile olur. O da imdi Halvetilerde vardr. Biraz da Kadirilerde var. Nevres Beyefendiden rivayetle; Sadka yaz; yanna gelenlerin kimine cehren, kimine kalben benden selam sylesin, kalben selam verdiklerinde ve aleykm selm diyene rastgelir buyurdular. Kuadal Efendimiz, Beypazar Ali Efendimiz Hazretlerine devam ederken medresede arasra zikir ederlermi. Talebeler bundan mteki olarak bir gn odada bulunmadklar bir srada eyalarn, kitaplarn dar atmlar. Kuadal Efendimiz dnlerinde bu hali grnce hibir ey sylememiler. Dorudan Hazretin huzurlarna gitmiler. Ah brahim ne olurdu, azn ap iki lkrd
99
Trakya Argosunda koalamak: Kovalamak.
syleyeydin. Git gr eyalarn atanlarn ikisi de ldler. buyurmular. Bir yerde grdm varlktan yoklua dm olanlardan birisine muavenet (yardm) etmek isterseniz kuvvetliye muavenette bulununuz. Gkten denin paras bulunur, gnlden denin paras bulunmaz. 100 Ne kadar terakki edersen et, stnde yine fahmet101 vardr. HMMET Nevres Beyefendiden rivayetle; Bir gn huzurda birka ihvnla (Ali, Asm) beraber bulunuyorduk. Hazreti Aziz sohbet buyuruyorlard; Bir ocuk geldi, ileriye doru giderek yksek sesle Kuran okumaya balad. Hazret sohbeti kestiler. ocuk Kuran bitirdi, giderken Gel uraya otur, bana ilahi oku. buyurdular. ocuk ilahi okumaya balad. Hazret cezbelenip
100
Amasyal hattat Yakut l-Mstasim bin adet Kuran- Kerim yazm. Lkin Allahn rzasn tahsil edememi. Binbirinciye balam. Balarnda yazsna devam ederken bir sinek hokkadaki mrekkebe banan Yakut kalemi ucuna konmu. Yakut eliyle yar yola getirdii kalemi ylece bir mddet tutmu. Sinek meerse susam imi. Mrekkebin suyundan imi, susuzluunu giderince pr demi umu... Bu suretle Yakut Tanr rzasn tahsil etmi. (SAYAR, 1994) 101 Ululuk, itibr, deer, kymet
avularnn iini, ocua ptrerek bir de tokat atar gibi iltifat buyurarak Haydi, (Hay de) git buyurdular.102 Ahmed Am Efendi, bazen huzurlarna girenler, ellerini uzatarak, Beni megul etme evldm, haydi git derlerdi. Bu Haydi gitin manasn anlayncaya kadar kafamz iti. Ahmed Am Efendi dnya ahvalinin bozulduuna dair ikyette bulunan mridlerinden Halil Efendiye, Halil baksana bana, ben bir algy bozar tekrar yaparm ve alarm, senin bu ilere akln ermez der. Ve bu zataa huzurlarnda ileri geri sz syletmezlermi. HZMET iniz varken brakp bana gelmeyiniz. Efendim emret deyip durmayn, (femi saadetlerini (dudaklarn) gstererek) Buradan bir ey kar yapamazsnz, mesul olursunuz. Bir gn Hseyin Avni Bey huzura gider. Ahmed Am Efendi buyurur ki; Ben eyle hizmet ettim, bilirim eyhe hizmet ok gtr. buyururlar. Trbedr Ahmed Am Efendi; bir gn trbede, yannda bulunan Abdlziz Mecd Efendiye, Fatihin sandukasn ve etrafndaki gm parmak-
Allah Telnn Hy ismi diyerek git hayat bul demektir.
102
lklar iaret ederek: Bunlar zait ve faydasz eylerdir, satlmaldr, byle durdurulmamaldr demitir. 103 HSN- ZN Sizden birisinin halini sorarlarsa tek bir iyi halini biliyorsanz onu syleyiniz. (yi deyiniz.) Bir gn Ahmed Am Efendiyi ziyaret edenlerden biri cnp vaziyette imi ve bundan da derun bir strap duymaktaym. Ami Efendi birden: Ulan! Senin cenabetliini bir kova su paklar. Benim cenabetliimi yedi derya paklamaz demi. LM deme inen ilk suhufu hesap birden dokuza kadar rakamlar, ikincisi hendese, ncs mimaridir. Onun iin hesap kyamete kadar terakki edecektir. LKLER Kuadal Efendimizden; H bende hata olmaz, bir hata varsa o da Hac Ahmed dediimdir, buyurmu. El ile men et, dil ile men et, kalp ile men et, El ile men zahirnun, dil ile men ulemann, kalp ile men evliyaullahn vazifesidir, ezafu iman (zayf
Zamanla szleri ksmen yerine geldi. Trbeler kapatld.
103
iman) yani en kuvvetlisi budur.104 i kendi haline brak, Allah en iyisini yapar. Kendi iini kendin gr. Kaya gibi olmal, kmldatan olursa kmldamal. Nevres Beyefendiden rivayetle; Bir gn, diyor Ahmed Am Efendi Hazretleri nde, ben arkada gidiyordum. Yolda bir ta grdm. Gelip geenlere eza vermesin diye o ta ayamla yle bir kenara itince, Efendi Hazretleri bana dnerek: Ta ta olmu yere yatm, stne basp geersin! Fakat ayanla yle itmek yok! Elinle al bir kenara koy! Yannzda biri Kuran yanl okursa tashih etmeyiniz. Biz bunu byle biliyorduk deyiniz. Tuttuunuz hizmeti namaz klmasn bilmiyor, okumas da yoksa; Bismillahirrahmanirrahim, elhamd lillahi Rabbil-lemni retiniz, namaz kaldrnz, sonra errahmanirrahimi sonra mliki yevmid-din .... il ahir retiniz.105 Kir kiri ykar, kr kr yeder. Kirkora de-
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin zayf iman olarak hadiste buyurmas nadirattan olduu iindir. Kalp ile tasarruf edebilmek ne byk servettir. 105 Azar azar, birer ayet reterek; Ahmed Am Efendi namazn Arapadan baka bir ibare ile olmayacana ne gzel iaret etmektedir.
104
me, Kirkor deme, Kirkor yol doru gider.106 Gitme, gitme diye srar etme, bu gece hac Ahmed ikileti. Bir yere misafir gittiiniz zaman sigara verirlerse iiniz, menhiyattan bir ey olursa ona da bir bahane bulunuz, haramdr diye red etmeyiniz, mideme dokunuyor, doktor men etti gibi.107 Bir kahvede oturursanz yannza birisi gelirse kahve smarlaynz. Meyhanede olursa rak smarlaynz. Osmanllk byledir. Bir gn ashab- kiram ile Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz Hazretleri ile sohbet buyururlarken birisinin gelmekte olduunu grerek. Dnyann en erir adam geliyor. buyurdular. Geldikten sonra riday saadetlerini o adamn altna yayp oturttular. Kalkp gittikten sonra Sahabe-i Kiram Ya Raslllah sallallh aleyhi ve sellem byle buyurdunuz, sonra da bu ikram yaptnz deyince Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz O kavminin ulusudur. Ululuk Hakktan atadr. Onu istihfaf etmek hatadr. buyurdular.108
106 107
Kiri terk eder doru yol gider. Sr tutmak ve saklamak ne byk bir hikmet-
tir. Bir gn Sahabe-i Kiram Huzuru Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ile oturur iken ashaptan bir zat gelip Efendimiz'e sarlr. Huzurda bulunan eshab bunu terki edebe hamleder108
Mehmed Efendi Hazretleri Efendim, Sadk Beye mracatla bir i istemek arzusundaym. diye mracaatta bulunurlar. Hazreti Azizimiz; Gcenmeyeceine emin isen mracaat et buyururlar. Nevres Beyefendiden rivayetle; Bir gn zm alyorduk. zmc daneleri koyuyordu. Ben itiraz edip koyma dedim. Brak! Taneleri kime verecek. buyurdular. Aa baa baldr. Btn ktlkler yukardan gelir. 109
ler. O zat gittikten sonra Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz yine ayn szleri buyururlar. 109 Aranzdan yalnz zalimlere erimekle kalmayacak fitneden saknn, Allah'n azabnn iddetli olduunu bilin. (Enfal, 25) Ayetin aklamasn Elmall Hamdi Yazr rahmetllh-i aleyh u ekilde aklar. Yalnz ileri yerinden oynatp bozanlara mahsus bir musibet olmakla kalmaz, belki umumleir, size de kapsamna alr. Baz gnahlar vardr ki zarar umumi olur. Sebeb olaca fitne ve ihtill, celb edecei mihnet ve musibet yalnz o gnah yapan, ii yerinden oynatan ve bu suretle kendine ve bakasna zulmetmi olan zalimlere mahsus kalmaz da kurunun yannda ya da yakar. Mesel kt eyleri aleni ilemek, Allah Telnn emir ve yasaklar ile alay etmek, akideyi bozmak, kelimeleri manasndan ayrmak, cihadda
geveklik bu trdendir. Bir ahsn hatas bir orduyu batrabilir. Hadisi erifte geldii zere Raslllah sallallh aleyhi ve sellem fenalklar karsnda, iyilerin seyirci kalmamas, ktler yznden gelecek (fitne, fesad, er vs. her eitten) itim zdrablarn, iyiler de dhil btn cemiyetin varln tehdid edeceini ifade ederek fenlklar karsnda nemelzmcl nlemek iin zihinden kmas zor olan bir de tebhte bulunur: Allah'n hudduna (emir ve yasaklarna) giren meseleleri tatbk eden (ve yaclk yaparak msmaha ve geveklik gstermeyen iyi) kimse ile, yasaklar ileyen kimselerin durumlar, bir gemiye binip kur'a ekerek, geminin alt ve st katlarna yerleen yolculara benzer. yle ki, alt katta oturanlar, su ihtiyalarn giderirken sttekilerin yanndan geip onlar rahatsz ediyorlard. (Alttakiler bu duruma son vermek iin) bir balta alarak geminin dibini delmeye balasalar, sttekiler hemen gelip: Yhu ne yapyorsunuz? diye sorunca alttakiler: Biz su ihtiyacmz grrken sizi rahatsz ediyorduk, hlbuki suya muhtacz, imdi sizi rahatsz etmeden yerimizi delerek bu ekilde elde edeceiz deseler ve sttekiler bu ite onlara mni olsalar hem kendilerini kurtarrlar, hem onlar kurtarm olurlar. Eer yaptklar ite serbest braksalar, hem onlar helk ederler, hem de kendilerini helk ederler.
Fakat dikkat edilmek lzm gelir ki gemiyi delmee kalkan menedelim derken karmaa ile dengeyi bozup geminin devrilmesine de sebebiyet vermemelidir. Evvel farz kfayenin ifasn deruhde ederek farz ayn gibi icra edecek kaptan ve maiyyeti gibi Allah Telnn emir ve yasaklarn anlatan biri olarak bulunmak, saniyen herkes kendi nefsini muhasebe etmek, cereyan eden umum ilerden gaflet etmeyerek umumi mrakabeyle dikkat ve intizam ve gzel ahlk ile devam ederek bu suretle umum cezadan korunmak lzmdr. Bu ise her mminin kendi nefsinde Allah ve Resul iin itaat ve icbeti balanarak ve fitne vak olmamas iin kendine ve cemaatine dikkat ile gafletten kanmasna baldr. Bundan anlalr ki umum ceza yalnz asl gnah ileyen zalimlerin cezas deil ayn zamanda korunmayp onu uyarmayan gafillerin gafletlerinin de cezasdr. Son nefese kadar alp da muvaffak olamayanlara gelince, zrleri ile Allah Tel katnda sorumlu olmazlar. Bununla beraber o zalim veya gafillerin iinde bulunup onlara yaknlk ettiklerinden dolay Dnyada o umm musibetin evreledii daireden hari kalmamalar da ihtimal olarak bulunuyor. Ahirette karln grseler de Dnyada mihnet ekerler ve bunlarn ektikleri, sebep olanlarn kt ve iddetli olmalarn neden olur. Bunun iin fitne, bela ve mihnet zalimlerden bakasna isabet etmez zannetmeyip yle bir fitneden korununuz. nk Allah Telnn azab
MAN Kfir yoktur, senin kfir dediin iin kfirdir. Karnzda bir adam geldii zaman yzn grdnzde Hakk hatrlayp zikir ettiriyorsa o mmindir. (Hadis) NSN-I KML Hakk insan- kmildir. Benim yanma gelip li vechillh be dakika oturan imann kurtarmadan gitmez (... imann kurtarr). Bizi sevenleri sevenler, imann kurtarmadan ahirete gitmezler. Beni ok sevin cannz ben alaym, cannz actmam. Evliyaullahtan iki snf bahtiyardr. Biri hayat cavidaniye mazhar olanlar, dieri sine-i Resulullah (Muhammediyeyi) saran demler (Hayat- cavidaniye mazhar olanlar yani hayat- zatiye ile hay olanlar). Evliyaullahtan Azer; Bizim yolumuzun
iddetlidir. Azabnn iddeti ki yalnz zalimlere mahsus kalmaz da onlarn etraflarn ve her eylerini istl eder. Onun iin Allah Telnn korkun-saknn emrini tebli eden Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ne kadar hayatmz koruyan bir davette bulunduunu anlam oluruz. Bkz: Hak Dini Kuran Dili Tefsiri (baz kelimeler gnmz Trkesine evrilerek verildi.)
esas Allahtan gafil olmamak, kimseyi incitmemek. buyururlarm. Necip Beyefendiden rivayetle; Bir ka defa huzurlarna girdiimde Neye geldin? buyurdular. Ben de; Cemli b kemlinizi grmeye geldim. dedim, Ha, sen onu gremezin, lakin lahm ve sahm (et ve iya) grrsn. Efendime geldim de o sana yeter. buyurdular. Ta nur topra nur, kmil lmez, kapdan kaba tanr. Hoca Efendimiz Hazretleri bizzat nsan kmil sahibinin bir sz var pek houma gider. Buyurdular ki, Havf ve reca kaydnda kurtulmadka insan insan kmil olamaz. Mesel yz evliyaullah idam etseler kl kprdarsa veyahut kendisine kutbiyet ve gavsiyet zuhuru arzusu geldiyse fakr tam sahibi olamaz. Evranoszde Sami Beyefendiden rivayetle; Kuadal Hazretleri sahibi zuhurdur, iki yz senede bir zuhur eder. Karaba Veli Hazretlerinden sonra sahibi zuhur Kuadaldr. buyurdular. Hazreti Azizimiz, Sultanmz bir gn merl Halveti Hazretlerinin huzurlarnda bulunurken Kuadal Efendimiz Hazretlerinin sohbetlerinden bahs buyurulmu. Hazreti Azizimiz de zevki deruni hsl olmu ve bylece zevk ve tefekkrde iken Kuadal Efendimiz zuhur buyurmular. Vcudu Mbareklerinin sadr alilerinden yemin ve yesar (sa ve sol) ve fevk-i tahtlarndan birer ems zuhur
ederek hepsinin ualar Hazreti Azizimizin zerinde toplanm. merl Halveti Hazretlerine arz ettikte marnileyhin gzleri yaarp Ahmed, bu hali nice ehlullah arzu ederler, muvaffak olamazlar. Cenb- Hak sana nasip buyurdu. Kuadalnn ayniyyeti kemali ile sizde zuhur edecek. buyurdular. Kuadal Hazretlerinin amda bulunduklar srada Hazreti Halidi Badadinin halifelerinden mnzevi bir zat varm. Bu zat grenler hemen vcudunun zikr ettiini grrlermi. O esnada kaymakamlktan mazul bir zat pek elim bir vaziyette kalm, birisi kendisine burada bir eyhi Rumi vardr. (Kuadal Efendimizi murad ederek) kendisine mracaat edersen iin olur der. O zat da Hazreti ziyarete gidip arz hal eder. Marn ileyh Hazretleri bu zata filan zata (Halidi Badadinin halifesi) gidiniz buyurur. Efendim oraya giremem ki der. Siz gidiniz, girersiniz, bizden de selam syleyiniz. buyurur. Bu zat gider hakikaten bir mnia msadesi olmadan zatn yanna girer. Selam tebli eder. Biz pek ihtiyarz dar kamyoruz, ltfen terif buyururlarsa grrz derler. Bu zat da gelip Kuadal Efendimize syler. Pekl, gidelim. buyururlar. Bu zatla birlikte giderek yanlarna girdikleri zaman o zat istikbal eder, otururlar biraz sonra mazul (azledilmi) zata bir manzara alr. Bakar ki Kuadal Efendimiz yksek bir krsde oturuyorlar, mnzevi zat yerde bulunuyor. Kuadal Efendimiz ellerini uzatp o zatn elinden tutmak isterler. ncde ellerinden
tutup kendilerini yukar karr. Manzara kapanr. Biraz daha grtkten sonra ayrlrlar. Marn ileyh Hazretleri mazul kaymakama; Bu zatn ird bize emr oldu. Lehlhamd bu da oldu buyururlar. Kuadal Efendimiz Hazretlerini bir zat davet eder. Namaz klnaca zaman ev sahibi seccadeyi serer. Kuadal Efendimiz Kbleye tam mteveccih olmak zere seccadeyi biraz evirmesini emir buyurur. O zat; Efendim Kble bu taraftadr. der, seccadeyi yine ayn cihete serer. Marnileyh tekrar ihtar buyururlar. O zat yine srar edince tm oradakilerin keiflerini aar, Kbe-i Muazzamay grrler ve marnileyhin tayin buyurduklar mahallin hizasnda olduunu mahede ederler. Hazret Cmlenize Hac farz oldu. Buyurur. Kbe sizi ziyarete geldi; Sizin de onu ziyaretiniz farz oldu. Paaya hitaben; Bunlarn parasn sen ekerek hepsini Hacca gtrp getirirsin. buyurmular. Hoca Efendimiz Hazretleri; Hammam Hazretleri iin Hazreti Azizimiz Yerlerde, gklerde, dnyada ahrette zamanlarnda ondan byk kimse yoktur: buyururlard. nsan gnl, srr- mbhemdir. nsanla oynamaya gelmez. Kmilin kabul, efat-i hassaya110 niliyettir.
110
Hususi efaat
RADE nsan surette muhtar, hakikatte mecburdur. rade, birdir, tecezzi (blnme) kabul etmez. 111
Ahmed Am Efendinin elini pen ve feyz alan Hasan Basri ANTAY Hocaefendinin naklidir. Mteerrilerle mutasavvflar arasnda iradenin kll mi, cz mi olduuna dair ezel bir ihtilf olduu bilinen eylerdendir ve bunun hakknda kk byk, Trke, Arapa ve Farsa belki yzlerce kitap ve risale yazlmtr. Konuya rnek verecek olursak; Seyyid Muhammed Nurl-Arabnin hretini grenler ve etrafnda toplananlarn tadklar mabadttabi, yksek fikirleri kendi kanaatlerine uygun bulmayn mteerrilerle hkmet memurlar, Seyyidi, padiaha jurnal ederler. Padiah Abdlmecid, Seyyidin incitilmeden ve korkutulmadan, eski tabiriyle mutayyeben ve muazzezen stanbula getirilmesini irade eder, yle yaplr ve getirilip eyhlislmn konana misafir edilerek, orada izaz ve ikram edilir. Tasavvuf fikirleri ve bilhassa irade hakkndaki gr ve inan anlalmak iin, hissettirmeden kendisinin imtihana ekilmesi istenilir. Bunun iin bir ziyafet tertip ebilir ve stanbulun byk limleri bu ziyafete ve sonundaki sohbete davet edilirler. Padiah da gelerek, konumay kafes arkasndan dinler. Sz Allah Telnn sfatlarndan alarak, birok vadilerde dolatrldktan ve kudret ve hayat
111
ve ilim gibi sfatlar geildikten sonra nihayet bahis irade sfatna getirilir, bunun zerinde de hayli konumalar olur. Sonunda Seyyid der ki: Allahn btn kemal sfatlar insanda; zaif, cz, mahdut olsa da gene vardr. Byle olunca Zaif, cz bir iradenin elbette insanda bulunmas lzm gelir. Fakat huzurda bulunanlarda irade olmaz. Dinliyenler, Seyyidin iradeyi inkr etmediini anlamakla beraber, bu szlerine de bir mn veremezler, tavzihini (aklamasn) rica ederler, o da der ki Baknz biz huzur- ahanedeyiz. Tabi irademize malik deiliz, irade padiahmzndr. Gelin buyururlar, geliriz. kn, gidin buyururlar, kar, gideriz. Binaenaleyh urada ve u dakikada biz irademize malik deiliz, Ne vakit ki huzur- ahaneden karz, o vakit irademize malik oluruz. Ehlullah ise her an huzurda, huzur- lhdedirler. Bundan dolay onlar iradelerine hi bir an malik deildirler. Daima Allahn iradesiyle hareket ederler. Huzurdan fri olmazlar ki iradelerine sahip olsunlar. Bu sz mteerrileri ikna etmi midir, etmemi midir, bilmem. Fakat padiah ok memnun olmu olacak ki Seyyidi taltif ederek yine geldii gibi yerine gndermitir. rade meselesinin slm dininde ne derece ehemmiyeti hiz olduu, siyas bir su isnadiyle cezalandrlmak istenilen bir mutasavvfn, bilhassa bu mevzudan imtihan edilmesiyle de sabittir. Fil-
hakika bu mevzu, 1300 ksur senedenberi slm leminde mnakaa olunmu, kelm, akaid ve tasavvuf kitaplarnda buna bahisler, fasllar ve stunlar tahsis- edilmi olduu gibi; ayrca byk kk ve says yzleri geen kitap ve risale de yazlmtr. Yine bu mevzuun mnakaa edilmeden Cebriyye ve Kaderiyye adlariyle anlan mezhepler ortaya km, taraftarlarnn bir ksm ifrata, bir ksm tefrite dmlerdir. Kelmclar arasnda, bu mevzu etrafnda: Kul fiilinin halik mdr, deil midir? Mnakaas ise malmdur. Byk mutasavvflardan Muhyiddn Arab cz iradeyi de reddeder. Abdlkerim Cil, vcut meselesinde olduu gibi; bunda da Muhyiddnden biraz ayrlr ve zaif bir irade kabul eyler. Mteerriler ise kulun cz iradesine sahip ve malik olduuna inanrlar ve buna aykr dnenlerin tekfirine, hatt idamna bile fetva, verirler. std Abdlziz Mecd Efendi de cz iradeyi kabul etmiyenlerdendir. Buyururlard ki: Ulema, bedenle ruhun hlik Allah olduunu; fakat irade hal kabilinden olduundan, onun hlik kul bulunduunu sylerler. Bu, doru deildir; bedensiz, ruhsuz hal olamyacandan yahut hal bedenle ruhtan ayrlamyacandan, iradenin yaratcsda Allah Tel olmu olur, rade, birdir, tecezzi (blnme) kabul etmez. radei cziye, iradei klliyenin; iradei klliye de
iradei cziyenin ayndr. Risale-i Tevhidde bu cihet biraz daha tafsil ediliyor ve deniliyor ki; Hak Tel hazretleri muhit-i lemdir. mmeht yedi sfattr ki vcud- lhye dellet ettiklerinden sfat- sbutiye tbir ederler: Hayat, ilim, irade, kudret, semi, basar, kelm. Bu sfatlar nefslemirde birdir, taaddd nisbdir. Bu sfatlar ve kffe-i evsaf Hakkn olup, halkta bulunmasn hakikat kabul etmedii gibi; akl dahi tecviz etmez. Zira hayat sfat mahlkta olsa, helk olmamak ve fen bulmamak, ilim sfat olsa hereyi bilmek ve hi bir eyde cahil olmamak; iradet ve kudret sfatlar halkta bulunsa; muradettii eye OL demesiyle o ey husule gelmek ve her eye gc yetip bir eyden ciz kalmamak iktiza eder. Semi ve basar olsa rak yerden ve perde ardndan iidip grmek, kelm olsa her kelm ile tekellm etmek icap eder. Mahlkun ise bu meruhatn hilfnda bulunduu delilden zadedir. Binaenaleyh abdin bu sfatlardan nasibi ve dahli olmad gibi, her fiilin zuhura gelmesi bu sfatlarn kllisine ve bazlar bu sfatlarn ekserisine taallku bulunduu ve sfatsz hi bir ey vuku bulmayaca tariften mstanidir. Bunun iin abdin efalde dahi medhali yoktur. Fail ve mevsuf Hak Tel hazretleridir. Abid, mazhar efal ve sfttr. Sft- lhiye semav olsun, arz olsun cziyatta zuhur ettiinden sfat cziye ve iradei cziye tabir olunur. Yoksa cziyatta zuhur eden irade, irade-i ilhiyeden
baka bir irade olmak yahut noksan ve tecezziyi kabul etmiyen iradei ilhiyeden bir cz verilmi olmak deildir. Hsl, cz iradeye malikiyet iddia etmek: saniyede kilometrelerce hzla giden arz istediim zaman durduracam, demee benzer. Arzn bu kadar hzla hareket halinde bulunduunu bize bugn ancak fen isbat etmitir. Bu, Allah Telnn deimiyen ezel kanunlarndandr. Btn beeriyet bir araya gelse, bu ezel kanunu deitiremez ve arzn hareketini bir saniye geri brakamaz. Yalnz arzn m ya? Tramvaya binen bir kimsede, saniyede deil, saatte ancak kilometrelerce giden bir tramvay bile bir an iin durdurmak kudreti var mdr? Tramvay istedii zaman durduran, istedii zaman hareket ettiren, yalnz vatmandr. (Kaptan) Binaenaleyh iinde oturanlar, vatmann hareketine ve iradesine tbidirler. Kendilerinin hareket ve tevakkuf hususunda zerre kadar sunu taksirleri, yani irade ve kudretleri yoktur. Bir tramvay arzusuna rm edemiyen insan arz nasl durdurabilir? te bunun gibi, insann istedii gibi hareket etmek hususunda iradesi yoktur. Bunda ancak Allah Telnn iradesi vardr. Bununla beraber, zahir eriat korumak ve avam siyaseten ve idareten elde tutabilmek iin bir ksm mutasavvflar, ister istemez, insanlarda da cz bir irade kabul cihetine gitmilerdir. Bundan dolaydr ki byk mutasavvf Erzurumlu brahim Hakknn mridi smail Fakirullah kaddesellh srrahul azz: Cebir meselesi; kmile nisbetle mahz- kemal
Cenb- Hakk erri Cziyi kullanr ki altndan hayr klli zuhur eder. Cenb- Hak hayr Cziyi kullanmaz ki altndan erri klli zuhur eder diye. rade-i teklifiye irade-i tekviniyenin zuhuru iindir. radei teklifiye iradei tekviniyyenin ayn ise o adam saiddir, deilse akdir.112 yyke nabd ve iyyke nestan irade-i cziyyeyi silmi sprmtr.113 Arifler iin irade-i cziyyeyi tasdik (var demek) kfrdr. Mahcuplar (perdelenmiler) iinde irade-i cziyyeyi ademi tasdik (yok demek) kfrdr. Ayete baklrsa Allah kn! demedi, bir eye ol demesini murad ettii anda olur. radei klliyenin efrad beerde zuhuruna o ferdin irade-i cziyyesi denir. 114
ve ihtiyar meselesi; kmile noksanlktr. Kezalik ihtiyar meselesi; naksa nisbetle ayni kemal ve cebir meselesi naksa mahz- hatadr. demitir. std Abdlziz Mecd Efendi de: radeyi inkr avam iin, ikrr da havas iin kfrdr. buyururlard.. 112 rade-i teklifiye: nsann cz-i iradesi rade-i tekviniye: Allah Telnn yaratmasndaki iradesi 113 yyke na'bd ve iyyake nestan, yet-i elilesi in-sanda irade-i cz'iyye mi brakmtr? 114 Nevres Bey rivayetiyle Sadk Bey'den, lkin syleyeni mehul
SM KOYMA Hereyin ismi lsini bil, babann verdii isimle ar.115 Hoca Hsn Efendi huzura girdiinde Azizimiz Efendimiz Adn ne? buyururlar. Hoca Hsn Efendi de hangi adm soruyorsunuz? der. Senin ka adn var. buyururlar. O da; Bir anamn, babamn koyduu ad var, bir de hakikat adm var, deyince yle ise ... ayetine bir mana ver. O da bir mana verir. Efendimiz Ooo sen buna mana veremedin, yle ise hakikat ismini de bilemezsin buyururlar. 116
Mridin verdii isme itibar etmenin nemi anlatlmtr. Harflerin srlar nedeniyle, ismin deimesi kaderide deitirir. 116 Mrid-i Kmil eyh erfeddin Bingl kaddesellh srrahul azz buyurdu ki; El -Esm- tenezzel mines -Sem-i fehvasnca, bilumum esnf- beerin (insanlarn btn snflarnn) esmisi (isimleri), lem-i ahd- miskda (ezelde) takdir ve tayin buyurulmutur. Bir ocuk doduu vakit, ona isim verecek kimselere ism-i hakiksini ilhm iin Cenb- Hakk (c.c). melekler hlketmitir (yaratmtr). sim tesmiye olunacak (konulacak) mahlde, muhlif era ahvl (eriate aykr haller) ile, harr (ipek) demeler, mcessem ve tam zl suret (resim) bulunursa, bu melekler oraya girmez, ocuun ismi de hakk isminin muhlifi (zt-aykr) bir
115
Cihangirli Hasan Efendi anlattlar;
isimle tesmiye olunur. (konulur) Bir kimseye ism-i ezelsi (Levh-i mahfuzdaki ismi verilirse) verilirse, zek ve idrki (ve m ce bihin-Nebiyy)ye (peygamberin getirdii eye balanm) sret-i temessk (sarlma ekli) ve istikmeti, muhlif isimle msemm olan (isimlendirilmi) bir kimseye nisbetle yedi derece kmilne (stn) olur.116 sim tesmiye olunaca zaman, akdedilen (ismin verildii) cemiyyette icr edilecek edebin derectna gre, meleklerin adedi birden bine kadar oalr. (Bu hikmetin anlatld mecliste Mrid-i Kmil eyh erfeddin Bingl kaddesellh srrahul azz ihvndan ism-i hakikleri verilmeyenlere ism-i ezeliyyelerinin ir olunaca (aklanaca) beyn buyrulmutur.) (BURKAY Hasan Menkb- erefiyye *Kitap+. Ankara (Be Cilt) : nar Yaynlar, 1995-2010, c. I, s. 17) Ali Usta, Mrid-i Kmil eyh erfeddin Bingl kaddesellh srrahul azz Efendiye; Senin de bir hassan yok mu eyhim? dedim. Var, dedi. Nakibend meclislerine, bizi anarak diz km herkese efaat etmek; ikincisi ocuklara Levh-i Mahfuzda kaytl olan isimlerini vermek; ncs bana ait olan mridann mrn eksik veya ziyade etmek yetkileri, bana verilmitir. (Ali Ustann Hatralar)
Bir gn huzura girdim. Abdlkadir Belhi Efendi Hazretleri de huzurda idiler. Fakiri gstererek, Bu bizim ihvnmzdr. Bak omuzu toz olmu, silkiverin. buyurdular. Abdlkadir Hazretleri de silkdiler. Sonra Abdlkadir Hazretlerine sminiz nedir? diye sordular. Abdlkadir cevabn alnca Abe benim ismim de Abdullahdr buyurdular. Avni Beyin biraderi Selim Beyefendiden rivayetle; Vahidl ehadin arzu ve iradesine muhalif hibir eyi istemem ve kabul etmem. SMAL HAKKI BURSEV Bursay teriflerinde tekmil ervah evliya kendilerini ziyarete gelmitir, en sonda Ruhulbeyan sahibi, smail Hakk Hazretleri gelmiler. Bursal smail Hakk Hazretleri Allah ile ok urat, nihayet kul klln min indillh ... 117 dedi, iin iinden kt buyurdular. smail Hakk Hazretlerinin eyhi, Osman Atpazar rihletleri zamannda, smail Hakk Hazretlerini yanlarna ararak; Kalbimi yokladm, -senin kalbin gibi kalbimi dolduran bulamadm, nefesimi sana veriyorum. buyurarak dillerini karmlar, smail Hakk Hazretleri pmler, gmler. -VAZFE Vazifeyi yaparken Ya Rabbi, sana hizmet
117
Nisa,78; Her ey Allah katndandr.
ediyorum. demeli. Vazifeniz banda benden size selam getirip de bir ey teklif ederlerse yapmaynz. Hilfet, ya sahhun neseb-i bil istihkak,118 ya bat- mme ve tmme119, ya da kahr galebe120 ile istihlf 121olunur. Yavuz Selim Handa bu de tahakkuk etmitir. KABR HALLER Onlarn cesetleri - emr olunduu gibi - kabirlerinde krk sabah kalrlar. KADER Zahiren kaderiyyun, batnen ceberriyyun ol. Allahn senin dinine (kaderine) yazd eyin menine Muhammed sallallh aleyhi ve sellem bile kadir deildir. Bu niin byle oldu, bu byle olmalyd, gibi szler caiz deildir. nk bundan Allah Telya akl retmek kar. As en yekreh ey en fe-hve hayrun lekm. Ve as en tuhibb eyen fe-hve errun lekm. 122 htimal ki holanmadnz ey sizin iyilii-
Doru ( hakiki ) nesebe (soya) gre kazanmak suretiyle 119 Kamunun tamamnn ballk ve timdn bildirmesi 120 Zor kullanarak stn gelmek 121 Birinin yerine gemek, halef olmak 122 Bakara, 216
118
nizedir. Ve ihtimal ki sevdiiniz bir ey sizin ktlnzedir. de vki olur buyurdular. Hem haz etmezsin hem de hakknda erdir. Bir gn Mecd Efendiye rast geldim. Efendi harp olacak m? dedim. Sulh istiyorum, harp olmasn. Sen de dua et. dedi. Ben de; Biz murad Muhammediye tabiyiz, harp ve sulhtan hangisi Muhammediyenin zuhurunu mucip ise ona talibiz. dedim. Allah benimle kedi ile oynar gibi oynar. 123 Yaptnz kabahati kimseye sylemeyiniz. Hkm giyer, nk ahit oluyor. Abdlmecid Sivasi Hazretleri buyurdu ki; Kadiri anlamaynca kader anlalmaz, kadir anlannca da kader mestur kalr. Ahmed Am Efendinin huzurlarnda, sabk mabeyn ktiplerinden biri, bir de sabk mebus bulunuyordu. Mabeyn ktibi olan zat, halkn halinden ve sefaletinden ikyet edince; hazret: Vaktiyle sen Sultan Hamidin saraynda her gn tatllar yer ve nimetler iinde yzerken; halkn bu trl ikyetlerini duymuyordun; Hlbuki ikyetle bahsettiin bu sefaletler, bu skntlar o zamanlarda da vard Vaktaki halk iine kartn, sen de feryada baladn. Onun iin duyurmak istediklerini de imdi duymazlar. Ve isteseler de bir ey yapamazlar.
Ahmed Tahir Mar u ekilde sylerdi. (Allah benimle, kedinin fare ile oynad gibi oynar; eklindedir. Oynar oynar sonra ne yapar?... yer).
123
buyurdular ve ilve ettiler: Ortalk ok bozulduysa ok dzelecek; abuk bozulduysa abuk dzelecektir.124 KADIN Kadnlar ila, salk vermek zere taraf risaletten memurlardr.125 Huzurlarna inabe (tevbe alp ihvn) olmak zere gelen 14-15 yalarnda bir kza salatu selam getir, istifar getir, Kuran oku. Sokak zerindeki odada okuma, dardan geenler sesini duymasn, buyurdu. Kadnla muamelen ey iledir. dare, mudara, dubara. Trbeye gelen kadnlara dikkat ediyor musun, onlarn iinde erkekleri vardr, onlara iyi dikkat et. KARI-KOCA Nevres Beyefendiden rivayetle; Lzum nasl olup da hareminizle (einizden) ayrlrsanz dier bir ere varncaya kadar; ere vardktan sonra sizdeki rahat bulamazsa, onun kadar rahat ettirecek derecede yardm etmeye mecbur-
124
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyur-
du ki; Ey sknt, iddetlen, alrsn. ihbul Ahbr, 495 125 Allah Tel ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellem tarfndan grevlidirler.
sunuz. 126
Mrid-i Kmil eyh erfeddin Bingl kaddesellh srrahul azz buyurdu ki; Silsile-i Meyih-i Nakibendiyyeden olan Ykub-ul erh Hazretleri, bundan sekiz yz sene kadar evvel yaamtr. Ailesi tartndan krk sene mtemdiyen eziyet ve tenkitlere hedef olmutur. Ailesi, daima, papaz, kfir adam diye eziyet ederdi. Mbrek zt da ona hi mukbelede bulunmazd. Daim iyilikle mkftlandrr ve bu hl ile vakit geirirdi. Bir gn ilesi, ben bu adamla geinemeyeceim, diye kendisine zehir verdi. Hazret de zehiri bilerek iti. Yarm saat sonra, vefatna yakn Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin yz yirmi drt bin enbiy- izm hazert ile birlikte terf ettiklerini grd. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz: Y Ykub! Rabbl-lemnden murdn var ise dile, bizler de min diyeceiz buyurdu. Ykub Hazretleri de: Y Rb! Kendi hakkmda bir isteim yoktur, hcetim yoktur. Bana eziyet ettii ve hakrette bulunmas ve hatt lmme kastetmesi sebebi ile imnsz gidecek olan htunun affn dilerim demesi ile kabul cevbn alnca: Y Rb! Bu inyetin azdr. Bana ihsn ettiin krk senelik kutupluk inyetini ve rtbeyi o htna da ihsn buyurmadka kabul etmem. Oha kutupluk pye ve makmn ihsn et ki, yz-
126
binlerce kullarn hidyete eritirsin demesi ile buna da muvfk cevap ald. O saatte ilesinin kalbi alp, kendisinin ebed cehennemlik ve imansz surette hirete intikl edeceini ve kocasnn dus ile kurtulduu ve bu kadar mnev ihsnta onun yznden maruz kaldn grnce, mahcbiyetinden, Ben buna ne yaptm, bu bana ne ihsn etti. Bu srrn hikmetini kimse bilmeyip, eceliyle ld sanacaklar diye trl trl mlhazalar sebebi ile kalbi para para oldu ve kocasndan evvel veft etti. Bu srrn ve hikmetin hakkatn hi kimse bilmeyip, kar ve kocay beraber defnettiler. Bir ka gn sonra Hazretin huleflar kabrini ziyret ettiler. Y Hazret-i std! Krk sene kutupluk makmnda vzife grdnz, yzbinlerle mmeti hidyete sevkettiniz. Cenb- Hakk bu mddet iinde ne gibi amelinizden rz oldu? Bizlere tavsiye et de, ona gre amelde bulunalm demeleri ile htf zere: Evlatlarm! Krk sene kutupluk ve mridlik yaptm, bu kadar mmeti hidyete sevk ettim, bu amellerden dolay Cenb- Hakk (celle cellh) bana nazar- iltiftta bulunmad. ayet ktil, acze ilemi affetmemi olsaydm, bu kutupluk ve mridlikten azl olunup, cehenneme mstehak olacaktm. Aman evlatlarm en byk tavsiyem, mazarratta gayr- tahamml (ktlklere tahammlszlk), ktlk edene iyilikten baka,
KELME- TEVHD Yetmibin kelime-i tevhid imansz gitmi adamn imann kurtarr.
Allah (celle cellh) ibdeti kabul etmiyor Ktlk edene iyilik yapmayan kimse krk sene Ravzai Mutahharada, krk sene de Beyt-i erfte dnya kelm sylemeden ibdette bulunsa, melekler adedince sevplar ilese ve binlerce hacc- erf ed etse, Allah Tel kabul etmiyor. Sebebi ise; ktlk grdnz kimsenin kalbini krmaktr. ayet iyilik yaplmazsa, o kimse de (kzgnlndan, chilliinden) Allah, n mevcuddur = yani Allah yoktur diye, nefis ve ehvete mahkm oluyor. Kalp kran kimsenin gnah, Beytullah ile Ravza-i Mutahhara'y ykmaktan ve zin ve trl trl fenlk yapmaktan daha ziyde olduu hususunda sadt ve evliy-i kirmn ittifk vardr. Bunun affnda evliy cizdir. Mahz, Allahn merhametine kalyor. Bir kimse gadap (fke) geldiinde, be dakika sabredip karsndakini affederek, iyilikle mukbelede bulunsa, Hazret-i demden imdiye kadar ne kadar insann ibdeti varsa, onlarn, sevba mstahak kabul edilmi amelleri miktrnca, Cenb- Hakk (celle cellh) ona sevp verir. Sbirnlere (sabredenlere) bi-gayr-i hesb (hesabsz) ecir (sevb) vereceim diyor. Bu sebeple sizlere tavsiyem ve son vasiyetim, bu meseleye gyet ehemmiyet vererek mchedede olmanz Cenb- Hakktan temenni ederim. (BURKAY, 1995-2010 ), c. I, s. 104-106
La ilahe illallah daki ilah, agil manasnadr. Nevres Beyefendiden rivayetle; Ben size imdi La ilahe illallahn Trkesini syleyeceim. Yoktur, vardr, yoktur vardr; yoktur vardr. yle de anlar be buyurdular. Gztepe mezzininden rivayetle; an sesini iittiiniz zaman Rabbena l tzi kulbun bade iz hedeyten ve heb len min lednke rahme. nneke entel-vehhb . 127deyiniz. KERMET Hafz Eref Ede Efendiden rivayetle; 128 Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden bana gelinceye kadar bu tecelliye kimse mazhar olup erimedi, ben Rahmanirrahim tecellisine mazharm. Benden er beklemeyiniz. Hafz Eref Efendiden rivayetle: "Trbedr Efendi irda, Sbit Efendi ise icry memrdu", ve nak Kk Hseyin Efendi (1828- 1930) iin de: "Kermet taraf ar basard" dermi.129
l-i mran, 9; Rabbimiz! Dorusu gelecei phe gtrmeyen gnde, insanlar toplayacak olan sensin. phesiz Allah verdii szden caymaz. 128 Hayat ve geni bilgi iin bkz: Ahmed Yksel ZEMRE, skdar'n Srls, 3. basks Kubbealt Neriyt, 112 sayfa, stanbul 2007. 129 "Ftih Trbedr" diye mruf Ahmed Ami
127
Hasan! Eer eriatmz msaade edeydi, sana kendimi u havlunun zerinde gsterirdim. Rza Beyefendiden rivayetle; Efendi Hazretlerinin kylerinin civarnda Balmck Sultan namnda bir zat yatarm. Bir harb vukuunda eli kll olarak grlrm ve trbesinde bulunan ibrik akamdan doldurulur, sabahleyin bo bulunurmu. Hazreti Azize arz etmi. Dur bakalm ulan. buyurmular. Ve iki mbarek parmaklar ile iki kalarnn arasn tutarak bir lahza tevekkuftan sonra Haa ulan, byk zatm. buyurdular. Bir veli Hazreti sa aleyhisselm kademine
Efendi'yi, Eyb Niancas'ndaki eyh Murad Buhr Dergh'nn zamannn "Melm Kutbu" olarak tannan eyhi ve Hazret-i Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin 32. gbekten torunu Seyyid Abdlkdir Belh'nin (1839-15.03.1923); ve zamannn Gavs' olduu sylenen, ama fevkalde srl bir zt olduu iin tekke literatrne gememi olan Nak Mehmed Sbit Efendi'nin (?-8 ubat 1920) sohbet ve nazarlarna mazhar olan Eref Efendi'nin bu insn- Kmil'lerin nezdinde kadir ve kymetinin pek yksek olmu olduu rivyet edilirdi. Genliinde bir hanma k olduu, ama feyizlerine mazhar olduu mubrek zevtn kendisinin bu hanmla evlenmesine destur vermemi olduklar da rivyet edilmekteydi. (Ahmed Yksel ZEMRE, skdar'n Srls, 3. basks Kubbealt Neriyt, 112 sayfa, stanbul 2007, s.18)
varnca kendisine maide-i sa (sofras) iner. Bana da filan mahalde indi, lakin inen maideyi sana sylemem yalnz ift olsun. Hoca Efendimizden rivayetle; Fatih iin; Krk sene huzuru ruhu ile gletim (gretim), en nihayet bana muti oldu. buyurdular. Ehlullah yannda kerametlerin ecelli ve zami taatlerle telezzz etmektir; halvette ve kesrette ve her nefeste hazr olup, Allah zikreylemek kerametlerdendir. Varidat gelip inirah hsl olduka; vakar ve sekineti ziyade olup, edep ve hay zerine olmak keramattandr. Cemii ahvalde Allah taldan raz olmak keramattandr. Yoksa mcerret hark- det zuhur eylemek keramet deildir; zira tasavvuf ehli mahcuptur. Ahmed Am Efendi, Beni bu trbenin trbedr zannederler, oysaki biz btn bu lemin trbedryz buyururdu. Bakkal dkknnda duruyordum. Bir meczb bana Ahmed diyerek elime bir metelik koydu. Sk tut dedi. Hayatmda bu cihetle parasz kalmadm. KIYAMET Kuadal Efendimizden; Kyamet yaklatka enbiya varisleri bulunan evliya gittike makamlar mnhal kalr gitgide yalnz varisi Muhammedi kalnca ve ona da biat eden bulunmaynca almet-i kbray kyamet yer yer
balar, buyurmutur. KBR Birinci senede imam, ikincide tamam, ncde kalpakl yuvan, drdncde bir kalbur saman olmayn.130 Nezfeti eriyyenin haricindeki nezfetten Allaha snrm.131 Tenezzl ayn- terakkidir.132 KTAP Her alnan kitabn defa okunmak hakk vardr. Yksek hakikatlere ulamay kastederek: Bu i kitapla olmaz, fakat kitapsz da olmaz. KULLUK Vabd Rabbeke hatt yetiyekelyakn.133 Sana ykin gelinceye kadar ibadet et, yakn gelince kendisi eder. Gne yevmi kyamette cehenneme gidecektir. nk gnee tapanlar Allahsz kalmasn buyurdular. Yapmakla yapmamakda muhayyer brakldmz bir ey de yapmamay tercih ediniz.
Zamanla hallerin adileecei bildiriliyor. Nezafet; temizlik-gsteri Burada bahsedilen eriatn emretmedii temizlik bile olsa errinden Allah Telya snrm. 132 Kibirden kurtulmak terakkinin kendisidir. 133 Hicr, 99
131
130
Kadzde merl Halveti Hazretleri buyurmular ki; Ahmed, Ahmed! rbubiyetin ubudiyetin rbubiyetine mani olmasn. Allah benden raz olmasayd beni dnyaya getirmezdi. Ben Allahtan raz olmalym. Yokuu severim, inii sevmem. KURN-I KERM Bir gn Kuran okuyorlard. Ben limim siz de Kuran okursunuz amma benim gibi deil, ben okurum, mefhumu gzmn nnden geer. buyurdular. Hatim, fatihann ayndr. Saadeteyn arasndaki ekavete(iki mutluluk arasnda ktle), ekaveteyn arasndaki saadete itibar yoktur. ok Kuran okuyan bunamaz. Nevres Beyefendiden rivayetle; Namazda okunan Kurann her harfi iin (her kelimesi) yz sevap, namaz haricinde abdestli okunan Kurann her kelimesi iin elli sevap, namaz haricinde abdestsiz okunan Kurann her kelimesi iin yirmibe sevap verilir. buyurdular (Hadis). Bir gn Hazreti Azizimizi ziyarete gelen bir hanm, Efendimizi Kuran okurken grdklerinde, Efendim, ne zaman gelsem sizi Kuran okurken buluyorum. demi. Azizimiz de; Hanm, ben baka kitaplar da okudum, aradm bunda buldum. buyururlar. Evliyaullahtan bir zat Kuran tilaveti yznden mazhar- velayet olmu. Sonra gzleri m
tri olmu, ne vakit Kuran okurlarsa gzleri alr, hitamnda (bitiminde) yine kapanrm. Kuran- kapatrken Yarabbi, cmle mmeti Muhammed ile beraber ilmiyle amil eyle. diye dua etmeli. Kuran- Kerimde baz kelimat (kelimeler) vardr ki takdim tehir (ne ve sona alnarak) okunursa manay hakikat zuhur eder. Bazan harfi takdim ve tehiri icap eder. Bunu arif bilir. Abdl Gani bin smail En Nablusi Hazretlerinin134 huzurunda bir hafz Kuran okudu. Gel br tarafa geelim bir de ben okuyaym buyururlar. Kuran balaynca akmakta olan dere durup ykselmeye balar. Hoca Efendimiz rivayetiyle Hazreti Azizimiz Sultanmz Ya dnya ahdm men hademeni 135 kelami kudsisini bazan lehdm men hademe-
Abdlgani bin smail En Nablusi kaddesellh srrahul azz; 1670-1730 yllar arasnda yaam olup kabirleri am'da bulunmaktadr. Sultan'n 194 adet eseri bilinmektedir. Ukud ll'liyye f Tarik is sadet il Mevleviye adl eserin sahibi olup Mstekimzade Sleyman Saadet tarafndan tercme edilen eseri Ankara Milli Ktphane'de HK Mf 1994 - 292 kayt no ile bulunmaktadr. 135 Ey dnya bana hizmet edene sende hizmet et. Ve ey dnya sana hizmet edeni bitkin dr. (ihbl Ahbr, 876)
134
ni136 diye buyururlarm. Kuran okurken veya salavt- erife getirirken nefesiniz kesildii zaman, ieriye yutkunduktan sonra nefes alnz. Kabire toprak atlrken, Sre-i Rahmn okuyunuz.137
Ahmed Am Efendi Bize hizmet edene de dnya hizmet eder Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki; Allah Telnn sultanna ihanet edene Allah Telda ihanet eder, Allah Telnn sultanna ikram edene Allah Tel da ikram eder. ihbul Ahbar, 294; A. Hanbel Msned, V-42-49 137 Allah Tel cennette Rahman Sresini okuyacaktr. (Hadis) Ahmed Am Efendimizin kabri saadetleri ziyaret eden mridn bir okuyu usul vardr. Dier kabir ehlinin byklerinden yardm isteyenler ve ziyaret edenler bu uslu uygulamalar uygundur. Bu okuyu usul Ahmed Am Efendinin terkibidir. Fatiha Sresi Bakara, 284-286. ayetler Tevbe, 128-189. ayetler Enbiya, 104-107. ayetler Nur, 35. ayet ura, 23. ayet Necm, 1-9. ayetler Rahman Sresi Vkia, 83-96. ayetler Har, 21-24. ayetler
136
KUTSAL MEKNLAR Medinede ln, Medinede oturmayn, nk (durduka insan iin bu yerler) adileiyor. LATFE-AKA Kuadal Efendimiz ihvnla latifeyi severlerdi ve bana benzerlerdi buyurarak ve ellerini gslerine gtrerek Ku baba, ku baba buyururlard. Necip Beyefendiden rivayetle; Birka defa (Ahmed Am Efendime) tesadf ettim. Kuadal Efendimizden bahis buyururlarken Ku baba derler ve bensiz sayha iderlerdi. MARFET Marifet Hakdan raz olmaktr. Ve marifet ehli eyann ilmi ne zerine ise hakikatle bilmi ve grmtr. Mahbb nnda buyurur: *Kul+ hel yestevllezne yalemne vellezne l yalemn. Ulike humul muflihn. 138 Ve humul mhtedn. 139 L havfun aleyhim ve l humyahzenn.140
hls Sresi, (3 defa) Fatiha Sresi 138 Zmer, 7 De ki: Bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Dorusu ancak akl sahipleri t alrlar. 139 Enm, 82; Onlar doru yoldadrlar. 140 Bakara, 262; Onlara korku yoktur ve onlar zlmeyeceklerdir.
nne ibd leyse leke aleyhim sultn.141 Ve alleme demelesme kulleh. 142 Ve nice bunun gibi yt *yetler+ demitir. mdi tasarrufa mail olanlardan *meyledenlerden+ olmayasn! Kell innehum an Rabbihim yevmeizin lemahcbn. Smme innehum lesllcahm. 143 Ve marifet ehli nnda buyurur: Masyetullhi ill biinyetillah ve l kuvvete al ttillh ill bitevfkillh. 144 MEKN Fatih, stanbulun Medinesidir. MELEK VE EYTAN yi bir i yaparsan vcud giyer, o senin hadimin olur, O melaikedir. Fen bir i yaparsan, o vcud giyer, o senin zebanindir. Melaikenin avam, insanlarn havassna hadimdir. Melaikenin, havass, hassl havass insanlarn hassl haslarna hadimdir. nsanlarn has-
sr, 65; Dorusu Benim mmin kullarm zerinde senin bir hkimiyetin olamaz. Rabbin vekil olarak yeter. 142 Bakara, 31 Ve deme btn isimleri retti, 143 Mutaffifin, 15-16; Hayr; dorusu onlar o gn, Rablerinden yoksun kalacaklardr. Sonra onlar, phesiz, cehenneme gireceklerdir. 144 Ancak Allah Telnn inayeti ile gnah ilenir ve ancak Allah Telnn muvaffak klmas ile Allah Telya taate g yeter.
141
lar, evliyaullah, hassl haslar enbiyaullahtr. Melaikenin hassl haslar Cebrail, Mikail, srafil, Azraildir. MJDELER Ahmed Am Efendi; brahim aleyhisselm ile merref olduumda uzun zaman yaayacam tebir buyurdular. MRD- KML Mridin vazifesi mridini kfr ve iman ve havf ve reca kaydndan kurtarmaktr. Mride mlaki olmayanlar eriatn tarifi vehile kzgn sacda kalrlar, mride mlaki olanlar rahat kalrlar. Bizim fabrikaya den pasl demir bile olsa 24 ayar altn ederiz. Bazan bakrn stne bir altn cila vurur altn ayarnda kullanrz. Gelen domuz ise tuzlamz vardr, oraya atar mrr- eyyam (zamanla) ile tuz olup her yemee eni verir. Biz bir binay tamir ederken kiremitlerini sallamayz. Kuadal Efendimizden; Altn srr velayet, gm srr nbvvete iarettir. 145 Mridin el ayas da srr zattr.146 Mrit,
Bkz: Futuhat- Mekkiyede aklamas vardr. smail Fenni, Vahdet-i Vcud ve bn Arab, nsan Yay. stanbul, 1991 146 Mridin elinin iini pmek levhi mahfuzu pmektir, derler.
145
salikin teriini muhafaza iindir buyurmutur. Da da, ta ta grdke bir eyhe muhtasn. u yle olsun, bu byle olsundan kurtulancaya kadar eyhe muhtasn. Kendinle konuancaya kadar eyhe muhtasn. Ahmed Am Efendinin mritlerinden birisi, kefinin almas, baz hakikatlere erdirilmesi hususlarnda kendisine yalvarr, hatt iza edermi. Bir gn yine byle yapnca: Kartrmakta olduu helvaya ne zaman eker konulacan helvac bilir. demitir.147 Onlarn kabul hereyden ldr. Asl bahtiyarlk odur. Damad Hasan Efendi iin bir gn de mrid deildir, mrid muavinidir. (Sebebi iin) Hasan Efendi hazretleri cemiyyete nail olmular, tenezzl etmemiler. (Cem-fark) Efendi Hazretleri bir gn Hazreti Azizimiz Sultanmz Efendimize; Efendim, sizin karnza gnde bu kadar zevat gelir, onlarn ne hlakta, ne halde olduunu nasl anlarsnz? Glmler de; Onlar kendilerini bana anlatr. buyurmular. nsanlarn bazlar, kendilerini kurtarmadan bakalarn kurtarmaya kalkyor.
Bu suretle bu iin zamanla, fakat zorlamakla deil, ancak Allah Telnn takdiri ve iradesiyle olacan anlatmak istemitir.
147
MUHABBET (SEVG) Tilvet-i Kuran, mushabeti-l ihvn, mlkatr-rahmn.148 zkrullaha inde klli hacerin ve ecerin149 Zaman, mekn, ihvn. Her eyin muhabbeti fen bulur, mrid muhabbeti fen bulmaz, gittike artar. Benim ihvnm seven, bendendir. Yzba Hilmi Beyefendiden rivayetle; nc defa ziyaretlerine gittiimde kalbimden Ben mrid-i kmil istiyorum. Beni kabul et. diyordum. Sen mrid istiyorsan ben de seni kabul ettim. imdi ayaklarn omuzuna vur, git. buyurdular. Aziz Sultan Efendi Hazretlerine Bana kavutuuna kr eder misin? buyururlar. Ederim efendim, Bana kavumasaydn ve senin halin ne olurdu? Kmilin kabul, efaat- hceye nailiyettir. (kavumak) Bir gn muhabbet hakknda kalbimde hsl olan akideyi tayarak huzura girdiimde muhabbet ziyade noksan kabul eder. ... illel-meveddete
nsan, Kurn- Kerimi okumaya, arkadayla sohbet etmeye ve Allah Tel ile konumaya doyamaz. 149 Her tan ve aacn altnda Allah Tely zikredin.
148
fl-kurb 150 buyurdular. Hoca Efendimiz Hazretleri hkim iken Azizimiz Sultanmz Hazretlerinin haki paylerine yz srp biraz hediye takdim ederler. Mehmed Efendimiz Hazretlerine Bunu kim gnderdi? buyurdular. O da Efendim, ihvndan hkim Ahmed kulunuz. der. Sen onlara selam yaz, dikkat et Kuadalnn glleridir. buyurdular. Kazm Beyefendiden rivayetle; Yine gnlerde bir gn mektep arkadalarmdan Remzi isminde biri var idi. Kendisi Nakibendi Halidi tarikina intisap etmi idi. Bir gn bu zat Seni eyhime gtreyim gelir misin? dedi gidelim dedim. Tekkeye gittik bizi o tarika mensup olmadmz iin zikirlerine sokmadlar. Harite zikir hitame erinceye kadar bekledik. Bir gnde Remziye bu haftada; Benim eyhime gidelim dedim muvafakat etti. Her ikimiz huzura vardmzda hazret bana hitaben Muhabbet iki trldr; birisi, hi bir itiraz ve illet kabul etmeyen muhabbetirki lill fillh srf Hakk iin muhabbettir. Bu Allah Telnn Ya Vedud isminden alnmtr. Ehlullah buna meveddeti hakikiyede derler. Dieri sadece muhabbettirki her trl avariza maruzdur, illet peyda eder. Me-
ra, 23; Ey Muhammed! De ki: Ben sizden buna kar, yaknlara sevgiden baka bir cret istemem.
150
sela: Sevgilisinde grd ve beendii her hangi bir eyin zavaliyle o muhabbette mahkumi inkirazdr. Birinin hsnne, parasna veya mansbna muhabbet.... . gibi bunlardan her hangi birinin zevaliyle muhabbete arza gelmi olur ki, bu ksm muhabbet doru deildir. Sonra bana dnerek Sen zanneder misin ki senin muhabbetin gibi herkeste seni ylece seviyor. Bu yle deildir. Aldanmaa gelmez buyurdular, nitekim o arkada ile muhabbetimiz bundan ileri gidemedi o benden bende ondan uzaklatk. Her eyin ba Ehl-i Beyt e muhabbetdir. Dualarn en hayrls nedir? diye sorulduunda yle buyurdular: Yarabbi bizi Ehl-i Beyt kapsndan ayrma. (Dilekleriniz olursa) Hazreti Fatma radiyallah anha Anamzdan dileyin. O ok merhametlidir. Kendisinden niyaz edileni geri evirmez. Mustafy, Murtezy bir bilmeyen azabtan kurtulamaz. Aynada baktm zme, Ali grnd gzme Gittiiniz yerde, gnl safs bulabiliyorsanz oraya devam ediniz. Gittiiniz yer buras dahi olsa, gnl safs bulamyorsanz sizin iin buraya gelmenin bir faydas yoktur! Muhabbette fni olan, vuslatta bki olur. Bu yolun sermayesi kuru muhabbettir. Muhabbetin ya da olur mu? Olur ya! Tarikat eyhlerini grmyor musun?
NAMAZ Ben, namazdan ziyade namaz klan severim. 151 Cemaatle namaz klarken imam cehren okursa dinleyiniz, cehren okumuyorsa kendi virdinizle megul olunuz. Nevres Beyefendiden rivayetle; Bir gn abdest almlard. Kurulanmadlar Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bazen byle yaparlard buyurdular. Hayye ales-salh mminleri salta, hayye alel-felah mnkirleri felha davettir. Namaz kldktan sonra seccadeyi kaldrmaynz, gelecek namaz klana kadar namaz klnm gibi sevap yazlr. Hakikatte salt insan- kmile bir tek secdeden ibarettir. O secde ruhun ruhu zm inkiyadndan ibarettir. Elest birabbikm de ruhun belsn burada izhardan ibarettir. Kazm Beyefendiden rivayetle; Gnlerde bir gn hazreti, odasnda namaz klarken grdm. Yann ihtiyar olmas iktizas olarak odasnda oturak, namaz klyorlard. Odada baka kimse yok idi. zendim. Arkada msait bir yer bularak, kendiine iktida eyledim. Beraberce oturak namaz kldk. Badesselam enseme hafife-
Bu sz Eb Tlib radiyallh anhe aittir. nk imann aklaynca sorun kacandan bu ekil ifadelere mecbur kalyordu. (Hazrlayan)
151
vurarak iltifat etti. Sen gensin kyamda rkda vaki hareketleri emr olunduu gibi ayakta yapacak idin buyurdular. Bende cevaben; Efendim oturak namazna zendimde, sana iktida eyledi dedim. Birey demedi. Namaz klmazsan iine eytan, klarsan Rahman karr. Velnin namaznda, Hakk ile arasndaki hil (perde) kalkar. Hakk ile kar karya, hda gelir. Bu hd da mutlaka namazda olur. RABITA Kuadal Efendimizden; Rabta rabta derler, Hakdan gafil olmamak demektir. Kuadal Efendimizden; Ahirete intikal etmi mride rabta olmaz, eer olsayd Resul Efendimizden bakasna olmazd. Huzurda tevecch olmaz. Asl rabta eyhinin uluhiyyetini tasdiktir. Nevres Beyden; Bir gn Hazret-i Aziz ile birlikte giderken yolda bir kk ocua rast geldik. Hazret dillerini kararak ocua bh buyurdular. ocuk da adn dedi. O zaman; Hazret-i Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz Bazan ocuklara dillerini karrlard,
bylelikle ocua rabta verirlerdi. buyurdular.152

Hammam Tevfik Efendi Azizimizin mridanndan birine rabta halinde giderken semavat mnkeif olmu, rabtadan gaflet etmi huzura girdiinde Siz rabtay erifeyi bir temaaya feda ettiniz. buyurmular.
RASLLLAH SALLALLH ALEYH VE SELLEM Ahmedin mimi kalkarsa Ehad olur. O vakit bir olur.
(Ahmed) = ( Ehad)
Mim kalkar m? Kalkar a. O vakit sen kalmazsn! Fakat bununla vcudunn kalkmas lzm gelmez; vcudunla beraber sen kalmazsn. O vakit sende mahfi olann kim olduunu bilirsin. buyurdular. Tuz iki madenden mrekkeptir. Her birisi ayr ayr alnrsa ldrc birer zehir olduklar halde, ikisinin birden alnmas yle deildir, bilkis fayday muciptir. diyen bir doktora kar: Allah (Celle cellh) ile Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) de yledir, buyurmulardr. (L tkeddimu beyne yedeyillahi verresul)153 ayeti celilesi Allah ile Muhammed sallallh
152
Albert Einstein (14 Mart 1879 - 18 Nisan 1955), Yahudi asll Alman teorik fiziki. Dilini karm olduu fotorafndan karmamz gereken ok manalar var demektir. 153 Ey iman edenler! Allah'n ve Reslnn nne gemeyin. Allah'tan korkun. phesiz Allah iitendir, bilendir. (Hucurat, 1)
aleyhi ve sellemi tefrik etmeyiniz manasnadr. Ravza-i Mutahharay ziyaretle namaz kldm. Dua ediyordum. Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz sa tarafmdan zuhur ile u ayeti kelimeyi okuduklarn iittim; vel teseln ma leyse leke bihi ilmn 154 Kuadal Efendimizden; eyhimin mertebesi Hakk, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin Hayy, Allahn mertebesi Hudur, buyurmu. Bir yere giderken Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz Mekkeden Medineye hicret buyurduklar gibi hicret ediyorum, deyiniz. Evden karken hicrete niyet ediniz. (Naim Bey Rivayetiyle) Efendimize ubudiyetine, Dier verese-i enbiya kendi mridlerini daire-i mezuniyetleri kadar terakki ettirirler. Varisi Muhammede hudud yoktur. (Son yoktur.) nn le-ecid nefessu r-rahmn min kbeli l-Yemen Hazreti Muhammedin kbna halel vermez. Trbede bir gn Sakal- erif ziyaret edilirken salat selam esnasnda; Medineye gidip Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi topran altnda aramaynz. Medinede minber ile mihrap arasndan tevecch ettiinde Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz zuhur buyururup ve baz iltifatlarda bulunurlar. Hazreti Azizimiz de
(Hd, 46), yleyse bilmediin eyi benden isteme.
154
kendilerinden ey sual buyururlar. Birisi Usame Kareni ile mlakatlardr. Hakikatinde sual buyurmular; O benim velayet-i mmeme kadehimiz gibidir, buyururlar. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme muhabbet vcipdir. Eer Reslmze muhabbet ak derecesini bulursa, o vakit nsan benim gizli hazinem, ben insann gizli hazinesiyim hadsi vardr, onun srr tahakkuk eder. Her saadetimiz Resl-i Ekreme muhabbetimizledir. Her velnin kemli, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi anlay nisbetindedir. RASLLLAH SALLALLH ALEYH VE SELLEM ALLAHIN HAREM DARESDR. RESM Eski peygamberler zamannda mmetleri kendilerini unutmamak iin resimleri yaplyordu. Fakat Muhammed sallallh aleyhi ve sellem bunu men etti. nk mmeti Muhammedden bir adam eer alrsa her istedii peygamber kendisine temessl eder, grnr ve peygamberin kendisi ile grr. O halde resme hacet kalmaz. RIZIK Nasib olursa, nasibini yer altnda da bulur. Bak, sana ksaca syleyeyim: Allah latifn biibdihi yerzku men ye. Ama rzk, yalnz yemek deildir. Sylemek, dinlemek, grmek, oturmak, yatmak vs. hepsi rzktr. Vali ismi, Esm-i Hsndandr. Vali, halka hizmetle mkelleftir. Rzk sknts ekmekten
berdir. RCL- GAYB Allahn yle nedimleri vardr ki, Muhammedden dahi gizlidir. Allahn yle kullar vardr ki Allahn zerine yemin verseler, behemehl Allah onlarn yeminini icra buyurur. (Kutb- Sitte) Rical (adam) nnde kantar 155 bulunan deildir. Ricln l tlhihm ticaretn vel beyin an zikrillh ...156 ayeti ile tarif olunandr! Erkekten olduu gibi kadndan da olur. RYA Ryada ldm. Akam ile yats aras bir bahenin arasndan gidiyorum. Yolda bir hocaya rastgeldim. Bana ne var? diye sordu: Ben de bilmem ben evden ktm, arkamdan alayorlard dedim, ayrldk. Ben kendi kendime, bu ne anlayacak, ben lemi letafette, bu lemi kesafette dedim ve Kabrime girdim. rtldm. Mnker Nekir gelmedi. Ryam Efendi Hazretlerine arz ettim. Efendim Mnker Nekir gelmedi dedim, Ulan kim kime ne soracak buyurdular.
Argoda tenasl uzvu Nr, 37; Bunlar ne ticaret, ne de al veri Allah ' anmaktan, namaz klmaktan, zekt vermekten alkoyar.
156
155
Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin grnd ryann sahibi Muhammed sallallh aleyhi ve sellemdir, onu kimse tefsir edemez. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizi ryada gren mnkir ise mslim, fsk ise salih, salih ise evliyaya terakki eder, mlhak olur. SALIK Kuadal Efendimizden; ifay iladan deil anda mtecelli olan Hakkdan beklemeli. Hafz Eref Ede rivayetiyle: Bir gn Baharc Mustafa Efendi ile birlikte huzura girdik. Hazreti Aziz biraz vcuda rahatsz grnyorlard. Mustafa Efendi; Efendim vcuta biraz n-holuk var galiba dedi. Hazreti Aziz defa Mustafa, sen Allahn iine karma. buyurdular. Hastay sk ziyaret ediniz, yannda ok durmaynz. Kendisine hissettirmeden okuyup alnn okayarak knz. Kalb safas, beden hafiflii iste. SAVA Gmsuyu Asker Hastanesi, Batabibliinden emekli, Albay Doktor Hamdi Hzalan Bey, Ahmed Am Efendiden naklen anlatyor: Edirnekap dnda kabri bulunan Bekir Nidevnin kabri yannda, Am Efendinin talebele-
rinden Hilmi anltop Beyin kabri vardr.157 Hilmi
Albay Mehmet Hilmi anltop, 1884 ylnn balarnda Manastr'n Knal Ky'nde, kendisini bekleyen uzun ve zorlu yaamdan habersiz dnyaya gzlerini at. Doduu yllarda, Osmanl mparatorluu artk gcn iyice yitirmi, askeri ve siyasi ynden kmaza girmi durumdayd. Trk milletinin iine dt bu durumdan kabilmesi iin vatansever genlerden baka umudu yoktu. Manastrl Mehmet Hilmi de, ncelikle vatan ve millet iin almay kendine ilke edinerek askerlik mesleini seti. 1905'te Harbiye Mektebi'nden mezun olunca anakkale'ye tayini kt. 1911'de katld talyan Harbi, yllar boyu srecek 'cepheden cepheye bir mr' dneminin birinci adm oldu. 1912 ylnda Balkan Sava'nda ilk madalyasn ald. Mecidiye Bataryas Grup Komutan olarak katld anakkale Sava sonras, belki de btn mcadeleyi etkileyen baarsndan dolay, biri Sultan Reat'tan, ikisi Almanlardan olmak zere madalya daha kazand. 30 Ekim 1918'de imzalanan Mondros Mtarekesi'nin ardndan yabanc glerin etkisiyle bir sre rtbeleri sklm ve maa kesilmi bir sivil olarak geim derdine dt. Zorunlu bir aradan sonra Dou ephesi'nde balayan yeni dnemle birlikte nce Binba olmann, ardndan Krmz eritli stikll Madalyas kazanmann onurunu yaad. Kabir Batanda u ibareler yazldr. 18 Mart 1915 anakkale Harbinde Fransz Bve (Bouvet) Zrhlsn Batrp Dierlerini Kamaya
157
Mecbur Ederek Deniz Zaferini Kazanan Mecidiye Bataryasnn Kahraman Komutan Tarikat abaniye Piranndan Fatih Trbedr Ahmed Am Efendinin Hlefa- Bendegnndan Emekli Albay Manastrl Mehmet Hilmi ANLITOP Ruhu in Fatiha 22 Nisan (Pazartesi) 1946 20 Cemaziyelevvel 1365 FRANSIZ BVE (BOUVET) ZIRHLISININ BATI HKAYES Mecidiye tabyas anakkale'nin tam karsnda, Kilitbahir'deki tabyalardan biriydi. Alak bir tepenin stndeydi. Az ilersinde Hamidiye Tabyas; nnde, deniz dzeyinde Namazgh tabyas vard. Ahmed Am Efendinin ihvan Komutan Yzba Hilmi anltop, iinin ustas, alkan, retmen ruhlu, yurtsever, sakin bir askerdi. Balkan Sava'n grm, kepazelii yaamt. yi eitilmemi, disinlinsiz, bilinsiz, bilgisiz askerin ne kadar kolay bozulduuna, srye dndne, utanlacak kadar bencilletiine tank olmutu. Hurafeciliin halk ilkelletirdiini biliyordu. Bu nedenle askerlerini her frsattan yararlanarak aydnlatyor, eitiyor, onlar iyi, uyank, yurtsever, bilinli asker yapmaya alyordu. Bu sabah Mstahkem Mevki alarm verince mrettebat dakikada topba yapmt. Ka zamandr buna alyorlard. Ama bugne kadar hi ylesine hzl olmay baaramamlard. Hilmi Bey hepsine teekkr etti, yardmcs Temen Fahriye de usulca, Bugn akam yeme-
ine irmik helvas ekleyelim.. dedi, ..hak etti ocuklar. Cebinden para vererek gereken malzemeyi aldrmasn rica etti. Trk ordusunda karavana ok sadeydi. Fazlasna devletin gc yetmiyordu. Asker hi ikyeti olmaz, bu kadar verebilen devletine dua ederek karnn doyururdu. rmik helvas byk olayd. Rumeli Mecidiyesi Komutan Yzba Hilmi anltop subaylarn, yeni gelen subay adaylarn ve askerleri toplad. Son bir konuma yapt: Kardelerim, ocuklarm! Bu sava ok nemli. Burada yenilgi baka yenilgilere benzemez. Devletimiz yklr. Sava ok sert geecek. Dman gl. Ama biz de ok kararlyz. nk vatanmz savunacaz. inizde kendine gvenemeyen varsa, sylesin, deitireyim. Sava srasnda kimse yaral ve ehitlerle uramayacak. Ben lrsem zerime basp gein, iinize bakn. Yaralanrsam yine nem vermeyin. Ben de byle yapacam. ehit olacaklar ve yaralanacaklarn yerini alacak olanlar belirlenmitir. Baka bir eyle ilgilenmeden grevinizi yerine getirin. lmeden savamay brakmayacaklarna yemin ettiler. Yzba Hilmi anltop gzne, Erenky Koyuna ekilmeye alan Bouvet zrhlsn kestirdi. SON MERM ONA ATILDI. Kl pay boa gitti. Yzba geminin uzakln ok iyi hesaplamt.
Ah, birka mermi daha olsayd! Ama mermi tayan vagoncuk paralanm, ray dalmt. Bu topun mermileri onlarsz tanamayacak kadar ard. Topun aresiz kal sra eri Edremitli Seyit'in iine dokundu. Cephanelie kotu. 275 kilo arlndaki dev mermi, rayn tahrip olmas yznden cephaneliin kapsnda, kaldraca bal, havada duruyordu. Daha nce 215 kiloluk mermileri kaldrmlard. Seyit bu gvenle, mermiyi iaret etti: Srtma verin! Cephaneciler, Bunu tayamazsn Seyit! dediler. Tayamazsn ne demekti? u canavara benzeyen gemi kurtulacak myd? Top boynu bkk m kalacakt? Sava heyecan iindeydi. Sada solda mermiler patlyor, zerlerine ta toprak yayor, yzlerine patlaylarn akntlar yansyor, biri vecde gelmi gzlerinden ip gibi ya akarak ezan okuyordu. Seyit'in ii dolup tat. Bard: Siz verin! Haydi, abuk! Hay lgn! Koca mermiyi usul usul Seyit'in srtna indirdiler. Mermiyle birlikte yere kapaklanr diye mermiyi kaldracn asklarndan ayrmadlar. Seyit iki eliyle, anasn kucaklar gibi mermiyi kavrad. Tartt. Kemikleri zangrdad, eklemleri ezildi, dizleri titredi. Zorlukla da olsa ayakta durabildi. Mermiyi zdler. Damarlar atlyordu. Burnundan kan boand. Besmele ekip yrd, ge kalyordu, hzland. Mermiyi topun asansrne yerletirdi.
Deli Mustafa ile Deli brahim bile bir olaanstle tank olduklarn anlayarak bir keye sinip nefeslerini tutmulard. Kanayan burnunu koluna silerek koa koa geri dnd. Cephanecilere de gven gelmiti. Mahzenden bir mermi daha kardlar. O mermiyi de srtlayp koar adm asansre ulatrd. nc mermi ar geldi. Glkle, dizleri zle zle tad, mermiyi topun asansrne koydu, oraya kt. lk mermi geminin kulesini yaralamt. kinci mermi ba taretini paralad. Srada son mermi vard. Dualarla uurland. Son mermi Bouvet'nin su kesiminin biraz altna isabet etti. Gvdesinin alt ksmnda byk bir yara alm olmal ki dev gemi nnda yana yatt. Mecidiye mrettebat sevin sarhou oldu. Deli Mustafa ile brahim gerekten delirdiler. Kader Bouvet'nin ar ar batmasn uygun grmedi. Gemi Karanlk Limana kayyordu. Orada Nusrat'n hl kefedilmemi 18 mayn vard. O kutlu suyun derinliinde kuzu kuzu yatmaktaydlar. Srklenen Bouvet'nin yaral gvdesi bunlardan birine dedi. G atlatacak iddette bir patlama oldu. Havaya kzl bir duman ykseldi. 45 denizci denize dkld. Gemi ancak iki dakika su zerinde kalabildi, birdenbire alabora oldu, Kaptan Rageot, 20 subay ve 600 erle birlikte batp gzden kayboldu. Saat 14.10'u gsteriyordu. Bouvet'nin battn gren akl, gezgin, sahte bataryalarn mrettebat, gzcler, subaylar, erler aa ktlar, sevinleri yreklerine smyordu,
binlerce azdan gk grlts gibi bir sevin haykr, bir kran l ykseldi: Allah- ekber! Yorgun gazilere yeni bir can geldi. Sa kalanlar kurtarmak iin torpidobotlar olay yerine mlerdi. Not: Edremitli Mehmet olu Seyit konusu ilgin bir konu. Gya btn tabyann subaylar, erleri ehit olmu ve ar yaralanm, Seyit ile bir arkada sa kalmlar. Bir bakyorlar ki bir zrhl -yzlerce mayna ramen- Boaz' gemi, stanbul'a doru gidiyor. Gidebilse yenilmi olacakmz. Allah Teldan Seyit bu gemiyi vurmaya karar veriyor. 275 kiloluk mermiyi arkadann yardm ile srtlyor, merdivenle topa kyor, 275 kiloluk mermiyi topa yerletiriyor, topu subaylarn birka ylda rendikleri hesaplar yapmadan, nasl yapacak ki, okur yazar bile deil, dev topu altrp nianlyor, gemiye ate ediyor, bu ilemi ardarda kez yapyor, ncde sapanla ku vurur gibi gemiyi vuruyor, bu nedenle gemi Boaz geemiyor, sonu olarak 18 Mart zaferini kazanyoruz. Abartla abartla, akl d ayrntlar eklene eklene, byle komikletirilmi, hurafeletilmi bir olay. Rahmetli Seyit'in ansna da, geree de, topuluk bilimine de saygszlk. Bataryadakilerin toptan ehit olduu ve ar yaraland doru deil. Her yazan, olay biraz deitiriyor, Seyit'e trl trl kitabi nutuklar attrlyor. Seyit'in ku gibi vurduu geminin ad da ayn kalmyor, deiiyor. Ksacas hurafeci kafas bu gzel
olay da bir masala eviriyor. (Turgut zakman diyor ki:) Bu konuda en doru tank Seyit'in komutan Hilmi anltop olabilir. Ben Seyit olay hakknda Hilmi anltop'un anlarnda verdii kk bilgileri esas aldm. Konuyu, olaylarn akn, mekn ve kiileri dikkate alarak hikyeletirdim. Tabii bu da, esas doru olmakla birlikte, ayrntlar bakmndan gerein glgesidir. Mehmet olu Seyit Edremit/Havrann amlk (Manastr) kyndendir. Bu olay duyan Ordu Foto Merkezi 275 kiloluk mermiyi kaldrrken fotorafm ekmek ister ama psikolojik artlar deimitir, Seyit mermiyi kaldramaz, ya merminin ii boaltlr, ya benzeri yaplr, bylece ekilen fotoraf basna verilir. Mstahkem Mevki Komutanlnca onba yaplr. Onba Seyit abuk soyadn alm, 1939 ylnda lmtr (Kaynak: smail Bilgin, anakkale Destan, s.97). Baz kitaplarda Atatrk'n 1936 ylnda Edremit'e/Balkesir'e geldii, Seyit'i buldurup konutuu yazlyor (Bir rnek: M. Turan, Destanlaan anakkale, s.102). Atatrk, yalnz 1936 ylnda deil, 1935 ve 1937 yllarnda da Edremit'e/Balkesir'e gelmemi, Seyit'le grmemitir (U. Kocatrk, Kaynakal Atatrk Gnl). Biri bir masal uyduruyor, her masal denetlemeden kabul etmeye hazr masalc kalemler de kapp yayyorlar. (Geni Bilgi iin bkz: Gazanfer ANLITOP, anakkale Geilemedi, Yzba Mehmet Hilmi, Goa Y., stanbul, 2006; Turgut ZAKMAN, DRL a-
Bey anakkale Savanda Fransz zrhlsn Boazn sularna gmen mehur askerdir. Siz harbin fecaatini bilmezsiniz. Ben Rus (Krm) harbinde yarallar srtmda tadm. Harbin fecaatini yakinen bilirim. Sakn harbi, temenni etmeyin. 1897 Dmeke Muharebesi kt zaman, Nevres Beyefendi, ehzdebandaki Askerlik ubesine doru giderken: Gideyim ubeye de, gnll olarak askere
nakkale 1915, Mart 2008) Bouvenin 700 kiilik mrettebatndan sadece 50 kiinin kurtulduu bildirildi. eklinde haberler verilmitir. (Ruskoe Slovo, 20 Mart 1915) Boazda batan Fransz gemisi Bouveden yaral olarak kurtulan az saydaki Fransz askerinden biri yle anlatyor; Gemi btn hz ile boazda ilerliyordu. Biz Trklerin Hamidiye bataryasn top ateine tutuyorduk. Trklerde bize ate ediyorlard ki gemide baz patlamalar oldu. Komutanmz geminin ynn deitirmek iin emir verdi ve gemi manevra yaparken ok byk bir patlama daha oldu ve gemi hzla batmaya balad. Ne olduunu anlayamadan birok arkadamz sulara gmld. (Novoe Vremya, 23 Mart; Mehmet Ali BNGL; Rus Kaynaklarna Gre anakkale Sava, Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Atatrk lkeleri Ve nklp Tarihi Anabilimdal, Yksek Lisans Tezi / 209904, stanbul -2006)
yazlaym, muharebeye katlaym!, diye kendi kendine karar vermi. Fakat hemen sonra: Buraya kadar gelmiken, nce trbeye urayaym, (Ahmed Am) Efendimi ziyret edeyim, sonra dnte kaydm yaptrrm!, diye dnerek, Fatihe km. Meseleyi orada, trbede anca, Ahmed Am Efendi Hazretleri: Zbit, muharebeye gnll deil, emirle gider!, buyurmular. Bu mevzuda yle buyururlarm zaman zaman, Ahmed Am Efendi yukarda geen kelam tekrarlarm. Harbi temenni etmeyin!... SELAM Mehmed Efendi anlatyor. Aziz Sultanmz bir gn birisini sordular. Efendim selamlar var dedim. yle ey istemem, bana selam gndermeyenden selam getirmeyiniz. Birisi beni sorarsa selam var deyiniz. SEYR-U SULK eyhim beni demirci dkknna gtrd. Kzgn demiri rse koyduktan sonra be, alt ekicin ayn noktaya dtn gstererek te Ahmed, sulk byle olacak. buyurdular. Osman Efendi (merhum Erzincanl Tevfk Beyin arkada) medresede okurken Hazreti Azizimizi ziyarete gider, kendisine; Sen medresede okuyorsun, tahsilini bitir, buraya yle gel, yalnz sana bir ders vereyim, kimseyi incitme, avclkla uan kulara bile dokunma buyurmular.
Mehmed Efendimiz buyurdular, Bir gn huzurda iken gnlmden fakirde kefi keramet olsa diye geirdim. Ulan keif, meif ne yapacaksn sen bana bak ben sana bakaym, bu sana yetmez mi? buyurdular. Vuslat hakiki olmadan evvel Azizimiz Sultanmz drt defa kendilerini envar Ahmediyeleri ile bana gsterdiler. Yzmeyi renmeden denize girerseniz, boulursunuz. Kazm Beyefendiden rivayetle; Yine gnlerden bir gn hazretin ziyaretine gitmitim odasnda dier bir ihvnda var idi, elini perek teehht mikdar (az bir zaman) huzurunda oturdum. O srada: Ellerini kulaklarna kadar kaldrarak Allahu ekber deyip secdeye vard ve tekrar Allahu ekber diyerek doruldu. Ve defa elini bana vurarak bir iaret verdi. Ve huzurdan ayrlmaklgmz iin elini uzatt ve elini perek her ikimizde dar ktk. Bilhare Bahriye kolaalgndan emekli ve ismi Mehmed Efendi olduunu anladm bu zat bana hitaben Bu iaret sana m, bana m? diye sordular. Bilmem dedim ve ilaveten Siz bu iareti ne anlyorsunuz dedi secdeye kapandna nazaran siz namaz klyor musunuz? diye sordu cevaben dedim ki hi bir eybilmiyorum. Tekrar sordu; Mutlaka bir ey sylememi dilediki bunun zerine cevaben mrit bir nur-u azamdr huzuru mride girdiiniz zaman bu lahuti feyze bakarak o huzurda eiliniz kendinizin mev-
hum ve sahte varlnz vesair gayri mstahsen halat ve muvarnz zerinizden atnz. Sizde yalnz hakkn varl ve bu ilahi varln muazzam sevdas kalsn. Eer byle yaparsanz elini defa bana koyduu gibi sizler de ba tac olmanz ima ve remzen beyan buyuruyorlar, dedi. Mehmed Efendi bu tevcihi ok beendi ve tekrar tekrar teekkrler ederek ayrld. Kazm Beyefendiden rivayetle; Zabit olduktan sonra arz- veda iin hazrete gitmi idim. Elini ptkten sonra bu mfarkatn (ayrlmann) aclklarn hissederek huzurunda gayri ihtiyari alyordum. Bir hafta kadar bu zntm devam etti, kendileri hi bir ey sylemez ve yine yal gzlerimle kalkar giderdim. Nihayet bir gn sordu. Ne alyorsun be ocuk dedi. Bu iltifat celile kar gzlerim bir sel gibi coarak Efendim ben alamaym da kim alasn diyebildim. Manevi ryam hatrlayarak Gzlerimin kapankl henz tamamen zail olmam iken prtaksir (kusurlu) sizden ve huzurunuzdan ayrlyorum teessfm bu yzdendir dedim. Hazret cevaben; Helvac helvasna eker katacak zamann bilir ne sklyorsun be Senin isteinle olmaz onun isteiyledir. Her eyin zaman vardr kederlenme buyurdular. Ve nereye tayin edildiimi sordular. Cevaben skpe dedim. Oh desene Mekkeye gidiyorum, desene oralar Muhammet Nurul Arabn (Koca Arabn) ayak bast mbarek yerlerdir. Ne gzel, gle gle git.
Ferahlanrsn ve iaret ederek biz sizden asla mnfek (ayr) deiliz ki nereye gidersen git bizi kendi nurunda, kendi ruhunda, manevi varlnda grr ve bulursun diyerek izhar- teselli ve beaet (mjde) buyurdular. Artk sylenecek sz kalmamt tekrar tekrar ve doya doya mbarek ellerini perek arz veda eyledim. hvanma kt ruhlar (ve cinler) musallat olamaz. Aman diyecek kadar hastalanmazlar. Seyri slku itmam etmeden bu dnyadan gmezler. nsan yolunda yuvarlanmal. Yuvarlandka toparlanr. Baz insanlarn gz, bazlarnn sz, bazlarnn da z deer. z deenler evliyullhtr. Hepimizin hats var. Hi kimse hatadan mnezzeh deildir. Tvbekr olunursa Allah affeder. rtidd baka; tvbe edilse bile kabul olunur mu bilmem! 158 Bir eyin olup olmamas arasnda sence bir fark mevcutsa, nakssn, tamamlanmaya al. SGARA Onlar muhammivil- el ahvaldrlar. Haram helle tahvil ile ierler. Mrid buna sigara i der o brakamaz; birine ime der o da iemez buyurdular. Huzurda
Allah Tela kyamet gn, kimsenin hatrna gelmeyecek ekilde byk umm bir af ilan edecek, hatta eytan bile bu aftan kendisine bir ey isabet eder mi diye mitlenecektir. Irk, IV,151; hy, IV,151.
158
bulunan ihvndan Tahir Efendi; Evet, efendim takdiri hdadr bozulamaz dedi. SOHBET "Biz tarikat kaldrdk, yerine sohbeti koyduk. Bizim yolumuzu arayanlar sohbette bulunurlar"159 Benim sktumdan anlamayan kelammdan bir ey anlamaz. Szn gelini nikh edebildiindir. Kuadal Efendimizden; eriat tut, hakikati yut, selmet andadr. Erce mi konualm oyuncaka m? Erce aklca, oyuncaka hakikate. Allah Teldan gafil olarak ft desen, o dahi gnahtr. Ahmed Am Efendi, muazzam meselelerin vcudunda zuhurundan evvel sohbetini buyurmazlard. Bir gn bir mesele zuhur etti, arz ettiim zaman Ha ... daha yle olacak, byle olacak diye sohbetini buyurdular. Bazen huzura gittiimizde d kapy kapat, i kapy aralk brak, buyururlard. Bir yere girdiiniz zaman kapy nasl bulursanz yle braknz. Eve girersen halvet, karsan celvet.
EYH ABAN-I VEL
159
(ZEMRE, 2007), s.58
Kastamonuya giden ihvndan birisine aban- Veliyi ziyaret et benden selam syle, redd-i selam oluncaya kadar ayrlma. buyururlar. O zat da ziyaret eder ve selam alilerini tebli eder. Biraz bekledikten sonra Hazret-i aban- Veli zuhur ederek; ve aleyhisselam buyururlar. KR krn-nimet, ryetl mnim.160 LM Sekerat- mevte (lm sarholuu) denlerin yannda dilindeki kuvvete gre ya la ilahe illallah veyahut Allah deyiniz. Bir defa la ilahe illallah veya Allah derse laf kesiniz. ayed o adam bundan sonra dnya kelam ederse, yine tekrar la ilahe illallah deyiniz. Yine bir defa Allah deyince yine kesiniz buyurdular. Onlarn kabirleri teslimi ruh ettikleri mahaldir.161 Kuadal Efendimizden; Kamillerin irtihalden sonrada saliklerine feyzi devam eder, slkde vefat edenlerin terakkiyt devam ettii gibi. hvanm, tekmili mertib etmeden ahirete gitmesin, sflilere uramasn, son derece mzaya-
Nimete kr, vereni grmektir. Nebiler ve Allah Tel dostlar teslim-i ruh ettikleri meknda srlanrlar. Bu nedenle makam denilen yerlerde bu srlar vardr.
161
160
kaya (zor durumda kalmak) dmesin. Efendimiz Hazretleri buyurdular ki; Bir gn huzura girdim, baktm Efendi Hazretleri gitmek arzu buyuruyorlard. imden feryat ettim. Aman efendim. O zaman Ulan, tecelli-i kemldeyim, makam mntehideyim, bu akam baktm. Hac Ahmed ikilemi. Birini ykn nnde grdm. Artk bana gitmek lazm geldi. Elemlenme mahcub deilsin, muhta deilsin, hocan yok, ne demleniyorsun? buyurdular. Hazret-i Azizimiz lemi cemale intihalleri yaklat zamanlarda; Benden sonra benim gibisini bulamazsnz Birka defa da; Nefesimi ieri alacam, dar vermiyeceim buyurdular. Nusret Hanmfendiden rivayetle; Bu lemden giderken, insan kuruturlar yahud limon gibi skarlar. TALEBE, SALK (DERV) Dershanede senin karna gelip oturan talebenin indallahta (Allah Tel yannda) senden byk olduunu unutma. Dersi hazrlayp, derse girmeyin. Dershaneye girerken siz kalben talebeye biat edin. Onlar kendilerine lazm olan eyi size sylerler. Asl dervi, bayram namazn klar klmaz eyhinin elini pmeden yerinden kalkmaz. Kuadal Efendimizden; Salik; ne sofu, ne sefih ikisi ortas olmak gerektir.
Gztepe Mezzininden rivayetle; Beni evlendirdiler, gerdeye koydular. Seccadede iki rekt namaz kldm. Baktm cemaatm ayakta duruyor. Bir mihrabiye okudum. Ondan sonra iki ellerimi ileriye uzatarak badehu geriye uyluklara doru ekerek (aban tarikince krek ekme zikri denirmi) Kelime-i Tevhid zikrine baladm. Cemaatim de bana uymasn m Efendi Hazretleri bir gn Yakacka giderken birdenbire cezbelenip; hvan bahtiyardr, o bahtiyarl zuhurunda grrler. buyurdular. Damad alileri, Hasan Efendi hazretlerine; Hasan, ha sen ha ben buyururlarm. Birgivi Mehmed Efendiye Bana sarlsaydn daha iyi olurdu ama Halile sarldn. Benden Halile, Halilden sana buyurmular.162 Zlfl smail Paann Hanm, Kk Hseyin Efendi Hazretlerinin dervii imi. Bir gn Hazreti Azizin dervilerinden baz hanmlar, bu hanma gel trbeye gidelim, bizim eyhimizi de gr demiler ve gitmiler. Hanmlar yed-i mbareke-i azizi pmler. Bu hanm durmu, Hazret de; Sen de gel hanm buyurarak davet etmiler
(Mustafa Ozeren Efendimizden; Ya yol verir, ya vermez ilavesi vardr). (Halil Efendinin eitli hallerini gren Mehmet Efendi Halil sen bana Efendiden daha ileri geliyorsun dermi, onun zerine yukardaki kelm zuhur etmi - Ahmed Erdem).
162
ve Sen dervi misin? diye sormular. Evet Efendim. Kimin? Kk Hseyin Efendinin. Benim de derviim ol. Efendim iki zata dervi olunur mu? Olur. Sen ok Kuran okuyorsun, onu biraz azalt. Kalbini daima Hakla bulundur. O vakit herey Kuran olur, iin dn Kuran olur buyurmular. erkei Azize bir dervi gelmi, biraz oturup giderken, Efendim derghn masrafna yardm olmak zere hediyem olsun size biraz altn yapaym der. Tam bu srada Hazretin mridanndan biri ieri girer ve torba iinde koca bir kitle halinde bir ey getirir. Efendim rabta-i erifeye mlazemetle ift srerken sapana bu takld, fakir de Efendime getirdim der. Bir de torbay aar bakarlar ki yekpare bir altn kitlesi. Dervie; Baknz bakalm hakiki altn m buyururlar. Dervi bakar, Evet, Efendim hakika altn der. Ben de; Bir bakaym buyururlar. Bir de dervi bakar ki kum. O zaman Azizimiz Bizim dervilerimiz nefeslerini kimya ederler, siz de byle yapnz. buyururlar. Salihler, yollarn dorultmulardr. Bize kp dibindekiler lazmdr. Ahmed Am Efendi tarikat ehli iin buyururdu ki; Yedi gbek yukardan, yedi gbek aadan kabul edilmi bahtiyar kullardr. Derece derece, bu kiilerden kimi bilir, kimi bulur, kimi olur. En az nasbdar olan bile, bu yce zevatn nazarlarna
mazhar olduklar iin akbetleri nallah hayra evrilir. Gelen defterle gelir, nce elenip sk dokunmaz.163 TASARRUF Mustafa zeren Efendi; Muhammed Tevfik Efendi Hazretleri, Bir Arifin gnlne girmek iin ya siyim siyim alamal ya haline acndrmal, ya da pein pein saymal. (Hoca Efendim Hazretlerinin bu sz iin, Arifinin bunca eserlerini inceledim. Hakikatlar bu dereceye kadar sinesinde cem eden bir kelm-liye rastlamadm.) Size kimlerdensiniz diye sorarlarsa, Ahmed Am kullaryz dersiniz buyurmulardr. Azizanmzn gc her eye yeter.164
Kaderine, nasibine nazar edilir. EVLYANIN TASARRUFU Mrid-i Kmil eyh erfeddin Bingl kaddesellh srrahul azz anlatt.
164
163
*Bed'r-Reyhn da bilcmle ricallere vekleten buyurdu ki: -Y brahim Hallallh, mmet-i Muhammed'den bir kimse 124 bin gnh- kebir ilese ve tevbe ve istifar etmeden lse, birimizin ehdeti zerine, Cenab- Hakk onu af buyurup, gufrn- lhiyyesine mazhar klar, ikinci defaki ehdetimizle, onun seyyit hasenata tebdl olur. Bizlerin mnct zerine, mmet-i Mu-
hammed'in zerinde ne kadar hukuku lh ve hukuku ibd varsa, cmlesi affa mazhar olurlar. Bu hakkat ilmi, eratn zahiri ile llemez. Bu, ilm-i hakkata mahss sr bir ilimdir. Cenab- Hakk ftrat- slm'n ihtiyarn da bizlere ihsan buyurmutur. Bu inayet, zamann fetreti sebebi ile Cenab- Hakk Tel'nn kullarna olan merhameti ve Muhammed aleyhisselmn mmetine olan efkat ve harsli sebebi ile onlarn d-i erbaaya (yani drt dmana) esir olduklar bir zamanda bize bu selhiyet verilmitir dedi. Ve hir zamandan bahis ile devamla buyurdu ki: -Bu zamanda madd fen ve terakk sayesinde bir sr insanlar faydalar gryorlar. Zamana gre madd ve manev ilimleri Cenab- Hakk kullarna ihsan etmektedir. Bizlerden sonra gelecek evliyalar da, insanlar gibi dima terakk edip, ne gibi fen ve icdlarda bulunacaklardr. Evliyalar da dima terakk edeceklerdir. Terakk nisbetinde merhamet-i ilh olup, kullar affa vesle klacak evliyalara da selhiyet verilecekdir. BZLERDEN SONRA GELECEK RCALLERE BZ DE MUHTA KALACAIZ. Bu zamanlar Cenab- Hakk Tel'nn, ceml tecellsini mutlak olarak ihsan buyurmasndan, bu merhamet sayesinde Raslllh'n has mmet ricallerine bu kuvveti ihsan buyuruyor. Ftrat- slm'n ihtiyarn bizlere vermitir. Bunun mns eratla llmez. Bu sr hakkat ilminden bir srdr. mmet-i davet olanlara da uml vardr. Hazreti Musa'nn fer'inden kelmna sebep,
Benim eyhim Bekir Efendi stanbul ile Manisaya hkm ederlerdi, ben her yere hkmederim. Gam gam stne, gam gam stne veririz. 165 Gelene sevinmeyinceye, gidene yerinmeyinceye kadar. Biz bir evi temelinden tepesine kadar deitiririz, kiremiti kmldatmayz. Kapal kutuya mal konmaz, domuza inci taklmaz. Beykozlu Ali Beyden; Ben sa iken kimseden korkmayn. Kimse size bir ey yapamaz. Ben ldkten sonra hepten
ihvanmzdan brahim'l-Ahzb olmutur. Bu zat, brahim aleyhisselm nra (atee) atldnda sabr, tefvz, teslm ve itlkna sebep olmutur. O zatlarn kendi peygamberlik inayeti kf gelmedi. BU DA MMET- MUHAMMED'N SON ZAMANLARINDA BULUNANLARA KISMETTR. SAHBE- KRAM DA, BU ZAMANDAK, CENAB-I HAKK TEL'NIN CEML- MUTLAK TECELLSNE METFUN VE IKLARDI. BU ZAMANDA BULUNMAKLII ARZU ETTLER diye enbiylara Bed'r-Reyhn hazretleri beyantta bulundu. + (Kaynak: Hasan BURKAY, Menkb- erefiyye *Kitap+. - Ankara (Be Cilt) : nar Yaynlar, 1995-2010, c. V, s. 2425) 165 (Allah) size keder stne keder verdi ki, bundan dolay gerek elinizden gidene, gerekse banza gelenlere zlmeyesiniz. Allah yaptklarnzdan haberdardr. Al-i mrn, 153
korkmayn. Maherde ilerimiz d, dlarmz i olacak. 166 merl Halveti Hazretleri bir gn Ahmed, sen ok ricale mlaki olursun, onlarda benim meslekimi ara, merebimi arama buyurdular. Mehmed Efendimiz buyurdular ki kpekleri topladklar zaman Hazreti Azizimize arz ettim. Ulan! Allah yerden talar alr, insanlarn zerine yadrr. Allah insanlara gelecek belay bunlara ykletti, sus buyururlar.167 Nevres Beyefendiden rivayetle; emseddini gndermezdim ama Hazreti
166
ki lemde tasarruf ehlidir ruhu veli Deme kim bu mrdedir, bunda nice derman ola Ruh imiri Huddr ten glaf olmu ana Dhi l kr eder bir t kim ryn ola (Mfti-is-sakaleyn Kemal Paazde) 167 Bela Gerdan (Belalar Defeden) Bir defa, Hce Muhammed Behddin Nakibend Hazretleri (kaddesellh srrahul azz) buyurdu ki, Cenb- Hak bana yle bir ihsanda bulundu ki, benim araclm ile bellar kalkar. Belya derseniz bana snnz. Arzularnza kavuursunuz. Beyt: Yere yamur gibi, bellar yasa, Beheddin onu defeder, Hakka. (Kaynak: Reahat, haz: Sleyman Kuku,s.81)
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem istedi, gnderdim. (Vezir emseddin Paa Trablusgarbte bulunmutur.) Tunuslu Hasan Efendiden rivayetle; Nasreddin ah,168 imann kurtararak gitmi-
1836'de Feht Ali ah'n yaklak 100 ocuundan Muhammed ah tahta kmtr. Bu dnemde Britanya gneyden ran' yar smrgesi yapmaya balamtr. smaililiiin nderi Aa Han isyan ettiyse de bastrlarak Hindistan'a snmtr. 24 Mart 1844'de Seyyid Ali Muhammed vahiyin indiini ve kendisinin gayba eden imam olduunu iddia ederek Babiliini rgtlemeye balamtr. Babiler Kaarlarn siyasetini, mevcut iiliini ve bata Rusya ve Britanya olmak zere Avrupallarn smrgeciliklerini eletirmitir. 1848'de Muhammed ah ldnde Babiler isyan etmi ve Nasreddin ah Rusya'nn yardmyla Babileri bastrmaya almtr. Babileri bastrmakla baarl olan sadrazam Emir Kabir ran'n slahatn balatm ancak 1852'de Nasreddin ah tarafndan ldrlnce slahat hareketi de sona ermitir. 1870'da Kacar Hanedannn ekonomisi ifras etmi ve Avrupal yatrmclara ekonomik ayrcalk haklarn vermeye balamtr. Bylece ran, Rusya ve Britanya'nn yar smrgesi haline gelmi ve dnya ekonomisinin de paras olup dardan ucuz mallar girdikleri iin ran'n ekonomik gc zayflamtr.
168
tir. nk emseddini severdi. Bizi sevenleri sevenler imann kurtarmadan ahrete gitmezler. buyurdular. O zaman Tunuslu Hasan Efendi, Efendim, ya seni seven deyince Hasan efendinin yzlerine elleriyle beray iltifat vurarak Sus, oraya laf yok. buyururlar. Hoca Efendim Hazretleri (mam Ziya efendi den); Bir gn huzurda idim. Saatin var m? buyurdular, ben de Var, Efendim dedim. imdi buraya bir bahriyeli geldi, saati ilemiyormu, saatini ilettim, ayaklarn omuzuna ald gitti. buyurdular.169 (Ayni durum fakire de vaki oldu. Fikret, ben ve baka birisi; belki Besimdi. Huzurda idik. Fikrete Saatin var m? diye sordu. Yok dedi. Elleriyle Fikretin bileini tutarak te saatin alyor ya. buyurdular. Fakire de senin saatin de alr nk ben kurdum buyurdular - Ahmed Erdem).
Britanya'ya gizlice ttn retimi ve satnn 50 yllk hakkn tekel olarak verilmitir. 1890'de stanbul'da kan Akhtar gazetesi tarafndan bu ortaya karlnca ran'da ulemalar ve bazariler 'Ttn Kyam' adl protesto hareketini balatm ve Kacar Hanedan ttn ile ilgili ayrcalk haklarn Britanya'dan geri almtr. 169 Kalbin manevi yolculuk iin kabiliyet kazanmas.
Bir gn Sreyya Bey ile Mehmed Efendimiz huzurda bulunurlarken, Efendi Hazretleri, Hazreti Azizin sohbetinde cezbelenmiler. Sreyya Bey bir iki defa Efendi Hazretlerinin yzlerine muterizane bakm. Hazreti Aziz Ne bakp durursun. Onun velayetinin nbvveti zuhur edecek, vucud-u mutlak olacak, onu kimse anlamayacak buyurmular. Efendim Hazretleri : lmimi Sreyyaya verdim buyururdu. Bir gn Beyaztda rastlamtk. Beyaz sakall gzel bir yz vard. Efendimin elini pt, Efendim her zaman kalbimdesin dedi. Efendim de : Ah Sreyya, kalbindeyim ama bilsen orada nasl kalabiliyorum buyurdu. Bir sabah Efendim: Sreyya her sabah benden st istemiye gelirdi. Bu sabah gelmedi. Bakn, acaba bana bir ey mi geldi ? buyurdular. Gittik tahkik ettik ki, vefat etmi. Kabrine Makm- Sreyya derler. Gztepe Mezzini Efendiden rivayetle; Hareketi arzdan birka gn sonra huzura gittiimizde; Ananz sizi beiinde sallad m? buyurdular. Nevres Bey rivayetiyle Mehmed Efendimiz Hazretleri; eyhime ya ondur, ya ldr, ya seyahat ver diye ricada bulundum. ki sene Trabzon havalisine seyahat kt. Bir zata; Sen saz almasn bilir misin? Evet Efendim. Nasl alarsn bildiin gibi mi? Bildiim gibi Yok, olmad, ben krk senedir alarm lakin
bulduum gibi alarm. buyurdular. Yine bir gn Mecd Efendiye, Bu adamlar getirip durma, herkes buraya giremez, biz istemeliyiz, Biz isterken de istediklerimizi getirmeye muktediriz buyurmulardr. TASAVVUF Bu nee-i Muhammediye bir zamanlar Arabistanda alkaland, nihayet meczuplua mncer 170 oldu, rana intikal etti. Orada da ilhada mncer oldu. Trkistana intikal etti. Orada da taarruzlara mncer oldu. Yine Arabistana intikal edecektir. TEVHD Kuadal Efendimizden; Yer taban, gk tavan, iindeki kffe-i mahlkat (btn) ihvn (karde) olmadka tevhid kokusu duyulmaz. Ye Allah iin, i Allah iin, otur Allah iin, gez Allah ile. Haydin haydin kapular kakalm, yri canda kstrp anda halvet edelim. Allahtan gayr bir ey yoktur. Allahn ayn da yoktur. Esma-i ilahiye zt- ilahiyenin libasdr. Her an bir libas ile zuhur eder. Onun hkm bitince dier bir ismiyle tecelli eder.
Mncer: dayanmak, nihayet bulmak; bir tarafa ekilmek, srklenme, sona eren, neticelenen.
170
Efendi Hazretleri buyurdular ki; Bir gn huzurda idim. Hazret-i Azizimiz yle buyurdular; Allah bu dnyada esma ile tecelli buyurur, hangi esma ile zuhur ederse dierleri ona tabi olurlar. Efendim ... mni ismiyle mi mtecelli dedim? Evet buyurdular. Efendim ya rahman, rahim isimleri var. Haa ulan onlar Esma-i Muhammediyedendir, onunla zuhur edince tadndan yenmez. buyurdular. ve le-sevfe yutke Rabbke fe-terd . 171 ltifatnda dedim ki Ya Rab bir vcud bul da onu raz et. buyurdular. Kuadal Efendimiz Beypazarl Ali Efendimize hizmetleri esnasnda bir gn kahve ocanda yemek yerken; brahim diye Efendimiz Hazretleri seslenmiler. Hemen lokmalarn yutmadan komular. brahim, yemek mi yiyordun, tevekkeli deil benim de azmdan iki lokma geiyordu. ki vcud bir oldu, artk burada durman olmaz. imdi iskeleye binip gideceksin buyurmular. O da boyun eerek Msra hareket eden vapura binip Msra gitmiler. Sonra Beypazar Ali Efendimiz Hazretlerinin terifi bek buyurduklar gn stanbula
171
Duh, 5; T raz oluncaya kadar verece-
im.
gelerek namazlarna yetimiler. Sen verdin biz yedik, vermesen ne yerdik? Tevhid lastik gibidir, uzatrsan kinat ierisine alr, daraltrsan birok eyi almaz. Sfat- cell, ceml; ikisi birledirir keml. Zat grnr bilinmez, sfat bilinir grnmez. eyh Bekir Efendimiz Trbedr Azizimiz Sultanmza buyurmular; Beni put yap, ya sen bana bir tekme atarsn, sen kalrsn ya ben sana bir tekme atarm ben kalrm. Mtecelli vhid, mecl mteaddiddir. (Yani, Allahdan tecell eden tektir, bize ise eitli yollarla, eitli ekillerde ular.) Hazreti Ahmed Am Efendi; Tevacd, vecd, vcud der. Sonra eliyle diline iaret ederek ve parmaklarn diline getirerek Hal dili ile buradan tesi sylenemez ki dermi.172
std Abdlziz Mecd Efendi bunu naklederken, buyururlard ki: Peygambelere vahiy, vellere ilham vaki olaca zaman, onlara bir sallanma, bir titreme rz olur. Bu hdise; Allah denilen o kll kudretin o anda bir nebi veya velide husus ve fazl bir mahiyette tecellisinden, galebe-i zuhurundan ileri gelir. Tecell vaki olmadan, titreme ve sallanmaya tevact denilir ki bu, biraz da sundir. Tam tecelli haline vecd, tecelliden sonraki hale vcud, yani varlk denilir.
172
nsanlarn ou mbd-i mevhuma tapar.173
te tarif edilemeyen hal de budur. Tarif edilemez demek, o hal kendisinde tahakkuk edemeyenlere anlatlamaz, demektir. 173 Kutsi bir hadiste yle denilir: Ben kulumun zann zereyim. Belki hibir hadis sflerin Tanr tasavvurunun teekklnde bunun kadar etkili olmamtr. Vka, ilk dnemlerden itibaren sfler, insan inancnn Tanr tasavvurunda etkin olduunu kabulde gr birliine varmlardr. Bu durum, bir anlamda, Saysz Tanr tasavvurunun imknn kabul demektir. Baka bir hadiste ise, Tanrnn kymet gn kullarna tecelli edecei ve ancak inanlarndaki sretlere gre tecelli ettiinde Onu Rab kabul edebilecekleri belirtilir. Bu ve benzeri rivayetler, sflerin ilh- mutekad diye isimlendirdikleri Tanr tasavvurunun genel erevesini belirlemi, bn'l- Arab konuyu en geni anlamda ele alm ve varlk grnn odana bu terimi yerletirmitir. lh- mutekad, bn'l-Arabnin Tanr ve insan ilikileri grndeki ana kavramlardan birisidir. Bu balamda konuyla ilgili pek ok terim kullanr ki, bunlara ilh- mahlk *yaratlm ilh+, ilh- mecl *yaratlm ilh+, el-Hakkul- itikad *inanca bal Hak], el-Hakkul-mutekad fil-kalb *kalpte inanlm Hak+, el-Hakkul-mahlk veya el-Hakkulmahlk fil-mutekad *inanta yaratlm Hak+ terimlerini rnek verebiliriz. En genel tanmyla inanlan ilh (ilh- mutekad), kulun akl veya taklit
Ak gnl istil edince nefis lr. Abdlazz Mecd Beyefendiye yle buyurmular: Zt, l-taayynta girmedike olmaz.
gcnn yaratp kalbine sdrd Hak sretidir. bn'l-Arabnin tanmlamasyla Kulun kendi dncesiyle veya taklit ederek kalbinde yaratt Hak, inanlan ilhtr. (Bkz. bn'l-Arab, Fussu'lHikem, 225 (tah. E. A. Aff, ). nanlan Tanry ortaya kartan ey, her insann Rabbine dair bir fikrinin bulunmas gereidir ve insan ancak bu tasavvura gre Allaha ynelir ve onda Rabbini arar. Bu ynyle inanlan Tanrnn says, inan sahiplerinin saysyla artar.*5+ te insan, tapt ilhnn sretini yarattnda bu ilh, baka bir ifdeyle sret, ilh- mutekad diye isimlendirilir. (Metin iin bkz. Abdlgan en-Nabls, Gerek Varlk (ev. Ekrem Demirli, z Yay. 2003) s. 89. Terim hakknda bkz. Suad el-Hkim, el-Mucem, 87 vd; Ebul-Ala Afifi, Fussu'l-Hikem Okumalar in Anahtar (ev. Ekrem Demirli, z Yay. 2000), s. 54 vd. Vahdet-i vcd ve ilh- mutekd hakknda bkz. Abdlgan en- Nabls, Gerek Varlk, 76 vd; Konevde lh- mutekd ve sbjektif Tanr tasavvuru iin bkz. Nihat Keklik, Sadreddin Konevnin Felsefesinde Allah-Kainat ve nsan, s. 51 vd.; Ekrem Demirli, Sadreddin Konevde Mrifet ve Vcd, s. 145 (doktora tezi, M. . S. B. E., 2003).
VAHDET- VCUD Ben bazen, bensiz Allah derim. Her ne zaman elimi duaya kaldrrsam bir de bakarm ki, btn mkevvenat dileklerini (bu) fakire arz ediyorlar. Kuadal Efendimizden; Hakk luhiyeti hi kimseye vermez fakat bazan (bu) fakirden tecelli eder buyururmu.174
RFN MAHLKU OLUR MU? Hce Ubeydullah Ahrar (kaddesellh srrahul azz) buyurdular: Baz riflere, dilediini halk etme [yaratabilme+ kuvveti vermilerdir. Ve hak mahlkuyla rif mahlkunun fark, rif onu hazarttan (mertebelerden) birinde isbat ettike rifin mahlku devaml olur. Bu szn aklanmasnda Mevln Radyyuddin Abdlgafr buyurdular ki: rif kendi mahlkuna hissi ve ehd tevecchle ynelmi olmas lzm deildir. Belki o mevcd ehdinin hrici varlnn ibkasnda *devam etmesinde+ hazreti mislde o rifin misl sretinin tevecch kfdir. Mdem ki, rifden o mevcd hissye hazreti mislde *misl lemindeki huzurda+, yahut hazreti ehdette *dnyadaki beraberlikte+ o tevecch devam eder o mevcd da hazreti ehdette *dnyda+ bki olur. Ve o tevecch kesildii zaman, hemen o mevcd da tamamen madm *yok+ olur. unu da arz edelim ki, Mevln Nizmeddin Hmu hazretlerinin Usameddin hakknda: Zmnmda (iimde ) tuttum, hayat buldu. Zmnmdan kardm, hemen dt ld buyur-
174
duklar da bu kabldendir. Bunun hikmeti odur ki, slik seyr-i ilallah tamamlayp cem-l cem makamna vsl olunca, ztn tecellisine mazhar olur. Bu makamda bulunan vel kendisini, btn varlklara ilemi ve hepsinde kendini tedbr shibi grr ve btn varlklar kendinin azas bilir. Ve eyadan bir ey dier bir eye yaklasa, o veli o eyi kendine yakn grr. Hakk sbhnehnn ztyla kendi ztn, sfatyla kendi sfatn ve fiiliyle kendi fiilini bir grr zir o tevhd deryasna gark olmu, vahdetten bakasn bilmez. Ve insann tevhd ve vuslatta bundan al *yce+ mertebesi olmaz. Bu mhadenin izh, mahlk olan kulun hlk olmas deildir. Yahud hdisin *sonradan olan, yaratlan+ kadm olana bitiik olmas, yahud da kadmin hadse hull etmesi deildir. Allah Tel bunlardan ok yksektir. Beyt: Hull ve birleme burada muhaldir, Ki vahdetde ikilik ayn- dalldir. O hlde byle bir tecelliye mazhar olan her kmil ferdin manev her ey ile ittihd *birlemesi+ olur. Ve her eyle birlemesi, her eyle ayr olmasna glib olur. Taayyun mahbusu ve cismin ve cismnilerin ba olmaz. Tasarrufunun mahkmu olmak bakmndan kendinin taayyunu ile bakasnn taayyunu beraber olur. Tevecch ettii btn nlara hkm cri olur. Bunlardan kimi, blnemeyen en kk zaman kadar bir zamanda eitli yerlerde grnebilir. Kimi sa mehedli ve merebli olur da, bir lye Allah Telnn izniyle kendi hayat madeninden hayat verir.
Ahberetir-rusl tahavvlel-hakki bissuver. (Raslllah sallallh aleyhi ve sellem haber verdi, neyi de ben ilve ettim.) Allah suretle zahir
Velhsl bunlar bostan- ilhnin bostan bekileridir. Meyvesiz bir insana nazar ve inayetleri olursa, onlara kendilerinin semere [meyve] dolu hakkatlarndan bir hisse *nasb+ ala salar, o vucd meyve vermezken, yemi vermee balar ve her lye kendi hayat zmnndan hayat verseler, dirilir. Mevln Nizmeddin hazretlerinin zmnnda olmak yahd zmnna almak menkbesi ve Hce Ubeydullah hazretlerinin rifin mahlku olur buyurduklar bu kabildendir. Lkin edeb odur ki, byle yerlerde halk rife nisbet edip, Hak mahlku mukabelesinde rif mahlku denilmeye. nk avam, szlerin arasn bulamaz, birini dieri zanneder de yanlrlar. Hlk olmak *yaratmak+ Hak sbhneh ve telya mahsstur. Bir kulunu, ihsn ile hlklk (yaratclk) tecellisine mazhar etmekle, o kul hlk olmak lzm gelmez. Nitekim Razzak Hak tel iken bir kulunu rzk datc etmitir. Kullarna rzk onun yznden verir. O kulu, insanlara rzk taksm edicisi klmakla Razzak olmak lzm gelmez. Bu gibi szlerin Allah Teldan bakasna kullanlmas mecazdr. Lkin Hakk Tel bir kulunu bu kadar kemlta mazhar ederse, onun da hakkn yitirmek rev deildir. Her iin bir kaps vardr. Hakk Telnn inyetine mazhar olmann yolu da, bir rif kulun nazarna erimektir. (Kaynak: Reahat, Sleyman Kuku,s.179 kaife,18)
oldu. O, bu hep O derler. O, bu hep bu imi, bunu anlaynca, sene gkyzne bakamadm. Syleyene bakma, syletene bak. derler, dorusu syletene bakma, syleyene baktr.175 Allah mkevvenat zulmette halk etti, zulmet vahdet demektir. Ebu Hreyye radiyallh anh bir gn Sahabe-i kirama Yetenezzell emr ma beynehnne176 bu ayeti Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bana tabir ettii gibi size sylesem boazn iaret ederek kesersiniz buyurdular. Hazret-i Aziz burada emr zt demektir buyurdular. Rzgr uultusu kap gcrts, sinek vzlts hep Hakktr; kmil bunlardan Hakk sima eder. (iitir ve grr) 177 Kll msallin immn velev kne mnferiden (Hadis) (Her namaz klan, tek bana bile
Syleyende syletende Allah Teldr. Talak, 12 Yedi g ve yerden de bir o kadarn yaratan Allah'tr, Allah'n hereye Kadir olduunu ve Allah'n ilminin hereyi kuattn bilmeniz iin Allah'n buyruu bunlar arasnda iner durur. 177 Bir gn mbarek parmaklar ile enfiye alp; Arif, te bu zerreden bile hakk sima eder rzgr iniltisi, kap gcrts, sinek vzlts hep Hakdr.
176
175
olsa imamdr.) mam metbu demektir, cemaat de kendi vcududur. Grnen mertebedir, hakikati Hakkdr. (Arapa fiil )Knenin manas idi dir, oldu manasna deil. 178 Nevres Bey Harbiye mektebinde Franszca muallimi idi. Ahmed Am Efendiye birok konuyu danyordu. Bir seferinde; mtihanda talebeye ka numara verelim diye mmeyyizlere sorduun zaman ne verirlerse onu ver, vermeyecek isen sorma. Szn nereden geldiini bil buyurdular. Daha sonra Bursa Erkek Lisesi Franszca Muallimliinden, Binba Hasan Nevres emekli olmutur. Fakat soyadn Onba almt. Onba ismi, soyad kanunundan ok nce Ahmed Am Efendi tarafndan bir nevi knye olarak verilmitir. Ahmed Am Efendi, ona; Seni onba yaptm! buyurmular. Gztepe Mezzini Mehmed Efendi rivayetiyle; Bir gn Sami Beyle birlikte huzuru Hazreti Azizde idik. Buyurdular ki; Bir bekta fakiri skdardan Beiktaa gitmek zere kaya biner, giderken kaykya, u karki saray kimin diye sorar. O da padiahn der. teki O da onun, daha teki; O da onun, ya en teki; O da onun deyince, o gn alm olduu
178
Sonradan oldu demek deil.
yeni oraplar ayandan karp, bunlar da ona ver diye denize atar. buyurdular. Bir gn Mecd Efendi huzurda iken Efendi Hazretleri Ben Allahm, ben Allahm ben Allahm buyurarak; Ben Allahm demekle insan Allah olur mu? buyurmular.179 Bir gn bayram ziyaretine gittik. Yarm saat kadar sohbet buyurdular. Sonra kalkp mbarek parmaklaryla oynar gibi neelendiler. Ben neelendim ki lem de neelensin. buyurdular. Eref Efendi rivavetiyle; Bendendirler, halka ne karrlar, halkdandrlar bana ne gelirler, gtrrler getirirler, gtrrler getirirler, gtrrler getirmezler. Olmu olmutur, olacak da olmutur, olacak bir ey yoktur Kuadal Aziz tarafndan hilafet verilerek Trnovaya ird iin gnderilen Kadzde merl Halvet Hazretlerine intisab eden Ahmed Am Efendiden medresedeki hocas buna raz deildir. Ahmed Am Efendi zntldr. Hocasnn hatrn da krmak istemez. Nihayet bir gn Kadzde merl Halvet Hazretleri ile ni karlarlar. Halvet yle buyurur: Biz senin kalbine kancay taktk. Ne tarafa dnsen delik Allahtan tarafadr!.. Ahmed Am
Vahdet-i vcud meselesini azlarna lakrt edenler iin sylemektedir.
179
Efendinin gnlnden geirir ki, medrese hocas da Kadzde merl Halvet Hazretlerine biat eylesin. Gerekten de yle olur. Buna benzer Nevres Bey rivayetiyle Mehmed Efendimiz Hazretleri; Kendilerinden kaardm, yolumu deitirdim Bir gn hap hap kar geldi. Ben senin cierine kancay taktm, nereye gidersen git, delik Allahadr. buyurdular. Kuadal Efendimiz, Mehmed Can efendiye Hicazda ta atarken talayan ile talanann kim olduunu grdn m? buyurdular. Allahn akvel kuv, cizl ciz olduunu anlaynca hah dedim.180 VEF Kuadal Efendimizden; Girdiin kapy, geldiin yolu sakn unutma ha! (Mrid ile eriat Ahmed) buyurmulardr. YARATILI Ezelde hilkat yoktur, zuhur vardr.181 Tata hayati ilhi olmasayd Musann esvabn (elbiselerini) alp kaar myd? Tabiatnda sekr vermek istidad olan bir eyi imekten imemei tercih ediniz, buyurdular. Nevres Beyefendiden rivayetle; Eer senin srrnda iret etmek yoksa kimse senin yannda iret edemez. buyurdular.
Akve'l kuv = Gllerin en gls 'ciz'l 'ciz = cizlerin en cizi 181 Bize grnen ey o takdirin gereklemesidir
180
YEMEK Biz yemei azmza koyarken sabret seni makam insana getireceim deyiniz, lokmay aznza koyunuz. Her ne yerseniz sadaka diyerek yeyiniz. Yediim yemek Allah zikr etsin. Ben de telezzz ederek kredeyim. eyhleri kendilerine buyurmular, Ahmed aln aklna gelirse benden deilsin. ZALM Bir zalimin karsna ktnz zaman defa ez bike minke (Ondan, Ona snrm.) deyiniz buyurdular. ZKR Ahmed Am Efendi Minel bd ilel zl, ila ma-lyetenhin mstecmiu bi cemiissfat, Allah diyerek lafza-i celal zikrine balard. (Ebedlikten ezele, sonsuz olan btn sfatlarn hepsini toplayan, Allah) (Kullarndan Allah Telya da manas verilebilir.)
RUMUZLU KELMLARI
Trbedr Ahmed Am Efendinin, kapal ve herkesin zahir meslek ve kyafetine gre sz syledii gibi anlalamayan ve aleyhinde atp tutmay, dedikoduyu mucip olan szleri oktur. Bazlar unlardr. Fatih dersimlar ve hocalar, Ahmed Am Efendiye iyi bir gzle bakmazlar, onunla grmezler, hele ziyaret etmei asla hatrlarna getirmezlermi. Bir gn Abdlziz Mecd, Ahmed Am Efendinin manev yksekliinden, hrmete ve ziyarete deer bir zat olduundan Recep Arusana bahsetmi. Bunun zerine onda, trbedra kar hafif bir meyil ve incizap belirmi ise de, karar verirken; yine eski bildikleri ve iittikleri eyler galebe alarak, gidip grmee cesaret edememi; fakat Darlfunn felsefe mderrisi Ahmed Naim Bey, trbedrn damad ve mftnn de, szne son derecede itiinat ettii samim ve dindar bir arkada olduu iin trbedr bir kere de ondan tezkiye etmek istemi. Ahmed Naim Bey, herkesin zndk182 diye grmek istemedii hazre-
Milleti, Hz. Trbedra, zndk demeleri zerine buyururlard ki; Secdelerin, rklarn kime olduunu bilmezler de konuurlar. Abdulkadir Geylni kaddesellh srrahul azz Hazretleri, Hi bir Cami yoktur ki orada bana secde olmasn demitir.
182
ti fevkalde meth- sena ile mahza bu zatn tevecchn kazanmak iin damad olmak erefini alm, olduunu da szlerine ilve edince, bu beyanat, Recep Arusann, Ahmed. Am Efendi hakkndaki fikrini biraz daha deitirmitir. Zihni ve fikri bu muhtelif rivayetleri birbiriyle telife akrken; gnn birinde komusu ve arkada bulunan Abdlziz Mecd Efendi ile Fatihe kan yolda, bir ikindi vakti karlarlar. Recep Arusan, bu vakitte bu tarafa byle nereye gittiini sorar. Abdlziz Mecd Efendi Trbedr Ahmed Am Efendiyi ziyarete gitmek istediini syleyince, Recep Arusanda zihnen megul olduu ziyaret meselesine kat kararn verir ve birlikte giderler. Abdlziz Mecd Efendi, Recep Arusan trbedrn huzuruna gtrp, Fatih hocalarndan Recep Efendi olduunu syler, kendisi de geride ayakta durur. Ahmed Am Efendi, kendisini ziyaret edenin zahir ilimleri tedris eden, ill ve idamla, sarf ve nahivle uraan bir kimse olduunu bu suretle anlaynca, onun seviyesine inip, ilk sz olarak Allah ekber de, Mfaddaln aleyh nedir? (
lafznda Mfaddaln aleyh nedir?) diye
sorar. Byle bir suale maruz kalacan aklna getirmeyen Recep Arusan: Allah; f haddi zatihi Ekberdir bu efl, tefil (babnda) ve mfddaln aleyh aranmaz, siz ararmsnz? (Yani, biz hocalar aramayz, siz mutasavvflar arar msnz?) diye o da trbedra sorar. Hazret: Ben de zaten bu suale byle cevap vermeni
beklerdim. diyerek mfty takdir eder, hatt arkasn okar ve alnndan per. Anlalan Fatih hocalarndan birisinin, eytann ayan krarak, kendisini ziyarete gelmesi, hazretin de houna gitmi ve sonra da elinde tuttuu enfiye kutusunu aarak bir tutam enfiye vermitir. O srada geride ayakta duran ve bu muhavereyi dikkatle dinleyen; Abdlziz Mecd Efendiye de bir tutam enfiye vererek ekmek zere iken o, fart muhabbetle birdenbire bir sayha kartarak trbedrn zerine atlr, kucaklar, kemiklerini kracak derecede skar ve sonra ayrlacak b-hu bir halde yere serilir. Bu srada Recep Arusan, trbedrdan grd takdir ve iltifata gvenerek ve Abdlziz Mecd Efendinin geirmi olduu hali de bir trl kavrayamyarak; Byle delibozuk adamlar mrit edineceinize adam akll kimseleri edinseniz daha iyi olmaz m? der, trbedr hazretleri de bu suale glmekle mukabele eder. Abdlziz Mecd Efendi b-h bir halde yatadursun, ikisi arasnda yle bir konuma balar. Recep Arusan sorar: Hangi tarikattensiniz? Halveti tarikatindenim, seyir ve slk merl Halvetiden grdm. Daha ilersini ararsan abaniye tarikatine ve aban- Velye mntesibim. Sizin iin Arap Hoca ile grmtr ve Melmidir diyorlar
Melmet adnda bir tarikat yoktur. Bununla beraber umumiyetle tarikatte Melmet byk bir makamdr. Tarifat Seyyide bak; Arap hoca dediiniz Seyyid Muhammed Nurl Arab ise ok byk bir zatt. Ben onunla grtm. O benim sohbet eyhimdir. Sz buraya gelince Abdlziz Mecd Efendi de kendine gelerek birilikte kp giderler. Meer Abdlziz Mecd Efendinin bir sayha kopararak Ahmed Am Efendinin zerine atlmasnn ve onu kucaklamasnn sebebi; o, srada Ahmed Am Efendinin: Enfiye yle ekilmez, byle ekilir. demesinden ileri gelmi. Bu davet dille deil gnlle olmu olacak ki, Recep Arusan iitmemi. Fakat Abdlziz Mecd Efendi byle olduunu sylerdi.183
Abdlziz Mecd Efendi ile Recep Arusan ne zaman bir arada grsem, bu hdiseyi tekrar ederler, bu htray tazelerlerdi ve bu srada orada std bir enfiye eker ve: Enfiye, sebebi saadetimdir. buyururlard. Yine kendileri de ara sra bu hadiseyi bakalarna naklederler ve meczub olmak istemem, cazib olmak isterim derlerdi ve byle demek ile Trbedr'daki bakasn cezbede bilmek kuvvet ve kudretini haiz olmay arzu ederim, demek isterlerdi. Abdlziz Mecd Efendi bu cezb hadisesini u cmleler ile izah ederlerdi. Bazen mrid btn kuvvet ve kudretini bir
183
Trnovada kendisinden ilk defa Elifba, okumu olan smail Fenniye stanbulda ilk telkini: Elif : Zta iarettir. Ba : Zt maas sfattr. (Zt ile beraber sfat) tarzndadr. ... Abdlziz Mecd Efendi de, Trbedr Am Efendiye ilk intisabnda Bina yahut Emsile okuyup
an iin mridine verir, mrid o kuvvet ile yle bir aka der ki kendisini hemen mridinin zerine atar onu per, srr ve kemiklerini karacak derecede skar, ite cezb budur ve bunu mrid yapar, yani kuvvet ve keramet mridde deil mriddedir. Ahmed Am Efendi de bu hal defa vaki olmutur. Biri Balkesirli Halil Efendi, Am Efendiyi o kadar skm ve srm ki baz dileri dklmtr. Bir defasnda Nevres Bey sarm ve skmtr. O derecede ki Am Efendinin zerinde bulunan bir madeni kalem krlm ve pantolon asksnn demiri kemiklerine batarak zedelemitir, ncs de Mecd Efendi le vaki olmutur. Abdlaziz Mecd Efendi de iki zat bylece cezb ettii, hatta Rt adnda birisinin skndan srtnda ki kemiklerin hayli zedelendii ve irtihallerinden drt be ay nce sanatkr bir gen muallimin birdenbire Mecd Efendinin zerine atlarak dilerini kanatt grlmtr. u halde Mecd Efendi de cazib olmak hususundaki arzularna nail olmulardr demek olur.
okumadn sormu; o da: Okudum demi; bunun zerine buyurmular ki: Orada bir nasara var. Bunda nassrunda var, mensurunda da var, yensuruda var, lemyesuruda da var lemma yensuruda da var. te o bir maddedir ki hepsinde var, hepsi ondan oluyor. 184 Bu kadar sylemi. Alt tarafn getirmemi. Abdlziz Mecd Efendi derdi ki; Ben hoca mesleinde ve kyafetinde olduum iin, bana byle hitap etti. Maksad: Allah byledir, her eyde vardr, her ey ondandr ve odur, demekti. 185
Arapadaki sarf bilgilerinden bir kelimeden tretilen yzlerce kelime bilgisi. Kendisi hoca mesleinde ve kyafetinde olduu iin bana boyle hitap etti. Maksad Allah Tel byledir, hereyde vardr, her ey ondandr ve Odur, demek idi. 185 Abdlziz Mecd Efendi, bu anlat, bahsi geen hocadan dinleyince, bunu zahirine deil, seyir ve slkteki merhalelere iaretle: . nasara yansuru, celese yeclis, hele feteha yeftahu ftuhat olduuna, avamil (kitab) anlayamadna da alemdeki hadiselerin niin trl trl olduunu kavrayamadna iarettir, buyurdular. Baka ehlullahn da bu yolda szler syledii, (Mevlana) Kk Hseyin Efendi ile Fatih mderrislerinden ehr Ahmed Efendi arasnda geen u konumadan anlalyor: Mritlerinden birisi, ehr Ahmed Efendiyi K-
184
Yine ilk defa kendisine intisap etmek istiyen dier bir hocaya da kendi hayatn, daha dorusu seyir ve slkn u tarzda anlatmtr: Hocam bana nasara yansuru yu verdi. Sonra celese yeclis y verdi. Daha sonra feteha yeftahu verdi. Onlar sktm. Maksudun (Kitab) mutellt (illetli harfler)
k Hseyin Efendiye gtrr. Hazret; ehr Ahmed Efendi gibi kelli, felli bir hocann kendisini ziyarete gelmek tenezzlnde bulunduunu grnce; odasnda en iyi yeri, oturmak, zere ona gsterir. Kendisi de karsna melip, yerde oturur. Mevlana Kk Hseyin Efendi; ufak tefek bir tipte olduu gibi usul dairesinde medrese tahsili grmemi, uzun boylu tedris hayatnda da bulunmam, yalnz sbyan mekteplerinde kalfalk, yani hoca yamakl yapmtr. ehr Ahmed Efendi, ilk sz olarak, yani lf olsun diye, cami derslerindeki sray kast ile; Nereye kadar okudunuz? diye sormu. O da: Maksuda kadar. demitir. Buna kar ehr Ahmed Efendi de: Ha, u Bina (kitabn)dan sonra gelen kitap m? Pek az okumusunuz! demitir. Hlbuki Kk Hseyin Efendinin, Maksud dan kasdettii mna, medreselerde okunan ders kitab deil maksud- hakik olan sr- lhiyetti. te u konuma bile mteerrilerle mutasavvflar arasndaki incelii ve dnce farkn gsterir.
bahsi beni ok yordu. Kale ( )asl Kavele () imi. Bu kl kalleri ve bu tr eyleri anlayamadm. zhar (kitab) mzaheret 186 ile getim.. Fakat avamil (kitab)i bugn hala anlayamadm. Niin baz kelimelerin sonu mazmum veya meftuhdur. Bir trl anlayamadm, buyurmular.187 Abdlziz Mecd Efendi, Giritte talebesi ve Mecliste arkada ve sonrada Osmanl Hariciye Nazr olan Giritli Ahmed Nesimi Beyi, Ahmed Am Efendiye gtrmek, onu da halk-i tevhide sokmak ister ve grmee, istifade etmee tevik edermi. Bir gn zihni bununla megul olarak, keyfiyeti ap izin almak maksadiyle huzurlarna girerler. O srada Ahmed Am Efendinin elinde bir mhladz yahut mhladzl bir demir bulunuyormu. Mhladz iviye doru uzatnca mhladz onu ekmi ve ite o zaman; Bakn, demi, mhladz demiri nasl ekti. Ben istersem, istediimi byle ekerim. Siz tekini, berikini getireceiz! diye, neye urar, durursunuz? Yine bir gn Abdlziz Mecd Efendiye hitaben
Muzaheret: isim, eskimi (muza:heret) Arapa: Destekleme, yardm etme, arka kma 187 Harf, kelime ve cmle srlarndan bahseden sarf ile asllar ilmi olan yaratl hikmetlerine iaret edilmektedir. Bu szleri zahirine hkmetmemelidir.
186
bu mevzuda; Mecd! Bana bu adamlar getirip durma. Herkes buraya giremez, biz istemeliyiz, biz isterken de, istediklerimizi getirmee muktediriz. Buyurmutur.188 Allah olmak kolaydr, fakat Muhammed olmak gtr. Abdlziz Mecd Efendi bu sz yle tefsir ederlerdi: Allah Telda cemal ve cell tecellileri vardr. Kfr de, iman da halk eden odur. Bununla beraber kfre raz deildir. Muhammediyet mertebesi ise yalnz cemal tecellisidir. Muhammed ancak kfr olmayan eyleri yapmakla mkelleftir; bu ise zordur. Buna benzer bir sz Ayal akir Efendinin sylediini, yine Abdlziz Mecd Efendi nakil ve tefsir ederlerdi. akir Efendi dermi ki: Siyaset velyetten yksektir. Bunun, mnas: Velyet; Allahn cemal tecellisi olduu iin; hep iyi eyler dnr, iyi eyler yapar. Siyaset ise; Allahn hem cemal, hem cell te-
te gerek mridinin bu szlerinden, gerekse kendi kanaat ve tecrbelerinden mlhem olarak, std da buyururlard ki: Bu yola istiyen giremez. Bu yola adam seerler. Bu, havas yoludur, avam yolu deildir. Biz ancak havas-sl-havassa alrz!
188
cellisi olduundan; bir siyas, Allah Telnn zuhur ve taayyn itibaryla bu birbirine zt sfatlarna ne derece yaklarsa; o kadar muvaffak olur. Hazreti mer radiyallh anh demitir ki,

Yemin ederim ki, Allah Telnn hkmet kuvvetiyle menettii ey, Kurann yetiyle menettiinden ziydedir. te grlyor ki, ayn mevzuu, mtefekkir ayr ayr ifadelerle, fakat hepsi aa yukar ayn mnaya yakn olarak sylyorlar. Binaenaleyh, byk adamlarn, bu trl szlerini birdenbire baka mnaya atfederek, inkr cihetine gitmemek lzm gelir. Hazreti mer radiyallh anhn, bu szne misal istenilirse, Atatrkn icraat gsterilir.189 Atatrk, siyas bir adamd. Onun 15 sene iinde siyaset kuvvetiyle yapm olduunu, her hangi bir velinin velyet kuvvetiyle yapmasna imkn var mdr? phesiz yoktur. nk ezel ve ilh knun byledir. Velvet kuvvetiyle hareket eden bir kimseden, mekteplerden din derslerini kaldrmak, mukaddes sanlan. rap harfini terk ederek, yerine Ltin esasndan baka bir harf kabul etmek, slm serpuu sanlan fes 190 ve sar, bra-
Bkz: Kurana aykr olarak neler yaptn, Trkiye Maarif Tarihi adl eserimin nc cildinin 919-923 nc sahifelerinde, bir mnsebetle izah edilmitir. Merak eden okuyucular ltfen o sahifelere bakabilirler. (Osman Nuri Ergin) 190 Yunan fesi
189
karak halka apka giydirmek beklenebilir mi? Fakat Atatrk, byle yapmakta idareten ve siyaseten fayda grm ve bir an tereddt etmeksizin bunlar yapmtr. Bu mevzua bir misl olarak; II. Abdulhamid zamannda, huzur dersinde bir mukarrire 191 vekleten derse kan Tokatl Ahmed Efendi, takrir esnasnda: Padiahn iradesi; peygamberin snnetinden stndr. Snnet terkedilir ama irade-i seniye hilfna bir ey yaplamaz! demi. O zamana kadar dersi sknetle dinlemekte olan hkmdar birdenbire ban kaldrarak: Ne gibi mesel, izah ediniz! demesi zerine, Ahmed Efendi de: Mesel sakal salvermek snneti seniyedir. Sakal saliverilse de olur, salverilmese de. Fakat geceleri u saatte sokakta gezmek irade-i seniye ile yasak edilmi olsa, buna herkes itaate mecburdur. Tarznda izah etmesi hkmdarn houna gitmi ve dersten onra, teki hocalar, hep bir arada, kendilerine, gsterilen yerde iftar ettikleri halde; Ahmed Efendi, II. Abdulhamid ile birlikte yemek yemi, fazlaca ihsan alm ve mnhal olan mukarrirlie de asaleten tayin edilmitir.
Mukarrir: (Karar. dan) Yerletiren. Takrir eden. Sabit klan. Dersi tekrar ederek anlatan mderris.
191
Ahmed Am Efendi, mutasavvflar arasnda tasarrufa kadir, velilerden bilinir. Azmdan kan szleri zamanla unuturum. Fakat ne sylersem ldisat lem ylece zuhur eder. buyururlarm. Kendisini grenler, konuanlar ve istifade edenler, bu mevzu etrafnda birok eyler sylerler, vakit vakit dediklerinden sonradan kan bir hayli vakalardan bahsedilir. Ali Kemli Efendi Sivasldr. Konyada yerlemi, oradaki lisede din bilgileri ile Arap ve Fars dilleri mderrisliinde bulunmu, 1323 (1907) de Konyada bir Hukuk Mektebi alnca orada da Osmanl Meden Kanunu olan Mecelle-i Ahkm Adliye mderrislii grevinde bulunmutur. Bu zat, Meczub akir Efendiye hizmet etmekle de kendisinden bahse hak kazanmtr. akir Efendiyi cezbe halinde ailesi bile terk etmi; olduu halde Ali Kemli Efendi ile Mevlevi Stk Dede onu brakmamlar ve hizmetinde kusur etmemilerdir. akir Efendi bir gn bu hizmetlerine mukabil Ali Kemli Efendiye; Elimden gelse seni de de ldrrdm demitir. Ali Kemli Efendi bir aralk mebus olmu, stanbula da gelmitir. Abdlziz Mecd Efendi arkadan alp mridi Ahmed Am Efendiye gtrm. Ali Kemli Efendi elini pp diz kerek karsna oturduu zaman hazret: Rahmetmetullahi, aleyhi rahmeten vasaten

192
den baka bir sz sylememi, oradan ikisi birlikte ayrlp kmlardr. .. Bu iki fkrayi nakleden Abdlziz Mecd Efendi derdi ki: akir Efendinin Ali Kemli Efendiye; seni para para ederim, demesi: kendisine yapt hizmetten dolay ehit olarak hayata veda etmesini ve o erefe nailiyetini temenniden ve Ahmed Am Efendinin Rahmetmetullahi, aleyhi rahmeten vasaten demesi de bu mertebeye ereceini kefen tebirden ibarettir. Bu zat Mill Mcadele zamannda Deliban Konyada kard isyanda: ttihatdr, eski mebustur, diye ehit edilmitir. Trbedrn huzurundan ktktan sonra yine std, Ali Kemli Efendiye intihalarn ve mridi hakkndaki mtalasn sormu, o da ksaca: Bu kadar uzun mr srdne gre manev bir memuriyeti olsa gerek, demitir. Ali Kemli Efendinin mezar tanda u yazldr: Burada cehlin tasallutu ve taassubun kini meknuz isyanda darben ehid edilen Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Konya heyeti merkeziyesi reisi ulemadan Sivasl Ali Kemli Efendi metfundur. Dmanlarn affeden,193 bu ruhun aff lhiye
Allah Telnn byk rahmeti zerine olsun. Son nefesinde yannda bulunan dostu postahane memurlarndan s Ruhi'ye Msebbib cehalettir. Aileme syleyiniz davac olmasnlar. diye vasiyette bulunur.
193
192
mazhariyetini dua et. Yevm-l-isneyn 4 Terinievvel 1336 Abdlziz Mecdi Efendi bu zat iin buyururdu ki: Konya Mevlnadan sonra bir tek byk adam yetitirmiti. Konyallar Mevlnann kymetini takdir edemedikleri gibi bununkini de edemediler, ehid ettiler. Konyallarn tabi cahil ve mutaassp ksmnn Mevlna dmanln ve taassuplarnn derecesini muhterem fzl Erzurumlu Salih Yeil de yle anlatr: Salih Yeil, Mill Mcadele zamannda Byk Millet Meclisinde za ve vazifeten Konyada memur bulunduklar srada Konya ulemasndan birisile konuurken: Elimden gelse Hazreti Mevlnann cesedi eriflerini buradan kaldrr, Medine-i Tahireye gtrr, sonra da bu Konya ehrini atee veririm. Der. Bu sz zerine muhatab da: te imdi kfir oldun! diye mukabele eder. Salih Efendi; ki tahta parasn yakmakla insan neden kfir olsun? slmiyet o kadar dar bir din midir ki? demi. . Hoca buna da cevap olarak: Hayr... Onu kasdetmiyorum. Mevlna dediinizi Medine-i Tahireye gtrmek ve orada civar Hazreti Muhammede defnetmekle kfir oldun,
demek istedim. te Ali Kemli Efendi byle bir ortamda pek kapal bir hayat geirmi, tasavvufla itigalini, manev megalesini Konyallara hissettirmemi, btn yaad mddete kendisini zahir ilimlere mensup bir hoca olarak tantmtr. Bundan dolay kimseyi irdda bulunmam ve telli bal bir eser de yazmamtr. Ancak Hayalt adnda tasavvuftan bhis kk bir risalesi bulunduunu Abdlziz Mecd Efendi sylerdi. Bu risaleyi okuyan bir arkadamz yksek bir eser olmadn sylerdi. Ben grmedim. Bir ey diyemem. u kadar ki Abdlziz Mecd Efendi; Ali Kemli Efendinin, yaradl itibaryla akrak, samim bir zat, sfiyne muhitte ak ve serbest konuur bir vel olduunu sylerdi. Sivasl Ali Kemli Efendi; tasavvufa slknden dolay geni dnceli ve serbest fikirli bir adam olduu iin dar dnceli kimselerle, dolu olan Konya muhitinde Kzlba Hoca diye anlrm. Yine bu zat uzun mddet muallimlik, mderrislik hatt mebusluk yaptktan sonra mill mcadele sralarnda Konyaya ekilerek btn maiet kaplar kendisine kapanm bulunduu bir srada orada sarraflk eden birisinin dkknna devam ile onun iine yardm eder ve ald be kurula hayatn idameye alrm. Sarraflarn faizcilik yapmas dolaysyla onun bu ite almasn ho grmeyenler tezyif ve tahkir maksadile ona Sarraf Hoca da demee balamlardr. Abdlziz Mecd Efendinin damad Bankas memurlarndan Abdullah Emr Konyaldr ve Ali Kemli Efendinin komusudur. Kk yandan beri hocaya hrmet ve hizmet eder, ufak tefek aile
ve ev ilerini grr ve bu suretle tevecchn kazanmak ve duasn almak istermi. Msrdan geldikten sonra Konyaya gittikleri zaman yine hocay aram ve onu ihtiyar haliyle, o ulema kisvesiyle sarrafn kirli altnlarn ykayp temizlemekle megul grnce bu vaziyetten mteessir olmu, fakat cahiller ve mutaassplar, gibi sarrafn yannda altndan dolay deil, bu kadar fazl ve keml sahibi bir adamn maiet yznden zamanla bu hale dm olmasna zlmtr. Ayn zamanda aralarnda yle bir muhavere (konuma) cereyan etmitir: Bademin kabuunu yalaya yalaya dilimiz and. Lbbnden ne zaman tattracaksnz? Ben stanbula geldiimde o i de olur. Seninkinin bir baltalk ii kald. Onu da indirince tamamdr. Sivasl Ali Kemli Efendinin burada seninkinin sz ile kasdettii zat; Abdullah Emrin kayn babas std Abdlziz Mecd Efendidir. Bu sze gre Abdlziz Mecd Efendinin bu sradaki manev derecesi Ali Kemli Efendimden dn bir mertebede imi. Ali Kemli Efendi bu rumuzlu ve kapal sz syledikten sonra ok yaamam, ehid olmu ve tabi stanbula da gelememitir. Diyanet leri Reisi olan erefeddin Yaltkaya, Darlmualliminde okumu, medrese tahsilini de usul dairesinde bitirip icazet alm deerli bir limimiz olup kendi sahasnda esiz bir mtefekkirimizdir. Darlmuallimin mezunu olmak itibariyle nce
muallimlie slk ederek, Marif Nezaretince rtiye muallimliine tayin edilmi olduu gibi; ayn zamanda camilerde lisan ve din bilgiler okutmak zere mderris de olmutur. Yine bu zat, son zamann mehur mutasavvflarndan Cerrahpaa hatibi Arif Efendi merhumun olu olmak itibar ile aile ve muhit icab olarak tasavvufa ve manev ilimlere de yabanc olmadndan, tekkelere devam eder, mutasavvflarla grr, dervilerle der kalkar, hsl eski kltrmzn byk sahasnda maharetle at oynatr bir ilim ve irfan kdr. Bu nc meslei dolaysyla mutasavvflar ziyaret ettii srada, devrinin bu yolda en byk adam bulunan Ahmed Am Efendinin huzurlarna da, Sami Evranosun delletiyle gidip, Ahmed Am Efendiden manen istifade etmek ister. Sami Evranos; erefeddin Yaltkayay: alkan; okumaa, yazmaa merakl ve yetiecek bir ilim k, Bandrma rtiyesi muallimi evveli. diye, hazrete takdim eder ve huzurlarnda biraz bulunduktan sonra elini pp arkada ile birlikte karlar. Ahmed Am Efendi, kedisiyle grenlere yahut huzuruna bu suretle getirilenlere ok kerre ya maddiyat yahut maneviyatna dair baz, tebirlerde bulunurmu ve bunlar bazan grt kimseye vecahen bazan da gyaben sylermi. Ahmed Am Efendi, erfeddin Yaltkayaya, vechen byle bir tebirde bulunmaynca, ertesi gn, Sami Evranos, yalnz giderek, hazreti ziyaret
edip, onun hakkndaki tebirlerini renmek ister ve: O, bulunduu meslein en son mertebesine kar. Mjdesini, alr ve hdise de hakikaten buyurduklar gibi kar. yle ki: erefeddin Yaltkaya, ilk intisap ettii rtiye mallimliinden sonra idadiye ve lise hocalna, daha sonra da bu meslein en son mertebesi olan niversite profesrlne knca, bu hdiseyi bilenler ve bu neticeyi grenler, Ahmed Am Efendinin uza grmekteki kudret ve kuvvetini yd ve tasdik etmilerdir. , Yine bu zat ayn zamanda medreselerde ders okutmak hak ve salhiyetini de haiz bir mderristir demitim. O, bu sfat ve salhiyetle, bugne kadar evkaf hzinesinden maa almaktadr. Hatt Tevhidi Tedrisat Kanunu ktktan ve medreseler kapatldktan sonra bile; Fatih camiinde, bilhassa ramazan aynda, halka vz ve nasihatlerde bulunurdu. Son gnlerde niversite profesrlnden Diyanet leri Reisliine de geince, ilmiye mesleinin son mertebesi ve eski eyhlislmln karl olan bu makama km olmas da, pek yerinde olarak yine Ahmed Am Efendinin uza grmekteki kudretine affolunmu ve hdise, hakikaten marnileyhin, buyurduklar gibi, 30 sene sonra da olsa yine zuhur etmitir. Yine bu zatn, Mustafa Kemalin, son din tazim olan cenaze namazn da, Dolmabahe saraynda kldrmak erefine mazhar olduunu biliyoruz. Meslek veya diyanet icab, arasra yapmakta olduklar imametin son mertebesi de, phesiz bir
milletin en bynn namazn kldrmaktr. Ahmed Am Efendinin, yalnz mteerrilerin (erit sahipleri) deil, bir takm mutasavvflarn bile kolay kolay anlayp hazmedemiyecekleri birok szleri azlarda dolamaktadr. Ehli ve erbab bu szlerin her biri iin birer vecih bulmakta iseler de, havsalas dar bulunanlar trl trl tefsirlere kalkrlar, aleyhinde atp tutarlar. Mesela: Bir gn yannda damad Darlfunn mderrislerinden Ahmed Naim Bey bulunduu srada huzuruna bir gen gelir, elini per, karsnda durur. Ahmed Efendi, bu gence hitaben: Haydi, git, yine eskisi gibi krhanelerde, meyhanelerde, gez, dur. der. Gen, tekrar elini per, kalkp gider. Mderris Ahmed Naim Bey, bu vaziyetler, b szler karsnda hayretler, iinde kalr. Bunu anlyan Am Efendi, onun hayretini gidermek iin der ki: Bunun yan- sabitesinde krhanelerde, meyhanelerde gezmek vardr. Nasl olsa bunu yapacak. Ben byle sylemekle, hi olmazsa gnahtan kurtulmu olur. nk bu takdirce yaptklarn emirle yapm oluyor.194
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bir gn Ya Kerme'l-afv dedi. Cebril aleyhisselm Bunun ne demek olduunu biliyor musun? Bu gnahlar rahmetiyle affeder, keremi ile
194
Bunu bylece nakleden std Abdlziz Mecd Efendi, bu ahsn hal bu yolda gezmekte olduunu sylerdi. Yine bir gn, bir kadn mracaat ederek, herhangi manev bir arzusunun husul iin Medine-i Mnevvereye gnderilip orada Ravza-i Mutahhareye konulmak zere bir arzuhal yazlmasn rica eder, trbedr Am Efendi de iki satrlk bir pusula yazp eline sktrr. yetli, hadisli ve tumturakl ifadeli bir ey bekleyen kadn, bu kadar sade ve iki satrlk bir pusula ile savuturulduunu grnce, dileinin yerine gelemiyeceini dnerek: Bu kadar makbule geer mi? diye sorar. Ahmed Am Efendi de: Kadn; ben onu zatmdan, Muhammedime yazdm. Senin o kadarna akln ermez, haydi git, elbette messir olur. buyurdular. Konyal Topuzde Mehmed Arif Efendi adnda ok fazl bir zat vard. 195 Ahmed Am
de sevaba evirir demektir. hy, IV, 148; Irak, IV,148. Topuzde Mehmed Arif Bey: Hicri 1287 (Miladi 1870) ylnda Konyada domutur. Babas Topuzade smail Hakk Efendidir. lk tahsilini ve hafzlk eitimini Uzun Hafz Mehmed Efendiden tamamladktan sonra Rtiye Mektebini bitiren Mehmed Arif Bey, Baarlzade brahim Hakk
195
Efendinin hat derslerine devamla sls, talik ve nesih yazlarda icazet almtr. 1306 ylnda tamir edilen Alaaddin Camii duvarlarndaki yazlar o zaman gen bir hattat olan Mehmed Arif Beye aittir. Daha sonra stanbula gelen Mehmed Arif Bey, Fatih Medresesinde Mderris Arif Efendiden ve Dastanl Halis Efendiden derslerini ikmal ederek icazet ald. Farsa, Arapa, ngilizce, Franszca ve Rumca renen Mehmed Arif Bey, okuduunu bir defada ezberleyecek kadar gl bir hafzaya sahipti. Hafz Divan, Mesnevi ve Glistan gibi eserleri ezbere bildii kendi talebelerinin bizzat naklidir. Bir haftada Rumca Girdii tm imtihanlar kazanarak dersim olan Mehmed Arif Bey, Sarayda mderrislik vazifesinde de bulunur. stanbulda eitli okullarda Arapa ve Farsa hocal yapar. Bu dnemde Darafakada da vazife alr. Pek ok dergi ve gazetede iir ve makaleleri neredilir. Cemiyet-i slamiye bakanl vazifesine getirilir. Bu vazifesi srasnda katld bir toplantda Rum Patriinin yapt konumaya bir hafta iinde Rumca renerek Rumca cevap vermesi mehurdur. Daha sonra Ankara hkmeti tarafndan Ankaraya davet edilen Mehmed Arif Bey, Evkaf Nezareti Yayn Mdrl, eriye Vekleti Yayn ve lmi Aratrmalar Mdrl, Diyanet leri Bakanl Mavere Kurulu Azal, Diyanet leri Bakanl Tefsir Komisyonu Azal gibi vazifelerde bulunur. Ancak inklaplar ile birlikte kurulan yeni dzene intibak edemez. Mehmed Akif Ersoya Safahattaki Umar mydn iirini
yazdran halet-i ruhiyenin bir benzeri iinde inzivaya ekilmeyi tercih eder. Tm resmi vazifelerden ayrlarak stanbula dner. Darafaka Lisesinin iinde, ktphane mdrl vazifesi ile iktifa eder. Yetim ve ksz talebelerin safiyeti arasnda teselli bulur. Mderrislii dneminde Fatih Trbedar Ahmed Am Efendiye intisab olan Mehmed Arif Bey, daha sonra Ahmed Ami Efendinin halifesi Mehmed Tevfik Efendiden seyr-u slukunu tamamlamtr. Balangta tasavvuf hakknda menfi grleri olan Mehmed Arif Beyin bu yaklam, Ahmed Am Efendi ile tannca deimitir. O dnemde Ahmed Am Efendinin sohbet halkasnda Yakup Han Kagari, Abdlaziz Mecd Tolun, Bursal Mehmed Tahir Bey, Babanzade Ahmed Naim Efendi, Ahmed Avni Konuk, Hseyin Avni Konukman, Evrenoszade Sami Bey, smail Fenni Erturul ve bir rivayete gre Elmall Hamdi Yazr gibi devrin byk lim ve mtefekkirleri bulunmaktayd. Mehmed Arif Beyin sahip olduu yksek idrak ve ilmi anlay, Ahmed Am Efendinin sohbetleri ile yeni bir alm kazanm, Mehmed Arif Bey tasavvuf vadisinin en zorlu zirveleri olan bn Arab ve Abdlkerim Cilinin eserlerinin tetkik, tahkik ve tercmesiyle megul olmaya balamtr. Hakkaa yrmeden bir sre nce Konyaya dnen Mehmed Arif Bey, erafettin Cami ile Kap Camiinde vaaz ve sohbetlerde bulunur. 15 Muharrem 1361 (1 ubat 1942) de irtihal eden Mehmed Arif Bey, Musalla Mezarlna defn olunmu-
tur. Yetim talebelere alakas Mehmed Arif Bey, ktphane mdr iken, o dnemde Darafaka Lisesinde talebe olan Ahmed Sadk Yivlik ile hususi olarak ilgilenir. stanbul emberlitataki Kara Baba Derghn, vefat ettii 14 ubat 2002 tarihine kadar sohbetleriyle aydnlatan Ahmed Sadk Yivlik, Mehmed Arif Beyin hatrasn ve kendi zerindeki emeini yle naklederlerdi; Ahmed Sadk Yivlik kk yata yetim ve ksz kalnca, stanbulda halas Fatma Hanmn yanna yerletirilir. Fatma Hanm son derece disiplinlidir. Komular olan Kara Baba Dergh eyhi Ali Haydar Efendinin kefaletiyle Ahmed Sadk Yivlik, Darafaka Lisesine kaydolur. Buradaki talebeliinin ilk yllarnda, halasnn disiplinli tutumundan kurtulmann etkisiyle olduka haar bir renciye dnerek hocalarn canndan bezdirir. O kadar ki, yetim ve kszn halinden anlayan ve ayn zamanda Abdlhakm Arvsi Hazretlerinin de mridanndan olan Muallim Rfk Bey bile hiddetlenip Senden adam olmaz, eyalarn topla defol git diyerek kr. Bu hadise duyulup da konu okul ynetimine intikal edince, Mehmed Arif Bey araya girerek Ahmed Sadk Yivlikin sorumluluunu stne alr. Onu nce Eyp Sultan Camiinde Abdlhakim Arvsi Hazretlerinin sabah namazn mteakip verdii hadis derslerine gtrr. Daha sonra ise Fatih Tahir Aa Derghnda, eyh Ali Behet Efendiye
Efendi ile arasnda bu meyanda yle bir vaka gemitir. Medrese tahsili grm, ayni zamanda dier medrese mensuplar gibi yalnz Arap dilini deil, Trkeyi de ok iyi renmi olan bu zat, bu meziyetleri dolaysyla, genliinde baz byklerin ocuklarna husus muallimlik edermi. II. Abdulhamidin ktiplerinden Brhan-l-meyyed mtercimi Kudsl Kadri Beyin olunu okuttuu srada ocuun ahvalinde grlen gayritabi bir halin izalesine dua etmesini rica etmek zere, Kadri Beyin mntesip olduu Ahmed Am Efendi nezdine gnderilir. Arif Efendi kalkar, trbeye gider, Am Efendinin huzuruna girip Kadri Beyin selmn ve arzusunu arzeder. Fakat yle bir cevap karsnda kalr ki, o zamana kadar okuduklarna, edindii din kanaatlere gre, o trl szleri ancak Allah syleyebilir, insan deil. Mesel:. Verdim, olsun! gibi bir sz. O zaman, mutaassp ve havsalas dar olan Arif Efendi, hi ummad ve beklemedii bu cevap zerine, hemen oradaki iskemleyi kaparak Ahmed
manevi olarak teslim eder. Bir hafta iinde okuldan atlmak zere olan o haar talebe bambaka bir insana dnr. Mehmed Arif Bey, Darafaka Lisesinin ktphanesinde Ahmed Sadk Yivlike hususi dersler de verir. Bu derslerde tutulmu notlardan oluan birok defter merhum Ahmed Sadk Yivlikin ailesi tarafndan muhafaza edilmektedir.
Am Efendinin zerine hcum ile Vay! Tevekkeli senin iin ..demiyorlar? diyerek onu ldrmek ister. Bu vaziyet karsnda, Ahmed Am Efendi hi bir tel ve korku eseri gstermiyerek, sadece; Vaktin gelince sen de anlarsn! demekle iktifa eder ama, Hazretin banda paralamak zere havaya kaldrd iskemle, kendi banda patlam gibi baylr. Arif Bey o halde ne kadar kaldn bilemeyecek kadar kaldktan sonra, yznde, scak, yumuak, efkatli bir el hisseder. Arif evldm, yeter artk kalk!. Kalk yavrum, kalk!, Arif Efendi gzn aar bakar ki, iskemle yerinde ve Ahmed Am Efendi postunda duruyor. Hemen kalkp, Ahmed Am Efendinin eline eteine sarlsada, af dilesede, olan olmutur... Arif Efendi, sonralar bu vakay hatrladka veya bir sras gelip de syledike pimanlk almetleri gsterir ve o zamanki zihniyeti ile sonrakini mukayese ederek tasavvufun, teerruun 196 ok ilerisinde olduunu itiraf ederdi. te bu Arif Efendi, zamanla tasavvufa da slk ederek, Ahmed Am Efendinin irtihallerinden sonra yerine trbedr olan Mehmed Efendiye intisap etmi ve dier mutasavvflarla dp kalkmaa balamtr. Bunlardan baka, nce, Muhyiddin Arabnin vahdet-i vcut yolundan gittii iin Ahmed Am Efendiyi ldrmek istiyen bu zat,
196
Teerru: eriata uygun davranma.
sonralar eyh Ekberin Tuhfe-i Sefere sini ve yine bu muharririn vhdet-i vcudn ta kendisini gsteren
veci-
zesini erh ve vahdet-i vcut nazariyesini izah etmek zere, Salhaddin Uak tarafndan arapa yazlm olan Mifthul Vcud il nihyetil Maksd adndaki risalesi Trkeye evirmi, Abdlkerim Ceylnin nsan- Kmil inden ruh bahsini tercme etmitir. Yine Muhyiddn Arabnin en mehur eserlerinden olan da Trkeye evimee balam ve 18 sahifesini bitirmiti, stanbulu terketmesi zerine tercmeye devam edemedi. Kendi el yazs ile olan bu tercmeler husus ktphanemdedir. Arif Efendinin tasavvufa slk ettikten sonra dnndeki deiiklii belirtmek iin Mifthul Vcud il nihyetil Maksd tercmesinin bana geirmi olduu u birka satr; Bu kitab- gzin eyh-i hakikatbn Abdullah salhi Hazretlerinin bir eser-i hakikat-rehberidir ki eyh-i ekber ve esrar- hakayika mazhar Muhyiddn Arab Efendimizin baz chel-y ulema arasnda bir hayli itirazata sebep olan ve maazalik mahz- hakikat bulunan bir nutk- lisini erh ve izah iin yazlmtr. bu eser, mrid-i li-himmet Behet Efendi Hazretleri tarafndan tercme iin cizlerine emir ve tevdi buyurmulardr. Ben de nefsimden havi ve kuvveti tecrit ederek eyh Ekberin fyzat ruhaniye ve Cenb- Salhinin imdad- ruhanisinden istiane ile mtevekkilen alellah-il- kerim tercmesine baladm.
Bir gn, Ahmed Am Efendi, yemek yenilmek zere tam sofraya oturduu srada, evde ekmek olmadn refikas (hanm) haber verir. Ekmek almak iin bakkala gnderilecek o srada evde baka kimse de bulunmad iin, gidip kendisinin almasn hazret, refikasna syler. O da cevaben: hemen dar kmak iin arafl olmadn, imdi falann geleceini ve ona aldracan sylerse de, Ahmed Am Efendi beklemek istemeyerek: BYLE IK AL, BES YOK! der ve refikas da bana yle bir rt atarak, fakat stne bir ey giymeyerek, evdeki kyafetiyle gidip bakkaldan ekmei alr, gelir. Ertesi gn, trbede, ziyaretine giden std Abdlziz Mecd Efendiye, Ahmed Am Efendi, bu hdiseyi olduu gibi naklederek: Bir kerre azmdan km bulundu. Sylememeli idim. Fakat herhalde sylediini gibi olacak, araf; kalkacaktr. demitir. Cumhuriyet devrinde sznn nasl ve ne suretle km olduunu bilmem ki izaha hacet var m? Byk Hanmefendiden rivayetle; Leylek leylek lprdek, 197 Hani bana ekirdek, ekirdein ii yok, Kara kzn sa yok.
Lopur: isim Bir eyi yerken veya yutarken kan ses.
197
Dervi dervi devrilmi Kabeye gitmi kurulmu. Karnn doyuncaya kadar ye (nsha; lnceye kadar ye) Seni Salih baba m dvd? Seni Salih baba m dvd? 198 Mehmed Efendiden rivayetle; Bir gn huzurda bulunurken kendimi zabt edemeyerek sarldm, bir mddet sonra efendim gelip kapdan karken, apkn dur na iyice bir enfiye ekeyim buyurarak parmaklar ile enfiyeden alp yle bir nazar buyurdular ki kendimi gayb edip huzurda bulunan ihvndan Feyzi Bey koluma girip beni Karakulak Hanna kadar getirmi.
Kelmn hikmeti iin Meczup smail ile ilgili dip nota baknz.
198
AHMED AM EFEND LE AHMED AVN KONUKUN SOHBETLER

*Ahmed Am Efendi, Konukun mridi olmamasna ramen, onunla tasavvuf sohbetler yapmtr.+ 199
Sohbetlerin Osmanlcalar iin bkz: Atatrk Ktphanesi, stanbul; Ahmed Ami Efendi ile sohbetler / Ahmed Avni (1868 - 1938) Konuk 297.7 1337 H. - O. Ergin Yazmalar- OE_Yz_001688 *Gerek Ahmed Avni Bey'in tasavvuf ynn ortaya koymak gerekse Am Efendi'nin manev sohbetlerinden birer rnek vermek asndan ok deerli olan bu notlarn bir ksmn Ahmed Gner Sayar Trk Edebiyat dergisinde yaynlad. Sayar, bu notlarn dorudan Glpnarl tarafndan kendisine verildiini yazmaktadr. Sayar, ayn sohbetlerin yazma kaydn Sheyl nverin de kendisine okuduunu belirtmektedir. Ahmed Avni Beyin kaydettii be sohbetin ne bu ekilde ulam olduk. Biz de geriye kalan iki sohbeti, yani aadaki ilk (9 Austos 1919) ve son sohbeti (6 Nisan 1920), Abdlbk Glpnarl'nn Konya Mevln Kitapl'nda bulunan yazma mecmuasndan alarak bugnk alfabeye evirdik. Aaya ekliyoruz. Bylece btn sohbetleri okuyucuya intikal ettirmi oluyoruz. Fakat sohbetlerden anladmz kadaryla Ahmed Avni Bey, aada ilk srada yer alan 9
199
12 Zilkade 1337 (9 Austos 1919) 335 senesi Austosi efrenciyyenin sekizinci ve 337 sli hicrsi Zilkadesinin (9 Austos 1919) on ikinci Cuma gn kablez zuhr Hseyin Avn Bey biraderimizle yz yirmi yan mtecaviz bulunan ve zamanmzda vcdi erifi ile teberrk olunan insn kmil Ftih Trbedr Hac Ahmed Efendi Hazretlerinin huzr eriflerine gittik. Kimse yoktu. Mbarek elini ptk. nne oturtup yakna gelmemizi iaret buyurdu. Aadaki mklemt cereyan etti. Hazret: Niin geldiniz? Maksadnz, emeliniz
Austos 1919 tarihinde kaydedilen ilk sohbetten nce Ahmed Am Efendiyi en az iki kez daha ziyarete gitmi olmaldr, nk sohbetin sonunda Fakirin huzru erifine nc defa gidiim idi demektedir. Ahmed Am Efendi'nin trbedrln yapt Ftih Sultan Mehmed'in trbesinde yaplan sohbetleri Konuk kar kmaz not almtr. Konuk'un bu kaydetme titizlii bizim amzdan ok nemli bir kiilik ipucu vermektedir. Deerli her eyin yerini ve gelecee aktarlmasn nemseyen Konuk'un sohbetlerdeki ifadeleri de ne kadar yksek bir tasavvuf olgunlua sahip olduunu gstermektedir. Am Efendi'nin remzi (sembolik) sorularna o da remzi cevaplar vermektedir. Sohbetlerde Konuk, mtevaz, edeb ve manev derinlik sahibi yce bir kiilik olarak hemen kendini gstermektedir.] Sava afak BARKN. Ahmed Avni KONUK, stanbul, Klasik Yay. , 2011. , s.211-224
nedir, ne istersiniz? Fakr: Maksudumuz Hakktr. H: Hakk var m, Hakk nerede? F: Her taraf Hakla dolu, ondan gayr bir ey yok. La mevcde ill h *Allahtan baka varlk yoktur]. H (Glerek): yle y, Ondan gayr bir ey yok... (Hseyin Avn Beye hitaben) smin nedir? H: Hseyin Avn... H (Fakire hitaben): Senin ismin ne? F: Ahmed Avn... H: O, benim. Ben beraberim. Ahmed benim. Avniyi sonra getiriverirsin olur gider. (Hseyin Avn Beye hitaben): Nerede oturuyorsun? Sultan Mahmud trbesinde. Trbenin iinde de mi oturuyorsun? Hayr, efendim, trbenin civarnda... Ooo, byk yer! Sultan Mahmud. Sznn eri ise. (Fakre hitaben): Sen nerede oturuyorsun? Unkapannnda. (Unkapan lfzm telffuz edemez gibi birka defa tekrar ettiler). Oo, oras ok uzak... buyurdular. Sonra: Hangi milletlerle grp konuuyorsunuz? Yetmi iki milletle grp konuuyoruz. Kh talim ve kh teallm ediyorsun, deil mi? Evet, efendim, kah talim ve kh teallm ediyorum. nneke meyyitn ve innehm meyyitn smme innekm yevmelkymeti inde rabbikum
tahtesmn. (phesiz sen de leceksin, onlar da lecekler. Ey insanlar! Sonra siz, kyamet gn Rabbinizin huzurunda durumaya kacaksnz. Zmer 30-31) te bu yet tam sana gredir. (Bu cevab zerine fakirin kalbinde bir ukde peyda oldu. Acaba mrmn hir olduuna m, yoksa Mt kable en temt srrna mazhariyete mi iaret buyurdular? dedim.) Geceleri ne yapyorsunuz? Evliyullhn nuruyla mstenr oluyorum. ok ldr, sadettir. Elhamdlillah. Validenizi gryor musunuz? (Yani, ansr erbaann ahkmn vcdunuzda gryor musunuz?) Her vakit temastayz. Gryoruz efendim. (Hazret gldler. Fakire hitaben): Bak, sana ksaca syleyeyim: Allahu latifn biibdihi yerzuku men ye. (ura, 19) Allah denilen man latiftir; biibdihi, ibdna... B, mlbese (Benzeyen iki eyin birbirinden ayrt edilmeyerek kartrlmas) iindir. Yerzuku men ye, dilediini rzk eder, amma rzk, yalnz yemek deildir. Sylemek, dinlemek, grmek, oturmak, yatmak... ilh. hep rzktr. Hususuyla huzr linizdeki istikmetimiz al rzktr. te rzkn ls odur ya! En al rzk, rzk manevdir. (Biraz skttan sonra) Syleyiniz bakalm! L tdrikhlebsr ve hve ydriklebsr ve hvellatfil habr. (Gzler Onu grmez, O btn gzleri grr. O Latiftir, haberdardr. Enam, 103) (Hseyin Avn Beye hitaben): Ne diyor? bu-
yurdular. Hseyin Avn Bey yeti kermeyi tekrar etti. Hah! te yle... Bmlbese iindir. Bismillhideki b gibi. Bismillah budur. (Biraz murkb oturdular, ondan sonra) Syleyin bakalm! buyurdular. Zt liniz buyurun, dinleyelim! (Hseyin Avn Beye hitaben) Ne sylyor? Zt liniz... Zt li, zt li! Sen de mzmzsn... buyurdular. Bir mddet bir ey sylemediler. Sonra tekrar buyurdular ki: Geceleri uyuyor musunuz? Yoksa h... h... diye baryor musunuz? Kh uyuyoruz, kh baryoruz efendim. yle olmal. Nasl geliyorsa yle yapmal, deil mi? Ananz gryor musunuz? Gryoruz efendim. (Fakire hitaben): Nerede oturuyorsun? Unkapannda... Oras ok byk yerdir. ars var, pazar var. ok aydnlkt bir yerdir. Evet, efendim. Kesret vardr. (Badehu biraz yattlar, murkb bir halde kaldlar. Yatarken rahatsz olmamalar mlahazasyla:) Efendim rahatsz olmayn; gidelim mi, oturalm m? Yoook. Sakn bu sz bir daha hibir yerde, hibir kimseye syleme! Herkes, ztnda muhayyerdir. Dilediini iler. ster gider, ister oturursun... (deyip bize mteveccihen sa taraflarna yattlar. Be dakika kadar ylece murkb kaldlar. Biz de skitne oturduk. Badehu birden bire kalkp oturdular. ki ellerini atlar. Du vaziyeti ald-
lar. Biz de ona muvfakaten ellerimizi atk. Tatl tatl gldler de buyurdular ki): min ama neye min? Duya deil mi? Hangi duya? (Fakire nazar edip) mrn tavl olmasna min, deil mi? Bak! Bu Kurndr. Tb limen tle umruh ve hasune ameluh. (mr uzun ameli gzel olanlara ne mutlu Hadis-i erif) Tb, mbalaa ile sadet, limen tle umruh, mr uzun olan ve ameli gzel olan kimse iindir. mr uzun olmak ve ameli hasen olmak byk sadettir. (Skt ettik. Biraz zaman geti). Syleyin bakalm! (Biz tebessmle yine skt ettik.) Sizin raklarnz var m? Kendimiz raz, efendim. Bizim ramz yoktur. Hepimiz rak (dedikten sonra) htiyarlk var serde... Ben, ihtiyar deil miyim? Hayr, efendim ihtiyar deilsiniz. (Hazret gldler. Badeh Hseyin Avn Bey biraderimiz kyam edip elini pmee kast ettikte Hazret onun elini mbarek eli iinde tutup buyurdular ki): Ben du ediyorum. Fakat benim dum yalnz sana deil... Benim dum, mmdr. Hepinize du ediyorum. (Hseyin Avn Beyden sonra fakr yedi erifini takbl ettim. Fakire hibir ey sylemediler. Kemli db ile buzr eriflerinden ktk. Fakirin huzr erifine nc defa gidiim idi).
12 Zilhicce 1337 (7 Eyll 1919) Hseyin Avn Bey biraderimizle 120 yan mtecaviz *akn+ bulunan ve zamanmzda vcdi erifi *erefli vcudu+ ile teberrk olunan *bereket bulunan+ insn kmil Ftih Trbedr Ahmed Am Efendinin huzru eriflerine gittik. Hazret yalnzd. tideki *aadaki+ mklemt *konuma+ cereyan etti. Hazret: Saf geldiniz, bayrm erifiniz mbarek olsun. Bizler: Teekkr ederiz efendim. Hazret: Nerede eleniyorsunuz? Fakir (Ahmed Avn): Hakkda eleniyoruz efendim. Hazret: Kira ile mi? Fakir: Kira ile. Hazret: Pek al! smi erifiniz? Fakir: Ahmed Avn. Hazret: Ben de Ahmedim. Fakir: Biz Ahmede Avnlik *yardmc olma+ de ilhak ediyoruz [ekliyoruz]. Acaba bu ilhak kendi haylimiz mi? Yoksa hakikaten Avnlik var m efendim? Hazret: Nene lzm? Orasn kartrma. L ilahe illallah Muhammedn Reslullah. Bu kfidir. Sonra vekilleri Trbedr Mehmed Efendi geldiler. Ona Ne var? buyurdular. Biz de destur alp huzurlarndan ktk. Bu drdnc ziyretimdi. 5 Sefer 1338 (31 Ekim 1919) Hseyin Avn Bey ve Hayri Bey biraderlerimizle
Cuma namazn Abdlhay Efendinin *ztoprak+ mescidinde edadan sonra Trbedr Hac Ahmed Am Efendi hazretlerinin ziyaretine gittik. Fakirin beinci ziyaretim idi. eriye girdiimizde yalnz olup, gzleri kapal mstarak *kendinden gemi+ bir hlde idiler. Bir mddet ayak zerinde durduktan sonra nne oturduk. Mbarek gzlerini at ve bize nazar etti ve fakire hitb ile sordu: Nerede sakinsiniz? Nerede tavattun ediyorsunuz [oturuyorsunuz]? imdilik hazreti ehdette, lemi nefisde tavattun ediyoruz. M allahu kne ve m lem yeelem yekun *Allah neyi dilerse o olur, dilemedii ey olmaz+. Hakkn diledii olur, diledii mevcd olur, dilemedii mevcd olmaz. Ve bilkaderi hayrihi ve errini, bu kelmn tefsiridir buyurdular. Bir mddet murkb olup *manev tefekkre dalp+ tekrar sordular: Niin geldiniz? Zt linizle erefyb olmak iin geldik. Zt linizle merref olmaa Ziyaret... Ziyareti bilir misiniz? Ben ziyaret bilmem. Tekrar murkb olup gzlerini atlar: Allahmme salli al Muhammedin ve al lihi Muhammed 200dediler. Ondan sonra Allah sizi Zt-
NE SURETLE SALVT-I ERFE GETRLMES EYH ERFEDDN kaddesellh srrahul azz BUYURDU K; Birok Eshb- Kirm ve Sddk- Ekber Hazret-
200
na mazhar buyursun diye du ettiler.
leri, Fahr-i lem Efendimize ne ekilde salavt getirilmesini sordular. Cenb- Raslllah sallallh aleyhi ve sellem: ALLAHMME SALL AL MUHAMMEDN VE AL L- MUHAMMEDN VE SELLM, diye salt ve selm ediniz buyurmulardr. Virdde SEYYDN ibresi ilve edilirse, ubdiyyet (ar derecede kulluk) neesi kalmaz. Fahr-i lem Efendimiz ise, ubdiyyeti ihtiyar buyurmulardr (semilerdir). Nee-i ubdiyyeti her needen ok severlerdi. Bu salavt- erfeyi tlim buyurduklar mecliste hzirna hitben: Cenb- Hakk beni abdiyyet (kulluk), saltanat ve nbvvetle (peygamberlikle) tahyr buyurdu (sememi istedi). Ben; Y Rabbi, hakkatte saltanat sana yakr, bana abdiyyet ve nbvvet ihsn buyur dedim. Sana, kendi saltanatmdan vereyim buyurdular. Ben yine Y Rabbi, saltanat (kullar iin) rzdr ve (gerekte ise) sana mahsustur. Bana abdiyyet ve nbvvet kfidir dediimde; Tahkk, sana Sleyman Aleyhisselm vermediim saltanat ve ncekilerin gbta ettii ve hasret kald Makm- Mahmdu verdim. buyurmulardr. (BURKAY Hasan Menkb- erefiyye *Kitap+. Ankara (Be Cilt) : nar Yaynlar, 1995-2010, c. I, s. 16)
Fakir: Duy liniz berektyla inallah mazhar ismi Zt oluruz Badehu *sonra+ bir hayli mddet gzleri kapal murkb oturdular, sonra gzlerini ap salavt getirdiler. Syleyiniz erkekler! buyurdular. Syletiniz de syleyelim efendim dedim. Hi cevap vermeyip yine murkb oldular, gzlerini atktan sonra tekrar salevt getirdiler. Fakre Sizin taraflarnzda yangn var m? Bizim taraflar masun kald *yangndan etkilenmedi) efendim. Hazret gldler. Allah if versin buyurdular. Ondan sonra yine bir mddet murkb oldular, bdehu gzlerini ap yine salavt getirdiler. Fakr: nmemalkevn fil hayti ve hve hakkun fil hakka [yani, Dnyada varla ait ne varsa hayldir, fakat hakikatte hakdr+ dedim. Dikkatle dinlediler de Peki, peki dediler. Bdehu: ok sularnz var m? Var efendim Kendi kendine akan sular var m? Bazen bulunur efendim dedim. , Bunun zerine Hazret, Fakirin nne doru yz zerine eildiler. Bir mddet yle durdular. Fakr btnnda *iimden+ Cenb Mevln Efendimiz ile mridim Esad Dede hazretlerine mteveccih oldum *gnlm baladm+. Bdehu [sonra] kalktlar. nneke meyyitn ve innehu meyyitun [Sen de lsn, o da ldr+. Biz skt ettik. Sonra buyurdular ki: Romatizma, romatizma derler... nsan uyank
iken gelir ise uyutmaz. Uyurken gelir ise uyandrr. Rum rum yapar.201 Romatizma hararet ister efendim Biz harareti bulamyoruz ki... Bir hayli mddet yine murkb durdular. Bdehu gzlerim ap salavt getirdiler. Skt zere oturduk. Bdehu: Haydi olum! Ben abdest bozaym. Ben abdest almam, bozarm buyurdular. Biz de ellerini pp kalktk. Huzurlarndan ktk. 5 Rebilevvel 1338 (28 Kasm 1919) Salim Efendi ile beraber Trbedr Efendi hazretlerinin ziyaretine gittik. Yalnzdlar. Huzuruna girdiimizde kendilerine yaklamamz iaret buyurdular. Gayet yakn olarak diz dize nlerine oturduk. Hazret, Salim Efendiye Saf geldiniz buyurdular. Biz de Safa bulduk efendim dedik. Salim Efendi: Ben sensiz olamam, sen de bensiz olamazsn dedi. Hazret: yle ya! Fakire hitaben: Nerede tavattun ediyorsunuz? Fakr: Hakta tavattun ediyoruz. Tavassul mu ediyorsunuz *ulayor musunuz]? Evet efendim! Tavattun ve tavassul ediyoruz. Glerek fakire hitaben: Bu hoca kim? Salim
Ahmed Am Efendi konuyu romatizmaya balayarak edeb-i huzur-u mrid konusunu izah klmtr.
201
Efendi. Allah bu hocay mertebesinde dim buyursun. Salim Efendiye hitaben, Fakr iin: Bu efendi kim? Salim Efendi: Bidatn minn [Bizden bir paradr+. Bizim nurumuzdan Ahmed Avn Bey. Posta mdr muavini. Fakire: Ben de Ahmedim, sen de Ahmedsin. Ahmed iki mi? Sen sensin, ben benim. Fakr: Ahmedin mimi kalknca ahad [bir] olur. O vakit bir olur. Hazret: Mim kalkar m? Kalkar a! O vakit sen kalmazsn. Fakat bu vcdunun kalkmas lzm gelmez. Vcdunla beraber sen kalmazsn. O vakit Hak sende mahf *gizli+ olann kim olduunu bilirsin. 202 Vcdda mahf olann kim olduunu bilmekle beraber senlik vehmi kalyor efendim. Vehim ise sultn kuvdr *kuvvetlerin sultan+. Ben konuurken yoruluveriyorum. Siz konuun, ben dinleyeyim. Salim Efendi: Sylemenizi bize intikal ettirin, syleyelim ve konualm. Fakire hitaben: Oooo Nr Paa! Syle bakalm.203
Ahmed Am Efendi der ve sonra eliyle diline iaret ederek ve parmaklarn, diline dedierek, hal diliyle: Bundan tesi sylenmez ki! 203 Ahmed Am Efendi burada bir zuhururata iaret etmitir. Fakat ne olduunu o kiilerde anla-
202
yamlar. O gnn olaylarna baknca Nuri Paa ve Mustafa Kemal hakknda u bilgileri buraya koymak uygun olur zannediyorum. [Kuvay- Milliyenin tohumlar, Kasm 1918de mttefik dman filolarnn Boaza girmesiyle atlmtr. Kuvay- Milliye bir ahsn deil, bir milletin eseridir. Bu milletin iinde Mustafa Kemal de vardr, Sultn Vahidddin de vardr. Dman toplarnn Saraya evrildiini gren Vahidddin ve Osmanl kurmaylar, btn gayretlerini, Anadoluya gnderilecek bir komutanla bamszlk tohumlarnn yeertilmesi iin harcamlardr. Nitekim Osmanl kurmaylar Mart 1919un bir gecesinde Erenkyde yaptklar bir toplantda liderliin Nuri Paaya m, Miralay Refet Beye mi yoksa anakkalede gz dolduran Mustafa Kemale mi verileceini tartmlardr. Sadrazam, Mustafa Kemal Paay Padiaha gtrm ve askerlerin istedii insan olarak takdim etmitir. Sami Bey ve Harbiye Nzr kir Paa, Mustafa Kemalin Cumhuriyeti olduunu ve Hnedn devre d brakabileceini hatrlatmlarsa da, Padiah nemli olann Hnedn deil vatan ve devlet olduunu ifade etmitir. te bu artlar altnda 9. Ordu Ktalar Mfettii kisvesiyle Anadoluya gnderilmesi kararlatrlan Mustafa Kemal ile Sultn Vahidddin defalarca zel olarak grmlerdir.+ (Bardak, Murad, ahbaba, Osmanoullarnn Son Hkmdar VI. Mehmed Vahidddin Hann Hayat, Hatrlar ve zel Mektuplar, stanbul 1998, sh. 413, 416) *Mttefik Devletler'in stanbul'u igalinin aka-
binde, igalden yaknmakta ve devletin bekas iin endielerini izhr etmekte olan ihvanna Mehmed Sbit Efendi: "Hadi, hadi zlmeyin! Biz o ii Selnik'li, mvi gzl bir sarna havle ettik. O bu iin stesinden gelecek" demi. skdar Emetullh Gln Vlide Sultan Camii (Yeni Cmi) ba imm ve geen yzyln en byk tlik hat ve ebr std Necmeddin Okyay Hocaefendiden (1883- 1976) neet eden ve bunu teyid eden bir baka rivyeti de hocann kymetli talebesi Prof. Dr. Ali Alpaslan nakletti: "Sbit Efendi bzen Necmeddin Efendi'nin Toygar'daki evine urarm. 1919 ylnda bir gn gene bir ziyretinde, Necmeddin Efendi: "Amca, dman dretnotlar Dolmabahe'nin nnde. Ne olacak bu memleketin hli?" diye sorunca Hazret: "Sen merak etme! Ben bu defa iimi mvi gzl bir Selnikli ile halledeceim" diye cevap vermi. Necmeddin Hoca: "Ben bunu bir yerlerde sylersem, bana glerler mi acab?" diye sorunca, Sbit Efendi buna celllenerek, Necmeddin Efendi'ye: "imdiye kadar sen benim yalan sylediimi hi grdn m?" diye km".+ (ZEMRE, 2007), s.21 *I. Cihn Harbi srasnda bir gn Eyp'de eyh Murad Buhr Dergh'ndaki bir sohbette, lm-i Ncm'daki bilgisinin enginliini bilenler, anakkale Harbi esnsnda hreti artm olan Mustafa
Salim Efendi: Efendim, Nr deil, Avni;. Hazret: Avn mi? Fakr: Efendim, zt lilerinin tevecch buyurduklar Nrlii kabul ettim. Kabul etmeseydin ne olacakt? Hi bir ey olmayacakt. u kadar var ki, tevcihi lilerini *yksek tevecchnz+ kemli hondiyle *byk bir memnuniyetle+ kabul ettiimi arz ediyorum. Pek l! Darda souk var m? Hayr efendim. Rahmet var m? K ortas derler, geldi mi? Hayr efendim. Hararet var. Yaaa! Biraz murkb olup, badehu salavt getirdiler. Sonra da L ilahe illa hver Rahmn [Rahman olan Allahtan baka ilh yoktur+ buyurdular. Ondan sonra: Ben hep byle sylyorum. Allahmme salli al Muhammedin ve al li Muhammed. *Allahm! Muhammed aleyhisselma ve onun ailesine, soyuna, ehli beytine selm olsun!+ te bu kelime. Gecegndz bunlar sylyo-
Keml'in zyiesini (horoskop'unu) karp tisini istihrc etmesi iin Eref Efendi'ye destr vermesini Seyyid Abdlkdir Belh'den istirhm etmiler. O da destr verince, Eref Efendi, hemen orackta, birka saat sren hesaplar sonunda u neticeye varm: "Eer bu zt gnln mn lemine evirirse: Vel; eer dnyya evirirse padiah makamna shib olacaktr".+ (ZEMRE, 2007), s.27
rum. Bunlar okuyorum. Fakire ellerini uzattlar. Tuttum. Oturduklar mahalde doruldular: Tub, tb, tb derler.204
EYH ERFEDDN BNGL KADDESELLH SIRRAHUL AZZN RASLLLAH SALLALLH ALEYH VE SELLEMN HCRETNDE ZUHUR EDEN HALLERDE TB NIN SIRRINA U EKLDE ARET EDYOR. Cibrl-i Emn aleyhisselm, emr-i Hakk zere Risletmeb aleyhisselm Hazretlerine nzil olup, Mekke-i Mkerreme'den ayrlmak ve Medineye gitmek iin emr-i lh sdr olduunu ve tebli iin geldiini Reslullaha arzetti. Ve bu hicret dolaysyla Cenb- Hakk, gerek Risletmeb Hazretlerine ve gerekse il yevm-l kyam (kyamete kadar) gelecek bilumum efrd- mmetine ihsn edecek olduu fezil ve atyy- ilhiyyenin kffesini ve hatta her bir fert iin hsl olacak fazileti dahi beyn buyurdu. Hicretle memur olduu gecede Resl Ekrem aleyhisselm Hazretlerine Cibrl-i Emn tekrar tekrar nzil oldu. Resl Ekrem aleyhisselm da, Cibrl aleyhisselmn byle tekrar tekrar nzil olmasndan mutlaka bir Emr-i Hakk olacan idrak etti. O gecede Mekke'de, cin tifeleri Resl- Ekrem aleyhisselma zarar ve ziyan vermek iin toplandlar. Maksatlar, frsat bulurlarsa Resl Ekrem aleyhisselm helk etmek idi. Bu cin tifeleri de Harkaz -Zendil denilen tifeden olup, dokuz yz bin kii vard. Ve yedi yz bin kii de Mridlerden
204
vard. Be yz bin kii de Gaffriyetlerden vard. Bu cinler insan ekline girip Kureyilerln mrikleriyle ve kfirleriyle sk sk gryor ve Resl Ekrem aleyhisselm Mekke'den tard-u ihra (atmak, karmak) iin trl trl hileleri retiyorlard. Resl Ekrem aleyhisselmn idam veyahut nefyi (srgn edilmesi), veyahut lnceye kadar hapse atlmas; bu fikir zere Kureyilerin ileri gelen takmlarn Darun -Nedve denilen rethneye204 toplamak tedbiri de cin taifelerinin telkini ve ilhm ileydi. Cenb- Hakk Tel, Cibril aleyhisselm vastasyla Kureyiler'in kararn ve cin tifelerinin itimlarn bildirdi. Seyyid-i Kint aleyhisselm Hazretlerinin kalbine biraz hzn ve keder rz oldu. Bu, kendi vatann terk ederek diyr- gurbete gitmek icap ettiinden veya kendi vcd-u sadetlerine o kffr- Kureyten bir zarar dokunacak diye dndnden de deil; ancak mmet-i merhmenin (mslmanlarn) halini dnmekden rz oldu. Ol gece Mekke'ye gelip toplanan cin tifelerinin adveti, il yevm-l kyam gelecek mmetine kar da dim ve bki olduundan, bu muzur ve kuvvetli mahlklarn errinden mmetimi nasl muhafaza edeceim ve bunlara kar mmetimin hali ne olacak diye tefekkre dald. Cibrl-i Emn aleyhisselm, Seyyid-i Kintn hzn ve teessfne muttal olunca dedi ki: Y Muhammed! Cenb- Hakk sana, Ebul -Beer dem aleyhisselma, Neciyyullah Nuh aleyhisselma, Hallul-
lah brahim aleyhisselma, Kelmullah Musa aleyhisselma, Rhullah s aleyhisselma ihsn buyurulmam olan huss inyet ve meskeniyyeti ihsn buyurdu. Neden mahsn ve mkedder oluyorsun? Resl Ekrem aleyhisselm buyurdu ki: Y Sefr-l azm! Benim dncem ve kederim udur ki, ben dr- dnyadan intikal ettikten sonraki asrlarda dnyaya gelecek olan efrd- mmetin halini dnyorum. Bu tife-i cin ve bu dmanlar, onlara tasallut ederse, bunlarn errinden nasl kurtulurlar. Efrd- mmetimden ok kimseler, bunlarn advetinden obansz kalan davar gibi mahvolur ve helk olur diye dnyorum. Yalnz kalan mmetim bunlarn errinden ne suretle hals yolunu bulacaklar diye tefekkr ediyorum. Bu dmanlar mmetimin zerine saldrp, efrd- mmetimi dr-l kermetten mahrum edecek fitne ve fesda sevke- decekler diye korkuyorum. O halde Resl- Ekrem aleyhisselmn zerinde bulunan hzn ve teessf haline Cibril aleyhisselm da duar oldu. Hatta bilcmle melekler de ayn hale mruz oldular. O hzn ve teessfle Cibril aleyhisselm, evmir-i ilhiyyeyi telakk etmek iin durulacak olan makm zerinde Hakk Tel Hazretlerine Habib-i Ekrem aleyhisselm Hazretlerinin halini arzetti. Biraz sonra Resl Ekrem aleyhisselmn huzuruna geldi ve dedi ki: Y Reslullah! Cenb- Hakk Tel Hazretleri sana ve senin refk-i hsn olan Sddk- Ekber'e
selm etti. l yevm-il kym mmetinizden olup, hcre-i sur ve hcre-i kbr ile merref olacak olan riclullah ve ekbir mmetinize de selm etti. Sonra bana emretti. l yevm-l kym biset ve risletinizi tasdik edip, mmetlie kabul edeceiniz bilcmle efrd- mmetinizi huzrunuza davet etmek iin, bu mmet-i merhmenin iinden en zayf olan mmetinizi de ve mmetinize hdim olacak ricl mmetini de gstermek iin emretti. Emr-i Hakk zere Cibrl aleyhisselm, bilcmle efrd- mmetin zerrelerini davet ederek huzr-u Reslullaha dizdi. Ve her tifeyi kendine mahsus makm ve fazilet itibriyle, derece derece olmak zere Reslullaha takdim ve arz etti. Resl Ekrem aleyhisselm, Sddk- Ekber ile kalkp beraberce, bir koyun srsnden, zayf olan koyunlarn seer gibi en zayf mmetlerini tefrk ettiler (ayrdlar). Sonra ekbir riclullah hazertndan bir ka zt davet ederek, birer tife olarak taksim ve tevz etti. Herkese, Bu sana gsterdiim mmetin haline ve ilerine bakacaksn diye emir ve tavzf buyurdu. Sonra Cibrl aleyhisselm, o riclullah ve havs mmetten doksan dokuz zt, Reslullah aleyhisselm Hazretlerine takdim etti. Ve dedi ki: Y Muhammed! Bunlar, Cenb- Hakk'n, krk bin enbiy ve mrseln-i kirm hazertna balam olduu rahmet ve inyet (ltuf), kendilerine ihsn edilmi olan riclullahtr. Ve havs mmetinizdir. Ulul Azm hazertna muhss olan inye-
tin fazletine de mterek olan riclullahtr. Bu inyet, dr- dnyaya gelip, orada if edilecek cihad ve vezif-i ubdiyyet zere deildi. Srf Mevhbe-i lhiyye (Allah vergisi) olarak vcutlarna ruh nefh olunurken, beraberinde bu inyet de bunlara ihsn edilmitir. Y Muhammed, bu sana gsterdiim doksan dokuz riclullahtan birisinin bir nefesi sayesinde, efrd- mmetiniz, o dmanlarn errinden yedi sene emn olurlar. Ve onlarn errinden yedi sene emn olacak gyret-i ilhiyyeye (Allah urunda aba gsterme kabiliyetine) mazhr olurlar. Bu kuvve-i kudsiyyeye mlik olan riclullah, Allah'n emirlerine en ziyde dikkat gsteren byk peygamberler: Hz. Nuh, Hz.brahim, Hz. Mus, Hz. s, Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellem mmetinizin iinde bulunduu iin, o kadar mahzun ve mkedder olmamanz gerekir. Cenb- Hakk bylece sana arzetti. Resl Ekrem aleyhisselma, Cibrl aleyhisselmn tebrt zerine teselli ve itminn- kalb hsl oldu. mmetini, o dmanlarndan kurtaracak hdimlerin, mmetin iinde bulunduuna kanat hsl oldu. Cibrl aleyhisselm dedi ki: Y Muhammed! O riclullaha mahsus olan yedi fazlet vardr ki, baka evliy ve riclullaha nasip olmamtr. BRNC FAZLET : Cenb- Hakk onlara, kendilerini vcde getirmezden mukaddem (nce), velyet-i uly (yce evliyalk) makmn tevch ve ihsn buyurmutur. Halbuki baka evliylarna
velyet, hilkatten (yaratldktan) sonra ihsn buyurulmutur. KNC FAZLET : Cenb- Hakk onlarn zerreLrini halk ve icd buyurduu lhzadan itibaren, Resl Ekrem aleyhisselm ile itim ve mlkt- beriyye (toplanp karlkl konuma) hsl oluncaya kadar, Reslullah aleyhisselmn mmetini hatmederek du ve mncaat ediyorlard. Bu riclin zerre-i eriflerinden sdr olan bir mncaat zere efrd- mmetten krk bin kii ehli sadete ilhk ediliyordu. NC FAZLET: Cenb- Hakk zerrelerini halk ve icd ettii zamandan itibaren her gece yedi bin kere Kur- n- Kermi hatmederlerdi. Hatm-i eriflerini dinlemek Melel -Al nm makm- mbrekde bulunan melike-i kirma kuvvet ve gda idi. DRDNC FAZLET: Kendileri dr- dnyaya teriften itibren her yirmi drt saatte semdan nazil olacak yirmi drt bin bel ve mesibe ve arzdan hsl olacak yirmi drt bin musbetten dahi mmet-i Muhammedin selmeti iin mncaat ederler. Ve o mncaat sayesinde, o kadar bellardan mmeti-i Muhammed selmet bulurlar. Hussen Haremeyn-i erifin (Mekke ve Medine) ahlisine bundan baka hizmette bulunurlar. BENC FAZLET: Kendilerine kar zerre miktarnda olsun rbta ve muhabbet eden ve dirhem kadar olsun kendilerine hizmet eden efrd- mmete Resl Ekrem Hazretlerinin maiyyetinde Bedir ve Uhud ve Hendek muhrebelerinde bulu-
nan mchidin-i kirma olan sevab ve fazletini temine selhiyettar olmaktr. Ve o fazleti de, dim kalacak fazlet nevinden klarlar. ALTINCI FAZLET: Yz yirmi drt bin enbiy- mrseln-i kirm hazertndan, mddet-i mr ve hayatlarnda, gerek kendi ztlarna ait olsun, ve gerekse mmet ve kavimleri hakknda olsun, ne kadar mncaat sdr olmusa kffesine (tmne) vkf olurlar. Ve icbnda, Cenb- Hakk Tel Hazretlerine onlarn yaptklar ekilde mncaat eder ve o yz yirmi drt bin enbiynn mncaatn bir lhzada hatmetmee muvaffak olurlar. Halka nashata baladklar zaman, bilcmle enbiylarn zerine nazil olan gayret, birden bire onlara nzil olur. YEDNC FAZLET: Her vakt-l imsakta mmetin, birinci neferden balayp kffesini zikreder. Ve her ahsn ismini zikrederek, mnsip hidyet ve sadeti Cenb- Hakk'tan niyz ederler. Bu mmeti merhumeyi bir saat zarfnda hatmedip ikml ederler. Bu ekbir evliyullah, mncaata baladklar zaman Cenb- Hakk, kfir ve mriklerden bile gadab ref (kaldrr) ve tahff eder (hafifletir). Ve o mncaat zere efrd- mmete Asr- Sadetinde bulunup Resl aleyhisselma imn ve itb etmi kadar fazlet hsl olur. Cibrl-i Emn aleyhisselm diyor ki. Y Muhammed! Bu gece gibi, Harem-i erf, Harkaz -Zendil ve dier tife-i cinnin hcumlarna mruz kald zamanda bu zikrettiim riclullah, Medine-i Mnevvere'de tesis edilecek olan
Mescid-l Kubda itim ederler. Ve bilumum mmet-i Muhammed ve ehl-i imnn sadet ve selmeti iin pek mukaddes hidamt (hizmetler) if ederler. Bu riclullahn asrnda bulunup, bunlara itb ve muhabbete muvaffak olan efrd- mmetinize, TB, SMME TB, SMME TB (gzellik, iyilik, holuk; sonra iyilik, holuk; sonra) ve mjdeler olsun. Bu TB kelimesini, Cibrl-i Emn aleyhisselm yz yirmi drt bin kere tekrar buyurdu. Bu kadar ok tekrar edilmesinin hikmet ve sebebini de zamanmzn riclullahndan birisi beyn buyuruyor: Bu riclullh-l kermeye, itb etmee, emirlerine devam etmee ve hizmetine muvaffak olan kimseye, yz yirmi drt bin kere Cihd- Ekber fazletine mudil (eit) fazilet verilir. Resl- Ekrem aleyhisselm Hazretleri, bu riclullah hazertndan kendi mmetlerine ve hussan zuaflarna (zayflarna) hidemt- mukaddeseyi (mukaddes hizmetleri) mhede buyurunca msterih oldu. Ve Ce- nb- Hakk'a hamd- senlar etti. O ricllullahn zerre-i erifleri Resl- Ekrem aleyhisselma dediler ki: Y Reslallah, y Rahmeten lil -lemn-i Ersel- allah! Cenb- Hakk bizi demden vcda ibrz (meydana kard) ve ihra buyurduu lhzadan itibren gerek zerrelerimizden ve ervhmzdan (ruhlarmzdan), ve gerekse ecsdmzla (vcudumuzla) beraber ruhlarmzdan sdr olacak bilcmle hidemtn (hizmetlerin)
mr uzunluu imi. Tb limen tle umruh ve hasune ameluh. Byle uzayp gidiyor. Badehu yine murkb oldular, yine salavt getirdiler ve L ilhe illa hver Rahmn buyurdular. Ellerini uzatr vaziyetinde bulunmakla Fakir ellerini ptm. Salim Efendi de pt. Kalktk. Kalkarken: Ben umma *herkese+ du ederim. Baka bir ey elimden gelmez. Cmleniz iin du ediyorum buyurdular. Badehu huzurlarndan ktk. 9 Nisan 1336 (6 Nisan 1920) 17 Receblmrecceb 338 ve 9 Nisan 336 Cuma (6 Nisan 1920) gn Trbedr Efendi Hazretlerinin ziyaretine Salim Efendi (merhum) ile birlikte gittik. Hazret Ho geldiniz, saf geldiniz! buyurdu. Biz de Ho bulduk, saf bulduk, efendim dedik. Hazret: Veyetn lemlleyl,Neslehummhunnebra (,..)Veklln felekin yesbehna (Yasin: 3740)205kadar tilvet buyurdu. Sonra Ve kllhamd
faziletini mmetinize baladk. Kabul buyurunuz. Resl- Ekrem aleyhisselm son derece memnn oldu ve memnniyyetini izhr buyurdu ve bu hediyeyi de kabul buyurdu. (BURKAY Hasan Menkb- erefiyye [Kitap]. - Ankara (Be Cilt) : nar Yaynlar, 1995-2010, c. I, s. 166-172)
205
Onlara bir delil de gecedir; gndz ondan
lillhillezi sadekan vadeh (...)kylelhamd lillahi Rabbillemin (Zmer; 74-75) 206 kadar okuyup tekrar Ve yetn lehmlleyl, neslehu . okudu. Ysn erifin sonlarna doru geti. Sonra tekrar bu yetten balad. Ve klln fi felekin yesbehn.. a kadar birok defa tekrar etti. Biz de huzurdan kalktk. Bu hal, belki ryek devam etmiti. Hazret 9 Mays 1336 tarihinde, yani bundan tam bir ay sonra intikl buyurdular. 130 yanda idiler. (?) Kaddesenllhu biesrrihi azzamellhu zikrahu ve nefaan bifiiyztihi y hvelMun (Allah bizi onun srlaryla kutsasn. Allah zikrini azz etsin. Feyizleriyle bizleri faydalandrsn. Ey Mun olan Allah!)
syrrz da karanlkta kalverirler. Gne de yrngesinde yryp gitmektedir. Bu, gl ve bilgin olan Allah'n kanunudur. Ay iin de sonunda kuru bir hurma dalna dnecei konaklar tayin etmiizdir. Aya erimek gnee dmez. Gece de gndz geemez. Her biri bir yrngede yrrler. (Yasin: 37-40) 206 Onlar: Bize verdii szde duran ve bizi bu yere varis klan Allah'a hamdolsun. Cennette istediimiz yerde oturabiliriz. Yararl i ileyenlerin ecri ne gzelmi! derler. Melekleri, arn etrafn evirmi olduklar halde, Rablerini hamd ile verken grrsn. Artk insanlarn aralarnda adaletle hkm olunmutur. vg, Alemlerin Rabbi olan Allah iindir denir. (Zmer; 74-75)
RASLLLAH sallallh aleyhi ve sellem EFENDMZE GETRLEN SALVATLA CENNETTEK MAKAMLAR NEDEN ARTAR? Abdlziz Debba kaddesellh srrahul azze Abdullah b. Mbarek sordu ki: Efendim, neden cennetteki makamlar Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize getirilen salvat- erife ile artar da tespih ve benzeri zikirlerle artmaz? Oda u cevab verdi: nk cennetin asl Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin nrundandr. ocuk nasl babasna iten ballk duyar ona mtak olursa, cennet de Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin nruna ylesine mtaktr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem anldnda cennet bu zikri iitince deta rpnp ona doru umak ister. nk o nurun suyuyla sulanr. eyhim bu cevab verdikten sonra yemine itiyak duyan bir hayvan misal olarak verdi ve yle buyurdu: Hayvan yemine ok istek duyuyor, kendisine arpa ve benzeri yem getiriliyor, bu srada o hayvan olduundan ok daha a bir vaziyettedir. Yemin kokusunu alnca ona doru sratle yaklar, yem ondan uzaklatrlnca da peine taklp ulancaya kadar takip eder. Cennetin evresinde bulunan melekler de byledir, onlar de Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin zikriyle megul olurlar, Ona salt selm getirirler. Cennet de bu zikre son derece itiyak duyar, ona
doru yrr ve her cihette bu zikir bulunduu iin genilemeye balar. (te cennetin artmas, onun bylece genilemesi demektir). Eer bu konuda Allahn irdesi ve engellemesi olmasayd cennet, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz hayatta iken dnyaya kar ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellem nereye giderse o da onunla birlikte olurdu. Ne var ki Allah onu dnyaya kmaktan menetmitir, tki gayz yolu zere Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize iman edilmi ola. RASLLLAH sallallh aleyhi ve sellem VE MMET CENNETE GRDKLERNDE Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz ve Onun mmeti cennete girdiinde cennet onlarla ferahlk duyar ve onlar iin geniledike geniler. ylesine bir sevin duyar ki bunu snrlamak mmkn deildir. Dier peygamberler ve onlarn mmetleri girdikleri zaman ise cennet bir eit bzlr kalr. Bunun sebebi sorulunca u cevab verir: Ne ben sizdenim, ne de siz benden... Dier mmetlerin peygamberleri Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizden istimdat etmeleri sebebiyle bir ayrm meydana gelir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize getirilen salvat- erife herkesten kesin olarak makbul tutulur. diyenlerin bu iddias hakknda eyhimden iittim, yle buyurdu: phe yok ki Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize getirilen salvat- erife amellerin en stndr. Hem salvat, cennetin evresin-
deki meleklerin zikridir. Bu salvatn bereketiyledir ki melekler her defasnda Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi andklarnda cennet artar da artar, geniler. Melekler de bir an olsun onu anmaktan bo kalmazlar; bylece cennet de durmadan geniler. Onlar bir nevi cenneti ekip dururlar, cennet de onlarn arkasndan akp gider, durmadan geniler. Sz edilen melekler tesbihlere geinceye kadar bu hal srp gider. Ama melekler de, Cenb- Hak cennet ehline cennette tecelli edince ancak salvattan tesbihe gei yaparlar. Cenb- Hak cennet ehline tecelli ettiinde melekler bunu mahede edince artk tesbihe balarlar ve cennet de yerinde durur, artk genilemez. Eer o melekler yaratldklar zaman tesbihe balasalard cennet genileyip artmazd. te cennetin bu kadar genilemesi Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin bereketiyledir. Yaplan her salvatn mutlaka kabul olunacan kestiremeyiz. Ancak tertemiz zattan, temiz bir kalpten yaplan salvat mutlaka makbuldr. nk salvat- erife tertemiz zattan knca gsteri, kendini beenmilik gibi hastalklardan uzak ve sade olarak kar. Bu tr manev hastalklar oktur, ama tertemiz olan zatta bulunmaz, temiz bir kalpte de yeri yoktur. te hads-i eriflerde: KM L LAHE LLALLAH DERSE CENNETE GRER mealindeki szn manas budur. (Buhari) yle ki: Bunu syleyen zat tertemiz olur, kalbi de temiz bulunursa, o takdirde bunu her trl riyadan uzak ihls zere sylemitir. Bununla beraber yegne hkmran olan Allah Telnn satvet ve kahrna, kulun kalbinin Onun iki parma
arasnda bulunduuna ve bu kalbi diledii gibi evirdiine, kt amellerini ona sslediine, o kadar ki bu hlinin kendisi iin en uygun hal bulunduunu zannetmesine baktnda, anlarsn ki, Allah Telnn dzeninden ancak dnya ve hirette zarara urayanlar gven iinde kendini hissedebilir (vurdum duymaz olur). (Salih kullar ise Hakkn dzenini hatrlar ve kendi bulunduu hlin uygun olduunu sanmaz, daha iyi olmaya alr). Allah Tel daha iyisini bilir. Ahmed bin Mbarek diyor ki: eyhimizin salvat- erifenin kabul olunmas hakkndaki szlerinde hibir phe yoktur. Nitekim bu birinci mesele hakknda slih limlerden Seyyid Muhammed bin Yusuf Es- Sns (Allah ondan raz olsun) den sorulmu, soran yle sylemi: Fukahdan bazs, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize getirilen salvat herkesten makbuldr ve her hl krda reddolunmaz, demilerdir. Siz bu hususta ne buyurursunuz? Bu soruya Es-Sns Hazretleri u cevab vermitir: tibiyye rihi Eb shak da byle bir soruyla karlamtr. Eer salvat getirenin mutlaka salvatnn kabul olunduunu kestirip atarsak, o kimsenin hsn-i hatime (mrnn sonunun iyi hal zere kapand) zere bulunduunu da kestirmek gerekir. Hlbuki bir adamn mrnn sonunun iyi veya kt olaca mehuldr, bu hususta limlerin ittifak vardr. Bylece eyh Muhammed bin Yusuf bu konuda iki mkln bulunduuna dikkati ekmitir ve bunlar birer cevapla cevaplandrmaya almtr.
Gerekte ise bu iki mkl bir takm ihtimallerdir, akla dayanmaktadr, eriatta delili yoktur. O halde bilinmeyen bir kabul babnda bu iki mkl kabul olunmaz, ancak eriat ynnden bilinirse kabul olunur. Birinci Cevap: Salvatn kabul olunmasnn manas, Cenb- Hak salvat getiren kimsenin hsn-i hatimesine hkmetmise, kader izgisini yle hazrlamsa, o takdirde Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize vermi olduu salvatn sevabn makbul bir lde bulur. Bunda hi phe yoktur. nk Allah Telnn fazl u keremi sonsuzdur. Ama dier iyilikler byle deildir, nk onlarn kabul olunacana dair bir gvence yoktur, sahibi iman zere bile lse. Bu cevap zerinde durmak gerek. nk byle bir ayrm tevkifidir, ancak eriat ile bilinebilir. O halde byle bir ayrmn doru olduuna dair eriatta bir nass bulmak ve bu hususta stn gayret sarf etmek lzmdr. Eer byle bir nass bulunursa mesele halledilmi saylr. Bulunmad takdirde akl yoldan yrmekle er meseleler karmak, eriatta olmayan akl ile ortaya koymak eriata mdahale saylr. Akln eriata dahli olamaz. kinci Cevap: Salvatn kesinlikle kabul olunmasnn manas udur: Salvat eer sahibinden Reslllaha olan sevgiyle karsa, o takdirde onun kabul olunduu kesinlikle sylenebilir. Sahibi hirette bundan yararlanr. Bu yararlanma azabn hafiflemesi eklinde olsa bile.. Eer Cenb- Hak ebediyen azbda kalmas hususunda bir hkmde bulunsa bile yine de
hafifleme sz konusu olabilir. eyh Snus bu cevab belirttikten sonra Eb Lehebin durumuyla kyas yapyor. yle ki: Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin doruluunu mjdeleyen cariyeyi hrriyetine kavuturmas sebebiyle ebed azab iinde kalmasna ramen her pazartesi bu sebeple azab hafiflemi oluyor. Tabii bir sevgiyle yararlanma meydana geliyorsa, mminin varlk leminin efendisi Muhammedi (sallallh aleyhi ve sellem)i sevmesinden nasl bir yararlanma meydana gelmez? .. Hafz Syt Ed-Drerl-Mntesire Fil-Ahdsil - Mnteire adl eserinde: mmetimin amelleri bana arz olundu; onlardan makbul ve merdud olanlarn buldum, ancak bana olan salt mstesna mealindeki hads zerinde aklama yaparken diyor ki: Bu hadsle ilgili herhangi bir senedi tesbit edip bulamadm. Temyizt-Tayyib Minel-Habisi Fm Yeduru Al Elsinetin Minel-Hads kitabnn sahibi ise yle diyor: Her amelde makbul ve merdud olan vardr, ancak bana getirilen salvat mstesna. nk o makbuldr, merdud deildir. bn Hacer bu hads iin zayftr demitir. Seyyid Semhur, El-Gammaz all-Lemmaz adl kitabnda, yukarda belirttiimiz hads zerinde tahlilde bulunurken bn Hacerin bu hadsin zayf olduunu kaydetmitir. Et-Temyz kitabnn sahibi de bu hadsin hads olmayp Ebu Sleyman- Drnnin sz olduunu sylemitir. Gazali bu hadsi hya adl eserinde merfu olarak belirtmitir. eyhimiz ise,
Ben byle bir hadse vkf olamadm, Eb Derd Hazretlerine aittir, demitir. Eb Derddan yaplan rivayete gre yle demitir: Allahtan bir hacetinizin yerine getirilmesini istediiniz zaman, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize salvat ile balayn. nk Cenb- Hakk kendisinden iki hacet istenildiinde birini yerine getirmekten, dierini de reddetmekten ok daha keremli ve merhametlidir. Yni her iki istei de kabul buyurur. (Salvat herhalde kabul edeceine gre onunla birlikte dier hacetin de yerine getirilmesine imkn verip onu da kabul eder.) 207 te sen bu rivayet ve delilleri anladn takdirde, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize getirilen salvatn mutlaka makbul olmadn renmi olursun. Evet, kabul olunmas daha ok umulur ve zan babnda bunun daha ok medhali vardr. (Sylenecek ok sz vardr.) Allah Tel daha iyisini bilir. 208
eyhimizden maksad, El-Makasid'l-Hasene sahibi Eblhayr emsddin Muhammed bin Abdurrahman bin Muhammed es-Sahav'dir. Seyyid Semhur'nin hadste eyhidir. 208 Kaynak: Abdlaziz Debba trc: Celal YILDIRIM Kitab'l briz *Kitap+. - stanbul: Demir Yaynlar, 1979. 2.Cilt, c.II, s.507-513
207
HATIRALAR
Kuadal hazretlerine nakl-i kelm olundukta buyurdular ki: Kuadal hazretleri, Hz. Pr Nash (kuddise srrhul-l)yi ziyret kasdyla bir gn skdara zim olmular. Berberlerinde Zeyrekteki Kilise Cmii kayym Hac Efendi bulunur imi. Kaykla Kz Kulesi civrna geldiklerinde, Hac! Edebini takn. Zr Hz. Prin kyne yaklatk. buyurmular. Hnkh- erfe vusllerinde cmle kapsnn nnde ayakkablarn karp, mest ile ieri girerler imi. Ne zamn Hz. Pr Nash ve Hz. Mevlnnn esm-i mbrekeleri yd olunsa alnlarnda bir damar zuhr edip vecd zuhra gelir imi ve Bunlarn esm-i erfesi mesmum olunca kendimi gib ederim. buyururlar imi. (Hseyin Vassaf Efendi diyor ki:) Hz. Ftih trbedr Ami Efendi merhmda da bu hli grdm.( Hnkh- erfe vardklarnda cmle kapsnn nnde ayakkablarn karp, mest ile ieri girerler imi. ) Ahmed Am Efendinin ziyretine gitdim. Benim evld- Prden olduuma muttali oldukta, vecd zuhra geldi ve bana hitben, Sen mrsyedisin, senden korkarm. dediler. Dahas var, fakat bu kadar elverir.209
209
(VASSAF, et al., 2006), c.IV, s. 83
290 Babanzde Ahmed Naim Efendi
Ahmed Am Efendi Trnovada bir camide imam bulunduklar sra da fazlaca alkol alm ve sokakta dm bir ahsn etrafna halk toplanm kendisine hakaret ederler. Bunu gren hazret: Onu benim srtma bindirin evine gtreyim buyurur ve adam srtlayp evine yatana tar. Adam sabah uyandnda anasndan bir hayli ikyetler iitir ve ok mahcup olur ve yle der: Tevbeler olsun bir daha imeyeceim!.. Adam gerekten bu felaketten kurtulur. Ahmed Am Efendiye balanr. Rt Bey ile beraber bir gn Ahmed Am Efendinin huzuru saadetine gittik. Ulan bana boza getirdin mi? buyurdular. Ben de Getireyim efendim dedim. Boza der demez aklnz bozac dkknna gitmesin. Mrid ne demek istiyor onu anla, szn anla, onlar bo sylemezler. Ben de Evet, efendim ve m yentiku an-il-heva dedim. Mbarek ahadet parmaklarn azlarna gtrerek iaretle sus buyurdular. O yalnz Muhammed sallallh aleyhi ve selleme mahsustur. Mridler hakknda da yledir. Biz ihvnmzdan byle sz sudurunu severiz. Lkin herkesin yannda sylenmez. eyhim bana dedi ki Allahtan korkar msn? Hayrdedim. Benden korkar msn?
Senden korkarm dedim. Ben de; Efendim ben ne senden korkarm ne de Allahtan korkarm nk sizden bana zarar gelmez ki. Mahdumu lileri Ali Beye hitaben; Ali bana bu benim, babamdr, bu benim hocamdr, bu benim eyhimdir diye hizmet edeceksen hizmet etme buyurdular. Bir gn huzuru saadetlerine girdim, kalabalk idi. Ellerini pp ihvn araladm, oturdum. Vakti saadette bir gn sahabeden birisi gelip huzuru saadette oturan ashab aralayp oturdu, bu gnde ayndr, buyurup Biz bir an zikirden hli deiliz. Bir sayha ile Allah dediler. Bu da, vele zikruilhi ekber 210Allah zikretmek en byk (ibadet) tir. buyurdular. Bursa Lisesi Franszca muallimi Nevres Beyden rivayet: Benim eyhim derdi ki, Ahmed birisi senin yannda benim aleyhimde bulunursa beni mdafaa etme buyurdu. Nevres Bey iinden Ben bu naneyi yiyemem diye geirince Ahmed Am Efendi Efendi Hazretleri derhal Ben de eyhime Efendim ben bu naneyi yiyemem dedim. eyhim bana sen bu naneyi yiye-
210
Ankebut, 45
mezsen sen de benim dediim gibi adam olamazsn. buyurdu. Biz, bizim lafmz olduu zaman sklp kaandan korkarz buyurdular. Bende (Nevres Bey) iimden hakikaten byle bir hali kendisinde grdm bir arkada dndm. Eyvah bizim arkada helak oldu dedim. Derhal Efendi Hazretleri Eh eh korkma ona da bir zat tecellisi yapar, kurtarrz. buyurdular. Ellerini gslerine vurarak bu (Ahmed) ism-i zikretsinlerde aleyhim de bulunsunlar buyurdular.211
Zikrin hakikati nedir sorusuna verilecek cevap iki dili birletirmektir. *Bu manay namazda Fatihada
211
Ancak Sana kulluk eder ve yalnz Senden yardm dileriz. ayeti okunduunda kendisine Ey yalanc denilen ehlullhdan birinin hali bunu teyid eder. Muhakkak dil ile sylenen sz hak szdr. Fakat sylenirken kalpten gelmemitir. Allah Telnn vcudu hakkni vcud ile mevcud olduunu (bulmu ve bilmiken) hangi ey seni Ondan bakasna meylettirebilir. Onun iin mukaddes ynden ona yalanc denilmitir. Buradan bilinmelidir ki; (Kim) Allah Telnn muhabbetini, marifetini ve tevhidini iddia ediyor ve Allah Teldan ba-
Hazreti Ali kerremallh veche buyurduki, Dnyada iki eyden korkmam. Biri Allah takdir ettii, dieri de etmedii eyden. Bunu bir yerden okudum. Ahmed Am Efendi Efendim Hazretlerine arz ettim. Buyurdular ki Allahn takdir etmedii vukua gelmez, takdir ettiinden korkmak da kfrdr. Bir gn ashabdan Hz. Reba radiyallh anh Hazreti Fahri lem Efendimize sallallh aleyhi ve selleme Ya Rasllallah, Reba bendeniz rica eder ki fakir haneyi terifle cemaatle namaz klasnz. Hazret Peygamber Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem Peki ya Reba geliriz. buyurdular. Bir gn mescidde eday salatten (namaz klndktan ) sonra Ya Reba sana geleceiz buyurdular ve hane-
kasna meylediyorsa, ona niin yalanc denilmesin. (Tefsirul-Fatiha ved-Duh /elebi Halfe Ceml-i Halvet)] Maral Ahmed Thir Efendi buyurdu ki; Zikir ektirmek eyhin kuvvetine, kmilliine baldr. smi eriflerden hangisini sylersen olur. Hatta eyh kmil olunca (ta, ta) diye zikir ektirse, iler gene olur. Mritlerinden birisi Kuadal Hazretlerine sormu; onlar da (Gnde 15 defa brahim eksen sana kfi) demiler.
yi Rebaya terif buyurdular. Eshab kiram da gelirler. Hazreti Peygamber Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem Hazreti Rebann radiyallh anhn gsterdii odada cemaatla nafile namaz klarlar. Badesselat (Namazdan sonra) duyan ashap ta gelirler. Hazreti Reba taam hazrlar. Hazreti Rasulullah Efendimiz sohbet buyururlarken ashapta bir zat keke filan da bulunsayd der. Orada bulunan ashabden dier biri Hayr, o mnafktr der. Rasul Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem yle deme! buyururlar. Sohbete devam ederler. Birinci zat yine keke filan da bulunsayd der, dier zat da Hayr, o mnafktr der. Onun zerine Hazreti Fahri lem Efendimiz HAYIR, YLE DEME, LA LAHE LLALLAH DYEN CENNETE GRER buyururlar. nc defa ayn surette tekrar eden muhavere zerine... yle deme, la ilahe illallah diyenin cesedine Allah atei haram kld. buyururlar. Kuadal Efendimizden; eyhim dedi ki; Ahmed ay ol ay. rkdm. Sonra dnd: Yani zurnac nasl alarsa ona ayan uydur. Aynn otuziki trks varm onun da hepsi ahlat (yaban armudu) zerine imi, Talip de byle olmal. (Nevres Bey) Bir gn huzur- saadetlerinde yalnzdm. Efendim ahrette de byle birleip konuacak
myz? dedim. Ulan Allah Allah, birde birlemek olur mu? buyurdular. (Nevres Bey) Yine bir gn huzurda iken kademi saadetlerini tutarak Ulan Kurandaki vel-teffetis-sku bis-sk , 212 O burasdr diye topuklarn gsterdiler, ben de hemen tutup ptm, hafife bir tokat ltfettiler. kr Beyin rahatszl esnasnda uradm korkudan dolay huzur- saadetlerine girdiim zaman Amirin emri ile hareket ettiini bilsene buyurdu. Sol omuzuma vurarak l havfn aleyhim ve l-hm yahzenn, 213 Makbule Hanm huzuru saadette iken yine huzurda bulunan Sreyya Bey, Efendim ben yaan kara dur diyorum, duruyor... yle ediyorum, byle ediyorum diye syler. Efendimiz de Ben de kimsesizlere merhamet ederim buyurdular. Makbule hanmefendiye gitmeleri iin msaade buyurdular. Hemen huzurdan ayrlmamak
Kymet, 29; Ayak ayaa dolat zaman bilir misin? 213 Bakara, 38 Onlar iin korku yoktur. Onlar zlmeyeceklerdir.
212
ve dayanamad sohbeti mbarekede devam edebilmek zere gecikirken Sreyya Bey, Efendim benim samalarm dinlemek istiyordur, der. Efendimiz de; onun senin samalarn dinlemeye ihtiyac yok buyururlar. Yine bir gn hanmefendiye, Seni alatmam buyurdular. Efendi Hazretleri Aziz Sultanmzn teriflerinde Nusret Hanma; Ben herkesi affettirdim, yalnz sen kaldn. buyururlar. Azizimiz, Sultanmz, Efendimiz trbede iken bir zat gelir, Efendimize mteveccihen namaza dururlar. Orada bulunan ihvna Bu zat ii doru yapt amma git kbleyi dzelt. buyururlar. Kuadal Efendimin mridanndan birisi adalardan birine kaymakam tayin edilir. Oradan Efendim burann ahalisi gavur, hayvanlar domuz diye yazar. Ben de beni onlarda da grsn diye gnderdim. buyururlar. Ahmed Am Efendi anlatyor. emseddin Paa Bkrete iken Efendim, yle zamanlar oluyor ki dnya ileri ar basyor hiret ilerini ihmal etmek zorunda kalyorum. Bazen de hiret ileri ar basyor, o zaman da dnya ileri aksyor! ki karpuz bir kol-
tua smyor efendim!, diye Kuadal Efendim Sultana mracat ederler. Azizimiz Efendimiz de ki karpuzu bir etsin. buyururlar. Btn hocalardan elif okudum, (Seyyid Muhammed) Nurul arabdan btn okudum. Bosnevi Hac Muhammed Efendimiz Hazretlerine pirdalarndan birisi dil uzatrlarm. Marnileyh bir gn Azizimizin ihsan buyurduu geri alnmaz yalnz sylemesin buyururlar. O anda o zatn dili tutulur. emseddin Paa trbede Kayserili Mehmed Tevfik Efendi Hazretlerini grerek Efendim trbede bir zat var, kimdir? diye sormular. (Ahmed Am Efendi iin) O benim vekilimdir. Bedelimdir. Bedel mbeddel mislin ayndr buyurmular. Nevres Beye; Sen imam ol, emseddin de sana cemaat olsun, yabanc deil ya... Ahmed Naim (Babanzde) Beyefendi ryalarnda Hazreti Azizi grmler, Nevres benim kutbumdur buyurmular. Remzi Efendiyi huzura gtrdk, iltifattan sonra Ahmed Am Efendi
innem yahallhe min ibdihil-ulemu. 214 ayetini okumuyoruz. Her frsatta bilirim innem yahallhe min ibdihil-ulemu, kraati de vardr. Allah alim kullarndan hayet eder. Hayet eder de titrer mi? Padiahn vezirini saymas gibi sayar buyururlar. Ahmed Am Efendi; Bir gn balarn kaldrp ben yaz tahtas deilim buyurdular. Benim verdiim Ali Paa vergisi deildir. Bir gn Mehmed Efendimize u eyi sana vereyim mi? buyururlar. Ver Efendim. dedim. Bana kim karr ulan? Mehmed Efendimiz bir gn; Efendim benim Allahu ekbere kanaatim yok. derler, yleyse hadsiz, hududsuz, kenarsz, snrsz, Allah de. buyururlar. Mehmed Efendi kalben kefinin almasn istemiler. O zaman keif meif ne olacak, sen bana bak, ben sana bakaym buyururlar. Ahmed Am Efendi buyurdu ki; Beni senin elinden yine sen kurtarrsn.
214
Ftr Suresi, 28
Halil Efendiye; Ulan karma, ben bu saz bozuk dzen de alarm. Bir gn huzura giren birisi Azizimiz Efendimize birtakm tefevvhat na-lykada (Dil uzatma. Mnsebetsiz sz syleme) bulunur. Hazret; Olum beni sana yanl anlatmlar. buyurur. Bu kadar bile ok grd, akabinde; Bir zat gelip esnay kelamnda Kuadal Efendimizin huzuru saadetlerine birisi gelip birok namuvafk (uygunsuz) tefevvhatta bulunur. Hazret hi itiraz etmeyip ellerini gsne vurarak eyvah buyururlar, dedi. Mahdumu lileri Ali Beyin vefat zerine kabirlerinin mahallerini tayin zmnnda ihvn arasnda mnakaa olurken bazlarnn Efendi Hazretlerine de bir yer ayralm mtalas geer. Huzura giren Nevres Beye daha kapy aar amaz Onlarn kabri teslim-i ruh ettikleri mahaldir buyururlar. Nevres Beye; Bizim tarikimiz Nuh Gemisi gibidir, buyurdular. Ben de binenler selameti bulmutur dedim. Evet binenler selameti bulmutur. Nevres Beye;
eyhim beni ingenelere dvdrd. ingeneden dayak yiyen pezevenk de kibir mi kalr?215 Mehmed Efendi rivayet etti. Bir gece Asm beye gidiyordum, yatsya yaknd. Hazreti Azize Hafz Paa Caddesinde, Kumrular mescidine yakn bir yerde rast geldim. Nereye gidiyorsun diye sordular. Asm Beye gideceim i syledim. Selam syle buyurdular. Sonra anladm ki Efendi Hazretleri Karagmrkten geliyorlarm. O gn buyurdular ki evkafdan maam geldi, ge vakitte eve geldim, kapy aldm, Beni yemee beklemeyin dedim. Karagmre gittim, bizim bakkaln evini buldum ve borcumu verdim. Ben de bu paray sana demezsem bana haramdr dedim. Bakkal kilisede vaaz eden papaza; Papaz Efendi, seninkiler lafta kalyor, Mslmanlar yapyor. Paray evime kadar getirdi demi.216
215
PEZEVENK: Farsa, pejvendden bozma bir kelime olup, kadn tccarl yapan, fuhu pazarlamaclar iin kullanlan bir tbirdir. Bu mnasebetle, zellikle, tasavvuf ehli yol gstericiler, rehberlik yapanlar iin bu tbir kullanlmtr. Hatt medih olmak zere koca pezevenk tbiri de kullanlr. (Prof. Dr. Ethem CEBECOLU, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl, maddesi) 216 Bakkal yahut dier birine borcunuz olursa aylnz alr almaz borcunuzu deyiniz. nk bu
Nusret Hanm bir gn kerimesi (kz) Aye Hanmla birlikte huzuru saadete giderler, Efendim blblnz hastaland der. Aziz Sultan; Ya ylemi? Sen hasta msn buyururlar. Aye Hanmda Hayr, efendim, hasta deilim der, bunun zerine Aziz Sultan Bak benim blblm hastal kirletmiyor buyururlar. Nevres Beyefendiden rivayetle; Huzura girdim, iimden; Efendim ben bu Mslman dmanlarna kar altm. ahsi menfaat gzetmedim. Sen sahibi zaman deil misin? Nasl olurda senin bir bendeni, bi-gayri hak bu herifler sryorlar da sen beni kurtarmyorsun? Aziz Sultan ihvna kar sohbet ederken szn kesti ve fakire bakarak; Allahn senin alnna yazd eyin menine Muhammed sallallh aleyhi ve sellem bile kadir deildir. Ben buna kni olamadm, kalben yine tevecch ettim; Bu sefer de yine bendelerine tevcihi hitap buyurarak u ayeti tilavet buyurdular. nneme n-necv mine -eytani li-yahzne llezine men 217
para ile bir iki el devreder ve kr eder. Eer paray vermezseniz haramdr.
217
Mcadele, 10;
Ben yine kani olmadm, yine yklendim, bu defa da; Gam, gam, bade gam, kambur zerine kambur verir buyurdular. Yine kni olmadm, bu defa da Leyse bi-drrin lehum ey en ill bi iznillh218 Buna da kni olmadm. Bu defa Ahmed Am Efendim gayet iddetle in yensurkmullhe fe-l galibe lekm. 219 Allah yardm ederse size kimse galebe edemez. Allah sana yardm etmiyor, fazla lafa lzum yoktur, gideceksin. Mahdum- lleri Ali Beyin nutk- lleri Anaym ben kim dourdum anam Yine anamdan doup ben dourdum atam (anam)220

(Gizli toplantlar, inananlar zmek iin eytann istedii eydir. Allah'n izni olmadka eytan onlara bir zarar vermez.) 218 Mcadele, 10; 219 l-i mran, 160 220 Arif-i billah ve vsl- illallah Selanikli Hac Ali rfi kaddesellh srrahul azz Hazretlerinin seyri slkde etvar- bedia ve slub- gzideyi cami gazelleri de bu beyte benzer. Babam da ben baba iken baba dourdu anam Anam da meme emerken anam dourdu babam
Hastaym Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz yanmda oturuyorlard. Ben, aman Ya Raslllah, aman Ya Raslllah diyordum, yanna gelenler beni sayklyor zan ediyorlard. Hasta idim. Doktorlar geldiler, muayene ettiler, yava sesle be dakika kadar yaar, yaamaz dediler (Hastann yannda en hafif lisanla bile konumaynz nk iitir). Ben bunun iitince kendi kendime tu ... sana atal bak Ahmed herkes senin leceini biliyor da senin haberin yok... O anda Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz Sen daha huzurda bulunacaksn buyurdu, ben kalktm, oturdum ve bana pirzola getiriniz dedim. Doktorlar da katlar. (Nevres Bey) Bir bayram gn Beykozlu Ali Bey ile birlikte (Ahmed Am Efendimin) devlet-
Babam anam dourdu, anam babam bytt. kisi de birlik idi talk etmezden evvel anam Byle bir zde-i mder deilim sanma ben ebter Babamla ahd ettim ol demki doursun o anam Babam bana veled dedi her emrine mtekidem Anama mahrem dedi grmedim vech-i anam (Bu gazeli eyh Hac Maksud Hulusi Piritinevi erh etmitir).
hanelerine gittik. Ellerini ptk. Kendileri odadan aa indiler, baheden iki iek koparmlar, getirdiler, birisini bana birisini de Ali Beye verdiler. Tu ... grdn m bunu senin iin, bunu da bunun iin koparmtm. Patlayp durma seninki sana gelir buyurdular (Beykozlu Ali Beye buyurdular). Rus vapuru ile Hicaza gidiyordum, vapurun davlumbaznda namaz klmak istedim. Yolcular sakn oraya kma, kaptan seni denize atar, dediler. Ben kaptana mracaatla ve iaretle orada namaz klmak istediimi anlattm. Kaptan msaade etti. Ertesi sabah birde baktm bir Rus tayfas omuzunda pekir, elinde ibrik yanma geldi. Her ne kadar srar ettimse de kabul etmeyerek kendisi dkerek abdest aldm. Vapurda su sknts vard. Kaptan bana bir srahi su gnderdi. Hemen bir fincan buldum. O suyu herkese dattm. Bir gn Efendi Hazretlerinin huzuruna gittim, efendim am dedim, keselerini karp bana uzattlar. Efendim yle istemem hem iim a hem gzm a dedim. Ulan kftehor ben seni yle de doyururum byle de. buyurdular. Bir bayram gn bayram namazn, badel-eda trbede ziyaret gittim. Trbeden ktlar, ben de beraberdim. Cami etrafnda nbet bekleyen askerler nbetlerini bitirmi gidiyorlard. Trbenin Akdeniz cihetindeki zincirli kapdan geti-
ler. O zaman Hazret-i Aziz yle buyurdular; Siz camide iken bunlarn bekledii nbet senin yetmi senelik ibadetinden efdaldir. Bursa da erbeti Ahmed Efendinin rivayetiyle; Bir gn huzurda iken Hazreti Azizimiz tarafndan Ahmed, tanbura alar msn? buyurdular (Ayn zamanda kendileri dmbr dmbr diye terennm buyurdular), dzeyim deme ha koparrsn, nasl bulursan yle al. Yorganc Trnoval Nuri Usta, merl Halveti Hazretlerinden Hazreti Azizle pirdamlar. Bu zatn irtihalini haber vermek zere huzura giren yorganc Hac Efendiye - daha bir ey sylemedenNuri Ustann vefatn haber vermeye geldin, O kendi kuan kendi skt, hayatn ald. Azraile cann vermedi. buyururlar. Yine Ahmed Efendi den hvandan Firuzaal Hasan Efendi anlatmlar, Birok ehlullaha hizmet ettim. Sonra, Yarabbi beni yle bir zata ulatr ki emirlerini sylemeden ben yapaym dedim. Duam kabul oldu. Hazreti Azize mlaki oldum. Hakikaten iimden su vereyim gelir, kalkp veririm buna mmasil birok arzu buyurduklar hizmetlerini ifahen buyurmadklar halde yapardm. Bir gn birka arkada hendeseden bahs ettik, kalktm huzura geldim, gelirken vapurumuz dier bir vapurla hemen msademe
edecekti (arpacakt). Ben korktum, huzura girer girmez. Ulan ben sana l demedim mi? buyurdular. Biraz sonra murakabe vaziyeti aldlar. Bize de bir uyku hali geldi. Birde baktm ki be alt deniz grdm. Hazreti Aziz elimden tutarak o denizleri birer birer derken ikier ikier, er er ve en nihayet hepsini birden atlattlar. Kendime geldim. Bizde Aziz murakebe vaziyetini terk buyurmular. Fakire bakarak Ulan Hasan bu, senin grtn hendeseye benziyor mu? Buna ehlullah hendesesi derler. buyurdular. Firuzaal Hasan Efendi rivayetiyle; hvandan Mustafa Efendinin haremi (ei) vefat eder. Aras biraz getikten sonra nefis galebe edip bir kadn getirip hem-bezm (muhabbet; yiyip ime) olmak ister. Kadn yataa yatar, Mustafa Efendi de kadna yaklamak isteyince birde bakar ki yatakta hazret yatyor. ki defa bu vaka tekrar edince hemen parasn verip kar. Bir buuk ay kadar huzura gidemez. Ondan sonra bir gn Hasan Efendi huzura girdiklerinde Oh oh Mustafa, Mustafalar ... olur. Benim ihvndan bir Mustafa vard, ok haar idi, klhanda bir akam beni dzeyazd buyurur. Sonra da dier ihvna bakarak Akrabanzdan biri vefat etmitir, gidip cenazesini kaldrnz buyururlar.
Salih -Omurtak- Paa,221 Tekirda yresin-
221
Orgeneral Salih OMURTAK Paa 1889 ylnda Selanik'te dodu. 1907 ylnda Harp Okulu'nu Temen rtbesi ile bitirdi. Ayn yl girdii Harp Akademisi'ni 1910 ylnda bitirerek Kurmay oldu. 1920 ylna kadar eitli karargh ve birliklerde grev yapt. 22 Ocak 1920 'de grevle geldii Ankara'da kalarak Milli Ordu'ya iltihak etti. 1926 ylna kadar eitli birliklerde komutanlk yapt. 1926 ylnda Tmgeneral (Mirliva), 1930 ylnda Korgeneral ve 1940 ylnda Orgenerallie ykseldi. Tmgeneral rtbesi ile 8 nci Kolordu Komutanl, Korgeneral rtbesi ile 9 ncu ve 3 nc Kolordu Komutanl grevlerinde bulundu. Orgeneral rtbesinde Yksek Askeri ura yelii, Genelkurmay II nci Bakanl ve 1 nci Ordu Komutanl yapt. 29 Temmuz 1946 tarihinde Genelkurmay Bakanlna atanarak 8 Haziran 1949 tarihine kadar Genelkurmay Bakanl yapt. Rahatszl nedeniyle 1 Ocak 1950 tarihine kadar shhi sebepten izinli bulundu. Yksek Askeri ura yelii grevinde ikeni, 6 Temmuz 1950 tarihinde istei ile emekli oldu. Franszca, Almanca bilir. 23 Haziran1954 tarihinde Hakka yrd. Ankara'da Devlet Mezarl'nda topraa verildi. Bir Hatras 19 Mays 1934 ylnda bir darbe yapan Bulgar Ordusu, kurdurduu geici hkmet sayesinde Hitler Almanyas'nn safnda yerini alm, Bulgaristan Trkleri arasnda yaygnlaan Turan Genlik
ve Spor Cemiyetleri Birliine kar polis takibatna geip ikence ile ldrmeler oalmt. Ayrca Bulgar kylerinden tekil ettikleri etelerle toplu katliama balamak zereyken, Trk istihbarat bu haberi Atatrk'e iletir. Atatrk de, o sralarda Trakya'da asker tatbikat yapmakta olan 3. Ordu Komutan Salih Omurtak Paa'ya, biraz Bulgar snrn ihll ederek Bulgarlar'a gzda vermesi konusunda talimat verir. Yamurlu bir gecede akamdan Bulgar snrn sapa bir yerden geen askerimizin nc birlikleri, sabah ortalk aydnlandnda Filibe yaknndaki Hacilyas (Prvomay) kasabasna varmlardr. nce kendi askerleri sanan Bulgarlar, hava iyice aydnlannca, Filibe'ye doru ilerleyen birliklerin Trk askeri olduunu fark etmiler ve olay Bulgar kralna iletilmi. Telefona sarlan Kral III. Boris, Atatrk'le yapt grmede, Ekselanslar acaba Bulgaristan'a harp mi iln ettiniz? diye sorar tella. Atatrk, Neden byle bir ey yapalm ki! deyince, Kral Boris: Askerleriniz Filibe nlerinde ve Sofya ynnde ilerliyorlar! diye cevap vermi. Atatrk Yolu armlardr, Kral Hazretleri, imdi olay tetkik eder, Hametmeaplarna malmat arz ederim diyerek teselli etmi ve Salih Omurtak Paa'ya: Maksat hsl olmutur, geri dnn, talimat gnderilmitir. Bu gzda zerine, Kral hemen duruma el koymu ve kitle halinde yaplmas
de vazife yapt yllarda, Ahmed Am Efendi Hazretlerinin nn duymu. Sonra, stanbulda olduu gnlerde bir gn, Ahmed Am Efendi Hazretlerinin ziyaretine giderek: Hocam, demi, beni de derghnza kabul edin!. Paann i halini okuyan Ahmed Am Efendi; Olur, demi, hay hay!. Fakat, ters giden bir ey olursa biz adam vururuz haa!. Haberiniz ola!. Salih Paa; Olsun efendim, Tabii, eyvallah!. Elbette!. Bizim orduda da byledir bu!, diyerek intisab etmi. Bu szde yle bir espiri zannetmi. Meer Salih Paa epey hovarda bir adamm. Bir gn yine bir yerlerde hovardala soyunduu bir anda, grnmeyen bir elden paann belinden aaya vzr vzr kurun yamaya balam. Bu esrarengiz kurunlanma iinde nce kendinden geen, sonra kendine gelen Salih Paa, bakm ki bedeninde kurun murun yok ama, belinden aasna boaltlan o manevi kurunlarn tesiriyle bir mddet fel de geirmi. Sonra Ahmed Am Efendinin syledii kelamn hakikatinin ne olduunu grmtr. Nevres Beyle Beykozlu Ali Bey bir gn Aziz Sultan ziyarete giderler ve giderken Kyamet ne ise bize tarif buyursun diye konuurlar. Huzura girdiklerinde;
plnlanan Trk katliam da durdurulmutur.
Kyamet ilerin d, dlarn i olaca gndr. buyururlar. Ahmed Halilolu Beyefendinin rivayetiyle; Ahmed Am Efendi Balkan Savanda Bulgar askerlerinin Edirneyi de igal ettiini, Selimiye Camini topa tuttuklarn atalca nlerine geldiklerini ve stanbulunda dmek zere olduunu anlaynca akamzeri saat be alt gibi trbeyi kapatr Kayserili Mehmet Tevfik Efendiyi yerine brakp; Darul Hilfeye Bulgarlar m sokacaz der ve gece vakti seccadesinin zerinde tazarru kapsnn tokmana sarlr. yle bir hal alr ki gznden yalar sanak sanak boalmakta, srtndan ter oluk oluk akmaktadr. Sk sk amar deitirmek zorunda kalr. stnden kan amarlar sksanz suyu kacaktr. Yeni amarlar giyer ve yine seccadesine dner. Dudaklar kpr kpr yalvar halindedir. Sabaha kadar devam eden tazarru, dua ve niyazlar dergh- ilahide kabule ayan olmu; naz makamndaki bu velinin duasna icabet edilmitir. Ayanda ar, matarasnda suyu, torbasnda az kalmam Osmanl Askerleri ne olduysa birden ahlanr ve Darul Hilafeti Bulgar igalinden kurtarrlar. Hafz Bekir Efendiden rivayetle; Bir gn Doktor Talat Beyle birlikte rahatszlklarna mteessifane haber aldmz Hazreti Azizin devlethanelerine gittik. Kapy Cici at. simlerimizi syledik, arz ettiler, gelsinler buyurmular. Huzura girdik, kendilerini kesbi afiyet etmi bularak mesrur olduk. Derecesi 43e km. Nafiz Paay ge-
tirmiler, muayene ederek; Allah sizlere mr versin, hasta artk gitmek zeredir dedi. Kendisini kovdum, evdekilere byle sylenir mi? dedim. Derken Hazreti Rasl Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem, Hazreti mer radiyallh anh ve Hazreti Osman radiyallh anh ile birlikte zuhur ederek uraya oturdular. Size bir kadn lahana turusu suyu getirecektir, red etmeyin iin buyurdular. Hakikaten ertesi sabah bir hanm kapy alarak Efendi Hazretlerine ila getirdim, lahana turusu suyu getirdim dedi. Evden almamak istediklerini iittim, getir getir dedim, itim. 43 hararet hemen 37 ye indi buyurdular. Sonra da doktora (Talat Bey) tevcih-i hitap ederek; doktor, sakn eyhime iyi geldi diye her hastaya lahana turusu suyu tavsiye etme buyurdular. Hoca Efendimiz Hazretlerinden rivayetle; Ben o pezevenge haber gnderdim. Dedim ki: Memuriyetin ne ise onu elinden geldii kadar yap. Aklnn ermedii yerde erenden sor, baka eye parman sokma dedim. O dinlemedi gitti, kard imdi pezevenk odasndan odasna korkusundan gidemiyor. Nevres Beyefendiden rivayetle; Bir gn merl Halveti Hazretleri abdest alacaklard. Su dkmek zere ibrii almaya kotum. Benden evvel Bulgar Ayvaz ibrii kapt. Ben almak istedim. Brak buyurdular ve ayn zamanda Bul-
gara bir nazar buyurdular. Gece oldu, benim odamn kaps alnd. Baktm bir Bulgar, Byc msnz bizim ayvaz deli oldu dedi, gittim baktm. Allah, Allah diye zikrediyor. Bir gn Makbule Hanm kerimesi Nusret Hanmla huzura girer. Hazret-i Aziz rahatszlarm. Doktorlar zatrre demiler. Hanmlar mteessirlermi. Byk hanma hitaben Korkma, merak etme, hastalk bu vcudda hkmn icra edemez, size merhameten duruyorum buyururlar. Akrabalar arasnda Kuru Nimet Hanmn daysnn kz dargn iki kiiyi yle yapar, byle yapar bartrrm. Bir gn hasta imi, Bu hanm ryada Hazret-i Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz mbarek yedi eriflerini takbil (pmek) etmiler. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz de Senden bu hastalk gitsin, selamette ol. buyurmular. Filhakika hanm iyilemi ve yed-i erifin mbarek kokusunu imdi her yerde duyuyorum diyormu. Nevres Beyefendiden rivayetle, Mehmed Efendi Hazretlerinden; Bir gn Efendi Hazretleri Abdulehad Nuriye git benden selam syle buyurdu, ben de gittim trbeye yaklatmda trbedr kapy at, bana Buyurunuz. dedi. Kendisi girmedi. Ben girip
Kutbul-arifin, gavsul vasilin biraderiniz Ahmed Am Efendi Hazretlerinin selam var. dedim. Onlar da aleykmselam ve aleyhisselam buyurdular. Hac Necip Bey huzura ilk gidilerinde; Ne istiyorsun? buyururlar. Dua isterim dedim. Camiye git, yetmi bin kii dua ediyor. Efendim, Bursadan Halil Efendiden selam getirdim dedim. Ya ... buyurdular. hvan sordular Zikir ediyor musunuz buyurdular. smi zt (Allah) telkin buyurdular. Orada Hanc smail Aa vardr. Benim sarhoum. Ben onun hannda misafir kaldm, tanyor musun? Evet efendim ... Ona selam gtr. Tuzcu Hasan Efendiyi tanyor musun? Pazar yerinde tuz satar. O bize Tirnovada ilahi okurdu. Gzel sesi vard, tanyor musun? Ona da selam gtr. Ilcalara giderken yolda kahve satar, iki kollar yok brahim vardr, onu da tanr msn? Ona da selam gtr. buyurdular. Nevres Beyefendiden rivayetle; Bir gn huzurda bulunuyordum. Namk Kemal Beyin Vatan Yahut Silistresinde askerlerin Allah muinimiz olsun szlerine kar Abdullah avuun Allahn iine karmayacaz, yoluna gideceiz dediini arz ettim, ellerini vurarak tam sz
budur buyurdular erbeti Ahmed Efendi biraderimiz rivayetiyle; Bursadan araba ile dnerken arabac uyumu, arabada yolun kenarna gelmi, lakin o uyumam, selametle geldik, buyurdular. Bursada iki eli bilekten kesik brahim Aa namnda bir zat varm. Ona gider misiniz buyurdu. Bak biz Rumelide kahveye arkada oturup kahve smarladk. Dier bir arkada geldii zaman ben kahvemi o zata verirdim. yle holanrd ki gnln alrdm buyurdular. li-key l te sev al m-ftekm ve l tefrah bim etkm.222 Elinizden bir ey giderse yerinme, bir ey gelirse sevinme buyurdular. Ben de gayri ihtiyari Efendim bu Allah mertebesidir. dedim. Evet Allah mertebesidir. buyurdular. ve Bunu birini yaptm, birini yapamadm buyurdular. Lakin hangisini yapamadm buyurduklarn hatrlamyorum. Hoca Efendimiz rivayetiyle Halil Efendi merhumdan Azizimiz Sultanmza biattan birka gn sonra huzurlarna girdiimde Nihakszsn, nihakn yok buyurdular ve bunu
Hadd, 23 Bu, kaybettiinize zlmemeniz ve Allah'n size verdii nimetlerle marmamanz iindir. Allah, kendini beenip nen hi kimseyi sevmez;
222
birka defa gidiimde tekrar buyurdular. Hoca Efendimiz Hazretlerinden rivayetle; Merutiyetin ilannda Mehmed Efendimiz Hazretlerini birtakm kendini bilmezler rencide ettiklerinden huzura geldiklerinde Aziz Sultan Cenab- Hak yerden talar alr, gkten yadrr. Nitekim mem-i salifede olmutur. Ne yapalm Allah Fe-cs hille d-diyr ve kne vaden mefle.223 deyiverdi. Memleketine git, gel deyinceye kadar otur. buyurdular. Mehmed Efendi Hazretleri de kylerine giderler. sene kadar kalrlar. Bir gn o civarda bir tepede bulunurken Azizimiz huzur ile Gel diye iaret buyururlar. Hemen Ben stanbula gidiyorum. diye veda ederken, efrad- aileleri gitmemeleri hakknda srar ederler, dinlemezler. stanbula gelirler. Huzura girdiklerinde Daha vakit de vard. Seni benim misafir etmekliim lazm gelirse de evin msaadesi olmadndan seni Hasana misafir edeyim buyururlar. Orada nasl geindin diye sorarlar. Efendim evvela bilezik, kpe gibi ziynetleri, sonra hallar ondan sonra bakrlar sattk. deyince Desene Allahn keyfini getirdin buyururlar. Aziz Sultana merl Halveti Hazretleri
sr, 5 Onlar memleketlerinizde her keyi kontrollerine alacaklar...
223
Ahmed bana ardan iki horoz al, gel buyururlar. Hazreti Azizde birisi iki, dieri bir kurua horoz alp getirirler. merl Halveti Hazretleri horozlarn birini bir eline dierini de dier eline alarak Ahmed bunlarn hangisi iyi? buyururlar. Efendim, bunu iki kurua dierini bir kurua aldm. derler. Ben sana ne soruyorum, sen ne sylyorsun buyururlar. Tekrar hangisi kt derler. ncde yine Hazreti Azizimiz Efendim, ne bileyim bunu iki kurua bunu bir kurua aldm. buyururlar. Onun zerine Hazreti merl Halveti Kaddesellh srrahul azz Hazretleri tebessm buyurarak Ahmed buna kt, una iyi deseydin, seni derghtan kovardm. buyururlar. Trnovada iken omuzlarnda iki kova ile saadethanelerine su getirirlermi ve Kmile Hanmn bezlerini de bazen bizzat emede ykarlarm. Bir gn eme civarnda bulunan bir zata selam vermiler, o zat iitmemi eme tann bana reddi selam ettiini iittim. buyururlar. Bunun zerine Mehmed Efendimiz; Efendim nasl oluyor? diye sorarlar. Vakti gelince anlarsn buyururlar. Mehmed Efendimiz Hazretleri buyurmular ki; Ulan, her gelen beni senin gibi anlasa yakam paam yrtarlar.
Bir gn araba getir buyurdular, arabay getirdim. Baktm aranyorlar. Efendim ne aryorsun? Ulan, Cici araba paras koymam. imden Efendim, hlikiyet yok mu? Yarat diye yklendim. O esnada minderin altn kaldrp iki eyrek kardlar. Ha, ulan burada imi. buyurdular. Vekil!, vekil! Dnyada, ahrette senden ayr deilim, beni meydana sen kardn. Bektai eyhlerinden birisi dervii ile beraber Frat kenarnda balk tutup kzartp yerlerken derviin gnlne Efendim terifi beka buyururlarsa yerine kim gelir diye bir hatra gelir. Hazret bu vakay sana kim haber verirse ona yap. buyurur. Aradan seneler geer. Hammam Hazretleri ihvn ile amlca taraflarnda bir tenezzhe karak yemekten sonra zikirederek hitamnda o civarda bulunan mezkr Bekta fakirini yanlarna ararak Frat kenarnda filan zamanda yediimiz balkta yanmzda bulunan fakir deil miydi diye kulana syleyince derhal ayaklarna kapanp bende olmulardr. Avni Beyin kardei Abdullah stanbulda askerlik ediyordu. Bir gn Mehmed Efendi Hazretleri havalarn scak olmas mnasebetiyle Abdullaha birka gn geceleri sen trbede yatar msn? buyurdular. Abdullah da yatarm dedi ve yirmi gn kadar getikten sonra Abdullah, sen artk iine bak, ben yatarm buyurdu ve sonra fakire hita-
ben Hoca burada yirmi gn terledi, Azraile can vermesin buyurdular (ne ltuf). Mehmed Efendi Hazretleri buyurdular ki, Bir gn huzurda bulunuyordum. Bir ocuk Kuran okuyorlard. Dier bir adam geldi. Cameknn kapsn ak brakarak trbeye girdi. Badezziyaret yine kapy ak brakp gitti. ocuk kalkp ve o adamn hareketine kzar gibi yaparak kapy kapad. Hazreti Azizimiz u adamn istidatszlna ve u ocuun istidadna bakn. buyurdu. Beykozlu Ali Beyden; Amcam Miralay Hasan Beyi maiyetindeki Kaymakam Salih Bey jurnal eder. Amcam da zntsnden felce urad Hazreti Azizimize teriflerini rica ederek fakirhaneye getirdim. Evde dier bir odada Hasan Beyin kz son nefesinde yatyordu. Hasan Beyin odasna girdiler ve secdeye kapanarak biraz durduktan sonra hastay yukar kaldrn buyurarak dier hastann odasna terif buyurdular. Hlbuki biz kendilerine ondan hi bahsetmemitik. Ve kzcaza; Pelte yapacak msn? Evet efendim. Kendi elinle getirecek misin? Evet efendim. Ben brek de isterim. Peki efendim. Efendi Hazretleri terif buyurdular. Komumuzda bulunan bir kz ocuu vefat etti, bizim kzcaz kurtuldu. Jurnal eden Salih Bey kapsnn nnden
geerken orada bulunan Hseyin Beyin avuuna; Bey nasl oldu? diye sorar. avu da Elhamdlillah iyileti der. Bekle onun mddeti krk gndr, krk gn sonra lr der. Lakin gn gemeden kendisi ld gitti. Hoca Efendimiz Hazretleri; Bir gn Efendi Hazretleri huzuru Hazreti Azizde cnbleirken Cici Sultan ieri girmi. A! ayol ne oluyorsunuz demi. Hazreti Azizimiz de Biz Vekil ile grrken dnya ve ahireti unuturuz. buyurmular. Bir gn Firuzaal Hasan Efendi huzurda iken kap alr, ieri bir hamal girip batrbedr burda mdr? der. Hazrette Ba yok, k burdadr., buyururlar, Ne istiyorsun? Efendim, su getirdim, nereye koyaym. Onun zerine Hasan Efendiye, Hasan efendi bunu eve gtrver ve Hasan Efendi fy kendi gtrmek ister. Hamal vermez. Eve gelip te fy indirince Hasan Efendi hemen arkal kapp benim de hizmetim olsun der, fy arkasnda tar. Dnte hamal Bu zat sizin nenizdir? Hasan Efendi de Bizim efendimizdir, huzurlarnda mtenaim (nimetlenen) oluruz der. Acaba ben de gelsem kabul eder mi? der, Evet der. Hamal trbeye gelince Ben abdest alaym der. Hasan efendi huzura
girer. Hasan, hamaldan holandn m? Apartalm m? buyurur. Hamal gelipte mbarek ellerini pnce elinden tutup huzurlarnda oturturlar. Ben ne dersem sen de onu syle buyururlar. Nasara buyurur, hamalda nasara. Celese celese feteha feteha buyurduktan sonra bir nazar buyururlar. Hamal Allah deyip mai aleyh olur (baylr), biraz sonra hamal sahve (uyannca)gelince, Ben seni sevdim, sen de beni sevdin mi? buyururlar. Hamal da Sevdim efendim der. Sen ara sra buraya gel. buyururlar. Alt ay sonra da iini ikmal ile memuren memleketine gnderirler. Hamaln ismi izolu Osman imi. Firuzaal Hasan Efendi Hazreti Nurularabn mahdumlar Hac erif Efendi ile Kerim Efendi derghnda iken inkiaf hsl olmu, baz uygunsuz hal grmler. erif Efendi Kalk Hasan bir daha bu dergha girmen olmaz demiler, Hazreti Azize gelmiler. lim irfan demektir. rfan Hakk bilmektir. Eer Hakk bilmezse Ha bir kuru emektir. Ahmed Am Efendi anlatrd;
Hammam Tevfik Efendimiz Hazretleri bir gn ihvn ile birlikte Kathanede teferrce karlar. Be on gn kalrlar. O zaman Karyad Tepesinde de Bektai canlarndan bir zat varm. Orada tepeye kar demlenirmi ve bu zevata da hay huyenlar dermi. Bir gn Hazret abdest alp o Cann bulunduu tarafa doru gider ve onun kulana bireyler syler. O can hemen Hazretin ayaklarna kaparak Vallahi budur, billahi budur, bundan baka yoktur. diyerek biat eder ve o dergh terk ederek Hazrete kul olur. Sorduklar zaman 45 sene evvel eyhin alemi cemali terif buyururken senin kulana kim Ta nur, topra nur, kmil lmez, kabdan kaba tanr szn sylerse senin slkun onun elinde biter buyurdu. 45 senedir buna muntazr idim. Bir gn Makbule Hanm kz Nusret Hanmla birlikte huzura giderler, giderken de iki hevenk vez 224 gtrrler, huzura brakrlar. Evkaftan bana haber gnderdiler, Efendim sen Sleyman Bey, stanbulda azizanmzdan istekte bulunup Ktahyada yalnzm, konuacak, grecek kimse yok, bana bir ihvnmz gnderseniz derler. Bir mddet sonra Mustafa zeren Sultanmz Ktahyaya tayin olurlar, Ktahyaya vardklarnda bir mddet (9 gn) Sleyman Beyin evinde
Hevenk: Bir ipe geirilmi veya birbirine balanm ya yemi veya sebze ba
224
kalrlar, sohbet ederler. Sleyman Bey, 1940-1945 yllar arasnda Ktahyada bulunan Mustafa zeren Sultanmza Beni burada srlamadan seni bir yere gndermem. derler. Nitekim Sleyman Bey vefat eder, zeren Sultanmz Sleyman Beyi kendi elleriyle defnederler. htiyarladn, yerinize bir vekil tayin edin, etmezseniz biz tayin edeceiz. Dndm, onlarn tayin ettikleri benim iime gelmez, ben kendime vekil tayin ettim. Elvekil ke-l asl, vekil aslnn ayndr. Trkler bunu bilmez. buyurunca Makbule Hanm, Efendim, kimse sana vekil olamaz demi. Sonra Hazreti Aziz Nusret Hanma Git, trbede benim vekilim vardr. ar lakin Vekil Efendi de haa! buyurmular. Nusret Hanm, trbeye girip Mehmed Efendimize; Efendim aryor der. Kz senin Efendin kimdir? buyurur. Nusret Hanm Efendim ite der. Marn ileyh de hemen koar, huzura girer, al bunlar eve gtr. buyurur. Marn ileyh de hevenklerini birini bir eline dierini dier eline alr. Bu srada Hazreti Azizimiz Sultanmz mbarek ellerinin ayalarn yere tevcih buyurarak saa sola meyi ederek marn ileyhe nazar buyurunca Mehmed Efendimiz de neelenerek iki tarafa raks ederek epey mdded mecbubu nee ile pr zevk ve neelenir. Vekil, vekil; beni meydana sen kardn. Dn-
yada, ahrette senden ayr deilim, buyururlar.225 Kayserili Mehmed Tevfikin Ahmed Am Hazretlerine intisab bizzat kendilerinden rivyeten Nevres Bey tarafndan naklolunduu na gre; Mehmed Tevfik (Kayser) Hazretleri bir gece rya grrler. Ryada Ayasofya ile Sultanahmed Camisi arasnda byk bir kalabalk toplanm, tellallar Hazret Muhammed sallallh aleyhi ve selleme kurban olacak kimse yokmu? diye baryorlar. Hemen Kayserili Aziz, kalabaln arasndan syrlp: Ben varm diye kyor. Bunun zerine mndler Mehmed Efendiyi kalabaln ortasnda kurulmu bir tahtn nne getiriyorlar. Elinde kl
Mehmed Tevfik Efendi Hazretleri, Sultan Abdlhamid Han'n sofra hizmetlerini grmekte bulunduklar sralarda gnl muhabbeti ile megul olmular, bilahare Sultan Abdlhamid'in tahttan ayrlmasn mteakip saray erkn ve personel dalmtr. Mehmed Efendi ise, zaman zaman iltifatlarna mahzar olduu Ahmed Am Efendinin tavsiyesi zerine bir ara Kayseriye git miler ve bir mddet sonra dnmlerdir. Kayseri dn Ahmed Am Efendi Hazret kendilerine hal hatr sorduklarnda u cevab verirler: Efendim, tencere iki ise birini sattm, yatak iki ise birini sattm, ba da tefeciye verdim sonra geldim!. derler. Ahmed Am Efendi kendisine: yi yapmsn buyururlar.
225
tutan ihtiyar bir zat: Muhammed sallallh aleyhi ve selleme kurban olacak sen misin? diye soruyor. Evet, benim cevabn alnca, elindeki klla Kayserili Azizi kurban ediyor. Ertesi gn Fatihe yolu den Mehmed Efendi Hazretleri, trbeden ieri girince kendisini mn leminde kurban eden zt karsnda anszn buluveriyor ki, bu zt Ahmed Am Hazretlerinin ta kendi leridir!.. Ahmed Am Efendi Hazretleri ise: Gel bakalm Muhammed sallallh aleyhi ve selleme kurban olan! deyiverince i anlalyor ve Kayserili Azizde bylece aradn buluyor. Derhal mbarek elini pp kendilerine teslim olmutur. Cafer Beyefendiden rivayetle;226 Harbiye Mektebinde ilk defa snf arkadam kkten beri tandm Kazm Bey delaletiyle Ahmed Am Efendimizin Trbedeki zaviyesinde ziyaret erefine nail oldum Cemaline nazar ettim yle bir halde mahade ettimki o ana kadar ve halada bu gne kadar hibir insanda o nee-i kemali gremedim. Tahminen 35 yalarnda atei ak ile yanmakta olan beyaz sarkl bir hoca hazreti trbedrn dizlerine kapanm muttasl alyor ve feryad derununu gz yalaryle izhar ediyordu. Oda glerek kendisini okuvor mukabil sevgi, ve muhabbetler ishar ederek bu mnasebetle
Emekli Binba olup 1953 yllarnda Bilecik nn nahiyesinde mtemekkinen sakinlerindendir.
226
Evliyaullah said miyim aki miyim diye alarlar buyurdular. Hayalimde tam manasyle yer etmi olan bu ulvi manzara hi bir vakit hatramdan silinmemi ve daima ayn ile baki kalmtr. Cafer Beyefendiden rivayetle; 1325 Rumi (1909) senesinde Evronoszde Sami Bey delaletiyle kendisine intisap ettiim zaman fakiri bendelige kabul srasnda u sz sarf etmitir. Bunuda ky namna alalm buyurdular. Bu sebeple Cafer Bey non nahiyesinden bir trl ayrlamam ve orada sakin kalmtr, Cafer Beyefendiden rivayetle; 1328 (1912) senesi kodrada muhasarasnda bulunduu zamanlarda bana bir hal arz olmutu. imden Allah ile mcadele ediyordum. yleki; Ey ulu Kudret bende ne kuvvet varki iyi veya kt olabileyim. Btn kudret ve kuvvet senindir. Sen yardmcm olmaz isen ben ne yapabilirim diyordum. Bir Sene sonra tekrar stanbula geldim. Ahmed Am Efendimi ziyaretim esnasnda yannda dier muhatap ve ziyaretileride vard. Birden bire bir ayet okudu ve dedi ki;

Allah dedi ki: Benim katmda ekimeyin; size bunu nceden bildirmitim. Benim katmda sz deimez; Ben kullara asla zulmetmem
der.227 dedi ve yzn bana dnerek glmsedi anladm ki kaifi kulub olan Halifeyi Rasul raz derunuma vakf ve benim halimi bana sylyordu. Cafer Beyefendiden rivayetle; Bir gn Mehmed Efendi hazretleriyle birlikte huzuri mride giderek elini pp oturduk. Derhal bilmnasebet dnerek Bir mminin yetmi bin mmine efaati vardr. Benim ise yetmi kere yetmi bin mmine efaatim olacaktr. buyurdular. Ayn zamanda elinide bana kadar kaldrdlar. Huzurlarndan ktktan sonra Mehmed Efendi grdnz m efendi hazretleri elini bana gtrd bu iaret sizi kabul ve efaatlerine mazhar buyurduklarna delalet eder buyurdular. Haza min fazli rabbi228 Kazm Birn Beyefendiden rivayetle;229 (Bu hatra Hazret ile 1311 rumi (1895) senesinde Mektebi harbiyeye girdiim zamanda vaki oldu.) Ahmed Am Efendimin Fadl kemalini Manastrda Askeri idadi mektebinde iken iittiim ve kendisini grmek istediim hazret ile ilk mlakatta huzuruna girdiimde elini pmeyerek mensup
Kf, 28-29 Bu Allah Telnn byk ltfudur. 229 Kazm bey Emekli binba olup 1953 ylnda Bilecik vilayeti merkezinde mtemekkiren sakindir.
228
227
olduum tarikati halvetiye usul zere avcunun iini ptm. Derekap (arkasndan) elimi yakalayarak Sen kimsin be diye sordu. Hviyetimi tesbit ederek Manastrdan yeni geldim diye cevap verdim. Kaifikulub olan bu sultani alian o zaman ki mcahedatmn temamen aynn ifade buyurarak bana hitaben Geceleri tehecct namazna kalkarak karanlk yerlerde kuru tahtalarda Allah zikir eylemekten ise benim gibi pamuk ilte zerinde zikir yapsanz daha iyi deil midir? Bian art Allah Tely bilmek ilmel yakn, aynel yakin, hakkal yakn ile bilmek lazmdr. imdi seninlen biraz kelimeyi tevhit zikrine devam edelim. diyerek kendisini lailaheillallah diyerek zikir etmee balad, fakirde ihfaen (iimden) devam ediyordum. Birka defa tekrar eyledi tekmil vcudum sanihay feyzinden duari imbisat oldu. 230 Vcudunda gayri ihtiyari bir sallanma hareketi ba gsterdi bu kadarck bir vakfe bile bizi canlandrmaa kfi geldi. Odasnda ziyaret iin gelenler bizim gibi Harbiye Mektebi talebelerindendi. Onlara sordu. Siz de efendiyi tanyor musunuz? onlarda cevaben Hayr, yeni gelmi bilemiyoruz. dediler. Bunun zerine baha hitaben Benim bir tahririm var sen onu bilirmisin? diye sordular ve fazla tafsilata ve izahata lzum
230
Hayat veren feyzinden geniledi
grmeden szn kestiler ve elini perek ayrldk. Kazm Beyefendiden rivayetle; ok gemeden bir gece ryamda gzlerimin arl olduunu grdm manada ihtiyar bir zat sordu. Gzlerinin tedavisi iin bir tabibe mracaat etmedin mi? (Manevi gzlerimi) Kast ve murat ederek sordu Hayr, etmedim dedim. Geen hafta gittiin Fatih trbedrna git ve syle o tabibi haziktir senin gzlerini ifayap eder buyurdular. Bunun zerine gittim ve Trbede huzurlarna girdim ryam kendilerine syledim. Ryada grlen zatn kim olduunu bilebilir misin? diye sordu. htiyar bir zat idi diyebildim. Gldler, yle ise diz dize gelde dua edelim ifalar isteyelim buyurdular ve arapa olarak bir dua okuyrak bana trkesi mnfehim oldu. (anladm) Yannda bulunan kiiler min dediler. Ve bana hitaben gnlk vakit bulduka 30 istifar 50 salavat-i erife ekmekliiimi ve arada kendilerini ziyaret etmemi tembih buyurdular.231 Artk muntazaman ziyaretine gidiyordum. Kazm Beyefendiden rivayetle; Gnlerde bir gn benden karpuz istedi Fatih Camii havlusunda kme halinde satlmakta olan
Mrid mrid olursa bu kadar da yeter. Olmazsa zikir ek ek dur, ne faide olur ki;
231
karpuzlardan bir tane setirerek aldm ve gtrdm eve gtr brak ve gel dedi yle yaptm huzuruna geldiimde bana hitaben; Elin olu karpuza bir baknca tanr ve eliyle skmakszn olgununu seer sende bylece yapabilirmisin buyurdular. Kazm Beyefendiden rivayetle; Bir gn huzuruna bir fakir gelmiti sadaka istiyordu iimden geti ki; bana emretse ben versem bana hitaben; olum iki kuruunuz varsa bu fakire ver buyurdular, sevinerek verdim. Kazm Beyefendiden rivayetle; Bir gn bana sordu. zerinde giydiin elbise kimindir? Sana kim verdi? O zamann usul ve kaidesinece Padiah verdi, onundur dedim. Cebindeki para kimindir? Padiahndr dedim. cabnda kann onun urunda feda edecei ne dair sizin birde yemininiz vardr onuda yapacakmsn? dedi hayhay dedim. O halde kurulacak senin neyin kald be diye buyurdular. Kazm Beyefendiden rivayetle; Bir gn bana hitaben Talime kyor musunuz? diye bana sordu. Mektebi harbiyede talebe bulunduumuzdan her gn kyoruz diye cevap verdim.
Taburun hep birden yrdnde ayaklarn rap, rap diye zikreylediini iitiyor musun? diye buyurdular. Kazm Beyefendiden rivayetle; Yine gnlerden bir gn huzura girdiimde Kazm sen Arnavuta bilirmisin diye sordular. Cevaben Bilmem efendim dedim. Hazret Bir arnavuda sordum kiut nedir? cevaben bu imi diye syledi. Kurbalara dikkat ediyor musun bunlar hep bir azdan bu imi bu imi diye nasl baryorlar buyurdu. Kazm Beyefendiden rivayetle; Bir gn huzurda sohbetlerini dinliyordum. Beni daha ziyade kendi arka tarafna alr ve muvacehesinde bulundurmaktayd. nk Onun yzne baktka -gayri ihtiyari cezbeleniyordum. Sohbet bitti herkese yol verdi sra bana gelmiti. Fakat huzurlarnda diz oturmak mutat olduu iin dizlerim uyumu idi bir trl kalkamadm o vakit glmsedi ayaklarn kapya doru uzat, ban da dizime koy dedi uyuukluk geince gidersin. Bu teklif canma minnet idi mrit dizinde bamn kaldn hi hatrlamamtm. stediim oldu emirleri gibi yaptm dizlerimin uyuukluunu gidermee alr iken bam mbarek eliyle bol bol okad bana muhabbeti ilahiyenin yksek tadn veriyordu. Biraz sonra ayaa kalktm ve mbarek ellerini perek gzm yal ayrldm.
Kazm Beyefendiden rivayetle; Harbiye mektebi nc snfna geerken kinci vatanmz kabul ettiimiz Rumelinde eski nc ordu merkezi Manastr ehrine slaya gittim. Orada iki arkadam vard. Biri Recep Fehmi, dieri Niyazi Beylerdi. Bir gece evvel Recep Fehmi Efendi bir rya grm bize anlatt. Yine bu arkada bir mesire mahallinde hep beraber gezerken, kurun yamuruna tutulmuuz yanmzdan kurunlar geerken bizlere hi bir ey olmuyormu. O srada bir zat peyda olmu. Recep Fehmi Efendiye hitaben Korkmayn sizlere bir ey olmaz, sahibiniz yerde gkte kuvvetli ve ok byk bir zattr demi. O akamzeri birleerek Manastrn ehir Alt nam mesiresine gittik. Bir yerde mola vererek tarafmzdan bir ilahi okundu ve akabinde zikrullaha baladk. Karmzdaki tarlann iinde birok mandalarda var idi. mandalarn balarn saga sola oynatarak bize mareketle zikrimize onlarnda itirak ettiklerini gryorduk. O srada silah sesleri duyuldu. Kurunlarn uzaktan atlmasna ramen yanmzdan vzr vzr geiyorlard. Niyazi Bey zikirden fari olmu ve bizlere hitaben Hepimiz vurulacaz, aaya hendee girelim bize siperlik yapar ve hemen uzaklaalm diye bard. Ve ylece yaptk. Allah Telnn izniyle bizlere hi bir zarar olmad. Meer kurunlar ciheti askeriyenin endaht (silah talimi) mahallinden geliyormu. Bizim bulunduumuz yeri tutuyormu. Recep Fehmi Efendinin ryas ayniyle zuhur etti.
Kazm Beyefendiden rivayetle; Bir gn arkadam Veli Aa ile mektebi harbiyede talebe iken sohbet arkadam idi. Bu zat ile birlikte ve dier arkada da dhil olmak zere Edirnekap sur haricine yakn bir medresede sakin mnzevi Ahmed Efendi namnda birinin ziyaretine gidiyorduk. Veli aa son zamanlarda, Cibali de odunculuk yapan Veli baba namyla maruf idi. Bu zat ile yolda giderken bizden biraz ileride dier arkada, gidiyorlard. O srada gzel bir koku duydum. Bu kokukun nereden geldiin aratrmakta iken, arkadam Veli aa seslenerek Biraz geri kal dedi. Avucunun iini koklatt ayn zamanda ggsn da at kokladim rayihay tayibenin aynn veriyordu. Dayanamyarak bu gzel kokuyu bende isterim dedim. Cevaben Bu rayihann memba hazretin vcudu mbareklerindedir ve oradan isteyiniz dedi. Bundan sonra Ahmed Am Efendi Hazretin ziyaretine gittiimde elini perken bu rayihay tayibeninde geldiini duyardm. Bu rayihadan Banada ver diyemedim ve isteyemedim. Hazretin temerkz eden vo gittike oalan yksek muhabbet bana hereyden stn geliyordu. Kazm Beyefendiden rivayetle; Zabit ktktan sonra Rumelide ok kara gnler geirdik. Arnavut ihtilli, Bulgar ihtilli, iln hrriyet, Balkan harbi gibi ard aras bitmeyen tkenmeyen azim ihtilller ve harplar iinde yaadk. Bu kemekete stanbula gitmek yasa konuldu-
umdan artk aresiz bu muhitte har ve neir oluyorduk. Bunlardan uzun boylu bahsetmeyeceim. Yalnz kk bir ksmn hatrat kabilindeyazarak geeceim. 1319 (1903) Bulgar ihtillinde Sorovi imendifer (Demiryolu) kpsn bir blkle muhafa etmee memur oldum. Sa ve soldaki istasyonlarda bulunan Karakollarmz Bulgar ekiyas tarafndan birer birer baskna urad sra bizim bulunduumuz imendifer kprsn bombalanmasna gelmi idi. Kprnn mnaasip mevkilerinde pusular ve istihkmlar tertip edilmiti. Geceleri uyku yok idi, Hazreti Azizin ruhaniyeti mridanelerine tevecch srasnda manada uyur uyank bir halde zuhur ederek Korkuyor musun be.. diye sordular. Korkma korkma birey olmaz buyurdular. Hakikaten o gece sabaha kar Bulgar ekiyas bir cemmigafir (ounluk) halinde kpry berhava etmek (havaya uurmak) iin geldiler ise de basiretkr bulunmamz ve istihkmlarda yaplan yaylm ateler ile ekiya dayanamayarak ve bir ey yapamadan kap ricat eylediler. Hazretin Bizi her an kendi manevi varlnda bulursun sznn birinci iareti zuhur etti artk ferahladm. Kazm Beyefendiden rivayetle; Birinci Harbi umumide Trabzonda Jandarma karakol kumandanlar mektebi mdr idim. Seferberlik vukuunda Trabzon depo taburu kumandan oldum. Trabzon ve havalisinde icra klnan Rus harbi safahatn grdm. Muharebe sona erince
binbala terfiimi beklerken Yzbalk rtbesinden emekliliim icra klnd znt ile stanbula geldik. O srada Hazreti Ahmed Am Efendimin damadnn damad Naim Beyin hanesinde ikamet buyuruyorlard. Bir gn huzuru mride dhil oldum. Kendileri tevecchte idi. Fakirde karsnda diz kerek oturdum ve iimden i durumumu hikyeye baladm. Hemen mbarek gzlerini atlar ve bana hitaben Git kapnn sprgeliinde dur, oradan syle biz her yerden iitiriz. buyurdular. yle yaptm ve orada yine iimden sylyordum. Beni erken emekliye sevkettiler yam henz hizmete msaittir. Hi olmazsa binbalk ile emeklilie sevkedilse idim daha rahat bir emekli maana nail olur evlad iyalimi daha ferih ve fehur beslerdim. demekliim zerine Ahmed Am Efendim bulunduu yerden defa; Slavat diye emir buyurdular. Bu salavat beraberce ektik: Allahmme salli ala Muhammedin ve ala li Muhammed akibinde yle bir H ekti Yer gk inlesin ve arkana bakma git. Buyurdular. bu emir zerine yksek sesle bir H ektim ve arkama bakmayarak hatta elinide pmeyerek ayrldm ve gittim. imden bu dileimin husule geldiini bana srren ima edlliyordu. Artk bundan sonra kendi raz derunuma tabi olmu idim. Ertesi gn bir istida yaparak Jandarma Mfettii umumisi General Folona (Fransz Generali-
ne) gittim ve dilekemi verdim. General Folon beni Edirne Mlhakln232 dan tanyordu. Alay kumandanm idi. gn sonra kendisini grmekligimi bildirdi. Benim bu suretle vaki olan mracaatm haber alan ve beni emekliye sevkeden ube mdrleri General Folona girmek iin gn sonra kapsnda beklerken kendi odalarna ararak beni tekrar vazifeye alacaklarn sylediler ve bir muvafakat senedi aldlar ve yarn daireye gelmemi bildirdiler. Ertesi gn daireye gittiimde iradeyi seniyesi km ve emekliliimin hi olmam gibi saylarak tekrar Trabzon alayna sevk ve istidamm bildirdiler ve emri resmiyeyi elime verdiler. Bunun zerine General Folona verdiim dilekemin takibinde sarfnazarla doruca Trabzona mteveccihen hareket eyledim. Trabzon alay kumandan bizimle Ponts ekiyasnn tenkili 233 hususunda ciheti askeriyeyle mtereken takibatta bulunmamz emreyledi. Tabur merkezi Maka kazas idi. Bu kazann slam ve Hiristiyan kariyeleri heyeti ihtiyariyelerinin merkebe celbi ile tarafmzdan nasayh messirede bulunulmas ve ekiyann istiman eylemek suretiyle hkmete teslim olmalarn daha ziyade faideli olacan gz nnde tutarak hemen harekete geildi. Merkezi kazadan gelen heyeti ihtiyariyelere nasayhi lazime icra edimekte ve ekiyann tes-
Mlhak: isim, askerlik Bir asker kararghnda subay yardmcs. 233 Dman veya zararl kimseleri topluca ortadan kaldrma.
232
lim olmalar iin kendilerine 20 gn gibi az bir mddet iinde arkasnn alnmas tebli edilmekte idi. Cenb- Hakka binlerce hamdu senalar olsun. bu mddet dolmadan gayri mslim ekiyalar birer birer ve ete halinde silah ve tehizatlaryle birlikte kaza merkezine gelerek teslim olduklar grld. Durumu Maka kazas kaymakam vilayete bildirdi. Vilayet bunlarn silahlarnn alnarak kendilerinin hudut d karlmak zere merkezi vilayete sevklerini ve teslim olan slam etelerinin de tfekleriyle beraber Ankara cephesine sevk ve yollanmasn emir buyurdu. Verilen emir ifa edildi. Az zaman sonra ekiyann arkas alnd ve bylelikle Trabzon mntkas Ponts ekiyasnn istilasndan kmilen temizlenmi oldu. Bu suretle Erzurum Trabzon yolu alm ve ordudan Jandarma alay kumandanlna bir takdirname gnderilmesine kar alay kumandan benide Binbala terfi ettirilmek zere inha eyledi.234 O srada vilayetlerin stanbul ile alaka ve muhabereleri kesilmi olduundan Mustafa Kemal Paann iradeyi milliyesiyle Trabzon taburuna Binba olarak terfi ettirildim. Bir mddet sonra merkez Trabzon taburunun kadrosunun lavi ile Bayburt tabur kumandanlna yine bununda laviyle Erzincan mstakil tabur kumandanlna tayin edildim. Erzincanana ulamamdan bir sene krt ekyasnn takibatnda bulundu Birinci mraniye hadisesi namyla yad olunan i bu isyanda mutasarrf Ali Rza Beyin hakimane
nha: Resm bir greve atama veya bir st aama iin yazlan yaz:
234
tetbirleri sayesinde ekiyalarn Erzincana girmeleri tehlikesi de bertaraf edildi. Bir zaman sonra jandarma dairesince kadro dzenlemeleri icra klnm ve 25 seneyi ikmal edenlerin emekliliinin yapld bildirilmiti. Tarafmza tekrar Binbalk rtbesinden emeklilie sevkedildiim resmen bildirildi, Hesap ettim 3 seneyi gemi idi. ite salavtn srr hikmetini bu suretle anlyorum ve tekrar emekli olarak stanbula ulanca Sevgili azizimiz Hazreti Ahmed Am Efendimin bir sene evvel irtihali dar-i beka buyurduu haberini kemali teessrle rendim. Fatihteki medfeni mbarekesine giderek ziyaretlerinde bulundum ve pek ac gzyalar dktm. Cenb- Hakk efaatlarn ve yardmlarn zerime sayaban buyursun. Rahmetullahi aleyhi ve rahmeten vsiaten. Bir hafz bir gn Ahmed Am Efendi Hazretlerinin huzurlarna giderek; imden dodu, size bir Kuran okuyaym Efendim. demi. Onlar da: Hafz, bir nokta, iki nokta, nokta demiler. Hafz; Evet demi. Sonra, nokta, iki nokta, bir nokta demiler. Hafz gene: Evet demi. Devamla: ki nokta, bir nokta demiler. Hafz, Evet demi. Ellerini vererek Haydi, git demiler ve iini halletmi. Efendim: Onlar bazen dolarlar, saacak yer ararlar, neresi olursa saverirler. O zaman olurdu, ama imdi pek olmaz. Zira o
zaman harman zaman idi, imdi baak zaman, hafza olan da iin harman. Ahmed Am Efendi trbede otururken bir gen yanndan geereken sordu; smin ne? dedi gen cevaben; smail dedi smail gibi kurban olabilecek misin? dedi. Sultan Abdlhamid devrinde, Sarayda da vazife yapan Trbedr Mehmed Tevfik Efendi bir gn pazardan iki tavuk alm, Ahmed Am Efendi Hazretlerine gtrerek: Hangisini piireyim efendim? diye arz- niyaz etmi. Ahmed Am Efendi Hazretleri de: Hangisi daha iyi ise onu piir! deyince, Mehmed Tevfik Efendi: Efendim, birini krk paraya, tekini elli paraya aldm! demekle yetinmi. Ahmed Am Efendi yine ayn ekilde: Olum, hangisi daha iyi ise onu piir! deyince, Efendim, birini krk paraya, tekini elli paraya aldm! diye cevap vermi. te bunun zerine Ahmed Am Efendi Hazretleri: Aferin olum! Hakkn mahlklar arasnda ayrm yapmamay renmisin! Ahmed Am Efendi, 100 yan gekin bir ihtiyar olduu iin sz arasnda snmaktan bahseder ve iyi bir krk olsa snrm, buyururlar. Bu kadarck ima ve iaret zerine std derhal
arya giderek muhtelif neviden ve cinsten krk getirip nne kor. std, bunun zerine aralarnda yle bir konuma olduunu sylerdi: te efendim krk. Bu 50 lira, bu 30 lira, bu da 25 liralktr, dedim. Bunun zerine Ahmed Am Efendi; stemem, gtr. Dedi. lk arzu ile bu red karsnda hayrette kaldm. Fakat sebebini de sormadm, soramadm ve bunda elbette bir hikmet vardr diyerek emirleri zerine krkleri gtrp sahibine geri verdim. Aradan bir ka gn geti, yanna gittim. Bana: MECD; CEHENNEMN MDDET KA SENEDR BLR MSN? 65,000 SENEDR. dediler. Baka bir gn de durup dururken yine bu suali irad buyurdular. Fakat bu sefer mddeti 6,500 seneye indirdiler. Esasen birok mutasavvflar hep bu yolda giderler, sz hep byle etrafta dolatrrlar. Bu srada mebusluk, memurluk ve ticaret gibi bir megalem de olmadndan stanbulu terk ile memleketim olan Balkesire ekildim. Orada yerleir yerlemez bu sefer Balkesiri de terk ile Msra gitmek arzusu bende belirdi. Bunun tedarikleriyle ve tedbirleriyle zihnen megul iken bir gn Balkesirin mehur meczubu smail, evin kapsn alarak: Uzun yola, uzun yola. Haydi... Hayrl ola! diye seslendi, geti. Hlbuki ben kararm henz aileme bile amamtm. Meczup smailin de bu ihbar ve ihtarm duyunca artk kat kararm vererek, deta hkmet kuvvetiyle cebren memleket-
ten karlyormuum gibi alelacele ailemi, ocuklarm alarak hep birlikte Msra gittik.235 Abdlziz Mecd Efendi, Msra gider gitmez 1914 Cihan Harbi de patlak yermi, yollar kapanm, orada maietini ticaretle ve bilhassa uzun senelerdenberi yapm ve alm olduu zahire ve un ticaretiyle temine mecbur kalmtr. Yabanc bir muhitte kendisini tantncaya ve memleketin ticarette gidiini kavrayncaya kadar hayli sknt ekmi, fakat alm, muvaffak olmu ve 6,5 sene bu vaziyette Msrda kalarak; nihayet Trkiyede mtareke olunca stanbula gelmi ve tabi ilk evvel ziyaret ettii zat yine mridi Ahmed Am Efendi olmutur. Elini pp de halini ve bandan geenleri anlattktan sonra ald izahattan:
eyh Brhaneddin dermi: Meczuba elinizden gelen her yardm yapnz. Faydasn grrsnz. Fakat kendi ile konumaktan bir fayda gremezsiniz. nk maneviyatnz denk deildir. Abdlziz Mecd Efendi de, derlerdi ki: Bu trl meczuplar kendiliklerinden hi bir ey yapamayp kuvvetli bir vel bunlarn iradesini selbederek bu hale gelmilerdir; bunlarn syledikleri szler ve gsterdikleri fevkalde haller kendiliinden deil o velden akseder, binaenaleyh bunlardan bir ey beklemek, bir ey ummak doru deildir. u kadar ki kendilerin satamamak, eziyet ve hakaret etmemek lzm gelir. ayet edilirse meczubun deil, onu idare eden velnin sillesine arplmak korkusu vardr.
235
Cehennemin mddetinin 65;000 sene oluudan bahsedii, kedisinin 6,5 sene mridinden uzak yaadna ve bu suretle bir cehennem hayat geireceine iaret olduunu, yani mridinin kendisine krlarak SEYAHAT CEZASI verdiini ve buna sebep de krkleri nne serdii zaman onlarn fiyatn sylemi olmasndan ileri geldiini anlamtr.236
236
[Cehennemin de mrnn sayl ve snrl olduuna inanan Sheyl nver yukarda szn ettiimiz Amerika hatralarn ieren Cehennemnme defterinin balang sayfasna u notu dmtr: Bunu naizane olarak (Cehennem alt bin sene sonra yklr) buyuran Trnoval Ahmed Ami Efendi Hazretlerinin ruh-i lilerine takdim edebim Cehennemin mr zerinde naklettii bu sz aslnda Ahmed Ami Efendi tarafndan Abdlaziz Mecd Efendi'ye Msr Seyahati hakknda sylenmiti. Sheyl nver ise kendi cehennemini Cenab- Hakk tarafndan grevlendirilmesine balamaktadr. Onun szlerini zikredecek olursak: ... Ben yle bir cehennemde uzun mddet (380 gn) Cenab- Hak tarafndan memur imi gibi yaadm ve onun iin cennete mekik dokudum. Birok ruhi inkiaflar oldu. Anladm ki ok defa cehennem azap yeri deil, bir pime yeri. Tam piip de Hakkn ltfuyla buradan kurtulabilenlerin tadna doyum olmayacak gibi... Cehennem ve onun azaplar bir gn kalkar. Devresini geirenler de zaman zaman cennetin ebed ltfuna karr. Ama il-nihye cehennemde deildir+ (SAYAR, 1994),
Dar olduu bu cezadan, dolay mridine kar zerre kadar krgnlk duymak yle dursun bilkis daha ziyade feyiz vermek iin byle yapm olduunu std sylerdi ve Msrdan dnnde bu feyzi umduundan ok fazla aldn da szlerine ilve ederdi. Abdlziz Mecd Efendi, vakit vakit bu hdiseyi tekrarlar ve izah ederken derlerdi ki: Ben bu kadar gizli kapakl sz sylemem. ok kere muhatabmn idrakine ve kabiliyetine gre ak da sylerim, Fakat bu yol, yani mridle mridin temas keyfiyeti barutla pamuun bir arada bulunmasna benzer. Bazan hi bilinmeyen bir sebepten dolay barut birdenbire ate alverir. Bu ate al mridin lehine olduu kadar aleyhine de kabilir. Yani mridin nelerden holanmad, ne gibi eyleri beendii bilinemez. Ani bir hareketi kalbiyye her eyi altst edebilir ve neticesinde mrid ya manen olur yahut manen lr. Binaenaleyh her zamanda, her temasta ve her hitapta, mridin karsnda son derecede dikkatli, uyank ve tetik davranmak lzm gelir. Abdlziz Mecd Efendi, 6,5 sene Msrda bulunduu halde asla siyasetle uramam, oraya muhtelif tarihlerde her biri bir suretle snm olan muhalif fikirli Trklerle de temas ve ihtilt etmemi ve kendi bana sessizce ticaretle uramtr. Msrda bulunan Trklerden en ziyade grp konutuu balca iki kiidir. Birisi; Abdlhamidin
s.408
uzun mddet eylhislmln yapm ve o srada Msra ekilmi olan Cemaleddin Efendi, tekisi de Msr Hidivinin saray hocas ve imam Gmhaneli dergh eyhi Dastanl mer Ziyaeddin Efendidir. te bu yola gidilerinden dolaydr ki Umum Harpte Trkler ngilizlerle harp halinde bulunduu ve bu yzden Msrdaki Trk tebaas esir saylp kamplara sevkedildii halde stada ne ngiliz, ne de Msr hkmeti bu bapta bir mklt gstermemitir. Fakat dindar oluu, ulema kisvesini tay, hele Arab dilini btn fesahat ve belatiyle konuabilmesi yznden Arap limleriyle vakit vakit camilerde ve husus toplantlarda buluur ve din mbahaseler ederlermi. Abdlziz Mecd Efendi, Arab limlerinin biz Trklerden ok mutaassp ve daha inhisarc olduklarn sylerdi. Mesel ne zaman Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden bahsetseler nebiyyna elarab (Peygamberimiz Araptr) derlermi. Bu sz Arab limlerinden sk sk iiden ve tabi ierleyen std; gnn birinde son olarak bir daha iidince kzarak ve sabredemiyerek hemen ilve etmi; Allahmz da Trktr. Bu hakl mukabele zerine grp konutuu Msrllar nebiyyna elarab szn bir daha azlarna almamlardr. Sunullah Gaybnin u beytinide hakikati ak sylemekteki tehlikeyi anlatyor. Sunullah Gayb Kaddesellh srrahul azz bu-
yurdu ki; Bamz meydana koyduk, kef-i esrar eyledik;. Enbiya-v evliyann ketmettii mna budur! Abdlziz Mecd Efendi derdi ki: Bir gn mridim Ahmed Am Efendi: Mecd, sakn srr f etme! dedi. Acaba bir ey mi yaptm? diye korktum. Benim korkumu gidermek ve bir hakikat bildirmi olmak iin buyurdular. Edemezsin ki, edilemez ki, ruhunu ortaya at, fa et anlat bakalm. Edemezsin, Oda yledir. Bu tenvir ve irddan mlhem olarak, Mecd Efendi derlerdi ki, Cenb- Hak srr vahdetin gizlenmesini ister ve bu ii mahdut kullar ile idare eder, ird ve idlal kendisindendir. Albay erafeddin Uurluteinde rivayetle; Ahmed Am Efendi Hazretleri bir gn, mridn ve muhibbanyla bir yerde sohbet ediyormu. Bir albay gelmi, ulatrma albay, Ahmed Am Efendiyi ok seven, ama harbt bir adam. Baka kimseye zarar dokunmayan, kendini harab eden bir harbt adam. Gelmi, elini pm, diz km oturmu, mahviyyet iinde. Sohbetten nasibini alarak, bir mddet sonra destur alp kp giderken, Ahmed Am Efendi: Ulan aygr, hadi git bugn de ne halt edeceksen et bakalm! Benden sana izin!, demi. Bu harbat albay, boyun bkp bel krarak, derin bir huu iinde huzurdan kp gidince, hazretin etrafndaki derli toplu derviler:
Efendim, demiler, nasl olur bu? Bu harabt aygrnn haramatna destur verdiniz adeta siz!.. Mridan ve muhibban byle syleyince, zamirlerin kifi, byk veli Ami Efendi: Siz, demi, O haytann zhirine bakmayn! D bozuk ama, ii prlanta onun!.. amura dm bir cevher o!. Nasl olsa edecek o haytal!. O amurla ii bitmedi daha onun!. Bizim destur vermemizin sebebi, onun ykn hafifletmek iindir!. Nak-Hlid meyihinden Mehmed Esad Erbil (1847-1931) Muaviye'ye ihtirm ile tannan biri idi. 1930 sonlarna doru, bir vesiyle gene Muaviye'yi gklere karm olduu Sbit Efendi'nin kulana gidince, Hazret'in byk bir celliyetle: "Ben bu krd burada brakmam" dediini ve aradan bir ay gemeden eyh Esad Efendi'nin tevkif edilerek stikll Mahkemesi'nde idam talebiyle yarglanmak zere Menemen'e gtrlm olduunu Eref Efendi nakletmitir. eyh Esad Efendi stikll Mahkemesi'nde idama mahkm olmu, cezs mebbed hapse evrilmise de tedv edilmekte olduu Menemen Asker Hastahnesi'nde 4 Mart 1931 trihinde Hakka yrmtr. Mehmed Sbit Efendi, Eref Efendiyi bir gn: "Erefim, kalk! Seninle bir zt ziyrete gideceiz" diyerek Ftih Trbedr Ahmed Am Efendi'ye gtrm. Ahmed Am Efendi Sbit Efendi'yi grnce ayaa kalkp ellerini gsne kavuturmu; Sbit Efendi de ayn ihtirm duruunu izhr etmi. Her ikisinin de sessiz ve szsz bir yarm saat kadar durumlarn muhfaza etmelerinden
sonra Ahmed Am Efendi'nin huzurundan ayrlan Sbit Efendi: "Erefim grdn m? Ne can bir zt, deil mi!" demi. Eref Efendi'nin Ahmed Am Efendi'ye muhabbet ve hayranl da ite byle balam. Bir gn Eref Efendi Ahmed Ami Efendi Hazretlerini ziyret etmek zere Seyyid Abdlkdir Belh'ni yanndan ayrlrken, Hazret onu: "Erefim, Ahmed Am Efendi zamann Kutbu'dur diyerek kaz etmi. Eref Efendi'ye byle nereden geldiini soran Ahmed Ami Efendi ise, onun Murat Buhr Dergh'ndan geldiini renince, hrmetle: "Erefim, Seyyid Abdlkdir Belh Hazretleri zamann Kutbu'dur" demi. Mustafa Dzgnman'n rivyetiyle, Eref Efendi gen iken bir gn Sbit Efendi: "Erefim; fakr Amerika'ya gideceim" demi. Aradan bir mddet getikten sonra bir baka gn de: "Erefim ben artk Amerika'ya gidiyorum" dediinde Eref Efendi Sbit Efendi'nin dizlerine kapanm: "Sultnm fakri brakp da gitmeyin!" diye alayarak yalvarm. Hl-i hayatnda Amerika'ya gitmemi olduuna gre, Sbit Efendi'nin bu szleriyle neyi m etmi olduu bugne kadar hep speklsyon konusu olmutur.237 Aktar Sim Efendi'nin byk olu Ahmed aabey (do. 1917) bir gn Hafz Eref Ede Efendi'ye:
Amerikann kuvvet kazanacana iaret edilmi olabilir. (ZEMRE, 2007), s. 22-25
237
"Amcacm, siz Trbedar Ahmed Am Efendi, Seyyid Abdlkdir Belh, Mehmed Sbit Efendi gibi ok byk ztlara yetimi, nazarlarn almsnz. Bu zevt gtklerinde ben daha ocuk yanda imiim. Ne olurdu ben de onlarn nazarlarna mazhar olsaydm!" diye serzenite bulununca, Eref Efendi celllenerek o fevkalde nfiz nazarlarn Ahmed Dzgnman'a dikip: "Evldm, bu zevtn nazarlarna mazhar olmu olan nazarlar grdn ya!" diyerek onu ikaz etmi. Attr Dkkm'nda Eref Efendi'ye: "Yahu amcacm! nsan dilhn eden bu Kerbel vak'as niye vuku bulmu ki? Bunun hikmeti nedir?" diye soran Ahmed Dzgnman: "Evldm Kerbel vak'asnn zuhurunun hikmeti hakk mslmanlarn sahtelerinden tefrik edilmesi iindir. Bak sen de Kerbel'nn bahsi geince nasl elem duyuyor, nasl muzdarb oluyorsun!" cevbn alm. Yine Ahmed Dzgnman, bir gn Eref Efendi'ye: "Amcacm, Kur'n- Kerm'de Hazret-i Ali hakknda hi yet var mdr? diye sorduunda: "Evldm Mide sresinin 55. yeti Hazret-i Ali hakknda inmitir" cevbn aldn beyn etmektedir.238
Bu yetin meli: "Sizin velniz: evvel Allah, sonra Resl', sonra o mn etmi olanlardr ki namaza devm ederler ve rk hlinde zekt verirler" eklindedir (Orijinal Elmall Hamdi Yazr
238
Niyzi Sayn Kerbel'dan sz ald zaman Eref Efendi'nin gzlerinin kpkrmz kesildiini ve mutlaka birka damla yan sakallarna szldn hatrlamaktadr. Ayrca, Eref Efendi'nin Fash Ahmed Dede'nin : 239 Bu mtemde olan, derd ile hicrna dev olmaz. Bu feryd- Hseyn'dir. Buna uk, nev olmaz. Hasan ile Hseyin'dir ol Resl'n kurret-l ayn, Sevenler l-i evldn eiinden cd olmaz. Tevellsn, teberrsn bilen uka ak olsun! Tarikatta budur erkn; buna ill ve l olmaz. Vukut- Hseyn-i Kerbel'mn mtemengzi
meli). Abdlbk Glpnarl Kur'n- Kerm ve Meli (Remzi Kitabevi, stanbul 1958) balkl eserinin 2. cildinin LIX. sayfasnda bu yetin aklamas bbn da aynen yle yazmaktadr: "Bir gn, mescide bir yoksul gelmi, Allah iin bir ey istemiti. Namazda bulunduklarndan, hi kimse bir ey verememi, yoksul da Ya Rabb, Tank ol! Peygamber'in mescidine geldim, bana bir ey veren olmad demiti. Bunun zerine Hz. Ali kerremallh veche, rkda iken elini uzatm; yoksul, parmandaki yz alp gitmiti. Bu yet Ehl-i Beyt immlarna, Sa'lab'ye, Taber'ye Eb Bekr-el Rz'ye gre bu olay zerine inmitir". 239 Fash Ahmed Dede (hyt. 1699): Galata Mevlevhnesi hazresinde medfn, melm-mereb, Ehl-i Beyt-i Reslullh , dvan shibi ve hattt bir mevlev dedesidir.
Sem v hme
240
v savt hurf ile ed olmaz.
Fash, nh felek ykut rmmn241 ile pr242 olsa, O mihr-i lemin bir katra knna bah olmaz. eklindeki gazelini ind ederken, bu sefer, hngr hngr alam olduuna hit olduunu da beyn etmektedir.243 Necmettin Okyay Hoca Eref Efendi'den kendisini Trbedr Ahmed Am Efendi'ye gtrmesini ok istermi. Ama bu arzusunun bir trl gereklemediini grnce bir gn Eref Efendi'ye trizde bulunmu. Bunun zerine Eref Efendi, eriat taraf ar basan Necmeddin Hoca'ya: "Birder; sen orada konuulanlara hit olsan bizim kfrmze kail olursun" demi.244 Hammami Muhammed Tevfik Efendi Kaddesellh srrahul azz buyurdular ki; Kamil Velilere makbul hediye ahde vefadr. Ves-selam ala men ittebeal Hda
240 241
Hme: Kalem. Rmmn: Nar. 242 Pr: Dolu. 243 (ZEMRE, 2007), s.39-42 244 (ZEMRE, 2007), s.44
Ben seni sevdim, Sen de beni sevdin mi?

Ahmed Am Efendi Kaddesellh srrahul azz
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki;
Deerli insann deerini, ancak deerli insan bilir.
245
245
ihbul Ahbr, 729
KAYNAKA Abdlaziz Debba trc: Celal YILDIRIM Kitab'l briz *Kitap+. - stanbul : Demir Yaynlar, 1979. - Cilt I-II. AKIN Ali HZ. Eb Tlib ve Tarihte Gizli Kalm Gerekler" *Kitap+. - stanbul : Sakaleyn, Austos 2007. BARKN Sava . Ahmed Avni KONUK [Kitap]. - stanbul : Klasik Yay. , 2011. BRN Em. Binba Kazm Sohbetname Ahmed Ammi Efendi *Kitap+. - Bilecik : [s.n.], 1953. BURKAY Hasan Menkb- erefiyye [Kitap]. - Ankara (Be Cilt) : nar Yaynlar, 19952010 . Carl VETT trc: Prof.Dr.Ethem CEBECOLU, Kelmi Derghndan Hatralar( stanbul - 1925) [Kitap]. - Ankara : [s.n.], 1993. CEBECOLU Prof. Dr. Ethem Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl *Kitap+. ERDEM Ahmed Fatih Sertrbedr Ahmed Ami Efendinin Kelm- Alilerinden Zaptedilen Bazlar *Kitap+. - Ankara : SBN: 975-7852-85-6, Tarihsiz. ERGN O. Nuri Balkesirli Abdlazz Mecd Tolun Hayat ve ahsiyeti *Kitap]. - stanbul : [s.n.], 1942. GRLEK Dursun Ayakl ktphaneler [Kitap]. - Kubbealt-stanbul : [s.n.], 2005. KO Mustafa Bleybelen, Muhy-i Glen,
lk Yapma Dil, lk Kutsal Dil *Kitap+. - stanbul : [s.n.], 2005-Klasik Yay.. KKSAL M. Asm slam Tarihi [Kitap]. stanbul : Kksal Yaynlar. Muallim Cevdet Mderris Ahmed Naim [Kitap]. - stanbul- lk Matbaas : [s.n.], 1935. ZDAMAR Mustafa Ahmed Am Efendi [Kitap]. - stanbul : Krk Kandil, 1997. ZEMRE Ahmed Yksel skdar'n Srls *Kitap+. - stanbul : 3. basks Kubbealt Neriyt, 2007. SAYAR Ahmed Gner A. Sheyl nver Hayat, ahsiyeti ve Eserleri *Kitap+. - tkenstanbul : [s.n.], 1994. TOYGAR mer Lutfi Muhabbet zerine [Kitap]. - stanbul : Seil Ofset, Ocak-2009. VASSAF Osmanzade Hseyin ve hzl. Prof.Dr. Mehmet AKKU- Prof.Dr. Ali YILMAZ Sefine-i Evliya [Kitap]. - stanbul : [s.n.], 2006.

Kutbu'l-Ârifîn, Gavsu'l-Vâsilîn AHMED AMİŞ EF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kutbu'l-Ârifîn, Gavsu'l-Vâsilîn AHMED AMİŞ EF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kutbul-rifn, Gavsul-Vsiln Mrid-i Kmil El-Hc

hramczde Hac smail Hakk ALTUNTA

El-Hc Ahmed Am Efendi 5

6 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 7

AHMED AM EFENDNN KRONOLOJS

1844-43 37 1847 1851 40 44

1867-68 62-63 1876 63

1293 1293 1293 1293

1877 1877 1877

Kutbul-rifn, Gavsul-Vsiln El- Hc AHMED AM EFEND

12 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 13

14 El-Hc Ahmed Am Efendi

(SAYAR, 1994), s.314

El-Hc Ahmed Am Efendi 15

16 El-Hc Ahmed Am Efendi

Ahmed Am Efendi vermekten ekinmezlerdi. 5

El-Hc Ahmed Am Efendi 17

18 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 19

20 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 21

22 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 23

24 El-Hc Ahmed Am Efendi

(Carl VETT, 1993), s.247

El-Hc Ahmed Am Efendi 25

26 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 27

Asl ad Ebubekirdir. Bekir ismiyle anlmtr.

28 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 29

30 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 31

32 El-Hc Ahmed Am Efendi

Aratrmamza ramen Nfus kaytlarnda Avni-

El-Hc Ahmed Am Efendi 33

34 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 35

36 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 37

38 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 39

40 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 41

42 El-Hc Ahmed Am Efendi

Hakik-bn: Hakk hakikatleri grme, tanma.

El-Hc Ahmed Am Efendi 43

(Amuca) Trkedede esasen ayn harfi

olmamasna nazaran Arabi olan am kelimesinden

(SAYAR, 1994), s.31

46 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 47

leyman Sami efendinin el notunda 24

El-Hc Ahmed Am Efendi 49

HSEYN VASSF ANLATIMIYLA

El-Hc Ahmed Am Efendi 51

54 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 55

56 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 57

58 El-Hc Ahmed Am Efendi