Yazan ; BURSALI MEHMED TAHR BEY

OSMANII

MELLFLER
Osmanllar'n kuruluandan zamanmza kadar gelen Te meslekle rinde eser yazan Trk mutasavvf, lim, ir - edb, tarihi, tabb, riyaziyeci ve, corafyaciarm ksaca hayatlariyle eserlerine dir kf ma'Imat muhtevidir.

3 . Citd

Hazrlayan :

SMAL

ZEN

(stanbul Mft Muavini)

MERAL Y A Y I N E V Bakrclar, bnl-Emin Han 13/A, Beyazt - stanbul. Tel: 26 39 61

YA^fLACIK

MATBAASI

,S,T.A4Sr,B.IJ..L 1 9 7 5

OSMANLI MELLFLER'nin III. CLDNN FHRST DRDNC FASIL (Tarihiler Fasl Mellifin ad A gehl Mansur Celebi '. 5 5 6 7 7 S 8 8 (Recebzde) 9 9 10 10 11 11 11 12 ... 20 20 21 ... 21 21 22 2 28 23 23 24 24 35 ... aide ) Sayfa uo

li Hseyin Efendi Aazade rf Mehmed Efendi Agah Paa (Hafz brahim Faa) Ahmed bni brahim Tokad Ahmed bni Yusuf Sinanddin karamam Ahmed efendi Ahmed Saib bey Ahmed bni Receb stanbuli Ahmed Vehbi Efendi Ahmed Bey (Hocazde Ahmed Hilmi Bey) (arihtt'l-menar

Akpaazde (Dervi Ahmed Ak bn-i eyh Yahya bn-i eyh Sleyman Jbn-i Ak Paga) Ali Cevheri Efendi (Ali Bh Ali) Abdnrrahman Ali Efendi Efendi Ali Mustafa Efendi Ak Mehmed bn-i Hafz mer Er-rumi Ata! AtanUah Efendi (Nev' zde) Ali bn-i Mehmed Abdurrabman bn-i brahim Manisavi Abdurrahman Hibr Efendi Abdurrahman Abdi Pasa (Vak'anvis) Abdullah bn-i brahim skdar (Rodosi-zade) Afv Mir Mehmed Abd'l-Gaffar bn-i Hasan K m m Abdurrahman Eref Efendi Abdullah Efendi (sa-Zade) Ali AU Efendi Abdullah NaUi Paa

m
Mfiellifin ad Abd'r-rezzak Akif Mehmed Abdullah Efendi (Girid) Bahir Paa (Mektubi Zade) Azi Ali efendi Arif Efendi Abdrrezzak Abd Etendi (Zeyne'l-Abidin efendi) (Mezzin) Bey ... Sayfa no 25 25 2a 26 27 27 27 27 28 28 39 29 Bey (Mehmet Arif Bey > 3 31 31 B Badad smail Paa Bayati eyh Mahmud Efendi Bahtiyar Zade Hseyin elebi Behet Hseyin Efendi Bayka Zade orbac inasi Mehmet Aa Bahaeddin Ahmet Efendi Bekli Zade Mahmut Efendi Bahir Abdrrezzak Efendi Bidi Ahmet Efendi C Cellzade Koca Nianc Mustafa Bey Cenab (Mverrih Mustafa Cenab Efendi) Cafer lyani Bey (Tezkireci) Cavt Ahmet Bey Cemaleddin Mehmet Efendi Cevat Ahmet Paa _ elebizade smail Asm Efenti ... 43 44 (Karslzade) ...... 37 39 40 41 41 42 (Cizyedar Zade Haraccolu) 32 32 33 33 34 34 34 35 35

Abdl-Aziz Efendi Abidin Efendi AtBey Ata bey Ali Cevad Arif Bey Ali Rz bey

(tayyar - Zade AtulSah Ahmet bye)

Atf Mehmed Efendi

(eyh'I-slam ve Vak'anvss)

emizade Mustafa Beid Efendi (vak'amms)

IV Mellifin ad D OeTCkzade Mehmet bn-i Ali Dervi Ali Efendi Dervi Mehmet bn-i E-eyh Ramazan Defteri Mehmet Paa Oyezade Mustafa Efendi ... E Eb'l Fazi Mehmet Efendi (Defterdar) Eyyub Ebubekir ibni (Halil Paazade) Evliya elebi (Mehmed zll ibn'i Dervi) Esiri Hasan ibn- eyh Hseyin Efendi Emn Mehmed Bey ... Enver SaduUah Efendi Edib Mehmet Emin Efendi (Val'a- Nvis) Es'ad Bey Es'ad Mehmet Efnedi (Vak'a nvis) Eyyb Sabrs Paa F Fazl Ahmet Pasa Fethullah (Kprl) 56 56 57 57 57 G Gubar (Abdurrahman bn- Abdurrahman) Galib Said Mehmet Pasa Galib Bey (smaU Galib Bey) H Haddi Hasan Beyzade Haci Ali Hasibi (Ahmet Bey) Hseyin Efendi (Bosna'vi Koca Mverrih) Efendi skdar Hasan bn-i Yusuf 62 62 63 63 63 64 58 59 59 47 48 48 49 50 50 50 51 51 52 54 45 45 45 45 46 Sayfa no

Arif Efendi

Feyzi Sleyman Paa Feraizci - Zade Mehmet Said efendi Fevzi Mehmet Mazhar Efendi

V Mellifin ad Hseyin Bamiz Efendi (Arfebzade) Hafz Hseyin Efendi (Hafz Hseyin bn-i smail Ayvan Saray) Hasan zzet Efendi Hilmi Efendi (Ahmet Hilmi Efendi) Husrev Efendi Hayali Zade brahim tbni Mehmet Efendi HayruUah Efendi Haim Efendi i diis-i Bitlisi .' 68 70 70 70 70 71 72 73 73 (Vak'a nvis) ... 76 77 77 ... (Uak! zade) ... Sayfa no 64 64 65 65 66 66 66 67

mam zade Ahmed bn-i Mehmet Efendi bn-i Mehmet Edimevi (Mehmed bn-i Mehmet Edirnevi Haci Mehmet Efendi) skender bn-i brahim brahim Erzuruml brahim Vahd brahim Hasib Efendi smail Zya-i bey brahim Mteferrika zz Sleyman Efendi zzet Mehmet Bey smet Efendi Efendi

K Kad Hseyin Diyarbekir Koi Bey (Greli Koca Mustafa Bey) Kara elebizade Abdlaziz Efendi Karabazade Ahmet bni Mehmet Efendi Kemali Mehmet elebi (Balat zade) Kef Mehmet elebi Kemal Ahmed Dede Kuman Ubeydullah Efendi bn-i Dehkan Kemal Ktip elebi (Haci Halife) Kesb Mustafa Efendi Kethda Sid Efendi (Veli Efendizade kethdas) 79 79 80 81 82 82 83 83 83 84 90 91

VI MelDt'in ad L Ltf Paa (Ltfi Paa .n-i Abdl-Muin) Latifi Abdllatjf Efendi Lokmanib-i Seyyid Hseyin (ermevi) Lutf! Almet Efendi (Vak'a Nvis) M Mustafa bn-i yusuf Ez-zarir el-MevIevi Mehmed Efendi (Akemseddin zade) Mehmed Efendi (Tokad) Mecdi Mehmet Efendi (elebi) Mehmed Tahir bn-i Seyh NunUlah En-necb Malnnud bn- Mehmed bn'i Dilad (irvn) Mehmed bn-i Mehmed Er-ruh (Ramazanzade) Efendi Mustfaa bn-i Hasan ah Mehmed Kudsi Efendi Mehmed bn- Hseyin Hehmed Halife (Abdurrahman Mnip efendi) Mehmed Emin Efendi (Alaybey zade) 97 97 97 98 98 98 99 99 99 100 100 101 101 102 102 103 103 104 104 104 105 106 106 N ^JVeri Mehmed Efendi (ebnvis) 108 109 109 110 116 11? 113 114 (Ebusehl Salihzade) Halil Nuri Bey 92 94 95 96 Sayfa no

Mneccmba Dervi Ahmed Dede Efendi Mnib Efendi M'minzade Ahmed Hasib efendi Muhib Abdurrahim Efendi Mustafa Vazh bn-i smail Amasyav Melek Ahmet Bey (Morali) Mustafa Nuri Paa Muhsin Mehmed Bey (Bandrmalzade) Mehmed Mansur efendi Mehmed bn-i Yusuf El-erkes Murad Bey

Nasuh Efendi Mtrak Nihad

Nama Mustafa Efendi (Vak'anvis) Nazmzade Hseyin Murtaza Efendi Numan Efendi brahim Nhali bn- Sleyman Halife Nuri Bey (vak'anvis)

VII Mellifin ad Necib Mustafa Efendi (Kse) Sayfa no 114 114 H5

Nedim Mahmud Bey (Einlizade) Nuri Bey (Yzba Osman Nuri Bey) O Osman Efendi Osman Remzi Efendi mer Faik Efendi bn-i Abdullah P Peevi brahim Efendi Pertev Mehmed Efendi (1) (Muvakkit -Zade- Vak'anvis) R Ramazan Zade Nianc Mehmed Bey Ruhi elebi (Ruhi Fazl Celebi) Razi AbdUatif Efendi .. (Vak'anvis) Reit! Mehmed Efendi Rva Efendi Resm Resm

ll IIG

117

117 118

119 119 119 120 122 123 123 124 124 125 125 126 136

Rahmi Mustafa Efendi Vak'anvis) (Seyyid Mehmed Rza-Nakib'l-Eraf) .. (Ayintab) Ahmed Efendi Mustafa Efendi

Raid Mehmed Ali Efendi

Raid Ahmed Paa (Ferik Has) Bif'at Ahmed Efendi bn-i Mehmed Emin (Yalk-Zade) Bif'at Ahmed Efendi bnj-i smail S Seuaji Sreyya Paa (Ahmet Sreyya Pasa) Sroyya Selanikli Mehmed Bey Mustafa Efendi Hemdem .. bn-i Ali Sipabi-Zade Mehmed ShcyK Ahmed bn-i Silahtar Raif Bey (Davutpaal Mehmed Raif Bey)

- . . . 128 128 128 129 130 131 131 132 132

Selim Mehmed Efend i (Hoca) Fndklh Mehmed A:>a (Karahalil-Zade) Said Mehmed Efendi

n
Mellifin ad SuTi Safayi Saf Mustafa Efendi Solak-Zade Mehmed Subhi Saffet Abdullatif Bey _ eyh'I-tslam Hoca Sadettin Etendi erif Beid Paa (erif Hac Ahmed Reid Paa) emseddin Karamn (Dervi emseddin Mahmud bn-i Ahmed) evki Yusuf Efendi (Ktib) eref Han Bitlisi (erefeddin bn-i emseddin) kri-i Bitlisi Krdi Efendi (Vak'anvis Musarrif-Zade) evki Efendi (Mehmed evki bn-i Ahmed) erefeddin erif Musa Efendi eyhi Mehmed eyh-zade Mehmed Abdurrahman Efendi efik Mehmed Efendi ehr-Zad eMehmed Said Efendi emdan-Zade Sleyman Bey ehri smail Efendi evket Mustafa Pasa emseddin Sami Bey kr Bey (Binba Kaptan Mehmed kr Bey) akir Paa (Mehmed akir Paa) T Ta'lik-Zade Mehmed Subhi elebi Tevfik Efendi (Gelenbevi-Zade Ahmed Tevflk Efendi) Tevfik Paa (Fatihli Mehmed Tevfik Paa) Tursun Bey (Tur-isina Bey) Tahir Efendi (Syyid Tahir bn-i Seyyid Ney) Tahir Bey (Bosnah Mehmed Tahir Bey) 148 148 149 149= 15tt 1-5 152 (Lala) em'i Mehmed Molla (Mereb-Zade Damad) 131 13 139 139 140 140 14ft 41 ... ... 141 142 142 143 143: 144 14* 144 145 145 146 14? Subh mer Bey Hemdem elebi Pasa Efendi Sayfa no 133 133 133 134 134 135 135 136

Sleyman Faik Efendi

r
Ulv (Hseyin Ulv bn-i El-hac Ahmed

IX Mellifin ad Sayfa no

V Vcudl Mehmed hn-i Abdn'L-Aziz Efendi Vecih Hasan Efendi Vasf Ahmed Efendi Vahi Mehmed Paa Vefik Ahmed Pas Y Yusuf bn-i Musa Yahi Fakih Yusuf bn-i AbdlJitif Yirmisekiz Mehme Efendi Yusuf bn-i MehmiM MUev (Milev-Vekil-Zade) Yusuf Bey 157 ,. 157 157 158 158 158 159 Z Zihni Mehmed Efendi (Berber-Zade) Zembil-Zade Muhyiddin Mehmed Cemli Efendi Zekeriya-Zade elebi Zaim Mir Mehmed Katib
**

...

153 153

(Vak'anvis)

. . . 154 154 155

Yayla mam

160 160 160 161

Der Edilmi olan Tarih kitablan mellifi) Sefaret-Nanieler

(Cild adedi-kitabn

ad ve 162 179

(Bevletce grlen lzum zerine byk devletlerin

bakentlerine gnderilen sefirler iinde (20) den fazlas grdkleri, cezdikleri memleketler hakknda her cihetten istifadeye yn ret-nameler yazmlardr ki balcalar aadadr: ... sefa. . . 180 181

simleri muhtelif fasllarda zikredilmeyen hal tercemesi kitaplar . . . 182 1 8 6 14nc Asr Trk Muharrirleri Tababetimizin tekaml devri * * * BENC FASIL (Tabibler Fasl:) A Altmcu-Zde ... ... ... ... . . . . . . 197 187 189 193 195

Mellifin ad Ahi Ahmed elebi Ahmed tbn-i Bali Fakih Ahmed bn-i brahim (A,re) Ahmed San bn-i Hasan Efendi Ahmed Ali Paa-Ahmed Remzi Pasa Ahmed Hilmi Pasa Ali Svas (Ebu Abdullah bn-i Mehmed tbn-i Ali Es-Svasi) Abdullah Ahmed bn-i Beir Ktahyav Ah Efendi (Hekim) (Hekim-Ba) Abd'l-Aziz Efendi Ali Rza Bey Ali Paa

Sayfa no 197 197 198 198 198 199 199 199 199 ... 200 200 201 201 202 202 B

A'ziz dris Bey (Miralay-I Krm) (Kimyager-Kaymakam) Adil Bey (Baytar Binba) (Hac!) Avni Bey (Avni Mahmud Bey)

Bekir-Zade Mehmed bn-i brahim Behet Mustafa Efendi (Hekimba)

...

203 203

C Ceyhm Ahmed Efendi _ Devai Dervi Sipahi-i Larendev E Emir elebi (Seyyid Mehmed Tabib) ... 206 206 D ~ 304 204 204

Emin Ahmed Bey (Muhammed Emin Fehmi Bey) F Feyzi Mustafa Efendi (Hayati-Zade) Fazh-Zade Mehmed Fuad Bey (Binba) Faik Mehmed Bey elebi (Kad-Zade) Feyzi Es'ad Bey (Kolaas)

207 207 208 208 208

G
Garsuddin-Zade emseddin 209

XI MelIMin ad H (Hac Paa) Hasan Efendi (Evliya) (Miralay) 209 211 211 212 213 213 213 ... Efendi 213 214 214 Sayfa no

Hafz Hasan Efendi (Krk-Zade-Gevrel-Zade) Hseyin Remzi Bey Mustafa Hami Paa (Mirliva) Hac Hseyin Sabri Bey (Miralay) Hayriillah lm-i brahim Hulk Hseyin Hayreddin Hezarfen Bey Paa Hseyin

t
shak bn-i Murad bn-i erif tsmaiB Paa (Hekim)

216 216 216 216 217 ve madenler ilimlerine ait 217 218 218 219

brahim Bey (Baytar) - brahim Edhem Bey brahim Lutfi Paa Lisantmzda baslm arz tabaklar kitaplarm balcalar aadadr. brahim evki Bey (Miralay) tsa Efendi (Hekim) K Kahveci-Zade Ahmed bn-i Hac Hseyin Efendi Ktib-Zade Mehmed Befi Efendi L Levhi-Zade Mehmed Rza Efendi (Jeoloji)

220 220

220

M
Mehmed Nuri Bey (Brgiv Katib-Zade) (Kaymakam Mehmed Nuri Bey) Mahmad bn-i Mehmed Dilad irvan Mii'mim bn-i Mukbil Sinobi Mehmed bn-i Lutfullah (Mtercim-i Kanun) Mehmed bn-i Ahmed bi-i brahim Edirnev Mustafa bn-i Ahmed bn-S Hseyin Mustafa Efendi (Mustafa bn-i Mehmed bn-i Ahmed et-Tabib) 221 222 ... 222 223 . . . 223 223 224

XII Mellifin ad Mehmed Efendi (Doktor) Sayfa no 224 224 . ... ... 225 225

Mir Mustafa bn-i Besim bn-i Eyyup Mnir Bey Mazhar Pasa

N
Nida Nuh Efendi (Nuh bn-i Abdlmennan) Nusret Ebubekir Efendi (Hoca) O Osman Nuri Paa (Ferik) mer bn-i Sinan mer ifa tbn-i eyh Hasan Efendi B Ba Efendi (Mehmed Rza Efendi) S Seyyid Mehmed Ali Efendi (Hekim) Sleyman Efendi Salih Efendi Said Efendi (Hayati-Zade Damad) Salih Ibn-i NasruUah (Tabib) (Hekimba) (Mehmed Said Efendi-Mehmed-Zade) 230 230 230 231 231 229 227 227 22& 226 326 227 ,

S erafeddin bn-i AH (Sabmcuolu) aban ifa Efendi ani-Zade AtauUah Efendi akir Pasa (Mirliva) akir brahim akir Pasa T Tevfik Bey (Binba) Tal'ati elebi U Unkani emseddin irvan i 336 236 236 Bey 231 232 232 234 234 235

XIII

AfeUifin ad

Sayfa no

V
Vesim Abbas Efendi Vahd brahim Bey Zeynelabidin Efendi bn-i HalU (Tabib) Osmanl Sultanlar zamanndaki batabiblerin FHRSTDR Fatih Sultan Mehmet Devri Sultan kinci Beyezid zaman : Yavuz Sultan Selim Devri Kanzni Sultan Sleyman Devri ; Sultan kinci Selim Zaran : nc Murad Devri : Sultan Birinci Ahmed Dvri : Sultan kinci Osman Devri : Sultan Drdnc Murad Devri : Sultan Birinci brahim Devri : Sultan Drdnc Mehmet Han Devri : Sultan kinci Sleyman ve Sultan kinci Ahmed Devirleri : Sultan kinci Mustafa ve Sultan nc Ahmed Devirelrl : Sultan Birinci Mahmud Han Devri : Sultan nc Osman Man Devri : Sultan nc Mustafa Han Devri : Saltan Birinci Abdlhamid Han Devri : Sultan nc Selim Han Devri : Sultan Drdnc Musta:?a Devri : Sultan kinci Mahmud Han Devri : ALTINCI FASIL (Riyaziyeciler Fasl:) A Atmaca (hac) Agsih Paa (Erkan- Harbiye Mirlivas Yusuf Affah Paa)_ Ali bn-i HibetuUah Ali bn-i Veli (Veli Ei:endi-Zade) Ali Bey (stad' Ekremin Bursal Ali Sulh Bey) Abdullah kr bn-i Abdlkerim Konevl Abdurrahim Mara- (aadrrahim paa) Ay Ali Efendi Ali bn-i Ahmed Ali Efendi (hafz) Ali Nazif Efendi Atf Efendi (Kuyucakl Mehmet Atf Efendi) B Bedreddin Mehmed El -Mardini Bedreddin Mehmed t b n l Es'ad stanbuli 2M 251 251 252 252 253 253 . . . 253 254 254 255 255 255 256 243 243 243 243 243 244 244 244 244 244 245 245 245 245 246 246 246 246 247 247 247 237 238 239 fihristidir.

XIV Mellifin ad Balaeddin Paa Halifezade) D Dervi Hsam Mevlevi Drri Sleyman Efendi Dani Bey Dervi Mehmed Emin Paa (Kimyager) Efezade Mehmet brt-i Haci Sleymen Eref Bey (Binba) Ferid Bey (Hasan Ferid Bey) Fevzi Efendi (Mhendis Fevfi Efendi) Fosfor Mustafa Ssdk Paa Gelenbevi smail Efendi Gedusi Sleyman Murad Efendi Hseyin bn.i Hasan Konevi Hseyin Hsn Efendi (M,minzade) Hacu Mahmud Efendi Hseyin Rfki Efendi Hseyin Efendi (Msryyeci Zade) Haci Hseyin Rf k Paa (Ferik - Tmgeneral) Haci Mehmed Aa bn.i Abdullah Akpmar Hasan Fuat Paa (Zanolu Sefer Paa Hafidi) Halil Fa,i2 Efendi Hayri Bey Hzr Halife Et-tdberi brahim Zade brahim bn.i Mehmed smail bn.i Seyyid brahim Amidi brahim Bey (Durak Paazade) ... sham Efendi Hoca brahim Efendi (Cebirci Binba brahim Efendi zzet Bey (Kaymakam) Kadzade-i Rumi (Salahaddin Musa bn-i Mehmed) bn-i Kad Mahmud Krlang -zade Kuseyin bn-i Halil Katipzade Mustafa tbn-i Mehmed Mehmed Efendi (Mahmud bn-i Osman Efendi M Mahmud bn-i Mehmed (Mim elebi) Muhtar Paa (Katrcolu Gazi Ahmed Muhtar Paa) Mustafa bn-i Ali (Muvakkit) Mehm-sd bn-i m t i p Sinan (Muvakkit) Mehmed elebi (Mneccim-Bas) , Mustafa bn-i Ynsuf stanbM Mustafa bn-i Mehi.ned Efendi 257 258 258 258 259 259 259 260 261 261 265 ... 265 266 266 266 267 267 268 268 269 269 , 271 271 271 272 272 272 ... 272 274 274 275 276 276 276 Sayfa no 256 ,. 257

inari smail Efendi(

277 278 279 280 280 289 280

XV MeUifin ad Melmed tbn-i Seyh Ali El-Hamidi Mulla Mehmed elebi Mehmed tbn-i Sleyman Mehmed tbn-i Husrev Mehmed Emin tbn-i Osman Efendi Mehmed Mn= Bey Mahmud Mes.ud Pasa Mustafa Asm Bey Sayfa no 281 281 281 282 282 282 283 283

N Nasuh tbn-i Abdullah (Matrak Nasuh : Nasuh Es-Selh E-eh!r Bi -Matak) Naili Ahmed bn-i Mustafa Efendi Nuri Pasa (Taczade' O Osman Efendi (Kasm Paah Muvakkit) Osman Sahib Efendi (Mneccimbag) Pir Mahmud SdK Efundi B Rasih Bey Rif'at Pasa Baffp Paa (Ferik Ahmed Raffp Paa) ZBS 286 287 285 285 28&

284 284 285

S Sakp Mehmed Efendi (Hoca) Sdk Mustafa Efendi (Haci) Salih Zeki Bey Saffet Pasa eydi Ali Re.is (Galaiah) Sadi *bn-i HalU Sylemez - Zade Abdlhalim Efendi Said Efendi (Muvakkit Mehmed Sait Efendi) Sadullah zzet Efendi Sftl Sleyman Rdi Efendi Sleyman Makam Efendi (Ktib Dvan) Seyyid Mustafa Seyyid Ali Pasa (Ba-Hoca) Selim Pasa (Sakzl) Said Pasa Sleyman Sud Efendi Said Bey (Kaymakam 287 287 288 290 290 291 292 292 292 293 293 293 294 294 295 295 295

XVI Mellifin ad Sayfa no

Sa'ban bn-i Hseyin 296 evki Paa (Ruscuklu Mustafa evki Pasa) 296 erefeddin Paa (Erkan-i Harb Mirlivalarndan engelky'L Hseyin erefeddin Pasa) 296 kr Paa (stihkm Livas Mustafa kr Pasa) 297 kr Paa (Ahmed kr Paa) 297 T Tevhid Efendi (Seyyid Ahmed Tevhid Efendi) Tevfik Paa (Vidinll Hseyin Tevhid Paa) , ... Tahir Paa (Bostanl-Zde) , Tahir Efendi (Mneccimba Haci Ahmed Tahir Efendi) Tayyar Efendi Vahdet Paa (Ferik Mtekaitlerinden Mehmed Vahdet Paa) 297 298 299 299 300 300

T
Yazc Salhaddin , Yusuf bn-i Kemal Bursav Yusuf bn-i Mehmed (Ktib-i Meahire) Yahya bn-i Nh El-Vn Z Zeki Mustafa Efemdi 303 Ziya Pasa 303 Musikiye dair yazlan eski osmanh eserlerinden bazlar 304 Osmanllar tarafmdan -mi Ezhar'a (iekliye) dair yazlan eski eser lerden bazlar 305 YEDNC FASIL (Corafyaclar Fasl:) Corafyaclar Fasl Hikmet Bey (Ahmed Hikmet Bey) Te'lif ve tercme yolu ile son asr osmanh meydana getirilen balca eserler. 309 313 corafyaclar .. tarafndan 314 300 302 302 302

DRDNC

FASL

TARHLER FASLI

OSMANLI TARHLER

Kaale reslllahi (sallllah aleyhi ve sellem) : T e v r i h oldu dehrin t e r c e m n V e k a y i ' bildirir yoktur z e b a n G e h bast- m a k a l eyler siyerden Sz a a r G a z v e - i Hayr'l-Beerden avarandan

H a b e r verir geh n m -

H i k y t - Seltn-i c i h a n d a n G e h zh- srr- devlet eyler Beyn- hl-i mlk millet eyler

 4 Nev khne havadis evvel hr Olur tarihten ma'lm zahir Tevrih olduu in fenn-i l Ana rabet eder tab'- el Bu fennin sahibi kmil-nazardr Bu fenden gaafil olan bi-haberdir Vekayi' yazmasa ehl-i marif Kim olurdu selef hline vkf. NAMA

GEH

MANSUR

ELEB (Ye

Kadlar snfndon ve t a r i h i l e r d e n air rulilu bir zat o l u p V a r d a r tarihinde te'lif ediin-i (Zigetvar) seferini aklayan bir tarihesi Piyale

n i c e ) s i n d e n d i r , 9 8 5 (1577) t a r i h i n d e i s t a n b u l ' d a v e f a t e t m i t i r . 9 7 4 (1566) vardr. anla Paa Bir d e gemici stlahlar zerine denizciliin ahvalini ve tehlikelerini tan uzun bir m a n z u m e s i ve tertib edilmi nes'et etmektedir. bir dvan vardr.

t a r a f n d a n bir m d d e t d o n a n m a y a alnmt. Denizcilie ait bilgisi b u r a d a n

Beyitlerinden : Ayrma ben g u b r reh-i ky-i y r d a n oktur bizim ikyetimiz rz-lgrdan.

HSEYN

EFEND Edir-

Tarihi, edebiyat ve mehur air Nef''nin talebelerinden olup ne'lidir. Eserleri: (Dvan), (Mneat), (Ukud'l-Cevhir), (Riyz'r-Rahme) (Riyz't-Tercm),

(ehdetyaratln

nme), (Ukud'l-Ukul),

ile H a z r e t - i d e m ' i n

d a n z a m a n n a k a d a r (Trih-i Umm) adl eserlerdir ki hepsi l a r d r . H a z r e t - i IVls (A.S.) ile F i r ' a v n ' n m a c e r a s n d a n daha vardr. ataszleri ataszlerine (Ukud'l-Cevhir) dair olan alfabetik sraya

baslmam(MiftArab Arab

bahseden edilmi Huy'nin

h ' r - R a h m e ) i s m i ile sekiz b a b , bir h a t i m e z e r i n e t e r t i b e d i l m i bir e s e r i gre tertib seilen erhi olup yirmisekiz blmdr. (Ukud'l-Ukul) inden

(Ferid'l-Harid)

ataszlerinin slm'n

erh ve tercemesidir.

(Riyz'r-Rahme)

eski tarz zere yazlm

be a r t n d a n b a h s e d e n nefs bir eserdir. Beyitlerinden : N e bilsin e k t i i m p e y m n e - i h n - c i e r zevkin E l i n d e n her ki d e h r i n s g o r - z e h r s i t e m e k m e z .

 6 Geh nr- cellin u'lesi ahcardan zahir Geh nr-i cemlin pertev-i ecrndan peyda Nr- gam, nr-i saf hep bir ern pertevi em-i irfan ile baksan arada bgne yok. Bu ztn bz eserlerde Adana'l ve bz eserlerde de Edirneli olduu grlmektedir. (Tezkire-I Saf) ile Bd Efendi merhumun (Edirne Torihi)nde Edirneli olduu kaytldr. Bu tereddt Adana eski imlsnn Edene olmasndan leri geliyor. Bir de Jbni Hcib'in :<Kfiyesini geni leten araba bir Nahivi vardr.

AAZADE RF M A H M D AA lim ve tarifi erbabndan bir zat olup Edirne Bostancbas Suhte Ha c Ali A a ' n m oludur. Babasnn mesleine girerek Bostanc Oca'nn kethdas olmutu. Sonra emekliye ayrld. stanbul yolu zerinde (Nazr emesi) kabristannda Buuk tepeye giden yol boyunda babasnn ya nnda defnedilmi ise de 1293 (1877) istilsnda mezar kaybolmutur. Vefat tarihi 1186 (1772) dan sonradr. Osmanllarn zuhurundan zaman na kadar (Mefhmu't-Tevrih) isminde kendi el yazs ile yazlm iki cilt lik tarihi zamanmz maarifilerinden Diyarbekir'li Ali Emr Efendi'dedir. 412 beyti ihtiva eden (Mahabbet-nme-i rf) adnda bir manzumesi ve kendi el yazs ile yazl bir Dvan vardr. air Cevr adna m a t b u ' iki kk cilt tutan tarihinde de bu ztn eseri olduu bu kitabn birinci cz'nn on beinci sayfasndan anlalmaktadr. Bir de Edirne Tarihi yazmtr ki (bu kitabdan) Glen Tarikatndan olduu anlalmaktadr. Manzum Nashatname'si matl'ndan : Diler isen eer fevz selmet Muradn menzil almak ise tahkik Dvan'ndaki Tevhd-i Brsinden : Ahadsin bhe yok dir, zr bl Samedsin gayri yoktur, sensin ill Kadm kaadir hcyy ebedsin Dahi hem (Lemyelid)sin pdiha Ve (Lem yled)sin ey Hallk- lem Budur ihlsm, ey Rabb'm Tel. Bu pendimle amel eyle temmet. Hadeng s gerektir istikamet.

A G H PAA (HAFIZ BRAHM A G H PAA) stanbul'da Kasidecizade denilen aileden, tarihi ve ilim erbabn

d a n bir zat olup Harbiye M e k t e b i n d e n mezun olduktan sonra asker haya t n n b i j y k k s m n A r a b i s t a n ' d a g e i r m i v e 1334 (1916) s e n e s i n d e li o l a r a k s t a n b u l ' d a v e f a t Yksekkaldrm mezarlnda zl ismindeki Tarihiyye tanbul'da etmitir. yeniden (1893) bina ettii Sar f Musa gibi Mescidi Vekayi'-i de s Tarihi

emek

civarnda 1311

medfundur. din eseri ve

Eserlerinden

Ikd'l-Ceml Mekke'de tarzndaki bir

Mtebihi't-Tentarih eseri

basld de

adnda

Takvm't-Tevarh Baslmam edilmitir.

baslmtr.

eserlerinden

Yemen

bulunduu mevsukan rivayet

AHMED

BN

BRAHM

TOKADI

M i r ' t ' i - M e m l i k i s m i n d e s e r g z e t n m e y a z a n e y d i R e i s ile m u fassal bir s e y a h a t n a m e olup Tokat'ldr. Eserinin u : M u a z z a m e h i r d e ve a d T o k a t Otururken gam atp yabne N i c e d a d a n nice b e l d e n ard N i c e drl h a v a d i s b a d a n at M e k n o l m u g e r r idik e v k a t . N e l'b o y n a d g r s e n b u z a m a n e . Karr ettirmedi Hind'e drdi. Levazm oldu y a z m a k sergzeti. kaleme alan Evliya elebi arasnda Acaib-nm e - i H i n d i s t a n i s m i ile m a n z u m s e y a h a t n a m e y a z a n bir O s m a n l s e y y a h

b e y i t l e r i n d e n anlald z e r e h e m t i c a r e t h e m s e y a h a t m a k s a d ile K a b i l yoluyla Hindistan'a giderek mal deitirmek suretiyle epeyce servet sa hibi olmutur. Basra, Y e m e n , Hicaz yoluyla m e m l e k e t i n e d n m , m u a s r b u l u n d u u S u l t a n 3. M u r a d d e v r i n d e 248 s a y f a t e k i l e d e n mesini meydana Matl'mdan : 1-lud'dr b u c i h a n n k - s z E h a d d i r lk m s t a n i a d e d d e n e r i k i yok, ebhi yok, ehaddir K a m u l e m a n klur n i y a z Mnezzeh cmle vlidden, veledden Veziri yok, nazri yok sameddir. getirmitir. seyahatja-

 8 AHMED BN YUSUF SNANDDN KARAMANI Ulem ve tarihilerdendir. am'da Horemeyn-i en'feyn val<flarnn nibi ii<en 1019 (1610) tarihinde vefat etmitir. Ferdis kabristannda defnedilmitir. Eserleri: lV1enl<b- Ulem isminde bir eseri ile esas Cencb Tarihi olmal< zere sair eserlerden seilmi Ahbr'd-Dvel ve Asr'l-Evvel i s m i n de Araba umum bir slm Tarihi vardr l<i 1282 (1866) tarihinde IVlsr'da baslmtr. Osmanllar'a ait ksm Sultan I. Ahmed'e kcdardr.

AHMED EFEND (ARH'L-MENAR ZADE) Menar rihi yksek kaadlar snfndan Amasya'l Bayram Efendi zde Abdlhaim Efendi'nin oludur. Babasndan ve sair faziletli k i m s e lerden ilim tahsl ederek icazet alm ve babas ile stanbul'a gelip mud (doent) Ahmed Efendi'ye mlzim (asistan) ve imtihanla mderris olmu ve medreseleri devr ederek Sahn payesi ile Dovudpao Mder risi iken 1067 (1657) tarihinde vefat etmi, mderrisi bulunduu camiin avlusuna defnedilmitir. Fzl, tarih ilmi ve muhadarattc mahir, lim bir zatt. mil ve Kmil ad ile Hz. dem'den 1060 (1650) tarihine kadar mkemmel bir tarih y^zm ve 1066 (1656) tarihine kadai- Osmanl Devle tinin vak'aiarn da zabt ederek Vekayi'-nme yazmtr. Bir de Silsile-i Ulem adnda bir eseri vardr. Eserleri baslmamtr. :(Vekayi'-nmes Nama'nn balca kaynaklarndandr. (Vekayi'-nme)si eitli ynleri ile ehemmiyeti haiz ise de maatteessf nshas grlememitir.

AHMED

SAB BEY

erke kabilelerinden olup Rus Asker Mekteblerinde tahsilini i k m l den sonra yzba rtbesi ile Osmanl Devletinin hizmetine girerek uzurt mddet Msr Fevkal'de Komiseri Gazi Ahmed Muhtar P a a ' n n yaver liinde hizmet ifa etmi, sonradan mesleini ve memuriyetini terk ederek yaz lemine ve siyasete dahil olmutur. Merutiyetin ilnn mteakip s tanbul'a gelerek tarih aratrmalarda bulundu. Sonra tayin olunduu Dr'l-Fnn Rus Dili Muallimliinde iken 1337 (1919) de vefat edip Erenky'nde Sahra-i Cedd Kabristanna defnedildi. Baslm eserleri: 1 _ Vekayi'-i Sultan Abdl-Aziz. (Msr'da baslmtr.)

 9 2 3 4 5

(Msrda (stanbul'da baslmtr.) baslmtr.)

Tarih-i Sultan Murad- Hmis. Sultan Haniid'in Evil-I S a l t a n a t . Rehnm-i inklb. Son O s m a n l - Rus M u h a r e b e s i .

6 Tarih-i Merutiyet ve ark Mes'ele-i Hzras. 7 8 9 Nereye Gidiyoruz?

Hakayik- Tarlhiyye ve SIyasiyye. Cz: 2 ark Mes'eiesl.

Baslmam eserieri: 1 2 4 Msr ngiliiJerin Eline Nasl Dt? Merutiyet Dalgalar. Msr ve Arab Paa Vak'as.

3 Ayastefancs.Muahedesinden Berlin'e Doru.

A H M E D BN R E C E B S T A N B U L Ulema ve tarihilerdendir. Atik Ali Paa

(RECEBZDE) Medresesi mderrisi idi. bir Ay-

1139 (1727) t a r i h i n d e s t a n b u l ' d a v e f a t e t t i . N z h e t ' l - A h b a r f T e r c e m e ti Hlyeti'l-Ahyr i s n i n d e bir O s m a n Oullar Tarihi vardr. Bu t a r i h e s e r d e M e c m a ' u ' l - A h b r f T a ' r f i ' l - A h y r riflerine kadar tercme etmitir. B i r d e 1131 (1718) t a r i h i n d e dolay ve umumiyete zelzelenin stanbul'da meydana meydana gelen zelzeleden bir geli sebebini aklayan ismiyle g r l d . Tarih-i

nden d e Hazret-i sa'nin z u h u r u n d a n Hazret-i M u h a m m e d ' i n neseb-i e

e s e r i d a h a v a r d r ki b i r n s h a s B e i k t a ' d a Y a h y a E f e n d i de mevcuttur.

ktphanesin

AHMED

VEHB

EFEND

Endern-i H m y n seferli k o u u avularndan, tarih bilen bir zottr. K e n d i eli ile y a z l m t a r i h v e a h l k e s e r l e r i b a s l m a m o l u p a a dadr : 1 (Ahsen'l-Ahbr). Ekseriyeti itibariyle Hz. Peygamberin haya ak tarihi tndan bahseden bu eserin ba Mekke-i M k e r r e m e ' n i n vasflarn layc o l u p s o n u A c e m 1235 (1820). meliklerinin ahvlini beyn eder. Yazlma

 10 2 (Hadikat'n-Nevdir). Kelm, ahlk ve tarihten bahseden ky m e t l i bir mecmua olup bunun yazl tarihi 1232 (1817) dir. 3 (Mecmua-yi Tarihiyye). Ba Hz, Mijsa kssasn, sonu Ashb- Kehf'i beyn edici on be maddeyi ihtiva eden bir eserdir.

AHMED BEY HOCAZDE AHMED HLM BEY) Tarihin hal tercemesi blm mtehassslarndan ve Nakibend Ta rikat mensublarndan alkan, sevimli bir zt olup Ein'lidir. Feyz alma ve tahsil yeri stanbul'dur. Gen denecek bir yata iken 1332 senesinde ve f a t etmitir. skdar'da Karacaahmed Mezaristonmda Res'l-Hatttn eyh Hamdullah Efendi'nin arka cebhesinde defn edildi. Ekseri ksmlar Harr-Zde Kemal Efendi'nin (Tibyan)ndan terceme edilmek zere mey dana getirdii (Hadkat'l-Evliy) ismindeki eseri ile stanbul'da medfun byk velilerden bzlarnn hayatlarna ait (Ziyret-i Evliya) adndaki ese r i ve (Mir'at- Muhyiddin-i Arabi) namndaki risalesi baslmtr. Kurrlarn tabaka ve hayatlarn beyan eden (Ravzat'l-Kurr) ile (Menkb- Evliya) ad ile balad eserlerin tamamlanmasma muvaffak olamamtr. (Ravze)nin bz paralar ile (Menkb- Evliy)nn (Silslle-i Meyih- Nakibendiyyejden bz ksmlar baslm dergilerden (Cerde-i Sofiyye) ile intiar etmitir.

iKPAAZADE DERV AHMED IK BN- EYH YAHYA JBN-I EYH SLEYMAN BN-I IK PAA Eski Osmanl tarihilerinden bir zat olup d o u m yeri ecdadnn b u lunduu Amasya'nn Elvan Celebi kyndendir. Osmanllarn zuhurun dan kinci Bayezid'in bir ksm olaylarna kadar 908 (1502) tarihinde ikmal ettii (Tevarih-i l-i Osman) ismindeki eseri sonradan Maarif Nezareti tarafndan Mze-i Hmyn ark Eserleri memuru (hfz- ktb), aratr clardan li Bey tarafndan yaplan haiyeler ve mellifin mufassal haya t ile beraber 1333 (1917) tarihinde bir cild olarak baslmtr. Hayat hik yesinden anlald zere vefat tarihi ile defn edildii yer kat' olarak tesbit edilememitir. Yalnz damad Seyyid Vilyet Trbesi avlusunda olmas kuvvetle muhtemeldir. Tarikat bakmndan (Zeyn) olup Bursa'da medfun Abdlltif Makdis hazretlerinden halifelik almtr. Yazd tarih eskilii dolaysiyle ehemmiyeti haiz olduu gibi Osmanl lisan tarihi noktasndan d a kymeti hizdir. Yer yer manzumeleri de vardr.

 11
A L C E V H E R E F E N D AL B N B A L Budin (Budapete) Kads iken v e f a t eden kadlar snfndan U z u n Bal E f e n d i ' n i n o l u o l u p ( M e n n k ) h r e t i ile b i l i n i r d i . 9 9 1 (1583) t a r i h i n d e Camii avlusunda rihi'l-Yemen) (Hiye-i IVlara N a i b i (kads) iken vefat ederek Aliyyeli edip (El-ik-

stanbul'da Alddevle

t a h s i l i n i i k m a l d e n s o n r a n i y a b e t ( k a d l k ) ile b i r o k y e r l e r e s e y a h a t defn edildi. Tarihin hal tercemeleri 'besinden

d ' l - M a n z u m F Z i k r - i E f a z l ' r - R i j m ) ile t a r i h t e n ( N a d i r e t ' z - Z e m e n F T a isminde sekin tarihi vardr. Mine'l-Fkh), Dier eserleri (Metn aadadr: Mine's-Sarf), ve bir olup IVline'l-Fkh) birincisi ibaret (Hiye-i erh-i Mifthu Alel-Hidye (Hayr'l-Kelm nev'i (akayik- F'n-Na.<si A n Nijmniyye)ye ile b e r a b e r Mine'l-Bela), erh

(Risalet'-em'iyye

Alt'l-Avam)dr. Arapa yazlan bir zeylden eyh

A r a p a kasideleri de kuvvetlidir. Z i k r edilen k i t a b l a r d a n sonradan (akayk) Msr'da bastrlmtr.

merbn (Nisabu'l-h-

Muhammed

E-am El-Hanef'nin

fetva ilminden bahseden baslmtr.

tisab) adl eserini de t e r c e m e

etmitir.

Eserlerinden yalnz (akayk Zeyli)

ABDURRAHMAN Sultan nc Murad

EFEND olup Milas Kads

devri fazilet sahiblerinden

idi. Sonradan p a d i a h ' n ikinci mtercimi olmutur. Tarih, corafya ve si yasetten bahseden Dnya) ismindeki mneccim Ahmed kalr eserini ibn-i A l i E l - H a m a l ' n i n Murad'n Manisa (Kanunu'dzama geni Mter nc Valilii

n n d a o n u n e m r i ile ( A c b - i A ' z a m ) cimin ilm-i ncm (yldzlar ilmi)

i s m i ile 9 8 3 (1575) t a r i h i n d e mensub olduu

leterek t e r c e m e etmitir. M t a l a v e istifade e d i l e c e k bir eserdir. a da V e f a t t a r i h i ile d e f n e d i l d i i y e r t a y i n e d i l e m e d i .

anlalmaktadr.

AL Osmanl

IVlUSTAFA en

EFEND byklerinden olup ibareleri sels ilk ile

air ve tarihilerinin

muhtelif eserler yazan y c e h i m m e t sahibi bir zattr. Gelibolu'lu olup rum ve Amasya defterdarlklarnda bulunmutur. Mehur air Bak

nce tarikatlere girmi, sonradan bunlardan ayrlarak am, Badat, Erzu a y n s e n e v e f a t e t m i t i r . ( K a r r - U z l e t ) v e ( M t e ' l - l v e ks a l e y h i ' l - B k) t e r k i b i n i n d e l l e t i o l a n 1008 (1600) t a r i h i n d e C i d d e M u t a s a r r f i k e n v e fat etmitir. Nazm nesrinden daha kuvvetlidir.

 12 L EFEND

Tarihi li, tipk Hac Halfe dedikleri (Ktlb elebi) gibi t e f e k k r ve edebiyat tarihimizin en yksek simalarndan biridir. Yksek kalemini nazm ve nesir hangi sahada yrtm ise bykln isbat etmitir. a irdir. Bak devrinin en mmtaz airlerinden biridir: Habbin sev, tekarrbse murdm Hakka, ey ' Rakb oimak gibi Allah'a rengin intisab olmaz > mbarek beyti onundur. Fakat bu m e h u r : Hor bakma dil-i viraneme gencine benim Beni gr ki bu kadar surete yine benim nakarat da onundur. Hayr er her ne ise azm taleb bendendir, ly iret bu kadar levh tarab bendendir. Mlk-i vahdette ehinah- serr-i araym. Kiver-i Rm Acem, hayl-i Arab bendendir. Ma'den-i ltf-i lh dil-i vranemdir. Hor bakma... l esasen lim ve fazilet sahibi olduu iin iirleri de hem hakmne hem kane s y l e r : Iilmekte teh kalmaz, dklmekten telef olmaz Fena mlknden ok humhaneler, peymaneler vardr. Bir edn cr'asnda mest olur erbb- istinc Muhabbet bezmidir bu, bunda ok meyhaneler vardr. Hsl, bizzat dedii g i b i : nsaf edin, gelin, kat ndir deil midir? l gibi zamanede bir air-i ferd! hakikaten yledir. Firaknda gamndan gayrisin yd eylemem, cn Mukarrerdir ider gurbette herkes indan haz sz de hotur. Hulsa, kadir bilmezliimizden henz baslmasna bile balayama dmz o koskoca (Dvn- l)ye yle bir kubak gz gezdirince bu ltf iirleri grdk. Fakat l'nin edebiyatmza, irfanmza osl hizmeti

 iirde deil, baka sahalardadr. fcyk

13

(Knh'l-Ahbr) baslmam sohbetimiz ve

Mesel;

ksm ile b e r a b e r en m k e m m e l t a r i h l e r i m i z d e n biridir. ismindeki eseri bile

(Revnaku'l-Meclis)

bir kymeti haizdir. F a k a t biz bu

d e b i l h a s s a ( M e n a k b - H n e r v e r a n j m d a n b a h s e t m e k i s t e r i z ki k y m e t zu'unu anlamak iin mellifin m u k a d d i m e d e serdettii u stlaht,

enderlii b a k m n d a n 'smsalsiz bir eserdir. Bu eserin yazl s e b e b i n i , mevlkin manidar szlerini ltfen dikkatle okuyunuz: b u s e n e - i h a m s v e t i s ' n v e t i s ' a m i e (995 - 1587) t a r i h i n d e k i S u l t a n - c m l e seltn, H k a r - ln- Skender-nin, shib-kran- ry-i zemn, K s i r - i E k s i r e - i piirs, k a a h i r - i c e b b i r e - i m u a n n i d n , f e r m a n r n - A r a b S e l m H a n b. S l e y m ^ n H a n . A l l a h m m e e y y u d e h f m e s n i d i ' s - s c i t a n a t i b i ' l - l t f i V e e y y e d e h f r . i e v r i d i ' i - h l f e t i bi's-seyfi ve'l-kalem olup gne ve ka velkerem

A c e m , k r f e r m - y i H m d S i n d D e y l e m . . . A ' n b i h i H z . S u l t a n M u r a d .b.

Znet ger Reyyain d e m i y a n ve safa kster ferdis-i lemiyan asr- karn'n-nasrnca erbab- maarifi hohal ve eshab- ietif h'l-bl olmala aha i ulm ve fnijna rgb ve eli kemlt gn iltifat ve riayet buyu'ulup ulem ve uar ve ehl-i irfan ve

mreffe-

ho-nevsan

ve mezheban ve musavveran ve bilcmle mme-i ecvid-i hnerveran kffe-i sandd-i tarfa-kran t a m a m m u h t e r e m tutulduktan gayr her larna temellkle nkte sencan- l e m e ibtihac m u k a r r e r o l m u t u . Mr Ali'nin her bir d beyti ve kt'as ol esnalarda yz floriye taht- aliyyede vuku bulmutu. Mniyn- erkn- devlet ve memliycn- Dvan- s a a d e t t e n krk elli bin a l t u n u v e bzlarnn kavlince ondan dahi efzun v e ol dahi m l k e l m hezar ibram ve tazarru ve ihtimamla alnmak

l e m d e k i h u t u t h o r c k a m a kll r e v a , h u s s e n M r A l i v e M e h e d k t ' a Hatt py-i satlmak

nicelerin mesbe-i

mal-i Kaarunda hozone-i mteksire-i gn - gn bir mrakka hare olun m a k v e d a h i t e r t i b Vi3 t e z h i b i n e b e z l - i m a k d r k l n m a k b e y n e l a h l i y u ' bulmutu. Bu milletin, bu devletin ikbal ve talihsizliine ak bir l d r gn yok pahasna satlmaktadr. mad'n, Mr Ali'nin, Mehed'nin, ki o

z a m a n etek etek alt.nlar sarf edilerek elde edilen bu kymetli eserler b u ah tezMahmud'un D-BeytIerini, kt'alann imdi bedestende m k e m m e l

h b l e r i ile b e r a b e r d r t b e k d a k o l a y k o l a y a l a b i l i r s i n i z . M a a m a f i h b u , g z e l e s e r i y a z m a k t a n A l i ' n i n m a k s a d u idi k i b u s a n ' a t e r b a b gi p a d i a h l a n n ihsanlan ile o m e r t e b e l e r e erdiler? kimler dir, hangi m e m l e k e t t e n kmlardr? H a n g i s t a d l a r d a n tahsil ettiler? H a n

 14 te (Menkb- Hnerveran)'m mevzu'u ve yazl sebebi... Mellif li bir ok kaynaklardan bilgi alarak bu mukaddime ve be fasl ile bir htime'den meydana gelmek zere bu gzde eseri yazar. M u k a d d i m e d e kitabnn lzumundan, gzel yaznn erefinden bahseder. Birinci faslda; lh vahyi ve Kf yaz ile nmtenh yetleri yazan vce kimseleri zikr eder. kinci faslda bni Muka;lle'de,n itibaren (e-kalem) dedikleri yazr sanatnda temayz eden stadlar bildirir. nc faslda; nesh ve t a ' lk yazan mehurlar naki eder. Drdnc faslda; dvn yaznn hattat larn sayar. Beinci faslda da mzehhibleri, tasvircileri ve cildileri anla tr. Son ksm da bz temsil ve tebihleri ihtiva eder. (Menkb- Hnerveran), ktphanelerimizin en gzide hazinelerindendir. Qnk ark maarifinin gzel san'atlar itibariyle bu ksmna pek fazla rabet gsteren Garb limlerinin bile takdirine mazhar olmutur. Viyana Ktphanesinde bu eserin nefis bir nshas mevcuttur ki bir ok msterike (fotograf) ile daima istinsah edilmitir. Rakm El-Huruf'daki nsha ise yaz, tezhib ve cild itibariyle nefasette emsalinden geri kalmaz. Habb Efendi merhum (Hat ve Hatttan)da (Menkb- Hnerveran) dan t a m istifade etmitir. Mslmanlarn ve hatt Trklerin gzel san'atlara ne kadar hizmet ettiklerini hakk ile anlamak iin hlen ihmalkr e l lerimizde yle byle kalm nefis eserler kifayet etmez. Bu faydal eseri batan baa o k u m a k gerekir. li'nin arz ettiimiz gibi mellefat, kalem bakmndan hizmeti pek oktur. Fakat tikadmzca yukarda serdettiimiz nktelere mebni Os manl marifine byk bir hizmeti de bu eseri olsa gerektir. Bu eser s a yesindedir ki gzel san'atlarmzn tarihine dair bir ok hakikatlere mut t a l i ' oluruz. Mesel, acaba kamz vkfz ki Fatih devrinde Trklerden de ressamlar varm:' Kostantiniyye'nin ftihi ve Osmanl sultanlarnn gazilerinin en b yk vgye lyk olan Sultan M u h a m m e d Han zamannda hsl olmu ressam (Sinan Bey) ki Frenk stadlarmdan Venedik'te bym ve s a hasnda en byk nakka olmu (Mayster Pavlo) yani stad Pavlo) adl Avrupalnn talebesidir. Pavlo da Damyan adl maharetli mehur ressamn talebesidir. Sinan Bey'in talebelerinden ibl-zde Ahmed Bey de vardr ki Bursa'ldr. (1) <1) Tarihi li'ye it ibu ibarenin asl metni udur: Kostantmiyye Ftihi ve guzt- Seltn-i Osmaniyye'nin cell'l-medyLh Sultan Muhammed Han aleyhi'r-rahmeti ve'r-ndvn harem-i cennet meknmda hsl olmu musavvir Sinan Be ki Frenk stadlarmdan Venedik'de nev nem bulmu ve vadisinde ser-blend-i nakkaan olmu Mayster Pavlo yni stad Pavlo nm efrenc'in akirdidir. Ve mezbr Pavlo iahi Damyan nm ressam- maharet-nianin tilmiz-i msaididir. Ve mesfur Sinan Be akirdi ibl zde Ahmed dahi vardr ki Bursa'ldr.

 15
E l b e t t e b u h n e r l i s a n ' a t k r l a r n b i r o k nefs e s e r l e r i , m a h a r e t l e r i n i n byk mahsullar vard. Kim bilir? N e oldu? Hangi ydellere dt? halde emniz ki ksmen olsun A v r u p a d a ya mzelerde, ya Her merakllarda

bulunur. Yok, Trklk ve Osmanllk her halde bugn grdmz ve s a n dmz gibi deilmi. H e r halde y c e bir maziye s a h i p m i . Mellifin hatimede rad ettii u m a n i d a r szleri d e insaf ve ibret nazarlarna arz ederek bir u m m a n d a n bir katreyi andran ve

Ehl-i dil birbirini b i l m e m e k insaf deil Yalnz inlar mstefit eden bu musahabeye nihayet v e r i r i z : Feia c e r e m bir kJtab- m e n a a t r a k a m ki e s h a b v e erof- m e m a h vlini m t e m i l o l a . V a s f n d a h e r ne m e r t e b e d e itnab olunsa yine t a k s i r a t - kmile t a h a k k u k bula v e lkin h u r d e b i n a n - maarif m u t a f v e hnerv e r a n - p e s e n d d e evsaf o l a n f u d a l - y bhir'l-insaf v e v f i r ' l - i t t i s a f d a n m e ' m l d r ki ayb v e n o k s a n c a n i b i n e n a z a r k l m a y a l a r ve m a r i f e t v e k e m l m e z y s n a m t e f e r r i o l a n h a y l t - brn s e m t i n e v e k n e - i t e ' lfin b u m a k l e bir t a r h ile tertib o l u n m u niyyetine hsn-i iltifatlarn m e b zul v e m a s r u f eyleyeler ki h i t a m n d a b u hakirin y n i mellif-i k e s r ' t - t a k srin zikr bi'l-hayrna cell-i h i m m e t l e r i mteallik o l a n v e bir f a t i h a ile r e v a n i m d e t m e k mevhibesi m u h a k k a k ola.

Biz b u i h m a l , b u n i s y a n v a d i s i n d e kalyoruz. Eserleri: 1 (Sebhat'l-Uak); 2 (Tuhfet's-Suleh): he'l-Veled) 3 _

kotuka

bu milletin

bykleri mahrum

nin ruhlarna bir fatiha olsun hediye edebilmek muzafferiyetinden

Yz hads-i erifin Hccet'l-slm tercemesidir.

nazmen

tercemesidir. (Eyy-

mm- Gazl'nin

risalesinin

(Mihr Mh) : N a ' t v e kasideleri mildir. Son b e y t i : Oldu t a r i h - i k s m e ilham liy, mihr ile m e h oldu t a m a m . S e n e 979 (1571) dur. (Matla'u'l-Envr)

4 (Tuhfet'l-Uak) : adl eserine nazre 5 _

Emr

Hsrev

Dehlev'nin

makamndadr. bahseden on devh

(Riyzu's-Slikn) : A h l k ve tasavvuftan le g e t i r e r e k n c M u r a d ' a t a k d m

( b y k z t ) z e r i n e t e r t b e d i l m i t i r . 998 (1590) d a m a n z u m h etmitir.

 16 Matl'mdan ; Bismillhirrahmnirrahm Devha-i bostan- Kelm- Kadm Nehr-i firvn gibi h meddi, vr Ravza-i Kur'n'a odur cy-br Meddn alp daire-i e-cihot Oldu msahhar na esm-i zt Noktasdr nkte-i srr- v c d Merkez-i perkr sipihr-i uhd. Srelerin her biri bir serv-i kd Ka gibidir sre banda o med. 6 (Ens'l-Kuib), 7 (Sad Kssa), 8 (Sad Hisse). Her de (Hmayunnme)ye nazire makamndadr. 9 (Ravzat'l-Letif) : bin beyitli ahlk ve edeb bir eserdir. 10 (Hlyet'r-Ricl ve'l-Aktb fn'-Ncebi ve'l-Ebdl) : Riclllah'm ahval ve makamlarndan bahsedip ekseriyeti itibariyle (Ho ca M u h a m m e d Prisa)nn mehur Farsa (Fasl'l-Htb)ndan derlenmitir. 11 (Nevdir'l-Hkem) : Tarih ve m u h d o ' t a ait yedi ndire ve bir htime'den tertb edilmi kymetli bir eser olup 997 (1589) de Tokat'da yazmtr. Sultan nc Mu-ad'a takdm ederek m kfat olarak son me'muriyeti olan Cidde Mutasarrflna tyin edilmitir. Fihristi a a d a d r : Ndire-i l : Der inkrz- evliya, ulem, erbb- syt sad. Ndire-1 saniye: Der Tekmile-i hikmet-nm bi-tafsl-i in'idm- ashb- cevv beh. Ndire-i slise: Der nevbet-i hilfet-i ihar-yr- b-saf ve sebeb-i te'hr-i Mrtez. Ndire-i Rbia: Ez ilm-i tefsr-i mkil-k bi-tevfk- yet hads. Ndire-i Hmise: Der taleb-i mlk-i Sleyman Neb halife-i Hud ve ulvv-i himmet-i mlk-i r. Ndire-i Sdise: Ez-akliyt- ilham-nm der havtn-i mazharat- nebiyyin. Ndire-i Hmise: Der taleb-i mlk-i Sleyman neb halife-i Hud ve fevidn- fehva. Htime-i risale; B-himmet der ihtiyrt- ashb- senyi'-i bedyi'nm. 12 (Kavid'l-Meclis ve db'l-Meclis) : Muaeret dabna dair itima ve ahlk bir eserdir.

- - I T I (Mehsn'l-Edeb) : Minhc's-Slk l E d e b - i Sohbeti'i-M-

lk) adl e s e r i n g e n i l e t i l e r e k t e r c e m e s i o l u p o n b e fasl z e re t e r t b 14 olunmutur. rz'nin eserinin genile

(Naslt's-Seitn) : A b d r r a h m a n imzas Ene'l-fakr l trb-

tilmi t e r c e m e s i o l u p k e n d i el yazs ile yazlm ekdmi'l-ehl

nslasndaki eklindedir.

15 16

(Devhat Bostn'l-rifn): Ahlk ve tasavvuf

bir eserdir. il

(Bahr-i Nesyih) : O n b e b b zere tertb e d i l m i v e bz velerle Farsadan Manastr terceme olunan bir eser olup bir Ktphanesindedir. fasl ve bir hatime zere Macaristan seferine aittir.

nshas

17 18 19

Drer-i Mensre) : (Trih-i Engerus) : (Selm-nme):

mrettebdir.

Sultan

kinci Selm'in devrindeki

olaylardan ve

t a r i h i n d e n b a h s e o e n Ipir e s e r o l u p o l a y l a r d a n b a k a o z a m a n a it devlet ricalinin de hayat hikyeleri dere 20 21 22 (Mene'l-n) : (Dvan) : Bir o k yazlarn ihtiva edilmitir. etmektedir.

Dvanlarn yazld

ekildedir, F-Beyn-i cml-i A h bl

(El-Hlt'l-Kahire

Mine'l-dti'z-Zhire

vl-i M s r ' l - K a h i r e ) :

T u f a n d a n evvel ve sonraya it olmak ze ibaret Msr

re bir m u k a d d i m e , iki fasl ve bir h t i m e ' d e n 23 24

gesinin tarih d u r u m u n d a n bahseden bir tarihedir. (Kenz'l-Ahbr ve Lhiki'l-Efkr) : Tarih bir eserdir. (Zbdet't-Tevrih): Mze-i 25 Hmyn Allme Kad Add'un hediye (Erf't-Tevrih) tarafmdan adl eserinin geniletilmi tercemesidir. Ktbhnesi'ne Bir nshas edilmitir.

(Menkb- Hnerveran) : Yaz san'at trihine it bilgilerle me hur hattat, mzehhib, mcellid, nakka, ressam v e kat'larn ha yatlarndan bahseden kymetli bir eser olup Badad iken yazmtr. Defterdar ile evld yazmtr. ile b u g i

26 27

(Mirkad'l-Cihad): (Mnet'l-n):

Dnimend meliklerinden Ahmed Muhtelif mektublama suretleri

nn t a r i h i n d e n bahseder. 997 H.'de o r u m yaylasnda bi m e k t u b l a m a l a r d a ihtiva 28 29 etmektedir. Reu'u'-eyhi Sultan kinci l S b a h Selm (Rhat'n-Nfs) eserinin (Ndir'l-Muhribj : elebi arasnda

kullanlmas uygun olan cmle v e saireyi ismindeki tb

tercemesidir. ile k a r d e i Byezid bahse Konya'da vuku' bulan muharebelerden

den manzum bir tarihedir. OSMANLI MELLFLER - Cild: 3 F. : 2

 18 30 (Heft-Meclis): Kanun Sultan Sleyman'n son seferi olan Z i getvar Seferi'ni beyn eden bir tarihe olup sonradan kdam IVlatbaasnda baslmtr 31 ( C m i ' u ' l - H u b r ) : ehzadelerin snnet dnlerine ait m a n zum bir eser olup Sultan nc Murad'a takdm edilmitir. 32 (Vridt'l-Enkat): Muhtelif iirlerini toplayan bir dvandr. 33 ( L y i h a t ' l - H a k i k a t ) : Muhtelif iirlerini hvi dvandr. 34 (Sedef-i Sad-gher) : Varidat ve Lyihat kitablarndan yz; gazel semi ve mukaddime olmak zere yazd manzumesin de de kendi hayat ve eserlerini yazmtr. Birer nshas Mze-t Hmyn ve Millet Ktbhnelerinde vardr. 35 (Fusl-i Hail A k d ve Usl-i Hare u Nakd) : Devletlerin y k s e l me ve alalma sebebleri hakknda tarih misallerden ve hakmne mtlealardan bahseden istifadeyi m c i b bir eser o l u p eskiden baslmsa da bugn nshalar enderdir. Yazma ns halar stanbul ktbhanelerinin bzlarnda vardr. 36 ( M i r ' a t ' l - A v l i m ) : lemin yaratlna dair bir tarihe olup b a slmtr. 37 ( N z h e t ' l - M e c l i s ) : Muhdart n vak'alardan) bahseder. ilminden, (menkbe ve d i

38 ( T r h ' l - M e t a l i ' ) : nc Murad'n iirlerinden bzlarnn, erhlerini ihtiva etmektedir. 39 (Hulsa-i Ahval Der-Letfet-i Mevzi'-i Meviz-i Sahhi'l-Mel)' nsanlk leminden on bir snfn durumlarnn zn ve h a r e ketlerinin neticelerini beyn eden terc'-i bend tarznda bir eser dir. 40 (Menkb- Hall Paa) : Kaptan- Dery Hall Paa'nn m e n k belerini anlatmaktadr. 41 (Fetihname-i Rodos). 42 ( N u s r e t - n m e ) : Ll Mustafa Paa'nn 985 (1577) tarihindeki. zarbaycan ve rvan Seferlerini aklamaktadr. 43 (Ravza-i r f a n ) : Ahlk ve tasavvuf bir eserdir. 44 (Meyib'l-Erzl): Ahlk ve hikmetli szleri ihtiva eder. 45 (Mihr Vef) : Yedi bin beyitli bir manzumedir. 46 (Devha-i B o s t n ' l - r i f n ) : Ahlk ve tasavvuf bir eserdir. 47 (zzet'l-Asr F Tefsr-i Sretn'-Nasr). 48 ( K n h ' l - A h b r ) : Hz. dem'in yaratlmdan itibaren Eri F tihi Sultan nc M e h m e d Han devrine kadar olan umum bir tarih olup aada yazld gibi drt rkn (cild) eklinde tertb e d i l m i t i r :

19

Rkn-i e v v e l : Hz. d e m ' i n y a r a t l m d a n H t e m ' i - E n b i y Hz. M u h a m med Mustaf Rkn-i s n : yarak (S.A.V.) E f e n d i m i z e k a d a r o l a n p e y g a m b e r l e r evsafmdan tarihi ile t rihini ve dierlerini... s l m m z u h i j r u ile P e y g a m b e r i m i z i n Hulef-i hayatlar.... durumlarn... bulunan milletlerin b ola eseri ken ola bala meRidn, Emevler, Abbsler'in

yih, ulem, uar ve hkem'nm Rkn-i Rbi': Osmanl devleti

Rkn-i slis: Trklerin ve Tatarlarn tarih ile k o m u s u etmektedir. zlarnn d u r u m u n u b e y n rak isimlerini esere zikrettii

Birinci cildin nszndeki geni tafsilttan ve kaynak melliflerden ederek anlald gibi bu yzlerce mracaat meydana getirdii

anlalr.

Dili; z a m a n n d a k i slba g r e sels bir ifade t a m a k t a v e disinin yaad zaman da tarihi n ve erefine uygun rak tasvir Bununla da) etmektedir. beraber zamanna 1006 muvaffak kadar yazlan tarihinde 1277 umum (1860) hl

tarihlerimizin (temize, tarihinde k drt

birincilerindendir. geirmee

(1598)

beyaza

olmutur.

c i l d h l i n d e b a s l m a s n a h i m m e t o l u n m u s a d a t a k r i b e n iki c i l d kadar baslmtr. Ekseriyeti itibariyle tercemelerinden Baslmam vardr. bahseden dier cildieri her naslsa baslamamtr. ksmnn bir nshas Halis 49 50 Fris Dvan). (Gl S a d - b e r k ; : Yz gazelini ihtiva eden bir iir ed pyn mecmuasdr. Efe.ndi K t b h a n e s i n d e

Matl'ndan : H a m d lillh e s p n e s m G l b e r k e virdi n e v n e m Sedef sad-gher bulup Yni kim sad gazel t e m a m oldu. Tuhfe-i hs, hs m oldu. 51 Bir (Subhat'l-Ebdl) : Mersiyeleri cem'a Zehra ehd-i maktul ihtiva eden bir mecmuadr. parasndan: Kerbelnn heds Siyyem nr-i em-i ch- mazlum Gl sad-berk at b d zn.

M u k t e d - i harem-i l-i Resi Fhr-i sbteyn ve imam- S o h i b - i hulk- H a s e n y n i Rcidycllah T e l haremsyn Hseyn anhm.

Mrtez ayn olur cntar her dem

 20 IK MEHMED BN- HAFIZ MER ER-RUM

Kad ve tarihilerden bir zattr. Byk bir ksm corafyaya ait 28 manzara zerine tertb edilmi (Menzir'l-Avlim) adnda Trke b yk bir eseri vardr. ki cild eklinde tertb edilmitir. Ktlb elebi'nin Kef'z-Znn'da yazdna gre bu eser mellifi tarafndan 1006 (1597) tarihinde tamamlanmtr. (Mir'at'z-Zaman), Hayt'l-Hayavn), (Mlik')-Mehlik), (sr'i-Bjld), (Tuhfet'd-Dehr), (Nzhet'l-Kulb), (Hardet'l-Acab) ve (Zbdet't-Tb) adl eserlerden seilmi olup bir n sz ve iki bab ile bir htime'den ibarettir. nsz, isbat- Vcib'ten, birin ci bb, yce lemlerden, ikinci bab, sfl lemlerden, hatime de zama nn sonundan bahsetmektedir. Rumeli ve Anadolu vilyetlerine ait taf silt mevcuttur. Baslmamtr. Tercemesini genileterek (Hulsat'l-Ahbr) adn verdii (Medine-i Mnevvere Tarihi) ile (Ahbr- Mekkye) is mindeki ve sekiz bb zere tertb edilmi olan torihesinin yazl tarihi 1011 (1608) senesidir. Edirne'de kinci Sultan S e l n Ktbhnesinde 1022 (1613) tarihinde yazd Arapa (emil-i Tirmiz) erhi vardr. Terceme sahibi kendisinin Trabzonlu olduunu eserinde tafsilt ile yazyor. Kn yesinin de Muhammed ibn-i mer ibn-i Byezid El-k diye zikrediyor.

ATA ATAULLAH

EFEND

NEV'-ZDE

Hayat [ir ve Edibler Fasl, II. Cild, Sahife: 251'de] yazl Nev' Efen di'nin olu olup en mehur eseri skp Kadlnda bulunurken kml ettii (Hadyiku'l-Hakayk F Tekmileti'-akayk) ismindeki akayk- Nmniye zeylidir. Baslmtr. Bu eseri Sultan nc Ahmed devri ka zaskerlerinden hayat ilerde yazlacak olan M'min-zde Hasb Efendi' nin zeyl ettirdii (Tezkire-i Slim)de yazldr. Edeb eserleri arasnda en ok hret bulan da (Sohbet'l-Ebkr), (Nefhat'l-Ezhr Der Cevab- Mahzeni'l-Esrr), (Hilyet'l-Efkr), (lem-nm) ve (Heft-Hn) isimlerindeki paralardan mrekkeb olan ve (Hamse-i At) ismi ile yd olunan eseridir. 1044 (1635) tarihinde skp kazasndan [kadlndan] ayrlarak stanbul'a geliini mtekb vefat etmitir. eyh Vef Trbesi avlusun da babasnn yannda medfundur. Mretteb dvn ile fkhtan bahseden (El-Kavl'l-Hasen F Cevbl'l-Kavli Limen) isminde eseri de vardr. [a kayk ZeyliJ'nin ibaresi zamanmza gre biraz klfetli ise de [akayk] gibi Osmanl byklerinin hayat hikyelerine dair yegne eserlerdendir. Byk prlerden Azz M a h m i j d Hd Hazretlerine mntesib olduu Mstakmzde'nin (Ahvl-i Melmiye-i ettriyye) ismindeki eserinde yazl

21

ibareleri de trbesinin Mstakmzstndeki

o l d u u gibi pri fckknda a k a y k Z e y l i ' n d e k i de'yi te'yd etmektedir. Hd Hazretlerinin Arapa tarii de Ata'nindir. Beyitlerinden : H a s m a e k hle d e m i l e r

kaps

ukal

Cmleden elemi terk-i kavga. Msra'larndan kil, edebsizden edeb renir

AL

BN-

IVIEHMED ikml Ca Mez

Karacabey - Milial'de doarak Bursa ve stanbul'da tahslini e d e r e k m e m l e k e t i n d e i k a m e t sdip K a r a c a A i m e d Paa ( K a r a c a Bey) m i i h a t i b l i i ile h a y a t n g e i r d i . 1061 (1651) t a r i h i n d e v e f a t e t m i t i r . kr camiin avlusunda (Misbhu'l-Kulb) medfundur. i s m i n d e baslmam tarih bir eseri vardr.

ABDRRAHMAN

BN-

BRAHM

MANSAV Arap byk K bir

F a z l e t e r b a b n d a n i l i m s a h i b i b i r z a t t r . 1069 (1659) t a r i h i n d e a yazd Ve'l-Ahr) (Nzhet'n-Nfus Ve'l-Efkr F H a v a s s ' l - H a y v a n isminde unsurdan de Farsadan (hava, t o p r a k v e su) ettii bahseden

Ve'n-Nebt

eserinin bir cildi Kprl Ktphanesinde mevcuttur. ehd Ali Paa tbhanesinde terceme (Hayt'l-nsan) isminde eseri daha vardr.

ABDRRAHMAN Edirne'den seyin Efendi'nin yetimi oludur. maarif

HBR

EFEND bir zt ile olup ulemdan H

erbabndan

Tahslini

memleketi

stanbul'da

ikmlden etmitir. vefat meyda deildir. ilmin-

s o n r a h k i m l i k m e s l e i n e g i r e r e k b u v a z i f e ile bir h a y l i s e y a h a t Son me'muriyeti olan Siroz Kadlnda na gelen bir selde kabri b o z u l d u u n d a n ederek Hisar-ard denilen mahalle defn edildi. Bir k a s e n e evvel b u g n me z a r ta belli

i k e n 1087 (1676) t a r i h i n d e

Meslei olan er' ilimlerde ihtisas o l d u u gibi tarih v e edebiyat

 22 de de vukuf sahibi olduuna eserleri ahiddir. lm eserlerinden grle bilenleri u n l a r d r : 1 (Riyz'l-rifn) : slm melliflerinden Hseyin Vaiz Efendi'nin te'lifatndan olan (Hads-i Erbanj'in geniletilmi tercemesi olup bir ns has Fatih Ktbhnesindedir. 2 (Ens'l-Msamirn) : Edirne'nin fethi ile sonraki tarih duru mundan bahseden on drt fasl ihtiva eden ve bir cild zere tertib edil mi tarih bir eser olup Edirne'ye mensub mehurlarn muhtasar bir su rette hayatlarn da hikye etmektedir. Yazl tarihi (hatime) kelimesi nin dellet ettii 1046 (1637) dr. Zamanmz ilim adamlarndan Edlrne'll Bad Ahmed Efendi tarafndan byk cild eklinde geniletilip zeyli yaplmtr. Bu kymetli eserin kendi el yazs ile yazl nshas olu Edir ne Meb'usu Faik Bey tarafndan Edirne'de Sultan Selm Ktbhnesine hediye edilmitir. (Ens'l-Msmirn)'in bir nshas da M\Uet Ktbhnesinde vardr. 3 (Defter-i A h b r ) : Alt defter ve bir hatime zere tertb edilmi tarih bir eserdir. Bunun da bir nshas Sultan kinci Byezid Camii ya nndaki eyh'l-slm Veliyyddin Efendi Ktbhnesinde vardr. 4 (Hadyiku'l-Cinn) : Elenceli ve din hikyelerden bahseden sekiz bab eklinde tertb edilmi bir eserdir. Bir nshas Endern- H myn'da (Revan Odas) Ktbhnesinde mevcuttur 5 (Dvane) : Bilinen tarz zere yazlmtr. Bu eserlerin hepsi baslmam olup en mehuru (Ens'l-Msmirn)dir. stanbul ktbha nelerinin bzlarnda mevcut olan bu eserin bir nshas da Siroz Ktb hnesinde vardr. 6 (Ncm'dan evkat- hamse'ye it risalesi), 7 (Trh-i Feth-i Badad) : Edirne'de Sultan Selm Ktbhne sinde Bad Efendi kiablar arasndadr: 1067 (1657) 8 (Trh-i Feth-i Revn) : Bu da ayn yerdedir.

ABDURRAHVIAN ABD PAA

VAK'ANVS

Edebiyat ve tarihilerden bir zt olup Anadoluhisar'ldr. (Hitbu Elest) terkibinin ifade ettii 1103 (1692) de Kandiye Muhafz iken vefat etmitir. Enderun Mektebinin Has Odas'ndan me'zun olmutur. Hse yin Ayvansary'nin (Vefeyt)nda Sakz Muhafz iken vefat ettii yaz ldr. Eserleri: (erh-i Pend-i Attar), (erh-i Kasde-i K'b bn-i Zheyr), (erh-i Kasid-i rf) ve (Trh-i Sultan Mehmed-i Rbi')dir, (Vakayi'nne) diye adlandrd trihi 1058 (1648) den 1093 (1682)e kadardr.

 ir na'tndan : Esselm ey l(intm

23

fltb-

serverf Peygamber per.

H c z r e t - i Hal<k'n H a b b - i E k r e m M a z h a r - t a ' z m - l levlk,

iftihru'l-Enbiy

IVIesned-r-y r i s l e t d v e r - i ins

ABDULLAH Ender(jn-i yi'nme) rihine kadardr.

BN-J

BRAHM Kk

SKDAR! Odal

RODOS-ZADE olup (Vekata

Hmynun

me'murlarndan

i s m i i l e y a z d O s m a n l T r i l i 1100 (1689) d e n 1106 (1695)

AFV Edirne'de ecel-i Hmyn yazd baslmam kazaya

MR

MEHMED Hseyin Paa'nm olup bir oludur. byk cild Dvn- zere senesi bulu 1145 tr

urayan

hocalarndan

Piyade

mukabelecisi

( O s m a n l T r i h i ) 971 (1563) d e n Encmen-i

1008 (1599)

n e k a d a r d r . Y a z l m a s n n b i t t i i t a r i h 1135 (1723) d i r . 1138 (1726) d e p a d i a h n f e r m a n ile t e e k k l e d e n Mtercimin arasnda Sinan Paa n a r a k (Ayn) T a r i h i ' n d e n h i s s e s i n e d e n p a r a y t e r c e m e e t m i t i r . (1733) t a r i h i n d e s t a n b u l ' d a I r t i h a l e d e r e k D v a n y o l u ' n d a dilmitir : Afv e l - H o c M u h a m m e d o l a m o ' f v - i Hud

besi civarndaki yol kenarna defn edildi. Mezar tanda u msra' nake

ABD'L-GFFAR

BN-

HASAN

KRM (Umdet'l-Ahbri'i-Mu'(Umdet'l-Ahbri'l-Mu'ahv-

T a r i h i v e f a z i l e t sahibi b i r z t t r . T a r i h ' t e n f k h i mes'eleleri ihtiva eden bir m e c m u a s vardr. Jinden bahseder.

tebere) i s m i n d e bir eseri, iads i l m i n d e n (Hads-i Erbain erhi), fkhdan, t e b e r e ) 3 2 9 s a y f a d r . T e ' l i f t r i h i 1157 (1744) d i r . K r m g i r a y l a r n n

ABDRRAHMAN

EREF

EFEND

O t u z a l t t e z k i r e ile b i r h a t i m e y i i h t i v a e d i p , m i l l e t l e r i n t a b a k a l a r , k i tablarn d u r u m l a r n a ait ilim v e hl t e r c e m e l e r i n d e n bahseden (Tezkire-

 24 t'l-Hikem F Tabakati'l-mem isminde Trke olan, bir eserin kymetli mellifidir (1). istfiadeii matbu*

Doumu itibariyle Merzifonlu ise de zamannda Kbrs Mollas h reti ile bilinirdi. 1161 (1748) tarihlerinde stanbul'da vefat etmitir. Dier eserleri baslmam olup u n l a r d r : Tezkiret'l-Hikem vadisinde, fakat daha mufassal (Uyn'l-Ulm} ile (Mir't's-Saf), (erh-i M u a m m a - i Sar Li-Mevln Cami), (Mretteb Dvan), nadir bulunan hikyelere taallk eden bir risale ve (lm-i A h lk)tr. Mehur ir Nedim'in amcasdr. Beyitlerinden : Ne dest veznl grdk bu dehrin bbnmdan Ne memnunuz baharndan, ne efserde hazanndan. [Kef'z-Znn] zeyli olan sr- Nevde (Zerrin-nme) adnda manzum bir eseri olduu yazldr.

ABDULLAH

EFEND

SA-ZADE

lim ve tarihilerden bir zt olup stanbul'ludur. Kazaskerlik r t b e sini kazanm ve 1163 (1750) tarihinde Medine Mollas iken vefat etmi tir. 1065 (1655) den 1103 (1692) tarihine kadar yazd Osmanl Trihi'nir^ msveddesi kadir bilir edib bn'l-Emn M a h m u d Kemal Bey'dedir.

AL L EFEND 1060 (1650) tarihinde Msr valisi olan sabk Sadr- A'zam Hac A h med Paa'nm dvan ktibi, fikir ve kalem erbabndan tarih-bilir bir zttn, (Trih-i Yemen) ad ile yazd tarihte Yemen'in Osmanllar tarafndan fethini, tyin olunan valilerin hayatlarn, idare ekillerini mes'eleye vkf bir ekilde yazmtr. Baslmamtr. 977 (1569) tarihlerindeki Yemen vukuat ile Sinan Paa'nm f t u h a tna dair pdih ktibi Ahmed Efendi tarafndar yazlan manzum bir (Yemen Tarihi) de vardr. 977 (1569) de Osmani me'murlarndan ir Rumz tarafndan da Yemen'de manzum bir [Yemen Trihi] yazlmtr ki bu iki ksm olup birinci ksm nakle, ikinci ksma fethe aittir. (1) stifade edilebilir bir cildden ibaret zl bir eser olup Msr'da yalnz,^ stanbul'da eyh emseddin Sivas'nin manzum Meakb- mam- A'zam adl eseri kenarnda baslmtr. Batan bir miktar milletlerin tarihine ait, ar-ta kalan Mevzt'1-UIm tarzndadr.

 25
ABDULLAH NAL PAA Hotn aalndan itibariyle Cid Hatice'nin ismindeki top

Bilgi sahiblerinden v e vezirlerden emekli Amasya'l Serdengeti Hall

bir zt olup oludur.

Aa'nn

Doumu

Istanbul'ludur. Bz m h i m ilerde byk hizmetler g r d k t e n sonra d e v a l i s i i k e n 1 1 7 1 (1758) d e v e f a t e d e r e k M e k k e ' d e H a z r e t - i kabrinin yannda defn edildi. (Mukaddime-i eseri terifat iken pdihn emri Kavnn-i Terifat) ile O s m a n l t e r i f a t

kanunlarn

layarak yapt m e c m u a y a erh o l m a k zere te'lf ettii risaledir ki k a n u n larn sebeblerini beyn e d e n b u eserini ( M u k a d d i m e - i diye adlandrmtr. Erbaa) Mevlevdir. Eserleri Bir de kret baslmamtr. ilminden isminde bir eseri ve mretteb Kavnn-i Terifat) (Kitb'l-fdeti'l-Muknia F'lbakmndan

dvan vardr. Tarkat

AB'R-REZZAK Trih vaizi ilminin hal tercemeleri tarihinde defn

EFEND ubesine

MEZZN mntesib Eyyb ulemdan ve civarnda medfn mttek Cum'a Kk olan - Me-

bir zt olup

Eyyb'idr yanna

Eyyb Sultan irtihl dair

Camii M e z z i n - b a s ederek Camii c i v a r n d a

i d i . 1 1 7 0 (1757)

EmrEfendi'nin bz zatlarn nakb- shak

edildi. Eyyb

mezarlarnn tyinine

(erh's-Sudr - Menkb- (Menkb-

F M a ' r i f e t i ' l - K u Ahmed eyh Buhr), ri

br) ile ( T u h f e t ' l - A n b a b - M e n k b - e y h Vef), (Tuhfet'l-hvn Akemseddiii), Karaman), ve (Hediyyet'l-Esdka Eb's-Sud), (Hadyiku'l-En'am (Tuhfet's-Srr), Menkb-

Cemaleddin

f-Fezili'-am)

isimlerinde

saleleri vardr ki hepsi Es'ad Efendi K t p h a n e s i n d e lesi vardr.

vardr. risa

B i r d e H a z r e t - i H l i d (R.A.) d e n m e n k u l h a d s l e r i n e r h i n e d i r

KF Belerbelerinden ah olan Sultan tihdam tarihte edilmiti. Osmanl Ebbekir

IVIEHIVIED B E Y Paa'nn oludur. 1 1 6 0 (1747) kadar da padi is

Mustafa'nn 1 1 7 8 (1765) sultanlarnn

dvn-

hmyunlarnda

terifatlkta

d e n 1 1 8 1 (1767) merasimleri

senesine

yazd olaylara olan Salacak

ile zamanlarndaki Kskl'da medfundur.

dair tafsilt vardr. fadesi sadedir. (Htam- amel) terkbinin delleti 1181 (1767) d e v e f a t e t m i t i r . s k d a r ' d a Mescidi'nin bnsidir. Trihi baslmamtr.

 26 ABDULLAH EFEND

Osmanl vezirlerinden Rdvan Paa'nm oludur. 1049 (1640) tarihin d e (Me'ali'l-Ezhar f Acbi'i-Aktar) ismindeki Msr kt'asna ait A r a p a trihi pek ok ilvelerle terceme etmitir. Dokuz fasl zere tertb edilmi olan kitabn mnderecat a a d a d r : 1) Hilkat-i d e m ve arzda ibtid saltanat eden sultanlar. 2) Ba'de'i-hubt [niten sonra] Msr'a mlik olan melikler. 3) Msr lkesindeki tlsmlar ve Kahire'de olan acib. 4) Msr'n sair memleketler zerine olan erefi. 5) Msr iklimlerinin [lkesinin] ksmlar. 6) slmdan sonra Msr'da hkmet eden nibler. 7) Msr meliklerinin inkraz sebebi. 8) Birinci Selm'in Gavr ile olan muharebesi. 9) Birinci Selm'in Tomanbay ile olan muharebesi. Bir de seyahat ve mahedelerinin bir semeresi olmak zere (T rih-i Hnn- Tatar ve Det-i Kpak) isminde kk boyda bir tarihesi vardr ki Kaptan Hseyin Paa'ya takdm etmitir. Krm hanlarnn ahv linden bahsetmekte olup Sultan Drdnc M u r a d zamanna kadardr.

AZZ

AL

EFEND

GRD

Alm, hakm ve siyas bir zat olup Girid'in Kendiye ehrinde domu tur. 1123 (1711) de Berlin Sefiri iken vefat etmitir. Orada medfundur. (Muhayyelt) isminde tarih ve ahlka taallk eden hayal bir eseri ile tasavvuftan mansur (Varidat) adnda kymetli bir te'iifi ve zamanna g re Avrupa hkemsnn suallerinin cevablarna dair 'isalesi ve mutasavvfne dvanesi vardr. Baka eserleri de olduu, f a k a t bunlardan bzlarnn kadir-bilmez varisleri tarafndan zayi' edildii .nvayet edilmitir. Eserlerinden yalnz (Muhayyelt) baslmtr. 1290 (1874) da ner olunan (Sonduk) isminde ki mecmuada (Glen-i Shhat) isminde uzun bir manzumeleri kmtr. (Vridt)nda eyhinin Sinop mlhakatndan Abanal Kerm brahim Efen di isminde bir zt olduunu yazmtr. Mretteb mutasavvfne dvnn dan : Nazar- ehl-i dil'e srr- Hud nak- lyn Bilmez erbb- basiret nedir esrr- nhn Vkf oidunsa eer remzine bu ihfnn Cmle vabeste drr ilmine ilm-i pinhn eyhinin mensub olduu tarikat tasrh etmiyor.

 ARF

27

EFEND Ankara'Se 1248

T f e k i b a ad ile r n e i r d u r . s t a n b u l m a ' z l l e r i n d e n o l u p ldr. [Fatn T e z k l r e s i ] ' n d e lm z a m a n v a k ' a l a r n a (1832) s e n e s i n d e v e f a t zmit'i! o l d u u yazldr. S u l t a n bir tarilie Bir yazmtr ki nshas Byezid Camii dair

nc

baslmamtr.

atmitir.

Ktbhane vardr.

s i n d e Cevdet Paa taralndan hediye edilen kitablar arasnda

ABDRREZZAK Tavuku-ba damad fd M e h m e d Efendi'nin s'l-Kttb letin olmutur. denmekle

BAHR bilinen

PAA Kastamonu'lu Res'l-KtHaReet ile z-

t a b Hac Mustafa Efendi'nin oludur. Ulem faslnda ismi zikredilen amcasdr. 1194 (1780) senesinde Urfa valisi iken vefat eseri f Tahslini ikmalden sonra devlet hizmetine girerek ykselmi ve

mitir. l i m , mn, siyas ve iyiliksever bir zat idi. Balca eserleri; dev anlamalarna dair (Mecmau'l-Uhd) ismindeki kymetli Zemaher'nin Nevbiu'l-Kelm) adl eserine (umsu'l-Bevz ibarettir. Kgar Dergh ismin izah dev erh

eti Mkilti'n-Nevbi)

ad ile yazd e r h d e n

1212 (1797) t a r i h i n d e v e f a t e d e r e k d e bir eseri vardr. (Mecmau'l-Uhd)

Eyyb civarnda

yoluna defn edilen Tevki Abdullah Berr'nin de (Mevrid'l-Ukd) ile ( M e v r i d ' l - U k u d ) ' n y a s e t ile u r a a n k i m s e l e r iin i s t i f a d e e d i l e c e k e s e r l e r d e n o l d u u t a n zde olup her ikisi de baslmamtr. (Nevbi) ri u l e m s n d a n olunmutur. Konyal [Byezid ibn-i A b d ' l - G a f f r ] nc Murad tarafndan da

tarih ve si

ABDI

EFEND ba-

T r i h y a z a r l a r n d a n o l u p yazd t a r i h i 1140 (1727)den i t i b a r e n ,1ar. b a r e s i itf olup nrnderecat t i m a d a ayandr. Baslmamtr.

ABD'L-AZZ

EFEND

MEKTUB-ZADE me'murlarndan olan trih-bilir Hd bir zt

Mderrislerden ve eyh'l-slmlk d u u Celvetye tarkat avlusunda sitnesi

o l u p s t a n b u l ' l u d u r . 1279 (1863) t a r i h i n d e i r t i h l e d e r e k m n t e s i b i (merkezi) Hazret-i defn edildi. Yldrm Byezid Hn'a kadar Osmanl

bulun dergh ile

Tarihi

 28 zeylleri ile beraber (al<ayk- Nmniye) telhsini beyan eden t a b a k a t tercemelerinin kendi el yazs ile yazl bulunan nslalar Hlis Efendi Ktbhnesindedir. eyh'l-slmlarn hal tercemelerine dair olup IVIstakm-Zde'nin eserleri cmlesinden olan (Devhat'l-Meayih)'e de zeyli vardr. Vefat ylnda Evkaf- Hmyn mfettii olmutu. iir yazmaa kabiliyeti vardr.

BDN EFEND ZEYNE'L-BDN EFEND Tarihi ve mutasavvf bir zt olup stanbul'ludur. Uzun mddet M a nastr'da Ordu kaleminde yoklamaclk vazifesinde bulunmutur. 1292 (1875) tarihinde Manastr'da vefat ederek (Hanlarn) adl mahalde Ruf dergh avlusunda defnedildi. (cml'-Tevrih) isminde Sultan A b d'l-Aziz Han'a kadar umum bir tarihi olduu gibi (Kesnme-i l-i Ab) adnda bir risalesi ile dvanesi ve eyh Bedreddin-i Simv'nin (Vridt)'nn bir ksmna manzum tercemesi vardr. Eserlerinden yalnz (Kesname) baslm olup mridleri, tasavvufun stn limlerinden Seyit Hoca M u h a m m e d Nr'I-Arab el-Melm Hazretlerinin bir takrzini ihti va etmektedir. (Kes-nme)nin mukaddimesinden : lh hlik celle cellek lh rzk celle cellek Ehadsin bhe yok hem l-mlslek Sana olmaz feno kim b zevlek Bir de hal tercemesi ve saireden bahseden [ M u h d a r t ] t a n noksan bir mecmuas vardr ki kendi el yazs ile yazl nshas Millet K t p h a n e sinde vardr. Bu eserde Ragp Paa'nn mufassalca hayat yazldr.

ATA

BEY

TAYYAR-ZADE

ATAULLAH

AHMED

BEY

Endern-i Hmyn emeklilerinden Tayyar Efendi'nin oludur. K e n disi de babas gibi Enderun'dan feyz almtr. Bulunduu devlet hizmet lerinde kymetli hizmetlerde bulunduktan sonra 1293 (1876) de Harem- Nebev Mdrl hizmetinde bulunmutur. 1297 (1880) de Medine'de ve fat etmitir. Baslm eserleri be cild zerine tertb edilmi, adna nisbet klna-

 29
r a k ( A t Trihi) n v n le a d l a n d r l a n O s m a n l T r i h i d i r . K e n d i e l yazs ile yazl dvn d a M i l l e t K t b h n e s i n d e m e v c u t t u r (1). Bir d e A r a p a ' d a n t e r c e m e ettii li'l-Mchidn) dedir. iirlerinden : syb- felein gerdiine girmeye g r Gsterir dne dne deme bin dne bel isminde bir eseri vardr (Tuhfet'l-Frisn ki nshas f A h v l - i HuyMillet Ktbhnesin

TEF

MEHMED

EFEND ehrin hiz

Marif erbabndan, tarihi bir zt olup Girid Adasnn Hanya d e d o m u t u r . Siyas v e idar baz m e m u r i y e t l e r d e metlerde bulunmutur. Hemehrileri arasnda hur olmutur. 1326 (1910) tarihinde memleketinde vefat etmitir. bulunarak (Patnaki)

gzel

hreti ile m e

(Hulsat't-TeArapa, olun (ntibah) g a ner

vrih) ismindeki iki kk cild baslm b i r umum tarihi vardr. rumca v e fronszca'ya da in idi. Hanya'da zetesinde mutur. (ss'l-Esas Hkm'l-Hkme) intiar eden isminde bir eseri

AT B E Y
Memleketimiz irfan hayatnn gibi tarih mmessillerinden ilminde drt lisann (Trk sahi usl le

e, A r a p a , Farsa v e Franszca) edebiyatna bi bir edebiyat olduu

cidden vkf, fazilet

d e ihta-i vsia

erbabndan

hikmet-i tarihiyeye in deerii bi tarihi olup stanbul'ludur. Alel tahsilini ikmalden sonra devlet hizmetine v e biraz sonra muharririik mine slk ederek h e r iki meslekte d e hakk ile liyakatini

gstererek

v a t a n a v e y a z a r l a e n g z e l h i z m e t y a p m t r . 1 3 3 7 (1921) t a r i h i n d e v e fat edip Sultan kinci M a h m u d Trbesi avlusunda defn edildi. S o n m e -

(1) Enderun'dan rak Mktan sonra Hssa Mfts olan ve 1281 (1864) de vefat ederek skdar'da Hazret-i Nashl Dergh'nda defn edilen Hafz H zr lyas Efendi'nin de 1227 (1812) den 1246 (1830) tarline kadar geen Ende run vekay' ile buradan yetienlerin hal tercemelerine dir (Letif-i Enderun) isminde baslm bir tarihi vardr. At Bey merhm'un tarihi bir nevi bu eserin tekmilesi makamnda olduu iin bir cildi Enderun'dan yetimi zevatn hal terceraelerini hikye etmektedir. Hzr Efendi; hayat Etbba (tabibler) fasln da zikredilen Behet Efendi'nin kk kardeidir.

 30 muriyeti olan Maliye Islhat Komisyonu Azalmdan biraz evvel bir haf ta kadar da Maliye Nazrl yapmtr. Eserleri: 1 (Hammer Tarihi T e r c e m e s i ) : Terceme ettii on be cildden d o kuz cildi baslmtr. Bu eser yalnz bir tercemeden ibaret olmayp ese rin sahibinin (Hammer'in) taassub ve hakikata vkf olmamasndan v e saire gibi sebebler dolaysiyle yazd garazkr bz isnatlarn mnasib haiyelerle ve vkfane bir surette red ve tashih etmitir. 2 (ktitaf): Drt ksm ve derece zerine mretteb muhzarta a i t kymetli bir kraat kitabdr (Okuma kitabdr). 3 (El-Menah) : Frenkeye (El-Menak) suretiyle geen bu A r a p a kelimenin itikakna dair ma'lmat ihtiva eden bir t a k v i m kitabdr. 4 (Kft end): bret dolu hikyelerden mrekkeb tarih ve a h lk bir eserdir. 5 ( Fistanl Kz, Lroj Dvas, Beyaz Boyun - ballar, ret ve Kumarla Nisvan Bels) isimlerinde terceme ettii s'omanlar. 6 (Usl-i ntihab): dar ve itima, terceme edilmi mhim bir eserdir. Bunlardan baka muhtelif ceride, mecmua ve dergilerde bzan Mefhar, bzan da At mahlas ile binlere ulaan ilm ve siyas m a kaleleri vardr.

AL

CEVAD

BEY

Trih bilgini bir zt olup skdar'ldr. Harbiye Mektebinden me'zun olduktan sonra stanbul asker mekteblerinde muallimlikte bulunarak sonradan Bursa Redf Alay kaymakamlna tyin edilmitir. Merutiye tin ilnndan sonra emsali ile beraber srgne gnderildi. Avdetinde emeklilii icra edilerek 1332 (1916) tarihinde memleketinde Irtihal e t m i tir. Karacaahmed Mezarlnda medfundur. Baslm eserleri: (Memlik-i Osmaniye Tarih ve Corafya Lgati), (Mkemmel O s m a n l Tarihi), (Ravzat'l-Enbiy), (ehzade Mustafa), (Corafya-i Osman). (Muhtasar Tarih-i slm), (Fezleke-i Corafya-y Umum), (Musavver T a rih-i slm) ve (Mehd-i Medeniyet-i Arabistan) adl eserlerdir.

 31 ARF BEY

ARF BEY bir (T

MEHMED

Trih ilminin Trk ve Osmanl trihleri ubelerinde vukuf sahibi zt olup stanbul'ludur. M e k t e b tahsilini ikmalden sonra Maliye kalemine ne tyin intisab etti. Merutiyetin olundu. mrnn ilnn m t e k b doru da teekkl rih-i O s m a n E n c m e n i ) z a l n a v e t e e s s s e d e n ( T r k Y u r d u ) sonlarna Dr'l-Fnn Tarihi mderrisliine ve (Te'lif v e T e r c e m e Dairesi)ne tayin eden

Nezareti hey'etiOsmanl tarihinde

olunmusa

da b i r m d d e t s o n r a s o n i k i v a z i f e d e n a y r l m t r . 1338 (1922) vefat ederek Eybde ailesi kabristanna defn edildi. Eserleri: 1 ner

(Osmanl T a r i h i ) : Trih Encmeni zasndan ve meslek Bey'le mterek olup encmen adna bir

arka cildi

dalarndan Necib sim edilmitir.

2 (Trk Tarih-i U m m s i ) : 3 4 (Donanma leleri.

Bu da Necb s i m Beyle beraber m olunabilmitir. olup ve M n f e r i d e n y a z d br e s e r Mecmuas) ile (Trk Dernei)

terek yazlm olup a n c a k bir ka formas ner (Mufassal Osmanl Tarihi): (Trih-i Osmcn Encmeni baslmamtr. Mecmuas) cz'lerinde [saylarnda]

ner edilen tarih

maka

AL

RAZ

BEY

Trih muhakeme ve mnakaalara olup istanbul'ludur. byk mrnn Kanlca gibi Harbiye hayatnn mitir. edip ksmn asker sonlarna

muktedir ve mtefekkir mezuniyetinden tarih rtbesinde Aadaki sonra muallimliinde tarihinde

bir

zt

Mektebinden yakn

asker geir is an ibaret vefat

mekteblerde (Mr-Alay) edilmitir. yalnz

emekliliini

teyerek Kanlca'daki inzivasna ekilmi, Mezarlna tarih defn lalaca reticiliini

1338 (1922) olaylar

eserlerinden

ezberletmekten

zanneden muallimlerden deildi. Eserleri: 1 2 3 (Hulsat't-Tevarih). slmamtr. (Tarih-i Felsefe). Baslmamtr. Baslmtr. (Akvm- Kadme-i arkyyeye Dair Muhakemt- Trihiye). B a

BADAD

SMAL

PAA

Kitabiyat ve hl tercemesi mtehassslarmdan ilim mchidi, mille tin faziletli kimselerinden, ahlkl bir zt olup Irak'da Badod'a bal S leymaniyelidir. Jandarma dairesi ikinci ube mdrlnden emekli olarak 1339 h. tarihinde (1920) Makrky (Bakrky)deki ikametghnda vefat ede rek ky mezarlna defn edilmitir. stanbul'da Badad smail Paa vasf ile isimlendirilmitir. Otuzbe seneye yaklaan ilm aratrmasnn meyvas o l m a k zere meydana getirdii eseri (Esm'l-Mellifn ve s r'l-Musannifn) ile (zh'l-Meknn f'z-Zeyli Al Kefi'z-Znn) ismin deki (Kef'z-Znn) zeylinden ibarettir. Paa merhumun tahkikatna gre, (Kef'z-Znn); metinler, erh ler, haiyeler ve ta'likatla Dvan ve risalelerin toplam 14.501 adet kitab ismini ihtiva etmektedir. Bu cmleden tahminen iki bin ksur adedi Arabaclar eyhi olup 1187 (1774) de vefat eden brahim Efendi tarafn d a n zeyl olarak ilve edilmise de 1274 (1858) tarihinde Msr'da basl mas srasnda ayrt edilmeden kark olarak baslm ve brahim Efen di'nin zeyli nshas meydanda bulunmadndan mehul kalmtr. (Ke f'z-Znn) un sonradan istanbul'da baslan nshas Msr'da baslan nshann ayndr. Hanf-zde A h m e d Efendi'nin 1217 (1802) vefat tarihine gre (sr- Nev) unvanl zeylinin ondan sonra yazlm olmas lzm geliyor. Bunun mnderecat ie 506 adettir. Merhum Paa'nm topladklar (Kef'z-Znn) zeyli on dokuz bine ulamt. (Esma ve Tercm-i Mellifn) , (Kef'z-Znn Zeyli) iki byk cildden ibaret olup bugn ailesinin yanndadr.

BAYATI

EYH

MAHMUD

EFEND

Byk bir ksm Kafkasya'nn Karaba cihetlerinde, bir ksm da Kerkk havlisinde bulunan Trk kablelerinden (Bayat) Kabilesinden ve hayat [eyhler ve Mutasavvflar] faslnda zikredilen (Dede mer Rue-

 n)'nin Farsa rek halifelerinden bir gazelini faziletli grijp

33 ehzade Cem evvelce bir nazire bu ztn ede adna ilim kl etmi

bir zattr.

beenmi

ve bu gazele

yazmt. kitabndan

S 8 6 (1481) t a r i h i n d e H i c a z ' a g i t t i i e s n a d a e h z a d e C e m ' e t e s a d f sevimiler ve ehzade'nin adnda ricas, zerine sllesini (Ouzname) toplayan derlemek suretiyle Osmanii-Oullar bir tarihe ehzade

(Cm- C e m yn) adamlarndan liyat arasnda

kaleme almtr

ki z a m a n m z kymetli Eslf)

D i y a r b e k i r ' l i A l i Emr baslmtr. Sonradan

Efendi tarafndan ehzade'nin

haiyeler annesine

ilvesiyle nerine byk gayret sarfedilmekte olan yazd mufassal ve tarih bir kasidesini ve kitabnn sonuna hatime olarak Bu tarihenin bilhassa

(Nevdir-i Avrupa'dan

ilve ile k a s i d e y i t a h m s

koymutur. Trklk hakknda epeyce

mukaddimesinde

bilgi vardr.

BAHTYAR2ADE Fatih eserine tirmitir. deki yazldr. Sultan Mehmed'in

HSEYN yaayan

ELEB fazilet sahibi bir tarihi bu ge

asrnda

dir. Fatihten itibaren yz senelik tarih vak'alar yazmtr. S o n r a d a n krk be senelik Ok-atciarn bir ilve y a p a r a k bahs bu zatn dier eden bir eser meydana hayatlarndan (Tuhfet'l-Hasb) da bir eseri

ismin olduu

eserin

mukaddimesinde

bu sahada

BEHCET HSEYN Vezr-i A ' z a m Kprl Mehmed Paa

EFEND ahfadndan Nijman Paazade adn taf vefat

Ebu'l-Hayr Hafz A h m e d Paa'nm imam olup Hezargradl'dr. Bir nsha s K p r l K t b h a n e s i n d e m e v c d olan (Trh-i Slle-i Kprl) daki eseri isminden anlalaca gibi Kprl sllesinin d u r u m u n u n da vardr. etmitir. Hammer Ahmed len Tarihi'nin cnbirinci cildinin mukaddimesinde eseri olmak Paa) Kprlzde edi tarih Dede'Paa' Ktb F. : 3 Pe seferi d n n d e 1 0 9 4 (1683) tarihinde Belgrad'da

s i l t n d a n b a h s e d e n b i r e s e r o l u p b a s l m a m t r . T e r t b e d i l m i b i r dvan^

Paa'nm

Mhrdar

Hasan Aa'nn

zere zikr ismindeki

(Cevhir't-Tevrih

Der Ahvl-i

Fazl A h m e d

H a m m e r ' i n nakli gibi Hasan A a ' n m deildir. Tarihiler arasnda d a r Tarihi ad ile bilinen b u t a r i h E r z u r u m l u O s m a n nm vefatna kadar geer hanesinde bulunmaktadr olaylardan bahseder. Dede'nindir. Kprl n i n H a s a n A a ' d a n n a k i l l e r i v a r d r . 1069 (1658) d a n F a z l A h m e d Nshas

Mhr

OSMANLI MELLFLER - Cild: 3

 34 BAYKUZADE ORBACI SNAS MEHMED AA

Yenieri oca mensublanndan Bayl<u Hasan Aazde'nin olu olup Sultan brahim ibn-i A h m e d Han devri tarihilerindendir. (Tezkiret'sSeltn ve Meclis'l-Havkn) isminde drt cildlik baslmam bir tarihi vardr ki birinci cildi Hz. dem'in yaratlndan Fahr-i lem (S.A.V.)e ka dardr. Bu cildin bir nshas Endern-i Hmyn'da Revan Odas Ktb hnesinde mevcuttur. Mehur Feridun Bey'in (Nzhet'l-Ahbr) ismindeki Siketvar (Zi getvar) Tarihini de 1058 (1648) tarihinde (Nzhet'l-Ahbar f cml-i Sefer-i Siketvar) ismi ile telhs etmitir.

BAHAEDDN AHMED EFEND CZYEDARZADE HARACCIOLU Bursa'da yetimi marif erbabndan olup Haleb Mevleviyetinden [yksek kadlndan] ayrlmasndan sonra 1208 (;794) tarihinde Bursa' da vefat ederek Hisar'n [Bb- Zemn . Yerkap] Mahallesinde miensub olduu ailesi kabristanna defn edilmitir. Merhum Hoca Sdeddin'in (Tc't-Tevrih) inin lzumsuz grd ksmlarn kararak yeniden bir eser kaleme ald gibi (Salihiyye) adnda bir de vefeyatnme yaz mtr. (Terceme-i fiye), (Terceme-i Metn-i Beyn), (Mneat) ve (Risle-i Mehaviye) gibi eserleri de vardr. Bunlarn hepsi baslmamtr. (Tc'tTevrih) telhsinin bir nshas Bursa'da ceddinin in ettii ktbhanede, bir nshas da stanbul'da Es'ad Efendi Ktbhnesinde vardr. Bir de Yusuf Paa'nn Neme ile olan muharebelerini beyan eden bir tarih esi vardr ki nshas Millet Ktbhnesindedir.

BEKLZADE

MAHMUD

EFEND

lim ve marif erbabndan tarihi bir zt olup Manisa'ldr. Baslm (Ravzat'l-Ahbab) tercemesini 1106 (1695) senesinde ikml etmitir. (Ravzat'l-Ahbab f Siyeri'n-Nebiyy-i ve'l-Ashb) eseri mehur vezr Mr Ali r'in arzusuna uygun olarak 1000 (1592) tarihinde vefat eden Cemal Hseyn lkab ile bilinen Atullah ibn-i Fazlllah rz-i Niabur tara fndan Farsa olmak zere te'lif edilmitir ki birinci cildi Peygamber (S. A.V.)'in hayatndan, ikinci cildi ise Hulef-i Ridn'den, nc cildi de Hz. Hasan ve Hz. Hseyin ile Emev melikleri ve Abbas halifelerinin ha-

 35 yatlarndan bahseder. nn sonlarnda mft 1140 (1727) t a r i h i n d e olmutu. Atullah Manisa'da vefat etti. mr ilveleri

Efendi'nin

fetvalorma

vardr.

BAHR

ABDRREZZAK

EFEND

Haremi mitir.

[Ailesi] Mezar

skdar'da ta kare

Hazret-i

Hd

Dergh

avlusunda Eski

defnedilA'zam zt var

prizma

olarak

yaplmtr.

Sadr-

M u s t a f a R e i d P o a ' n n en t i m a d a a y a n a r k a d a l a r n d a n olup stanbul'ludur. olan dr. 1276 dair taallk (1860) ve tarihinde stanbul'da terakki tarznda vefat etti. Navarin dair vardr. Seyid Ali Reid Paa'nm ile Mora'da Paa bulunmutu. Avrupa'ya

siyas bir seyahati

enitesi olan ve sonradan

sadrzam

malbiyetine mahedelerine olaylarna Cevdet

tarihesi eden

Avrupa'nn Es'od

sebeblerine risalesi

sefaretnameler nakledilmitir.

Mora

dair olan zabtlarnn Paa tarafndan

Efendi Tarihi aralarna

ilve edildii

BD

AHMED

EFEND

Marif

erbabndan

ve hl t e r c e m e s i idi.

[biyogrofij Son

mtehassslarndan, Edirne,

himmetli ve alkan bir zt olup 1 3 2 6 (1910) Kabristannda Eserleri: 1 samirn)in linde tertib 2 olup bir 3 eder. 4 5 6 (Mesdir-i (Riyz- Belde-i Edirne). tarihinde

Edirne'lidir. vefat

me'muriyetleri Eybde

Konya ve Bursa Vergi Mdrlkleri medfundur.

stanbul'da

etmitir.

Nerdbanl

Edirne gelen

hakknda ve

yazlan ok

(Ens'l-Mfaydal cd ilve ek dair ihtiva

hatlar, noksanlar olunmutur.

ikmal

edilmek

pek

ler d e r e o l u n m a k

zere meydana

kaln bir eser o l u p

(Devyih-i Vilyet-i cilddir. (Armaan).

Edirne). Edirne vilyetinin mlhakatna ve mansur Osmanl ataszlerini

Manzum

Liscn-' Fris). gsterir.

Trke'den

Farsaya,

Farsadan

Trkeye masdarlar

(Tavzh'l-Ebvb Al (Dvan).

Teshli'l-Hesab).

 36 x<Kinat redifli gazelinden " Ayn mevcudata eyler kudretullahi lyn Bdiy yine-i ibret-nmdr kinat. Yaz ve nak san'atna da vukufu vardr. Merfumun bu eserleri ile bine yakn olan kitablar oullar Edirne meb'usu olan Faik Bey tarafn d a n Edirne'de Sultan Selim Ktbhnesine hediye edilmitir.

CELLZADE

KOCA

NANCI

MUSTAFA

BEY hikmetine ve hizmetine yazda Ya srosma Paa' va fet olu hu Hariciye

lim ve k a l e m e r b a b m d a n , siyaset ve h k m e t vakf bir zt olup Tosya'ldr, lk tahsilini yksek tahsilini de stanbul limlerinden ki m a h a r e t i vuz Sultan ikml

idaresinin devlet

memleketi ederek

ulemsndan Dvani ktibleri brahim de

girmitir. Haiz o l d u u fazileti ve slmI yaz trlerinden mesleinde ykselmesine sebeb Selim Han zamannda (Divan- oldu. Yine Hmyn)

bu sebeble

g i r d i . K a n u n d e v r i n d e Vlsr'a m e ' m u r o l a n V e z r - i A ' z a m nn t a k d i r ve h i m a y e s i n e Nzn narak (Res'l-Kttb) 24 s e n e bu rnazhar olarak olundu. 941 mezkr vezirin (1534)

tezkirecilii Badad

z i f e s i ile M s r ' a g i t t i . B u r a d a n d n t a r i h i o l o n 931 (1525) tyin tarihinde Bu

hinde bulunup Nianc Seyd Bey'in vefat zerine Nianclk tevcih mhim vazifede bulunmutur. hizmet devletin mhim emeklilii i l e r i n i n eri on sene iyi b i r e k i l d e d z e l t i l m e ve Mteferrika-balk olan ile mr yrtlmesi srd. de

dolaysyle tarihinde Kanun bulu ibn-i ile

susunda pek byk seerek Sultan Sleyman Cell Tevki ve

b i r liyakat

v e d i r a y e t i g r l d . 964 (1557) Siketvar Seferinde msra'larnn

Han'n seferlerinden lh! Rahmet eyle

n a r a k T u r a - k e l i k v a z i f e s i n i if etti. s t a n b u l ' a a v d e t i n d e Mustafa'ya muvaffak o l a n 9 7 5 (1568) t a r i h i n d e v e f a t e d e r e k adna nisbet edilen ine defn edildi, mahallede ve binasna Fazilet iktidar Eyb civarnda kendisine

Mustafa

delleti ad bitii kk

Nianc Cami'in yoklaan

olduu

cihetiyle

kardei Salih Efendi de yannda Eserleri: 1 dokuzuncu devri (Tabakat'l-Memlik tabaka Osmanl beyn

medfundur.

F D e r e c t i ' l - M e s l i k ) . O t u z t a b a k a v e mhim idare bir eserdir. usl ve da yaz o zamanki tarz

bir

ok derecelere taksim edilmi tarih ve ahlk Devletinin Yazl ve mlk k a n u n l a n hdiselerini kapal ile u b e l e r i n i n eder.

Yirmi asker Kanun fed par Aya-

idaresini, otuzuncu tabaka zamanndaki

slbuna

u y d u r u l d u u n d a n bz h a b e r ve nakillerin hakikati edildiinden sofya kalmtr. Bilhassa alar mensur ksmlarndan daha ok Ktbhnesindedir.

ifadenin akna manzum Bir nshas

Kanun devrine ait ruh okaycdr.

 38 2 (Ens's-Saltn Ve Cels'l-Havkn). Bu eserin asl ismi (Mevhib'l-Hak F Mertibi'l-Ahlk) ise de podialm da grlerine sunulduu iin sonradan (Ens's-Saltn) diye isimlendirmitir. M u k a d dimesi Esm-i Hsn erhi ile tevh edilmi, sonu Resl-i Kibriya'ya, Salvat ile sslenmitir. AralarmdakI elli alt babto da gzel ahlkm faydalarmdan ve kt ahlkm znrarlarmdan bahsedilmi olup Sultan Sley man Kanun adma yazlmtr. Nshalar stanbul Ktbhanelerinden b zlarnda vardr. Bir nshas da kendi ktbhanemi sslemektedir. 3 (Selmnme). Byk bir cild zerine tertb edilmi olan bu eser Yavuz Sultan Selm Han'n gazalarn (savalarn) ihtiva etmekte olup olunun yazs ile yazl bir nshas Mze-i Osman ktbhnesinde vardr. 4 f(Nian) mahlsl dvane]). manedir. Beyitlerinden ; Fenn-i aka baladm dikkctie grdm nice bb Metni derd fasl hicran ile dolmu bir kitb. 5 (Terceme-i Meric'n-Nbvve F Meric'l-Ftvve). Eserin osii mmetin en faziletlilerinden fislm byklerinden] (Molla Miskin) hreti iie adlandrlan [Mun El-Hac Muhammed El-Fevh]'nin Peygam berler Tarihi ve Hz, Peygamberin hayatndan bahseden forsa mehur eseri olup terceme sahibi Mustafa Bey tarafndan (Delil'n-Nbvveti'lMuhammed Ve emil'l-Ftvveti'l-Ahmed) ismi ile ve 1033 (1624) t a rihinde Msr'da vefat eden Osmanl byklerinden skb Alt Parmak Mehmed Efendi tarafndan da asl ismi ile terceme olunmutur ki ikinci terceme baslm olduundan mehur ve tedavldedir. 6 (Trh-i Kal'a-i stanbul ve Ma'bed-i Ayasofya) , Farsadan iirlerinin tarz kane ve hak-

terceme etmitir. 7 (Csvhir'l-Ahbr F Hasi'l-Ahyr), A r a b m.elliflerlnden Ebu Hafs mer ibn-i brahim Ensar'nin (Ahsen'l-Kasas) olan Hz. Yijsuf (A, S.) kssasma dair (Zehr'l-Kimam) ismindeki eserinin tercemesi olup nefs yazl ve cildli bir nshas Nuruosmaniye Ktbhnesindedir. 8 (Mensur ehname Tercemesi). Millet Ktbhnesinde mevcut olup tercemie edeni tasrh edilmeyen dier bir tercemede terceme sa hibinin de (Mensur ehname Tercemesi) olduu zikredilmitir.

 39
CENABI Fazilet olup doum Emr Hasan n olmak MVERRH MUSTAFA CENABI EFEND tedkikci itibariyle bir zt ibn-i

sahibi O s m a n l yeri itibariyle

tariliilerinin Amasya'I, Knyesi Yksek tahsl

byklerinden, yerleme yeri

Bursa'l El-Hseyilimlerini medrese gee bir

Efendi'nin oludur. zere zabt ikml

Ebu M u h a m m e d din ilimleri ve ve

Mustafa let

Es-Seyyid H a s a n ibn-i Es-Seyyid Sinan ibn-i Es-Seyyid A h m e d edilmitir. Efendi'den ettikten Mevln rek rak Haleb yerine Ebu's-Sud ile stanbul Edirne

lerinde tahslini

sonra

kadlk edildi.

(hkimlik)

mesleine

Kadlna tyin olundu. Me'muriyetinin kardei Suud Efendi tyin 9 9 9 (1591) senesi

sonlarnda

hastalana Eserleri

Kardeinin

tyininden etti.

buuk

sene sonra

iinde Haleb'de vefat aadadr: ve'l-Evhir):

baslmam olup tahkk edilebilenleri 1 ( l y l e m ' z - Z h i r F A h v i i ' l - E v i l i

Bir m u k a d d i m e ile s e k bir umu Ktib yle m haBab- Son olup vardr. ksm

s e n iki b a b z e r i n e t e r t i b e d i l m i , iki b y k c i l d h l i n d e A r a p a m tarihtir. Nshalar stanbul K t b h a n e l e r i n i n Celebi yr) dir: bu eseri [Kef'z-Zunn]'da tercih Ma'ne'n-Nbvveti Bab- rbi'; Ben ismi ile i s i m l e n d i r i l m e s i n i ediyor. bir k a n d a bir (El-Bahr'z-Zehhar Fihristinin Ve Zikr Bab- Ve'r-Rislet Yunan;

Ve'l-lm't-TayEvvel hmis;

(Mukaddime; Mlk-i

l k a l i a h t e l ; Bb- evvel: Enbiya; Bab- sn: Z i k r slis: Frs; Mlk-i Rm; Bb-! sdis: Mlk-i

ba'zu'i-ismi; Msr...)

Mlk-i

s r a i l ; B b - sabi': S e l t n - i

bb, l-i eyh Haydar'^-sma'dir. slm tarihi ksm daha tafsiltl bu arada olan Osmanl tarihi ksm da dier ksmlara olmokla tiinden liyografya 2 surette beraber Msr'da za.manma baslmas kadar geen olaylar dere nisbetle edilmitir. kendi el ve

mufassal Eserin ek yazs bib

ehemmiyeti Msr ediblerinden A h m e d Zeki Paa'nm dikkat nazarn kararlatrlmtr. msveddeleri smail Mellifin ile y a z l m o l a n birinci cildin faziletli askerlerden

limlerinden (Muhtasar

Badad

Paa'nm iki c i l d i n

ktbhanelerindedir. zl ve szlm Altm yledir: meyye, Ktb bab bir

ylemuz'-Zhir): toplamakta

Her

muhteviyatn

olup

Trksdir.

eklinde

tertb e d i l m i olan bu eserin fihristinin bir ksm

( 1 . b a b : S i y e r - i N e t , 2. b a b ; H u l e f - i R i d n , 3. b a b : B e n 4. b a b : A b b a s y e . . . ) asl ile m u h t a s a r o l a n b u e s e r N u r u o s m a n i y e hanesinde 3 rek mevcuttur. (Seb'u-s-Seyyur). Kyafet, feraset, galib ve malb, saylar ve parmaklarn mikdarlarndan bu isimdeki eserdir. bahseder. eseri Tatar Mehmed Rza E f e n d i ' n i n

kpk,

kemii,

Nakb'lmelikleri

Eraf Seyyid

nin durumundan

bahseden dier bir

 40 4 (Trih-i Bild- Marib): IVlarib (Kuzey Afril<a) den bahseder. hl<metlerin-

5 (Nihayet'i-Meram ve Bahr Cevhir'l-Kelm). Tarih ilminden Arapa bir eserdir. Perygamberler tarihi ile halife ve meliklerden b a h seder. Eseri mellif kendisi terceme ederek ismini (Drr-i Meknn v e 3rr- Masun) vermitir. Arab melliflerinden Ali ibn-i Galib'in de (Niha/et'l-Merm F ZZikri'l-Hulef-i Ve'l-Eyym) isminde bir manzumesi var dr. 6 (evhir'l-Garib). 7 (Frsat-nme). 8 (El-Hazret'l-Hazret Ve'l-Hadkat'n-Nazret). 9 (Risale F Bin-i Ayasofya Ve Kal'at Kostantiniyye). Terceme sahibinin Kef'z-Znn'da bu isimde bir eseri olduu yazl se de g rp mtlea edemedim. iirde kabiliyetli olup dilde de iir yazmok gcne malikti. T r k e iirleri renkli olduu gibi Arapa iirleri de ok gzel iir yazan bir Arab air! kadar stadcadr. Trke iirlerinden : Dd-i hn Hud yerde kotnaz mazlumun. msra ile : Bilmedi kadrini hayf o drr-i nyb'n Dest-i emvc ile derya ko dnsn, yrsn oeyti airler nezdinde mehurdur.

CA'FER

YAN

BEY

TEZKREC

Tarihi, marif erbabndan bir zt olup Macaristan'daki Pe e h r i n de domutur. (Gazavt- Tiryak Hasan Paa) ismindeki 1000 h. tarihin de yazd eseri asker tarihimizce istifadeye ayan eserlerdendir. M a nisa'da Muradiye Ktbhnesinde drt bab zere tertib edilmi (Zbdet'n-Nesayih Ve Umdet't-Tevarih) adnda 1003 (1594) tarihinde y a zlm bir eseri ve (Mikt'l-Envr)dan terceme ve zetlenmi (Nurnme) ile (Tarih-i Cedd-i Engrus) ve (Nesyih- Mlk) adlarnda eser leri de vardr. Macar tarihilerinden ve ark dilleri limlerinden olup 1330 (1912) tarihlerinde stanbul'da vefat eden Doktor Karaon Efendinin, (Trk Dernei) mecmuasnn 9 1 . sayfasnda Peev brahim Efendi'nin haya tnda terceme sahibi Cafer Bey'in Peev'nin byk babas olduu y a zldr.

 (Nr-nme). vr) 1012 adl e s e r d e n (1603) Hz. Peygamberin edilmi terceme

41

bahseden ile y a z l m {Mil<t'l-Enbir eser olup

iayatndan ktip dili

terceme

tarihinde

edilmitir.

Sonundaki

manzumeden:

U m a r e m ki h a l s e d e A l l a h K u l l u a lyk o l a b e n de bu abdi C a f e r ' e Kad terecceme alt anlalyor. el-fakr 1087 gm-rh Eyleyip bir b a h a n e - i illet rahmet. El-Hc mal Ca'fer ilerde Defde gelen

illlahi'l-meiiki'l-gaffr ile o l a n tarihinde

terdr- Hazine-i Tamvar

ibaresi

imzasndan lisandan

(1676)

meydana

bedi' ilmine dair edeb bir risale yazan Abdlhalm Efendi de

Peev'lidir. suret

S u l t a n A h m e d Camii m m a r M e h m e d A a ' n n d a t a f s i l t l b i r t e h a y a t ile m i m a r y e a i t k y m e t l i b i l g i l e r i i h t i v a e d e n b i r e s e r i

vardr.

CAVD

AHMED

BEY

B u z t n m e c m u a t a r z n d a bir t a r i h i v a r d r ki O s m a n l D e v l e t i ile Rus ya Devleti arasnda meydana gelen harb ve sulhlere dair olan birinci mehur cildin tarihlerden seerek iki c i l d h l i n d e t o p l a y p tertb ederek

d e 1036 (1626) t a r i h i n d e n 1187) Z i l k a ' d e ' s i n e k a d a r o l a n o l a y l a r y a z m tr. k i n c i c i l d i n d e b u t a r i h t e n 1197 (1783) t a r i h i n e k a d a r E n v e r Tarihi'ni geen ban ken dere v e o n d a n 1201 (1787) s e n e s i n e k a d a r V a s f ' n Z e y l ' i o l a n v e z i k r i Hasan Efendi M e c m u a s n ve o n d a n sonra Edb Efendi Tarihi'nin d a n b i r m i k t a r n v e Enver T o r i h i ' n i v e 1206 J4792) s e n e s i n e . k a d a r di zabt etmitir. Ragp Paa'dan Yusuf Ziya Paa'ya kadar (Verd-i Mutarra) ismin ettii olaylar ve Vasf Zeyli'nin bir miktarn zetleyerek

d e bir de (Zeyl-i Hadkat'l-Vzer) vefat etti. Beikta'da Yahya

s v a r d r . 1218 (1803) d e medfundur.

stanbul'da

Efendi Dergh'nda

CEMALEDDN Sultan Abdlmecid

MEHMED Han

EFEND

KARSLIZADE musahhihi olmutu. et bir

devrinde

Takvmhne

Mevl ediblerinden dereceye kadar

[ y k s e k k a d l a r ] o l u p 1262 (1846) t a r i h i n d e v e f a t bilgileri ihtiva eden (yne-i Zuref)

mitir. Eyyb'de defn edilmitir. Osmanl Tarihi ve tarihileri hakknda lzumlu

ismindeki

eseri sonradan kdam matbaas tarafndan zeyl ettirilerek (Osmanl Tari-

 AZ hi ve Mverrihleri) ismi ile baslmtr. (Me'diyet'l-Hannn) isminde baslm bir risalesi de vardr ki bilhassa snnetiler esnaf iin istifade yi mcibdir.

CEVAD AHMED

PAA

Karahisar- Shib'li (Afyon) mr-alay (albay) Mustafa sim Bey'in o ludur. Ahmed Cevad - 67 doum tarihidir. Harbiye Mektebinden ve Kur may snfndan ktktan sonra mhim ve muhtef hizmetlerde bulunup sadrzam oldu. Son me'muriyeti 5. Ordu mrlii (mareallii) idi. 1318 (1900) tarihinde stanbul'da vefat etmitir. Fatih civarnda Emr Buhr Trbesi karsnda in olunan husus trbede defn edildi. (Ce vad Paa - 318) vefat tarihidir. Mevcd kitablarndan be bine yaknn dolaplar ile beraber Mze-i Hmyn Ktbhanesine hediye etmitir. Baslm eserleri: 1 (Trih-i Asker-i Osman) (1), (Sadova Muharebesine Kadar Muhtasar Tarih-i Asker), (Ma'lmt'l-Kfiye F Ahvl-i Memlik-i Os maniye), (Riyziye'nin Mebhis-i Dakikas), (Kimya'nn Sanayi'e Tatbiki), (Sem) ve (Telefon)dur. (Yadigr) ad ile nerine baladklar mecmuann 24. saysna kadar nerine muvaffak olmutur. A r a b ve Fransz dillerine vkf, bilgi sahibi, kadir-bilir bir zatt.

(1) Bu kymetli eserin ksmlarndan ve Yenierilerin kuruluundan kal drlmasna kadar olan tarih durumunu hikye eden (Yenieriler Tatihi) m kemmel ekilleri ile beraber baslm ise de baslmam olan dier ksmlar Yldz Ktbhanesindedir. Edirne Valiliini mtekb 1282 (18GG) de vefat eden ressam Mir Arif Mehmed Paa'nm da Yenierilerin kyafetlerini gsteren lesimli kymetli bir eseri vardr. Merhum Mahmud Paa'nm (Osmanl Teki lt ve Kyafet-i Askeriyesi) ismindeki eseri de bu sp-hada yazlan ve istifade edilebilen tarih eserlerdendir.

-
ELEB ZADE SMAL ASIM VE olup EFEND

EYH'L SLM Osmanl edb ve tarihilerinden Efendi'nin

VAK'ANVS (Kk eleb) ad ile bilinen

Res'l-Kttab M e h m e d

oludur.

Baslm mehur e s e r l e r i : Raid ne kld arada kadar Tarihi'ne Osmonl zeyl olmak zere 1135-1141 beyn eden ( 1 7 2 3 - 1728) bir tarihdir dedir. Asm seneleri ki tarih Efendi s bir

tarihinin

olaylarn

o l a y l a r t a s v r t a r z ile R a i t T a r i h i n i Firdevsi mekn) msra mm tanbul'da Molla Gran kadar

andrr. Vefat 1173 1198

smail

gsterdii

(1760) de

Kabri ' eder.

Manallesindedir. olan ihtivo Osmanl

(1784)

tarihinde hikye ve

baslm olan Sami, kir ve Suph Tarihleri Devleti muktedir

1143-1156 gibi

(1730ek

1743) s e n e l e r i n e serisi hikmetli

olaylarn olduu ile

dilde nesir v e iir v a z m a a szleri [nesir tarznda yazlar] (Acib'l-Letif) lerinden Diyarbekir'li Ali baslmtr.

iirlerinin

etmektedir. tercem.esi Efendi'nin

Tarihi asrmz

dvan ve ve iki

mneat sahibhai sene be gn ter da bir

ismindaki Enr

bilgi

kalem kymetli sene

himmetiyle giden ve

y e l e r ilvesi ile baslmtr. B u e s e r a h r u h z a m a n n d a sinde Orta Asya ve in'e sefirlik vazifesiyle ismi olup (Tarih-i

8 2 2 (1419) on

g n sonra yine Herat'a d n e n H o c a Gys'd-Dn Neffa adl ztn l yni seyahatnomesi'nin Farsa'dan terceme edilmifs Dmad brahim n-i Paa adna c e m e o l u n m u t u r . S u l t a n li. M u r a d devri bilgi s a h i b l e r i n d e n Nevdir-i Mn) e s e r i v a r d r k i 1 2 7 0 (1854) t a r i h i n d e i s t a n b u l ' d a Beyitlerinden : Kcbiliyyetdir Mahalde Mucz husl-i matlabn sermayesi gsterir. Nisan'm olmaz. yoksa hr olmaz. Elde isti'dt o l u n c a k r kendin baslmtr.

bir zatn isminde

<abiliyet a r t t r b r n -

T e m kl ki h e r b i r k a t r e s i d r r - i s e m n erbabdr zurde-i ayar olan Hakikat bann verd-i mutarrasmda

 44 Nk bed her vasi olur bir zta nisbetle keml Doruluk nvekte hotur, erilik emrde Jbtid tecrd dersinden sebk mz olur Mekteb-i akn kemiyyete kdek dvanesi Msra'iarndan : Gnl peylersen eyle dmana if-i rz etme. Dillerde destan imi esrar sandm. Bir du bilmem kabul vakf- mn olmaya.

EMZADE

MUSTAFA RED VAK'ANVS

EFEND

Ulem ve tarihilerden olup Istanburiudur. Sleymaniye Medrese si Dr'l-Hads Mderrisliine nail olmutur. 3ir mddet vak'anvislik hizmetinde bulunarak 1236 (1821) tarihinde stanbul'da vefat etmitir. Rumelihisar kabristannda yol kenarnda medfundur. Tarihesi ile iir leri vardr. Tarihesi'nin bir nshas Es'ad E f e r d i Ktbhnesinde mev cuttur. Vak'anvis Hkim Efendi'ye halef olmutu. Kendisinin ve halefi olan Mszde Mneccima Mehmed Abdullah ve Behet Hasan Efen dilerin yazd tarihelerini Vasf Efendi tashhten sonra kendi t a r i h i n e ilve etmitir. Beyitlerinden : ikestek-i dile resz olur sanma Tabb-i tesliyetin mumyalarn g r d m .

DEVLEKZADE

MEHMED

BN-

AL bb 977

Fazilet sahibi tarihilerden bir zt olup Samsun'ludur. O n sekiz zere tertb edilmi (1569) d e i r t i h a l (Zbdet't-Tevrih) isminde bir eseri vardr. etmitir.

DERV AL EFEND Sultan nna kadar III. M u r a d bulundu. olan devri marif erbabndan Arapa almtr. olup Sultan bir zaman Haleb zama ismi le

Mftlnde

Kanun

koyucularndan

III. M u r a d

vukuat

toplayan

(Hulsat't-Tevrih)

m u h t a s a r bir u m u m tarih k a l e m e

DERV Onuncu Sleyman asrda

MEHMED yaad

BN- E-EYH

RAMAZAN Kanun ad tarih Sultan ile Hz.

eserinden

anlalmaktadr. ve

zamannda isimleri

(Sebhet'l-Ahbar ile z e t l e n m i Bir

Tuhfet'l-Ebrr) toplayan Viyana bir

dem'in yaratlndan itibaren zamanna kadar gelen peygamber ve h kmdarlarn almtr. vardr. olaylarn nshas da kaleme [ecere] tarzndadr. Ktbhnesinde

DEFTER Osmanl tarihilerinin [Ruznme] Defterdar rihine olmutur.

MEHMED

PAA bir zt olup stanbul'ludur. sonradan (Zbdet'lta Ve'l-0ide

cedkikatlarmdan sonra da

Gnlk olaylar yazma Bundan

ktibliinden valilie

yetimi ve

ykselmitir.

V e k o y i " ) i s m i i l e y a z d O s m a n l t a r i h i 1067 (1657) kadar olan olaylardan bahsetmektedir

d e n 1 1 1 6 (1704)

(Nesyihu'l-Vzer

m e r ) i s m i n d e b i r e s e r i d e v a r d r ki bir n s h a s E s ' a d E f e n d i sindedir. Hesab sahibi, bilgili bir zatt. Selanik Valiliinde

Ktbhne

iken bir

46

geveklii grldnden 1129 (1717) tarihinde Kavala'da tevkif edilerek ecel-i kazaya (cezaya) urad. Eserleri baslmamtr. (Nesyihu'l-Vzer) dokuz babtr : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. bab bab bab bab bab bab bab Der Beyan- Etvar- Ahlk- Sadr- A'zam Ahvl-i Mensib ve Mazarrat- irtia. Etvr- Defterdr- Hazine ve Erbab- mensib

8. bab : 9. b a b :

Oca- Bektaiye. Ahvl-i Rey ve Mazarrat- Zulm Sitem. Serhadd-i Mansure ve Keyfiyet-i Serasker. Buhl Seh v Hrs t T a m a ' Kibr Hased Tevazu' v Gurur Nk-Hy Bed-Hy. Dost-i Sadk Mazarrat- Gabn N e m m a m . Keyfiyet-i Ahvl-i Z e t e t Tmar.

DYEZADE MUSTAFA EFEND hls ve dikkat sahiblerinden tarihi, orta derecede bir lim oiup stanbul'ludur. Gelii gzel bir tahsilden sonra devlet hizmetine girerek Rumeli Eyleti Defterdarl Kethdlna kadar ykseldi. 1156 (1743) tarihinde Kars Kalesinde mahsur kalanlar arasnda kald. Eserleri basl mam olup aadadr: 1 (Selimiye) : Edirne'deki Sultan kinci Selim Cmii'nin vasfla rna dair istifade edilebilir bir eserdir. 2 (err'l-Vesvesi F Hayli't-Tahmasi). 3 (Cami'u'l-Mensik Li'r-Ragibi'n-Nsik). Bu iki eserini birinci eserinde beyn ediyor.

EBU'L-FAZL Osmanl stanbul'da mii nin lim, air vefat ederek

MEHMED ve

EFEND

DEFTERDAR yukarda hayat yazlan de Ca tr S yaptr

carihilerinden

olup

M e v l n dris Bitlis'nin oludur. lan, ina tarihi avlusunda Hayr'l-Cevmi' defn olunduu

Fazl l d t e r k b l o l a n 9 7 1 (1563) civarnda terkibinin kendisi delleti tarafndan olan ile Zeyli Defterdar Atde

Tophane

Hadikat'l-Cevmi' da akayk

Mstakim-zde'-

Tuhfet'l-Hatttn

inde yazlmsa

besini bin ettikten sonra g r d r'ya zerine hacca hareketi esnasn d a 982 istifa (1574) t a r i h i n d e a m ' d a v e f a t e t t i i y a z l d r . K a n u n i S u l t a n redden etmitir. Hoca Saadeddin Efendi Tc't-Tevrihinin hal tercemeleri ksmn yazyor. leyman'n k a n u n a aykr bir iradesini (emrini) bir ka d e f a sonra

d a t e r c e m e s a h i b i ile p e d e r i n i n s e n a s n d a c i z o l d u u n u iirlerinden : G e r i u o k n olur d e r d - i n i h n Oldu eyd gnlmn h fign G i t m e s i n n a b - llin fikri b|r d e m Z i k r - i y a k u t lebin s e r m o y e - i t e f r h

elencesi elencesi dideden elencesi dil

Kim o sevdadr bu em-i hnfen

Y d - ll rh-i b a h s i n h a s t a c a n e l e n c e s i .

(Cerde-i s r v e Haride-i Ahbar) bir eseri vardr. Eserleri: (Terceme-i babasnn

adnda Siyer-i Neb'den

bahseden

Hulsa-i Trih-i Vassaf), Trke ismindeki Osmanl Ahik-

bir

(Trih-i zeyli,

Umum) (Dvan-

le Ha-

(Het-Bihit) Mine't-Tb),

Tarihine Muhsin), isbat

fz)a naziresi, ( T e r c e m e - i Tefsr-i M e v h i b ' l - A l i y y e ) , Harzemh (Terceme-i F T e r c e m e - I M e n h i c ' l - b a d ) tr. B u e s e r l e r i ile b a b a s g i b i

(Terceme-i

Zahire-i

(Medric'l-'tikad baslmam (Trih-i yaratln etmitir.

v.s. eserleri v a r d r ki hi biri byk olduunu

U m u m ) s i o n iki b a b z e r i n e t e r t i p e d i l m i o l u p Hz. d e m ' i n dan Kanun Sultan Sleyman'a kadardr.

 48 (Menhic'l-bd) byk mutasavvflardan Sad-i Fergan'nin Fars a mehur eseridir. (Zahire) tercemesinin ismi Kan(3nu'l-lc ve if'lEmraz Li-Klli lcdr. Bir de Yavuz Sultan Selim'in stanbul'a gelii ile taht'a nasl kt n, bu esnada yaplan enlikleri ve askeriyenin durumu ile silhlar ak layan Kudmiye ismi ile Trke risalesi vardr.

EYYB Kanun Sultan Sleyman devri tarihi airlerinden olup Eyyb'idr. Grlebilen eserinde ismini tasrh etmiyor, yalnz Eyyb ismi ile iktifa ediyor. Kanun'nin vak'aiarn tasvir eden manzum bir tarihesi vardr ki bir paras aaya nakledilmitir: Padiahn medhi hakkndadr: (Der medh-i pdih) Yine dery-y irfan oldu cn Tabiat glleri ald handan Saf sahras oldu taze v ter Perian kkl gibi mu'teber Ele olsun yine sazendeler saz Dghle safahan etsn oz. Tus'lu Firdevs'nin mehur (ehnme)sin nesir olarak terceme et mi ve mukaddimesinde manzum olarak terceme eden erf-i med'den bahs ederek Sultan Gavr'nin her beytinin tercemesine bir dinar verdii ni nakletmitir. erf-i med'nin (ehname Tercemesijnin ikinci cildi Fatih'te Millet Ktphanesinde ve tamam baka bir ktphanede mev cuttur. Bir de m a t b u ' (Eb Ali Sin Hikyesi)'nin kenarnda Hatemnme isminde bir eseri vardr ki bu eserin basl srasnda bz ksmlar karlmtr (atlmtr). Vefat tarihi ile defnedildii yer tyin edilemedi. Mterciminin, ismi belli olmayan byk cilt zere tertb edilmi men sur ehname tercemesinin Eyyijb'nin olmas muhtemeldir.

EBBEKR BN- HALL PAAZADE Tarih-i Tabi isminde slmn zuhurundan 1054 (1644) senesine kodar bir tarihi olduu Hammer mtercimi At Bey Efendinin tercemesinde yazldr. Endern-i Hmyun Nazrlnda bulunan ve 1251 (1835) tarihinde vefat ederek Eyp'te Mihrih Valide Sultan mareti nnde

 49 d e f n e d i l e n Vlerzifonlu Ebbel<ir E f e n d i ' n i n 1180-1228 ( 1 7 6 7 - 1813) t a r i Vak'a-yi Ce-

h i n e Itadar g e e n Osmanllar'a a i t v a k ' a l a r d a n vardr ki s o n r a d a n bastrlmtr.

baiseden

dde isminde devleti umum ahvline dair muhtra tarznda bir tarihesi

EVLYA ELEB ( M E H M E D Osmanllar'ca m me'muriyet, Arablarn bn-i

ZLL BN-

DERV) olunur. Dou

Batta))s gibi t e l k k i maiyyet me'murluu

m u 1020 (1611) t a r i h i n d e d i r . s t a n b u l ' l u m e h u r b i r s e y y a h t r . B z a n r e s bzan da ufak tefek ile A n a d o l u , avdet S u r i y e , rak, Msr, ran, M a c a r i s t a n , L e h i s t a n , A l m a n y a , Felemenk, Da n i m a r k a , sve v e Rusya ya s e y a h a t edip Krm y o l u ile s t a n b u l ' a m a t b a a s t a r a f n d a n alt cildi baslmtr. varsa hak e d e r e k o n c i l t t u t a n m u f a s s a l b i r s e y a h a t n a m e k a l e m e a l m t r ki k d a m

Bu s e y a h a t n a m e ' d e eski tarihe ait hurafeleri andrr rivayetler deyi mcibtir. Bu mufassal seyahatnamesinden, stanbul ve civar

da ahit olduu vak'alarn rivayetlerinin ou dorulua yakn ve istifa kndaki hurafelerini hikye eden o k az bir ksm d a h a n c e baslm ve n e r edilmi o l d u u iin zavall Evliya elebi'nin ismi yakn z a m a n a ka dar ekseri Osmanl marifileri arasnda deta alayla karlanrd. Evli ya elebi merhum Yunan ve Ltin dillerine in idi. Rumca Niyvan kitablarn ksm

tarihini v e bu lisanlar zerine yazlm dier eserleri v e tarih

mtlea ederek mehur seyahatnamesinin tarihe ait olan vak'alar

iin bu eserlerden hayli istifade etmitir. Bu sebeble sz g e e n v a k ' a lar arasnda pek a c a i b g r n e n bzlar a d g e e n kitaba R u m v e Frenk eserlerinden intikal etmitir. On cildden ibaret olan vardr. seyahatnamesinin Beyolu Beledi Meyyitt a m takm s k d a r ' d a Selimiye Dergh k t p h a n e s i n d e , b i r takm do B a b - l karsnda Beir A a Ktphanesinde ye Dairesine yakn ihane Karakolunun Kasmpaa cihetindeki

zde Kabri denilen kabristanda ailesine mensub olduunu zikrettii sof a ' d a g m l m t r . B u s o f a ' y a d a i r b a s l m s e y a h a t n a m e s i n i n c. 1 , s h . 424'de tafsilt vardr. M a a m a f i h r i n d e n h i b i r iz k a l m a m t r Doum tarihi 1020 (1611) ise d e v e f a t torihi belli deildir. Matbu bu kabristann esefle kaydetmek lzm g e l i r ki ekseri cihetleri yklp y o k o l d u u n d a n b u g n Eveliya elebi k a b

s e y a h a t n a m e s i n i n c. 1 , s h . 3 8 5 ' d e a k a n m e

isminde bir eseri de o l sayyor:

d u u n u z i k r e d i y o r . i l t 6, s h . 2 2 7 ' d e s l l e s i n i u e k i l d e

... P e d e r i m i z s e r z e r g e r n - d e r g h - l [ D e r g h - l k u y u m c u b a s ] d e r v M e h m e d Zll b n - i A h m e d i b n - i K a r a M u s t a f a i b n - i Y a v z a r i b n - i OSMANLI MELLFLER - Cild: 3 F. : 4

 50 Ece Yakup ibn-i Germiyan-zde Yakup beydir ki o da Trk Trkn Hoca Ahmed Yesev sllesindendir. 1225 (1810) tarihinde irtihal ederek Eyp'de Bostan iskelesine d e f n edilen Endern-i Hmyn'un Seferli [Savataki duaclar z m r e s i n d e n l Dugyani snfndan Musahib-i ehriyar (Hafz Feyzullah Blbl) E f e n di tarafndan byk bir cilt halinde hulsa edilmitir.

ESR HASAN BN- EYH HSEYN

EFEND

Sultan kinci Ahmed'in muasr bir zat olup 1140 (1728) de s t a n b u l ' da vefat etti. Mi'yr'd-Dvel ve Misbar'l-Milel isminde ak ibareli Trke Umum Tarihi istifadeyi mucib eserlerdendir. Bu tarihin balca kayna Ktib elebi'nin A r a p a (Fezleke)sinin tercemesidir. Birer n s halar stanbul'da Hakim Olu ve Es'ad Efendi Ktbhnelerinde vardr. Kitabndaki [An kethudyan-i oca- cebeciyan- Dergh- li] i b a r e s i ne gre Yenieri mensuplarndan olduu anlalmaktadr. Osmanl T a r i hi ksm daha mufassaldr. Sonunda Osmanoullar'nn faziletlerine d a i r mufassal husus bir fasl, bir de o zamana gre yaplm (Ta'biyet'l-Cey Asker t a k t i k ) haritalar vardr. Corafyaya dair de bir hayli fayda l bilgiler konulmutur. Zamanndaki Osmanl lkesini kamilen gezdii gibi, Macaristan seyahatinde iki sene Neme'lere esir olup bu m n a sebetle Viyana civarn da gezdiini naklediyor.

EMN MEHMED BEY Mevln'nn evldndan Vidin muhafz Yusuf Paa'nn oludur. T e r biye ve tahsilini Endern-i Hmayun'da tamamlamtr. 1151 (1738) d e elilik vazifesi ile Rusya'ya gitmiti. Geri dnnde mahedelerine d a ir sefaretname dalnda bir tarihe yazmtr ki bir nshas Murad-Molla Ktbhnesinde vardr. Banda hayat da yazlmtr. 1163 (1750) de s tanbul'da vefat etmitir. Zamanna gre mtefekkir ve muktedir bir zatt.

ENVER SA'DULLAH EFEND Trabzon'ludur. stanbul'a gelerek tahsilini ikmalden sonra vak'anvis olmutu. cildden ibaret olup adna izafe edilen tarihinin birinci cildi 1182 (1768) den 1188 (1775) senesinde Kaynarca Anlamasnn akdinden sonra ordunun umnu'dan hareketle stanbul'c; geliine kadar olan O s -

 51
manii cildi nuna Devletinin 1188 (1775) vai<'alarn senesi htiva etmel<tedir. arta Vsf Efendi bunu ilk tebdl ikinci cildin so sene tarihe

vetayrile yukardaki

l<endi t a r i h i n i n gibi son

ilginci c i l d i s a y m t r . yerden balayarak IJcnc

(Tarih-i 1197 cildi

Enver)nin yani (1782) ihtiva

hdiselerinin

kalanlarndan

bulduu

senesi eder bu

kadar olan hdiseleri iman

ihtiva eder.

1202 (1788)

s i n d e n 1206 (1792) s e n e s i n e k a d a r o r d u ' n u n v a k ' a l a n n Vak'a-nvis ilve edilmitir. Enveri'nin ide pr nr mezcrn msramn dellet giden ettii yolun 1209 (1795) tarihinde Dergh Karacahmed darpaa'ya mezarlnn Selimiye kenarnda Mevln Sleyman Molla'nn

(Vakayi'nme)si

stanbul'da

vefat

etmitir. Hay

karsndaki

ynnden

medfundur.

iir yazma kabiliyeti de vardr.

EDB IVIEHMED E M N

EFEND

(VAK'A-NVS) (Tarh-i 1202 ile g i d i p Edb Edb) (1788) 1206 de dier

Rikb- H m y n terifats ve vak'anvis vekili olup a d ile y a z d t a r i h i (1792) s e n e s i n e vak'alan stanbul olaylarn ihtiva eder. nk ordu senesinde Enver Efendi asaleten v a k ' a n v i s olarak kadar Ordu'nun vak'alann

yazd gibi

Efendi

o z a m a n Rikb- H m y u n d a terifat ve vak'anvis vekili olarak yazmtr. Meclis-i cennt-i Firdevs'e nedm olsun Edb

m s r a ' m n d e l l e t i o l a n 1 2 1 6 (1801) d a v e f a t e d e r e k F n d k l ' d a tilmesinde olu Sleyman Necib kdar'da Hl lk ilmi Nuh Kuyusu'na tercemesi ve E f e n d i ile b e r a b e r iirde smet de kalan

Per-Zde s gre ah

Htn Camii avlusunda defn edilmise de yolun geniletilmesi ve dzel kemikleri nakledilmitir. kabiliyetlidir. rivayetine (Dvan) ile

mtehassslarndan Htniye

Efendi'nin medfundur. f

Fndkl c i v a n n d a k i eserieri de vardr.

Kabristannda

muhdarattan

(Ravzat'l-Hikem

Ahlk'l-mem)

isminde

ES'AD Zamanmz olup tarih yazarlannn

BEY mdekkik tayin bir zat

mtefekkirlerinden bitirdikten denecek

Amasya'ldr.

Mlkiye

Mektebini iken gen

sonra bir

olunduu olan A'yan ederek edildii

me'muriyetlerde gzel hizmetlerde bulundu. Son me'muriyeti Meclisi Tahrirat Erenky'nde Mmeyyizi yata Sahr-y Cedd kabristanna defn

vefat

edildi. Tayin

 52 :Medreset'l-Vizn slm Tarihi ve Dinler Tarihi mderrislii smda yazp tertb ettii il<i eseri a a d a d r : 1 Tahlil ve Tenkid Tarih-i slm 2 Tahlil ve Tenkid Tarih-i Edyn. esna-

Bu iki eser isimleri msemmalarna muvafk ilm ve tarih kymeti haiz eserlerden olup dilimizde bu sahada henz benzerleri grlmemi tir. Tamamlanmalarna mr vef etmediine ilim namna teessf olu nur.

ES'AD IVIEHMED EFEND VAK'A-NVS Deerli tarihilerden, aslen stanbul'lu lim bir zattr. Sahhaflar eyhi-zde denmekle mrufdur. Kazaskerlik rtbesine nail olduu gibi Takvm-i Vekay' gazetesi mdrl ve muharrirlii ile vak'anvislik de zerine tevdi' olunan vazifelerdendir. 1251 (1835) tarihinde sefaretle ran'da bulunmutu. nzdeye zeyl olarak 1237 (1821) tarihi bandan 1241 (1826) senesine kadar yazd Osmanl Tarihini birinci cilt olarak kabul stmi ve ikinci cilt olmak zere de 1241 (1826) senesinden balaya rak ayn yln sonuna kadar tertb ve yazm ondan sonrasn da toplayp tertbe balam ise de tamamlamaya muvaffak olamamtr. Kendi el y a zs ile yazlm nshas da kendi ktbhnesindedir. [Dhiliye Vekleti eski ktibi merhum Bahir Efendi Mora ihtilli es nasnda Mora Kumandan sabk sadrzam Seyyid Ali Paa'nn ktibi s fat ile Mora ordusunda bulunduundan mahedelerini ve duyduklar n zabt edip yazd ve Es'ad Efendi tarihinin cedvellerinin bahisleri ara snda zeyl edip ilve ettii gibi ikinci cildinin birinci blmne de haiye ler ve sonuna da bir zeyl yazmtr.] Meclis-i Marif-i Umumiye reisi iken 1264 (1848) tarihinde vefat ede rek Ayasofya yaknnda Yerebatan mahallesindeki ktbhanesi bah esine defn edildi. Hayat Ltf Tarihi'nin sekizinci cildinde yazldr. Balca eserleri: (Terceme-i Mstezref) (1), (Zb-yi Tevrih), (Bae- Saf Endz), (1) Bu terceme esasen Ekmekizade Ahmed Efendi tarafmdan yaplm ise de bunu basan Es'ad Efendi tarafndan da ekseri maddeleri [lm-i muh dart] zeyl edilmi ve ibaresi tezyin edilmiti)- ki din hikye ve hikmetli sz lere ait eserlerin cidden en istifadeli ve en sekinlerindendir. ki byk cilt eklinde tertib edmitir.

53

(ss-i vd)

Zafer)

(2), (hid'l-Mverrihn), Devlet-i Osmaniye)

(El-Verd'l-Mfd eserleri

erhi't-Tecedil

ve ( T e r i f t -

isimlerinde

ile tertb

m i iir dvn v e tedvn Bu eserlerden (Terceme-i de eyh md

edilmi

mneat

(nesir yazlan) tr. dair olan Tecvd) (ss-i Z a f e r ) i1e

Yenierilerin

kaldrlmasna v e (erh-i

Mtezref),

(Terifat)

baslmlardr. Bir (Es-Sa'y'l-Maheden eserini ki b a Hlid

IVehmed

C e z a i r n i n 1 2 4 4 (1828) d e te'lif e t t i i ismjnde cihadn faziletlerine ism

f N i z a m i ' l - C n d )

taallk

(Kevkeb'l-Mes'd slmtr. ibn-i Zeyd)

f K e v k e b e t i ' l - C n d ) fethine

ile terceme

etmitir

s t a n b u l ' u n (R.A.)

gelen

eshabdan

v e bilhassa

dan banseden

risalesi

ile (Hayat- Tekvinye

v e Sb-

tiyeye)

dair

Y^^"'

l e i n e dair v e ( A m e l - i

Salih'in

hakikatna

dair)

risaleleri

d e vardr.

Msra'larndan : Her derde bir deva var n bulmakdr Baslm Pend-nmesinden : Pk-i dil ol kl saadet iktisb Bb- ltf-i Hakka eyle Olmak intisb. sad hner.

istersen d lemde

Kl tekarrb hayra ol serden bad. Hlekr olma, o l u r fi'lin asr stika?net ki o l a k r n yesr.

(Bae-i (1835) tarihini

Saf

Endz) : eden

smi,

tertib

ve toplama

tarihi

olan 1251

beyn

bir eit

(Tezkiret'l-deb)dr.

(hid'l-M san'at-

verrihn) : smi yazl tarihi o l a n

1 2 4 7 (1831) t a r i h i n i g s t e r i r . i i r

larndan tarih san'atnn tarif v e izahna v e bata Srr seilmi tarihlerinin erh edilmesine nshas dair taallk eden

ile bir k a airin bir eser olup

edeb

kendi e l yazs ile yazlm Banda dr. Tarih kelimesine

Mze-i

Hmyn mucib

Ktbhanesindedir. szler var

istifadeyi

sylenmi

(2) Yenieriliin kaldnimasuin sebeblerinden bahseden bu eserin ismi 1341 (1826) tarihini gsterir ki bu vak'anm ve eserin yazlma tarihini gsterir. 1250 (1834) tarihinde Msr'da vefat eden bilgi ve kalem erbabndan ve Divan- Hmyn hcegnndan rvan'l Ftih Efendi'nin de Yenierilerin kal drlmas sebebine dair (Gvlzr- Ftuhat) isminde baslmam bir tarihesi vardr ki tarafmdan mtlea edilmitir.

 54 (Zba-i Tevrih): Mehur Lr tarihinin tercemesi ise de Deylemlere l<adar terceme edebilmitir. Kendi el yazs ile yazlm nshas kendi ktbhnesindedir. Bir de Sultan II. Mahmud'un Edirne seyahatim tasvir eden (Sefernme-i Hayr) ismi ile bir tarihesi vardr ki kendi el yazs ile yazlm Mze-i Hmyn Ktbhnesinde Rec-zde Ekrem Bey merhm'un kitablar arasndadr. Kitabn ismi yazl tarihi olan 1247 (1831) tarihini ifade etmektedir. Bu eserlerinden baka (Vahdet-i Vcd), (Beyn Inne'l-smee Leyset Sabiteten), (Mesh'r-Re's), (Sfat't-Tekvn), (Akvl-i Rical-i Sofiye), (Beyn Muamele-I Beyne'l-Mslimi v e ' l Haric), Beyn Fark'l-smi ve'l-Msemm), (Cmia-i Kelime-i ehadeteyn), (rade-i Cz'iyye), (Beyn Zikri'l-Cehri ve'l-Lahn), (Beyn Zeyn-i Huld), (Kelm'l-Hakk Celle Cellh), (Beyn Esbb- Havfi'l-Mevt), (Risale-i Ahlk) ve (Beyn- Ahvl-i Tunus) isimlerindeki risalelerini ih tiva eden eserlerini bir araya toplayan mecmuas kendi ktbhanemde mevcuttur. 1267 (1851) tarihinde vefat ederek Karacaahmed Mezarlnda Mftizde Mehmed Sadk Erzincan'nin yanna defn edilen Ders Vekili Ak ehirli mer Efendi'nin rus imtihanna mahsus olmak zere tertb ettii sualli - cevabl risalesini de terceme edip basmtr. M u h d a r t ilminden kendi el yazs ile yazd bir mecmuas da vardr.

EYB SABR PAA Bahriye mrliv (tuamiral) larndan ve asrmz fazilet sahiblerin den ok alkan bir zt olup Yeniehir civarndaki Urmiye2idir. Baslm eserleri: (Mir't- Mekke), (Mir'at- Medine), (Terceme-i emil-i erf), (Ah vl-i Cezret'l-Arab), (erh-i Kasde-i Bnet Suad) (1), (Trih-i Vehhbiyn) (2), (Mahmd's-Siyer), (Necat'l-Mminn), (Tekmilet'l-Mensik) ve (Riyz'l-Mknn)dir. Mir'at'l-Haremeyn) ismi ile yazlm olan ilk iki eserieri mukaddes Hicaz blgesi hakknda din ve tarih lzumlu (1) 1157 (1744) tarihinde Varnal Abdlbk jbn-i Ali Efendi tarafmdan da (Mnyet'l-Fud El-Mtelezzizti Bi-Kasideti Bnet ud) ismi ile tahmis edilmitir. (Bnet Suad) kasidesi Osmanl limlerinden bir ok zevat tarafmdan, bu cmleden Pembezde Ahmed ibn-i Osman Erzurum! ve Sultan 4. Mehmed'in muasr Ahmed skdri taralndan da erh olunmutur ki her ikisinin nsha s da Nuruosmaniye Ktbhnesinde vardr. (2) Vehhabler tarafndan Mekke ulemasna gnderilen sualleri ihtiva edip itikad ettikleri hususlar beyn eden risaleye kar 1317 (1900) tarihinde Mekke

 55
bilgileri ihtiva ettiinden btn m'minler v e bilhassa l u b i r l<itabdr. (Ahvl-i corafya ilm-i ceme Cezret'l-Arab) da Arabistan yarmadas haklmda mam- yazlan haclar iin lzum

kitablarnm

mufassal

ve gzidelerindendir.

Gazl'nin ile ter

kelmdan edip

(Bidyet'n-Nihye)sini Bu eserin

d e (Esbb'l-nye) beyit yledir:

ismi

basmtr.

bandaki

T b i ' - i er*-! e r i f o l m a y a n n

dnyda Ukbda.

Hli p e k mkil olur M a h k e m e - I

1 3 0 8 (1891) d e v e f a t e d e r e k rs-i Muhtef

tarikat

bakmndan edildi.

mensub

olduu

Id-

Hazretlerinin ayak ucuna defn

Kads bulunan Ali zde Mehmed Nreddin Efendi tarafndan te'lif edilmi (Nrn'l-Yakn f Mikti't-Temkn) ismi ile yazlan risalede de VehhahUerin belli bah itikadlar saylarak btn delilleri ile red ve rtlmtr. Bu risa le mellifi tarafndan Trkeye de terceme edilmitir.

FZIL AHMED PAA KPRL Cidd liizmetleri Osmanl tarihinin sayfalarn ssleyen bu byk z tp Girid'in fethine dair yazdklar tarih eserlen'nde Kandiye'de akt olu nan muahede ile bu muharebede kullanlan let ve harb gemilerinin n e den ibaret olduu, ne miktarda bulunduu, sevk olunan toplar ve as kerler ile bahriye plnlar tafsilt ile zikredilmitir. Bzlar t a r i h e ' n i n baka birisi tarafndan bu byk zat adna ya;:ldm da rivayet ediyor lar ki mevsuktur. Bir de mkemmel Arapa dvanlar vardr. Vefat 1087 (1676) tarihindedir. Mezar stanbul'da Cemberlita karsndaki babas nn trbesindedlr. Her iki eseri de baslmamtr. Buzatn Uyvar'n f e t h i ne dair Tib mer Efendi'nin (Fethiye-i Uyvar) adnda bir eseri vardr.

FETHULLAH ARF EFEND Hl tercemesi Meayih faslnda zikredilen brahim Glen Hazretleri'nin kz-kardeinin oludur. ehname yazarlarndan olup Efltun-i irvan'den evvel bu vazife ile vazifeli olduu (Hnernme)nin ikin ci cildi mukaddimesinde dere edilmitir. 969 (1561) tarihinde Msr'da v e fat ederek ceddi yanna defn edildi. E s e r l e r i : 1 (Manzum Trih-i Osman) : Kanun Sultan Sleyman'n e m r i ile yazlan bu eser altm bin beyti ihtiva etmektedir. Farsa yazlmtr. 2 (Sanem'l-Hayl) : nsan eklinin muhtelif azalarna dair m nasib ifadeleri ihtiva etmektedir. 3 (Feres'l-Hayl) : At eklinin muhte if azalarna dair mnasib ifadeleri ihtiva etmektedir. 4 (Ebyt- Tarihiyye) : Seilm.i iirler kabilindendir. 5 (Dvan- Fris) : Bilinen tarzda yazlmtr. 6 Sefernme-i Sleyman) : Hadm Sleyman Paa'nn Hind Se ferini beyan eden iki bin beyitli manzum bir eserdir. (iirlerin de rif mahlasn kullanmtr.) 7 (Risale f'l-Muamma).

 57
FEYZ SLEYMAN Aslen Grc'dr. stanbul'a geliinden PAA sonra ilim talisili ile devlet Bekir ta

me'muriyetine girerek Res'l-Kttb, sonra da vezir olmutur. Halep Va lisi i k e n 1206 (1792) t a r i h i n d e v e f a t e d e r e k b y k m e a y i h t e n E b Hazretlerinin yaknna defn (Mektbt's-Seltn edilmitir. ve'l-Fermn) isminde siyas Efen Yldz Erban) f'l-Muahedt

rihe ait bir eseri vardr. Evil-i hlinde [genliinde] Birgiv M e h m e d d i ' n i n (zhar) adl kitabn d a e r h e t m i t i r . Eserleri b a s l m a m t r . K t b h a n e s i n d e ( H s n ' s - S l k f n i ' l - M l k ) tercemesi mevcuttur. Edirne'de kinci Selim Mftazile f'r-Redd-i Ale'-Mu'tezlle) isminde (Hads-i vardr. Ktbhanesinde

(Rislet'l-

isminde bir eseri

FERAZC-ZADE

MEHMED

SAD

EFEND ta Emr On ile

U l e m a d a n , himmetli, gayretli bir zt olup rih bilgilerine d e i n senede kmal ettii idi. Tedrs yoluna Marif) kadar

Bursa'ldr. Zamannn Bursa'daki cildi bahs

dahil olarak iki

Sultan Cdmii hatibliine nail olmutur. Evlenmeden m r srmtr. (Glen-i isminde Osmanl byk t a r i h i v a r d r ki b i r i n c i e l i d i n i n b i r k s m u m u m t a r i h i , d i e r 2. c i l d i S u l t a n I. A b d l h a m d ' e Tarihinden ksmlar

baslm etmek zellikle

t e d i r . 1251 (1835) t a r i h i n d e v e f a t e t m i t i r . E m r S u l t a n C a m i i defn edilmitir. Hayat hikyesi tarihinin sonunda zikredilmitir. Osmanl Tarihi blmnde istifadeyi mucib noktalar M n c t ; ihtiva eden gazelinden : H a z r e t - i F a h r - i c i h a n ' m h r m e t i n e ltf e d i p H a v l - i m a h e r d e S a d e e f k a t i n e y l e rev. vardr.

avlusunda

FEVZ M E H M E D M A Z H A R

EFEND k

M a r i f e r b a b n d a n , tarih bilgini bir z t o l u p Mara'ldr. Tahslini

malden sonra devlet hizmetlerinin maliye ksmnda ilerliyerek Aydn Vil y e t i D e f t e r d a r l n a t y i n o l u n m u t u . B u v a z i f e i l e m e g u l i k e n 1295 (1878) tarihinde zmir'de vefat edip Seyyid Mkrimddin Dergh avlusuna edilmitir. ( H a b e r - i Sahh) ad ile y a z d O s m a n l T a r i h i b e c i l d d e n i b a r e t o l u p Sultan kinci Selm'e kodardr. T a m a m l a n m a s n a mr vef etmemitir. Bey Mnakkah Osmanl Trinlerinden saylmakta olup sonunda mitir. (Feridun defn

M n e t ) n d a n alnma baz fermanlar, f e t i h n a m e l e r suretleri d e dere edil

GUBAR ABDURRAHMAN BN- ABDURRAHMAN Tasavvuf iirleri yazan esl<i Osmanl airlerinden fazilet slibi, arif ve zamannda mevcut bulunan ilimlerin ekserisine vkf lim bir zt olup Akehir'lidir. Talslinin ilkini memleketinde, sonunu da stanbul'da ik ml etmitir. Bundan sonra Nakbend' Tarikat byklerinden (eyhi A h m e d Buhr) Zviyedr eyh Abdlltf Efendi'ye intisab ederek bu yol d a elde ettii ak ve muhabbet sebebiyle seyahat yolunu seerek bir mddet Mekke-i Mkerreme'de mcavir kalmtr. Avdetinde Sultan kin ci Byezid'in ehzadelerinden Orhan'a muallim tayin edilmitir. Bir m d det onun eitimi ile megul olmutur. Kanun Sultan Sleyman zamann da ktiblik hizmeti ile Irakeyn Seferi'nde ve avdetinde Srre-i Hmyn Kadlnda bulunarak bu ekilde kalem ve din hizmetler ifasna muvaf fak olmutur. mrnn son zamanlarn arzusu vech ile mcaveretle M e k k e ' d e geirerek Ekale'l-lahu usarehu terkbinin ifade ettii 974 (1566) tarihinde irtihal etmitir. Yaz san'atm da bilirdi. slm yaz s a n ' atlarndan sls ve nesihi kblet'l-kttb Amasyal eyh Hamdullah'n m a h d u m u mehur Hattat Mustafa Dede'den renmitir. slm yaz san'atlarndan olan ve (Gubar) denilen yazda kendisine mahsus bir tavr sahibi olmas Gubar mahlasn almasna sebeb olmutur. Mehur terci'-i bendinin mutasavvifane bir b e y t i : Gaafif olmo, gzn a lem-i kbrsn sen Sidre v Levh u Kalem, Ar- muallsm sen. Irakeyn Seferi esnasnda yazd bir manzumesinden : Gubar! Mukaddem Sah'den stersen haber almak Gubr ol yollar stnde gelenden sor, gidenden sor. Tahsli esnasnda oturduu eyh Vef Medresesinde syledii me hur b e y t i : Ser-i ky-i Vef'nn hk-i sri Ayaklar topra ynt Gubr. Fahriye-i irnesinden :

 59
aEy G u b r i ! B u c i h a n i r e b e n i m Kimse e'nma toz konduramaz. kim duramaz. M e e r ol k t i b - i m s t a ' c e l H a t t - i'rim k o r u y u n c a Eserleri : 1 (Sleyman-nme) : hikye 2 eden Farsa Muradiye br'nin eserdir. 3 (Misahotnme) : sindedir. 4 5 6 (K'be-nme) : dir. Bir nshas K'benin medhine dair airane bir manzume vardr. hikye Efendi'de Manisa'da Mevln Cangr Cmi'nin Ktbhanesinde [Ysuf Zelha] Kabe i l e H a r e m - i e r f i n l m n e d a i r Camii'ndeki Birinci Mahmd olup bir nshas A y a s o f y a Ktbhane Kanun tarih Sultan Sleyman Bir devri olaylarm Manisa'da Nbir bir eserdir. ran nshas

Ktbhanesindedir. airlerinden zere Fettah-i nazire olmak yazlm edeb

(ebistan- Hayl Nazresi) : manzumesine

(Ysuf Zelha) :

sine dair yazd m a n z u m esere (Terceme-i Tarih-i Cenb) :

nazredir.

Bir nshas Veliyyddin

vardr

GALB Alemdar'n numa maiyyetinde

SAD

MEHMED Rusuk

PAA yrnndandr. ktibliinde bulunarak ki ko baslmtr. Mlk 1244 Sefa-

bulunan

Ya ve Zitov mklemelerinde vak'alar mazbatalarn (Revbit'l-Ukd) bulunarak vefat

a d ile t o p l a m t r gzel hizmetler

s t a n b u l ' d a y e t i e n akll v e z i r l e r d e n ve y e n i c i l i i s e v e n bir zattr. v e siyas bir ok vazifelerde (1829) tarihinde Balkesir'de retnamesi) sonradan yapmtr (Fransa etmitir. Eserlerinden

(Edebiyat- U m u m i y e baslmamtr.

Mecmuas)

ile n e r

olunmu

tur. Dvanesi varsa da

GALB BEY SMAL GALB

BEY ark ve

Sabk s a d r - z a m l a r d a n Sakzl E d h e m P a a ' n m ikinci o l u olup lisan ve edebiyatlar (Takvm-i ile Fransz d i l i n e v e y e n i Osmaniye), e s k i eserlere vkf m a r i f - p e r v e r bir z t idi. Meskkt- Meskkt- Selkiye),

tenlere in, tarihe

(Mesk-

 60 kt- Kadme-i slmiye Katalogu) ve (Meskkt- Trkmaniye Katalogu) isimlerinde baslm kymetli eserleri ve yeni llere dair risalesi var dr. Vefat 1313 (1895) tarihlinde olup kabri skdar'da skele Camii av lusunda babasnn trbesindedlr. lu Mbarek Bey Efendi de babas nn eserine uyarak (Meskkt- lkniye), (Meskkt- llhaniye) ve (Meskkt- Krmiyye) katalogunu tertb ve ner etmitir ki bu kymetli eser ler tarih ilminin bu ubesine it yegne eserleridir. Eski eserler ilminin meskukt (sikkeler, paralar) ksmna it imdiye kadar dilimizde Suphi Paa ile Trih-i Osman Encmeni zasndan Tevhd Bey'in, Erzurum Meb'uslarndan Ahmed Ziya Bey'in ve Mze-i Hmyn Mdr Halil Bey Efendi'nin tertb ve ner ettikleri eserlerden baka eserler yok gibi dir. Zikredilen eserlerin her cildinin bir ksm meskuktn tariflerini beyan eden, dier ksmlar da paralarn her iki cihetlerinin resimlerini gster mektedir : Mze-i Hmyn'un ner ettii eski eserler k a t a l o g l a r ; Meskkt- Atka-i slmiye Kataloglar: Birinci ksm; Mlk-i Trkmaniye Meskkt-. Sekiz resimli ievhayt ihtiva etmektedir Trkedir. Fiat 25 kurutur. (Ayn kitabn Franszcas da baslmtr. 40 kurutur.) kinci ksm: Hule-i Ridn, Hulef-i Emsviyye, Abbasiyye ve f ru-u Abbasiye Meskukt. Be resimli levhay ihtiva etmektedir. Trke olup 40 kurutur. nc ksm: Mlk-i Cengiziyye, lhaniyye, Celiriyye ve Krm Hanlar sikkeleri. Drt resimli levhay ihtiva etmekte, Trke ve 25 Ku rutur. Drdnc ksm: Trk Hakanlar, Seluklular ve fru'u meskukt. Yedi resimli levhay ihtiva etmekte, Trke olup 40 kurutur. Beinci ksm: Ftmler, Eyybler ve Msr Memlkleri Trkedir. Elimde basl halindedir. Altnc ksm: Osmanl sikkelerinden bahseder: sikkeleridir.

Kurun mhrler katalogu; 10 kurutur, Eski lhid ve kabirler katalogu: kinci basm Trke 5 kuru. Eski lhid ve kabirler katalogu; Nshas kalmamtr. Franszca o l u p Skurutur. Heykeltrala ait eserler katalogu. T r k e olup 3 kurutur. Heykeltrala ait eserler katalogu. Nshas kalmamtr. Franszca olup 3 kurutur.

 61
sr- Hmyeriyye ve tedmriyye katalogu. Trke olup 5 sr- Msriyye Katalogu. Trke, 5 R e h - n m . T r k e , 1,5 k u r u . kurutur. kurutur. kurutur.

sr- Hmyeriyye ve tedmriyye katalogu. Franszca olup 5 kurutur. Tu ve mzeyyenata dair eserlerin katalogu. Franszca, 5

HADD air tariliilerden ve Zeyniyye Taril<at mensublarndan olup Firecikli'dir. Babas demirci olduundan bu mahlas semitir. Osmanllarn zuhurundan Kanun Sultan Sleyman'a kadar geen olaylar eh-nme tarznda iir ekline sokmutur ki bu eser (Tc't-Tevrih)e kaynak olan tarihlerdendir. Bir nshas da Berlin'de Kraliyet Ktbhanesindedir. 968 (1561) de Trhala Kads iken vefat eden lim ve airlerden Pare-Pare Zde Bursal Mevln Ahmed'in de eh-nme) tarzrnda tarihi vardr. Aadaki manzumeler tarihinin son ksmndadr: Hatfdi bunda hatm et dsitn Kim oldur dehr iinde pr-i fni Ko simden geru gitsin fikr-i e'r Gerek enlik ola tefsir-i ahbr Gazalar kim de Sultan Sleyman Yaza nazm ehli devr ettike devran Kitabn hatm tarihi Nebnin 937 idi hicretinin manzum bir

HASAN BEY-ZADE (AHMED BEY) Hadim Sleyman Paa'ya Res'l-Kttb (Hariciye Vekili) olan K k Hasan Bey'in oludur. Hoca tarihinin (Tc't-Tevrih)in ibarelerini kolaylatrmak suretiyle seip zetlemi ve Sultan Selm'in zamanndan 1032 (1622) senesine kadar geen ksmn aas kendisi tarafndan zey li yaplarak yazlm ve ezberlenmitir ki (Nam)ya balca kaynak o l mutur. Zeyl ettii olaylar aynen ahd ve siyas bir sfat haiz olmak zere nakletmitir. Szlerek yazlm [mnakkah] bir tarihtir. (Kanije Fetihnamesi) de eserleri cmlesindendir. Vefat 1035 (1626) tarihlerindedir. Alman Sefarenamesi karsnda ki Gmsy mezarlnda medfun olduu rivayet edilmektedir. Res'l-

 63
Kttablk ve Defterdarlk (Maliye Vekillii) gibi m h i m hizmetlerde b u l u n m u t u r . Her iki eseri de baslmamtr. Hatib K a s m o l u ' n u n Ahbar)mdan seilmi d a h a vardr. (Usl'l-Hkm F N i z m i ' l - l e m ) (Ravzat'leseri isminde bir

HSEYN EFEND BOSNAV KOCA Babas Bosna'da Gazi Hsrev Paa Camii

MVERRH Ktbhanesinde Hfz- bir son 1054

ktb (ktbhane m e ' m u r u M d i . Osmanl edebiyat ve tarihilerinden z t o l u p S u l t a n D r d n c M u r a d ile B a d a d S e f e r i n d e b u l u n d u k t a n ra Diyarbekir'e geldiklerinde Res'l-Kttabla terfi' edilmiti. (1644) t a r i h i n d e e m e k l i o l a r a k s t a n b u l ' d a i r t i h a l e t t i . Eserleri: Hz. d e m ' i n rine gittii zaman r'd-Dvel) maktadr yaratlndan Padiahn kendi zamanna kadar olan

olaylardan Sefe (Ahbsayl dili

bahseden (Bedyiu'l-Vekayl") tercemesinden

i s m i n d e k i iki c i l d l i k t a r i h i ile B a d a d e m r i ile A r a p a d a n seilip terceme ettii ibarettir. szlm tarihlerden ve Farsa) ile B o s n a ' n n

(Bedyiu'l-Vuku'at)

[Mnakkah]

dil (Trke. A r a p a

mahall

olan Bonaka'y bilirdi. Eserleri baslm

deildir.

HACI

AL

EFEND tari ter

D v a n - H m y n k t i b l e r i n d e n t a r i h i b i r z t o l u p 1060 (1650) hinde (Berku'l-Yeman) ismindeki tarihi (Telhsu'l-Yeman) ismi ile

c e m e e t m i v e K a m a n i e S e f e r i n e d a i r d e b i r e s e r y a z m t r . 1074 (1664) tarihinde de ulem ve evliy'nm hidn) i s m i n d e bir eser yazmtr. hayatndan bahseden (Tuhfet'l-Mc-

HASAN BN- T u n u s Beyi M e h m e a I'dr. 1189 (1775) d a s p a n y o l l a r n slmam bir tarihi vardr.

YUSUF Ahskahcum ba

Bey'in maiyyeti efradndan olup aslen Cezayir ve civarna yaptklar isminde Trke

lar b e y n e d e n ( T e h z b ' t - T e v r i h )

bir cild, kk,

 64 HASB- SKDAR Nak eyhlerinden, fazilet sahibi ve tarih-bilen bir zat olup 1200 (1786) tarihlerinde vefat etmitir. skdar'da Topta civarndaki derghnda medfundur. (Vefeyt- Ekbir-i slmiye) isminde cedvelli bir tarzda seilip s zlm [ M n a k k a h ] bir eseri vardr ki em' Molla'nn (Esmr't-Tevrih)'ine balca kaynak olmutur. Bir de muhtelif Osmanl airleri tarafn dan sylenilen na't- erifleri toplyarak bir eser meydana getirmitir. Nakibend tarikat mehuriarndan Ahmed Yekdest ile Hoca Mehmed Emin Tokad'nin menkbelerini de yazmtr.

HSEYN RAMZ EFEND (ARAB-ZADE) lim ve marifet erbabndan tarihi bir zot olup Balkldr. Sak ilmin den [er' karariarn kayd ile meydana getirilen mecmua] (Zhir-i Hkkm) isminde bir eseri, air tezkirelerinden fSalim]'e 1198 (1784) tarihine kadar (db- Zref) adnda bir zeyli, (Hadkat'l-Vzer) ile (Devhat'l-Meyih) e zeyilleri, (Kef'z-Znn)a bir mikdar ilveleri olduunu (Zbdet'l-Vk'at) ismindeki eserinin mukaddimesinde zikrediyor. (Zbdet'l-Vkat) Sultan I. Abdlhamid zamannda 1188 (1774) senesine ka dar geen alt buuk senelik olaylar hikye eder. 1200 ksur (1786) ta rihlerinde stanbul'da vefat etti. Eserlerinin hepsi baslmamtr. Beyitlerinden : Frsat verir mi km ala dnyada ehl-l dil Rmiz-i sipihre her ne kadar klsan iltica.

HAFIZ HSEYN EFEND sHAFiZ HSEYN BN- SMAL. AYVANSARAY Hl tercemesi [Biyografi] yazariarndan alkan bir zt olup stanbullu'dur. stanbul ve dier belde mahollelerindeki c a m i ' ve mescid1er ile t e k k e ve zaviyelerin kurucular ile avlularnda medfun bulunan zatlarn [heca harfleri] alfabe srasna gre hayatlarndan bahseden (Hadkat'l-Cevmi') isminde baslm bir eseri ile (Tercemet'l-Meyihn) veyahut (Vefeyt- Ayvansaray) adnda dier bir eseri ve muhtelif dvanlardaki manidar mstezadlarn [Mef'l mefl mefil fauln vez ninde sylenmi msra'lara mef'l fauln paralarna msavi birer

 65
para katmak suretiyle eden meydana getirilen manzumelerin] adl eseri toplanmasn vardr. k ederek (Hadka) 1258 Zile'li zeyli ve

dan teekkl

(E'ar-nme-i

Mstezad)

m e r ' i n D v n ' n d a t e r t b e d i p t o p l a m t r . 1 2 0 1 (1787) d e v e f a t Eyb'de Zl Paa Camii avlusunda defn edildi. T e r c e m e sahibi sini Mstekmzde'nin tarihinde irtihal tevk ve irad ederek Eyb'de ile m e y d a n a defn edilen (1842) getirmitir. byklerden

mamzde [ilveleri]

hafdi Ali St' Efendi t a r a f n d a n yaplmakla (skdar, medfun Galata, Eyb

1253 t a r i h i n e veya stanbul

kadar

beraber aslna d a yars kadar ilveler

yaplmtr. Edirne Dergh

stanbul ve belde Caddesi'nin

Bursa) vefeyat v e binalar iin m h i m bir eserdir. Seyyid N i z a m sol tarafnda olan Ali St' deildir. heca harfleri Millet Efendi'nin

muhibbnm-

d a n b u l u n a n S l e y m a n B e s m E f e n d i t a r a f n d a n 1 2 7 6 (1837) t a r i h i n e k a d a r zeyl e d i l m i t i r ki b u zeyl baslm (Hadka)da dere edilen cami' ve mescidler srasna

g r e tertb v e m n d e r e c a t telhs e d i l m e k l e b e r a b e r bz ilveler d e y a plan zeylinin yazarnn Efendidir. kendi yazs ile yazl nshas Ktbhane Red s i n d e d i r . T e ' l i f t a r i h i 1248 (1832) v e m e l l i f i d e S d k - z d e A h m e d

HASAN Sultan

ZZET

EFEND bilgini bir zt olup A'zam Yusuf Ziya

nc Selim zamannda Dairesinin halkndan

yaam, tarih Sadr-

Orende'lidir. ynme)

bulunduu

P a a ' n m K r d i s t a n olaylar ile Franszlarn M s r ' d a n klarna d a i r (Ziisminde bir cilt tarih yazmtr ki b u eser m u k a d d i m e , Bu orada Emin mehur Efendi'nin Cezzar A h m e d de destan, zatlarn da h a t i m e a d ile ksm o l u p s o n u n d a d e v l e t r i c a l i n d e n b i r hayli hayatlar dere edilmitir. hayat hikyesi yazlmtr. Mehmed Franszlarn bir tarihesi Msr'dan vardr. Karahan-zde

Paa'nm

k l a r n a d a i r 1216 (1801) t a r i h i n d e t e ' l i f o l u n m u

HLM Muhtelif Tahslini ve ilk a l a n

EFEND

AHMED

HLM

EFEND skdar'ldr. ktibliinde ran ifa etmitir.

dillere vkf, faziletli sonra Hariciye Meb'usan stn

ve tarihi Nezareti

bir zat olup Terceme Odas hizmet

ikmalden

Meclisi Azalnda skdar'da

bulunmutur. Karacaahmed

Bir aralk

Sefirliinde 1295 (1878)

bir gr

ve t a m bir hamiyetle

de irtihal ederek

mezarlnda

Miskinler civarnda defn edilmitir. Esefle k a y d e t m e k lzmdr ki mezar ta yaptrlmamtr. OSSfANLI MELLFLER - ^ l : 3 Cid F. : 5

 66 Eserlerinden bzlar: 1 (Trih-i Umum): Alt cild olarak bz ilvelerle ngilizce'den terceme ettii bir tarihtir ki dilimizde yeni usl zere tedvn edilen u m u m tarihlerin birincisidir. Baslmtr. 2 (Muhtasar Tarih-i Umum) : Mufassal Tarih-i Umumsinin ki cild zere tertb edilmi zetidir. Baslmtr. 3 (Tarih-i Hind) : Eski Hind dili zere yazlm bir tarihin terce mesidir. 4 (lm-i Tedbr-i Servet) : 1286 (1870) tarihinde baslm olup A l manca'dan terceme edilmitir. Reji Komiseri iken vefat eden Nuri Bey'in de (Mebhis-i lm-i Ser vet) ismi ile soru ve cevabl bir eseri vardr ki 1299 (1882) da baslmtr.

HSREV

EFEND

Kanun Sultan Sleyman'n mnlik ve tarihilik hizmetinde b u l u n mutur ki isminden de anlalaca zere (Zafername-i Sultan Sleyman Han) ismindeki baslmam tarihi srf Kanun'nin 932 (1525) senesindeki A l a c a r i s t a n ftuhatn aklamaktadr.

HAYAL-ZADE BRAHM BN- M E H M E D

EFEND

Ulem ve tarihilerden bir zat olup Edirne'lidir. (Beyn- Bina-i A y a sofya) ismindeki tarih risalesi Alaehir'de eyh Sinan Ktbhnesinde tarafmdan mtlea edilmitir. 1202 (1613) tarihinde Edirne'de vefat ede rek Kyk mezaristanna defn edildi. 36 sayfadan ibaret ve Sryan dilin de yazlm olan bu eser Fatih'in emri ile Akemseddin tarafndan Farsaya ve terceme sahibi tarafndan da 1011 (1602) tarihinde geniletilerek Trke'ye terceme edilmitir.

HAYRULLAH

EFEND

ki d e f a padiahn batabibi makamn ve Meclls-i Marif Reisliini kazanm olan kazaskerlerden Abdlhak Molla Efendi'nin oludur. Mderrisken Tbbiye Mektebinde tb ilmini de tahsl ederek bu mek tebin Ders Nazrl ile Marif Nezareti Nazr vekletinde bulunmutur. 1283 (1867) tarihinde Tahran Sefiri iken aniden vefat etmitir. Adna iza f e edilii ile mehur Osmanl Tarihi, Osmanl saltanatnn kuruluundan

 67
1032 (1623) tarafndan tarihine kadar olan vak'alar ihtiva eden ve onalt tesadf cilddeft B e y (1) e d e n di tari mehur

i b a r e t o l u p b u t a r i h t e n 1 0 5 8 (1648) t a r i h i n e k a d a r d a A l i e v k ilve olunmutur. Her padiahn zamanna er btn devletlerin umum d u r u m u n u da ihtiva ettiinden he ait pek o k malmat da toplamaktadr.

umum

Osmanl tarihlerinin

ve m a k b u l eserlerindendir. Yazl tarz ekseriyeti s a d e b i r slptadr. Dier baslm e s e r l e r i : c i l d ( M a k a l t - T b b i y e ) , iki c i l d ( M f r e d t - T b b i y e ) , b i r c i l d ( B e l S o u k l u u , Kolera, A Risalesi), ziraat v e iftilikten baslm v e bir cildi baslmam Asya, Afrika (Avrupa Risalesi), bir cild Seyahatnamesijdir. (Mesil-i Hikmet-i bahseden iki c i l d i (Avrupa, (Beyt-i Dehkn), c o r a f y a ' d a n Tabiiyye)

ve bir cild

iirlerinden : Ehbbda vef yok in bignedir Hayr B u l e m bildiim l e m d e i l , b i l m e m n e h l o l d u . Abdlhak Molla ( T a r i h - i Liva) a d n d a b i r t a r i h e y a z m t r ki S u l t a n gn

I I . M a h m u d ' u n Rami K l a s ' n d a i k a m e t e t t i i e s n a d a c e r e y a n e d e n (1854) t a r i h i n d e v e f a t e d e r e k S u l t a n M a h m u d t r b e s i n e d e f n edildi.

l k o l a y l a r i h t i v a e t m e k t e d i r . 1244 (1828) d e n 1245 ( 1 8 2 9 ) e k a d a r d r . 1 2 7 0

HM

EFEND salbeti gidip, ve

A n a p a Kalesinin yapcs o l u p h a m i y y e t i ile, dirayeti ile, din Tosyo'l uzun pek olduu rivayet edilir. A l i Paa olarak zabt mhim ile birlikte evraklarn olduu

ile h r e t b u l m u o l a n F e r r u h A l i P a a ' n n k t i b l i k h i z m e t i n e m e ' m u r i d i . erkezistan'a suretlerini mddet ok garib mstahdem maddeleri kayt

ile y a p m

mecmuas, Abaza ve eserlerden

erke kavimleri hakknda yazlan m h i m etnografya v e tarih olup o havali olaylar hakknda sahh ve mevsuk bir mehazdr.

(1) Adliye mensublanndan stanbul'lu bir zat olup 1300 (1882) ksur ta rihlerinde irtihal ederek Eytib civarnda defn edildi. (Terceme-i Mir't- Cezair) ismindeki i.-'fsde salayan eseri de baslm eserlerindendir.

DRS-

BTLS

Fazilet sahibi, Osmanl tarihilerinden ve btn olgunluklar kendi sinde toplayan bir zt olup hayat (Mutasavvflar) faslnda geen eyh Hsameddin Ali Bitlisi Hazretlerinin oludur. Tahslini babasndan ve zamannn fazilet sahibi kimselerinden ikml ettikten sonra mteaddit d e f a l a r kendisine yaplan davetlere icabet ederek bir mddet ran'da hkmran olan Uzun Hasan'n haleflerinin dvan hizmetlerinde bulun d u . Sonra zuhur eden Safev Devleti'nin kuruluu srasnda Osmanoullar Hanedannn hizmetine girmeyi tercih ile stanbul'a gelerek Sultan kinci Bayezid'in kymet bilen ihsan ve iltifatlarna nail olduu gibi, ayn padiahn emirleri ile Het-Bihit ad ile bilinen forsa Osmanl Tarihi ni te'lif edip padiaha takdm klm, takdr ve mkfata mazhar olmu tur. Padiahn deimesinden sonra man eh'inin Halfesi Yavuz Sultan Selm Han Hazretleri tarafndan fev.kalde tokdr ve tevkre nail olup Krdistan ve havalisinin fethi esnasnda gr ve kaleminden istifade olunmak dolaysiyle de kendilerinden siyas bakmdan pek ok fayda g rlmtr. stanbul'a dnnden sonra ou zamann eser te'lifine ay rp 927 (1521) tarihinde irtihl ederek Eyyb Sultan'da bugn kendi a d lan ile anlan dris Kk ve emesi denilen yerde kars Zeyneb Hun'un yaptrd mescid'in mezarlnda defnedilmitir. Eserleri: 1 (Beyzav Tefsiri zerine Haiye) : Tamam olmayp bz yet lere dairdir. Banda Sultan II. Byezid'e takdm ettii Kasde-i Belas vardr. 2 (erh-i Hads-i Erban). 3 (erh-i Fuss'l-Hikem). 4 (erh-i Manzme-i Glen-i Rz). 5 (Kenz'l-Haf f Beyan- M a k a m a t i ' s Sof). 6 (Hakku'l-Mbn) : Glen-i Rz sahibi eyh M a h m d ebster'nin Hakka'l-Yakn risalesinin erhidir. 7 (erh-i Tecrd Haiyesi). 8 (Mnzarat's-Savm v e ' l - y d ) : Sultan II. Byezid'e takdm edilmitir.

 69
9 (Mir't'l-Cemal) : Sultan Ahlk 10 ve siyasetten II. B y e z i d ' e forsa takdim hakmane olunmutur. bir eserdir. olun

bahseden

(Kanijn-i ehinah) : Sultan Sleyman- Kann'ye takdm mu, Mir't'l-Ceml tarzmda forsa siyas bir eserdir.

11

(El-Eb an Mevkii'l-Veb) : manmdaki terceme ulemadan Bitlisli olunmutur, Osmanl olan

Bu eser Sultan Mehmed Salih

I, M a h m u d ' u n Efendi

za-

tarafmdan

12

(Het-Bihit) : sekizinci bir tarih

saltanatnn Sultan

kurucusu

Osman

Gazi'den sonu muteber

padiah olup 919

II. B y e z i d ' i n

saltanatnn

na k a d a r sekiz padiahn d e v r i n d e n b a h s e d e n f o r s a (1513) tarihinde yazlmtr.

Olu Ebu'l-FazI M e h m e d Sa'd dedir, (Sa'd Efendi airlerden Efendi tarafndan

Efendi tarafndan I. M a h m u d ' u n de tercemesi

(bu kitaba) zeyl e m r i ile V a n l Hamidiye

yazlm Abdlbk

t r , 1 1 4 6 (1733) s e n e s i n d e S u l t a n yaplan

Ktbhnesin

ve

maliye

me'murlarndan

olup

Hotin'de

kk- sn defterdar Beyitlerinden :

olmutu,)

Rub'-i mesknde olan dde-i em'-i isyan Bir yere gelse reh-i rahmete bir hl olmaz.
Kardei larndan Drr Ahmed (1725) Efendi tarihinde de dvan sahibi ve maliye Vef bir d e me'mur

idi. 1135

vefat

ederek

eyh

mezarlna Sefaretna-

g m l d . Bir a r a l k s e f a r e t y o l u ile r a n ' a g i t t i i n d e n m e - i ran adl bir kitob yazmtr,

13 Farsa'ya has Revan

(Terceme-i Odas

Hayt'l-Hayavn) :

Yavuz

Selim

Han'n yazlan

emri

ile ns

naki olunan tercemesidir

ki k e n d i el yazs ile yazl o l a n Burada hayat

Ktbhnesindedir, i're

Mevln muktedir gzel sls,

drs-i Bitlis'nin dilde ( T r k e , A r a p a , Farsa) iir y a z m a a olduuna Cmii'nin grlmekte olan ba kapsnn bir mahirdi. mhim ait eserleri tarihi hat bu olan ahittir. do manzum ubesi cmledendir.

Kocamustafapoa slmn olup vakf

son'otlannm

san'atna

nesih ve ta'likte

 70 MAM-ZADE AHMED BN- M E H M E D EFEND

er' ve Arab ilimlerle tarih ve iire vkf fzl bir kimse olup Bur sa'ldr. Mollayegn - Yeen Medresesi mderrislii ile hayatn defnedilmitir. ge irerek 977 (1570) tarihinde vefat etmitir. Zeynler'de Eserleri: Arapa (Tarih-i l-i Seluk), (htisar- erh-i Zeyle'), (Haiye Al erh-i Kenz'd-Dekaik), (Haiye Al erh-i Mifthu'l-Ulm), (Haiye Al erhi'l-Vikaye), (Manzme-i h Ged), (ManzOme-i Hsrev dir ki hepsi de baslmamtr. rn)

BN- MEHMED EDRNEV (MEHMED BN- MEHMED EDRNEV HACI M E H M E D

EFEND)

Sultan II. O s m a n ' n d v a n ' n n ktiblerindendir. 1050 (1640) t a r i h i n H e vefat etmitir. Osmanl dilinin o zamanki normal slbu zere yazd Nuhbet't-Tevrihi ve'l-Ahbar ismindeki m a t b u ' tarihi slmn zuhu rundan balayarak kendi bulunduu asra kadar Drt Halife ve slm h kmdarlar vak'alann seme bir surette hikye edip Osmanl sultanlan hakkndaki rivayetleri daha mufassalcadr. Bilhassa hakmler silsilesini aklayan cedvelleri istifadeyi mucibdir. Edirne'de kinci Sultan Selim Ktbhanesinde mevcut yazma nsha da tercim-i ahvale ait bz haiyeler vardr. Tuhfet's-Skk isminde bir eseri daha vardr. Tarihinin balca kayna Cenb'nin ylem'z-Zhir ismindeki umum tarihidir.

SKENDER BN- BRAHM Kann-i Osman mellifi olup Bosna'ldr. 1050 (1640) vefat etmitir. tarihlerinde

BRAHM ERZURUM Ulemdan, air ve tarihilerden olup (Canbolad-zde Hocas) ad ile tannmtr. 1060 (1650) tarihinde stanbul'da vefat etti. Matematik [Riya ziye] ilimlerine vukufu vard. iirde Mlhem mahlasn kullanmtr. Te'lif ettii eserler baslmam olup aadadr:

 71
(Trih-i (VIll<-i Rm ve Efren), umum (ehname tarihi f Hakl<- Sultan l\^u-

r a d - Rbi') arab ilimlere dair risaleler, t a ' l i k a t ve t e r t i b e d i l m i IVlurad-nme larmdandr. olarak Sultan yazlmasn ismindeki ((Camiu'd-Dvelin o da, m a n z u m e n IV. M u r a d ' m Mlhemye saltanat zamann, vukuatnn

(dvan.) kaynakmanzum yazd za Ba

emrettiinden itibaren

t a r i h i e h i n a h n m e u n v a n y l a s i m l e n d i r e r e k t a k d m e t m i t i r . Bu e s e r de Drdnc Murad'm doumundan Birinci Sultan Murad'm vefat Mustafa man tamamen dad Seferi'nden beyn edildikten avdetinden sonra Drdnc zamanndaki ikinci cildinin

vukuata geilerek

Badad Seferi'nden dnne sonra Sultan anlalyor. mukaddimesi Trke'dir.

kadar yazlmtr.

Murad'm

nazmn te'hir ettii Kitabn yalnz

Dier ediyor:

ksmlarnn

Farsa

olmasnn sebebini aadaki beyitlerle beyn Keml-i ehinah dne Olur ferisi trkden

nazar zeban revn

sehlter

M i z a c - H m y n a trk D e i l frs gibi sels Bilr s y l e r trk dilde Bu ztn Fetihnme-i dr iirlerinden : Kara Bodan

Veli Rm mlknde her hs m kelm var a d ile t a r i h b i r e s e r i d e

Libs- mster olmaz m a h a b b e t ehline Bu cisr-i m a s i v a d a n gemeyince

lyk irmez sdk.

Kab-i atlas- arha tenezzl m eder k? menzile G z e g s t e r m e k o l m a z c y - i ek k -

BRAHM dilin ziletli edebiyatna umnu vkf,

VAHD

EFEND olmakla beraber denilen tarih il fa ve

ir yaratlii

minin tercm-i ahval bir zt o l u p dandr.Tahslinin zamannn lerine oturup

(ho: t e r c e m e l e r i ) civarndaki

u'besinde de ihtisas sahibi (Hacolupazar) Yahya stanbul'a gelmi

kasabaders icazet m S-

ilkini m e m l e k e t i n d e t a m a m l a y a r a k Abdrrahim-zde ve akran Bu esnada tamamlam

deerli limlerinden tahslini zere

Efendi'nin sivriierek ve

arasnda bzlarna

alm ve ders okutmaa kfat olmak

balamtr.

kazand faziletin nihayet

stanbul

medreselerinden

l e y m a n i y e D r ' l - H a d s ' i m d e r r i s l i i n e nail o l d u .

 72 cazet vermee muvaffak olduktan sonra da kadlk mesleine g i rerek Haiep Kadlna tayin edildi. stanbul'a dn olan 1126 (1714) tarihinde irtihl edip Hazret-i Eyyb civarnda defn edildi. Geni bilgi sahibi, sohbeti seven bir zatt. Bir eserinde Tibyan Tefsiri mellifi Mehmed Efendi'den istifade et tiini beyn ediyor: Eserlerinin hemen hepsi baslmam olup mehur olanlar aadadr: 1 (Haiye Ale'l-Beyzav) : Beyzav Tefsirinin bz noktalarna d a irdir. 2 (El-Muavvel) : Mehur Mutavvel'in evhidinin erhine dairdir. 3 (Et-Tanss) : Telhs'in evhidinin erhine dairdir. Sultan !!,. Ahmed'e takdm ederek mkfata rnazhar olmutur. 4 (El-'tisam) : sam'm beyitlerinin erhine dairdir. 5 (Es-Sm) : Cm'nin beyitlerinin erhine dairdir. 6 (htisar- Vefeyat-i bn-i Hallikan). 7 (Tezkiret'-uar) : Arab airlerinin hal tercemelerine dairdir. 8 (Merzkat). 9 (El-Ebvb) : Mstahre min Hasn- Hasyn 10 (Tevh't-Takvm f erh-i Hilyeti'--Resli'l-Kerm). 11 (Terceme-i Hiiye-i erf). 12 (Tuhfet'l-Elbab f Hilyeti'l-Enbiy-i ve'l-Eshb). 13 (Hilyet'r-Resl ve Hilyet'l-Fuhl). 14 (Nebzet'-emil ve Zbdet'd-De'il). Beyitlerinden : Balad blb! figane galiba nevruzdur Eyledi uaktan arz- neva nevruzdur.

BRAHM HASB EFEND (UAKZADE) Mderrisler snfndan, hal-tercemeleri melliflerinden ve Halvetiye Tarikat prlerinden (Hsameddin Uak) neslinden bir zt olup stan bul'ludur. Rhlet-i Uak-zde terkbinin ve mezar tanda nak edil mi Cennet-i ly brahim Efendi kld c fnsra'mm dellet ettii 1136 (1723) tarihinde vefat etmitir. Fatih civarndaki Nianc Camii karsn daki Keskindede kabristannda medfundur. Byk bir cilt zere (akayik- Nmniye Zeyli), (Atiye)ye yazdf Zeyl'z-Zeylin nshalar stanbul ktbhanelerinin bzlarnda vardr. Bir de Siyer-i Nebsi vardr. air yaratlldr.

 SMAL

73 ZYA BEY (Hakimolu A l i Payanna

lim adamlarndan, t a r i h i bir z t olup mehur a j n i n oludur. defn edildi. Eserleri: 1 (Trih-i Haki.Tiolu A l i Paa). 2 (Vakayi'nme) : vak'alar beyn eder. 1 1 4 0 - 1171 1179 1766) da irtihal ederek

babasnn trbesi

(1728 - 1757) tarihleri

arasndaki

BRAHM

MTEFERRKA

Asl M a c a r mhtedlerinden ve erbb- marifetten bir zattr. Osmanl siyasetilerinden (Seforetname) sahibi Yirmisekiz elebi M e h m e d Efen di'nin olu Sad Efendi (Paa)nin himmetiyle Osmanl mparatorluunda

matbaay ilk d e f a kurmaya gayret s a r f e t m i t i r (1). 1139 (1727) tarihinde (1) islm matbaacik tarihine dair askeriyyenin luymetli limlerinden Necb sun Bey'in (kdam) gazetesinin 6 Rebiu'I-hir 1314 tarih ve 775 sayl nshasndaki makaleleri aaya nakledilmitir. Gtenberg'in icat ettii matbaaclk usul stanbul'da bir buuk asr sonra yani 1135 (1723) tarihinde Macarl brahim Mteferrika vastasyla tatbik mev kiine konulduu herkesin malmudur. Bunu yayan zat ise tarihi Peev bra him Efendi merhumdur. Matbaacln Osmanl memleketlerinde tatbikine mu vaffak olunmas ise Sultan 3. Ahmed Han tarafmdan sefaretle 1132 (1719) se nesi Onbeinci Li nedine gnderilen Yirmisekiz Mehmed Efendi'nin dvan efendilii ile giden olu Said Paa'nm delleti ile olmutur. Bu da Ktip ele binin (Takvm't-Tevrih) inde 1139 (1727) senesi vekayii srasnda gsteril mitir. Matbaa-i mirenin kuruluunda yukarda ad geen brahim Mteferrika'nm byk hizmetleri grlm ve tarihlerimizde bu zat deta Osmanl matbaaclnn kurucusu olarak gsterilegelmitir. Hlbuki Arab harflerinin kalba dklmesi 1516 mild tarihinde yani takriben 922 tarihlerinde meyda na gelerek ondan sonra Avrupa'nn her tarafma yayldndan, brahim Efen di ise Macarh olmak hasebiyle buna pek iyi vkf olduundan kendisine mucid deil, mukallid nazar Ue baklmak icabeder. Maamfih bu takld de icd derecesinde makbul olduundan brahim Efendi'nin hizmeti teekkre lyktr. Fakat Netyic'l-Vuku't ad ile muteber bir eser te'lif ederek ad brakmaa muvaffak olan asrmz vezirlerinden merhum Mustafa Paa bu kitabm 3. cildi nin 130. sahifesinde Lkin 995 (1587) tarihlerinde bir yabanc Trke harfler ile kitab basmak ve gmrk vergisinden muaf tutulmak zere izin isteyip m saadeyi ihtiva eden ferman verilmi olduundan 996 (1588) tarihinde Vasf tarihi hacmnda bir kitab basm ve zikredilen ferman da nsz'nde aynen yazm olmakla bir nshas eski eyh'I-slm Hsam Efendi de tarafmdan grlm olup fakat ismi ve hangi ilimden bahs ettii hatrda kalmad. De mek isterim ki bask ortaya konulmu ise de ilerleyememitir, diye bir kayt

74

resm ruhsat a l a r a k harf kazttrm ve ilk n c e 1141 (1729) d e (Shah- Cevheri) tercemesi olan (Vankulu) lgatim, sonradan (Tuhfet'l-Kibar (Ed-Drref Esfri'l-Bihar), (Terceme-i Tarih-i Seyyah Der Beyan- Zuhur-i A f g a n ) , (Hads-i Nev-Amerika Tarihi), (Terceme-i Tarih-i Tmurlenk), v e (Glen-i Hulef) t'l-Yetme f Evsaf- Msr'l-Kadme) Mezar tanda yazlm isimlerindeki zikredilmitir. kadem

eserleri basmlardr ki (Glen-i Hulef) m u k a d d i m e s i n d e Bast brahim Efendi sahn-

Firdevse

msra'nin delleti olan 1160 (1747) tarihinde v e f a t ederek hal tercemesi

grlmt. Ve Osmanl yenilik hareketleri tarihinde mhim mes'elelerden bi ri olan bu durumun tahkiki iin hayli uramtk. Geenlerde elimize geen bir msterikin tarihinde buna dair baz bilgiler grlm olmakla terceme ve ne ri mnasib grld: 1480 senesi Miln Dukal iinde bulunan Soncino Kasabas yahudileri matbaacl branice'ye tatbik ettiler. 1519'da I. Fransuva'nm ark dilleri ted risi iin Paris'e celbettii Cenova'l Conibani 1516'da kendi memleketinde b ran, Rum, Arabi, Keldan ve Ltin dilleri ile birer dua kitab bastrmtr. Bu hesapa Arap matbaacl Cenova'da balam oluyor. Grc ve Ermeni lisan lar harfleri ile matbu, tatbik bir sarf ve nahiv kitab neretti. te bu kitab Fransa ark matbu eserlerinin birincisi olduu gibi Postel de msteriklerin il kidir. Papa nc Greguar 1595'de ark dilleri tahsili iin bir takm medrese lerle ark matbaalar atrd. Bu tarih kaytlar ark matbaaclnn Avrupa' da baladna dairdir, stanbul'da icrasn gsteren kayt ise udur : nc Murad ve Birinci Ahmed devirlerinde ve ondan evvel yani 995 (1587)den 1017 (1608) senesine kadar 22 sene Fransa'nn stanbul sefaretin de bulunan Savary Brede amcas ile birlikte stanbul'da buhmarak Osmanl edebiyat ve Usann lyk ile tahsil etmi ve o zaman sefarette bulunan amca snn vefat zerine o me'muriyetin kendi uhdesine tevdiini tbi olduu dev letten istirham etmiti. Dilei kabul olunarak o me'mnriyet kendisine tevdi edilmi ve kendisinden hakikaten iki devletin mnasebetlerinde istifade olun mutur. te bu zat stanbul'da bulunduu mddete bir hayli nefs kitablar alm ve setii yazlardan iri, orta ve ince olarak eit harf kalblarn kaz drarak harf dktrmtr. Bu ileri hep stanbul'da bulunduu mddette yap m olduu cihetle Mustafa Paa merhm'un grdn beyan ettii kitab da burada bast ve icab eden hususi msaadeyi ald meydana kar. Saray'nin padiah zamannda stanbul'da kald ve paa'nn grd matbu nshann ait olduu saltanat zamannda da burada bulunduu hesap edilirse ilk Osmanl matbaacs bu zatn olmas lzrm gelecei hatrlara gelir. Sonra dan Savary'nin 1605 Roma Sefaretine tyini hasebiyle burada ald hususi msaadelerden istifade edemiyerek matbaa edevat ve letlerini birlikte gtr m olduundan tabiatiyle burada matbaanm ismi ve an kalmam ve mat baa letleri Fransz Mill Matbuatma mal edilmitir. Bu mlhaza srf bir h tradan ibaret olup bunu te'yid iin her halde o kitabn bulunmasn beklemek icab eder. Fakat bu bekleyi yalnz ilk basann adn tayin iin oldu. Toksa s tanbul'da o devirde matbaa aldmda ve kitab basldnda phe yoktur. u iddiamz takviye iin elde bir senedimiz daha vardr ki o da Paris'e

75

yukarda gecen drs-i Muhtef yaknna defn edildi. Esasen vefat 1157 (1744) dir. Mezar ta sene s o n r a dikildii iin 1160 (1747) t a r i h i kaznmtr. Eserleri : Mhendishane-i Hmyn Ktbhanesinde nshas mevcd olan

(Hey'et-i Kadme ve Cedde) ile (Tarih-i Seyyah Der Beyan- Zuhr-i Efgan), bir fasl corafya'nn faydalarndan bahseden 1144 (1732) t a r i h i n de baslan (Usl'l-Hikem f Nizmi'l-lem), (Zeyl-i Takvm't-Tevrh)

sefaretle giden Yirmisekiz Melmed Efendi zamannn sadrzam olan merhum Damat brahim Paa'dan (*) Siyas hizmetlerin haricinde Fransa'nm marif ve medeniyet vastalarn da lykyla tedkik ederek tatbik kabiliyeti olanlarm takrir emrini almt. Bu itibarla Mehmed Efendi bu sefaretteki haber ve m ahedelerinden bir iki htra brakmtr ki bunlardan biri de marif vastalarmm en nemlisi olduu cihetle san'atlarn en ereflisi denmee lyk olan matbaaclk ilmidir. Hlbuki Mehmed Efendi'nin matbu takririnde grlen (Fasini) (**) rasat iini tamamlamadan lm ve yerine olu rasathanede mder ris olmu, herkesten evvel hazine kendisine teslim olunmu ve babasmm Ulu Bey) zicine (yldzlarm dolamalarn hareketlerini gsteren cedvele) ykr bulduu mes'eleleri tahrir edip bize verdi. Henz babasnn tahrirat baslma m gya bunun ikmialini kasdedip tamamladktan sonra baslmasn arzu et mi, ibaresi matbaacn zaten Osmanllarca, fakat Peev brahim Efendi'nin de tbiri vehile (Basma) ad ile bilindiine dellet ediyor. Sonradan Roma sefaretine tyin olunduktan sonra vefat eden Savary'nin dkt harfler ile kalplar terekesinden Onnc Li hesabma satm alnd. Bu harflerin fevkalde zerafeti hasebiyle Onnc Li asrnda Paris'te vcu da getirilen ark matbaas Avrupa'nn sair yerlerinde bulunanlara stnlk salad. 14. Li 1691 senesinde Savary'nin harf kalplarn Kral matbaasna naki etti. ark ilimleri tahsilini tevk etti. u hesaba 982 (1574) Ue 1003 (1594) ta rihleri arasmda Osmanl matibaacl stanbul'da EVansa Sefarethanesinde tatbik mevkiine konulmu olduuna bhe edilemez. Bu sebeble merhum Mus tafa Paa'nm bahsettii kitabn kefi Osmanl matbaaclnn balangcm tayine hizmet edecei cihetle bugn o eser her kimin yanmda ise ner ve il nna yardm etmesi ilim-severliin icablarndandr. Zira Osmanl matbaacl Tarihi'nce bu durum gayet mhimdir. Merhum Cevdet Paa'nn 1302 (1884) tarihinde ikinci defa olarak baslan (Tarih-i Osman)lerinin birinci cildinde bu matbaaclk maddesine dair lzum lu tafsilt vardr. (*) Damad brahim Paa'nn emirlerinin asl metnidir : Hidemt- siyasiyyenin haricinde Fransa'nn vesit-i mran ve marifine dahi lyk ile ttla ederek kaabil-i tatbik olanlarn takrir... (**) Asl Jan Fasini OndrdncU Li devrinde mehur Kolber tarafndan talya'da Paris'e celbedilmi mahir bir astronomi limidir ki 1712'de vefat et mitir. Bunun yerine (lim Akademisi) ne olu Jan Fasini gemitir. Bu da 1756'da lmtr ki Mehmed Efendi'nin grt ve astronomiye ait olan hesablarnn yazma bir suretini alp buraya getirdii zat budur.

 76 ve (Fyzt- Miknatsyye) dir. Bir de Nuruosmaniye ve Es'ad Efendi K tbhnelerinde (Risle-i slmiye) isminde yazma bir eseri vardr ki bu eserin mukaddimesinde (Macaristan)m Kolojva!- ehrinde doduu ve saire gibi hayatma taallk eden bz ifadeleri vardr. (Hads-i Nev)e de bir ok ilveleri grlmektedir. (Trih-i Seyyah) mellifi Damat brahim Paa zamannda stanbul'a gelen M a c a r rahiblerinden Krozineski'nin paa adna terceme edilen ese ridir. Mtercimi musarrah deilse de brahim Mteferrika olmas kuv vetle muhtemeldir. Aslndaki hatlar terceme srasnda tashh etmitir. Matbaasn ikinci d e f a kuruundan o n sene sonra 1155 (1742) d e Yalova'da bir kt fabrikas te'sisine tavassut etti. Hayatnn son z a manlarna kadar gerek ilm, gerek siyas hizmetlerde bulunmakta kusur etmedi. Bu fabrikaya dair zamanmzn mehur tarihilerinden Ahmed Refik Bey'in (kdam) gazetesinin 1333 (1917) senesi ve 7312 numaral saysnda mufassal makalesi vardr.

ZZ

SLEYMAN

EFEND

VAK'ANVS

Trih ve iir ilminde bilgi sahibi bir zt olup Vak'anvis M e h m e d Subh Efendi'ye halef olmutur (1). Yazd Osmanl Tarihi 1157 (1744) den 1165 (1792) ylna kadar gemi olan olaylar ihtiva etmekte olup iki cild eklinde 1199 (1785) da baslmtr. Tertib edilmi dvn da var dr. Birinci ksm velayet ve velnin vasflarndan, ikinci ksm eyh A l ddn Attar'n menkbeleri ile silsilesinden, nc ksm Hoca Baheddin Nakibend'in menkbelerinden, drdnc ksm kerametlerinden bah seder. Hazret-i Nakibend'in byk halifelerinden Selhaddin bn-i M barek Buhr'nin te'lif ettii (Ens't-Tlibn ve det's-Slikn) isminde ki eserini de terceme etmitir ki baslmtr. Terifat iken 1168 (1755) de vefat edip [Vsf Trihi]'nde de zikr edildii ekilde mntesibi oldu u eyh Murad-zde-i Nakibend'nin yanna defn olunrrasn vasyyet ettiinden oraya defn olunmutur. Hat ilmini (yaz san'atn) mehur hat tat Hoca Rsim'den renmitir. Bu sahadaki iirlerinden : Merd olan kmil vcuda ho hnerdir hsn-i hat Ma'rifet-zbdr amma zb fer'dir hsn-i hat
(1) 1183 (1770) senesinde Babada'uda vefat etti. Mhrndeki kendi eseri olan msra' yledir: Her am kadr d ola Subh Muhammed'in.

 77
N i c e n i n s r - m e v z u ' u n d a yok Beyitlerinden : Her n a z a r baz-felekten s a k l a mihr-i sineni Bin s a k n s e n g - i h a v a d i s t e n h e l e y n e n i . Tarihinin mukaddimesindel<i mnct: kereminle devlet Subh Efendi'nin Y R a b ! B u r i y z ire z l l - i hergiz sebat hat

Dehr-i fni'de a c e b b a k i eserdir hsn-i

B u t a z e k a l e m i l e m e s i n b a r r ile Kldn b e n i n v a k ' a n v i s d e r - i (Hadkat'l-Cevami')in kardeidir. nakline gre F e y z i n ile a s a r m d a m u ' t e b e r e y l e . Vak'anvis

ZZET Hayat airler dur. Faslnda

MEHMED

BEY Rmiz Abdullah Paa'nn olu Derya) Paa' mektu

zikr olunan

Kaptanpaa'larm

hl tercemelerine

dair

(Harta-i

KapiJtn- Rmiz

i s m i n d e b a s l m k k b i - c i l d e s e r i v a r d r ki b u e s e r i n ismi yazl t a r i h i o l a n 1253 (1837) s e n e s i n i g s t e r i r . n n d a m u f a s s a l h a y a t ile s e y a h a t n a m e bu vardr. Bu eserde sahasnda babas iki m u f a s s a l

SMET Hl tercemeleri Fndkl aralk olarak ulemsnn Mahallesinde

EFEND nkteci dod bir zt olup mek o Devleti dolay yazd evvel anlat son yaz isminhediye

mdekkiklerinden domutur. Trih

stanbul'da ludur. Bir

Asker

[Lise]

tebi muallimlerinden ve Mevlden orumlu Roma'da toplanan de murahhas seilmise kongrenin

Hoca Osman Kongresi'ne te'hir

Efendi'nin

Osmanl

edilmesinden

gnderilmesinden Nmniyye Zeyli]

sarf- nazar edilmitir. Otuz sene alarak

[akayk-

( e y h ) y a 1143 (1730) d e n 1314 (1896) e k a d a r sekiz on sene

sekiz cild zerine yazd byk eserin vefatndan

evi ile b e r a b e r y a n d n k e n d i s i ile t a n t m e s n a d a y a n a y a k l a t l a r ki O s m a n l m a r i f i a d n a c i d d e n z n t y e a y a n d r . Y a n g n d a n ra h a t r l a y a b i l d i i u l e m v e m e a y i h ' n t e r c e m e s i n i d r t c i l d o l a r a k dn sylediler dedir. Sonradan etmitir ki bu (Tekmilet'-akayk eserinin bir mtlea edilmitir. f H a k k - Yldz Ehli'l-Hakayk) Ktbhanesine hal miktarn

ki t a r a f m d a n

Tarihilerin

tercemelerine (Etrbu'l-

d a i r a y r c a b i r e s e r i o l d u u g i b i 1314 (1896) t a r i h i n e k a d a r d a

 78 Asar)'a ve (Tuhfet'l-Hatttn)'e zeyli varsa da lepsi yanmtr. Kendile ri padiahm ktiblerinden idiler. mrnn mahsul olan bu nefs eserleri bir anda mahv olduktan sonra ekser gnleri hastalkla gemiti. 1322 (1904) tarihinde vefat ede rek skdar'da Karacaahmed kabristannda babasnn yanna defn edil mitir. Celvet Tarikat eyhlerinden Hazret-i Hd Dergh Postnini Ruen Efendi'ye mntesib ve Mevlevi' tarikatine de muhib olduklarn bana naki etmilerdi. l ve diri her ferdin, her snf halkn hal terceme sine ve neseb silsilesine an'anesi ile vkf olduu halde, kendi hayatna tercman olmak istemedi. Bununla beraber hlis dostlarndan bn'lEmn M a h m d Kemal Bey Efendi tarafndan (Keml'l-sme) ad ile a h val ve menakbn ihtiva eden bir risale yazlp baslarak nerine himmet buyurulmutur.

KADI

HSEYN

OYARBEKR tarihlerinde Meklte

Fazilet sahibi tarihilerden Nefs)

b i r z a t t r . 9 6 6 (1559)

K a d s i k e n v e f a t e t m i t i r . E n m e h u r e s e r i ( E l - H a m s u f A h v a l i ' n - N e f s i ' n isminde A r a b a slm trihidir ki bir m u k a d d i m e , r k n v e b i r mrettebdir. (S.A.V.) d e n , ahvalden, kadar geen olay hafime zerine

M u k a d d i m e : Halk- n-i M u h a m m e d Rkn-i evvel: Bi'sete kadar olan Rkn-i slis; Hicretten lardan. Hatime: Osmanl radan Drt halife. Ben Sultan Neb

havdis'ten, in vefatna

Rkn-i sn: Bi'setten Hicrete k a d a r g e e n (S.A.V.)

meyye, l-i Abbas nc Murad'a

ile tevif-i kadar geen

mlk ve zamann Son

sultanlarndan

a h v a l i n d e n b a h s e t m e k t e o l u p 9 4 0 (1533) t a r i h i n d e i k m l e d i l m i t i r . Msr'da baslmtr. B i r d e Kabe ile m t e m i l t n n grlmtr. ve'l-Hacci bir eseri dair (Zira'l-K'be) isminde araba yazma

llmesine

ufak bir risalesi vardr ki b i r

nshas Kuadas Ktbhanesinde Haccn h led menasikine vardr. MeKk)'nin bilhassa dair

tarafmdan

(Hebbet'n-Nsiki isminde

Li-intifahi b i -

ictiac al Mezhibi'l-Erbaa) (Kutbddn

ile yldzlara a i t zikredilmitir. sonra Trk

da birka eseri Hayat

(Berku'l-Yemam)sinde 7 0 0 (1300) tarihinden cmlesindedir.

Diyarbekir ahalisinin

nesli

rkna tahovvl ettii aratrmas

KO BEY GREL Yazma bir eserde

(1) K O C A

MUSTAFA Bosnav

BEY Koi Bey... diye

Has O d a ' d a n k m a

yazl ise d e h r e t i gibi Griell olmas d a h a kuvvetlidir.

Drdnc M u -

(1) Koi yahut Ko tabiri Bey merhumun likab makammda olup Ktphaue-i Hidiv fihristlerinde Mustafa Bey diye grld. Bu kelimenin arslan, kaplan, demir, kaya vesaire gibi lkablardan olmas da varid-i hatrdr. Hatt Karafriye'de Koi Bey mahallesindeki banisi olup Koi Bey yahut Kara Kemal Bey ismi ile hret bulan Kara Kemal Bey de bu kabildendir ki bu zat ter-

 80 rad'n meclisinde musahib, harblerinde muiarib olan Endern-i Hm yndan yetien, balca marif erbabnn ilim ve siyaset bal<mndan zamanna gre en gzidelerinden olup devlet idaresinin ve mhim h i<met ilerinin slhna dair trihe dayal yazd mehur (lyiha)nm sa hibidir l<i bu lyihasn 1041 (1631) trihlerinde yazmtr. (Nama Trihi)'nin bu lyihann siyal<- ifadesini [slbunu] takld e t m e k suretiyle yazld anlalmaktadr. Sultan brahim'e de ayrca bir lyiha takdm etmise de bu nshann mevcudu yoktur. Mezkr lyiha birisi Avrupa'da, ikisj stanbul'da olmak zere defa baslmtr. Ailesi [haremi] ile olu Seferah Krice'de Mrahor lyas Bey Camii avlusunda medfundurlar. Kendisinin de Krice'nin Manastr Caddesindeki Polamen Kynde medfun olduu rivayet ediliyorsa da bu rivayet kat' deildir. Siyas ilerle itigale zihin sarf ettii mertebede, mesel edebiyatta m u ' ciz-beyan olmaa ikdam eylemi olsayd ihtimal ki kendisinden iki asr sonra Akif Paa'nn himmetiyle vcud bulmu olan imdiki edeb tarz mz daha o zaman vaz'edilmi olurdu. nzde'nin bu lyiha hakkndaki ifadesi: Krice'li Koi Bey Sultan Drdnc Murad'a bu mezayay bir prane ed ile bmehb inh etmitir ki el-hak (Ebu'n-Necb) (2) risale sine faik demee lyktr. Koi Bey'in biraderi olan Hrrem Bey maale sef Rusya'ya firar ve Hristiyanla dnmtr.

KARA ELEB ZADE ABDLZZ EFEND Aslen stanbul'lu olup eyh'l-slmla ykselen fazilet sahibi t a rihi ve edebiyatlardandr. mrnn sonlarnda Bursa'da ikamete me' m u r edilmiti. (Rzen lillh) terkbinin ifade ettii 1068 (1657) tarihinde v e f a t etmitir. Kabri (Abdal Mehmet) Mahallesinde Gemlik Caddesine giden yolun sol cihetinde Deveciler Mezarl denilen kabristan k e n a n n dadr. Hiddetli bir mizac vard. Hazret-i dem'den itibaren 1052 (1642) tarihine kadar yazd bir byk cild (Ravzat'l-Ebrr) ve (Mir'at's-Saf) emesi daha nce geen Zam Mr Bey'in ecdadndan olduu vakf kaytlan ile sabittir. Arnavuta'dan alman bir lgat olmak zere telkki edilirse Arnavuta' da ve o makbuze Ue (Ko) kelimesi krmz manasnadr. htimal yznn kr mzlndan dolay Ko Bey, Koi Bey lkab verilmi olmas da melhuzdur. Grice ile Anyoriya Karyesi arasmda Koi Bey adma vakf edilen bir arazi var dr. (2) n-zde'nin (Eb'n-Necb) risalesinden maksad (Eb'n-Necib Shreverd)nin Nehc's-Slk f Siyaseti'l-Mlk) ismindeki mehur risalesidir ki hayat airler Faslnda mezkr Nahf Mehmed Efendi tarafndan terce me ve tab' olunduu zikr edildi.

 i
v e ayrca (Hilyet'l-Enbiy) le K a n u n S u l t a n S l e y m a n ' n f e t i h l e r i n i b e (1) v e D r d n c M u r a d ' m R e v a n v e B a d a d isimlerinde dier tarihleri ve ahlk (Hall'l-itibah an Aky n eden (Sleyman-nme) Seferlerini beyn eden ilminden (Ahlk-

(Zafer-nme)

Muhsin)

tercemesi v e fkhtan f'l-Fkhi'l-Hanefiye)

di'l-Ebh), eserleri

(Kitbu'1-Elga

v e (Kf)

isimlerindeki Ve m kuv

ve edebiyattan

(Glen-i

Niyaz)

ismindeki

manzumesi

retteb iir dvn v e (Risale-i Kalemiyye)si vardr. Nesri n a z m n d a n vetlidir. Eserlerinden (Ravzat'l-Ebrr) mulka ile ( S l e y m n - n m e ) olmakla beraber

baslmtr. muha-

(Ravzat'l-Ebrr)n

ibaresi

olduka

kemeli bir surette olduundan ekser noktalarndan istifade olunur. (Kzr u n j n i n ( S i y e r - i N e b e v ) s i n i d e ( F e v a y i h u ' n - N e b e v i y y e f S i y e r i ' l - M u s t a f a viyye) ismi ile t e r c e m e etmitir (Ravzat'l-Ebrr)m tarihi olan vardr. vardr. Abdlziz cildi, baslm ksm Girit

Fatihlerinden Yusuf

Paa'nn

ehid olma iki zeyli

1 0 5 5 (1645)

senesi

nihayetine kadardr. Baslmam Birinci zeyli (Veliyyddin

Efendi)

Ktphanesinde

E f e n d i ' n i n k e n d i yazl i f a d e s i n e n a z a r a n b u birinci zeyl ile balyor k

(Ravzat'l-Ebrr)n

birinci

Sultan Drdnc

Mehmed'in tahta

kn

d a n 1 0 6 8 (1657) s e n e s i S a f e : ' a y n a y n i v e f a t s e n e s i n e Bir m n c t n d a n : H n i h s a n k d e d e r b d e r - b a n d e r Sofre-i ni'met ltf k e r e m i halka (Ravzat'l-Ebrr) : rettebdir. 1 0 6 8 (1657) Ahvl-i tarihine enbiy, siyer-i kadar zeyl

kadardr.

gamm. ahvl-i mlk-i sl

Neb,

miye, ahvl-i seltn-i O s m a n i y e fasllarndan ibaret drt fasl zere m yazmlardr. Mir'at's-Saf) Hazretlerine ismi ile erh Hazret-i dem'den Fkh'dan etmitir. Hazret-i Muhammed tarihidir. adl eseri (Nefhat'l-ns) (S.A.V.) Efendimiz

k a d a r ayr bir peygamberler

(Ravzat'l-Kuds)

KARABA-ZADE

AHMED

BN-

MEHMED

EFEND Ken

Fazilet sahibi v e tarihilerden m d e k k i k b i r z t olup zmir'lidir.

d i el yazs ile yazl b y c e k b i r cild zerine m r e t t e p A r a p a tarih e s e r i n d e ; siyer-i p e y g a m b e r ile a s h a b n m e n k b e l e r i ile evliyann v e h u l a s a ten slm meliklerinin ahvalinden, (Mevzut'l-Ulm) ile (Kef'z-Znn) ilim (S v e ( T e z k i r e ' l - H i k e m f T a b a k a t ' l - m e m ) ci) Kadlar smfmdan Bursa'l leymn-nme) leri vardr. OSMANLI MELLFLER - Cd: 3 tarzlarnda din v e fenn Ferd'nin birer

ems ile airlerden

F. :

 82 lerin ta'rifat ve mevzualar ile gayelerinden ve zikr edilen ilimlerin m e n sublarrnm hayat hikyeleri ve eserlerinden bahs eden faydal bilgiler der edilmitir. Zikredilen eserin 1195 (1781) tarihinde zmir'de te'lif edildii hatime sinde yazldr. 1198 (1784) de zmir'de irtihal etmitir. Namazgah c i v a rnda Tahtal Mescid'in kble cihetinde medfundur. Mezar tanda ismiyle : Bu merkadde her kim iderse du de maherde efaat Mcteb beyti nakolunmutur. Mezar tanda 12 terkli t olduuna gre tarikat- aliyyeden de hali felik ald anlalmaktadr.

KEMAL MEHMED ELEB

BALAT-2ADE

Tarih yazarlarndan ve Sokullu Mehmed Paa'nn ktlb ve bendelerindendir. 903 (1498) de vefat eden mehur tarihi Mr Hnd'in Farsa (Ravzat's-Saf f Sireti'l-Enbiy ve'l-mlk ve'l-Hulef)sn slmn z u huruna kadar terceme ederek (Tercmn'd-Dstijr f Havdisi'l-Ezman ve'd-Dhr) ismini verdii eseri 1258 (1842) de baslmtr ki istifadeli bir eserdir. (Mesnev-i erf)i de ksmen erh etmitir. Yazmaa b a l a d Tarih-i Umum'yi ikmale muvaffak olamamtr. iir yazma kabiliyeti de vardr. Sultan nc Murad devrinde Budin'de ehid olarak vefat e t t i i (Riyaz Tezkiresi)nde yazldr.

KEF MEHMED

ELEB

Sekbanba ve Amasya Valisi olan Hzr Aa'nn olu olup A m a s y a ' ldr. T-zde Sa'd ve Cafer elebi'lerden ilm istifadelerde b u l u n m u ve Birinci Selm'e saltanatndan evvel ktib olmutur. Tahta klarnda ise dvan ktibi ve ran ile Msr Seferlerinde Ser-Ktibi olarak bir md det Selm'in devlet erknndan olmu ve 926 (1520)'da mrnileyh'in irtihlinde Anadolu Defterdar ve 927 (1521) de pek ok Amasya'l gibi emekli olduu halde 931 (1525) de stanbul'da vefat etmitir. iir yazma san'atna mlik, lim, gzel ahlk sahibi bir zt idi. Biri muhtasar die ri mufassal (Selm-nme) unvan ile iki para trihi olup Birinci Selm' in ran ve Msr Seferlerini yazmtr. Bunlarr birer nshas Es'ad Efendi Ktbhnesinde vardr. Bir de (Avmil-i Fars) isminde Fars dili kaidele rini yazmtr ki Farsadaki ihtisasna delildir.

 83
KEMAL Mevlev'lerin kalara taksim deki eserini mi le t e r c e m e Mevln)y stnlerinden, AHMED DEDE bir zt olup Akehir'lldir. taba ismin is tarihi (Msnahatm delle

tarih-bilgini

776 (1374) s e n e s i n d e v e f a t e d e n M e h m e d olunan ettii (Menkb'l-Ahbab gibi (Tuhfet'l-Mtakkn

bn-i H a s a n ve Meratibu

E-fi'nin Uli'l-Elbb) mehur

il M e n k b i ' s - S a h b e t i yetimi

ve't-Tbin)

Mvern-Nehir'den edip (Eflk

lerden Hnd Mr'in de tarih eserlerinden kb-l da nazm etmitir. stanbul'da de seccade-nin

birini t e r c e m e etmitir. rivayetine kadar

Dede)nin

kendileri iin bin olunan Yenikap rhehu etmitir.

Mevlevhanesi)nterkibinin

ken Revvaha A l l a h u Tel

t i o l a n 1010 (1602) t r i h i n d e i r t i h l

KUMAN

UBEYDULLAH

EFEND

BN-

DEHKAN

Bu ztn (Fezleke-i Kuman) liz d o n a n m a s n n /an etmektedir. f T a ' r f - i nin den bir nshas maksad Byezid

ismi ile iki risalesi v a r d r ki birisi nc Selm'in tahttan (Risale-i yazd

ngi

stanbul'a geliinden

indiriliiKuman tarihe lhamtarafndan hediye is gnderilen (Risle-i olduu Ktbha

ne k a d a r olan olaylar, dieri de mezkl sultann ehid edilii olayn beH e r ikisi d e baslmamtr. lhm) Mze-i Hmyn Bunlardan Nizam-i i s m i i l e 1221 (1806) t a r i h i n d e Ktbhanesinde do merhum Avrupa ve mahlasdr Veliyyddin ki iirlerinden Cevdet Efendi

mevcuttur. Paa

nc Camii

Selm'in iindeki

anlalmaktadr.

Kuman kinci edilmitir. minde hsan) nesinde ve

tarihesinin

bir nshas

Ktbhanesine Devletlerine

Bu tarihenin (Meviz-i (Terkb-i

ba tarafnda isminde yazlyor

b e y a n n a m e vardr. Kuman'nin Kuman) Rehber sonunda ve

( H e d i y y e t ' l - h v a n f H i d y e t ' l - i n s a n j (Zebre-i Kuman), de eserleri ivlillet isimlerinde

Mecmua)

(Meviz-i

Kuman)nin vardr.

ki b u m e v i z i

KEJViAL

895 (1490) t a r i h i n d e b i n b e y i t t e n i b a r e t S u l t a n k i n c i B y e z i d na eski Trk vezninde yazmtr. mcnzm bir O s m a n Oullar Destan devirleri bz l-i Osman] Aleddin szler giler Bu eserde Osmanllarn Anadolu'ya ve devletlerinin muhaliftir. mukaddimesinde ilk k u r u l u ve Bununla beraber hususiyle gelii,

ad

[Dstan- Sultan bil hakkndaki

ile m l a k a t l a r Kitabn

mehur mevcuttur.

rivayetlere

faydal

sonunda

kitab

 84 ne sebebie Trke yazdn ve Trke eserlerin o devrin byklerinde o kadar makbul olmadn zikrediyor. Nuruosmaniye Ktbhnesinde ek seriyeti itibariyle piddiyn ahvalini hikye eden (Terceme-i Tarih-i Mu'cem) adnda 893 (1488) de yazlm bir eseri daha vardr.

KTB ELEB HACI HALFE (1) Garp terakkisinin Osmanllar iinde yaylmasna sebeb, nmn ifti harla ba tac ettiimiz Ktib Celebi'dir. Vcudlar ile iftihar olunan Os manl limleri arasnda Ktib elebi, ark ve Garp ilimlerini ihata eden lerden olmas zamannn hrmetle anlmasn istilzama kfi iken bir de bize kalem hizmetleri ile yeni bir terakki devresi amas hasebiyle c i d den v s hakikaten hner sahibi byklerimizden saylmaya hak kazanr. Bu yksek zt aslen stanbul'lu olup Abdullah Efendi adnda bir Osmanl askerinin Mustafa ismindeki oludur. Bir taraftan ilim tahsiline gayret etmekle beraber m.uhtelif me'mriyetlerde Osmanl memleketle rinin byk bir ksmn dolaarak nihayet stanbul'da karar klp te'lifatnn ekserisini burada ikmal etmitir. Osmanl limleri arasnda zaman itibariyle eskilerin sonu ve yenilerin reisi saylogelmitir. Vefat (2) 1067 (1557) de, kabri stanbul'da Vefa Mahallesinde Zeyrek'e inen caddenin sol tarafnda kendi adma mensub yanm mektebin sahasndadr. Mnakkah terceme-i hli ile eserlerine dair izahat tarafm.dan yazlp 1331 (1915) tarihinde stanbul'da baslan Ktib elebi risalesinde mevcuttur. Maamafih bu esere nisbetle (Osmanl Mellifleri)ndeki eser lerinin isimlerinde baz fazlalklar vardr. Eserlerine dair i z a h a t : 1 (Kef'z-Znn an Esmi'l-Ktbi ve'l-Fnn): Franszlarn bib liyografya dedikleri (kitabiyat. ilm-i ahvl-i ktb)'e dair yazlan Osmanl eserierinin gzidesi olup yirmi senelik bir alm.a ve gayretin semeresi olmak zere vcuda gelen bu eser yz kadar ulm ve fnn'un mev zu' v e gayeleri hakknda, tarifler ve lzumlu bilgileri ihtiva eder. Arapadr. Hususiyle mukaddimedeki ilm tarifleri btn mtlea sahibleri (ara trclar) iin cidden istifade edilecek bir kaynaktr. Esas itibariyle hec harfleri sras ile mretteb kitab lgati olan bu eser (9512) mellif, rih (1) Garbilar arasmda Hac Halife galat olan Hac Kalfa hreti U e bi linmektedir. (2) Svari kaleminde ikinci haUfe olan terceme sahibi Hac Halfe) K tib elebi nin 1067 (1657) Zilhicce'sinin 15. gn fcceten irtihal ettii, bir nshas Yldz Ktbhnesinde mevcut (Miyr'd-Dvel v e Misbahl-Milel) hatimesinde mezkrdur.

 85
ve (14501) kadar kitab, risale, erh, haiye isimlerini beyan etmektedir. yaplm

En e v v e l 1 0 9 2 (1681) d e s t a n b u l ' d a Vine-Zde Mehmed ise de de msvedde stanbul'da vefat halinde eden kalarak

irtihal eden ediblerin bir miktar Thir baslmamtr. Ahmed

faziletlilerinden ilveler 1 2 1 7 (1802) tarafndan

zzet E f e n d i t a r a f m d a n Hanf-zde

Sonradan Efendi

(506) k i t a b i s m i n i i h a t a e d e r bu zeyl Msr'n Cmiu'l-Ezher tbhanelerinden ile A r a p a manya'nn rahim metni Libzig yirmi ile b e r a b e r ehrinde

(sr- Nev) ismi Ktbhanesi kitab Alman

ile b i r zeyl yazlmtr ki ihtiva etmek art

ile stanbul, a m , Haleb K isimlerini Gstav Flgel'in dil

ktbhanenin

msteriklerinden (1) 1 8 3 5 - 1 8 5 8 Sonradan ile b e r a b e r zeyillerden

ma'rifetiyie yedi byk cild zerine

seneleri arasnda A l Alman v e ngiliz eyhi b tarihinde zeyli ile yaplan muh zeyl zik isimleri

baslmtr. zeyli gibi

lerine d e t e r c e m e edilerek baslmtr. Yalnz Efendi tarafndan Msr'da yaplan iki cild z e r e beraber zeyldir. ne basld

metni Arabaclar 1 2 7 4 (1858) tarihinde biri yine

1 3 1 0 (1892)

stanbul'da

baslmtr.

Yaylan Hikmet

d e 1 2 7 5 (1859) olup metni

de irtihal eden eyh'l-slm (Kef'z-Znn)'a

Arif

Bey Efendi tarafndan en mhimi

yaplan

zeyllerin

t e v i y a t n d a n f a z l a o l m a k z e r e (18000) ulaan (zh'l-Meknn-i smail fz-Zeyli

ksur te'lif edilmi kitab

Al Kefi'z-Znn) otuz senelik

ismindeki

dir ki asrmzn fazlet sahiblerinden ve kitabiyat mtehassslarndan ri g e e n B a d a d olunamamtr. lim mchidi kadar olan gelen smail islam Paa'nn (Esm'l-Mellifn vardr isim ve Paa tarafndan devaml mann sonucu olarak meydana gelmise d e henz baslmasna

bir al muvaffak

sr'lislm'dan ile eser

Musannifn) zamanmza

isminde

kymetli

bir eseri

daha

ki sadr-

melliflerinin

ve knyeleri

lerinin isimlerini ihtiva

etmektedir. ve msteriklerinden Arap tarihileri ismindeki mehur nz Gs zikret eserimin hemen (Kef'zlyk o l ara-

Fransa'nn s o n asr h a k m [lim] tav mesi L Bon'un (Trklerin Ktib Ulm ve Fnna

Celebi' merhumu dolaysiyle

arasnda da

Hizmetleri)

mukaddimesindeki Znn)un

mruztm

Osmanl

ulemasnn ileri g e l m i t i r .

ksm- zaminin eserlerini A r a p a yazmalarndan

ilm k y m e t i yazld v a k i t l e r d e z a m a n n can gibi saklad Fransz kymetli

icab olarak

duu derecede takdir olunmam ise d e bugn ark v e hatt Garp trmaclannn eserlerdendir. Herbio'nun Mzesi

(Kef'z-Znn) sinde Paris'te

msteriklerinden Osmanl adl

1695 s e n e

baslan ve bir takm (Ktbhane-I ark)

Ktbhanesinde kayna b u unu basan bu

mevcd

bulunan

eserinin

balca

(1) Arap melliflerinden zattr.

bni Nedim'in

(Fihrist'l-Ulm)

 86 lunduu insaf sal^ibi msteril<!erden Galan tarafndan da tasdik edil miken Herbi'nun zikredilen kitab hakknda gya vukufsuzca ve istihfafkrane yazd ifadelere hayret ve her zaman tarafsz bulunmak l zm gelen ilm hakikatler namna teessf olunur. Yeni Cami Ktbhnesinde 815 numarada (bn-i Nedm)in (Fihristi) ni, elebi'nin (Kefi)ni grp sonra da (Kefi) islh ve zetlemeye kal kan ve ismini tasrh etmeyen bir kimsenin (Et-Tezkr'l-Cmi' Li'l-sar) isminde bir eseri verdir. Fakat melliflerin ve^at tarihlerini yazmamtr. 2 (Takvm't-Tevrih) : Avrupallarn (Kronoloji) dedikleri bir tarz da ve olaylarn fihristi sahasnda kymetli bir tarih eserdir. Merhum Celebi bu eserini 1053 (1644) senesi iinde iki ayda bitir mi ve mkfat olarak kinci Halifelik rtbesine nail olmutur. Bizde matbaacln kurulduu devirlerde, Osmanl matbaaclnn kurucusu brahim Mteferrika tarafndan 1146 (1733) tarihinde bz ilveler ile baslmi ve (akayik-i Nu'mniyye) Zeyli (At'ye zeyl yazan eyh Meh med Efendi tarafndan da 1059 (1649) dan 1144 (1731)'e kadar zeyl edil mitir. Eserin metni Avrupa dillerinden bzlarna ve bu cmleden olmak zere talya msteriklerinden Rinaldo Karll tarafndan talyanca'ya ter ceme olunarak 1698'de Venedik'te baslmtr. (Takvm't-Tevarihj'e 1147 (1734) den 1227 (1812) tarihine kadar nc zeyl olmak zere Ali Suav Efendi: Yeni keifler diye tedavl eden bz tarih eserlere dair tenbht mil bir mukaddime ilvesi ile re's ve zeyiller zerine haiyeler il vesi ile bu d e f a Paris'te bastrdm. 1291 (1874) (1) ifadesi ile balad zeylinden ancak 128 sayfasnn nerine muvaffak olabilmitir. Bu zeyl hakikatte ilm ve tarih bir hayli faydalar ihtiva etmektedir. Hammer Tarihi mtercimi zamanmz byklerinden merhum A t Bey (Takvm't-Tevrih) hakknda Hi phe yoktur ki bizde (Takvm'tTevrih)in mellifi Ktib Celebi gibi on-onbe lim yetiebilmi olsayd bugn ilm terakkilerce hayli ilerde bulunurduk. Osmanl mellifleri iin de Avrupa'da en fazla hret bulmu olan Ktlb Celebi'dir, buyuruyor lar ki duruma uyan fzilne bir tasdikdir. 3 (Tuhfet'l-Kibar f Esfri'l-Bihar): Osmanllarn deniz fetih ve muharebelerinden bahsetmekte olup 1141 (1728) trihinde brahim M teferrika tarafndan baslmasna himmet olunmu ve Avrupa lisanlarn dan bzlarna, bu cmleden olmak zere ngilizceye terceme edilmitir. Endern-i Hmyn kitablarndaki nshann kenarndaki yazlar mellifin(1) Ali Suav Efendi'nin ifadesinin asl yledir: Kefiyat- cedide diye te davl eden bz sr- trihiyyeye dair tenbihat mil bir mukaddime zammiyle ve re's ve ezyel zerine haiyeler ilvesiyle bu kerre Paris'te tab' eyle dim (1291)

e y

dir. Bz deniz muharebeleri ile (nebaht Boaz) resimleri de vardr. Sonradan deniz kumandanlarndan ve Trih-i Osman Encmeni za sndan merhum Saffet Bey'in himmeti ile ve bz resimler ilvesi ile de ayrca baslmtr. Zamanmz deniz kumandanlarndan Sleyman Nutk Bey'in (Muhorebat- Bahriye-i Osmaniye)si ve merhum kr Bey'in (Esfar- Bahriye-i Osmaniye)si de isimlerinin dellet ettii gibi (Tuhfet'l-Kibar) sahasnda yazlmasna himmet buyurulan kymetli deniz trihlerimizdendir. 4 (Chan-nm): Yazl trhi Mir'at- dnya ve m fh oldu bu Cihan-nm msrann dellet ettii 1058 (1648) senesidir. lm olarak yeni bir tarzda Osmanlca yazlan corafya kitablarmzn eski ve kymet lilerinden yegne bir eser olup 648 byk sayfay ihtiva eden ve ltinceye terceme edilen bu eser hususiyle mukaddimesindeki corafya'nn t rih ve felsef ksmlarn aratran zatlara her zamon kaynak olabilir ky metli bir eserdir ki bu da 1145 (1733) trihinde brahim Mteferrika t a rafndan baslmtr. htiva ettii haritalar da ayrca grlmee deerdir. Mellifin Corafya kelimesinin terkibini (Cihan-nm) karl ile naki ve kabul ettii anlalyor ki isbt aikrdr. Ktib elebi'nin eserlerinden olmak zere mverrih Hammer tara fndan Almanca'ya terceme olunarak 1812'de Viyana'da baslan (Rumeli ve Bosna Corafyas) da ayrca bir eser olmayp Ktip elebi'nin (Cihannm) snn baslmam ksmndan bir paradr. Bu parann bir nshas Umum Ktbhane'de mevcut olduu gibi Ragp Paa Ktbhanesindeki yazma (Chan-nm)da da mnderictir. (Cihan-nm)nn bir miktar zeyli d a h i varsa da mellifi belli deildir. Cihan-nm'y basan brahim Mteferrika tarafndan kinci cild ol mak zere mkemmel bir zeyl yazlaca kitabn sonundaki u: (Tezyl't-bii hamden smme hamden (1) ifadesinden anlalmakta ise de ya zl ve baslmasna muvaffak olamadna ilim adna esef edilir. (1) Tezyl't-tbii hamden sttmme hamden li'Uhi'l-Aliyyi'l-a'l ki onun avn inyetiyle i.bu kitab- mstetab itmama reide oldu ve fazi keremine te vekkl birle dbce-i kitabdfi, cizane tasmim ve teahhd olunduu zere tevfk- Br yri olup bu lem-i vsiul-icradan Asya kt'asmn hvi olduu memlik ve mlk-i cihan ahvli tahrir ve tastir ve tasvire ru' ve nihayet ima.ret-i arkyyeden ihtida ve garba tevecch berle v.s, mahmiye-i stanbul'un ark ve hizasnda vki skdar'a ve yemin ve yesarnda Karadeniz ve Akdeniz sevhU-i arluyyesine gelince vukuf ve ttla myesser ve ilm habere zafer mmkn olduu mertebe ahvl-i memlik ve biId- sebt-i silk-i sutur klmd. Eer himmet-i Aliyye-i Padiahne ve rde-i Seniyye-i Husrevne cilvenm olursa bu kitab- mstetaba cild-i sni olmak zere mahmiye-i stanbul'da ru'u berle nihayet ve imarat- garbiyyeye varnca aksam- selsenin yani Av rupa ve Afrika ve Amerika kt'alarmn dahi hvi olduu memalik ve mlk

 88 (Cihan-nm)nn yarsna kadar mellifin yazs ile yazl olan n s has Endern-i Hmyn Ktbhanesindedir. 5 (Sllem'l-vusl il Tabakati'l-Fuhul): Arab limlerinin tabakat tbir ettikleri heca harfleri srasna gre tertb edilmi hal t e r c e m e leri kitablar eklinde Arapa bir byk cild mnakkah, makbul bir eser dir ki birinci ksm hal tercemelerinden, ikinci ksm knye ve neseblerden, nc ksm mteferrik trih bilgilerden bahsetmekte olup yazarn el yazs ile yazl olan tek nshas ehzadebanda ehid Ali Paa K tbhanesindedir. Yazl trihi 1062 (1652) dir. Mellif bu eserinde haya tn yazd maddede validesinden naklen doumunun 1017 (1608) o l d u unu beyn ediyor ki vefat tarihi 1067 (1658) olduuna gre 50 yanda irtihal ettii anlalyor. Allah'n geni rahmeti izerine olsun! (Rahmetullahi aleyhi rahmeten vsia.) 6 (Recm'r-Racm bi's-Sni ve'i-Cm) : Garip mes'eleler ve acib fetvalar ihtiva etmekte olup baslmamtr. Nshasna tesadf edeme dim. 7 (Dstr'l-Amel Li-slhi'l-Halel) : Bii' mukaddime ile fasf zerine mretteb olup mukaddime devletin durumundan, birinci fasi re y, ikinci fasl asker, nc fasl hazine ahvalinden bahis; hikmet v e siyas idare noktalarndan istifade salayc mhim bir risaledir ki O s manl maliyecilerinden Ayn Ali Efendi'nin 1016 (1607) tarihinde te'f et tii (Kavnn-i l-i Osman der Mezmn-i Defter-i Dvan) ismindeki ky metli eseri ile beraber inasi tarafndan baslmtr. 8 (hm'l-Mukaddes mine'l-Feyzi'l-Akdes): Namazn artlarn dan olan vaktin idrk olunamad, kutublarda namazn ne ekilde ed olunaca, erat- satden olan gnein Batdan douunun ilme t a t b i k i , arzn krev olmas nazar- dikkate alnarak Mekke'nin semt-i kademine [ayak ucuna] tesadf eden noktada ne tarafa tevecch olunsa namazn ed olunabilecei bahislerini ihtiva eden baslmam, istifadeye ayan, Trke bir risaledir ki bir nshas Umum Ktbhanede vardr. 9 (Levmi'un-Nr f Tercemeti Atlas-Mipr) : Terceme trihi 1054 (1654) olan bu eser (Atlas Minr)'n tarifatl ve zeyilli tercemesini hav. o zamana gre mkemmel bir corafya kitab olup mellifin kendi el y a zs ile yazlm nshas Badad smail Paa Hazretlerinin Ktbhanelerinde idi. ve milel ahvlini tahrir ve beyna ve tafsil ve lyna sarf- himmet ile umumen ahvl-i ry-i zemini mahedeye bir mir'at- lem-nm ibda' ve meyan- slmiyanda adim's-sebk ve'l-misi hidmet-i mebrre ve mesir-i mahmude ibda' ile yadigr komaa bezl-i meknet olunmak dergh- vhib'l-malden msted'du.

 89
10 eserdir. 11 (Cmiu'l-Mtijn) : Mtedavil metinlerden otuzunu ihtiva eden de da ilm bir m e c m u a d r . baslmamtr. rastlayamadm. 12 ve orta (Fezleket Akvl'l-Ahyr bir umum f ilmi't-Trih-i ki bir ve'l-Ahbr): Uzun fasl, hacimde Arapa tarihtir mukaddime, Sonradan Allme Ali Kuu'nun her (Mahbb'l-Hamki h e r ikisi mecmuaya iki (Tuhfet'l-Ahbr f'l-Hikemi edeb ve'l-Emsli ve A r a p a ve'l-E'r) : kymetli Muhzarat bir

ilmine ait ekseriyeti

itibariyle

baslmam

i l ) ' i n e n a z r e o l m a k z e r e iki m e t i n z e r e i h t i s a r e t m i t i r cizane aratrmalarma ramen

bir hatime zerine m r e t t e b olan bu eserin son ksmnda heca harfleri s rasna g r e d e v l e t ve m e l i k l e r i n l k a b l a r ile bz trih b i l g i l e r ve e v v e liyat k o n u l m u 13 bulunmaktadr. 1000 (1592)den 1065 (1655) t a r i h i n e nshas Esas kadar geen biraz zaru vererr (Fezleke):

O s m a n l v a k ' a l a r n d a n b a h s e d e n , m n a k k a h bir t r i h o l u p iki c i l d z e r i ne baslmtr. fazladr. 14 retlerinden duyu mcib zaman yazlm (Mzn'l-Hak olmad olan ve bu ve f htiyr'l-Ehak): mcerred dair gaflet vaktin itibariyle Dnin halde sebebiyle bir faydasz ve dedi-koNruosmamye'deki yazma baslmndan

sebeble hasmna olmak

kaybolmasna lisan son defa

sebebiyet

mesleklerine Trke

mutedil olup

tarafszlkla Ktbhne-i stn slm

bir eserdir.

Hakmane kendi

basks gibi

Eb'z-Ziy Mellif

czleri arasnda

zere

baslmtr.

bu eserin s o n u n d a

hayatn yazd

ahlkna dair de bir t a k m nasihatler dere eylemitir ki bu cihetle d e isti fadeye ayan faydal bir eserdir. Yalnz bu eserin ba iaraflarnda sinin ikinci Halife Hz. m e r Zra bu yn- tashhdir. ktbhane mehur Hz. (skenderiyye) dair takriben Ktbhaneyazlan 500 nakli sene Av tafdere tarafndan yaktrldma mer'den

evvel Romallar tarafndan yakld hatt tarafsz ve hakk syliyen rupal tarihiler tarafndan tasdik edilmektedir. slen halli Devlet uras m u a v i n l i i n d e n bir ztn 15 (skenderiyye Ktbhanesi) edilmitir. (erh-i M u h a m n e d i y e ) : Fazilet sahibi mehur Ali emekli ismindeki Bu tarih mes'elenin Mehmed baslm Mansr eserinde

adnda

Kuu'nun olduu, hli

Fatih Sultan M e h m e d adna te'lif ettii (Hey'et) ile e h r - Z d e ' n i n 16 tr. (Nev-Peyd) adl eserinde Mkemmel

risalesinin erhi

te'lf ve tesvd e t m i ise de tebyzine m u v a f f a k olamad t e r c e m e - i yazldr. bir stanbul trihi (Revnaku's-Saltanat) :

olduu

hayat hikyesinde der edilmise de mtleas tarafmdan

yaplamam

 90 17 (Terceme-i Trih-i Firengi) : Mtercimin tbiri vehile ( M lk-i Nesr Trihi) olduu onlolyorsa da bu tercemenin nshasma da tesadf edilememitir. Ba tarafndan (Avrupa Tarihi) ad ile bir ksmhn merhum inas'nin himmetiyle Tasvr-i Efkr Gazetesi ile ner olunduu 1281 (1865) tarihinde birinci d e f a baslan (Mzn'l-Hak f htiyri'l-Ehak) risalesinin nihayetinde mezkrdur. 18 (Nigristan Gaffr Letifinin htisar): Bu eserin elebi'den sonra zzet Ali Paa'ya getii, bunun vefat ile de Hazine-i Hmyn Ktbhanesine alnd (ehr-Zde)'nin (Nev-Peyd)'snda mezkrdur. 19 (Trih ve Tabakat Nevdiri htisar) : Bu kymetli mecmuann d a ehr-Zde'ye intikal ettii (Nev-Peyd) da yazldr. Bundan sonra nerede kald bilinmemektedir. 20 (Bahriyye) ; ehr-Zde'nin ifadesi olan (Memlik-i Osmaniyenin deniz ve memleketlerinden bahis...) olmak zere merhum Oeleb'nin (Tuhfet'l-Kibar)'dan baka (Bahriyye) isminde baka bir eseri de o l d u u (Nev-Peyd)'da yazldr. Murad Molla Ktbhanesinde 1429 numarada kaytl olup kenarn da (Tekmilet bn-i Haldun Li-Kitb elebi) ismi yazlan eserin de mer hum elebi'nin eserlerinden olduu zikredilmise de mnderecatnda bu isnad tevsk edecek hi bir kayt yoktur. Arapa (Mecmau'l-Garb) is minde olan bu eserin ba taraf yledir: (Ve ba'de fe-hz cemaa ltf n intehabtuhu minel ktbi'l-mtedvileti'l-mebsteti ve'r-resili m i m m yetealleku bi-ilmi'l- hikmeti ve'l-hey'eti ve'l-mkati ve'l-akaidi ve's-siyeri ve't-tevrihi ve'l-hasisi ve'-emili ve rettebt-hu al mukaddimeti ve erbaati ebvbi ve htimetin.).

KESB MUSTAFA EFEND (1) Devlet ktiblerinden olup Edirne'lidir. (bret-nm-i Devlet) ismi ile yazd mecmua klkl tarihesi 1182 (1768) Rusya seferini beyn edici olup baslmamtr. Bir nshas Mze-i Hmyn Ktbhanesindedir. (1) Merhum ahidi neslinden, olup Ola Kesbi Efendi'nin makam cennet-i me'v msra'mm gsterdii 1050 (1640) tarihinde vefat ederek Kasmpaa'ya defn edilen divan sahibi Edirne'li Kesbi Mehmed Efendi dier bir zatdr ki aadaki kt'a bunundur: Seyr-i ddr- yr iden dte Gya lem-i visaldedir. Baa azm et hev ne germ ti ne serd lemin zevki i'tidldedir.

 91
Beyitlerinden : Ul<- k e b u t e r gibi h e p d e m - k e Z i r a ki m u h a b b e t t e d i r o n l a r olurlar kmesiyle.

KETHDA VEL

SAD

EFEND KETHDASI Sultan ve Bu nc erhli bir eserde dere Selm olayna B mu 1221 den bir de

EFEND ZADE bir zt olup

Kadlardan, tarih-bilgini yk Petro zamanndan yazmtr.

dair baslmam bir tarihesi vardr. M a a m a f i h balayarak zabt mufassal isimli etmitir. kaddime (Neticet'l-Vekay')

evveline

Rusya ar kymetli tarihe 1222

dier

(1807) d e n

itibaren vak'clar

(1808)

itibaren zabt edilen ve n c Selm'in t a h t t a n indiriliini hikye -olup ( M a z b t t - S a d ) yazp tesmiye olunan tesmiye ksm da beyn edilmitir. s o n r a s n m e h u l b i r z a t z a b t a b a l a m v e 1224 (1809) (Neticet'l-Vakay') ettiini

etmekte Ondan kadar tabisi 1234 tara bu

senesine

ile H a r e m e y n i n de Sad

ni [ k u r t a r l m a s n ] d a zeyl o l a r a k d e r e e t m i t i r ki b u n u n n i h a y e t i n d e (1819) t a r i h i v a r d r . Bz k r e t e g r e f n d a n yazld a n l a l y o r ki C e v d e t nu te'yid ediyor. (Netice)'nin Efendi Paa Hazretlerinin ifadeleri de

LTF PAA LTF PAA BN- ABD'L-MUN Fazilet sahibi Osmanl tarihi ve vezirlerinden bir zat olup kodra'l'dr. Hammer Avlonyal olduunu yazyorsa da mevsuk deildir. s t a n bul'a geliini mtekb ilim tahsiline komakla beraber (saf-nme)sinin mukaddimesinde zikrettii vehile Sultan kinci Byezid zamanndan itibaren Saray'a da intisab ederek Mteferrikalk vazifesi ile tara m e ' muriyetine km ve t e r f i ' ederek a-nigr (Sbfrac-ba)lk, kapc-balk, mr-alemlik, beyler-beyilik rtbelerine nail olarak Kastamonu, Ka r a m a n , Suriye ve saire gibi bir ka vilyette hkmet ileri idareciliin de bulunmutur. Avdetinde vezirlik rtbesini kazand. Mteakiben pdi h akrabal ile merref oldu. 944 (1537) tarihinde Ayas Paa'ya h a lef olarak Vezr-i A'zam oldu. Fakat rakb ve hasmlarnn hain tabiatl, bencil, ilmine marur gibi icad ettikleri tezvrat. sadr- a'zamlk m a k a mnda kalmasna m n i ' olduu gibi merref bulunduu akrabalk ere finden de mahrumiyetine sebeb olduundan 947 (1540) tarihinde emekli olarak Dimetoka'da ikamete me'mur edildi ve 958 (1551) tarihinde hacc- erfi ifadan sonra yine ikametghna dnerek 9 6 ' (1554) de beka lemine intikal etti. M e r h u m ' u n bz nakillere atfen am'da medfun bulunduu rivayet ediliyorsa da (Hadkat'l-Cevmi') i l e ( E 3 m r ' t - T e v r i h ) ve (Si cill-i Osman)'de Dimetoka'da irtihal ettii yazldr. airlerin hal tercemelerini beyn eden Osmonl eserlerinden Edirne' li Seh Bey'in (Hit-Behit) ismindeki tezkiresinde t e r c e m e sahibinin i l m ve ahlk fazilet sahibi, iir yazma kabiliyetine de mlik hakm b i r vezr olduu mezkrdur ki aadaki eserleri de bu ifadenin dil ahi didir. Eserleri: 1 (saf-nme) : Vezr-i A ' z a m ' m ahlk ve tavrlar, tedbr-i sefer, tedbr-i hazne, tedbr-i rey, ser-nmeleri [balklar] ile drt bab ze re mretteb istifade edilir T r k e bir risale olup selefin nadir klliyat arasnda sonradan baslmtr. airlerden Kzm bn-i mer el-Kur'nn da Sultan Birinci M a h m u d ' u n vezirlerinden A h m e d Paa adna bu isimde bir eseri vardr

 93
2 3 (Hulsat'l-mmeti (Kanun-nme-l Mezzin-Zde f Ma'rifeti'l-Eimmeti) : Sultan Mctehid devri imamla ilim sa fasl

rn a h v a l v e i c t i h a d i a r m d a n hiblerinden

bahsetmektedir. Birinci A h m e d tavzh tarafndan tezyl ve edilmi yedi

Osman)

v e bir hatimeyi ihtiva e d e n siyas bir eserdir. O n u n c u hicret asr c i l e r i n d e n A y n - i Al E f e n d i ' n i n d e mal v e idar k a n u n l a r a d a i r l-i O s m a n Der Mezmn-i Defter-i Dvan) isminde 1018 d e yazlm bir eseri varoir ki K t i b elebi'nin (Dstr'I-Amel Halel) a d n d a k i k y m e t l i risalesi ile b e r a b e r i n a s t a r a f n d a n 4 s V i y a n a Trih-i Osman): Osmanllarn zuhurundan zamanna Ktbhnesindedir. Bir nshas da kendi (1609)

maliye tarihin

(Kavnn-i Li-slhi'lbaslmtr. kadar ya var etti ter

zlm, bir cild zerine tertb edilmi, m n a k k a h bir t r i h olup bir dr ki b e n d e k i n s h a d a n rilmitir. Aada ceme sahibinin nakledilmitir. trihi (Trih-i Osman Encmeni) ettii adna

nsha

ktbhanemde istinsah isimleri,

(5) n u m a r a d a n

itibaren yazlan zikr

kitablarm eserlerin

mukaddimesinde

isimlerinden

Arapa eserleri: 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 (Kitb Zbdet'l-Mesiii f f'l-'tikadat ve'l-bdt). Bih). min h-

(Kitb'l-Knz

Letifi'r-Rumz

f'l-Ehdsi'l-Erban).

R i s l e t n f T a s h h i ' n - N i y y e t i v e ' l - A m e l i zihi'lEcsd).

( R i s l e t n f T a k r r i ' l - E r v a h e y n e y a s r n e i z H a r a c ( R i s l e t n f T a k r r - i M e n e h a b b e ' l - L i k a i v e m e n (Risletn hireti). ( R i s l e t n f H a s i s - i E h l i ' s - S n n e t i R i s l e t n f B e y n e h l i ' l - E h v - i ne'l-Fezili ve'l-Adbi). ( R i s l e t n f d h l i ' l - h a m a m i v e m y e t e a l l e k u b i h b v e takimi'I-Ezfri). met yenkatu ma'rifet'l-At>di ( R i s l e t n f b e y n i hve). ve'l-Cemati). ve'd-Dalleti). f Takrri'-hedi ve m yetealleku

kerihehu). bi-umuri'l--

( R i s l e t n f T a s h h - i S e l t i ' l - C u m ' a v e m y e t e a l l e k u b i h m i ve'l-ihtizamine'n-Nmen l ve

si inde hleti'l-mevti ve f't-tevbeti v e b e y n i h v e ft-tibi 16 17 18

( R i s l e t n f t a k r r i ' l - i y d i v e ' z - z e b i h i v e f m y e h i l l v e m yehill). ( R i s l e t n f b e y a n i ' t - t e d v i v e ' l - m e s i b i v e t e l k n ' l - m e y y i t i m yestehibb min ahvli'l-muhtezirne e'li'l-ibdi ve ya'ni inde'l-mevti). ( R i s l e t n f b e y n i

bihi'l-ihtiyr'l-cz'i).

 94 Trke eserleri: 1 (Kitb Tenbh'i-Gafiln ve Te'kd'l-Ksiln): cmal ve tafsil usl-i dne mtealliktir. 2 (Kitb Tuhfet't-Tlibn): mna ve ibdete mtealliktir. 3 (Kitb Hayt- Ebed): Ehl-i Snnet ve'l-Cemat, ehl-i hev ve kfr lfzlarna mtealliktir. 4 (Risale-i Sul Cevab). 5 (Risle-i Niyyet) : Bz mhim mes'elelerle tbba mteallik mhim iler beynndadr.

LTF ABDLLTF EFEND Edebiyatlardan ve hal tercemeleri ulemasndan olup Kastamonu'ludur. Hayatn (Tezkiret'-uar) adl eserinde yazmtr. 953 (1546) tarihinde yazd mnakkah (Tezkiret'-uar}sndan baka (Nesr'lLel), (Reba-yi Ezhar), (Ens'l-Fseh), (Fusl-i Erbaa), (Risale-i Evsaf- stanbul), (Mretteb Dvan), (Mnazara) ve saire gibi on iki para eseri vardr. Nesri nazmndan daha kuvvetli olmakla beraber metn ve gnl okaycdr. Bir ara imaret ktibliinde bulunup sonradan Hazret-i Eyyb Ensar vakfna ktib olmutu. 990 (1582) trihinde Msr'dan Yenbu'a giden bir gemi iinde olduu halde zuhur eden iddetli bir frtna da boularak Allah'n rahmetine nail olmutur. (Tezkire-i Riyazde M sr'da vefat ettii yazldr.) (Mir't'l-ber) isimli kasidesinden : Su gibi sf ol kedretten dil ddare bak Sikal et yine-i kalbi ceml-i yre bak. (Tezkire-i uar) mukaddimesinden : Ehl-i dillerin yanmda yr- garidir kitab Mnis-i evkat- yr- gam-ksrdir kitab Nitekim elencesidir ml servet chilin Ehl-i irfann da ml- b-mrdir kitab. Eserlerinden (Mnzara)s hayat irler Faslnda yazl olan mer hum Tevfik Bey ma'rifetiyie 1287 (1870)'de, (Tezkire-i uar)s da tkdam Matbaas vastasyle 1314 (1896) de baslmtr. Dierleri baslmamtr. Yz hads-i erfi nazmen terceme ederek (Sohbet'l-Uk) tesmiye et tii gibi mam- Al'nin hikmetli veciz szlerini de nazmen terceme ede-

 95
rek (Nazm'l-Cevhir) Eserlerinden tbhnesine adn vermitir ki (Nesr'l-Lel)'nin stanbul), manzum ter

cemesidir. (Nesr'l-Lel), edilmitir. (Evsf- (Fsl-i Erbaa), (ReMze-i Hmyn K ba-yi Ezhar)' ihtiva eden bir m e c m u a t a r a f m d a n hediye

LOKMAN Sultan nsaniyye geen nc

BN- SEYYD H S E Y N

(ERMEV) marifet sahibi kadar etmitir. Bu aa

Murad devri ulem v e tarihilerinden muallim v e ehnameci ismindeki ahvli eserinde ile e m a i l i n d e n

bir zat olup Saray-i Hmyn'da f e m i l i ' l - O s m a n i y y e ) sultanlarnn tarih Osmanl

idi. (Kyfet'lbahs

zamanna

Ba taraflarnda

kyafet ilmine dair bir hayli m a l m a t vardr. B i r nsha Sark Odas ktbhnesinde mevcuttur. Dier eserleri

s E n d e r n - i H m y n ' d a dadr : (Hner-nme): Yavuz

eserde Osmanl sultanlarnn tasvirleri d e mevcuttur.

Sultan

Selm

ile Kanun

Sultan

Sleyman'

d a n bahseden o n fasl, bir zeyl v e b i r hatimeyi ihtiva eden bir Osmanl trihidir. B i r nshas O s m a n l Mzesi k t b h n e s i n d e d i r . Te'lf tarihi ( T c't-Tevrih)'den sonra ibaresi ak v e sadedir. Eserin mellifi ile b u ese re dair (Trih-i Osman Encmeni Mecmas)'nn vardr. ahvalinden bahsetmektedir. bahsetmek ikinci saysnda ilim e r b a b n d a n T e v h d B e y ' i n ilm b i r m a k a l e s i (Selm-ehnme): (ehin-ah-nme) : tedir. (Tomar) : Muhammedr rindedir; (Nesebnme-i sari), Hmyn), (Terceme-i Mihr Mteri L i Esrri b a h (ehname (Kon vefat (Terceme-i Halefnme, Lem'at'l-Envari: Musrnme, (Mahzen-i Moolnme: kinci Selim'in nc trih

Murad'n

trih

ahvlinden

Selefnme,

t a r z i l e m t e k a r i b b a h r i n d e b e c i l d o l u p t r i h e aittir.) Z a f e r n a m e : ya engine dairdir.) (Rislet lt'r-Rasadiyye). Bir hayli iirleri d e vardr. e h n m e c i l i e tyni 977 (1570)'de, t r i h i 1010 ( 1 6 0 1 ) ' d a d r . E r i S e f e r i n d e p a d i a h n m a i y y e t i n d e hife 255'de : S a r u S a l t u k ubur R u m Hep Ouznme'yi iline tetebbu' idp Alt y z a l t m iki idi h e m a n Y a z d i c m a l ile S e y y i d L o k m a n .

bulunmu

t u . U m u m K t b h a n e d e m e v c u t V i y a n a a r k D i l l e r i F i h r i s t i , c i l d : 2, s a

m a n z u m ibaresi yazl o l d u u n a g r e S e y y i d L o k m a n ' m b i r eseri d a ha o l d u u anlalyor.

 96
LTF AHMED EFEND Vak'anvis (1) Fzl, tarihi bir zat olup stanbul'ludur. Muhtelif makamlarda gzel hizmetler ifasna muvaffak olmutur. Mevlevi tarikatine, iir san'atma i n tisab vardr. 1325 (1909)'da stanbul'da vefat etmitir. Aksaray civarn d a Sofular Camii avlusunda medfundur. Vak'anvislie tyin trihi 1282 (1866) sonlardr. Eserleri: (Tefhm'l-Muallim) a d ile (Ta'lm'l-Mteallim) tercemesi, Cevdet Tarihine zeyl olmak zere 12 cild (Devlet-i Allyye Trihi) v e 53 bin l gati ihtiva eden (Lgat- Kaams) ile (Robenson Tercemesi) ve (mret t e b dvan)dr. (Devlet-i Allyye Tarihi)'nden yedisi baslm, dierleri ise baslmamtr. Sekiz cildi olup soradan Trih-i Osman Encmeni Resi Vak'anvis Abdrrahman eref Efendi tarafndan bastrlan cildin ihtiva ettii olaylar 1261 (1845)'den 1266 (1849) trihine kadardr. Bu cilde m ellifin hayat ile trihine dair izahat v e Hicr seneler ile karlklar olan mild seneleri gsterir cedveller ilve edilmitir. (Lgat- Kaams)'un yalnz (Elif, Be) harfleri baslmtr. Bu lgatin kendi e l yazs le yazl geri kalan ksm ile trihinin bir ksmnn msveddeleri Mze-i Hmyn Ktbhanesindedir. Dvanesi baslmtr. Tarihi'nin yazl tarznda Cevdet Paa'y tak lide ihtimam etmise de muvaffak olamamtr.

(1)

[elnme-Hn] n v a m

ile

Osmanl

devletinde

e n evvel,

vak'alarm

zabtma me'mur olan Fethullah Efendi'dir ki hayat zikr edildi. Bundan sonra gelen [ehnme-Hn] (Lokman, Ktib Mehmed Hilmi) Efendilerdir. Sonraki lere [vak'anvis] ismi verilmitir ki Ltf Efendi yirmi sekizincidir. simleri de tLtfI Trihi] nin birinci cildinde yazdr.

MUSTAFA

BN- Y S U F

EZ-ZARR

EL-MEVLEV (Erzurum)mukaddime gittiini ve aada

M a r i f e r b a b n d a n , taril^ b i l g i n i b i r z a t o l u p E r z e n - i R i j m ludur. Msr'da iken neren terceme ettii (Fth'-am) sinde tercemenin sonunda skenderiye'ye, oradan Karoman'a ok dr : 1 2 me 3 4 (Yz Hads-i erf (Manzum Siyer-i Tercemesi). 7 9 0 (1388) iltifat grdn tafsilat ile yazyor. Grlebilen

bir ka sene ikametten sonra Haleb'e giderek meliki olan Cilban'dan pek eserleri

Isleb T e r c e m e s i ) ,

tarihinde

terce Mil

etmitir, (Mensur Fth'-am Tercemesi), Bu eserlerin nshalar ile N u r u o s m a n i y e Edebiyat Ktbhnesinde mevcuttur. yazmtr. birinci saysnda (Yusuf ve Zelha M a n z u m e s i ) . 768 (1366)'de Fakltesi Mecmas'nn izahat vardr.

let K t b h a n e s i

Dr'l-Fnn'un

kendisinin eserlerine dair ^iecb sm'n

MEHMED Akemseddin Mehmed Efendi'nin

EFEND

(AKEMSEDDN-ZADE mahdumlarndan ikmalden Emrulloh sonra Efendi-Zde ehzade

Hazretlerinin oludur.

Tahsilini

o vakit

b u l u n a n i k i n c i S e l m ' e m u a l l i m t y i n e d i l m i t i . H a c c a g i d e r k e n 9 5 9 (1522) da vefat etti. Eserleri: (Tabakat- Fukah-i Hanefiyye) ve (Mecma-i Durb-i E m ibarettir. sal) i l e A r a p a i l i m l e r e d a i r b a ' z t a ' l i k a t l e r d e n

MEHMED

EFEND

TOKADI vkf ulemadan ikmlden bir zat olup T o sonra bir mddet

Tarihilerden ve Arab edebiyatna kat'ldr. tedrs Memleketi ile s t o n b u l ' d a ile i t i g a l e d e r e k

tahslini

Haleb'e gitmitir. erh ettiini

Orada

Mahkemet's-Salhiyisminde balaya olaylaF. : 7

yede kad oldu. Bu esnadc miyet'l-Acem kasdelerini ki eserinin mukaddimesinde

Mnferice, Emal Bnet-Suad ve LFezleket't-Tevrih Fezleke yaratltan kadar geen zikr ediyor.

rak Kanun Sultan Sleyman'n

hayatnn ortalarna

OSMANLI MELLFLER - Cild: 3

r beyn eden Arapa bir tarihedir. 1255 (1839) tarihinde (Ziy'l-Cinn ve if'l-Cinn) ismi ile A r a p a (ecere-i Nebeviyye) tertb eden bra him bn-i Ahmed Efendi de Tokat'tan yetimi tarihilerdendir.

MECD MEHMED EFEND ELEB Kadlar snfndan ve hl tercemeleri vkflarndan olup Edirne'lidir. Eserlerinin mehuru bz faydal ilvelerle 995 (1587) tarihinde ikml et tii (Hadiku'-akaik) isminde baslm (akayk- Nijmniyye) t e r c e mesidir. Hanef fakhlerinin ahval ve tabakalarn hikye eden Abdlkadir Kure'nin (el-Cevhir'l-Mze f Tabakati'l-Hanefiyye) (1) ismindeki eserini de terceme etmitir ki baslmamtr. Mecd'ye rahmet ide Rabb- Mecd msra'mn dellet e t t i i 999 (1591) :arihinde stanbul'da v e f a t etmitir. Edirnekap haricinde Emr Buhr Dergh yaknnda m e d f u n dur. iirlerinden : Girmesin gezsin gam-i Leyl'da h zar ile Fs feryada gelince syleir kh-sr ile. (Risle-i em'iyye)si ile dvan vardr.

M E H M E D TAHR BN- EYH NURULLAH

EN-NECB

Hnd Mr'in (Habb's-Siyer) adl trhini zet olarak terceme ve O s manl devletinin vukuatn da ilve ederek iki cild zerine umum bir t rih kaleme almtr ki bunun tedkkinden hangi asrda yaad anlalr. Bu kitab (Trh-i Necb) ad ile bilinir. Nuruosmaniye Ktbhanesinde mevcuddur.

M A H M D BN- MEHMED BN- DLD RVAN) Fazilet erbabndan, tarih-bilgini bir zatti". bn-i Kesr Dimeki'nin mehur (El-Bidye ve'n-Nihaye) ismindeki trihini ve bn-i Verd'nin (Haridet'l-Acib ve erdet'l-Garib) adl eserini terceme ettii gibi h a yat hikyesi ulem faslnda yazlm Karaba'nin (lib's-Srr) i s m i n deki (Muhdart)n da terceme etmitir.
(1) Osmanl limlerinden bn-i Kemal'in muhtasar bir (Tabakat'l-Mctehidn)'i, Kk emseddin Efendi'nin de mufassal bir (Tabakat'l-Fukah)'s vardr.

 99
( H a r d e ) ' y i 8 7 0 (1466) t r i h i n d e t e r c e m e e t m i t i r . B u t e r c e m e y e corafyaclar faslnda lzumlu izahat vardr. M a n i s a ' d a M u r a d i y e hnesinde corafya ve slm tarihinden bahseden grlmtr. isminde Trke bir eseri de t a r a f m d a n kinci dair

Ktb dev

(Meslk'l-Melik) Murad Dmod brahim

rinde t e r c e m e edilmi bn-i Kesr tarihlerinin tercemeleri Paa K t b h n e s i n d e vardr. Bu ztn b e s e r l e r i z i k r edilmitir. Etbba

faslnda do ismi ve tb

IVlUSTAFA B N - I H A S A N Eserinden t's-Saf)sn onuncu asrda yaad

AH Mr Hnd'in (RavzaKanun ithaf olduu

anlalyor.

(Hadkat'1-Uly)

a d ile T r k e y e t e r c e m e e d e r e k Ciale-Zde intikal Rstem edip

Sultan Sleyman'n sadr- a'zam nu beyn ediyorsa da bunun

Paa adna

e t m i t i r . B e i n c i c i l d i n i n s o n u n d a d i e r iki c i l d i n i n d e t e r c e m e s i fiiliyata etmedii Z i r a bu c i l d l e r i n t e r c e m e s i hi bir y e r d e grlememitir.

mehuldr.

MEHMED Mderrislerden

BN-J M E H M E D

ER-RM onuncu asrn sonu ile

bir zt olup eserine nazaran yaamtr.

o n b i r i n c i a s r n ilk z a m a n l a r n d a grp ekserinin

1000 (1592) t a r i h i n d e n asrlarna ulap ve olduu sultan ve

1056 vezir

(1646) t a r i h i n e k a d a r 5 0 yllk b i r z a m a n d a

yzlerin

meclislerine dahil ve muhatab

lerin, erkn ve devlet a'yannn, ulem ve fudelnn ahval ve Murad'dan sadret Drdnc Murad'a kadar olan sultanlarn

tercmn nc beyn vezirler, ka m

h v ( T r i h - i l - i O s m a n ) a d ile b i r e s e r k a l e m e a l m t r . S u l t a n vuku'tn e d e n b i r h u l s a ile b u e s n a d a z u h u r e d e n s a d r - a ' z a m l a r , i k i n c i k a y m a k a m l a r , Dvn- H m y n ' d a eder. ismi geen bn-i M e h m e d Edirnev'nin oturan vzer, eyh'l-slmlar, Rumeli ve Anadolu dlarn b e y n (Elif) harfinde

defterdarlar,

kazaskerle.n, stanbul ve Edirne bu zatla

nasebeti olduu

anlalyor.

M E H M E D KUDS EFEND

RAMAZAN-ZADE

( N i a n c Z d e M e h m e d bn-i A h m e d bn-i M e h m e d bn-i R a m a z a n ) smi daha n c e geen K k Nianc Z d e R a m a z a n - Z d e elebi'nin torunudur. stanbul'da tahslini ikmalden sonra kadlk Mehmed mesle-

 100 ine girerek Tekml-i saat) terkibinin delleti olan 1031 (1622) tarihinde stanbul'da vefat etmitir. Kabri sur dmda Emir Buhr Dergh sahasndadr. Sekiz ksma taksim edilmi olup lemin yaratlndan balaya rak Kanuni Sultan Sleyman'n saltanatnn sonuna kadar yazd (Mir't'l-Kinat) ismindeki iki cildlik tarihi, u m u m i tarihimizin mehurlarn dan olup 1290 (1874)'da baslmtr ki szlm ve seilmi tarihlerden saylmaktadr. eyh Bedreddin SimavI'nin fkhdan (Cmiu'l-Fusuleyn)ini tavzih ederek (Nru'l-Ayn f slah Cmiu'l-FusCleyn) adn vermitir.

MEHMED EMN EFEND ALAYBEY-ZADE Halvetiye Tarikat eyhlerinden eyh Mehmed Efendi'nin olu olup skb'ldr. eyh emseddin Sivas'nin eserlerinden 1069 (1659) tari hinde istinsah ettii (Gien-i db) risalesi sonunda knyesini (Meh med Emin ibn-i e-eyh Mehmed ibn-i brahim Miralay ibn-i Ali ed-Defter ei-skb mvelliden ve'l-Hanefl mezheben, ve'l-Halvetl tarikaten ibaresi ile yazyor. lim, trih bilgini bir zattr. Tahsilini stanbul'da ikmal ederek Ayasofya mderrisi olmutu. 1091 (1680)'de stanbul'da vefat et mitir. skdar'da defn edilmitir. iirde Emnl mahlasn kullanrd. Mekke'de bir mddet ikamet ettiinden dolay MekkI hreti ile de ta nnrd. Mekke'den avdetinden sonra inzivay ihl:iyar ettii zamanda ara yerde bz olaylardan da bahsedici olmak zere (Vefeyt- pr-i ber LI'uli'l-elbb menihteber) ismi ile baslmam bir (Vefeyt- slmiyye) ki tab vardr. Babas Alaybeyi-zde eyh Mehmed Efendi'dir. 1045 (1635) trihinde skb'de vefat ettii (Vefeyt)nda yazldr. Bu eserin Hasb-i skdrI'nin (Vefeyat)!na balca kaynak olduu anlalyor. 1087 (1676) de (Nesyihu'l-Mlk) ad ile Trke bir eser daha yazmtr. Babas eyh Mehmed Efendi, hayat (Meyih Faslnda) zikredilen Abdlkerim tibl'den mstahleftir (hilfet almtr,)

MEHMED BN- HSEYN EFEND Sultan brahim devri ricalinden olup Badad Valisi Dervi Mehmed Paa'nn emri ile Ali bn-i ihab Hemedn'nin Farsa on bab mil (Zahret'l-Mlk) adndaki tarihini iki bab dahc ilve ederek (Tuhfet'lMe'mn) ismi ile terceme yoluyla bir tarih meydana getirmitir ki basl mamtr.

 101
MEHMED HALFE

( T e v r i h - i G l m a n ) i s m i ile 1 0 7 0 (1660) t a r i h i n d e b a b , o n b e ve bir h a t i m e tir. M a h l a s zere yazd olmak Osmanl saray tarihinde o zamann itima mu, bu cmleden zce hademesinin detleri dere

fasl duru

edilmi

lfetdir.

MIJNECCMBAI

DERV A H M E D

DEDE

EFEND

Mevlev Se'nik'lidir. yn- vsk

Tarkat'nn Babas umum meydana

rif

ve

fzl

mensublarndan hicret

lim

bir

zt iinde

oiup olan

Konya tarih

Ereli'sinden yazanlardandr. Mehur

etmitir.

Sultan

Mehmed

bn-i S u l t a n brahim'in

mneccimbas

idi. O s m a n l tarihileri (Cmlu'd-Dvel) ir Nedm ksur tarihe Efendi

isminde

eseri A r a p a olup A r a p a , Farsa, T r k e seksen neticesinde gelmitir. f a k a t d bir s u r e t t e zna ve m e b d e ' mevzu'una, olan kat dana mayan lar umur ve ve (Sehif'l-Ahbar) ismi

mracaat tarafndan, oluna lf lzm Hil ile ol mey vak'a Umum Ahmed var De Sair trfine,

ile T r k e y e trih ve

terceme ilminin

rak cild zerine baslmtr. Z a m a n n (balang) ma'lmata gayelerine, tarihlinin dair ahvalinden, hkmetleri kalardr. Endern-i db drt ve

hakikatna, tarih mehur ve eraitine ve

kelimesinin tarihiye ayandr. bykleri mslman olan takm nc

itibar olunan yazd

ifadeleri halife ve tevif-i

istifadeye ashabn ile bir

peygamberlerin zuhurundan meliklerden (1672) bir mslman tarihine takm

slmm

n c e olein h k m e t bahsetmektedir.

milletlerden, sonradan mlk Oullar'na Sultan dair

gelen

Osman

1083

(emiu'd-Dvel)in Hmyun'da Sultan ve Salih Selim

Ktbhanede,

Ktbhanesinde, de, Kozmorafya

bir takm

Edirne'de (Hey'et

Ktbhanesinde selefleri

dr. E n m k e m m e l Emn

umum tarihlerimizdendir. ve A s t r o n i m i

Terceme sahibi A h m e d Efendi'den renmitir.

Numu)'yi

Mehmed

E f e n d i ' d e n , tb ilmi ve biyolojiyi aadadr: (db- Mtlea): Osmanl

eserleri 1

mellifleri

iinde

kendisinden

evvel

bu sahada 2 (Hiye-i dir. 3 _ (erh-i erhidir 4

eser yozan

yoktur. Muha Scdreddin-Zde'nin zeyli

Tefsr-i

Beyzav):

Kitbu'l-Ahlk) ; Allme

Kad A d d ' u n

Arapa

eserinin

(Gaayet'l-Beyn) ; lesinin A r a p a

Mevln

Isom'n

Farsa

olan

isti're

risa

erhidir.

 102 5 (Veslet'l-Vsl il Ma'rifeti'l-Hamli ve'l-Mahml) : Mantk l mine dairdir. 6 (Ta'likat Al Oklidis): Hendese ilmine dairdir. 7 (Letif-nme) ; Ubeyd-i Zkan'nin (Dil-k) ismindeki eseri nin tercemesidir. 8 (Risale-i Musikiye): Edvar ve musik ilmine dairdir. 9 (Risale f Tahkki'l-Masdar). 10 (Lisn'l-Gaybi ve'l-lham): Harem-i Nebev'de o k u t t u u tefsr takrirlerini ihtiva etmektedir. Bir nshas Edirne'de, kinci Sul tan Selim Ktbhnesinde vardr. Bu ztn zamanna gre corafya ilmi ile de urat eserinden a n lalr. (Fevz-i azm) terkbinin dellet ettii 1113 (1701) tarihinde Mekke' de vefat ederek Hz. Hatice (R. Anh) civarnda defn olundu. iirlerinde (k) mahlasn kullanmtr. dilde iirleri vardr. Beyitlerinden : Nev-kse-i zemaneden ihsan uman kii Hayf, diri-i suret glden kllb umar.

MNP EFEND ABDURRAHMAN MNP EFEND Hl tercemesi daha nce geen Rz Abdlltf Efendi'nin oludur. (Fihrist-i Dvel) ismindeki sekin trihi hussiyle (Vefeyat) noktasndan kymetli bir eserdir. Nshas stanbul ktbhanelerinden, bu cmleden olmak zere Nuruosmaniye Ktbhnesinde vardr. 1155 (1742)'de irtihl etti. Babasnn yannda medfundur.

M'MN-ZADE AHMED HASB EFEND Osman-Zde Ahmed Tib Efendi'nin talebesi, kadlarn faziletlile rinden, trih bilgini bir zat olup Bursa'ldr, Sleyman ah'dan Fatih'in sonuna kadar (Silk'l-Lel) isminde manzum ve bir kafiyede Osmanl Ta rihi vardr ki bz ilim ve irfan erbabnn hal tercemelerini de beyn et mektedir. Byk bir cildden ibaret bulunan bu eserin bir nshas Galata Mevlevhanesi Ktbhnesinde mevcuttur. (Si'k'l-Lel)'in bir de men sur ksm vardr ki bu da muasr bulunduu Sultan Birinci M a h m u d dev ri olaylarn hikye etmektedir. Bunun kendi el yazs ile olan nshas Murad Molla Ktbhnesinde mevcuttur.

 103
a k a y k Zeyli (Atye)'cie bir m i k t a r ilvesi o l d u u de zikredilmitir. iir yazma yabetinde kabiliyeti de kuvvetli olup stanbul dergllarnn isminde Ali bir m a n z i j m e s i Paa'nn iken Hakmolu gazvelerini durum Ni llkye (Tezkire-i Salim)

larn b e y n e d e n

(Dergh-nme)

ve Bosna

(kadlnda)

e d e n dier bir m a n z u m e s i d e vardr.

MUHB ABDURRAHM

EFEND stanbul'ludur. Sefaretnme Pa btn mazbata, sefaret-

Kadn airlerden Safvet Nesbe Hanm'n babas olup 1 2 2 0 (1805) s e n e s i n d e s e f i r l i k l e P a r i s ' e g i d e n b u z t n i k i ris'te ikameti esnasnda me'muriyetine ihtiva eden eklinde malmat taallk eden

s i o l u p biri F r a n s a ' y a g i d i v e g e l i k e y f i y e t i ile alt s e n e m d d e t l e mektup, tezkere ve takrirleri ve ki rsumunu baslmtr. beyan Bu eden mufassal ve erhli bir muhtasar bir

n m e d i r . D i e r i ; i c m a l e n F r a n s a ' y a g i d i v e g e l i i ile P a r i s ' i n a h v a l , s r risale sefaretnamedir zzet adnda bir bir sefaretnameye erbabndan Mzesi

z t t a r a f n d a n 1273 (1857) t a r i h i n d e s i m T a r i h i i l e k e n d i s i t a r a f n d a n hayli ilveler yaplmtr vardr. V e f a t 1236 (1821) o l u p , k a b r i Eyb'de Bahariye'dedir. ki b i r n s h a s O s m a n l

Ktbhanesinde

MUSTAFA Ulemadan ve tarih ts orum'lu 1247 Amasya) manmz Amasya'I dair

VAZIH

BN- SMAL

AMASYAV bir zat olup A m a s y a Memleketinde mft f M e s i l - i mf iken Riyazi

ilmi m n t e s i b l e r i n d e n

Kara smail Efendi'nin oludur.

(1831) d e v e f a t e t m i t i r .

(El-Belabil'r-Rasiye

isminde A m a s y a ' y a mteallik bir tarihe yazmtr. Bir d e fkh ilim erbabndan Evkaf Nezareti Efendi'nin eski de Arab isminde iki c i l d i kaytlar ve sekiz mtercimi lld eklin ki

d a n (erhu'l-Ezn ve Delll'l-Cinn) i s m i n d e A r a p a bir eseri vardr. Z a l-lseyin Hsomeddin Amasya mlhakatna

(Es-Sefnet'r-Rasiye

f T r i h - i

Amasya)

d e tertb edilmi, m k e m m e l bir t r i h ve hal t e r c e m e l e r i kitab vardr istifadeye sebeb eserlerden olan bu tarihin baslmtr.

 104 MELEK AHMED BEY MORAL Mehur Tiryaki Hasan Paa ahfadndan, Eriboz'lu Bekir Efendi' nin olu olup zamanna gre miJn olmaklc beraber Franszca ve Rumcaya da in, aff, halm bir zattr. Mutasarrflk ve saire gibi devlet hizmetlerinde bulunmutur. 1236 (1821) senesinde zuhura gelen Yunan htilline dair olup Rum fetretini mnte olan Eterya'nn birinci tertibcisi Eksanto'nun ihtill te'sisine dair olan risalesini ve Yunan tarihinin mhim mnderecatn terceme ve kendi tahkikat ve mtlealarn ilve ile gzel bir eser vcuda getirmitir ki baslmamtr. Bu tarihin m u k a d dimesinden bir paras Encmen Ktbhnesinde vardr. Bir de T rih-i Kudem-yi Yunan ve Makedoniyan (Eski Yunanllar ve Mokedonyallar Tarihi) isminde bir tarihi vardr. 1288 (1871) tarihinde Selanik'te ir tihal ederek Hortac Camii avlusunda defn edilmitir.

MUSTAFA NUR PAA zmir'de Mansr-Zde ailesinden macrifi bir zattr. Tahslini ik mlden sonra devlet ilerinde istihdam olunarak ortaya kan gr ve istidad sebebiyle evvel Marif, sonra da Evkaf Nzn oldu. 1307 (1891) tarihinde stanbul'da irtihal ederek Sleymaniye Camii avlusunda defn edilmitir. (Netyic'l-Vukut) ad ile cildder meydana gelmi olup 1294 (1877) senesinde baslan Osmanl Trihleri esasen Osmanl Devletinin her asrda car olan mlk nizamlar, asker kanunlar ve mal idaresi ile sair teferruatn aklamaya mnhasr olmakla beraber bu maksadn l ykyla meydana karlmas zmnnda ae'l-usl meydana gelen olaylar da nkteli bir surette toplu olarak terkm ve bir tekmile ilvesiyle asl maksad tamamlanm, ibaresi tatl, mnak<ah bir tarihdir ki zamanmz vak'anvis Abdurrahman eref Efendi'nin tahrr ettikleri iki cild (Trih-i Devlet-I Osmaniye)lerinin bz maddeleri ve hussiyle tekmileleri iin balca kaynak olmutur. (Drdnc cildi de sonradan baslmtr.). (Hazinet'l-Hisab) isminde baslm bir hisab da vardr.

MUHSN MEHMED BEY BANDIRMALI-ZADE Edb ve tarihi bir zat olup skdar'ld.^ Usle gre tahslini i k m a l den sonra devlet kalemlerinde ykseldi. Bir hayli mddet Osmanl Dev letinin Msr Fevkalde Komiseri Gaz Ahmed Muhtar Paa'nn maiyetin-

 105
d e b i r i n c i l<tiblil< h i z m e t i n d e b u l u n d u S o n r a d a n s t a n b u l ' a n a k i Tevki-yi hallesinde Dergh'no Dvn-: H m y n ceddinin defn me'muriyetine, de sonra r-y Dergh Devlet denilen n a t y i n o l u n d u . 1324 (1906) yaptrd edildi. ad irtihal ederek skdar'da olunarak zal Ma Celvet

ndiye

Bandrmal-Zde

B a s l m e s e r l e r i : ( A f r i k a Delli) ile ( H u t t - i B e r b i y e T e r c e m e s i ) n v e r d i i ( H i y e r o g l i f Hatt Tercemesi) ve (Dell- Vadi'n-Nil)'dir. kitablarnn en dier z e r e 1312 (1894) eseri Afrika hakknda liscnmzda yazlan corafya v e e n i s t i f a d e l i s i o l u p 769 s a y f a y i h t i v a e t m e k sinde Msr'da baslmtr. Msr hakkndaki

Birinci byk sene co bahs olay

bilgiler

memleketler

hakkndaki m a l m a t t a n be-on misil daha oktur. Her kt'ann tarih rafyasndan bahs o l u n d u u gibi Msr lkesinin de eski t a r i h i n d e n olunmu [Hiyogroli Arapa, ve bilhassa slm fetihlerinden it resimler ksur ve zamanmza Fir'avunlara da vardr. mracaatla kadar Bu geen eser ve durumlar tafsiltiyle beyn edilmitir. yazsna] Franszca yetmi esere ve Berbi meydana (Trih-i

hattna Trke,

yazlar

gelmitir. Sheyl)'yi

Yavuz Sultan Selim'in de terceme etmitir.

Msr fethini

beyn edici olan

MEHMED MANSUR Marif ve hamiyyet erbabndan limlii esnasnda tanbul'a gelerek

EFEND bir zt olup mekteb mual mual s

alkan

limlerinden olan babas Kolonyal Abdullah Manastr'da domutur. Rumca ile e s k i Yunan

Efendi'nin Manastr'da olan vukufu

lk t a h s l i n i i k m a l d e n s o n r a diline

dolaysyle ms

Bb- l T e r c e m e Odasna m e ' m u r oldu. Bu e s n a d a ngiliz m e h u r di. Resm me'muriyeti liine tyin esnasnda Bu ykselerek Devlet ras za icra

teriki Redhavz'dan Franszcay tahsl ettii gibi biraz da ngilizce r e n muavin edilerek oban olunmutur. me'muriyette iken emeklilii

G e b z e ' d e o t u r m a a b a l a m t r . 1314 (1897) t a r i h i n d e Mustafa Paa Camii kaps karsnda d e f n edildi, terakki etmi dillerini nazar- dikkate

irtihal edip

Avrupa'nn

alarak

her

hk va edip Fran

mette ulm ve fnnun szca tedrisin nail

inkiaf e v v e l b e - e v v e l mill dilin t e r a k k i s i n e isabetli fikir sahihleri ile t e r k - i mesi

b e s t e o l d u u n a kan b u l u n d u u c i h e t l e o t a r i h t e Tb m e k t e b i n d e k i aleyhindeki olmutur. iskenderiye Ktbhnesine Dair Risale-i maksadna 1

Eserleri: (Mehur Trihiye). Baslmtr.

 106 2 (Rum Fetretine Dair Toril). Birinci cz' MSilmtr. 3 (Viemiil<-i Osmaniye'de nhisar- Tababet). Franszca olup ba slmtr. 4 (Esrr- Farmason) 5 (Ehl-i Salb Vak'as). 6 (Tevrat ve ncil Ihtilfat). 7 (Servet-i Millye). 8 (Umr-u Mliye). Yazma bir nshas Yldz Ktbhanesindedir.

M E H M E D BN- YUSUF ei-CERKES Trih ilminin hl tercemeleri ubesi mtehassslarndan olup asrmz ilim adamlarndan Ali Emr Efendi'nin ifadelerine gre Diyarbekir'lidir. [Takprl-zdeJ'nin (akayik- N u m n l y e ) s i r i , (Imm- Saleb)'nin (Ksas- Enbiy)'sn, (Vakid)'nin (Fth'-am)m terceme etmitir ki d e baslmamtr. Fth'-amn tercemesi 1098 (1687)'dedir. Beyrut dizdar [muhafz] idi.

MURAD BEY Dastan'da doup Rusya'nn bakentinde yksek tahsil yaparken buraya iltica etmi ve uzun mddet memleketimizin irfan hayatna ka rmtr. Murad Bey bilhassa tarih muallimi olarak hizmetlerde bulunmutu. Kendisinden evvel, Avrupa tarznda trih muollimlii eden, hususiyle t rih ilmini yeni usl dairesinde yazmaa alan kimse yok gibiydi. Alt cildden meydana gelen (Trih-i Umm) ile bunun bir fezlekesi olan, bir cildden ibaret (Trih-i Osman) adl eseri zaman itibariyle deerli eser lerdendi. Bunlar memleketimizde ilk tecrbesi icra edilen ta'lm (Didactique) eserlerdendi. M u r a d Bey, Fransz ve Rus menba'larna mracaat la ve hayli emek sarf ile bu kitab meydana getirmitir. Kitab, uzun bir tedris hayatnn mahsldr. Binenaleyh, talebenin, genliin terfi (bilgi) seviyesi maddesi nazar-' dikkate alnarak yazlm tr. Murad Bey, memleketinden geldii vakit, dilimizin hayli acemisi idi. Bz hkmet me'muriyetlerinde, matbuat idaresinde uzun bir zaman Dyn- Ummiye komiserliinde, r-y Devlet azalnda bulunmu t u . Dyn- Ummiyede iken Maliye Haznesi M u r a d Bey'in gayreti ile bir ok hukukunu mdfaa etmi ve hayli istifadede bulunmutu.

 107
Gerek Mertiyetin ilnndan evvel burada, gerek Avrupa'da ve M e rtiyetin karmt. Son zamanlarda hi y a z m a k t a y d . Bu (Trih-i Eb'l-Fruk) eserin yedinci cildi ismi ile u z u n bir O s m a n l neredilmiti. Bununla tri iln zerine yine burada uzun vakitler (Mzan) Gazetesini

beraber yakacak

silsile t a m a m l a n m a m t . Bu trihte M u r a d Bey'in bir tarihiye

d e r e c e d e m h i m ve d e r i n m t l e a l a r n a t e s a d f e t t i i m i z g i b i , p e k ind ve ohs muhakemelere, bil'iltizam aranm, bulunmu garip olaylara da te sadf edilmektedir. uygun

(Huz m s a f d a ' m keder) k a i d e s i n c e bu e s e r l e r i n i s t i f a d e y e ksmlar alnr, dierleri t e r k Anadoluhisar'ndaki husus kabrine defn edilir. vefat ederek mezkr

sahilhanesinde

mahalde

edilmitir.

NER MEHMED EFEND Eski Osmanl tarihilerinin mehurlarndan olup Germiyanldr (1). k elebi (Tezkire-i uar) adl eserinde Bursa'l olduunu yazyor (2). Sultan kinci Byezid devri mderrislerinden idi. Mezkr padiah tarafn dan Osmanl trihini yazmak vazifesi ile me'mur olarak devletin ilk k u ruluundan zamanna kadar cereyan eden olaylar ihtiva eden yazd (Cihan-Nm) ismindeki (3) trihin ibaresi sade ve selistir. Bir nshas Byezid Camii Ktbhnesinde, bir Mzesi Ktbhnesinde vardr. Baslmam olan bu milletlerinin gemilerine dair bir hayli tafsilt ihtiva intisab olduu eserlerinden anlalmaktadr. l'nin batlamaktadr. nshas da Osmanl eser Trk ve Tatar etmektedir. Srede ifadesi de bunu is-

(Knh'l-Ahbar)n baslmam ksmnda yazl iirlerinden : Gzlerimden akt deryalar gibi yam benim Dostlar ok grd unmadk bam benim. Gemek in seyi-i eskimden hayalin askeri Bir direkli, iki gzl kprdr kam benim. Kabrinin Bursa'da Mevlevi Sleyman Efendi civarnda olduu ve f a kat yolu geniletmek srasnda tahrb edildii rivayet edilir. (Knh'l-Ahbar)n baslmam ksmnda Bursa'ya gelerek Sultaniye Medresesine mderris tyin edildii ve burada irtihal ettii yazldr.

(1) Bursa hisar ortasnda medfun Timurta Paa-zde Oru Be de eski Osmanl tarihilerinden olduu rivayet edilmi olup eski Osmanl Trk dili ze rine yazlm, Osman ve Orhan Gazi'nin tarih oaylarm beyan eden bir tarihi olduu (At Trihi)nin nc cildinin banda mezkrsa da tarafmdan g rlmemitir. (2) Ltifi ile Riyaz, Karamanl, dier hal tercemeleri kitablar Germiyanir olduunu yazyorlar. (3) Ktlb elebi'nin de bu isimde mehur bir corafya kitab olduu yu karda zikredilmiti.

 109
NASH EFEND MITRAKCI EBNVS lim bir zattr. Kanun balamsa da Sultan bir ikmaline

Osmanl tarihilerinden, hner Sleyman'n muvaffak t a r i h yazmtr. Bu tarihten

sahibi,

ilk t a h t a k n d a n 9 5 4 (1547) t a r i h i n e k a d a r b i r c i l d l i k sonrasn yazmaa

olamamtr. da t a m Hmyn bir intisab o l u p kaleminin eb d e n i l e n yaz tekiltna trnn ms

Yaz s a n ' a t m a mijcidi gibidir. dolaydr. Divan-

(Mtrak)

tbiri demirci ekici oyunundaki o zamanki Mtrak denildii rivayet

maharetinden gre edilir. isminde bir

t a h d e m l e r i n d e n bir ksmna da

Revan Odas Ktbhanesinde Trhi'ni (Mecmau't-Tevrih) m terceme mamen baka olduu ortaya edilmitir.

(Fetihnme-I Karabodan)

e s e r i v a r d r . K a n u n S u l t a n S l e y m a n a d n a 9 2 6 (1520) t a r i h i n d e s m i ile t e r c e m e etmitir. Bu t e r c e m e Nash Efendi'nin Efendi'nin ile k a r l a t r l d n d a

Taber baslta ve

tercemesinden tercemesi sels

kmaktadr.

h e m e n h e r b a h s i n s o n u n d a k e n d i z t n n m a h s l o l m a k z e r e tf zumeler dere

man

Bunlardan baka dr. Bu zat h a k k n d a

(Tuhfet'l-Guzt)

sminde resimli bir eseri d e vardr.

var

(Riyziyyn) b l m n d e de fazla bilgi

NAMA MUSTAFA

EFEND

VAK'ANVS

1000 (1592) s e n e s i n d e n 1070 (1659) s e n e s i n e k a d a r o l a n v a k ' a l a r i h tiva e t m e k zere adna izafe edilen ve alt c i l d d e n ibaret b u l u n a n zat'l-Hseyn olup trihinin f Hulsati Ahbri'l-Hfikn) itirazdan ismindeki Osmanl iktidar gibi mellifi oiup Haleb'lidir. Tasvr-i vekayi' ve ahvaldeki hey'et-i kadar gitti ummiyesi yazlan Firdevs-i (Ravtrihinin fevkai'de mnlar Paa' gibidir. (1716) msl dedikleri

salim

olduu

nn sels, ifadesinin d o r u l u u Osmanllarn ortaya kndan k i f nn z a m a n n a Vefat (Nam tarihindeki (Patras) eserlerin name Eski hemen msra'mn hepsinin ifade (Yal stn 1128 Badra) ettii

Mora

Seferi'ndedir. edildi.

Osmanllarn

kasabasnda o zaman mevcut olan Gml'in avlusundaki

m a n mezarlna defn Mezar tanda

Ba m u h a s e b e m a n s a b n d a n

ma'zlen Mora

Muha

sebecisi iken vefat eden) ibaresi nak edilmiti. M u f a s s a l hayat A h m e d Refik Bey t a r a f n d a n yazlp k d a m sinde neredilmitir. Gazete

 110 Beyitlerinden : Hsid ayaa alsa da kal'a-y kemlim Sermaye-i irfanma asla zarar olmaz Nam srr- k- szii pervaneden gr-kim Ne hicr-i yrdan alar ne sz-i nrdan syler. Nam Tarihine kaynak olan eserlerden biri de Menr rihi M e h med Efendi-Zde Ahmed Efendi'nin temize ekimine muvaffak olamad evrak olduu (At Trihi) nin ijnc cildinin 38. sayfasnda yazldr ki bu ifade (Nam Trihi) birinci cild, 9. sayfada te'yid edilmektedir. (At Trihi)nin ayn sayfasnda Nam'nn 1110 (1698;' trihine kadar olaylar kaydettii ve f a k a t temize ekmee muvaffak olamad ve sonradan ehr-Zde tarafndan alnp temize ekildii de yazldr. Es'ad Efendi Ktbhanesinde bz siyas risaleleri ihtiva eden, ken di el yazs ile yazl bir mecmuas vardr. Revan Odasnda mevcut t a rihinin 1066 (1656) senesine kadar olan ksm kendi el yazs iledir.

NHAD Osman Oullarnn kuruluu olan 680 (12811 tarihinden 1097 (1686) tarihine kadar ak bir ifade ile bir cild eklinde tertb edilmi bir tarihi l/ardr ki bir nshas Badad Kk'nde mevcuttur.

NAZM-ZDE HSEYN MRTEZA

EFEND

Osmanl tarihilerinden, ilim sahibi ve yazar bir zat olup Badad'ldr. Tahslini ikmalden sonra devlet hizmetine girerek Badad Maliye Hazinesi Ruzname halifeliine (ktibliine) ykseldi. 1134 (1722) tarihin de memleketinde vefat etmitir. Muhtelif eserler^ aadadr: 1 _ (Glen-i Hulef) : 1143 (1730) tarihinde brahim Mteferrika tarafndan baslan bu eser 127 (729) tarihinden 1130 (1718) tarihine ka dar geen slm olaylarn Endls'e it ksmnn gayrisinden ve bilhas sa" Osmanllarn fetihlerinden sonra rak lkesinin durumundan bahset mekte olup, yazl tarz eski usl zere, lgat perdzne ise de riva yetleri ekseriyet i t i b a r i y l e y n - vsktur. (Devhat'l-Vzer) is mindeki zeyli Badad Valilerinin hal tercemelerini ve ksmen rak'n du rumunu beyn etmektedir.

111

Mevln bn-i Arap-ah'n Arapa 1277

(Terceme-i Trh-i T i m u r ) :

Timurlenk Tarihi'nin Trke ve Farsa'ya tercemesi olup, Trkesi (1861) t a r i h i n d e ( T r i h - i T i m u r - u G r k n ) 3 (erh-i Kasde-i Ferezdak) : Oniki mamdan mam Zeyne'l-bidn i s m i ile b a s l m t r . Mehur hazretleri Arap iri

Ferezdak'n ak

hakknda

Mekke'de

bir ekilde nazm e t t i i : Hzellez ta'rifl b a t h e vat'ateh

V e l b e y t i y a ' r i f h velhill v e ! harem... M a t l ' l m e h u r k a s i d e s i n i n T r k e e r h i d i r ki b i r n s h a s B b - l karsndaki Beir A a Ktbhnesinde mevcuttur. erhin sonunda slm o l a y l a r d a n Bedir, H e n d e k , Hayber, M e k k e ' n i n Fethi ve i r e gibi v a k ' alar da ayrca tafsl edilmitir. 4 5 6 (Terceme-i Tuyr-i riha ve Zevr-i Syide) : Bir nshas Ha (Zeyi-i S i y e r ) : Nb'nin Veys'ye zeylen yazd siyer'in vardr. olan (Colup ismi: B a d a d ile c i v a r n d a m e d f u n bahsetmekte askeriyenin Nshas zeyli midiye Ktbhnesinde vardr. dir. N s h a l a r B e i r A a ile s a i r k t b h a n e l e r d e (Tezkire-i Evliy-i B a d a d ) : f M e n k b i ' l - A h y r ) ' d r . Paa'nn evliyann byklerinin hal tercemelerinden mi'u'l-Envr Badadl 7 smail ktbhaneleri

byklerinden vardr. eser byk ci er

ile k e n d i

ktbhanemde

(erh-i evhid-i Muni'l-lebb): Nahv ilmine dair yazlan ( e v h i d i ) n i n e r h i o l u p iki baresinin mulak mevcuttur.

lerin en mehurlarndan olan (Mun) cilddir. Beir-Aa'da 8 (erh-i

Lgat- Trih-i Vassaf) :

olmas

h e t i y l e bz k i m s e l e r t a r a f n d a n d a e r h o l u n a n h i d i r k i B e i r A a ile s a i r k t b h a n e l e r d e v a r d r . 9 10 11 12 (Dvan) : B i l i n e n e k i l d e y a z l m t r .

(Vassaf Trhi)'nin

(Terceme-i Kitb- Fezil'l-HayI): Bir nshas Yerebatan Es'ad Efendi Ktbhnesinde vardr. olup eski tarzdadr. (Mneat): Yaziarm ihtiva e t m e k t e

Ma

hallesindeki

((Terceme-i Kdbusnme) : hkmet

Eserin asl A b b a s halifeleri z a m a n i b n - i s idare ile 835 bab

larnda Khistan'da

kuran tavif-i mlkten Keykavus

kender ibn-i Kabus'un oluna hitaben yazd siyaset ve h k m e t alkal Ahmed bir hikye ile sslendirilen mehur eser olup birinci

s i ile m n d a r n a s i h a t l e r i i h t i v a e d e n v e h e m e n h e r m a d d e s i m e v z u ' defa 44 (1432) t a r i h i n d e S u l t a n i k i n c i M u r a d ' n e m r i ile n e d i m l e r i n d e n ibn-i lyas t a r a f n d a n sade bir dille t e r c e m e her bakmdan zerine tertb edilmi olan bu terceme dendir, ikinci d e f a

Mercimek eserler Paa'nn

edilmitir. istifadeli

1117 (1705) t r i h i n d e B a d a d V a l i s i H a s a n

 112 e m r i iie [Nazm-zde] tarafndan zamann ivesine gre islh ve tebdil edilmel< zere terceme edildii gibi Kazan ulemasndan Abdlkayym Molla Nasr tarafndan biraz ksaltlmak suretiyle Trke'nin Kazan i vesine naki edilerek iki d e f a baslmtr. ark dilleri kadn limlerinden Rusya'l Glnar Hanm M a d a m D e l e b e d e f tarafndan Rusa'ya ter c e m e edilip baslmtr. Terceme siibi Nazm-zde'nin beyitlerinden : ki lemde rahat istersen Mrtez sen de dp terk-i enniyyet ubdyyette yzn tut. Bir gazeli.: Blbl-i b- hakikat hem eninimdir benim hid-i c-i dilim, em-i ternimdir benim Ltf-i Hakka eyledim ilka-i dest-i i'tsam Hasbiyallahu kef nak-i nignimdir benim. Yoktur mle mdim dergeh-l Hokka heman Rite-i acz-i dilim habl'l-metnimdir benim. Urvet'l-vsk-yi hlsa temessk Mrtez B-tekellf, hsl- kediminimdir benim. T a s a v v u f t a n (Kenz'l-rifn)'i de terceme ettii gibi Badad Valisi Hasan Paa'nn emri ile brahim Karaman Smme Alamedi'nin (Hey'et-i Senlyye) ismindeki Arapa eserini de terceme etmitir. Kprl Ktb hnesinde kendi el yazs ile yazl (Risale-i Rub u ve Ceyb)'i de vardr.

NU'MAN EFEND EBU SEHL SALH-ZADE lim erbabndan, trih bilgini bir zt olup Ein'lidir. smi, te'lif t r i hini beyn edici olan (Tedbrt- Pesendde) ismindeki Osmanl Trihi Krm, Macaristan, ran seferlerinden 1152 (1739) bahisdir ki bizzat bu seferlerde bulunduundan dolay yazlan olaylar mahedelerine da yand iin yn- vsktur. Mellif kitabnn ba taraflarnda kendi hal tercemesinden bahsettii srada baka eserleri olduunu ve 1166 {1753) trihinde Manisa Kads tyin edildiini zikrediyor. Bir nshas Kk-Efendi Ktbhnesinde mevcud olan (Tedbrt- Pe3endde)'nin nihayetinde (Sulh-nme-i iran), (Sulh-nme-i Moskova) isimlerinde tariheleri vardr. (let-i male) ad ile mesaha (lme) ilmine d a i r yazd bir eserinde Adakale civarnda Nemelilerle hududu tahdit komisyonunda bulunduunu ve rlyzata it daha birka eserinin oldu u n u naki ediyor.

 113
BRAHM NHAL BN- S L E Y M A N H a r e m e y n - i erfeyr Dvn- Hmyn Muhasebe arasnda Kalemi HALFE vazifesinde v e idar ve

kesedarl Trih

ktibleri

bulunmutur.

ilere ismin defter bir

vkf bir zattr. Lyiha sahasnda deki tarihesi lerinde

kaleme ald (Mir't'd-Devlet)

1182 (1769) s e f e r i n i n o r t a y a k s e b e b i n e v e d e v l e t i Ahlk ilmine ait (Mir't'l-Ukal) isminde baka

l e r i n i n s l a h n a d a i r d i r . 1186 (1772) t r i h i n d e i r t i h a l e t t i i f e r a s e t kaytldr.

e s e r i d a h a v a r d r ki h e r i k i s i d e b a s l m a m t r . ( M i r ' a t ' l - U k a l ) , b e fasl zerine mrettep T r k e mu'teber bir eserdir. Birinci fasl: Vakit, usl, edeb, tark, kaide, had ve miktar dadr. ikinci fasl: Akl beynndadr. beynndadr. beynndadr. beynndadr, n c fasl: Nazar- h i m m e t v e te'sr-i nfuz D r d n c fasl: Re'y ve tedbr Beinci fasl: Meveddet, Mnderecatmdan bz muhabbet, ak beynn-

paralar:

L t e k u l min gayri t e f e k k r i n V e l t a ' m e l m i n gayri tedebbrin S u n ' a dahi e t m e k olur S n i ' a isbt- kusur, D e h r e t a ' n e t m e ki sz l e m - i b l y a kar. El-kl l y e t e k e l l e m ill b i - h c e t i n ev li-hccetin. Cilvegh- y r olan dil-i n a k g a y r i itmez k a b u l S r e t - i dier m u h a l yine-i t a s v i r d e . H e m a n s e n m s t a k i m ol a r h - i g e e r u d e n hros e t m e , M a k a m - r a s t ' a virmez halel g e bnl-i n e y z e n . Bir g n olur ki olur nil-i g l b e r k - l m u r d D o l a a n glen-i a m a l i n i n e t r a f n d a . Dier iirlerinden : F e h m eyledlnse m a ' n - y i takvm-1 a d e m Bildin t a m a m nsha-yi a h k m - lem. A a y n - itibarn e m - i hubb v a r , Yem'de grnce OSMANLI MELLFLER - Cild: 3 katreyi, g r katrede yem'i. F. : 8

 114 Eserlerinden: z-yi Re'siye (ba za) olan dima, kalb, kebed e m razlannda tabibe ttl' lzm olanlar fihre-gJne c e m ' ve (Kitb'l-hmi f beyn! ahvl-i z-yi re'siyye) nm ile bi^ risale tertb ve tahrr ve i h vana hediye olundu ibaresini hv bir de tbb eseri vardr.

NUR BEY VAK'ANVS HALL NUR BEY Nail Abdullah Paa olu kir Bey'in olu olup tezkirecilik, m e d cilik gibi makamlarda bulunarak sonradan vak'anvislik hizmetine t yin olunmu ve Mr Nr medfenin Hak mehbetu'l-envr ide msra'mn ifade ettii 1213 (1799) tarihinde stanbul'da vefat etmitir. Eyyb'de Fe ridun Bey Trbesi kapsnn sa tarafnda mehur ir Kn Efendi'nin yaknnda medfundur. Osmanl Trihi kitab: 1209 (1794) ve 1213 (1799) seneleri arasndaki olaylar hikye etmektedir. Bundan baka nc Selim zamannda vaz' ve te'sis olunan btn kanunlar ve nizamlar top layarak bir mecmua da tertb etmitir. Mretteb dvn da vardr. Eserle ri baslmamtr.

NECB MUSTAFA EFEND KSE Aslen stanbul'lu olup tefeyyz Bb- l'dendir. Ruznme-i evvel me'muriyetinden azl edilerek 1247 (1831) trihinde stanbul'da vefat et mitir. Eyyb'deki Hakm Kutbddin Mektebi mezarl karsnda med fundur. nc Selim devri olaylarna ve teferruatna dair yazd t a r i h esine 1218 (1803) den 1223 (1808) senesine kadar geen Osmanl Or dusu olaylarn yazan Ali Rif Efendi'nin (Vekayr-nme)'sini de der ey lemitir ki bir cildden ibaret olan bu eser 1280 (1863) tarihinde Matbaa-y mire'de baslmtr. (Hadkat'l-Cevmi')'de vefat 1234 (1819) olmak zere kaydedilmitir. nc Selm'in saltanatnn ilk yllarna dair Edb Efendi'nin de ba slmam tarihesi vardr.

NEDM M A H M U D BEY ENL-ZADE Zeyneb Sultan'da medfun Ein'li Gen Halil Aa'nn oludur. Ende run'dan yetien ilim sahiblerinden olup doumu itibariyle stanbul'ludur. Bz devlet makamlarnda bulunduktan sonra 1253 (1837) trihinde s tanbul'da vefat etmitir. Eyyb'de Bostan skelesinde Mihr-i h Sultan

 115
avlusunda seler, dvan medfundur. tyinleri, Kendi zamannda meydana gelen gnlk alt ki hdi basl

[tevchat-

dvniyye]

mlkiye'ye

arzalardan vardr.

zabt ve yazlmaa mamtr.

deer olaylar seerek bir trihe yazmtr (Fatn Tezkiresi)nde bir gazeli

Dvanesi d e vardr.

N U R B E Y Y I J Z B A I OSIVIAN N U R Askeriye yazarlarndan B a b a s Krm'ldr. H a r b i y e tafa Paa Tekkesi bir zat olup d o u m l\^ektebinde muallim

BEY stanbul'ludur. gen denecek Mus ve a

itibariyle iken defn pek

b i r y a t a 1327 (1911) t r i h i n d e v e f a t e t m i t i r . E d i r n e k a p h a r i c i n d e karsnda aile k a b r i s t a n n a Fransz dillerine de vkf, yand. Eserler!: 1 (Abdlhamd'in Hayt- Siyasiyye ve Hussiyyesi) : bilhassa Almanca'ya olan vukufu takdire

edildi. A l m a n

cildden Ger t

ibaret olan bu eserin bir b u u k cildini n e r e t m e e m u v a f f a k o l m u t u . med Refik Bey tarafndan ikml olunarak sahifelerlnin oldu. zah). bu ekilde inkiafna hem gayret, Osmanl hem

ri k a l a n k s m y i n e k e n d i s i g i b i g e n , z e k , t a r i h i , d i l b i l e n Y z b a A h rihinin bz gizli ve karanlk arka

dalk nmna bir hizmet yaplm 2 3 4

(Yeni Piyade T a l i m n a m e s i n i n (Blk Muharebesi). (Karadeniz ve Boazlar baka askerlie

Mes'eiesl). baslmam eserleri de vardr.

Bunlardan

mteallik

OSMAN EFEND Tarihi limlerden bir zt olup Bayburd'ludur. Eserlerinden 1020 (1611) tarihi ricalinden olduu anlalmaktadr. (Mir't- Cihdn) isminde ki eserinin mnderecat aadadr: IJnvn- evvel: Hak Tel'nn birliini, ululuunu, azametini, ulhiyyetini, ar- a'zamn cadn, yedi kat gn, yedi kat yerin yaratln, meleklerin, ay, gn ve yldzlarn vcuda gelmesini beyn eder. kinci Unvan : Hz. d e m ve Havva'nn vcuda geli durumlarn, ne sillerinden gelen peygamber, eliya, meyh ve sair zhid ve m'min kul lar beyn eder. nc unvan: Pdihlarn ecdatlar, dnyoya gelen pdihlar, 'Cihangirlik yolunda yryen pehlivanlar ve ehidleri beyn eder. Drdnc unvan : Sleyman peygamberin mu'cize ve hikyelerini, Hz. Ysuf'un Zelha le olan kssasn, skender'in krallm, beyn eder. Beinci unvan: K'be'nin yaplmas sebebini, erefini, K u ds'n yaplmas ve evsafn, am'n erefini beyn eder. Altnc unvan: Reslllah (S.A.V.) Efendimizin nbvvetini, mu'cizelerini, mi'racn, Cihar- yr- gzn'in evsafn, zevcelerini, dostlarn ve ashabn beyn eder. Yedinci unvan: Kyamet saatinde zuhur edecek almetleri, son za manda srafil'in sur'a flemesi ve btn mahlkatn yok olmasn beyn eder. Sekizinci unvan: Kyamet gnnde btn mahlkatn har olup sul ve cevab olduunu, cennet ve cehenneme mstahak olanlar beyn eder. lm trihi ile defn edildii yer tyin edilememitir.

OSMAN

REMZ

EFEND

Dvn- Hmyn kalemi halfelerinden [ktiblerinden] trih bilir bir zt olup Sultan Birinci Mahmud'un tahta kndan Nizam- Cedd'in k u ruluuna kadar iki cild baslmam bir tarihi vardr. nzde ile ayn devrede yaad.

M E R FAK E F E N D BN Dvn- Hmyn hcelerinden

ABDULLAH marifi b i r zttr. etmi

[efendilerinden]

k k - s n d e f t e r d a r o l m u t u r . 1 2 4 5 (1830) d e s t a n b u l ' d a t i r . ( N i z m ' l - A t k f B a h r i ' l - A m k ) di N e p c a r z d e yazma eyh Sddk Efendi'nin menkbelerini

irtihl

i s m i n d e T r k e tarih b i r eseri ile m r ihtiva eden (Maiir

kalt- Sddkyye) a d n d a b i r e s e r i d e v a r d r ki b u e s e r i baslmtr. kabiliyeti d e vard.

PEEV

P E F E N D (1)

BRAHM

ki c i l d d e n i b a r e t o l a n O s m a n l T a r i h i b a s l m o i u p 9 2 7 (1521) d e n 1 0 4 9 (1639) rad devrinin senesine, yni sonuna Kanun Sultan Sleyman'dan Drdnc M u baresi durumu Def kadardr. Yazd olaylar timada ayandr.

ak, ifrat ve tefrtden

uzaktr. S o n u n d a bulunmutur

Cengiz ve Hlg'nun

n u d a y a z m t r . [ B i r i n c i ] k k - e v v e l d e f t e r d a r l v e s a n c a k b e y l i i gibi bz devlet hizmetlerinde 1 0 4 6 (1637) t a r i h i n d e Bosna terdarlna tyin olunmutu. m r n n sonlarn emekli olarak Macaristan'da irdi. Vefat Nianc dn Bey-Zde, 1 0 6 1 (1651) Ktib de olup Mehmed zikrediyor. Karaon Refik Peev'nin Bey'in kabri Efendi Hayat (kdam) Mustafa Hadd, Bey, biraderi Salih Efendi, Budin ile Pe'de g e Trihini Koca yaz

memleketindedir. Tarihlerinden mufassal Trk

Ramazan-Zde, li, Hasan zetleyerek olarak Macaristan mecmuasn Belgradl

mukaddimesinde Doktor

tarihilerinden kalesinde

Efendi'nin tarihi

Dernei Defterdar

d a v e tarihi A h m e d mevcuttur.

gazetesinde

ner edilen m a

Tamvar

(1) Pe; Macaristan'da Moha ile Zigetvar arasnda bir kasabadr ki Al manlar (Bekilise) mnasnda olan (Fonef Krehen) derler. MtteUif buraldr. Araba (ba) ile olan (Be) Viyana'nn dier ismidir. Kuzey Arnavutluktaki pek kasabasnda Arnavutlarla tslvlar Pe derler.

 118 Mustafa bn-i Aimed Efendi tarafndan 1045 (1635) den 1061 (1651) t a rihine l<adar zeyl edilerek yazlmtr ki bir nshas Badat Kk'nde vardr (2).

PERTEV MEHiyiED EFEND MUVAKKT-ZADE - VAK'ANVS Vak'anvis olmu stanbul'lu bir airdir. Hayat airler Faslnda yazlm olan Hoca Ne'et Efendi'nin balca talebelerinden idi. iran'm em'-i midinde Pertev kalmad, msra'mn noktal harfler (ebced hesab) le gsterdii 1222 (1807) tari hinde Edirne'de vefat etti. Seza Hazretleri civarnda medfundur. Tertb edilmi dvan varsa da baslm deildir. Bir nshas Millet Ktbhane sinde vardr. Kendi zamannn olaylarna dair yazd tarihesi halefi olan mir Bey tarafndan zeyl edilmitir ki bu da baslmamtr. Mhrn de Pertev ged-i lem'a-i Muhammed'im, sz kazlmt. Tarih eserleri sim Efendi'ye devr olunmutur. Beyitlerinden : Geh techl, geh tegafl, geh cef, gh tb Etdii evri geh benden sul eylerdi yr.

(2) Sicill-i Osman'de Bosna'da vefat ettiine dair bir ifade ile stanbul'da vefat ederek Eyyb'de SokuUu Mehmed Paa Trbesi iine defn edildii riva yeti mevsuk deildir.

RAMAZAN-ZADE Kanun Sultan

NANCI M E H M E D ricalinden ve

BEY tarihilerinden EmSul de ge (Nianc (Sebhe-

Sleyman devri

mehur

olup Merzifon'ludur. Bir ka d e f a Res'l-Kttb, Nianc ve Defter ni o l m u t u r . S e e r e k yazd u m u m t r i h i f a y d a l v e m u h t a s a r t a n k i n c i S e l m ' i n s a l t a n a t n n ilk y l l a r n a a i t o l a y l a r a t'l-Ahyr Hz. d e m rihinde ve Tuhfet'l-Ahbr) dan ismindeki Sultan tomar (A.S.) balayarak etmitir. edildi. nianc olan asrda Mehmed Paa Tarihi Sleyman kadardr. M e h m e d P a a Trihi) u n v a n ile b a s l m ve m e h u r o l u p y a r a t l t a n tarzndaki eserinde kadar

Kann'ye

e n p e y g a m b e r v e h k m d a r l a r n s o y l a r n b e y n e t m i t i r . 979 (1571) t istanbul'da vefat Edirnekaps haricindeki Emr Buhr Boyadiye Dergh avlusunda defn l M e h m e d Paa'ya

Baslm tarihesi vezirlerden drt d e f a nisbet olunarak Nianc biliniyorsa da d o r u deildir.

RUH ELEB

RUH FAZIL

ELEB

( T e z k i r e - i Riyaz) a d l k i t a b n n a k l i n e g r e Z e n b i l l i A l i E f e n d i ' n i n o lu v e (Tezkire-i Ltif) adl k i t a b a g r e d e t o r u n u o l u p (Tbe m e s v h u b i envri'l-cell) cmlesinin i f a d e e t t i i 9 2 8 (1522) de gen bir yata vefat De etmitir. Z a m a n n a kadar Osmanl Tarihi yazmtr. iirleri d e vardr. desi yannda defn edilmitir.

RAZ ABDLLTF

EFEND olup

Kadlardan, lim ve edebiyat, fazilet sahibi ve tarihi bir zt skdarldr. Usl zere tahslini ikml ettikten sonra evvel kadlkla Yeniehir, lmlk Dairesinde, sonra ykselmitir. Bu e f dar'da vefat etmitir. Edirne ve Medine-i

eyh'l-sMnevsk kadlna

vere'de fkh limi olarak d o r u l u k l a er' vazife yapp stanbul

h i z m e t l e r l e m e g u l k e n 1 1 4 6 (1733) t a r i h i n d e

 120 Grlebilen eserleri baslmam olup a a d a d r : 1 (Terceme-i I k d ' l - C e m a n ) : Tafsilt Osmanl tarihlerinden(elebi-Zde sim Efendi)nin trihinde dere edilmi terceme hey'etleri v e faziletli zasndan iken Allme Bedreddin M a h m d Ayn'nin (Ikd'l-Ce man f Trih-i Ehli'z-Zeman) adnda 24 cildlik eserinin 8 cildinin t e r c e m e sidir 2 (Ahl'l-Haber Min Kelm- Seyyidi'i-Beer) : lm-i hadsten b a h seden kymetli bir eser olup nshalar Hamidiye ve Ragp Paa Ktbhanelerinde mevcuttur. 3 (El-Flk'l-Mehn Bi'l-L'li'l-Meknn) ; [Muhdarat ilmlndenl Din ve ahlk szlerden bahseden bir eser olup nshas Umum Ktbhnededir. 4 (Cmiu'l-Hikyt): Mehur Cmiu'l-l-likyata nazre olarak yazlmtr. 5 (Dvan) : Bilinen ekilde yazlmtr. iirleri ekseri hakmnedir. Bu cmleden olarak : Felek ryi-i endam b endam iin saklar, Meta'- km ho-fercami bed-fercam iin saklor. Beyaz nme-i mle kil bezl-i ml etmez, Ki teksr-i sevd- defter kassam iin saklar. Hud dvar- devlethane-i erbb- ikbli Geh ber lne-i gen-ek bi dram iin saklar. Hekimolu Ali Paa Camii avlusunda medfun Snbliye Tarkatr eyhlerinden hayat kitaba gemi olan Nak brahim Efendi'nin irler arasnda bilinen vefat tarihi de bu ztndr.

RAD MEHMED EFEND VAK'ANVS Osmanl ir ve tarihilerinden olup babas kazaskerlerden yal Mustafa Efendi'dir. geen Malat

(Nam)ya zeyl olarak be cildden ibaret olan ve 1272 de baslm olan Osmanl Tarihi 1071 (1661) den 1134 (1730) tarihine kadar olaylar hikye etmektedir. Kazasker iken Sadet'l-intikal terkibinin

dellet ettii 1148 (1735) tarihinde stanbul'da vefat etmitir (1). Kara
c) Mezar tanda Ola Bld Efendi'nin mekn evc-i ilUyyn msra' ya zldr. Rid Efendi ola Adn-i cinne zebr msra' da vefat tarihini gsterir.

 121
gmrk mnedir. san'atnda tarihin beraber caddesinde Muasr Zincirlikuyu civarnda Efdalzode istisna lim Medresesi iir kar iakyazmo Yazd Bununla beinci

snda defnedilmitir. Dvn d a vardr. iirleri ekseriyeti itibariyle bulunduu ok gzel (Nam) Nedm v e Nb nadir grlebilen edilince akran arasnda airlerdendir. d a anlalr. hayatn

slbundan tarihilikte

nesir yazar olduu ya yetiememitir.

Kendi

cildinin sonunda Bir gazelinden :

yazmtr.

Kern- s m n olan delll-ve kl bed Bilen k a d r - i m e t a ' itibar h o d - f u r o l m a z . D e r n - i s n e - i k t a j e n k r - sva

olmaz

yoktur

Dil-i y i n e d e t i m s a l d e n g a y r i n k o l m a z . M e d i n e t m e m e k lyk mdr i d r k - i d n y a Suhen mdrik deilken kem-sera- rh g olmaz. Dernunda olur n e v m d - i a f v - Hud gaalib

B u d u r b i s ki Rid e h r e - i z h i d beu o l m a z . Beyitlerinden : H k - s r i - i h n e r peyi zillet s a n m a Pertsv-i mihr yere dse de p - m l olmaz. H a s e d - i k a l b - i a d v v ltf ile o l m a z zail Sinende muzmer olan tee b etmez Terz-yi nigh rast sencan- eser.

haklkatde

T e f v t e y l e m e z d i r h e m k a d r - i p k e m l e m R i d e t m e z i k e s t e dil k a b l - i iltiym

Zahm- emr-i zebann var m grm merhemin. Hod-frne hner mye-i ikbl olamaz,

C m e - i z e r sebeb-l Izzet-i delll olmaz. V e r i r sdk- t e v e c c h nisbet sriye istihkm beyninde.

D e i l d i r b u ' d hil-i K ' b e v m i h r a b T e s l i m d i r k a z a y a e e r v r ise i l

T e d b r y o k s a m n i ' - i t a k d i r olur m u h i .

 122
Olur her tnt-huy-l serke? ber rm eder dmen Ne denl suht ise tele lbd nerem olur hen. den ketleri sahil-res semt-i necat her Deildir n-Hd ey akl- kte-bin Hddr hep. Ykar bir gnde ferhd ettiin bnyd bir ylda Gc-i ta'mir-i dildir, sehldir, htr- ikenlikler. Msra'iarndan : Cid'l-krne hm kadr rengin cevab olmaz. Zuhuru dima gencinenin viranedendir hep. Sktu, merd-l dn hasmn ilzam ipin saklar. Hlf- cins ile lfet bel deil de nedir? Kr- takdire nedir re nzdan gayri? Kanat kenz-i l-yefn ile tefsir olunmutur.

RAHM MUSTAFA EFEND

VAK'ANVS

ir ve tarihilerden olup Krm'n Bahesaray kasabasndandr. Tezkire-i Rmizde Akkirmanl olduu yazldr. Bz me'muriyetlerden sonra 1160 (1747) tarihinde Osmanl Devleti tarafndan padiah ferma n ile ran'a sefir tyin edilen Kesriyeli Hac Ahmed Paa'nn maiyetin d e ran'a gidip geldii iin resm vak'alaria, skdar'dan itibaren ge tikleri ve grdkleri yerierin vasflarn ilve ederek mkemmel bir (Sefretnme-l ran) kaleme almtr. Tertb edilmi (Dvane)si de vardr. Her iki eseri de baslmamtr. iirierinde hakmane beyitler mevcuttur. 1164 (1751) tarihinde taun (veba) dan vefat etmitir. Edirnekap haricin de medfundur. iirlerinden : eb mahv olup heme ncm-i seher doar Encom- inhizamda mihr-i zafer doar. besten-i saf v kederdir leyl hep Gn domadan meime-i ebden neler doar.

 123
RIZA Seyyid M e h m e d Doumu EFEND Rza - Nakib'l-Eraf Hac Kasm-zde R h

itibariyle Amasya'I olup Amasya'da Kefe'ye gitmitir. kitabnda mehur (1) i s m i n d e k i t a r i h Edirnekap Enver) dnda Krm ir iken

reti ile bilinirdi. S o n r a d a n Mlki't-Tatar) vefat nn) etmitir. ile (Feyz-i

(Seb'u's-Seyyr) hanlarnn

Ahbr-i

ve dolay stanbul'da mezar

syla T a t a r k a v m i n i n tarihini yazmtr. yaknnda medfundur. Bursa isminde

1 1 6 9 (1755) t a r i h i n d e Bak yazd dair

Efendi'nin dier

Kadlnda ahlk

(Riyzu'l-M'mibir eseri bahse erh-I daha says Menkll GiF

ve tasavvufa kadar

v e b i r d e ( F e t v ) s v a r d r . T a r i h i 8 7 1 (1467) ray'dan der. balayarak I. M a h m u d devrine Baslmtr. 1 1 4 3 (1730) isminde tarihinde Menkii

d e giray olan geen

olaylardan bir eser

( T u h f e t ' l - H n bahseden GIray'n yaknlarndan

Nzheti'l-Ezhn) yazmtr

muhtelif

ilimlerden

ki harita v e resimleri

(teb'asn-

d o n ) Krml K a y a Mrz t a r a f n d a n izilmitir. H a r i t a v e r e s i m l e r i n 92 paradr.

RESM AHMED

EFEND kasabasngibi Berlin Sultan k sefri

Osmanii siyaset v e tarihilerinden oiup Girid'deki Resmo dandr (2). K a y n a r c a Muahedesini Viyana'ya hikye imzaya me'mur olduu

n c O s m a n Hn'n vefat ile Sultan n c M u s t a f a ' n n t a h t a n t e b l i olmutur. 1182 iin d e sefaretle seferi gnderilmi edip ve sonra baslan Bu seyahatinin ahvalini yazm v e yazd olaylarn sonradan

( S e f a r e t n a m e ) s i ile (Hulsat'ltarihin

(1769)

tibar) adl eseri H a m m e r tarafndan A l m a n c a ' y a yahatnamesinin de vefat ederek metni d e ayrca skdar'da Selimiye'de

terceme edilmitir. Se Kahvesi karsndaki

P a r i s ' t e b a s l m t r . 1 1 9 3 (1779) ieki

mezariin ortasnda defn Dier toplayan eserleri

edilmitir.

(Sefnet'r-Res)

(3) i l e D r ' s - S a d e

aalarnn

hayatlarn

iine son

(Hamlet'l-Kber)

ve sefaretle Prusya'ya gidip geldikten

ra yazd (orafya-i Cedd) d e n ibarettir. (1) Selm Giray'm emri ile Cezmi Efendi tarafmdan zetlenmitir. (2) Sicill-i Osman'de Hanya'l gsterilmise de yanltr. (3) 1167 (1754) tarihine kadar Res'l-Kttb [Hariciye Nzn] olanlarm hayat hikyelerini ihtiva eden bu tarihten itibaren 1219 (1804) senesine kadar da Sleyman Faik Efendi tarafmdan zeyli yaplan bu eser 1269 (1853) tarihin de Takvlmhne-i mire matbaasnda basmtr.

 124 (Trih-i Murad) ad ile bilinen Arapa baslm (Silk'd-Drer)de (Zlliye) isminde Arab ataszlerinden meydana gelen A r a p a mensur eseri Arapa'daki yaz kudretini gsterir. Bir de (Pend-i Attr) tercemesi ile (El-stnas bi-Ahvli'l-Afrs) adnda bir eseri de vardr.

RESM MUSTAFA EFEND Vezir-i ehd Memi Mehmed Paa'nn dvan ktibi ve Dvn- H i j myn hcegnndandr. Paa'nn ehd olmasndan sonra bir ok yer leri gezmi, rahat ve huzurdan uzak olarak Medine'ye giderek orada a l t sene kalmtr. 1213 (1799) de Franszlar'n Msr' istils zamannda Cezzar Ahmed Paa ile meydana gelen muharebeleri beyn eden (Vak'anme) ad ile bir tarihe yazmtr. Bu eseri Cezzar A h m e d Paa'ya t a k dm etmitir. Mellifin kendi el yazs ile Medine'de ve 1224 (1809) t a r i hinde yazlan nsha zamanmz ilim sahiblerinden bn'l-Emn M a h m u d Kemal Bey'in Ktbhanesinde tarafmdan grlmtr.

RAD MEHMED AL EFEND AYNTAB n kuvveti fazla olup lisana son derece vkf bir zattr. M a r i f mektupuluu ve sair me'muriyetlerde bulunmutur. (Tevrihi'l-Enbiy f rdi'l-Ezkiy) isminde baslm tarihi ve (Sefnet'r-Res) adl esere zeyli vardr. Vefat 1313 (1895) tarihinde olup mezar skdar'da Hazret-i Hd Derghndadr. Orta derecede bir iir yazma kabiliyetine sahipti. Dvane'si baslmamtr. Bir de baslmam din sz ve hikmetler mec muas (muhdarat) vardr. (Trih-i Enbiy) adl kitab bir cild eklinde tertb edilmi olup m u h tasar f a k a t faydal bir eserdir. 1290 (1874) tarihinde baslan (Elf'n-Nehr ve'n-Nehr (Bin Bir Gn) hikye kitabn da Mustafa Hm Paa ile beraber Franszca'dan terceme etmitir. Bu hikyenin asl Hinde'dir. Beyitlerinden : Kym- er' ile kaaim bin-i devlet dn Kitabsz yaayan inkibsz yaamaz. lr gider de cihanda ulvv-i tab' olan Tezelll eylemez asl Cenb'sz yaamaz. Std dadn Rid bu sk-i fninin Basiret zre grenler hesabsz yaamaz.

 125
RAJD A H M E D lim tarihilerden lunan mezaristanda Eserleri: 1091 (1680) senesinden itibaren Yemen'in tarih durumundan ba yazp bir zattr. PAA FERK HACI il<amete me'mur

1 3 0 9 (1891)

tarihinde

o l d u u B a n d r m a ' d a vefat etmitir. Kble c i h e t i n d e yeni y o l zerinde b u medfundur.

l a y a r a k 1 2 9 1 (1875) s e n e s i n e k a d a r g e e n o l a y v e f e t i h l e r i t o p l a y a n i k i cild (Yemen v e San'a Tarihi) Bursa'da bastrdktan Msriyyn V e sr- Bedy'- (1) i l e k k o u l l a n S a i d B e y a d n a Semya Bir Nazar) v e (Trih-i Akdemn)dir. kitab eriote Bir Nazar) da kozmorafya'nn (Kubbe-i Kadm-i

Y e m e n v e Msr tarihleri o blgeler hakknda istifade salayan lar olduu gibi (Kubbe-i S e m y a

tatbikini v e sair hususlar toplayan m u h a k e m e n bir eser o l d u u iin a s t r o n o m i v e k o z m o r a f y a ile m e g u l olan zevat iin c i d d e n istifade edile cek bir eserdir. B u eser Gazi A h m e d M u h t a r Paa'nn bir takrzini d e i h t i v a e t m e k t e d i r . 1 3 0 8 (1891) d e B u r s a ' d a b a s l m t r . ( T e r c e m e - i Abdullah Ensar) isminde bir risalesi d e vardr. Bunlardan fkh'a dair baslmam bir eserinin olduu rivayet edilmektedir. Nesyih-i ilm-i baka

RIF'AT A H M E D EFEND BN- M E H M E D YALIKI-ZADE B a b a s sparta'da aban Celebi-zde d e n i l e n

EMN

bir aileden olup

ken emek hik

disi istanbul doumludur. (Muhsebat- Atka) Muhasebeciliinden li y k s e k h i m m e t s a h i b i bir z a t idi. l i m ve i r f a n e r b a b n d a n , h a y a t yelerine vkf marifi lusundodr. Baslm e s e r l e r i : Y e d i c i l d ( L g a t - T a r i h i y e ve C o r a f y a ) re taallk e d e n bz lgatlon da i h t i v a bir zt olduklanna muhtelif

eserleri ahittir. V e

f a t 1 3 1 2 (1895) de o l u p m e z a r F a t i h c i v a n n d a E m r B u h r D e r g h a v -

(2): M n d e r e c a t yalnz f a y d a l ve

ta

r i h ve c o r a f y a ' y a a i t k e l i m e l e r e m n h a s r o l m a y p d i e r ettiinden

ilim v e tenle muhtasar

(1) Osmanl airlerinden Merakl'nin (FetUmame-i Yemen ve Kbrs) is minde bir eseri vardr. (2) Ahmed Bf'at Efendi bu eserlerini sonradan lzumla ilveleri Ue tas hih etmise de baslmasna muvaffak olamamlardr ki Osmanh matrifi adma baslmas arzu edilen mn'teber eserlerdendir.

 126 bir eit Kaamsu'l-Ulm Ve'l-Marif gibidir. Corafya ve tarihe ait bz maddelerinde hatlar varsa da umumiyet itibariyle istifadeli ve tak dire ayandr. (Nakd't-Tevrih) : Merhum Ktib elebi'nin Takvlm't-Tevrih)i tarznda olup Hz. dem'in yaratlndan 1296 (1879) tarihine kadar ge en olaylar muhtasar ve sra ile beyn eden u m u m i bir tarihtir. (TasvIr-i Ahlk) : Gzel ve fena ahlk hec harfi srasna gre gs teren mkemmel bir slm ahlk kitabdr. Son derece istifadeli bir eser dir. (Bergzr): Ahlk- Aliden telhis edilmi mnakkah bir eserdir.

R I F A T AHMED EFEND BN-l SMAL stanbul Vergiler (Rsumat) Muhasebeciliinde hizmet ifa eden t a rih ve hayat hikyeleri ile uraan stanbul'lu bir zt olup aya biraz sa kat olduundan (Topal R f a t Efendi) ismi ile bilinirdi. 1293 (1876) tarihin de vefat etmitir. Edirnekap dnda defn edilmitir. eyh'l-slmlarn hayatlarn yazan (Devhat'l-Meyh), Naklb'lEraf'larn hayatlarn ihtiva eden (Devhat'n-Nkab) ve (Hadkat'l-V zer) zeyli olmak zere sabk sadr- a'zam Ziya Yusuf Paa'nn ikinci def'aki sadr- a'zamlndan Yusuf Kmil Paa'nm sadr- a'zamlna ka dar geen sadr- a'zamlarn hayatlarn beyn eden (Verd'l-Hadik), Peygamber (S.A.V.) Efendimizin hangi ulu slleye mensub olduunu ba ndan balamak suretiyle Hulef-i Ridn, Oniki mam, slm melikleri ve Osmanl sultanlar, sadr- a'zam, eyh'l-slm, kaptdnpaaiar ile M sr hdivlerinin muhtasar hayatlarn ve Nizm- Cedd'in kuruluu olan 1241 (1826) tarihinden 1283 (1867) tarihine kadar Osmanl saltanatnn rtbe ve makamlarnn ne ekilde verildiini ve o tarihe kadar kimlerin nasb ve tyin olunduklarn beyn eden cedvelli tarzda (Ravzat'l-Azlziye) isminde bir eseri, bunlardan baka esasen mensub olduu Bekta Tarkat'nn ve onun aslndan gelmekte olan dier tarikatlarn ahvl ve erknndan bahseden (Mir't'l-Mekasd F Def'i'l-Mefsd) isminde bir eseri daha vardr ki hepsi baslmtr.

RAF BEY DAVUTPAALI MEHMED RAF BEY Emekli kaymakamlardan tarihi, ilim sahibi alkan bir zt olup s tanbul'ludur. Harbiye Mektebinden me'zun olduktan sonra bir mddet or dularda ve uzun mddet Kuleli Asker Lisesinde hocalkta bulunmutur.

127

dnda ailesi kabristanmo

1335 (1919) t a r i h i n d e v e f a t e d e r e k Y e d i k u l e defnedildi. Nakibend Baslm e s e r l e r i : 1 2 3 4 5 6 (Mir'at- stanbul). Tarkatindendir.

(Topkap Saray-i H m y n u ve Parknn Tarihi). (Sultanahmed Park ve sr- Atkas). (Nkt- Edebiye). resi Y a h u t lm-i Hfz's-Shha-i UmumiBey (Htra-i Eslf). (Yz S e n e Y a a m a k ile m t e r e k y e ' n i n Y i r m i ki T e n b h ile T e l h s i ) . A r k a d a l a r n d a n hazrlanmtr. Ceml

Baslmam eserleri: 1 2 3 4 5 (Feth-i Cell-i Kostantaniyye). Kadme-i Temeddn ve mran). Kenis).

(istanbul'un Ahvl-i (Mir't- (Heykil-i istanbul). Kemlt

(Ba'de'l-Feth Cevmi'-i erfe'ye Tahvl olunan kinci cilddir. Yahut bide-i insaniyet).

Tamamlanmamtr.

SENA Yi Sultan Sleyman Kanun'nin gazlann ilitiva eden manzum bir ta rih yazmtr k\ ismi (Sleymaniye)dir. Kitabn batarafnda gne ve gl redifli ok gzel iki kasidesi vardr. Kitabn mukaddimesinden : Cn dilden idelim kr sips Ins cinnin Hlikma b kyas. Tynet-i inn feyzinden Hud Akl- mehvele idbdr ren. Ak hamrinden tlsm- demi Hak muhammer kld cism-1 demi.

SREYYA PAA AHMED SREYYA PAA Mn [yi nesir yazan] ve tarih bilen bir zt olup stanbul'ludur. M beyn Baktibi iken 1312 (1894) tarihinde irtihal etti. Sultan M a h m u d Trbesi avlusunda medfundur. (Hayt- Osman) isminde kymetli bir Osmanl tarihesi vardr. Bu eser Merutiyetten sonra (Hayat- Osmnye Bir Nazar) ismi ile tekrar baslmtr.

SREYYA MEHMED BEY Tarih ve hal tercemesi ulemasndan gayretli bir zt olup istanbul' ludur. Tahslini ikmlden sonra devlet kalemlerinde [ktipliinde] ve bil hassa marif dairesinde hizmetlerde bulunmutur. 1326 (1910) da vefat ederek skdar'da Karacaahmed Mezaristannc defn edildi. Babas Hs n Bey'in hayat (Sicill-i Osman)nin 0 . 2, sahife 178'de zikredilmitir.

 Eserleri : 1 isminden Sonradan 2 3 4 5 ne

129

(Sicill-i Osman). Drt cild eklinde t e r t i b l e n m i o l a n b u de anlalaca zl olarak tahkik vehile hayat muhtelif meslek ve snflardan olup etmise devlet hikyelerini toplamakta tashh

eser, yeti

mi zatlarn

baslmtr. d e basl ricalinin

edebildii yanllarn olamamtr.

ksmen den

masna muvaffak

(Nuhbet'l-VekayI').

1245 (1830)

itibaren

:hayat h i k y e l e r i n i t o p l a m a k t a o l u p iki cilddir. (Tekmile-i Sicill-i O s m a n ) . ki cilddir. (Zeyl'z-Zeyl). (Tarih-i E|ir cilddir, Sreyya) : Zamanmzdaki Osmanl Tarihi Sultan Abdlziz'in Fars, nihayeti Osmanl, edil Mehmed

o l u p dokuz cilddir. Sultan kadardr, 6 mitir. 7 8 9 (Mir't- Tarih-i zetlemitir. (Brhan'-ark

II, M a h m u d ' d o n veya Lgat-

Hamse): Arab, otuz

aatay ve Tatar dillerine dair ufak slm): Drt

kt'ada cilddir.

cz zere tertib

(El-Ykutu Ve'l-L'l). Hads ilminden gzide bir eser olup son (Secedt- Kur'an),

radan bunu

Romanlar: 10 12 13 (Hamiyyet ve yahut (Gece (iftlik Kuu) lemi) muhtelif yalnz mes'elelerden (Sicill-i bahseden ile alt risalesi de Merak),

11 - ( S e f i h l e r i .

Bunlardan vardr. bu birinci cildi

baka

eserlerden baslmtr. mezkr

Osman)

(Nuhbet'l-Vekayi')in Cihangir yangnnda

Yukarda

eserlerin, maalesef rivayet

hepsinin

yand ailesi tarafndan

edilmektedir.

SPAH-ZADE M E H M E D Kadlar snfndan, ilim memleketi sahibi

BN- AL Bursa'ldr. nshalar Usl (ilim zere tari

bir zt olup

ulemsndan, okunmas gerekli olan senesinde

kitablarbulunmu F. : 8

n) t a m a m l a d k t a n s o n r a b z m e d r e s e l e r d e d e r s o k u t u p 9 9 2 (1584) h i n d e B a d a d v e 9 9 7 '1589) tur. OSMANLI MELLFLER - Cild: 3 d e zmir Kadlnda

 130
Zikredilen tarihte zmir'de vefat etmitir: 997 (1589). dilde iir ve nesir yazmaa kadir olduuna eitli esereri dif hiddir. Yazd eserler baslmam olup baicalar aadadr: 1 (Enmzec'l-Fnn): Mevzt'l-lm. tarznda olup tefsir, hads, kelm, usl-i fkh, ferdiz, men, tb ve hey'et gibi dokuz ilim den bahsetmektedir. Sadr- A'zam Sinan Paa'ya takdm edilmitir. 2 (Hiye-i erh-i Tecrd:) Eserin metni 672 (1274) tarihnde v e fat eden Allme Nsr- Ts'nindir. Kelm ilminden bahseden ve alt b a b zere tertb edilmi olan bu eser birok fazilet sahibi tarafndan erh ve haiyeleri yaplmtr. 3 (Haiye Al erh-i Hikmet'l-Ayn): Eserin metni Nasr-i Ts'nin talebelerinden Ktib Kazvin'nindir. Bunun da muhtelif erh ve hai yeleri vardr. 4 (Evzh'l-Meslik l Ma'rifeti'l-Bldani Ve'l-Memlik): Asl hretine sebeb olan ve A r a p a yazlan bu eser esasen corafyaya m teallik olup yazl tarz heca harfleri srasna gre tertb edilmitir. Tertbi (Lgat- Tarihiyye ve Corafya) tertibindedir. Balca kayna da Ebu'l-Fid'nn (Takvm'l-Bldan) ile Safiyyddn Abdlm'min-i Bada^ d'nin (Mu'cem'l-Bldn)ndan hulsa ettii (Mersd'l-lttl') adl eser dir. Kitabn yazlmasnn biti tarihi olan 980 (1572) de Sultan nc Murad'a takdm ederek mkfatna mazhar olmutur. Sonradan zetle yerek Osmanlca'ya aktarm ve Vezr-i A'zam Sokullu Mehmed Paa'ya takdm ederek ltuflarna mazhar olmutur ki bu eser dilimizde (Lgat- Tarihiyye ve Corafya) tarznda yazlan eserlerin eskilik itibariyle birinci sidir. stanbul ktbhanelerinin ounda nshalar vardr. smi: (Esm- Bldn)dr.

SELNKL

MUSTAFA

EFEND

Sipahiler ktibliinde ve Dergh- l mutasarrflklarnda b u l u n mutur. Hcegn snfndan olup gzel hareketleri ile bilinirdi. 971 (1563) senesinden 1008 (1600) tarihine kadar geen olaylar hikye edip lisan ak olan ve bir cildden ibaret, faydal ve baslm bir tarihi vardr ki (Nam) bunun zeyli durumunda olduundan dier cildinin baslmasna ihtiya grlmediini kitab bason zikrediyor. Baslmam ksm vardr. Rumeli Yeniehir'inde Gelenbev merhumun kabrinin kuzey ynn d e medfun olduu ve fakat mezar tann sonradan krld rivayet edil mitir.

131 BN- HEMDEM ve Kahire eden baka dvan eseri ksm (Ta geen yaratl

SHEYL A H M E D Sultan Drdnc

Murad devri fazilet sahiblerinden ismindeki tarih ve ahlka ettiinden ifade insanlk tarz sadedir.

l<tiblerindendir. (Nevcdir-i Sheyl) a d ile b i l i n e n b a s l m s i r ve G a r i b ' n - N e v d i r ) ibret alnacak fkrala edebilir. na da hizmet rih-i Safd) ihtiva iirdeki tarihinin Bundan

(Acib'l-Meahlk

taallk

ve dier kitablardan seilmek ihtiva eden

sureiyie Hz. d e m ' i n F E v s a f - i

ndan Tfan'a ve Tfan'dan erkez hkmetlerinin sonuna kadar Msr olaylarn me) isminde mire'de (Ed-Drret'l-Yetme daha vardr ki makbul bir eseri 1141 (1728)de

Msri'l-KadMatbaa-i

baslmtr. sene

B u e s e r i n ( M s r - C e d d ) i s m i n d e k i 9 2 1 (1515) d e n 1 0 3 0 (1621) re'de baslm ve s o n u n d a kitabi basan brahim Mteferrika

sine k a d a r g e e n M i s r olaylarn a n l a t a n zeyli de asl gibi M o t b a a - i m i tarafndan Msr blgesi haritas ilve Bjr m s e d d e s i n d e n : Cihn- bi-vef edilmitir.

bak

deildir kimseye ey y r n-hemvr. ber-hordr

Deildir bir k a r a r a n bilirsin arh- Dilersen olasm b- cihan iinde

B u k a v l i c n ile g i j e t s a n a p e n d i m b u d u r h e r b r Eli a l t n d a o l m a k i m s e n i n h t e m g i b i z i n h a r , Kimseye d e m e t kim gzn stnde kan var.

Hz. d e m ' i n y a r a t l n d a n isminde bir tarihi d e vardr.

1 0 3 8 (1629)

tarihine

kadar

(Tcrih-i

ah)

SELM M E H M E D EFEND Fazilet Efendi'nin vefat nnda defn (Trih-i lmi'l-Edeb) rlmektedir. sahibi, tarihi olu olup edilmitir. skdar'da bir zattr. Bosna

HOCA Mollas, Gl-Pazar tarihinde Kmi Hseyin ya

Fetv-Emni

iken

1 1 3 8 (1726) civarnda

stanbul'da

etmitir.

Karacaahmed

Efendi'nin

Feth-i stanbul) ve ((Mevrid'l-Besir isimlerinde eserleri

L-Ferid'z-Zerir bz iirieri

F g

ile (Salim T e z k i r e s i j n d e

 132 Mehur hattatlardan Soyulcuzde'nin, kendi el yazs iie yazma ( M e vdrid'l-Besir...)l Bursa'da Muradiye Medresesi Mderrisi iken te'lif et tiini yazyor. Bu eser iire ait zaruretlerden bahsetmektedir.

SLHTAR FINDIKLILI MEHMED AA Enderun mektebinden me'zun olan bu zat iyi grr, doru yazar bir tarihi olup takdir ettii Ktib elebi'nin (Fezleke) ismindeki Osmanl Tarihine yazd zeyli birok bakmdan kymetli bir eserdir. bu eserin -mhim ve mufassal ksmlar aadadr: Fzl A h m e d Paa'nn Girid Seferi, Karamustafapaa'nn Viyana Se feri, Sultan Drdnc Mehmed'in husus hayat. Sultan nc Sley man'n ahlk ve tabiat. Fazl Mustafa Paa'nn icraat. Sultan nc Ahmed'in idaresi, Zlfikr Efendi'nin Viyana tVlurahhasl. Kitabn hey'et-i umumiyesi 1065 (1655) den Sultan kinci Ahmed'in "tahta kna kadardr. Kitabn tertibi yl itibariyledir. 1139 (1779) t a r i hinde emekli olarak vefat edip Ayaspaa mezaristannn Gmsy Hastahanesi tarafna defn edildi. (Tezkire-i Fatn) de yazl t a m a m olmayan gazelinden : Sad-y syt hretten sakn kim hret fettir Ney tanburu seyr eyle seraser d- hasrettir Mey-i ck ile sermest ol da dnyay tem kl Selma kendiden gitmek aceb seyr seyahattir.

SAD M E H M E D EFEND

KARAHALL-ZADE

Ulem ve tarihilerden bir zt olup 1162 (1749) tarihinde eyh'l-slm olmutur. (Dhil-i me'v ola inn ileyhi rcin) msra'nin dellet et tii tarih olan 1188 (1754) de srgn bulunduu Bursa'da vefat ederek Hazret-i ftde Camii avlusunda defn edilmitir. (Trih-i bn-i Zeydn) ad ile bilinen eseri (Terceme-i erhi'l-Uyn F erh-i Rislet-i bn-i Zeydn) ad ile ve (Silvan'l-Meta') adl kitab da t a m a m e n terceme etmitir. kisi de baslmtr. Dmad brahim Paa'nn emri ile ulem faslnda yazl bulunan (Ayn Trihi)nden 387 (989) den 430 (1032) a kadar olan birinci cildini terceme etmitir. (Silvan'l-Meta') me hur ulemdan Mehmed ibn-i Zafer Mekk'nin 554 (1156) tarihinde Sicil ya'da yazd eseridir ki tarih, ahlk rivayet ve hikyeleri toplayan [ m u hadarat'tan] bir kitaptr.

 SRR

133

EFEND Nadir Efen ve bu

D e v l e t m e ' m u r l a r n d a n t a r i h i b i r z a t t r . 1157 (1744) t a r i h i n d e h ile v u k u ' b u l a n m u h a r e b e n i n t a r i h e s i n i a k l a y a n e s e r i E s ' a d di ve Sultan n c M u s t a f a ' n n Kars'da toplanan Osmanl Edirne Vak'asna dair yazd idare ve ktiblii de Halis Efendi Ktbhanelerinde v a r d r Ordusu'nun lunmutu.

tarihesi

Ndir h olaynda Erzurum reisliinde

S L E Y M A N FAK

EFEND olu olup girmi zeyller, Sakz Adasnda me' nadir

Sakz adas tahsildar Hafz Ali A a ' n m domutur. stanbul'a gelerek ile ktiblik muriyetlerde hizmetleri (Sefnet'r-Res) vardr. 1253 (1837) de gemitir.

mesleine

ve m h i m garip ve

(Devhat'l-Meyh)a vefat de

o l a y l a r ile i i r e a i t b i l g i l e r i i h t i v a e d e n a d n a n i s b e t e d i l e n b i r stanbul'da 1250 etmitir. Cizye Rumeli d e f n e d i l m i t i r . M n v e i r bi- z t d . M e c m u a s Son me'muriyetinin yazldr. (1834) mecmuasnda z'l-Hakaik) iVlusr o l a n F t i h zikrediyor.

mecmuas

kabristannda olduu (Ken-

baslmamtr. Muhasebecilii mecmuasna

Efendi'nin

adn verdiini

Mecmuasndan

bir kt'a

Y R a b ! Dilimi e b n e m - i f e y z i n l e t e r e y l e H e r bir s u h a n g o n c e - i b - h n e r e y l e . Kl t o b ' m g a v v a s i y e m k u l z e m - i f l k r e t Mecmuam Mhrnde: (Hudy! Faik eyle mhr-i msra' kazlmt. (Devhat'l-Meyh) (Sefnet'r-Res) m da vardr. nesindedir. Mnderecat Zeyli bir 1221 (1806) den 1248 (1833)e kadardr. Ktbha basl Zeyli'nin nshas Galata Mevlevhanesi mihrinle Sleymon) g e n c i n e - i drr g h e r eyle.

1167 (1753) d e n 1219 ( 1 8 0 4 ) a

kadar olup

SAFAY Bilgi erbabndan, tarihi bir zat olup airdir. Sinop'ta domutur. ver-

Okmeydan yaknnda skender Paa'nn yaptrp eyhliini kendisine

 134 dii derghta medfundur. Mehur Kemal Reis'in deniz muharebelerini (Gnzevt- Bahriyye'sini) on bin kadar beyitle nazm etmitir. Uzun mr srm bir zatt. Zamanma gre gemicilik san'atma i n olup denizcilik haritalannda ve sairlerinde kaptanlarn tek kayna o l duu (Seh) tezkiresinde yazldr. Dvan'n kinci Byezid adna tertb ettii (Knh'l-Ahbr)n baslmam ksmnda yazldr. Msra'larndan : Ey Safay! Cr-yr sev M u h a m m e d akna. (Fetihnme-i nebaht ve Mutun) isminde bir eseri de vardr,

SAF

MUSTAFA

EFEND

Ulem ve tarihilerden, Nak Tarkat mensublarndan olup Sultan Birinci Ahmed Han'n emri ile Hoca Saodeddin Efendi'nin (Tc't-Tevrih)ine zeyl olmak ve bilhassa Sultan I. Ahmed'in zamanndaki olaylar ihtiva etmek zere (Zbdet't-Tevrih) isminde iki cildlik bir tarih yaz mtr ki ibaresi (Tc't-Tevrih) tarzndadr. Bir de Hz. dem'in yarat lndan zamanna kadar cedvelli zl bir tarihi vardr. Padiahn imam idi, (Veslet'l-Vsl l Mahabbeti'r-Resl) isminde bir e^eri de vardr.

SOLAK-ZADE M E H M E D HEMDEM ELEB stanbul'ludur. Adna nisbet edilip Osmanllarn zuhurundan Kanu n Stten Sleyman'a kadar o devrin sade slbu ile yazlm ve bir cild hlinde tertb edilmi Osmanl Trihi ile (Fihrist-i hn) adl Osmanoullar tarihi manzumesi vardr. Bir de (Trih-i Umum) si olduu (Safay Tezkiresi)'nde yazldr. Tarihinde bz hurafeler vardr, Musik'ye de i n bulunuyordu, (Fihrist-i hn) trihinin nsznde baslmtr, 1068 (1657) tarihinde stanbul'da vefat etmitir, Silivrikap'sndan Seyyid Ni zam Dergh'na giden caddenin sa tarafnda emeba denilen kah venin kesinde medfundur, (Fihrist-i hn) manzumesi skdar'l air Srr Efendi'nin taallkatndan olup 1142 (1729) de vefat eden Vak'anvis Reid Efendi tarafndan ve bundan sonras da Mnif Paa tarafndan zey! edilmitir.

135

PAA edebiyatlarndan Tahslini sonra ikml olup me bir

SUBH ABDLLTF Devlet hur ok de ark vezirlerinden, asrmz lim ve

mn. ve hakm S a m i mhim devlet stanbul'da edebiyatna, vefat

Paa'nn oludur. bulunduktan ve kinci

ederek

hizmetlerinde etmitir. hususiyle

1302 (1885) Avrupa

tarihin dilleri Aka zlkla-

Mahmud'un yeni

trbesinde ilimlerle

medfundur. (limler

Arabcaya

nin o u n a vkf demisi) rna dahil idi.

olup Pete ve Bavyera ve A m e r i k a ' d a k i ark

lim E n c m e n l e r i Marif

ile L a y i p z i g

Encmenleri

Baslm eserleri: (Ha,kayiku'l-Kelm slm bn-i paralar Haldun'un hikye F T a r i h i ' l - s l m ) . V e iik p a r a l a r n o r t a y a k eden (Uyn'l-Ahbr ikinci F'n-Nukdl Ve'I-sr) kitabnn cedvellerinln Trihleri)ni Farsa'ya ile ile

Mukaddimesinin

terce beyn eseri

mesi olan olan

(Mifthu'l-ber)

ve (Selefkiyan ve knyan iir y a z m a Efendi skender tarafndan

e d e n iki c z ( T e k m i l e t ' l - b e r ) d i r . (Hakayiku'l-Kelm) 1298 (1881) olunarak de

k a b i l i y e t i d e v a r d . lk

terceme

stanbul'da

baslmtr.

(Hakayiku'l-Kelm)'n

m u k a d d i m e s i n d e felsefe tarihine t a a l l k e d e n bz m a d d e l e r m e v c d o l d u u gibi tarih ksm da istifadeyi mcibdir. Bu trihin ikinci cildi basl mam olup 1283 (1867) de v u k u ' bulan Zaviye Muharebesine kadardr.

SUBH

MER

BEY Vekili son ter

A s k e r i y e n i n z e k i l e r i n d e n o l u p Erkn- Harbiye-I U m u m i y e Reis Mir Edhem Paa'nm oludur. Kurmay olarak daha tahslini bitirdikten ra g a y r e t l i a l m a s n c fi' ettirilmitir. Ne yazk Baslm e s e r l e r i : {Corafya-i Hikem), (Memlik-i Osmaniyenin Mufassal m k f a t o l a r a k ksa z a m a n d a ki k e n d i s i n d e n ok kaymakamla

hizmetler medfundur.

beklenirken

1312 (1894) d e i s t a n b u l ' d a v e f a t e t m i t i r . F d t i h ' d e

Corafyas), Fnn), ile (B (OsmanSahr-y (Mukad-

^Hdvendigr Vilyetinde Bir Hafta Seyahat), (Messisn-i iiarn Asi<erlie demat- Hendese) Ettikleri Hizmet), .(Trablusgarb ve Bingazi

yk Frsderik), (Yunanistan- Kadm Menba'- M e d e n i y e t midir?), Kebr ve S u d a n M e r k e z i ) , (Atina), (Feld M a r e a l Fon M o l t e k e ) , v e (Kavid-i Lisan- Fris) ile s a i r

eserleridir.

 136 SAFVET BEY Osmanl Tarih Encmeni daim zasndan ve Bahriye Erkn- H a r b i yesi kaymakamlarndan ilim sahibi ve tedkikci bir zt olup anakkale doumludur. Bahriye ark Kol Aalndan emekli Abanal R f a t Bey' in oludur. Mektepten me'zuniyetinden sonra deniz kuvvetlerinde k u d retini isbat etmitir. 1332 (1916) tarihinde irtihal ederek semti olan Okmeydan'ndaki kabristanda Bayramiye eyhlerinden dris-i Muhtef Haz retlerinin civarna defn edilmitir. Baslm eserleri: (Mezemurte Hseyin Paa) ve (Feylasalar)dr. Bunlardan baka Tarih-i Osman Encmeni Mecmas'nn h e m e n her saysnda vesikalara mstenit denizcilie ait tarih makaleleri o l d u u gibi (Trk Yurdu), (Donanma-i Osman Mecmuas) ve (Cerde-i Bah riye) saylarnda ilm ve tarih kymetli makaleleri vardr. Vefat ilim a d na byk bir kayptr.

EYH'L-SLM HOCA

SAADEDDN

EFEND sahib

Mehur Osmanl ulem ve tarihilerinden,

mn ve siyaset

bir z a t o l u p B u r s a ' d a m e d f u n Hasan C a n Efendi'nin oludur. /k v e g a y r e t i ile o l d u u n u t a r i h k i t a b l a r hikye ederler.

Eri (1)

M u h a r e b e s i n d e anl bir surette muzaffer olmamz bilhassa b u ztn t e (Tc't-Tev ter Ter rih) i s m i n d e e s k i u s l z e r e y a z l m i k i c i l d l i k O s m a n l t a r i h i ( H o c a T a rihi) i s m i ile d e m e h u r o l u p M s y B a n o t i t a r a f n d a n ceme edilip baslmtr. Bu eserden baka Molla (Mir't'l-Edvar) Selim Han'n talyanca'ya Muslihiddin Lri'nin Sultan

ismindeki tarihin t e r c e m e s i v e (Risale-i Kueyriye) haiyeler d e yazmtr. Yavuz (Selm-nme) isminde basldr. ihtiva eden

c e m e s i v a r d r . Bz ilm k i t a b l a r a menkbelerini d a h a vardr ki (Tc't-Tevrih) Bu d n y a d a n gmesi:

b i r eserf

kitabnn sonunda

Ngehn gecdi Hoca civarnda Yahya dr. 1025 (1616) tarihinde irtihl ederek

Saadeddin Eyyb yaptrd mescidin defn edilen yannda drdnc

m s r a ' n i n d e l l e t i o l a n 1008 (1600) t a r i h i n d e v e f a t e t m i t i r . K a b r i Efendi Tekkesi avlusunda

yanna

olu sudrdan (kazaskerlerden) Abdlziz Efendi d e fazilet ibn-i ibrahim Ei-yc'nin ahlk v e m u h d a r t kitablarndan det) ismindeki eserinin tercemesi vardr.

sahiblerinden (Mifthu's-Sa-

bir z t olup dilde (Arapa, Farsa v e Osmanlca) iirleri v e M e h m e d

H o c a S a a d e d d i n E f e n d i ' n i n m e d f u n o l d u u m a h a l d e 1273 (1857) t a r i h i n d e E v k a f a k a y d o l u n a n 1023 (1614) t a r i h l i v a k f i y e i l e b i n e t t i i ( y a p trd )zviyeye m u o s n b u l u n d u u Hd Hazretlerinin halifelerine r u t a kld v a k f i y e d e n k e n d i s i n i n H d H a z r e t l e r i n e onun z dostlarndan olduu (Tc't-Tevrih): nn s o n u n a anlalyor. zuhurundan aklayan kinci Selim'in saltanat bir t a iir yazma kabiliyeti d e vardr. Osmanllarn kadar geen olaylar (mnakkah) sekin intisab ettii me veyo

(1) Pete'nin kuzey dousunda bir kasaba olup atlaslarda Erlau ismi ile razdiT.

 138 rihtir. Sonunda her padiah zamanndaki meyih ve ulemnn hayatla r da ilve edilmitir. Yaz yazma (hat) san'atma da intisab etmi olup sls, nesih, ta'lkde mahareti vard. Bir de (Risale-i emiliye)si vardr. Babasna syledii tarih : Sa'd-i motem-zede tarihini Dedi il rahmet-i Rabb-i Celil. air Sen'nin de manzum (Selimnme)si vardr.

ERF RED PAA ERF HACI AHMED RED PAA Hukuk ve tarih ilminde byk bir vukuf sahibi, fzl, kalem erbabn d a n , alkan bir zt olup stanbul'ludur. lk bilgileri tahsilden ve H u kuk Mektebine girerek tahslini ikmalden sonra devlet hizmetine dahil olarak valilie kadar ykselmitir. Son me'muriyeti olan Hicaz Vilyeti Valilii ile eyh'l-Harem Mekkliinden emekli olarak stanbul'da vefat etmitir. Sleymaniye Camii avlusunda defn edildi. Baslm e s e r l e r i : 1 (Rhu'l-Mecelle) : Mecelle-i Ahkm- Adliye'nin usul ilmine tat bik suretiyle erhini beyn etmi olup sekiz cz'd'-. 2 ((Hukuk-i Ticaret) ; Ticarete taallk eden btn Osmanl ka nun ve nizamnamelerinin erhini aklamaktadr. 3 (mam- A'zam'm Siyas Terceme-i Hli). 4 (Dn-i Mbn-i slm) ; Akaide, ibadete, mnakehat ve mfarekata, tasavvuf ilmi ile slm'n yksek ahlkna, din kardelie dair bi linmesi lzm olan mes'eleleri ihtvia edip be czdr. 5 (Usl'l-Hkmi F Nizmi'l-lem Tercemesi) : Eserin metni hayat Ulem blmnde yazl olan Mevln Hasan El-Kfi- Akhisar'nin olup tercemesi ile beraber 1331 (1913) tarihinde Hicaz Vilyeti Mat baasnda baslmtr.

(1) Sultan Birinci Hamid'in zaman olaylarna dair baslm bir tarihi olan Zaimzde Mehmed Sadk Efendi de Osmanl tarihilerindendir. 1338 (1822) tarihinde vefat ederek skdar'da Selimiye'de defn edildi. Ne yazk ki kayn pederi Res'l-Kttab Abdullah Berr Efendi'nin eserlerinin muhafazasna itina etmedii (Sefnet'r-Res) zeylinde yazldr.

 Baslmam eserleri: 1 btn 2 mitir. 3 4 mektedir. 5 6 (Rislet'l-Hayavn (Feth-i Mbn-i Kuds) :

139

(Trih-i Umum-i slm) ; Muhtelif hkmetlerinden bahsetmekte

memleketlerde olup sekiz

hkm

sren gibi edil

slm

cilddir. ilve

( T e r c e m e - i Trih-i l-i Berm.ek): s m i n d e n d e a n l a l a c a b a h s e t m e k t e olup bz m t l e a l a r Buhr-i erf ile

Bermekler'in durumundan

Fthu'-ambahset (Risle-i da

dan toplanmak suretiyle tertb (Riyz- A d a l e t ) :

edilmitir. ile g z e l a h l k t a n Mehur

Siyasetin hikmeti ve'l-insan

Tercemesi) :

hvni's-Saf)'dan

b u isim ile o l a n r i s a l e n i n ahididir.

tercemesidir. iir y a z m a san'atna

(Dvan) : Bilinen t a r z d a

tertb olunup

mlik b u l u n d u k l a n n n bir

Hakmane beyitlerinden : Gnl i'mr- mlk ister vatan muhtac- hizmettir

Vatan ihysna atf- nigh etmek Yksek hl tercemeleri r e d i l e n arif h o c a m manzum kitabesi (Hayat hikyeleri) Kemal Efendi merhum

saadettir. (Meyh blm)nde zik

Harrzde

Hazretlerinin Paa'nndr.

mezar

tann

hayatn yazdmz

EMSEDDN DERV E M S E D D N

KARAMAN BN- AHMED kuruluundan bah

MAHMUD

Fatih devri marif erbabndan olup Ayasofyo'nn E l b b l M a ' r i f e t i ' s - S e v b ) isminde bir eseri d a h a

seden ve Farsa'dan t e r c e m e edilen bir tarih kitab vardr. (rad Li-uli'lvardr.

EVK

YUSUF

EFEND

KTB Edirne'lidir. kinci Byezid edil in

ir ve tarih yazarlanndan devrinde Dvan

bir zt

olup

ktibi olmutu. Trke ve Her ey'i Fris) ho

Farsa ve

iirleri ve tertb umursamayan vardr. bir

mi bir dvan vardr. Bir de (Trih-i l-i O s m a n ) yazd (Seh-Riyaz Tezk i r e l e r i ) n d e yazldr. da medfundur, karlayan sand. mrnn sonunda (Avmil-i Dr'-ifada vefat etti. Galata isminde bir risalesi kabristann

 140 Beyitlerinden : Kimdir der isen ey yz gn evk-i garib Bir gz yal yldz dkn felek-zede.

EREF HAN BTLS EREFEDDN BN- EMSEDDN (eref-nme) (1) isminde Forsa yazd tarihinde geni bir e k i l de krt emir, hkim ve kavmini ve ksa olarak da Osmanoullan'n ve S a fevler'i beyn etmitir. Hayrullah Efendi tarihinin mukaddimesinde y a zl olduu vech ile bu zat 1005 (1596) tarihine kadar yazd (eref n me) sini Eri Ftihi Sultan nc Murad adma yazmtr. Vefat 1012 (1603) tarihindedir. Bz maddeleri tarih hakikatlere uymayan szleri ihtiva eden ve iki cild olarak tertblenen ve Farsa olan bu eser 1276 (1859) tarihinde Petersburg'da baslmtr. Asl nshasnn Siirt c i v a r n daki Telo (veya Telv) kyndeki eyhlerin elinde olduu rivayet edilir. erefname 1078 (1667) tarihinde Mehmed ibn-i Ahmed Bey Mirza t a r a fndan Osmanlca'ya terceme edilmitir ki bir nshas zamanmz ilim erbabndan Diyarbekir'li Ali Emri Ktbhnesindedir. 1092 (1682) tari hinde em' mahlsl bir zat tarafndan terceme edilmitir.

KR- BTLS Sultan Birinci Selm'in nedimlerinden, muhtelif ilimleri bilen ve yedi lisana vkf bir zattr. (Manzum Selmnme) ve saire gibi eserierin m ellifidir. Olu Molla ihab'nin de manzum (Yemen Tarihi) vardr. (Selim-nme) 1037 (1627) tarihinde evri tarafndan zamann iir slbuna uygun bir ekilde szlerek ayrca nazma geirilmitir. Her iki nsha Millet Ktbhnesinde vardr.

EVK EFEND MEHMED EVK BN- AHMED Hal tercemeleri ulemasndan ve Bursa'da medfun Emr Buhr Haz retlerinin mensub olduu N r Bah Tarkatndan bir z t olup Bursa'l dr. Memleketinde Seltn (Sultanlar) Trbedarii hizmetinde b u l u n d u .

(1) Mnri'nin bu isimde Farsa bir lgat kitab vardr.

 141
Vefatnda E m r S u l t a n c i v a r n a d e f n e d i l d i . 9 6 2 (1555) Selimiye Ktbhanesindedir. mehur tarihinde yazd Zeyl

(Menl<b- Emr Sultan) has skdar'da (sr- Nev)de hanesindedir. yeti de vard.

i s m i n d e k i e s e r i n i n k e n d i e l y a z s ile y a z l n s (Kef'z-Znn) (Eweliyat) tarznda B i r d e 61 fasl (Zbdet'lzere ter

mam Suyut'nin stifade edilecek mkemmel

M a k a l ) i s m i n d e bir eseri o l d u u z i k r e d i l m i t i r ki bir nshas Millet K t b eserlerdendir. bir tabirnamesi tib edilmi Trke vardr. iir yazma kabili

EREFEDDN

KRO krdlerdendir. emekli Farsa olarak tarihi

U l e m v e t a r i h i l e r d e n bir zt o l u p Tebrz c i v a r n d a k i 1050 (1640) stanbul'da 1 F'l-Mlki tarihinde vefat skdar kazasndan (kadlndan) ismini verdii aadadr: etmitir. (Enfes'l-Ahbr)

sekiz bab zere tertb edilmi olup bu bablar Hilkat, 2 Mlk-i Frs, 3 Ben A b b s ) , Mteehhirn-i 6

Siyer-i Neb, 4 Mlk-i

Hulef, 5

Mool, 7

Emr

Tmur, 8 l-i O s m a n . B u t a r i h i n i s m i n i n d e l l e t i o l a n 1026 (1617) t a r i h i n d e n i t i b a r e n y a z l m a s n a b a l a n m v e 1032 (1623) y e k a d a r yazlmtr.

ERF M U S A

EFEND Murad devri devlet rica ki

Fazilet sahibi, tarihi v e Sultan D r d n c linden olup Kefeli'dir. (ems't-Tevrih) bir nshas Osmanl Mzesi Ktbhanesindedir.

i s m i n d e b i r cild t a r i h i v a r d r

Tarihinin ba tarafndaki manzumenin H a m d ol Pdih'a lyktr

matl':

Cmle mevcd'den o fiktir. Yoiken resm-i tavr- mevcudat harekt. aadaki E k b i r , 3. gibi Bb- mahl-

Halk edip verdi cmleye Memleketinde Mftlk yapmtr.

(ems't-Tevrih)

drt bab eklinde tertb Ss: kat

edilmitir:

1. B b - e v v e l : S i y s i y y a t , 2. B b - S n : T e v r i h - i

Ahlk- m a h m u d a t ve m e z m u m t , 4. Bb- R b i ' : A c i b - i

 142 EYH MEHMED EFEND

Hayat tercemesi (Meyl bimjnde zikredilen Feyz Hasan Efen di'nin oludur. irlerden ve hal tercemeleri uiemosmdan olup Edirne kap dnda Emr Buhr'nin damad M a h m u d Oeleb Dergh'nda ba basna halef olarak eyhlik makamna gemitir. Tezkire sahibi Knalzdenin asrdadr. Mehur (akayk- Nmniye) Zeyli (At) ile Ktib elebi'nin (Takvm't-Tevarih)ine gzel zeyilleri vardr. (Vakayi'u'l-Fuzal) isminde olan (akayik Zeyl'z-Zeyl)ni akayk ve At Efendi tarzn da yazdktan sonra vezirler, airler, eyhler, tekkeler, mescid ve cami eyhleri ve bz mhim olaylar da ilve ettiinden iki byk cild ek linde tertb etmitir. 22 senelik olaylar ihtiva eden ve kendi el yozs ile yazlan nshas Umum Ktbhanede Hlis Efendi kitablar arasndadr. Birer takm da Nuruosmaniye ve Byezid mii Ktbhanelerinde mev cuttur. Vefat (d-i huceste) terkbinin ifade ettii 1145 (1733) tarihinde dir. Kabri mezkr derghn avlusundadr. Eserieri baslmamtr. Yaz s lbu At'ye nisbetle daha sadedir. Zeyl-i eyh, 1044 (1635) den 1129 (1717)a kadar olup bu tarihten 1142 (1729) ye kadar da olu tarafndan zeyl edilmitir. Aadaki beyit iirleri c m l e s i n d e n d i r : Sakin aldanma l'bet-bz- dehrin mekrine eyh Neler peyda eder ol bu kebd-i adr altnda.

EYHZADE MEHMED ABDRRAHMAN EFEND Sirozlu eyh Habibullah Efendi'nin oludur. Sultan Drdnc M u rad'm vezirierinden maktul Karo Mustafa Paa adna te'lif ettii (Nahlistan- Tarab f Mehsin-i Arz'-Arab) ismindeki tarihi aada yazld gibi drt bab eklinde tertb edilmi olup bir nshasn Tire ktbhane sinde grmmdr. Ayrca birer nshas da stanbul ktbhanelerinden Byezid Camii ve Hamidiye Ktbhanelerinde mevcuttur. Birinci bab. Msr- kadm hakkndaki ahbr, kinci bab : Tufandan mukaddem ve muahhar gelen hkkm- Msr. nc bab : Fth- sim. Drdnc bab : Nil hakkndaki rivytdar bahseder.

 143
EFK M E H M E D (VAK'ANVS) EFEND

MUSARRF-ZADEs

s t a n b u l asll o l u p (1715) t a r i h i n d e v e f a t zere daha kaydedilmitir. hikye eden yazd ki bu mulak vok'asm

Vakayl'-I Harbiye etmitir. (Salim

ktiblii

gibi bir takm ismi A h m e d Feyzullah tarznda ve mehurdur. Mehmed

me' 1127 olmak Efendi belki smini yoluy ibn-i ta

m r i y e t l e r d e i s t i h d a m o l u n a r a k (Rhlet-i efk) t e r k b i n i n ifade ettii Tezkiresijnde ve ismi ile (Nergis) tarihesi Edirne Seferini 55 erhe eyh'l-slm

(efk-nme) baslm sebeble

sayfalk htiya

aka zikr e t m e k istemedii ahslar k o r k u s u n d a n dolay tevriye la z i k r e t m i t i r El-Hac Musall grlmtr. ile Efendi tarafndan yazlan erh Mahmud

Celleddin

P a d t a r a f n d a n y a z l a n e r h b a s l m t r . 1105 (1693) d e n 1106 (1694) rihine kadar bir senelik Osmanl Tarihi de iirlerinden : mid kendim etme sakm cuvfen l e m d e nk b e d kii h e p e k t i i n Grd lzum zerine mulk yazd emri ile a k olup bier. 1115 vardr.

(efknme)sini bir ifade

(1703) ki bir

tarihinde ehd Ali Paa'nn

ile y a z m t r

nshas Es'ad Efendi Ktbhnesinde

mevcuttur.

EHR-ZADE

MEHMED

SAD

EFEND yapm bu mukal

Tarihi limlerden olup tahslini memleketi olan stanbul'da tr. Tahslini b i t i r d i k t e n s o n r a kalem Ktiplik etmitir. l u n m u v e 1178 (1768) t a r i h i n d e v e f a t lidi, aratrc bir tarihidir. iire olan Eserleri: 1 (Nev-Peyd): Mufassal ve faydal bir mukaddimeyi Ktib

gibi me'mriyetlerde

Oelebi'nin
iyidir.

kabiliyeti olduka

ihtiva

eden

bir tarihtir. Bu mukaddimede tedkik ve mracaat ettii eserlere dair bib l i y o g r a f i k p e k o k bilgi o l d u u g i b i d r t h a l i f e ile O s m a n l fazilet ve meziyetlerine ait yz maddeyi de ihtiva sultanlarnn Kitabn bir ekilde eserin etmektedir. bir bu

a s l k s m n d a 6 9 9 (1299) d a n 1000 (1592) s e n e s i n e k a d a r o l a n y z s e n e l i k O s m a n l o l a y l o r ile K t i b e l e b i v e N a m a ' n n g e n i hoyatlan mevcuttur. Sultan nc Osman devrinde yazd yazyor. de kendi hayatna ve eserlerine dair izahat da 2 3 (Hit-i B e h i t ) : M u h t a s a r stanbul Knm

tarihidir. Hakanlar tarihidir.

(Lbb't-Tevorih) : Muhtasar

 144
4 (Tuhfe-j Mustafavye F Beyn- Kapudan- Devlet-i Aliye): Kaptan- Derya Mustafa Paa adna te'lif etmitir. 5 Zbde-i Mteallka Bi'l-Bihar): Tuhfesinin muhtasardr. 6 (Kurret'l-Ebsar F Netayici't-Tevrih Ve'l-Ahbr). 7 (Ravzat'sSeltn). 8 (Nuhbe-i Sad). 9 (Ravzat'l-Enfs) : Ktib eleb'nin (Cihan-nm)sna ikinci cild olmak zere 1153 (1740) senesinde yazmaa balamtr.

EMDAN-ZADE SLEYMAN BEY Kadlar snfndan ve o l d u u rivayet ediliyorsa zyor. Resmen vak'anvis d e Feshane karsndaki marif erbabndan bir zt olup aslen Tokatl da kitabnn nsznde Fndkl'l oldu^unu ya deildir. 1193 (1779) de vefat etmitir. EyybBalk Derghnda medfundur.

Takvm't-Tevrh'i 1165 (1752)den 1191 (1777) tarihine kadar (Meri't-Tevrih) ismi ile zeyl etmitir ki (Trih-i Cevdet)e kaynok olan eser lerdendir. Bu eserin yazma bir nshas Umum Ktbhanede vardr. Bu eser esasen zeyl ise de mukaddimesinde akland vech ile btn olay lar izah etmee almtr.

EHR SMAL EFEND LL Birinci Abdlhamid'in sonu ile Sultan Selm Han'n ilk zamanlarna a i t bir tarihe kaleme almtr. Kitablar Hamidiye Ktbhanesine hediye edilmitir.

EM' M E H M E D MOLLA aMEREBZADE

DAMADI

Ulem ve kazaskerlerden bir zt olup Mara'ldr. Farsa'ya vukufu o l d u u gibi ta'lk san'atnda da mahareti vard. Osmanl Sultanlar ile sadrzamlar, eyh'l-lslmlar ve kaptanpaa'larm hayatlarn cedvel tar znda aklayan (Esmr'l-Hakayk) ismindeki eserini sonradan (Esmr't-Tevrih) ismi ile ner ettii gibi daha sonra peygamberler ve sair hkmdarlar da ilve ederek 1295 (1878) senesine kadar olan ilvesi ile beraber (laveli Esmr't-Tevrih) ismi ile basp neretmitir ki Osmanl tarihi le megul olanlara iiyi bir kaynak ve gzel bir muhtra yerindedir.

145 (Vefeyt- sinden sonra erh) var

B u eser hayat ilerde zikredilen M e h m e d Emin Efendi'nin Pr-iber)i ve ile Hasb-i meydana skdr'nin getirilmitir. (Vefeyt- Ekbir-i seip Osman-zde'nin (Hadkat'l-Mlk)nden

slmiye) (Glistan

toplandktan

zeyl edilerek

Bir d e baslmam

a d l b i r e s e r i o l d u u r i v a y e t e d i l m e k t e d i r . V e f a t 1 2 9 9 (1881) dr. Beyitlerinden : a r b - c h ikbali ile s e r m e s t b h o e k H u m r - c m - g a m l e b d e - i s e r - s a m i kalmtr. Dye-zde Osmanl Tarih Mehmed Encmeni Bahaeddin Efendi'nin

tarihindedir.

Kabri skdar Atk Valide Camii ovlusundadr. iir yazma kabiliyeti

d e 1 2 9 8 (1880)

tarihine

kadar (Esmrt'-Tevarih) tarznda cedvelli bir eseri vardr ki bir nshas Ktbhnesinde mevcuttur.

EVKET Arabkirli olup erkn-

MUSTAFA

PAA 1 3 0 7 (1891) tari

harbiye

generallerindendir.

hinde beinci ordu kumandan iken am'da vefat etmitir. let s a h i b i b i r z a t t . Eserleri: cildden ibaret allk de eden cz'den adl baslmtr. (Trih-i Harb) ibaret Hakikat) daha

ffet v e fazi

(1) i l e ( F e n n - i H a r b ) v e a h l k a t a Hakikat) adir eserlerdir ki okunan bir ilk m e k t e b l e r i m i z d e ve daha

(Brhan-

(Brhan-

vaktiyle

(Risale-i Ahlk) tifade edilecek

kitabtan

mufassal

muhakemeli

t a r z d a yazlm olup bilhassa rdiye (orta) m e k t e b l e r i talebeleri iin is eserlerdendir.

EMSEDDN SAM BEY Osmanl yazarlarmn yeti k o z a l a n n d a n ikmlden sonra byk himmet Firaer sahiblerinden nahiyesindendir. hicreti olup Yanya vil

(Permed)nin stanbul'a

lk tahslini d o Rum Mektebinde ile orada husus etmitir.

u m yeri olan nahiyede, yksek tahslini de Yanya'da gelmitir. stanbul'a

m u a l l i m l e r i n d e n d e let ilimlerini v e y k s e k din ilimleri tahsil

(1) Son asr askeriyesinin byklerinden 1287 (1870) de vefat eden ner Nail Paa'cm da (Trih-i Askeri) adl bir eseri vardr. Bu ztm (Fenn- Harb) ve (Fenn-1 stihkmat-1 Hafife) isimlerindeki eserleri de baslmtr. OSMANLI MELLFLER - Cild: 3 F. : l

 146 Tahslini bitirdikten sonra stanbul ve tarada bz me'muriyetlerde bulunmu ise de son me'muriyeti Mlga Asker Tefti Komisyonu Baktiblii idi. slb ve ifadesi sadedir. iirle uratna dair eserleri g rlmemitir. 1322 (1904) de vefat ederek Erenky'deki kabristana defn edildi. Araba, Farsa, Franszca, Rumca ve talyanca bilirdi. Baslm eserleri krka yakn olup en mehuru alt cildde tamamlad (Kamusu'l-A'lm) ismindeki mufassal tarih ve corafya lgati ile iki cild (Kamus-i Trk) ve bir de birer cildden ibaret Trke'den Franszca'ya ve Franszca'dan Trke'ye (Kamus- Fransavi)sidir. Bu eserler Osmanllarca en muteber lmez eserler arasnda saylmaktadr. Bir de (Kamus- Arabi) adl bir esere balamtr ki tamamlanmasna muvaffak olamamlardr. (Kamus- Fransav) lerin muhtasarlar da vardr. Dierleri (Ceb Ktbhanesi) ad ile ner olunan cz'ler arasnda intiar etmilerdir ki isimleri (Medeniyet-I slmiye, Esatir, Kadnlar, Yer, Gk, Usl-i Tenkd, Letif, Emsal, nsan, Yine nsan, Lisan) dr. Bunlardan baka dergilerden (Hafta) ve (Aile) isimlerinde eserleri de vardr. Dier eserlerinden bzlar da u n l a r d r : (Kve, Bes, Ahde Vef, Himmet'l-Hmm F Neri'l-slm, Hardein, E'r-i Mntehbe-i Frisiyye, Sarf- Trk, Ta'rifat- Arabiye, M n tehabat- Divan- mam- Al, Mntehabat- Dvn- Bak, Trih-i Mcmel-i Fransa, Viktor Hugo'nun Sefiller romannn tercemesi)dir. Kve ve Beso tiyatro eserleridir. (Himmet'l-Hmm) adl eserin adndan da anla laca gibi slmiyetin intiarndan bahseden Arapa bir tarihedir. Bu eser 1305 (1887) de Girit limlerinden Mustafa Nuri Efendi tarafndan terceme edilerek Hanya'da Vicdan matbaasnda baslmtr. Dier eser leri isimlerinin dellet ettii mnalara dairdir.

KR BEY BNBAI KAPTAN M E H M E D KR BEY Deniz subaylarndan, ilim sahibi bir zat olup stanbul'ludur. Uzun mddet Bahriye Mektebinde muallimlik yaparak hakkyla reticilik va zifesinde bulunmutur. 1328 (1912) tarihinde vefat ederek Heybeliada'ya defnedildi. Baslm eserleri unlardr: (Esfr- Bahriye-i Osmaniye), (Osmanl Tarihi!, (Hukuk-i Dvel-i Bah riye ve Mersim-i Terifat), (Bahriyemizin Tarihesi). (Esfr- Bahriye)nin ikinci cildi baslmam olup Sultan Birinci A b dlhamid devrine kadardr. M e r h u m u n bu eseri cidden byk istifade ler salayacak t a r i h i eserlerimizden biridir.

 147 SAKR PAA MEHMED SAKR PAA

Hayat daha deidir. hinde orada Bursa'da ferk tktan sonra defn nce yazlan Sadr- A ' z a m domutur. ecel-i Harbiye (tmgeneral)lle kaz kadar Cevad Paa'nn kurmay kk olarak kar k tari

Mektebinden ederek

ykselmitir.

1 3 3 2 (1916)

Karahisar'da

ile v e f a t

Bykada'ya

getirilip olan

edilmitir. eserlerinden bilhassa tarih eserleri tarihe

.Aada yazl o l a n vukufunu gsterir.

Eserleri: Tarihi) : B e cild eklinde tertb edilmi cild; olup stan cild

1 (Yeni di baslmtr. fethine,

Osmanl Birinci nc

bir m e d h a l ile O s m a n G a z i ' d e n B e i n c i M u r a d ' a cild; cild; saltanatn kinci faslasna bul'un Byezid'in

kadardr. Batan (1), ikinci

iki cil

sonuna

ve drdnc

de kinci Selim'e kadar olup s o n u n c u rad'n tahta kma kadardr.

cildi d e yazld gibi Beinci M u

2 ( S e l h a d d i n E y y b ) : k i c i l d e k l i n d e yazlm. o l u p tr. 3 (Msr Tarini): M u f a s s a l 4 (Muhtelif da muallimlikte olup yazlm Trih-i bulunduu Galata bir eser olup Sultansi bu da

baslmam

baslmamtr. son zamanlannuygun olarak

slm ve Osman):

mrnn programna

baslmamtr. Baslmamtr.

5 (Salh Eyyb piyesi): Tarih bir piyestir. 6 (nekilik v e Stlk): zaretinin takdirine rnazhar olmutur. Baslmtr.

M u f a s s a l , ilm b i r e s e r o l u p Z i r a a t N e

7 (Anclk): N o k s a n kalm bir eserdir.

(1)

1402 Ankara Sava ile balayan Fetret devri.

TA'LK-ZADE MEHMED SUBH ELEB Tarihi ve air bir zat olup Denizli'dendir. Sultan nc Murad'a ehzadelii zamannda intisab ederek on iki sene hizmetinde bulunmu ve tahta knda maiyetinde bulunanlar arasnda kendisi de Dvan Ktiblii'ne tyin olunmutur. 1004 (1596) de ehnameci oldu. Tezkire-i Rzada 1008 (1599) tarihinde ehid edilerek irtihal ettii yazldr. Tarih eserleri: (Revaniye), (Tebriziye) ve (ahnme-i Hmyun) adnda adet eseri vardr. Musavver ve altn yazmal olan bu eserlerden Sultan M u rad'a takdm olunan evvelkileri Revan Odas Sultan Mehmed'e arz edi len ncs Hamidiye Ktbhnelerinde mevcuttur. (Revaniye) : Serdar Ferhad Paa'nn ikinci seferinin yarsna kadar olan vukuat toplamaktadr. (Tebriziye) ise z d e m i r o l u ' n u n Tebriz Se ferini hikye eder. (ahnme-i Hmyn) Sultan Murad'a takdm edip kabule ayan grlmeyen kitab mukaddimesini tekil etmek zere Bos na Valisi Hasan Paa'nn ehid edilmesi olayndan balar ve Sultan Murad'n vefatn, halefinin tahta kn ve Yank Seferi ile muhtasar olarak Eflk Muharebesini de beyn eder. iirleri de vardr.

TEVFK EFEND GELENBEV-ZADE AHMED TEVFK EFEND Tarihi ve marif-sever bir zt olup istanbul'ludur. Son me'muriyeti Baktib vazifesi olmutu. 1307 (1889) tarihinde irtihal ederek Beikta'da Yahya Efendi avlusunda defn edildi. Tarih bilgisi ve felsefesinden bahseden (Hamdet'l-Usl) ile lm-I Kelm'dan bahseden (Nebze-i llm-i Kelm) isimlerinde baslm eserleri ile Yldz Ktbhnesinde (Hamd'l-Eser F's-Siyer) isminde (Ebu'l-Fid)nn tarihinden seilmi baslmam bir eseri vardr. Bir de Ulem Fasl'nda yazlm olan Hasb Efendi ile mtereken (Tehft'l-Felsife)yi terceme etmitir ki bir nshas Yldz Ktbhne sindedir.

 (Nebze-i den lm-i Kelm) 1297

149

tarihinde l<urulan Cemiyet-i Akaid

(1880)

Furkaniye tarafmdan tertb ettirilmitir derlenmitir.

ki IVIekasd

ile erh-i

TEVFK Erkn-

PAA

FATHL MEHIVIED T E V F K yetimi, kalem

PAA tarihi bir ho M

Harbiye

snfndan

erbabndan,

zat olup stanbul'ludur. yaparak

Mektepten

ne'et ettikten sonra

bir m d d e t

calkta b u l u n m u ve bundan sonra da Fransa ve Belika stanbul'a dnmtr. Avdetinde Asker

Ataemiliterlii

Eitim ve retim

f e t t i l i i n e t a y i n o l u n a r a k s o n d e r e c e iyi h i z m e t l e r d e b u l u n d u . 1334 (1918) senesinde emekli olarak vefat etti. Fatih'de Baslm e s e r i e r i : 1 ( O s m a n l T a r i h i ) . ki d e f a baslan ve orta byklkte bir cild ikinci en den ibaret bulunan bu eserin birinci basks mnce basks ise a k bir T r k e , s a d e bir t a r z d a d r . 2 3 ufak bir 4 (Estr-i Y u n a n i y n ) : Lisanmzda bu yolda yazlan eserlerin (ehzade risaledir. (Anibal) : Kartaca'l mehur Anibal'n hayatndan bahseder. Cem) : ehzade Cem'in siyas hayatndan bydr. bahseden bir slbda, medfundur.

T U R S U N BEY TUR- SNA

BEY Bur def Sul

stanbul'un fethini mtekb stanbul'un tahrrine me'mur edilen sa S a n c a k terdarlk beyi Cebe AliBey'in yeeni v e Hz, F a t i h ' i n m.aiyyetinde kayndr. hizmetinde bulunan Kartranl Sleyman Bey'in

tan kinci Byezid'in zamannda da naml yazarlardan olup bu devrede de defterdarlk ve kap kethdl gibi hizmetlerde (Trih-i Eb'l-Feth) ber istifade edilecek eserlerdendir. Aslnda bulunmutur. bera bah Bu ta Ce fetihlerinden c d ile y a z d t a r i h b i r a z m u l k o l m a k l a Ftih'in

sediyorsa da bir m i k t a r da kinci Byezid devrini a k l a m a k t a d r . rih s o n r a d a n Tarih-i O s m a n stanbul'un smine dair (Emm fethinder Encmeni Hey'eti'nce baslmtr, sonra stanbul Defterdarlnda yledir: (Tr-i Sn)

bulundu.

be Ali Bey B u r s a ' y a a v d e t ettii c i h e t l e t a h r r v a z i f e s i n i de if kitabn mukoddimesindeki ifadesi ba'd: Bu muharrer sutr ez'afu'l-fukar

etmitir. ki ga-

lat- m e h u r zere (Tursun)

Bey

lkab

ile mezkrdur...

 150 TAHR EFEND SEYYD TAHR BN- SEYYD NEY Fazilet saliiblerinden ve tariliilerden bir zt olup (Urfa-Reha)'ldr. (Sefnet'l-Bihar) isminde (Mlteka erhi) ile birer nshas Beikta'da Yahya Efendi Dergh'ndaki ktbhanede mevcd ve 1122 (1710) tari hinde Arapa'dan geniletilerek terceme edilen (Cmiu'l-yt ve mihu'l-Beyyint) admda bir tarihi vardr ki yedi blm zere tertb edilmi olup hilkatten zamanna kadardr. Ve yine bu ktibhanede Hoca Prisa'nm (Fasl'l-Hitab) adndaki eserinin tercemesi ve Es'ad Efendi K tbhanesinde (Knz'l-Fnn) isminde bir risalesi vardr. (Sefne)nin nshas Nuruosmaniye Ktbhanesindedir. Usl-i fkhtan mehur (Menar) erhine haiye yazan Yahya Efendi Reha'dan yetimi ulemadandr. (erefeddin

TAHR BEY BOSNALI MEHMED TAHR BEY Asker kumondan ve yazarlar iinde bilgi ve dirayeti ile temayz etmi bir zat olup doum yeri olan Bosna'da slvcay rendikten son ra Viyana'ya gnderilerek ilk bilgilerle beraber Almanca'y da mkemmel bir ekilde tahsl ile stanbul'a gelmitir. Kabul edilip kaydolduu asker mekteblerde slm dninin yce hakikatlerini grerek mslmanl kabul etmitir. Harbiye mektebinden me'zun olduktan sonra ilk nce stanbul Asker rdiyeierinde Franszca ve ondan sonra da Harbiye Mektebi A l manca ve Yabanc Te'lif Eserleri Tedkik Muallimliine tayin edilmitir. 1321 (1903) ds vefat ederek Beikta civarnda Valideemesi'ndeki eyh kabristanna defn edildi. Eserlerinin en deerlisi asrmzda Almanlarn en mtemeyyiz asker lerinden olan Von Der Gol Paa'nn felsefe ve mhim asker kaideler den bahseden ve terakk etmi milletlerin ounun diline evrilmi olan (Millet-i Musellha) tercemesidir ki iki defa Matbac-i Ebu'z-Ziy'da ba slmtr. Baslm dier eserleri de u n l a r d r ; (Tedkk-i Mellefat- Ecnebiye - cild), (Amcamn Ktbhanesi), (Bir Hayl), (Mehur Kumandanlar), (Mektebe Mteallik Vezif), (Cizvit Tarihi), (Plevne), (Almanca Kraat Muallimi), (Almanca Lisannda Tekil-i Kelimat), (Almanca Mkleme), (Mektubat- Askeriye), (Erkn- Harbiye Vezifi) ve (Muhtra-i Zbitan- Asker)dir. Bunlardan (Tedkk-i Melle-

 t) askeriye yazarlar tarafndan

151

eserlerin gelen bals ettii (Tarih-I tedkkine alt faydal ve Os et

yazlan

bir eser o l d u u gibi manl ordusunun eserlerdendir. mektedir. Kolaas Rif'at

(Plevne)

ismindeki

eseri de

1293 (1876)
eden

senesinde asker

ki O s m a n l - Rus seferi e s n a s n d a kaframanco Dierleri isimlerinin

meydana taallk

mularebeden mhim mevzu'lara Fenn-i

mdafaasndan

dellet

Efendi

ile m t e r e k e n

Harb)

isminde

t a r i h bir eser d e yazmtr.

ULV HSEYN ULV BN- EL-HAC AHMED Tarihi ve air bir. zat oiup Bursa'ldr. Sultan nc Ahmed rindel<i 1123 (1711) Rusya seferinde bulunarak mahedelerine (Mir't Zafer) isminde gzel bi tarihe yazmtr. Mukaddimesinde sa'da sipahi zabiti olduunu ve o tarihte Bursa valiliinde Dervi med Paa'nn bulunduunu zikrediyor. Tarihesinin dikkate ayan talan olmak zere aadaki rakamlar dere e d i l d i : 350 top 500 yelken gemi 250 bin piyade 232 bin svari (Krm Han' svarileri ile beraber) Nihayetinde fetihname ve tebrikname sahasnda desi vardr ki hatimesi u d u r : uzunca bir kasi devatfen Bur Meh nok

Yeter ey Ulv tatvl-i kelma virme sen ruhsat Duaya bala sdk ile odur makbl-i Sbhni Bi-hckk sre-i Seb'u'l-Mesn, sre-i hls Emn ola kederlerden cihan tuta nvn

VCUD MEHMED Eb's-Sud Lrende'lidir.

BN- ABD'L-AZZ

EFEND olup

Efendi'riin talebelerinden, trih bilgini, ir bir zt

0 1 re s-i u l e m gitdt V c u d msra'nin delleti olan 1021 (1612)'de

hayf mft iken irtihal zde-

memleketinde

etmitir, Sebt bn-i Cevz'nin mirolu Osman Paa

( M i r ' a t ' z - Z e m a n f T r h i ' l - A ' y n ) ftihi Ll Mustafa Paa'nn

isminde harblerini

ki m e h u r t r i h i n i t e r c e m e v e m e h u r O s m a n l k u m a n d a n l a r n d a n ile K b r s de yazmtr, (Hayl-i Yr) ve (hid-i Ma'n) i s i m l e r i n d e iki

manzumesi ismin baslm et

v a r d r . m m - G a z l ' n i r ( e t - T e b e r r ' i - M e s b k f N e s y i h i ' i - M l k ) d e k i e s e r i n i t e r c e m e e t m i t i r ki e s e r i n m e t n i s o n r a d a n M s r ' d a tr. bn-i Kayym'n yirmi mes'ele zerine tertb edilmi vh) veyahut (Ahvl-i lem-i Berzah)

(Menzil'l-Er-

isminde bir eserini de t e r c e m e mevcuttur.

m i t i r ki, bir n s h a s U m u m K t b h a n e d e

VECH HASAN

EFEND ise Nu

Suitan'm dvan ktiblerinden idi. D o u m itibariyle Bahce-Saray'l de stanbul'da yetimitir. dc 1047 (1638)'den ayandr. 1072 Birer (1661) nshas senesine Hamidiye, ya.zd t a r i h ufaksa itimada

kadar

ruosmaniye, Kprl

Ktbhnelerinde

vardr. Firdevs vefat etmitir. Trihi ve ka

Ola m a k c m Vech'ye Cennet-i msra'nin ifade ettii 1081 (1670)'de

stanbul'da

nin m u k a d d i m e s i n d e dar mhrdarlnda

Drdnc bulunarak

Murad zamannda

stanbul'a

hicretini

Badad Seferi esnasnda k a y m a k a m olan Mustafa bu mddet zarfnda vardr. zabt ettiini yazyor. M r e t t e p dvan da Beyitlerinden :

Paa'nn vefatna zuhur eden

olaylar

L e b - i e r b b - dil l d e - i e h d - i n e o t o l m a z Kaz n ne re zehr-i g a m d a n hissemend etmi.

 154 VASIF AHMED EFEND VAK'ANVS lim erbabmdan ve trih bilgini bir z t olup Badad'ldr. Siyas bir takm devlet hizmetlerinde bulunmutur. (Mehsin'l-sar ve Hakayiku'lAhbr) (1) ismindeki iki bjyk cild zerine tertb edilmi tarihi mehur dur. Vsf Ahmed iyem kld vefat msra'nin dellet ettii 1221 (1806) de vefat etmitir. Hazret-i Eyyb y a knnda Mihriah Valide Sultan Mektebi avlusunda eyh'l-sim Kadzde Thir Efendi'nin yannda medfundur. Bir de ahlka taallk eden (Rhib-nme) isminde ufak, A r a p a ' d a n terceme edilmi bir risalesi var dr. Osmanl trihi 1166 (1753)'dan 1188 (1774) tarihine kadardr. Her iki eseri de baslmtr. 1203 (1789)'den 1209 (1794)'a kadar ayrca bir zeyli varsa da baslmamtr. 1196 (1782)'dan 1200 (1786) senesine kadar drt senelik baka zeyli de vardr. Allme Zemaher'nin (Nevabiu'l-Kelm) a d i eserini de terceme et mitir ki bir nshas skdar'da Selimiye Ktbhnesinde mevcuttur.

VAH MEHMED PAA Vezirlerin zeklerinden olup annesi Kilis'ten, babas stanbul'da Bal tac ksmndandr. Bir o k siyas me'mriyetlerde bulunmutur. 1221 (1806) senesinde husus murahhas olarak Napol/on'a gnderilmitir. Ba slm gzel bir sefaretnamesi vardr. 1244 (1828) tarihinde (Kal'a-i Sul taniye) anakkale'de vefat etmitir. Geyikli kynde medfundur. ( M i n hc'r-Rmat) isminde baslmam bir eseri ve bz iirleri olduu gibi Osmanl Devleti - ngiltere musalhasna dair tckrr tarznda bir risalesi ve (Mirkat'l-Mnct) isminde (Kaside-i Dimyatiye) erhi vardr. Beyitlerinden : Kef-i rz etmez salbetkr olan kabie'l-fen Yanmadka d ser-byen etmez aikr. (Vak'a-yi Sakz) ismindeki baslm tarihe c e bu ztndr ki Mahruk A l i Paa'ya adem-i muavenetini rtmek iin yazmtr. Bu eser 1237 (1822) tarihindeki Rum fetretinde muhafz bulunduu Sakz Adasnda karada cereyan eden olaylar beyan edici olup (Trih- Vak'ayi Cezire-i Sakz) terkibinin noktal harfleri olaya tarihtir.
(1) Bu tarihin ash 1346'da basld gibi Franscaya terceme olunan ns has da baslmtr (1830).

 155
VEFK AHMED PAA stanbul'lu zere dn sadr- t bir ol dilin

lm b a k m d a n d e e r i b i l i n e n f a z i l e t s a h i b i b i r v e z i r o l u p dur. ilk t a h s i l l e r i sonra pek Mhendishane-i Sen Li muinim v e Berri-yi Hmyun'da tahsillerini nden Paris'teki Lisesinde muhtelif bitirmilerdir.

bolamak Memlekete iki d e f a

me'muriyetlerde,

a'zamlk vazifesinde bulunarak ayrlmalarnda A'yn Meclisi zalna yin olundular. A r a p , Fars, Fransz, Ltin, talyan dillerini surette o k u y u p yazar ve dillerin duu cihetle bunlardan dilini mkemmel hasebiyle (yllk) ve t e l f f u z u n a telffuz herhangisini okuyup tam mkemmel merakl bu fevkai'de

etseler duyanlara Eski ve dillerdea ihtisas

kendi a n a dili o l d u u zannn verirdi. Rus, A l m a n , ngiliz ve eski bir ekilde anlarlard. bir irtibat name aatayca'da aratrma

Yunan ol sal

Trkeye sahibi

d u k l a r g i b i b r a n i c e ' y i d e b i l i r l e r d i . lk d e f a o l a r a k karmlardr.

memleketimizde

Baslm e s e r l e r i : (Fezleke-i Trih-i meleridlr. (Ebu'l-Gaz tarihinde bulunan Byk vefat Bahadr Han)n (Evl-i ecere-i Trk) vasiyetleri zere ismindeki eseri Dsman), (Lehe-i Osman), (Terceme-i Telemak), terce-

(Atalar Sz), (Jil-pls Tercemesi)

ve Mollere'in

(Komedya)larnn

n i n b i r k s m n d a O s m a n l T r k e s i n e n a k i e d i p b a s m l a r d r . 1308 (1892) etmilerdir. u Mezarlar Rumelihisar'nda Fransa'nn Vekazan hemen Ahmed Kayalar Kab'istanndadr. ekilde Merhumun arasnda irtihallerinde

Ansiklopedisi

kendisinden

bahsetmitir: mmtaz

fik Paa dillere vkf olan kimseler hepsine de vkf idiler Molyer'in

bir m e v k i '

mtr. a r k dillerinin hepsi ile k o n u t u k l a r gibi A v r u p a dillerinin

imdiye kadar me edip

eserlerinden

Trke'ye halka

on piyes gsterdii ve

terce yine ile ettik Tabib),

kendi gayreti

ile B u r s a d a k i

tiyatroda

B u r s a ' d a bastrd gibi A l m a n , ngiliz m e h u r melliflerinden e k s p i r iller'in eserlerinden ce tercemeler yapmtr. leri p i y e s l e r unlardr: (Hass - Cimri), (Mekteb-i (Nar-Not), manzum olarak. ta)dr. Eserlerinden bzlarna dair 1 hidir. (Fezleke-i Trih-i izahat: Faydal ve zl bir Osmanl Molyer'den terceme (k), (Zor Nikh), (Zor Mektebi),

nas), (Kocalar

(Sefin'-

in H i l e l e r i ) , ( D o n j u a n u o r j V a r e n ) , ( M n z e v T a b b i n A k ) v e ( S a h t e H a s -

Osman):

tri

 156 2 (Lehe-i Osman): Birinci cz' asl Arapa ve Farsa olma yan kelimeler ve itikaklar, ikinci cz', asl Araoa ve Farsa olan Os manlca lfzlar bildirmektedir. Yeni bask ad ile 1306 (1890)'da baslan nsha daha iyidir. Bu eser Osmanl dilinin esas hakknda bilgi edinmek isteyen dilciler ve edebiyatlar iin lzumludur. 3 (Terceme-i Telemak): Fransz limlerinden mehur Fenolan'n ahlk, hikem tarihi olan mehur eserinin tercemesidir. Bu terceme s a de bir dil ile yazl olduundan Kmil Paa'nn eski tarz yaz zere olan tercemesinden ziyade imdiki yaz dilimize daha muvafktr ki Hdavendigr vilyeti (Bursa) matbaasnda baslmtr. Bu eser bilhassa Telemak'tan terceme yapmak isteyenlere byk faydalar salar. Paa Bursa (Hdavendigr) valiliinde bulunduklar zaman kendi geni bilgilerine, Bur sa ihtiyarlarndan lzm gelenlerin mtlealarna ve bilgilerine mraca at ederek Osmanllarca (Atalarsz) denilen bir de (Durb-i Emsl-i Os maniye) Mecmuas toplayp bastrmlard ki lisanmz iin mhim eser lerden saylmaktadr. 4 (Evi-i ecere-i Trkiyye) : Ebu'l-Gaz Bahadr (Buatr) Han'n mehur eseridir ki zamanmz asker limlerinden Kilis'i! N e c i b sim Bey'in te'lif ettikleri Trk tarihine kaynak olan eserlerdendir. Esa sen aatay Trkesi ile yazlan bu eser Kazan, Petersburg ve stanbul' da baslmtr. Kazan basksnn banda Ltincs bir nsz ile sonunda kitabn yazarnn vekayi'! vardr. Baslmasna me'mur olan zat asl metni kendi dili olan Azerbaycan vesine naki etmitir. Fakat dikkatsiz basld ndan yanllar oktur. kincisi Franszca tercemesi ile birliktedir ki tinal bir surette baslmtr. nc basks da Paa'nn himmeti ile s tanbul'dadr. (Byk Anslklopedi)nin ifadelerinin bz noktalar tas.hhe muhtatr. (Hass) Teodor Kasap tarafndan (Pinti Hamid) ad ile terceme edilmitir. Manzum NarNot, (R'ya'nn Encam) Ziya Paa'nndr. 5 _ Hikmet-i Trih) : stn takrirlerinden mteekkil bir eser olup baslmtr.

152 sayfas

YSUF Osmanl tarih yazarlarnn

BN-

MSA bir zt olup Balkesir'lidir. Mneccim (Tarih-i (Ta is

eskilerinden

rih-i Kostantiniyye)

ismindeki eserinin

nsz'nde

bn-i

mi ile h r e t b u l d u u n u v e e s e r i n i g e n i l e t e r e k Y u n a n c a ' d a n t e r c e m e et m e k s u r e t i y l e 8 8 4 (1479) t a r i h i n d e y a z d n t a s r i h e d i y o r . sofya) i s m i n d e t e r c e m e edilmi bir t a r i h e s i de vardr. Aya

YAHSI Sultan hasta Orhan Gaz'nin

FAKIH lyas Fakh'in olduu oludur. Basl evinde Os

imamlarndan gre

m trih sahibi kpad-zde'nin: Orhan'n olu Yah Fakh'in oldum Geyve'de ifadesine Geyveli

anlalyor.

manllarn vukuatn bata babasndan naklen bu zat yazd. kpaa-zd e bundan rivayet etmektedir. Bu eser bilhassa eskilii dolayisiyle ehem m i y e t e ayan o l d u u gibi Osmanl dili tarihi n o k t a s n d a n da kymeti iz o l a c a k t r . Bununla beraber nshasna tesadf olunamamtr. ha

YlJSUF BN- Kanun Sultan fat etmitir. olaylar da

ABDLLTF 952 (1545) (A.S.) de dan ve Ka nev ka

Sleyman devri tarihilerindendir.

(Sebhat'l-Ahbar) hulasaten

ismindeki tarihinde d e m ki t o m a r bu eserin

nun Sultan Sleyman'a k a d a r her zt birer daire iine a l a r a k tahiye etmitir Sonradan umum tarih kabilindendir. d a r tezyl edilerek byk bir ksm

icabeden muhay

klkl, c e d v e l l i , bir

y e l r e s i m l e r i l v e e d i l m e k s u r e t i ile S u l t a n A b d l m e c i d H a n d e v r i n e baslmtr.

 158 YRM SEKZ MEHMED EFEND Osmanl siyasetilerinden deerli bir zat olup stanbul'iudur. Sefir likle Avrupa'da murahhas sfat ile bz muahedelerin akdinde buluna rak kymetli hizmetler grmtr. Olu Sad Efendi - Sad Paa (1) le Fransa'dan avdetinde bra him Mteferrika ile beraber Osmanl Devletinde matbaacln kurulma sna muvaffak olmutur. 1145 (1733) t a r i h l i d e Kbrs'ta Lefkoa'da irtihal etmitir. Eserlerinden (Sefaretname)si baslmtr.

YSUF BN- MEHMED MLEV Milev-Vekil-zde Tarih ile megul, fazilet ve bilgi sah'blerindendir. Msr valilerinden Abd Paa'nn zamannda Msr'a giderek Paa'nm emri ile (Vefeyat'lA'yan)' (Acib'l-Mahlkat), mam- Suyut'nin (Hsn'l-Muhazere f Ahbr-i Msri'l-Kahire) adl eserini terceme etmitir. Bu tercemelerden mtercimin kendi el yazs ile yazl (Hsn'l-Muhadara) tercemesi Os manl Mzesi Ktbhanesinde vardr. Ak Trke le yazlm istifadeyi mcib bir eserdir. Tercemesi 1130 (1718) tarihindedir. (Mile) Aydn vilye tinde Ske ile Milas arasnda bir kydr Eserlerinden bir de Bahekaps'nda ir Efendi Ktbhanesinde (Ahsen'l-Memlik li-Ahbri'l-Beramik) isminde Arapa bir cild kk (Beramike Bermekler tarihi) var dr.

YUSUF

BEY

Hassa Ordusu silhrlerinden Ahmed Paa'nn oludur. Rum fet retinin zuhurunda doum yeri olan Anadolu'da bulunup yirmi iki ay kale de mahsur kaldktan sonra kalenin ekiyaya tesliminde bir ngiliz gemi sine binerek zmir ve sonra stanbul'a gelmi (Trih-i Mr-Ysuf) ad ile bir tarihe yazmtr ki baslmam bir nshas Millet Ktbhanesi ile (1) ibrahim Mteferrika'y liimaye eden ve Osmanl Matbaaclnn orta ya kmasma yegne sebeb olan bu zat da babas gibi Osmanl limlerinden bir zt olup Sadr- A'zamlk makamn kazanm ve 11'75 (1761) tarihinde Mara Valisi iken vefat etmitir. Tbba da intisab olduuna tertb ettii (Ferid'l-Mfredt) ismindeki (Mfredt- Tb) lgati delildir. Bir nshas Eyyb' de Hsrev Paa ktbhanesinde vardr. Eserin ismi, yazl tarihi olan 1166 (1753) trihini bildirir. Farsa (Dvn- Yeht) ile (Mensik- Kuds) eserle rindendir.

 159
B y e z i d C a m i i iindel<i l < t b h a n e d e C e v d e t P a a t a r a f m d a n h e d i y e len k i t a b l a r a r a s m d a m e v c u t t u r . Bu kitablar a r a s m d a ; birinci bab Gazi M e h m e d ) ' i n , ikinci bab (Hacim Hamza ehd)in, n c bab hur mcahid (eyh cmil)'in muharebelerini hikye eden bir Trihi) de vardr. edi me

(eyh

(Dastan

YAYLA

MAMI

F a t i h c i v a r n d a k i Y a y l a C a m i i n i n i m a m o l a n b u z a t n 1201 (1787) s e nesi ihtiva sonlarndan eden 1225 (1810) senesine ki bir kadar nshas geen Cevdet stanbul Paa olaylarn tarafndan edilen bir t a r i h e s i vardr

Byezid Camii

iindeki Veliyyddin mevcuttur.

Efendi

Ktbhnesine

hediye

kitablar orasnda

ZHN MEHMED EFEND BERBER-ZADE Dvan- Hmyn ktiblerinden bir zat olup stanbul'ludur. Sonra dan Tersane'nin gndelik olaylar yazcs oldu. Daha sonra ise inziva y seerek 1126 (1714) tarihinde vefat etti. Byk bir cild (Msr'l-Kahire Tarihi) yazd gibi 1000 (1592) tarihinden itibaren vefatna kadar geen ulem ve meyih'n hayat hikyelerini beyn eden ayrca bir eser de yazmtr. Her ikisi de baslmamtr. iir yazma kabiliyeti de vardr.

ZENB-ZDE

MUHYDDN

MEHMED

CEMAL

EFEND

lim, tarihi bir zattr. Edirne kadlndan ayrlmasn mtekb 957 (1550) tarihinde stanbul'da vefat etmitir Ceddi Zenbilli Ali Efendi'nin yannda medfundur. Zamanna kadar mnakkah Osmanl Tarihi, dil de iirleri, Hidye erhine ta'likat vardr ki hepsi baslmamtr. Tari hinin birer nshas Viyana ve Berlin Ktbhnelerinde mevcut olduu ve Almanca'ya terceme edildii Ata Bey'in Hammer tercemesinde yazldr. Bir nshas da stanbul'da Millet Ktbhnesindedir.

ZEKERYYA-ZADE

CELEB

Kanun Sultan Sleyman devri tarihilerinden ve Tersane ktiblerin den olup istanbul'ludur. skdar'da Atlamata'ndaki Selim Aa Ktb hnesinde (Ferruh) ismi ile adlandrlan be makale zere tertb olunan tarihinde mehur Osmanl denizcilerinden Piyale Paa'nn deniz muha rebeleri yazldr. Topkap Saraynda Revan Kk'nde (Murad) adnda bir air tarafndan da (Barbaros Hayreddin) Paa'nn hayat hikyesi ile harblerini beyan edici manzum bir eser olduu gibi Hlis Efendi Ktbhnesi'nde de Barbaros ile kardei Oru Reis'in muharebelerini beyn edici mensur ve mufassal bir eser vardr.

161 KTB Paa'nm isminde

ZAM MR M E H M E D

S u l t a n n c M u r a d d e v r i r i c a l i n d e n v e Sol<ullu M e l m e d l < t i b l e r i n d e n o l u p t e ' l i f t a r i h i 982 (1574) o l a n ( C m l u ' t - T e v r i h )

ki Trke baslmam tarihini efendisi Vezir M e h m e d Paa'ya hediye et mitir, Karafriye'de C a m i ve ir hayrat varsa da defn edildii yer t yin edilemedi, slm'n zuhurundan evvel ve sonra yirmi be devlet knda bilgi toplamtr. Osmanllann zuhuru Osmanl Tarihi hakknda Hadd'nin tini kabul ediyor. Akkoyunlularla A n a d o l u Seluklular hakkndaki m a t hataldr. Sultan nc Murad'm tahta zikrediyor. kadardr. O n d a n sonra Safev Devletini kitabnda hak mal kna rivaye

OSMANLI MELLFLER - CUd: 3

F. : 11

DER EDLMEM OLAN TARH KTABLARI

(Cild adedi - Kitabn ad ve mellifi) 2 cild (Tril-i Devlet-i Osmaniye) Abdurrahman eref Efendi) (Fezlel<e-i Tarih-i Devlet-i Osmaniye) Abdurrahman eref Efendi (Fezlel<e-i Tarih-i Dvel-i slmiye) Abdurrahman eref Efendi Zbdet'l-Ksas) Abdurrahman eref Efendi (Tarih-i Umum) Sami Bey (Fezleke-i Tarih-i Umum) Ali Tevfik Bey (Manzara-I ber) Roma Tarihi Girld Cevdet Bey) (Mcmel Tarih-i Umum) Muhyiddin Bey (Tarihe-i Lisan- Osman) Mehmet Fuat Bey) (Tarih-i Umum) Hakk Paa (Muharebat- Bahriye-i Osmaniye) Sleyman Nutk Bey (Muhtasar slm Tarihi) Hakk Paa (Muhtra-i Trih-i lem) Halid Efendi (Tarih-i Sanayi') Mehmed Ziya Bey (Ydigr- slm) Trabzonlu Tahsin Efendi (Tarih-i 'malt ve Kefiyat) Filibeli Vosfi Efendi (Tarih- iHukuk-i Beyne'd-Dvel) Hakk Paa (spanya ve Portekiz Tarihi) Nazm Paa (Rodos Tarihi) Ziver Bey (Kbrs Tarihi) Ziver Bey (Mir't- Adalet, Tarihe-i Adliye-i Devlet-i Aliye) Ltfi Efendi (Beyn- Hakikat) (Haydar Bey) Ahmed kr Bey-zde (Mir't- Tarih-I Osman) evk, Aziz, Sami Beyler (Hulsat'l-Kelm F Mesir-i slm) Sami Bey (Enhr't-Tevrih) Hseyin Avni Bey (Atlas tarzndadr) (Medenlyet-i slmiye) Ali Vehbi Efendi (Muhtasar Musavver Osmanl Tarihi) Read Bey (e Tarihi) Mehmed Ziya Bey (Zeyl-I Muharebat- Bahriye-i Osmaniye) Ali Rza Seyfi Bey (Menziru'l-sr) Seyyid Abd'l-Zde Amasyal Tahir Efendi (Vak'a-yi Garibe-i Ahzb) (imalden Ma'lmat - Rus Tarihi) smail Hakk Bey

 163
Cild (Araplarn Terakkiyat- M e d e n i y e l e r i A h m e d Rosim deildir.) erifeyn) Efendi Hseyin Tahsin ( K a r a d a ) Kmii Efendi (Terceme-i Trii-i talya) (Mcmel (Avrupa Medeniyetinin Abdlhalim Bey A h m e d Tevfk Musa Bey Bey K u r n i Vsta Tarihi Tercemesi) Esasna Bir Nazar) Bey

( l m - i A h v l - i A k v a m ) O s m c n Bey ( a m T a r i h i ) Ltfi B e y ( T a m a m (Htte-i Hicaziye ve Evsf- Haremeyn-i

( T a r i h - i H a r p ) O s m a n S e n Bey (Trabzon Tarihi] Trabzonlu akir evket (Kk Osmanl Tarihi) ((Vesik-i Kadme-i (Kitab) Necb sim Bey (Tarih-i Bosna (Tarih-i Girid) (Plevne Der Z a m a n - H e k m o l u Ali Paa) Hseyin Km Bey Efendi Bey Poa Bey Bey Bey Nzhet Bey Bey mer Efendi Paa (Vak'a-yi H a y r e i - n m - S r b i s t a n Tarihi) Belgradl akir ( K g a r T a r i h i ) M e h m e d tf Mdfoos) Hakk Paa Mehmed Ziya Bey Edebiye) Efendi

Ahmed Cemal

( K u d e m - i M l k - i M s r i y y e T a r i h i ) Hall erif (Ezhr- Tarihiyye) A h m e d Rasim (Kk Tarih-i (Eski Romallar) (Elsine-i Umum) (Tarih-i M u h t a s a r - Beer) A h m e d Rasim M e h m e d Ali A y n Bey debs) ve Ahmed Rasim Edebiyat

Garbiyye

( M u h t a s a r Tarih-i slm) Ahmed Rasim ( F e n i k e T a r i h i ) M e h m e d C e m a l Bey (Dmeke Meydan Muharebesi) Osman Hakikiyesi

( Y e n i O s m a n l T a r i h i ) b r a h i m N e c a t i Bey Sen Bey Beyler

(Dreyfs Meselesi ve Esbb- (Muhtasar Tarihi Hadramut) (Kefiyyat- Cezayir - Bahr-i (Tarih-i Harp) Hseyin Bey (Plevne Tarih-i Harbi) Tal'at (Tarih-i Medeniyet) Ahmed (Fransa Tarih-i Askersi)

Ali R e a d ve s m a i l H a k k Reid Efendi Muht ve Amerika) M e h m e d Raif Bey Bey Bey Bey (Feth-i Kostantiniyye ve Ta'rif-i Ayasofya)

Efendi

Muhyiddin

( A r n a v u t l u k v e A r n a v u t l a r ) T e r c e m e d i r . Ali D n i (Hey'et-i Sbka-i Kostantiniyye)

 164 Crld (Tarih-i Fenn-i Harp) Hasan Rrf'at Efendi (Klc Tarih-i Mslimn) Ali Nezlm Bey (Ordu Kumandan Napolyon) Osman Seni Bey Val<'a-yi Fil) lyvarineH Eyyb Sabri Efendi (Trk Tarihi) Necb sim Bey (Mir't- Menkb- Harbiye: Devlet-i Aliye - Yunan

Muharebesi)

(Fthu'l-Haremeyn) Manzum, yazma; Abdullah br-i Hseyin el-Erzincan) (Tezkiret't-Tevrih) Yazma. Mahmud ibn-i Mehmed e-ehr BiKerm Aksarayi (Tarih-i Mora) Yazma. Sleyman Efendi) (Fransa Tarih-i Edebiyat) Medhal> Ukzde Hallt Ziya Bey (spanya ve Amerika htilf) Mehmed zzet Bey (Fetihnme-i Siketvar) Yazma. Defterdar Seyfullah Efendi (Tarihe-i Fenn-i Musik ( M . Emn Bey (Hulsat'l-Vekayi') (1849) Osman Hilmi Efendi (Tabsret'lEkiy: 1266 Bosna Vukuat) Abd Efendi (Terceme-i Htt- Makrz) Yazma. Zenbillizde Abdlbk Efendi (Tarih-i Feth-i Hanya) Yazma Fahri Bey (Teselya Ma'rekesinde Tercemesi( Cemaleddin Bey (Mdvele-i Efkr Devlet-i Aliye - Yunan Muharebesi) Abd Tevfik Efendi (Terakkiyat- lmiye ve Medeniye) .Ahmed Rasim Bey (Kavnn-i Roma Tarih-i Mcmeli) Vahid Efendi (Muhedat Mecmuas) (Sleymanname) Yazma Bursal ems (Amerika Tarih-i Kefi Tercemesi) Abdlgaffar Ens Efendi (Badad'da Klemen Hkmeti) Mehmed Sabit Bey (Manzum Vak'a-yi Kerbel) Nureddin Efendi (Esrar- Farmason) Mehmed Emin Bey (Vak'a-i Eshb- Kehf) kr Efendi (Trkistan Seyahatnamesi) Tercemedir. Bahriyeden Ahmed Efendi (Mir't'-un) Yusuf Suad Bey (Fetihname-i Estergon ve Estoni-i Belgrad) Yazma Sinan ovu (Msr Ehramlar Tercemesi) Muhviddin Bey (Mcmel) Sleyman Bey (En Eski Trk Yazs) Necb Asm Bey (Tesalya ve Yeniehir) Tccarzde brahim Hilmi Efend (Zafernme) Yazma. Edirneli Htif Abdrrahman Efendi

 (Sleymanname)

165

Harfr Klr Efendi Sad Bey

Yazma. Kastamonulu

( T r i h - i S e f e r - I Hotin) Y a z m a . M e h m e d (Amerika Tarihi T e r c e m e s i ) (Musavver Tarih-I mem) (1244/1245 (Tarih-i Hukuktan Bir Sahife)

Ayintabi Abdullah Kemalpaazde

Emin Bey

Devlet-i Aliye - Rusya) Ahmed hsan Hl-i mam- Bey Hseyin) A l i Rza Efendi Ebu'l-Gaz Bahadr tohvl olunmutur. Nuri Bey Beyler Hn ta

(Sefer T e r c e m e s i ) Scbri Bey (Asya-yi arkye Seyahat) (Hdise-i ( V a k ' a - y i Kerbel) E d h e m Bey Kerbel: Terceme-i

(Evl-i ecere-i Trkye) (Asl- e c e r e - i Trkiye) rafndan Osmanl Trkesine

B u isimle k s m e n A h m e d V e f i k P a a

(Ahval-i Hinde Dair Risale-i M t e r c e m e ) ( T a r i h - i E s l l h a ) Ferik A h m e d M u h t a r ((Devlet-i O s m a n i y e Tarih-i Askersi)

( ( T a r i h e - i Beer) A h m e d Edb ve A h m e d M a c i d Paa

Ferik A h m e d Halid Bey Doru Sz)

Muhtar Paa

Paa

(Feth-i Cell-i Kostantiniyye) ((slmiyet ve Deviet-i Aiiyye (Mecma-yi Cevami'-i

Ferk A h m e d M u h t a r Hakknda

((Hud'a-i Askeriye ve Desyis-i Harbiye)

N m a n Kmil stanbul N O s m a n Bey ( M n t e h a b a t - T a r i h - i O s m a n Galib Bey

Bey

( O s m a n l M a n z u m T a r i h i ) b n - i Ali Bursal A b d u l l a h S a b r i B e y ( T e r c e m e - i T a r i h - i M s r ) Y a z m a bn-i E n - N u t k rif ( T a y y i b e t ' l - E z k c r f KocamustJfa (Terceme-i (Akvm- Tarif-i Medineti'i-Envar) Ser-Zkiri Gzde) ikrizde Ykub Dervi Paa Bey Ahmed Bey da (Kbusiti ayrca Ahmed Bey Efendi Bursavi

( T a r i h v e 1171 (1757) C i n a y e t l e r i ) Kadme-i arkyye Tarihi Bey

Mehmed Tevfik Tercemesi)

Yazma.

M e h m e d Ali Ayn ( T a r i h e - i A r z ) Bekir Sddk (Terceme-i baren Kbusnme) tafsilt Yazma. vardr. Mercimek

n m e ' y e d a i r T r k T a r i h i ' n i n birinci cildinin 2 6 6 . s a y f c s n d a n lzumlu Nazm-zde slm) tarafndan mracaat Yazma. terceme olunmutur. N a z m - z d e maddesine

olunsun.) Efendi

(Glen-i Tevrih - Umum Tarih-i (Terceme-i Tarih-i Edeb-i lem) (anakkale

E b u M u h a m m e d S e y y i d Jzzeddin M u s t a f a M e h m e d Ali Ayn Efendi Bey B o a z ) Ali R z a Seyf

 166 (Rehnm) Mze-i Hmyn'da bulunan sr- atka-i mhimme hakkndadr Vahd Bey (Avrupa Hatratm) M e h m e d Ens Bey (Fezleke-i Tarih-i Fenn-i Harb) Refk Efendi (Fel'izzet'z-Zeheb f Haberi Ebi'z-Zeheb) Yazma. Ali Dastani (Fetihnme-i Rodos) Yazma. Tabb Ramazan (Vekayi'nme) Yazma. Ms-Zde (Siyer-i Ysuf Aleyhisselm) Yusuf Nazm Efendi (Sen-Gotarda Osmanl Ordusu) Ferk A h m e d M u h t a r Paa (Viyana nnde Osmanllar) Ferk Ahmed M u h t a r Paa (Manzum Tarih-i Yemen) Yazma. Emr'l-Liva, ev Defterdr- Ye men Mustafa Bey (Gayet'l-Beyn ve Nihyet't-Tibyan Trih-i l-i Osman) Yazma. Aleddin Ali (Mit- Sedet-i Kssa-y mm- Hseyin) Yazma. ir Safi (Silhornme - Tuhfet'l-Guzt) Yazma. Reis-i Silhoran Hsrev (Mecmua-yi Tevrih) Yazma Yalk Zde (Zbde-i Vekayiat- Mora) Yazma. Damat M e h m e d Paa (Ravzet'l-al - Ftht- Ali ehid Paa Der-Mora) Yazma Damat M e h m e d Paa (Manzum Trih-i Enbiy evket Gyas Bey (Terceme-i Kahru'l-Vchi'l-bise f Neseb-i erkise). Ebuh Kabilesinden smail Sabri Efendi (Zabtname) 1218 (1803) den 1223 (1808)e kadar. Ali Rif Efendi (Cerde) 1201 (1787) den 1202 (1788)e kadar cereyan eden vak'a lar aklar. Hasan Efendi (1096 (1685 - 1114 (1703) e kadar olan Krm Vekayi'inden bahis tarih M e h m e d Girayi (1689 sene-i Mildsindeki Viyana Mslaha Mkleme-nmesi Zlfikar Efendi (Mcmel Devlet-i Aliyye Tarihi) Hasan Efendi (slm Tarihi) Hseyin Hfz Bey (Osmanl Tarihi) Hseyin Hfz Bey (Terceme-i Tarih-i lem-r) Yazma. Mderris M e h m e d Efendi. Devlet-i Bayndriye tarihidir. (Tarih-i Acib-i Msr) Yazma. Eserin metni farscadr. A b d i es-Sivas (Gazavt- Celle-i Peygamberi) Ahmed Refik Bey (Terceme-i Htat- Makrz) Yazma. 969 (1561) Yusuf ibn i krullah Efendi

Nebih

 167
(Terceme-i Heft P e y k e r f B e y n - A h v l - i

Sultan Yezd-curd el -

Ssn) Yazma.

Emn Ymn Efendi

Yazma Yazma

(Fezil-i M e k k e - i M k e r r e m e )

Mehmed Ymn Efendi Mehmed Ymn Efendi ( F e z i l - i K u d s - i erf) Y a z m a . Mehmed Ymn Efendi ( S f a t ' l - H a r e m e y n ) M a n z u m , y a z m a Hicr
(Fezil-i M e d i n e - i Mnevvere) (Terceme-i Tenvru'l-Gabe f F e z i l i ' s - S u d a n ran- ve'l-Habe)

Yazma. Mellifi:

Ebu'l-Ferec bn-i Cevz.

Kadm).

(Terceme-i Tarih-i Mlk ve Hkema-i

(Sehaif-i Muzafferiyat-

Osmaniye)

Mtercimi mehuldr. Ahmed Refk Bey

(Manzume-i Sivastapol)
5 Cild (Rus - J a p o n Seferi)

Rza

(Tarih-i Sefer ve Feth-i Kendiye)

Osman Sen ve Ali Fuat Beyler Bedr Bey ( M l l s T a r i h e s i ) Y a z m a , Milasl Durmuzde Mehmed Sadk Ef. ( T a r i h - i S u l t a n M a h m u d - i E v v e l ) Y a z m a , Musaffa Mustafa Efendi. ( T a r i h - i B i n a - y A y a s o f y a ) Y a z m a , emseddin Karamani ( T r k i y e ' n i n M a z i s i v e s t i k b l i ) Midhat Paa
(Tarih-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye) (Tarih-i Siyas - Asr- Hzrda Avrupa)

Ali Kemal ve Ali Read Beyler ( T a r i h i U m u m ) Ali Read ve Hseyin Cahid Bey ( T a r i h i A r z ) Doktor Nuri brahim Bey ( D e v l e t - i A i l y e n i n Z a ' f v e K u v v e t i ) Hasan Fehm Bey ( D e v r - i s t i b d a d n A h v l v e M s e b b i b l e r i ) Ms Kzm Bey ( J n l e r ) Bekir Fahri Bey ( S e y a h a t H t r a l a r ) erefddin Momm Bey ( M i r ' t ' l - Y e m e n ) Zhd Efendi
( Y e ' c c M e ' c c ) Mehmed Tevfik Bey
(Tarih-i Riyaziyat) T a m a m deildir (Padiah A i d a t t m A l d a n d m?) (Girid; Mazisi, Hli, stikbli) (Sehaif-i Ber-gzde-i slm)

Salih Murad Efendi Kadzde Rfat Bey Hey'et-i Mahsusa Mehmed Sreyya Bey

( A k a b e M e s ' e i e s l ) Rt Pca
(Osmanl - Y u n a n Seferi) (Rodos (slm

zzet Bey
Tedblr-i Siyasiyesl)

( H i l l v e S a l i b M n a z a a s ) Halil Hlid Bey

Fethinde Sultan Sleymann ile

(ehzade

Halil Hlid Bey N o s r a n i y y e t i n M n s e b t - A s l i y y e s i ) Halil Halid Bey C e m V a k ' a s n d a M e s ' e l e - i H a m i y y e t ) Halil Halid Bey

( T r k l e r i e n g i l i z l e r i n l k T e m a s ) Halil Halid Bey

 168 (Cezayir l-itratmdan) Halil Halid Bey (Hungar Ve ar Tarihi) Yazma Zaral Miralay Rasim Bey (Kafl<as Tarihi) Yazma. Tabib s Ruhi Paa (Karadeniz ve Boazlar Mes'elesi) Hseyin Nuri Bey (Mcmel Tarih-i Umum) Sleyman Bey (Tarih-i Azbeziye - Muhtasar Tarih-i Enbiya ve slm) brchim Kemali Efendi (cmal-i Tevarih-I Cihan) Ms Kzm Bey (Gzide-i Tarih-i Osman) Ahmed Muhtar Efendi (Mcmel Devlet-i Aliye Tarihi) Binba Hseyin Efendi (Tatbku't-Tevrih) Ahmed Fahr Bey (Medeniyet-i Kurn-i Vusta ve Ahiri Ksm) A. Snn Bey (ngiltere Tarih-i Medeniyeti) Mchir Said Bey (nklb Niin ve Nasl Oldu) Cd Efendi (htill ve nklb- Osman) Yunus Nadi Bey (ttihat ve Terakki Cemiyeti Ne idi?) Mehmed Rauf Bey (ngiliz Kavmi) Doktor Abdullah Cevdet Bey (10 Temmuz Hatras) Ekrem Bey (ttihad- slm ve Avrupa) brahim Halil Efendi (stibdat Facialar) Mehmed Bahaeddin Bey (stanbul'da Yarm Asrlk Vak'a-yi Mhimme Ali Efendi (Bosna Hersek) Ali adi Bey (Bb- l'nin yz) T. Nadir Bey (Beyne'I-Milel htill Frkalar) T. Nedir Bey (Harital ve Resimli Osmanl Tarihi) Ahmed Reit Bey (1270 - Krm Muharebesi Tarih-i Siyaseti) Hayreddin Bey (kfe-i Tarihiyye) Tevfik Nadir - Ziya Rza (Hkema-yi Cihan - Talim ve Terbiye Tarihi) Msa Kzm Bey [Mithat P a a ' n n Vasiyetnamesi) Mehmed Rt Bey (Barbaros Hayreddin'in Preveze Muharebesi) Tepedelenli Kmil Bey (Fransa htill-i Kebri) Aii Reat Bey (Yemen Htras) Rt Paa (Tarih-i Umum) Ali Rza Bey (18. Asr-Kanl htill Vakayi'i) Faik Babri Bey (Yemen Tarihi) Atf Paa (Byk Tarih-i Umum) Ahmed Refik Bey (Tarih-i Medeniyet) Ahmed Refik Bey (Mufassal Tarih-i slm) Mehmed Hal^d Bey (Niin Malb Olduk) Mehmed Huls Bey (Karlan Frsatlar) zzet Fuat Paa

 169
( T a r i h - i E d e b i y a M O s m a n i y e ) a h a b e d d i n S l e y n K m Bey ( B e r - g z c r ) Y a z n a . Atf Bey ( S u l t a n A z z D e v r i v e M u r a d - H m i s v e S e b e b - i Hal'i) Hrfz B e y ( K u r n - u C e d d e T a r i h i ) M u h y i d d i n Bey ( H a z r e t - i A l i v e M u a v i y e - Sffn Valc'as) R f a t Efendi (Hazret-i m e r ve Adaleti) R f a t Efendi ( H a z r e t - i O s m a n v e e h a d e t i ) R f a t Efendi (! ! o z r e t - i H s e y i n - V a l ( ' a - y i D i l s z - i K e r b e l ) R f a t Efendi fHorital ve Resimli Byk O s m a n l Tarihi) T a m a m ^ F e t r e t i slm) Avlonyol S r e y y a Bey (Kzl S u l t a n ) Adil Efendi ( G i r i d V e k a y i ' i ) Hseyin Hfz Bey ( L i v e r p o l M s l m a n l a r ) Yusuf S a m i h Bey (Mahkeme-i Kbr) ( M i t h a t P a a ' n n H a y a t - S i y a s i y e s l ) H a y d a r M i t h a t Bey (Medeniyet-i slmiye, ngiliz M s l m a n l a r ) smail T e v f i k Bey (Tarih-i Siyas - Devlet-i Aliye-i O s m a n i y e ) Kmil Poa (Yldz'n H t r a t - Elmesi) Hseyin N a c i Bey ( M a k e d o n y a T a i ' l h e - i D e v r - i nklb) e m s e d d i n Bey ( M i t h a t P a a ' n n S o n S e n e l e r i ) F a i k Efendi ( M i t h a t P a a ' n m S u r i y e L y i h a s ) Hseyin T o s u n Bey ( S e r i r - i S i y a s i y e ) M e m d u h Bey ( T r i h - i H a t t u A k l m ) Y a z m a . Hseyin H s n Efendi ( K a r i y e C a m i - i e r f i T a r i h i ) M e h m e t Ziya Bey ( R e s i m l i H a r i t a l O s m a n l T a r i h i ) A h m e t R a s i m Bey (Trkiye ve T a r z m t - Devlet-i Osmaniye'nin Tarih-i ( M a k e d o n y a : M a z i s i , H a l i , s t i k b l i ) T u n a l Hilmi Bey (Bulgar Tarihi) Ahmed Hamdi Paa (Sa'i<a-y Z a f e r - Krm S e f e r i ) Saf K a y m a k a m Giridii Hsn ( M u h t r a - i R i c a l v e S i y a s i y y n ) M s a K z m Bey ( B y e z i d - n m e ) Y a z m a . 1013 (1604) M e h m e d ibn-i M u s t a f a evk ( T a r i h - i F t h t - h u s i j n - i h a s n v e kl k h - i t e m k i n d e r v i l y e t - i Yemen) kinci Selim asrmdadr. M a n z u m d u r . Rumz Ef. slhat) Read Bey deildir Selnikli Hilmi Bey

Bu kitabn ba t a r a f l a n n d a n : n vazaif nihayete irdi N e v b e t - i asi h i k y e t e irdi S e b e b - i n a z m b u risaleye bu V e c h - i tertb b u , m a k a l e y e b u

 170 Padiah- cihan, eh-t devrn Sye-i Hlik- zemn zaman Fetrat- Vilyet-i Yemeni D e f a padiah itdi m'kemin En sonundan : Oldu trih hb-i hatmine Ltf-i Rabb ile bitdi nakliye. Sene: 977 (1569) (Vesik- Tarihiyye ve Siyasiyye Tetebbuat) Leskovikli Hayreddin Bey (Manastr Vilyeti Tarihesi) Manastrl Tevfik Bey (Trih-i Nihad) Yazmadr. Osmanllarn zuhurundan 1108 (1696) ylma kadar olup yazmadr. (ss Hakikat - Hersek Mes'elesi Haim Paa (Tabsra-i bret) Mithat Pao (Mir'at- Hayret) Mithat Paa (Muhtasar Tarih-i Medeniyet Ahmed Refik Bey (nklb- Azm) Erkn- Harb Ahmed Refik Bey (1293 Osmanl - Rus Seferi) AII Fuat Bey (Osmanl Tekilt ve Kyafet-i Askeriyesi) Mahmud evket Paa (Asr- Hzr Tarihi) Ali Read Bey (Napolyon'un Esfarndan, 1805 Seferi) Yusuf Ken'an Bey (Vesik-i Siyasiye) M. Cemal Bey (ngiltere'de Merutiyetin Terakkisi) Mehmed Faik Bey (Halbas ve Zivn Muharebat) Mehmed Cemil Bey (Telhs-i Tarih-i slm) Ali Tevfk Bey (Kk Tarih-i Osman) Ahmed Refik Bey (Kk Tarih-i Umum Sabri Cemil Bey (Tarih-i slm) Ali Read ve Al Seyd Beyler (El-Cezre Mektublan) Sleyman Nazif Bey (Htrat) Niyazi Bey (Htrat) Said Paa (Htrat) Kmil Paa (Ftih Sultan Mehmed ve Ressam Bellini) Ahmed Refik Bey (Merutiyet Uruna) Ahmed Ziya Bey (Birinci Viyana Muhasaras) Ahmed Refik Bey (Tarih-i Esatr) (Mustafa Nuri Bey (92 - 93 Osmanl Karada Seferi) Mustafa Fazl Paa (Tarih-i Felsefe) Baha Tevfik ve Ahmed Nebil (Tarih ve Muharrir) Ahmed Rasim Bey

 171
(Tarih-i sim Sehaifinden) Tohir'i-Mevlev

( Y e m e n : T a r i h i , i k t i s a d , i c t i m a ' ) D o k t o r smail b r a h i m Bey ( C m i u ' l - F e z i l f M e s c i d i ' l - K a b a i l ) Y a z m a . A l e d d i n Efendi ( O s m a n l T a r i h i n e D a i r N e f e r N e B i l m e l i d i r ? ) A h m e d Refik Bey ( o c u k l a r i n T a r i h - i U m u m ) K z m Bey (ark Mes'eiesl) ( M e h m e d N a f i z Bey) ( s k b T a r i h e s i ) skbl Salih Bey ( s t i l - y C i h a n ) Ragp Rfk Bey ( t a l y a e n g i n i n A k b e t i ) H i m m e t - Z d e Sd Bey ( E r t u r u i F i r k a t e y n i F a c i a s ) S l e y m a n Nutk Bey ( Y e n i T a r i h - i slm) Uk H a m d i Bey ( D e v l e t - i O s m o n i y e T a r i h i ) Ali eydi Bey ( J a p o n y a T a r i h - i S i y a s i y e s l ) T e r c e m e d i r . M b a h a t Bey ( M u h t a s a r O s m a n l T a r i h i ) A h m e d Sk Bey ( M a n z u m y i n e - i Z a f e r - V a k a y i ' - i M a h m d - i Sn) Aiemdarzde

Halil Rf'ot Ef, ( F e l s e f e - i T a r i h ) Sohib Bey ( B u r s a T a r i h i ) Abdlkadlr Efendi (Hulsa-i Trih-i Medeniyet) A h m e d Reid Bey ( T a r z - C e d d T a r i h - i U m u m ) bn-i N z h e t C e v a d Bey ( H a r i t a v e R e s i m l i T a r i h - i O s m a n ) A h m e d Reid Bey ( y i n e - i T r i h - i O s m a n ) A h m e d Reid Bey ( M u s a v v e r O s m a n l T a r i h i ) A. N z h e t Bey ( c m a i i - i T a r i h i U m u m ) b n - i N z h e t C e v a d Bey ( T a r i h - i s l m O k u y o r u m ) A h m e d Reid Bey ( T a r i h - i O s m a n O k u y o r u m ) A h m e d Reid Bey ( T a r i h - i s l m ' a B i r N a z a r ) b n - i N z h e t C e v a d Bey ( T a r i h - i O s m a n y e B i r N a z a r ) bn-i N z h e t C e v a d Bey ( R a v z c - y i T a r i h - i O s m a n ) b n - i N z h e t C e v a d Bey ( T e l h s - i T a r i h - i s l m ) bn-i N z h e t C e v a d Bey ( M e d i n e - i Evveln) N a h i t Bey ( N e r o n ) Sahib Bey (Kyametten A l m e t - Plevne Tarihi) Yazma Serfieli b r a h i m P a a (Yldz'n H a t s - 1293 (1877) D e v l e t - i A l i y e v e R u s y a ( M s r ' d a N a p o l y o n ) S a m i S a b i t Bey ( O s m a n l m p a r a t o r l u u n u n T e c e d d d ) H a s a n F e r h a t Bey ( M c m e l - i T a r i h - i U m u m D e r s l e r i ) M i t h a t S a d u l l a h Bey ( A v r u p a ' n n D i p l o m a s i T a r i h i ) A h m e d S e l h a d d i n Bey ( T r a b l u s g a r b T a r i h i ) H a s a n Saf Bey Muharebesi) Ali Efendi

 172 (Eski stanbul b i d a t ve Mebcnisi) Cell Es'ad Bey (Kafkas Tarihi) Met Cona Kuta - zzet Bey (Kapitlsyonlar - Tarih-i Mene'i, Asllar) Ali Read ve skender Bey (Tarih-i Medeniyet-i Osnnaniye) Cell Nuri Bey (Coim Muharebe-I Bahriyesi) Nahit Bey (Meis Ceziresi Tarihi) z Rodoslu Habibzde Ahmed Kemal Efendi (Fransa nklb- Kebri) Faik Sabri Bey (ki ttifakn Tarihesi) Sleyman Nozif Bey (Umum Tarih) Muallim Ahmed Halid ve A. Memdljh Beyler (Abede-yi blis - Yezid Taifesinin Ahvali) Giridll Nuri Bey (Mir't- uunt) Memduh Paa (Terceme-i Nizami't-Tevarih) Yazma Kerkkl Salih Paa (Rus Hkmeti Yahut Kam Saltanat) H.2. (Tarih-i Amerika) Ali Rza Efendi (Yollar - Ezmine-i Kadme Yollar) Mtercimleri; Satvet Ltfi ve Ahmed Sanih Beyler (Mehsin'l-Haram f Ahbri Beledi'l-Haram) Yazma. 1165 (1752) de yazlmtr. smail bn-i Mehmed (Tarih-i Cezayir - Gazavt- Barbaros Hayreddin Paa): Yazma. Hseyin ibn-i Ali Kastamon. Paa'nn muasr olduu gibi Cezayir Seferinde bulunmutur. (Tarih-i Uyvar). Fazl A h m e d P a a ' n n gazvelerini mbeyyindir. K tib Mustafa Zhd tarafndan yazlmtr. Yazmadr. (Tuhfet'l-Ahbr - Muhtasar Tarih-i Umum) Yazmadr. Farsadan terceme edilmitir. Mtercimi Su:tan Azz'in muasr Kandiyeli smail Hilmi ibn-i Mustafa'dr. Ya;:l tarihi 1289 (1872) dur. (Benaloka Sahras Muharebesi) Hersekli DedePaazde Osman Mazhar Bey ehr-zde Mehmed Sad Efendi'nin (Nevpeyd) is mindeki eserinde mtleasn yaptn zikrettii tarihlerden. (Tarih-i Osm.an): Birici Osman'dan Yaldrm'n t a h t a kna ka dar geen olaylardan bahsetmekte olup Oru Bey tarafndan yazlm olduu rivayet edilir. (Hadkat'l-Uly): (Mr Hond)'un (Ravzat's-Saf) adl eserinin ter cemesi olup yedi cilddir. 957 (1550) de Rstem Paa adna ter ceme olunmutur. (Muhtasaru't-Tevarih): Osmanllarn zuhurundan Kanun'nin ilk za manlarna kadar olup Malko Bevzdelerden birinin eseridir. (Tuhfet'l-Mlk): Sultan brahim devri ulemsndan Mehmed ibn-i Hseyin Efendi'nin Badad Valisi Dervi Paa'nn emri ile Ali

 173
b n - i e h a b e d d i n ' i n F a r s a (Zahiret'i-Vlllc) a d l e s e r i n i n t e r c e m e s i d i r l^i m t e r c i m ( d t a b a i k i b a b i l v e e t m i t i r . (Krm M u h a r e b e s i n i n T a r i h - i S i y a s s i ) Leskovikll H a y r e d d i n Bey ( R i s a l e t ' l - M e r m f A h v l - i B e y t u l l a h i ' l - H a r a m ) : M u s t a f a ibn-i Sinan T o s y a l . K a n u n n i n madr. (Musavver ve M u f a s s a l Fransa htill-i Kebri Tarihi) Ali R e a d Bey (Muharebat- Selm-i Evvel Ba-h smail ve Gavri) znikll Derunf. Y a z m a d r . (Selm-i Slis v e Napolyon) Tercemedir K p r l - z d e M e h m e d F u a d Bey ( M u k a d d e r a t - T a r i h i y y e ) C e l l N u r i Bey ( M u h a r e b a t - M a c a r i s t a n ) Y a z m a . T a m i v a r l b r a h i m N a m Efendi ( H i l e - y l K e r b e l ) bn'l-Emn Ali H a y d a r A l e m i Bey (1877 - 1878 O s m a n l R u s S e f e r i n d e O s m a n l (Paris Muhasaras) Muhtar-nme); Dervi M a h f . (1056 (1646 senesinde Kumandanlar) K o l a a s Halil R d l Bey (Rumeli Dertleri) (Terceme-i Farsadan terceme edilmi yazma bir e s e r d i r f'nin muharebelerini mbeyyindir E r k n - H a r b K o l a a l o n n d o n Red Bey ( T a r i h v e F e z i l - i K u d s - i e r f ) : Hfz Efendi. 1051 (1641) d e y a zlmtr ( B i r S a f h a - i T a r i n ) : Ali K e m a l B e y ( P r u s y a N a s l Y k s e l d i ? ) A h m e d Refik Bey ( B i z a n s m p a r a t o r i e l e r i ) A h m e d Refik Bey (Behet'l-Menzil - skdar'dan Haremeyn'e kadar): muallimlerinden M e h m e d Edb bn-I M e h m e d Derv. S e n e : 1255 (1839) ( M c m e l Devlet-; Allyye Tarihi): M e k t e b - i Tbbiye Hseyin E f e n d i . ( M a k e d o n y a Mes'elesi ve B a l k a n Harb-i Ahrl) A h m e d S e l h a d d i n Bey (Tarih-i Muhtasar- Msr- Ma'ziye): Sleymaniye Dr'l-Hadtsi Yahya Efendizde brahim Efendi. Yazmadr. (Tarih-i Sultan Selm-i Salls ve M a h m u d - i Sn): A y a s o f y a C a b s l m e r E f e n d i . 1108 (1696) d y a z l m o l u p ki cilttir. ( o c u k l a r i n T a r i h - i s l m ) B e h e t K m Bey (1293 (1877) d e O s m a n l - R u s S e f e r i ) : Muhtar's-Sakamuasrdr. Kitab yaz

 174 (Terceme-i Umdet'r-Ragp ve Nzhet't-Tlib Tarih-i Msr) Mtercimi: Avlonyal Ahmed avu. Sene 1013 (1604) Yazma dr. (Terceme-i Kasas- Enbiya) Yazmadr. Bolulu Mirz-zde M u s t a f a Efendi. (Tomar eklinde Tarih-i Umum): Yazma: 1168 (1754) Veli Bey zde Ali Bey (Tarih-i Msr): Abdlkerm ibn-i Abdrrahman. 1111 (1699) sene sine kadar Osmanllar tarafndan Msr'a tyin olunan valilerin tarih ahvallerinden bahsetmektedir. Mellifi olan Abdlkerm Efendi, Beyt'l-Mal-i Hssa A r a p a ktibi bulunuyordu. (Mhim Bir Ders Tarihi): Mehmed Hilmi Bey. Rusya ve Japonya Muharebesidir. (Melal Tarihi): Hseyin Hakk Bey (Hamidiyye'nin Gazas) bidin Dver Bey (Trk Katilleri) Gazzeli Cemal Efendi (ntibh- Trihi) Hseyin Hakk Bey (Hal'ler, clslar) Memduh Paa (Tasvr-i Ahvl - Tenvr-i stikbl: Memduh Paa (1912 - 1913 Balkan Harbi): Erkn- Harb Mehmed Ali Nzhet Paa (Kuvvet-i kbal Almet-i Zeval: Memduh Paa (Girid Tarihi) Kavurzde brahim Read Efendi (Trih-i Kur'n- Kerm): erefeddin Efendi (Tezkr-i nklb): Him Paa (Kadnlar Saltanat): Ahmed Refik Bey (Kk Trk Tarihi): Nafiz Rdvan Bey (Manzum kodra Tarih-i Harbi): Doktor Fahri Paa (Hikye-i Mlk-i Muzaffer): Sodr- Esbak Mahmud Nedm Paa. 1283 (1867) de Trablusgarp'da baslmtr. (Miftoh- Yemen) Memduh Paa (Muhtasar slm Tarihi): Ahmed Halid Bey (Enbiy ve Ben srail Tarihi): Haydar Bey. (1870 Muharebesi): Kolaas Tevfik Efendi (ecaat-nme): Asef. Manzumdur. Yazmadr. 994 (1586) de zdemirolu Osman Paa'nn gazvelerini beyn iin te'lif edilmi tir. (Tarih-i l-i Seluk): Yazmadr. Yazc-zde Ali Efendi. Sultan kin ci Murad'a takdm edilmitir. Farsadan terceme edilmitir. (Selm-nme): Yazmadr. Sucud. (Sleyman-nme): Yazma olup manzum.dur. Mahremi. (Gazavt- Hayreddin Paa); Yazmadr. Seyyid Murd.

175

( K r m M u h a r e b e s i ) : S l e y m a n Fethi Bey. ( M u s u l T a r i h i ) ; Abdullah Efendi. ( T a r i h - i T i c a r e t ) : M u s t a f o s i m Bey ( T e r h u ' t - T e v a r i h ) : M e h m e d Nur Efendi. ( D e v l e t - i O s m a n i y e - R u s y a S i y a s e t i ) : Ali R e a d ve M a c a r sltend e r Beyler. ( Y e n i H a r b - B a m z a T e k r a r G e l e n l e r ) : H. C e m a l Efendi (Edirne Harbi) Osman): A b d u l l a h Efendi. Y a z (Icmal-i Tarih-i M n t e h a b - M u h t a s a r Tarih-i Sultan A h m e d asr mteferrikalarndan madr. (Msr Tarihesi) S l e y m a n V e d a d Bey Cihan): A b d u l l a h C e v d e t Bey (Tarih Hulsalar). Tahir'l-Mevlev (Kbrs T a r i h e s i ) : madr. Bey Dede Efendi. Y a z el-Amer, (Asrlarn Panoromas - Hulsa-yi Tarih-i

Mevlevi eyhlerinden Arif

(Terceme-i Tarih-i Kuds-i erf): Mellifi Abdurrahman m t e r c i m i Yusf Sinn'd-Dn el-Bkr - bad. ( E s k i G a l a t a ) : C e l l E s ' a d Bey ( A v r u p a S i y a s e t i v e T r k l e r i n F e l k e t i ) Ragp Rfk Bey. ( A l m a n l a r n Esbab- T e f e v v u k u ) : M . Rid. ( S a h i b Z u h u r ) : Hseyin Nesim Bey ( R u s y a ' n n a r k S i y s e t i ) . H b i l d e m Efendi. (Fan e r m a n i z m , Pan slvizm): Hbil d e m Efendi. ( K o s o v a Z a f e r i , A n k a r a H e z i m e t i ) : F a t m a Aliyye H a n m . ( K o s o v a M e y d a n M u h a r e b e s i ) : Ali H a y d a r Bey. ( s l m d a H i l f e t ) : B a b a n Z d e Zihni P a a . ( M u h t a s a r T a r i h - i O s m a n ) : Giridll M u s t a f a Rza Bey ( S i y a s i y a t v e E d e b i y a t ) ; Ali K e m a l Bey. (Muharebe Mektublan - Osmanl talyan Muharebesine

Yazmadr.

Dair):

Erturul Bey. (Hind'in M o o l H k m d a r l a r ve Nadir ah): Tahir'l-Mevlev ( E d i r n e M u h a s a r a s ) : T e r c e m e d i r . M l z i m .B. (Avrupa ile M n s e b t - Hariciyemiz Nokta-i Nazanndan Tarih-i O s m a n ) : Ali R e a d Bey. ( T a h s i n P a a O r d u s u v e S e l n i k ' i n T e s l i m i ) : S a d k Ulv Bey ( Y e m e n Y o l u n d a ] : A . Snn Bey. (tima nklblar - slmiyetin Mazisi, Hli, stikbli), O r h a n M i t h a t Bey Bey

176

(Bisraark'tan Sonra Almanya Siyaseti): Tercemedir. M . Raid Edhem Bey. (unt- Hak al mcera's-sebak): Cebbarzde Artf Bey. Yazma. (Kaptan Vladimir Semenof'un Ruznamesi ve oima Muharebe-i Bahriyesi): Turgut Reis'in mhendislerinden M. NahJd Bey. (Coma Muharebesi): Yzbo Mustafo Kemol Efendi. (ftira-y Taassub): Mithat Cemal Bey. (Asr- Saadet Gazalar): Mehmed Memduh Bey. (ocuklara Tarih-i Osman): hsan erif Bey. (ocuklara Tarih-i Umum): hson erif Bey. (Neticet'l-Vekayi' - Sultan Mahmud-i Sn Vekayi'i): Yazma. Mehmed Dni Bey. (Tarih-i Feth-i Yank): Yazma. Mehmed Necati Efendi. (Muharebe-i Byezid ve ehzade Cem): Yazma. ehit. (Selm-nme): Yazma. Sen. (ehnme-i Murad): Drdnc M u r a d hakknda olup yazmadr. Mlhemi. (Tezkiret's-Seltn): 1058 (1648). Mehmed ibn-i Hastm ins. (Byezid-nme): rif. ehzade Byezid ile biraderi kinci Selim olaylarn beyan edici olup yazmadr. (Unvn- Nusret-Mlk-i Slifeden Bzlarna Mteallik A h v l ) : kinci Mahmud'un muasr Mehmed Tayyar Efendi. Yazmadr. (stanbul'un Muhasaras ve Zabt): Tercemedir. M. Nahit Bey. (Mardin ve Mlk-i Artekiyye Tarihi): Ktib Ferd, (ilm-i Nebatat Tarihi): Subhi Edhem Bey. (Edirne Tarihesi): Yazmadr. Hkem ve etbbadan Konya'l Ber elebi'nin akvli (szleri). (ark Muharebat - Bosna - Hersek, Bulgaristan ihtillt): Erkon- Harb brahim Hall Bey (Tarih-i Liva): 1244 (1828) senesinde Sultan kinci M a h m u d ' u n Ra mi iftliinde, ondan sonra da Tarabya'ya azimet ve avdetini beyn etmektedir. Yazmadr. Ktbhne-I Umum'dedir. Mellifi Abdlhak Molla'dr. (Romallarn Azamet ve nhitatlar): Tercemedir. Giridll Ahmed Skt Bey. (Aiem-i slm ve ngiliz Misyonerieri): Ahmed Hamdi Pao. (Ayine-i Tarih-i Osman): Ahmed Reid Bey (iki Saltanat Arasnda): Ruen Eref Bey. (Mu'cizt- Enbiy): Mehmed akir bn-i Mustafa-y Anamuri. (Krm Seferinde Bb- l): Yazmadr. Mehmed Galib Bey. (Kafkas Yollarnda): Ahmed Refik Bey

177

(ki K a v m i y y e t e ki K t a l ) : A h m e d Refik Bey ( M b e c c e l Hazineler): Ressam Zekt ( D i p l o m a s i ) : Salih M n i r P a a . (Bir E l i n i n T a r i h e - i S e f a r e t i ) : L e s k o v i k l i H a y r e d d i n B e y . (Harb-i Umum Tarihi): Mtercimi: Erkn- Harb Mehmed Nihad. (Kayseriye Tarihi); K a y s e r i l i A h m e d Nazf E f e n d i . Y a z m a d r . B o s t a n c b a Aik AH A a . Yazmc (Edirne Saraylar Tarihesi);

Paa.

( K a y s e r i e h r i v e M e b n s i ) : M z e - i H m y n M d r Halil Bey.

o l u p S u l t a n S e l i m K t b h a n e s i n d e d i r . S e n e 1088 (1677) ( N r u ' l - M e k a b i s f t r i h i ' l - e r k i s ) ( Z a f e r - n m e - O s m a n l - R u s S e f e r i ) : Solih H a y r i . yazl t a r i h i ; 1276 (h) d i r . ( T a r i h - i F e l s e f e ) ; S a d Rza Bey (ki H t r a t a h s i y e t ) : A h m e d R a s i m B e y . (Htrat-1 S i y a s i y y e ) : e y h ' l - s l m C e m a l e d d i n (Bedyi'-i sr- Osmaniye) Ressam Hsn Bey. ( E d i r n e R e h - n m s ) : Doktor Rrf'at O s m a n Bey; (Tarih-i Hazret-i Melik Dnimend Gazi); Yazmadr. Hafz M e h m e d Vehb-i (Yankkale Fetih-nmesi): (Nmne-i Kudret-i Millet Ktbhanesinde. Yazma Ashb- Niksr. Efendi Manzum olup

Abd elebi l h i y e f B e y n - K s s a - i M k m i l e - i K e h f ) ; S a d r - A ' z a m l k E v r a k O d a s h u l e f a s n d o n k r Efendi S e n e ; 1291 (1874) ( N e c i d K t ' a s n n A h v l - i U m m i y e s i ) ; Hseyin H s n . S e n e ; 132G (1912). E b u ' z - Z i y a M a t b a a s . (Bonapart Tarihi (n6m- dier) talya Tarih); Tercemedir. Aziz v e H s n Efendiler. ( S e y a h a t n a m e - i bn-i B a t u t a T e r c e m e s i ) : D m d - ehriyr M e h m e d erif Paa. ( M u h a r e b a t - M e h r e - i s l m ) : Eribozlu rfan B e y . Y a z m a d r . ( T a r i h - I i r f a n ) ; Eribozlu rfan B e y . Y a z m a d r . ( T a r i h - i E n b i y v e s l m ) ; Hafil T e v h d B e y . ( S e l m - n m e ) ; N i d e K a d s H a k Efendi. E n d e r u n ' d a R e v a n Odas^ Ktbhanesinde. (Mezhib ve Turk- slmiye Tarihi); Haydar-zde brahim (Ta'tru rcau'd-Devleti'l-Mecdiyyeti bi-Tyb Ahbar- Efendi. Beledi Ha

b e r i B e r i y y e t i ) ; A k I M u s t a f a bn- m e r el-Kllist. T r k e . S e n e ; 1262 (1846). Y a z m a . U m u m OSMANLI MELLFLER - Cild: 3 Ktbhanededir. F. : l'i

 178 (Kenz'l-Vekayi'): Mara Mrmirnnn (Beylerbeyi'nin) Dvan k tibi Skb Efendi. Sene: 1118 (1706). Yazma. I^illet Ktbhne sindedir. (Tarihe Mteallik Mecmua-i Marif Engz). eyh'l-slm Esbak

Sdk-zde Ahmed Reid Efendi'nin olu Mustafa Hamid Efendi. Yazma. Millet Ktbhnesindedir. (Mora htilli Tarihesi): Yusuf A g h Efendinin babas Morali S leyman Penah Efendi. Yazmadr. (Mlk-i Dnimendiye Tarihi): Mellifi musarrah deildir. Millet Ktbhnesindedir. (Nevdir't-Tevrih): Abdssamed ibn-i eydi Ali ibn-i Dvud etDyar- bekir. Yazmadr. Millet Ktbhnesinde. Bu eser Arap a En-Nzhet's-Seniyyet f Zikri Hulefa-i ve'l-Mlki.l-Msriyye) ismindeki tarihin geniletilerek zeyl edilen tercemesidir ki terceme tarihi: 947 (1540) dr. (Krm Tarihi): Osman Efendi. Giben Hanann ilavesidir. (Orhun Abideleri): Necb Asm Bey. (Beretnme): Tarih-i Umumden Hunn ve Huzn bir fasl, Osman- Sn'nin h a l ' ve ehadeti ile Birinci Mustafa'nn ikinci clusunu gayet mniyne hikye eder bir tarihedir. Mellifi: Enderun Kilr Amiresinde Masraf Ktibi Mehmed Hlis Efendi. (Eb Mslim): Ferdi. Manzumdur. (10 Temmuz nklb ve Netayici): eyh Muhsin-i Fni - Hseyin Kzm Bey. (Apoilo - Tarih-i Snaat): Vohid Bey. (Bildiklerim): Salhaddin Bey. (rak Seferi); Cvid Paa. (Harb v e Mes'ulleri): saf Muammer Bey. (Astn- Tarihte): Sleyman Nazif Bey. (Tirake - Nm- dierle Cerkes): Meto Natoka zzet (Usl-i Muhakemenin Tarihesi): smail Sem'i Bey (Tarih-i lm-i Fkh): Afyonkarahisarl Kmil Efendi. T a m a m deil dir. (Tarih-i Dn-i slm): Afyonkarahisarh Kmil Efendi. T a m a m de ildir. /cml-i Tarih-i Mntehab - Muhtasar Tarih-i Osman): Yazmadr. Sultan Ahmed'in muasr mteferrikalarndan Abdullah Efendi. (Trih-i Mli-i Osman): Abdurrahman Vefik Efendi. Tamamlanma mtr. (Trih-i bn-i Galbn - Trablusgarp Tarihi): Beh Bey.

179

Muahedesi):

(18. A s r d a M e s ' e l e - i arl<yye v e K a y n a r c a T e r c e m e d i r . Yusuf Ziya Bey ( T a r i h - i s t i k b l ) : C e l l N u r i Bey.

(Manzum Tarih-i Fthat- Yemen): Yazmadr. sr Rumz.

kinci Selm

mua

( T r i h - i U m u m ' d e n K u r n - i U h r ) : T e r c e m e d i r . smail S a f Bey. ( D e v r - i n k l b ) ; Ltf-i SImav. ( E d i r n e T a r i h i ) : Y a z m a d r . D o k t o r R f a t O s m a n Bey. ( M a k t u l e h z a d e l e r ) ; M e h m e d Z e k Bey. ( E d i r n e S a r y - i H m y n u ) : Y a z m a d r . D o k t o r R f a t O s m a n Bey. ( E s k i O s m a n l l a r ) : M e h m e d Z e k i Bey. Y a z m a d r . ( E s k i O s m a n l M e r a s i m v e T e r i f a t ) . Y a z m a d r . M e h m e d Z e k i Bey. (Tarih-i Osman Sahifelerl): Yazmadr. M e h m e d Zeki Bey ( Z a f e r - n m e - K r m T a r i h i ; c z ; 11) H a s e n e H a n m . S e n e ; Mart (1882). (On kinci arI Tarihi); kr Efendi. (Krm M u h a r e b e s i ) : S l e y m a n Feth Bey. ( M u s u l Tarihi): O r m a n ve M d n Evrak M d r Abdullah Efendi. ( B a h r - i S e f d Vles'elesi); F u a d M n r Bey. (1268 - 1289 O s m a n l - K a r a d a S e f e r i T a r i h e s i ) . Y a z m a d r . Ergerili A h m e d Hilmi P a a B e n d o . ( T a r i h - i T i c a r e t ) : K e n ' a n Bey. ( T r a b l u s g a r p T a r i h i ) : H a s a n Saf Bey (Mill T a r i h ) : K p r l - z d e F u a d B e y . ( O s m a n l T a r i h i - D e v r e - i M u t a v a s s t a ) : M i t h a t S a d u l l a h Bey. ( M u h a r e b a t - B a h r i y y e - F r a n s a ile n g i l t e r e a r a s n d a ) . M t e r c i m i ; K a f k a s y a l Ali. ( M k e m m e l O s m a n l T a r i h i ) ; A h m e d Reid Bey. 5 Cild 1 1 1 1 1 1 1 1 1 (Mufassal (Tarih-i Trk Tarihi): Dr'l-Fnn Mderrsilerinden emseddin Edyn): Dr'l-Fnn (Dr'l-Fnn (slm'da Tarin ve Mverrihler) mderrislerinden mderrislerinden Dr'l-Fnn emseddin emseddin emseddin (Hurufattan Hakkata) (Zulmetten Nura) (Maziden tiye) (Zeyl-i slm Tarihi) (slm'da Hareket-i Fikriyye Tarihi) (Trk Feylesofu Frb) ' (slm Tarihi Kable'l-islm Araplar). Bey. Bey. mderrislerinden Bey. Bey. 1300

SEFARET-NAMELER Devlete grlen lzum zerine byk devletlerin bakentlerine gn derilen sefirler iinde 20 den fazlas grdkleri, gezdikleri memle ketler hakknda her cihetten istifadeye yn seforet-nmeler yazmlardr ki balcalan aadadr:

1) Ahmed Resm Efendi. Fransa Sefaret-nmesi. 2) Ahmed Azm Efendi. Prusya Sefaret-nmesi. 1205 (1790) de. Basl mtr. Ebu'z-Ziya Matbaas. 3] Yirmi Sekiz elebi Mehmed Efendi: Fransa Sefaret-nmesi: 1132. Ebu'z-Ziya Matbaas. 4) Ratb Efendi: Baslmamtr. 5) Mustafa Rasih Efendi: Rusya Sefaret-nmesi 1207 (1793) de. Basl mamtr. 6) Defter Emni Necat Efendi: Rusya Sefaret-nmesi. 1189 (1775) de. Baslmamtr. 7) Abdlkerm Paa maiyyeti ktiblerinden Nahif Efendi. Rusya Sefa ret-nmesi. 1188 (1774). 8) Vahd Mehmed Paa. Fransa Sefaret-nmesi. 1221 (1806). Baslm tr. Ebu'z-Ziya Matbaas. 9) Mevkurat Mustafa Hatt Efendi. Neme Sefaret-nmesi. 10) Krm Rahm Efendi. ran Sefaret-nmesi. I. M a h m u d zamannda. (Baslmamtr.) 11) Sad ve Sabri Efendi. (Baslmamtr.) 12) Sad Muhib Efendi. 1221 (1806) Fransa. Baslmamtr. 13) Mnf Efendi. ran. (Baslmamtr.) 14) Abdrrezzak" Bahir Efendi. 1259 (1843) Fransa. (Baslmamtr.) 15) A h m e d Resm Efendi. Neme Sefaret-nmesi. 1171 (1757) (Baslm tr.) Ebu'z-Ziya Matbaas 16) Seyid Ali Efendi. Fransa Sefaret-nmesi. 17) Sadr- Esbak Galib Paa. Fransa Sefaret-nmesi. 18) Drri Efendi. Fransa Sefaret-nmesi. Rid Tarihinde dere edilmitir. 19) Mehmed Paa. Kariofa Muahedesini mtekb Avusturya'ya g n derilmitir. Viyana mparatoriuk Ktbhanesi (me'muru) (Karal) t a rafndan baslmtr.

 181
20) b r a h i m P a a . 1131 (1719). P a s a r o f a yana'ya 21) Mehmed ran gnderilmitir. edilmitir, Sefaret-nmesi, Basra'nm bir anahtarm hile olmak etmek Han ile gndermesine I3ey ( P a a ) , 1109 (1697) Avusturya dan terceme 22) D e f t e r muahedesinden sonra Vi

msteriklerinden

Karal

tarafm

Refi' Efendi, ran elisi Rstem

Emni M e h m e d

h'nm

z e r e i ' z a m k i m m t r , ( R a i d , c. 2, s h f . 430) 23) S i p a h i l e r A a s A l i A a . n c O s m a n ' n t a h t a k n t e b l zere Lehistan'a a s , s a y : 13) 24) G i r i d i i Y u s u f A g h E f e n d i , 1207 (1793), n c S e l i m z a m a n n d a dra'ya ilk sefir gnderilmitir. Sefaret-nmesi Cevdette. Cevdet. Edebiyat- Umumiye s h : 59. S e f a r e t - n m e s dan geniletilmitir. Aa. Paa. 1124 (1712) Moskova Seferini gitmi ve tebli me'muriyeti ile 26) S e y f u l l a h 27) b r a h i m M e c m u a s , s a y : 28, k e n d i Lon Tarih-i gnderilmitir. (Tarih-i Osman Encmeni Mecmu

makalem. Bey tarafn

25) Z l f i k r E f e n d i . 1 9 0 9 ' d a N e m e ' y e g n d e r i l m i t i r . T a r i h - i R a i d , c. 2, R a i d ' d e . 2 - 192 - 193 R e f i k

N e m e ' y e . T a r i h - i R a i d , c. 3, s h . 3 7 7 . Neme'ye sefaretle avdetinde Rebi' Belgradda Vefat Ma'rifette iken Tamivar Valiliine tayin edilerek Belgrad'dadr. 28) V a s f Sefaret-nmesi mevcut r e s m i v a r m . T a r i h - i R a i d , c. 2, s h . Efendi. 1201. sponya sh. 287. 29) R a i d M e h m e d E f e n d i . 1 1 4 1 ' d e r a n ' a g n d e r i l m i t i r . R a i d , c. 6 s. 5 8 9 30) S a m i B e y ( P a a ) . A v r u p a R i s a l e s i S o n S e f a r e t - n m e . T e v h d d e , 1 2 5 6 ' d a h u r u f a t l a , 1268 (1852) d e l i t o g r a f y a ile baslmtr. Bey'stanbul'a gelmemitir. deildir. 490-561. T a r i h i n d e , c. 4 ,

Sefaret-nmesi. Cevdet

SMLER MUHTELF FASILLARDA ZKR EDLMEYEN HAL TERCEMES KTABLARI

(Mir't'l-Fevid). Yazma. Dycrbekirii Ali Emri Efendi. (air Hanmlarmz): Hac Bey Zde Muhtar Bey. (Nmdrn- Zenn- slmiyn): Fatma Aliyye Hanm. (Ezatz-i lhan): Rauf Yekta Bey. (Turgut Reis): Aii Rza Seyf Bey. (Terceme-i Hl-i Mimar Sinan, Tezkiret'l-Bnyn): Nakka Sa. (Menkb- Hazret-i Msr): Mustafa Ltf Efendi. (Mecd't-Tlid f Menkb- Mevln Hlid): Yeniehirii Mahmud Hamd Efendi. (Menkb- Eref-zde-i Rum): Bursal Hayr Efendi. (Menkb- mm- afi): brahim R f a t Efendi. (Sa'd bn-i Eb Vakkas): brahim Rfat Efendi. (Hlid ibn-i Veld): brahim R f a t Efendi. (Menkb- Akemseddn): eyh Em'r Hseyin Efendi. (Evsaf- e Ebrr): Sleyman Bey. (Tent'l-Htr f Menkb- Abd'l-Kadir-i Geyln.) Trk-zde Ziyaeddin Ef. (Muallim Naci): Salh Bey. (Regaibu'l-Menkb Menkb-i Sadreddn-i Konev): Hac Mehmed Emn Dede. Sene: 1006 (1597). (Rz); Zhd Bey. (Ashab- Tabakat- Seb'a): Abdlgan Snn Bey (MIrabo ve Sof). Leskovikli Hayreddin Bey. (Musavver Mehr-i Seyyahn): Mehmed Ekrem Bey. (Cmiu'l-Marif). Yazma. Meyih ve sairenin menkbelerinden bahsetmektedir. (Menkb- eyh brahim Glen). Yazma. Salhaddin Mevlevi. (Eb Ubeydet'bn'l-Cerrah). brahim R f a t Efendi. (Menkb- eyh brahim Glen): Yazma. Sirozlu eyh lham. (Muasr airlerimiz, Osmanl Mehir-i debs, Muallim Naci Efendi): smail Hakk Bey. (Tercm-i Ahvl-i Mehr Tercemesi). Yusuf Bahaeddin Efendi. (Tercm-i Ahvl-i Evliya): Salim Saim Bey.

 183
(Tufeyl): Y a z m a . A h m e d Halis Dede. (Mir'tu't-Turlt): Bandrmal-Zde Mnlb Efendi. (bn-I SIn): M a r a l M u s t a f a Kmil Bey. (Menkb- Beika Y a h y a Efendi): M e h m e d Nuri Efendi. (Menkb- Veliyytn-Nis Cvid Hanm. ( M u h a r r i r Kadnlar): A'van-zde Sleyman Bey. (slm H a n m l a r ) : N a z m Bey. ( C e y m l s K o k ) : H a s a n Celleddin Bey. (Menkb- Ulem): Y a z m a . M e h m e d elebi. (Plevne K a h r a m a n Gazi O s m a n Paa): O s m a n Sen (Ahvl-I M a h m u d Paa-i Vel): (Mihmandr- Risalet-penh - Eb Eyyb Ensar): bn'l-Ceml: A h m e d Tevfk Bey. (Davit L i y o n e s t o n ) : M e h m e d E k r e m Bey. (Mir't- M u h a m m e d i y e ve Menkb- Ahmediye): Yusuf Ziya Yozgadi. ( F r a n s a ' n n A s r - Hzr M u h a r r i r l e r i ) : Emn Bey. ( T a h a s s r ) : Zhd Bey. (mam- A ' z a m ve Eimme-i Selse): brahim R f a t Efendi. (Zbde-i Vekayi'i N b v v e t ve Fezil-i Ahyr- ( F r a n k i i n ) : Fahr Bey. (Jan F r a n s u v a D La Proz): H a s a n Celleddin Bey. ( E s m r - E s r a r ) : M e h m e d Sami B e y . (Mehir-i Ashab- Gzn ve Tercm-i Ahvl-i Fukah). brahim R f a t Efendi. (Risale-i M i ' m a r i y e T e r c e m e - i Hi-i M i ' m a r M e h m e d A a Der Z a man- S u l t a n A h m e d Hn- Evvel): Y a z m a . Ca'fer Efendi. (bn-i H a l d u n ) : Cemil Zek Bey. ( M e h u r O s m a n I : K u m a n d a n l a r ) : A h m e d Refik ('lm Tebsret'l-Enm hb ve'n-Nisi (Hikyt- bn-i Sn): tan Murad asrnda. (Terceme-i Hl ve Hikyt- bn-i Sin): Kad Ziyaeddin Seyyid Y a h y a . 1039 (1630) ( T e z k i r e - y i M a k a m a t - o r u m V e f e y t - M e h i r i ) : zzet Efendi. ( G e v h i r ' l - M e n k b ) : efk Efendi. Dervi H a s a n Medh. Y a z m a . n c Sul Arab Bey. Kad-zde ( B e d i ' u z - Z a m a n H e m e d n t ) : Zeki Me'miz Efendi. Tabakat'r-Rlcl): T i l m i z i b r a h i m E f e n d i ) . Y a z m a . 1118 (1706) V e ' l - E n s b - v e ' l - e s mmet). M u s t a f a Rza Efendi. Bey. Hikye-i Rbia-i Adeviyye):

Emine

 184 (bni Esrler ve Mehr-i Ulem): M e h m e d erefeddtn Efendi. (Osmanllar): M e h m e d Selhaddin Bey. (Menkb- eyh Nasuh-y Halveti): Yazma. Sen. (Mir't- Mekteb-i Tbbiye): Doktor Rza Tahsin Bey. (Mverrihn-i Osmaniyeden li ve Ktib elebi'nin Terceme-i Hl leri): Bursal M e h m e d Tahir. (Hazret-i Haticet'l-Kbr, Hazret-i Ftmat'z-Zehr, Hazret-i ie-i Sddka, Hazret-i mm Habbe): Hanmlara mahsus ga zete mdiresi Fatma diye Hanm. (eyh'l-slm Zenbilli Ali Efendi'nin Terceme-i Hli): Hayrullah Nedm Efendi. (Siyer-i Neb): Manzum. Hlid Efendi. (Terceme-i Hl-i Pr Mehmed Cemal Paa); Yazma (Cmi'u's-Siyer): M e h m e d Tahir Efendi. Yazmadr. (Tabakat- Fukah); Yazma. Kk ems Efendi. (Siyer'n-Neb): Manzum, yazma; Abdurrahman Efendi. (Selm-nme): Mansur, yazma. erkez ktiblerinden Yusuf Ef. (Siyer'n-Neb): Mansr. zmirli Hakk Efendi. (Terceme-i Sevkb Menkb- Mevln); Yazmadr. Dervi M a h m u d , Mesnevhn- Konev (Mecma'- uar ve Tezkire-I deb): M e h m e d Siraceddin Bey. (Tezkire-i uar): Yazma. Nam-zde Ramz Efendi. (Mehir-i Mhendisinden Ben Musa'nn Mehmed, Ahmed, Ha san tercm-i ahvli): erofeddin Efendi. (Bismark - Hayat- Husus ve Sivassi); Ali Read, smail Hakk Beyler. (Lemet- Fezil-i Imam- Ali): Manisal Sadk Efendi. (Menkb- Emr Sultan); Yazma. Ni'metullah Efendi. (Akvmu's-Siyer); Yusuf Suad Bey. (Alemdar Mustafa Paa); Ali Sevd Bey. (Sokullu Mehmed Paa); Ali Seyd Bey. (Menkb- eyh smail Hakk-i Celvet): Yazma Bursal Bayram-zde. (Menkb- Evliy-i Msr): Salih Efendi. (Siyer-i Faruk): Rusuktu Hayri Efendi. (Cevibu'l-Menkb): Gmhacky'l Ali Efendi. (Tercm-i Ahvl-i Felsife): Fatma Aliyye Hanm. (Tabakat- Hanefiyye): Yazma. Solakzde Halil er-Rumi. (Menkb- Eref-zde). Yazma. Abdullah ibn-i Veliyyddin Bursov (Minhc'l-mer f Ahvli's-Seltn ve'l-Vzer); Yazma. Htem (Terceme-i Hl-i Kethdzde rif Efendi): Muska-i hmyn

 ss
Farsa m u a l l i m i Emn Efendi. ( A s h b ' l - K e l f ve'r-Ral<m): M e h m e d Emn Efendi. ( M e n k b - i e y h , M e h m e d E m i n , T o k a d ) , Y a z m a , Yahya Efendi. (Menkb- Emr Sultan): smi Veslet'l-Metlib v e C e v h i r ' l - M e nkbtr. Yazmadr. brahim elebi. ( K e m a l Reis v e B a b a O r u ) : Ali Rza - Seyf Bey ( T e p e d e l e n l i A l i P a a ) : M f d Bey. (Sadullah Paa - M e z a r d a n Sesler): M e h m e d Galib Bey. ( B a r b a r o s H a y r e d d i n ) : Ali Rza - Seyf Bey. (Keml'l-Hikme): Hersekli rif Hikmet Bey'in terceme-l hli. bn'l-Emn M a h m u d K e m a l B e y . ( K e m l ' l - s m e ) : s m e t E f e n d i ' n i n t e r c e m e - i h l i , bn'l-Emn M a h mud Kemal Bey. (Ahvl-i Mhal Gazi): Nzhet Paa. (Keml'l-Kmil): Yusuf K e m a l Bey. (Hnedn- Seyyid'l-Beer Eimme-i sn A e r ) : S e y y i d M u h t a r Efendi. (Yenikap Mevlevi eyhi Celleddin Efendi): M e h m e d T a h i r Mevlev. ( S i l i s t r e K a h r a m a n l a r n d a n R f a t P a a ) : Emn B e y . (Aere-i M b e e r e ) : Ali eydi Bey. ( B a l t a c M e h m e d P a a v e B y k P e t r o ) . A h m e d Refik Bey. (ki EH K a n le D o a n T i m u r l e n k ) . smail H a k k Bey. ( M r a l a y Y u n u s B e y ) : M e h n i e d Enver E f e n d i . ( T e z k i r e - i u a r - y m i d ) : Ali Emr Efendi. ( M e h i r - i A s k e r i y e m i z d e n B i r S a h i f e ) : s m a i l Fazl P a a . ( Z i y l ' l - i n n ve i f u ' l - C i n n S i y e r - i N e b ) : S e n e : 1255 (1839) brahim bn-i A h m e d T o k a d . ( e h d e t - I H s e y i n b n - i A l i ) ; b r a h i m Vasf B e y . ( H c c e t ' l - s l m m a m - G a z l ) : M e h m e d Ali Ayn Bey. ( M e n k b - M r t a z a v - V a s i y y - i N e b ) : e m s e d d i n Bey. ( E l - F e y z ' l - C r f T a ' r i f i ' l - B e y z a v ve'l-Buhr): E d i r n e M f t s i M e h m e d Fevzi E f e n d i . ( H i b b e t u l l a h S u l t a n v e Z e v c i ) . S a m i h Fethi Bey. (Trkiye Rical-i Devlet). ( T e r c e m e - i T a b a k a t - a ' r n ) : S e n e : 1 0 6 6 (1656). Sivas Ali Ef. ( A k t a b - E r b a a ) : H a f z Nuri E f e n d i . ( T a r i h v e M v e r r i h l e r ) : Subh E d h e m B e y . (Menkb- ems'-ms Der Hakk- Hazret-i Mevln e l - A r s ) : H a s a n k r Efendi. T e r c e m e d i r . el-Hlid Yazmadr. Kmil Paa'nn terceme-i hli. Mahmud

 186
(Esvat- Sudur): Memduh Paa. (Mir't- uar): Yazmadr. Enderunlu Mehmed kif Efendi. (Tezkire-i Evliya): Yazma. Edhem Efendi. (Siyer ve Ensb- Neb ve Menkb- Ashb): Yazma. Sene: 1234 (1819) Mehmed Sad ibn-i Pr Osman. (Levmi'u'n-Nr - Siyer-i Neb): Mehmed Tevfik Bey. (Plevne Kahraman Gazi Osman Paa): Hikmet Bey. (zlet'r-Reyn f Menkb- Seyyidine'l-Hasen ve Seyyidene'lHseyn): Ahmed At Efendi. (Tarih Simalar): Ahmed Refik Bey. (Abaza Mehmed Paa): Cell Bey. (Ricl-i h t i l l : Ali Kemal Bey. (Terceme-i Sipehsalr - Menkb- Mevln): Ahmed Avn Bey. (Kssa-i Hazret-i brahim Aleyhisselm: Sleyman Tevfik Bey. (Tesvr-i Rical): Ahmed Refik Bey. (Yusuf ve Zelha): Sleyman Tevfik Bey. (Dvud Aleyhisselm): Mehmed Sedat Bey. (Cevdet Paa ve Zaman): Fatma Aliye Hanm. (Htem'i-Enbiy): Cell Nuri Bey. (Glzr- Haseneyn): Fazlullah Rahm Efendi. (Eimme-i Hd): Fazlullah Rahm. (Siyer-i Celle-i Nebeviyye): zmirli smail Hakk Bey. (Muallim-i Sn Frb): Mehmed Ali Ayn Bey. (Solon'un Terceme-i Hli): Hseyin Zek Bey. (Menkb- Akemseddin): Abdullah Somi Efendi. (Menkb- eyh Ali Semerkand): Mehmed kir Efendi. (Gazavt- Cezayirli Hasan Paa): Yazmadr. Mehmed Tlib Hulk Efendi. (Hayt- Hazret-i Ebbekir Sddk): Sib Bey. (Hayat- Hazret-i mer el-Fruk): Sib Bey. \Tarihte Osmanl Neferi): Ahmed Refik Bey

14. A S I R T R K

MUHARRRLER

( A h m e d M i t h a t E f e n d i ) : smail Hakk Bey. ( E k r e m B e y ) : smail Hakk Bey. ( e m s e d d i n Sami B e y ) : s m a i l H a k k B e y . ( C e v d e t Paa): smail Hakk Bey. (Alp Arslan): brahim R f a t Efendi. (Selhaddin-i (Muhadderat- Eyyb): brahim Hilmi Efendi. slm): Kadriye Hanm. (Hayat- Yesu'): T e r c e m e d i r . M e h m e d Nahid Bey.

(Ziya Paa T e r c e m e - i Hli): Y a z m a . M e h m e d Nazm Paa. (Menkb- Bey. (eyh amil'in Gazevt): Tercemedir. Tahir'l-Mevlev Bey. (Hamidiye Kumondan Rauf Bey'in Terceme-i Hli ve Hayat- A s keriyesi): A . N . (Hac M u r a d ) : T e r c e m e d i r . Yusuf Ziya Bey. (Bahr-i Ensb- Sar): Yazma, A r a p a . Bekta Tokad. ( S i l s i l e t , z - Z e h e b f E s m i ' r - R u v a t ) : A h m e d A b d l z i z ibn-i H s e y i n Eyyb. (Menkb- Emr Sultan): Yazma. (Fen A d a m l a r ) Subhi Edhem Bey. (Bursa'daki Ricol-i Zeyniyye Menkb): Yazma. B u r s a l M e h m e d bn-i S a ' d Hoca). Mdm. v e y s e l - K a r a n ) : T e r c e m e d i r . Ohrili H s e y i n Mazhar

( K a s a s - Y u s u f ) : F a r s a ' d a n t e r c e m e e d i l m i t i r . aban b n - i E h u ibn-i A h m e d t a r a f n d a n tur. ( D i y o r l a r k i ) : Ruen Eref Bey Evkaf- H m y n Nezaretinin Tarihe-i Tekilt v e Nazrlarn T e r c m - i Ahvli): T a r i h e Hseyin Hsameddin Efendi, t e r c m - i a h v l bn'l-Emn M a h m u d Kemal Bey tarafndan yazlmtr. Efendi. eyhi emseddin Efendi. ( I k o d r a V i l y e t i O s m a n l i r l e r i ) : A l i Emr

1099 (1688) d a t e r c e m e e d i l m i t i r . B i r
mevcut

nshas Edirne'de Sultan kinci Selim Ktbhnesinde

(Ydigr- ems): Bursa'da Astne-i Hazret-i Msr

(Mr Ali r Neva ve aatay uars): smail Hakk Bey. (Eref'l-Vesil f Evsf-i Seyyid'l-Evhir ve'l-Evil). Yazma. Vcn Mftsi mer bn-i Nh Efendi. (Yazma Trlce). (Mevln Celleddin-i Rm Hayat, meslei): Osman Behet Bey. (Za'u's-Sabah f Tercemeti Seyyidina Eb Ubeydet'bn'l-Cerrah): eyh'l-slm Hmid Efendi. (Tezkire-I uar): Tekirdal Ahmed Ltfi ibn-i Hac Hasan. Sene: 1155 (1742). Yazma olup Dr'l-Fnn ktbhnesindedir. (Yanya Vilyeti Osmanl irleri). Yazma. Ali Emr Efendi. (Barbaros'un Hafdi Rauf Bey): A.N, (ngiliz Rical-i Siyasiyyesi): Cell Burhaneddin Bey. (Cell Nuri Bey ve Cezr Fikirleri): Giridli Ahmed Sk Bey. (Tuhfet'l-Mlk Zeyli Nuhbet'l-Mlk): Haim Paa. (Siyer-i l-i Hayber Menkb- Evld ve Ahfd- Hayder): skdarl Camczade Ali Rza Efendi. 1292 (1875) basks. (Cevhir'l-Menkb): efk Efendi. Yazmadr. Sokullu M e h m e d Paa'nn Amcazadesi Budin Valisi Mustafa Paa adna yazl mtr. (Hadyiku'l-Envr f Kelmi'l-Kibar - Tabakat'l-Evliy): Kadir eyhlerinden stanbul'lu Mustafa evk Efendi tarafndan yazlm, derghnda yazma bulunmaktadr. (Fatma Aliyye Hanm Yahut Bir Muharrire-i Osmaniye'nin Ne'eti) Ahmed Mithat Efendi. (Osmanl Tarihinde Kadnlar): Yazma Samih Feth Bey. (Mecmat't-Tevrhi'l-Mevleviye): Seyyid Sahh Ahmed Dede. Yenikap Mevlevhanesi aba's, Sultan kinci M a h m u d ' u n muasr. Merkez Efendi'ye dnecek yerde medfundur. Yazmadr. (Tevfik Fikret Htralarna Dir): Ruen Eref Bey. (Fatma Sultan): Ahmed Refik Bey. (Lvaziye): Mehmed Hasan Efendi. (Mdde-yi umumlerin Tarihi); Hseyin Galib Bey. (Kont Kavur): Mehmed Ali Efendi. (Menkb- Veldet-i Hazret-i Seyyid'l-Kevneyn): brahim Re'fet Efendi. (Sefnet'l-Evliy): Yazma. Hseyin Vassaf Bey. (Dest-i Bend Ryhn Der Terceme-i J m m Haram binti Melhan): Kbrs'da medfn Ensr'n byklerinden mm Haram bint-l Melhan (R.A.)n terceme-i hlidir). Yazmadr. Kbrs Mftsi Hasan Hilmi Efendi.

 s
(Abdlhak Hmid ve Sleyman Nazf): ( K i b r - M ' m i n t ) : Fotafia

Kemal

Reid

Bey.

adiye

Honm.

(Sefine): Y a z m a . Sdft Bey

( N z h e t S a b i t Bey); (Sehif-i Gzide-i Kiram): (Fuzl): b r a h i m A k t Bey

Mehmed Sreyya Bey

(Eser-i H a y a t - Feyz - T e r c e m e - i H l ) :

Sleymaniyeli Emin Feyzt Bey.

BENC

FASIL

TABBLER
FASLI

TABABETMZN TEKML Muhterem kurucu ve muallimlerin hayrl

DEVR himmetleri ile memleketi

mizin ilim ve diline byk hizmetleri g e m i ve bizde de tbbn u a n d a k i terakksinln btn tecellilerine mazhar ve hakikaten mtekmil bir taba bet vcud getirmi olan Tbbiye Mektebi'nin ve daha mull olarak nazar O s m a n l Tbb nin t e k m l d e v i r l e r i n i u k u t s a l vesile ile k r a n larnn nne nce tababeti koyuyoruz: phesizdir bundan ki b i z d e asrlarca terakkileri Mekteb-i Tbbiye-i ahane nin

uras

kuruluundan evvel m u n t a z a m ve zamanna gre mterakk bir Osmanl vard. nk ordular hayran evvel Avrupa bir hkmet ile b t n dnya siyaset leminde kuvvet ve bir kuvvetli bir m u k a v e m e t i olan m u a z z a m muntazam evketine ve asker brakan Osmanllar'n halinde bulunan v e Avrupay sayfalarnda muhta

tarihinin

s s ve ziynet gibi duran mteaddit geni ktasna yaylan memleketlerde

muharebelerinde

ve yeryz'nn

ne kadar d o k t o r a bulunduu

olacak uzak a d

lar d n l e c e k s e O s m a n l t e b a b e t i n i n m e t n v e e m n b a l a n g c , o l d u k a t e r a k k i y e m a z h a r o l m u ilk devirleri dedilebilir. Yalnz uras d i k k a t e a y a n d r ki o z a m a n p e k fazla t e r a k k e d e n cer rahlk olup durumlar bir O s m a n l OrdusLf komutanlar [mirleri] arasndan biroklar tbb bu yolda kos-koco ve saire asker h e m cerrahlk, h e m d e asker vazife ile u r a a - g e l m i asker olaylar arasna adna nisbetle olduklarndan pheden

karm ve tarih sahfelerine payidar olan Cerrah-Paa

pek az bilgi geirilmitir. M e h u r c e r r a h Kasm Paa stanbul'da mahallenin hal

bir ok muktedir tabibler hep orduda kemale ermi ve o muktedir tbiblerin hemen hepsi de Osmanl Tb Medreselerinde tahsil dir. lk d e f olarak resmen hicretin 957/1550 senesinde adna Sultan Kanun Sleyman Han Hazretleri, byk

grmler anlan mektebi Resu'l kaytl daha de

Cennet-mekn izafetle

mehur cami'in (Sleymaniye) da bir Dr'-if

nin yaknnda bir tb medresesi v e yann

in edip a m ve medreseyi bir klinikler bulunduu tarih kitablarnda ayrca

haline getirmilerdir. Bu medresede 1132/1720 senesinde mehur Etibb mer Efendi'nin tedrisatnda dr. s t a n b u l ' d a o m e d r e s e d e n vard. Reis'l-Etbba baka [Tabiblerln bir ka tb medresesi

reisi]

olan zatlar

bu medreselerin

derslerinin ba mderrisi curlard. M a a m a f i h Osmanl Tbb bu medrese lerin k u r u l u u n d a n evvelleri de m e v c u t t u . Fatih S u l t a n M e h m e t H a n H a z OSMANLI MELLFLER - (Jild: 3 F. : 13

 194 retlerl zamanndan kalma baz tarih ve tbb eserler de buna ehadet et mektedir. Devletin ilmye ricalinden saylan tabiblerin reisleri hem tbb ilere nezaret hem de makam- Hilfetin tababeti ile devaml uramakla vazifeliydiler. Elde bulunan tbb eserlerden bu zatlarn pek byk, mstes na mevki'leri ihraz eyledikleri ve memleketin shh durumu, ilm ve fenn terakkisine fevkalade hizmet ede-geldikleri ve bu yararlklarndan dolay her zaman Sultanlarn byk iltifat ve takdirlerine mazhar olduklar a n lalmaktadr. Osmanl tababetinin bu devrelerinde bir ok doktor ve mellif y e t i mi; Bursal mer ifa, bni Sina'nn m.ehur el-Kannunu tabiblerin reisi'nin stad Ktibzde M u h a m m e d Ref Efendi'nin teviki ile t a m a miyle Trkeye terceme eden Tokatl Mustafa ibn-i A h m e d , tbtan Ds tr adile bir ka bin sayfalk kaln bir eser tertb ve te'lf eden Hac Abbas Vesm ve daha b i r ok ma'ruf ve mehur Osmanl tb stadlar hep bu medreselerde tahsillerini kemale erdirmilerdir. [(Nevsal-i fyet)]. Besm mer Paa, sene: 3. Yukardaki makalede Osmanl tebabetinin kurucusu Kanun S u l t a n Sleyman olmak zere gsteriliyor. stanbul'a gre ihtimal ki byle zabt edilmitir. Fakat bu medeniyet Osmanllarca o torihten t a m 135 s e n e nce nazar dikkate alnm ve buna Muazzam Osmanl Hkmeti'nin ilk merkezi olan Bursa'da balanmtr. Muhterem Byk Padiahlarmz dan Sultan Yldrm Byezid Han Hazretleri bugn hey'et-i asliyesi mev cut f a k a t harap 800 metre kare bir mahal zerine drt byk, yirmi ik kk hcre ile bycek bir daire olmak zere krgr bir hastahane ina ettirip bunda tabb ile iki eczac istihdam ve cins ve mezheb t e f r i k edilmeksizin btn insan oullarna amil olduunu ifade eden Merz> tabiri ile hastalarn erzak ve llar iin de mhim miktarda tahsisat v e rilmesini 802/1400 tarihli vakfiyelerinde art klmlardr. O tarihte garbr [devletlerinin] memleketlerinin en mhimlerinde bile bu derece m u n t a zam ve mull bir messese bulunmu olmamas dikkati ekmekle b e raber bu faydal te'sis iin Bursa'da bir de Dr't-Tb ihdas o l u n m u bulunduunu vaki tedkikler bize gsteriyor. Tabblere mahsus olan bu medrese hace-i tabb den muharref olarak Hoca Tb ad ile bilin mekte olan mahalde bina edilen ve byk bir zelzeleden sonra ekli bs btn deierek bugn mescit halinde olduu isbat olunabilir. Bursa i h tiyarlarndan bazlar mteselsil rivayetlerden bu t a h k i k t e hi bir isabet sizlik olmadn tasdk edeceklerinde phe olmadna gre; geri vak fiyede yalnz bu medrese hakknda bir kayt ve iaret grlememi ise de-her halde Osmanl tababetinin kuruluu o tarihte Bursa'da vaz edil mi ve f a k a t bu mhim messese kim bilir ne kadar mddet vatan evld-

 195
na hizmet ettikten sonra hangi tarihten beri maalesef tin icablarn Avrupallatktan lemine nice sonra iktisab ettik metruk kalmtr? medeniye me

(bilemiyoruz). Biz istikbali d a i m a g r m e e a l m a k l a b e r a b e r fikrinde

bulunmiyarak; olmakla mezkr karar

mazimizi de dima tedkk ve tetebbu'dan vaz gemezsek tarihimizin deniyet parlaklklarn idare gsterebileceimiz sonradan derkr ile tenvr-i efkra hastahanenin medar olmak Vilyet zere derci ve Allah'n yardm Meclisi'nce ittihaz

olunan

m u c i b i n c e z a m a n n i c a b l a r ile m t e n a s i b o l a r a k t e c d i t v e i h y a s ile v a kf a r t l a r n n t a m a m i y l e i c r a s e m r i n d e l z u m l u k e i f l e r e b a l a n m v e y a k n z a m a n d a e n iyi b i r n e t i c e y e dan mdvr bulunmu olduunun iin nerini temenni ederim? Hdvendigr Vilyeti [Bursa]Sabk Evkaf Cemati 1242/ 1827 t a r i h i n d e hakknda Tbhane ad ile k u r u l a n Tbbye) Bey Tbbiye) l Mdri vatandalarmzn da (aratrmalara) ltfunolmak md'lmu ulat Allah'n

(Mekteb-i

nin tarihesi

Mir'at-i

Mekteb-i

ismindeki

eserde

zumlu tafslt vardr. D v a n H m y n M h i m m e K a l e m i k a y t l a r a r a s n d a 1111 s e n e s i b a l a r n d a 25 t a b b ile 28 c e r r a h ' n m u f a s s a l k n y e l e r i y a z l m a k a r t ile i l m bir heyet tarafndan imtihonlar icra edilerek ayandr. san'atlarn icrya izin v e ki bir rildiine dair olan resm kayt bu cz t a r a f n d a n ok bakmdan dikkat ve takdre da grlmtr

ALTUNCUZADE
Fatih Sitan M e h m e d devri ulem ve tabblerlnden yal otlarn reti isim ve resmini, faydalarn, menfaatlerini nazaran zamanna gre k s m ile T b M f r e d a t n d a etmektedir. olup kraat bilmekte Tabiat ve ve

tb i l m i n d e m m a r e s e s a h i b i idi. T e r c m e - i a k a y k t e ... n e b a t a t bulunduu yazlmasna

maha anla kurtar

Tarihinin,

Nebatat ve Hayvanat

mahareti olduu

lr. [ H o p i s - b o l o ] k a r b i r n e v s o n d a a m e l i y a t i c r a e d e r e k h a s t a y dn Habs-i Bevl'e tarih hikye

Ahi AHMED ELEB

Fatih ve ikinci Byezid devri fazlet sahibi tabblerlnden irvan Aitunzde'den tahsil etmitir. Tahsilden sonra Edirne Mev ve ta-

l n K e m a l ' i n o l u d u r . T b i l m i n i b a b a s ile m e h u r h e k m K u t b d d n Dr'-if's bbliine ve sonra da stanbul'daki Dr's-Shha'ya mutur. Biraz sonra Res'lrEtbb olmutur. ba-tabb tayin

olun hoc'vel'l bab

930/1524 tarihinde

d a n a v d e t i n d e Msr'da v e f a t e d e r e k mam afi' yaknna d e f n edildi. s t a n b u l ' d a c a m i ' i ve Edirne'de h a m a m vardr. (Risale-i Hsat'l-Keliyy Mesane) ismi le b b r e k ve mesanede hasl olan talara ddir on zerine mretteb yazd T r k e tbb eseri z a m a n tabblerinin

takdirine Edirne

mazhar olmutur. Tb'tan mehur

(Mcez)'i de terceme etmitir.

vilyetindeki Ah-elebl Kasabas kendisine arpalk olarak verilmiti.

AHMED BN- BL FAKH

Osmanl ulem ve tubiblerinden bir zat olup Saruhan ca dahilindeki Akhisar Kazasna bal M a r m a r a hur Molla Arap'n talebelerinden oiup tahsilini ikmalden (Manisa) sonra bir San Me md lyas ettii 987

Nahiyesindendir.

det kadlk mesleinde b u l u n m u s a da s o n r a d a n bu m e s l e k t e n

feragatla

flmen v e a m e l e n t b i l m i ile m e g u l o l m a y a b a l a d . M e h u r h a k m m i ile b e m a k a l e z e r e t e r c e m e e t m i t i r v e b u m a k a l e l e r i n bablarn sonlarna da lzumlu ilveleri (1579) t a r i h i n d e y a z l a n b i r n s h a s t a r a f m d a n grlmtr. ihtiva

rz'nin tb ilminden (Hvi-i Sar) adl eserini ( M e c m e u ' l - M c e r r e b t ) is koymutur. Bu byk eserin

 198 AHMEDBN- BRAHM A're

Fkh ve tb ilminde behre sahibi bir zattr. 1119 (1707) tarihinde M e d rese-! Hari'e mderrisi olup eyh'l-slm Efendi adna te'lif ettii h ls Sresi tefsirine mkfat olarak Hari-i Saniye rtbesine nail olmu tur. Bu eserinin mukaddimesinde fkh ilminden Kudurl, Muhtar, Vikaye ve Mltek'y ihtisar eylediini ve (Mecmau'l-Bahreyn)'i de (Kitabu'l-Buyu) undan sonuna kadar ihtisar ve hads ilminden bir risale ile feraizden bir risale te'lf ettiini yazyor. Bir nshas Hamdiye'de mevcut (Teshll't Tedbr) ismindeki tbb eserindeki mukaddimesinde de Sleymaniye Tb Medresesinde on be sene tahsilden [sonra] Saray tabibi olduunu ve tbba ait eserini tb ilminin ubelerinden on fen zerine tertb ettiini yazyor. Eseri Sultan Mustafa ibn-i Ahmeci Han adnadr.

AHMED SN BN- HASAN EFEND Sultan Birinci Mahmud'un mehur tabblerlnden olup Mehmed M ' min Hseyn'nin krk ksur tabibe mracaat ve kendi tbb mtalalarn do ilve etmek art [sureti] ile Safev ahlarndan ah Sleyman adna forsa te'lf ettii 470 yapraktan mteekkil (Tuhfet'l-M'minn) isminde ki eserini (Ganiyyet'l-Mihsalln f Tercemeti Tuhfet'l-M'minn) ad ile terceme ve baz noktalarn da tahiye ederek mufassal bir eser meydana getirdi. Bu eser be tehs-yani bab ile dsturat ad ile ksmdan ibarettir. Birer nshas Ayasofya ve Kprl Ktbhanelerinde vardr.

AHMED AL PAA - AHMED REMZ PAA Mehur Osmanl tabiblerindendir. Rcdos'ludur. 1274 (1858) de Mek teb-i Fnn-i Tbbiye'den mezun olmu ve uzun mddet bu mektepte tb b ilimler retimi ile megul olarak ferk (tmgenerallik) rtbesini kazan m ve Ders Nazrl'n if etmitir. Tbb ilimlerin Trk dilinde tedrs olunmasna en ziyade himmet ve gayret edenlerden olup tekil olunan (Cemiyeti Tbbye)'nin uzun mddet reisinde bulunmutur. ki cild bir (mfredt- Tb) ve Tb Tedav ilmine taallk eden makbul bir hayli terce meleri vardr. 1305 1887)'de stanbul'da vefat etmitir. Eyyb'te Cami ile Bostan skelesi arasndaki mezaristanda medfundur. Fazla kitab okumak tan ve aratrmadan dolay mrnn sonlarnda gzlerine a ' m l i k r z o l masna ramen almalarna zerre kador ara vermeyerek dikte ettirmek suretiyle alan, mstakim bir zatt.

 199
AHMET HLM PAA

1280 (1863) t a r i h i n d e M e l ( t e b - i t b b i y e d e n m e z u n b u l u n a n h a z k t a b i b ^erden o l u p Kayserilidir. Tbbiye Mektebi Nezaretine ykselmi en son Daire memuriyeti Makam- Vly- ser-askeri [Harbiye Nezareti] Shhiye s i k i n c i Reislii i d i . 1321 (1905)'de s t a n b u l d a v e f a t e t m i t i r . raz- Umumye-i Cerrahiye), (Kimya-yi Mo'den) (Tahll-i

Kadky'de

M a h m u d Baba Trbesi civarnda medfundur. (Ameliyat- Cerrahiye), ( E m Kimyev), (Terh-i Maraz) i s i m l e r i n d e b a s l m tbb e s e r l e r i vardr. A r a p a v e f r a n s z caya in idi. Cemiyet-i Tbbiye-i Osmaniye'nin te'ssinde v e tbbiye ted risatn T r k e y e tahvili hususunda v a k i f a n e himmetleri gemitir.

AL SVAS

E b A b d u l l a h ibn-i M e h m e d ibn-i A l i e s - S i v a s i Emirlerinden Kavaidi'l dier arapa,

Tabiblerin faziletlilerinden bir z a t olup Sivas'ldr. S e l u k Mualecat) ismindeki m u f a s s a l tbb eserinin mukaddimesi makamnda

[ E m r Y e b e k ] a d n a t e ' l f e t t i i ( K i t a b k s i r i ' l - H a y a t f T e l h i s - i

m n d e r e c a t farscadr. (Ikd'l C m n ) [ * ] ' d a m u f a s s a l o l a r a k yazld ze re [Emr Y e b e k ] , A m a s y a ' d a edilmi v e evld Msr'a firar Seluk Saltanat etmitir. bulunan Taifna c d d i n A l t u n b a ' n A t a b e y i o l u p 7 1 8 (1318) badiresinde Amasya'da

ABDULLAH AHMED istanbul'da rihinde fcceten eseri vardr. Dr'-if vefat

BN- BER

KTAHYAV bir zattr. 1109/1697 t a sminde bir

tabbi olan faziletli (Cami fl-llm-il

etmitir.

Baytariyye)

AL E F E N D Zamannda hazk tabiblerden

Hekim padiah'n tabbi idi. Doum

saylan

y e r i i t i b a r i y l e s t a n b u l ' l u is.e d e B u r s a ' d a o t u r d u u n d a n mitir. Mevlevihane karsndaki Eserleri: knbedin arkasnda

Bursal Ali Efen ifa'-

d i h r e t i i l e t a n n m t r . 1 1 6 0 (1747) k s u r t a r i h l e r i n d e B u r s a ' d a v e f a t e t stad mer nin yannda medfundur.

(*) Ikdu'l-Cuman; Ayn nisbetiyle tannan Buhari rihi Bedriiddin Mah mud b. Ahmed'l-Ayni'nin 31 cUtUk tarihidir.

 200 1 (Bizaet'l-Mbted): llarn heca harfleri srasna gre t e r t i bi ile ta'riflerinden bahsetmekte olup nshalar stanbul ktphanelerin den Ayasofya ve Hamidiye Ktphanelerinde vardr. 2 (Cerrahname): Dokuz bab zerine mretteb olup nshalar N u ruosmaniye ve Galata Mevlevhanesi Ktphanelerinde vardr. 3 (Kraset'l-Kimya Terceme-i Akrebadn): Efrenc [yabanc] dil den terceme edilmitir. 4 (Tuhfe-i Aiiyye): Sadr-zam Hekmolu Ali Paa adna muhar rer olup bab bir hatime zerine mretteb olan bu eser Knakna nm zelliklerinden bahsetmektedir?. 5 (Apapakogalo) ismindeki nebatn zelliklerine dair olup bu d a Ali Paa adna muharrerdir. 6 (Risale-i Fevaid-i Narcl-i Bahr). 7 (Risale-i Pd-zehir).

ABD'L-ZZ EFEND

Hekm-ba

Osmanl tarihilerinden Suphi Efendi'nin olu olup tb ilmi ve sair ilimlerde ihtisas sahibidir. Yldzlarn hkmlerine dair Alah Harzem'nin (Ear'l-Esmr) ve Muhemmed erf Bekr'nin (Brhan'l-Kifaye) adU forsa kitablarn terceme ettii gibi ahlktan da gzel bir eser yazm tr. Dil uzatmak thmetinden n 1197 (1783) tarihinde stanky adasnda srgn olarak vefat etmitir. T r k e ve forsa iir yazmaa m u k t e d i r d i . Bir de franszcadan (Ktaat- Nkode f Tercemeti Kelimoti L-Varde) is minde tbb bir eseri, talya Tarihi'ni ve Bevarhave'nin (Fusl) ismindeki tbb eserini terceme etmitir. iirlerinden: Yek-cam ve ez gn ile erh- dessekr Mest harb gaflet eder ehl-i rif'ati Ettik edbra geri hekmne intisab Lkin bir zge derde drdk tababeti. Terih ile mzmn ve gayri mzmin hastalklarn tedavilerine ltince'den terceme ettii eseri Es'ad Efendi ktbhanesindedir. dair

AZZ DRS BEY Mralay- Krm Mill hamiyet ve ilm kudretini tbbn trkeye tahvli iinde hakk ile isbat le akranlar arasnda mmtaz bir mevki kazanan Osmanl tabible-

M i

r i n i n s t n l e r i n d e n d i r . E m r a z v e ' t e l s i l m i n d e y e d - i tiDl s i i b i i d i . D o u m yeri stanbul ise d e b a b a s m m d o u m yeri Krm o l d u u n d a n v a n i l e l r e t b u l m u t u r . T b b i y e IVIelctebinde t a h s i l i n i dahili hastall<lar ve l<imya ilmi tedrisi ile megul gemi (Knm) un

i(<malden gibi

sonra kurulu Tbbiye Tbb Nesir

olduu olan

ve terakkisi

hususunda

byk

himmetleri

Mlkiye

Mektebine de m d r o l m u ve dahil hastalklar dersi okutmutur. ve tabi ilimlerin derinliklerine vakf olmakla beraber l g a t i l m i le

ve nada da t a m bir ihtisas sahibidir. Kuruluuna mane bakanl altnda alan Cemlyet-i nutuk tbbye-i

h i m m e t e t t i i v a l i Osmaniye Vefat (Osmanl olan hari

Tabibler

Cemiyetlinde rad ettii 38 yanda idiler.

mehurdur.

tarihleri

1295/1878'de cindedir. Eserleri:

Mezarlar

stanbul'da

Edirnekaps

(Kimya-yi

Tbb), ve

(Emraz-

Umumye)

adnda vardr.

kymetli islm

kitablar vardr. Birinci eserinin m u k a d d i m e s i n d e kimya tarihine ve hkemsnn gzide hizmetlerine dair cidd m a ' l m a t

AL RIZA BEY

(Kimyaer-Kaymakam) bilhassa bir Drt istifa ve bulunmu Kimya-yi tahll

Tbbiye Mektebinin yetitirdii tabblerin en zekilerinden ve kimyagerlerden ve en mehur olup stanbulludur 1304/1888'de tahsilini mddet sonra Paris'e gnderilerek en mehur kimyahanelerde kimyagerlerin takdir ve dikkat nazarlarn sene sonra avdetinde Mlk ve Asker Tbbiye [Afyonkarahisar] datmlas Mekteblerinde maden suyunun

kmalden ekmitir.

Uzv v e Tahlil m u a l l i m l i i n e t a y i n o l u n a r a k de olundu. Karahisar- shib hane sularnn toplanmas ve

kendisinden pek ok

tayini mahiyetinde. Doldurma artlarnn ve eklinin tatbikatnda ve Kt hakknda vakfane mtalalar mual b e y a n e t m i t i r . D r ' l - F n n uzv v e hayat k i m y a [ O r g a n i k k i m y a ] z k ki d a h a vefat ederek (KImya-i kendilerinden pek ok hizmetler edildi. vardr. beklenirken 1322

limlii ve Etfal Hastahanesi kimyagerlii uhdesine tevdi edilmiti. Ne ya (1906)'da Eyyp Kabristanna defn

Uzv) a d n d a b i r e s e r i

D L BEY Baytar binba Baytar tabiblerln en baziklerinden olup stanbul'ludur. Tahsilini ik

mal iin Fransa'ya gnderildii z a m a n m e h u r dh Pastr'n en syla hocasnn t a k d i r i n e m a z h a r olmutur.

mmtaz

talebelerinden Nokar'den istifade etmi ve stn zeks ve gayreti dolay

 202 stanbul'a avdetinde bal<teriyoloii hane'ye memur edilerek pek c i d d i eserler meydana getirmitir. Bunlardan balcas kendi aratrma s mahsl o l m a k zere bulduu veba- bakar asdr ki bugn me den memleketlerin byk ksmna stanbul'dan ihracat vuku bulmaktadr. N o k a r ' n (Emraz- Saryej'sini terceme etmise de baslmamtr. Nokar'm (Hayvanat Ehliye Emrz- Sryesi) hakkndaki takrirlerini d e zabt etmitir ki bu takrr bilhare Baytar Ameliyat Mektebi mdr M e h m e t Galip Bey'in himmetiyle elde edilerek 1312/1896'da tertb edilip baslmtr. Orman ve Ziraat Nezaretine bal Mlkiye Baytar mdr iken 1315/1899'da Fefat etmitir. Topkap dnda medfundur.

AL PAA Hac Kuadal'dr.' Asker Tbbiye Mektebi'nden 1283 (1866) da mezun olan tabiblerdendir. Mekteb'ten knda Asker Tbbiye Mektebi'nde Ne batat lmi muavini ve Mlk Tbbiye Mektebi'nde Nebatat muallimi tayin edilmi ve mrnn sonuna kadar nebatat (botanik) okutmu, tetkik etmi ve nebat stlahlarn vaz'na uram mtehasss nebatlardandr. Mlk Tbbiye Mektebi mdrlnde de bulunmutur. Nakibend Tarikatine mensub, tekv sahibi, skneti galip, lemin grltsnden ve dadaa sndan uzak bir zat idi, 1333 (1917)'de irtihal ederek Kadky civarnda Kzltoprak'da Zhdipaa Cami kabristanna defn edildi. (lm-i Nebatat) o d i ile iki, (Yeni lm-i Nebatat) ad ile bir cild ve (Rehnm-i Garrasn) adl eserleri vardr.

A V N BEY Avni M a h m d Bey Akl hastalklarnda ihtisas derecesine yakn meddeb bir tabb olup Oskdar'ldr. Uzun mddet Bmarhane (Akl Hastanesi) tabibliinde hiz met etmitir. 1341 (1925) tarihinde Kasmpaa'da fcceten irtihal ederek bir gn sonra skdar'da Atk Valide Cmii'nin kble cihetine ve mihrab arkasna defn edildi. Herkeste bir eit delilik olduuna inanyordu. Baslm eserleri: (Emrz-) Akliye) ve (Terbiye-i Akliye).

 203 B

BEKR ZADE MEHMED BN- BRAHM Sultan Birinci Aimed Han'n huss tablblerlnden idi. Arapa (Ravzat'l-Asihh ve Devhat'l-Etbb) ismindeki tbb eseri aadaki gibi on devh zere tertb edilmitir: 1 (Mahiyet's-Shha), 2 (Mahlyet'l-Hava ve tedbrihi), 3 (Rma Yu'kel ve Yurebu), 4 Fi'l-Hareketi ve'sSukni), 5 (Fi'n-Nevmi), 6 (F Hareketi'n-Nefsaniyyeti), 7 (F'l-stifra ve'l-htibas), 8 (F'l-Cima' ve Menafi'ihi ve Mezarihi), 9 (F Ahkmi'l-Hamam), 10 F'l-nzarati mlne'l-Hevadisi'r-Rede)'dir. 1029 (1620) tarihinde stanbul'da vefat etmitir. Bir de isminde baka tbb bir eseri vardr. (Musannif)

BEHET MUSTAFA EFEND Hekimba Aslen stanbul'lu olup nce ilmiyeye sonra da tbba intisab ederek p e k ok faydal eserler vcuda getirdi. Bu cmleden Bufon'un (Tarih-i Tabi') si ile (Fisyolo|isi)'ni, Yukan'n (Ameliyat Tbbye)'sini, Burne'nin (Hikmet-i Tabi'iyye'sini terceme ve yalnz bana da (Kolera) ve saireye dair baz faydal risaleler ile (Hezar Esrar)' te'lif etmitir. ngiltere filo zoflarndan Bonent'in (Mtala'a-y Tabi') adndaki felsef eserinin byk bir ksmn da terceme etmitir. aban 1827 (1242) senesinde te'sis ve kad buyurulan Tbhdne-i mire ve Cerrahhane'nin te'sis devresinde pek ok hayrl hizmetleri gemitir. Franszlarn Msr'a girilerinden klarna kadar gndelik zuhura gelen Msr olaylar hakknda Msr ule masndan eyh Abdurrahman ebret'nin kaleme ald (Mazhar't-Takds Bi-Huruci Taifeti'l-Fransis) ismindeki tariheyi de terceme etmi tir. Dier eserlerinden bazlar: (Risale-i Ruhiye): ocuklarda zuhura gelen ve erginlik denilen bir nev' cild hastal hakkndadr. (Risale-i llet-i Efrenc): Tercemedir. (Ma'rifet-i Arz): Bufon'un eserinin tercemesidir. (Terceme-i Hayvanat): Bufon'un eserinin tercemesidir. Vefat Hakm-ba idi Behet Efendi gitdi Ukbaya, msra'nin del l e t i olan 1248 (1832)'dedir. Kabri skdar'da Hazret! Nasuh Dergh'ndadr.

CEYHUN AHMED EFEND Osmanl tabiblerlnin alkanlarndan olup binba rtbesinde iken 1314 (1897) tarihinde Tesalya'do memuriyeti esnasnda Yeniehir'de v e fat etmitir. (Mir'at's-Shhati f Ahkmi'l-slmiye) ismindeki T r k e ese ri ahkm ve evmir-i slmiye'nin tbba tatbiki vadisinde yazlan gzide eserlerdendir. Franszca olarak (Prcsptes religieux des Musulmans a u vue de l'hygiens) ismi ile kaleme ald risalesi bu vadide mtalaya a yan tbba ait faydal eserlerdendir.

D DEV iir yazma tabatna malik tabiblerden olup (Risale-i Dil-pezr) ve Mekale-i L-nezr) isminde beeriyetin ruh ve nefislerine dair Trke t e ' lf e t t i i eserini 994 (1586) tarihinde Sultan nc M e h m e d adna te'lf etmitir. Bu eserinin sonunda: Hzr nev ki arz ider iki efi, ilmi ebdn v e biri nozm- bedi beyti ile bir de tbb bir eseri olduunu tasrih ediyor. Risalenin nihayeti u: n suhen ber n e m n eh ut t a m a m . Ey Deva t bek temme'l-kelm.

DERV SPAH- LRENDEV Zamanna gre muktedir tabiblerden ve mevlev mntesiblerindendir. Msr ve sair yerlerde on sene seyahat etmitir. Hece harfleri ve [28] yirmisekiz bab zerine mretteb (Lgat-: Mkilt- Ecza) ismindeki tbb eserinde ecz'nn lgat isimlerini Arapa, Farsa, Yunanca, Berberice ve T r k e zerine cedvelli bir tarzda yazmtr ki bir nshas Bahekap Hamidiyye Ktbhanesi'nde mevcuttur. Bir de (Mecmeu't-Tb) isminde man zum tbb bir eseri vardr. Bunun da nshas Nuruosmaniye Ktphane sindedir. Bu eserin nihayetinden:

 205 Hezar bist pen iinde can Yazld bu kitabm oldu peyda Okunduka kitabm Mecme'-i Tb Siyyahi'ye dualar ede talib Sorarlar ise mevldumdan el'on Slam Lrende ve eirim Karaman. [Ml<ilt- ecza] nin tertibi, heca harfleri srasna gre mretteb o l madndan 1193 (1779)'da IJskdarl Mustafa Efendi tertb ederek ismini (Mretteb Mfredt- Seyyah) adn vermitir.

EMR ELEB Seyyid Melmed Tabb lm ve amel olmak zere bir mukaddime, alt ta'lm ve bir htime zerine mretteb yedi yz (700) ksur sayfalk (Enmuzec-i Tb) ad ile Trke (1034 (1624) tarihlinde bir kitab yazmtr ki bir ok bahisleri za manmz tb usulne uymaktadr. Bu zat uzun mddet Msr lkesinde M e h m e d Kalvon Hastanesinde batabb vazifesini if ettiini (Enmuzec)'in mukaddimesinde zikr ediyor. Bu eser Kaptan- Derya Receb Paa adna te'lf edilmitir. 1048 (1638) de stanbul'da vefat etmitir. Bu zatn (Garaibu'l-Hekm) ve (Netcet't-Tb) isimlerinde iki tbb eseri daha var dr. (Neticet't-Tb)'n bir nshas Beikta'ta Yahya Efendi Dergh K tphanesinde mevcuttur. Emr elebi bu eserinin mukaddimesinde stanbul'da Unkapan'nda bir dkkn kiraladn ve talebelerinden Ali'nin adna yazdn beyan ediyor. (Enmuzec)'in nshalar stanbul Ktphanelerinden Ayasofya, Es'ad Efendi ve sair ktphanelerde vardr.

EMN AHMED BEY Muhammed Emin Fehm Bey Osmanl tabiblerinin mehurlarndan olup stanbul'ludur. Ne'eti 1283 (1867'dedlr. Mezun olduu Tbbye Mektebinde muallim iken gen denecek bir yata 1286 (1868) tarihinde vefat etmitir. Eyyb'te medfun dur. Terceme ettii (Mehallk-i ebabet) ve te'lif ettii (Hfz's-Shha isim lerinde tbba alt eserleri vardr. (Hfz's-Shha) iki ksm zerine mretteb olup mukaddimesinde tb tarihine dair vakifane malmat vardr. 1287 (1870)'de baslm (Hakaylk-i Tababet) adndaki eseri (Hfz's-Shha) adl eserinin mukaddimesi makamndadr. Bir de (Saadet-i mem) isminde bir risalesi vardr.

FEYZ MUSTAFA EFEND Hayatzde

Sultan Drdnc M e h m e d devri kymetli tabblerlnden olup z a m a nnda tabibler reisi idi. Olu Mehmed Emn Efendi eyhlislm olmutur. Feyz Efendi'nin aadaki tbb eserleri vardr: 1 (llet-i Merak): Bir mukaddime, dokuz fasl zerine mrettebtir. 2 (Beyan'd Di'l-Efrengi): Yirmi fasl zerine mrettebtir. (3 Vech-i Tesmiye Merez'l-Betakiye): Sekiz fasl zerine m r e t tebtir. 4 (Vech Tesmiyet'l-Huma-yi Barid): On fasl zerine m r e t t e b tir. 5 (Maraz- Efrenc): 6 (llet-i Vebaiye), 7 (ResaM-i M f i y e Der Emraz- Mkile), 8 Risale-i Feyziyye R Lgati'l-Mfredt't-Tbbiye). b eserlerin byk bir ksm Veliyyddin Efendi Ktbhanesinde mevcuttur. Bunlardan baka (Hlsat't-Tb) isminde bir eseri daha var dr ki bir nshas Ragp Paa Ktbhanesindedir. [akayk] Zeyli eyh de Edirnekaps haricinde medfun o l d u u yazl ise de merhum ismet Efendi'nin (Tekmilet'-akayk) adl eserin de: Tb maen gitdi Hayatzde-i dana ile msrann delleti olan 1151 (1738)'de vefat ederek Eyyb'te Kk Emn Efendi'nin yanna defn e d i l mitir. Hatt penceresi zerindeki mufassal m a n z u m e d e : Hekmba-r sabk kld mesken Dr- Ukbayi tarih msra vardr. Torunu M e h m e d Emn Efendi de tbba mntesib bir zt olup A r a p tabiblerinden Reid ib n-i Ebi'l-Hasen srail'nin (Tedbr-i Hfz's Shhati'l-Bedeniye) ismindekf tbb eserini Damat brahim Paa adna terceme etmitir.

FAZLIZADE M E H M E D ELEB stanbul'lu tabiblerden fazl bir zat olup 1177 (1764)'de yazlm (Mf redt- Tb) isminde Trke bir eseri vardr. Bir nshas Hamidiye ve A y a sofya ktphanelerinde mevcuttur. Fatih Ktphanesinde de fkhdan (Drer) haiyesi vardr.

 208 FEYZ ES'AD BEY Kolaas Zamanmz Osmanl tabiblerinin en zel<i!erinden olup znil< l<ylerinde domutur. Tb mel<teblerinde taisilini il<malden sonra ilm-i arz (Jeo loji) ve ilm-i hil<met-i tabiye [Fizik] muallim muavinlii ile vazife ve hiz met grmtr. 1319 (1901) senesinde vefat ederek skdar'da Karaca a h m e t Mezaristanna defn edilmitir. Ya msaade etseydi kendisinden daha pek ok hizmetler ve eserler beklenirdi. Memleketimizde en evvel rntgen uas tecrbesine muvaffak olan bu zattr. Eserleri: (lm'l - Arz ve'l-Meadin), (Ekl-i Terhiye), (Hikmet-i Tabiye-i btidaye) ve (Rnt gen uamn Esas ile Tatbikat- Tbblve ve Cerrahiyesi)'dir.

FUAT BEY Binba

Kadzde

Osmanl doktorlarnn sekinlerinden olup Konya'ldr. Tbbn hfz'sshha ubesi ile arz tabakalar ilminde behresi vard. anakkale Asker Hastanesinde tabibken tebdil-i hava iin stanbul'a gelmi ve 1323 (1907) de hirete irtihal etmitir. skdar'da Karacaahmet Kabristanna defne dildi. [Yirmi] 20 ekli ihtiva eden mtercem bir (lm'l-Arz) ile (Hfz's-Shha)'ya mteallik eseri baslmtr.

FAK M E H M E D BEY Hazik tabiblerden bir zat olup Asker Tbbiyede emraz- umumiye (Umum hastalklar) muallimliinden sonra izmir frkas tabibliine t a y i n olundu. nklbtan sonra stanbul'a gelerek 1330 (1914)'de irtihal e t m i t i r . Kadky Kudili'nde M a h m u d Baba civarnda defnedildi. (Emraz- Umum ye), (Kara'- Vasa) ve (Haerat- Emvat) isimlerinde baslm tbb eser leri vardr.

GARSUDDNZADE EMSEDDN Sultan kmci Selm muasr fazl bir tabibtir. T r k e manzum tbb b i r eseri vardr. Zamannda hekmbalk rtbesini haiz idi.

H HAC! PAA Anadolu'da yetien Trk ulemasnn ulularndan, v c u d u ile iftihar o l u n u r kemalt [olgunluklar] ahsnda toplayan bir zattr. Hal terceme leri kitablarmzdan bata (akayik-i Numoniye) olmak zere bu yolda yazlan eserlerimizin hemen hepsinde Aydnl olduu yazl ise de Umum Ktphane'de kendi el yazs ile yazl Bayburt'lu Ekmelddin Hazretleri nin hads ilminden mehur (Mearik-i erf) erhi'nin sonundaki ketebesi olan Hac Paa ibn-i Hoca Ali el-Konev er-rac il rahmeti Rabbihi'l-Ltif f medineti Konya ibaresine nazaran aslen Konya'l olduu ve sonradan Aydn'a hicretle burasn kendisine ikinci vatan ittihaz etmesinden n Aydn'l tannd anlalyor. smi [Celleddin Hzr] olan bu yksek med rese tahsilini memleketinde bitirdikten sonra srf bilgisini geniletmek iin Msr'a giderek ulemann byklerinden Mbarek ah- Mantk'den mantk tahsilini ikmalden sonra fikirba ve bir bakmdan hemehrisi b u lunan Bedreddin Simav ile fazlet sahibi ve mutasavvflarn byklerin den eyh Ekmelddn Hazretlerinden istifade ve istifaze eyledi. Bu esnalarda vcuduna arz olan hastalk dolaysiyle Tb ilmi tahsli lzumunu da anlayarak zaman tabiblerinden tb tahsl edip kendisini t e davi ettii gibi bu ilimde gsterdii hazakatin mkfat olarak (Maristan- Msr) ismi verilen (Dr't-Tedv) [ifa yurdu'na] ve ba-tabb tayin olu narak bir mddet insanlar tedavi etmitir. Bundan sonra vatanna avdet ve o tarihte Aydn Meliki olan Aydn Olu Mehmet Bey'in davet v e iltimas zerine Birgi'ye azmetle tedrs ve te'lfe balad. Senelerce b u ekilde mr srerek 820 (1417) ksur tarihinde hire alemine g t . (Allah'n rahmeti zerine olsun) [Rchmetullahi Aleyh].
OSMANLI MELLFLER - CUd: 3 F. : 1 4

 210 Aydn Vilyetinde seyaliatm esnasndal<i tetl<il<atma gre bugr> nahiye merl<ezi olan Birgi'nin Hzrll< denilen yerinde medfundur. sicm leminin iftihar ettii mehur melliflerden Seyyid'l-Ulem erf Crccn. Hac Paa'nn ilim ve irfann teslm eden byk zatlardandr. Eserle?-;nin hepsi baslmam olup aadadr: 1 (Mecma'ul-Envr f Cem'il-Esrar) : ki cild zerine mretteo A r a p a tefsirdir. Bir nshas Carullah Veliyyddin Efendi Ktphanesinde vardr. 2 (Mesaliku'l-Kelm f Mesaili'l-Kelm): Mehur mfessir Kad-? Beyzav'nin ilm-i kelmn inceliklerine ait olan (Tevali'u'l-Envar) isminde ki ma'ruf eserinin erhi olup Aydnoullar'ndan s Bey adna te'lif edil mitir. 3 (Haiye Al erh-i Metali'u'l-Envar): Eserin metni mehur Kad^ Siracddin M a h m u d rmev'nin, erh de Allme Raz'nin olup eski felse fe ve mantk inceliklerinden bahsetmektedir. 4 (Mntehabu'-if): ifau'l-Eskam dan hlsa edilmi, tb ilmine dair Aydnolu Mehmet Bey namna mellef Trke bir eser olup birinci bab; Tbbn ilm ve amel ksmndan, ikinci bab; gdalarn, erbet lerin, devalarn terkb ve eitlerinden, nc bab; hastalklarn sebeb ve almetlerinden bahis olmak zere babtr. El yazs ile yazma ky metli nshas Endern-i Hmyn'da Sultan nc A h m e d Ktbhne sindedir. Birer nshalan Tire'de bni Melek, Manisa'da Muradiye ktb hnelerinde olduu gibi stanbul ktphanelerinin de bazlarnda vardr. 5 (Teshil): if dan kk Trke tbb bir eser olup bunun do nshalar zikr edilen ktbhanelerde mevcuttur. Bu iki tbb eserin A l mancaya terceme edildii ark dillerine vakf olanlardan Doktor Hans Bart tarafndan ifade edilmitir. 6 (ifau'l-Eskam ve L e v a u ' l - l m ) : sminin delleti gibi tbira mteallik Arapa bir eserdir. 782 (1468) tarihinde Ayaslo'da te'lf edildii sonunda muharrer [yazl] olan bu byk eserin mellif hatt ile yazl nshas Enderun'daki Sultan nc A h m e t Ktbhnesindedir. 7 (Feride) : Tb ilminden bab zerine mretteb, Arapa olan bu eserin birinci bab (Klliyat- lm-i Tb), ikinci bab (Havassu'l - Adiyye ve'l-Edviyye), nc bab (Ebabu l-Ezz-Mer ve'1-Almat ve'l-Mualect)'dan bahsetmekte olup mellifin vazs ile muharrer nshas Yeni Cami Ktbhnesindedir. 8 (El-Kemiyy'l-Cell): Bu eserin asl ismi mellifin mukaddime sinde kaydettii vech ile (es-Saadet ve'l-kbal)'dir. Sonunda ise (Ke-

 211 miyy'l-Cell) ismi ile tesmiye ettii [adlandrd] mezkrdur. nc b i r ismi de lgat bakmndon asi mnsnda olan (Kenae) ismi ile de ma'rftur. Arapa drt makale zerine mretteb tbb bir eser olup bir nshas Lleli Ktphanesinde vardr. (Kem) Trkede (Yen) manasndadr. (Kemiyyu'l-Cell) mellifin ismi olan Celleddin Hzr'n [ y e n ] ' i n d e kolaylkla tad (Muhtra-i Tb) demektir.

HASAN

EFEND

Vezir brahim Paa zamannda (Tobb-i Hassa Medresesinde mnte hi son mderris idi. Perakilos ermn'nin yeni tb kimyasn (Gayet.'iMen f Tedbri'l-Merz) ismi ile geniletilmi bir holde terceme etmitir.

HAFiZ HASAN EFEND

Krkzde-Gevrekzde

Tabib limlerden olup stanbul'lu Abdullah Efendi'nin oludur. 1183 (1770) tarihindeki Rus Seferinde Ordu hekmba's idi. stanbul'a geliinde evvel Tababet-i Nassa mesleine dahil olduu gibi 1200 (1785) tarihinde Ser-Tobb-i ehriyr (Padiah'n ba doktoru) unvanna nail olmutur. Bir ara Halep Mevleviyeti, mteakiben Mekke-i Mkerreme payesi ken disine verildi. 1216 (1801)'de stanbul'da vefat ederek Eyyb'te erfzde M e h m e t Molla'nn civarna defnedilmitir. (Neticet'l-Fikriyye f Tedbr-i Veldeti'l-Bikriyye) be dstur bir hatime zerine mretteb, (Dsturu'l A m e l f Tedbri's-Sihhat ve'l-lel) v e (ed-Drret'l-Mensriyye fi Tercemeti'l-Monsuriyye) isimlerinde tbb eserleri vardr. Hal tercemesinin byk bir ksm ikinci eserinin banda yazldr. Bu eserinde Akcier veremi ile czzam hastalklar hakkndaki fikirleri dikkate ayandr. Tb ilmini ibni Sina'nn Kanun unun mtercimi ismi aada geecek olan Tokat'l Mustafa Efendi ile damad smail ve Reis'l-Etibba Mneccimbazde M e h m e t Emn Efendilerden tahsil etmitir. Mehur hakm Aristo'nun Yunanca Byk skender'e yazp sonradan arapaya terceme edilen (Te'ss's-Siyase f Tedbri'r-Riyase) ismindeki eserinin drdnc makalesini de (Srru'l-Esrar) ismi ile terceme etmitir. mam- Gazl'nin (lm-i Lednn) ismindeki eserini de terceme etmitir. Bu tercemeden Celvetye Tarkatine mensub olduu anlalmaktadr. Edir ne Kads iken mehur tarihi Mr-hond'un eserlerinden iktibas yoluyla (Kssa-yi Ysuf Aleyhisselm) ile (Ksas- Enbiya-i Ben srail) v e T a h r b - i Beyt'l-Mokdis) isimlerinde tarih eserler yazmtr. B i r d e Sultan II. Byezid

 212 zamannda spanya'dan hicret eden IVlusev dol<torlarndan tyas bin A b .ram'n Arapa (t\/lecennet't-Tun ve'l-Veb) ismindel<i Ararpadan genileterel< terceme ettii (Gayet'l-IVlen'l-Men f Tedbri'l-IVlerz) da tbb eserleri cmlesindendir. Hekm Perakliyos'un Arapaya terceme edilmi (Mrid'l-Lbaf Tercemeti Espariba) adl eserini de trkeye terceme etmitir. Nshas Yjidz Ktphanesinde vardr. Tercem.e suretiyle meydana getirdii tbb eserlerinin en byk ve ehemmiyetlisi (emsiyyet'l-IVIansre) diye a d landrarak 1209 (1794) tarihinde ikmal etdii eseridir ki eserin asl (Tabakat'l-Etibb)'da mnderi olduu vech ile bni Sinan'n muallimi Eb Mansur Hasan ibn-i Nhu'l-Gamer'nin olup ismi (Gan ve Men)'dir. M tercim hata ederek (Drret'l-Mensriyye f Tercemet'iL-Mansuriyye) ad n vermitir. Mtercimin kendi el yazs ile yazl nsha tarafmdan grl mtr. Bu mhim tercemeden baka (Nikrs) hakknda Trke bir risa lesi de vardr. Vefat tarihi: (Ek! etdi Gevrekzde'yi a gzl felek) msra' olmak zere menkuldr.

HSEYN REMZ BEY Evliya, Miralay Osmanl tabiblerinden, fzl ve mukdim bir zat olup 1255 (1839) tari hinde stanbul'da dom.utur. Tbbiye Mektebini bitirdikten sonra kuduz hastal (Du'l-Kelb) tedavisinin kifi olan Doktor Pastr'den tahsiletmek zere (1302 (1886) senesinde p a d i a h ' n emri ile Paris'e gnderilmi tir. [Osmanl Tabbler Gem'iyye-i T b b i y e i Osmaniyye Cemiyeti] Azas olduklar gibi Paris'in [Maarif-i kadme-i crkiyye Cemiyet-i lmiyyesi] kurucu zasndan idiler. rtihalleri 1314 (1898)'dedir. Kabri Kasmpaa'da Bahriye Dairesi karsndaki Trab Derg'ndadr. Gzel ahlklarndan na Evliya Hseyin Bey hreti iie ma'ruf olmulard. Tbb eserleri mrnn mddeti 58 kadar olup bazlar unlardr: (Drer-i Esdaf), (Mntehabat- Hseyin Remz), (htimar), (Erbaa-yi Kemal), (Rehber-i Hakikat), (Emraz- nsan), (db- Ta'am), (Fen-i Mikrobi-yi Cerrah), (Tarih-i Tb), (lm-i H a y v a a t - Tbbiye), (Tbb- Nebev), (Terakkiyat- Tbbiye), (Tarih- Tabi), (Mir't'l-Beyt), (Hfz- Shhat- Aske r), (Mevlid-i Selse), (Kuduz lleti ve Tedavisi), (mr ve fiyet-i Beer), (Tababet-i Arap), (Ahlk- Hamd), (Zera-yi db- Kemal-i Luhm), (A Ameliyat), (Hfz- Sihhat- Mteehhiln), (Hfz- Sihhat-i bban), (Jeotheni), (lm-i Hayvanat), (Mikrop), (Hayvanatn Terh ve Fizyolo|isi), (Rehnuma-l Teft-i Luhm), (Tedvi-i Baledlik) ve sairedir.

 213 MUSTAFA HAM PAA Mirliva Tbbiye Mei<tebinden yetien mo'ruf tabiblerden olup Hicaz Tabibliinde, sonradan Asker ura azalnda bulunmutur. Zek, alkan, fazl bir zat olup otuzu mtecaviz faydal tbb eserlerin nerine muvaf fak olmutur. Vefat 1295 (1879)'dur. Kabri Eyyb'tedir. (Menofiu'l-nsan), (Fenn-i Sibahat), (lm-i Nebodat), (Kimya), (Hfz- Shhat), (Fenn-i Kyafet), (Menafiu'l-'za), (Afrika Seyahatnamesi), (Zbdet'l-Ulm), (Fezail-i AsKeriye), (Panzehir-nme), (Sihhat-nma-i Kebr) ve sarie adl eserleri vardr.

HAC HSEYN SABR BEY Miralay Osmanllar'n fazilet sahibi tabiblerinden olup stanbul'ludur. Tbb ve fenn lgatimizin kurucularndan saylan stadlardandr. Mekteb-i Tbbiye-i Askeriyede tahsilini ikmalden sonra uzun mddet muavinlik, hocalk, Mekteb-i Tbbiye Mlkiye mdrlnde, fenn-i ispeniyari ve daha sonra dahil hastalklar ilmi muallimliklerinde bulunmutur. Sonra Shhiye Dairesi azalnda, sonra da 5. ve 3. Ordu merkezlerinde birinci tabiblie tayin edilmitir. stanbul'a avdet ve 1316 (1900) senesinde Tesalya'ya gnderilen Tbbiye Heyeti reislii ile azimet ve ayn ylda Ye niehir'de vefat etmitir. Balca baslm eserleri: (Dsturu'l-Edviyye), (Bedreka-i E t i b b a ) , ( M f r e d a t - Tb ve lm-i Tedavi), (Emraz- Cildiye), (Emrz- Dahiliye), (Hfz's-Shha), (Fenn-i speniyari) olup sair risaleleri de vardr.

HAYRULLAH BN- BRAHM Sultan nc Mustofa devri tabiblerinden fazlet sahibi bir zat oiup stanbul'ludur. 46 bab ve 64 fasl erine tertb edilmi Trke (Tuhfet'lMtena'mn) isminde mufassal bir tb kitab vardr. Abbasler devri tabib lerinden Ahmed-ibn-i brahim'in (Hilkat'l-Mi'deti) ismindeki eserini de 40 bab zerine terceme etmitir. Birinci eserinin nshas Veliyyddin Efen di Ktphanesinde mevcuttur.

HULK HSEYN BEY Asker Tbbyie Mektebinden ne'et eden zeki ve mtehassis Osmanl tabiblerinden olup aslen stanbul'ludur. Arapa, forsa, franszca, yunan-

 214 c a yaz yazmaa muktedirdi. Ne yazk ki daia genken 1313 (1897) s e nesi'nde vefat ederek Eyyb Ensar Kabristan'nn yksek bir mahalline defn edilmitir. Eserleri: (Mslmanlarn Tababete Ettikleri Hizmet), ( ret), (Tababet-i Hakikiyye ve Mesalik-i Batla-I Tbbye), (Deniz Hamam), (Berlin Hatrat), (Karn Arlar), Koleraya Kar Ne yapmal?) adlarndadr.

HAYREDDN PAA: 1289 (1873) senesinde ne'et eden Osmanl tabiblerinden olup Sakz'ldr. Mezuniyetinin banda cerrah tahsili iin Paris'e gnderilmi, avde tinde Tbbiye Mektebleri (Seriyyat- Hariciye) muallim muavinliine, son radan harici hastalklar muallimliine, Tbbiye-i Mlkiye cerrah ameliya t muallimliine ve son inklb zerine shhiye Dairesi Reisliine tayin olunmutur. Tekad olduktan sonra Tb Fakltesi fahr muallimliinde bulunmutur. Gzel konumaa malik mtehasss tabiblerden idi. 1330 (1914) tarihinde irtihal ederek Eyyb'te defn edildi. (mdt- Musabn), (Ameliyat- Cerrahiye), (Emraz- Hariciye), (Zbdet'l-Kimy) isimlerin deki eserleri Osmanl tb ktbhanesini ssleyen eserlerdendir.

HEZARFEN HSEYN EFEND Sultan D r d n c M e h m e d devrinde yetien fazilet sahi bi tarihilerden lim bir zat olup stanky adasndandr. Eserlerinden (Muhtasar Tarihi Umm)'si mukaddimesinde knyesini Hseyin bni Ca'fer stanky e-ehr be-Hezarfen, diye yazyor. Tahsilinin ilkini memle ketinde, sonunu stanbul'da ikmal etmitir. Tahsilini bitirmesini mtekb bir aralk devlet hizmetine girmise de sonralar te'lf ve husus tedrs ile itigal etmitir. Bu ekilde mr srmekte iken 1089 (1678) tarihinde s tanbul'da irtihal etmitir. Maatteessf defn edildii yer tayin edilemedi. Sultan Drdnc Mehmed devrinde 14. Lui tarafndan ilm tetkiklerde bu lunmak zere stanbul'a gnderilen Antuvan Galendi, Hezarfen Hseyin Efsndi'yi ziyaret ettiini eserinde tafsiltl olarak anlatmtr. Eserleri: 1 Tenkrhu't-Tevarih): Bir cild zerine mretteb ismi gibi mnak kah bir umum tarihtir. Balca Mrhnd, Cenab, Knh'l-Ahbar tarihle rinden, Anadolu Seluklular ile Danimedlilere it baz fasllar da l'nin (Fusl-i Hall- Akd)'ndan alnmak zere meydana gelmitir. Nshalar

 215 stanbul ktbhanelerinin ekserisinde, bu cmleden olmak zere Es'ad Efendi ve Hekmolu Ktphanelerinde vardr. Sultan Drdnc M e h m e d ' e tarih o k u t t u u zamanda yazmtr. 2 (Muhtasar Tarih); 3 (Tarih-i Devlet-i Rmye): Umumiyeti iti bar ile Ltin ve Yunan tarihlerinden, baz noktalarn da slm tarihlerin den iktibas suretiyle meydana getirmitir. 4 (Tuhfet'l-Edbu'n-Nafia): Trke tbb bir eser olup bir nshas Nuruosmaniye Ktphanesinde vardr. 5 (Mehsin'l-Kelm ve'l-Hekmi f erhi smai'l-lhi'l-A'zam) : Tasavvuf bir eser olup ismi msemmasna dellet etmektedir. Mukaddi mesinde tarikat bakmndan Nak olduunu zikr ediyor. 6 (erhu'l-Lem'at'l-Nuraniyye de ayn ekilde tasavvufidir. f'lEvrdi'r-Rebbaniye): Bu eser

7 (Lison'l-Etibb f Lgti'l-Edviyye): sminin delleti vech ile tb ilmine dair bir lgat kitabdr. lm, tbbi kymetinin tyin ve takdri ise bu gibi tbb eserlerle uraan Osmanl tabiblerine aittir. Nshalar stan bul ktbhanelerinin bzlarnda vardr. 8 (Fehres'l-Ervrn): llarn Araba, Farsa, branice ve Y u nanco'daki karlklarn bildirir. Heca Harfleri srasna gre tertb edilmi, t r k e Mfredat- tb kitaodr. Bunun da takdiri evvelki gibi tabiblerimize der. Bu eserlerinden baka Hammer Tarihi'nin on birinci cildinin mukaddi mesinde mezkr olan 13 fasl zerine mretteb 1080 (1670) tarihinde ya zl (Kanunname)'nn de bu zatn olmas muhtemeldir. 9 (Risale-i Hikemiye): Hikmet-i ahlk ve hilkatten bahseden trk e bir risale olup kendi ei yazs ile muharrer nshas kendi ktbhanemdedir. 10 (Terceme-i Lgat- Hindi): zbek Elisi Feyzullah Efendi'nin yardm ile meydana gelen bu eser Hindce lfzlarn, forsa ve trke ile tercemesinden ibaret olup bir nshas Yldz Ktphanesinde vardr. Hemehrisi mft Yusuf Efendi'nin de hads imamlar orasnda ihtitfl olan hadslerin tevfk ve tavzihine dair (Tuhfe-i Drriyye) isminde ky metli bir eseri vardr.

SHAK BN- MURAD Yldrm Byezid Han devri tabiblerinden olup Gerede'lidir. 792 (1390)s tarihinde (Edviye-i Mfrede) ismiyle Trke olarak yazd tbb eseri iki ksm olup birinci ksm bitkilerden, ikinci ksm ameliyattan bahs eder. Bir de (Takvm-l Ebdan) tercemesi vardr ki, her ikisi de Revan Odas kitaplar arasnda mevcuttur. [EdviyeJ'nin nshas Millet Ktphanesinde vardr.

BN- ERF (Ydigr- bni erf f't-Tb) ismindeki tbb eserin mellifi olan t a bb-i hazktir. Bu eserini 1037 (1628) senesinde ikmal ettiini kitabn m u kaddimesinde beyan ediyor. yz ksur sayfadan mrekkeb bulunan bu eser Trke olup zamanmz tababetine taallk eden bir hayli bahis leri amildir. Birer nshas Ayasofya ve Hamidiye Ktbhnelerinde mev cuttur.

SMAL PAA Hekm Tbbiye Mektebinde tahsilini ikmalden sonra Paris'e giderek tb i l mini t a m a m l a m a k suretiyle Tb Akademisi zalna seilmi olup avde tinde stanbul'da Tbbiye Mektebi Nezaretine tayin edilerek hastahanelerin slahna, ann ta'mmine alm ve (Cerde-i Tbbye)'yi kurmutur. Girid ve Selanik Valiliklerinde de bulunarak siyas bakmdan da hizmet leri olmutur. 1295 (1878)'de vefat etmitir. Sultan kinci Mahmud'un tr besi avlusunda medfundur. Aslen Sakz'ldr.

BRAHM BEY (Baytar) - BRAHM EDHEM BEY Baytarlarn en muktedirlerinden bir zat olup Bursal'dr Baytarlk mesleine pek ok hizmetleri g e m i t i r 1315 (1897) tarihinde skdar

 217 kylerinden Erenky'de vefat etmitir. Bin ksur sayfadan mrekkeb (cmal-i Baytariye) ismindeki baslm eseri ile mesleinde ad brakp h ret bulmutur. Sultan Mustafa ibn-i M u h a m m e d Han muasr baytarlarn dan Fuyz isminde bir zatn T r k e bab zerine mretteb (Makbul Der Hal-i Huyl) adnda bir [Baytarname] si vardr.

BRAHM LTF PAA Osmanl tabiblerlnin stadlarmdan olup Elbasan civarndaki Berzite kyndendir. Otuz seneye yakn Tbbiye Mektebinde ders okutmutur. Ulm-i hikemiye'nin [fizik] bilhassa madenler ve tabakot'l-arz ubelerin de ihtisas tam olan kimselerdendi. 1320 (1903) tarihinde vefat ederek Merkez Efendi Dergh avlusunda defn edildi. (lm-i'l-Arz ve'l-Meadn) is minde franszcadan terceme bir eseri ve (lm-i'l-Arz) isminde baka bir ki tabi vardr. Lisanmzda Baslm Arz Tabakalan [ieoloii] ve Madenler ilimlerine it Kitablarn Baicalar Aadadr: 1 Hoca siak Efendi 1250 (1834) senesinde baslmas son bulan mehur (Mecma-y Ulm-i Riyaziye)'nin drdnc cildinin (lm-i hikmet-i tabii-yi mahsustan mevcudt- arziyye ohval-i muhtasaras) adl makalesinde madenler v e arzn tabakalar ilminden bz bahisler vardr. Riyaziyede olduu gibi bu ilimlerde de Hoca shak Efendi birok fenn stlahlar vaz'etmitir. 2 Fethi Efendi lm-i Tabakati'l-Arz) Matbaa-yi Amre'de 1269 (1853) senesinde basl mtr. Bu ilme dair bu isim altnda Osmanlca'da ilk baslm eserdir. Msr'da Franszca'dar Arapaya nakledilmi bir kitabn Trke'ye terce mesidir. 3 (Mecmua-yi Fnn): 1279 (1862) senesinden itibaren drt sene kadar intiar eden ibu risale-i mevkute (Mecmua)'nin ilk cildlerinde (Medhal-i lm-i Jeoloji) ad ile bir ok faydal makaleler vardr. 4 Miralay Mhted Doktor Abdullah Bey (lm'l-Arz ve'l-Meadin) adl eserin mtercimi brahim Ltfi Efendi' dir. Mekteb-i Tibbye Matbaasnda 1293 (1877 senesinde baslmtr. 5 Hseyin Remzi Bey (Doktor) cild zerine Dr'-afaka t'l-slmiye iin toplayp terceme et-

 218 tii tabiat tarihi l<itabnn nc !<smlar (llmi'l-arz ve'l-l\/leadin) ad a l tnda dr (1293 (1296). 6 Lokale Paa (Amel lmi'l-Arz). I\(1tercimi Erkn- Harbiye Kolaalarndan evk Bey. IVIhendishane-i Berri- Hmayun'da 1305 (1889) tarihinde baslm tr. 7 Mahmud Es'ad Efendi Lnkalper'in te'lifat esas ittihaz olunarak tertib edilmi olan tarih-i tabii adl eserin nc ksm madenler ve yer tabakalarndan bahset mektedir. Ayrca lmi'l-Arz ve'l-Meadin) ad ile 1305 (1889)'da zmir'de ba slm bir eserdir. 8 Lparak (lmi'l-Arz). Mtercimi Mirliva Doktor brahim Ltfi Paa'dr. 1307 {1891 )'de baslmtr. 9 Yeni (lm-I'l-Arz): Mtercimi Doktor Kolaas Fuat Bey. Yirmi ekli ihtida etmektedir: 1309 (1893). 10 Doktor Binba Ali Bey (Telhs-l lm-i Meadin) : 79 ekli hav olan bu eser 1316 (1900 sene sinde baslmtr. Kullanlan madenlerden ve makbul cevherlerin vasf ve tahlillerinden bahsetmektedir. 11 Doktor Es'ad Feyzi Bey (lm'l-Arz ve'l-Meadin): Bir ok ekilleri ihtiva ederek 1316 sene sinde stanbul'da baslm gzide bir eserdir. (lm-i Arz) M. Sa'd Bey tarafndan yazlmtr: 1328 (1912). (Tarih-i Arz): Hac Nur Bey 1327 (1911).

BRAHM EVK BEY Miralay 1287 (1871) tarihinde mezun olmu Osmanl tabiblerinden olup s tanbul'ludur. Mezun olduktan sonra asabi hastalklar tahsili iin Paris'e gnderilmi ve avdetinde Tbbiye Mekteb' Tb Kanunu Muallim Muavini tayin edilmitir. Sonradan (Key-Dalamak) tedavi usul hakknda ara trmalarda bulunmak zere rak blgesine gnderilen hey'et ile Badat'a g i d i p avdetinde ran'da iddetle hkmn icra eden kolera mnasebetiyle yardm iin ran'a gnderilmi shhiye heyeti ile birlikte Erzurum'da iken irtihal etmitir. (Hviyyet) isminde tbb eseri ve Fransz hekimlerinden ve tabible rinden Lsek'in terceme-i hali ile hikem szlerini aklayan (Nmune-i mtisal yahut Ba- Faziletten Bir Nihi) adnda bir eseri ve (Teaddiyat- Ahlk) isminde te'lf bir kitab baslm eserlerindendir. Arapa ve ltinceye vakf ho-mereb, hakim bir zat idi.

 219 SA EFEND Hekm Sakzl Ali Efendi'nin oludur. Kad ve lim tabiblerden bir zat olup felsef ve tbb ilimlerde vukuf sahibi bulunduundan Hekm sa Efendi ad ile mehur olmutur. Bir ok defa Resu'l-etibb olmutur. (Nizam'l-Edviye), (Mfredat) ve (Devu'l-Emrz) isimlerinde tbb eserle ri vardr. 1059 (1649) tarihinde stanbul'da vefat etmitir. Edirnekaps haricinde medfundur. Bir eserde vefat tarihi 981 (1593) olarak grlm tr. (Devu'l-Emrz) 362 bab zerine mretteb olup birer nshas A y a sofya ve Hamidiye Ktbhanesinde vardr, Nizm'l-Edviye'nin de bir ns has Ayasofya Ktphanesinde mevcd olup A r a p a , forsa ve T r k e illarn harfleri srasna gre tertbini ihtiva etmektedir. (Mfredt)'n bir nshas Yeni Cami Kbhanesinde tarafmdan grlmtr. Baz ka rinelerle babas olduu anlalan Ali Efendi de 21 bab zerine mretteb gz hastalklarndan bahseden Arapa (Tezkiret'l-Khhaln) isminde bir eser sahibidir ki bir nshas ehd Ali Paa Ktphanesindedir.

KAHVECZADE AHMED BN- HACI HSEYN EFEND Edirnede [Mristan- Sultan Byezid] batabibi olup Edirne'lidir. Tb b tecrbelerini beyan eden ve be fasl zerine mretteb olan (Cerdet'l - Etbba ve Hardet'l-Elibb) isminde Trke Tbb bir eseri v a r d r ki bir nshas Yldz ve Revan Odas ve Millet Ktbhanelerinde mevcut t u r Arapa, franszca ve yunoncoyo vakf olduu eserlerinden anlal maktadr

KTBZADE MEHMED REF EFEND Hassa tabiblerinden hazk bir tabib olup stanbul'ludur. Ktib-i e h san'l-hat) terkbinin ve Kla Adn ire mekn rh-u Res'l-hkem ms ra'mn delleti olan 1183 (1770) senesinde stanbul'da vefat e t m i t i r Koac Dede Trbesi arkasnda eyhlislm Ankorav Muhammed Emn; Efendi'nin yanna defn edilmitir. (Risqle-i llet-i Sadr), (Risale-i Evca'lMefasl), (Risale-i Bah Habl), (Risale-i llet-i Mesane) ve (Risale-i Pdzehir ve Anber) isimlerindeki tbb eserlerinin ihtiva eden mecmuas var d r slm'n gzel atlarnn mhim bir 'besi olan hatta (yaz sonatnado hakk ile vakf idi. Baz ilhileri de vardr. Hat san'otndaki icazeti E rikapl Hoca Rasim Efendi'dendir Merhum Hoca da bu zattan ta'lk t e mek etmitir ki manzrum olan icazetnamesi buna o h i d d i r

L LEVHZADE MEHMET RIZA EFEND Tabb limlerden bir zat olup Bursa'ldr 1178 (1765) tarihinde Hicaz' da vefat ederek Muallya defn e d i l m i t i r (Thfet'l-EI-Han f erhi-i N z het'l-Ezhan) ismindeki Arapa eserinin bir nshas Kprl K t b h a n e sinde m e v c u t t u r (Enmzec't-tb)'dan telhis edilmi ( M h t a s a r r ' t - T b | isminde bir eseri daha vardr. Bir aralk res'l-etbb olmutur.

M E H M E D NUR BEY Birgiv Ktibzde Kaymaltan Melmed Nuri Bey Tbbiye Mei<tebinin medor- iftihar olan muallimlerin en fazletlilerinden, tabiblerln en byklerinden ve Cemiyet-i Tbbiye-i Osmaniye nin kurucularndandr. Aydn Vilyetine tbi Birgi'lidir. Babalar uaradan Ltf Efendi'dir. Kpk yalarnda babasnn vefatna mebn gster mi olduu harikulade zeks akrabalarnn nazar- dikkatini celb etmek le tahsil iin stanbul'a gtrlmtr. lk tahsilinden sonra o zaman te mayz etmi mekteblerden olan Dr'l-Moarif Mektebine girmi ve 1273 (1857) senesinde ehadetname almtr. ahs arzusuna mebni Mektebi Tbbye-i ahane 'dadisine dahil olmu ve l'dadi derslerini ikmalden s o n ra tbb ilimleri tahsil ederek snfnn mmtaz talebelerinden olduu hal de 1857-1858 1273 (1274) senesinde doktorluk diplomas almtr. Ve Ko laas rtbesine nail o l m j t u r . Tbbiye Mektebinin olndan beri franszca tahsil olunan tb ilmi nin bu tarihte ana d i ! zerine trke tedrisi kararlatrlm olduundan Tbbiye Mektebi iin byk bir tebeddlata balang olan bu tarihte iktidar erbab ve kalem sahiblerinin vcuduna lzum grlmekte mmaileyh'in [odgeenin] franszca ve Osmanlcadaki kudretine mebni Mek teb-i Tbbiye-i ahane'de ilm-i emraz- hariciye muallim muavinliine ve yeni te'sis edilmi olan Mekteb-i Tbbiye-i Mlkiye'de Fenn-i menafiu'l-'za muallimliine tayin olunmakla beraber fenn-i menafiu'l_-aza ve emroz-i hariciye tecrsatna it kitablarn yazlmas grevi kendisi ne verilmitir. Bir mddet sonra Asker Tbbiye Mektebinde ilm-i emraz- hariciye muallimliine ve Mlk Tbbiye'de emraz- hariciye muallimli i ile beraber serriyyat- cerrahiyye muavinliine tyin klnmtr. Dahil ve hrici hastalklarda yed-i tl sahibi olduu gibi (Nzhet' Fehm f Tahlli'l-Semm), iki cild zerine mretteb (Fenn-i Menafiul-'za), (lm-i Emraz- Hariciye ve Seririyyat- Cerrahiye), (Hatr-Gzr- Etb ba) ve (Rehnma-i Kovabil) adl kitablar baslm muhalled eserlerinden dir. Bu son eser bil'haro kymetli hlen Tp Fakltesi mderrislerinden ve Osmanllarn mehur tabiblerinden Ziya Nuri Paa tarafndan lzumlu ilveler yaplmak suretiyle ikinci defo baslmtr.

 222 (Cerde-i Tbbiye-i Asl<eriye) ve (Val<ayi'i Tbbiye) gazetesi ile bir ok faydal ilm makaleler ner etmi ve (safsafiyet sd)'n tesirleri fakknda bir risale yazmtr. Tb ilminin Osmanl dili zerine tedrsine ba lanmasndan sonra zaman zaman tbbn Trke olarak talsli aleyhdrlarna kar sz ve yaz ile pek ok mdafaa ve mnakaalarda bulunmu ve mrnn sonuna kadar tbb eserler te'lf ve tercemesine almaktan geri kalmamtr. Balad (Niten) tb lgatinin tercemesi ile (Emraz- Zfreviye) zhrev hastalklar hakkndaki eserlerini tamamlamaya muvaffak o l a m a yarak kendisinden pek ok ilm hizmetler beklenildii bir srada (1300 (1882) senesi Ramazan'nn nc gecesi 39 yanda olduu halde a n i den vefat etmi ve Merkez Efendi civarnda topraa verilmitir. Vefatna tarih olmak zere dostlarndan air Eref Paa tarafndan iki tarih sylenmi ise de mezar tanda yalnz birisi yazldr.

M A H M U D BN- MEHMED DLAD RVAN H. Sekizinci asr tabiblerinden olup Sirvan'ldr. Manisada Muradiye Ktphanesinde nshalar manzurum (tarafmdan grlm) olan on drt bab zerine mretteb Trke (Muhtasar Tb) le 841 (1437)'de te'lf et tii kitab zerine mretteb Trke (Kemlnme) ismindeki tbb eseri ve Mze'i Hmayun Ktbhnesine de eski Sadrzam Cevad Paa mer hum tarafndan hediye edilen kitablar arasnda (Tuhfe-i Murad f Esnafi'ICevahlr) isminde kinci Murad adma te'lf edilmi bir eser vardr. Bu bil gili zat mehur (Tarih-i bn-i Kesr)'i de terceme eylemitir ki bir takm ehzadeba'nda brahim Paa Ktbhnesinde mevcuttur. kinci M u r a d adna Mtercim Mustafa ibn-i Seyyid tarafndan da (Cevahirnme) isminde mcevheratn eitlerinden ve zelliklerinden bahseden yedi makale zerine mretteb bir eseri daha vardr ki Nasr-i Ts'nin bu sahadaki forsa risalesinin geniletilmi tercemesidir.

M ' M N BN- MUKBL SNOB Sultan kinci Murad devri hazik tabiblerinden olup Sinob'ludur. Tb ilminden 841 (1437) tarihinde be makale zerine tertib edilmi (Zehre-i Muradiye) isminde trke mufassal bir eser te'lf etmitir ki bir nshas Beikta'da Yahya Efendi Ktbhanesince mevcuttur. Fen-i Kehhcl (Gz

 223 ilmi)'e dair de (Miftah'n-Nur ve Hezanu's-Srr) adnda sekiz makale ve 110 bab zerine tertb edilmi t r k e bir eseri daha vardr ki bunun da birer nshas Ayasofya ve Manisa'da Muradiye Ktbhanelerinde vardr.

MEHMED BN- LTFULLAH Sultan kinci Boyezid devri tabiblerinden olup Amasya'ldr. Amasya valisi ehzade Sultan Ahmed adna tb mfredat vadisinde eyann has salarn beyan edici Arapa bir eseri vardr ki bir nshas Ayasofya k t b hanesinde mevcuttur. Amasya'da Dr-if tabibiydi. Bir de mafsalla rn arlarna dair hemehrisi Meyyedzde Abdrrahman Efendi adna Arapa 17 fasl zerine mretteb bir eseri daha vardr ki bir nshas Geb ze'de oban Mustafa Paa Ktphanesinde mevcuttur.

MEHMED BN- AHMED BN- BRAHM EDRNEV Edirne ve stanbul'da tahsilini ikmalden sonra seyahatle Hindistona kadar giderek on sene tababetle Hind Padiah nezdinde kald ve sonra vatanna dnerek tedrs ve te'lfle hayatn geirdiini bir nshas ehd Ali Paa Ktphanesinde mevcut (Komus'ul - Etibb ve Namusu'l-Elibb) adl eserinin mukaddimesinde zikrediyor. Dier eserlerinin de aada y a zl olduu ekilde yine o eserinin mukaddimesinde beyan ediyor: (Terce me-i Mnyet'l-Musali), (Terceme-i Torkot- Muhammediye), (Terceme-i Boston'l-Marifn), (Terceme-i Drret'l-Burhon f lmi'l-Kelm), (Terce me-i Ber'urs-Soeti mine'l-Tbbi Li-Eb Bekri'r-Razi) ve (Terceme-i Muolecat Li-bni Baytur)dr. (Komusu'l-Etbbo) ismindeki byk eserinin tercemesine 1088 (1677'de balamtr. (Terceme-i Mualecat) Hamidiye Ktphanesinde vardr. lim m c a hidi. ahs teebbsler numunesi olduuna hol tercemesi ohiddir.

MUSTAFA BN- AHMED BN- HSEYN Mtercim-i Knun): Osmanllarn fazlet sahibi tabiblerinden olup Tokat'ldr. Tahslini bitirdii ve feyz ald yer stanbul'dur. Sultan nc Mustafa'nn emri ve hal tercemesi yukarda yazl Ktib-Zde Refi Efendi'nin nezaret ve delaletiyle bni Sina'nn mehur Kann'unu (Tenczu'l-Mothm) ismi ile terceme etmitir ki kendi el yazs ile muharrer nshas Ragp Paa K-

 224

tphanestndedir. cildden ibaret olan bu cesm [icalm] eserin terceme tarihi mtercimin zde-i tab' olup mBak elvaha deva-i mfredi al, derde kl derman msra'nn delleti olan 1179 (1766) tarihindedir. Bir nshas da Hamidiye Ktbhnesinde vardr. Bundar baka Seyid e r f i n feraizden (Siraciye erhl)'ni de (btihac f erhi's-Sirac) ismi ile t e r c e m e et mitir ki bunun da el yazs ile yazl takm Ragp Paa ktf>hanesindedir. Ayvansaray kapsnda Toklu Dede yaknnda medfundur.

MUSTAFA EFEND Mustafa ibn-i M e h m e d ibn-i Ahmed et-Tabib Hal tercemesi yukarda geen, (Hayt-Zde)nin talebesi olup zamanna g r e tb ilmindeki iktidarn 1141 (1728) tarihinde baz ilvelerle terceme ettii (Nzhet'l-Ebdn f Tercemeti Gayei'l-tkn) adl eseri ile isbat etmitir. Res'l-Etibba mer Efendi adna mellef olup kendi el yazs ile yazl nshas kendi ktbhanemde mahfuz olan ve bir mukaddime ile makale zerine mretteb bulunan (Dstru't-Tabib f Amel-i M i zani't-terkb) ismindeki eserinin mukaddimesinde Sultan Ahmed'in Dr'-itsna birinci tabb olduunu zikr ediyor. Bir nshas da Nuruosmaniye'de vardr. Bunlardan baka stad Mustafa Feyz Efendi adna (Risale-i Feyziye f Lgati'l-Mfredt't-tbbiye) ismi ile Trkeden Arap aya ve Arapadan Trkeye bir tb lgati yczmtr. Bir de (Hlset't-Tb) isminde bir eseri vardr. Yeniehir, Bursa ve Mekke Mollalklarnda bulun d u k t a n sonra 1157'de stanbul'da vefat etmitir.

MEHMED EFEND Osmanl lim ve tabblerinden bir zat olup zmir civarndaki Urla'dandr. Arab ilimleri Birgi'li Mehmed Efendi'den ta'lim etmitir. (Menbau'l-Hayat) isminde A r a p a tbb eseri vardr.

MR MUSTAFA BN- BESM BN- EYYB Sultan Birinci Mahmud'un devrinde Scray tabiblerinden olup on ma kale zerine (Nefais'l-Edviye) isminde Trke tbb bir eseri vardr.

 225 MNR BEY (Doktor) Tbbiye Mei<tebinin yetitirdii en mul<tedir, en faal Osnrranl tabb lerinden olup aslen stanbul'ludur. Tahslini ikmalden sonra bir mddet muavinlikte kalarak sonradan Kosova Asker Frkas ba - tabibliine t a yin olunmutur. Daha sonra imtihanla Mekteb-i tbbiye-i hne Mfredat- Tb ve Mekteb-i Mlkiye-i Tb Fenn-i speniyari muallimliine tyn olunmutur. 1313 (1897) trihinde vefat ederek skdar'da Kara c a a h m e d Kabristanna defn edildi. Eserierinin en mehuru, mteaddit eserlerden toplayp tertib ettii, medhali ile iki cild olan (Mfredt- Tb) ve (Fenn-i Tedv)'dir. Bir de terceme edilmi (Emraz- Cildiye)'si var dr. (Fenn-i speniyari) de tedrs esnasnda meydana getirdii tbb eser lerdendir. mr vef etseydi Osmanl tababeti namna kendisinden daha pek o k istifadeler edilecekti.

MAZHAR PAA Afyonkarchisar redf binbalndan mtekaid Sleyman Efendi'nin olu olup Afyon'da domutur. lk tahsilini memleketinde, orta ve yksek tahsilini de stanbul'da Tbbiye Mektebinde ikmal etmitir. Mezun olduktan, sonra hkmet tarafndan tahsilini geniletmek i i n Fransa'ya gnderilip, tahsilini hakk ile ikmal edip memleketine av detle hemen mrnn s o r u n a kadar tedris ve te'lfle megul olmutur. 1339 (1923)'de vefat ederek Karacaahmed Mezarlna defn edilmitir. Merhum tb ilminin terh ksmnda byk t a m ihtisas sahibi bir zat o l u p bu ubede pek kymetli ilm hizmetleri vardr. Baslm eserleri: 1 (Terh) : Doktor Jamen'den terceme etmitir. ki cilddir. 2 - (lm-i Terh-i Tavsf) : Yedi cilddir. 3 - (lm-i Terh-i Toporaf) : ki cilddir. 4 - (Mebhas'l-'sb).

SMAKL MELLFLER - Cild: 3

F. : 15

ND Sultan kinci Selm asnnda yetimi Osmanl tabiblerinden olup A n kara'ldr. Seyahatinde Krm'a giderek Sahib Giray'n kadir-inasl se meresi ile Han Hocas olmutur. Bir ka sene bu hizmette kaldktan son ra Konya'ya gelerek vali bulunan ehzade kinci Selm'e intisab etmitir. Bu esnada IVlevlev Tarikatine sjlk etmitir. ehzde'nin tahta knda beraberce stanbul'a gelerek Hekimba'la Tyn olundu. rtihal! stan bul'dadr. Eserterl: 1 (IVlenfi'u'n-Ns) : 974 (1566)'da yazlm olup 60 bab zerine mrettebdir. 2 (Tabbet-i Beeriye ve Baytariyye). 3 (Manzum Baytarnme) : Nid Efendi'nin skdar'da Atlamata Ktb hnesinde taun ve veba illarna dair er', hikem ve tbb kitablardan toplayp, tecrbelerini de ilve ederek (Reb'u-s-Selme) isminde bir m u kaddime' yedi bab ve bir hatime zerine mretteb Trke bir eseri ve Nu ruosmaniye Ktbhnesinde (Esrar- Genc-i M'n) isminde byk bir manzumesi ve ahlk ve mevizelerden (Tenbhnme) isminde te'lif bir eseri vardr. (1)

NH

EFEND

aNh ibn-i Abd'i-mennan

Zamannda resu'l-ettibba olan bu ztn (Akarbdin - Mrekkebat-t Edviye) isminde bir eseri ile 18 fasl zerine mretteb muhtelif ilimler den bahseden bir de zeyli vardr. 1119 (1707) trihinde stanbul'da v e f a t ederek Kocamustafapaa yaknnda bin ettii medreseye defn edildi.

(1) 1020 (1611) de sUnbul'da vefat ederek Stlce'de bin ettii mescidin avlusunda defn olunan Kaysunizde Mehmed Bedreddin Efendi'nin de (Ed-Drr'l-Manzm) isminde Trke tbbi bir eseri vardr ki bir nshas Es'ad Efen di Ktbhnesindedir. Tbbi tecrbeleri de kendisi Osmanlca'da o kadar kitabete muktedir olamadmdan terceme sahibinin talebesi tarafmdan ajnrca zabt ve nazm edil mitir. Msr Mollas Ma'MUzde Mehmed Efendi'nin delleti ile stanbul'a ge lerek Res'l-Etbb makamma ykselmitir.

 227 stanbul'da Mehur cami' sahibi sadr- esbak Hekmolu Ali Paa bu z a tn kk oludur. (Akerbadin)'in nshas Ayasofya Ktbhanesinde vardr.

NUSRET EBBEKR EFEND

Hoca

Maarifi bir zat olup Harput'ludur. stanbul Nuruosmaniye Ktbha nesinde hafz' ktblk (Ktbhane memurluu) hizmetinde bulundu. Fars edebiyatna t a m vukufu vard. Saib'in divannn elif kfiyesine erh vardr. Safev'nin (Hetk-i-Esrar) ismindeki tefsrini ihtisar etmitir ki bir nshas Es'ad Efendi ktbhanesinde vardr. iirlerinden: Teshr eder meramn vaktinde h eden msra' mehurdur. Mcerred Hayr' n-nos men yenfeu'n-nas srrna mazhar olmak iin rhn ve cismn kendince tecrbe edilmi olan i l d a n bir mecmuada toplamtr. Eserle rinden yalnz (Nusret Efendi Mecmuas) ad ile mehur olan (M-Hazar)' ismindeki bu eseri baslmtr. Mecmuann baz maddelerinden mstefid olanlar duyulmu ve mahede edilmitir. 30 ksur sene stanbul'da ika met etdii bu eserin mukaddimesinden anlalmaktadr. 1210 (1796'de stanbul'da irtihal etti. Eyyb' civarnda Kgar Derghnda medfundur. Resm ilimleri Dastanl Ali Efendi'den, tasavvuf ilimlerini de Mustafa el-Bekri'l-Kuds'den tahsil etmitir.

O S M A N NUR PAA Feri< 1283'de amel eczaclk ve 1291 (1875)'de nazar eczaclk ehadet namesini aldktan sonra Medine-i Mnevvere'ye memur edilmi, orada tabiblie alarak stanbul'a gelip imtihanla tabb diplomas almtfr. Sonra'dan am'a gnderilerek yirmi (20) ksur sene orada kald. 1323 (1907)' de stanbul'a gelirken vapurda vefat ederek skenderun'a karlp orada defn edildi. alkan ve insafl bir zat idi (Mfredt- Tb) ve ceninin terhine it (Fenn-i Tedavi ve Saydaln) isimlerinde baslm eserleri var dr. Otuz (30) senelik tecrbelerini ihtiva eden Kabiliyet-i bedeniye ni zamnamesi tarzndo bir mecmuas ile daha baz matbu eserleri vardr.

MER BN- SNAN Osmanl tb limlerinden olup znik'li ve hayat aada yazl mer if? Efendi'nin muasrdr. 115 (1704) trihinde te'lf ettii kimya ve tp kanunlarndan bahseden (Knaz-i Hcyat'l-nsn ve Kann-u EtibbaFeyle - sofan) isminde iki makale zerine mretteb Trke kymetli tbb eseri ile (ifau'l-M'minn) isminde yine tb kimyadan bahseden dier bir eseri vardr. (Knz),un mukaddimesinde knyesi: Dervi Hzik 'n m.er ibn'i Sinan znik diye yazyor. Kendi el yazs ile yazl nshas Yldz Ktbhnesindedir. Garb dili de bilirdi.

MER FA BN- EYH HASAN EFEND Fazilet sahibi hzk bir tabb oluo esasen Sinob'lu ise de Bursa'y ikinci memleket setii iin Bursa'l hreti ile bilinir. (el-evher'l-Ferd f't-Tbb'l-Cedt), (Hlset'l-Ebdn), (El-Fevaid'l-edde), (Mlnhac'tTb), (Mir'at's-Seha'f Tedbr-i Tsi'l-Hukem'), (Knnu'r-Read- f Tedbri'n-Nfsi ve'l-Ecsad,) (Mrid'l- Muhtar f lmi'l-Esrr), (Mfredt-

 229 Tb), (Tuhfet'l-Ahbb f Mrekkebat't-Tbbiye) ve (e-if f Tbb'l-kimya) isimlerinde tbb eserleri vardr. 1155 (1742) trhinde vefat etmitir. Bu.'sa'da Mevlevihane karsndaki knbetin kble cihetinde medfundur. Mezar tanda merhum ve mafurun-leh tabb-i hazk, Lokman- zaman Bursav mer Efendi rh-i eriflerine el-fatiha. Sene : 1155 ibaresi menktur. Bursa'llarca yaplan rivayete gre bugn meru olan mezar ta yabanc (efrenci) bir tabib iarafndon yaptrlmtr. Yenikap Mevlevihane'sinde ilesini ikmalden sonra tababetle megul olarak tabb hreti ile mehur olmutur. Garib ilimleri Msr'da seyahati esnasnda Halvetiye meoyihinden Hasan Efendi .adnda bir zattan tahsil ettiini (Mrid-i Muhtar) mukaddimesinde beyan ediyor. Trke olan bu eser eserlerinin mhimlerindendir. Bir mukaddime, 12 ta'lm zere m retteb olup (lm-i Kf) do denilen eski kimyadan bahsetmektedir. Filibos Mlleros'un iksir ve kimya ilmi hakknda yazd risalesini genileterek terceme etmitir ki bu tercemede knyesini yle yazyor: Ebu'l-Abbos Derv mer ifal el-MevlevI bin-i-e eyh Hasan Fakh es-Sinobl el-KumlevI. Mehur tabb Peroklos'un (Tbb- Cedd) ismin deki eserini de Ltince'der terceme etmitir. Tasavvuf ve edebiyata da intisab vardr. (Tuhfet'l-Ahbb)'n bir nshas Byezid Camii iindeki ktbhanede mevcuttur. (Mrd'l-Muhtar) ile (Minhac)'m nshalar Yl dz Ktbhanesinde mevcuttur. (Minhac'-if f't-Tbb'l-Kimya) HekmPerakilos'un (Akerbodin-i Cedt)'inin geniletilmi tercemesidir.

R RIZA EFEND (Mehmed Rza Amid

lim erbabndan mtehassis bir tabib olup Diyarbekir'lidir, Tb ilmini cban ifa Efendi'nin Diyarbekir Kadlnda bulunduu zaman marniieyh'den tahsil etmitir. stad ile stanbul'a gelirken, stadnn Ankarada vefatndan n yalnz bana stanbul'a gelerek Kanun Sultan S leyman'n in ettirdii Tbbiye Medresesinde tb ilmindeki noksanln ikmal ederek vatanna avdetle insanla hizmet etmitir. Vefat 1180 (1767) tarihindedir. Tbb eserleri aadadr: 1 (Risale-i sefiye f Kiliyat- Tbbiye): Vezr brahim Paa adna te'lf edilmi bir eser olup bir nshas Ayasofya Ktbhanesindedir. 2 (Kitob- Muhtasar ft-Tb): Tabb Emr Celebin'in (Enmzec't-Tb) adl eserinden telhs edilmitir. iir yazma tabat da vardr. Hayat (Tezkire-i uar-yi Amd),de ya zldr.

SEYYD MEHMED AL EFEND

Hekm

Hekm Emr elebi'nin talebelerinden olup asrmda resu'l-etibba kitabinm mellifidir. 1049 (1640) da vefat etmitir.

SLEYMAN EFEND

Hayatzde Damad

Kadlar zmresinden ve has tabiblerden olup Karadeniz sahilindeki Mankalya'ldr. 1128 (1716) de stanbul kadlndan ma'zlen vefat et mitir. Hazret-i Hlid civarnda medfundur. Zamanna gre tb ilminde mahir idi. (Terceme-i Akerbadn) ile (Mrekkebat) isimlerinde trke tbb eserleri vardr. (Terceme-i Akerbcdn)'in bir nshas Ayasofya ktb hnesinde mevcuttur. (Mazhar'l-sr f ilmi'l Esrar) mellifi olup Kayseri'de ikameti ihtiyar eden Ahmed ibn-i shak da Mankalya'dan yetien ilim erbabndandr.

SALH BN- NASRULLAH

Tabb

Sultan Mehmed ibn-i brahim Han devri Osmanl tabblerinden olup tabibler reisi vazifesi ve Mevkib-i Hmayunla (ordu ile) Yeniehir'de bu lunduu esnada 1080 (1669) trihinde vefat etmitir. speniyari ilminden bahseden (Akerbadn) isminde bir eseri ile, bir mukaddime, drt makale ve bir hatimeyi ihtiva eden (Gayet'l-Beyn f Tedbri' Bedeni'l-nsan) ismindeki tbb eserin mellifidir. Ki bu eser sonradan Dr'-if birinci tabbi Ebu'l-Feyz Mustafa Efendi tarofmdan bir takm ilvelerle zeyl edi lerek (Nzhet'L-Ebdn f Tercemeti Gayeti'l-Beyn) teskiye olunmutur. Bu eser sonradan baslmtr. 400 sayfadan mteekkil olan (Gayet'l-Be yn)'m bir nshas Ayasofya Ktbhnesinde vardr. Salih Efendi aslen Haeb'li olup tahsli stanbul'dadr. Bir nshas Es'ad Efendi'de mevcut (Feraid'l-Mfredt) ismi ile 1116 (1704) trihinde Trke bir eser yazan Salih Efendi dier bir Osmanl tabibidir.

 231 SALH EFEND Hekimba

Fazlet sahibi Osmanl tabblerlnden ve nebatat ilmi (botanik) mte hassslarndan olup aslen stanbul'ludur. Tbbiye Mektebinin Tbhne ad ile ilk alnda tahsilini ikmal ederek ktktan sonra Osmanl tb maari fine pek mhim hizmetler fasna muvaffak olup mhim ve muhtelif dev let hizmetlerinde bulunmutur. Nazrl zamannda tb ilminin tedrisat Trkeye tahvl olunduu cihetle ilm kelimeleri bulmak ve tb kitablarn lisanmza naki ve terceme etmek hususunda pek gzide hizmetleri ge mitir. Resimleri mkemmel ('m-i Hayvanat ve Nebatat) isminde te'lfleri vardr. Rihleti 1312 (1896)'da kabri Eyyb'de Feridun Bey Trbesi c i varndadr. (1)

SAD EFEND

Mehmed Sad Efendi - Mehmedzde

Hassa tabiblerinden hzk bir zat olup istanbul'ludur. 1179 (1766) t a rihinde 14 fasl zerine (Mzon- Nebz) isminde Trke tbb bir eser yazmtr.

ERAFEDDN BN- AL Sabuncuolu

Memleketi olan Amasya'da 14 sene Dr'-if tabibliinde bulun mu fazilet sahibi bir tabbdir. 873 (1468)'de mellef 17 bab zerine m retteb (Mcerrebnme)' isminde Trke tbb eseri vardr ki birer ns has Ayasofya ve Hamdiye Ktbhanelerinde mevcuttur. Bu eserin ba tarafndan mhim (Mfredt- Tb) cedveli der edilmitir. (Horzemah)' nin (Akerbadn)ini de terceme etmitir. Bunun da bir nshas Kl Ali Paa Ktphanesinde vardr. Bunlardan baka bir de manzum tbb bir eseri vardr ki bunun do mellif hatt ile muharrer nshas Veled elebi Efendi'nin husus ktbhanesindedir. Bu eserde (Sabuncuolu) lkab yazldr.

(1) Uzun zaman Drvi'l-Muallimn'de (lm-i Mevlid-i Selse) lii yapmtr.

muallim

 232

ABAN FA EFEND Kadlarn faziletlerinden ve Osmanl tabiblerinin mehurlarndan bir zat olup doum yeri Aya'dr. iire ve trihe de intisab vardr. 1116 (1704} trihinde Diyarbekir Niyabetinden ma'zlen gelirken Ankara'da vefat etti. Eserleri padzehr (Panzehir) hakknda tbdan fasl (ifaiye) ile (Ted br-i Mevld) ve (Ksas- Enbiya) tercemesi ve (Kalad'l-kyn f Fezail-i l-I Osman)'m geniletilerek tercmesi olan (Fezail-i l-i Osman)'dan ibarettir ki bu tercemenin birer nshas Nuruosmaniye ile Umum Ktb hanede mevcuttur. iirlerinden : Felekden eylemeyiz nle v ekva Yine bu tarz vuruten ferago muntazrr. (Kalaib) 1030 (1621) trihinde irtihal eden eyh Mer' ibn-i Ysuf e l IVlakdis'nindir. Allme ihabuddin Ebu'l-Abbas Ahmed ibn-i es - Seyyid Mehmed el - Hseyn el-Hamav'nin de (ed-Drr'l-Manzm f Fazli'r-Rm) isminde Osmanoullarnn faziletlerine dir Ayasofya Ktbhnesinde makbul, bir eseri vardr. (ifaye)'nin birer nshas Ayasofya ve Nruosmanlye'de ve (Tedbr-i Mevld)'un bir nshas Beir Aa Ktbhnesinde mevcuttur.

NZDE ATULLAH EFEND Hezar-fen denmeye lyk ilim sahibi fzl, edb, mverrih bir z a t olup eski Medne-I Mnevvere Mollas (nzde ehr Mehned Sadk Efendl)'nin kymetli oludur. lk bilgilerini ikmalden sonra devrindeki u s u le gre din ve alet ilimlerini de tahsil etmi ve sonra Mekke-i M k e r r e m e Mevleviyeti ve Evkaf- Hmyn Mfettilii vesaire gibi ilerde byk hizmetlerde bulunmutur. Hayat tafsiltl olarak Cevdet Tarihl'nde yazl olduu zere Tire'de irtihal etmitir. Kiin civarnda eraftan merhum Ait Paa'nn kona karsndaki mslman kabristanna defnedilmitir. Son radan ziyaret ettiim mezarnda kaznarak yazl olan nazm ve nesir aadadr: Myesser olmad bana ehadet lhi sen nasib eyle saadet Bulam t ki Resulnden efaat.

 233 [nzde Mehmed Atullah Efendi b emr-i l Tire'ye memur iken merhum oldu. Sene 1242 (1827) ] Merhum; Hoca shak - Hseyin Rfk, Kethdzde Mehmed rif, M neccimbo Osman Sib ve ismail Ferruh Efendilerle birlikte mcerret nc Selm ve kinci M a h m u d ' u n himaye ve tevkleri ile teceddt yo luyla meydana gelen Yeni Osmanl Moarifi'nin ilk stadlar ve Osmanl fenn ve tbb stlahlarnn ilk koyucular olmak dolaysiyle ilim ve fen t a rihimizde adlar hrmet ve takdirle ydedilmekte olan fuzelmzdan (b yklerimizden) olup dilin edebiyatna vkf olmakla beraber franszca'yo do in ve gzel san'atlardan iir, musik ve resme olan vukuf ve intisab do en yksek mertebede idi. Hol tercemesi zamanmz ilim a d a m larndan bn'l-Emn Mahmd Kemal Bey Efendi tarafndan yazlmsa do baslmamtr. Beyitlerinden : 'Sik-i kudrete inan et yr Olma p-beste-i zenir-i melal ol serbest. Eserleri : 1 (Trh-i Osman) : Kms mtercimi sim Efendi'nin trihine zeyl olarak 1223 (1808)'den 1237 (1822) tarihine kadar gemi olan olay lardan bahsetmekte olup orta lde drt cild zerine mrettebtir ve ba slmtr. 2 (Kavann'l-Asakiri'l-Cihadiye): Geniletip ilve yoluyla 1221 (1807) trhinde franszca'don terceme edilmi ve 1231 (1816)'de basl mtr. 3 (Usl-u Sok) : Sonradan baslan , (Sakk-i Cedd-i Li-Ziyaeddin) kenarnda baslmtr. 4 (Tenbhot- Hkmran- Ba-Seraskern). 5 (Tonzm-i Piyacegn Svariyan). 6 (Mirat'l-Ebdn f Terihi 'z-il-Insan) : Terh ilmine dir re simli bir eser olup 1231 (1816)'de te'lf edilmi ve 1235 (1820)'de basl mtr. 7 (Knni'l-Cerrahn) : Cerrahye ait olup 1244 de baslmtr. 8 (Mi'yor'l-Etibb) : Baslmtr. 9 (Istlhot- Etbba) 10 (Mfredt- Eczo-i Tbbye). 11 (Mrekkebot- Ecza-i Tbbye) 12 (Usl't-Tobia). 13 (Usl-i Hisob). 14 (Usl-i Hendese). 15 (Cebir - Mukabele). 16 To'rifot- Sevahil-i Derya).

 234 AKR PAA Mirliva

Asl<er Tbbiye Mel<tebinden 1288 (1871) trihinde ne'et etmi en zel^i tabiblerdendir. Fizyoloji tahsili iin Paris'e gnderilmi ve mehur fizyolojistlerden Klod Bernard'n retim rahlesinde tahsilini il<mal et mitir. stanbul'a avdette 1292 (1875) trihinde Mlkiye ve Askeriye Tb Mekteblerinde Fenn-i Menafiu'l-A'z muallimliine tayin olunmu ve tbbn menafiu'l-a'z ubesinde ibraz ettii mesaiden dolay Osmanl tb leminde nam brakm ve yzlerce talebe yetitirmitir. Hr fikir sahibi, gayet cidd, feylesof mereb kemal sahibi bir zatt. m r n n sonuna kadar ilm tedkk ve aratrmalarda bulunmu ve elin den bir gn kitab dmemitir.

AKR BRAHM BEY Osmanl tabiblerinin en zekilerinden olup Kayseri'lidir. Tbbiye Mek tebinde tahslini ikmalden sonra bir mddet nc ve yedinci ordular direlerinde hizmet etdii gibi bir aralk veba ve kolera hakknda tbb tetkkatda bulunmak zere memur olarak Irak'a gitmi, tbb vazifelerini if etmitir. Avdetinden sonra bir mddet stanbul'da kaldktan sonra son Yunan meselesinde Tesalya'ya gnderilen tabibler arasnda bulunup Dmeke Hastahanesi ba tabibliinde iken 1315 (1899) senesinde eceli ile vefat ederek atala'da defn edildi M e r h u m ana dili ile beraber A r a p a , forsa ve fronszca'ya hakk ile in Osmanllarn faziletli t a bblerinden, gayet alkan bir zat di. Eserlerinin hemen hepsi baslmam olarak kalmtr ki balcalan : (Emraz- Aynyyeye Dair Mkemmel Bir Eser), (Kolera Basillerine Dair Lyiha-i Mufassala-i Fenniye), (Hindistan Ahvl-i Tarihiyyesine M t e a l lik Lyiha-i Mufassala), kpeklerin cins ve huylar ile baz mehurlara mensub kpeklerden bahseden (lm'l-Kilb) ismindeki eseri, Yemen'de bulunduu zaman kaleme ald (Hadikat'l-Menhiyyat f Envai'l-Kahveti ve'l-lkat), (Sefne-i Dem), (Sefne-i Emvat) ve sairedir. Asker Tbbiye Mecmuas (Caride-i Tbbiye-i Askeriye),nda bir ok ilm makaleler ner etmitir.

 235 SAKR PAA Asker Tbbiye Vlektebinln en muktedir, en himmetli muallimlerinden ve tb ilminin azalarn faydalar Menafi'u'l-A'za ubesi mtehasssla rndan hzik bir zat olup stanbul'ludur. Tahsilini Paris'te ikmal etmitir. Tbbn bilhassa azalarn faydalar ubesine dair yazd eserleri ile Os manl tb aleminde ad brakm ve yzlerce talebe yetitirmitir. 1326 (1908) trhinde irtihal ederek Kadky'nde Kudili'nde Mahmud Baba Kabristanna defn edildi. Baslm eserleri : (Drs-i Hayat- Beer), (Ameliyothane-i Fizyoloji) ile iki byk cild zerine tertb edilmi (Terh ve Fizyoliji Hcrev ve Ensievi)'dir. Bu eserin ancak on be formasnn t a b ' ma muvaffak olabilmitir.

TEVFK BEY Binba 1288 (1871) trhinde Asker Tbbye'den mezun olan tabiblerin e n zekerindendir. (Hikmet-i Tobl'ye) hakknda gzide bir eser ner etmitir. Takriben 1307 (1889) tarihlerinde stanbul'da irtihal etmitir. Edirnekapt Kabristan'nda medfundur.

TAL'AT ELEB Osmanl tabb ve limlerinden olup stanbul'ludur. Yusuf isminde bir zatn 914 (1508) trhinde nazm ettii (Fevaid'l-Ahbr) adndaki f o r s a tbba it manzumesini bir ok tbb maddeler ilvesiyle (Mugzzu't-Tb) adn vererek terceme etmitir. Terceme trihinin 1067 (1657) olduuno gre terceme sahibinin 1000 (1592) ksur seneleri ricalinden olduu a n lalr.

UNKAM EIVISEDDN RVAN Sultan Drdnc Murad devri tabblerlnden fazilet sahibi bir zat o l u p rvon'ldr. (Terh-i Ebdn ve Terceman- Kbale-i Feylesofon) isminda mteaddit resimleri ihtiva eden eserini takdm ederek mkfat olarak eyh'l-harom olmutur. (Terh)'in bir nshas Eyyb'te Hsrev Paa Ktbhanesindedir.

 237 V VESM ABBS EFEND Sultan nc Mustafa devrinde stanbul'dan yetimi fazilet sahibi tabiblerdendir. Sultan Selm arsnda dkl<n vard. Bursa vefeyatnd a n (Glzr- Sleh)'da mer ifa Efendi'nin olu olduu kaytldr. Tb ilmini hal tercemesi yukarda geen Bursa'l Ali ve babas mer Efendl'lerden hikmetle farsay hal tercemesi ulem faslnda zikr edilen Y a n ya'l Hoca Es'ad Efendi'den, hat ilmini kazasker ve reisu'l-etibb Ktib zde Mehmed Ref Efendi'den ta'lim etdii (Trih-i Murd)'de zikr edil mitir. Te'lf ettii eserier (Dstr-i Vesm f Tbbi'l-Cedd ve'l-Kadm) isminde 1600 sayfalk mufassal hakmane eseri ile (Nehc'l-Bul f erc-i Zc'l-Ul), (Mretteb Divan), (Risaletu'l-Vefk), (Veslet'l-Metalib f lmi't-Terakb) ve sairedir. Vefat 1175 (1761) trhinde, kabri Edirnekaps ha ricindedir. Tarikat bakmndan Halveti, Kadiri ve Nak idi. Bir n't'ndan : Gnah ok Vesima'in kl efaat rz-i maherde efi'i mznibin'in ekfelisin Ya Reslellah! (Dstur)'un bir nshas Umm Ktbhane ile Rp Paa Ktbhne sinde vardr. kdam Gazetesinin 1319 (1903) tarihli ve 2601 numaral say snda Osmanl tabiblerinden brahim Paa'nn (slamlarn ve bilhassa ne cb Trk Milletinin tababete ettikleri hizmet) balkl makalelerinde terce me sahibi Vesm Abbas Efendi'nin tbb meslei hakknda fzilne mesrudtlar olduu gibi yine ayn gazetenin 1323 tarihli ve 4040 num.aral nshasnda da mrnileyh'in Verem hakknda mufassal ifadeleri vardr ki baz paralar unlardr: Tabib-i ehir (mehur) Vesm Abbas Hazret leri verem illeti (hastah) hakknda zamanmzdaki mahedelere hemen mutabik olan fikr-i dakkini gayet sde bir lisan ve f a k a t stdne bir tarz-i beyan ile erbab- ilim ve ma'rifetin pigh- ttla'na vaz' eylemitir. Hurde-bnlerin (byltelerin) vcudu deil, hayal bile zihinde teressm etmemi olduu bir zamanda Marnileyh Hazretleri imdi mikrop deni len ve henz yirmi be senelik bir eser-i t e r a k k i olan meseleyi t a m a m bundan yz elli sene evvel ozamana gre anlalabilen tbrat ile iln e y lemistir. Hac Vesm Abbas Hazretlerinin verem illeti hakknda yukarya naki etdiimiz mtalasn zamanmz tbb terakkisi ile mukayese edecek olur sak arada pek az ihtilf bulabiliriz ki bu da tedavi cihetlinde o zamanlar

 238 imdiki kadar kimya ilmi terakki etmemi bulunduundan illarca gr lecektir. O asrda ekseriyetle nebat illar kullanld ve mellf in kita bnda i'ar (gsterilen) olunan nebatatn ekserisinin ismi asrmz tabiblerince mehul olduundan mezkr nebatlarn ve veremde isti'mal etdi i kaynatlm ilcn terkibini buraya dere edemedik. Hatt dere olunsa bile mzkr nebatlarn tedariki mmkn olmamas cihetiyle ilcn tertibi de muhal olacaktr. Terceme sahibi vesm Abbas Efendi'nin fevkalde nezketine dir brahim Paa'nn Etfal Hastanesinin 1320 ml senesine mahss istatistik mecmuasnn 16. sayfasndan itibaren kymetli ve m u fassal bilgiler vardr.

VAHD BRAHM BEY Asker Tbbiye Mektebinden 1294 (1878) senesinde mezun olmu tobblerdendir. (Fenn-i kblede ocuk dourma sanatndaki) ihtisasna mebni mektebten knda bu ilmin muallim muavinliine tayin olunmu ve sonradan Tbbiye Mektebinde Fenn-i Kbale muallimi olmutur. Osmanl tababetine byk hizmetleri geen tobblerdendir. stanbul' da be bini mtecaviz g douma yardm etmi ve bu ekilde bir ok hayatn kurtulmasna yardm etmitir. Ebelikte hreti msellem(herkesce kabul) bir enam bulmutur.

ZEYNELABDN EFEND BN- HALL Tabib Kadlar zmresinden, tabib fazl ve lim bir zat olup Eyyb-ldr. 1037 (1628) trhinde (ifau'l-Fuad) ismi ile Drdnc Murad adna Trk e on yedi fasl zerine mretteb kk tbb bir eser te'lf etmitir ki sonradan basld gibi Res'l-etibblk makamndan sonra Msr Ka ds olmutur. Ve 1056 (1646'da stanbul'da irtihal etmitir. Ftih Sultan M e h m e d Han'n in ettirdii Bmaristan'da res-i etibb idi. (ifau'l-Fuad)n on yedi gnde Te'lf ettiini eserinde beyan ediyor. (Fezal-i Medi ne), (Zeyn'l-Bedr-erh-i E s m i Hsn) isimlerinde eserleri de vardr. 1300 (1882 tarihinde de (Havos- Biberiyye) ve (ay) risaleleri ile beraber Msr'da baslmtr. Tbbiye Mektebinin kuruluundan evvel elup hal tercemeleri (Tabibler fcsl)nda yazl bulunan zevattan baka Osmanl lim ve tabibleri tarafndan yazlan tbbi eserlerden bzlannn isimleri: 1 (Usl'l-lc f Teshl'l-Mizac) : Arapa olup te'lif tarihi (Tuh fet'l-Hn) terkibinin delleti olan 972 (1565 tarihindedir. 2 (Lokmannme) : Trke 14 fasl zerine mretteb olup (Enmzec-i Ttb)dan sonra te'lif olunmutur. 3 (Terceme-i Zehire-i Horzemah) : (Tarihiler fasl)nda mez kr Ebu'l-FazI M u h a m m e d Efendi tarafndan yazlmtr. 4 (Mfredt- Tb); (Feraid'l-Mfredt) : (Tarihiler Fas-)nda mezkr Yirmi Sekiz elebi Mehmed Efendi Zde Sad Paa tarafndan yazlmtr. 5 (Menafiu'n-Nas) : Trke olup Kaysni-Zde tarafndan yazl mtr. Bu zatn bir de (Dstr-i BmarIstan) isminde bir eseri daha var dr. 6 (Rucu'u-eyhi l Sabahi) : (Araben olup Ulem Faslnda) zikr edilmi Allome bni Kemal tarafndan yazlm olup mehur tarihi l tarafndan terceme edilmitir. 7 (T'dil'l-Emzice) : Trke olup (airler Faslnda) zikr edilmi uur Hasan Efendi tarafndan yazlmtr. 8 (Moddet'l-Hayot) : (eyhler Faslnda) zikr edilmi Akemsed din tarafndan yazlm oiup Trkedir.

 240 9 Terceme-i Kefi Beyn) : (eyiiler Fasimda) zll<r edilmi Ahmed mld t a r a f m d a n yazlmtr. 10 (Risalet't-Tb) ; (Riyaziyeciler Faslnda) zil<r edilen yazs Se lhaddin Efendi tarafndan yazlmtr. 11 (Rumuzu'l-Hal<yil^) : Ulema Alimler Faslnda) mezkr A b d u l lah Ahiskav tarafndan yazlmtr. 12 (erh-i Knn-i bni Sn) : Ulemc Alimler Faslnda) mezkr eyh Cemaleddin Aksaray tarafndan yazlmtr. 13 (erh-i Mcez) : (limler Ulem Faslnda) mezkr eyh Cema leddin Aksaray tarafndan yazlmtr. 14 (Mfredat) : (eyhler Fasljnda mezkr bni sa tarafndan y a zlmtr. 15 (Mfredat) : Alimler Ulem Faslnda) mezkr Hilmi tarafndan yazlmtr. 16 (Terceme-i Hlse f Fenni'I-Cerroheti) : Bir nshas Fatih Ktbhnesinde mevcut bu eserin Farsadan mtercimi Cerrah Mes'ud olup otuz babtr. Mellifi Me'mn zaman res'l-cerrahnin Ebl Thir bni Mehmed'dir. 17 (Menafi'i Bumar) : 1144 (1731) senesinde M a h m u d Paa ib n-i Hseyin Paa tarafndan yazlmtr. 18 (Terceme-i Cedide f Havvasi'I-Mfrede) : 1102 (1690)'de Meh med ibn-i Ali tarafndan mellef tbb bir eser olup matb'dur. 19 (Terceme-i Mcez) : (airler Fc!sl)nda mezkr Gelibolu'lu Srri tarafndan yazlmtr. 20 (Teheyyel f'tTb) : Pervz Efendi tarafndan yazlm.tr. 21 (Hfzu'l-Ebdn) : (Ulema Alimler Fasl)nda mezkr Atf Hay reddin Efendi tarafndan yazlmtr. 22(Terceme-i Mcez) : Ahmed ibni Kemal tarafndan yazlmtr. Bu zat Sultan Sleyman devrinde Edirne'de bulunan Dr'-if birinci tabibi idi. 23 (Pendnme-i Efltun) Rm'nindir. Beyitlerinden : Etibb'nn budur pend kelm Sakn ifratla yeme ta'am. 24 (Kitab- if-i f't-Tb) : Bu kitab elli bab zerine tertb edil mi olup Trkedir. 25 (Akerbadin-Mrekkebat- Edviye) : Nail tarafndan yazlmtr. 26 (Terceme-i Berl's-Saati) : Mellifi Mehmed ibn-i Zekeriyyaer-Rz olup mtercimi Mehmed bn-i Ahmed'tir. Sene 1058 (1657)'dir. 26 bab zerine tertb edilmitir. : (airler Fasl)nda mezkur Firdevs-i

 241 27 (Kenz's-Shhati'I-Ebdniye Eser-i Mrid-i Osmaniye) : Tarsus'lu Osman Hayri Efendi tarafmdan yazlm olup matb'dur. 28 (Kitab-i Mal<bl der Hal-i Hayl) : Baytarla i t olan bu eser Trke bab, bir itime zerine tertb edilmi olup Sultan IVlustafa ibn-i Mehmed Han devrinde Endern Fyz tarafndan te'lif edilmitir. Bir nshas Beil<ta'ta Yahya Efendi Dergh Ktbhnesinde vardr. 29 (Knnu'l-lc ve ifau'l-Emraz Li-Kll'l-Mizac) : Ebu'l-FazI M e h m e d Efendi'nin Trke eseri olup bir nshas Ayasofya Ktbhne s i n d e vardr. 30 (Terceme-i Afyonkarahisar f't-Tb) : Sultan Birinci Mehmed muasr Hac Osman ibn-i Ms tarafndan geniletilerek terceme edil mi bir eser olup o n makale zerine tertb edilmitir. 31 (Terceme-i Knzu's-Shha) : erke Mustafa Resm Efendi' nin eseri olup matb'dur. 32 (Risale-i Kemaliye) : Bursa'da eyh Kemaleddin adna telf edimitir. On bir bab zerine mrettebtIr. 33 (Sandukat'l-Lefafeti f Fenni'L-erraheti) : Tbhane-i mire muallimlerinden skdarl Mehmed Salim Efendi tarafndan geniletile rek franszcadan terceme edilmitir. Sene : 1252 (1836) 34 (Fevaid'l-Meniheti f Kavaidi's-Shhati) : Arapadan terceme edilmi bir eser olup 1280 (1864)'de baslmtr. Nihayetinde tbba ait bir lgat cetveli vardr. Mtercimi elebipazar mfettii Mehmed Reit ibn-i Mehmed Emn Efendi'dir. Arapa'ya Franszcadan terceme edilmitir. 35 (Akerbadn) ; Girid mftsi Pend Efendi'nin talebelerinden Hanya'l Ebbekir ibn-i Mustafa Efendi tarafndan (Efrenci yabanc) dil den terceme edilmitir ki terceme trhi 1115 (1703)'dir. 36 (Tbbu'l-Kimyayi) : Osmanl tabblerinden Osman ibn-i Salih Efendi tarafndan terceme edilmitir. 37 (Terceme-i Mfredt- bni Baytar) : Tercemesi Osmanl gzerinden Umur Bey tarafndan (iltimas rica) edilen tb kitabdr. 38 (Risalet'l-ifa Li Edvi'l-Vebo): Takprlzde A h m e d Efen di tarafndan te'lf edilmi olup Msr'da baslmtr. 39 (Mntehab- liye): Sultan nc Selm muasr Rza Efen d i tarafndan te'lf edilmi olup Trke bir eserdir. Yazd [Rza] cem'edip edviye-i liye smi de trihi mntehb- liye 1208 (1794) 40 (lm-i Cerrahn): Cerrah brahim Efendi tarafndan 911 (1505) de yazlmtr. Yunanca olan asl M o r a ' n m Muson kalesinde bulunan brahim Efendi tarafndan terceme edilmitir. Bir nshas Hekmolu Ali Paa Ktbhnesinde vardr.
OSMANLI MELLFLER - Oid: 3 F. : 16

 242 41 (Terceme-i tbb- h): Abdrrahman bn-i Ysuf tarafndan Sinan Bey adna yazlmtr. Nshas Kl Ali Paa Ktbhanesindedir. 42 (Terceme-i Baytarname): Hibetu'lah tarafndan yazlmtr.

43 _ (Tefrhu'l-Ervah): 10.500 (on bin be yz) beyitli Trke man zum eski bir tb kitab olup manzum hle getiren Ahmed'dir. Bir nshas Enderun Revn Odas Ktbhanesinde vardr. 44 (Mfdt Mine't-Tb): Tabb Yusuf bn-i Ali'nin dair be bab zerine tertb edilmi Trke eseridir. 45 (Mzn- Nabz): Hssa tabiblerinden dan yazlmtr. Mehmed tecrbelerine

Emn tarafn

46 (Zbde-i Klliyat): Sekiz bab zere mretteb Trke tbb bir eserdir. Vezr Mustafa Paa adna te'lf edilmitir. Mellifin ad tasrh edilmi deildir. 47 (ifu'n-Ns ve Def'-'l-Emrz) ; Mehmed bin M u r a d el-Cerroh tarafndan te'lf edilmitir. Sene 1081 (1670). T a r i k a t bakmndan Bedevdir. 131 bab zerine tertb edilmi olup Trkedir. 48 (htisar- Tokvm-i'l-Ebdn): Abdlhalm ibn-i Abdullah Kavolol tarafndan yazlm Trke bir eser olup 1066 (1656) senesinde t e ' l f edilmitir. 49 (Terceme-i M-LYeseu't-Tbbu Cehlehu): Sultan nc M u r a d asrnda Osmanl Dvan- Al ktiblerinden Hasan bn-i A b d r r a h m a n Efendi tarafndan baz ilveler ile terceme edilmitir. Mtercim hatt ile olan nshas Edirne'de Sultan kinci Selm Ktbhanesindedir. 50 (Baytar-nme): Mehmed ibn-i skender Edirnev tarafndan ya zlmtr. 51 (Drr-i Meknn): Derv Mehmed ibn-i eyh Ahmed Ankarav'nin te'lfidir. Trke olup 42 babdr. 52 (Rlsole-i Hocemiyye): Mehmed ibn-i M a h m u d tarafndan 1170 senesinde te'lf edilmi olup Trkedir ve 4 babdr. 53 (Kitob- Tb): Abdlvahhab Efendi tarafndan yazlm olup on makale zerine tertb edilmitir. Eski Trkedir.

OSMANLI

SULTANLARI ZAMANINDAK FHRSTDR

BA-TABBLERN

Fatih Sultan Mehmed devri: 1 Kutbddin Efendi. Sultan kinci Byezid zaman : 1 Mhted Ykub. Sonradan vezir olmu ve 889 (1484) do vefat etmitir. 2 irvanzde krulloh Efendi. 3 zmir'li Mehmed Muhyiddin elebi. 889 (1484) da tayin edilmi ve 910 (1504) da vefat etmitir. 4 Hac Hakm. Tayini 910 (1504), vefat 913 (1507) tarihindedir. 5 Ah elebi. Mehmed Efendi ibn-i Kemal Tebriz. 6 Koysunzde Bedreddin. Tayini 913 (1507), vefat 920 (1514)'dir. Kabri Stlce Camii civarndadr. Yavuz Sultan Selim devri: 1 Sinnddin Yusuf Efendi. Nasbi Rebiulevvel 918 (1512), irtiholi ise 951 (1544) dedir. 2 (kinci defa olarak) Ah elebi Mehmed Efendi ibn-i Kemal Tebriz. Tayini 920 (1514) dir. 3 (nc defa olarak) Ah elebi Mehmed Efendi ibn-i Kemal Tebriz. rtiholi 930 (1524) dadr. Msr'da mam- afi Camiin'de medfundur. Kanuni Sultan Sleyman devri: 1 M e h m e d elebi. Tayini 951 (1544), vefat 970 (1562) dedir. 2 Seyyid Mehmed ibn-i Seyyid A h m e d znik 973 (1565) irtihal etmi olup eyh Vef dairesinde medfundur. Sultan kinci Selm z a m a n : 1 Koysunzde Bedreddin M a h m u d . Tayini 970 (1562) de irtiholi Sofer 976 (1568)'dadr. Hosky'de m.edfundur. 2 Garsuddinzde emseddin. olup

de

 244 nc Murod d e v r i : 1 Bekir-zde Mehmed Efendi. Tayini 982 (1574), azli 992 (1584) de olup irtiholi de 1029 (1620) dadr. 1020 (1611) de tekat edil mitir. 2 Koysunzde Mehmed Efendi. Tayini 1020 (1611), irtiholi de 1020 (1611) dedir. Mezar Stlce'de kendi mescidi civarn dadr . 3 Koysunzde Mahmud. Tayini 1020 (1611) de olup azli ise 1026 (1617)'dadr. Sultan Birinci Ahmed d e v r i : 1 Galata'l Seyyid Mehmed Efendi. 2 Hekmzde Ms Efendi. Tayini 1026 (1617) da olup azli ise 1031(1622) dedir. Sultan kinci Osman d e v r i : 1 Celebi Emr Efendi (Seyyid Mehmed Tabb): Tayini 1031 (1622) de olup azli Rebiulevvel 1048 (1638) dedir. Sultan Drdnc Murod tarafndan idam edilmitir. Sultan Drdnc M u r a d devri : 1 Celebi Zeyne'l-bidn. Tayini 1048 (1638), azli 1054 (1644), irti holi de Zilhicce 1054 (1644) dedir. Sultan Birinci brahim devri : 1 (kinci defa) Hekmzde MCs Efendi. Tayini Zilhicce 1054 (1644) de olup irtiholi Rebiulevvel 1055 (1646) dadr. Birinci de fa olarak Anadolu payesi almtr. 2 Cemaizde Mehmed Etendi. Tayini Rebiulevvel 1056 (1646) da olup azli ise Sofer 1057 (1647) dedir. 3 Sokz'l SO Efendi. Tayini: Safer 1057 (1647), azli: Rebiulevvel 1057 (1647). 4 (kinci defo) Cemolzde Mehmed Efendi. Tayini: 1057 (1547), azli: Cernoziyelhir 1057 (1647) dir. Rebiulhir

5 (kinci defa) Sakzl sa Efendi. Tayini: Cumodelhir 1057 (1647), azli: Cumodelhir 1057 (1547) dir. 6 (nc defo) Cemaizde Mehmed Efendi. Tayini: Cumodel hir 1057 (1647), azli: evval 1057 (1647) dir. 7 _ (nc defa) Sakz'l sa Efendi. Tayini: evval 1057 (1647), azli: Zilko'de 1057 (1647) dedir.

 245 8 (Drdnc defa) 1057 (1647), azli: 9 (Drdnc defa) azli Receb 1058 tarihindedir. Cemaizde Mehmed Efendi. Tayini: Zill<a'de Zilka'de 1057 (1647) dedir. Sakzl sa Efendi. Tayini: Zilka'de 1057 (1647), (1648) de olup vefat ise evval 1059 (1649)

Sultan Drdnc Mehmed Han devri: 1 (Beinci defa) Cemaizde Mehmed Efendi. Tayini: (1648), azli: evval 1066 (1656) ve vefat ise evval dadr. 2 elebi Salih Efendi. Tayini: evval 1066 (1656), azli vefat Rebiulhir 1080 (1669) dedir. Yeniehir'de Sultan kinci Sleyman ve Sultan kinci Ahmed devirleri: 1 Hayatzde Mustafa Feyz Efendi. Tayini: Rebiulhir 1080 (1669) azli: Saer 1103 (1692), vefat ise Safer 1103 (1692) dedir. 2 Mihali'li Hasan Efendi. Tayini: Safer 1103 (1692), azli: Cemaziyelevvel 1105 (1693), vefat ise evval 1118 (1706) tarihinde dir. 3 Marib es-Seyyid Yusuf Efendi. Tayini 1100 (1689), azli ise 1105 (1693) dedir. 4 Mderris M a h m u d Efendi. Tayini: 1105 (1693), azli: Cumadell 1106 (1694), vefat ise evval 1118 (1706) dedir. Sultan kinci Mustafa ve Sultan nc Ahmed devirleri: 1 Mhted Nuh Efendi. Tayini: Cemaziyelevvel 1106 (1694), azli: Receb 1119 (1707), vefat ise evval 1119 (1707) dadr. Koca mustafapaa Viedresesinde Ali Paa'nn yannda medfundur. 2 Yenlbaheli Mehmed Efendi. Tayini: Receb 1119 (1707), a z l i : Safer 1127 (1715), vefat ise Safer 1136 (1724) tarihindedir. am' da medfundur. 3 mer Efendi. Tayini: Safer 1127 (1715), azli: Cumadell 1136 (1724) ve vefat da Cemaziyelevvel 1136 (1724) dadr. Molla Grn'de medfundur. Sultan Birinci Mchmud Han devri : 1 (kinci defa) Hayatzde Mustafa Feyz Efendi. Tayini: Cemazi yelevvel 1136 (1724), azli: Zilhicce 1148 (1735) ve vefat da 1151 1738) dedir. Kabri Eyyb Sultan'dadr. 2 Hayatzde Mehmed Emn Efendi. Tayini: Zilhicce 1148 (1735) ve azli de 1159 (1746) dadr. Sonradan eyhlislm olmutur. Receb 1058 1066 (1656) 1080 (1669), medfundur.

 246 3 Hayatzde Mehmed Sad Efendi. Tayini: 1159 (1746), az de ayn yldadr. 4 Mneccimba Ahmed Efendi. Tayini: 1159 (1746), azli: 1161 (1748), vefat': 1163 (1750) dedir. Sultan nc Osmon Han devri: 1 (kinci defa) Hayatzde Mehmed Sad Efendi. Tayini: 1161 (1748), azli: Cemaziyelevvel 1168 (1754), vefat ise 1171 (1757) dedir. Taif'de medfundur. 2 Celebi Mustafa Efendi. Tayini: Cemaziyelevvel 1168 (1754), az li, Safer 1171 (1757), vefat 1171 (1757) dedir. Midilli'de med fundur. Sultan nc Mustafa Han Devri: 1 Mehmed rif Efendi. Tayini: Safer 1171 (1757), azli: 1171 (1757) dedir. 2 Ktibzde Mehmed Refi' Efendi. Tayini: 1171 (1757), azli: Rebi ulhir 1182 (1769), vefat ise 1182 (1769) dedir. 3 Mehmed Emn Efendi. Tayini: Rebiulhir 1183 (1769) de olup azli: Zilhicce 1187 (1774) dedir. Sultan Birinci Abdlhamid Han d e v r i : 1 (kinci defa) Mehmed rif Efendi. Tayini: Zilhicce 1187 (1774), azli: Zilka'de 1189 (1775) dadr. 2 Hacczde Abdlziz Efendi. Tayini: Zilka'de 1189 (1775), azli: 1190 (1776), vefat ise 1197 (1783) dedir. stanky'de medfun dur. 3 (nc defa) Mehmed rif EfendL Tayini: 1190 (1776), azli: Sa fer 1197 (1783), vefat da Safer 1197 (1783) dedir. Sultan Selm civarnda medfundur. 4 Hafz Hayrullah Efendi. Tayini: Safer 1197 (1783), azli Rebiulevvel 1200 (1786), vefat da 1210 (1796) dadr. skdar'da Na suh Dergh'nda medfundur. Sultan nc Selm Han devri: 1 Gevrekzde Hasan Efendi. Tayini: Rebiulevvel 1200 (1786), azli: Zilhicce 1203 (1789), vefat 1216 1801) dadr. Kabri Eyyb'de erfzde Mehmed Molla civarndadr. Marnileyh Abdlha mid zamannda da hekmbolk yapmtr. 2 Mehmed Sadk Efendi. Tayini: Zilhicce 1203 (1789), azli: aban 1211 (1796), vefat. evval 1215 (1800) dedir. skdar'da Na suh Tekkesinde medfundur.

 247 3 Lokman Nam Efendi. Tayini: aban 1211 (1796), azli: Safer 1218 (1803), vefat: Zilkade 1220 (1805) dedir. Kabri Selimiye' dedir. Sultan Drdnc Mustafa devri: 1 Mustafa Behec Efendi. Tayini: Safer 1218 (1803), azli: Cemoziyelhir 1222 (1807). 2 Tucuzde Abdlkodir Efendi. Tayini: Cemoziyelhir 1222 (1807) azli: Cemoziyelevvel 1223 (1808), vefat: Sofer 1231 (1816) de dir. Sultan kinci M a h m u d Hon devri: 1 Lokmonzde Mes'ud Efendi. Tayini: Cemoziyelevvel 1223 (1808), azli: Zilhicce 1232 (1817), vefat: Muharrem 1236 (1821) dadr. 2 (kinci defo) Mustafa Bohcet Efendi. Tayini; Zilhicce 1232 (1817), azli Receb 1237 (1822) dedir. 3 Benderiklizde Mustafa Mehmed Sad Efendi. Tayini: Receb 1237 (1822), azli: Zilhicce 1238 (1823) dedir. Haydarpaa'da medfundur. 4 (nc defo) Mustafa Behet Efendi. Tayini: Zilhicce 1238 (1823), azli: Zilkade 1249 (1833) dadr. skdar'da Nosuh Tek kesinde medfundur. 5 Abdlhak Efendi. Tayini: Zilkade 1249 (1833), azl: Zilkade 1252 (1836) dedir. 6 Ahmed Necb Efendi. Tayini: Zilkade 1252 (1836), azli: Zilko'de 1255 (1839) tarihindedir.

ALTINCI

FASIL

RYAZYECLER

FASLI

ATMACA

Hac

Osmanl riyaziyecilerinin esl<ilerinclen bir zat olup l<nyesi Muhyid d i n M e h m e d ' i b n - i Hac Amca'dr. Hesab kaidelerini beyan eden Trke (Mecma'u'l-Kavid) ismindeki eserini ihtiyarlk zamannda te'lf ettiini v e te'lif tarihinin (hir zaman) terkbinin dellet ettii 899 (1494) olduu nu bu mnasebetle eserinin dibacesinde (giriinde) zikrediyor. Bu kita ba bir de tetimme yazmtr. Mezkr eser k zerine olup birinci k hisab- shahdan, ikin ci k Hisab- Ksrsdan, nc k mesil-l ett ad ile 40 adet hesab mes'elesinden i)ahsetmektedlr.

AGH

PAA

Erkn- Harbiye Mirlivas Yusuf Agh Paa Riyaziye ilimleri mtehassslarndan olup Eyyb'de domutur. Har biye Mektebinden mezun olduktan sonra muhtelif mevk ve hizmetlerde ve bu cmleden olarak Paris Ataemiliterlii ile Mekteb-i Osman m d r l n d e bulunmutur. Harbiye Mektebinde muallimlii esnasnda (Menazr), (Sath- Rakm), (Usl-i Glge) simleri ile yazd risaleleri basl m ve okutulmutur. Bunlardan baka baslmam eserleri de olduu r i vayet edilmitir. 1314 (1898) tarihinde Haleb'de irtihal etmitir. Hitabet kabiliyeti vard. Yldz Ktbhnesinde (Ta'yin-i Evkat- Salt) a it bir eseri de var dr.

AL BN- HBETULLAH Osmanl riyaziyecilerinin eskilerinden lim bir zattr. Yldrm Bye zid Han adna Arapc te'lf ettii (Hulsat'l-Minhc F lmi'l-Hesb) is mindeki eseri bir mukaddime, alt maksad zerine tertb edilmitir. 878 (1473) tarihinde yazlan nefs bir nshas Halis Efendi Ktbhnesinde vardr.

 252 AL BN- VEL Veli Efendi-Zde Osmanl muhasebecilerinden fazl bir zt olup Selnik'lidir. (Tuhfet'l-dd F'l-Hesb) ismi ile Mekke'de iken Trke bir eser yazmtr. Bir de Kur'n- Kerm yetlerinin nzul sebeblerini ve kret ihtilflarn da bildirmek sortiyle Hseyin Viz'in tefsrini 952 (1546) tarihinde iki c i l d zerine terceme etmitir ki yazma bir nshas negl'de shak Paa K tbhanesinde tarafmdan grlmtr.

AL BEY stad- Ekremim Bursal Ali Sulh Bey Riyaziye ilimlerinin hesob, cebir, hendese ve msellesot gibi u b e leri hususiyle astronomi ubesinde ihtisas sahibi bir zat olup Bursa'ldr. Harbiye Mektebini bitiri tarihi olan 1293 (1877) tarihinde Bursa Asker Lisesine muallim tayin olunduktan sonra yirmi sene kadar ders okutmu; ve Manastr Asker Lisesine mdr tayin edilmitir. Be sene sonra da Kuleli Asker Lisesine Riyaziye muallimi tayin edilmitir. Kaymakam rtbesi ile bu vazifede iken ya haddi dolaysiyle emeklilii icra olunduu cihetle vefat tarihi olan 1333 (1917) senesine kodor skdar'da icarda oturduu evde eser te'lfi ile megul olmutur. slmm gzel son'otlarmdon hat (yaz) san'atma intisab olduu cihetle bu ciz mellif tara fndan eyh'l-Hatttn eyh Hamdullah Efendi merhumun yaknma defn edildi. Zayf bedenli ve latifesi ok bir zat olup Bursa'da Cin Ali h reti ile bilinirdi. Manastr Asker Lisesinde mdrken Asker Lise ile As ker Hastane ve Ruf Dergh bahelerinde birer bosto-i ufkiyye (ufk gne saati), Selanik'te Yollordoki Mr Hoyrj Paa'nn bina ettii C a miin avlusunda ufk ve minaresi duvarnda omd birer gne saati yap t gibi stanbul'da Dolmobohe Saray karsndaki Ebniye-i SeniyyeMdrl Dairesinin avlusunda da bir ufk gne saati yapmtr. Fran sa lm-i Hey'et Cemiyeti tarafndan 1912 senesinde fahr ozolo k a b u l edildiine dir olan resm belge ailesi yannda mahfuzdur. Eserleri: 1 (Mufassal Kozmorafya), 2 (Corafya-i Osman), 3 (M sellesot- Msteviye), 4 (Msellesot- Kreviye), 5 (Zevl ve Gurub' Bosteler), 6 (Testh-i Kre ve Rub'- Mukenterot), 7 (Tahvl-i T e k a vm), 8 [ 1 : 10.000] tabi saylarn be a'or mertebe kadar yrtlm cib [SNS] LOGARTMASI ve logaritmann tarihesi, cib [sins], (mmas) tonjan ve kontenjanlarn dakikas dakikasna trigonometrik izgi lerin logaritmalarnn be o'r (onda bir) mertebeye kadar yrtml kymetleri ile toplama ve karma logaritmalar ve 1:90 dereceye k a d a r

 253 olan kavislerin (yaylarn) dakikas dakikasna kirilerinin tabi miktar lar ve tefazul-i irtifa' tayinlerinde kullanlm ve yldzlarn rasadna it bz cedvelleri hov olup meslektalarndan Ahmed Ziya Beyle mtere ken tertibine himmet olunarak 1324 (1908) tarihinde Harbiye Mektebi Matbaasnda baslmtr.

ABDULLAH KR BN- ABDLKERIV1 KONEV Riyaziye ilimlerinin irtifa' (yldzlarn uzaklk ve ykseklii) ubesi mtehassslarndan bir zat olup Konyo'idr. Bohoeddin mil'nin (Terhu'l-Eflk) ismindeki eserini 1274 (1857) tarihinde (Tovzhu'l-Edrk) is mi ile erh ettii gibi (Tovzhu'l-Edrk)' do (Tenkhu'l-Ekl) ismi ile erh etmitir. Bir de (Rub'- Mecb) risalesi vardr. Bu eserlerin hepsi Aropoo olup bir yerde olmak zere ta'lk yazs ile baslmtr.

ABDURRAHM MARA Abdrrahim Paa Osmanl lim ve riyaziyecilerinden olup Maro'a Son Ahmed Efendi-zde hreti ile tannmtr. stanbul'a geliinde mahede edilen fa zilet ve iktidarna m k a f c t olarak arzusu vech ile Mora Valiliine tayin k lnmak suretiyle vatanna dnm ve bir mddet sonra onu kskanan bz kimseler tarafndan 1149 tarihinde ldrtlmtr. Hazinedorl M a hallesindeki kabristanda medfundur. (Muadil) ismindeki Mlteka erhi, (Drer)'in bz noktalarna haiyesi, (Koside-i Mnferice)'ye Trke bir erhi ile (Kaside-i Eml)'ye mkemmel bir erhi, (Hulsot'l-Hisob) ile yine hesob ilminden (BGhyye)'ye erhleri vardr. (Mlteka) erhini Sul t a n nc Ahmed'e takdm ederek mkfatna mozhor olmutur. Bir nshas skdar'da Selimiye Ktbhanesinde vardr. Babas olan Ebu Bekir Ahmed Efendi de fukohdon bir zt olup afi fkhnn furu'uno dir (Tertb'l-Aksom Al Mezhebi'l-mm'-fi) adl kitab eserleri c m lesindendir.

AYN AL EFEND Osmanl muhasiblerinden, mtefekkir, meslek sahibi bir zt olup b z karinelere gre Manisa'l olduu anlalyor. Eserleri: 1 (Kavnn-i 1-: Osman Der-Mezomn-i Defter-i D v n ) : Sadr- zam Murod Paa'nn iareti ile Sultan Birinci Ahmed adna Maliyemi-

 254 zin kanunlarna mteallik 1016 (1607) tarihinde yazd kymetli bir eser dir. Bu eser Inas Efendi tarafndan Ktib elebi'nin (Dstru'l-Amel li-slh'l-Halel) risalesi ile beraber baslmtr. Maliye tarihimizle megul olan zevatn istifade edebilecei bir eserdir. 2 (Miftah- Rz-nme-i Muhammedi); 1017 (1608) tarihinde M sr Defterdar iken Vali Mehmed Paa'nn yardm ile eyh Vef'nn (Rznme)sine 1021 (1612) tarihine kadar yazd erhtir ki bir nshas Air Efendi Ktbhnesindedir. 3 (Askir-i Osmaniye'nin miktarna it risale). 4 (Kanun-I Osman): Ald emre uygun olarak bab zerine yazd bir eserdir ki; 1. bab; Sulardan kati, zin, etm hamr (iki) i mek, gasb ve hrszln meydana geli artlar ile bunlarn mukabilinde lzm gelen siyaset ve cezalar beyannda olup yedi fasldr. 2. bab: Rsm-i raiyyet, id-i Beyt'l-Mal, ldat- askir ve timar'da tasarruflar na dir olup yedi fasldr. 3. bab; Mslim ve gayr-i mslim reayann h u susi durumlarna taallk edip bu bab da yedi fasldr. 5 (Kavnni'l-Medn): Sekiz babdr. 6 (Kanun- Ml-i Msr); Msr Defterdar iken Msr maliyesine dir yazd kanunnamedir.

AL BN- AHMED Edirne'de yetien riyaziyecilerden olup bir mddet memleketindeki seltin camilerinde muvakktlk ettikten s o r r a stanbul'a gelmi ve Fatih Camii muvakktlilne tayin olunmutur. 1168 (1754) tarihinde (Mntehabu'l-A'ml) ismi ile yirmi be bab zerine mretteb irtifa' usul ve n cmun ahkmndan bahseden bir eser yazmtr.

AL EFEND Hafz Enderun'da Kilr- Hssa aalarndan ve riyaziye mntesiblerinden olup 1178 (1765) tarihinde te'lf ve tersim ettii (Tesvyet'l-Buyt) cedveli stanbul arzna gredir. Ki, bu cedvel zayce tertibinde esastr. Z i ra bu cedvel olursa logaritma hesablarna ihtiya hissetmeden zayie tertibini kolaylatrr. Esasen (Tesvyet'l-Buyt); istenen vakitte yldz larn durumlarn gsteren zayieyi istihra (karma) cedveline denir.

 255 AL NAZF EFEND 28 bab ve her bab bir l<a fasl olmak zere Trke (Nuhbet'l-Mevakt) isminde astronomiye ait bir eseri vardr ki mukaddimesinde Girid Seraskeri IVIelek Ahmed Paa'nn ktiblik hizmetinde bulunduunu ve k tbhonesinden istifade ettiini beyan ediyor. Mnderecat hakknda do: Ulem-i eslfn iyp ve mukontoradon her birisi beyannda olan resil-i mstoklle-i mu'teberelerini c e m ' ve tahsl ve al tark'l-mezci z'l-cenoheyn amel istihracna voz'- esas...) ibaresini tahrr eyliyor.

ATIF EFEND Kuyucakl Mehmed Atf Efendi Hal tercemesi (limler Fasl/)nda yazl Atf Bey'in dedesidir. Fazilet sahiblerinden ve riyoz limlerin hesob ve hey'et ubeleri mtehasssla rndan bir zattr. Bir mddet niyabetle (hkimlikle) hizmet ifa ettikten sonra 1263 (1847) tarihinde stanbul'da irtihal etmitir. Edirnekop's ha ricinden Mustafapaa Tekyesi yolu ile Eyyb'e giden caddenin sol tara fnda medfundur. Riyaziyat'o mteallik eserlerinden olup bir tanesi Y a h ya Efendi Ktbhanesinde mevcut (Nihayet'l-Elbab f erh-i Hulsoti'lHesab) ile (Teshl'l-Edrk F Tercemeti Terhi'l-Eflk) adl kitablar eser leri cmlesindendir. (Terh'l-Eflk) slm riyaziyecilerinden Bohoeddin mil'nin eserleri cmlesindendir. Mtercim bu eserini 1247 (1831) t a r i hinde am Kads iken genileterek meydana getirmitir.

BEDREDDN MEHMED EL-MARDN

(*)

Sebt Mardin hreti ile tannm olup Osmanl riyaziye limleri iinde, hususiyle astronomi u'besinde eser yazan zatlardandr. m r nn sonlarnda Msr'a giderek Cmiu'l-Ezher'e muvakkit olmutur. Vefa t 903 (1498) dedir.

(*) 728 (1327) de vefat eden Ahmed erafeddin Mardin de riyaziyecilerin faziletlilerinden bir zat olup (Nazmu'd-Drer F Ma'rifeti Menzili'l-Kamer) isminde bir eseri vardr.

 256 Eserleri: (Kef'i-Gavmz f lmi'l-Feriz), (Lem'at'l-Hisab), (Tasfhu'l-Meshat f Tarafi'l-Cbi l^ine'r-Rub'), (Kurret'n-Nzr f Ma'rifeti Vaz' Hutut Fazl Dir), (Kurret'l-Ayn f Beyni'l-IVleziebn f lmi'l-Feriz), {Lem'at'l-emsiyyeti Al Tuhfeti'l-Kudsiyyeti), (Risalet'l-Amell Bi'rRub''l-Necb), (zhru Srru'l-Mevdu), (Klfayet'I-Kunu' f'l-Amell Bi'rRub'i'l-IVlaktu'), (Draz'l-Meziib), (erh-i Yaseminiye f lmi'l-Cebri v e ' l Mukabele), (Mekasdu'd-Tullab f Ma'rifeti'l-Mesili Bi'l-Hisab), (Tuhfet'l-Ahbab fi'l-Hisab), (Nisabu'l-Cibr ve'l-Mukabele), (Tedrbu'l-mili bi'rRub''l-Kmil), ((Lkat'I-Cevahir f Tahddi'l-Hutt- ve'd-Devir), (edDrr'l-Mensur fi'l-Ameli Bi'r-Rub''d-Dstr), (ed-Turuku'l-Seniyye f'lAmell Bi'n-Nisbeti's-Seniyye), (el-Fethiyye f'-l-A'mli'l-Ciybiyye), (Hv'lMuhtasarat f'l-lmi bi'r-Rub''l-IVlukanterat), (Risletn f Resmi'l- IVlnharifat ale'l-Hytan), (Nazmu'l-Cevhiri'l-gal f'l-Amell bi'r-Rub'--imal) ile eyh ihabuddin Ahmed ibn-i el-Mecd'nin (Kefu'l-Hakayk f Hisbi'dDerci ve'd-Dekayk) adl eserini zetleyerek (Dekaiku'l-Hakayk f Hisbi'd-Derci ve'd-Dekayk) adn vermitir. Bu eserlerden (Kifayet'l-Kunu') ile (Tashhu's-Sati) ve (Rub'u Mecb) risaleleri bir arada olmak zere (Nail Risaleleri) ile beraber 1270 de baslmtr.

BEDREDDN MEHMED BN- ES'AD STANBUL! stanbul'da yetien fazlet sahibi riyaziyecilerdendir. (Tenlsu'z-Zaviye ve Tesbi'u'd-Dire), (Amel'l-Mesbe'i ve Gayrih Min Zevati'l-Adl'i-Kesre), (erh-i Baz Makalt- Oklidis) isimlerindeki eserierini yazmtr. (Reyhanet'r-Ruh f Resmi's-Saati f Ma'rifeti'l-Evkat), (Tahrru'l-Menazn'l-Oklidis) ve (erh-i Hulsat'l-Hisab) eserieri cmlesindendir.

BAHAEDDN PAA stanbul'ludur. Harbiye Mektebinden erkn- Harb yzbas olarak mezun olmu ve ykselerek anakkale'de Redf Frkas Kumandan o l mutur. 1330 (1914) tarihinde emekli olarak stanbul'da irtihal etmitir. Okmeydan yaknnda Sinan Paa Kabristannda babas Hayri Bey'in ya nna defn edildi. (Demir Yollar ve Turuk- Adiye in Gzergh Tayini), (Ameliyat ; Turabiye) ve (Turuk- Askeriye) gibi riyaz eserieri vardr. Uzun mddet Topu ve Mhendis Mekteblerinde muallimlik yapmtr.

 257 INAR SMAL EFEND Hallfezde Hicr 12. asrda stanbul'dan yetimi mneccimlerin en mkemme li olup Mukabele-i Piyade Ser-Holfesi Efendi'nin oludur. nar lka b ile hretine sebeb Sulu-Manastr civarnda Sancaktar Hayreddin, dier ad ile Cnor Mahallesinde ikametinden dolaydr. Henz gen iken riyaz ilimlerde ve o zamanlar bunun lzme-i tobiiyyesi hkmnde olan istihro- ohkm- felekiye (Yldzlarn hareketlerinden hkm karma) d e pek fazla iktidar kazanm olmasna mebni Sultan nc M u s t a f a ' nn tevecchne mozhor o l m u t u r Bir zaman Lleli'de muvakkit o l d u . Hlen bu camide mehur olan bosteler (ykseklik lmeye yarayan yay van gne saatleri) bu ztn kendi ustalnn m a h a r e t i d i r Resimledii irtifa' tahtalar da kymetlidir (Kosin) zcinden sonra (Llnd)zcini ilk d e f o tatbik mevki'ine koyan bu z a t t r nc Mustafa'nn emri ile (Kosin) zcini 14 matlob zere genileterek terceme ve erh et mi, (Tuhfe-i Behici Rasni Terceme-i Zc-i Kosin) ismini v e r m i t i r Ter ceme sahibinin hayat ile eserlerine dir Osmanl riyaziyecilerinin gnei Salih Zeki Bey'in (Komus-u Riyaziyyat)'nda lzumlu tafsilt v a r d r Llnd'n cildden ibaret olup (Astronomi D Llnd) denilen ese rin birinci cildini terceme ederek (Llnd Zci) adn verdii eserin ra kamlarn (ebced) hurufotno tebdl etmitir ki A h m e d Ziya Bey'in nezdindedir (Risaletn f te'hr-i Gurbi'-emsi oni'l-Muvokkti'l-Mstahreci b i ' l Mevakti'l-Msto'meleti f eyodi'n-Nos) isminde bir eseri daha v a r d r

DERV HSAM MEVLEV Marifiler ve muhosibier snfndan bir zt olup Bosna'ldr zmir' d e ikameti ihtiyar e t m i t i r Sinan Efendi'nin hkimlii srasnda hesob ilminden te'lf ettii Trke (Lem'ot'l-Fevid) ismindeki eserinin bir m u kaddime ve bb v a r d r Mukaddime: Ktiblere bz nasihatler v e miraslarn toksmine dir lzm olan muayyenlerden b a h s e t m e k t e d i r Birinci bb: Taksm-i gurem, ikinci bb: Toksm-i mevris, nc bb: Erboa-yi mtenasibe.

OSMANLI MELLFLEB - Cild: 3

F. : 17

 258 DRR SLEYMAN EFEND airlerden ve riyaziyenin [Ncm - Hey'et (Astronomi)] ubesi m tehassslarmdan bir zt olup mderrislerden umnu'lu Tayyib Efendi'nin oludur. Tahslini stanbul'da ikml ederek 1266 (1849) da Mektub-i Sadr-t l Hulefolno (Sodr- A'zamlk Genel Sekreterlii Ktibliine) tyin edilmitir. Ncm'don ohkm- klliyeye lzm olan ksmlar beyn eden (Cmiu'l-Kavid ve Netyic'l-Fevid) isminde Trke bir eseri v e (Tuhfe-i Vehb)ye (Gher-i riz) isminde bir nazresi vardr.

DAN BEY Yksek zek sahiblerinden ve riyaziye ilmi mtehassslarndan b i r zt olup stanbul'ludur. 1291 (1874) tarihinde Harbiye Mektebinden erkn- harblikle me'zuniyetinden sonra asker hayatnn byk bir ksm muallimlikle geti. 1304 (1888) tarihinde evvelce gnderildii Trablusgarb'da irtihal etmitir. Eserierinden (Hesab- Tefazul ve Tamom) basl m, (Hendese-i Hlye) baslmamtr.

DERV M E H M E D EMN PAA

Kimyager

Byk mrierden lim bir zt olup stanbul'ludur. Mhendishane- Berr-i Hmyun'da tahslini ikmalden sonra Avrupa'ya gnderilerek Lon dra ve Paris'te madenler, felsefe, kimya ilimlerindeki ma'lmatn g e n i letip stanbul'a avdetinde retim vazifesi ile beraber tayin olunduu s i yas hizmetlerde de ehliyetini gstermitir. ark tahdd hududu k o m i s yonunda bulunmutur. Balca baslm eserleri; (Usl-i Hikmet-i Tobi'yye) ve (Kimya) olup kimyev letlerin tariflerini beyn eden risalesi ile daha bz risaleleri vardr. Iran ile Tahdd-i Hudd Komisyonu b a k a n lnda bulunduu zaman toplayp yazmasna himmet ettii mzekkere imzal hudud tohddi vesikalarna dir baslm siyas bir eseri de vardr. 1293 (1877) tarihinde stanbul'da vefat etmitir.

 259

EFEZADE MEHMED BN- HACI SLEYMAN Sultan kinci Byezid devri riyaziyecilerinden olup Bursa'ldr. Melmed ibn-i Mehmed Ts'nin astronomi'den (Bset - bab) ismindeki eseri ni metni gibi forsa erh etmitir ki bir nshas Ayasofya Ktbhnesin de mevcuttur.

EREF BEY Binba Deniz kumandanlarndan ve mehur riyaziyecilerden bir zt olup s tanbul'ludur. 1310 (1894) tarihinde Mekke'de irtihal etmitir. Riyaz ilim leri Eref Paa'dan o da Hall Efendi'den, o da Gelenbev merhumdan ahz etmitir. Eserleri: 1 (Logaritma ve Cedvil-i Felekiye): 1307 (1891) de Bahriye Mat baasnda baslmtr. 2 (Hey'at- Felekiye): Astronomiye dair mufassal bilgileri topla yan bir eser olup msveddesi Osmanl riyaziyecilerinden Piyade binba lndan mtekaid Ziya Bey'dedir. 3 Hocas Eref Paa'nn irtifa' istihracn logaritmadan daha ko lay bir surette olmak zere balatt ve f a k a t ikmal edemedii cedveln ikmalidir ki msveddesi bugn Mneccimba olan Karlova'l Hseyin Hilmi Efendi'dedir.

F FERD BEY Hasan Ferd Bey (1) Drafaka'nn yetitirdii genlerin zekilerinden ve riyaziyeciler den idi. 3 Mays 1287 (1871) tarihinde Trablusgarb Reji Mdr Mustafa Suad Bey adnda bir zatn sulbnden d o m u ve 6 Knun-i Sn 1336 (1920) d e veremden Kadky'nde vefat etmitir. 1306 (1890) da kuvvetli bir tahsil ve birinci derecede bir ehadetname ile Drafaka'don me'zun olarak Telgraf Nezaretine me'mur o l (1) Arkadalanndan Mehmed tzzet Bey Efendi vki' olan talebimize bina en hal tercemelerini hediye etmitir.

 260 Tnu ve Terin-i Evvel 1306 (1890) da Yksek Telgraf Mektebinde tahs lini ikml zmnmda Paris'e gnderilip 14 Eyll 1308 (1892) de Telgraf m hendisi unvan ile dvdet ederek yine telgraf ilerinde istihdam olunmutu. Paris'ten avdetinde feyiz ald Drafaka'da cebir, hikmet ve Dr'l-Muallimn-i liye'de hesab derslerini okutmutur. Drafaka me'zunlarnm ou gibi alma hayatnn byk bir ksmn posta ve telgraf nezaretinde geirmi ve telgraf fabrikas mdrlnde fabrikann sl hna ve orada bir ok yeniliklerin ihdasna muvaffak olmakla kendisini yi tantmtr. Sonradan Darbhane Mdrlne me'muriyetini deitir mitir. Bu tarihten sonra iktisadiyat ile megul olmutur. Son zamanlar da maliye me'murlarmn ihtisaslar diresinde mal ilimlerle techz edil meleri maksadyla alan Maliye Mektebi'nde nakd ve itibar- mal dersini zerine almtr. Dr'l-Mualllmn'de muallim bulunduu srada yazmaa balad amel ve nazar llm-i hesab'm tetimmesi olmak zere bir de (Hesab- Ti car) vcuda getirmitir. Maliye Mektebindeki tedrisatndan (Nakd ve tibar- Mal) ve (Bankaclk) adlarnda iki kitab daha meydana getirmitir. Bu son iki kitab Ferd Bey'in hesabtaki ilm kudretine ve vukufuna dellet eden birer aheserdir. Drafaka Mecmua-yi Fenniye sinin mdr ve messisi olup bu mecmuadaki yazlar da ruhunun bilhassa hesaptan haz aldn gsterecek mahiyettedir. Hayatnn son zamanlarnda M a l i ye Nezareti'nde Dyn- Ummiye (Umum Borlar) ve Muamelt- Nak diye (Para leri) Mdrl ve Banka Nazrl, bilhare tibar- Mill Bankas mdrl gibi vazifeleri de ifa etmi ve 1336 (1920) senesi in tihabnda stanbul meb'usu olmuken vazifeye balamadan vefat vuku'a gelmitir. Ferd Bey ahlk gzelliklerle muttasf ve btn ilerinde ihtisar ve iktisad severdi. Yazlarndaki ihtisar da bakaca yn- dikkat idi. Ya ratl itibariyle hassas, ho-sohbet ve ltifeci idi. Her ey'i renmek ten tedkk ve t e t e b b u ' etmekten haz ald cihetle bu merakn sohbet esnasnda ekseriya muhatabn skacak derecede uzatrd. Drafaka' nn ne bugnk hli ve ne de memleketimizin u andaki ilm tekilt bir ikinci Ferd Bey'i yakn bir gelecekte yetitiremez.

FEVZ EFEND Mhendis Feyz Efendi Sultan nc Selm zaman riyaziyecilerinden lim bir zattr. Sikistanetln kullanlma usl ve ykseklik lme - alma kaidelerinin lgarltme nisbeti zere istihracnn yollarna dair (Muhadarat- Feyzi) isminde

 261

mhim maddeleri beyan eden bir mukaddime, iki makale ve bir hatime zerine tertb edilmi yazma eseri Eyyb'de Hsrev Paa Ktbhanesi ile Yldz Ktbhanesinde vardr. Kitabn ba tarafnda elinde sikistanet olduu halde s o n o t k r o n e yaplm kendi resmi nak edilmitir. Yazl tarihi 1220 )1805) dir. Sonunda o tarihte Osmanl devlet hizme tinde bulunan ngiliz mhendislerinden A n t u v o n Jojero'nun takrzi var dr. Akdeniz Boaz istihkmlarnn kuvvetlendirilmesi memuriyetiyle bu lunduu zamanda Kilid'l-Bohr'de irtihal etmitir. Mezar tondaki m cevher trih udur: Eyledi Feyzi Efendi ky-i ukbda mekn: 1230 (1815).

FOSFOR MUSTAFA SIDKI PAA

I

1265 (1849) tarihinde Harbiye Mektebinden me'zun kan erkn- harb zabitlerinden olup Somo'ldr. Yksek Mrlik rtbesini kazana rak 1304 (1888) senesinde Erzurum Valiliinde iken vefat etmitir. Balca eserleri: (Topografya) ve (Hazinet'l-Hesab)'dr. Livol kadar Harbiye Mek tebinde muallimlii vardr.

G GELENBEV SMAL EFEND slmm mehur riyaziyecilerinden ve Osmanl ulemasnn sonuncu larndan olan bu zat 1143 (1731) senesinde Aydn Vilyetine bal Saru han Sonco'nda bulunan Gelenbe kasabasnda dnyaya gelmitir. sim leri smail olduu halde halefleri orasnda Gelenbev nisbeti ile h ret bulmulard. Rivayete nazaran bu ztn feyz alp kemle ulamasna aadaki vok'o sebeb o l m u t u r : Terceme sahibinin ab ve ecdad Gelenbe Kasabasnda mft ve mderris olarak ilim retip gelmilerken babas Mahmud Efendi'nin ve fat zerine kendisi anasnn kucanda yetim kalmakla ilim tahsiline baloyamomt. te henz on iki on yalarnda bulunduu holde bir gn akran ile sokakta ceviz oynarken babasnn dostlarndan biri bunu gr dnde: Yazk sona ki ata ve ecdadn fozilet ve kemal ile mevsuf iken sen byle sokaklarda dalgnlk ve hsran iinde oyun oynayosm deme sinden Gelenbevye utanma hissi gelmi ve hemen ocuk oyununu terk ile olanca gayretiyle ilim tahsiline alm ve sonradan stanbul'a gele-

262

rek Yasncizde ve Ayakl-Ktbhane gibi fazilet sahibi stadlardan t a h slini tamamlam ve btn kudretini insanln ykselip kemal sahibi ol masna harcamtr. smail Efendi 1177 (1763) senesinde mderris olmusa da hayotmr tahsl ve ilim nerine hasrettiinden yukarda zikri geen ve Ayakl-K tbhane ad ile bilinen Mft-zde Mehmed Efendi'nin evinde yalnzca mbohose ve mzakere tarznda yani tedkk ve tahkk tarznda tahsle devam etmitir, ite terceme sahibi, montk'a dir (Burhan) adndaki mehur risalesini bu zamanda te'lf etmitir. Hatt bu eserini Ayakl Ktbhaneye arzettiinde, ad geen zt, gemi melliflerin eserlerini henz ikmal etmeden risale te'lf etme sevdasna dt iin Gelenbev'ye itiraz etmitir. Sultan Selm Han'n saltanatnn ilk devirlerinde Kthane'de icra olunan bir eitim merasiminde bz san'atlarn icrasndan sonra birka kere bumbara atlarak hi birinde hedefe isabet etmemesi Hakan'n hid detlerini mucib olmu ve bunun zerine bz yaknlarnn ihtar ile Ge lenbev smail Efendi Padiah'n huzuruna karlarak hedefe isabet koziyyesinin neticeye ulatrlmas hususu ifahen irade buyurulmutu. Ho ca Efendi derhal riyaziye kaidelerine uygun olarak bumbara (Kumboro)'nm vaziyet ve istikametini dzelttikten sonra d e f a atlp her d e f a s n da hedefe isabet etmesi ile Sultan Selm Han Hazretleri gayet memnun olmular ve Gelenbev'ye gnde drt kyye (okka, drt yz dirhem) pirin tahsis ve tayin buyurmulardr. Sultan nc Selm Hazretlerinin kemal ve fazilet sahiblerine fazla itibar etmesinden dolay bu vak'o zerine na zarlar bsbtn smail Efendi'ye evrilmi ve 1204 (1789) senesinde kendileri Yeniehir Fenr Mevleviyeti ile taltif buyurulmutur. te bu s rada bir husustan dolay zamann eyh'l-islm Mustafa Efendi tarafn dan pek iddetli bir tekdrnme almakla duyduu iddetli infial ve tees srden kendisine nzul hastal gelmi V3 1205 (1790) senesinde ora da vefat etmitir. Merhum smail Efendi, eski riyaziye ile hesablaro ait mklleri halleden mehurlarn sonuncusudur. Kendisi eser ve te'lfleri ile istikba le brakmtr. Vaka hayatnda kendisinin hretini, gerek muallimleri ge rek muasrlarnn hreti bastrp, vefat da muallimlerinden nce olmak la arkaya kalarak teferrut edememise de eserleri ile kymetini iln ve fazilet ve kemal derecesini beyn ettiinden haleflerinin nazarnda h rete hepsine galib gelmitir. uras teessfe ayandr ki Gelenbev'nin hemen her ilimde derin bilgisi olduu halde brenin mrnn ilk seneleri darlk iinde gemi tir. A n c a k Birinci Abdlhamid Han'n devrinde Sadr- A'zam Hall Paa'-

 263 n m himmeti ve Kaptn- Derya Cezayirli Hasan Paa'nm delleti ile alm olan Mhendishane-i Bahr-i Hmyn'a ayda altm kuru ma ala riyaziye hocas tayin olunmakla bir miktar madd d u r u m u dzel miti. Bu ztn logaritmay eski riyaziyeye tatbik ederek icad etmi o l masna dir bizde bir itikad varsa da doru deildir. Bu itikad Trih-I Cevdet'de Gelenbev'nin hal tercemesi bahsinde aynen mevcut fkralar d a n domu olmas ile bu maddeyi tavzh iin mezkr fkralor aaya aynen der ve n a k l o l u n m u t u r : OZ asrda bir Fransal mhendis logaritma- cedvelini stanbul'a getirerek Bb- l'ye bittakdm hangi pnden olduunu istifsar ile bu Jenni Dersadette bilir kimse olmamak suretini i'r ettiine mebn smail Efendi'nin hanesine gnderildikte mhendis merkum, Hoca Efendi'nin ve dairesinin perianlna nazaran marn'ileyh'i hi ye rine koyarak uFalan vakte kadar cevabm isterim^-), diye avdet ve eyym- mev'denin inkzasnda tekrar Hoca Efendi'nin hanesine azi met eylediinde smail Efendi cevab yerine derhal te'lf eylemi oldu u (Logaritma Risalesi)'ni mhendisi merkuma bi'l-at hsn-i mu kabele eylemitir. Logaritma cedveli Avrupa'da ulm-i riyaziyyenin ziyade ilerle dikten sonra yakn vakitlerde bulunmu bir ey olup devr-i Hamd Hn- evvelde ise ktb-i hikmet-i Efrencye henz Dersaadetde ayi oe mnteir olmam idiinden hikmete Avrupa'da husule gelen terakkiyata smail Efendi vkf deil iken riyaziyat- kadmeye tatbkan byle bir, fenn-i nev-zuhurun esas- vaz'na ve keyfiyet-i isti'mline dair derhal bir kitab te'lfine iktidarndan salifii'z-zikr Fransal mtehayyir olarak Bb- U'ye geldiinde smail Efendfnin zek ve meharetini sena eylemi ve ba'deh smail Efendinin tasvirini almak istediinden Hce-i mrn'ileyh Bb- l'de Reis Rid Efendi'nin odasna celb ile bir takrib resmi alnm ve resmine ol vakit rical-i devletin tarz- muhteemne ile giydii samur krk giydirilmitir.r> (1) (1) Cevdet Paa'nm yukardaki ifadesi gUnmiiz Trkesine gre yledir: O devirde Fransal bir mhendis (Logaritma cedveli) ni stanbul'a getire^ rek Bb- Ali'ye takdim edip hangi ilme it olduunu sormak suretiyle bu ilmi stanbul'da bilen kimse olmadn beyn etmitir. Bunun zerine mhendis merkum, smail Efendi'nin evine gnderilmitir. Sz geen Hoca Efendi'nin ve dairesinin perianlna bakarak kendisini hi yerine koyup falan vakte ka dar cevabn isterim, diye dnmtr. Verilen gn gelince tekrar Hoca Efendi nin hanesine gitmi, smail Efendi cevab yerine derhal yazm olduu (Loga ritma Risalesi)ni mhendis merkuma vermek suretiyle iyi bir mukabelede bu lunmutur.

 264 Cevdet Paa'nn aynen naklolunan u fkralar mealine nazaran Getenbev'nin logaritmay eski riyaziyeye tatbkan kefetmesi lzm geli yorsa da bu neticeye doru nazar ile baklamaz. nk evvelemirde Gelenbev ne logaritmaya dair yazm olduu risalede ve ne de bundan bahseden dier eserinde logaritmann kendi tarafndan kef olunduu nu zikr ve m etmemi, bilkis Ensab adn verdii lgoritma, m t e ahhirn'in icad olduunu d e f a l a r c a itiraf ve tasdik etmitir. Saniyen (Kalfazde smail Efendi) bohsinde uzun-uzadya isbat ve beyan olunduu vech ile logaritma cedvelleri Sultan kinci IVlustafa H a n ' n devrinde Trkeye nokl olunmu ve ilk d e f a 1186 (1772) senesinde tercemesi ikmal olunan (Tuhfe-i Behc-i Rasin Terceme-i Zc-i Kasn) adndaki kitabn ba tarafna der olunmutur. Halbuki Gelenbev loga ritma risalesini bundan hayli sonra te'lf etmitir. Binaenaleyh Gelenbe v, bu risalesini slm memleketlerinde henz uyu' bulmayan byle bir cedveln in ve kullanma suretini izah maksadyle yazmtr ki mez kr risalenin (Logaritma erhi) ad altnda intiar etmesi de bunu t e ' y i d eder. Gelenbev gibi mdakkik bir mehur riyaziyecinin Osmanl mem leketlerinde resm surette terceme olunan ve (Zc-i Kasn) ad ile ekse ri ktbhanelere birer nshas konulmu olan byle bir eseri mtala ve tedkik etmesi pek tabi olmakla bu babdc kendisinin mezkr esere tt la hsl etmemi olmasn iddia etmek kadar hat tasavvur olunamaz. Hulsa Birinci Abdlhamid Han devrinde 1201'de stanbul'a gelen Fransz mhendisinin logaritma cedvelini Res Efendi'ye takdm ile b u nu stanbul'da bilir kimse olmamak eklini i'ar etmesi tabiatiyle vukuf suzluundan ne'et etmi ve maamafih Gelenbevyi grerek hakknda Re s Efendi'ye u adam, Avrupa'da olsayd arlnca altn deeri olurdu.), demesi kadar da hi bir zaman doru sz sylememitir. Terceme sahibi iin logaritmay icad erefine lzum yoktur. Yalnz mrnn sonlarnda te'lf ettii (Cebir) kitab adnn bak kalmasna fazlasyla kfidir. (Kamus-u Riyaziyat - Salih Zeki Bey.) (Logaritma cedveli) Avrupa'da riyaziye ilimlerinin iyice ilerlemesinden son ra yakm tarihlerde bulunmutur. Birinci Abdlhamid Han devrinde ise Avru pa'nn ilim ve felsefe kitaplar henz stanbul'da yaylmamtr. Byle iken Avrupa'da ilim bakmndan meydana gelen yeniliklere smail Efendi vkf ol mad halde eski riyaziye (matematik) prensiplerine gre bu yeni km fen nin esasn vaz'etmesine ve kullanl hakknda derhal bir kitap yazmaa muk tedir olmasmdan yukarda sz geen Fransal hayrette kalmtr. Bu ekilde Bb- liye gelince smail Efendi'nin zek ve meharetini vm ve bundan sonra smail Efendi'nin resmini almak istemitir. Bu mnasebetle ad geen Hoca Bb- li'de Res Raid Efendi'nin odasna getirilmi bir tertible resmi almtr. Resmine o vakit devlet adamlarmm muhteem bir tarzda giydii sa mur krk giydirilmitir.

 265
Merhum'un mahfuzdur. (1) kulland (Kale)'nin logaritmas Umum Ktbhanede

Merhum Hoca'nn zikr olunon eserinden baka grlebilen dier eserleri u n l a r d r : 1 (Amelu bi'r-Rub'i'l-Meb) Risalesi: Baslmamtr. Halis Efen di Ktbhanesinde bir nshas vardr. 2 (Ksrt- Hesab) R i s a l e s i : Baslmamtr. Umum Ktbhane'de bir nshas vardr. 3 (Akaid-i Selksi zerine Haiye): Baslmamtr. Umum Ktbhanede bir nshas vardr. 4 (Vahdet-i Vcud Risalesi): Baslmamtr. Fatih Ktbhane sinde bir nshas vardr. 5 (dab Risalesi): baslmtr. 6 (sagocya erhi): Baslmtr. 7 (mtihan Resili): Baslmtr. 8 (Kble Risalesi): Baslmtr. 9 (mkn Risalesi): Baslmtr. 10 (Kazimr Haiyesi): Baslmtr. 11 (Adl'- Msellest Risalesi): 1220 (1805) tarihinde baslmtr. 12 (Tehzb Haiyesi): Baslmtr. 13 (Cell Haiyesi): Baslmtr. Hocalar orasnda merhum Hoco'y keml-i hrmetle yd ettiren en byk eseri bu (Cell Hiyesi)'dir.

GEDUS SLEYMAN MURAD EFEND Muvakkitler orasnda kullanlan (Rub'u ve'l-Mukantorat) ismindeki m a t b u ' eserin mellifidir. 1270 (1854) tarihlerinde memleketinde irtihal etmitir. Esasen Arapa yazd (Mukontorot) ve (Cib) risalelerini ter ceme etmitir ki her ikisi de baslmtr. Risalenin te'lf tarihi 1268 (1852) dir. Risale bir mukaddime ile on iki bab zerine tertb edilmi olup rub'u dairenin (Dairenin drtte birinin) ciyb (sins) tarafndan alnmasna dir dir. Civar koza olan Grdes'li eyh Mehmed So'd Efendi de irtifa' i l minde ve mkatto rusuh sahibi bir zattr. 1163 (1750) tarihinde yazlm (Kutbiyye) isminde irtifa' usulne dair manzum bir eseri vardr ki nshas Nur-i Osmaniye Ktbhanesinde mevcuttur. (1) 4473 numarada kaytl olan bu nsha 1783 senesinde Paris'te baslm \e 1201 (1787) senesinde Gelenbevi Hoca'nm eline gemitir. Merhum Hoca bu nshann sonuna ll (krmz) ile (Temellektuhu f gurreti cumadelhireti li-seneti ihd ve mieteyn ve elfin ve ene'l-fakr smail el-Gelenbev) ibaresini yazm; mhrn de basmtr. Mhrnde uzun bir ibare varsa da kdn ka ba olmasndan boyann dalmasndan dolay mhrn okuyamadm. Mikros kop ile bakrsa okumak mmkndr. Merhum Hoca bu nshay tamamen mtlea etmi olduu gibi bz yerlerine Arapa kaytlar ve bilhassa nshann sonuna kendi fikri ohnak zere ensaba dair bir ka kaide yazmtr.

 266 H HSEYN BN- HASAN KONEV Hicr sel^izinci asrn riyaziyecilerinden olup 833 (1430) tarihinde t e ' lf ettii (Ravzat'l-Mneccimn) ismindeki eserinde ilm-i ncm yni ilm-i hey'etle (astronomi ile) yldzlarn ahkmna dir mufassal tarihler var dr.

HSEYN HSN EFEND IVI'minzde Sultan nc Osman ve Sultan Birinci M a h m u d devri riyaziyecile rinden olup rakamlar ilminden muhtelif fasllar zerine Trke (Mir't'lKulb) isminde eseri vardr ki bir nshas Beikta'ta Yahya Efendi Der gh Ktbhanesinde mevcuttur. Kendisi sfanbul'lu, maliye me'murla rndan ve ikinci mneccim idi. M e h u r rosathoneci Llnd'n (zc)ini de alt bob zerine genileterek ter ceme etmitri.

HACI M A H M U D EFEND N ser-gerdelerinden 1173 (1760) de vefot eden Hac Hasan Cavu'un olu olup babasnn hayatnda ilim tahsli iin Kahire'ye giderek Cmi''l-Ezher'de uzun mddet eyh Hasan e'-Cebert el-Honef'den ilm-i ncm ve hey'et (astronomi) renimi grmtr. Sultan Birinci Abdl hamid'in saltanatnn sonlarna doru stanbul'a gelmi ve padiahn il tifatna mozhor olmutur. Bu mnasebetle kendisine ve evldna merut o l m a k zere Sleymaniye Muvokkitlii ile beraber Sleymoniye'nin Dkmeciler tarafna bakan meydana kan merdivenin zerindeki ev ihsan buyurulmutur. Orada olduka mhim olan ktbhanesinin iinde ve bir o k rasathane letleri orasnda uzun seneler ikamet ettikten sonra ve f a t etmi ve kendi talebesi olan eyh'l-slm Arif Hikmet Bey'in Nuh Kuyusunda bulunan trbesi'nin gvlusunda defn olunmutur. Ya doksan mtecaviz idi. Mezar tanda olu Sleymaniye Muvokkti Hattat Hac Mustafa Efendi'nin imzas ile u kitabe kaznmtr: Haz kabri el-hac M a h m u d ibn-i el-hoc Hasan en-N. el-Muvakkt bi-Cmi'is-Sulton Sleyman Han oleyhi'r-rohmet ve'l-gufrn. elmteveff f 20 Rebiulhir sene 1223 (1808) Riyaziyeye dair yazd eserlerden yalnz risaleler g r l m t r :

 267 1 (Risaletn f Resmi'l-Kreti...) Arapadr. 2 (Der Beyn- Takdm-i Havas, ki Takvm-i Gyend). Bu eseri Trkedir. 3 (Kaide-i stihrac- Husuf). Trkedir. 4 (Kaidet f stihrac- Ksf). Trkedir. 5 (Kaidet f Vaz' Cedvel-i htilfi'i-Manzar). 6 (Harekt'l-Kevkibi's-Sbiteti).

Erkam ve Hurf-i

HSEYN RIFK EFEND Krm'a bal Tamun (Tman) beldesinden olup am valiliinde irti hal eden Mr Emn Paa'nn babasdr. Mhendishonenin al tarihi olan 1210 (1796) senesinden itibaren yirmi iki sene ba-hoco ad ile muh telif ders ve ilimleri okutan Osmanl riyaziyecilerinin gneidir. O zaman ki talebe orasnda (Byk Hseyin Efendi) hreti ile mo'ruftu. Mellefat: 1209 (1795) do baslan (Lam Risalesi) (1), 1212 (1797) de baslan (Usl-i Hendese) ile (Msellest- Msteviye), (mtihon'l-Mhendisn), {Usl-i stihkmot), (Usl-i In-i Tark), (Mecmuat'l-Mhendisn), (Telhsu'l-Ekl), (el-Medhal f'l-Corafya), Arapa. .(rtifa' Risalesi) ve Humbaro Cedveli ve sairedir. Bir de Arapa (Ferdet'l-Mnreti f lmi'l-Kreti) isminde yazma bir eseri vardr. 1232 (1817) de Medine-i Mnevvere'nin mukaddes binalarnn tamirine me'mur olarak gnderildikleri z a m a n orada vefat etmitir. Harbiye Mektebinin derslerinin tenskinde b yk himmeti grlmtr. (Mecmuat'l-Mhendisn)'i 1217 (1802) d e , (Telhsu'l-Ekl)i 1239 (1824) do Msr'da, (Usl-i Hendese) ile (Medhal-i Corafya)s ve (Msellest- Msteviye)si stanbul'da baslmtr. (Mecmuat'l-Mhendisn) hakknda Asker Mzesi mdr A h m e d M u h t a r Paa'nn (Ahvol-nme-i Mellefot- Askeriye-i Osmaniye) adl eserinde lzumlu izahat vardr.

HSEYN EFEND

Msriyyecizde

Mhendishane Mektebinde (Ser-halfe)lik vazifesi ile riyaz ilimleri reten Osmanl riyaziyecilerindendir. 1237 (1822) tarihinde (Tesls-i Zevaya)'ya dair baslm mstakil bir risalesi vardr. Riyaziyecilerin ma'lmlor olduu zere bir zaviye (a) veya bir kavsin (yayn) msov ks(1211 (1797) de yazlm bir nshas Manastr Ktbhanesinde mevcuttur.

 268 ma taksimi, bir mk'bn (kb'n) dl'ma msavi baka bir mk'b inas, bir daireye msavi murabba' tersimi bugn hal olunamayan mes'elelerdendir. Hseyin Efendi merhm'un risalesinin de esasen maksqd t e ' m i n edemedii zamanmz Osmanl riyaziyecilerinin reislerinin reisi m a k a mnda olan Vidinli Tevfik Paa merhm'un bu maddeye dair yazd m a kaleleri ile de sabittir.

HACI HSEYN RIFK PAA (Ferk - Tmgeneral) Mhendishane-i Berr-i Hmyun hocalarndan Ali Bey'in oludur.. Babasnn muallim bulunduu mektebte tahsil ederek 1263 (1847) t a r i hinde be-alt arkada ile beraber tahslini ikml iin Viyana'ya gnde rildi. Tahsil esnasnda Osmanl Tarihi'ni (Almanca - Neme)ye terceme etmi ve imparator tarafndan takdire mazhar olarak erefine bir ziya fet verilmitir. Tahslini ikmlden sonra stanbul'a avdetle asker mek teb ve dairelerde hizmet ifa etmitir. 1329 (1913) tarihinde irtihal ederek Fatih Trbesi avlusuna defn edilmitir. Eserleri: (Tesviye-i Turk), (stihknat- Cesme), (Topuluk Fenni). Son eseri Sultanahmed sergisinde tehir edilip takdir edilmiti.

HACI MEHMED AA BN- ABDULLAH AKPINAR Kanun Sultan Sleyman'n ehzadelerinden Sultan Mustafa'nn Amasya Valilii zamannda maiyyetinde bulunan me'murlardan bir zat tr. mzasn El-Hac Mehmed an Cemati Mehtern diye yazdna gre ehzadenin mehterlerinden olduu anlalyor. Ba taraf Kavid ve Fevid, scnu Mesil-i hisabiyyeden bah seden (ems-i Leyln) ismindeki eserinin nihayetindeki manzume a a dadr : M'rifet revminden atn nikaab l'yn ettin mesil-i hisb Amasya'da kldn feth-i bb Sehabmdan kardn fitb Denildi Byezid Paa'da tarih Yazp verin emire bu kitab. Sene: 953 (1546) Kpr'de camii ile mektebi olduu ve burada medfn bulunduu r i vayet edilmitir.

 269 HASAN FUAT PAA Zanolu Sefer Paa hafidi erke kabilelerinden Bejedo Kabilesi beylerinden hr fikirli ve salann ahlkl bir zt olup Harbiye Mektebinden me'zunyietinden son ra krk sene A s k e r i ve Mlk mekteblerde riyaziye hocal yapmtr. 1329 (1913) tarihinde emekli olarak stanbul'da vefat etmitir. Kl Ali Paa Camii avlusunda defn edilmitir. (Hendese-i Musattha), (Hendese-i Mcessime), (Hendese-i Resme), (Hendese-i Murakkama) ve (Amel Hendese ve Resm-i Hatt) gibi basl m eserleri vardr. Son me'muriyeti A s k e r i dadi (Lise) ders nezareti idi.

HALL F A I Z

EFENDI

stanbul'dan yetien ulem ve fen erbabndan, fevkalde zek bir zt olup 1080 (1670) tarihinde Yedikule Mahallesinde b-Zde Mustafa Efendi'nin sulbnden dnyaya geldi. lk tahslini bitirdikten sonra let ilimleri ve din ilimlerin tahsilini zamannn byk limlerinden Kara Ha ll, Bostan Salih, Mestc-zde Abdullah, Mutavvelci Efendl'lerden, forsa kaideleri (grameri) de Neat Dede'den parlak bir surette ikmal ederek bilinen usul dairesinde ders okutmaa balad. Ve az zamanda dersine pek ok ilim tallbleri toplamtr. Bir aralk iirle de megul olup muasr bulunan airlerin takdirini celbedecek derecede airane iktidar gstermitir. Yine bu sralarda ri yaziye tahsilinin lzumunu t a k d i r ederek zamann riyaziyecilerinden bu noksann da ikmal etmitir. te bu ekilde bir taraftan talebelerini ye titirmekle isimlerini aaya aldmz eserleri te'lf ile, bir taraftan da riyaziyeye alt aratrmalarn derinletirmekle megul iken maalesef sev da illetine mbtel olarak tabiatiyle tedrs leminden ekildi. cazet al maa balayan talebesini de aresiz tahsl erefinden mahrum brak mtr. Biraz sonra 1134 (1722) tarihinde intihar ederek vefat etmi ve Ye dikule Kaps darsndaki Kirihane Mezarlnda babasnn yanna defn edilmitir. (Allah rahmet eylesin). airlikteki iktidarna numune olmak zere akayk zeyli (eyh)'' den aadaki gazeli buraya alnmtr: Biz ki dilden emel-i rahat dir eylemiiz, ekilp ke-l gam-gha huzur eylemiiz.

 270 Feyz-i tevftk ile pide idnce nice kez Pene-i ahs gam mihnete devr eylemiiz. Fil<r-i ddr ile hizmetine eyyam ire Keti-zr- emel mezra'-i mr eylemiiz. Halden ddeyi hayf ki edip biz tahvil Mahv- nzzare-i didr- umur eylemiiz. Gsterp bezm-i belgatte yed-i beyzy (Faz) arza ki lemi Tr eylemiiz.

Eserleri:

1 Tefsir ilminden (Sre-i A'rafj'doki

-i kerimesinin tefsri

ni beyn edici risale. 2 Men ve Beyandan (Telhs) erhi zerine Fenri-zde Hasan eleb'nin ulem (limler) arasnda mehur hiye'sinin ekser txhislerine ta'likat. 3 lm-i db- mnazaradan (Hseyniye) risalesine erh. 4 Mevlev fuzalsmdan Neat Dede'nin Kavid-i Frisiyye (farsa kaideleri) ne erh. 5 Men ilminden (Alka) risalesine erh. 6 Ttn inemek, kahve imek ve afyon yutmaa dair h u s u s i risale. 7 Karine tarifine dair hususi risale. 8 lm-i Ncum - Hey'et'de (Astronomide) mnakaalara sebeb olan bz bahislerin halline dir (Fth- Aliyye) isminde h u sus e s e r 9 lm-i Kelm'dan merhum Hzr Bey'in (Nniyye) kasidesine erh. 10 Riyaziyeden (Hesb- Tencm) mes'elelerine dir mstakil e s e r 11 Riyaziyeden (Cebir) mes'elelerini beyn eden (es-Savlet'l-Hizbiriyye) ismindeki husus e s e r 12 Riyaziye ilminden bir mukaddime alt bob, bir hatime zerine tertb edilmi (Fezleket'l-Hesab) isminde mstakil e s e r Bu ciz tarafndan Dr'l-Fnn- Osman Ktbhanesine hediye edilmitir 13 Sr ilminden bir dvan.

 271 14 N c m ilminden (astronomi'den) seyyarelerin ilm iareketlerine dir (I\i1akalt's-Seyyare) adndaki risale. 15 lm-i db- mnazaradan Seyyid e r f i n risalesine ert. bu eserlerden (Nniyye), (Kavid-i Frisiyye) erhleri ile (Hesb-t Tencm)'den bakas Sultan kinci Byezid Camii iindeki eyh'l-slm Veliyyddin Efendi Ktbhnesinde vardr.

HAYR

BEY

lk tahslini memleketi olan stanbul'da ikmalden sonra IVIhendishane-i Berr-i Hmyn'a girdi. Mektebden me'zun olduktan sonra Beli ka'da tahslini ikml etmitir. Avdetinde mezkr mektebde Hendese-i Resmiyye muallimliine tyin olundu. Binbala ykselmesinden son ra IVIlkiye'ye naki ederek son me'muriyeti olan Demiryollar Mdrl ne kadar ilm hizmetlerde bulundu. Yann icab emeklilii icra olunarak 1332 (1916) senesinde irtihal etmitir. Kasmpaa'da Sinan Paa Camii avlusuna defn edilmitir. (Hendese-i Resmiyye ve Tatbkat), (Demir Yollar) ve (Turk- M tenevvia-y diye) isimlerinde baslm eserleri vardr.

HIZIR HALFE

ET-TEBER

Sultan Drdnc Murad devri teberdr (baltal yenieri askeri, solak snf) larndan ve ilim erbabndan bir zattr. Hesab ilminden (Cezre-i Erkam) ismindeki eserinin fihristi a a d a d r : 1. bab: Kara cmle, 2. bab: Tefrk, 3. bab: Darb, 4. bab: Tansf, 5. bab: Taz'f, 6. bab: Taksm, 7. bab: Taksm-i Gurema, 8. bab: Zekt, 9. bab: Gmrk, 10. bab: Altn kurua bozmak, 11. bab: Kuruu altna boz mak, 12. bab: Siyakat- Arab ve Erkam- Hind beynndadr.

i BRAHM-ZADE Fatih devri marifilerinden ve hesabclarmdan olup (Mifthu Knzi Erbabi'l-Kalemi) isminde forsa riyaziyenin hesab ksmna it bir eser vardr.

 272 BRAHM BN- M E H M E D Riyaziyenin bilhassa hey'et (astronomi) u'besinde geni bilgi shiblerindendir. l<i cepheli maden bir levha zerine mhirane bir surette tersm ettii (usturlap) leti sl<b'del<i Melm Derghmda tarafmdan grlmtr. Bu letin terceme sahibinin eli ile 1098 (1687) tarihinde s tanbul'da Kprl Mehmed Paa Medresesinde i'mal ve tersm edildii yazldr. Mezkr levha yardmmla Manastr'a gtrlerek asrmz riya ziye ve astronomi mtehassslarndan hayat aada gelecek olan stad- ekremlm Bursa'l Ali Sulh Bey'e gsterilmi ve kullanma uslne d a i r husus risale kaleme alnp skb'e gnderilmitir.

SMAL BN- SEYYD BRAHM MD Kadlarn faziletlilerinden ve riyaziye mntesiblerinden bir zt olup 1124 (1712) de Medine Kads idi. er' siyasetten bahseden (ed-Drr'nNefis f Zecri'l-Erar ve'l-Hobis) isminde bir eseri ile (Zbdet'l-A'mli f Ameli Usturlbi'-imali) adnda riyaziyeye ait bir eseri vardr.

BRAHM BEY Durak Paa-Zde Hayat aada gelecek olan Cinr smail Efendi'nin (Kasin) adl (Yldzlarn dolama ve yerlerin gsteren cedveli) (zci)'ni 1237 (1822) den 1240 (1825)'a kadar (Teshl-I Zc-i Kasin) ismi ile erh ve tezyl etti i gibi franszcadan bir (Msellesat) terceme etmitir. Bir de alt bab zerine tertb edilmi (Risale-i rtifa') vardr. Zamannda mneccimba idi. 1248 (1832) tarihinde irtihal ederek Silivrikap dnda Seyyid N i zam Dergh avlusuna defn edildi.

SHAK EFEND HOCA Mteahhirn devri Osmanl limlerinin en mehuru olup Narta'ldr. ark dilleri ile Avrupa lisanlarndan birkana in olduu gibi muhtelif ilimlerde, hususiyle riyaziye, felsefe, tabiiye, hey'et ve ncum ilimlerinde yed-i tl sahibi idi. 1239 (1824) dan 1244 (1828)'e kadar da Dvan- H myn tercmanlnda bulunmutur. Avrupa dillerinden en evvel Trk eye fenn kitablar terceme eden bu zat olup garbn ilim kitoblarma da vkf bulunmakla ilm stlahlar tatbka ve karlklar bulunmayan ilmi

 273 stlahlara da isim tayinine muvaffak olmutur. Velhasl yeni ilimlerin d i limize nakline alanlarn resi ve imamdr. Uzun mddet Mhendisha ne-i Berr-i Hmyn ba-muollimliinde bulunmu v e 1250 (1834) t a r i hinde Hicaz'dan avdetinde Svey'te vefat etmitir. Bu kadar meguli yetler orasnda ay zarfnda hfz da ikmal etmitir. (Yni hfz- Kur'o n olmutur.) Bu lml dnyada mmkn mertebe ad ihtiramla yd olunmak ve hayrl duyo sebeb olmak iin Mhendishane'nin biraz s t n d e k i kabristanda Marnileyh'in mezar ta olmak zere mekteb t a rafndan bir t a dikilmitir ki Dvon- Hmyn sabk ser-halfesi ve M hendishane-i Hmyn ba-hocas el-Hoc Hafz shak Efendi diye yaz ldr. 1246 (1830) senesinde ba-hoca olduu zaman bz gayretsiz v e ilimsiz muallimleri deitirerek yerlerine ehil ve dirayetlilerini tayin et mitir. Hatt uhdesinden hesob muallimliin kaldrd bir kimseyi rica iin shak Efendi mektepte yemek yerkn sofrada birlikte oturan hoca lardan biri: Efendim, Hasan Efendi dnizin dersini alarak rzkna mni oldunuz, demesi zerine yerde duran yemek tablasnn iindeki sahana -gzlerini dikerek beklemekte olan kedileri gstererek: yle ise u s a hann kapaklarn kaldrnz do kedilerin rzkna m n i ' olmaynz, diye gzel bir cevap vermitir. Bz hl tercemeleri kitablarnda kklnde Narta'do ihtida et mi bir Musev'nin olu olarak gsterilmise de asrmz hal tercemesi ulemasndan Padiah'n Ktibi merhum smet Efendi, Korlovo'l bir mslman'n olu olduunu mevsuk tahkikatna atfen bana anlatm ve 1250 (1834) tarihinde Mekke'de vefat ettiini de ilve etmitir. Merhum, Arap, Fors, Trk, bran, Ltin ve Rum dillerine vkf idi. Hol tercemesi ile muh telif eserlerine dair (Kamus- Riyaziyat)'da lzumlu tafsilt vardr. Merhum'un baslm eserleri u n l a r d r : 1 (Nasbu'l-Hyom): Harp ilmine dair 1242 (1827)de baslarak as ker zabitlere tevzi' olunmutur. 2 (Mecmua-yi Ulm-i Riyaziye): Riyziye'nin btn ubeleri ile beraber hey'et, hikmet, kimy'ya dair de bilgileri ihtiva etmek te olup drt cilttir. Riyaziyeciler iin kymetli bir eserdir. 3 (Tuhfet'l-mer): Ordu kurmak v e kaleleri muhafaza etmek ten bahsetmektedir. Sonunda ekilleri de vardr. 1243 (1828)'dc boslmtr. ki makale bir hatime zerine mretteptir. 4 (Usl-i stihkmot) 5 (Aks'l-Mery f Ahzi'z-Zevy): Oktan ve sektan gibi rasat letlerinin kullanlma usullerinden bahsetmektedir. 6 (Usl's-Sbagat): ki makale zerine mrettep olup birinci m a kale lt- nriye'nin osleh vech zere ina ve imalinde istimal olunan madenlerin tabiatlarndan bahis olarak iki fasl ihtiva
OSMANLI MELLFLER Cild: 5 F. : t

 274 etmektedir. kinci makale de top dkmne dair olup be babihtiva eder. Bu eser hokkmdo (Ahvolname-i IVIellefot- Aske riye-i Osmoniyej'de lzumlu izohot vardr. 7 8 9 10 11 (Kre Risalesi). (Deniz Lm Risalesi). (Hikmet): Arapadr. (lt- Kimyeviye Risalesi). (Kavid-i Ressomiye): Araziyi hudutlondrma kaidelerini ihtiva etmektedir. Bir nshas Mhendishane-i Berr-i Hmyn K tbhanesinde mevcuttur. 12 (Oktond) : letinin tarifleri ve kullanlma usuln beyan eden risaledir. numorolu

Bunlardan baka baz risaleleri olduu mervdir. 2,3,4,5,6 eserleri Es'ad Efendi Ktbhanesinde vardr.

BRAHIVI EFEND Cebirci Binba brahim

Efendi

Zamanmz riyaziye ilimleri mtehassslarndan bir zat olup Askeri mekteblerde tahslini ikmalden s o n r a - u z u n mddet Tbbiye-i hne ve sair mekteblerde riyaziye tedrs etmitir. 1321 (1905)'de irtihal ederek Merkez Efendi civarna defn edilmitir. (Cebir Mderrisi) ile hesob mes' elelerine dair (Es'ile ve Ecvibe-i Hesabiye] isimlerinde baslm eserieri olduu gibi gazetelerden (Hazine-i Fnn) ile (Teslt-i Zevoy) bahsine dair uzun makale ner etmitir.

V ; ZZET BEY Kaymakam ^ 1274-75 (1858-59) tarihlerinde Mhendishane'nin idd (Lise) snfla r hesob ve cebir ilimleri hocalnda bulunan riyaziye ilimleri mtehossslorndandr. Sonradan Cidde su yollarnn ta'mirine me'mur olarak gn derilmi ve orada irtihal etmitir. Dilinde biraz t u t u k l u k olduu iin Pe pe lkab ile mo'ruftu. Hrko-i erf Dairesinde mevcut Byk Medine resmi Marnileyh'in kendi el maharetidir. Eserleri : (Cer Ekal), (Logaritma), (Mir'at's-Sem)'dr. (lm-i Cebr ve Muadele) ile (Msellest)' Mhendishane-i Berr-i Hmyn - T o p u Mektebi Ktbhanesinde mevcuttur.

 275

KADIZDE- RUM Salhaddin Ms ibn-i Melmed ibn-i Kad Mahmud Osmanl ulem ve riyaziyecileri arasnda hem kdem hem ehliyete birinci mertebeyi kazanm fazilet sahibi bir zattr. Bursa Kads S u l t a n n'l Koca Molla M a h m u d (1) Efendi'nin torunudur. lk tahsli Mevlno Fenar'dendir. Bilhassa ilim tahsil etmek moksadiyle ailesinin cebri o l makszn Horasan'a giderek Seyyid erf'den feyz alm, Movern-Nehir'e gidip burada (Kodzde-i Rum) ismi ile hret bulduu mehur Ulu Bey'e intisab etmi ve muallimi olmutur. Eserleri unlardr: (erh-i Oamini), (Risale-i Kovs- Kuzah), hendeseden (erh-i Ekli't-Te'sis), (Hiye-i Hidyeti'l-Hikme) ve (Risale f stihrac- Ciyb) (1)'dir ki bu son eser Sultan Abdlmecid Han devrinde ve 1286 (1852) tari hinde Motbao-i Amirede t a basmas olarak baslm ve Mehmed el-Hoc ibn-i Eb Nasn'l-lrok'nin haiyesi de buna ilve olunmutur. amn erhini 814 (1411)'de ikmal ettii Ayasofya Ktbhanesinde kendi e! ya zs ile yazl nshada mezkrdur. Ulu Bey, Ktib elebi'nin tahrrine nazaran 824 (1421) senesinde Semerkant'to muntazam ve mkemmel bir rasathane te'sis ve bir zc tertibine balayarak bu mhim ii ilk i olarak asrn mmtaz riyaziye cilerinden Gyoseddin Cemid'e havale etmise de bir ka oy getik ten sonra Gyoseddin Cemid vefat etmekle bu mhim eseri Mevln Kodzde-i Rum'nin kudretli eline t e v d i ' etmiti. Mevln marnileyh, (Zc)i ikmal etmeden nce Allah'n rahmetine intikal ettiinden Ulu Bey (Zc)'ini Kadzde'nin talebelerinden A l i Kuu itmam ve rasadlar ke male ulatrmakla yakn zamana kodor mslmonlor orasnda kullanlan ve (Ulu Bey Zci) ad ile yd olunan (Zc-i Hakan)'yi meydana getirmi tir. Bu fzl ztn ismi Herblot'nun ark Ktbhanesi ad ile bilinen kita(1) Bu ztn Bursa Hisar dahilinde Kavall isminde bir camii olup ken disi Mevlevihane karsnda medfundur. Gldeste zeyli (Glzr- Suleh)nn nakline nazaran Kadzde de burada medfundur. (Knh'l-Ahbar) n baslma m ksmndaki nakillere nazaran burada medfun bulunan biraderi olup Ma nastr Medresesi Mderrisi olan Kutbddin Mehmed Efendi'dir. Riyaziyeciler den olan terceme sahibinin Maver'n-Nehir'de irtihal ettii anlalyor. (Knh'l-Ahbar)'da (Semt-i Kble) risalesi olduu da yazldr. Mufassal hal terceme si zamanmz Osmanh riysiziyecilernin stad Salih Zeki Bey Efendi'nin (sr- Bakyye)'sinde zikredilmitir. (1) 1010 (1601) tarihinde Mekke Mollalmda vefat eden Kavalal Abdl vahhab Efendi'nin de bu isimde bir eseri vardr.

 276 tJinda ve Ulu Bey bahsinde yalnzca Salhaddin diye gsterilmi o l masna mebn Avrupallar arasnda bu ad ile hret bulmutur. (Arabis tan'n Tarih-i Umumsi) adl eserin sahibi Sedillo, Kadzde-i Rum lka b ile hret bulan ztn asl ismi Hasan elebi olduunu bu kitabnda b e yn ediyorsa da bu hakikate aykrdr .(1) Hele M o n t u c l a ' n m te'lf ettii (Torih-i Riyaziye)'slnde bu ztn Kadzde olduunu asla htra g e t i r m i yerek Rum lkabndan Romal olduuna hkmetmesi hakikaten o k garib bir durumdur.

KIRLANGI-ZADE HSEYN BN- HALL Riyaziye ilimlerine mntesib bir zattr. 97^ (1566)'de Gelibolu'da yaz d Trke (Rub'u Meciyb) ile irtifa' usl ve saireden bahseden eseri bu sahada yazlan eserierin eskilerindendir.

KTBZDE IVlUSTAFA BN- MEHMED Riyaz ilimlerin kozmorafya ubesinde ihtisas sahibi bir z a t olup stanbul'ludur. Aadaki eserierinden birinci eseri ki (erh-i stihrac- Gurre-nme) ismindedir. 1080 (1669) tarihinde yazmtr. Dierleri de unlardr: 1 (Taksm-i Derecat- Eflk ve stihrac- Tesls ve T e r b i ' ve T e s ds). 2 (erh-i Ahval-i Devir-i Ekalm-i Seb'a ve Rub'-i Meskn).

M E H M E D EFEND Mahmud ibn- Osman Efendi) Ulem ve riyaziyecilerden bir zat olup umnu'ludur. Memleketinde Halil Paa Camiinin muvakkit! iken guruba ait gne saatlerinin yapl v e kullanlmalarn beyan eden, ilm ekilleri ile beraber Arapa, alt b a b zerine tertb edilmi bir risale yazmtr ki kendi el yazs ile olmas muhtemel b i r nshas tarafmdan Rasadhane-i mire Ktbhnesine he diye edilmitir. Risalenin te'lf tarihi 1204 (1790) senesidir. Sair eserleri olduu muhtemel ise de tarafmdan grlememitir.
(1) Histoire General Des Arabesin ikinci cildinin 39. sayfasna mracaat edile.

 277 M A H M U D ibn-i M E H M E D Mirim Celebi Onuncu hicr asrdc stanbul'da yetien kozmorafyaclardandr. Fa zilet erbab ve ulema arasnda Mrim elebi denmekle mehur idi. Ad geen mehur Osmanl riyaziyecilerinden Kadzade-i Rumi denmekle me hur olan Salhaddin Musa'nn torunu Kutbuddin Mehmed'in oludur. Bylece babas cihetinden hem Kadzde, hem de A l i Kuu'nun torunu olduu gibi, anne cihetinden de 877 - 881 (1472 - 1476) tarihleri arasnda stanbul Kadlnda bulunan Osmanl ulemasnn en kymetlilerinden Hocazde Mevln Muslihiddin'in torunudur. (1) Ktib elebi (Hac Kal fa) (Kef'z-Znn)'da (Fethiye erhi)'nde terceme sahibini Ali Kuu' nun kz kardeinin olu oimak zere gsteriyorsa da Mirim elebi'nin Ulu Bey (Zc)'ine yazm, olduu erhde Ali Kuu'ya dede nisbet edil mesi bu szn yanlla dayandn isbat eder. Mirim elebi, ilk nce tedavldeki ilimleri stanbul'da tahsil etmi ve bilhassa Hocazde Sinan Paa'ya hizmet ve mlzemet etmekle olgunluk kazanmtr. Mumaileyh evvel Gelibolu Medresesine mderris tayin edilmi ve oradan Edirne Talk Medresesine daha sonra Bursa'da Manastr Medresesi mderris liine t e r f i ' etmitir. Daha sonra fazilet ve irfanna mebni Sultan Byezid bn-i Sultan Mehmed Han Hazretle.rine muallim tayin edilmi ve bu sul tann saltanat zamannda mertebeleri kat'ederek nihayet Sultan Birinci Selm tarafndan 925 (1519) senesinde Anadolu Kazaskerliine tayin edil miti. Bu hizmetten aynidktan sonra hac farizasn ifa etmek zere Hi caz'a gitmi ve akabinde Edirne'ye dnerek vefatna kadar orada ikamet etmitir. Mrim elebi 931 (1525 senesinde Edirne'de vefat etmitir. Ka smpaa Camii avlusunda medfundur. Sultan Byezid ibn-i Sultan Meh med Han hazretlerinin saltanatlarnda, bu padiahn teviki ile memle ketimizde riyaziye ve hey'et ilimlerinin terakkisine hayli hizmet etmi ve birok risale te'lf etmitir: 1 (Dstru'l-Amel ve Tashhu'l-Cedvel) adnda bir kitab vardr ki (Ulu Bey Ziyci) zerine Sultan Byezid'in emri ile yazlm, Farsa bir erhtir. Sahibinin en gzel eserlerindendir. Mezkr erh, bu ciiddeki tedklklerimize esas olan kitablardan biridir. Hemen her ktbhanede nshasna tesadf olurabilirse de Ayasofya Ktbhnesinde 2697 nu maral nshas gayet nefs ve sahihtir. Bu erhi, ceddi Ali Kuu'nun d i er bir erhi ile Gyaseddin Cemd'in (Ziyc-i Hakan der-Tekm!-i Ziyc-i (1) Terceme-i akayk- Numaniyye - Baslm nsha, sh: 339. Tc't-Te vrih - c. 1. Kamusu'l-A'ln - c. 5, sh: 4511. Maamafih (Kamusu'l-A'lm) Mirim elehi'yi Kadzde'nin oiu olmak zere gstermitir. Halbuki mumaileyh, Kadzade'nin olu emseddin ile Ali Kuu'nun kermesinin izdivacmdan hsl olan Kutbuddn'in oludur ki validesi de Hocazde'nin kzdr.

 278 lhan) adndaki kitabn kaynak ittihaz ederek yazmtr. Mezkr eserin te'lif tarihi 904 (1499) senesidir. 2 (erh-i Risalet'l-Fethiyye) ad ile ceddi Ali Kuu'nun (RisaIetij'l-Fethiyye)si zerine yazlm bir erhi vardr. Mrim elebi'nin bu iki mhim erhinden baka rub'u mecb, rub'u mukantarat ve semt-i kbleye dair bir takm risaleleri daha vardr ki balca tesadf ettiim eserleri aada sayld e k i l d e d i r : (Risaletn f'r-Rub'i'l-Mecib), (Risaletn f'r-Rub'i'l-amia), (Risale tn f'r-Rub'i'l-Mukantarat), (Risaletn f Kbleti ve Ma'rifeti Semtiha), (Risalet'z-Zerkale), (Risale'l-Ceybu'l-Cmia), (Risaletn f'l-Ameli bi'rRub'i'-ikri) ve (Risaletn f Tahkki Semti'l-Kble). Bu risalelerin ekserisi Farsa yazlm ve Sultan Byezid Han'a it haf edilmitir. Mnderecatna gelince o zamanlar muvakkitler arasnda kullanlan rub' tahtasnn kullanlma eklinden ve mezkr letle evkat tayininden bahsetmekte olduklarndan ilimler tarihi noktasndan pek o kadar ehemmiyeti haiz deillerdir. Mrim elebi, muasrlar gibi (ohkm- ncm)a ostroloji'ye kail ve hatt son'ot- tencme (yldzlara ait s o n ' otlorla uramaa) pek mli idi. Bu durum ahkm ve ihtiyoroto dair yazd bir ok risalelerle de sabittir ki bu risalelerin en mehuru Arapa (el-Mekasd) adndaki kitabdr. (Asr- Bokyye, c, 1, Salih Zeki Bey).

MUHTAR PAA Kacolu Gazi Ahmed M u h t a r

Paa

Kl ve kalem sahibi bir vezr ve mr olup Bursa'ldr. Erkn- harb yzbal ile Harbiye Mektebinden mezuniyetinden sonra asker hayatnn byk bir ksmn muharebe meydanlarnda geirmi ve yirmi ksur sene de fevkai'de komiserlikle Msr'da bulunmutur. Merutiyet ten sonra stanbul'a geliini mtekb A'yan Meclisi ikinci bakanlna ve Balkon Muharebesinden az evvel de sodr- o'zomlo tayin olunmu tur. Az mddet sonra ayrlarak A'yan Meclisine devamla beraber ilm tetebbu'loro balamtr. Riyozyenin ekseri ubelerinde ve bilhassa hey'et - ncum (Kozmorafya) ubesinde tam ihtisas sahibi olduklarna aadaki eserleri en dil o h i d d i r : 1 2 3 4 5 (Riyoz'l-Muhtar, Mir't'l-Mkat ve'l-Edvor). ((Riyaz'l-Muhtor Mir't'l-Mkot ve'l-Edvar Zeyli). Riyoz'l-Muhtar'n Mecmuo-y Ekli). (Islhu't-Tokvm). (Tokvm's-Sinn).

 279 6 Sergzet-i Hayatmn Cild-i Snsi:- 1294 - Anadolu'da Rus M u harebesi.). 7 (Tal<vm-i Mal).

MUSTAFA BN- AL

Muvakkit

Zamanna gre riyaziye ilimlerinin, meslek itibariyle hey'et (ncm) ubesinde ihtisas sahibi olmu bir zat olup uzun mddet stanbul'da Sultan Birinci Selm Camiinde muvakkitlik vazifesi ile itigal etmitir. Eserleri aadadr: 1 ('lm'l-bad f Ahbari'l-Bild): 931 (1525) de yazlm olup ye di iklim nazariyesine gre yazlan ve Kanun Sultan Sleyman'a takdm edilen bu eserde in'den Fas'a kadar yz beldenin gece ve gndz mddetleri bildirilmi ve bu beldelerin slm'n hilfet merkezi olan s tanbul'a kaar mil mesafede bulunduklar gsterilmitir. 2 (Vfiyet'l-Evkat): 22 bab zerine mretteb olup irtifa' ilmine dirdir. 3 (Kifayet'l-Vakti Li-Ma'rifeti'd-Dir ve Fazl'd-Diri ve's-Semti): 12 bab zere tertb edilmi olup mukantarota (kpr ve kemeriere) dair dir. 4 (Teshl'l-Mkat f lmi'l-Evkat): Bir mukaddime, yirmi be bab zerine tertib edilmi muhtasar bir eserdir. 5 (Teysru'l-Kevakibi's-Semalyyeti Li-Sa'di'd - Devleti'-erfeti'sSleymaniyeti): Cedvelli bir surette Rum ve Arab aylarn balanglar ve ems, kamer seneleri ve gne burlarnn deiikliklerini beyan edi c i olup 945 (1539)'den 1000 (1592) senesine kadardr. 6 (Tuhfet'z-Zaman ve Cerdet'l-Evan): Vakitler ilminden ve ye d i iklim bahseden Trke mufassal bir eserdir. 7 (Risale-i Rub'u Mecb): Cb-i fak yirmi be bab zerine ter tb edilmitir. Yldz da vardr. 8 (Muadele-i Nehar). 9 (A'ml-i Usturlb). 10 (Rlsalet'l-Mukantarat): Te'lf tarihi 935 (1529) dir. Nshas Yldz Ktbhnesindedir. 11 (Kre ve Usturlb): 956 (1549)'da yazlmtr. Nshas Yldz Ktbhnesinde vardr. ^ 12 (Risale-i Zti'-Krs): Bir mukaddime, otuz babtr. rtifa' (yk seklik) letlerinden zt'l-krs)>nin tarif ve kullanlmasna dair Trke bir eserdir.

 280 MEHMED BN- KTB SNAN aMuvakkit Osmanllarn mehur hey'et (kozmorafya) limlerinden olup K o n y a ldr. (Mzn'l-Kevakib), (Terceme-I Cedvel-i Afk-i Halil), (Tuhfet'lFukar f lmi'l-Mkat min rk-i Rub' Direti ve'l-Mukantarat) ile y i r m i be bab zerine mretteb Muvazzahu'l-Evkat f Ma'rifeti'l-Mukantarat) isimlerinde eserleri vardr. Son eserini Sultan kinci Byezid'e takdm etmitir. (Mzan) ile (Muvazzah)'m birer nshas Ayasofya Htbhanesinde vardr. Bunlardan baka M u k a n t a r a t (yine kpr ve kemerler) ile ir t i f a ' uslnden bahseden yirmi bab zere tertib edilmi (Hediyyet'iMlk) isminde bir eseri ile (Risale f Resmi Rub''l-Mukantarat) risalesi vardr. (Mzn'l-Kevkib)'i Kanun Sultan Sleyman'a takdm ederek il tifatna mazhar olmutur. Babas Ktib Sinen Efendi stanbul'da Kadr ga Liman yaknnda ina ettii Nerdebanl Mescid'in mihrab n n d e medfundur.

MEHMED OELEB

Mneocim-ba

istanbul'ludur. Tahsilini ikmalden sonrc ehzade Camii muvakkitf. olmutu. Sonradan mneccimba olmutur. Hey'et ve ncuma v u k u f u vard. Bz ziycleri ihtiva eden (Usl-i Ahkcm- Sl-i lem) isminde b i r eseri vardr. 1040 (1631)'da vefat etmitir. Bir de (el-Mevlid f lmi'lMkat), (stihrac- Takvim), (Ahkm- Tali'i Mevl) ve (Ahkm- NcumJ isimlerinde eserieri de vardr.

MUSTAFA BN- YUSUF

STANBUL

Hal tercemesi tarihiler faslnda mezkr mehur Ktib elebi'nin talebelerinden bir zt olup stanbul'ludur. Sultan kinci Osman devri ilim erbabndandr. Trke (Ma'den'l-Esrar f lmi'l-Hesb) ismindeki e s e r i nin bir nshas ehd Ali Paa Ktbhnesinde vardr.

MUSTAFA BN- MEHMED EFEND Osmanl lim ve riyaziyecilerinden olup Tekirda'ldr. 1099 (1687} tarihinde irtihal etmitir. Grlebilen eserieri unlardr: Risalet'l-Usturlb), (Ravzat'l-Ahbab f erh-i Hulsat'l- Hesab) ve (Hidyet'l-mil f m Yetealleku bi'r-Rub'i'l-Kmil). dir.

 281 M E H M E D BN- EYH AL EL-HAMD Riyaziyenin ncm-ley'et {l<ozmorafya) ubesinde behre sahibi bir zt olup isporto'ldr. 18. bob zerine Arapa (Zt'l-Krs) risalesini t e ' lf ve Kayseri'li Syiemezzde Abd'l-Halm Efendi'nin (Behcet'l-Lbab f lmi'l-Usurlb) ismindeki eserini (Nazrot'l-Lbob f Behcet'l-Lbb) ad ile erh etmitir. eyh'l-slm Abdullah Efendi'ye takdm ettii bu eserin bir nshas Homidiye'de vardr ki yazl tarihi 1172 {1758)'dir. (Behce) baslmtr. (Risalet'l-Kre) ismindeki eseri Ebu'l-Hmid Ahmed ibn-i eyh M e h m e d el-mid iarafndon erh olunmutur ki ikisi bir arada baslm tr.

MOLLA M E H M E D ELEB Seyyid Ali adnda Diyarbokr'l bir ztn olu olup fazilet sahibi Os manl riyaziyecilerindendir. Badad ftihi Sultan Drdnc M u r a d ' m ma iyyetinde stanbul'a gelerek Sulton'm emri ile tefsr, hads, fkh, beyn, men, mantk, kelm, hendese v e hey'etten bahseden (Es'ile) adnda bir eser yazmtr ki bu eser muasr ulemadan bir hayli zevat tarafndan erh olunmu ise de mellif ancak eyh'l-slm Boho ve muallimi A b drrohm Efendilerin yazdklarn nozar- itibara olarak (Red ve Kabul) ad ile bir eser yazd gibi (Ecvibe) ismi ile de ayrca bir eser meydana getirmitir. Bunlardan baka ncumdon mstakil bir eseri ile (amn erhi) ile (Kodzde'ye Haiyesi) vardr. Diyarbakr ve Badat niyabet lerinde bulunmu ve 1066 (1656) da om naibi (kads) iken irtihal ede rek Sinaniye denilen kabristana defn edilmitir. iir yazma tobot da vardr. Talebelerinden en mehuru Abdrrahman Fzl adnda bir zattr.

MEHMED BN- SLEYMAN Sultan nc Selm devrinde yetien riyaziyecilerden stanbul'lu bir zat olup hal tercemesi yukarda geen nor smail Efendi'nin talebelerindendir. Top ve humbora'nn kalba dklme ve yaplmas ile at uslne dair bir mukaddime, be bob zerine mretteb Trke bir eseri vardr ki bir nshas Beikta'da Yohya Efendi Dergh Ktbhanesinde mevcuddur.

 282 M E H M E D BN- HSREV Eski ad Miiali olan imdiki Karacabey'de domutur. 1141 (1728) tarihinde Manisa'da Ulu Cami' mtevellisi iken ncm'don - hey'et (Kyor) ismindeki eseri giriinde lzm olan faydal bilgileri ilve ederek ter c e m e etmitir. Bu terceme drt mokale zerine mretteb olup her ma kale bir takm boblor ihtiva etmektedir.

MEHMED EMN BN-l OSMAN EFEND Fazilet sahibi riyaziyecilerden bir zat olup tahsilini stanbul'da ikmal etmitir. Fkh'tan (Akd'd-Drer ve'l-Cevahir Nakd'l-Eboh ve'n-Nezair) ile (Shhat'l-Kefoleti bi'd-Dyn) isimlerinde ve feraizden (Toshhu Zevi'i-Erhom) isminde te'lfat olduu gibi (Rub'ul-Mukantorot), (Alet'l-Usturlb), (ekl-i Mselles), (Hesob bi'Ukudi'l-Esabi') ve (Rub' Mecb) isimlerinde eserleri vardr. Birinci eserini 1181 (1767) tarihinde te'lf et mitir. Halvetiye Tarikatnn Sinaniye kolundan skp'l eyh Mustafa ibn-i M a h m u d Efendi'nin Trke ve Arapa (Rub'u Dire) risaleleri vardr.

M E H M E D MN BEY Harbiye Mektebinden mezun olduktan sonra uzun mddet Bursa Asker Lisesinde riyaziye muallimliinde bulunmu ve bundon sonra do Ordu'da hizmet ifa ederek kaymakamlkla tekade sevk edilmi ve sk dar'da ikamet ederken 1333 (1917) tarihinde irtihal etmitir. Karacaah med Mezoristanmdo medfundur. Aslen s'canbul'ludur. Benim hendese muallimim idi. Baslm eserleri: 1 (Arsa Taksmi): Arsa ve tarla taksimine dir hendes mes'elelerden bahseden bir eser olup 1305 (1889) tarihinde Bursa'da baslmtr. 2 (Bedreko-i Mhendisn): Hendese ve msellesot mes'elelerinin usl ve halletme ekillerini beyn eden 400 sayfalk bir eserdir. 3 (Mesil-i Riyaziyeden Cebir): d cebirin mes'elelerinden bah seder. 4 (Kk Usl-i Hendese). 5 (Msellesat- Msteviye ve Kreviye).

 283 M A H M U D MES'UD PAA Riyaziye ilimleri mtehassslarmdan bir zat olup Amasya civannda Kpr Kazas noiiyelerinden Zeytun'ludur. Harbiye Mektebinden erkn- harb olarak me'zun olup terfi' suretiyle mirlik rtbesine nail olmutur. Bb- Seraskerde (Harbiye Nezaretinde) istihkm ve inaat ile muhak e m a t daireleri reisliklerinde byk hizmetlerde bulunmutur. (Kutu'- Mahrutiyat) ve (Cebrin Hendeseye Tatbikat) isimlerinde baslm ve (Usl-i stihkmat- Hafife) adnda baslmam eserleri v a r d r Tertib ettikleri riyaziyeye ait mes'elelerin bzlan Avrupa'ya da gnderilip tak d i r e mazhar olmulard. 1308 (1892) tarihinde irtihal ederek Fatih Camii avlusuna defn edilmitir. Dolmabahe Saray'nn kaplan bu ztn neza reti ile yaplmtr.

MUSTAFA

SM

BEY

Riyaziyenin hey'et - ncm (Kozmorafya) ubesinde ihtisas sahi bi bir zat olup mefur edb Namk Kemal Bey'in babasdr. 1318 (1902) tarihinde stanbul'da vefat ederek vasiyyeti zerine Hazret-i Halid civa nnda Kk Emr E-endi karsnda baba ve akrabas yanna defn edil mitir. Ncumun bilhassa ahkm ksmnda vukufu tam olan kimse lerdendir. Bu sahada (Mcerrebat) isminde bir te'lfi ve terceme yoluyla d a yine yldzlara ait bir ka para eseri vardr. Mevlev Tarikatine men sub idi. Yazm olduu mufassal hal tercemesinde Topal Osman Paa ve akrabalk ciheti ile de Tepedelenli Ali Paa olay ve babas lala o l mak hasebiyle Sulton nc Selm zamanna dair tarih olaylar vardr. Merhum makta (zerinde kalem kesilen kemik paras) imalinde ve mebbek (pencere kafesi ve balk a gibi) oymaclk san'atnda da htisas sahibi olup yazd kitaplara meguliyeti ncum ve tarihe ait olduundan cetvel kalemlerini bizzat elikten imal eder ve mzeyyen -saplara takar, derhir ve elie ait her ne yapsa krktan aa balamaz ve yaptktan sonra her birini dost ve raklanna t a t l bir ltife ve ht\ra olmak zere on para m u k a b i l i n d e hediye ederdi.

 284 N NASUH BN- ABDULLAH Matrak Nasuh: Nasuh es-Selhi e-ehr bi-Motrak Osmanllarn eski riyaziyecilerindendir. 940 (1534) tarihinde i r t i h a l etmitir. 923 (1517) senesinde Yavuz Sultan Selm Han'a takdm e t t i i (Cemal'l-Kitab ve Keml'l-Hesab) ismindeki eseri iki k zerine ter tb edilmi olup birinci kk hesabn fasllar, ikinci kk mteferrik mes'elelerden bahsetmektedir. Bundan baka Yavuz Sultan Selm ad na te'lf edilmi (Ken'oniye f lmi'l-Hesob) ad ile dier bir eseri de vordrki birer nshas Hamidiye ve ehid AliPna ktbhanelerinde mev cuttur. Bir de 923 (1517) tarihinde te'lf olunduu mukaddimesinde be yan olunan yozmo bir nshasnda (Umdet'l-Hesab) olmak zere yazl dier bir eseri daha vardr ki mukaddimesinden bir ksm aynen buraya alnmtr: Bu risale iki k zere mebndir. Birinci k 23 fasl beynndadr. kinci k muhtelif mes'eleler beynndadr. Vollohu o'lem bissovb. (Allah doruyu en iyi bilendir). 1. fasl: F Beyn- Siyokot, 2. fasl: F Beyon- Erkm- Hindi, 3. fasl: F Beyan- Cem", 4. fosil: F Beyan'l-Kesri ve'l-best, 5. fasl: F Beyan't-Tensif, 6. fasl: F Beyon't-Taz'f, 7. fa sl: F Beyon'l-Kerrot, 8. fasl: F Beyon- ksurot- Dirhem, 9. fosil: F Beyon- Zarb, 10. fasl: F Beyan- Zorbi'l-ksur moo'l-kesr, 11. fasl: F Beyani't-Taksm, 12. fosil: F Beyoni'z-zro', 13. fasl: F Beyoni'l-Emdad ve Gle, 14. fosil: F Beyani'l-Kantor ve'l-Vezn, 15. fasl: F Beyoni'l-miskol ve'l-krot, 16. fasl: F Beyoni'r-Rusumot. 17. fasl: F Beyani'l-a'ddi'lerbaoti'l-mtenasibeti, 18. fosil: F Beyan-i Ksmeti'l-Gurem, 19. fasl: F Beyon- stihrac- mehari, 20.' fasl: F Beyon- Ksmet'l-Mevris, 2 1 . fasl: F Beyoni'l-Hotayn, 22. fosil: F Beyoni Cem'i'l-ksri moa'i-kusr. (Umdet'l-Hesab)'n bir nshas Nuruosmaniye Ktbhanesinde var dr. Divan yazsn andran ve eb denilen yazda mahir idi. O zama nn silhorluunun idmanndan olan mtrak oyununun mucididir.

NALT AHMED BN- MUSTAFA EFEND rtifa' ilmi mtehassslarndan olup Geyve'nin Akhisar nohiyesindedir. 1210 (1796) tarihinde te'lf ettii (Rub'i Mukantaro) ve (Rub'-i M e cb)e dir Arapa iki risalesi 1244 (1828) tarihinde baslmtr.

 285 ^
NUR PAA Tazde

stanbul'un Eyyb semtinden olup 1268 (1852) tarihinde Mhendis hane-i Berr-i Hmyundan ehadetname ile me'zun olan zel< erl<n- harblerdendir. mrnn sonlannda Harbiye Mektebi ders nezaretinde bulunmutu. (Usl- Hendese-i Cedde) adl eseri uzun mddet asker mekteblerde okunulmutur. 1307 (1891) tarihinde vefat etmi ve Edirnekap'da defn edilmitir. Riyaz ilimlerde derin ihtisas herkese tes lm edilmi bir zatt. Tertb ve te'lf ettikleri (Cebr-i A'l) mecmuas ba slmamtr ki Bursa Asker dadsinde (Lisesinde) talebeliim zamann da bu mecmuadan okumu ve istifade etmitim. Said Paa ile Londra' da tahsilde beraber bulunmutur. Genileterek ngilizceden terceme edil mi (Temam ve Tefazul) mecmuas vardr.

OSMAN EFEND Kosmpaal Muvakkit Osmanl lim ve riyaziyecilerinden olup stanbul'ludur. Kasmpaa Camii muvakkti idi. (Camiu'l-Ahkm f Mesili'l-Has ve'l-mm) isminde bir mukaddime iki makale, bir hatime zerine mrettep hey'et - ncum (astronomiye) dair riyaz bir eseri vardr ki bir nshas Bab- Al kar sndaki Ber Aa Ktbhnesinde mevcuttur. Bir de Nuruosmaniye Ktbhnesinde (Tenkh-i Hesabi'n-Ncum f Ma'rifeti'd-Derci vs'd-Dekayk) isminde bir eseri vardr.

OSMAN SAHB EFEND Mneccimba Hal tercemesi (ulem fasl)nda yazl Palabyk M e h m e d Efendi'nin kardei olan Hoca Abdrrahim Efendi'nin oludur. Tahsilini ikmalden sonra ilmiye mesleinde ykselerek stanbul payesine ve mneccimbalk me'murluuna nail olmutur. 1280 (1863) tarihinde stanbulda ir tihal etmitir. Babasnn yanna defnedilmitir. lim bir zat olup on f a sl, bir hatime zerine tertib edilmi, T r k e (Ta'lm'l-Krre) risalesi ile tb'dan (Ahkm'l-Emrz) ve (Kolera) isimlerinde baslm eserleri var dr. Dr'l-Muallimn'de riyazi ilimler muallimi idi. Corafya'dan Avrupa, Asya ve Afrika ktalarn iine alan m a t b u ' risaleleri ve Paris meridyenine gre muhtelif beldelerin (boylam ve en lemlerini) tl ve arzlarn beyn edici ta'rifatl m a t b u ' (Esmi-i Buldan) isminde yazma bir eseri vardr.

286

PR M A H M U D SIDKI EFEND Sultan kinci Byezid devri fazlet sahibi riyaziyecilerinden Hayred din Efendi'nin talebesi olup Edirne'lidir. stadnn (Miftah- Knz- Erbab- Kalem ve Meshib-i Rumz- Ashab- Rakam) ismindeki riyaz ese rini genileterek terceme etmitir ki bir nshas ehd Ali Paa Kybhanesinde vardr.

R RASH BEY Bahriye Mektebinden yetimi olan Osmanl riyaziyecilerindendir. Rize'lidir. Bahriye Mektebi ile Dr'-afaka'da muallimlii vardr. 1328 (1913) tarihinde stanbul'da irtihal etmitir. Kandilli mezarlna defnedil di. Ahlk faziletlerle muttasf bir zat idi. Eserleri: 1 (UsI-i Hendese). Baslmtr. 2 (Hendese-i Resmiyye). Baslmamtr 3 (Msellesat- Kreviye). Baslmamtr. 4 (Harita-i Bahriyye Ahz). Baslmamtr. 5 (Fen-i Mesaha-i Bahriye). Baka bir ztn imzas ile neredil mitir. 6 (Suver-i Kevkib). Baka bir zatn imzas ile neredilmitir.

RIF'AT PAA Riyaziye ilimleri mtehassslarndan bir zat olup Uak'ldr. Harbiye Mektebinden me'zun olduktan sonra asker hayatnn byk bir ksmn asker ve mlk mektebler le ehzadelerin bzlarna muallimlik vazifesi ile geirmitir. Bu cihetle pe-k ok talebe yetitirmee ve birok riyaz eserier te'lf ve terceme etmee muvaffak olmutur. 1334 (1918) senesinde emekli olarak hayatn geirirken Beylerbeyi'nde irtihal ede rek Nakka Kabristanna defn edildi. Baslm eserleri : (Usl-i Msellest- Msteviye), (Msellesat- Msteviye), (Msellesat- Kreviye), (Mesil-i Msellesat), (Mlhhas Hendese), (Mufassal Hendese), (Fenn-i Mihank), (Lgaritmeli Usl-i Msellesat- Msteviye ve Mesaili), (Ticaret ve Ziraat Corafyas), (Mlhhas Corafya).

 287 RAGIP PAA Ferk Ahmed Ragp Paa Riyaziye ilimleri miJtehasslarndan bir zat olup Ktahya'ldr. Har

biye Mektebini bitirdikten sonra asker hayatnn byk bir ksmn mu

allimlikle asker mekteblerde geirmitir. 1335 (1919) tarihinde emekli olarak stanbul'da irtihal etmi, Eyyb Sultan'da Siyovu Paa Trbesi yanna defnedilmitir. Mholu Sar Kad Osman Zeki Efendi'nin oludur. Baslm eser leri: (Miftohu'l-Hendese), (Cebir-I Ad), (Cebir-i A'l), (lm-i Hey'et), (Hisab- Muamelt) ve (Corafya)'dr.

SAKIP M E H M E D EFEND Hoca Osmanl lim ve riyoziclerinden, Sinop'do medfun Seyyid Bill Haz retlerinin neslinden olup stanbul'ludur. Arapa ilimleri mehur ulema dan Ysinci-zde Osman Efendi'den v e riyazi ilimleri de merhum Gelenbevi'den okumutur. 1228 (1813) tarihinde vefat ederek Hazret-i Hlid civarnda eyh'l-slm Hoca Saodeddin Efendi'nin medfun bulunduu derghn yol kenarnda biroderzdesi Yakup Efendi'nin yanna defn edil di. Mhendishane kulesine konan byk soot kendi elinin m a h a r e t i d i r Mhendishonenin parmakla gsterilen muallimlerinden idi.

SIDKI MUSTAFA

EFENDHaci

Osmanl riyaziyecilerinden bir zt olup bir ka makale ve bir hati me zerine mretteb o l m a k zere Vezr-i A'zam Ahmed Paa'ya t a k d i m ettii riyazi eserinde u yolda szne devam ediyor: Basit arazide mik tar ma'ruf olmayan sahalarn nazar ile mesahas ehemm-i muhom- dev letten olmon berhin-i hendesiyeden bir ko ekl intizo'- ile bir let-i sehl'l-isti'mol ihtira' eyleyp sohife-i rzgrda bir tuhfe yd-i gr edil miti.... 1183 (1770)'de Defter Emni Vekili iken vefat etmitir.

 288 S A H ZEK BEY (1) Memleketimizin son zamanlarda yetitirdii mefur riyaziyecilerden dir. stanbul'da Ciball semtinde Kkmustofapaa Mahallesinde d o mu ve 2 Temmuz 1337 (1921) tarihinde stanbul'da vefat etmitir. T a h silini Dr'-afaka'da yapmtr. Mektepten me'zun olduktan sonra Telgrafhaneye me'mur olmu v e bir mddet sonra Paris'e gnderile rek elektrik mhendisi sfat ile yurda dnmtr. Yine Telgraf Fen Ka lemine devama balamtr. lk tedrisat Dr'-afaka'da Cebr-i A'l (Yksek matematik) ile balam ve yksek riyaziyenin memleketimizde ta'mm ve intiarna pek byk hizmet etmitir. Salih Zeki bir ka sene getikten sonra Telgrafhane'deki hizmetini terkederek M a r i f e gemi ve bir mddet -sski rasathane'ye mdr o l mutur. Ondan sonra ilm hayata atlarak vefatna kadar Mlkiye Mek tebi ve Dr'l-Fnn'da mtemadiyen Hikm.et-i Tabiiyye ve Riyziyt- liye tedrisat ile megul olmutur. stanbul Dr'l-Fnun'unda Riyaziyat ubesinin kurucusudur. yle denilebilir ki 1300 (1884) t a rihinden itibaren Trk genliinin yksek riyaziye tedrisatndan istifa desi hususunda merhum Salih Zeki'nin gay^-et ve himmeti hi bir eyle mukayese olunamaz. lk eserleri lise mekteblerinde tedrs olunan mufassal ve muhtasar Hikmet-i Tabiiyeleridir. Onlardan sonra yksek riyaziyeye mteallik eserieri gelir ki Dr'l-Fnn (niversite'de) okuttuu derslerden mte ekkildir. Zikrolunan eserieri u n l a r d r : (Mebhas- Savt), (Mebhas- Eelektrik-i Mknats), (Mebhas- Hararet-i Harekiyye), (Mebhas- Czibe-i Umumiye), (Mebhas- Elektirikiyyet ve iariyyet), (Hesb- htimali), (Mebhas- Hareket-i Seyyalt), (Hende se-i Tahliliyye), (Mebhas- Nazariyye-i Temevvct) ve (Hey'et-i Riyazi ye). Bunlardan baka perakende bir o k eserieri ile son zamanlarda mebd-i riyaziyata dir kitablar, Dr'l-Fnn ve bz mahallerde k^erdii konferanslarn zabtlar zikre ayandr. Salih Zeki merhum, riyaziyeyi retmesindeki ilm dirayeti ve m a hareti kadar ayni zamanda bir riyaziye muharriri idi. Riyaziyenin felse fesine ve bilhassa Trklerle Araplarn eski zamanlarda riyaziyeye yap tklar hizmetleri takdir yolunda pek kymetli yazlar vardr.
(1) Meslekta ve mesa arkada Mehmet tzzet Beyefendi, vki' olan tale bimiz zerine ihd ve rsal etmitir.

 289 (Kamus- Riyaziyat) Riyaziye Lgati fna l<6imesine l<adar yazl m ve baslmtr. st taraf baslmam olup Marif Nezreti tarafndan satn alnmsa do henz bosilp il<mal olunmamtr. Salih Zeki'nin t e d kk ve tetebbuot mahsul olarak vcuda getirdii eserler ilm kudreti nin en kot' delilidir. M e r h u m riyaziyede hakk ile stad idi. lim saha snda kendisine has vecz bir slbun kurucusudur. Dilimize naklettii eserlerde gsterdii sz kolayl ve selslik herkes tarafndan anla labilir bir mertebe idi. Bu eserlerin bolcolor d r t cild zerine ter tb edilmi dier eserleridir. (sr- Bakiye): Riyaziyenin her ubesine dir muhtelif zamanlarda yozilm olan ana kitablar esas ittihaz ederek ark limlerinin eski Y u nan riyaziyesi zerine neler ilve ettiklerini ve bunlar gorblloro ne d e recede teslm ettiklerini bildirmek maksad ile yazlm ve Komus-u Riyaziyata bir mukaddime tekil etmitir. Resimli Gazete 1312 (1896) senesinden sonra SaHh Zeki'nin idaresinde intiar ederek zikrolunon saha zerinde mteaddit makaleler ile ssldr. M e r h u m u n , kitap ek linde felsefeye dir nerolunan eserleri: (lmin Kymeti). (Felsefe-i lmiyye), (Felsefe-i Ahlkiyeler) ve (lim ve Faraziye)'dir. Bu kitaplar bir koc d e f o okunmadka muhteviyatndoki ulv maksatlar anlalmaz. (Mzon- Tefekkr) riyaz bir fikir ile yazlm mantktr. (Dr'-ofako), (iktisadiyat) ve (Dr'l-Fnn) mecmualarnda in tiar etmi makalelerinden en m h i m l e r i : (ahsiyet), (Auguste Comte-Ogst Kont), (Ulm'de Serbest-i M badele), (Riyaz Mantk Hakknda Bir Mektub) ve (skolstik), (Riyaziye de yksek ve muhtelif meslekler zerine Dr'l-Fnn'da verdii kon ferans zobtlorjdr. Salih Zeki hesaba dir eser yazmamtr. Riyaziyenin lk balang lar olan hendese, kozmorafya ve cebir'e taallk eden eserleri srf ter cemeden ibaret olup yksek riyaziyeye a i t eserleri kadar kymet ve ehemmiyeti haiz deildir. Tabot itibar ile ahlkl, mtebessim, sohbeti messir ve ltf bir zatt. Salih Zeki ile grenlerin hepsi kendisine kar husus bir cazibe ile hislenir ve bir mes'elenin hallinde gsterdii zek ve sr'at intikali ne hayran kalrlard. Bu ztn ilm kymeti Avrupal riyaziyecilerden me hur D Lamber ile mukayese olunabilir. D Lamber (Byk Ansiklopedi)nin meydana gelmesinde, metrenin arzn boyutlarna nisbet edilme sini tensb eden komisyonda nasl mil olmusa Salih Zeki de memle ketimizde riyaziyeye a i t dncenin yeni ve ilm stlahlarn te'ss ve takririnde byk bir rol oynam bir simadr.
OSMANLI MELLFLER - Cild: F. : 19

 290 SAFVET PAA

Riyaz ilimlerden, husus ile astronomi ubesinde vukuf sahibi b i r zt olup stanbul'ludur. Harbiye Mektebinden erkn- horblikle me'zun olmu ve sonra do uzun mddet Kuleli Asker Lisesinde tedrs ile u ramtr ve bilhare Suriye'ye gnderilerek asker vazifeleri ile megul olmutur. stanbul'a avdetinden biraz sonra yani 1329 (1911) senesinde emekli olarak vefat etmitir. Eyyb Sultan'da Krk Merdiven Kabrista nna defn edilmitir. Bilhassa stlahlar hakkndaki derin aratrmalarnn semeresi o l mak zere hey'et ilminden (Melekt) ismini verdii mufassal eserinin birinci cildini basmaa muvaffak olmutur. Sair e s e r l e r i : (Melekt): kinci cild. (Lehe-i Hey'et): Franszcadan terceme edilmitir. (Erkn- Hey'et): Kz mekteblerine mahsustur. (Msellest- Kreviye): Dor'-afoko iin 1298 (1880) tarihinde Mihron matbaasnda bosilmtr. (Hey'et-i lmiye): 1298 (1880) de Harbiye Mektebi matbaasnda ba slmtr.

EYD AL RES Galotal Mehur Osmanl denizcisi, edebiyat ve riyaziyecilerinden olup a s len Sinob'ludur. Galata Tersanesi Kethdas Hseyin Reis'in oludur. Dededen babaya soyca gemici idi. Barbaros Hayreddin Paa ve sair bah riye kumandanlar ile mteaddit seferlerde bulunmutur. Denizciliin her durumunu grm geirmi, o zamana gre denizcilikte yed-i t l sohibi olmutu. iirlerinde Ktib mahlasn kullanrd. Pr Reis'in y e rine Kopton- Derya (Deniz Kuvvetleri Komutan) tayin olunarak Um m a n ve Hind Okyanusunda dolatktan sonra stanbul'a avdetle 970 (1563) tarihinde Diyarbakr Defterdar iken vefat etmitir. Botoraf as t r o n o m i ilminin kaidelerinden, aa taraf Hind Okyanusu ile ksmla rndan olan Kzldeniz, Aden Krfezi, Fors Denizi ve Umman Denizinin d u r u m u n u hikye eden (Muht (1) adl eseri Baron Hammer tarafndan (1) Olunun da bu kitab geniletip tezyl yolunda (Mir't'l-Kinat f'lAmeli bi'1-lti'l-Felekiyye) isminde makbul bir eseri olduu gibi marif er babndan Mehmed Emin ibn-i el-Hac Abdrrahim Efendi tarafndan da 27 maksat zerine tertb edilmi Arapa (Makasdu'l-Celiys'e f HUi'l-Iti'l-rtifaiyye ) isminde bir erhi vardr.

 291 Almancaya terceme olunarak Viyana'da ner edildii gibi (Mir't'lMemk) (1) admdo drt senelik maceral hayatn hikye eden seya hatnamesi (2) de kdam Matbaas tarafndan baslmtr. Bunlardan ba ka riyaziyeden (Usturlb), (Rub'u Mecb), (Amel Darb bi'l-Cb), ( M u kantarat), (Diret'l-Mu'del), (Zt'l-Krs) imali hakknda be makale, 120 bab zerine Trke (Mir't'l-Kinat) isminde astronomiden mu'te ber bir te'lf eseri vardr ki bir nshas Ayasofya Ktbhnesinde var dr. lim-i Fzl Ali Kuu'nun astronomiden (Fethiyye)'sini de (Hulsat'l-Hey'et) smi ile genileterek terceme etmitir ki bir nshas Ber Aa Ktbhnesinde mevcuttur. iirleri de ho olup u beyitler bizzat tabiatnn mahsldr. Nolo mcrim isek yarn efaat-hhmz vardr. Dayansn zhdne zhid, bizim Allahmz vardr. Dier bir beyti : Geh saf buldu gnl yinesi ghi keder Byledir hl-i cihan byle gelir byle gider. (Mir't'i-Memlik) be makale, yirmi bab zerine mrettebdir. (Hulst'I-Hey'at f Tercemeti Mlhhasu'l-Hey'eti) isminde bir eseri daha vardr ki bir nshas Ktbhane-i Hidivdedir.

SA'D BN- HALL Sultan nc A h m e d devri edib ve muhasebecilerinden bir zt olup Damat brahim Paa'nn ktiplik hizmetinde bulunmutur. (Mifthu'l-Mkilt) isminde hesab ilmine ait Trke bir eseri vardr. (1) Bu nefs eserin el yazs ile mularrer bir kopyasnn Napoli Ktbh nesinde mevcud olduu Avrupal mverrihlerin rivayetlerine atfen (Esfar- Bahriye-i Osmaniye) adl kymetli eseri de mezkrdur. Almanca'ya terceme olunan nshas da 1815'de Berlin'de baslmtr. (2) Yenieri Ocana mensup olup 960 (1553) da stanbul'da vefat ederek Stlce'de hayat tercemesi yukarda geen Cemaleddin shak Karaman Tr besi avlusuna defn edilen Turnacba-Zde Yetim Ali elebi bu seyahatte be raber bulunarak manzum bir seyahatname yazmtr ki aadaki beyitler o se yahatnamedendir : Suyu bardakta demiler gemiyi divarda Bizden evvel bu cihan seyr eden ehl-i vukuf lem-i berri brakup bahr havasnda Y u A l i ise dahi aklna irfanna yuf. (Muht)'in 962 (1555) de Hindistan'da Gcerat beldelerinden (Ahmed-bd) da yazlan bir nshas Revn Odas Ktbhnesinde vardr,

 292 SYLEMEZ-ZADE ABDLHALM EFEND Sultan kinci Mustafa devri lim ve riyaziyecilerinden bir zat olup Koyseri'lidir. Arapa ilimlerde bz risaleleri ile riyaziyeden Risale-i Us turlb ve JVlesil-i Rub'- Mecb) ve 18 bab zerine mretteb (Behcet'lElbb) ve dier (Risale-i Usturlb) gibi eserleri vardr.

SAD EFEND Muvakkit Melmed Sad Efendi Sultan Mustafa Camii muvakkti olup stanbul'ludur. Mneccim M u s a ibn-i Hasan N e v r b a h t ' m yldzlarn Pareketlerinden zuhur edecek a h k m ve havadis-i kevniyye'den bahseden eserini 1181 (1767)de geni leterek terceme etmitir.

SA'DULLAH ZZET EFEND lim airlerden ve riyaziyenin ncm ubesi mtehassslarndan mtefennin bir zat olup Ankaro'ldr. air tezkirelerinden (Fatn) tezklre3i)nde yazlan hal tercemesinde tarikat prlerinden Hac Bayrom- Vel'nin sllesinden olduu yazldr. Usl zere tahsilini ikmalden sonra niblik ve mftlik gibi er' vazifelerde bulunarak bilhare doum yeri olan Ankara'da ikamet ve inzivaya ekilip 1264 (1848) tarihinde orada vefat etmitir. Dvan- ile heca harfleri srasna gre tertb edilmi iki byk cildi ihtiva eden (Mecmua-y Mnehabat)' vardr ki el yazs le yazl yegne nshas hafdi Galib Bey'de mahfuz olup birinci cildi Os manl ve ran airlerinin iirlerini toplamtr. kinci cildi de aadaki dokuz fasl zerine tertb edilmitir: 1 (Hazine-i Mektib tarznda mensur eserler, 2 Muhtelif fet valar, 3 Usl-i sak, 4,5,6 ve 7. fasllar Arapa ve Farsa bz darb- mesel ve beyitlerin erhi, 8 Gelenbev smail Efendi'nin (Hesab) ri salesi, 9 Res'l-Kttb Raif Mahmud Efendi'nin (Corafya)smn bir ksm dere edilmitir. Ulu Bey (Zc)'inln ta'diltnn muhavvelt ile ahlkm- ncm ve cedvellerden bahseden byk kt'a (boy)dak (Mecmua-y Riyaziye)'si de sabk Marif Nazr Him Paa'nn husus ktbhnesindedir. Yl dzlarn hesablar ve hususiyle ahkm ubesinde fevkalde mahir olup seyyarelere (gezegenlere) ma'tuf atayann kolaylkla bulunmas iin muntazam bir usul kef ettii gibi derin tecrbelerine atfen (Er- Esmr) ismindeki ncm kitabnn ahkma taallk eden bz aksam n da ta'dil ve tashh eylemitir.

 293 STL SLEYMAN RD EFEND Ulemdan ve riyaziyenin ncm ubesi mtehassslarmdan bir zt olup St Kozasnn nn karyesindendir. Aropoy vey babas Kokc Mehmed Efendi'den ve ilm-i ncmu da Aydm'do Hseyin Efen di'den tahsil etmitir. Bundan sonra stanbul'a gelerek uzun seneler (Stl Tokvmi) ad ile takvim karmtr. 1310 (1884) tarihinde 85 y a nda irtihal ederek vasiyyeti zerine skdar'da Blblderesi'nde Kozdo Mehmed Efendi'nin ayak ucuna defn edildi. Hat (gzel yaz) san' atma da intisab olduuna yazd 30 adet Mushof- erf ohiddir. Ba slm eserleri: Drt yz senelik (Takvm-i Devvor ve Tarih-i Selset A h b a r - Takvrh-i Dim)'dir. Bir de baslmam (Ruz-nme)'si vardr.

SLEYMAN MAKAM EFEND Ktib Dvani Riyaziyenin ncum - hey'et (astronomi) ubesinde ihtisas sahibi bir zt olup. stanbul'ludur. 1210 (1796) ksur tarihlerinde stanbul'da irti hal etmitir. Eserleri: Sultan Mustafa'nn emri ile Holfezde smail Efen di'nin terceme ettii (Zc-i Kasn)nin seneleri mild seneler olmaklo mslmonlarn kullanmasnda glk olduundan Arab senelere tahvl ve Paris tlnden (boylam dairesinden) stanbul'a naki ve hesob ederek (Zc-i Cedid-i Hulsa-i Gorr) adn vermitir. (Mir'ot's-Sem), (Risa(e-i rtifa') ve (Tesviyet'l-Buyt) isimlerinde eserleri d e v a r d r

SEYYD MUSTAFA (1) Osmanl riyaziyecilerinin mteahhirlerinden olup stanbul'ludur Da ha ocuk iken resim yapmaa ve hendese letlerini lyk ile grmedii ve bilmedii halde bendesi ekiller izmee balamt. Sultan nc Selm'in ilm messeselerinden olan Mhendishaneye girerek tahslini ikml etmi ve ikmalden sonra do yine riyaziye ile itigali zamanlarn da logaritmay Gelenbev merhum'dan okumutur. Bu esnada lzumu nu hissettii Franszcay do tahsl etmitir. Hatt (Diotribe De L'ngeni(1) (Hat ve Hatttan) adl baslm eserde 1210 (1796) da henz hayatta olduu yazl bulunan Maliye Kalemi Hulefasndan Seyyid Mustafa bn-i Ebu Bekir'in bu zat olmas kuvvetle muhtemeldir.

 294 eur) ( 1 ) ad ile stanbul'da harp ve istihkm ilmi ve saire gibi ilimlerin o andaki durumuna dair Franszca te'lf ettii eserini Fransa'ya gnde rerek o zamanki Fransz limleri tarafndan takdr olunmu ve 1803'de skdar'da baslan bu eser ikinci d e f o olarak 1810'da Paris'te Fran szca baslmtr. Mezkr eserin bir parasndan : Ulm fnn devr-i lem icra ediyor. Bugn o kadar marif-mend olan Avrupallar Ltin stodlarm okirdleridir. Bunlar do Yunanllarn holko-i tedrsinde yetimi tir. Doha evvelleri ise merkiz-i mo'rifet ran'da, Msr'da Hind'de bulu nurdu.

SEYYD AL PAA

Ba-Hoca

Hol tercemesi daha nce geen Hseyin Rfk Efendi'den sonra Mhendishone'ye ba-hoco tayin olunarak istihkm ve hendeseye m teallik fenler tedrs ederdi. 1246 (1830)'da ozl olunup yerine mehur Hoca shak Efendi tayin olundu ise de ad geenin vefatndan sonra /ine ba-hoco oldu. Sonradan uhdesine mrlivolk tevcih olunup vazi fesi ile megulken 1262 (1846) tarihinde vefat etmitir. Stlce'de med fundur. stanbul'lu idi. 1257 (1841)'de baslan (Mohrutyyat) ve 1259 (1843) baslan (stihkmot- Cesme)si ile mehur Ali Kuu'nun astro nomiye mteallik Fatih Sultan Mehmed Han namna te'lf ettii (Fethiyye) sinden terceme edilip zetlenen m a t b u ' bir eseri vardr ki bu eser bz ilvelerle ve (Mir't'l-lem) ismi ile 1239 (1823)'da Dr't-Tobobet'l-mire'de baslmtr.

SELM PAA Saldzl Aslen Sokz'ldr. (Kprclk), (Torpido), (Ameliyat- Muhasara) ve (Ameliyat- Lm) isimlerinde eserleri verdir. Bizde elektrik bataryas n te'sis eden bu zattr. 1300 (1884) tarihlerinde stanbul'da irtihal et mitir. Rumeli Kabristanna defn edildi.

(1) Sabk Sadrzam Cevad Paa'nn (Yenieri TarilDnin mukaddimesin de Seyyid Mustafa'nn olmak zere Etat actuel de l'art militare de genieet des Sciences Constantinople (1803) vol) ismindeki eser-i mezkrdur ki her ikisinin bir olmas muhtemeldir.

 295 SAD PAA stanbul'lu olup Fethi Paa'nn damaddr. Londra'da tahslini ik m a l ettii zamanlarda Rasadhane mdr olan mualliminin tavsiyesi ile bir mddet rasadhane mdrln ifa etmitir. stanbul'a avdetinde muallimlik ve sair hizmetlerde bulunduktan sonra Konya Valiliine tayin edilerek gzel hizmetleri grlmtr. Bugnk Konya hkmet dairesi zamannda in edilmitir. 1312 (1896) senesinde stanbul'da irtihal edip Sultan kinci Mahmud Trbesi avlusuna defn edildi. Eserleri: (Usl-i Hendese), (Mebdi'l-Hisab), (Hikmet Tatbikat), (Mecmua-yi stihkmat Haffe), (Fenn-i Mi'mar) ve (lt- Rasadyye'den bzlarnn ta'rifatiyle suret-i isti'malleri (tarifleri ile kullanma ekilJeri) hakknda bir eser)dir.

SLEYMAN SUD EFEND Osmanl muhasib ve siyasetilerinden olup devletin mal ilerinin esasna vakf bir zattr. Arapa, Farsa ile Franszca ve ngilizce bilir lerdi. Siyas memuriyetle birka d e f a Avrupa'ya gnderilmiti. Son me'muriyetleri Meclis-i Maliye Azol idi. Mellefatnn en mehurlarndan olan (Defter-i Muktesit) ismindeki cildlik tedkk mahsul eserleri eski zamanlardan 1309 (1893) tarihine kadar Osmanl Devletinin mal ilerinin ortaya kt kaynaklarla cereyan sureti ve buna dair tarih ve ilm ma'lmat toplamaktadr ki bu yolda bir eser daha grlemedi. Mlga Vakit Gazetesinde tefrika olarak ner olunan (Mebhis'l-Maliye f Devleti'l-Osmaniye) isminde dier bir vakifane eseri ile (Usl-i Mes kkt- Osmaniye ve Ecnebiye) isminde baslm bir eseri ile (Takvm-i Daim) eserleri cmlesindendir. (Defter-i Muktesid)'in 4. cildinin basl masna himmet olunamamasma teessf olunur. Trabzon'a bal Of ka zasnn mu'teber ailelerinden (Karszdeler) torunudur. Doumu itiba riyle Galataldr. 1313 (1897) tarihlerinde stanbul'da vefat etmitir. Ey yb Sultan'da Yvedd skelesi yaknndaki mezarlkta medfundur.

SAD BEY Hikmet (felsefe), kimya ve saylmakta olup stanbul'ludur. avdetinden sonra uzun mddet muallimliinde bulunmu, sonra

Kaymakam

maden ilimlerinde ihtisas sahiblerinden Tahslini ikmal iin gittii Avrupa'dan Harbiye Mektebi'nde hikmet ve kimya nc Ordu'ya me'mur olmutur. 1316

 296
(1900) senesinde Manastr'da vefat ederek Hasan Baba avlusuna d e f n edildi. Kendi tertbl olan (Hikmet) ve (Kimya) mecmualar ile Hikmet-i Tabiiyye tatbikatndan Hisab- A'r, elektrik ile torpil ve barut ate leme simlerindeki m a t b u ' risaleler eserleri cmlesindendir.

A'BAN BN- HSEYN Riyaz ilimlerle itigal eden ulemadan olup Kastamonu'ludur. (Ris letn f Muaddeli'n-Nehar ve'-IAmeli bi-Aletih) isminde bir eseri vardr.

EVK PAA Rusuktu Mustafa evk Paa Harbiye Mektebinden erkn- harb lkla me'zun zabitlerin zekle rinden olup Rusukludur. Me'zuniyetten sonra uzun mddet Asker mek teblerde muallimlikte ve mrnn sonlarnda Kosova'da asker ktalar da bulunarak 1331 (1915) senesinde stanbul'a avdetini mteakip irtihal ederek Topkap dna defn edilmitir. Benim 1300 (1884) senesinde m e ' zun olduum snfmzn birincisi ahlkl bir zatt. Baslm eserleri: (stikafat- Askeriye), (Malzeme-i naiye), (Amel lmu'l-Arz), ( M k e m m e l Topografya), (Asker men-dfer) ve sairedir. Bir de stikaf harita sn almaa mahsus Sehl'l-sti'ml (kolay kullanl) planet leti cad etmitir.

EREFEDDN PAA Erkn- Harb Miriivalarndan Cengelky'l Hseyin erefeddin Paa Mektepten me'zuniyetinden sonra askeri hizmetlerde ve Nfia Ne zretinde hizmet ifa etmitir. 1314 (1898) tarihinde Erkn- Harbiye-i Umumiye dairesi birinci ube mdr iken Girid Jandanma tensikatna me'mur komisyon bakanl ile Kandiye'ye giderek on ay sonra f c c e ten irtihal edip Mevlevhaneye defn edilmitir. Eserleri: (Faz-i Mrekkeb ve Taksit Mesailine IDir Dstur ve Cedveller). (Nazar ve Amel Demiryollar) ve (Hesbct- Maliye) adl kitaplardr.

 297 KR PAA stihkm Livas Mustafa kr Paa Asker erknm kuoemasmdan ve riyaz ilimlerin inaat ve keif u beleri mtehassslarndan bir zat olup Eyyb'ldr. Mhendishane-i Berr'den me'zun olduktan sonra asker istihkm ve inaatlara taallk eden muhtef mevkilerde namuslu ve vakfane bir surette hizmet grm, 1330 (1914) tarihinde emekli olara kstanbul'da irtihal etmitir. Eyyb civarnda Dovud Aa mahallesinde Ser-Tarkzde Derghnda medfun dur. Hcijvetiye Tarka=:nn Cerrahiye ubelerinden mstohlef tertb sahibi bir zat idi. (Mntehabat- Fnn) ismindeki m a t b u ' eserinin ekser maddeleri kendi tecrbelerine msteniddir. (Kprclk) adndaki ba slmam eseri de bu vadidedir. Evliy'don bzlarnn kuds mektublorm toplad gibi yedi adet enfs Sre-i Fatiha tefsrini d e toplam tr. Bir de (Ebced) hakkndaki szleri t o p l a y a r a k bir risale tertb etmi tir. Bu eserlerin cmlesi feyz ald Ser-Tark-Zde Dergh Ktbha nesinde mevcuttur.

KR PAA Ahmed kr Paa 1290 (1874) senesinde Harbiye Mektebinden erkn- harb zabiti sfotiyle me'zun olmu, stanbul'ludur. Asker hayatnn byk bir ksm asker mekteblerde ve Mlkiye Mekteblerinde muallimlikle gemitir. Sonradan btn asker mekteblerin ders nazrin ihraz etmitir. 1333 (1917) de emekli olmu ve skdar'da irtihal etmitir. eyh' Camii avlu sunda medfundur. Baslm eserieri: (Muhtra-i Tahtt- Arazi), (Turuk), (men-dfer), (Mi'mar-i l ve Ad), (Ame ve Nazar llm-i Hesab) ve tatbikat ile (Usl-i Kef-i Mi'mor), (Amel ve Nazar lm-i Hesab T a t b i kat)'dr

T TEVHD EFEND Seyyid Ahmed Tevhd Efendi Eref-i Rum Hazietleri'nin ahfadndan Bursal eyh Mustafa Efendi-zde eyh smail Hakk Efendi'nin o l u d u r Validesi de hal tercemesi (irler fasl)nda yazl Neccarzde eyh Rza Efendinin olu e y h Sd dk Efendi'nin k e r i m e s i d i r stanbul'da domutur. Mehur Kethdzde rif Efendi'den ilim tahsil etmi ve sonra da tedrs yoluna slk e t m i t i r Sabk Serasker Bursa'l Damat Said Paa'ya da kitap o l m u t u r Son

 298 me'muriyeti Evkaf Nazrldr. Cnn ilinde buldu Tevhd sof-i vahdet msra'nin delleti olan 1286 (1870) tarihinde irtihal ederek ceddi Neccarzde Trbesine defn edildi. Din ve Arab ilimlerde derin bilgisi, iffet ve fazileti msellem idi. Konanda ilim tahsili iin gelenlere sabah a k a m muhtelif ilimlerden ders okuturdu. iir ve nesri de mkemmeldir. (IVlecmua-l E'ar) yanmtr. (Tezkire-i Fatn)'de m e z k r : Rec-i vuslatnla cest-cular hep seninndr Reh-i aknda bezl-i ebrular hep seninndr. beyti kendilerinindir. Eserleri: 1 (Telhsu'l-A'ml): Amel hendese, fenn-l mesaha, fenn-i t a s th, fenn-l istihkm mes'elelerine dair olup 1245 (1830) de bu kitab ikmol etmitir. ')270 (1854) de baslmtr. 2 (Mecmat'l-Ferid ve Lbb's-Sevaid): Amel hendese ve fenn-i mesaha (yzlm)nden bahsetmektedir. Bu eserin zeti ol mak zere bir risalesi daha vardr. 3 (Mir't's-Sem): Astronomiye aittir. 4 (Hllu'l-As'ab f Ted'fi'l-Mik'ab): 5 (Nuhbet'l-Hisab): Molla Cemd'in eserinden terceme edilmi o l u p 1270 (1854) de baslmtr. Kendi el yazs ile yazl (Hesabi) ile (Hendese)sl Ragp Paa Ktbhnesindedir.

TEVFK PAA Vidinli Hseyin Tevfik Paa Zamanmzdaki Osmanl riyaziyecilerinin hakk ile reisi saylabile cek bir mr-i marif-semr idi. 1276 (1860) da erkn- harb yzbal ile Harbiye Mektebinden ne'etle evvel atoemiliterlikle Paris'e gn derilmi ve iki sene sonra stanbul'a gelmekle Harbiye Mektebine riya ziye hocal ederek usl dairesinde rtbesi t e r f i ' ederek ykselmiler ve Maliye Nezareti, Amerika Sefareti, Nfia Nezareti gibi mhim me' mriyetlerde hizmet ifa etmilerdi. Yver-i Ekrem unvanna nail olmu lard. 1309 (1893)'de rtihal ederek Hazret-i Halid civarnda skele Cadde sinden Feridun Bey trbesine giden sokan sa tarafna defn edilmi tir. Balca eserleri u n l a r d r : (Zeyl-i Usl-i Cebir), (Cebr-i A'l), (Makine), (Cebr-i Hatt) ile ( R e w sland) adl tarih cemiyeti zalna tayin olunduklar zaman Franszca rad ettikleri (Memalik-i Osmaniye ve slmiyet) ismindeki nutuklarn ihtiva eden risaleden ibarettir. (Hesab- Mesn) isminde ngilizce mak bul bir eseri de olduu (Mir't- Mekteb-i Harbiye)de mezkrdur. Sonradan (Muallimler Mecmuas)'nn ikinci senesinin 22. saysna m u f a s s a l hal tercemesi konulmutur.

 299 TAHR PAA Bostan-Zde Riyaziye ilimlerinin inceliklerine vukufu msellem olup Kk Ta hir Paa lkab ile mehurdur. 1251 (1835) tarihinde tahsil iin ngil tere'ye gnderilen talebeler orasnda idiler. Avdetlerinden sonra Harbi ye Mektebinde muallimlik ve ders nazrl hizmetinde bulunmutur. Eserleri: (Hikmet-i Tobiiyye), (Usl-i Cebir), (Cerr-i Eskol), (Msellesot- Msteviye ve Kreviye), (Mecmuo-i Kozmorafya)'dan ibaret olup 1284 (1867) tarihinde vefat etti. Kabri Hazret-i Halid civarnda Kzgir Tekkesi yaknndadr. Hal tercemesi (Mir'ot- Mhendishane-i Berr-i Hmyn)'da muharrerdir. 1271 (1855) de Medine'de vefat eden Bekir Pa ann (Sllem-i Sema) isminde bir (Msellesot- Kreviye)'si vardr ki bir nshas Yldz Ktbhanesinde mevcuttur.

TAHR EFEND Mneccimba Hac Ahmed Tahir Efendi Fazilet ashabndan ve ilm-i hey'et - ncm) mtehassslarndan bir zt olup stanbul'ludur. Astronominin Mkot ubesinden (evoriku'lA ' l m f Evkat's-Salvct ve's-Sym) isminde baslm bir risalesi var dr. Merhum Cevdet Paa'nn (Tokvm'l-Edvr) adl eseri de Tohir Efen di'nin yardm ile meydana gelmitir. Meclis-i Marif Reislii ve saire gibi me'muriyetlerde bulunarak gzel hizmetler ifa etmitir. 1297 (1879) tarihinde irtihal ederek skdar'da Ayrlk Cemesi'nde defn edilmitir. (Rub'-i Daire) isminde tiporaf ile baslm bir, risalesi (Rub'u'l-Mukontarosnn hangi bir arza gre sret-i tersm ve kullanma usulnden bah seden ve tersm iin lzm gelen hesoblann esas cedvellerini ihtiva et mektedir. Bugn Osmanl Mzesi Mdr Halil Beyefendi'de mahfuz olan zevli-i ufk bir boste (gne saati), garp saotlarn tayine elverili, be dakikadan be dakikaya hesob ile resimlendirilmi ve sonra kazn m olup terceme sahibinin imzasn ihtiva etmektedir. Bu gne saati (baste)'nin zamann gemesi ile omdu (direi) koybolmusa da Os manl riyaziyecilerinden Binba Ahmed Ziya Bey tarafndan yeniden iml edilerek taklmtr. (Ryaz'l-Muhtar)'da der edilmi takvm hakknda tekl edilen ko misyonda za tarafndan mtereken tahrr ve imza ettikleri rapor bu husustaki iktidarlarna delildir. Riyaz hesablaro ve ncm ilmine v kf olduu gibi ilm-i ahkm- ncma do vkf idi.

_ 300 TAYYAR EFEND Mhendishane-i Ml!<iye'den me'zun olmal<ia mezkr mektebde Makine-i riyaziye, Muvazenet-i tersmiye ve idrolik derslerinin tedrisine me'mur edilmi ve bu ekilde senelerce muallimlik hizmetinde bulunmutur. Riyazi ilimlerin hemen her ubesinde hriku'l-de denile cek bir ktidara malik idiler. Ne yazk ki daha gen bir yata 1317 (1900) senesinde irtihal etti. Silivrikap haricinde medfundur. Doumu itibariyle Cemikezek'lidir. BasJm eserlerinden olan (stanik Grafik) ile (stinat Duvarlar), (Makine-i Riyaziye), (Mukovemet-i Ecsam)'a dair bir hayli b a slmam eserleri de vardr. Mnhoni zincirinin muvazenesine dair kef ettii husus kaideleri A l m a n riyaziyat dergileri takdr ile kaydetmiler dir. (Mebhos- Miyah) ismindeki baslm eseri Topu Mektebi Ktbha nesinde vardr.

VAHDET PAA Ferik mtekaitlerinden Mehmed Vahdet Paa 1273 (1857)'de Mhendishane'den me'zun olan subaylarn zeklerin den olup stanbul'ludur. Viyona'do tahslini ikmalden sonra stanbul'o avdetle asker hayatnn byk bir ksm Tophone-i mire fabrikalar fen me'murluundo tecrbe ve muayene dciresi a'zolmda ve hususiyle Mhendishane riyaziye, lisan, topuluk ve silhlar fenni (silhlar bilgisi) muallimlikleri ile ders nezaretinde gemitir. Almanca ve Franszcayo vkf idi. E s e r l e r i : (Totbikot- Riyaziye), (Toporofya), {Esliho-i Noriye Te'sirat), ( M u harebe Fienkilii), (Kale ve Sahra Topu Malzemesi) ile yedi sene de ikmal ettii (Devlet-i Aiiyye Topuluu)dur. 1334 (1918) tarihinde 81 yanda olduu holde irtihal ederek d o d u u Kocamustafopaa semtinde Halvetiye Tarikat ubeleri pirierinden Ramazan Efendi Dergh avlusundaki ailesi kabristanna defn edildi.

Y YAZICI SALHADDN Ak ve irfan sahasnda yazlan manzum Osmanl - Trk eserieri iin de umumun hrmet ve rabetine mazhar olan (Muhammediye) isminde ki mehur eserin yazar ve tarikat leminin pir ve erlerinden Ankara'l

 301 Hac Bayram- Vel Hazretlerinin halifesi Gelibolu'lu Yazcolu Mehmed Efendi'nin babasdr. Mehur Osmanl mverrihlerinden Gelibolu'lu l Efendi (Knh'l-Ahbar) adndaki tarihinin beinci cildinin 237. sayfasn d a terceme sahibi Yazc Salhaddin'in memleketi hakknda (mene' ve d o u m yeri olarak A n k a r a veyahut Anadolu vilyetlerinden birinin ka sabalarndan biri olmak ihtimaldir) diyor. Osmanllarn (bn-i Batuta)'s makamnda olan Evliya elebi de (Melhame), (Risletn f't-Tbj, (Seb'u'l-Mesn). (Tabirname) isimlerinde eserleri olduunu naklediyor. Bu eserlerden grdm (Melhame)'nin bir nshas Nuruosmaniye Ktbhnesinde vardr. Bu eser Arap limle rinin (Kitbu'l-Melhim) dedikleri (Melhame) kitablarndan biridir ki a h km- ncm ve ahkm- cevviye (yldzlarn hkmlerinden) bahseder. T r k e ve manzumdur. Eserin asl Farsa olup geniletilerek terceme edilmitir ki Cevr'nin ; Bundan akdem bir ehl-i nazm-i gzin K denir nmna Salhaddin. Frisi nshadan bu melhameyi Yani bu kavl-i turfa zemzemeyi. Tarz- Rumi'de eylemi beste Klarak bu usle peyveste. ifadesi de bunu bildirmektedir. Osmanl air v e hattatlarndan evr brahim Efendi tarafndan ek seri ibareleri - z a m a n n ivesine naki edilmek art ile - tezyin ve ta'dil edilmitir ki baslmtr. Her ikisi, hussiyle Yazc Salhaddin'in ki Os manl iirleri tarihi noktasndan da ehemmiyeti haizdir. Yazc Salhad din'in grebildiimiz eserlerinden biri de riyaz ilimlerin Ncum - hey'et (astronomi) ubesine taallk eden (emsiyye) ismindeki eseridir ki her gne ay'nn birinden sonuna kadar her gndeki hava deiikliklerin den stidlal olunan hkmlerden bahseden bir eser olup manzumdur. Balangc d a : Ey Hudvend-i Kadim lem yezel Evvel hir btn zahir selm Hliku'l-eya; ebedsin hem ezel Mlik'l-mlk mheymin-i z-lntikam beyitleriyle balar. Yine bu manzumeden kendi ismini : Shib't-te'l'f Yazc Salhaddin (sulh-i din} sim edn muhakkar kemin. beytiyle zikrediyor.

 302 Eserini de Suitan kinci Murad'm vezirlerinden iskender Paa'ya it haf ediyor. Velhasl Yazc Salhoddin'in zamanna gre marif erbabn dan lim, nazar sahibi bir zt olduu eserlerinden anlalyor. Fatih Sul tan Mehmed Han'n ikinci d e f a tahta knda Koromonolu brahim Bey'in tecdd-i ohd ve msok (padiaha ballk yemini) iin me'mur ola rak gnderilen Kosobolu M a h m u d Paa'nn olu Ali Bey'in hocas o l duu ve bilhassa tohdsri ni'met (ni'metine kr) makamnda olmak ze re iftihar etmee hakk olan olu Mehmed Efendi'nin to'lim ve t e r a k k i sine itina etmesi de bunu te'yid ediyor. Olunun yaknnda medfun olduu rivayet edilmitir.

YUSUF BN- KEMAL BURSAV Kanun Sultan Sleyman devri muhasebecilerinden olup Bursa'ldr. 10 fosil zerine tertb edilmi (Cevamiu'l-Hesab) isminde mufassal bir eseri vardr ki bir nshas Hamidiye Ktbhanesinde mevcuttur. Fasllar: 1 Durubotm eitlerini ve istihracnn kaidelerini beyn eder. 2 Ksuratn eitlerini ve ona mteallik mes'eleleri beyn eder. 3 Ksmetlerin ve istihracnn kaidelerini beyn eder. 4 MehoBi ve ona mteallik mes'eleleri beyn eder. 5 Ksmet ve goromotm tarki beynndadr. 6 Erbao-i dd- mtenosibenin (drt saynn) beynndadr. Ve ona mteallik mesaili beyan eder. 7 Hoto-y vahid ve hoton kaidelerini ve ona mteallik mesaili beyn eder. 8 Mozlot ve istihracnn kaidelerini beyn eder. 9 Mesohot ve ona mteallik mes'eleleri beyn eder. 10 Cebr-i mukabelenin kaidelerini ve ona mteallik beyan eder.

mes'eleleri

YUSUF BN- MEHMED Ktib-i Mehire Osmanl riyaziyecilerinden bir zt olup ehriye ktibi idi. On iki fasl zerine (Ken'oniye) isminde hesob ilmine dir bir eseri vardr.

YAHYA BN- NH EI-VN Riyaziye limlerinden bir zat olup Von'lidr. (el-Mebohs'd-Drriye f beyan- Seneti'-emsiyyeti ve'l-kameriyye) ismindeki eserini 1114 (1703) de ikmal ettiine gre 1110 (1688) tarihi ricalinden olduu anlalr.

 303 Z ZEK MUSTAFA EFEND

Riyaziye ilimleri ulemasmdan olup stanbul'ludur. (Mneccimba)ll<ta bulunmutur. stanbul'da irtihal etmitir. Hey'et-i ncum (astronomljden (Tuhfet'l-Vzer f Tercemeti Sllem's-Sem) ve (Mirkat'lAl f erh-i Sllem's-Sem) isimlerinde eserleri ve sekiz cz m i k t a r m da (Mcerrebat- Zek) amda klliyat, yldzlarn ahkmna dair risale si vardr. lim tahsl ettii limlerin banda hal tercemesi (Meyh fasl)nda mezkr Llzde Abdlbk Efendi gelmektedir. (Mirkat)'n nsha s Es'ad Efendi Ktbhnesinde vardr.

ZIYA

PAA

Riyaziye ilimlerinin cebir ve hendese ubelerinde mtehasss bir zt olup Man'lidir. Harbiye Mektebinden ne'etinden sonra Kuleli Asker Lisesi ile sair mekteblerde riyaz ilimler tedrisinde ve sonra da Talebe dadsi (Lisesi) ders nazrlnda vazife grmtr. 1338 (1922) t a r i h i n de emekli olarak kamet ettii Erenky'de irtihal etmitir. Baslm eserieri: 1 (Hesab- Mkemmel), 2 (Fenn-i Usl-i Defter), 3 lm-i Cebir), 4 (Msellesat- Msteviye), 5 (Msellesat- Kreviye), 6 (Seyr-i Sefin-i Dahil), 7 (Islh- Enhar), 8 (Hazr Hesab- Askeri). Erenky'de Sahra-y Cedd Mezariinda medfundur.

*
**
Trke (Mlftahu'l-Hesab) ismi ile 200 sayfadan ibaret ve 988 (1580) tarihinde Serfie'li Derv bn-i Hasan tarafndan yazlan bir kitab gr dmse de mellifinin ismine rastlanmamtr. Bu kitab k zere ter tb edilmi olup birinci k on alt fas'l, ikinci k da on alt fasl ve n c k muhtelif meseleleri ihtiva etmektedir.

**
Riyaziyecilere taallku dolaysyle eski Osmanl mimariarndan zlarnn isimleri aaya dere e d i l m i t i r : b

 304 1 Mimar Sinan: Hal tercemesi kdam Ktbhanesi kitablan a r a smda neredilmitir. 2 lyas ibn-i Ali: Bursa'da elebi Sultan Mehmed'in camiinrn mimardr. 3 Kemaleddin: stanbul'da Sultan Byezid Camiinin mimardr. 4 Mehmed A a : stanbul'da Sultanahmed Camiinin mimardr. 5 Ayas: stanbul'da Sultan Fatih Camiinin mimardr. 6 Saruca: stanbul'un fethinde t o p dken mimardr. 7 Hayreddin: 8 Mehmed Aa: stanbul'da Yenicomi'in ve skdar'da inili Camiinin mimardr. 9 Dalg Mehmed Aa: Dovud Aa'dan sonra mimarba tayin olundu. Zamannda terakk eden sedefkrlk san'at bunun icod ve gayreti eseridir. 10 Deli Mehmed (Mehmed Mecnn): Bursa'da elebi Sultan Mehmed'in Yeil Camii ile Trbesindeki K denilen ilen mi ini talarnn yapcs olan :3an'atkr mimardr. 11 Kurban M i m a r Nasuh: skdar'da Atk Valide Camiinin mima rdr. 995 (1587) de vefat etmitir. Debbahane'de Rufo Der gh'nda medfundur.

Musik'ye dir yazlan eski Osmanif eserlerinden bzlar: 1 (Edvr- Musik): Sultan kinci Murod adna ve onun emri ile yazlmtr. Yazar Hzr ibn-i Abdullah'tr. 2 (Terceme-i Kitobu'l-Edvor): Mtercimi krulloh olup eserin asl Sofiyyddin Abdlm'min'indir. Amasyov

3 (Fethiyye): Ldikli srofil-zde Abdlmecid'in olu Mehmed e lebi tarafndan kinci Byezid adna yazlmtr. 4 (Risale-i Musik f lmi'l-Edvor): Ahzde. 5 (Faris Risale-i Musikye): Mevleviye'den Krehirli Yusuf ibn-i Nizomeddin tarafndan 813( 1411) tarihinde yazlmtr. Bu eser sonradan terceme olunmutur. 6 (Kevser Mustafa Efendi Mecmuas): Bu mecmuada mahsus bir de nota vardr. kendine

7 (Tedkk ve Tahkk): Mevlev eyhlerinden Abdlbk Dede Efendinin olup Sultan nc Selim adna te'lf edilmitir. 8 (Tohririyye): Abdlbk Dede Efendi'nindir.

 305 9 (Edvar'a Dir Risale): Mezzin-i eiriyar Haim Bey'in basl m eseri olup musik ile uraanlar arasnda Haim Bey Mec muas ad ile tannmtr. 10 (Zeyn'l-Elian f lmi't-Te'lfi ve'l-Evzan): srafil-Zde Mehmed eleb'nindir. 11 (Risale-i Musikiye): Mneccimba Dervi Ahmed Efendi'nindir. 12 (lm-i Edvar'dan Bereket): kinci Byezid'in muasr Aydn'l emseddin Nahif. 13 (Risale-i Musik): Kadzde Tirev.

* **
Osmanllar tarafndan !m-i Ezhar'o (ieklie) dir yazlan eski eserlerden bzlar: 1 (kfe-nme): Hicr 12. asr balar ricalinden li Efendi t a rafndan yazlmtr. 2 (kfe-nme) : Galatal Ruzname'ci M a h m u d Efendi'nin t o runu Abdullah Efendi'nin eseri olup 13 bab zerine tertb edil mitir. 3 (Mi'yar'l-Ezhar): 1193 (1779)de vefat eden tabib Mehmed Ak Efendi tarafndan yazlm olup Vefa Ktbhnesinde mevcut tur. 4 (Netayic'l-Ezhar): ehremini Camii Hatibi Hac Mehmed ibn-i Ahmed el-Ubeydi Efendi tarafndan te'lif edilmitir. 5 (Mzn'l-Ezhr): Llezr eyh Mehmed Efendi tarafndan te'lf edilmi olup bir nshas Vef'da tf Efendi Ktbhne sinde vardr. 6 (Tezkire-i kfe-ciyan): Rd-zde Remzi Efendi tarafndan yazlmtr.

OSMANLI MELLFLEBt - Clld: 3

V:

29

YEDNC

FASIL

CORAFYACILAR

FASLI

YEDNC

FASIL FASLI (1)

CORAFYACILAR

Corafya tarihinin rehberidir. Her asrn tarihi onun corafyas ile okunur. Marifin srf u andaki hali ile iktifa edenler bir istifadeye zihin lerini vakfedenlerdir. Bunlara gre tarihin de ehemmiyeti olamaz. Fakat insan maddiyat ve maneviyattan mrekkeb bilenler tarihe, her eyin t a rihine ehemmiyet verirler de bunda da maddeten ve manen hem kendi lerini hem de kendi nesillerini istifade ettirirler. Bundan dolay da Os manl coraf eserlerine ehemmiyet verirler. Avrupa'nn en byk msteriklerince ve tarih felsefesi nokta-i nazarnca Osmanllar bir takm kt niyetlilerin bize isnat ettikleri ceha letten uzak olmak yle dursun, ilme, maarife cidden ehemmiyet ver mi yksek bir millettir. Vaka ilerde sayacamz coraf eserlerimiz Avrupallar'mklne gre biraz azca grlrse de Avrupa'da Ltince iin olduu gibi bizde de ulemamz Arapa'ya ehemmiyet verdikleri ve h len ilim adamlarndan bir takm o lisanla te'lfi brakmadklar ve en mhim eserleri o lisanda yazdklar bir de Osmanllarn sair meden mil letler gibi dier milletlerin ilimlerine tevars edemiyerek her ne vcuda getirdilerse yalnz kendi almalar ile meydana getirdikleri ve bu da tamamiyle hkmetin (devlet) te'ssi iin geirilen bir buuk asrlk bir mddetten sonra balayabilerek iki asr kadar sren ykselme devrimi zin mahsulleri olduu hesab edilirse yine bunlar az grlmez. Zaten ha ber vereceimiz corafya uzun uzadya bir aratrma neticesi deil, bir iki saatlik bir aratrma mahsul olduu nazar- dikkate alnr ve daha arand surette bunlarn iki misli daha meydana karlaca dn lrse o itiraz akabinde geri alnr. Osmanllarn icra ettikleri harb hareketleri nazar- dikkate alnrsa corafyaya olan vukuflar teslim edilir. Hele stanbul'un fethinden son ra bu ilim iyiden iyiye bize mo'lm olmaa balamtr. Sultan Birinci (1) Maksadmz bir balumdan te'min ettii iin bu fasl ayn.ca yazmaa hacet grmeyip askeriyyeden yetien limlerden Necib Asm Bey Efendi'nin fevkalde nsha ile ner ettikleri makaleleri aynen nakledildi. Fakat baz mad deleri tarafmdan yaplan ilvelerle aklanmtr.

 310 Selm Hazretlerinin muzafferne bir surette icra ettii Sevku'l-Cey) harekt corafyasz olamaz. Fakat o devirlerde yazlm olan bir ese re tesadf edemedik. Elimize geen corof eserlerin en eski ve hatta mhimleri 900 (1495) tarihinden sonra yazlmtr. Zaten o tarihlerde Os manl saltanat en yksek derecesine vasl olarak her trl ilimlere re va geldii gibi corafya ve bunun en mhim yardmcs olan istatistik ilmine de ehemmiyet verildii torihilerce mo'lmdur. Kanun Sultan S leyman Hazretlerinin saltanat devirlerinde Osmanl memleketlerinde n fus saym yapld gibi corafya kitablar ve seyahatnameler yazlmaa bolonmtr. Bu padiahn zamannda hey'et ve corafyada kymetli eserler vermesiyle hret kazanan zevattan birisi Sultan Selm Camii muvokkiti (2) Mustafa ibn-i Al'dir ki 931 (1525) tarihinde ('lm'l-bad f Ahbori'l-Bild) ad ile te'lf ettii eserinde byk Hilfet merkezine (stanbul'a) yz beldenin kaar mil mesafede bulunduklarn bildiriyor. 980 (1573) senesinde (3) Siph-Zde Mehmed i b n i Ali adnda bir zat do (Evzhu'l-Meslik il Ma'rifeti'l-Bldon) ve (Esam-i Buldan) adlarn da iki eser brakmtr. 986 (1578)'da Mehmed Efendi adnda bir zat da 588 sayfadan ibaret (Cerdet'l-Cedd) ad ile mufassal bir corafya ki tab yazmtr. Bu iki eserden sonra Osmanllar eski dnyadan baka Amerika'ya dir de mkemmel bilgiler elde etmee muvaffak olmular dr. Bu cmleden olmak zere Umum Ktbhanede emsali grlme mi bir nshas bulunan (Kitob- klm-i Cedd ki Ba'de ez Nh-Sad Sol d Bedd) isminde Osmanlca bir eser olup Amerika hakknda bir ok malmat toplayan incelenmee deer gzde bir te'lifdir. Emr Mehmed ibn-i Emr Hoson el-d tarafndan 991 (1583) tari hinde yani Amerika'nn kefi zerinden 90 yl gemeden vcuda getiri len bu kitap o zaman Amerika hakknda elde edilen bilgilerin hepsini toplayan byk, resimli, ssl (mzehheb) bir eserdir. (4). k (5) lkab ile hret bulan Mehmed ibn-i mer de 1005 (1596 tarihinde bir corafya vcuda getirmitir. Coraf eserlerimizin en mhimmi mehur Osmanl yazar Ktib Ce lebi (6) yni el-Hac Mustafa Efendi'nin 1058 (1648) de vcuda getirip 1125 (1713) de ilk Osmanl matbaacs brahim Mteferrika (7) torafn(2) Hal tercemesi ile eserleri riyaziyeciler tasimdadu-. (3) Tarihiler tasimda zikredilmitir. (4) 991 (1583) de yazlan bu eser Sultan nc Murad'a takdim edildii mukaddimesinde zikredilmitir. (5) Tarihiler Fasimda zikredilmitir. (6) TarihUer Faslnda tafsUt vardr. (7) Tarihiler Faslnda zikredilmitir.

 311 d a n baslan 698 byk s a y f a d a n baret metin le bir hay li harita v e ekli toplayan (Cihan-nm) adl emsalsiz eserdir. Vcuda getirdii her bir eserinde harikulade iktidar grlen Ktib Celebi, Corafya nz bu eseri ile de iktifa edemiyerek Ltince'den ilminde y a l bil

(Atlas IVlineure - A t l a s

minr (8) ad ile hemen (Cihan-nm) cesametinde pek o k coraf

gileri ve haritalar ihtiva eden bir eser de t e r c e m e ettii gibi denizcilie ve donanmaya ve Osmanl memleketlerinin denizlerine dir de (Tuhfe t ' l - K i b a r f Esfari'l-Bihor) ad ile de bir eser vcuda getirmitir. Bekir ibn-i Behram- Dimek (9) adnda bir ztn Ltince'den (Terceme-i Corafya-I Kebr) adl eseridir. Be cildden ibaret olan bu kitabn birinci cildi 554 ve ikinci cildi Coraf naklettii yaya a i t eserierimizin byklerinden birisi de 1086 (1675) tarihinde Ebu

559, nc cildi 2 3 1 , d r d n c cildi 67 ve beinci cildi de 269 yaprak tr. Bu zatn yine c o r a f y a ' d a n (10) (Nusrat'l-slm ve's-Srr f Tahrr-i Atlas- Mayor) ad ile bir te'lfi daha vardr. Corafya'ya ki r^uruosmanlye doyamaz. dir Osmanl eserierinin bulunan en mhimlerinden insan birisi de Pri Reis'in (11) (Ekl-i Cezir-i Bahr- Sefd) adndaki kymetli Ktbhnesinde nshasna eseridir

bakmakla

(8) Bir nshas Umum Ktbhanede mevcuttur. (9) am'da tahsilini ikmalden sonra stanbul'a gelerek Kprlzde Fazl Ahmed Paa'nm takdir ve tevecchlerine mazhar olarak ilmiye mertebelerini kat'etmi, bir ara Haleb Kadlmda bulunmutur. 1102 (1691) de vefat etmi tir. Co&rafya'smm bir nshas Kprl ve Hekmolu Ktbhnelerinde var dr. Sultan Mehmed bn-i brahim'in emri ile alt cild zerine terceme ederek sonradan iki cild zerine telhs etmitir. (El-Fethu'r-Bahman F Tarz- Devleti'l-Osman) isminde tarihe ait bir eseri daha vardr. (10) (Nusret'l-slm ve's-Srr F Tahrr-i Atlas Mayor) ad ile isimlen dirilen bu tercemenin bir nshas Nuruosmaniye KUtbhanesinde vardr. (11) Pr Beis Ahmed bn-i Ali el-Hac Mehmed el-Karaman Lrendev dir. Kanun Sultan Sleyman devrinde hret kazanan Osmanl kaptanlarmdan olup mehur KemaIReis'in kardeinin oludur. Kanun'nin enirine uyarak 933 1526) de atlas ile beraber (Kitab- Bahriyye) ismi ile te'lf ettii denizcilik corafyasnn birinci ksmnda, Akdeniz ile Adalar Denizi'nin btn sahilleri ni ve adalarnn btn liman ve iskelelerini ve ikinci ksmnda Adriyatik De nizi ile Akdeniz'in tabiat artlarm ve hava durumunu gayet mdekkikane bir surette tasvir olunmutur. Gemicilie taallk eden bz manzumeleri de var dr. Bu kymetli eserin stanbul'da Nuruosmaniye ve Kprl Ktbhnelerin de mevcut olan nshas sahibinin bu sahadaki ma'lmatma ahid olup o de virde Osmanllarn gemicilik ve corafyadaki mkemmel bilgileri ve stn dik katlerinin derecesini gsteriyor. Basra Valisi Febat Paa'nm gamjtuazl le 962 (1555) de Msr'da idam edildii Yusuf Ahisha^'nin (Tehzb't-Tevrih) adh serinde yazldr.

 312 Buraya kadar sayp d k t m z corafyaya a i t te'lf atn yaya dair mal (Terceme-i Hordet'l-Acaib) (12), modddin

hepsi m
coraf bn-i Ali Osmanl b

him eserlerden olup bunlardan baka stanbul ktbhanelerinde smail el-Eyyb'nin Res'in (Tokvm'l-Bldon), Veliyer-Reod'n (13) 406 sayfadan Resm bilinemiyen mrekkeb (Ekolm-i

Seb'o), Ke (Corafya-y

(Tuhfet's-Seltn), f'l-Bihor), Londra

siyasetilerinden A h m e d Cedt)'i, mellifi

(14) Efendi'nin 203 sayfal

'cmal's-Sefan

Ebu Raid sefri

rahim Atf ibn-i eyh smail el-sor'nin A r a p a ' d a n t e r c e m e ettii (Evsaf- Nehr-i Nil), Sultan n c Selm devrinde bulunan Res'l-Kttab Roif M a h m u d (15) Efendi'nin ngilizce kaleme alp Viyana (Kitab- Bahriyye)nin mellif hatt ile 932 (1525) tarihinde yazlm ns has birka sene evvel Fransa Mzesi tarafndan satn alnd vesikal olarak rivayet edilmitir. Duyulduuna nazaran bu nsha parmen - tire-kt ze rine muharrer olup stanbul'da bir zatta mevcut iken ihtiya sebebiyle satl mtr. Yazk... Hind ve in denizlerinin coraf durumuna dair yazd harital eserini Msr'da Yavuz Sultan Selm'e takdm ederek mkfata mazhar olmutur. Fkh ilmine de intisab olup (Vikaye)'yi terceme etmitir. Yine bu makbul eserin bir nshas Mekteb-i Bahriyye-i ahane Ktbhanesi ile Berlin, Vatikan, Po lonya ve Drest Ktbhanelerinde mevcut olduu (Esfar- Bahriye-i Osmaniye)de yazldr. (Kitab- Bahriye) biri kk dieri byk olmak zere iki cildden ibaret olduu, bynde yardm ilmine dair bir ka yz beyit bulunduu (Cihan-nm)da yazldr.

(12) 1061 (1651) de Sofya'da vefat eden marifilerden Gnay Efendi ta rafndan geniletilerek (Tufet'l-Ferib ve Tuhfet'l-Acib) ismi ile adland rlan bir eser daha vardr ki corafya'dan baka tabiat tarihi maddelerini de bir dereceye kadar doruya yakn beyan eder. Bir nshas tarafmdan Manastr Ktbhanesine hediye edilmitir. (Herdetti'l-Acib ve Cerdet'l-Garib) 749 (1348) da vefat eden bn-i Verdi hreti ile bilinen Sracddin Ebu Hafs mer bn-i Muzaffer bn'l-Verdi'nin mehur eserlerinden olup Arapa metni son radan Msr'da baslmtr. Mahmud adnda Osmanl maarifilerinden bir zt tarafmdan 970 (1562) tarihinde Osmanlcaya terceme olunan nshalardan bi risi itendi ktphanemde mahfuzdur. Bu eserin mevzuu, corafya ile Mevlid-i Selse ( Unsur) [hayvanlar, nebatlar ve madenler]'dir. Ancak yazl tarihi nin icab olarak mnderecatnda bz zayf nakiller vardr. (13) Kemal Reis'in (Tarih-i Hind-i Garbi isminde bir eseri daha vardr. (14) Tarihiler Faslnda zikredilmitir. (15) Raif Mahmud Efendi Anbar Emni smail Efendi'nin oludur. Mektubi- Sadr- l Kalemine girip Londra Sefareti Baktibi oldu. Sonra Donanma Mstear olarak avdetinde Korfu adasnn harita ve resmini alp geri geldi inde Beliki, arkasndan Res'l-Kttb tayin edilmitir. Bir ara Anadolu ve Rumeli inat nzn tyin edildii 1222 (1807) de Karadeniz Boaz istihkm larnn kuvvetlendirilmesi ve salamlatrlmas iine me'mur edildii esnada Bykdere'de Boaz Muhafz olacak yenieri hazelesi tarafndan ehid edil mitir. skdar'da Ayrlk emesi yanmda medfundur. Yabanc dile in.

313

Sefarethanesi maslahatgzar olan Yakovaki tarafndan t e r c e m e ve 1219 (1804) tarihinde baslan 55 levhadan ibaret (arkiyye M d r i y e t i Atlas) v e 1273 (1857) de baslan Atlasl (Corafya-i en-Nr)'yi de ilve e t m e l i dir. 16). Matbaacln raf eserlerimiz birinci defa muvaffakiyet bast bizde kuruluundan evvel v c u d a getirilen co harita ve ekilli olduu gibi ilk defa alan (Cihan-nm)y Osmanllarn da haritalar cidden ile birlikte olan marife matbaann basmaa

gsterii

kabiliyetlerini

isbat eden kre lyk

maddelerdendir.

HKMET

BEY Ahmed Hikmet

Bey

lm almalar ile bilinen kalem erbabndan bir z t olup hal t e r c e mesi yukarda geen Gelenbev damad kr Efendi'nin oludur. 1338 (1922) tarihinde rtihl ederek babasnn yanna defn edildi. Baslm eserleri: 1 (Corafya-i Umran): lk defa yazlan bir eserdir. 2 (Kavid-i Muamelt- Ticariyye). corafyaya vkf, msik-inas, ktib, tanbur almakta da mahir idi. (Icalet'lCorafiyyeti) ismi ile yeni usle gre ngilizce yazd mkemmel corafyas ile 26 paradan mrekkep atlas. Mverrih Vasf Ahmed ve Mtercim Yakovak tarafndan 79 byk sayfadan mrekkep (Cedit Atlas Tercemesi) ad ile ter ceme ve 1218 (1803) de skdar'da Tabhane-i mire'de baslmtr ki bir nshas Siroz (Scrcz) Ktbhnesinde tarafmdan mtlea edilmitir. (16) Corafyaya da.fr Osmanlca eserlerimizden olup 1186 (1772) tarihin de yazlm bir nshas Umum Ktbhanede mevcut olan yazma bir eserde is tanbul ile bilhassa Rumeli memleketlerinin izahlar ve haritalar yazlmtr. Birisi de Osman bn-i Abd'l-Mennan ismindeki ztn 1165 (1752) de ter ceme ettii eseridir ki Kprl Ahmed Paa'nn emri ile Almanca'dan terceme edilmitir. Bir nshas Kprl Ktbhnesinde vardr. Mtercimin Belgrad'da Dvan- Hmyn tercman olduu eserin mukaddimesinde zikredilmitir. Eri Fatihi Sultan nc Mehmed Han'n devri ilim erbabndan erf Efendi'nin Ahmed ibn-i Sehl ibn-i Belh'nin (Meslik'i-Memlik) adl terceme ettii eseri de corafyaya dair yazlan Osmanh eserlerindendir. Corafyaya dair yazlm eserlerden biri de Bartn kylerinden Endez kar yesinden brahim Hamdi Efendi adnda bir zatn 1163 (1750) de yazd (Atlas) ismindeki eseridir ki ekseriyeti itibariyle (Cihan-nm)'y taklid olarak yazl mtr. Mellif Bartm maddesinde on iki imamdan mam Zeyne'l-bidn Haz retlerine uzandn naklediyor k bir miktar u ekildedir. brahim Hamdi ibn-i Seyyid Bayram ibn-i Seyyid Hasan ibn-1 Seyydi Sleyman.. Eser sade bir Trke ile yazlm iki cilddir. Hususiyle vatan ve civarna dair tafsilt vardr. Yaplabilen tahkikata gre bu eserde mnderi Endez kar yesinin bugn Xezrolu denilen ky olduu anlalyor.

Te'if ve terceme yoluyla son asr Osmanl corafyaclon torofndon meydana getirilen balca eserler:

Kitabn a d : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29

Mellifin a d : emseddin Sami Bey Sleyman evket Paa A, eref Efendi Hsn Bey Cemal Bey Ali Tevfik Bey Ali Tevfik Bey Ali Saib Efendi evket Bey Nasrullah Efendi Ali Cevat Bey Ali Cevat Bey Fazl Necb Bey Rfat Efendi Cemal Bey Hasan Fehmi Efendi Muhsin Bey zzet Bey Mehmed Zeki Bey Ali Cevad Bey

Kamusu'l-A'lm Corafya-i Umum Corafyo-i Umum Corafya-i Umum Corafya-i Umum Corafya-i Umum Corafya-i Osman Mufassal Corafya-i Osman Memolik-i Osmaniye Corafyas Harital Corafya-i Osman Corafya-i Osman Fezleke-i Corafya-i Umum Corafya-i Tabi ve Politik Corafya-i Tabi ve Politik Corafya-i Asker Corafya-i Sino ve Ticar Afrika Delili Yeni Afrika Japonya Memolik-i Osmaniyenin Tarih ve Corafya Lgati Memolik-i Osmaniyenin Ziraat Corafyas Corafya-i mran Corafya-i Zira ve Ticar Corafya-i Osman Medhal-i Tarih ve Corafya Corafya-i Hikem Corofyo-I Kebr Lgat-i Tarihiyye ve Corafya Cezret'l-Arab

Hseyin Bey Hikmet Bey Hasan Fehmi Bey Cemal Bey Ahmed Midhat Efendi mer Subhi Bey Ahmed Hamdi Efendi Ahmed R f a t Efendi Eyyb Sabri Paa

 315
Kitabn a d : 30 Memalik-i Osmaniyenin IVlufassal Corafyas 31 Ma'lmt'l-Kfiye F Ahvl-i Memalik-i Osmaniye 32 Corafya-i Sevku'l-Cey 33 Corafya-i Umum 34 statistik ve Corafya-i mran 35 Afrika Seyahatnamesi 36 Sohro-i Kebr Seyahatnamesi 37 Corafya-i Umum 38 Seyahat Jurnali 39 Hindistan ve Afganistan Seyahatna mesi 40 Brezilya Seyahatnamesi 41 Corafya-i Osman 42 stotistik-i Umum 43 Asker statistik Cetveli 44 ^ ran Corafyas 45 Muhtasar Memalik-i Osmaniye Corafyas 46 Corofya-I Osman 47 Rehber-i Bahr-i Ahmer 48 Corafya-i Umum 49 Sudan Msr 50 Corafya-i Seyahoi- lem 51 Corafya-i Sevku'l-Cey 52 Corafya-i Ticar 53 Nmune-i Corafya- iUmum 54 Avrupodo bir Ceveln 55 Avrupa'da Ne Grdm 56 Hdavendigr Vilyetinde Bir Hafta Seyahat 57 Trablusgarb ve Bingazi ile Sahra-i Kebr ve Suda nMerakizi 58 Japonya Seyahatnamesi Tercemesi 59 Tesalya'do Bir Ceveln 60 Kk Corafya 61 Rehber-i mran 62 Seyahat (stanbul'dan azmetle SamIVIelIffln a d :

mer Subhi Bey Cevad Paa Vehbi Bey Giridii i. Edhem Bey Abdrrahman eref Ef. Mustafa Hami Paa Sadku'l - Meyyed Paa Cell Bey li Bey Ahmed Hamdi Efendi Hoca Bekir Efendi Thir Bey Reca Bey Rt Bey Muhyiddin Efendi Ali Tevfik Bey Ali Subhi Bey Cemal ve Tevfik Efendiler Ahmed Ragp Bey mer Kmil Paa Halid Efendi smail Hakk Bey Hsrev Bey akir Efendi Ahmed Mdhot Efendi Ahmed hson Bey mer Subhi Bey

Safvet Bey Sleyman Tevfik Bey Mazhar Bey Ferk A. Muhtar Paa

 316 Kitabn a d : sun,, Diyarbal<r, Badat, Halep, skenderun Avdeti). stanbul'dan Asya-i arkye Seyahat Brezilya Seyahatnamesi bn-i Batuta Seyahatnamesi Tercemesi (Noksandr.) Musavver Trkistan Seyahatnamesi Tercemesi Zbdet'l-Corafya Medhal-i Corafya Acib-I lem Bir Sahte Derviin Seyahatnamesi Tercemesi Amerika Hududu Seyahatnamesi Tercemesi laveli Mlhhas Corafya Anadolu ve Rumeliye Kk bir Seyahat Mufassal Corafya-i Umum Corafya Hocas Corafya Sevku'l-Ceyi Hdvendigr Vilyeti Corafya ve Ahvl-i Umumiyesi 78 in 79 Kutba Doru . Seyyah Nansen'in Seyahatnamesi 80 Nil Sahilinde Alt Hafta Seyahat 81 Jeorafya MuaHinii 82 Bursa'ya Seyahat 83 mid Burnu Seyahatnamesi 84 Corafya-i mran 85 Nev Usl-i Hulsa-i Corafya 86 Asya-i ark'ye Seyahat 87 Alp Dalarnda Temaa ve Edvar- Arz 88 Rehber-i Derya saf Bey Ali Muzaffer Bey Aliye Mahire Hanm Ahmed hsan Bey Abdlhalik Midhat Bey bn'l-Cell Sezai Bey mer Ltf Efendi bn'l-Cevad Efdalddin Osman Vasf Bey Kmi Efendi Yeniehirlizde Halid Eyb Bey Bohriye'den Faik Bey (Karadeniz ve anakkale Boazlar ile Marmara Denizi'nin tarifleri.) Mellifin a d :

63 64 65 66 67 68 69 70

Emn Bey Badatl Abdrrahim

Ef.

Bahriye Kolaas Ahmed Efendi Hafz Abdlltf Efendi Hseyin Rfk Bey Ah.msd Midhat Efendi

71 72 73 74 75 76 77 _

Binba zzet Efendi Halil Selm Bey Muhyiddin Efendi brahim Celleddin Ef. Ahmed Refik Bey

 317 Kitabn a d : 89 Mebadi-i Fenn-i Corafya 90 Halep Torikiyle Merohil-i Kostanti niyye 91 Karada ve Ordusu 92 Aydnda Seyahat 93 Trabzon Seyahatnamesi 94 Asyo-i Osman'de Bir Ceveln 95 cmal-i Corafya 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 Corafya-i Umum Corafya-i Cedt Yeni Japonya Resimli Nmune-i Corafya Japonya Seyahatnamesi Habe Seyahatnamesi talya Seyahatnamesi Corafyo-i Osman Akso-yi ark Hkmetleri (Japonya, Kore, Monuri) Tibet Dalarnda Mellifin a d :

Erkn- Harbiye Yzba larndan Fehmi Efendi Kolaas M. Subhi Bey Midillin M. Hayreddin Ef. Ferk A. Muhtar Paa Hsn Bey Nuri Bey (Sleyman evket Paann babas) Ahmed Muhtar Efendi Mehmed Arif Bey Mehmed Refik Bey Ail Muzaffer Bey Sadk el-Meyyed Paa R f a t Mehmed Paa Remzi Bey Ca'ferzde Tevfik Efendi Mustafa Refik Bey Sami Paazade Abdlha lm Bey Ahmed hsan Bey

106 Corafya-i Kebr (umum) 107 Kk Seyahat Cz'lerinden (Afganistan). Tercemedir. 108 Kk Seyahat Cz'lerinden (in'e Seyahat). Tercemedir. 109 Kk Seyahat Cz'lerinden (Bombay ehri). Tercemedir. 110 Kk Seyahat Cz'lerinden (ikogo ehri). Tercemedir. 111 Bursa'ya Seyahat 112 Grc Kyleri 113 in'de Seyahat 114 Seksen Gnde Devr-i Alem 115 Cenub Amerikodo Rus ve ngiliz'in Seyahatleri 116 Kaptan Hotros'n Kutb-i Imal'ye Seyahati 117 Hdavendigr Vilyetinde Be Hafta

Ahmed Rasim Bey Arif Bey Ahmed hsan Bey

 318 Kitabn o d i : Seyoiat in'de Dn-i Mbn-i slm Antil Adalarma Seyaiat in'de slmiyet Japonya Sularmda Usl- orafya-i Sar Menakb- Seyyahn Asya Kumsallarmda Terceme-i Risale-i Sudan Viyana Seyahatnamesi Almanya Seyahatnamesi Felemenk Seyahatnamesi Moskova Seyahatnamesi Arz- Filistin Seyahatnamesi Seyahatname-i Bahr-i Muht Aruset'd-Dnya Yemen Seyahatnamesi Mir'at- stanbul Musavver Bulgaristan Byk Corafya orafya-i ktisad Sudan Seyahatnamesi Mufassal orafya-i Umum Hulsa-i Corafya-i Umum Bursa'dan Konya'ya Seyahat Musavver Msr Hatrat Mufassal Corafya-i Umum Seyahat'l-Kbr Karada Corafyas Corafya- Tbb (Yanya Vilyetine (it) Memalik-i Osmaniye Corafya-i ktisadsi Seyahatname-i bn-i Batuta Tere. stanbul ve Boazii Medhal-i Tarih ve Corafya Edirne Rehnms Corafya'da lk Adm Corafya Kraatleri Mellifin o d i :

118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153

Abdlziz Efendi Ahmed hsan Bey Hasan Tahsin Bey Birecikli Namk Ekrem Ef. Selnikli Ali Saib Ef. Mustafa Refik Bey Ahmed Rasim Bey Mehmed bin Ali Kzm Bey Cevad Bey

Kzm Bey Erkn- Harb Re'fet Paa Seyyah Mhendis Faik B. Mehmed Kmil Efendi Abdsselm Efendi Raif Bey Ragp Rfk Bey Dervi Ziya Paa Burhaneddin Bey Mehmed Mihri Bey Yusuf Hafit Bey Osmanzde H. Vassaf B. Mehmed Ziya Bey Halid Ziyaeddin Bey Remzi Bey Sleyman kr Bey Ahmed Tevfik Poa Tabib Mustafa Ruhi Ef. Safvet Bey Damat erif Paa Mehmed Ziya Bey Ahmed Midhat Efendi Dr. Rfat Osman Bey Faik Sabri Bey

 319 Kitabn a d : 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 Vleliifin o d i :

Corafya Tedrisat Mir'at- Bursa

Musavver Corafya Hindistan Seyahatnamesi

Yemen ve Hayat Seyahatlerim Mufassal ve Yeni

Corafya-i Umum Mir't'l-Yemen Kutup Musahabeleri Karada Corafya Tarihi Mlk-i Rm Miftoh- Yemen Voton- Mukaddes Memalik-i Osmaniye Corafyas Anadolu'da Ton Corafya Dersleri Corafya-i Umum Harital ve Musavver Corafya-i Umum Osmanl Corafya-i ktisadsi

Hasan Taib Efendi Tevfik Efendi Azm Bey Hasan Kadri Bey Ali Suat Bey Memduh Sleyman Bey Zhd Bey Cell Nuri Bey Bahriyeden Kmil Efendi Cell Nuri Bey

Memduh Paa Behram Mnir Bey

B

erif Bey Abdrrahman Bey Fazl Necib Bey bni'n-Nzhet Cevad Bey Faik Sabri Bey

(Netyic'l-Efkr ve'l-Muhbeat f Ceziri'l-Bihar ve'l-Bildi'l-mint) Faris l-i Osman Fethu'l-lahi Kobton: Bir takm haritalardan ibarettir. Bahriye Mzesinde mevcuttur.

Musahhihin s z :

Bu cildin baslmasna 'baland zaman muhterem mellif Ta fur Beyefendi rahatsz idi. Hukukumuza ve hsn-i zannna binaen for malarn tashihini abd-i cize havale, Marif Vekleti de kabul buyur du. Binaenaleyh bu cildin tashihleri mnhasran tarafmdan yapl mtr. Dier iki cildin tashihlerine ksmen itirak etmitim. uLeh'l-hamd bug-n kesb-i afiyet etmi bulunuyorlar. Afiyetle-

 320 rinm devamn, uzun mrle muammer olmasn, bize daha byle bir ka dld eser yazmasn Cenb- Hak'dan diler ve eserin tab'ndan do lay Veklet-i Celleye teekkrler ederim. Dr'l-Fnn Arapa Kilisli Muallim Muallimi Rfat.