Professional Documents
Culture Documents
+0.3E
+0.3E
+0.3E
: Kesme alan
: Binann temel stnden itibaren llen toplam ykseklii (Bodrum
katlarnda rijit evre perdelerinin bulunduu binalarda zemin kat demesi
stnden itibaren llen toplam ykseklik)
: Kiriin yanal dorultuda mesnetlendii noktalar arasndaki uzaklk
: Kiriin sol ucu ide hesaplanan pozitif veya negatif moment kapasitesi
: Kolonun st ucunda hesaplanan moment kapasitesi
: Kiriin sol ucu i deki olas plastik mafsaldaki kesme kuvvetinden dolay
kolon yznde meydana gelen ek eilme momenti
: Kayma blgesindeki en kk levha kalnl
: Gvde kalnl
u : Kayma blgesi evresinin uzunluu
: Kiriin kolona birleen yznde dey yklerden meydana gelen basit kiri
kesme kuvveti
XX
i
: Binann iinci katndaki etkin greli kat telemesi
(
i
)
max
: Binann iinci katndaki maksimum etkin greli kat telemesi
: Ba kirii dnme as
O
: Bytme katsays
o
: Emniyet gerilmesi
j
bi
: iinci katta tanmlanan Burulma Dzensizlii Katsays
j
ci
: iinci katta tanmlanan Dayanm Dzensizlii Katsays
j
ki
: iinci katta tanmlanan Rijitlik Dzensizlii Katsays
4
xin
: Kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalarda, ninci mod
eklinin iinci katta x ekseni dorultusundaki yatay bileeni
4
yin
: Kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalarda, ninci mod
eklinin iinci katta y ekseni dorultusundaki yatay bileeni
4
0in
: Kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalarda, ninci mod
eklinin iinci katta dey eksen etrafndaki dnme bileeni
0
i
: iinci katta tanmlanan kinci Mertebe Gsterge Deeri
0
p
: Greli kat telemesi as
1. GR Mustafa TANSEL
1
1. GR
1.1. ok Katl elik Yaplarn Tarihesi
Yksek elik yaplarn rneklerini dnyann birok yerinde grmek
mmkndr. lk yksek elik yap 1883 ylnda montaj tamamlanan Chichago daki
Home nsurance Building dir. Yksek elik yaplarda dnyadaki en nemli ve ba
eken rnek ise phesiz Pariste bulunan 300m yksekliindeki Eiffel Kulesidir.
Yksek yap fikri ve rnekleri ilk kez Chichago ehrinde kmas nedeniyle yllarca
yksek yaplara Chichago Yaps denilmitir. lerleyen yllarda ise New York ehri
bu konuda n plana kmaktadr. Grld gibi Amerikada ska imal edilen
yksek elik yaplarla ilgili 1921 ylnda AISC (American Institude of Steel
Construction) kurulmu ve ilk AISC ynetmelii 1923 ylnda yaynlanmtr.
Yaplan bilimsel almalar ve deneyler neticesinde bu ynetmelik zaman iinde pek
ok kez revizyona uramtr. 1994 ylndaki Northridge depreminde elik yaplar
zellikle kolon-kiri birleimlerinde beklenen performans gsterememitir. Bunun
zerine elik yaplarn snek tasarm n plana km, hasar gren yaplarda edinilen
gzlemler, deneyler ve almalar sonucu ynetmeliklerde nemli deiiklikler ve
eklemeler yaplmtr.
1.2. ok Katl Yaplarda elik Konstrksiyonun Yeri
ok katl yksek yaplarda; yapnn ina edilecei blgenin deprem asndan
aktif olup, olmadna; yap fonksiyonuna (konut, otel veya i merkezi); ina
edilecei lkenin yap teknolojisinin seviyesine; iilik cretlerine bal olarak,
bazen elik malzeme betonarmeye, bazen de betonarme malzeme elie stnlk
salamaktadr. Deprem asndan aktif blgelerde eliin betonarmeye kar
stnl tartlamaz bir gerek olarak bilinmektedir.
Trkiyede ortalama 35 ylda bir iddetli bir deprem oluyor, baka bir deprem
lkesi olan Japonya ise ortalama her be ylda bir iddetli depremlerle sarslyor.
Depremde len kii says ve maddi hasarlara bakldnda dnyada Trkiye birinci
1. GR Mustafa TANSEL
2
sralardadr. Bir deprem lkesinde yaadmz gerei gz nnde tutulursa, bu
bilinle yeni yaplarn da depreme dayankl olarak tasarlanp retilmesi ne
kmaktadr.
Depreme dayankl yap tasarmnda elik yaplar birok avantaj ile ne
kmaktadr. 1985te oluan Mexico City depreminde 107 betonarme yapda gme,
36 betonarme yapda ise nemli tahribat meydana gelmesine ramen, sadece 9 elik
yapda gme olurken birinde nemli tahribat olumutur. Prof.Dr.Emilio
Rousenblueth tarafndan yaynlanm bir yazda Mexico City depreminin bir
deerlendirmesi yaplarak, deprem blgelerinde elik yaplarn betonarmeye kar
stnln tartlmaz olduu belirtilmitir.
Deprem etkileri altnda bir yapnn enerji yutmas isteniyorsa yap
malzemesinin snek davran gereklidir. eliin, kopmadan byk deformasyon
yapabilme zellii yani byk bir ekil deitirme sas olmas ve yksek dayanm,
malzemeyi deprem blgelerinde ina edilecek olan yaplar iin ideal bir malzeme
durumuna getirmektedir.
1.3. elik Yaplarn Depreme Kar Avantajlar
Yksek dayanml olup, z arlnn tad yke oran ok kktr;
dolaysyla yapnn toplam arln azaltmaktadr.
Elastiste modl, dier yap malzemeleriyle karlatrldnda, ok
yksektir. Bu nedenle, stabilite sorunlarna, dinamik yklere, titreimlere uygun bir
davran gstermekte ve sehim problemi olan tayc sistemlerin
boyutlandrlmasnda daha ekonomik kesitler elde edilmektedir.
ekme dayanm basn dayanmna eit, hatta burkulma olay dnlrse
daha yksektir. Bu nitelii, elie mimari adan tasarm zellik gsteren yaplarda
bir avantaj salamaktadr.
Snek olduu iin byk bir ekil deitirme kapasitesi bulunmakta,
dolaysyla, beklenmeyen olaan d yk durumlarnda, rk zeminlerde
oluabilecek oturmalarda ve deprem blgelerinde ok nem kazanmaktadr.
1. GR Mustafa TANSEL
3
Tayc elemanlarn atlyelerde ilenmeleri, inaatn montaj aamasnda hava
koullarndan fazla etkilenmemesine neden olmakta ve dolaysyla yapm sresi
ksalmaktadr.
Deitirme ve takviye olana ok kolay olduu iin, elemanlar
skldklerinde yeniden az bir kaypla, veya yeniden kullanlmalar nceden
planlanm ise hi kaypsz, kullanlabilmektedir. Hatta yapnn tmyle sklp
baka bir yere tanmas olana vardr. Restorasyona aktr ve dier tr yaplarn
restorasyonunda da pek ok olanaklar sunar.
elik dnyann en ok ve tam olarak geri dntrlen malzemesidir. elik
hurda %100 elie dnr ve doru yaplrsa kalite ve gvenirlik kayb olmaz.
1.4. ok Katl elik Tayc Sistemler
ok katl elik yaplarda kat says artka, tayc sistemin
boyutlandrlmasnda rzgar ve deprem gibi yatay ykler dey yklere gre daha
etkili olmaya balar. Yap yksekliine bal olarak tasarmcnn da tercihiyle farkl
tayc sistemler kullanlmaktadr (Esiz, 2005).
ekil 1.1. elik tayc sistemler (Fazlur, 1974)
1. GR Mustafa TANSEL
4
1.4.1. Rijit ereve Sistemler
Rijit ereveler birbirine rijit olarak balanm kolon ve kirilerden
olumaktadr. ereve sistemde yapya gelen rzgar ve deprem gibi yatay yklerle
yapda oluan l ve hareketli ykler, kolon ve kiriler tarafndan tanmaktadr. Rijit
ereveler normal artlarda 30 kata kadar ekonomik olmaktadr. Deprem
blgelerinde ise bu ykseklik 20 kata inmektedir.
1.4.2. aprazl ereve Sistemler
Rijit ereveli sistemler 20 kattan yksek binalarda kiri ve kolonlardaki
eilmenin byk deformasyonlara neden olmasndan dolay, yatay ykler karsnda
yeterli etkinlik gsterememektedir. Bu durumda ereveye dey bir kafes eklenmesi
yoluyla sistemin rijitletirilmesine gidilmektedir. Bylece erevenin dey ykleri,
kafesin ise yatay ykleri tayaca kabul edilmektedir. Genellikle ereveli
yaplarda yanal stabiliteyi arttrmann en ekonomik yolu dey aprazlamalarla
olmaktadr.
1.4.3. ereveli Tp Sistemler
Cephede sk aralkl kolonlar ve yksek parapet kirilerinden oluan tp
sistem, delikli dikdrtgen ya da benzeri bir boru eklinde davranan bu ereveli tp,
yksek binalar iin olduka etkin bir sistemdir. Yatay yke paralel iki cephe duvar
yaklak olarak ereve davran gstermekte, bu ykler kiri ve kolonlarn eilmesi
ile karlanmakta ve yatay ykler karsnda bina tmyle bir konsol tp davran
gstermektedir. Burada sk kolonlarn oluturduu sistem rijit bir diyafram gibi
almaktadr. Tp sistemlerde d cephe duvarlar yatay yk balants ve perdelere
gerek kalmamaktadr. Ancak bina ykseklii ve yatay ykler arttka i tplerden ya
da ekirdekten yararlanlmaktadr.
1. GR Mustafa TANSEL
5
1.4.4. Kafesli Tp Sistemler
Bina yksekliklerinin ereveli tplerin etkin olamayaca kadar ykselmesi
durumunda ereveli tpn cephesine diyagonal elemanlarn eklenmesi yoluyla
sistemin daha fazla ykseklikler iin yatay yk karsndaki etkinlii arttrlm ve
cephedeki kolonlar daha geni aklkl olarak tasarlanabilmitir. Bu sistem tpn
balklarndaki ve dier tp elemanlardaki kesme etkisini de ortadan kaldrmaktadr.
Kafeslerin eklenmesi, ereveli tpn konsol eklinde davranmasn salamak iin en
etkin yntemdir. ereve tp sistemin en olumsuz yn ise aln kirilerinin
esnekliidir. Bu amala apraz elemanlar eklenerek sistemin rijitlii arttrlmaktadr.
Bu durumda kesme kuvveti aln kirileri ile deil, diyagonaller ile karlanmaktadr.
Bu diyagonaller gerek ereveli tpte kirilerin karlad kaymay gerekse de
eksenel ubuk almas ile yatay ykleri karlamas son derece nemlidir.
1.4.5. Demet (Modler) Tp Sistemler
30 kattan ok yksek binalara kadar geni bir yelpazede uygulanabilen demet
tp kavram, bir dizi ereveli tpn, ortak i erevelerle, ok hcreli bir tp
oluturacak ekilde bir araya getirilmesiyle oluturulmaktadr. Bu sistemde yatay
yke paralel ereveler kesme kuvvetlerini karlarken, dier ereveler eilme
momentlerini karlamaktadr. Demet tp oluturan her bir tpn btnln
bozmadan herhangi bir seviyede kesilebilir. Tek bir ereveli tpe gre, demet
tplerde kolonlarn daha byk aklklara sahip olmas mmkndr. Aradaki
ereveler i mekan tasarmn engellemeden yerletirilebilir. lke olarak her trl
kapal form demet tp oluturmak iin kullanlabilmektedir.
1.4.6. Dey Kafes Kirili Yaplar
ok katl yksek yaplar en ekonomik ve etkin ekilde dey kafes kirilerle
rijitletirilir. Dey kafes kiriler statik bakmdan zemine ankastre kiri gibidir. Dar
kafes kirilerde ubuk kuvvetleri yannda deformasyonlar da byk olur. Geni
1. GR Mustafa TANSEL
6
olanlar ise, ubuk kuvvetleri kk olduundan ekonomik ekilde boyutlandrlabilir.
Dar kafes kirilerin rijitliklerini arttrmak iin, birka katta diyagonal balantlar kat
geniliince uzatlr. Ayrca, rijitliin sadece st kata konan yatay bir kafes kirile
arttrlmas da mmkndr. Kafes kiri rijitlii ise ubuklar eilme rijitlikli seilerek
ve dm noktalar rijit dzenlenerek arttrlabilir.
1.4.7. Yatay Kafes Kirili ve Kuakl Yaplar
40 katn zerindeki binalarda yalnzca dey bir kafes ve ereveden oluan
tayc sistemler rzgar ve deprem ykleri karsnda yetersiz kalmaktadr. Ayrca bu
sistemlerin belli bir yksekliin zerinde etkin olabilmesi iin kullanlan elik
miktar ekonomiklik snrn gemektedir. Bu durumda sisteme yatay kafes kirilerin
(ara kuaklarn) eklenmesiyle iki ynl yarar salamaktadr. Birinci sistemin
devrilme momentlerine kar devrilme rijitlii arttrlmakta, ikincisi kullanlan elik
miktarndan tasarruf salanmaktadr. Bu tayc sistem aprazl bir ekirdek ve bu
ekirdekle d kolonlar birbirine balayan yatay kafes kirilerden oluabilmektedir.
Yatay kafes kiriler, eilme ve kesme kuvvetlerine kar etkinlii arttrmak iin,
genellikle bir veya iki kat ykseklikte tasarlanmaktadr. Ayn amaca ynelik olarak
katlar arasna diyagonaller yerletirmek de olas bir zmdr. Sonu olarak her
kattaki ana kiriler moment balantlaryla ekirdee veya d kolonlara balanarak
yatay kafes kirilere dntrlebilmektedir. Btn bu durumlarda yatay kafes
kiriler tayc sistemin eilme dayanmn arttrsa da, kesme kuvvetlerine kar
dayanm arttrmazlar; bu kuvvetlerin ekirdek tarafndan karlanmas belirlenir.
1.4.8. Asma Sitemler
Asma sistem bir veya daha fazla ekirdek ile at seviyesinde elik kablo ve
benzeri gibi elemanlarla bir ucundan bu ekirdee aslm, kat demelerinden
olumaktadr. Asma sistemlerde tm ykler dorudan doruya ekme kuvvetleri
olarak karlanmaktadr.
1. GR Mustafa TANSEL
7
1.4.9. Uzay Sitemler
Uzay sistemlerde binaya etkiyen yatay ykler, boyutlu bir ereve
tarafndan karlanmaktadr. Bu boyutlu ereveyi oluturan elemanlar dier
sistemlerden farkl olarak hem yatay hem de dey ykleri karlamaktadr. Sonu
olarak ortaya olduka etkin ve hafif bir sistem kmaktadr.
1.4.10. Omurgal Sitemler
Yakn bir gemite gelitirilmi olan omurgal sistemlerde, yatay yke
dayanm salayan omurga dey ya da eik elemanlar, aprazl ereveler veya
virendeel kirilerinden olumaktadr. Dey ve eik elemanlar devrilme
momentlerinin neden olduu eksenel ykleri karlamaktadr.
2. NCEK ALIMALAR Mustafa TANSEL
8
2. NCEK ALIMALAR
lkemizde elik yaplarln nndeki en byk engellerden biri; standart ve
teknik artname gereksiniminin yeterince karlanmamas olmutur. Tasarm
konusunda bu sorun ksmen giderilmi olsa da imalat ve uygulama safhasnda
standartlar ve teknik artnameler yetersiz kalmaktadr. Bu nedenlerle genelde dier
lkelerin artnamelerinden yararlanlmaktadr. Son zamanlarda elik yaplara olan
talep dorultusunda nem ve almalarda art gstermitir.
2009 ylnn ekim aynda TMMOB naat Mhendisleri Odas 3. Ulusal elik
yaplar sempozyumunu dzenlemitir. Trkiye Yapsal elik Dernei (TUSCA)
elik yaplarla ilgili ulusal ve uluslar aras gelimeler ve almalar konu edinen
aylk bltenler yaynlamakla beraber, teknik yaynlar karlmaktadr.
niversitelerimizde elik yaplar ile ilgili yaplm olan pek ok alma
bulunmaktadr. Bunlardan bir ksm aada verilmitir.
S. Kocaba (2005), Tek ve ok aklkl endstri yaplar ile ok katl elik
yaplarn analizi, tasarm ve kesit ve birleim hesaplar ayrntl olarak adm adm
yapm ve uygulama projeleri oluturmutur.
F. Gner (2006), ok katl elik yaplarn deprem performansnn
belirlenmesi ve dorusal olmayan davrann incelenmesine ynelik bir alma
yapmtr.
. iriki (2006), elik taycl bir sisteminin elastik ve plastik hesap
yntemlerine gre analizlerini yapp karlatrmtr. Ayrca ayn sistemi betonarme
olarak da modelleyip maliyet karlatrmalar yapmtr.
E. aatay (2006), stanbul da bulunan ve betonarme olarak ina edilmi olan
Metrocity binasn, sneklik dzeyi yksek d merkez glendirilmi ereveli elik
yap olarak tasarlam, yapm sresi, maliyet ve yatrmn geri dn bakmndan
elik yapnn daha avantajl olduunu ispatlamtr.
A. Ate (2006), elik yaplarn analiz ve tasarm kurallarn 1997 ve 2006
deprem ynetmeliklerini karlatrarak irdelemitir.
2. NCEK ALIMALAR Mustafa TANSEL
9
M. Kabil (2006), Tek ve ift ynde rijit ereve sistemler tasarlam, analiz
sonularn karlatrmtr.
G. en (2006), elik yaplarn performansa dayal tasarm yntemleri
zerinde durmu, kapasite spektrum metodu ve deplasman katsaylar metodunu
kullanarak performans deerlendirilmesi yapmtr.
. Gzak (2006), Dznesiz bir yapy merkezi ve dmerkezi
glendirilmi ereve sistem olarak tasarlayp analiz yaparak, metraj ve maliyet
sonularn karlatrmtr.
E. ileli (2008), 20 katl merkezi ve dmerkezi apraz dzenleri ile
tasarlad yaplar zmlenerek tasarm koullar ve sneklik dzeylerini
karlatrmtr.
B. Aslangiray (2008), elik yaplar iin kullanlan en nemli uluslararas
standartlar ve lkemizde kullanlan standartlar arasnda karlatrmalar yapm,
rnek yap zerinde zm yaparak sonular irdelemitir.
M. Bulut (2008), aprazl ok katl elik yaplarn dorusal olmayan
davrann Eurocode 1,3,4 ve 8 ynetmeliklerine gre incelemi, dizayn ve sneklik
dzeylerini karlatrmtr.
N. Aydnolu, Z. Celep, H.Sucuolu, E. zer (2009), Deprem Blgelerinde
Yaplacak Yaplar Hakkndaki Ynetmelik aklamalar ve rnekler kitabn
Bayndrlk Ve skan Bakanln adna hazrlamlardr.
Bu almada ise Ayn koullar altndaki bir bina rijit ereve, merkezi
aprazl ve d merkezi aprazl olarak modellenmi, 2007 deprem ynetmeliine
gre analizi yaplp, ynetmelikte kurallar verilen kapasite tasarm ilkeleri
dorultusunda kontrolleri yaplm. Sonular karlatrlarak yorumlanmaya
allmtr.
3. DEPREME DAYANIKLI ELK YAPI TASARIMI Mustafa TANSEL
10
3. DEPREME DAYANIKLI ELK YAPI TASARIMI
Depreme dayankl yap tasarmnda tm dnyada uygulanan ilke, yapnn sk
ve kk iddetteki depremleri elastik snrlar iinde kalarak; orta iddetteki
depremleri elastik snrlarn tesinde, fakat tayc sistemde kolayca onarlabilecek
nemsiz hasarlarla; ok seyrek iddetli depremleri, byk hasarla fakat tayc
sistemi tamamen gmeden, can kayb olmakszn karlayabilmesidir.
Deprem riski yksek olan bir blgede yaplacak yapnn deprem etkisiyle
maruz kalaca ykler, yapnn ktle, rijitlik, snm gibi dinamik zellikleri ile
deprem hareketinin zelikleri arasndaki ilikiye baldr. Deprem yap iin hareketli
ve dinamik bir yktr. Dinamik kuvvetler zamanla deiir ve zamanla deien
kuvvetler altnda yapda atalet kuvvetleri doar. Meydana gelen atalet kuvvetleri,
ktle ile yer ivmesinin arpmna eittir. Bunun dnda depremin etkisi depremin
frekans karakteristikleri ve deprem etki sresine de baldr.
Depremden oluan kesit tesirlerinin, tayc sistemin elastik davran ile
karlanmas mmkn deildir. Yatay deprem kuvvetlerinin %10-25 deerlerinin
elastik davran ile karland kabul edilir. Deprem enerjisinin byk bir ksm
lineer olamayan deformasyonlarla tketilir.
Tm bunlar bir arada dnldnde kopmadan byk defromasyon
yapabilme zelliinin yan sra hafif ve yksek dayanml olmas nedeniyle deprem
dayankl yap zmlerinde elik yaplar ne kmtr.
3.1. Yap Malzemesi Olarak elik
elik yksek lde demir dk lde karbon ieren bir alamdr. Karbon
miktar artka eliin dayanm artar fakat bu durumda elik daha gevrek hale gelir.
Yapsal eliin hem yksek dayanml hem de snek olmasnn gereklilii
dnldnde retiminde karbon yzdesi hassas ve nemli rol oynamaktadr.
elik alamna ayrca fosfor, kkrt, azot, silisyum, manganez, bakr, krom ve nikel
gibi elemanlarda eliim kalitesini artrmak iin ilave edilir.
3. DEPREME DAYANIKLI ELK YAPI TASARIMI Mustafa TANSEL
11
Yap eliinin ilenme ve kullanma ynelik en nemli zellikleri
mukavemet, sneklik, kaynaklanabilirlilik, ilenme zellii ve korozyon dayanm
saylabilir. Statik ykler ve ekme kuvvetleri altndaki dayanmn tanmlamak iin
malzemenin akma snr, ekme mukavemeti, sertlik zelliklerinden yararlanlr.
Akma snr ve ekme mukavemetine kar gelen karakteristik deerler ekme deneyi
ile saptanr ve kuvvet- uzama diyagram elde edilir ki, buradan da gerilme- ekil
deitirme diyagramna geilir.
ekil 3.1. Gerilme-ekil deitirme diyagram
3.2. Yap Geometrisi ve Sreklilik
Geometri olarak basit ve dzenli yaplarn yapm kolay olup yapmda hata
yapma olaslnn az olmasna ek olarak bu tr yaplarn depremdeki davrannn
tahmin etmek ve buna gre zmleme yapmak daha kolaydr. Her iki dorultuda
simetrik tasarlanm binalarda, karmak ve dzensiz binalarda ortaya kan burulma
etkilerinden de kanlm olunur.
3.3. Snek (Dktil) Yap
Yap elamanlarnn krlma konumuna ulamadan nce, byk
deformasyonlar gsterebilme zelliine sneklik denir. Snek yaplar deprem
3. DEPREME DAYANIKLI ELK YAPI TASARIMI Mustafa TANSEL
12
esnasnda deprem enerjisinin yklmadan kalc deformasyonlar yaparak tketmeye
alrlar. Snek bir yapnn enerji yutma zellii nedeniyle herhangi bir depremde
maruz kalaca yatay yklerin iddeti, sneklik dzei dk bir yapya gre daha
azdr.
Yapya gelecek deprem kuvvetlerini mmkn olan minumuma indirmek,
byk deprem kuvvetleri domasna meydan vermeden, gerekirse plastik mafsallar
tekili ile, alternatif ynl yatay deprem deplasmanlarnn yer alabilmesini
salamaktr. Snek yapda deprem enerjisi bu kesitlerde oluan deplasmanlarla,
kesitlerde kopma olmadan plastik mafsallar tarafndan yutulur.
eliin en nemli iki zellii, sneklii ve tekrarl inelastik ykleme altnda
enerji yutma kapasitesidir. Bir ok elik elemann plastik uzamas veya ksalmas
iin ihtiya duyulan enerji, plastik kuvvet ile plastik deformasyonun arpm olarak
hesaplanr ve histerik enerji olarak adlandrlr.
Bir tayc sisteme etkiyen deprem yk, bu sisteme bir d enerji uygular.
Bu enerjinin karl ise, sistemde harcanan plastik enerji ile depolanan deformasyon
enerjisi ve kinetik enerjidir.
Burada;
: Deprem enerjisi
: Kinetik enerji
, balangtakinden kktr.
Diyagonel aprazl Ters V
aprazl
X aprazl V aprazl
3. DEPREME DAYANIKLI ELK YAPI TASARIMI Mustafa TANSEL
17
ekil 3.5. Merkezi elik aprazl perde davran
3.4.3. Dmerkez aprazl Perdeler
Dmerkez elik apraz perdeli sistemlerde apraz elemann bir ucu kirie
balant kirii olarak anlan paray oluturacak ekilde balanr. nelastik davran
bu balant eleman (balant kirii) zerinde snrlandrlr. D merkez elik aprazl
sistemler eitli geometrik formlarda olabilir. Bunlar arasnda ters V formu
kolonlarda yksek momentlere neden olmayacak bir formda olduklar iin en ok
tercih edilendir.
ekil 3.6. Dmerkezli elik aprazl sistemler
Dmerkez diagonel Dmerkez ters V Dmerkez V
3. DEPREME DAYANIKLI ELK YAPI TASARIMI Mustafa TANSEL
18
Dmerkezli elik aprazl sistemler yksek elastik rijitlie sahip olmalarnn
yan sra, evrimsel yatay ykler altnda stabil bir inelastik davrana ve mkemmel
bir sneklik ve enerji yutma kapasitesine sahiptir. Sisteme gelen deprem enerjisi
balant kiriinin inelastik davran ile tketilmeye allr. Balant kirii dndaki
tm kolonlar, kiriler, aprazlar ve birleimler elastik snrlar iinde kalacak ekilde
tasarm yaplmaldr.
apraz elemanda oluacak eksenel yk, kirie eksenel gerilme yaratan yatay
bileeni ve kiri gvdesine kayma gerilmeleri oluturan dey bileeni ile aktarlr.
Berkeley niversitesinde yaplan almalar sonucu; balant kirilerinin gvde
takviye levhalar olmakszn tekrarl yklere kar koyacak kapasiteye sahip
olmadklar ve yk tama kapasitesinin, gvde burumas nedeniyle nemli oranda
azald ortaya konulmutur. Bunun iin, gvde burkulmasn nleyecek ekilde
balant kirilerine rijitlik verilmelidir.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
19
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK
Bu blmde lkemizde deprem blgelerinde yaplacak olan yaplarn analiz
ve tasarmlarnda ve daha nce yaplm binalarn deerlendirilmesinde kullanlan
Deprem Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik, 2007 (DBYBHY)
irdelenerek, elik yaplar iin esaslar ortaya konacaktr.
4.1. Depreme Dayankl Binalar in Hesap Kurallar
4.1.1. Genel lke ve Kurallar
4.1.1.1. Bina Tayc Sistemine likin Genel lkeler
(1) Bir btn olarak deprem yklerini tayan bina tayc sisteminde ve ayn
zamanda tayc sistemi oluturan elemanlarn her birinde, deprem yklerinin temel
zeminine kadar srekli bir ekilde ve gvenli olarak aktarlmasn salayacak
yeterlikte rijitlik, kararllk ve dayanm bulunmaldr.
(2) Deme sistemleri, deprem kuvvetlerinin tayc sistem elemanlar
arasnda gvenle aktarlmasn salayacak dzeyde rijitlik ve dayanma sahip
olmaldr. Yeterli olmayan durumlarda, demelerde uygun aktarma elemanlar
dzenlenmelidir.
(3) Binaya aktarlan deprem enerjisinin nemli bir blmnn tayc
sistemin snek davran ile tketilmesi iin, Blm 3.2de belirtilen snek tasarm
ilkelerine titizlikle uyulmaldr.
(4) leriki ksmlarda tanmlanacak olan dzensiz binalarn tasarmndan ve
yapmndan kanlmaldr. Tayc sistem planda simetrik veya simetrie yakn
dzenlenmeli A1 bal ile tanmlanan burulma dzensizliine olabildiince yer
verilmemelidir. Bu balamda, rijit tayc sistem elemanlarnn binann burulma
rijitliini arttracak biimde yerletirilmesine zen gsterilmelidir. Dey dorultuda
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
20
ise zellikle B1 ve B2 balklar ile tanmlanan ve herhangi bir katta zayf kat veya
yumuak kat durumu oluturan dzensizliklerden kanlmaldr.
(5) (C) ve (D) gruplarna giren zeminlere oturan kolon ve zellikle perde
temellerindeki dnmelerin tayc sistem hesabna etkileri, uygun idealletirme
yntemleri ile gz nne alnmaldr.
4.1.1.2. Deprem Yklerine likin Genel Kurallar
(1) Binalara etkiyen deprem yklerinin belirlenmesi iin, bu blmde aksi
belirtilmedike, Spektral vme Katsays ve Deprem Yk Azaltma Katsays esas
alnacaktr.
(2) Deprem yklerinin sadece yatay dzlemde ve birbirine dik iki eksen
dorultusunda etkidikleri varsaylacaktr.
(3) Deprem ykleri ile dier yklerin ortak etkisi altnda binann tayc
sistem elemanlarnda oluacak tasarm i kuvvetlerinin tama gc ilkesine gre
hesabnda kullanlacak yk katsaylar, ilgili yap ynetmeliklerinden alnacaktr.
(4) Deprem ykleri ile rzgar yklerinin binaya ayn zamanda etkimedii
varsaylacak ve her bir yap elemannn boyutlandrlmasnda, deprem ya da rzgar
etkisi iin hesaplanan byklklerin elverisiz olan gz nne alnacaktr. Ancak,
rzgardan oluan byklklerin daha elverisiz olmas durumunda bile; elemanlarn
boyutlandrlmas, detaylandrlmas ve birleim noktalarnn dzenlenmesinde, bu
Ynetmelikte belirtilen koullara uyulmas zorunludur.
4.1.2. Dzensiz Binalar
4.1.2.1. Planda Dzensizlikler Durumu
(1) A1- Burulma Dzensizlii: Birbirine dik iki deprem dorultusunun
herhangi biri iin, herhangi bir katta en byk greli kat telemesinin o katta ayn
dorultudaki ortalama greli telemeye orann ifade eden Burulma Dzensizlii
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
21
Katsays jbi nin 1.2den byk olmas durumu (ekil 4.1). [jbi = (Ai)max / (Ai)ort
> 1.2]
ekil 4.1. Burulma dzensizlii durumu
Greli kat telemelerinin hesab, %5 ek dmerkezlik etkileri de gznne
alnarak yaplacaktr. A1 tr dzensizlik deprem hesap ynteminin seiminde etken
olan dzensizliklerdendir.
(2) A2- Deme Sreksizlikleri: Herhangi bir kattaki demede (ekil 4.2);
(a) Merdiven ve asansr boluklar dahil, boluk alanlar toplamnn kat
brt alannn 1/3nden fazla olmas durumu,
(b) Deprem yklerinin dey tayc sistem elemanlarna gvenle
aktarlabilmesini gletiren yerel deme boluklarnn gvenle aktarlabilmesini
gletiren yerel deme boluklarnn bulunmas durumu,
i +1 inci kat
demesi
Demelerin kendi dzlemleri iinde rijit diyafram olarak almalar durumunda
(Ai)ort = 1/2 |(Ai)max + (Ai)min]
Burulma dzensizlii katsays :jbi = (Ai)max / (Ai)ort
Burulma dzensizlii durumu : jbi > 1.2
i inci kat
demesi
demesi
Deprem
dorultusu
dorultusu
(Ai)min
(Ai)max
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
22
(c) Demenin dzlem ii rijitlik ve dayanmnda ani azalmalarn olmas
durumu,
ekil 4.2. Deme dzensizlii durumu
(3) A3- Planda kntlar Bulunmas: Bina kat planlarnda knt yapan
ksmlarn birbirine dik iki dorultudaki boyutlarnn her ikisinin de, binann o
katnn ayn dorultulardaki toplam plan boyutlarnn %20'sinden daha byk olmas
durumu.
A A
A2 tr dzensizlik durumu-2 ve 3
A
b1
A
b
A
b2
A2 tr dzensizlik durumu 1
Ab / A > 1/3
Ab : Boluk alanlar toplam, A : Brt alan
A
b
= A
b1
+ A
b2
A2 tr dzensizlik durumu 2
Kesit A-A
A2 tr
dzensizlik
durumu II
ve III
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
23
ekil 4.3. Planda kntlar bulunmas durumu
A2 ve A3 tr dzensizliklerin bulunduu binalarda, birinci ve ikinci derece
deprem blgelerinde, kat demelerinin kendi dzlemleri iinde deprem kuvvetlerini
dey tayc sistem elemanlar arasnda gvenle aktarabildii hesapla
dorulanacaktr.
4.1.2.2. Dey Dorultuda Dzensizlikler Durumu
(1) B2- Komu Katlar Aras Rijitlik Dzensizlii (Yumuak Kat):
Birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri iin, herhangi bir iinci kattaki
ortalama greli kat telemesi orannn bir st veya bir alt kattaki ortalama greli kat
telemesi oranna blnmesi ile tanmlanan Rijitlik Dzensizlii Katsays jki nin
2.0den fazla olmas durumu. [jki = (Ai /hi)ort / (Ai+1 /hi+1)ort > 2.0 veya jki = (Ai
/hi)ort / (Ai1/hi1)ort > 2.0]
Greli kat telemelerinin hesab, %5 ek dmerkezlik etkileri de gz nne
alnacaktr. Deprem hesab ynteminin seiminde etken olan bir dzensizlik
durumudur.
(2) B3 - Tayc Sistemin Dey Elemanlarnn Sreksizlii :Tayc
sistemin dey elemanlarnn (kolon veya perdelerin) baz katlarda kaldrlarak
kirilerin veya guseli kolonlarn stne veya ucuna oturtulmas, ya da st kattaki
perdelerin altta kolonlara oturtulmas durumu.
a
x
> 0.2 L
x
ve ayn zamanda a
y
> 0.2 L
y
a
y
L
x
L
x
a
x
a
x
a
x
a
x
a
y
a
y
L
y
L
y
L
y
a
y
a
x
L
x
A3 tr dzensizlik durumu:
a
x
> 0.2 L
x
ve ayn zamanda a
y
> 0.2 L
y
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
24
(a) Kolonlarn binann herhangi bir katnda konsol kirilerin veya alttaki
kolonlarda oluturulan guselerin stne veya ucuna oturtulmasna hibir zaman izin
verilmez.
(b) Kolonun iki ucundan mesnetli bir kirie oturmas durumunda, kiriin
btn kesitlerinde ve ayrca gznne alnan deprem dorultusunda bu kiriin
baland dm noktalarna birleen dier kiri ve kolonlarn btn kesitlerinde,
dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan tm i kuvvet deerleri %50
orannda arttrlacaktr.
(c) st katlardaki perdenin altta kolonlara oturtulmasna hibir zaman izin
verilmez.
(d) Perdelerin binann herhangi bir katnda, kendi dzlemleri iinde kirilerin
stne aklk ortasnda oturtulmasna hibir zaman izin verilmez.
ekil 4.4. Tayc sistem dey elemanlarn sreksizlii
Bkz. 3.1.4.2.2 (a) Bkz. 3.1.4.2.2 (b)
Bkz. 3.1.4.2.2 (c) Bkz. 3.1.4.2.2 (d)
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
25
4.1.3. Elastik Deprem Yklerinin Tanmlanmas: Spektral vme Katsays
Deprem yklerinin belirlenmesi iin esas alnacak olan Spektral vme
Katsays, A(T), Denk.(4.1) ile verilmitir. %5 snm oran iin tanmlanan Elastik
vme Spektrumunun ordinat olan Elastik Spektral vme, Sae(T), Spektral vme
Katsays ile yerekimi ivmesi gnin arpmna kar gelmektedir.
o
ae
( ) = ( )
( ) = ( )
A T A I S T
S T A T g
(4.1)
4.1.3.1. Etkin Yer vmesi Katsays (Ao)
izelge 4.1. Etkin Yer vmesi Katsays
Deprem Blgesi Ao
1 0.4
2 0.3
3 0.2
4 0.1
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
26
4.1.3.2. Bina nem Katsays (I)
izelge 4.2. Bina nem Katsays
Binann Kullanm Amac veya Tr Bina nem
Katsays (I)
1. Deprem sonras kullanm gereken binalar ve tehlikeli madde ieren
binalar.
a) Deprem sonrasnda hemen kullanlmas gerekli binalar (Hastaneler,
dispanserler, salk ocaklar, itfaiye bina ve tesisleri, PTT ve dier
haberleme tesisleri, ulam istasyonlar ve terminalleri, enerji retim ve
datm tesisleri; vilayet, kaymakamlk ve belediye ynetim binalar, ilk
yardm ve afet planlama istasyonlar)
b) Toksik, patlayc, parlayc, vb zellikleri olan maddelerin bulunduu veya
depoland binalar
1.5
2. nsanlarn uzun sreli ve youn olarak bulunduu ve deerli
eyann sakland binalar
a) Okullar, dier eitim bina ve tesisleri , yurt ve yatakhaneler, askeri
klalar, cezaevleri, vb.
b) Mzeler
1.4
3. nsanlarn ksa sreli ve youn olarak bulunduu binalar Spor
tesisleri, sinema, tiyatro ve konser salonlar, vb.
1.2
4. Dier binalar. Yukardaki tanmlara girmeyen dier binalar (Konutlar,
iyerleri, oteller, bina tr endstri yaplar, vb)
1.0
4.1.3.3. Spektrum Katsays
Spektrum Katsays, S(T), yerel zemin koullarna ve bina doal periyodu
Tye bal olarak Denk.(4.2) ile hesaplanacaktr.
A
A
A B
0.8
B
B
( ) = 1 + 1.5 (0 )
( ) = 2.5 ( )
( ) = 2.5 ( )
T
S T T T
T
S T T T T
T
S T T T
T
s s
< s
|
<
|
' .
Denk.(4.2)deki Spektrum Karakteristik Periyotlar, TA ve TB, Yerel Zemin
Snflarna bal olarak izelge 4.3te verilmitir.
(4.2)
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
27
izelge 4.3. Spektrum Karakteristik Periyotlar
Yerel Zemin Snf TA (saniye) TB (saniye)
Z1 0.10 0.30
Z2 0.15 0.40
Z3 0.15 0.60
Z4 0.20 0.90
4.1.3.4. zel Tasarm vme Spektrumlar
Gerekli durumlarda elastik tasarm ivme spektrumu, yerel deprem ve zemin
koullar gz nne alnarak yaplacak zel aratrmalarla da belirlenebilir. Ancak,
bu ekilde belirlenecek ivme spektrumu ordinatlarna kar gelen spektral ivme
katsaylar, tm periyotlar iin, izelge 4.3teki ilgili karakteristik periyotlar
gznne alnarak Denk. (4.1)den bulunacak deerlerden hibir zaman daha kk
olmayacaktr.
ekil 4.5. zel tasarm ivme spektrumu
4.1.4. Elastik Deprem Yklerinin Azaltlmas: Deprem Yk Azaltma Katsays
Depremde tayc sistemin kendine zg dorusal elastik olmayan
davrann gz nne almak zere, 4.1.3te verilen spektral ivme katsaysna gre
bulunacak elastik deprem ykleri, aada tanmlanan Deprem Yk Azaltma
Katsaysna blnecektir. Deprem Yk Azaltma Katsays, eitli tayc sistemler
T
T
B
T
A
2.5
1.0
S(T) = 2.5 (T
B
/
T )
0.8
S(T)
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
28
iin izelge 4.4te tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays, Rye ve doal
titreim periyodu, Tye bal olarak Denk.(4.3) ile belirlenecektir.
a A
A
a A
( ) = 1.5 + ( 1.5) (0 )
( ) = ( )
T
R T R T T
T
R T R T T
s s
<
izelge 4.4. Tayc Sistem Davran Katsays (R)
4.1.4.1. Tayc Sistemlerin Sneklik Dzeylerine likin Genel Koullar
(1) Tayc Sistem Davran Katsaylar izelge 4.4te verilen sneklik
dzeyi yksek tayc sistemler ve sneklik dzeyi normal tayc sistemlere ilikin
tanmlar ve uyulmas gerekli koullar, elik binalar iin bu almada Blm 4.2de,
Ynetmelikte ise Blm 4te verilmitir.
(2) izelge 4.4te sneklik dzeyi yksek olarak gz nne alnacak tayc
sistemlerde, sneklik dzeyinin her iki yatay deprem dorultusunda da yksek
olmas zorunludur. Sneklik dzeyi bir deprem dorultusunda yksek veya karma,
BNA TAIYICI SSTEM
Sneklik
Dzeyi
Normal
Sistemler
Sneklik
Dzeyi
Yksek
Sistemler
(3) ELK BNALAR
(3.1) Deprem yklerinin tamamnn erevelerle tand
binalar..
(3.2) Deprem yklerinin tamamnn, stten balantlar
mafsall olan kolonlar tarafndan tand tek katl
binalar.
(3.3) Deprem yklerinin tamamnn aprazl perdeler veya
yerinde dkme betonarme perdeler tarafndan tand
binalar
(a) aprazlarn merkezi olmas durumu..
(b) aprazlarn dmerkezi olmas durumu
(c) Betonarme perdelerin kullanlmas durumu.
(3.4) Deprem yklerinin erevelerle birlikte aprazl elik
perdeler veya yerinde dkme betonarme perdeler tarafndan
birlikte tand binalar
(a) aprazlarn merkezi olmas durumu..
(b) aprazlarn dmerkezi olmas durumu
(c) Betonarme perdelerin kullanlmas durumu.
5
-
4
-
4
5
-
4
8
4
5
7
6
6
8
7
(4.3)
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
29
buna dik dier deprem dorultusunda ise normal olan sistemler, her iki dorultuda da
sneklik dzeyi normal sistemler olarak saylacaktr.
(3) Sneklik dzeyleri her iki dorultuda ayn olan veya bir dorultuda
yksek, dier dorultuda karma olan sistemlerde, farkl dorultularda birbirinden
farkl R katsaylar kullanlabilir.
(4) Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde;
(a) Tayc sistemi sadece erevelerden oluan binalarda sneklik dzeyi
yksek tayc sistemlerin kullanlmas zorunludur.
(b) izelge 4.2ye gre Bina nem Katsays I=1.2 ve I=1 olan elik
binalarda,
(4.16)
A1, B2 veya B3 tr dzensizliklerden en az birinin binada bulunmas
durumunda Denk.(4.16)da =0.90, bu dzensizliklerden hibirinin bulunmamas
durumunda ise =0.80 alnacaktr.
4.1.7.6. Eleman Asal Eksen Dorultularndaki Kuvvetler
Tayc sisteme ayr ayr etki ettirilen x ve y dorultularndaki depremlerin
ortak etkisi altnda, tayc sistem elemanlarnn a ve b asal eksen dorultularnda
4.1.74e gre birletirilerek elde edilen i kuvvetler iin 4.7.5te verilen birletirme
kural ayrca uygulanacaktr (ekil 4.10).
4.1.8. Zaman Tanm Alannda Hesap Yntemleri
Bina ve bina tr yaplarn zaman tanm alannda dorusal elastik ya da
dorusal elastik olmayan deprem hesab iin, yapay yollarla retilen, daha nce
kaydedilmi veya benzetirilmi deprem yer hareketleri kullanlabilir.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
42
4.1.8.1. Yapay Deprem Yer Hareketleri
Yapay yer hareketlerinin kullanlmas durumunda, aadaki zellikleri
tayan en az deprem yer hareketi retilecektir.
(a) Kuvvetli yer hareketi ksmnn sresi, binann birinci doal titreim
periyodunun 5 katndan ve 15 saniyeden daha ksa olmayacaktr.
(b) retilen deprem yer hareketinin sfr periyoda kar gelen spektral ivme
deerlerinin ortalamas A
o
gden daha kk olmayacaktr.
(c) Yapay olarak retilen her bir ivme kaydna gre %5 snm oran iin
yeniden bulunacak spektral ivme deerlerinin ortalamas, gz nne alnan deprem
dorultusundaki birinci (hakim) periyot T
1
e gre 0.2T
1
ile 2T
1
arasndaki periyotlar
iin, S
ae
(T) elastik spektral ivmelerinin %90ndan daha az olmayacaktr. Zaman
tanm alannda dorusal elastik analiz yaplmas durumunda, azaltlm deprem yer
hareketinin elde edilmesi iin esas alnacak spektral ivme deerleri Denk.(4.13) ile
hesaplanacaktr.
4.1.8.2. Kaydedilmi veya Benzetirilmi Deprem Yer Hareketleri
Zaman tanm alannda yaplacak deprem hesab iin kaydedilmi depremler
veya kaynak ve dalga yaylm zellikleri fiziksel olarak benzetirilmi yer
hareketleri kullanlabilir. Bu tr yer hareketleri retilirken yerel zemin koullar da
uygun biimde gz nne alnmaldr. Kaydedilmi veya benzetirilmi yer
hareketlerinin kullanlmas durumunda en az deprem yer hareketi retilecek ve
bunlar 4.1.8.1de verilen tm koullar salayacaktr.
4.1.8.3. Zaman Tanm Alannda Hesap
Zaman tanm alannda dorusal elastik olmayan hesap yaplmas durumunda,
tayc sistem elemanlarnn tekrarl ykler altndaki dinamik davrann temsil eden
i kuvvet-ekil deitirme bantlar, teorik ve deneysel geerlilikleri kantlanm
olmak kayd ile, ilgili literatrden yararlanlarak tanmlanacaktr. Dorusal veya
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
43
dorusal olmayan hesapta, yer hareketi kullanlmas durumunda sonularn
maksimumu, en az yedi yer hareketi kullanlmas durumunda ise sonularn
ortalamas tasarm iin esas alnacaktr.
4.1.9. Greli Kat telemelerinin Snrlandrlmas, kinci Mertebe Etkileri ve
Deprem Derzleri
4.1.9.1. Etkin Greli Kat telemelerinin Hesaplanmas ve Snrlandrlmas
(1) Herhangi bir kolon veya perde iin, ardk iki kat arasndaki yer
deitirme farkn ifade eden azaltlm greli kat telemesi, A
i
, Denk.(4.17) ile elde
edilecektir.
i i i 1
= d d
A (4.17)
Denk.(4.17)de d
i
ve d
i1
, her bir deprem dorultusu iin binann iinci ve (i
1)inci katlarnda herhangi bir kolon veya perdenin ularnda azaltlm deprem
yklerine gre hesaplanan yatay yer deitirmeleri gstermektedir. Ancak
4.1.7.4.(2)deki koul ve ayrca Denk.(4.4)te tanmlanan minimum edeer deprem
yk koulu d
i
nin ve A
i
nin hesabnda gz nne alnmayabilir.
(2) Her bir deprem dorultusu iin, binann iinci katndaki kolon veya
perdeler iin etkin greli kat telemesi,
i
, Denk.(4.18) ile elde edilecektir.
i i
= R o A (4.18)
(3) Her bir deprem dorultusu iin, binann herhangi bir iinci katndaki kolon
veya perdelerde, Denk.(4.18) ile hesaplanan
i
etkin greli kat telemelerinin kat
iindeki en byk deeri (
i
)
max
, Denk.(4.19)da verilen koulu salayacaktr:
i max
i
( )
0 02
h
o
s . (4.19)
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
44
(4) Denk.(4.19)de verilen koulun binann herhangi bir katnda
salanamamas durumunda, tayc sistemin rijitlii arttrlarak deprem hesab
tekrarlanacaktr. Ancak verilen koul salansa bile, yapsal olmayan gevrek
elemanlarn (cephe elemanlar vb) etkin greli kat telemeleri altnda
kullanlabilirlii hesapla dorulanacaktr.
4.1.9.2. kinci Mertebe Etkileri
Tayc sistem elemanlarnn dorusal elastik olmayan davrann esas alan
daha kesin bir hesap yaplmadka, ikinci mertebe etkileri yaklak olarak aadaki
ekilde gz nne alnabilir:
(1) Gz nne alnan deprem dorultusunda her bir katta, kinci Mertebe
Gsterge Deeri, 0
i
nin Denk.(4.20) ile verilen koulu salamas durumunda, ikinci
mertebe etkileri yrrlkteki betonarme ve elik yap ynetmeliklerine gre
deerlendirilecektir.
N
i ort j
j=i
i
i i
( )
= 0.12
w
V h
A _
0 s (4.20)
Burada (A
i
)
ort,
iinci kattaki kolon ve perdelerde hesaplanan azaltlm greli
kat telemelerinin kat iindeki ortalama deeri olarak 4.1.9.1.(1)e gre bulunacaktr.
(2) Denk.(4.20)deki koulun herhangi bir katta salanamamas durumunda,
tayc sistemin rijitlii yeterli lde arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr.
4.1.9.3. Deprem Derzleri
Farkl zemin oturmalarna bal temel teleme ve dnmeleri ile scaklk
deimelerinin etkisi dnda, bina bloklar veya mevcut eski binalarla yeni yaplacak
binalar arasnda, sadece deprem etkisi iin braklacak derz boluklarna ilikin
koullar aada belirtilmitir:
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
45
(1) 4.1.9.3.(2)ye gre daha elverisiz bir sonu elde edilmedike derz
boluklar, her bir kat iin komu blok veya binalarda elde edilen yer deitirmelerin
karelerinin toplamnn karekk ile aada tanmlanan o katsaysnn arpm
sonucunda bulunan deerden az olmayacaktr. Gz nne alnacak kat yer
deitirmeleri, kolon veya perdelerin baland dm noktalarnda hesaplanan
azaltlm d
i
yer deitirmelerinin kat iindeki ortalamalar olacaktr. Mevcut eski
bina iin hesap yaplmasnn mmkn olmamas durumunda eski binann yer
deitirmeleri, yeni bina iin ayn katlarda hesaplanan deerlerden daha kk
alnmayacaktr.
(a) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat demelerinin btn katlarda
ayn seviyede olmalar durumunda o = R / 4 alnacaktr.
(b) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat demelerinin, baz katlarda
olsa bile, farkl seviyelerde olmalar durumunda, tm bina iin o = R / 2 alnacaktr.
(2) Braklacak minimum derz boluu, 6 m ykseklie kadar en az 30 mm
olacak ve bu deere 6 mden sonraki her 3 mlik ykseklik iin en az 10 mm
eklenecektir.
(3) Bina bloklar arasndaki derzler, depremde bloklarn btn dorultularda
birbirlerinden bamsz olarak almasna olanak verecek ekilde dzenlenecektir.
4.1.10. Yapsal kntlara, Mimari Elemanlara, Mekanik ve Elektrik
Donanmna Etkiyen Deprem Ykleri
4.1.10.1. Binalarda balkon, parapet, baca, vb konsol olarak binann tayc
sistemine bal, ancak bamsz alan yapsal kntlar ile cephe, ara blme
panolar, vb yapsal olmayan tm mimari elemanlara uygulanacak; mekanik ve
elektrik donanmlar ile bunlarn bina tayc sistem elemanlarna balantlarnn
hesabnda kullanlacak edeer deprem ykleri Denk.(4.21) ile verilmitir.
i
e o e
N
= 0.5 1 + 2
H
f A I w
H
|
|
' .
(4.21)
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
46
Hesaplanan deprem yk, yatay dorultuda en elverisiz i kuvvetleri verecek
ynde ilgili elemann arlk merkezine etki ettirilecektir. Dey konumda olmayan
elemanlara, Denk.(4.21) ile hesaplanan edeer deprem yknn yars dey
dorultuda etki ettirilecektir.
4.1.10.2. Denk.(4.21)de w
e
ile gsterilen mekanik veya elektrik donanm
arlklarnn binann herhangi bir iinci katndaki toplamnn 0.2w
i
den byk
olmas durumunda, donanmlarn arlklarnn ve binaya balantlarnn rijitlik
zellikleri, bina tayc sisteminin deprem hesabnda gz nne alnacaktr.
4.1.10.3. Mekanik veya elektrik donanmn bulunduu kattaki en byk
ivmeyi tanmlayan kat ivme spektrumunun uygun yntemlerle belirlenmesi
durumunda, Denk.(4.21) uygulanmayabilir.
4.1.10.4. Yangn sndrme sistemleri ve acil yedek elektrik sistemleri ile
dolgu duvarlarna balanan donanmlar ve bunlarn balantlarnda Denk.(4.21) ile
hesaplanan veya 4.1.10.3e gre elde edilen deprem yknn iki kat alnacaktr.
4.1.11. Bina Tr Olmayan Yaplar
Bina tr olmad halde, deprem hesabnn bu blmde verilen kurallara
gre yaplmasna izin verilen yaplar ve bu yaplara uygulanacak Tayc Sistem
Davran Katsaylar (R), izelge 4.7de tanmlanmtr. Deprem yk azaltma
katsaylar ise Denk.(4.3)e gre belirlenecektir. Gerekli durumlarda, izelge 4.2de
verilen Bina nem Katsaylar bu yaplar iin de kullanlacaktr. Ancak izelge
4.6de verilen Hareketli Yk Katlm Katsaylar geerli deildir. Kar ykleri ve vin
kaldrma ykleri dnda, depolanan her trl kat ve sv maddeler ile mekanik
gerelerin arlklarnn azaltlmam deerleri kullanlacaktr.
Bu tr yaplarn deprem hesab, tayc sistemi yeterince tanmlayan ayrk
dinamik serbestlik dereceleri gz nne alnarak, 4.1.7 veya 4.1.8e gre
yaplacaktr.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
47
izelge 4.7. Bina Tr Olmayan Yaplar in Tayc Sistem Davran Katsays
YAPI TR R
Sneklik dzeyi yksek ereveler veya dmerkez aprazl elik perdeler
tarafndan tanan ykseltilmi sv tanklar, basnl tanklar, bunkerler, hazneler
4
Sneklik dzeyi normal ereveler veya merkezi aprazl elik perdeler
tarafndan tanan ykseltilmi sv tanklar, basnl tanklar, bunkerler, hazneler
2
Ktlesi ykseklii boyunca yayl, yerinde dklm betonarme sil o, endstri
bacalar ve benzeri tayc sistemler
3
Betonarme soutma kuleleri
(*)
3
Ktlesi ykseklii boyunca yayl uzay kafes kirili elik kuleler, elik silo ve
endstri bacalar
4
Gergili yksek elik direk ve gergili elik bacalar 2
Ktlesi tepede yl, bamsz tek bir dey tayc eleman tarafndan tanan
ters sarka tr yaplar
2
Endstri tipi elik depolama ve istif raflar 4
4.1.12. Deprem Hesap Raporuna likin Kurallar
Binalarn deprem hesaplarn ieren hesap raporlarnn hazrlanmasnda
aada belirtilen kurallara uyulacaktr:
4.1.12.1. Tasarm yaplan bina iin, dzensizlik trleri ayrntl olarak
irdelenecek, eer varsa, binada hangi tr dzensizliklerin bulunduu ak olarak
belirtilecektir.
4.1.12.2. Seilen sneklik dzeyi yksek veya normal tayc sistemin, elik
yaplar iin Blm 4.2teki koullara gre tanm ak olarak yaplacak ve R
katsaysnn seim nedeni belirtilecektir.
4.1.12.3. Binann bulunduu deprem blgesi, bina ykseklii ve tayc
sistem dzensizlikleri gz nne alnarak, 4.1.6ya gre uygulanacak hesap
ynteminin seim nedeni ak olarak belirtilecektir.
4.1.12.4. Bilgisayarla hesap yaplmas durumunda, aadaki kurallar
uygulanacaktr:
(a) Dm noktalarnn ve elemanlarn numaralarn gsteren boyutlu
tayc sistem emas hesap raporunda yer alacaktr.
(b) Tm giri bilgileri ile i kuvvetleri ve yer deitirmeleri de ieren k
bilgileri, kolayca anlalr biimde mutlaka hesap raporunda yer alacaktr. Proje
kontrol makamnn talep etmesi durumunda, tm bilgisayar dosyalar elektronik
ortamda teslim edilecektir.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
48
(c) Hesapta kullanlan bilgisayar yazlmnn ad, mellifi ve versiyonu hesap
raporunda ak olarak belirtilecektir.
(d) Proje kontrol makamnn talep etmesi durumunda, bilgisayar yazlmnn
teorik aklama klavuzu ve kullanma klavuzu hesap raporuna eklenecektir.
4.2. elik Binalar in Depreme Dayankl Tasarm Kurallar
4.2.1. Genel Kurallar
4.2.1.1. elik Tayc Sistemlerin Snflandrlmas
Depreme kar davran bakmndan, elik binalarn yatay yk tayc
sistemleri, sneklik dzeyi yksek sistemler ve sneklik dzeyi normal sistemler
olarak tanmlanan iki snfa ayrlmtr. Bu iki snfa giren sistemlerin karma olarak
kullanlmasna ilikin zel durum ve koullar 4.2.1.1.(3) ile 4.2.1.1.(4)te verilmitir.
(1) Aada belirtilen elik tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Yksek
Sistemler olarak tanmlanmtr:
(a) 4.2.2de belirtilen koullar salayan ereve tr tayc sistemler.
(b) 4.2.5de belirtilen koullar salayan merkezi aprazl elik perdelerden
veya 4.2.7de belirtilen koullar salayan dmerkez aprazl elik perdelerden
meydana gelen yatay yk tayc sistemler.
(c) (a) ve (b) paragraflarnda belirtilen iki tr sistemin birleiminden oluan
aprazl elik perdeli-ereveli sistemler.
(2) Aada belirtilen elik tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Normal
Sistemler olarak tanmlanmtr:
(a) 4.2.3de belirtilen koullar salayan ereve tr tayc sistemler.
(b) 4.2.6de belirtilen koullar salayan merkezi aprazl elik perdelerden
meydana gelen yatay yk tayc sistemler.
(c) (a) ve (b) paragraflarnda belirtilen iki tr sistemin birleiminden oluan
aprazl elik perdeli-ereveli sistemler.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
49
4.2.1.2. lgili Standartlar
Bu blmn kapsam iinde bulunan elik tayc sistemlerin tasarm; 4.1de
verilen deprem ykleri ve hesap kurallar, TS-498de ngrlen dier ykler,
emniyet gerilmeleri yntemine ilikin olarak TS-648de verilen kurallara gre
yaplacaktr. lgili standartlarda verilen kurallarn farkl olduu zel durumlarda, bu
blmdeki kurallar esas alnacaktr.
Birleim elemanlar ile ilgili olarak, bu blmde verilen kurallarn dnda
kalan dier hususlar iin TS-648 ve TS-3357deki kurallara uyulacaktr.
4.2.1.3. Malzeme Koullar ve Emniyet Gerilmeleri
(1) Bu Ynetmelik kapsamnda, TS-648de veya uluslararas dzeyde kabul
grm dier standartlarda tanmlanan ve kaynaklanabilme zelliine sahip olan tm
yap elikleri kullanlabilir. Balklarnn et kalnl en az 40 mm olan hadde
profillerinde, kalnl en az 50 mm olan levhalar ve bu levhalar ile imal edilen
yapma profillerde, minimum Charpy-V-Notch (CVN) dayanm (entik Dayanm)
deeri 218Cde 27 Nm (27 J) olacaktr.
(2) Deprem ykleri etkisindeki elemanlarn birleim ve eklerinde kullanlacak
bulonlar ISO 8.8, 10.9 veya daha yksek kalitede olacaktr. Bu bulonlar, moment
aktaran birleimlerde kendilerine uygulanabilecek ngerme kuvvetinin tm ile,
dier birleimlerde ise en az yars ile ngerilecektir. Deprem ykleri etkisinde
olmayan elemanlarn birleim ve eklerinde ISO 4.6 ve 5.6 kalitesinde bulonlar
kullanlabilir.
(3) Kaynakl birleimlerde elik malzemesine ve kaynaklama yntemine
uygun elektrod kullanlacak ve elektrodun akma dayanm birletirilen malzemelerin
akma dayanmndan daha az olmayacaktr. Moment aktaran erevelerin kaynakl
kolon-kiri birleimlerinde tam penetrasyonlu kt kaynak veya ke kayna dikileri
kullanlacaktr. Bu kaynaklarda kullanlan elektrodun minimum Charpy-V-Notch
(CVN) dayanm (entik Dayanm) -298Cde 27 Nm (27 J) olacaktr.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
50
(4) Deprem ykleri etkisindeki elemanlarda, ayn birleim noktasnda,
kaynakl ve bulonlu birleimler bir arada kullanlamaz.
(5) Emniyet Gerilmeleri Yntemine gre yaplan kesit hesaplarnda, birleim
ve ekler dnda, emniyet gerilmeleri iin TS-648deki EIY ykleme durumunda izin
verilen %15 arttrm, deprem durumunda en fazla %33e karlabilir. Birleim ve
eklerin tasarm ise, bu blmn ilgili maddelerinde belirtildii ekilde, emniyet
gerilmeleri esasna gre ve/veya eleman kapasitelerine ya da arttrlm deprem
etkilerine gre yaplacaktr.
(6) Bu blmn elik yap elemanlarnn ve birleim detaylarnn gerekli
kapasitelerinin hesabnda, o
a
akma gerilmesi yerine D
a
o
a
arttrlm akma gerilmesi
deerleri kullanlacaktr. Arttrlm akma gerilmesinin hesabnda uygulanacak D
a
katsaylar, yap eliinin snfna ve eleman trne bal olarak, izelge 4.8 de
verilmitir.
izelge 4.8. D
a
Artrma Katsaylar
Yap elii Snf ve Eleman Tr D
a
Fe 37 eliinden imal edilen hadde profilleri 1.2
Dier yap eliklerinden imal edilen hadde profilleri 1.1
Tm yap eliklerinden imal edilen levhalar 1.1
4.2.1.4. Arttrlm Deprem Etkileri
Bu blmn 4.2.3.1.(2), 4.2.3.5.(3), 4.2.4.2.(1), 4.2.4.2.(3), 4.2.6.3.(1),
4.2.6.5.(2), 4.2.7.2.(1), 4.2.8.6.(4) ve 4.2.9.1 maddelerinde gerekli grlen yerlerde,
elik yap elemanlarnn ve birleim detaylarnn tasarmnda, aada verilen
arttrlm deprem etkileri gz nne alnacaktr. Arttrlm deprem etkilerini veren
yklemeler
1.0 G + 1.0 Q O
o
E (4.22)
veya daha elverisiz sonu vermesi halinde
0.9 G O
o
E (4.23)
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
51
eklinde tanmlanmtr. 4.1e gre hesaplanan deprem yklerinden oluan i
kuvvetlere uygulanacak O
o
Bytme Katsaysnn deerleri, elik tayc
sistemlerin trlerine bal olarak, izelge 4.9de verilmitir.
izelge 4.9. Bytme Katsaylar
Tayc Sistem Tr O
o
Sneklik dzeyi yksek ereveler 2.5
Sneklik dzeyi normal ereveler 2.0
Merkezi elik aprazl perdeler (sneklik dzeyi yksek veya normal) 2.0
Dmerkez elik aprazl perdeler 2.5
4.2.1.5. Kuvvet Kapasiteleri ve Gerilme Snr Deerleri
Gerekli durumlarda kullanlmak zere, yap elemanlarnn i kuvvet
kapasiteleri ve birleim elemanlarnn gerilme snr deerleri aada tanmlanmtr.
Yap elemanlarnn i kuvvet kapasiteleri:
Eilme momenti kapasitesi :
p p a
M W = o (4.24)
Kesme kuvveti kapasitesi :
p a k
0 60 V A = o . (4.25)
Eksenel basn kapasitesi :
bp bem
1 7 . N A = o (4.26)
Eksenel ekme kapasitesi :
p a net
N A = o (4.27)
Birleim elemanlarnn gerilme snr deerleri
Tam penetrasyonlu kaynak :o
a
Ksmi penatrasyonlu kt kaynak : 1.7 o
em
Bulonlu birleimler : 1.7 o
em
Burada, o
em
ilgili birleim elemanna ait emniyet gerilmelerini (normal
gerilme, kayma ve ezilme gerilmeleri) gstermektedir.
4.2.2. Sneklik Dzeyi Yksek ereveler
Sneklik dzeyi yksek erevelerin boyutlandrlmasnda uyulacak kurallar
aada verilmitir.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
52
4.2.2.1. Enkesit Koullar
(1) Sneklik dzeyi yksek erevelerin kiri ve kolonlarnda, balk
genilii/kalnl ve gvde ykseklii/kalnl oranlarna ilikin koullar izelge
4.10da verilmitir.
(2) Kolonlar, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan eksenel
kuvvet ve eilme momentleri altnda gerekli gerilme kontrollerini salamalar
yannda, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, Denk.(4.22) ve Denk.(4.23)e
gre arttrlm deprem etkileri ykleme durumlarndan oluan eksenel basn ve
ekme kuvvetleri altnda da (eilme momentleri gz nne alnmakszn) yeterli
dayanm kapasitesine sahip olacaktr. Kolon en kesitlerinin eksenel basn ve ekme
kapasiteleri Denk.(4.26) ve Denk.(4.27) ile hesaplanacaktr.
4.2.2.2. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulu
(1) ereve tr sistemlerde veya perdeli-ereveli sistemlerin
erevelerinde, gz nne alnan deprem dorultusunda her bir kolon - kiri dm
noktasna birleen kolonlarn eilme momenti kapasitelerinin toplam, o dm
noktasna birleen kirilerin kolon yzndeki eilme momenti kapasiteleri
toplamnn 1.1D
a
katndan daha byk olacaktr (ekil 4.10).
pa p a pi vi pj vj
( ) 1 1 ( ) M M D M M M M + > + + + . (4.28)
Bu denklemdeki M
vi
ve M
vj
terimleri, zayflatlm kiri en kesitleri
kullanlmas veya kiri ularnda guseler oluturulmas halinde, kiri ularndaki
olas plastik mafsallardaki kesme kuvvetlerinden dolay, kolon yznde meydana
gelen ek eilme momentlerini gstermektedir. Plastik momentlerin kirilerin kolon
yzndeki kesitlerinde olumas halinde, bu terimler sfr deerini almaktadr.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
53
ekil 4.11. Kolonlarn kirilerden daha gl olmas koulu
izelge 4.10. Enkesit Koullar
Eleman Tanm
Narinlik
Oranlar
Snr Deerler
Sneklik Dzeyi Yksek
Sistemler
Sneklik Dzeyi Normal
Sistemler
Eilme etkisindeki
I Kesitleri
U Kesitleri
b/t
s a
0.3 E o
s a
0.4 E o
Eilme etkisindeki
I Kesitleri
U Kesitleri
h/tw
s a
3.2 E o
s a
4.0 E o
Basn etkisindeki
T Kesitleri
L Kesitleri
h/tw
s a
0.3 E o
s a
0.4 E o
Eilme ve eksenel
basn etkisindeki
I Kesitleri
U Kesitleri
h/tw
d a
N A o 0.10 iin
d
s a
a
3.2 1 1.7
N
E
A
o
o
|
|
|
' .
d a
N A o 0.10 iin
d
s a
a
4.0 1 1.7
N
E
A
o
o
|
|
|
' .
d a
N A o >0.10iin
d
s a
a
1.33 2.1
N
E
A
o
o
|
|
|
' .
d a
N A o >0.10iin
d
s a
a
1.66 2.1
N
E
A
o
o
|
|
|
' .
Eilme veya eksenel
basn etkisindeki dairesel
halka kesitler (borular)
D/t
s
a
0.05
E
o
s
a
0.07
E
o
Eilme veya eksenel
basn etkisindeki
dikdrtgen kutu kesitler
b/t
veya
h/tw
s a
0.7 E o
s a
1.1 E o
Tanmlar
b : I, U kesitleri ve dikdrtgen kutu kesilerde balk genilii
h : I, U, T kesitleri ve dikdrtgen kutu kesitlerde gvde ykseklii L kesitlerde byk kenar uzunluu
D : Dairesel halka kesitlerde (borularda) d ap
t : I, U, T kesitleri ve dikdrtgen kutu kesitlerde balk kalnl halka kesitlerde (borularda) kalnlk
tw : I, U, T, L kesitleri ve dikdrtgen kutu kesitlerde gvde kalnl
M
pa
M
pi
M
pi
M
pj
M
pj
M
p
Deprem
yn
Deprem
yn
M
pa
M
p
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
54
(2) Denklem(4.28), depremin her iki yn iin elverisiz sonu verecek
ekilde ayr ayr uygulanacaktr. Kolon eilme momenti kapasitelerinin hesabnda,
depremin yn ile uyumlu olarak bu moment kapasitelerini en kk yapan tasarm
eksenel kuvvetleri gz nne alnacaktr.
(3) Tek katl binalarda ve ok katl binalarn kolonlar st kata devam
etmeyen dm noktalarnda denklem(4.28)in salanp salanmadna
baklmayacaktr.
4.2.2.3. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulunun Baz
Kolonlarda Salanamamas Durumu
(1) Sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan
tayc sistemlerde, gz nne alnan deprem dorultusunda binann herhangi bir
iinci katnda, Denk.(4.29)un salanmas koulu ile, ilgili katn alt ve/veya stndeki
baz dm noktalarnda Denk.(4.28)un salanamam olmasna izin verilebilir.
i is ik
0 70 / . V V o = > (4.29)
(2) Denk.(4.29)un salanmas durumunda, 0.70 < o
i
< 1.00 aralnda,
Denk.(4.28)un hem alttaki, hem de stteki dm noktalarnda saland kolonlara
etkiyen eilme momentleri ve kesme kuvvetleri (1/o
i
) oran ile arplarak
arttrlacaktr. Denk.(4.29) salamayan kolonlar, kesitlerinde oluan dey yk ve
deprem etkileri altnda hesaplanacaktr.
(3) Herhangi bir katta Denk.(4.29)un salanamamas durumunda, sadece
erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerdeki
tm ereveler Sneklik Dzeyi Normal ereve olarak gz nne alnacak ve
izelge 4.4e gre tayc sistem davran katsays deitirilerek hesap
tekrarlanacaktr. Ancak sneklik dzeyi normal erevelerin, sneklik dzeyi yksek
perdelerle bir arada kullanlmas da mmkndr.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
55
4.2.2.4. Kiri - Kolon Birleim Blgeleri
(1) Sneklik dzeyi yksek erevelerin moment aktaran kiri-kolon
birleimlerinde aadaki koul bir arada salanacaktr:
(a) Birleim en az 0.04 radyan Greli Kat telemesi Asn (greli kat
telemesi/kat ykseklii) salayabilecek kapasitede olacaktr. Bunun iin, deneysel
ve/veya analitik yntemlerle geerlilii kantlanm olan detaylar kullanlacaktr.
Geerlilii kantlanm olan eitli bulonlu ve kaynakl birleim detay rnekleri ve
bunlarn uygulama snrlar 4.2.10da verilmitir.
(b) Birleimin kolon yzndeki gerekli eilme dayanm, birleen kiriin
kolon yzndeki eilme momenti kapasitesinin 0.801.1D
a
katndan daha az
olmayacaktr. Ancak bu dayanmn st limiti, dm noktasna birleen kolonlar
tarafndan sz konusu birleime aktarlan en byk eilme momenti ile uyumlu
olacaktr. Zayflatlm kiri en kesitleri kullanlmas veya kiri ularnda guseler
oluturulmas halinde, kolon yzndeki eilme momenti kapasitesi, kiri plastik
momenti ile kiri ucundaki olas plastik mafsaldaki kesme kuvvetinden dolay kolon
yznde meydana gelen ek eilme momenti toplanarak hesaplanacaktr.
(c) Birleimin boyutlandrlmasnda esas alnacak V
e
kesme kuvveti
Denk.(4.30) ile hesaplanacaktr.
pi pj
e dy a
n
( )
1 1
M M
V V R
+
= . (4.30)
(2) Birleimin tama kapasitesinin hesabnda, 4.2.1.5te verilen gerilme snr
deerleri kullanlacaktr.
(3) Kiri kolon birleim detaynda, kolon ve kiri balklarnn snrlad
kayma blgesi (ekil 4.2) aadaki koullar salayacak ekilde boyutlandrlacaktr:
(a) Kayma blgesinin gerekli V
ke
kesme kuvveti dayanm, dm noktasna
birleen kirilerin kolon yzndeki eilme momenti kapasiteleri toplamnn 0.80
katndan meydana gelen kesme kuvvetine eit olarak alnacaktr.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
56
ke p
b ort
1 1
0 8 ( ) V M
d H
= _ . (4.31)
kiri ba kirii
e e
a
p
r
a
z
e
t = min ( t , t )
(a) (b)
e
sreklilik levhalar
kayma blgesi
t
t
t t
t
t
e
ara rijitlik
levhalar
apraz ve balant
kirii eksenleri balant
kirii iinde kesiecektir.
V
V
t
d
t
d
ekil 4.12. Kiri- kolon birleim detaynda kayma blgesi
(b) Kayma blgesinin V
p
kesme kuvveti kapasitesi
2
cf cf
p a c p
b c p
3
0 6 1
b t
V d t
d d t
= o +
]
. (4.32)
denklemi ile hesaplanacaktr. Kayma blgesinin yeterli kesme dayanmna sahip
olmas iin
p ke
V V > (4.33)
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
57
koulunun salanmas gerekmektedir. Bu koulun salanmamas halinde, gerekli
miktarda takviye levhas kullanlacak veya kayma blgesine kegen dorultusunda
berkitme levhalar eklenecektir.
(c) Kolon gvde levhasnn ve eer kullanlm ise takviye levhalarnn her
birinin en kk kalnl, t
min,
(ekil 4.12) aadaki koulu salayacaktr.
min
180 t u > / (4.34)
Bu koulun salanmad durumlarda takviye levhalar ve kolon gvde
levhas birbirlerine kaynakla balanarak birlikte almalar salanacak ve levha
kalnlklar toplamnn Denk.(4.34)u salad kontrol edilecektir.
(d) Kayma blgesinde takviye levhalar kullanlmas halinde, bu levhalarn
kolon balk levhalarna balanmas iin tam penetrasyonlu kt kaynak veya ke
kayna kullanlacaktr, ekil 4.12. Bu kaynaklar, takviye levhas tarafndan
karlanan kesme kuvvetini gvenle aktaracak ekilde kontrol edilecektir. Bu
hesapta, (4.2.1.5)te verilen kaynak gerilme kapasiteleri kullanlacaktr.
kiri ba kirii
kolon
e e
a
p
r
a
z
e
takviye levhalar
e
t
d
t
d
e
ara rijitlik
levhalar
apraz ve balant
kirii eksenleri balant
kirii iinde kesiecektir.
t
t
t
t
t
t
t = min ( t , t )
(a) (b)
ekil 4.13. Takviye levhalar
(4) Moment aktaran kiri-kolon birleim detaylarnda, kolon gvdesinin her
iki tarafna, kiri balklar seviyesinde sreklilik levhalar konularak kiri
balklarndaki ekme ve basn kuvvetlerinin kolona (ve iki tarafl kiri-kolon
birleimlerinde komu kirie) gvenle aktarlmas salanacaktr.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
58
(a) Sreklilik levhalarnn kalnlklar, tek tarafl kiri birleimlerinde birleen
kiriin balk kalnlndan, kolona iki taraftan kiri birlemesi durumunda ise
birleen kirilerin balk kalnlklarnn bynden daha az olmayacaktr.
(b) Sreklilik levhalarnn kolon gvde ve balklarna balants iin tam
penetrasyonlu kt kaynak kullanlacaktr. Sreklilik levhasnn kolon gvdesine
balants iin ke kayna da kullanlabilir, (ekil 4.11) Ancak bu kaynan,
sreklilik levhasnn kendi dzlemindeki kesme kapasitesine eit bir kuvveti kolon
gvdesine aktaracak boy ve kalnlkta olmas gereklidir.
(c) Kolon balk kalnlnn
cf bf bf
0 54 t b t > . (4.35)
ve
bf
cf
6
b
t > (4.36)
koullarnn her ikisini de salamas durumunda sreklilik levhasna gerek
olmayabilir.
4.2.2.5. Kolon ve Kiri Ekleri
(1) Tam penetrasyonlu kt kaynakl veya bulonlu olarak yaplan kolon ekleri,
kolon-kiri birleim yerinden en az net kat yksekliinin 1/3 kadar uzakta
olacaktr. Ke kayna ile veya tam penetrasyonlu olmayan kt kaynakla yaplan
eklerde bu uzaklk, ayrca 1.20 m den az olmayacaktr.
(2) Kiri ekleri, kolon-kiri birleim kesitinden en az kiri yksekliinin iki
kat kadar uzakta yaplacaktr.
(3) Kolon ve kiri eklerinin eilme kapasitesi, eklenen elemann eilme
kapasitesinden, kesme kuvveti kapasitesi ise Denk.(4.30)da verilen deerden az
olmayacaktr. Ayrca, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, kolon eklerinin
eksenel kuvvet kapasiteleri Denk.(4.22) ve Denk.(4.23) ile hesaplanan eksenel basn
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
59
ve ekme kuvvetleri altnda da (eilme momentleri gznne alnmakszn) yeterli
olacaktr. Ek elemanlarnn tama glerinin hesabnda, (4.2.1.5)te verilen kaynak
ve bulon gerilme snr deerleri kullanlacaktr.
4.2.2.6. Kiri Balklarnn Yanal Dorultuda Mesnetlenmesi
(1) Kirilerin st ve alt balklar yanal dorultuda mesnetlenecektir.
Kirilerin yanal dorultuda mesnetlendii noktalar arasndaki
b
uzakl
b
y s
a
0 086
r E
s
o
. (4.37)
koulunu salayacaktr. Ayrca, tekil yklerin etkidii noktalar, kiri en kesitinin ani
olarak deitii noktalar ve sistemin dorusal olmayan ekil deitirmesi srasnda
plastik mafsal oluabilecek noktalar da yanal dorultuda mesnetlenecektir.
(2) Yanal dorultudaki mesnetlerin gerekli basn ve ekme dayanm, kiri
balnn eksenel ekme kapasitesinin 0.02sinden daha az olmayacaktr.
(3) Betonarme demelerin elik kiriler ile kompozit olarak alt elik
tayc sistemlerde yukardaki koullara uyulmas zorunlu deildir.
4.2.3. Sneklik Dzeyi Normal ereveler
Sneklik dzeyi normal erevelerin boyutlandrlmasnda uyulacak kurallar
aada verilmitir.
4.2.3.1. Enkesit Koullar
(1) Sneklik dzeyi normal erevelerin kiri ve kolonlarnda, balk
genilii/kalnl ve gvde ykseklii/kalnl oranlarna ilikin koullar izelge
4.10da verilmitir. Ancak en ok iki katl binalarda, gerekli yerel burkulma
kontrollarnn yaplmas koulu ile, bu snrlarn almasna izin verilebilir.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
60
(2) Sneklik dzeyi yksek erevelerin kolonlar iin 4.2.2.1.(2)de verilen
koullar sneklik dzeyi normal erevelerin kolonlar iin de geerlidir.
(3) Sneklik dzeyi normal erevelerde, sneklik dzeyi yksek ereveler
iin 4.2.2.2 ve 4.2.2.3te verilen koullara uyulmas zorunlu deildir.
4.2.3.2. Kiri Kolon Birleim Blgeleri
(1) Sneklik dzeyi normal erevelerin moment aktaran kiri-kolon
birleimlerinde, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan i kuvvetler
altnda gerekli gerilme kontrollar yaplacaktr. Ayrca, birleimin tama kapasitesi
aada tanmlanan i kuvvetlerden kk olanlarn da salayacaktr:
(a) Kolona birleen kiriin 4.2.2.4.(1).(b)de tanmland ekilde hesaplanan
eilme momenti kapasitesi ve Denk.(4.30) ile hesaplanan gerekli kesme kuvvet i
dayanm.
(b) Denk.(4.22) ve Denk.(4.23)de verilen arttrlm ykleme durumlarndan
dolay kolon yznde meydana gelen eilme momenti ve kesme kuvveti.
(2) Birleimin tama kapasitesinin hesabnda, 4.2.1.5te verilen gerilme snr
deerleri kullanlacaktr.
(3) Kiri-kolon birleim detaynda, kolon ve kiri balklarnn snrlad
kayma blgesi (ekil 4.11) aadaki koullar salayacak ekilde
boyutlandrlacaktr:
(a) Kayma blgesinin V
ke
gerekli kesme kuvveti dayanmnn hesabnda,
Denk.(4.22) ve Denk.(4.23)de verilen arttrlm deprem yklemesinden meydana
gelen kesme kuvveti ve Denk.(4.31) ile hesaplanan kesme kuvvetinden kk olan
kullanlacaktr.
(b) Kayma blgesinin V
p
kesme kuvveti dayanm Denk.(4.32) ile
hesaplanacaktr. Kayma blgesinin yeterli kesme dayanmna sahip olmas iin
Denk.(4.33)in salanmas gerekmektedir.
(c) Sneklik dzeyi yksek erevelerin kayma blgesi hesab iin
4.2.2.4.(3).(c) ve 4.2.2.4.(3).(d)de verilen kurallar sneklik dzeyi normal ereveler
iin de aynen geerlidir.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
61
(4) Sneklik dzeyi yksek erevelerde sreklilik levhalarnn hesab iin
4.2.2.4.(4)de verilen kurallar sneklik dzeyi normal ereveler iin de aynen
geerlidir.
4.2.3.3. Kiri ve Kolon Ekleri
Sneklik dzeyi yksek erevelerde kolon ve kiri ekleri iin 4.2.2.5te
verilen kurallar sneklik dzeyi normal ereveler iin de aynen geerlidir.
4.2.3.4. Kiri Balklarnn Yanal Dorultuda Mesnetlenmesi
(1) Kirilerin st ve alt balklar yanal dorultuda mesnetlenecektir.
Kirilerin yanal dorultuda mesnetlendii noktalar arasndaki
b
uzakl
b
y s
a
0 124
r E
s
o
. (4.38)
koulunu salayacaktr. Ayrca, tekil yklerin etkidii noktalar, kiri en kesitinin ani
olarak deitii noktalar ve sistemin lineer olmayan ekil deitirmesi srasnda
plastik mafsal oluabilecek noktalar da yanal dorultuda mesnetlenecektir.
(2) Yanal dorultudaki mesnetlerin gerekli basn ve ekme dayanm, kiri
balnn eksenel ekme kapasitesinin 0.02 sinden daha az olmayacaktr.
(3) Betonarme demelerin elik kiriler ile kompozit olarak alt elik
tayc sistemlerde yukardaki koullara uyulmas zorunlu deildir.
4.2.4. Merkezi ve Dmerkez elik aprazl Perdeler
elik aprazl perdeler, mafsall birleimli veya moment aktaran ereveler
ile bunlara merkezi ve dmerkez olarak balanan aprazlardan oluan yatay yk
tayc sistemlerdir. Bu tr sistemlerin yatay yk tama kapasiteleri, eilme
dayanmlarnn yannda, daha ok veya tmyle elemanlarn eksenel kuvvet
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
62
dayanmlar ile salanmaktadr. elik aprazl perdeler, aprazlarn dzenine bal
olarak ikiye ayrlrlar:
(a) Merkezi elik aprazl Perdeler
(b) Dmerkez elik aprazl Perdeler
aprazlarn ereve dm noktalarna merkezi olarak baland Merkezi
elik aprazl Perdeler sneklik dzeyi yksek veya sneklik dzeyi normal sistem
olarak boyutlandrlabilirler. Buna karlk, aprazlarn ereve dm noktalarna
dmerkez olarak baland Dmerkez elik aprazl Perdeler sneklik dzeyi
yksek sistem olarak boyutlandrlacaklardr.
4.2.5. Sneklik Dzeyi Yksek Merkezi elik aprazl Perdeler
Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdeler, basn elemanlarnn
bazlarnn burkulmas halinde dahi, sistemde nemli lde dayanm kayb meydana
gelmeyecek ekilde boyutlandrlrlar. Bu sistemlerin boyutlandrlmasnda
uygulanacak kurallar aada verilmitir.
4.2.5.1. Enkesit Koullar
(1) Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdelerin kiri, kolon ve
aprazlarnda, balk genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl ve ap/kalnlk
oranlarna ilikin koullar izelge 4.10da verilmitir.
(2) at ve dey dzlem aprazlarnn narinlik oran (ubuk burkulma
boyu/atalet yarap)
s a
5.87 / E o snr deerini amayacaktr.
(3) ok paral aprazlarda ba levhalarnn aralklar, ardk iki ba levhas
arasndaki tek elemann narinlik oran tm ubuun narinlik orannn 0.40 katn
amayacak ekilde belirlenecektir. ok paral aprazn burkulmasnn ba
levhasnda kesme etkisi oluturmadnn gsterilmesi halinde, ba levhalarnn
aralklar, iki ba levhas arasndaki tek ubuun narinlik oran ok paral ubuun
etkin narinlik orannn 0.75 katn amayacak ekilde belirlenebilir. Ba levhalarnn
toplam kesme kuvveti kapasitesi, her bir ubuk elemannn eksenel ekme
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
63
kapasitesinden daha az olmayacaktr. Her ubukta en az iki ba levhas kullanlacak
ve ba levhalar eit aralkl olarak yerletirilecektir. Bulonlu ba levhalarnn,
ubuun temiz aklnn orta drtte birine yerletirilmesine izin verilmez.
4.2.5.2. Yatay Yklerin Dalm
Binann bir aks zerindeki dey merkezi apraz elemanlar, o aks
dorultusundaki depremde ve her bir deprem ynnde etkiyen yatay kuvvetlerin en
az %30u ve en ok %70i basnca alan aprazlar tarafndan karlanacak ekilde
dzenlenecektir.
4.2.5.3. aprazlarn Birleimleri
(1) aprazlarn birleim detaylarnda, dey ykler ve depremin ortak
etkisinden oluan i kuvvetler altnda gerekli gerilme kontrollar yaplacaktr. Ayrca,
birleimin tama kapasitesi aada tanmlanan i kuvvetlerden kk olann da
salayacaktr:
(a) aprazn eksenel ekme kapasitesi.
(b) Dm noktasna birleen dier elemanlarn kapasitelerine bal olarak,
sz konusu apraza aktarlabilecek en byk eksenel kuvvet.
(c) Denk.(4.22) ve Denk.(4.23)de verilen arttrlm ykleme durumlarndan
meydana gelen apraz eksenel kuvveti.
(2) Birleimin tama kapasitesinin hesabnda, 4.2.1.5te verilen gerilme snr
deerleri kullanlacaktr.
(3) aprazlar kolonlara ve/veya kirilere balayan dm noktas levhalar
aadaki iki koulu da salayacaklardr:
(a) Dm noktas levhasnn dzlemi iindeki eilme kapasitesi, dm
noktasna birleen aprazn eilme kapasitesinden daha az olmayacaktr.
(b) Dm noktas levhasnn dzlem dna burkulmasnn nlenmesi
amacyla, aprazn ucunun kiri veya kolon yzne uzakl dm levhas
kalnlnn iki katndan daha fazla olmayacaktr. Buna uyulamad durumlarda,
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
64
ilave berkitme levhalar kullanarak, dm levhasnn dzlem dna burkulmas
nlenecektir.
4.2.5.4. zel apraz Dzenleri in Ek Koullar
(1) V veya ters V eklindeki apraz sistemlerinin salamas gereken ek
koullar aada verilmitir:
(a) aprazlarn baland kiriler srekli olacaktr.
(b) aprazlar dey yklerin ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda
boyutlandrlacaktr. Ancak aprazlarn baland kiriler ve u balantlar,
aprazlarn yok saylmas durumunda, kendi zerindeki dey ykleri gvenle
tayacak ekilde boyutlandrlacaktr.
(c) Sneklik dzeyi yksek erevelerin kirileri iin 4.2.2.6da verilen
koullar aprazlarn baland kiriler iin de aynen geerlidir.
(2) Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdelerde K eklindeki
(aprazlarn kolon orta noktasna baland) apraz dzenine izin verilemez.
4.2.5.5. Kolon Ekleri
(1) Kolon ekleri kolon serbest yksekliinin ortadaki 1/3lk blgesinde
yaplacaktr.
(2) Kolon eklerinin eilme dayanm eklenen elemanlardan knn
eilme kapasitesinin %50sinden, kesme kuvveti dayanm ise eklenen elemanlardan
knn kesme kapasitesinden daha az olmayacaktr. Ayrca, birinci ve ikinci
derece deprem blgelerinde, kolon eklerinin eksenel kuvvet tama gleri
Denk.(4.22) ve Denk.(4.23)de verilen arttrlm deprem yklemelerinden oluan
basn ve ekme kuvvetleri altnda da (eilme momentleri gz nne alnmakszn)
yeterli olacaktr. Ek elemanlarnn hesabnda, 4.2.1.5te verilen kaynak ve bulon
gerilme kapasiteleri kullanlacaktr.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
65
4.2.6. Sneklik Dzeyi Normal Merkezi elik aprazl Perdeler
Sneklik dzeyi normal elik aprazl perdelerin boyutlandrlmasnda
uygulanacak kurallar aada belirtilmitir.
4.2.6.1. Enkesit Koullar
(1) Sneklik dzeyi normal merkezi elik aprazl perdelerin kiri, kolon ve
aprazlarnda, balk genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl ve ap/kalnlk
oranlarna ilikin koullar izelge 4.10da verilmitir. Ancak en ok iki katl
binalarda, gerekli yerel burkulma kontrollerinin yaplmas koulu ile, bu snrlarn
almasna izin verilebilir.
(2) Basnca alan at ve dey dzlem aprazlarnn narinlik oran (ubuk
burkulma boyu/atalet yarap)
s a
4.23 / E o snr deerini amayacaktr.
(3) ok paral aprazlarda, TS648in ba levhalarna ilikin kurallar
geerlidir. Her ubukta en az iki ba levhas kullanlacaktr.
(4) Sadece ekme kuvveti tayacak ekilde hesaplanan aprazlarda narinlik
oran 250yi amayacaktr. Ancak, en ok iki katl binalardaki apraz elemanlarn,
hesaplanan ekme kuvvetinin izelge 4.9daki O
o
katsays ile arpmn tayacak
ekilde boyutlandrlmalar halinde bu kural uygulanmayabilir.
4.2.6.2. aprazlarn Birleimleri
(1) aprazlarn birleim detaylarnda, dey ykler ve depremin ortak
etkisinden oluan i kuvvetler altnda gerekli gerilme kontrollar yaplacaktr. Ayrca,
birleimin tama kapasitesi aada tanmlanan i kuvvetlerden kk olann da
salayacaktr:
(a) aprazn eksenel ekme kapasitesi.
(b) Denk.(4.22) ve Denk.(4.23)de verilen arttrlm yklemelerden meydana
gelen apraz eksenel kuvveti.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
66
(c) Dm noktasna birleen dier elemanlar tarafndan sz konusu apraza
aktarlabilecek en byk kuvvet.
(2) Birleimin tama kapasitesinin hesabnda, 4.2.1.5te verilen gerilme snr
deerleri kullanlacaktr.
(3) Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdeler iin 4.2.5.3.(3)de
verilen koullar sneklik dzeyi normal merkezi elik aprazl perdeler iin de
geerlidir.
4.2.6.3. zel apraz Dzenleri in Ek Koullar
(1) Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdeler iin 4.2.5.4.(1).(a)
ve 4.2.5.4.(1).(b) de verilen koullar sneklik dzeyi normal merkezi elik aprazl
perdeler iin de geerlidir.
(2) Sneklik dzeyi normal erevelerin kirileri iin 4.2.3.4de verilen kiri
balklarnn yanal dorultuda mesnetlenmesi koullar aprazlarn baland kiriler
iin de aynen geerlidir.
4.2.7. Sneklik Dzeyi Yksek Dmerkez elik aprazl Perdeler
Sneklik dzeyi yksek dmerkez elik aprazl perdeler, deprem etkileri
altnda ba kirilerinin nemli lde dorusal olmayan ekil deitirme yapabilme
zelliine sahip olduu yatay yk tayc sistemlerdir. Bu sistemler, ba kirilerinin
plastik ekil deitirmesi srasnda, kolonlarn, aprazlarn ve ba kirii dndaki
dier kirilerin elastik blgede kalmas salanacak ekilde boyutlandrlrlar.
Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdelerin boyutlandrlmasnda
uygulanacak kurallar aada verilmitir.
4.2.7.1. Enkesit Koullar
(1) Sneklik dzeyi yksek dmerkez elik aprazl perdelerin ba kirileri,
dier kirileri, kolon ve aprazlarnda balk genilii/kalnl, gvde
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
67
ykseklii/kalnl ve ap/kalnlk oranlarnda izelge 4.10daki koullara
uyulacaktr. Ba kirilerine ilikin ek koullar, 4.2.7.2de verilmitir.
(2) aprazlarn narinlik oran (ubuk burkulma boyu/atalet yarap)
s a
4.23 / E o snr deerini amayacaktr.
(3) ok paral aprazlar iin 4.2.5.1.(3)te verilen koullar dmerkez elik
aprazl perdeler iin de aynen geerlidir.
4.2.7.2. Ba Kirileri
(1) Sneklik dzeyi yksek dmerkez elik aprazl perdelerde, her apraz
elemann en az bir ucunda ba kirii bulunacaktr.
(2) Ba kiriinin boyu, 4.2.7.8.(1)deki zel durumun dnda, aadaki
ekilde belirlenebilir.
p p p p
1 0 5 0 . / . / M V e M V s s (4.39)
Bu bantdaki M
p
eilme momenti ve V
p
kesme kuvveti kapasiteleri
Denk.(4.24) ve Denk.(4.25) ile hesaplanacaktr.
(3) Ba kirileri, dey ykler ve hesaplanan deprem etkilerinden oluan
tasarm i kuvvetleri (kesme kuvveti, eilme momenti ve eksenel kuvvet) altnda
boyutlandrlacaktr.
(4) Ba kiriinin V
d
tasarm kesme kuvveti, aadaki koullarn her ikisini de
salayacaktr.
d p
V V s (4.30)
d p
2 V M e s / (4.31)
(5) Ba kirii tasarm eksenel kuvvetinin
d a
0 15 / . N A o > (4.32)
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
68
olmas halinde, Denk.(3.30) ve Denk.(3.31)de M
p
ve V
p
yerine
d
pn p
a
1 18 1
N
M M
A
=
o
]
.
(4.33)
2
pn p d a
1 ( / ) V V N A = o (4.34)
deerleri kullanlacaktr.
(6) Ba kiriinin gvde levhas tek paral olacak, gvde dzlemi iinde
takviye levhalar bulunmayacaktr. Gvde levhasnda boluk almayacaktr.
4.2.7.3. Ba Kiriinin Yanal Dorultuda Mesnetlenmesi
(1) Ba kiriinin st ve alt balklar kiriin iki ucunda, kolon kenarnda
dzenlenen ba kirilerinde ise kiriin bir ucunda, yanal dorultuda mesnetlenecektir.
Yanal dorultudaki mesnetlerin gerekli dayanm, kiri balnn eksenel ekme
kapasitesinin 0.06sndan daha az olmayacaktr.
(2) Ayrca, ba kirii dnda kalan kiri blm de,
bf s a
0.45 / b E o
aralklarla yanal dorultuda mesnetlenecektir. Bu mesnetlerin gerekli dayanm, kiri
balnn eksenel ekme kapasitesinin 0.01inden daha az olmayacaktr.
(3) Betonarme demelerin elik kiriler ile kompozit olarak alt elik
tayc sistemlerde yukardaki koullara uyulmas zorunlu deildir.
4.2.7.4. Ba Kiriinin Dnme As
Ba kiriinin bulunduu i inci katn Blm 4.1 de tanmlanan A
i
greli kat
telemesine bal olarak
i
p
i
R
h
A
= (4.35)
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
69
denklemi ile bulunan greli kat telemesi asndan dolay, ba kirii ile bu kiriin
uzantsndaki kat kirii arasnda meydana gelen
p
ba kirii dnme as aada
verilen snr deerleri amayacaktr (ekil 4.13).
A
0 =
= 0
0
A
A
0
0 =
0
e
h
R
h
L
e
L
L
L
e
R e
e e
R
h
L
L
e 2
ekil 4.14. Ba kirii dnme as
(a) Ba kirii uzunluunun 1,6M
p
/V
p
ye eit veya daha kk olmas halinde
0.10 radyan.
(b) Ba kirii uzunluunun 2,6M
p
/V
p
ye eit veya daha byk olmas
halinde 0.03 radyan.
Ba kirii uzunluunun bu iki snr deer arasnda olmas halinde dorusal
interpolasyon yaplacaktr.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
70
4.2.7.5. Rijitlik (Berkitme) Levhalar
(1) apraz elemanlarn ba kiriine ve uzantlarna dorudan yk aktard
ularnda rijitlik levhalar dzenlenecektir. Rijitlik levhalar, aksi belirtilmedike, ba
kirii gvde levhasnn her iki tarafna konulacak, gvde levhas yksekliinde ve
yarm balk levhas geniliinde olacaktr (ekil 4.14). Rijitlik levhalarnn kalnl,
gvde levhas kalnlnn 0.75inden ve 10mmden az olmayacaktr. Rijitlik
levhalarn ba kiriinin gvdesine balayan srekli ke kaynaklar, rijitlik
levhasnn enkesit alan ile malzeme akma gerilmesinin arpmndan oluan
kuvvetleri aktaracak kapasitede olacaktr.
(4.8.5.1)
(4.8.5.2)
apraz ve ba kirii
eksenleri ba kirii
iinde kesiecektir.
rijitlik levhalar
srekli
ke
kayna
ara rijitlik
levhalar
rijitlik
levhalar
e
a-a kesiti
ekil 4.15. Dmerkez apraz- ba kirii birleimi
(2) Balant kirii ularndaki rijitlik levhalarna ek olarak, aada
tanmlanan ara rijitlik levhalar konulacaktr:
(a) Boyu
p p
1.6 / M V den daha ksa olan ba kirilerinde, ara rijitlik
levhalarnn ara uzaklklar, ba kirii dnme asnn 0.10 radyan olmas halinde (30
t
w
d
b
/5)den, ba kirii dnme asnn 0.03 radyandan daha kk olmas halinde
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
71
ise (52 t
w
d
b
/5)den daha az olmayacaktr. Dnme asnn ara deerleri iin
dorusal interpolasyon yaplacaktr.
(b) Boyu
p p
2.6 / M V den byk ve
p p
5 / M V den kk olan ba kirilerinde,
ba kirii ularndan
bf
1.5b uzaklkta birer rijitlik levhalar konulacaktr.
(c) Boyu
p p
1.6 / M V ve
p p
2.6 / M V arasnda olan ba kirilerinde, (a) ve (b)
de belirtilen ara rijitlik levhalar birlikte kullanlacaktr.
(d) Boyu
p p
5 / M V den byk olan ba kirilerinde ara rijitlik levhalar
kullanlmayabilir.
4.2.7.6. aprazlar, Kat Kirileri ve Kolonlar
(1) Ba kiriinin plastiklemesine neden olan ykleme, Blm 4.1ye gre
hesaplanan deprem etkilerinden oluan i kuvvetlerin, ba kiriinde kesit seimi
sonucunda hesaplanan M
p
/M
d
ve V
p
/V
d
Tasarm Bytme Katsaylarnn by ile
arpm suretiyle belirlenecektir.
(2) aprazlar, ba kiriinin plastiklemesine neden olan yklemenin 1.25D
a
katndan oluan i kuvvetlere gre boyutlandrlacaktr.
(3) Kat kiriinin ba kirii dnda kalan blm, ba kiriinin
plastiklemesine neden olan yklemenin 1.1D
a
katndan oluan i kuvvetlere gre
boyutlandrlacaktr.
(4) Kolonlarda, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan i
kuvvetler altnda gerekli gerilme kontrollar yaplacaktr. Ayrca, kolonun tama
kapasitesi aada tanmlanan i kuvvetlerden kk olanlarn da salayacaktr:
(a) Ba kiriinin plastiklemesine neden olan yklemenin 1.1D
a
katndan
oluan i kuvvetler.
(b) Denk.(4.22) ve Denk.(4.23)de verilen arttrlm yklemelerden meydana
gelen i kuvvetler.
(5) apraz, kat kirii ve kolon en kesitlerinin i kuvvet kapasiteleri 4.2.1.5de
verilen bantlar ile hesaplanacaktr.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
72
4.2.7.7. apraz Ba Kirii Birleimi
aprazlarn ba kirii ile birleim detay 4.2.7.6.(2)de belirtilen ekilde
hesaplanan arttrlm i kuvvetlere gre boyutlandrlacaktr.
4.2.7.8. Ba Kirii Kolon Birleimi
(1) Kolona birleen ba kiriinin boyu
p p
1.6 / e M V s (4.36)
koulunu salayacaktr.
Birleimin kolon yzndeki gerekli eilme ve kesme dayanmlar, srasyla
ba kiriinin M
p
eilme momenti kapasitesinden ve V
p
kesme kuvveti kapasitesinden
daha az olmayacaktr. Ba kirii balklarnn kolona balants iin tam
penetrasyonlu kt kaynak uygulanacaktr (ekil 4.15).
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
73
rijitlik
levhalar
(4.8.5.2)
(4.8.5.1)
rijitlik levhalar
e
a
a-a kesiti
a
ekil 4.16. Ba kirii kolon birleimi
4.2.7.9. Kiri-Kolon Birleimi
Kat kiriinin ba kirii dnda kalan blmnn kolon ile birleim detay
kiri gvde dzlemi iinde mafsall olarak yaplabilir. Ancak bu balant, kiri
balklarnn eksenel ekme kapasitesinin 0.01ine eit, enine dorultuda ve ters
ynl kuvvetlerin oluturduu burulma momentine gre boyutlandrlacaktr.
4.2.8. Temel Balant Detaylar
4.2.8.1. elik tayc sistem elemanlarnn temel balant detaylarnda, dey
ykler ve depremin ortak etkisinden oluan mesnet tepkileri esas alnarak gerekli
gerilmeleri kontrollar yaplacaktr. Ayrca, temel balant detaynn tama
kapasitesi aada tanmlanan i kuvvetlerden kk olanlarn da salayacaktr.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
74
(a) Temele birleen kolonun eilme momenti kapasitesinin 1.1D
a
katndan
oluan eilme momenti ile temele birleen kolon ve aprazlarn eksenel yk
kapasitelerinin 1.1D
a
katndan oluan toplam dey ve yatay kuvvetler.
(b) Denk.(4.22) ve Denk.(4.2.3)de verilen arttrlm yklemelerden
meydana gelen i kuvvetler.
4.2.8.2. Balant detaynn tama kapasitesinin hesabnda, 4.2.1.5te verilen
gerilme snr deerleri kullanlacaktr.
4.2.9. Proje Hesap Rapor ve Uygulama Projelerine likin Kurallar
4.2.9.1. Proje Hesap Raporu
(1) Proje hesap raporunda, deprem hesap raporuna ilikin olarak, 4.1.12deki
Deprem hesap raporuna ilikin kurallardaki belirtilen bilgiler yer alacaktr.
(2) Proje hesap raporunda ayrca, aada sralanan bilgiler bulunacaktr:
(a) Yap tayc sistemini oluturan profil ve sac levhalar ile ek ve
birleimlerde kullanlan bulonlarn malzeme kaliteleri ve karakteristik dayanm
deerleri, elektrot cinsi.
(b) Tasarmda esas alnan ykleme kombinasyonlar ve arttrlm deprem
etkilerini veren yklemeler.
(3) Yap elemanlarnn boyutlandrma hesaplar ve stabilite (kararllk)
tahkiklerinin yannda, birleim ve ek detaylarnn hesaplar ile bu detaylara ait
kapasite kontrol tahkikleri proje hesap raporu kapsamnda ayrntl olarak
verilecektir.
4.2.9.2. elik Uygulama Projesi izimlerine likin Kurallar
(1) elik uygulama projesinde u paftalar bulunacaktr:
(a) at demesi ve kat demelerine ait genel konstrksiyon planlar
(b) kolon aplikasyon (yerleim) plan
(c) ankraj plan ve detaylar
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
75
(d) yeterli sayda cephe grnleri ve kesitler
(e) yap sistemini oluturan kolonlar ve kiriler ile at, yatay dzlem ve
dey dzlem aprazlarnn detay izimleri
(f) tm birleim ve ek detaylar
(2) Binada kullanlan profil ve sac levhalar ile birleimlerde kullanlan
bulonlarn cinsi ve malzeme kaliteleri ile kullanlacak elektrot cinsi btn paftalarda
belirtilecektir.
(3) Tasarmda gz nne alnan Etkin Yer vmesi Katsays, Bina nem
Katsays, Yerel Zemin Snf ve Tayc Sistem Davran Katsays btn genel
konstrksiyon paftalarnda belirtilecektir.
(4) Bulonlu birleim ve ek detaylarnda, kullanlan bulon cinsi, bulon ve delik
aplar, rondela ve somun zellikleri ile bulonlara uygulanacak ngerme kuvvet i
belirtilecektir.
(5) Kaynakl birleim ve ek detaylarnda, uygulanacak kaynak tr, kaynak
kalnl ve uzunluu ile, kaynak az almas gereken kt kaynaklarda, kaynak
aznn geometrik boyutlar verilecektir.
4.2.10. Moment Aktaran erevelerde Kiri-Kolon Birleim Detaylar
4.2.10.1. Kapsam ve Genel Hususlar
(1) En az 0.04 radyan Greli Kat telemesi Asn (greli kat telemesi/kat
ykseklii) salayabilecek kapasitede olduu deneysel ve/veya analitik yntemlerle
kantlanm olan eitli bulonlu ve kaynakl birleim detay rnekleri verilmitir.
(2) Bu detaylar, sneklik dzeyi yksek erevelerin moment aktaran kiri-
kolon birleimlerinde, kendilerine ait uygulama snrlar erevesinde
kullanlabileceklerdir.
(3) Sneklik dzeyi normal erevelerin moment aktaran kiri-kolon
birleimlerinde ise, sz konusu detaylar koulsuz olarak kullanlabilirler.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
76
(4) Birleim detaylarnn dayanm hesaplar ve kapasite kontrol tahkikleri,
sneklik dzeyi yksek ve normal ereveler iin, srasyla 4.2.2.4 ve 4.2.3.2deki
esaslara uygun olarak yaplacaktr.
4.2.10.2. Aln Levhal Bulonlu Birleim Detay
Aln levhal, bulonlu kiri-kolon birleim detay ekil 4.16da verilmitir.
Detayda, Fe37 eliinden yaplan aln levhas kiriin balk levhalarna tam
penetrasyonlu kt kaynak ile, gvde levhasna ise ift tarafl ke kayna ile
birletirilmektedir. Aln levhasnn kolona balants iin, en az ISO 8.8 kalitesinde
tam ngermeli bulonlar kullanlacaktr.
Bu detayn sneklik dzeyi yksek erevelere uygulanabilmesi iin, birleim
detay parametrelerinin izelge 4.11de verilen uygulama snrlarn salamas
gerekmektedir.
takviye levhalar
(gerektiinde)
tam penetrasyonlu kt kaynak
en az ISO 8.8 kalitesinde
tam ngermeli bulon
im (gerektiinde)
sreklilik levhalar
(gerektiinde)
Fe 37 aln levhas
ekil 4.17. Aln levhal bulonlu birleim
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
77
izelge 4.11. Aln Levhal Bulonu Kiri-Kolon Birleim Detaynn Uygulama
Snrlar
Birleim Detay Parametreleri Uygulama Snrlar
Kiri ve kolon iin izin verilen malzeme snf Fe 52
Kiri enkesit ykseklii 750 mm
Kiri akl / enkesit ykseklii oran 7
Kiri balk kalnl 20 mm
Kolon enkesit ykseklii 600 mm
Bulon snf 8.8 veya 10.9
Bulon ngerme koullar Tam ngerme
Aln levhas malzeme snf Fe 37
Balk levhas kayna Tam penetrasyonlu kt kaynak
4.2.10.3. Takviyeli Aln Levhal Bulonlu Birleim Detay
Rijitlik levhalar ile takviye edilmi aln levhal, bulonlu kiri-kolon birleim
detay ekil 4.17de verilmitir. Detayda, Fe37 eliinden yaplan aln levhas
kiriin balk levhalarna kt kaynak ile, gvde levhasna ve rijitlik levhalarna ise
ift tarafl ke kayna ile birletirilmektedir. Aln levhasnn kolona balants iin,
en az ISO 8.8 kalitesinde tam ngermeli bulonlar kullanlacaktr.
Bu detayn sneklik dzeyi yksek erevelere uygulanabilmesi iin, birleim
detay parametrelerinin izelge 4.12de verilen uygulama snrlarn salamas
gerekmektedir.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
78
takviye levhalar
(gerektiinde)
sreklilik levhalar
(gerektiinde)
im (gerektiinde)
en az ISO 8.8 kalitesinde
tam ngermeli bulon
tam penetrasyonlu kt kaynak
Fe 37 aln levhas
rijitlik levhas
25
30
ekil 4.18. Takviyeli aln levhal bulonlu birleim
izelge 4.12. Takviyeli Aln Levhal Bulonlu Kiri-Kolon Birleim Detaynn
Uygulama Snrlar
Birleim Detay Parametreleri Uygulama Snrlar
Kiri ve kolon iin izin verilen malzeme snf Fe 52
Kiri enkesit ykseklii 1000 mm
Kiri akl / enkesit ykseklii oran 7
Kiri balk kalnl 25 mm
Kolon enkesit ykseklii 600 mm
Bulon snf 8.8 veya 10.9
Bulon ngerme koullar Tam ngerme
Aln levhas malzeme snf Fe 37
Balk levhas kayna Tam penetrasyonlu kt kaynak
4.2.10.4. Aln Levhasz Bulonlu Birleim Detay
Aln levhasz, bulonlu kiri-kolon birleim detay ekil 4.18te verilmitir.
Detayda, kiriin kolona balants ek balk levhalar ve gvdedeki kayma levhas ile
salanmaktadr. Ek balk levhalar kolona tam penetrasyonlu kt kaynak ile, kayma
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
79
levhas ise kt kaynak veya ke kayna ile birletirilmitir. Kiri balk ve gvde
levhalarnn ek balk levhasna ve kayma levhasna balants iin en az ISO 8.8
kalitesinde bulonlar kullanlacaktr.
Bu detayn sneklik dzeyi yksek erevelere uygulanabilmesi iin, birleim
detay parametrelerinin izelge 4.13te verilen uygulama snrlarn salamas
gerekmektedir.
tam penetrasyonlu
kt kaynak
en az ISO 8.8 kalitesinde
tam ngermeli bulon
im
(gerektiinde)
ek balk levhas
sreklilik levhalar
(gerektiinde)
takviye levhalar
(gerektiinde)
en az ISO 8.8
kalitesinde bulon
kayma levhas
veya
veya
ekil 4.19. Aln levhasz bulonlu birleim
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
80
izelge 4.13. Aln Levhasz Bulonlu Kiri-Kolon Birleim Detaynn Uygulama
Snrlar
Birleim Detay Parametreleri Uygulama Snrlar
Kiri ve kolon iin izin verilen malzeme snf Fe 52
Kiri enkesit ykseklii 800 mm
Kiri akl / enkesit ykseklii oran 8
Kiri balk kalnl 20 mm
Kolon enkesit ykseklii 600 mm
Bulon snf 8.8 veya 10.9
En byk bulon boyutu M 30
Balk levhas bulonlarnn ngerme koullar Tam ngerme
Ek balk levhas malzeme snf Fe 37, Fe 42, Fe 50
Ek balk levhas kayna Tam penetrasyonlu kt kaynak
4.2.10.5. Kaynakl Birleim Detay
Kaynakl birleim detay ekil 4.19da verilmitir. Detayda, kiri balk
levhalarnn kolona birleimi tam penetrasyonlu kt kaynak ile salanmaktadr. Kiri
gvde levhas ise, kayma levhas kullanarak, kt kaynak veya ke kayna ile
kolona balanmaktadr. Detayda gsterildii gibi, kiri balklarndaki kt kaynaklar
iin kaynak ulam deliklerine gerek olmaktadr.
Bu detayn sneklik dzeyi yksek erevelere uygulanabilmesi iin, birleim
detay parametrelerinin izelge 4.14te verilen uygulama snrlarn salamas
gerekmektedir.
izelge 4.14. Kaynakl Kiri-Kolon Birleim Detaynn Uygulama Snrlar
Birleim Detay Parametreleri Uygulama Snrlar
Kiri ve kolon iin izin verilen malzeme snf Fe 52
Kiri enkesit ykseklii 1000 mm
Kiri akl / enkesit ykseklii oran 7
Kiri balk kalnl 25 mm
Kolon enkesit ykseklii 600 mm
Kaynak ulam delii gerekli
Balk levhas kayna Tam penetrasyonlu kt kaynak
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
81
kaynak ulam
delii
sreklilik levhalar
(gerektiinde)
takviye levhalar
(gerektiinde)
2
5
50
montaj bulonu
kayma levhas
veya
tam penetrasyonlu kt kaynak
ekil 4.20. Kaynakl birleim detay
4.2.10.6. Ek Balk Levhal Kaynakl Birleim Detay
Ek balk levhal kaynakl birleim detay ekil 4.20de verilmitir. Detayda,
ek balk levhasnn kolona birleimi tam penetrasyonlu kt kaynak ile, kiri
balna birleimi evresel ke kayna ile salanmaktadr. Kiri gvde levhas ise,
kayma levhas kullanarak, kt kaynak veya ke kayna ile kolona balanmaktadr.
Bu detayda kaynak ulam deliine gerek olmamaktadr.
Bu detayn sneklik dzeyi yksek erevelere uygulanabilmesi iin, birleim
detay parametrelerinin izelge 4.15te verilen uygulama snrlarn salamas
gerekmektedir.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
82
takviye levhalar
(gerektiinde)
sreklilik levhalar
(gerektiinde)
montaj bulonu
veya
kayma levhas
ek balk levhas
tam penetrasyonlu
kt kaynak
veya
ek balk levhas
ekil 4.21. Ek balk levhal kaynakl birleim
izelge 4.15. Ek Balk Levhal Kaynakl Kiri-Kolon Birleim Detaynn
Uygulama Snrlar
Birleim Detay Parametreleri Uygulama Snrlar
Kiri ve kolon iin izin verilen malzeme snf Fe 52
Kiri enkesit ykseklii 1000 mm
Kiri akl / enkesit ykseklii oran 7
Kiri balk kalnl 25 mm
Kolon enkesit ykseklii 600 mm
Ek balk levhas malzeme snf Fe 52
Ek balk levhas kayna Tam penetrasyonlu kt kaynak
4.2.10.7. Zayflatlm Kiri Enkesiti Kaynakl Birleim Detay
Zayflatlm kiri enkesiti, kaynakl birleim detay ekil 4.21de verilmitir.
Kaynakl birleim detay ile ayn zelliklere sahip olan bu detayda, ayrca
zayflatlm kiri enkesiti kullanlmaktadr. Zayflatlm kiri enkesiti iin
ngrlen geometrik boyutlar ekil zerinde gsterilmitir.
4. DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDAK
YNETMELK Mustafa TANSEL
83
Bu detayn sneklik dzeyi yksek erevelere uygulanabilmesi iin, birleim
detay parametrelerinin izelge 4.16da verilen uygulama snrlarn salamas
gerekmektedir.
montaj bulonu
kaynak ulam delii
d
b
kiri enkesiti
b
bf
0.20-0.25 b
bf
0.5-0.75 b
bf
d
b
0.65-0.85
yarap~
=
d
b
veya
kayma levhas
takviye levhalar
(gerektiinde)
sreklilik levhalar
(gerektiinde)
zayflatlm
0.80
tam penetrasyonlu kt kaynak
( ekil 4A.4 'e baknz.)
ekil 4.22. Zayflatlm kiri enkesiti kaynakl birleim detay
izelge 4.16. Zayflatlm Kiri Enkesiti Kaynakl Kiri-Kolon Birleim Detaynn
Uygulama Snrlar
Birleim Detay Parametreleri Uygulama Snrlar
Kiri ve kolon iin izin verilen malzeme snf Fe 52
Kiri enkesit ykseklii 1000 mm
Kiri birim boy arl s 450 kg/m
Kiri akl / enkesit ykseklii oran 7
Kiri balk kalnl 45 mm
Kolon enkesit ykseklii 600 mm
Kaynak ulam delii gerekli
Ek balk levhas kayna Tam penetrasyonlu kt kaynak
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
84
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI
Bu blmde ekil 5.1 de kat plan verilen bir binann deiik tiplerde elik
tayc sistemlerle analizleri yaplacaktr. Binalarn analizleri ve tasarmlar iin
genel amal Sap2000 paket programndan yararlanlacaktr.
5.1. Tip Projenin Genel zellikleri
ekil 5.1. Tip mimari plan
Mimari plan ve aks lleri ekil 5.1de grlen yap 13m x 21m
boyutlarnda dikdrtgen bir yapya sahiptir. Kullanm amac konut olarak tasarlanan
bina, kat ykseklii eit ve 3.3m olmak zere on kattan olumaktadr. Bina toplamda
33 m yksekliindedir.
Binann ina edildii blge 1. dereceden deprem blgesi olarak
deerlendirilecektir. Zemin snf Z1 zemini olarak gz nne alnacaktr.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
85
Deme olarak katlanm elik sa levha ile betonun birlikte kullanld
kompozit demeler tercih edilecektir. Dzlemi iinde rijit diyafram oluturan
betonarme demenin elik kirilere balants iin, boyutlar ve yerleimi
konstrktif olarak seilen kayma ivilerinden (stud) yararlanlmtr. Deme
sisteminde sa kalnl 1mm, kalnl 15 cm C35 betonu seilmitir (ekil5.2)
ekil 5.2. Kompozit deme ve sa levha kesiti
5.2. Malzeme ve zellikleri
izelge 5.1. Emniyet Gerilmeleri
Yap eleman olarak tm elik tayc sistemde St52 kalitesinde elik
kullanlacaktr. DBYBHY-2007 4.2.3.2ye uygun olarak, deprem ykleri etkisindeki
elemanlarn birleim ve ekleri ile temel balant detaylarnda ISO 10.9 kalitesinde
(akma gerilmesi
= 9 0 0
=36
,
=24
,
=24
,
=27
,
=21
,
=27
,
=42
,
=13.5
,
=47
,
=24.1
,
=15.5
ngerme 0.5
alndnda;
,
=57
,
=27.9
,
=64
Sa levha kesiti
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
86
kullanlaca ngrlmtr. Yap eliinin elastiste modl
=21000
dir.
5.3. Hesap Yntemi ve Dikkate Alnacak Ynetmelikler
Tasarm depremi altnda bina tayc sisteminin dorusal-elastik snr tesi
davrann gz nne almak iin kapasite tasarm ilkeleri, DBYBHY-2007 nda
uygulanacaktr. Kapasite tasarmnda sistemde, en uygun mekanizma durumunun
oluturulmas ngrlr ve sadece belirli elemanlarda dorusal elastik snr
tesindeki ekil deitirmelere izin verilir. Bu tasarm yaklam yeter derecede
gvenli ve ekonomik sonular verebilir. Yap elemanlarna etkiyen yklerin
hesaplanmasnda TS498 Yk Standard dikkate alnacaktr. elik yap elemanlarnn
tahkikleri iin TS 648 elik Yaplar Standardndan yararlanlacaktr.
5.3.1. Kapasite Tasarmnn Temel lkeleri
a) Tayc sistem, tasarmda kullanlmas ngrlen R(tayc sistem
davran katsays) iin gerekli olan sneklik dzeyini salayacak ekilde, dorusal-
elastik snr tesinde ekil deitirme yapabilmedir. Sistemde elastoplastik ekil
deitirmelerin olumas beklenen blgeler, yeterli sneklik dzeyine sahip olacak,
buna karlk gevrek ve ani gme meydana gelmeyecek ekilde boyutlandrlacaktr.
b) ereveler ieren sistemlerde kat mekanizmas veya benzeri, snek
olmayan blgesel ve ani gme mekanizmalarnn olumamas salanmal, bunun
iin gerekli nlemler alnmaldr (rnein gl kolon tasarm).
c) Bir dm noktasna birleen kolonlarn eilme momenti kapasiteleri
toplamnn, ayn dm noktasndaki kirilerin eilme momenti kapasiteleri
toplamndan daha byk olmasnn ngrld gl kolon tasarm ile, plastik
mafsallarn kirilerde olumas salanmakta ve dolays ile blgesel kat mekanizmas
oluumu nlenmektedir.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
87
d) Sistemin tm elemanlar ve birleim detaylar, snek ekil deitirmelerin
oluumundan nce, ani ve gevrek gmeye neden olabilecek yetersizlikler meydana
gelmeyecek ekilde boyutlandrlmaldr.
e) Kapasite tasarm ilkesinin uygulamasnda, yap eliinin akma
gerilmesinde meydana gelebilecek olas artn, eliin peklemesinden,
boyutlandrmada gz nne alnan enkesit ve eleman zellikleri ile uygulama
arasndaki farkllklardan, yapsal olmayan elemanlarn tayc sistemin davranna
olan katklardan ve benzeri nedenlerden kaynaklanan dayanm fazlalklar hesaba
katlmal, bu etkilerin tayc sistemde meydana gelmesi ngrlen mekanizmalarn
oluumunu engellemesi nlenmelidir.
f) zellikle kiri-kolon birleim blgeleri, bu blgede birleen elemanlarn
tama kapasitelerinden daha byk bir kapasiteye sahip olacak ekilde
boyutlandrlmal, bylece birleime giren elemanlarda plastik ekil deitirmelerin
olumas halinde de birleimin i kuvvet kapasitelerinin almamas salanmaldr.
g) Kapasite tasarmnda birleimlerin i kuvvet kapasitelerinin
belirlenmesinde, hesaplanan kapasite bklkleri yap sisteminin deprem etkileri
altndaki dorusal-elastik davranna ait byklklerle veya artrlm deprem
yklemeleri ile snrlandrlmal, dier bir deile bu snr deerlerin almasna gerek
olmad gz nnde tutulmaldr.
5.4. Yk Analizi
Tanmlanan tayc elemanlarn z arlklarn zmleme yapacamz
bilgisayar program otomatik olarak dikkate almaktadr. Bunun dnda sisteme
dardan gireceimiz ykler aadaki gibi hesaplanmtr.
5.4.1. Dey Ykler
a) at Demesi:
at kaplamas 1.0
zalasyon 0.2
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
88
Trapez sa+betonarme deme 2.1
Asma tavan+tesisat 0.5
g= 3.8
Hareketli yk q= 1.0
b) Normal Kat Demesi:
Kaplamas 0.5
Trapez sa+betonarme deme 2.1
Blme duvar 1.0
Asma tavan+tesisat 0.5
g= 4.1
Hareketli yk q= 2.0
c) Duvar arl:
D duvar arl(normal katlarda) g= 3
5.4.2. Rzgar Ykleri
Rzgar ykleri TS498 Yk Standardna gre belirlenecektir. Rzgar
dorultusuna dik olan yzeye yayl olarak etkiyen rzgar ykleri, kat demelerine
etkiyen statike edeer kuvvetlere dntrlerek hesaba katlacaktr.
Yap yzeyine etki eden rzgar basnc;
=
. . (5.1)
= Aerodinamik yk katsays
= Emme(hz basnc)
= Etkiyen yzey alan
0<H8.0m iin q= 0.5
8.0<H20.0m iin q= 0.8
20.0<H100.0m iin q= 1.1
(36 ykleme)
G+Q
G+Q
0.3
G+Q
0.3
G+Q0.3
G+Q0.3
0.9G
0.3
0.9G
0.3
0.9G0.3
0.9G0.3
c) Dey yk + rzgar birleimleri : G+Q
(8 ykleme)
G+Q
0.9G
0.9G
Burada
,
x- dorultusunda kat ktle merkezlerinin, bu dorultuya dik
dorultudaki bina geniliinin +%5i ve -%5i kadar kaydrlmas ile belirlenen
noktalara deprem yklerinden oluan i kuvvetlerdir.
,
ise y- dorultusunda
kat ktle merkezlerinin, bu dorultuya dik dorultudaki bina geniliinin +%5i ve -
%5i kadar kaydrlmas ile belirlenen noktalara deprem yklerinden oluan i
kuvvetlerdir.
Ayrca DBYBHY-2007, 4.2.4e gre ynetmeliin gerekli grd yerlerde,
elik yap elemanlarnn ve birleim detaylarnn tasarmnda artrlm deprem
yklerini gz nne almak iin
=
(
)
0 ,0 1
W=g+0.3q=15387+0.3x5187=16943kN
Binann x- dorultusundaki taban kesme kuvveti:
=2.1404 s > 0.4s =
(
) = 2 .5
0 .4
2 .1 4 0 4
.
= 0 .6 5 4 v e
(
) =
= 8 .
= 1 6 9 4 3
0 .4 1 0 .6 5 4
8
= 5 5 4
Binann y- dorultusundaki taban kesme kuvveti:
=2.1357 s > 0.4s =
= 2 .5
0 .4
2 .1 3 5 7
.
= 0 .6 5 4 v e
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
93
= 8
= 1 6 9 4 3
0 .4 1 0 .6 5 4
8
= 5 5 4
Ek edeer deprem yk
= 0 .0 0 7 5
= 0 .0 0 7 5 1 0 5 5 4 = 4 1 .5 5
= 0 .0 0 7 5
= 0 .0 0 7 5 1 0 5 5 4 = 4 1 .5 5
Toplam edeer deprem yk katlara aadaki denklem yardm ile
datlacaktr.
= (
izelge 5.2. Rijit ereve Sistemde Katlara Etkiyen Edeer Deprem Ykleri
Kat
(kN)
(kN)
at 45936.00 0.152 119.583 119.583
9 51112.00 0.170 86.881 86.881
8 45434.00 0.151 77.229 77.229
7 39755.00 0.132 67.576 67.576
6 34076.00 0.113 57.923 57.923
5 28396.00 0.094 48.268 48.268
4 22717.00 0.075 38.615 38.615
3 17038.00 0.057 28.961 28.961
2 11359.00 0.038 19.308 19.308
1 5680.00 0.019 9.655 9.655
301503.00 1.000 554.000 554.000
Ek d merkezlikleri dikkate almak amacyla ktle merkezinin %5 ek
dmerkezlik kadar kaydrld noktalara da deprem ykleri etkitilecektir.
= 0 .0 5 2 1 = 1 .0 5
= 0 .0 5 1 3 = 0 .6 5
5.6.2. Greli Kat telemelerinin Snrlandrlmas
Yap sisteminin analizi sonucunda x ve y dorultusunda % 5 ek
dmerkezliklerle uygulanan azaltlm deprem ykleri altnda en byk yatay yer
deitirmeleri olan
ve
(cm)
(cm)
(cm)
=R
<0.02
10 5.78 0.26 330 2.08 0.0063 0.02
9 5.52 0.39 330 3.12 0.0095 0.02
8 5.13 0.53 330 4.24 0.0128 0.02
7 4.60 0.62 330 4.96 0.0150 0.02
6 3.98 0.69 330 5.52 0.0167 0.02
5 3.29 0.77 330 6.16 0.0187 0.02
4 2.52 0.79 330 6.32 0.0192 0.02
3 1.73 0.76 330 6.08 0.0184 0.02
2 0.97 0.65 330 5.20 0.0158 0.02
1 0.32 0.32 330 2.56 0.0078 0.02
izelge 5.4. Rijit ereve Sistemde y- Dorultusu Greli Kat telemesi Snrlar
Kat
(cm)
(cm)
(cm)
=R
<0.02
10 5.86 0.27 330 2.16 0.0065 0.02
9 5.59 0.40 330 3.20 0.0097 0.02
8 5.19 0.55 330 4.40 0.0133 0.02
7 4.64 0.62 330 4.96 0.0150 0.02
6 4.02 0.71 330 5.68 0.0172 0.02
5 3.31 0.77 330 6.16 0.0187 0.02
4 2.54 0.79 330 6.32 0.0192 0.02
3 1.75 0.78 330 6.24 0.0189 0.02
2 0.97 0.65 330 5.20 0.0158 0.02
1 0.32 0.32 330 2.56 0.0078 0.02
Ynetmelikte ngrlen koul salanmaktadr.
(
)
= 0.0192 <0.02 ve
= 0.0192<0.02
5.6.3. Burulma Dzensizlii Kontrol
Birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri iin, herhangi bir katta
en byk greli kat telemesinin o katta ayn dorultudaki ortalama greli kat
telemeye orann ifade eden burulma dzensizlii katsays:
[
= (
)
/ (
> 1 .2 ]
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
95
izelge 5.5. Rijit ereve Sistemde x- Dorultusu Burulma Dzensizlii Snrlar
Kat (
)
(
)
(
)
(
)
(
10 5.78 5.71 0.26 0.25 0.26 1.02
9 5.52 5.46 0.39 0.39 0.39 1.00
8 5.13 5.07 0.53 0.52 0.53 1.01
7 4.60 4.55 0.62 0.61 0.62 1.01
6 3.98 3.94 0.69 0.69 0.69 1.00
5 3.29 3.25 0.77 0.76 0.77 1.01
4 2.52 2.49 0.79 0.77 0.78 1.01
3 1.73 1.72 0.76 0.76 0.76 1.00
2 0.97 0.96 0.65 0.65 0.65 1.00
1 0.32 0.31 0.32 0.31 0.32 1.02
izelge 5.6. Rijit ereve Sistemde y- Dorultusu Burulma Dzensizlii Snrlar
Kat (
)
(
)
(
)
(
)
(
10 5.86 5.20 0.27 0.23 0.25 1.08
9 5.59 4.97 0.4 0.35 0.38 1.07
8 5.19 4.62 0.55 0.50 0.53 1.05
7 4.64 4.12 0.62 0.55 0.59 1.06
6 4.02 3.57 0.71 0.63 0.67 1.06
5 3.31 2.94 0.77 0.69 0.73 1.05
4 2.54 2.25 0.79 0.70 0.75 1.06
3 1.75 1.55 0.78 0.69 0.74 1.06
2 0.97 0.86 0.65 0.58 0.62 1.06
1 0.32 0.28 0.32 0.28 0.30 1.07
Ynetmelikte ngrlen koul salanmaktadr.
= 1 .0 2 < 1 .2 ve
= 1 .0 8 < 1 .2
5.6.4. kinci Mertebe Etkileri
Gz nne alnan deprem dorultusunda her bir katta, ikinci mertebe
etkilerini temsil eden deer
hesaplanacaktr.
=
(
Her iki deprem dorultusu iin her katta hesaplanan
parametrelerinin en
byk deeri y- dorultusunda ve 4. Katta meydana gelmektedir.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
96
=0.79cm
= 1721x5+1392=9997kN
=554-(28.961+19.308+9.655)=496kN
=330cm
=
0 .7 9 9 9 9 7
4 9 6 3 3 0
= 0 .0 5 < 0 .1 2
koulu salandndan ikinci mertebe etkilerinin TS-648 elik Yaplar Standardna
gre deerlendirilmesi yeterlidir.
5.6.5. Kolon Kesit Tahkikleri
Tasarmda kolon kesiti olarak, ilk 4 katta HE500B, sonraki 3 katta HE450B
ve en son 3 katta ise HE360B profilleri kullanlmtr.
Kolon kesit hesab 1. kattaki B ve2 akslar kesiiminde bulunan 69 numaral
kolonlar ve 2. katta B ve 5 akslar kesiiminde bulunan 143 numaral kolonlar iin
yaplacaktr.
Eksenel ya da eksantirik basn kuvvetiyle beraber eilme momentleriyle
zorlanan ubuklarda genel kontrol:
0 ,6
1
formlleri ile yaplr. Eer (
1
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
97
: Kolonun
ve
= 0.85
Dm noktalarnn telenmesine izin verilmeyen ve zerinde moment
dzleminde tesir eden herhangi bir yk olmayan ubuklarda
= 0 .6 + 0 .4 x
0 .4
Dm noktalarnn telenmesine izin verilmeyen erevelerde ve zerinde,
moment dzleminde yk bulunan ubuklarda
= 1 + x
x
1
2 ,5
=
8 .2 9 1 0
: Mesnetler aras desteksiz mesafe
i: Eilme deformasyonunun olduu eksene dik eksene gre atalet yarap
K : Eilme eksenindeki burkulma boyunu elde etmek iin kullanlan katsay
3 1 0
i se:
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
98
=
2
3
9 . 1 0
>
3 1 0
i se
=
1 0
Eer basn bal dolu kesitli olup yaklak olarak dikdrtgen eklinde ve
alan, ubuk enkesitinin ekme bal alanndan daha kk deil ise
=
8 4 1 0
: Akma gerilmesi
= 1 .7 5 + 1 .0 5
+ 0 .3
2 .3
ve
: ubuk u momentleri
Yanal mesnetler arasndaki herhangi bir noktada moment u momentlerden
daha bykse
deeri 1 alnr.
69 Numaral Kolon Tahkiki
Hesaplarda kolonun kuvvetli ekseni dorultusunda yanal telemesinin
nlenmemi olduu, zayf ekseni dorultusunda dier rijit kolonlar tarafndan yanal
telemesinin nlendii varsaym yaplacaktr.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
99
izelge 5.7. 69 Numaral Kolon Kesit zellikleri
Kesit h(mm) b(mm)
(mm)
(mm) F(
)
HE500B 500 300 14.5 28 238.6
(cm)
(cm)
12620 107200 841.6 4287 7.27 21.19
Kolonda en elverisiz kesit tesirleri G+Q+
+0.3
kombinasyonu sonucu
alnmtr;
izelge 5.8. 69 Numaral Kolon Kuvvetleri
Eleman
Numaras
Blge
(m)
Kombinasyon
P
(kN)
M22
(kN-m)
M33
(kN-m)
V2
(kN)
69 0.00 G+Q+E
+0.3E
+0.3E
+0.3E
0 .3
1 5 / 2 .8 0 .3 2 1 0 0 0 / 3 6 5 .3 5 6 .7 6
=
1 4 0 6 .3 9
3 6 2 3 8 .6
= 0 .1 6 4 > 0 .1
=
5 0
1 .4 5
= 3 4 .5 < 1 .3 3
2 .1
= 6 2 .2
Kontrol salanmtr.
- Gerilme kontrol
x- dorultusu iin; Kolona bal kiri kesitleri IPE300;
= 8356
,
L
1
=430cm L
2
= 400cm
=
1 2 6 2 0
3 3 0
+
1 2 6 2 0
3 3 0
8 3 5 6
4 3 0
+
8 3 5 6
4 0 0
= 1 .9
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
100
=0.8
y- dorultusu iin; Kolona bal kiri kesitleri IPE300;
= 8356
,
L
1
=540cm, L
2
= 430cm
=
1 0 7 2 0 0
3 3 0
+
1 0 7 2 0 0
3 3 0
8 3 5 6
5 4 0
+
8 3 5 6
4 3 0
= 1 6 .2 5
=2
.L=0.8x330=264
.L= 2x330=660
=
6 6 0
2 1 .1 9
= 3 1 .1 5 ,
=
2 6 4
7 .2 7
= 3 6 .3 2
=
=36.32
w=1.15
=
1 4 4 9 .8
2 3 8 .6
= 6 .0 7
= 24
=
2 4
1 .1 5
= 2 0 .8
=
6 .0 7
2 0 .8
= 0 .2 9 > 0 .1 5
=
8 8 1
8 4 1 .6
= 1 .0 5
=
1 7 8 6 8
4 2 8 7
= 4 .1 7
= x
+ 2 x
2
2
x
1
3
x
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
101
= 3 0 x 2 .8 + 2
5 0 5 .6
2
x
1
3
x 1 .4 5 = 1 0 5 .4
1 2
+ Axd
= 2 .8 x
3 0
1 2
+ 2 4 .6 5 x 1 0
= 8 7 6 5
= 9 .1 2 cm
=
2 6 4
9 .1 2
= 2 8 .9 5
=
6 6 0
9 .1 2
= 7 2 .3 7
= 1 .7 5 + 1 .0 5
+ 0 .3
= 1 .7 5 + 1 .0 5
2 8 2
8 8 1
+ 0 .3
2 8 2
8 8 1
= 1 .4 5 2 .3
= 1 .7 5 + 1 .0 5
+ 0 .3
= 1 .7 5 + 1 .0 5
3 1 0 8
1 7 8 6 8
+ 0 .3
3 1 6 5
1 7 8 6 8
= 1 .4 2 .3
3 . 1 0
3 . 1 0
1 .4 5
3 6
= 1 0 9 .9 2 2 8 .9 5 1 0 9 .9 2
=
3 . 1 0
3 . 1 0
1 .9 4
3 6
= 1 2 7 .1 5 7 2 .3 7 < 1 2 7 .1 5
=
2
3
9 1 0
=
2
3
3 6 2 8 .9 5
9 1 0
1 .4 5
x 3 6 = 1 8 .8
=
2
3
9 1 0
=
2
3
3 6 7 2 .3 7
9 1 0
1 .9 4
x 3 6 = 2 0 .1
=
= 0.85 (yanal telemesi nlenmi sistem)
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
102
=
8 .2 9 1 0
( / )
=
8 .2 9 1 0
( 0 .8 3 3 0 / 7 .2 7 )
= 6 2 .8 5
=
8 .2 9 1 0
( / )
=
8 .2 9 1 0
( 2 3 3 0 / 2 1 .1 9 )
= 8 5 .4 6
6 .0 7
2 0 .8
+
0 .8 5 1 ,0 5
1
6 .0 7
6 2 .8 5
1 8 .8
+
0 .8 5 4 .1 7
1
6 .0 7
8 5 .4 6
2 0 .1 1
0.292+0.06+0.190=0.542<1x1.33
0 .6
=
6 .0 7
0 .6 3 6
+
1 .0 5
1 8 .8
+
4 .1 7
2 0 .1 1
= 0 .5 4 4 1 1 .3 3
Gerilme kontrol salanmtr.
- Kayma gerilmesi kontrol
=
HE500B kesiti iin
=2407
=
4 4 .7 3 2 4 0 7
1 0 7 2 0 0 1 .4 5
= 0 .6 9
< 1 .3 3 1 3 .5
Kayme gerilmesi kontrol salanmtr.
143 Numaral Kolon Tahkiki
izelge 5.9. 143 Numaral Kolon Kesit zellikleri
Kesit h(mm) b(mm)
(mm)
(mm) F(
)
HE500B 500 300 14.5 28 238.6
(cm)
(cm)
12620 107200 841.6 4287 7.27 21.19
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
103
Kolonda en elverisiz kesit tesirleri G+Q+
-0.3
kombinasyonu sonucu
alnmtr:
izelge 5.10. 143 Numaral Kolon Kuvvetleri
Eleman
Numaras
Blge
(m)
Kombinasyon
P
(kN)
M22
(kN-m)
M33
(kN-m)
V2
(kN)
143 0.00 G+Q+E
-0.3E
-0.3E
-0.3E
0 .3
1 5 / 2 .8 0 ,3 2 1 0 0 0 / 3 6 5 .3 5 6 .7 6
=
1 4 0 6 .3 9
3 6 2 3 8 .6
= 0 .1 6 4 > 0 ,1
=
5 0
1 .4 5
= 3 4 .5 < 1 .3 3
2 .1
= 6 2 .2
Kontrol salanmtr.
- Gerilme kontrol
x- dorultusu iin; Kolona bal kiri kesitleri IPE300;
= 8356
,
L
1
=430cm, L
2
= 400cm
=
1 2 6 2 0
3 3 0
+
1 2 6 2 0
3 3 0
8 3 5 6
4 3 0
+
8 3 5 6
4 0 0
= 1 .9
=
1 2 6 2 0
3 3 0
+
1 2 6 2 0
3 3 0
8 3 5 6
4 3 0
+
8 3 5 6
4 0 0
= 1 .9
=0.85
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
104
y- dorultusu iin; Kolona bal kiri kesitleri IPE300;
= 8356
,
L
1
=540cm, L
2
= 430cm
=
1 0 7 2 0 0
3 3 0
+
1 0 7 2 0 0
3 3 0
8 3 5 6
5 4 0
+
8 3 5 6
4 3 0
= 1 6 .2 5
=
1 0 7 2 0 0
3 3 0
+
1 0 7 2 0 0
3 3 0
8 3 5 6
5 4 0
+
8 3 5 6
4 3 0
= 1 6 ,2 5
=3.7
.L=0.85x330=280.5
.L= 3.7x330=1221
=
1 2 2 1
2 1 .1 9
= 5 7 .6 2 ,
=
2 8 0 .5
7 .2 7
= 3 8 .6
=
=57.62
w=1.34
=
1 2 9 5 .9 1
2 3 8 .6
= 5 .4 3
= 24
=
2 4
1 .3 4
= 1 7 .9
=
5 .4 3
1 7 .9
= 0 .3 0 > 0 .1 5
=
5 7 9
8 4 1 .6
= 0 .6 9
=
1 0 3 3 5
4 2 8 7
= 2 .4 1
= x
+ 2 x
2
2
x
1
3
x
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
105
= 3 0 x 2 .8 + 2
5 0 5 .6
2
x
1
3
x 1 .4 5 = 1 0 5 .4
1 2
+ Axd
= 2 .8 x
3 0
1 2
+ 2 4 .6 5 x 1 0
= 8 7 6 5
= 9 .1 2 cm
=
2 8 0 ,5
9 .1 2
= 3 0 .7 5
=
1 2 2 1
9 .1 2
= 1 3 3 .8 8
= 1 .7 5 + 1 .0 5
+ 0 .3
= 1 .7 5 + 1 .0 5
3 5 2
5 7 9
+ 0 .3
3 .5 2
5 7 9
= 1 .1 7 2 .3
= 1 .7 5 + 1 .0 5
+ 0 .3
= 1 .7 5 + 1 .0 5
3 0 2 1
1 0 3 3 5
+ 0 .3
3 0 2 1
1 0 3 3 5
= 2 .0 7 2 .3
3 1 0
3 1 0
1 .1 7
3 6
= 9 8 .7 4 3 0 .7 5 9 8 .7 4
3 1 0
3 1 0
2 .0 7
3 6
= 1 3 4 .4 7 1 3 3 .8 8 < 1 3 4 .4 7
=
2
3
9 1 0
=
2
3
3 6 3 0 .7 5
9 1 0
1 .1 7
x 3 6 = 2 2 .8
=
2
3
9 1 0
=
2
3
3 6 1 3 3 .8 8
9 1 0
2 .3
x 3 6 = 1 2 .7 8
=
= 0.85 (yanal telemesi nlenmi sistem)
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
106
=
8 .2 9 1 0
( / )
=
8 .2 9 1 0
( 0 .8 5 3 3 0 / 7 .2 7 )
= 5 5 .6 4
=
8 .2 9 1 0
( / )
=
8 .2 9 1 0
( 3 .7 3 3 0 / 2 1 .1 9 )
= 3 0 .2 1
5 .4 3
1 7 .9
+
0 .8 5 0 ,6 9
1
5 .4 3
5 5 .6 4
2 2 .8
+
0 .8 5 2 .4 1
1
5 ,4 3
3 0 .2 1
1 2 .7 8
0.30+0.03+0.20=0.53<1x1.33
0 .6
=
5 .4 3
0 .6 3 6
+
0 .6 9
2 2 ,8
+
2 .4 1
1 2 .7 8
= 0 .4 7 1 x 1 .3 3
Gerilme kontrol salanmtr.
- Kayma gerilmesi kontrol
=
HE500B kesiti iin
=2407
=
4 0 .4 7 2 4 0 7
1 0 7 2 0 0 1 .4 5
= 0 .6 3
< 1 .3 3 1 3 .5
Kayme gerilmesi kontrol salanmtr.
Artrlm Deprem Ykleri Dayanm Kontrol
Tayc sistem davran katsaysna bal olarak azaltlan deprem ykleri,
devrilme momentlerinin ynetmelikten ngrlenden daha byk deerler
alabilmekte ve deprem hesaplarnda ou kere gz nne alnmayan dey deprem
etkileri bulunmaktadr. Bu olas durumlar nedeniyle kolonun eksenel yk tama
kapasitesi alarak, gevrek gme riski oluabilmektedir.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
107
Kolonlarda ani gmenin nlenmesi amacyla, kolonlarn 1. ve 2. deprem
blgelerinde, DBYBHY-2007de tanmlanan artrlm ykleme durumlarndan
oluan eksenel bas ve ekme kuvvetleri altnda (eilme momenti gz nne
alnmakszn) yeterli dayanm kapasitesine sahip olmalar gerekmektedir. Artrlm
deprem yklemeleri;
G+Q+
E ve 0.9G+
xA=1.7x20.8x238.6=8436.9>
1505.302
Kontrol salanmtr.
5.6.6. Kiri Kesit Tahkikleri
Tm tayc sitem kirileri IPE300 olarak tasarlanmtr. Kesit hesaplarnda
en byk i kuvvetlere sahip olan kiriler ve bunlarn sehim miktarlar aadaki
izelgede grlmektedir. Tahkikler bu kesitler iin yaplacaktr.
izelge 5.11. Kiri Kesit Tesirleri
Kiri No Aks Kesit Kombinasyon V
(kN)
M
(kNm)
f
(cm)
1120 3. kat B-C/2 IPE300 G+Q+E
-0.3E
+0.3E
(mm)
(mm) F(
)
IPE300 300 150 7.1 10.7 53.81
(cm)
(cm)
8356 603.8 557.1 80.50 12.46 3.35
- Enkesit kontrol
Kolonlarda olduu gibi kiriler iinde yerel burkulmalarn nlenmesini
amalayan enkesit kontrolleri DBYBHY-2007 tablo 4.3e gre yaplacaktr.
2
=
1 5 0
2 1 .4
= 7 < 0 .3
= 0 .3 x
2 1 0 0 0
3 6
= 7 .2 5
=
3 0 0
7 .1
= 4 2 .2 5 < 3 .2
= 3 .2 x
2 1 0 0 0
3 6
= 7 7
Kontrol salanmtr.
- Kiri balklarnn yanal dorultuda mesnetlenmesi
DBYBHY-2007 4.3.6.1de belirtildii zere yatay yk tayc sistem
kirilerinin st ve alt balklarnn yanal dorultuda mesnetlenmesini ve
mesnetlendii noktalar aras uzakln
< 0 .0 8 6
koulunu salamas ngrlmektedir. Betonarme demelerin elik kiriler ile
kompozit alt elik tayc sistemlerde, kirilerin betonarme demeye balanan
balklarnda bu koula uyulmas zorunlu deildir.(
= x
+ 2 x
2
2
x
1
3
x
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
109
1 5 x 1 .0 7 + 2
3 0 2 .1 4
2
x
1
3
x 0 .7 1 = 2 2 .5
1 2
+ Axd
= 1 .0 7 x
1 5
1 2
+ 6 .3 4 x 5 .7 1
= 5 0 9
=
5 0 9
2 2 .5
= 4 .7 6 cm
< 0 .0 8 6
4 .7 6 2 1 0 0 0 0
3 6 0
= 2 3 9
Buna karlk tayc sistemimizde = 540cm olduundan uygun aralklarla
x- ve y- dorultusundaki ereve kirileri komu kirilere ve betonarme demeye
balanmas gerekmektedir. Yap sistemimizde = 540cm olan tm kirilerimiz 2
noktasndan eit aralklarla yanal olarak tali kirilerle balanmtr.
=
8 4 0 0 0 0
0 .6
s: kiriin basn balnn yanal burkulmaya kar mesnetlendii noktalar
arasndaki uzaklk olup, buradaki kiriin iki ara kirile tutulduunu dnrsek,
s=540/3=180cm olur.
d: en kesit ykseklii
= 1 .7 5 + 1 .0 5
2
+ 0 .3
2
gvenli tarafta kalmak iin
=-1
alnarak
=1 alnrsa
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
110
=
8 4 0 0 0 0 1
1 8 0 3 0
2 2 .1 5
=
3 4 4 2
= 3 4 4 .2 /
> 0 .6 3 6 0 = 2 1 6 /
= 2 1 6 /
elde edilir.
=
=
7 8 .5 4 1 0
5 5 7 .1 1 0
= 1 4 0 .9 8 /
< 1 .3 3 2 1 6 /
=
4 7 .6 5 3 1 4 .2 1 0
8 3 5 6 7 .1 1 0
=
2 5 .2 3
<
1 .3 3 1 3 5
Gerilme kontrol salanmtr.
= 0 .7 , = 5 4 0
=
0 .7 0
5 4 0
=
1
7 7 2
<
1
3 0 0
Sehim kontrol salanmtr.
218 Numaral Kiri Tahkiki
izelge 5.13. 218 Numaral Kiri Kesit zellikleri
Kesit h(mm) b(mm)
(mm)
(mm) F(
)
IPE300 300 150 7.1 10.7 53.81
(cm)
(cm)
8356 603.8 557.1 80.50 12.46 3.35
- Enkesit kontrol
2
=
1 5 0
2 1 .4
= 7 < 0 .3
= 0 .3 x
2 1 0 0 0
3 6
= 7 .2 5
=
3 0 0
7 .1
= 4 2 .2 5 < 3 .2
= 3 .2 x
2 1 0 0 0
3 6
= 7 7
Kontrol salanmtr.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
111
- Kiri balklarnn yanal dorultuda mesnetlenmesi
< 0 .0 8 6
= x
+ 2 x
2
2
x
1
3
x
1 5 x 1 .0 7 + 2
3 0 2 .1 4
2
x
1
3
x 0 .7 1 = 2 2 .5
1 2
+ Axd
= 1 .0 7 x
1 5
1 2
+ 6 .3 4 x 5 .7 1
= 5 0 9
=
5 0 9
2 2 .5
= 4 .7 6 cm
< 0 .0 8 6
4 .7 6 2 1 0 0 0 0
3 6 0
= 2 3 9
Yap sistemimizde = 430 cm olan tm kirilerimiz 2 noktasndan eit
aralklarla yanal olarak tali kirilerle balanmtr.
= 430/3=144<239 olduundan
bu kontrol salanmaktadr.
- Gerilme Kontrol
=
8 4 0 0 0 0
0 .6
= 1 .7 5 + 1 .0 5
+ 0 .3
gvenli tarafta kalmak iin
=-1 alnarak
=1 alnrsa
=
8 4 0 0 0 0 1
1 8 0 3 0
2 2 .1 5
= 3 4 4 2 /
= 3 4 4 .2 /
> 0 .6 3 6 0 = 2 1 6 /
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
112
=
=
6 8 ,0 6 1 0
5 5 7 .1 1 0
= 1 2 2 .1 6 /
< 1 .3 3 2 1 6 /
=
4 3 .3 6 3 1 4 .2 1 0
8 3 5 6 7 .1 1 0
= 2 2 .9 6 /
< 1 .3 3 1 3 5 /
Gerilme kontrol salanmtr.
= 0 .2 4 , = 4 3 0
=
0 .2 4
4 3 0
=
1
1 7 9 2
<
1
3 0 0
Sehim kontrol salanmtr.
5.6.7. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Kontrol
DBYBHY-2007 4.3.2 uyarnca sneklik dzeyi yksek erevelerden oluan
yapnn kolonlarnn kirilerden daha gl olmas kontrol iin en elverisiz olduu
dnlen 8. Kat (2) aks erevesinin (2/B) dm noktasnda tahkik yaplacaktr.
+
1 .1
St52 yap elii iin
= 1 .1
,
Dm noktasna birleen kolonlarn, N tasarmsal eksenel kuvveti
altnda, gvenli tarafta kalmak zere eilme momenti kapasitesidir.
N: dey ykler ve deprem yknden dolay kesitin ularnda oluan en
byk eksenel basn kuvveti
= 3 8 3 .5 2
= 2 4 8 .3 3
= 6 2 8 .4 3 6 0 1 0
= 2 2 6 .2 3
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
113
= 2 6 8 3 3 6 0
3 8 3 .5 2 1 0
1 8 0 1 0
1 0
= 9 0 8 .7
= 2 6 8 3 3 6 0
2 4 8 .3 3 1 0
1 8 0 1 0
1 0
= 9 2 8 .8
( 9 0 8 .7 + 9 2 8 .8 ) 1 .1 1 ,1 ( 2 2 6 .2 3 + 2 2 6 .2 3 )
1837.5 547.5 koul salanmaktadr.
5.6.8. Dzensizlik Kontrol
Bina kat planlarnda kntlarn olmamas, deme sreksizliklerinin ve
demelerde byk boluklarn bulunmamas, yatay yk tayc sistemin planda
dzenli olarak yerlemesi nedeniyle planda dzensizlik durumlar mevcut deildir.
Tayc sistemin dey elemanlarnda sreksizliklerin ve ani rijitlik
deiimlerinin olmamas ve kat ktlelerinin yap ykseklii boyunca deiiklik
gstermemesi nedeniyle, dey dorultuda dzensizlik durumlar mevcut deildir.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
114
ekil 5.4. Rijit ereve sistem zemin kat plan
Kolon HE500B Ana Kiriler IPE300 Tali Kiriler IPE240
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
115
ekil 5.5. Rijit ereve sistem a aks erevesi enkesiti
Tasarm sonucunda elde edilen kolonlarn, ana ve tali kirilerin kesitleri kat
plan ve rijit ereve aks zerinde gsterilmitir.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
116
5.7. Merkezi elik aprazl Sistem
ekil 5.6. Merkezi aprazl sistem
Kat Plan
A-A Aks
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
117
Binann her iki dorultudaki yatay yk tayc sistemi sneklik dzeyi
yksek merkezi elik aprazl perdelerden olumaktadr. Akslardaki ana ereve
kirilerinin kolonlara ve tali kirilerin ana kirilere balants mafsall olarak tekil
edilmitir. Kolonlarn 0.00 kotunda, temele mafsall olarak mesnetlendii gz
nnde tutulacaktr. Deprem yklerinin tamamnn sneklik dzeyi yksek merkezi
elik aprazl perdelerle tand elik binalar iin R=5 olarak alnacaktr.
apraz sistemi olarak her iki dorultuda tek kat boyunca uzanan X aprazlar
kullanlacaktr.
Tayc sistem kolon ve kirileri Avrupa norm profilleri(kiriler iin IPE
kolonlar iin HEB profilleri) seilecektir.
Yap Sap2000 hesap program ile modellenmitir, eleman kesitleri tanmlanp
atanm, yklemeler oluturulduktan sonra modal analizi yaplmtr. Her iki ynde
%90 zerinde etkin ktle katlm oranlar ile binann birinci doal titreim periyodu
statik hesap programndan:
=1.2018 s
=1.2750 s olarak hesaplanmtr.
Ayrca G=15780 kN ve Q=5187kN olarak zmden okunmutur.
5.7.1. Edeer Deprem Yk Hesab
=
(
)
0 .0 1
W=g+0.3q=15780+0.3x5187=17336kN
Binann x- dorultusundaki taban kesme kuvveti:
=1.2018 s > 0.4s =
(
) = 2 .5
0 .4
1 .2 0 1 8
.
= 1 .0 3 7 v e
(
) =
= 5
= 1 7 3 3 6
0 .4 1 1 .0 3 7
5
= 1 4 3 8
Binann y- dorultusundaki taban kesme kuvveti:
=1.2750 s > 0.4s =
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
118
= 2 .5
0 .4
1 .2 7 5 0
.
= 0 .9 8 8 v e
= 5
= 1 7 3 6 6
0 .4 1 0 .9 8 8
5
= 1 3 7 3
Ek edeer deprem yk
= 0 .0 0 7 5
= 0 .0 0 7 5 1 0 1 4 3 8 = 1 0 7 .8 5
= 0 .0 0 7 5
= 0 .0 0 7 5 1 0 1 3 7 2 = 1 0 2 .9 0
Toplam edeer deprem yk katlara aadaki denklem yardm ile
datlacaktr.
= (
izelge 5.14. Merkezi aprazl Sistemde Katlara Etkiyen Edeer Deprem Ykleri
Kat
(kN)
(kN)
at 48675.00 0.162 322.966 308.143
9 50460.00 0.168 223.005 212.770
8 44854.00 0.149 198.230 189.131
7 39247.00 0.130 173.450 165.489
6 33640.00 0.112 148.670 141.846
5 28033.00 0.093 123.890 118.204
4 22427.00 0.075 99.115 94.566
3 16820.00 0.056 74.335 70.923
2 11214.00 0.037 49.560 47.285
1 5607.00 0.019 24.780 23.642
300977.00 1.000 1438.000 1372.000
Ek d merkezlikleri dikkate almak amacyla ktle merkezinin %5 ek
dmerkezlik kadar kaydrld noktalara da deprem ykleri etkitilecektir.
= 0 .0 5 2 1 = 1 .0 5
= 0 .0 5 1 3 = 0 .6 5
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
119
5.7.2. Greli Kat telemelerinin Snrlandrlmas
Yap sisteminin analizi sonucunda x ve y dorultusunda %5 ek
dmerkezliklerle uygulanan azaltlm deprem ykleri altnda en byk yatay yer
deitirmeleri olan
ve
(cm)
(cm)
(cm)
=R
<0.02
10 5.80 0.74 330 5.92 0.0179 0.02
9 5.06 0.74 330 5.92 0.0179 0.02
8 4.32 0.75 330 6.00 0.0182 0.02
7 3.57 0.73 330 5.84 0.0177 0.02
6 2.84 0.70 330 5.60 0.0170 0.02
5 2.14 0.65 330 5.20 0.0158 0.02
4 1.49 0.56 330 4.48 0.0136 0.02
3 0.93 0.46 330 3.68 0.0112 0.02
2 0.47 0.32 330 2.56 0.0078 0.02
1 0.15 0.15 330 1.20 0.0036 0.02
izelge 5.16. Merkezi aprazl Sistemde y- Dorultusu Greli Kat telemesi
Snrlar
Kat
(cm)
(cm)
(cm)
=R
<0.02
10 6.12 0.78 330 6.24 0.0189 0.02
9 5.34 0.80 330 6.40 0.0194 0.02
8 4.54 0.80 330 6.40 0.0194 0.02
7 3.74 0.77 330 6.16 0.0187 0.02
6 2.97 0.74 330 5.92 0.0179 0.02
5 2.23 0.67 330 5.36 0.0162 0.02
4 1.56 0.59 330 4.72 0.0143 0.02
3 0.97 0.48 330 3.84 0.0116 0.02
2 0.49 0.33 330 2.64 0.0080 0.02
1 0.16 0.16 330 1.28 0.0039 0.02
Ynetmelikte ngrlen koul salanmaktadr.
(
)
= 0.0182 <0.02 ve
= 0.0194<0,02
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
120
5.7.3. Burulma Dzensizlii Kontrol
Birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri iin, herhangi bir katta
en byk greli kat telemesinin o katta ayn dorultudaki ortalama greli kat
telemeye orann ifade eden burulma dzensizlii katsays:
[
= (
)
/ (
> 1 .2 ]
izelge 5.17. Merkezi aprazl Sistemde x- Dorultusu Burulma Dzensizlii
Snrlar
Kat (
)
(
)
(
)
(
)
(
10 5.80 5.54 0.74 0.70 0.72 1.03
9 5.06 4.84 0.74 0.71 0.73 1.02
8 4.32 4.13 0.75 0.72 0.74 1.02
7 3.57 3.41 0.73 0.70 0.72 1.02
6 2.84 2.71 0.70 0.66 0.68 1.03
5 2.14 2.05 0.65 0.62 0.64 1.02
4 1.49 1.43 0.56 0.54 0.55 1.02
3 0.93 0.89 0.46 0.44 0.45 1.02
2 0.47 0.45 0.32 0.30 0.31 1.03
1 0.15 0.15 0.15 0.15 0.15 1.00
izelge 5.18. Merkezi aprazl Sistemde y- Dorultusu Burulma Dzensizlii
Snrlar
Kat (
)
(
)
(
)
(
)
(
10 6.12 5.66 0.78 0.73 0.76 1.03
9 5.34 4.93 0.80 0.74 0.77 1.04
8 4.54 4.19 0.80 0.73 0.77 1.05
7 3.74 3.46 0.77 0.72 0.75 1.03
6 2.97 2.74 0.74 0.68 0.71 1.04
5 2.23 2.06 0.67 0.62 0.65 1.04
4 1.56 1.44 0.59 0.54 0.57 1.04
3 0.97 0.90 0.48 0.44 0.46 1.04
2 0.49 0.46 0.33 0.31 0.32 1.03
1 0.16 0.15 0.16 0.15 0.16 1.03
Ynetmelikte ngrlen koul salanmaktadr.
= 1 .0 3 < 1 .2 ve
= 1 .0 5 < 1 .2
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
121
5.7.4. kinci Mertebe Etkileri
Gznne alnan deprem dorultusunda her bir katta, ikinci mertebe etkilerini
temsil eden ikinci mertebe gsterge deeri,
hesaplanacaktr.
=
(
Her iki deprem dorultusu iin her katta hesaplanan
parametrelerinin en
byk deeri (y) dorultusunda ve 8. Katta meydana gelmektedir.
=0.80cm
= 1798x1+1480=3269kN
=189.13+212.72+308.14=701 kN
=330cm
=
0 .8 0 3 2 6 9
7 0 1 3 3 0
= 0 .0 1 < 0 .1 2
koulu salandndan ikinci mertebe etkilerinin TS648 elik Yaplar Standardna
gre deerlendirilmesi yeterlidir.
5.7.5. Kolon Kesit Tahkikleri
Tasarmda kolon kesiti olarak, ilk 4 katta HE450B, sonraki 3 katta HE400B
ve en son 3 katta ise HE360B profilleri kullanlmtr.
Kolon kesit hesab 1. kattaki B ve1 akslar kesiiminde bulunan 3 numaral
kolon iin yaplacaktr.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
122
3 Numaral Kolon Tahkiki
izelge 5.19. 3 Numaral Kolon Kesit zellikleri
Kesit h(mm) b(mm)
(mm)
(mm) F(
)
HE450B 450 300 14 26 218
(cm)
(cm)
11720 79890 781.4 3551 7.33 19.14
Kolonda en elverisiz kesit tesirleri G+Q-
+0.3
kombinasyonu sonucu
alnmtr:
izelge 5.20. 3 Numaral Kolon Kuvvetleri
Eleman
Numaras
Blge
(m)
Kombinasyon
P
(kN)
M22
(kN-m)
M33
(kN-m)
V2
(kN)
3 0.00 G+Q-E
+0.3E
+0.3E
+0.3E
0 .3
1 5 / 2 .6 0 .3 2 1 0 0 0 / 3 6 5 .7 7 6 .7 6
=
2 3 9 2 .1 4
3 6 2 1 8
= 0 .3 > 0 .1
=
4 5
1 .4
= 3 2 .1 4 < 1 .3 3
2 .1
= 5 7 .8 2
Kontrol salanmtr.
- Gerilme kontrol
x- dorultusu iin; Kolona bal kiri kesitleri IPE300;
= 8356
,
L=430cm
=
1 1 7 2 0
3 3 0
+
1 1 7 2 0
3 3 0
8 3 5 6
4 3 0
= 3 .6 5
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
123
=1.7
y- dorultusu iin; Kolona bal kiri kesitleri IPE300;
= 8356
=430cm,
= 5 4 0
=
7 9 8 9 0
3 3 0
+
7 9 8 9 0
3 3 0
8 3 5 6
4 3 0
+
8 3 5 6
5 4 0
= 1 3 .8 7
=2
.L=1.7x330=561
.L= 2.0x330=660
=
6 6 0
1 9 .1 4
= 3 4 .4 8 ,
=
5 6 1
7 .3 3
= 7 6 .5 3
=
=76.53
w=1.85
=
2 3 9 2 .1 4
2 1 8
= 1 0 .9 7
= 24
=
2 4
1 .8 5
= 1 2 .9 7
=
1 0 .9 7
1 2 .9 7
= 0 .8 4 6 > 0 .1 5
=
5 5 8
7 8 .4
= 0 .7 1
=
3 2 2 4
3 5 5 1
= 0 .9 0
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
124
= x
+ 2 x
2
2
x
1
3
x
= 3 0 x 2 .6 + 2
4 5 5 , .2
2
x
1
3
x 1 .4 = 9 6 .5 7
1 2
+ Axd
= 2 .6 x
3 0
1 2
+ 1 8 .5 7 x 7 .9 3
= 7 0 1 7
= 8 .5 2 cm
=
5 6 1
9 .0 4
= 6 2 .0 5
=
6 6 0
9 .0 4
= 7 3 .0 0
=1
3 1 0
3 1 0
1
3 6
= 9 1 .2 9 6 2 .0 5 9 1 .2 9
3 1 0
3 1 0
1
3 6
= 9 1 .2 9 7 3 .0 0 < 9 1 .2 9
=
2
3
9 1 0
=
2
3
3 6 6 2 .0 5
9 1 0
1
x 3 6 = 1 8 .4 5
=
2
3
9 1 0
=
2
3
3 6 7 3
9 1 0
1
x 3 6 = 1 6 .3 2
=
= 0.85 (yanal telemesi nlenmi sistem)
=
8 .2 9 1 0
( / )
=
8 .2 9 1 0
( 1 .7 3 3 0 / 7 .3 3 )
= 1 4 .1 5
=
8 .2 9 1 0
( / )
=
8 .2 9 1 0
( 2 .0 3 3 0 / 1 9 .1 4 )
= 6 9 .7
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
125
1 0 .9 7
1 2 .9 7
+
0 .8 5 0 .7 1
1
1 0 .9 7
1 4 .1 5
1 8 .4 5
+
0 .8 5 0 .9 0
1
1 0 .9 7
6 9 .7
1 6 .3 2
0.85+0.15+0.05=1.05<1x1.33
0 .6
=
1 0 .9 7
0 .6 3 6
+
0 .7 1
1 8 .4 5
+
0 .9 0
1 6 .3 2
= 0 .6 0 1 1 .3 3
Gerilme kontrol salanmtr.
Artrlm Deprem Ykleri Dayanm Kontrol
G+Q+
E ve 0.9G+
=1.7.
-0.3E
(mm)
(mm) F(
)
IPE270 300 135 6,6 10,2 45,95
(cm)
(cm)
5790 419,9 428,9 62,20 11,23 3,02
- Enkesit kontrol
Kolonlarda olduu gibi, kiriler iin de yerel burkulmalarn nlenmesini
amalayan enkesit kontrolleri DBYBHY-2007 tablo 4.3e gre yaplacaktr.
2
=
1 3 5
2 0 .4
= 6 .6 2 < 0 .3
= 0 .3 x
2 1 0 0 0
3 6
= 7 .2 5
=
2 7 0
6 .6
= 4 1 < 3 .2
= 3 .2 x
2 1 0 0 0
3 6
= 7 7
Kontrol salanmtr.
- Kiri balklarnn yanal dorultuda mesnetlenmesi
< 0 .0 8 6
< 2 3 9
Betonarme demenin kompozit etkisi nedeniyle kiri st balnn yanal
burkulmas nlenmektedir. Sistemde kirilerin tm basit mesnetli ve pozitif eilme
momenti etkisinde bulunan kirilerdir. Bu tr kirilerde yanal burkulma tahkikine
gerek grlmemektedir. Buna ramen x- dorultusundaki kiriler bu koulu
salayacak ekilde tutulmutur.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
127
- Normal gerilme kontrol
=
=
2 2 .4 9 1 0
4 2 8 .9 1 0
= 5 2 .4 3 /
< 1 .3 3 2 1 6 /
=
8 .7 8 2 4 2 1 0
5 7 9 0 6 .6 1 0
= 5 .5 6 /
< 1 .3 3 1 3 5 /
Gerilme kontrol salanmtr.
= 0 .8 2 , = 5 4 0
=
0 .8 2
5 4 0
=
1
6 5 8
<
1
3 0 0
Sehim kontrol salanmtr.
5.7.7. apraz Tahkiki
apraz eleman olarak tm sistemde 25.25.1,5 kare kesit profiller
kullanlmtr. En elverisiz kombinasyon ve bundan dolay oluan kesit tesirleri
aadaki izelgede grlmektedir.
1356 Numaral apraz Tahkiki
izelge 5.23. 1316 Numaral apraz Kesit Tesirleri
apraz No Aks Kesit Kombinasyon
P
(kN)
1316 1. kat A-B/1 25.25.1,5 G+Q+ E
+0.3E
-465.27
izelge 5.24. 1316 Numaral apraz zellikleri
Kesit h(mm) b(mm)
(mm)
(mm) F(
)
25.25.1,5 250 250 15 15 141
(cm)
(cm)
13030 13030 1042 1042 9.61 9.61
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
128
- Enkesit kontrol
v ey a
0 .7
2 5
1 .5
0 .7
2 1 0 0 0
3 6
1 6 .6 7 1 6 .9 0
Kontrol salanmtr.
- Gerilme kontrol
DBYBHY-2007 4.6.1.2ye gre basnca alan elemann narinlik oran;
4
= 1 9 2 .1 7 /
=
4 6 5 .2 7 1 0
1 4 1 1 0
1 9 2 .1 7
= 0 .1 7 < 1 1 .3 3
Gerilme kontrol salanmtr.
5.7.8. Dzensizlik Kontrol
Bina kat planlarnda ktntlarn olmamas, deme sreksizliklerinin ve
demelerde byk boluklarn bulunmamas, yatay yk tayc sistemin planda
dzenli olarak yerlemesi nedeniyle planda dzensizlik durumlar mevcut deildir.
Tayc sistemin dey elemanlarnda sreksizliklerin ve ani rijitlik
deiimlerinin olmamas ve kat ktlelerinin yap ykseklii boyunca deiiklik
gstermemesi nedeniyle, dey dorultuda dzensizlik durumlar mevcut deildir.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
129
ekil 5.7. Merkezi aprazl sistem zemin kat plan
Kolon HE450B Ana Kiriler IPE 270 aprazlar 25.25.1,5
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
130
ekil 5.8. Merkezi aprazl sistem a aks erevesi enkesiti
Tasarm sonucu elde edilen kolonlarn, ana ve tali kirilerin kesitlerin kesitleri
kat plan ve merkezi aprazl ereve aks zerinde gsterilmitir.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
131
5.8. Dmerkezi elik aprazl Sistem
ekil 5.9. Dmerkezi aprazl sistem
Kat Plan
A-A Aks
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
132
Binann her iki dorultudaki yatay yk tayc sistemi sneklik dzeyi
yksek dmerkezi elik aprazl perdelerden olumaktadr. Akslardaki ana ereve
kirilerinin kolonlara balants mafsall olarak, tali kirilerin ana kirilere balants
da mafsall olarak tekil edilmitir. Kolonlarn 0.00 kotunda, temele mafsall olarak
mesnetlendii gz nnde tutulacaktr. Deprem yklerinin tamamnn sneklik
dzeyi yksek dmerkezi elik aprazl perdelerle tand elik binalar iin R=7
olarak alnacaktr.
Tayc sistem kolon ve kirileri Avrupa norm profilleri(kiriler iin IPE
kolonlar iin HEB profilleri) seilecektir.
Yap, Sap2000 hesap programnda modellenmitir. Eleman kesitleri
tanmlanp atanm, yklemeler oluturulduktan sonra modal analizi yaplmtr. Her
iki ynde %90 zerinde etkin ktle katlm oranlar ile binann birinci doal titreim
periyodu statik hesap programndan:
=1.5338 s
=1.5607 s olarak okunmutur.
Ayrca G=15128kN ve Q=5187kN olarak zmden okunmutur.
5.8.1. Edeer Deprem Yk Hesab
=
(
)
0 .0 1
W=g+0.3q=15072+0.3x5187=16684kN
Binann x- dorultusundaki taban kesme kuvveti:
=1.5338 s > 0.4s =
(
) = 2 .5
0 .4
1 .5 3 3 8
.
= 0 .8 5 3 v e
(
) =
= 7
= 1 6 6 8 4
0 .4 1 0 .8 5 3
7
= 8 1 4
Binann y- dorultusundaki taban kesme kuvveti:
=1,5607 s > 0,4s =
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
133
= 2 .5
0 .4
1 .5 9 0 7
.
= 0 .8 4 1 v e
= 7
= 1 6 6 8 4
0 .4 1 0 .8 4 1
7
= 8 0 2
Ek edeer deprem yk
= 0 .0 0 7 5
= 0 .0 0 7 5 1 0 8 1 4 = 6 1 .0 5
= 0 .0 0 7 5
= 0 .0 0 7 5 1 0 8 0 2 = 6 0 .1 5
Toplam edeer deprem yk katlara aadaki denklem yardm ile
datlacaktr.
= (
izelge 5.25. Dmerkezi aprazl Sistem Katlara Etkiyen Edeer Deprem Ykleri
Kat
(kN)
(kN)
at 42009.00 0.153 176.568 173.965
9 46362.00 0.169 127.488 125.608
8 41210.00 0.151 113.320 111.650
7 36059.00 0.132 99.156 97.694
6 30908.00 0.113 84.992 83.739
5 25756.00 0.094 70.825 69.781
4 20605.00 0.075 56.660 55.825
3 15454.00 0.056 42.496 41.869
2 10303.00 0.038 28.331 27.914
1 5151.00 0.019 14.164 13.956
273817.00 1.000 814.000 802.000
Ek d merkezlikleri dikkate almak amacyla ktle merkezinin %5 ek
dmerkezlik kadar kaydrld noktalara da deprem ykleri etkitilecektir.
= 0 .0 5 2 1 = 1 .0 5
= 0 .0 5 1 3 = 0 .6 5
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
134
5.8.2. Greli Kat telemelerinin Snrlandrlmas
Yap sisteminin analizi sonucunda x- ve y- dorultusunda %5 ek
dmerkezliklerle uygulanan azaltlm deprem ykleri altnda en byk yatay yer
deitirmeleri olan
ve
(cm)
(cm)
(cm)
=R
<0.02
10 4.98 0.41 330 3.28 0.0099 0.02
9 4.57 0.47 330 3.76 0.0114 0.02
8 4.10 0.52 330 4.16 0.0126 0.02
7 3.58 0.56 330 4.48 0.0136 0.02
6 3.02 0.58 330 4.64 0.0141 0.02
5 2.44 0.57 330 4.56 0.0138 0.02
4 1.87 0.55 330 4.40 0.0133 0.02
3 1.32 0.51 330 4.08 0.0124 0.02
2 0.81 0.44 330 3.52 0.0107 0.02
1 0.37 0.37 330 2.96 0.0090 0.02
izelge 5.27. Dmerkezi aprazl Sistemde y- Dorultusu Greli Kat telemesi
Snrlar
Kat
(cm)
(cm)
(cm)
=R
<0.02
10 5.51 0.50 330 4.00 0.0121 0.02
9 5.01 0.56 330 4.48 0.0136 0.02
8 4.45 0.60 330 4.80 0.0145 0.02
7 3.85 0.64 330 5.12 0.0155 0.02
6 3.21 0.64 330 5.12 0.0155 0.02
5 2.57 0.63 330 5.04 0.0153 0.02
4 1.94 0.59 330 4.72 0.0143 0.02
3 1.35 0.54 330 4.32 0.0131 0.02
2 0.81 0.45 330 3.60 0.0109 0.02
1 0.36 0.36 330 2.88 0.0087 0.02
Ynetmelikte ngrlen koul salanmaktadr.
(
)
= 0.0141 <0.02 ve
= 0.0155<0.02
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
135
5.7.3. Burulma Dzensizlii Kontrol
Birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri iin, herhangi bir katta
en byk greli kat telemesinin o katta ayn dorultudaki ortalama greli kat
telemeye orann ifade eden burulma dzensizlii katsays:
[
= (
)
/ (
> 1 .2 ]
izelge 5.28. Dmerkezi aprazl Sistemde x- Dorultusu Burulma Dzensizlii
Snrlar
Kat (
)
(
)
(
)
(
)
(
10 4.98 4.77 0.41 0.38 0.40 1.04
9 4.57 4.39 0.47 0.45 0.46 1.02
8 4.10 3.94 0.52 0.50 0.51 1.02
7 3.58 3.44 0.56 0.53 0.55 1.03
6 3.02 2.91 0.58 0.55 0.57 1.03
5 2.44 2.36 0.57 0.55 0.56 1.02
4 1.87 1.81 0.55 0.53 0.54 1.02
3 1.32 1.28 0.51 0.49 0.50 1.02
2 0.81 0.79 0.44 0.43 0.44 1.01
1 0.37 0.36 0.37 0.36 0.37 1.01
izelge 5.29. Dmerkezi aprazl Sistemde y- Dorultusu Burulma Dzensizlii
Snrlar
Kat (
)
(
)
(
)
(
)
(
10 5.51 4.69 0.50 0.42 0.46 1.09
9 5.01 4.27 0.56 0.48 0.52 1.08
8 4.45 3.79 0.60 0.51 0.56 1.08
7 3.85 3.28 0.64 0.54 0.59 1.08
6 3.21 2.74 0.64 0.55 0.60 1.08
5 2.57 2.19 0.63 0.53 0.58 1.09
4 1.94 1.66 0.59 0.51 0.55 1.07
3 1.35 1.15 0.54 0.46 0.50 1.08
2 0.81 0.69 0.45 0.38 0.42 1.08
1 0.36 0.31 0.36 0.31 0.34 1.07
Ynetmelikte ngrlen koul salanmaktadr.
= 1 .0 4 < 1 .2 ve
= 1 .0 9 < 1 .2
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
136
5.8.4. kinci Mertebe Etkileri
Gz nne alnan deprem dorultusunda her bir katta, ikinci mertebe
etkilerini temsil eden ikinci mertebe gsterge deeri,
hesaplanacaktr.
=
(
Her iki deprem dorultusu iin her katta hesaplanan
parametrelerinin en
byk deeri y- dorultusunda ve 6. Katta meydana gelmektedir.
=0.64cm
= 1691x3+1408=6481kN
=83.74+97.70+111.65+125.61+173.96=552.66kN
=330cm
=
0 .6 4 6 4 8 1
5 9 2 .6 6 3 3 0
= 0 , .0 2 1 < 0 .1 2
koulu salandndan ikinci mertebe etkilerinin TS-648 elik Yaplar Standardna
gre deerlendirilmesi yeterlidir.
5.8.5. Kolon Kesit Tahkikleri
Tasarmda kolon kesiti olarak, tm katlarda HE360B kesitlerindeki profiller
kullanlmtr.
Kolon kesit hesab 1. kattaki A ve1 akslar kesiimin deki 4 numaral kolon
iin yaplacaktr.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
137
3 Numaral Kolon Tahkiki
izelge 5.30. 3 Numaral Kolon Kesit zellikleri
Kesit h(mm) b(mm)
(mm)
(mm) F(
)
HE360B 360 300 12,5 22,5 180,60
(cm)
(cm)
10140 43190 676,1 2400 7,49 15,46
Kolonda en elverisiz kesit tesirleri G+Q-
-0.3
kombinasyonu sonucu
alnmtr;
izelge 5.31. 3 Numaral Kolon Kuvvetleri
Eleman
Numaras
Blge
(m)
Kombinasyon
P
(kN)
M22
(kN-m)
M33
(kN-m)
V2
(kN)
3 0.00 G+Q-E
-0.3E
-0.3E
-0.3E
0 .3
1 5 / 2 .2 5 0 .3
2 1 0 0 0
3 6
6 .6 6 6 .7 6
=
1 5 4 3 .8 6
3 6 2 3 8 .6
= 0 .1 8 > 0 .1
=
3 6
1 .2 5
= 2 8 .8 < 1 .3 3
2 .1
= 6 1 .6 7
Kontrol salanmtr.
- Gerilme kontrol
x- dorultusu iin; Kolona bal kiri kesitleri IPE270;
= 5790
,
L=430cm
=
1 0 1 4 0
3 3 0
+
1 0 1 4 0
3 3 0
5 7 9 0
4 3 0
= 4 .5 6
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
138
=1.7
y- dorultusu iin; Kolona bal kiri kesitleri IPE300;
= 5790
= 5 4 0
= 4 3 0
=
4 3 1 9 0
3 3 0
+
4 3 1 9 0
3 3 0
5 7 9 0
5 4 0
+
5 7 9 0
4 3 0
= 1 .8 2
=1.9
.L=1.7x330=561
.L=1.9x330=627
=
6 2 7
1 5 .4 6
= 4 0 .5 5 ,
=
5 6 1
7 .4 9
= 7 4 .9 0
=
=74.90
w=1.54
=
1 5 1 6 .0 8
1 8 0 .6
= 8 .4 0
= 24
=
2 4
1 .5 4
= 1 5 .5 8
=
8 .4 0
1 5 .5 8
= 0 .5 4 > 0 .1 5
=
4 7 6
6 7 6 .1
= 0 .7 0
=
1 4 0 1
2 4 0 0
= 0 .5 8
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
139
= x
+ 2 x
2
2
x
1
3
x
= 3 0 x 2 .2 5 + 2
3 6 4 .5
2
x
1
3
x 1 .2 5 = 8 0 .6 3
1 2
+ Axd
= 2 .2 5 x
3 0
1 2
+ 1 2 .1 9 x 5 .4 4
= 5 4 2 3
= 8 .2 0 cm
=
5 6 1
8 .2 0
= 6 8 .4
=
6 2 7
8 .2 0
= 7 8 .1 8
=1
3 1 0
3 1 0
1
3 6
= 9 1 .2 9 5 8 .4 9 1 .2 9
3 1 0
3 1 0
1
3 6
= 9 1 .2 9 8 0 .3 < 9 1 .2 9
=
2
3
9 1 0
=
2
3
3 6 6 8 .4
9 1 0
1
x 3 6 = 1 7 .2 6
=
2
3
9 1 0
=
2
3
3 6 7 8 .1 8
9 1 0
1
x 3 6 = 1 5 .2 0
=
= 0.85 (yanal telemesi nlenmi sistem)
=
8 .2 9 1 0
( / )
=
8 .2 9 1 0
( 1 .7 3 3 0 / 7 .4 9 )
= 1 4 .7 7
=
8 .2 9 1 0
( / )
=
8 .2 9 1 0
( 1 .9 3 3 0 / 1 5 .4 6 )
= 5 0 .4
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
140
8 .4 0
1 5 .5 8
+
0 .8 5 0 .7 0
1
8 .4 0
1 4 .7 7
1 9 .0 8
+
0 .8 5 0 .5 8
1
8 .4 0
5 0 .4
1 4 .7 1
0.540+0.07+0.04=0.65<1x1.33
0 .6
=
8 .4 0
0 .6 3 6
+
0 .7 0
1 7 .2 6
+
0 .5 8
1 5 .2 0
= 0 .4 7 1 1 .3 3
Gerilme kontrol salanmtr.
Artrlm Deprem Ykleri Dayanm Kontrol
G+Q+
E ve 0.9G+
-0.3E
(mm)
(mm) F(
)
IPE270 270 135 6.6 10.2 45.95
(cm)
(cm)
5790 419.9 428.9 62.20 11.23 3.02
- Enkesit kontrol
Kolonlarda olduu gibi, kiriler iin de yerel burkulmalarn nlenmesini
amalayan enkesit kontrolleri DBYBHY-2007 tablo 4.3e gre yaplacaktr.
2
=
1 3 5
2 0 .4
= 6 .6 2 < 0 .3
= 0 .3 x
2 1 0 0 0
3 6
= 7 .2 5
=
2 7 0
6 .6
= 4 1 < 3 .2
= 3 .2 x
2 1 0 0 0
3 6
= 7 7
Kontrol salanmtr.
- Kiri balklarnn yanal dorultuda mesnetlenmesi
< 0 .0 8 6
< 2 3 9
Betonarme demenin kompozit etkisi nedeniyle kiri st balnn yanal
burkulmas nlenmektedir. Sistemde kirilerin tm basit mesnetli ve pozitif eilme
momenti etkisinde bulunan kirilerdir. Bu tr kirilerde yanal burkulma tahkikine
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
142
gerek grlmemektedir. Buna ramen x- dorultusundaki kiriler bu koulu
salayacak ekilde tutulmutur.
- Normal gerilme kontrol
=
=
2 1 .4 1 0
4 2 8 .9 1 0
= 5 0 .1 2 /
< 1 .3 3 2 1 6 /
=
8 .3 8 2 4 2 1 0
5 7 9 0 6 .6 1 0
= 5 .3 6 /
< 1 .3 3 1 3 5 /
Gerilme kontrol salanmtr.
= 1 .0 5 , = 5 4 0
=
1 .0 5
5 4 0
=
1
5 1 4
<
1
3 0 0
Sehim kontrol salanmtr.
5.8.7. Ba Kirii Tahkiki
x-dorultusundaki ba kirileri iin IPE270 kesiti seilmi, y-
dorultusundakiler iin ise IPE400 kesiti seilmitir. x- ve y- dorultusunda en
elverisiz ykleme kombinasyonuna gre en byk i kuvvetlerin olutuu ba
kirilerinin kesit tesirleri ve kesit zellikleri verilmitir. Tahkikler bu kesitler iin
yaplacaktr.
izelge 5.34. Kiri Kesit Tesirleri
Kiri
No
Aks Kesit Kombinasyon
P
(kN)
V
(kN)
M
(kN)
45 1. kat 4-5/D IPE270 G+Q+E
-0.3E
-0.3E
(mm)
(mm) F(
)
IPE270 270 135 6.6 10.2 45.95
(cm)
(cm)
5790 419.9 428.9 62.20 11.23 3.02
- Enkesit kontrol
2
=
1 3 5
2 0 .4
= 6 .6 2 < 0 .3
= 0 .3 x
2 1 0 0 0
3 6
= 7 .2 5
=
2 7 0
6 .6
= 4 1 < 3 .2
= 3 .2 x
2 1 0 0 0
3 6
= 7 7
Kontrol salanmtr.
- Yanal burkulma kontrol
DBYBHY-2007 4.8.3.1e gre ba kirilerinin alt ve st balklar kiriin iki
ucunda, yanal dorultuda mesnetlenecek ve yanal dorultudaki mesnetlerin gerekli
dayanm kiri balnn eksenel ekme kapasitesinin 0.06sndan daha az
olmayacaktr.
DBYBHY-2007 4.8.3.2e gre ba kirii dnda kalan kiri blmnn de
0 .4 5
= 0 .4 5 1 3 .5 2 4 .1 5 = 1 4 7
Aralklarla mesnetlenmesi gerekmektedir.
Bu koulu salamak iin ba kirinin iki ucunda 86cm aralkla ve ba kirii
dnda kalan kiri ksmlarnn ortalarnda 86 cm aralklarla ba kiriine dik
dorultuda kiriler oluturularak ve bu kiriler kompozit betonarme demeye
balanacak ekilde dnlmtr. Bu kirilerin kesiti ise IPE240 seilmitir.
Betonarme demenin kompozit etkisi nedeniyle kiri st balnn yanal
burkulmas nlenmektedir. Tm basit mesnetli olan ve pozit if eilme moment
etkisinde bulunan kirilerde yanal burkulma tahkikine gerek yoktur.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
144
- Normal gerilme kontrol
=
=
5 3 .6 1 0
4 2 9 1 0
+
2 9 .5 8 1 0
4 5 .9 1 0
= 1 2 5 + 6 .5 = 1 3 1 .5 /
< 1 .3 3 2 1 6 /
=
6 9 .2 4 2 4 2 1 0
5 7 9 0 6 .6 1 0
= 4 3 .8 4 /
< 1 .3 3 1 3 5 /
= 1 3 1 .5
+ 3 4 3 .8 4
=
1 5 1 .8 4
= 0 .8 5 3 6 0 = 3 0 6 /
,
- Ba kirinin boyunun kontrol
DBYBHY-2007 4.8.2.2e gre kolona birleen ba kirilerinin dnda, ba
kiriinin boyu
1 .0
5 .0
Bantsn salayacak ekilde belirlenecektir.
= 4 8 4 3 6 0 1 0
= 1 7 4 .2 4
= 0 .6
= 0 .6 3 6 0 2 4 9 .6 6 .6 1 0
= 3 5 5 .8 2
= 8 6 seilmitir. Buna gre
1 7 4 .2 4
3 5 5 .8 2
= 0 .4 9 = 0 .8 6 5 0 .4 9 = 2 .4 5
- Ba kirinin dnme as
DBYBHY-2007 4.8.4 uyarnca ba kiriinin dnme as kontrol
edilecektir.Buna gre, incelenen ba kiriinin bulunduu 1. Katn x- dorultusundaki
greli kat telemesi as;
= 0 .0 0 9 0
=
4 .3
0 .8 6
0 .0 0 9 0 = 0 .0 4 5
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
145
= 0 .8 6 = 1 .2 2
1 .6
= 0 .0 4 5 0 .1
Kontrol salanmtr.
105 Numaral Kiri Tahkiki
izelge 5.36. 105 Numaral Kiri Kesit zellikleri
Kesit h(mm) b(mm)
(mm)
(mm) F(
)
IPE300 300 150 7,1 10,7 53,81
(cm)
(cm)
8356 603,8 557,1 80,50 12,46 3,35
- Enkesit kontrol
2
=
1 5 0
2 1 .4
= 7 .0 0 < 0 .3
= 0 .3 x
2 1 0 0 0
3 6
= 7 .2 5
=
3 0 0
7 .1
= 4 2 .2 5 < 3 .2
= 3 .2 x
2 1 0 0 0
3 6
= 7 7
Kontrol salanmtr.
- Yanal Burkulma Kontrol
Alt ve st balklar kiriin iki ucunda, yanal dorultuda mesnetlenecek ve
ba kiri dnda kalan kiri blmnn de
0 .4 5
= 0 .4 5 1 5 .0 2 4 .1 5 = 1 6 3
Aralklarla mesnetlenmesi gerekmektedir.
Bu koulu salamak iin ba kirinin iki ucunda 86cm aralkla ve ba kirii
dnda kalan kiri ksmlarnn ortalarnda 86 cm aralklarla ba kiriine dik
dorultuda kiriler oluturularak ve bu kiriler kompozit betonarme demeye
balanacak ekilde dnlmtr. Bu kirilerin kesiti ise IPE240 seilmitir.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
146
Betonarme demenin kompozit etkisi nedeniyle kiri st balnn yanal
burkulmas nlenmektedir. Tm basit mesnetli olan ve pozitif eilme moment
etkisinde bulunan kirilerde yanal burkulma tahkikine gerek yoktur.
- Normal Gerilme Kontrol
=
=
6 4 .4 7 1 0
5 5 7 .1 1 0
+
3 2 .2 1 1 0
5 3 .8 1 1 0
= 1 1 5 .7 + 6 ,0
1 2 1 .7 /
< 1 .3 3 2 1 6 /
=
7 8 .5 4 3 1 4 1 0
8 3 5 6 7 .1 1 0
= 4 1 .6 /
< 1 .3 3 1 3 5 /
= 1 2 1 .7
+ 3 4 .6
= 1 4 1 .4 /
= 0 .8 5 3 6 0 = 3 0 6 /
,
Kontrol salanmtr.
- Ba kirinin boyunun kontrol
Kolona birleen ba kirilerinin dnda, ba kiriinin boyu
1 .0
5 .0
= 6 2 8 3 6 0 1 0
= 2 0 6 .0 8
= 0 .6
= 0 .6 3 6 0 2 7 8 .6 7 .1 1 0
= 4 2 7 .2 6
= 8 6 seilmitir. Buna gre
2 2 6 .0 8
4 2 7 .2 6
= 0 .5 3 = 0 .8 6 5 0 .5 3 = 2 .6 5
Kontrol salanmtr.
- Ba Kirinin Dnme As
ncelenen ba kiriinin bulunduu 1. Katn y- dorultusundaki greli kat
telemesi as;
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
147
= 0 .0 0 8 7
=
4 .3
0 .8 6
0 .0 0 8 7 = 0 .0 4 4
= 0 .8 6 = 1 .2 2
1 .6
= 0 .0 4 4 0 .1
Kontrol salanmtr.
5.8.8. apraz Tahkiki
apraz eleman olarak tm sistemde 14.14.1 kare kesit profiller
kullanlmtr. En elverisiz kombinasyon ve bundan dolay oluan kesit tesirleri
aadaki izelgede grlmektedir.
izelge 5.37. 1428 Numaral apraz Kesit Tesirleri
apraz No Aks Kesit Kombinasyon
P
(kN)
1428 1. kat C-D/1 14.14.1 G+Q+E
-0.3E
-307.32
izelge 5.38. 1428 Numaral apraz Kesit zellikleri
Kesit h(mm) b(mm)
(mm)
(mm) F(
)
14.14.1 140 140 10 10 52
(cm)
(cm)
1373.33 1473.33 210.47 210.47 5.32 5.32
- Enkesit kontrol
v ey a
0 .7
1 4
1 .0
0 .7
2 1 0 0 0
3 6
1 4 .0 0 1 6 .9 0
Kontrol salanmtr.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
148
- Gerilme kontrol
DBYBHY-2007 4.6.1.2ye gre basnca alan elemann narinlik oran;
4
= 1 4 8 .2 4 /
=
3 0 1 .3 2 1 0
5 2 1 0
1 4 8 .2 4
= 0 .3 9 < 1 1 .3 3
DBYBHY-2007 4.8.6.2ye gre ayrca, ba kirilerinin plastiklemesine
neden olan yklemenin 1.25
=
2 0 6 .0 8
6 4 .4 7
= 3 .1
=
4 2 7 .2 6
7 8 .5 4
= 5 .4 4
Tasarm bytme katsaylarnn k ile uyumlu olacak ekilde arttrlmas
suretiyle belirlenecektir.
= 3 .1 <
= 1 .1 (St52 elii)
= 1 .2 5 1 .1 3 .1 3 0 7 .3 2 = 1 3 0 9
1 .7
=
1 3 0 9 1 0
5 2 1 0
1 .7 1 4 8 .2 4
= 0 .9 9 < 1
Gerilme kontrol salanmtr.
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
149
5.8.9. Dzensizlik Kontrol
Bina kat planlarnda kntlarn olmamas, deme sreksizliklerinin ve
demelerde byk boluklarn bulunmamas, yatay yk tayc sistemin planda
dzenli olarak yerlemesi nedeniyle planda dzensizlik durumlar mevcut deildir.
Tayc sistemin dey elemanlarnda sreksizliklerin ve ani rijitlik
deiimlerinin olmamas ve kat ktlelerinin yap ykseklii boyunca deiiklik
gstermemesi nedeniyle, dey dorultuda dzensizlik durumlar mevcut deildir.
ekil 5.10. Dmerkezi aprazl sistem zemin kat plan
Kolon HE360B
Tali Kiriler IPE240 Ana Kiriler IPE270 aprazlar 14.14.1
5. YAPI ANALZ VE TASARIMI Mustafa TANSEL
150
ekil 5.11. Dmerkezi aprazl sistem A aks erevesi enkesiti
Tasarm sonucu kolonlarn, ana ve tali kirilerin kesitleri kat plan ve dmerkez
aprazl ereve aks zerinde gsterilmitir.
6. SONULAR VE NERLER Mustafa TANSEL
151
6. SONU VE NERLER
Zemin koullar, mimari plan, yap ve kat ykseklikleri, deme ekli, dey
ykler ve rzgar ykleri, deprem blgesi, yap kullanm amac tamamen ayn, fakat
farkl elik tayc sistemlere sahip olan yap iin TS-648 ve DBYBHY-2007
kurallar dahilinde analiz ve tasarmlar yaplmtr. Yaplarn hakim titreim
periyotlar modal analiz sonucu elde edilmi, edeer deprem yk yntemi ile
bulunan toplam taban kesme kuvveti katlara datlarak yatay ykler
oluturulmutur. Yaplarn kompozit demeler iin rijit diyafram kabul yaplmtr.
Bu blmde elde edilen sonular karlatrlacaktr.
6.1. Tayc Sistem Titreim Periyotlar
izelge 6.1. Periyotlarn Karlatrlmas
Tayc Sistem
Titreim Periyodu
X dorultusu (sn)
Titreim Periyodu
Y dorultusu (sn)
MAS 2.1404 2.1357
MS 1.2018 1.2750
DS 1.5338 1.5607
MAS: Moment Aktaran ereveli Sistem
MS: Merkezi elik aprazl Sistem
DS: Dmerkezi elik aprazl Sistem
Grld gibi aprazl sistemlerde periyotlar daha dktr. Bunun nedeni
aprazl sistemlerin yksek elastik rijitlie sahip olmalardr. Moment aktaran
ereve sistemin yksek snek zelliinden dolay her iki yndeki periyotlar da
dierlerine nazaran yksektir.
Yapnn mimari plan dikdrtgen olmasna ramen x ve y dorultusundaki
periyotlar birbirine yakn deerlerdedir. Bunun nedeni sistem elemanlarnn
yerleiminin ve boyutlarnn iki yndeki rijitlii birbirine yaklatracak ekilde
seilmesidir.
Periyotlar normale gre yksek deerlerdedir. Bunun nedeni bina oturum
alannn, bina boyuna nazaran kk olmasdr.
6. SONULAR VE NERLER Mustafa TANSEL
152
6.2. Toplam Dinamik Analiz Deprem Ykleri
izelge 6.2. Deprem Yklerinin Karlatrlmas
Tayc Sistem Deprem Yk
X dorultusu (kN)
Deprem Yk
Y dorultusu (kN)
MAS 554 554
MPS 1438 1372
DPS 814 802
tayc sistemde sneklik dzeyi yksek olarak tasarlanmtr. Bylece
yapnn tasarmnda etkitilecek deprem ykleri azaltlarak sneklik dzeyi yksek
sistemler iin uyulmas zorunlu tasarm artlarnn uygulanaca dnlmtr.
DBYBHY-2007ye gre hesaplanan deprem ykleri yaplarn titreim periyotlar ve
sneklik dzeyi ile dorudan ilgilidir. Yapnn periyodu artka spektrum katsays ve
spektral ivme katsays azalmaktadr. Titreim periyotlar dk ve deprem yk
azaltma katsays dk olan merkezi elik aprazl perdeli sistem en fazla tasarm
deprem ykn almtr.
6.3. Greli Etkin Kat telemeleri
Yapnn temel oturum alan, yksekliine nazaran kk seildiinden analiz
sonucu deprem yklerinden kaynaklanan yatay kat deplasmanlar sistem iinde
kesitlerin belirlenmesinde ne kmtr. zelllikle moment aktaran ereveli sistem
ile merkezi elik perdeli sistemlerde kesit seiminde greli etkin kat telemeleri akt if
rol oynamtr. Bu sistemlerde eleman gerilmeleri dk deerlerde kalmasna
ramen greli etkin kat telemeleri snr deerlerdedir. Bu sistemlerde, kesitler
artrlarak sistemleri rijitletirme ve kat deplasmanlarn azaltma yoluna gidilmitir.
izelge 6.3. Greli Etkin Kat telemelerinin Karlatrlmas
Tayc Sistem max
(x do.) max
(y do.) <0.02
MAS 0.0192 0.0192 0.02
MPS 0.0182 0.0194 0.02
DPS 0.0140 0.0155 0.02
6. SONULAR VE NERLER Mustafa TANSEL
153
6.4. Enkesit Koullar
Kesit seiminde yine ne kan ikinci bir etmen elemanlarda olumas
muhtemel yerel burkulmalarn nlenmesini amalayan enkesit koullardr. Eleman
i gerilemeleri snr deerlere ulamamasna ramen enkesit koullarndan dolay
kesitler kltlememitir.
zellikle dmerkezi elik perdeli sistemde bu koullar kesit seiminde aktif
rol oynamtr. Kolonlardaki gerilmeler snr deerlere ulamamasna ramen enkesit
koullarnn snrda olduu grlmektedir;
/ 2
0 ,3
1 5 / 2 ,2 5 0 ,3
2 1 0 0 0
3 6
6 ,6 6 6 ,7 6
Ayrca yine dmerkezi elik perdeli sistemin apraz kesitlerinde de
gerilmeler ok dk deerlerde olmasna ramen kesitleri, enkesit koullarndan
dolay byltlmtr.
6.5. elik Tayc Sistem Arlklar
elik elemanlarn arlklar toplam birebir maliyeti yanstmasa da bizlere bir
fikir verebilmektedir. Elemanlarn balant detaylar ve buna bal olarak iilikler de
toplam maliyeti etkileyen ok nemli bir etmendir.
izelge 6.4. elik Tayc Sistem Arlklarnn Karlatrlmas
Tayc Sistem
Toplam Arlk
(kN)
Birim Arlk
(kN/m)
MAS 2430.31 0.8896
MPS 2833.09 1.0370
DPS 2180.03 0.7980
6.6. Kuvvetlerin Karlatrlmas
Sistemlerde oluan kesit tesirleri arasnda bir kyaslama yaplabilmesi iin
ayn kombinasyon altnda 4-4 aks enkesitinde oluan kesit tesirlerini gsteren
ekiller aadaki gibidir.
6. SONULAR VE NERLER Mustafa TANSEL
154
ekil 5.12. G+Q+E
+0.3E
+0.3E
+0.3E