Noam Chomsky _ Medya Denetimi NOAM CHOMSKY Noam Chomsky, dnyaca nl bir siyasi aktivist ve yazar kimliinin yan

sra 1955 ylndan beri eitim vermekte olduu Massachusetts Teknoloji Enstits'nde dilbilim profesrdr. Chomsky daha ok dilbilim, felsefe ve siyaset bilimi konularnda yazm ve ders vermitir. En son kitab 9-11 uluslararas listelerde en ok satanlar arasndadr. Dier almalar arasnda unlar yer almaktadr: Yeni Dnya Dzeninde Yalanlar ve Gerekler, Dnya Dzeni: Yeniler Eskiler; (E.S. Herman'la ortak almas) Deterring Democ-racy; Year 501: The Continues; Halkn Srtndan Kazan; The New Military Humanism; The Nevv Horizons in the Study ofLanguage and Mind; Rogue States ve Bat'nn Yeni Standartlar. Chomsky'nin daha byk bir demokrasi iin verdii uralar, dnya apnda gerekleen bar ve sosyal adalet hareketleriyle kutlanyor. NOAM CHOMSKY Medya Denetimi Trkesi: Elif Baki Siyaset 32 Noam Chomsky - MEDYA DENETM Kitabn zgn Ad: Media Control: The Spectacular Achievements of Propaganda Seven Stories Press, New York, 2002 Kapak tasarm: Utku Lomlu ngilizce'den eviren: Elif Baki Dizgi: Bahar Kuru 1991, 1997, 2002 by Noam Chomsky 2004; bu kitabn Trke yayn haklar Everest Yaynlar'na aittir. 1. Basm: Haziran 2005 2. Basm: ubat 2008 Bask ve Cilt: Melisa Matbaaclk Tel: (0212) 674 97 23 . Faks: (0212) 674 97 29 EVEREST YAYINLARI Ticarethane Sokak No: 53 Caalolu/STANBUL Tel: (0 212) 513 34 20-21 Faks: (0 212) 512 33 76 Genel Datm: Alfa, Tel: (0 212) 511 53 03 Faks: (0 212) 519 33 00 e-posta: everest@alfakitap.com www.everestyayinlari.com Everest, Alfa Yaynlar'nn tescilli markasdr. Tarayan: Gkhan Aydner indekiler Propagandann Erken Dnem Tarihi 1 Seyirci Demokrasisi 3 Halkla likiler 8 Mhendislik Dncesi 13 Gerek Gibi Gsterme 17 Muhalif Kltr 19 . Dmanlarn Geit Treni 22 Algda Seicilik 25 Krfez Sava 30 Marsl Gazeteci 39 Gnmz siyasetinde medyann rol bizi, nasl bir dnyada, nasl bir toplumda yaamay arzuladmz ve zellikle de bunun ne tr bir demokrasi anlayna uygun demokratik bir toplum olmasn istediimizi sorgulamaya iter. iki farkl demokrasi anlaynn kartlklarn gstererek balamak istiyorum. Bu demokrasi anlaylarndan birine gre, demokratik toplum, halkn kendisini

ilgilendiren konularn ynetiminde gerek anlamda sz hakkna sahip olduu bir btndr; bu toplumda bilgi edinme yollar serbest ve aktr. Szl ap demokrasinin anlamna bakarsanz bunun gibi bir tanmla karlarsnz. Bunun alternatifi olan demokrasi anlayna gre de halk, ynetimden tamamen men edilmitir; bilgi sk skya ve kati suretle kontrol altnda tutulur. Byle bir demokrasi anlay tuhaf gelebilir fakat bunun, yrrlkte olan hkim demokrasi anlay olduunu kavramak nemlidir. Aslnda, sadece uygulamada deil teoride de durum uzun zamandr byle. 17. yzyl ngiltere'sinin erken dnem modern-demokratik devrimlerine kadar uzanan uzun bir tarih, bu bak asn anlatmaya fazlasyla yeter. Konuya, modern dnemden kopmadan, bu tr bir demokrasi kavramnn nasl gelitii, bunun yan sra medya ve yanl bilgi sorununun, neden ve nasl bu balamn iine dahil olduu stne birka sz syleyerek devam edeceim. Noam Chomsky MEDYA DENETM Propagandann Olaanst Baarlar PROPAGANDANIN ERKEN DNEM TARH Modern devletin ilk propaganda operasyonuyla balayalm. Woodrow Wilson hkmeti zamanyd. Woodrow Wilson, Birinci Dnya Sava'nn tam ortasnda, 1916 ylnda "Peace Without Victory" (Zafersiz Bar) sloganyla bakan seilmiti. Son derece pasifist olan halk, bir Avrupa savana dahil olmak iin hibir neden gremiyordu. Aslnda savaa oktan imza atan Wilson ynetimi, bu konuda bir eyler yapmak zorundayd. Hkmetin "Creel Komisyonu" adyla kurduu bir propaganda komisyonu, alt ay iinde etkisini gstererek o barl halk, histerik bir sava rtkan haline dntrd ve Alman olan her eyi yakp ykmak, tm Almanlar lime lime etmek, savaa gidip dnyay kurtarmak isteyen insanlar yaratmay baard. Bu esasl bir baaryd ve ard sra gelen baarlara da nayak oldu. Tam bu sralarda ve savan hemen ardndan, ayn yntemler histerik Kzl Korkusu'nu kkrtmak iin kullanldnda ise sendikal birliklerin tahribi ve siyasi dnce ile basn zgrl gibi tehlikeli sorunlarn saf d braklmasnda olduka byk baar salanmt. Bu ii organize eden ve iin ban eken o ok byk g, aslnda medyadan ve i dnyasndaki byk irketlerden gelen youn destekti ve tam anlamyla bir baaryd. Wilson'n savana etkin bir ekilde ve hevesle katlanlarn arasnda, John Dewey evresinden olan ve ovenist fanatizmin ortaya kmasn salama yoluyla "gnlsz" halk dehete drerek nasl savaa srklediklerini, o dneme ait kiisel yazlarnda gururla anlatp bundan "toplumun daha zeki insanlar" olduklar sonucunu kartan ilerici aydnlar da vard. Saldr yntemlerinin kullanm alan olduka geniti. rnein, Alman askerlerinin zulm, kollar koparlm Belikal bebekler ve hl tarih kitaplarnda okuduumuz trl trl vahet retimi... Bunlarn ou, o dnemin gizli mzakerelerinde "dnyann dncesini ynetme"yi vaat eden ngiliz Propaganda Bakanl tarafndan icat edildi. Ancak bundan da nemlisi, o zamanlar bar yanls lkeyi bir sava zaman histeriine dntrp yoldan kartan propaganday yaygnlatrabilecek daha zeki Amerikan toplumu bireylerinin dncesini kontrol etmek istemeleriydi. e yarad; hem de ok. Ve bir ders verdi: Devlet propagandas, eitimli snflar tarafndan desteklendii ve herhangi bir dneklie izin verilmedii takdirde, byk bir etki yaratabilir. Hitler ve daha biroundan alnan bu ders, gnmze dek izlenmitir. SEYRC DEMOKRASS Bu baarlardan etkilenen bir dier grup ise liberal demokrat kuramclar ve medyann nde gelen ahsiyetlerini kapsyordu. rnein, liberal demokrasinin nde gelen kuramcs ve i/d politika eletirmeni olan, Amerikal gazetecilerin duayeni Walter Lippmann bunlardan biriydi. Yazlarna bir gz atarsanz "Liberal Demokrat Dncenin ilerlemeci Kuram" gibi altbalklara rastlarsnz. Lippmann, bu propaganda komisyonlarna dahil edilenlerden biriydi ve bu komisyonlarn baarlarnn farkndayd. "Demokrasi sanatnda devrim" olarak tanmlad eyin "rza retimi" iin, yani propagandann yeni yntemlerini uygulayarak halkn istemedii bir eyi halka kabul ettirmek iin

kullanlabileceini savunuyordu. Bunun sadece iyi bir fikir deil ayn zamanda da bir gereklilik olduunu dnyordu. Gereklilikti; nk "kamuoyunun ortak karlar tamamen bir kenara attn" ve bunun, ancak sorun zme yetisine sahip "saduyulu insanlardan" oluan "seilmiler snf" tarafndan anlalp yrtlebildiini ne sryordu. Bu teori, hepimizi ilgilendiren ortak karlar ancak Deweyite'lerin bahsettii kk elit, entelektel bir topluluun anlayabileceini ve yine bu karlarn "halk bir kenara attn" iddia ediyor. Bu gr yzyllar ncesine dayanr. Bu ayn zamanda tipik bir Leninist grtr. Aslnda bu, devrimci aydnlardan oluan nc bir grubun devlet gcn ele geirmelerini, halk devrimlerini devleti ele geirecek bir g olarak kullanmalarn, sonra da kendileri iin bir gelecek tasarlayamayacak kadar aciz ve ahmak olan aptal kitleleri ynetmelerini ngren Leninist grle ok yakn izler tar. Liberal demokrat kuram ile Marksizm-Leninizm, genel ideolojik varsaymlar asndan birbirine ok yakndr. Sanrm bu, insanlarn yllar iinde herhangi bir deiim duygusuna kaplmadan bir durumdan dierine bylesine kolay sapmasnn nedenlerinden biridir. Gcn nerede olduunu tayin etme sorunudur bu yalnzca. Belki de bir halk devrimi olacak ve bu bizi iktidara dahil edecektir, ya da belki bu hi olmayacak; ancak her durumda da bizler sadece gerek gc elinde tutan insanlar iin alyor olacaz; i dnyas iin. Fakat yine ayn eyi yapacaz: Ahmak kitleleri kendileri iin akl edemedikleri bir dnyaya tayacaz. Lippmann bunu, epeyce geniletilmi bir ilerlemeci demokrasi kuramyla destekledi. Doru ekilde ileyen bir demokraside birbirinden farkl snflar olduunu iddia etti. ilk olarak, kamuyu ilgilendiren konularda aktif rol almas gereken yurttalarn snf gelir. Seilmiler snf ite budur. Politik, ekonomik ve ideolojik sistemlerdeki ileri yrten, icra eden, kararlar alan ve analiz yapan insanlardan oluur. Bu, nfusun kk bir yzdesini kapsar. Elbette, tm bu fikirleri ne srenler bahsedilen kk grubun bir parasdr ve srekli tekilerle ilgili olarak ne yaplmas gerektiini konuurlar. Kk grubun dnda kalan tekilerse Lippmann'n "akn sr" olarak tanmlad byk ounluktan oluur. Kendimizi "kkreyen ve dzene kar gelen akn srden" korumalyz. O halde demokrasinin iki "ilevi" var: Saduyulu insanlardan oluan seilmiler snf, dnmek, planlamak anlamna gelen idari ileri yrtr ve ortak karlar anlarlar. Sonra akn sr gelir, onlarn da demokraside bir ilevi vardr. Onlarn ilevi, Lippmann'a gre, aktif katlmc deil "seyirci" olmaktr. Ancak bundan baka ilevleri de vardr, nk bu bir demokrasidir. Arada srada nfuzlarn, seilmiler snfnn bu ya da u yesine dn vermelerine izin verilir. Dier bir deyile, "Sizin liderimiz olmanz istiyoruz" ya da "Sizin liderimiz olmanz istiyoruz" demelerine izin verilmitir. Bunun nedeni, devletin totaliter deil, demokratik olmasdr. Bunun ad seimdir. Ancak nfuzlarn herhangi bir seilmiler snf yesine dn verdikleri anda, tekrar geldikleri yere dnerek katlmc deil seyirci olmaya devam etmeleri beklenir onlardan. Bu, doru bir ekilde ileyen demokrasilerde byledir. Bunun arkasnda bir mantk vardr. Hatta bir eit zorlayc ahlaki ilkesi bile vardr. Zorlayc ahlaki ilke, halkn byk ounluunun bir eyleri kavrayamayacak kadar aptal olmasdr. Eer kendilerini ilgilendiren konularn ynetiminde sz sahibi olmaya kalkarlarsa, sorun karrlar. Bu nedenle, byle bir eye izin vermek uygunsuz ve ahlakszca olacaktr. akn sry evcilletirmemiz gerekir, ki galeyana gelip de her eyi ezip geerek, yok etmesinler. yandaki ocuun kardan karya yalnz gemesine izin vermenin ok yanl olacan syleyen mantn ayns neredeyse. yandaki ocua bylesi bir zgrlk tanmazsnz nk, yandaki ocuk bu zgrlkle baa kmay bilmez. Ayn ekilde, akn srye aktif katlmc olma hakk da tanmazsnz. Onlar sadece sorun karrlar. yleyse, akn sry evcilletirmek iin bir eye ihtiyacmz var ve bu ey de demokrasi sanatndaki yeni devrim: Rzann retimi. Medya, okullar ve popler kltr blnmeli. Siyasi snf ve karar verenler iin uygun inanlar alamakla ykml olmalarnn yan sra, bo grlebilir

bir gereklik duygusu da salamaldrlar. Dikkat ederseniz burada, tanmlanmam bir terim sz konusu. Tanmlanmam bu terimin -sorumluluk sahibi insanlar bunu kendilerinden saklamak zorunda olsalar bile- bu duruma nasl geldikleri ve karar verme yetkisini nereden aldklar sorusunu cevaplamas gerekiyor. Bunu yapmann yolu, tabii ki, gerek gce sahip olan insanlara hizmet etmekten geiyor. Olduka dar bir grup olan gerek gce sahip insanlar, toplumun da sahibidir. Eer seilmi snf gelip de "ben sizin karlarnz iin hizmete hazrm" derse, o zaman yneten grubun bir paras haline gelirler. Ancak bunu gizli tutmalsnz. Bunun anlam, bu zel sektrn karlarna hizmet edecek iselletirilmi inan ve doktrinlerinin olduudur. Eer bu beceriye sahip olamazlarsa, seilmi snfn bir paras olamazlar. zel sektrn ve bunu temsil eden devlet-irket bann deerlerini ve karlarn iselletirmi olmalar gerekir. Eer bunu baarabilirlerse, o zaman seilmi snfn bir paras olabilirler. akn srnn geri kalan ksmnn ise sadece oyalanmas gerekir. Dikkati baka eylere ekilmeli ve beladan uzak tutulmaldr. Arada srada, aralarndan seecekleri gerek liderlerden birine nfuz salamak dnda ounlukla seyirci kalmalar salanmaldr. Bu bak as, baka pek ok kii tarafndan gelitirilmitir. Aslnda, olduka da gelenekseldir. rnein, George Kennan'n ve Kennedy aydnlarnn gurusu, nde gelen bir ilahiyat ve d siyaset eletirmeni olan, bazen de "kadrolu ilahiyat" diye adlandrlan Reinhold Niebuhr, akln, snrlar ok daraltlm bir yeti olduunu ileri srer. Ancak ok az sayda insan ona sahiptir. ou insan duygu ve drtleriyle hareket eder. Akla sahip olanlarmz, saf budalalar az ok yola sokabilmek iin "gerekli yanlsamalar" ve duygusal younluklu "basitletirmeler" yaratmaldr. Bu, ada siyaset biliminin temel paras haline geldi. 1920'lerde ve 30'larn balarnda, modern iletiim biliminin kurucusu ve nde gelen Amerikal siyaset bilimcilerden biri olan Harold Lass-well, "insann kiisel karlar iin en iyi yargcn yine kendisi olduunu syleyen demokratik dogmatizme" teslim olmamalyz diyordu. nk, onlar byle deildir. Toplum karlarnn en iyi yargc bizleriz. Bu yzden, sradan ahlaki deerlere gre de onlarn, kendi yanl kararlarna dayanarak harekete gemelerine frsat tanmamalyz. Gnmzde, totaliter ya da askeri rejim olarak tanmlanan ynetimlerde bu olduka basittir. Kafalarnn stnde bir copu hazr bekletirsiniz ve yoldan ktklar takdirde onu kafalarnda paralarsnz. Ama toplum, daha zgr ve demokratik bir hale dnmse bu gc kaybedersiniz. Bu nedenle artk propaganda tekniklerine ynelmek zorundasnz. Mantk ok ak. Totaliter devlette cop neyse demokraside de propaganda odur. Bu bilgecedir ve iyidir; nk yine, akn sr ortak karlar bir kenara atar. Onlar anlayamazlar. HALKLA LKLER Halkla ilikiler endstrisine Birleik Devletler nclk etmitir. Liderlerinin tanmlad gibi bu endstrinin amac "halkn akln denetlemek"ti. Creel Komisyonu'nun "Kzl Korku"yu yaratma baarlarndan ve bunun sonularndan ok ey rendiler. Halkla ilikiler endstrisi o gnlerde ok byk bir yaylma dnemine girdi. Bir sre iin, 1920'lerde halkn i dnyasnn kurallarna neredeyse tamamen boyun emesini salad. Bu, o kadar radikal bir gelimeydi ki 1930lara gelindiinde parlamento komiteleri tarafndan incelemeye alnd. Bu konudaki bilgilerimizin ou buradan gelir. Halkla ilikiler dev bir endstridir. u an iin ylda yaklak bir milyar dolar harcanyor. En bandan beri hedefi halkn akln denetlemekti. 1930'larda, Birinci Dnya Sava srasnda yaananlara benzer byk sorunlar yeniden ba gsterdi. Esasl bir ii rgtlenmesi ve ok byk bir ekonomik bunalm sz konusuydu. Gerek u ki, iiler ilk yasal zaferleri olan rgtlenme hakkn 1935 ylnda Wagner Yasas'yla kazanmlard. Bu, iki ciddi soruna neden oldu. ilk olarak, demokrasi yanl iliyordu. akn sr, gerekten yasal zaferler elde ediyordu fakat demokrasinin byle ilemesi deildi beklenen. Dier bir sorun ise, insanlarn rgtlenmesinin mmkn hale geliiydi. Oysa insanlarn ayrtrlmas, ayrmlandrlmas ve yalnz olmas gerekiyordu. rgtlenmemeliydiler; nk bylece olaylara seyirci olmann tesinde bir konuma gelebilirlerdi. Kstl olanaklara sahip pek ok insann, siyaset arenasna

girmek iin, bir araya gelmesi durumunda aktif katlmc olma olaslklar doard. Bu gerekten ok rktc, iverenler tarafndan, bunun, iilerin son yasal zaferi ve halk rgtlenmesindeki demokratik sapmann sonunun balangc olduuna herkesin emin olmas iin byk bir karlk verildi. e yarad. Bu iilerin son yasal zaferiydi. Bu noktadan sonra -kinci Dnya Sava srasnda sendikal insan says bir sre iin ykselse de bu say savatan sonra dmeye balad- sendika yoluyla hareket etme gc gittike azald. Bu rastlant deildi. imdi, tonlarca para ve enerji harcayarak btn bu sorunlarla halkla ilikiler endstrisi, Ulusal reticiler Birlii ya da adamlar Birlii gibi dier organizasyonlar yoluyla nasl baa kacaklarn dnen i leminden sz ediyoruz. Bu demokratik sapmalara kar koyacak bir yol bulmak iin derhal ie koyuldular. ilk duruma bir yl sonra, yani 1937'de yapld. Bat Pennsylvania'da Johnstovm'da elik iileri byk bir grev yapt. verenler, ii direniini kran ve epey ie yarayan yeni bir yntem denedi. Hem de fedai mangalarna ve iddete bavurmadan. Bu kaba yntem artk ie yaramyordu; fakat propagandann daha etkili ve zarif yollar vard. Parlak fikir, halk, grevcilerin topluma ve ortak karlara zarar veren bozguncular olduuna inandrmann yollarn bularak onlarn aleyhine dndrmekti. Ortak karlar "hepimizin"dir; iinin, iverenin, ev hanmnn. "Hepimiz" buyuz. Hepimiz uyum iinde Amerika'ya yrekten ballmzla yaamak ve almak istiyoruz. O halde u darda grdkleriniz ykc, baa bela, uyumu bozan ve Amerika'ya ihanet eden kt grevcilerden bakas deildir. Ancak onlar durdurabilirsek hep birlikte yaamaya devam edebiliriz. irket yneticisi ya da yerleri temizleyen adam; her kim olursa olsun, hepimizin karlar ayn. Hep beraber, birbirimizi severek Amerika iin uyum iinde alabiliriz. Mesajn z buydu ve kabul edilmesi iin ok byk aba harcand. Ne de olsa i dnyasyd; tm medya ve dier kitlesel aralar ellerindeydi. e yarad; hem de ok etkili bir biimde. Sonradan da "Mohawk Valley Yntemi" adn alarak grevlerin krlmasnda defalarca kullanld. "Grev krmann bilimsel yollar" adn verdikleri yntemin bu kadar etkili almasnn srr, toplum dncesinin Amerikanclk gibi bo ve sevimsiz kavramlarn esareti altna alnmasyd. Kim buna ya da uyuma kar olabilir ki? Veya Krfez Sava'nda duyduumuz "Birliklerimizi destekleyin" sloganna kim kar olabilir? Ya da karantina eritlerine kim kar olabilir? Batan aa aptallk. Size biri gelip de "lowa'daki insanlar destekliyor musunuz?" diye sorsayd, "evet, destekliyorum" ya da "hayr, desteklemiyorum," diyebilir miydiniz? Bu bir soru bile deil. Hibir anlam ifade etmiyor. te ama bu. "Birliklerimizi destekleyin" gibi halkla ilikiler sloganlarnn amac bu; hibir anlam ifade etmemeleri. Iowa'daki insanlar destekleyip desteklemediiniz ne kadar anlam ifade ediyorsa bu sloganlarn da o kadar anlam var. Tabii ki bir soru vard. Soru, "politikamz destekliyor musunuz?" idi. Ancak insanlarn bu soruyu dnmesini istemezsiniz. yi propagandann pf noktas ite budur. Hi kimsenin kar olamayaca ve herkesin kendini feda edebilecei bir slogan yaratmak istersiniz. Hi kimse ne anlama geldiini bilmez nk anlam yoktur. Can alc nemi ise, dikkatinizi anlam olan bir sorudan ba10 ka yne ekmesidir. "Politikamz destekliyor musun?" Hakknda konumanza izin verilmeyen soru budur. Bylece, birlikleri desteklemek stne tartan insanlar elde edersiniz. "Tabii ki onlar desteklememeyi desteklemiyorum." O halde kazandnz. te Amerikanclk ve uyum bu. Hepimiz birlikteyiz; bo sloganlarmz var; haydi katlalm; snf mcadelesinden, haklardan ve benzeri eylerden bahsederek bizim uyumumuzu bozmaya alan bu kt insanlardan arndmzdan emin olalm. Tm bunlar ok etkileyici. Gnmzde de hzla artarak devam ediyor ve tabii ki ok dikkatlice tasarlanyor. Halkla ilikiler endstrisindeki insanlar, bu iin elencesi iin orada deiller, ilerini yapyorlar. Doru deerleri alamaya alyorlar. Aslnda, demokrasinin ne olmas gerektii hakknda bir fikirleri var: Demokrasi, seilmi snfn, toplumun sahibi olan efendilerinin hizmetinde almak zere eitildii bir sistem olmaldr. Nfusun geri kalan blm, her eit rgtlenmeden yoksun braklmaldr, nk rgtlenmek sadece baa bela

olur. Onlar, yalnz balarna televizyon karsnda oturarak, hayattaki en nemli eyin mal mlk edinmek ya da u izlediiniz iyi halli, orta snf aileler gibi yaamak ve Amerikanclk, uyum gibi iyi deerleri elde tutmak olduunu syleyen mesaj kafalarna kazmaldr. Hayat bundan ibarettir. Hayatta bundan daha fazlasnn olabileceini geirebilirsiniz aklnzdan; ama o kanal tek banza izlerken her ey orada olup bittiine gre kendinizin delinin teki olduunu zannedersiniz. Ve bir rgtlenmeye izin verilmedii iin -ki bu kesinlikle ok nemli- asla deli olup olmadnz renme yolunuz yoktur; bu yzden sadece zannedersiniz, nk byle zannetmek doal bir eydir. te, ideal olan budur. Bu ideali gerekletirmek iin byk bir aba sarf edilir. Arkasnda belli bir kavramn yatt aktr. Kastettiim ey demokrasi kavramdr. akn sr bir sorundur. Onlarn kkremesini ve dzene kar gelmesini engellemeliyiz. Onlar baka eylerle oyalamalyz. Onlar, sper lig malarn, televizyon dizilerini ya da iddet filmlerini izlemeli. Arada srada yanlarna 11 urayp, "Birliklerimizi destekleyin" gibi sloganlara elik etmelerini istersiniz. Onlar srekli korku halinde tutmalsnz, nk ieriden, dardan, her yerden gelip onlar mahvedecek eytanlardan adamakll korkmazlar ve dehete dmezlerse, dnmeye balarlar ki bu, dnme yetisinden yasal anlamda mahrum olduklar iin, ok tehlikeli olabilir. Bu nedenle, dikkatlerini baka ynlere ekmek ve olaylarn merkezinden uzaklatrmak nemlidir. Bu da bir demokrasi anlay. dnyasna dnmek gerekirse, iilerin son yasal zaferi, gerekten de 1935 Wagner Yasas'yd. Sava kapya dayannca, sendikalar, kendileriyle btnlemi ok zengin bir ii snf kltryle birlikte yitip gitti. Yok edildi. Dikkat ekici ekilde bir ticarethane toplumuna dntk. Bu, kendisiyle karlatrlabilir toplumlarla kyaslandnda, sradan sosyal gvenceleri dahi salamayan tek kapitalist endstriyel devlet toplumu. Sanrm, Gney Afrika dnda, ulusal salk hizmeti olmayan tek endstri toplumu. Nfusun, sistem kurallarn takip edemeyen ve bireysel olarak kendi kendine kazanamayan kesimlerine, asgari yaam koullarn bile salayacak toplumsal bir taahht yok. Sendikalar fiili varlklarn yitirmi. Halk yaplarnn dier modelleri fiili varlklarn yitirmi. Siyasi partiler ve rgtlenmeler yok. deal olana en azndan yapsal olarak ulamak iin daha ok yol var. Medya desen kurumsal bir tekel. Hepsi ayn bak asna sahip. Var olan iki parti de ticari partinin iki taraf. Nfusun byk kesimi oy vermeyi kafasna takmyor bile nk hibir anlam yok. Olaylarn merkezinden uzaklatrlm ve dikkatleri baka ynlere ekilmi. Sonuta hedef budur. Halkla ilikiler endstrisinin nde gelen ismi olan Edward Bernays, Creel Komisyonu'ndan gelmedir. Onun bir parasyken reneceini rendikten sonra, "raz etme mhendislii" dedii ve "demokrasinin z" diye tanmlad eyi gelitirmeye devam etti. Raz etmenin mhendisliini yapabilecek olanlar, kaynaklara ve bunu yapabilecek gce sahip olan -i dnyasna ait- insanlardr; yani hizmetinde olduunuz insanlar. 12 : MHENDSLK DNCES Halk, yurtd maceralar yoluyla kkrtmak da gerekir. Halk, aynen Birinci Dnya Sava'nda olduu gibi genellikle pasifisttir. Kym ve ikence gibi yurtd maceralara girmek istemez. Bu nedenle kkrtlmalar arttr. Ve onlar kkrtmak iin korkutmanz gerekir. Bernays, bu balamda ok nemli bir baarya imza atmtr. 1954 ylnda, Birleik Devletler Guatemala'nn kapitalist-demokrat hkmetini devirmek iin harekete geerek, onun ? yerine, faydasz demokrasi sapmalarndan daha iyi korunmak iin o zamandan bu zamana varln ABD'nin srekli para akyla salayan lm timine dntrlm toplumu baa getirdiinde, Bernays United Fruit irketi'nin halkla ilikiler kampanyasn yrtyordu. Halkn kar kt yerel politikalar devaml 13 surette pekitirmek gerekir nk halkn, kendisine zarar verecek yerel politikalardan yana olmasnda bir mantk yoktur. Tabii ki bu da geni bir propaganday gerektirir. Son on yl boyunca bunlardan ok fazla grdk. Reagan'n programlar hibir ekilde ilgi grmezdi. Neredeyse, Reagan'n te ikilik oy ounluuyla sonulanan 1984 seimlerinde semenler, onun

politikalarnn icraata sokulmamasn umdular. Silahlanma, sosyal harcamalarn kstlanmas gibi programlara bakarsanz, neredeyse hepsinin halkn iddetle kar kt eyler olduunu grrsnz. Ancak olaylarn merkezinden uzaklatrlarak dikkatleri baka yne evrilen insanlarn, rgtlenmek, dncelerini zgrce sylemek iin ans olmad ve hatta kendileri gibi dnenlerin olup olmadn bilmedii srece, sosyal harcamalar askeri harcamalara tercih eden ve bunu anketlerde ortaya koyan insanlarn her biri, bu sama dncenin sadece kendi kafasnda dolatn zanneder. Bunu baka hibir yerde duymamlardr. Kimsenin bunu dnmesini beklemezler. Bu yzden eer byle dnyorsanz, bunun cevabn bir ankette verdiyseniz, tuhaf biri olduunuzu zannedersiniz. Bu dnceyi paylaan, destekleyen ve bunu aka anlatmanza yardmc olabilecek baka insanlarla bir araya gelemediiniz iin de kendinizi tuhaf ve acayip hissedersiniz. Bylece, bir kede oturup, olan bitenle ilgilenmezsiniz. Sper lig malar ya da benzer bir eylere ylece bakar kalrsnz. O halde, bu ideal belli bir lde gerekletirilmitir; ancak asla tamamen deil. Halen tahrip edilmesi imknsz olan kurumlar var. rnein kiliseler hl ayakta. Birleik Devletler'de kart gr eylemlerinin byk bir blm, sadece var olduklar iin kiliselerden kyor. Eer bir Avrupa lkesine gidip siyasi konuma yaparsanz, kendinizi bir sendikann toplant salonundaym gibi hissedersiniz. Burada ise byle olmamasnn nedeni, sendikalarn gbela var olmalar ve var oluyorlarsa da siyasi bir rgt olmamalardr. Fakat kiliseler gerekten vardr ve bu nedenle de sk sk kiliselerde konuma yaparsnz. Orta Amerika'daki daya14 nma almas ounlukla kiliselerden kar; ounlukla, nk kiliseler gerekten vardr. akn sr asla adamakll evcillemeyecei iin bu, srekli bir mcadeledir. 1930'larda yeniden ayaklanp sindirilmilerdi. 1960'larda yeni bir muhalefet dalgas olutu. Bunun bir ad da vard. Seilmiler snf buna, "demokrasi krizi" dedi. Demokrasinin 1960'larda krize girdii varsaylmt. Kriz, nfusun geni bir blmnn eyleme geerek rgtlenmesi ve siyaset arenasnn katlmcs haline gelmeye almasyd. Bu noktada, iki ayr demokrasi anlayna geri dnyoruz. Szlkteki anlamna bakarsak bu, demokraside bir avantaj. Hkim olan anlaya gre ise bir sorun, stesinden gelinmesi gereken bir kriz. Halkn, kendisi iin uygun olan kaytszlk, itaat ve pasifist durumuna geri pskrtlmesi arttr. Bizler, bu yzden, krizin stesinden gelmek iin bir eyler yapmalyz. Bunu baarmak iin aba gsterildi, ie yaramad. Demokrasi krizi hl var ve neyse ki iyi de durumda; ancak siyaseti deitirmekte pek etkili deil. Fakat, birok insann inandnn aksine, dnceyi deitirmekte etkili. 1960'lardan sonra, bu hastal yok ederek stesinden gelebilmek iin ok aba harcand. Hastaln bir yznn gerekten teknik bir ismi var aslnda: "Vietnam Sendromu". 1970'li yllarda kullanlmaya balayan "Vietnam Sendromu" terimi, ihtiya duyulduka tanmland. Reagan yanls aydn Norman Podhoretz onu, "askeri gcn kullanmna kar olan hastalkl tutum" olarak tanmlad. Geni bir halk kitlesi tarafndan iddete kar gsterilen hastalkl tepkilerdi bunlar. Halk, neden etrafta ikence yaparak, insanlar ldrerek ve oray buray youn bombardmana tutarak dolamamz gerektiini anlamad. Goebbels'in de tespit ettii gibi, bir toplumun bylesi hastalkl tutumlara yenik dmesi ok tehlikelidir, nk o zaman yurtd maceralarn bir snr olur. Krfez Sava histerisi esnasnda Washington Post'un da, daha ok iftiharla vurgulad gibi, insanlara "sava deerleri'ne saygl olmay alamak gerekir. Bu nemlidir. Yerel ynetimlerin ileyii15 ni alaa etmeyi baarmak iin dnyay kaba kuvvet kullanarak bir utan bir uca gezen bir iddet toplumuna sahip olmak istiyorsanz, btn bu iddet kart hastalkl tutumlardan uzak durup, savan sahip olduu deerlerin takdir edilmesi gerekir. Demek ki asl hakkndan gelinmesi gereken ey Vietnam Sendromu'ymu. 16

GEREK GB GSTERME Tarihi de tamamyla arptmak gerekir. Bu, hastalkl tutumlar alt etmenin bir baka yoludur; bylece, saldr dzenleyip birilerini yok ettiimizde, olaylarn baka trl grnmesini salayabilir; kendimizi baz gerek saldrganlara ve canavarlara kar savunduumuzu syleyebiliriz. Vietnam Sava'ndan beri tarihin bu ksmnn yeniden inas iin muazzam bir aba sarf edildi. Bir sr asker dahil, bar hareketine katlan pek ok gen ve daha birok insan gerekte ne olup bittiini anlamaya balamt. Bu ok ktyd. Bu kt dncelerin yeniden dzenlenmesi ve bir tr dncenin yeniden oluturulmas gerekiyordu, yani "biz ne yaparsak doru ve asildir" cmlesine boyun emeyi retmek art olmutu. Eer Gney Vietnam' bombalyorsak bu, Gney Vietnam' birilerinden, orada baka kimse olmadna gre Gney Vi17 etnamllardan koruduumuz iindir. Kennedy yanls aydnlarn Gney Vietnam'da "i saldrlar"a kar savunma dedikleri ey budur. Bu, Adlai Stevenson ve dierleri tarafndan kullanlm bir ifadeydi. Onu, iyi zmsenmi ve resmi bir tablo haline getirmek gerekirdi. ok da ie yarad. Eer medya ve eitim sistemi stnde tam hkimiyete sahipseniz, bilim adamlar da konformist ise bunu baarabilirsiniz. Massachusetts niversitesi'nde son Krfez kriziyle ilgili davranlar stne yaplan -televizyon izlemeyle ilgili dnce ve davranlar aratran- bir almayla bu ortaya konuldu. almada sorulan sorulardan biri yleydi: Vietnam Sava srasnda sizce tahminen ka Vietnaml lmtr? Bugn Amerikallar tarafndan verilen ortalama rakam yz bin. Resmi rakamlar ise iki milyon diyor. Gerek say byk olaslkla -drt milyon aras. almay yrtenler yerinde bir soru kartyorlar ortaya: Bugn Almanya'da insanlara, "Yahudi soykrmnda sizce tahminen ka insan ld?" sorusunu ynelttiinizde alacanz ortalama yant yz bin olsayd, Alman siyasi ahlak hakknda ne dnrdnz? Bu bize Alman siyasi kltr hakknda nasl bir fikir verirdi? Onlar soruyu yantsz brakyorlar ama siz devam ettirebilirsiniz. Bu bizim kltrmz hakknda nasl bir fikir veriyor? Epeyce bir fikir veriyor. Askeri gcn kullanmna ve dier demokratik sapmalara kar olan hastalkl tutumlarn stesinden gelinmeli. Bu zel durumda ie yarad. Her konu bal iin de geerli. stediiniz konu baln seebilirsiniz: Ortadou, uluslararas terr, Orta Amerika; her ne olursa olsun, halka gsterilen dnya tablosunun gerekle ilgisi yok. Olayn gerei, yalanlar stne kurulu grkemli binalarn altnda gml. Demokrasi tehdidinin yldrlmas asndan tm bunlarn zgr koullar altnda yaplmas ok byk bir baardr. Bu baarlar, totaliter rejimlerde olduu gibi g kullanlarak deil, zgr koullarda elde ediliyor. Eer kendi toplumumuzu anlamak istiyorsak, bu olaylar hakknda dnmeliyiz. Bunlar nemli gerekler, zellikle de nasl bir toplumda yaadn nemseyenler iin. 18 MUHALF KLTR Tm bunlara karn, muhalif kltr varln korudu. 1960'lardan itibaren olduka byyen bu kltr, 1960'larda ar derecede yava bir geliim hzna sahipti. yle ki, Birleik Devletler Gney Vietnam' bombalamaya baladktan yllar sonrasna kadar kimse inhindi Sava'm protesto etmemiti. Bu kltr bymeye baladnda ise ounluu rencilerden ve gen insanlardan oluan, ok dar bir muhalif hareketti. 70'lere gelindiinde bu durum epey deiti. Balca toplumsal hareketler geliti: evresel hareketler, feminist hareketler, nkleer kart hareketler ve dierleri. 1980'lerde ise dayanma hareketlerinde yaylma oldu ki bu, en azndan Amerikan, belki de tm dnya muhaliflerinin tarihi asndan ok yeni ve nemliydi. Yalnzca protesto etmek19 le kalmayp kendilerini, baka yerlerde ac eken insanlarn yaamlarna samimiyetle soktular. Bundan o kadar ok ey rendiler ki Amerika'daki ana eilime, medenilemek adna epey katk saladlar. Tm bunlar byk bir deiimi beraberinde getirdi. Yllar boyunca benzeri eylemlere katlan herkes bunu fark etmi olmal. Kendimden biliyorum. Bugn lkenin en tutucu yerlerinde -Georgia'nm merkezinde, Kentucky'nin tarasnda, vb.-yaptm konumalar, o zamanlarn en ateli bar eylemlerinde, en aktif katlmclara yapamayacam

trden. imdi bu konumalar her yerde yapabilirsiniz. nsanlar size katlr ya da katlmaz ama en azndan neden bahsettiinizi anlarlar ve hi deilse izleyebileceiniz ortak bir payda vardr. Bunlarn hepsi, her trl propagandaya, btn rza retimine ve dnceyi hkimiyet altna almak iin sarf edilen abalara ramen var olan medenileme etkenlerinin belirtileridir. Ayn zamanda insanlar, dnerek bir eylerden sonu karmak iin gerekli olan yetiyi ve istei kazanyorlar, iktidara kar duyulan pheler byd ve birok konuda sergilenen tutumlar deiti. Bu deiimler, bir buzdann erimesi kadar yava ilerlese de olduka hissedilebilir ve nemlidir. Ancak bunun, dnyada olup bitenlerle ilgili dikkate deer bir deiim yaratmaya yetecek kadar hzl olup olmad baka bir soru. Bilindik bir rnek verebiliriz buna: u mehur cinsiyet ayrm. 1960larda kadn ve erkein, "sava deerleri" gibi konularla ilgili dnceleri ve askeri g kullanmna kar aldklar hastalkl tutumlar aa yukar aynyd. 60larn balarnda kimse, ne kadnlar ne de erkekler, byle hastalkl tutumlara bulamamt. Tepkiler aynyd. Herkes, oralardaki insanlarn bastrlmas iin iddet kullanmann kesinlikle doru olduunu dnyordu. Yllar getike bu deiti. Tm gruplarda, hastalkl tutumlar iyice geliti. Ancak bu arada bir ayrm da gitgide byyerek bugn olduka belirgin bir hale geldi. Yaplan anketlere gre bu oran yzde yirmi be civarnda. Ne olmutu ki? Olan uydu: Kadnlarn oluturduu, en 20 azndan yar-rgtl toplumsal bir hareket vard: feminist hareket. rgt, kendi etkilerini iinde tar. Bu, yalnz olmadnz kefetmeniz anlamna gelir. Dierleri de sizinle ayn dncelere sahiptir. Dncelerinizi kuvvetlendirebilir, inandnz ve dndnz ey hakknda da&" fazlasn renebilirsiniz. Bunlar olduka gayri resmi hareketlerdir, yani insanlar arasnda karlkl etkileimi gerektiren sendikal rgtlenmeler gibi deildir. ok gze arpan bir etkisi vardr. Demokrasi tehlikesidir bu: Eer rgtlenmeler geliebiliyor, insanlar yalnzca koltuklarna yapm halde aptal kutusuna bakp kalmyorlarsa, akllarna, askeri g kullanmna kar gsterdikleri hastalkl tutumlara benzer bylesi komik dncelerin ve daha nicelerinin gelmesi mmkndr. Bunun stesinden gelinmeli ama henz gelinmedi. GET TREN Son sava yerine bir sonraki savatan bahsetmek istiyorum, nk baz durumlarda, tepki gstermek yerine hazrlkl olmak daha faydaldr. u sralar Birleik Devletler'de ok tipik bir gelime sz konusu. Dnyada bunu yapan ilk lke o deil, iilerinde gitgide byyen toplumsal ve ekonomik sorunlar, hatta belki felaketler kendini gstermekte. ktidardaki hi kimse, bunlarla ilgili bir ey yapma niyetinde deil. Geen on yln hkmetlerinin -Demokrat muhalifler de buna dahil- iileri programlarna baktnzda, salk, eitim, evsizlik, isizlik, artan su oran, hapishaneler, varolardaki bozulma gibi ciddi sorunlar ynyla ilgili bir zm nerisine rastlayamazsnz. Gittike ktleen bu sorunlarn farkndasnz. Yalnzca George Bush'un iktidarda ol22 duu bu iki yl iinde, milyon ocuk daha alk snrn at, borlar hzla artt, eitim standartlar dyor, reel cret nfusun birou iin 1950 sonlarndaki seviyesine geriledi ve kimse bunun iin kln kprdatmyor. Byle durumlarda, akn srnn dikkatini baka taraflara ekmeniz gerekir, nk eer olan biteni fark ederlerse, kendileri madur olduklar iin bu durumdan holanmayabilirler. Yalnzca sper lig malarn ve televizyon dizilerini izlemesini salamak yeterli olmayabilir. Onlar dman korkusuyla krklemeniz gerekir. 1930'larda Hitler, ingene ve Yahudi korkusuyla krklemiti sry. Kendinizi korumak iin onlar yok etmek zorundaydnz. Bizim de yntemlerimiz var. Son on yl boyunca, her iki ylda bir, hatta her yl, kendimizi onlardan korumamz gerektii sylenen baz esasl canavarlar yaratld. lerinden zellikle bir tanesi her zaman kullanma hazrd: Ruslar. Kendinizi her zaman Ruslara kar koruyabilirsiniz Fakat bir dman olarak ekiciliklerini kaybetmek zereler ve kullanm gittike zorlayor; bu yzden yenilerinin yaratlmas art. Aslna bakarsanz insanlar George Bush'u, bize gerekten neyin saldrdn anlatamamas ya da aka syleyememesi konusunda haksz ekilde

eletirdiler. Bu cidden hakszlk. 1980 ortalarndan nce, radyodan u szleri ninni gibi dinleyerek uyurdunuz: Ruslar yaklayor. Fakat, Bush bu ans yitirdi ve aynen Reagan dnemi halkla ilikiler takmnn 1980'lerde yapt gibi, onun da yeni dmanlar bulmas gerekti. Tam da bu nedenle uluslararas terristler, uyuturucu kaaklar, ldrm Araplar ve dnyay ele geirecek olan yeni Hitler, Saddam Hseyin yaratld. Birbiri ardna gelmeyi srdrmek zorundaydlar. Halk rktr, terrize eder, ona gzda verirsiniz; o da yle bir siner ki seyahat edemeyecek kadar korkar. te o zaman, ne olduklarna bakma zahmetine bile girmeden alt edebileceiniz -ki cidden byledir- Grenada, Panama ya da baka korunmasz nc dnya lke ordularna kar muhteem zaferler kazanrsnz. iniz rahatlar. Oh be! Son anda kurtulmuuz. Bu, akn 23 sry kontrol altnda tutma ve etrafnda gerekten olan bitenle ilgilenmesindense dikkatini baka ynlere evirmenin yollarndan biridir. Dier bir yaklaan tehlike ise, byk olaslkla, Kba olacaktr. Bu, yasad ekonomik sava halinin devamlln ve muhtemelen srad bir uluslararas terrizmin yeniden canlandrlmasn gerektirir. u ana kadar uygulanan en esasl uluslararas terrizm, Kennedy hkmetinin Mongoose Harekat ve sonrasnda Kba'ya yaplanlardr. Bir ihtimal Nikaragua'ya alan sava dnda -eer bunu terrizm olarak nitelendirirseniz- hibir ey bununla uzaktan yakndan kyaslanamaz. Uluslararas Adalet Divan bunu, daha ok, saldr snfnda deerlendirdi. Daima, hayali bir canavarlar ehri yaratan ve sonra da onu yakp ykmak iin mcadele eden bir ideolojik saldr vardr. Eer direnebilirlerse, o ehre giremezsiniz. Bu ok daha tehlikelidir. Fakat eer yok edilebileceklerinden eminseniz, onlar bir vuruta darmadan edip, bir kez daha derin derin oh ekebiliriz. ALGIDA SECLK 24 Olduka uzun sredir devam etmekte olan bir ey var: 1986 Mays'nda, tahliye edilmi Kbal mahkm Armando Vallada-res'in anlar yaymland ve medyada hemen sansasyon yaratt. Size birka alnt yapacam. Medya, bu adamn aklamalarn yle tanmlad: "Castro'nun, siyasi muhalifleri cezalandrp yok ettii byk ikence ve hapis sisteminin belgelenmesi." Bu, "barbarca hapishanelerin," insanlk d ikencelerin ve en sonunda bahsi geen kitaptan rendiimiz, yzyln bir baka toplu katliamcsnn kontrolndeki devlet iddetinin "yeni bir despotizm yaratarak ikenceyi nasl sosyal denetim mekanizmas olarak [Valladares'in de yaad] cehennem Kba'da kurumsallatrd"nn "ibret verici ve unutulmaz bir dkm" idi. Washington 25 ? ? ' Postun ve New York Times'n tekrarlad yazlar. Castro, "diktatr bir kundak" olarak tanmlanmt. Gaddarlklar, kitapta ylesine inandrc bir ekilde gzler nne serilmiti ki "ancak en budala ve soukkanl Batl entelekteller bu zalimin tarafn tutabilir" demiti Washington Post. Unutmayn ki tm bunlar, tek bir adamn bana gelenlerin ortaya k. Hadi diyelim ki hepsi doru, ikenceye maruz kaldn syleyen bir adamn bana gelenler hakknda sorgulama yapmayalm. Valladares, Kbal kanl gaddarn dehet ve ikencelerine katlanmakta gsterdii cesaret sebebiyle Ronald Reaan tarafndan nsan Haklar Gn'nde Beyaz Saray'da dzenlenen protokole arlmt. Sonra da, Salvador ve Guatemala hkmetlerini ABD'nin saldrlarna ve kendi bana gelenleri solda sfr brakacak kitlesel vahetlere kar korumak iin ihbar hizmeti verebilecei Birlemi Milletler insan Haklar Komisyonu'nun Birleik Devletler temsilcisi olarak atand, iler byle yryor ite. 1986 yl Mays'nda olmutu bunlar. ok ilginti; insana, rza retimiyle ilgili biraz fikir veriyor. Ayn ay, liderleri ldrlen El Salvador nsan Haklar grubunun hayatta kalan yeleri, yneticisi olan Herbert Anaya da dahil, tutuklanarak ikence grd La Esperanza (Umut) Hapishanesi'ne gnderildiler. Hapisteyken de insan haklar mcadelelerini srdrdler ve avukat olduklar iin yeminli beyan toplamaya devam ettiler. Bu hapishanede drt yz otuz iki mahkm vard. Bu mahkmlarn drt yz otuzunun, kendilerine elektrikle ve dier yntemlerle yaplan ikenceleri anlatt yeminli beyanlarndan biri, Kuzey Amerikal niformal bir Birleik Devletler binbasnn yapt ikencelerin de

olduka ayrntl bir anlatmn kapsyor. Bu, az rastlanlr bir aklkla ortaya konulan kapsaml tanklk, bir ikence odasnda ne olup bittiini anlatanlar iinde, ayrntlar nedeniyle, byk olaslkla esizdir. Mahkmlarn yz altm sayfalk yeminli tanklk raporu, insanlarn ikence grmeleriyle ilgili tanklk yaptklarn gsteren video kasetiyle beraber hapis26 haneden darya szdrld. Marin Eyaleti inanlar Aras ibirlii Grubu tarafndan datld. Yerel gazeteler bunu basmay reddetti. Televizyon kanallar yaynlamay reddetti. Marin Eyaleti'nin yerel gazetesi San Francisco Examiner'da bir makale yaymland; sanrm hepsi bu kadard. Baka kimse de bu konuya dokunmayacakt Devir, etrafta bir sr "budala, soukkanl Batl aydnn" Jose Napoleon Duarte ve Ronald Reagan'a vgler yadrarak kol gezdii devirdi. Anaya ise hibir vgnn muhatab deildi. nsan Haklar Gn'ne davet edilmedi. Hibir yere atanmad. Bir mahkm deiimi srasnda tahliye edildi ve sonra da, byk olaslkla Birleik Devletler destekli gvenlik gleri tarafndan katledildi. Bununla ilgili ok az bilgi kt ortaya. Medya ise, gaddarlklar hasr alt ederek susturmak yerine aa karma yolunu seseydi, Anaya'nn hayatn kurtarabilir miydi diye kendi kendini asla sorgulamad. Bu bize, iyi ileyen bir rza retimi sisteminin alma yntemi hakknda bir eyler sylyor. Herbert Anaya'nn El Salvador'da olanlarla ilgili yapt aklamalarla kyaslandnda Valladares'in anlar incir ekirdeini bile doldurmaz. Fakat herkes iini yapmak zorunda. Bu, bizi, gelecek savaa gtrr. Sanrm bir sonraki harekta kadar bunlardan daha ok duyacaz. Sonuncusuyla ilgili birka yorum daha. Son olarak buna dnelim. Daha nce de bahsettiim Massachusetts niversitesi'nin yapt u aratrmadan balamak istiyorum. Bu almann baz ilgin sonular oldu. Aratrmada insanlara, Birleik Devletler'in yasad igali ya da ciddi insan haklar ihlallerini engellemek iin askeri g kullanarak mdahale etmeli mi, etmemeli mi diye soruldu. Neredeyse her iki kiiden biri etmeliyiz diye dnyordu. Yasad toprak igalleri ve ar insan haklar ihlali durumunda askeri g kullanmalymz. Eer Birleik Devletler bu neriyi dinleyecekse, o halde El Salvador'u, Guatemala'y, Endonezya'y, Tel Aviv'i, Capetown', Trkiye'yi, Washington'! ve dier btn devletleri bombalamalyz. Bunlarn tm yasad igaller, saldr ve ar insan haklar ihlali kapsamna giriyor. Eer rneklerin genilii hakkndaki gerekleri biliyorsanz, Saddam Hseyin'in saldrlar ve gaddarlklarnn da bu alann iine girdiini pekl biliyorsunuzdur. Yani onunkiler en uta olan deil. Neden kimse bu sonuca varmyor? Nedeni, kimsenin bunu bilmemesi, iyi ileyen bir propaganda sisteminde, bu rnekleri listelediimde kimse neden bahsettiimi anlamaz. Eer zahmet edip de bakarsanz, bu rneklerin ok da yerinde olduunu anlarsnz. Krfez Sava srasnda, meum bir biimde nerdeyse fark edilecek olan u rnei ele alalm. ubat aynda, bombardman seferberliinin tam ortasnda, Lbnan hkmeti srail'den, Lbnan topraklarndan hemen ve koulsuz olarak ekilmesini taahht eden B.M. Gvenlik Konseyi'nin ald 425 no'lu karara uymasn talep etti. Bu karar 1978 Mart'ndan kalmayd. O . zamandan bu yana, srail'in Lbnan topraklarndan ekilmesini art koan art arda iki karar daha kt. Tabii ki bu onu balamyor, nk Birleik Devletler, srail igaline arka kyor. Bu srada da Gney Lbnan yldrlyor. inde dehet verici eylerin olup bittii byk ikence odalar var orada. Gney Lbnan, lkenin dier blmlerine saldr iin s olarak kullanlyor. Lbnan 1978'den beri igal altndayd; Beyrut bombaland; yaklak yirmi bin insan ldrld, bunlardan yaklak yzde sekseni sivillerden oluuyordu; hastaneler tahrip edildi; daha ok terr, yama ve hrszlk boy gsterdi. Her ey yolunda, Birleik Devletler bunu destekliyor. Bu, rneklerden yalnzca biri. Medyada bununla ilgili ya da srail ve Birleik Devletler'in uymas gereken B.M. Gvenlik Konseyi'nin 425 no'lu kararyla veya dier kararlarla ilgili bir ey duymadnz, yahut nfusun te ikisinin kabul ettii prensiplere karn kimse Tel Aviv'in bombalanmasn talep etmedi. Sonuta, bu da yasad igal ve ar insan haklar ihlali. Bu, rneklerden yalnzca biri. ok daha berbat olanlar var. Endonezya'nn Dou Timor'u istilas iki 28

yz bin kiinin ldrlmesiyle sonuland. Dierleri bunun yannda nemsiz grnyor. Bu da Birleik Devletler tarafndan kuvvetle desteklenmiti ve halen Birleik Devletler'in byk diplomatik ve askeri desteiyle devam etmekte. Bu rnekler sralamakla bitmez. 29 KRFEZ SAVAI Bu size, iyi ileyen bir propaganda dzeninin nasl altn anlatr. Biz Irak'a, Kuveyt'e saldrdysak, insanlar bunu yasad igalin ve insan haklar ihlalinin iddet gsterilerek engellenmesi gerektii kuralna gerekten uyduumuz iin yaptmza inanabilirler. Eer bu kurallar, Birleik Devletlerin tavrna kar uygulansa, durumun ne olacan akllarna getirmezler, ite bu gerekten, olaanst bir propagandann baarsdr. Gelin baka bir rnee gz atalm. 1990 Austos'undan beri yaplan sava haberlerine dikkatle bakarsanz, birka arpc ifadenin noksan olduunu grrsnz. rnein, "Irak'taki demokrat muhalefet" denilen ey aslnda, oradaki ok cesur ve tam anlamyla gerek demokrat muhalefettir. Ve tabii ki, Irak'ta daha 30 fazla barnamad iin srgnde i grr. Esasen Avrupa'dadr. Bankac, mhendis ve mimar gibi mesleklerden insanlar kapsar bu muhalefet. Onlar dncelerini aka dile getirebilen, sesi olup konuabilenlerdir. Geen ubat, Saddam Hseyin halen George Bush'un en iyi arkada ve ticari ortayken, Irak demokrat muhalefetinin kaynaklarna gre, bu insanlar Irak'ta parlamenter demokrasi kurulmasnn talep edilmesi ynnde onlarn desteini almak iin bizzat Washington'a gelmilerdi. iddetle reddedilmilerdi, nk Birleik Devletler bunlarla ilgilenmiyordu. Kamusal alandan ise buna tepki gelmedi. Austostan itibaren bu muhalefetin varln inkr etmek biraz daha zorlat. Saddam Hseyin'i destekleyerek geirdiimiz yllardan sonra, austos aynda birdenbire ona dman kesildik. Burada, konu hakknda fikri olmas gereken bir Irak demokrat muhalefeti vard. i bitmi ve parampara olmu bir Saddam Hseyin grmekten mutluluk duyard. Saddam, onlarn erkek kardelerini ldrm, kz kardelerine ikence yapm ve kendilerini de lke dna srmt. Ronald Reagan ve George Bush Saddam' beslerken bu insanlar ona kar mcadele veriyorlard. Peki ya sesleri? Ulusal medyaya bir gz atn; bakalm 1990 Austos'undan 1991 Mart'nn sonuna kadar Irak demokrat muhalefetiyle ilgili ne kadar haber bulabilirsiniz? Tek bir kelime bile bulamazsnz. Bu, onlarn seslerini karmam olmasndan kaynaklanmyor. Bu insanlarn iddialar, nerileri, arlar ve talepleri var. Bunlara bakarsanz, Amerikan bar hareketinden neredeyse ayrt edilemez olduklarn grrsnz. Onlar, Saddam Hseyin'e de rak'a alan savaa da karlar. lkelerinin yaklp yklmasn istemiyorlar. stedikleri ey barl bir zm ve bunun baarlabilir olduunu ok iyi biliyorlar. Bu yanl bak as yznden sistemin dndalar ya zaten. Irak demokrat muhalefetiyle ilgili tek kelime duymuyoruz. Eer onlardan haberdar olmak istiyorsanz, Alman ya da ngiliz basnn takip edin. Geri onlar da ok fazla bilgi vermezler ama en azndan bizim olduumuzdan 31 daha az denetim altnda tutulduklar iin birka ey syleyebiliyorlar. Propagandann olaanst baars budur. nce, Irakl demokratlarn sesi tamamen darda braklr ve sonra da kimse bunu fark etmez. Bu da ok ilgin. yle ki, iyice beyni ykanm bu halk, Irakl demokrat muhaliflerin sesini duymadn fark edip de kendine "Neden?" diye sorup u aikr cevab bulamyor: nk, Irakl demokratlarn kendilerine ait dnceleri var; uluslararas bar hareketiyle ayn fikirleri paylayorlar ve bu nedenle de darda braklmlar. Gelin bir de savan nedenleri sorusunu ele alalm. Sava iin eitli nedenler ne srld. Bu nedenler unlard: Saldrganlar dllendirilmemeli ve igale iddet yoluyla derhal son verilmeli. Savan nedeni buydu. Temelde, gelitirilen baka bir neden yoktu. Bunun sava nedeni olmas olas m? Birleik Devletler, saldrganlarn dllendirilmemesi ve igale iddet yoluyla derhal son verilmesi prensiplerine mi uyuyor? Bu gerekleri art arda dizerek zeknz aalamak deil niyetim, ancak gerek u ki bu iddialar ergenlik andaki okuryazar bir

gen tarafndan iki dakika iinde rtlebilir. Ancak, asla rtlmedi. Medyaya bir bakn; u medyaya, liberal yorumculara ve eletirmenlere, Kongre'de yemin eden insanlara bir bakn ve birilerinin, bu ilkelerin Birleik Devletler tarafndan savunulduu varsaymn sorgulayp sorgulamadn grn. Birleik Devletler, Panama'da bulunan kendi igal kuvvetlerine kar koyup bu durumu engellemek iin Washington' bombalamaya kalkt m? Gney Afrika'nn Nambiya'y igali 1969 ylnda yasad ilan edildiinde, Birleik Devletler gda ve ilaca ambargo koydu mu? Savaa gitti mi? Capetown' bombalad m? Hayr, yirmi yl boyunca "sessiz diplomasi" yrtt. Bu yirmi yl boyunca durum pek ho deildi. Reagan-Bush ynetimi dneminde, Gney Afrika'nn sadece evre lkelerde ldrd insan says bir buuk milyondu. Gney Afrika'da ve Nambiya'da olanlar bo verin. Her nedense, bu bizim hassas y32 reimizi dalamad. Biz "sessiz diplomasi"yle yolumuza devam ettik ve igalcilere bol bol dl vererek iimizi bitirdik, igalcilere gvenlik kayglarn hesaba katarak birok avantaj salanp, Nambiya'nn ana liman verildi. Hani bizim tutunduumuz ilke, nerede? Bunlarn kesinlikle sava nedeni olamayacan aklamak ocuk oyuncadr, nk bizler bu ilkeleri sahiplenmiyoruz. Zaten kimse de aklamad; nemli olan da bu. Ve hi kimse bundan kan u sonucu gstermek iin kln kprdatmad: Hibir neden savaa girmeye yetmez. Hem de hi. Ergenlik anda, okuryazar bir gen tarafndan yaklak iki dakika iinde rtlemeyecek tek bir sava nedeni yoktur. te bu da totaliter bir kltrn damgas. Bizi korkutmak, yle derinden totaliterletirmelidir ki, hibir sebep olmadan savaa srklenebilmeli ve Lbnan'n arsn, lmlln fark etmeyecek hale gelmeliyiz. Bu ok arpc bir gerek. Bombardman balamadan hemen nce, ocak ortalarnda, geni apl bir Washington Post-ABC aratrmas ilgin bir ey kartt ortaya. nsanlara, "Eer Irak, Arap-Israil atmasnn Gvenlik Konseyi tarafndan ele alnmas artyla Kuveyt'ten ekilme karar alsayd bunu olumlu karlar mydnz?" sorusu yneltildi. Neredeyse te iki orannda halk buna olumlu bakyordu. Irak demokrat muhalifleri dahil olmak zere, btn dnya da yle bakyordu. Amerikan halknn te ikisinin bunu destekledii bildirildi. Tahminen, buna olumlu bakanlarn her biri, dnyada byle dnen tek insann kendisi olduunu zannetmitir. Elbette, basndan kimse bunun asla iyi bir fikir olduunu sylemedi. Ama Washington'dan gelen emirler yleydi; bizim "balant"ya yani uluslararas siyasete kar olmamz bekleniyordu ve bu yzden emri alr almaz herkes uygun adma geerek diplomasiye kar oldu. Basnda bir yorum bulmaya alrsanz, Alex Cockburn'un, Los Angeles Times'da, bunun iyi bir fikir olduunu savunan ke yazsna rastlayabilirsiniz. Bu soruya cevap veren insanlarn, yalnz olduklarn dndklerini sylemitim ama 33 bu sadece benim fikrim. Farz edin ki insanlar, yalnz olmadklarn, tpk Irakl demokrat muhalifler gibi dierlerinin de byle dnebileceini biliyordu. Farz edin ki, Irak'n ynelttii bu artl teklif bir varsaym deil, tam anlamyla gerekti. Bundan daha sekiz gn nce, Birleik Devletler st dzey yetkilileri tarafndan kamuoyuna duyurulmutu. 2 Ocak gn bu yetkililer, Araplsrail atmasnn ve toplu imha silahlar sorununun Gvenlik Konseyi tarafndan ele alnmas karlnda Irak'n Kuveyt'ten tamamen ekilme teklifini basna aklamt. Birleik Devletler ise, Kuveyt'e girilmesi ncesinde bu konuyu grmeyi reddediyordu. Farz edin ki halk, teklifin gerekten masaya yatrldndan, ounluk tarafndan desteklendiinden ve aslnda bunun, igalin nlenmesini istediimiz dier nadir durumlarda olduu gibi, bar nemseyen, akl banda her insann onaylayabilecei trden bir teklif olduundan haberdard. Farz edin ki bunlarn tm biliniyordu. Sizin fikrinizi bilmem ama bence bylesi bir durumda, u te ikilik oran, yzde doksan sekize ykselirdi. te size propagandann mthi baarlar. Byk olaslkla, ankete katlan insanlardan bir teki bile az nce bahsettiim eylerden haberdar deildi. nsanlar yalnz olduklarn dndler. Bu yzden de, hi muhalefetle karlalmadan sava politikalarna devam etmek olasyd.

Ambargolarn ie yarayp yaramayaca konusunda bir hayli tartma yaand. CIA bakannn ortaya kp bunlar tarttn grdk. Ancak, ok daha belirgin bir sorunun tartmas yaplmyordu: Ambargolar ie daha imdiden mi yarad? Cevap evet'ti, yani grnte ie yaramlard; ya austosun sonlarnda ya da daha byk ihtimalle aralk sonunda. Irak'tan gelen, onaylanm ve baz durumlarda Birleik Devletler'in st dzey yetkilileri tarafndan "ciddi ve zerinde konuulup anlalabilir" bulunarak kamuoyuna aklanan ekilme teklifi iin baka bir sebep dnmek gerekten ok zor. yleyse gerek soru u: Ambargolar imdiden ie mi yarad? Bir kar yol var myd? Nfusun geneli, 34 dnyann byk ounluu ve demokrat Irak muhalifleri iin kabul edilebilir bir kar yol olabilir miydi? Bu sorular tartlmamt; zaten iyi ileyen bir propaganda sisteminde bunlarn tartlmamas ok nemlidir. Bylece, Ulusal Cumhuriyeti Komite bakannn yle sylemesine olanak tannr: "Eer bakanlkta tek bir Demokrat dahi olsayd, bugn Kuveyt kurtarlamayacakt." Bunu syler ve sonrasnda hibir Demokrat kalkp da "Eer ben bakan olsaydm bugn deil, ta alt ay nce kurtarlacakt, nk o zamanlar, ele geirmek iin uraacam baz frsatlar vard; bylece Kuveyt, on binlerce insan ldrlmeden, evresel felaketlere neden olunmadan kurtarlacakt," demez. Hibir Demokrat sylemez, nk hibirinin fikri bu deildir. Henry Gonzalez ve Barbara Boxer byle dnen insanlardandr, ancak saylar o kadar azdr ki neredeyse yok gibidir. Hemen hemen hibir Demokrat'n bunu dile getirmeyecei gereinin farknda olan Clayton Yeutter ise dncelerini beyan etmekte zgrdr. Scud fzeleri srail'i vurduunda, basnda kimse bunu alklamad. Bu da iyi ileyen propaganda sistemine ilikin ilgin bir olaydr. Neden alklanmad diye sorabiliriz. Ne de olsa, Saddam Hseyin'in iddialar en az Bush'unkiler kadar iyiydi. Peki neydi bu iddialar? Lbnan' ele alalm rnein. Saddam Hseyin, ilhaka dayanamadn sylyor. srail'in, Gvenlik Konseyi'nde oybirliiyle alnan karara kar gelerek Suriye'deki Golan Tepeleri'ni ve Dou Kuds' ilhak etmesine izin vermeyeceini sylyor. lhaka tahamml yok. gale tahamml yok. srail, uymay reddettii Gvenlik Konseyi kararlarn ihlal ederek Gney Lbnan' 1978'den beri igal altnda tutuyor. Bu sre boyunca, btn Lbnan'a saldrd ve halen de Lbnan'n ou kesimini bombalamakta. Saddam, bu duruma dayanamyor. srail'in Bat eria'daki zulmleri stne hazrlanan Uluslararas Af Raporu'nu okumu olsa gerek. Yrei kanyor; dayanamyor. Ambargolar ie yarayamaz, nk Birleik Devletler tarafndan veto ediliyor. Mzakereler sonu veremez, nk Birleik Devletler tarafndan 35 engelleniyor. iddet dnda ne kalyor geriye? Saddam Hseyin yllardan beri beklemekte. Lbnan meselesi iin on yl, Bat eria iin yirmi yl. Ayn iddiay daha nce de duydunuz. Bununla, nceden duyduunuz iddia arasndaki tek fark, ambargolarn ve mzakerelerin Birleik Devletler tarafndan engellenmesi nedeniyle ie yaramayacan Saddam Hseyin'in samimiyetle sylemesidir. te yandan George Bush bunu syleyemedi, nk ambargolar szde ie yarad ve mzakerelerin de byle olacana inanmamak iin hibir neden yoktu; tabii mzakere yoluna gidilmeyeceini aka ve kararlca beyan etmesi dnda. Buna dikkat eken birine rastladnz m basnda? Hayr. nemsiz bir ey. Ergenlik anda, okuryazar bir gen tarafndan bir dakika iinde anlalabilecek eylerden biri daha. Fakat, hi kimse, hibir yorumcu, hibir ke yazar buna dikkat ekmedi. te bu da iyi iletilen totaliter bir kltrn iaretlerinden biri. Rza retiminin ie yaradnn gstergesi. Ve bunun stne son yorum. Anlatmaya devam ettike daha birok rnek verebiliriz. Saddam Hseyin'in -Amerika'da geni apta, ciddiyetle inanld gibi- dnyay ele geirmek isteyen bir canavar olduu fikrini ele alalm, insanlarn kafasna st ste kaznan bir dnce: O, her eyi almak zere. Onu durdurmalyz. Nasl bu kadar glendi? Endstriyel altyaps olmayan kk bir nc dnya lkesi alt st Irak sekiz yldan beri iran'la savayor. Yani u, ynetici snfnn ve askeri gcnn byk bir blmn tasfiye eden devrim sonras Iranla. Bu savata, Irak az da olsa destek alyordu. Sovyetler Birlii, Birleik Devletler, Avrupa, belli bal Arap lkeleri ve Arap petrol reticileri ona arka kyordu. Gel gr ki iran' yenemedi. Ama her an btn dnyay ele

geirmek iin hazr bekliyor. Buna dikkat eken birini grdnz m peki? Aslnda en bata, kyl ordusu olan bir nc dnya lkesiydi. imdilerde ise istihkm, kimyasal silahlar vb. gibi konularda bir ton yanl istihbarat topland itiraf ediliyor. Buna dikkat eken biri oldu mu? Hayr. Hemen hemen kimseyi 36 gremedik. Bu tipiktir. Dikkatinizi ekerim, bu olay, Manuel Noriega'ya tam da ayns yapldktan bir yl sonra gereklemiti. George Bush'un dostu Saddam Hseyin'le veya Pekin'deki dier arkadalaryla, hatta Bush'un kendisiyle kyaslandnda nemsiz bir hayduttur Manuel Noriega. Ktdr fakat u altmz trden dnya standartlarnda bir haydut deildir. Dnyaya samayacak kadar byk bir canavara dntrlmt. Uyuturucu tacirlerini yneterek bizi yok edecekti. Bir an nce harekete geip, yzlerce hatta belki binlerce insan ldrerek, kck, yaklak yzde sekizlik beyaz oligariyi yeniden glendirerek ve Birleik Devletler'in askeri yneticilerinin kontroln siyasi sistemin her aamasnda etkin hale getirerek onu yok etmeliyiz. Ya kendimizi kurtarmak iin bunu yapmalyz ya da bu canavar tarafndan yok edilmeye hazrlkl olmalyz. Bir yl sonra ayn ey Saddam Hseyin tarafndan yapld. Kimse buna dikkat ekti mi? Kimse neyin niin olduundan bahsetti mi? Bunu bulmak iin ok uramanz gerekir. Dikkat ederseniz bunun, bar yanls bir halk Belikal bebeklerin kollarn koparan Alman askerlerinden kendisini korumak iin Alman olan her eyi yok etmek isteyen gz dnm histerik bir topluma dntren Creel Komisyonu'nun yaptndan bir fark yok. Teknikler, televizyonun ve aktlan bir yn parann sayesinde daha gelimi olabilir, ama yine de tam anlamyla geleneksel. Asl yorumuma geri dnmek gerekirse, sanrm sorun sadece yanl bilgi edinme ve Krfez Krizi deil. ok daha geni. Asl sorun, zgr bir toplumda m, yoksa bir eit kabullenilmi totalitarizm altnda olaylarn merkezinden uzaklatrlm akn sr olarak bir yerlere srlen, dehete drlen, vatansever sloganlar bas bas baran, hayatlar iin srekli korku duyan, huu ile kendilerini yok olmaktan kurtaran liderlerine hayran olan; eitimli snflarnsa bir emirle uygun adma geerek kendilerinden beklenilen sloganlar tekrar ettii ve evinde deerlerini kaybede37 rek gerileyen bir toplumda paymza deni mi yaamak istediimiz. Dnyay mahvetmemiz iin tekilerin bize deme yapacan umarak parayla zoraki itaat salayan bir devlet olmaktan vazgemeliyiz. Bu bir seimdir. Yzlemek zorunda olduumuz bir seim. Bylesi sorularn cevab aslnda byk lde senin benim gibi insanlarn elinde. 38 Marsl Gazeteci "Terre Kar Sava"n Nasl Aktarlmas Gerektii stne Bu metin, 22 Ocak 2002 tarihinde "Habercilikte Doruluk ve Tarafszlk" adl mesleki sivil toplum kuruluunun on beinci yldnmn dolaysyla New York Belediye Binas'nda verilen konumadan derlenmitir. . Sanrm byle bir frsatta tartmaya sunulacak en uygun konunun ne olduu ok ak: Medya, son aylarn en nemli hikyesini, nam- dier "terre kar sava" sorununu zellikle slam dnyas ekseninde nasl ele ald? Bu arada aklma gelmiken, burada medya derken yorum, analiz ve fikir dergilerini, yani aslnda genel olarak entelektel kltr de kapsayan olduka geni bir kavram kastediyorum. Bu gerekten nemli bir tartma konusu. Dierleri iinde, ADALET kavram tarafndan dzenli olarak ele alnan tek konu bu. Ayn zamanda da, stne konuma yapmak iin ok da uygun bir konu deil; nedeni ise oka ayrntl analiz gerektirmesi. Bu yzden de yapmak istediim ey biraz deiik bir yaklam41 la devam ederek hikyenin tarafszlk, doruluk, uygunluk gibi rehber olarak kabul gren genel ilkelerle badaacak biimde nasl ele alnmas gerektii sorusunu sormak. Gelin buna bir eit dnce deneyi yaparak balayalm. Marsl zeki bir adam canlandrn gznzde ("adam" dememin nedeni genelde Marsllarn erkek olduunun

varsaylmas). Bu Marsl, Harvard ve Columbia niversitelerinin Gazetecilik fakltelerinde okudu ve orada tm yce deerleri renerek onlara yrekten inand. Bu Marsl byle bir hikyeyi nasl ele alrd? Bence, Mars gazetesine gnderecei baz geree dayal gzlemlerle balard ie. Geree dayal ilk gzlem, terrizmle savan 11 Eyllde deil, aslnda ondan yirmi yl nce ayn sylemin kullanlmasyla ilan edildiidir. Reagan Hkmeti, eminim hepiniz biliyorsunuzdur, bakann "korkun terr felaketi" diye tanmlad durumu lanetleyip, terrizmle savan ABD d siyasetinin esas olacan ilan ederek ynetime geldi.* Asl nokta, slam dnyasnda ve o zamanlar Orta Amerika'da da var olan devlet destekli uluslararas terrizmdi. Uluslararas terrizm, "modern zamanda barbarizme bir geri dn", "medeniyetin ahlaksz dmanlar"*" tarafndan yaylan bir veba olarak tanmlanmt. Aslnda devlet bakan George Shultz'dan alnt yapyorum. Reagan'dan alntladm cmle Ortadou terryle ilintiliydi ve 1985 ylna aitti. Bu dnemde, blgedeki uluslararas terrizm her yl yaplan Associated Press anketinde editrler tarafndan yln nde gelen hikyesi seilmiti. Bu durumda, u bizim Marslnn belirtmesi gereken ilk nokta terre kar savan 2001 ylnda ikinci kez ilan edildii ve yln en nemli hikyesi haline geldii, yani terrizmle savan ilk kez deil, daha nce de sk sk yapld gibi, yeniden ilan edildiidir. stelik, ok arpc bir gereklik sz konusudur, ki bu da hep New York Times, 18 Ekim 1985. Washington Post, 26 Ekim 1984. 42 ayn insanlarn "yol gsteren" konumunda olmasdr. Terrizme kar savan ikinci raundunun askeri ayan srdren Donald Rumsfeld, doruktaki yl 1985 de iinde olmak zere, ilk rauntta da Reagan'n zel Ortadou delegesiydi. Savan Birlemi Milletler'deki diplomatik ayan yrtmek zere daha birka ay nce atanan kii, terre kar savan ilk raundunda Birleik Devletler'in ana ss olan Honduras'taki operasyonlarn idare eden John Negroponte'un ta kendisidir. G Unsurunun Kullanlmas 1985 ylnn nde gelen hikyesi Ortadou'daki terrd, fakat Orta Amerika'daki terrizm de gnn hikyelerinde ikinci sray alyordu. Hatta Shultz bunu, Orta Amerika'daki vebann en dehet verici belirtisi olarak tanmlyordu. Anlattna gre asl sorun, "bizim yarkremize yerleen kanser"di;* onu kesip atmak istiyorduk, ki bunun abucak yaplmas artt, nk bu kanser Hitler'in Kavgam'daki amalarn ortaya koyuyordu ve neredeyse dnyaya hkim olmak zereydi. Bu gerekten tehlikeliydi. Tehlike o kadar ciddiydi ki 1985 ylnn Adalet Gn'nde bakan, ulusal skynetim ilan etti, nk dediine gre bu kanser, "ulusal gvenlie ve Birleik Devletler'in d siyasetine allmadk ve olaanst bir tehdit" yneltiyordu. (Adalet Gn, ne tesadf ki, dnyann geri kalan ksmnda Amerikal iilerin mcadelelerine omuz verilmesi ansna kutlanan bir gndr. Birleik Devletler'de ise ovenist bir bayramdr 1 Mays.) Kanser en sonunda skp atlana kadar skynetim ylda bir kez yenilendi. Devlet Bakan Shultz, tehlikenin o kadar rktc olduundan bahsediyordu ki, bu artlarda lml yollara devam etmeyi srdremezdiniz; yani kendi deyimiyle "Eer pazarJack Spence ve Eldon Kenworthy'nin makalelerini incelemek iin bkz: ed. Wal-ker, Thomas; Reagan vs. the Sandinistas; Boulder: Westview,1987. 43 lk masasna gcn glgesi dmezse mzakereler yalnzca kapitlasyon kazanm iin bir dzmecedir" (14 Nisan 1986). Shultz, "Eitlikteki g unsurunu hesaba katmay reddeden Birlemi Milletler, Uluslararas Mahkeme vb. d arabulucular kullanmak gibi yasal, topist yol" arayanlar suluyordu. Aslna bakarsanz Birleik Devletler eitliin g unsurunu, Uluslararas Mahkeme, Latin Amerika lkeleri ve tabii ki dnyay fethetmeyi aklna koymu kanserin yasal ve topist bir yol arayna baaryla engel olan John Negroponte kumandasnda Honduras'ta s kuran cretli askeri birlikler yoluyla kullanyordu. Medya bu konuda hemfikir oldu. Gerekten ortaya kan tek sorun taktiklerdi. Her zamanki gibi sava ahinleri ve bar gvercinleri arasnda bir ekime sz konusuydu. Sava yanllarnn durumu, The New Republic'in editrleri tarafndan gayet iyi aklanmt (4 Nisan 1984). Kendi deyimleriyle, "ka tanesinin

katledildiine bakmakszn Latin tr faistlere" askeri yardm gndermeye devam etmek gerektiini sylediler nk, "Salvador'daki ve hatta blgenin dier herhangi bir yerindeki insan haklarndan daha nemli olan Amerikan ncelikleri" vard. Sava ahinleri ite byleydi. te yandan bar yanllar, yasal yollarn tam anlamyla ie yarayamayacan iddia ederek Nikaragua'y, yani kanseri, "Orta Amerika tarz"na dntrmek ve ona "blgesel standartlar" kabul ettirmek iin baz yeni alternatif yollar nerdiler. Washington Post'dan (14-19 Mart 1986) alnt yapyorum. Orta Amerika tarz ve blgesel standartlardan kast, o dnemde soykrmlar, ikenceler yaparak tasvir edilemeyecek ekilde ortal yakp ykan El Salvador ve Guatemala terr devletleriydi. Yani bar gvercinlerine gre, Nikaragua'y da Orta Amerika tarzna evirmemiz artt. Ulusal basndaki editrler ve ke yazarlar, gvercin ve ahin taraflar arasnda neredeyse yzde elli-elli dalmt, istisnalar 44 tabii ki vard, ama kelimenin tam anlamyla istatistiksel bir hatann iindeydiler. Bu konu stne baslm bir sr kaynak var; hatta uzun zamandr var, eer bir gz atmak isterseniz.* O zamanlar vebann ortal kasp kavurduu baka bir nemli blgede, Ortadou'da, terrdeki istikrar ok daha radikaldi. Sava Ayn, Hedefler Farkl Demek ki, bizim zeki Marsl yakn tarihe ilikin bu dikkat ekici sreklilie kesinlikle nem vermeliymi; yani Mars'taki manetler terre kar bahsi geen savan, ayn hedeflere karym gibi grnen, fakat -Marsl muhabirimizin de zel olarak belirtecei gibi- asla tam anlamyla ayn olmayan hedeflere kar duran insanlar tarafndan tekrar ilan edildiini yazmalym. 1980'in CIA ve ibirlikileri tarafndan rgtlenmi ve silahlandrlm zgrlk savalar, eitildikleri zel gler tarafndan u sralar Afganistan maaralarnda aranan ahlaksz medeniyet dmanlarnn ta kendisidir. Onlar, terre kar ilk savan nemli bir bileeniydi ve bu savan iindeki dier bileenlerle tamamen ayn ekilde hareket etmiti. ok nceden, tam olarak 1981'de Msr Babakan'na dzenlenen suikastla balayp bugne kadar uzanan terrist amalarn saklamadlar. Bu maddelerin iinde, Rusya'ya dzenlenecek terrist saldrlar o kadar ard ki, bir noktada fiilen Pakistan'la da bir savaa girdiler. Ruslar, 1989'da Afganistan'dan ekilerek perian olmu lkeyi Birleik Devletlerin en gzde toplu katliamclarnn, tecavzclerinin ve terristlerinin eline braktnda Afganistan, tarihinin en kt dnemi olarak tanmlanan srece girmiti. ABD'nin gzdeleri, imdi de Kabil snrlar dnda i banda. Bu sabahki Wall Street Journal' a (22 Ocak 2001) gre, blBaz yorum ve kaynaklar iin Bkz: Chomsky, Noam, Medya Gerei, Everest Yay., Ekim 2002. 45 gedeki en nemli diktatrlerden ikisi, byk bir savan patlamasna neden olacak bir bahanenin izini sryorlarm. Umarz baaramazlar. te bunlarn tm Mars basnnn manetlerini oluturuyor; tabii ki sivil halka ifade ettikleriyle birlikte aktarlyor; nk sivil halk kavram, drt ay ncesinden kullanlmaya hazr olduu halde, koullar yznden datlmayan gda ve dier ihtiyalardan hl aresizce mahrum braklan ok byk bir insan topluluunu kapsyor. Bunun sonularn bilmiyoruz ve asla bilmeyeceiz de. nk entelektel kltrde bir ilke vardr ki buna gre, dmann sularn bir lazer keskinliiyle soruturursunuz, ama asla dnp kendinize bakmazsnz, -bu nokta ok nemlidirbylece, Vietnam'da, Salvador'da ya da baka yerlerde ardnzda braktnz cesetlerin says hakknda olduka mulak tahminlerde bulunursunuz. Ahlaki Denkliin Sapknl Daha nce de sylediim gibi, Mars'taki manet bu olacak, iyi bir Marsl muhabir, birka temel dnceyi aklamak isteyecektir. Her eyden nce, terrizmin tam olarak ne olduunu; sonra da buna verilecek uygun tepkinin ne olduunu renmek ister, ikinci sorunun cevab her ne olursa olsun, verilecek uygun tepki, doruluu kabul edilmi baz ahlaki nermeleri tatmin etmek durumundadr ve Marsl da bu nermelerin neler olduunu kolayca kefedebilir; en

azndan terre kar kendi kendini ilan eden savan liderleri tarafndan nasl anlaldn ortaya kartabilir; nk bize hi durmadan ne denli dindar Hristiyanlar olduklarndan, "ikiyzl" kelimesinin, ok hrmet ettikleri Kutsal Kitap'ta nemle verilmi tanmn ezbere bildiklerinden bahsedenler o liderlerdir. yle ki, "ikiyzl," kendisine uygun bulmad koullar bakasna uygun grendir. 46 O zaman Marsl, asgari ahlak seviyesine ulaabilmek iin stnde karara varlmas hatta srarla durulmas gereken bir ey olduunu anlar: Eer yaptmz bir hareket bizim iin doruysa dierleri iin de dorudur ve eer dierleri yaptnda yanlsa, o zaman, biz yaptmzda da yanltr. imdi, ahlaki nermenin bu en temel bilgisini anladktan sonra Marsl, tasn taran toplayp Mars'a geri dnebilir. nk aratrma grevi artk bitmitir. Terrizme kar sava stne yaplan geni yaynlarn ya da yorumlarn hibirinde bu asgari dzeye biraz olsun yaklamay baaran bir cmle, tek bir cmle bulma ans yoktur. Benim lafma bakmayn siz, kendiniz de bir deneyin. Abartmak istemiyorum; yani byk olaslkla belki imdi, belki baka zaman sayfa kenarlarnda nadir de olsa bir cmle bulabilirsiniz. Bununla beraber, bu ahlaki nerme ana gr snrlar iinde tannr. Son derece tehlikeli bir sapknlk olarak kabul edilir ve bu yzden de, kimse onu aa vurmadan, karsna geit vermez duvarlar rlmelidir. Aslnda, sayg duyuyormu gibi yaptmz ahlaki nermelere uymayp da sapknla tutulmaya, ona tabi olmaya kalkacak birilerinin olmas durumunda kullanma hazr teknik bir szck de var. Bu sulular "ahlaki grecelik" -bu, kendimize uygun grdmz koullar bakalarna da uygun gryoruz nermesiyle ayn anlama geliyor- denilen bir eyden suludur ya da "ahlaki denklik" ten. Sanrm bu terim, birilerinin de bizim sularmza bakmaya cesaret edebilecei tehlikesini bertaraf etmek iin Jeane Kirkpatrick tarafndan icat edilmiti. Ya da onlar, Amerika'ya ynelik ar bir eletiri suu iliyorlardr; belki de Amerika kartdrlar. ok ilgin bir kavram. Bu terim, sadece totaliter rejimlerde, rnein Rusya'nn eski gnlerinde yani "anti-Sovyetizm"in en byk su olduu dnemlerinde kullanlmt. Eer biri kalkp da talya'da Antitalyan adyla bir kitap yaymlarsa, buna Milano ve Roma sokaklarnda verilen tepkinin nasl olabileceini hayal edebilirsiniz; zaten zgrlk ve demokrasinin ciddiye alnd her lkede bu geerlidir. 47 levsiz Bir Tanm Fakat biz Marslnn, nlenemez azarlayc sert szlerle, iftira yagmuruyla caydrlamadn ve en temel ahlaki nermelere bal kalmakta inat ettiini varsayalm. Daha nce de belirttiim gibi, eer bunu yaparsa evine geri dnebilir; ancak onun srf merak yznden kalp biraz daha inceleme yapmak istediini farz edelim. Peki sonra ne olacak? Dosdoru, nemli bir soruya, "Terrizm nedir?" sorusuna dn yaplacak. Bunun cevabn bulmak iin ciddi bir Marsl muhabirin izleyecei uygun bir yn var: Terrizme kar sava deklare eden insanlarn terrizm tanmna bak; bu yeterince adil olur. Ve aslna bakarsanz, Birleik Devletler kanunlarnda, askeri yasalarda ve daha baka yerlerde terrizmin resmi bir tanm vardr. Ne olduu ksaca anlatlmtr. Alnt yapmak gerekirse terrizm, "k noktas gerei siyasi, dini ve ideolojik olan amalara bask, gzda verme ve korku telkin etme yoluyla ulamak iin planlanm iddet kullanm ve vahet tehlikesi"dir. Olduka basit geliyor kulaa; grebildiim kadaryla ok da uygun. Ancak srekli olarak, terrizmi tanmlama sorununun ne denli can skc ve karmak olduunu okuyup duruyoruz ve doal olarak bizim Marsl da bunun neden byle olduunu merak edebilir. Bir cevab var. Resmi tanm ilevsizdir. Hem de iki nemli nedenle ilevsizdir. Birincisi bunun, resmi siyasetin tanmna yakn hatta ok yakn bir yorum olmas. Ancak i resmi siyasete gelince terrizmin ad, dk younluklu atma ya da terr kart sava olur. Sras gelmiken belirteyim, bu sadece Birleik Devletler'e zg deildir. Gzlemlediim kadaryla bu uygulama evrensel. rnek vermek gerekirse, 1960'larn ortalarnda daha ok Pentagon'la balantl bir aratrma kurumu olan Rand irketi, Japonya'nn 1930'larda Manurya'ya ve Kuzey in'e dzenledii

saldrlar konu alan ilgin bir Japon "isyan bastrma klavuzu" serisi bast. Olduka ilgimi ekmiti ve bu klavuzla hemen hemen ay48 ns olan Birleik Devletlerin Gney Vietnam klavuzunu karlatran bir makale yazmtm o zamanlar.* Ancak belirtmeliyim ki makale o kadar da zekice deildi. Her neyse, bu bir gerek ve hatta bildiim kadaryla evrensel bir gerek. O halde, resmi tanm kullanamamamzn birinci nedeni buymu. kinci neden ise bundan ok daha basit: Terristlerin kim olduklarna dair btn yanl cevaplar, temelden yanl cevaplar vermesi. yleyse, resmi tanmn tamamen terk edilmesi gerekir ve bu yzden size doru cevaplar verecek bir eit gelimi tanm bulmanz art olur ki bu zordur. Terrizmin tanmnn ne kadar zorlayc bir tartma konusu olduu ve byk beyinlerin onunla mcadele verdii vb. eyler duyuyor olmanzn nedeni de ite budur. Neyse ki bir zm var. zm terrizmi, onlarn bize -biz her kim olursak olalm- kar uyguladklar terrizm olarak tanmlamak. Bildiim kadaryla bu evrenseldir; gazetecilikte, bilimde. Ve sanrm tarihsel bir olgudur da; yani ne de olsa bu uygulamalar takip etmemi bir lkeyle hi karlamadm. O halde, yine de sorundan bir k yolu var. Terrizmin bu ie yarar tanmyla her zaman okuduunuz klasik sonular kartabiliriz: yle ki, bizler ve bizim mttefiklerimiz terrizmin asl kurban ve terrizm ise gszn silah. Elbette, resmi anlamda terrizm de dier silahlar gibi glnn silah; fakat bir kere "terrizm"i bize kar uygulanan terr olarak algladysanz o, tanm gerei, gszn silahdr. Demek ki tanm gerei, terrizmin gszn silah olduu dorudur. O halde, srekli olarak gazetelerde veya dergilerde bununla ilgili yazanlar ve yazdklar da dorudur; gereksiz tekrarlar; kural gerei. Liberation, Eyll-Ekim 1967. Yeniden Basm: Chomsky, Noam; American Power and The New Mandarins; New York: Pantheon, 1969. 49 Tipik Terrizm " Bizim Marsl'nn, bu grnte evrensel olan kurallara meydan okumaya devam ettiini ve tekrar tekrar sz edilen ahlaki nermelerin yan sra terrizmin, Birleik Devletler tarafndan yaplm resmi tanmn da gerekten kabul ettiini varsayalm. Yalnz unu sylemeliyim ki, imdiye kadar oktan uzayda yol almaya balard ama hadi biz yine de varsaymaya devam edelim. Eer Marsl bu kadar ileriye giderse, hi phesiz orada terrizmin ok belirgin resimleriyle karlar. rnein 11 Eyll, terrist vahetin zellikle ok edici bir rneidir. Dier bir belirgin rnekse, ingiliz savunma kurmaylarnn bakan olan Amiral Michael Boyce tarafndan ilan edilen ve ekim sonlarnda (28 Ekim 2001) New York Times'n ba sayfa haberi olarak yaymlanan ABD-Ingiliz kar saldrsdr. Amiral, Afganistan halkna "liderini deitirinceye kadar" Amerikan ve ngiliz ordularnn onlara kar dzenledii saldrlara devam edeceini bildirmiti. Dikkat ederseniz resmi tanma gre bu, uluslararas terrizmin tipik bir resmi; okumasn tekrar yapmayacam fakat bunun stne dnrseniz kesinlikle kusursuz bir rnek olduunu grrsnz. Bu aklamadan iki hafta nce George Bush Afganlara, daha dorusu Afganistan halkna, aranlan zanllar teslim edilinceye kadar saldrlarn devam edeceini bildirmiti. Hatrlatrm ki Taliban rejiminin devrilmesi dncesi akllara, -aslnda bunu kendi karlar iin kullanarak, savan ne denli hakl olduunu yazacak olan entelektellerin aklna- bombalamadan birka hafta sonra gelmiti. Elbette bu da tipik terrizmdi: Teslim etmenizi istediimiz baz insanlar bize verene kadar sizi bombalamaya devam edeceiz. Taliban rejimi baz deliller gstermesini istediyse de Birleik Devletler srekli olarak bu istei grmezden geldi. Ayn Birleik 50 Devletler, tam da o dnemde gelen sulular iade tekliflerini dikkate almay bile dpedz reddetti; bu tekliflerin ne kadar ciddi olup olmadn bilemiyoruz nk geri evrildi. phesiz Marsl bunlarn hepsini belgeleyecektir ve biraz ev devi yaptysa olan bitenin nedenlerini, baka bir sr rnek de bularak, abucak aklayabilecektir. Nedenler ok basit: Dnyay ynetenler bir eyi akla

kavuturmak zorundadr ki bu da baka hibir otoriteye boyun emedikleridir. Bu sebeple delil sunmak durumunda olduklar fikrini kabul etmez, sulularn kendilerine iadesini talep yoluyla halletmeyi uygun grmezler; nitekim, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi'nin yetkisini de aka reddederler. ABD anlam ak ve net olan yetkiyi kolayca, hibir nedene ihtiya duymadan ele geirebilirdi. Fakat bu seenei geri evirdi. Ve bu olduka anlaml. Nitekim uluslararas ilikilerde ve diplomaside bunun iin kullanlan bir terim de var. Gvenilirlik salama deniyor buna. Baka bir ifadeyle, "biz terrist bir devletiz ve eer yolumuza karsanz bunun sonularna katlanrsnz" cmlesinin ilan edilmesidir. Tabii bu ancak "terrizm"i resmi anlamda yani Birleik Devletler yasalarnda ve dierlerinde tanmland anlamda kullanyorsak geerlidir ve daha nce deindiim sebeplerle de kabul edilemezdir, Tartlamaz Olaylar Gelin ahlaki nermelere geri dnelim. Neredeyse evrensel olarak kabul grmesinin yan sra adil, takdire ayan ve kesinlikle doru diye tanmlanan resmi retiye gre Birleik Devletler'in -ta ki Afganllar, kant sunmay ve sulular iade talebi yapmay reddeden ABD'ye, zanllar teslim edene kadar ya da Boyce'un daha sonra syledii gibi, liderlerini deitirinceye kadar- onlara kar terrist bir sava srdrmesine izin verildi. Yani, Kutsal Kitabn aklad anlamda ikiyzl olmayan bir kimse annda u 51 sonuca varacaktr: Birleik Devletler, be bin lmn drt bininden sorumlu olan bir terrist birliin lideri olmaktan sulu bulunan katil Emmanuel Constant' teslim edene kadar Haiti'nin ABD'ye kar byk apl terrist bir saldr yrtmesine izin verilmitir. Bu olayda kantlar ortadayd hi phesiz. En sonuncusu 30 Eyll 2001'de -yani pheli terristleri teslim etmedii takdirde Afganistan'n terre tabi tutulaca stne tm o konumalarn yapld srada- olmak zere Haiti, tekrar tekrar Emmanuel Constant'n iadesi talebinde bulunmutu. Elbette sadece drt ya da be bin siyah insann lm olmas nedeniyle sanrm ok ciddiye alnmad. Bu durumda belki de, Birleik Devletler'de kitlesel terr balatmallar. Bombalayamadklarna gre, biyo-terr ya da ne bileyim, baka bir ynteme bavurmalar gerekir; ABD, on ikinci yzyldan bu yana Haiti halkna kar korkun sulardan sorumlu olan ynetimini deitirene kadar. Ya da ahlaki nermelere bal kalmak gerekirse, Nikaragua'nn da, sras gelmiken, terrizme kar alan sava yeniden ilan eden liderleri, yani yine ayn insanlar hedef alarak bahsedilen yntemlere bavurmasna mutlaka izin verilmitir. Nikaragua'ya dzenlenen terrist saldrnn 11 Eyll'den bile daha amansz olduunu anmsayn; on binlerce insan ldrlm, lke belki bir daha asla telafi edilemeyecek derecede harap dmt. Bu da tartlamaz rneklerden biri olduu iin stnde durmak zorunda deiliz. Tartlamaz olmasnn nedeni Uluslararas Mahkeme'nin, btn lkelerin uluslararas yasalara uymas gerektii ynndeki -kimsenin adn sylemeyen ama kimi ima ettii aka belli olan- ancak ABD tarafndan veto edilen ve ngiltere'nin ekimser oy kulland Gvenlik Konseyi kararna dayanarak Birleik Devletleri, uluslararas terrizmden sulu bulan hkmdr. Ya da Genel Kurul kararnn yine ayn eyi onayla52 yan, fakat Birleik Devletler ve bir-iki mvekkil devlet tarafndan kar klan hkm de tartlmaz olmasnn bir nedenidir. Uluslararas Mahkeme, Birleik Devletler'e uluslararas terrizm suuna hemen bir son vererek ykl tazminatlar demesini emretti. Birleik Devletler saldrlar hemen kztrmak amacyla iki yanl bir kararla cevabn verdi; medyann tepkisini daha nce anlatmtm. Tm bunlar, kanser yok edilinceye dek srd ve hl da devam ediyor. Bylece, terrizmle savan tam ortasnda, Kasm 2001'de, Nikaragua'da seimler oldu ve ABD seimlere kknden mdahale etti. Yanl sonular kabul etmeyecei ynnde Nikaragua'y uyard; hatta nedenini bile syledi. Dileri Bakanl, 1980'lerdeki uluslararas terrizmde Nikaragua'nn -Birleik Devletler'in en yksek uluslararas merciler tarafndan sulu bulunmasna neden olan terrizme

direnerek- oynad role gz yumamayacamz aklad. Kendini tutkuyla terrizme ve ikiyzlle adam entelektel kltrde, bunlara dair hibir yorum yapmadan geilir ama sanrm Mars basnnn manetlerinde bir yer bulabilir. Burada ise nasl ele alndna bakn ve grn. Sras gelmiken bir de, bu tartlmaz olaydaki en gzde "adil sava" teorinizi oluturmaya aln. ounluun Ehliletirilmesi Nikaragua'nn, terrle sava bahanesiyle kendisine ABD tarafndan yneltilen uluslararas terrizme kar elbette bir savunmas vard. yle ki, Nikaragua'nn bir ordusu vard. Dier Orta Amerika lkelerinde ordu, Birleik Devletler ve dier uydu devletleri tarafndan silahlandrlarak eitilen terrist glerden oluuyordu ve doal olarak terrist gaddarlklar ok daha ktyd. Bar yanllarnn, Nikaragua kanserini Orta Amerika tarzna dntrmeliyiz dedikleri buydu. Fakat bu durumda, kurban bir devlet olmuyordu ve bu yzden de Uluslararas Mahkeme'ye ya 53 da Gvenlik Konseyi'ne bavurular reddediliyor, -belki Mars dnda- tarihin p tenekesini boyluyordu. Bu terrn etkileri uzun solukluydu. Burada, Birleik Devletler'de, 11 Eyll terrist vahetinin geni apl etkileriyle ilgili -zaten gerektii gibiolduka ok kayg duyuluyor. Bu nedenle, rnein, New York Times'daki (22 Ocak 2002) bir bamakalede, yaadklar trajedi nedeniyle karn tesine geen insanlardan sz ediliyordu. Tabii ki ayn ey ok daha kt terr sularnn kurbanlar iin de geerli ancak bu yalnzca Mars'ta haber olabilir. Bu yzden, diyelim, birka yl nce Salvador Cizvitleri tarafndan bir mzakere yapldn syleyen bir haber bulmaya alabilirsiniz. Cizvitlerin, Birleik Devletler uluslararas terrizmi altnda yaadklar tyler rperticiydi. Mzakere raporu,* "terrizm kltr" diye tanmlanan eyin, ardnda brakt etkiler stnde durmutu. Bu kltr, egemen terrist devletin ve onun yerel temsilcilerinin emirlerine boyun emesi gerektiini ya da devlet destekli uluslararas terrizmin doruklarda olduu seksenlerde, bar yanllarnn tavsiye ettii gibi, yeniden Orta Amerika tarzna dndrleceklerini fark eden ounluun emellerini ehliletirir. Tabii yaadmz yerde bundan sz edilmese de belki Mars'ta manet olabilir. stekli Ortaklar Dorusu Marsl, savan birinci ve ikinci dnemleri arasndaki dier ilgin benzerliklerin de farkna varabilir. 2001 ylnda, aklnza gelebilecek neredeyse btn terrist devletler byk bir evkle terrizme kar oluturulan koalisyona katlyordu ve bunun nedeni hi de gizli deildi. rnein, Ruslarn neden bu denli istekli olduklarn hepimiz Envio, Mart 1994. 54 biliyoruz: eenya'daki korkun terrist faaliyetlerine Birleik Devletler onay almak istedikleri iin. Trkiye de zellikle istekliydi. Asker gnderme nerisini getiren ilk devletti ve babakan bunu yle aklad: Trkiye'nin en kt terrist zulmden kurtulabilmesi ve 1990'larn etnik sorunlarn bir an evvel halledebilmesi iin ona g vermek amacyla yalnzca Birleik Devletler'in asker -Clinton dneminde ordunun yzde seksenini- yma teklifinde bulunmasna duyulan minnetti bunun nedeni. Minneti o kadar bykt ki terrizme kar alan bu yeni savata asker gndermeyi teklif etmilerdi. Unutmayn ki bunlar yapan biz olduumuz iin, kural gerei, yaplann ad terrizm olmuyor. Listenin devam iin de ayn ey geerli olduu iin sralamaya devam etmeyeceim. Ayn ey, sras gelmiken ekleyeyim, savan ilk dnemi iin de geerliydi. Amiral Boyce'dan alntladm aklama, srail'in nl devlet adamlarndan biri olan Abba Eban'n 1981'deki szlerinin benzer bir yorumuydu. Terrizme kar savan ilan edilmesinden hemen sonrayd. Eban, srail'in Lbnan'daki vahetiyle ilgili gerekten korkun itiraflar yle syleyerek meru klmaya alyordu: "Etki altndaki halklarn, arpmalar durdurmak iin bask uygulayaca ynnde mantkl bir olaslk vard"* Dikkatinizi ekerim; bu, resmi anlamdaki uluslararas terrizmin dier bir tipik resmi.

Bahsettii arpmalar Israil-Lbnan snrnda meydana gelen arpmalard. Ezici younlukla srail kaynakl olan ve genellikle bahane bile bulmadan kartlan bu arpmalar, Birleik Devletler tarafndan desteklendii iin, kural gerei, ne terrizm saylyordu ne de terrizm tarihinin bir paras O zamanlar, ABD'nin kararl desteiyle srail, planlanm bir istila iin baz bahaneler bulmak amacyla Lbnan'a saldrlar dzenliyor, oray bombalyor ve daha birok zulme bavuruyordu. Dorusu, bahane bulaJerusalem Post, 16 Austos 1981. 55 masa da her koulda, on sekiz bin insan ldrerek istilay baard ve sonrasnda daha birok vahete imza atarak yirmi yl boyunca Gney Lbnan' igali gerekletirdi; ancak bunlarn tm kayt dyd nk Birleik Devletler'in azimli destei arkasndayd. dll Zulmler Tm bunlar -82 sonras saldrlarn ba gsterdii- 1985'te zirveye ulat; bu ayn zamanda, "Demir Yumruk Operasyonlar" denilen ABD-Israil zulmlerinin Gney Lbnan'da dorua ulat yld; bu operasyonlarda, bakumandanln "terrist kyller" diye tanmlad insanlarn ok byk bir blm katledilmi, bir ksm da srgne gnderilmiti. Babakan imon Perez'in emrinde yryen bu operasyonlar, terrizmin en nde gelen hikye olduu zirve yl 1985'in en berbat uluslararas suu dlne adayd. Baka rakipler de vard. Onlardan biri, yine 1985'in balarnda Beyrut'ta meydana gelen araba bombalama olayyd. Bir caminin hemen dnda bulunan arabadaki bombann patlayaca zaman yle bir ayarlanmt ki, olabilecek en fazla ceset saysn garanti etmek iin, insanlarn camiden kt an seilmiti. Olayn tyler rpertici bilanosunu ortaya koyan Washington Post'a* gre, bomba seksen kiiyi ldrm ve iki yz elliden fazla insann yaralanmasna neden olmutu. Bunlardan ou kadnlar ve kz ocuklaryd; bomba o kadar ar ve kuvvetliydi ki yatandaki bebekleri ldrd. Ve zulmn daha baka halleri... Geri bu da saylmaz, nk CIA ve ngiliz istihbarat tarafndan dzenlenmiti ve bu yzden de terrizm deildi. yleyse dl iin gerek bir aday olamazd. O halde, zirve yl 1985'te mmkn olan tek rakip srail'in, Washington Post Weekly, 14 Mart 1988 56 yetmi be insan ldren Tunus bombalamasyd; srail basnndaki gvenilir muhabirlerin verdii baz tyler rpertici bilanolar vard ABD de bu zulme Tunuslu mttefiklerini, bombaclarn yolda olduu konusunda uyarmay ihmal ederek ortak oldu. Dileri Bakan George Shultz hemen srail Babakan Yitzhak Shamir'i ararak Birleik Devletler'in bu olaya sonuna kadar sempati duyduunu anlatt. Ancak, Gvenlik Konseyi oybirliiyle -tabii ki ABD'nin ekimserliiyleolay silahl saldr eylemi olmaktan sulu bulunca Shultz, uluslararas terrizmden ald ak destei korku iinde geri evirdi. Gelin Washington'a ve uydularna, Nikaragua olaynda olduu gibi, lehte dnme hakk verelim ve gelin farz edelim ki su, Gvenlik Konseyi'nin tanmlad gibi ok daha ciddi bir su olan saldr deil, yalnzca uluslararas terrizm suuydu. Eer bu bir saldrysa ve eer ahlaki nermelere uygun ilerleyeceksek, o halde, Nuremburg davalaryla devam etmek gerekir. Bunlar, 1985 zirve ylnda bu dzeyin yaknnda bir yerlere ulaabilen yegne davadr. Tunus'un bombalanmasndan birka hafta sonra Babakan Peres Washington'a gelerek, Ronald Reagan'n Ortadou'daki "korkun terr felaketi" stne yapt aklamaya katld. Bunlardan hibiri tek kelime yorum iermiyordu ve doruydu da, nk kural gerei, yine hibiri terrizm deildi. Kural hatrlayn: Bu, yalnzca bize yaplrsa terrizmdir. Biz tekilere bunun kat kat ktsn de yapsak, bu, terrizm olmaz. te yine evrensel ilke. Her ne kadar bizim yaadmz yerde tartlamaz' olsa da belki Marsl onun farkna varabilir. Birka yl nce bununla ilgili bir yaz yazdmda tarihteki en iyi eletiriyle karlatm. (18 Eyll 1988) Washington Post'a, Ortadou muhabiri tarafndan yazlan bu iki kelimelik eletiride makalem, "nefes kesecek kadar kafa

kartrc" diye tasvir ediliyordu. Bunu sevdim. Bana kalrsa "nefes kesecek kadar" demekte yanlyordu -makaleyi okursanz olduka arbal olduunu 57 grrsnz- fakat "kafa kartrc" sznde haklyd. Yani, temel ahlaki nermeleri kabul etmek ve anlatlmamas gereken gerekleri anlatmak iin kafann karm olmas gerekir. Aalk Bahaneler imdi Marsl'ya geri dnelim. Medeniyetin ahlaksz dmanlar diye tanmlanan Ortadou'daki uluslararas terr tarafndan yaadmz zamann barbarizme dntrlmesinin zirve ylnn neden 1985 olduu sorusuyla akna dnm olabilir. Byle hissetmi olabilir, nk blgede uluslararas terrizmin neden olduu en kt durumlar hafza kuyusunu boylamt; aynen Orta Amerika'daki uluslararas terrizm ve daha baka birok olay gibi. Gncel olanlar, zellikle. Yine de 1985'deki baz olaylar hatrlanyor; iyi ve doru hatrlanyor nk onlar terrizmdir. Yln terrizmi resmi dl, Ac-hille Lauro'nun uak karmasna ve ktrm bir Amerikal olan Leon Klinghoffer'n ldrlmesine veriliyor. Bu olay herkes bilir. Tam anlamyla bir vahetti. Elbette sonra, bu vahetin failleri eylemlerini, bir hafta nce Tunus'a dzenlenen bombardmana misilleme olarak yaptklarn akladlar ki bu bombardman uluslararas terrizmin ok daha kt bir kantyd; fakat hakl olarak bizler, bu faillerin ne srd bahaneyi, hak ettii gibi aalayarak, kabul etmeyi reddettik. Kendini dlek ve ikiyzl olarak tanmlamayan herkes, iddet yoluyla yaplan dier tm misillemeler sz konusu olduunda bu prensip sahibi tavr taknacaktr. rnein bu misillemelere, hani u milyonlarca insan alk snrnn eiine getirecei ak ve net olarak beklenen Afganistan'daki sava da dahil. Sylediim gibi, asla bilemeyeceiz, ilkesel sebepler yznden... Ya da u anda srail igali altndaki blgelerde yaanan daha dk iddetli vahetler her zamanki gibi Birleik Devletler destekli olduu iin tabii ki terrizm deil. Marsl, Birleik Devlet58 ler'in u sralarda bir kez daha terre kar sava, terrizmi korumak ve en nemli uydu devletindeki terrizmi trmandrmak iin bahane olarak kulland haberini hi phesiz birinci sayfadan verirdi. Bunun en son aamas 1 Ekim 2000'de balad. 1 Ekim'den itibaren yani halen srmekte olan ntifada baladktan sonraki ilk gnlerde, srail helikopterleri roketleriyle silahsz Filistinlilere saldrmaya balad; dzinelercesi yaraland ve ldrld. Kendini savunmak iin bahanesi yoktu. [Ek yorum: "srail helikopterleri" ifadesi okunduunda, bunun gerekli eitimle donatlm srailli pilotlarn kulland, Birleik Devletler helikopterleri anlamna geldii anlalmaldr.] Clinton annda bu vahete yant verdi. 3 Ekim'de, yani iki gn sonra, eyll ortasnda gnderilen Apachi saldr helikopterlerinin yedek paralaryla birlikte onlu gruplar halindeki en byk askeri helikopter naklini yapmak iin ie koyuldu. Basn, ibirlii yaparak bunu yaymlamay reddetti; bakn reddetti diyorum, beceremedi deil. Yani hepsi olan bitenden haberdard. Geen ay Mars basn, oradaki terr emberinin daha ok kzmasn abuklatrmak iin Washington'n nasl mdahale ettiini kesinlikle manet yapard. 14 Aralk'ta ABD, Gvenlik Konseyi'nin Mitchell nergelerinin yrrle konmas ve iddetin azaltlmasnn ne kadar gerekletirildiini kontrol edecek uluslararas gzlemcilerin yollanmas ynndeki kararn veto etti. Bu karar derhal genel kurula gnderildi ancak orada Birleik Devletler'in ve bir de srail'in itirazyla karlanca kayplara kart. Basnda kan haberleri kontrol edebilirsiniz. Bir hafta ncesinde Cenevre'de, resmi anlamalar tarafndan kongreyi yrtmek zere ykml klnan Drdnc Cenevre Szlemesi taraflarnn bir kongresi vard. Bu szleme, bilindii gibi, kinci Dnya Sava'ndan sonra Nazilerin zulmn yarglamak amacyla kurulmutu. Camp David mzakereleri srasnda, Clinton ve Barak sayesinde srekli ykselen Birleik Devletler'in 59

tam desteiyle kurulmu ve gelitirilmi yerleim yerleri de dahil, igal edilen tm blgelerde ABD ve srail ne yapsa bu konvansiyon tarafndan fiilen engelleniyordu. srail bu yorumu reddediyor. Konu, Ekim 2000'de Gvenlik Konseyi'ne geldiinde ABD, yasalarnn artlarndan haberdar olduu uluslararas hukukun nemli ilkelerini ihlal konusunda, bylesi ak bir duru sergilemek istemeyerek ekimser kald. Gvenlik Konseyi bylece, on drde sfr oyla srail'den yine aka ihlal ettii konvansiyonu onaylamasn talep etti. Clinton ncesinde Birleik Devletler de dier yelerle birlikte, Konvansiyonu "aka ihlal" etmesi nedeniyle srail'in sulu olduu ynnde oy kulland. Bu, uluslararas hukuku ve Birlemi Milletler'in srailFilistin stne ald erken dnemdeki kararlarn, uygulamada yrrlkten kaldran Clinton yntemine uygundu. Medya bize Araplarn, Szleme'nin baka devletin hkimiyeti altndaki blgelere uygulandna inandn sylyor ki bu, biraz ihmaller yaplm olsa da dorudur. 5 Aralk 2001'de yaplan ve tm Avrupa Birlii'ni kapsayan toplantda konvansiyonun baka devletlerin hkimiyeti altndaki blgelere uygulanabilirlii, smrgeletirmenin yasadl tekrar onayland ve srail -yani ABD ve srail- uluslararas hukuka riayet etmeye arld. Birleik Devletler, toplanty boykot etme suretiyle etkisiz hale getirdi. Basnda kan haberleri yine kontrol edebilirsiniz. Bu hareketler yeniden blgedeki terrizmin, en berbat unsuru da dahil, gerginlemesine katkda bulundu ve medya onu, alldk biimde aktard. Terrizme Cevaplar En sonunda Marsl aratrmacya katldmz ve kurallardan kesin olarak saptmz farz edelim. Ahlaki nermeyi kabul ettik diyelim. Eer bu dzeye ulaabilirsek, ancak o zaman, terrist 60 sulara nasl karlk verilmesi gerektii sorusu samimiyetle ortaya kar. Buna verilecek bir yant, yasaya uyan devletlerin rnein Nikaragua'nn uygulamalarn takip etmektir. Elbette oradaki uygulama baarsz oldu nk dnyann kanunla deil gle ynetildii gereinin dikine gittiler; ancak ayn ey Birleik Devletler iin bir baarszlk olmazd. Buna karn aka gz ard edildi. Ben u son birka ayn o youn yayn aknda hu uygulamayla ilgili en ufak bir cmle dahi gremedim. Baka bir yantsa Bush ve Boyce tarafndan verilmiti fakat bunu derhal geri evirdik, nk kimse Haiti'nin, Nikaragua'nn, Kba'nn ya da bu listenin dnya apndaki geri kalan uzun blmnn, Birleik Devletler'e ve onun uydularna veya dier zengin ve gl devletlere kitlesel terrist saldr dzenlemeye hakk olmadn dnyordu. Vatikan da dahil birok kaynaktan gelen daha makul bir yant, deerli AngloAmerikan askeri tarihisi Michael Howard tarafndan geen ekimde kaleme alnd. Aslnda, nde gelen bir dergi olan Foreign Affairs'n son saysnda (Ocak-ubat 2002) basld. imdi Howard, yksek prestijinin yannda btn uygun referanslara da sahip; Britanya mparatorluu'nun byk bir hayran, hatta daha abartl haliyle onun, kresel hkimiyetteki varisi, bu yzden ahlaki grecelik ve benzeri sularla itham edilemez. Howard, 11 Eyll'e gnderme yaparak, suikast timine kar dzenlenecek bir polis operasyonu nermiti. Tim yelerinin yakalanp adilce yarglanabilecekleri ve sulu bulunmalar halinde uygun bir cezaya arptrlabilecekleri uluslararas bir mahkemeye karlmasn nermiti. Bu tasarlanm bir ey deildi ama bana olduka aklc grnd. Eer aklcysa, ok daha kt sular iin de uygulanmalyd. rnein, Birleik Devletler'in Nikaragua'ya dzenledii uluslararas terrist saldr ya da yaknlarda ve baka herhangi bir yerde balayp bugne uzanan daha kt sal61 drlar iin. Kart sebepler olmasayd bu tavsiye asla akla gelmezdi. Demek ki drstlk, bir ikilemle karlanca bizi terk ediyormu. Basit cevap, kurallara uygun ikiyzllkte. Dier bir seenekse, drstlmzle itiraf ettiimiz ilkelere uyan Marsl dostumuz tarafndan benimsenmi olandr. Eer

dnyann daha kt felaketlerden saknlmas gerekiyorsa bu, gze almas daha zor, ancak yaplmas gereken bir seimdir. 62