Tesis Tasarimi

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu BLM 1 - TEMEL KAVRAMLAR 1.1.
TES S VE TASARIM Tesis Tasarm kavram bir btn olarak ok geni anlamlar ierebilmektedir. Bu geni anlamllk, bu kavramlar zerinde belirsizlikler domasna da neden olmaktadr. Tesis tasarm zerinde sz syleyebilmek ve dnce retebilmek iin her eyden nce geni anlamlar n snrlandrlarak Tesis Tasarm kavram zerindeki belirsizliin kaldrlmas gerekmektedir. Tasarm szc szlklerde genel olarak yle tanmlanmaktadr; Bir eyin biimini kafada kurma ii, ya da bu yolla dnlm biim. Bu genel tanm tasarmn dncede balayp olgunlaan ve giderek biim kazanmaya ynelen bir sre olduunu aklamaktadr. Bu adan yaklatmzda ve genel bir ereve tanm vermek istediimizde Tasarm, soyutun somuta dnm srecidir. diyebiliriz. rnein, iletmelerin soyut haberleme sisteminin, ilem formlarnda somutlamas gibi, toplu tamaclk soyut tercihinin otobs olarak somutlamas gibi. Yani Tasarm, soyuttan somuta doru ilerleyen bir billurlama, bir maddeleme srecidir., diyebiliriz. Tasarmlanacak olan nesnenin tesis olarak belirlenmi olmas hi kukusuz tasarm kavramn nemli lde snrlandrmtr. Ancak yine de tesis kavram yeterince aydnlatlmadka tasarm szc de aklk kazanamayacaktr. ncelikle yine, szlk anlamna bavuralm. Szlklerde TES S, Kurulmu olan, yaplm, meydana gelmi ey, kurum olarak anlmaktadr. Bu genel tanmda, kurum ve yap szcklerinin e anlaml olarak arlk kazand grlmektedir. Bu noktadan hareketle, Tesisin fiziksel anlamda bir yap olduunu, bir adm daha ileri giderek kurumsal bir yap olduunu yani belli bir amaca ynelik olarak organize olmu bir yap olduunu syleyebiliriz. u halde ksa bir deyile, Tesis kurumsal bir yapdr denilebilir. imdi Tesis ve Tasarm szcklerini birletirecek olursak, Tesis Tasarmn bir btn olarak yle aklayabiliriz Tesis Tasarm, kurumsal bir yapnn ilk dnce aamasndan balayarak tm ynleriyle somut olarak oluturulmasna kadar geen sretir. Tesis dediimiz zaman bu bir sportif tesis veya turistik tesis de olabilir. Bir dinlenme tesisi veya bir retim tesisi de olabilir. Bu rnekleri kolaylkla oaltmak olasdr. Bu durumda tasarm sz konusu olan yapsal kurum, nasl bir tesistir ?
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Bunu belirtmemize yardmc olacak olan gsterge, tasarmn Endstri Mhendislii almalar asndan incelenmesidir. Yani uramz Tesis Tasarm srecinin Endstri Mhendislii almalar ile kesitii arakesit zerinde younlaacaktr. Endstri Mhendislii almalar en genel anlamda retim ve Ynetim Sistemlerinde verimlilii ve etkinlii arttrma iin yaplan almalarn tm olarak aklanabilir. Burada retim szcyle ifade edilen rn ya da hizmet retimidir. Yani tesis tasarmnn alma alan, bu bak asyla retim birimleri kadar hizmet birimlerini de ierebilir. Ancak hastane, niversite, havaalan vb. gibi hizmet birimlerinin, zellikleri gerei nemli tasarm farkllklarna sahip olmalar ve tm bu farkllklarn ayr ayr birer alma alan nitelii tamalar nedeniyle bu kitapta byk lde endstriyel rn reten birimler zerinde durulacaktr. Buna gre, yapsal kurum yani tesis dediimiz zaman ilk olarak anladmz, Endstriyel rn reten iletmeler yani fabrikalar olacaktr. Bununla birlikte, tasarmn genel ilkelerinin ve yaklamlarnn, hizmet sistemlerini de ierecek genilikte ele alnacan belirtmekte yarar vardr. imdi yeniden tesis tasarm kavramna dnerek daha ak bir tanm vermeye alalm: Tesis Tasarm, endstriyel rn reten iletmelerin ilk dnce aamasndan balayarak, tm ynleriyle somut olarak oluturulmalarna kadar geen sretir. Somut olarak oluturulmay, rn reten iletme iin lk retime geilen an olarak alrsak tanm aadaki gibi netletirebiliriz: Tesis Tasarm, endstriyel rn reten iletmelerin, ilk dnce aamasndan balayarak, ilk retime geilen ana kadar geen sre iinde tm ynleriyle oluturulmas srecidir. 1.2. TES S VE EVRES Tasarmlanacak olan bir tesis, herhangi bir evre iinde yer alacaktr. Baka bir deyile tesisi bir sistem olarak alrsak, bu sistem daha geni bir st Sistem iinde yer alacaktr. Tesisin salkl bir ekilde tasarmlanabilmesi iin sistemin, bir parasn oluturduu daha geni sistem iinde oynad roln ok ak bir ekilde sergilenmesi gereklidir. Kanlmaz olarak tesisin evresi ile olan ilikisi, tasarmn balangcnda ok ak olmayabilecektir. Dolaysyla tesis-evre, yani sistem-st sistem arasndaki etkileimin gereki bir biimde belirlenebilmesi iin aba gstermek gerekecektir.
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Tesis-evre ilikisini dnrken ve etkileimin gereki olmas ynnde aba gsterirken unutulmamas gereken nokta udur: Tasarm dnlen sistemin hedef lerini ve amalarn, bu sistemin bir parasn Oluturduu daha geni sistemin st hedeflerinden ve amalarndan ayr tutmak olanakszdr. Gerekten de belirleyici olan st sistemin hedef leridir. Zira bunlar, sistemin ilemek zorunda olduu evreyi belirler. Eer bu evrenin ileyi koullar deiirse, sistemin hedefleri de deiecektir. ok basit bir rnek alrsak, bir tesisin, bir iletmenin evrelerinden biri Ekonomik evre dir. 0 zaman bir tesisin tasarm szkonusu olduunda onun, iinde ileyecei ekonomik yapnn koullarna uygun bir ekilde tasarmlanmas gerekecektir. Eer tesisin yaps ve hedefleri, ekonominin yap ve hedefleri ile eliirse, belirleyici olan st sistem yani ekonomik evre karsnda tesis yava yava yokolacaktr. Tesis ve evresi zerinde genel olarak dndkten sonra, imdi bir tesisin evresinin ne olabileceini tartabiliriz. Tesisi daha nceden genel ve basit bir ifade ile kurumsal yap olarak tanmladk. Bu kurumsal yapy, belli bir ibirlii anlay iinde, deiik kiiler veya kurumlar, kendi kiisel ve kurumsal gereksinimleriflin giderilmesi amacyla kurarlar. Bu ama, tesisin varlk nedenidir. Gereksinimlerin giderilmesine karlk olarak da belli eylemleri katk olarak sunarlar (ekil 1.1.).
Katkda bulunanlar, tesisin amalarn belirleyince ve kendisinden beklenen eylemlerin neler Olduunu anlaynca bu eylemleri gerekletirerek, amalar tatmin ederler. Bir tesisin yaamn srdrmesi iin aba gsteren herkes, katkda bulunan olarak kabul 3
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu edilebilir. Tesise katkda bulunanlar buna karlk olarak da iletmeden, baz
gereksinimlerinin karlanmasn beklerler. Baka bir deyile bir kiinin bir tesise katkda bulunma nedeni yle aklanabilir: Eer bir kii veya bir grup, bir tesisten, bir kurumsal yapdan, gereksinimlerini karlayacak bir beklenti elde ederse, bu yapya katkda bulunur. Bylelikle tesis ve evresi arasnda karlkl bir deiim olacaktr. Bu deiim ekil l.2.de grlmektedir.
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu
ekil 1.2. Tesis ve kurucu evresi, Bu aklamalardan da anlalaca gibi tesis, somut bir uzlamann rndr. Bu uzlamay salayanlar tesisin kurucu evresini oluturmaktadrlar. Bu tesisin ilemeye balayabilmesi iin bu uzlamann salanmas zorunludur. Tesisin yaamn srdrebilmesi iin de bu uzlamann belli bir denge dzeyinde yrtlmesi gerekir. te bu dengenin olutuu koullar Tesisin evresini oluturmaktadr. Tesisin evresi, tesisin dnda yer alan eleri ierir. Bu eler tesis iinde deildirler ancak bunlarn herhangi birisindeki bir deiim, tesisin durumunda da bir deiim oluturacaktr. Buna gre bir tesisin evresi, tesisin durumunu etkileyebilen tm deikenlerdir. Bu deikenler, zellikleri asndan sekiz ana balk altnda toplanabilir: 1) Teknolojik evre 2) Ekonomik evre 3) Sosyolojik evre 4) Kltrel evre 5) Politik evre 6) Yasal evre 7) Demografik evre 8) Ekolojik evre Bir tesisin evresi ile oluturduu denge bu sekiz ana boyut zerinde kurulacaktr. Baka bir deyile bir tesisin genel anlamda sekiz ayr evrenin arakesitinde yer aldn sylemek olasdr (ekil1.3.). Demografik bir etmen olan nfus yaps, rnein genleen nfus, tesisin pazar yapsn etkileyecektir. Ekonomik etmen olan kii bana ulusal gelir ya da gelir dalm, tesisin ekonomik dzenini etkileyecektir. 1.3. TES S VE ER En genel anlamda tesis bir yapsal kurumdur. Yukarda grdmz gibi bu yapsal kurum, deiik kesimlerin uzlamas sonucunda olumutur. Bu uzlama, katk-kar dengesi zerine kurulmutur. letmeye katkda bulunan kesimler, buna karlk iletmeden belli karlar bekleyeceklerdir. Bu karlar ise, tesisin rettii deerlerden salanr. Bu anlamda
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu bir tesisin temeldeki varlk nedeni deer retmek olarak dnlebilir. retilen deer, tesisin trne bal olarak rn veya hizmet olarak belirir. Bu durumda tesis bir dntrc roln oynayacaktr. Belli girdilerle beslenen tesis, bunlar uygun bir karm salayarak dntrecek ve bu dntrmenin sonunda deer retecektir (ekil1.4.). letmenin girdileri ve ktlarnn trne gre iletmenin ierii de fark11k1r gsterebilecektir. Hi kukusuz belirleyici olan Tesisin Amacdr. Bu amac salamaya ynelik olarak oluturulan tesis yaps, yine amaca ulalmas iin gerekli olan girdilerle beslenecektir. Girdilerdeki byk farkllklara ramen tesisin dntrme srecinin ileyii genel deyimlerle aklanabilir. rnein bir buzdolabnn mutfamza veya iyerimize ulaana kadar geirdii aamalar dnelim. Pazar aratrmaclar boyut, renk vb. nitelikleri incelerler; model trleri tasarmlanr; gerekli hammaddeler salanr; paralar retilir; alt montaj ve montaj ilemleri tamamlanr; muayene ve kontrol ilemleri yaplr; varsa blgesel stoklara gnderilir; toptanclara datlr; daha sonra perakendecilere verilir ve nihayet bir maazada sergilenerek satlr. Bu eylemlerin her birinin tesis organizasyonunda da belli bir ilevsel ad vardr: Pazar aratrmas, rn tasarm, satn alma, retim, gibi. Bunlarn yannda tm tesis sisteminin ileyebilmesi iin zorunlu olan Destek faaliyetleri de bulunmaktadr. Finans, Muhasebe, personel, Aratrma, letiim ve Hukuk konularna ilikin eylemler bu trdendir.
ekil 1.3. Tesisin evresi
ekil 1.4. Tesisin dntrc rol Bir tesis sisteminde farkl dzeylerde alt sistemler vardr. Yukarda belirtilen faaliyetlerin her biri birer alt sistem olarak ngrlebilirle Bu durum, ekil 1.5te grlmektedir.
ekil1.5 Hi kukusuz bir tesisin alt sistemlerinin tanmlanmasn bir tek yolu yoktur. nemli olan iletmeyi incelemenin amacn belirlemek ve bu amaca uygun alt sistem blmlendirmeler yapmaktr. Bu blmlendirmeler yaparken unutulmamas gereken nokta, alt sistemlerin birletirilmesi ile tesisin tmnn organik bir yapsn elde edebilmekti Tesisin alt sistemleri, tesisin ieriini olutururlar. Bu ierik daha da ayrntl bir biimde incelenebilir. Bunun iin her bir alt sistemi bir sistem olarak alp, onun alt sistemlerini incelemek gerekecektir. rnein pazarlama alt sistemini ele alacak olursak, ekil 1,6daki durum elde edilir. Fiyat konusunda bir karara varabilmek iin, reklam, datm kanallar ve rnle ilgili temel bilgilerin de gz nnde bulundurulmas gerekecekti.
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Grld gibi, tesis ve evresi arasndaki dengenin yan sra tesisin ieriini oluturan alt sistemler arasnda da bir denge vardr. Bunlardan birincisine d denge, ikincisine i denge diyebiliriz. Belli bir anda d ve i dengelerin dzeyi, tesisin performansnn gstergesini oluturacak1ardr. Tasarm asndan dnrsek tesisin ierii yani i dengesi, tesisin iinde bulunduu evrenin koullarna yani d dengenin dzeyine gre tasarmlanacaktr.
ekil 1,6. Pazarlama Sisteminin alt sistemleri 1.4. TES S TASARIMI SREC Bir tesisi tasarmlayabilmek iin ncelikle bir yatrm dncesini domas gerekecekti. Daha sonra, yatrm dncesi somut sonucu olan tesisin evresi iindeki konumunun ve buna bal olarak genel ynnn belirlenmesi gerektiini biliyoruz. Buna bal olarak tesisin d dengeleri oluturabilecei Bu noktaya gelindiinde, tanmlanm olan ama erevesinde tesisin iine ynelebiliriz Alt sistemlerin oluturulup i dengelerin kurulmas, bu aamada Tesis tasarmn proje gelitirme dngsnn bir aamas olarak ele alabiliriz Genel olarak bir proje gelitirme dngs, ana aamadan oluur:
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Yatrm ncesi aama Yatrm aamas letme aamas
Tesis tasarm sreci, yatrm ncesi aamada yer almaktadr Yatrm ncesi aama da ana izgileriyle balk altnda toplanabilir: Frsat analizleri Stratejik analizler Tesis yaplabilirlik analizleri
Frsat Analizleri ise kendi iinde aama ierir: Olanak incelemeleri, n yaplabilirlik incelemeleri ve destek incelemeleri. Olanak incelemeleri bir n taslak niteliinde olup, ayrntl analizlerden ok, toplu ngrlere dayanr. Buradaki temel ama, frsatlar grmek ve ortaya karmak eklinde tanmlanabilir. Blge/kaynak incelemeleri buna bir rnektir. Belli bir blgenin olanaklarnn belirlenmesi, ya da orman rnleri vb. gibi belli bir kaynan deerlendirilmesine ynelik incelemeler bu trdendir. Yap malzemesi veya besin ileme gibi snrlandrlm bir alt sektrdeki olanaklar belirlemeyi amalayan almalar da bu snfa girer. Genel olanak ettleri, bir yatrm olanann gze arpan gereklerinin abuk ve maliyeti yksek olmayacak ekilde saptanmasdr. ncelikli sektrler, retim aklar olan alanlar, uluslararas endstrilerle muhtemel balantlar, genel yatrm ortam, dsatm olanaklar, var olan retim hatlarnn ileri/geri entegrasyonu bu inceleme alanlarnn bazlar olarak saylabilir. n yaplabilirlik incelemeleri, tesis kurma dncesinin ilk deerlendirmesidir. Tesisin kurulmasna ilikin kesin bir karara varmay salayacak bir incelemenin gerekletirilmesi ou zaman pahal ve zaman alc olduundan n yaplabilirlik gerekmektedir. Bu incelemenin drt tr sonucu olabilir: 1) Yatrm olana ok umut vericidir ve tesis kurma karar daha ayrntl inceleme yapmadan alnabilir. 2) Tesis kurma karar iin ayrntl inceleme gerekmektedir. 3) Tesisin kurulmasnda belli noktalarda belirsizlikler vardr, daha derin aratrmalar gereklidir. 4) Yatrm olana ekici deildir ve tesis kurma dncesinden vazgeilebilir. Destek incelemeleri, bir tesis kurma dncesinin tm ynlerini deil, bir veya daha fazla zel ynn ieren aratrmalardr. zellikle belirsizlik ieren ve kritik etmenlerin yer ald durumlarda bu tr analizlerin gerekletirilmesi beklenir. Pazar aratrmalar,
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu hammadde ve girdi incelemeleri, yer seimi incelemeleri, teknoloji seimi analizleri, ekonomik lek ettleri destek incelemelerinin baz rnekleridir. Stratejik analizler, frsatlar grldnde ve ortaya karldnda, belirlenmi frsat alan zerinde ana ynn ve yolun belirlenmesidir. Her tesis bir stratejinin bir paras ve sonucudur. Buna karlk her tesisin bir stratejisi vardr. Stratejik analizler kendi iinde alt ana aama ierir: Vizyon/Misyon belirleme, rgtsel amalarn belirlenmesi, evre analizi, i analizler, gl/zayf/frsat/tehdit analizleri, strateji saptama. Stratejik planlama, ana dnce olarak, kurulacak tesisin geleceine ilikin ynn belirlendii ve evre ilikilerinin dzenlendii aamadr. Bu amala ncelikle kurumun vizyonu yani gelecee bak perspektifi ve derinlii belirlenir. Vizyon bir kurumun ngrd frsatlarn bulank bir resmidir. Misyon, vizyonu netletirir. Misyon, bir rgtn var olu nedenini aklar ve rgtn ne olmak istediinin ve nerede olmak istediinin genel tanmn verir. rgtsel amalar, bir organizasyonun ulamak istedii performans sonulardr. Ancak bunlar nicel deil niteldir. rnein sektrnde nder olmak, bir rgtsel ama olarak kabul edilebilir. evre analizi, tesisin iinde yaad ve yaayaca koullarn zelliklerinin ve etkilerinin incelenmesini ierir. ki ana balk altnda ele alnabilir: D evre analizi ve i evre analizi. D evre analizinde ekonomik, teknolojik, sosyolojik, kltrel, politik, yasal, demografik ve ekolojik etmenlerin tesis zerindeki etkileri incelenir. evre analizinde ise sektr/endstri analizi, mteri analizi, rakip analizi gerekletirilir. Endstri analizinde, bir sektrn bugnk ve potansiyel firmalar iin ekiciliinin belirlenmesi ile bu endstrideki temel baar etmenlerinin belirlenmesi amalanmaktadr. Mteri analizi pazar dilimlerinin ve mteri motivasyonunun incelenmesidir. Rakip analizi ise, rakiplerin lekleri, byme oranlar, ama ve varsaymlar, maliyet yaplar vb. zelliklerinin incelenmesini iermektedir. analizler, tesisin iine ynelik finansal, organizasyonel ve davransal incelemelerin gerekletirilmesini ierir. belirlenmesidir. evre analizi sonucunda ortaya kan frsat ve tehditlerle, tesis ii analizlerde ortaya konan gl ve zayf ynler bir arada ele alndnda GZFT-Gl/Zayf/Frsat/Tehdit incelemeleri gerekletirilir. Bu aamada tesisin gl ynleri, evredeki frsatlar zerine seferber edilirken, zayf ynleri evredeki tehditlerden uzak tutulur. analizlerin amac, tesisin gl ve zayf ynlerinin
10
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Tm bu incelemeler sonucunda, stratejik analizin amac, tesis iin strateji belirlenmesidir. Buna gre yaplan deerlendirmeler nda rekabet, byme, tarafszlk, savunma, pazara giri, risk azaltma vb. stratejilerden biri veya birka, tesisin stratejisi olarak belirlenir. Stratejik analizler sonucunda, tesisin yn ve yolu belirlenmi olduundan, imdi sra tesisin yaplabilirliine ilikin ayrntl incelemelere gelmitir. Bu aamada, belirlenmi olan ynde tesisin nasl hareket edecei tanmlanacaktr. Gelecekte ne olmas isteniyorsa, bunu oluturmak iin tesisin gncel ncelikleri belirlenecektir. Tesis yaplabilirlik incelemeleri kendi iinde sekiz ana aamaya ayrlmtr: Pazar planlamas, kapasite/retim planlamas, malzeme planlamas, teknoloji/donanm planlamas, organizasyon planlamas, insan kaynaklar planlamas, mali planlama ve proje planlamas. Bu aamalara ilikin ayrntl bilgiler bir sonraki blmde verilecektir. Yukardaki aklamalar nda tesis tasarm srecine bir btn olarak bakldnda aadaki aamalar iermektedir: 1) Olanak incelemeleri 2) n yaplabilirlik incelemeleri 3) Destek incelemeleri 4) Vizyon/Misyon belirleme 5) rgtsel amalarn belirlenmesi 6) evre analizi 7) analizler 8) GZFT analizi 9) Strateji belirleme 10) Pazar planlamas 11) Kapasite/retim planlamas 12) Malzeme planlamas 13) Teknoloji/Donanm planlamas 14) Organizasyon planlamas 15) nsan kaynaklar planlamas 16) Mali planlama 17)proje planlamas BLM 2-T CAR BUZDOLABI RET M FABR KASI TASARIM PROJES
11
2.1. G R Ticari buzdolab reten bir fabrikann kurulmas hedeflenmektedir. Sermaye sahipleri ncelikle fizibilite raporlarn dikkate alarak, retimin ne kadar karl olduu ve ka ylda kara geeceini analiz etmilerdir. Aada fizibilite raporlarndan da grlebilecei gibi yaplan pazar aratrmas ve talep tahminlerine gre ylda 1464 adet (gnde 6 adet) buzdolab retilmesi hedeflenmektedir. Yaplan bu aratrmalarn sonucunda bu retim miktar ile retim yapan tesis, rettii rnleri rahatlkla satabileceini grmtr. Yllk tatiller gz nne alnarak ve hafta sonu allmayaca hesaba katlarak ylda 244 gn aktif olarak retim yaplmas hedeflenmitir. Fabrikann kuru aamasndaki en nemli aamalardan biri kukusuz ki fabrikann kurulaca yerin seimidir. Bu seim daha sonra ayrntlaryla ele alnacak ve en uygun yer olan skenderunun hangi kstaslara paralel olarak seildii gsterilecektir.
2.2. T CAR BUZDOLABI (SANAY T P ) MALATI TES S F Z B LETE RAPORU
2.2.1.EKONOM K DEERLEND RME 2.2.1.1.Yatrmn Konusu Ticari iyerlerinde (kasap, lokanta, market, mandra ve arkteri gibi) soutucu olarak kullanlan Ticari Tip Buzdolab (Sanayi Buzdolab) imalatdr. malatta kullanlacak ana ve yardmc hammaddeler unlardr :
12
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Sa Profil eitleri Motor Grubu ( soutucu aksam) Poliretan Cam Alminyum Profil Bakr Boru Akkan Gaz (Freon Gaz) Boya Elektrik Aksam
2.2.1. 2. Pazar Durumu Mamul, ncelikle tesisin kurulduu il ile mcavir illerdeki satlacaktr. Tm lke, pazar hedefleri arasndadr. Sz konusu mamuln retimi, ihracat, ithalat ve yllk taleplerle ile ilgili bilgiler aada izelgeler halinde verilmitir: izelge:1- Buzdolab retimi Yl 2002 2003 2004 (Tahmin) Deer ( Milyar TL) 35 676 37 125 38 279
izelge:2- Buzdolab hracat Yl 2002 2003 2004 (Tahmin) Deer ( Milyar TL) 7 644 7 712 9 957
13
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu izelge:3- Buzdolab thalat Yl 2002 2003 2004 (Tahmin) . izelge:4- Buzdolab Talebi Yl 2002 2003 2004 (Tahmin) Miktar (adet) 13 509 16 796 18 364 Deer ( Milyar TL) 4 934 6 631 6 693
2.2.1.3. stihdam Durumu Tesiste tam kapasitede; Personel Tanm dari Personel Mhendis Teknisyen Ustaba i Toplam kii istihdam edilebilecektir. 2.2.1.4. Tevik Tedbirleri 2.2.1.4.1. Hazine Mstearlnca Yatrmlara Uygulanan Genel Tevik Tedbirleri Finansal Kiralama irketleri araclyla yaplacak yatrmlarda aranacak asgari sabit yatrm tutar, bu miktarlarn % 25i kadardr. Bu projeler iin z kaynak oranlar aada belirtilmitir: Says 12 3 2 3 42 62
14
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu - Kalknmada ncelikli Yrelerde yaplacak yatrmlarda - Normal ve Gelimi yrelerde yaplacak yatrmlarda - Ro-Ro tamacl, havayolu kargo tamacl yatrmlar - Gemi ina, yat ina, gemi ithali ve uak ithali yatrmlar : % 20 : % 40 : % 25 : % 15
- Finansal kiralama irketlerinin yapaca kiralama yatrmlar : % 10 Yatrm projelerine uygulanan destek unsurlar ise aada verilmitir: 1- Gmrk vergisi ve toplu konut fonu istisnas 2- Yatrm indirimi 3- Katma deer vergisi istisnas 4- Vergi, resim ve har istisnas 5- Enerji destei 6- Arsa destei 7- Fondan kredi tahsisi 8thalde katma deer vergisi ertelemesi
Ayrca, 23 Ocak 1998 tarih ve 23239 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Olaanst Hal Blgesinde ve Kalknmada ncelikli Yrelerde stihdam Yaratlmas ve Yatrmlarn Tevik Edilmesi ile 193 Sayl Gelir Vergisi Kanunda Deiiklik Yaplmas Hakknda 4325 Sayl Kanun gereince aada belirtilen tevik tedbirleri uygulanacaktr: - Kalknmada ncelikli Yrelerde; organize sanayi blgelerine ncelik verilmek zere, en az 10 kiilik istihdam ngren tevik belgeli yatrmlar iin, gerek ve tzel kiilere, mlkiyeti Hazineye ait arazi ve arsalarn bedelsiz olarak devredilmesi, - Olaanst Hal Blgesi kapsamndaki illerde yeni ie balayan gelir ve kurumlar vergisi mkellefleri, fiilen ve srekli olarak 10 ve daha fazla ii altrmalar artyla, ie balama tarihinden itibaren yatrm dnemi dahil 5 vergilendirme dnemi gelir ve kurumlar vergisinden mstesna tutulmas, -Yukarda belirtilen gelir ve kurumlar vergisi mkelleflerinden istisna sresinin sonunda balamak zere, iyerlerinde fiilen ve srekli olarak 10 ve daha fazla ii altrmak artyla, kazanlar zerinden hesaplanan gelir ve kurumlar vergisinden indirim yaplmas,
15
- Olaanst Hal Blgesi kapsamndaki illerde, alanlardan kesilen vergilerin ertelenmesi,
- Olaanst Hal Blgesi kapsamndaki illerde tevik belgeli yatrmlarla ilgili yaplan ilemlerde vergi, resim ve har istisnas salanmas,
- Olaanst Hal Blgesi kapsamndaki illerde yeni ie balayan gelir ve kurumlar vergisi mkelleflerinin altrdklar iilerin sigorta primi iveren paynn Hazinece karlanmas,
- lk defa ie balayan mkelleflerin gtrlk ansna haiz olanlardan kendi istei ile gtr usulden gerek usule geen mkellefler iin hayat standard uygulanmamas.
2.2.1.4.2. Halk Bankasnca Yatrmlara Salanan KOB Tevikleri
Bakanlar Kurulunun 05.03.1999 tarih ve 23630 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 99 / 12474 sayl kararna istinaden Kk ve Orta Boy letmelerin (KOB ) Devlet yardmlarndan yararlanma esaslarn belirlemitir. Bu karar kapsamnda; imalat sanayi sektrnde faaliyette bulunan, iyerinde en fazla 150 ii altran, kanuni defter kaytlarnda arsa ve bina hari;makine ve tehizat, tesis, tat ara ve gereleri, deme ve demirbalar toplam 100 Milyar Trk Lirasn amayan iletmeler KOB olarak kabul edilir. KOB lere uygulanacak tevikler aada verilmitir: 1- Yatrmlar Tevik Fonundan Kredi 2- Yatrm ndirimi 3- Onaylanan Global Listeler Muhteviyat Makine ve Tehizat Almlarnda Katma Deer Vergisi (KDV) Destei 4- Gmrk Vergisi ve Fon stisnas
16
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu 5- Vergi, Resim ve Har stisnas Yatrmlara salanacak yukarda belirtilen teviklerle kanun gerei verilen dier tevikler, Hazine Mstearlnca verilen tevik belgesinde belirtilen deerler esas alnarak ilgili kurulularca mevzuata uygun olarak salanr. Bu teviklerin salanmas ile ilgili usul ve esaslar, Hazine Mstearlnca Halk Bankasna bildirilmi olup, Halk Bankas tarafndan uygulanacak tevik tedbirlerinin mali snrlar aada belirtilmitir. 2.2.1.4.2-3. Fon Kaynakl Krediler Fon kaynakl krediler, yalnzca makine ve tehizat alm iin yatrm kredisi ile hammadde (enerji hari) almna ynelik olarak iletme kredisi eklinde kullandrlabilir. Yurt iinden kullanlm olarak temin edilecek makine ve tehizat iin Fondan kredi tahsisi yaplamaz. Ancak, fazladan dviz kna sebep olmamak ve atl kapasiteleri kullanma sunmak amacyla, daha nce ithal edilmi (3) yana kadar olan yabanc meneli yeni teknoloji ieren makineler iin; iletmelerin en az bir yldr demirbalarnda kaytl olmas halinde kullanlm makinelere Fondan kredi tahsisi yaplabilir. KOB lere Fon Kaynakl Krediler aadaki snrlar dahilinde tahsis edilebilecektir.
Bu Kredilere Uygulanacak Faiz Oranlar; - Kalknmada ncelikli Yrelerde................ - Acil destek kapsamnda illerde................... - Dier yrelerde, ......................................... Bu Kredilerin Vadesi; - Yatrm kredilerinde 1 yl demesiz dnem olmak zere 4 yl, - letme kredilerinde 2 yldr. Yatrmlara yukarda izah edilen kredilerin salanabilmesi iin; Krediye konu toplam yatrm iin belirlenen z kaynak oranlar aada belirtilmitir: - Acil Destek Kapsamndaki llerde................. - Kalknmada ncelikli Yrelerde ................. % 10 % 20 % 20 % 20 % 30
17
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu - Dier Yrelerde .......................................... 2.2. TEKN K DEERLEND RME 2.2.1. retim Teknolojisi retim, siparie gre ve en son teknolojiyle yaplacaktr. Ahap ve mermer yerine poliretan kullanlacaktr. malatta kullanlan CNC tezgahlar Avrupadan thal edilecektir. 2.2.2. Tesisin Kapasitesi Ylda 244 gn (8 ay) ve tek vardiya (8 saat) zerinden allarak ayda 122 adet yaklak 1464 adet ) imalat yaplabilecektir. 2.2.3 malat Ak emas Hammadde Sacn ekillendirilmesi Kaynak lemi Yan Kapaklara Poliretan Basm Boyama lemi Ana Montaj Motor (soutucu) Grubunun Montaj Markalama Depolama Piyasaya Sevk 2.2.4. Makine ve Tehizat Listesi ( ylda % 30
Makine ve Tehizatn Cinsi
Adedi
Tutar (DM) Tutar (Milyon TL)
18
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Hzar Spiral 1 Spiral 2 Spiral 3 Poliretan Enjeksiyon Makinesi ( thal) Frn Silikon makinesi Vakum makinesi Perinleme aleti Kaynak Matkap Giyotin Kompresr Pres Elektrostatik Toz Boya Atlyesi zel testere Toplam 2.2.5. Termin Plan Maddi artlarn uygun olmas, zellikle z sermaye orannn yeterli olmad durumlarda kredinin zamannda alnmas halinde tesisin 20 ay iinde ngrlmtr. 2.2.6.Toplam Yatrm Tutar Tablosu
HARCAMALAR TUTARI ( Bin TL) TUTARI ($)
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
5 500 500 550 650 65 000 125 000 400 75 000 500 450 11 000 35 000 20 000 30 000 94 000 7 500 471 050
bitirilebilecei
A - Arsa Bedeli ( 10.000 m ) B - Sabit Tesis Yatrm
31819200 2754866800
22 728 1 967 762
19
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu 1- Etd ve Proje Giderleri 2- Teknik Yardm ve Lisans Giderleri 3- Arazi Dzenleme ve Hazrlk Yaplar 4- naat Giderleri (Toplam 3 600 m Kapal Alan) 5- Makine ve Tehizat Giderleri Toplam a- thal b- Yerli ( 1 020 000 DM ) ( 151 250 DM ) 47357800 74585000 35190400 170545200 28000000 38150000 509090400 2786686000 527303000 3313989000 33 827 53 275 25 136 121 818 20 000 27 250 363 636 1 990 490 376 645 2 367 135 659470000 9545200 14700000 6363000 1162219800 6 818 10 500 4 545 830 157 471 050
6- Tama ve Sigorta Giderleri 7- thalat ve Gmrkleme Giderleri 8- Montaj Giderleri 9- Tat Aralar ve Demirbalar Gideri 11- Genel Giderler 12- Beklenebilecek Farklar 13- Yatrm Dnemi Faizleri Sabit Yatrm Tutar ( Arsa Dahil) C - letme Sermayesi Toplam Yatrm Tutar D .K.D.V
NOT: 1. Toplam yatrm tutar ve dier hesaplamalarda ortalama dviz kuru 1 Dolar : 1 400 000 TL olarak alnmtr. 2. Yukardaki veriler ngrlen deerlerdir. Kapasiteye gre deiebilir. 2.3. MAL DEERLEND RME 2.3.1.Yatrmn Teknik mr Yatrmn teknik mr yaklak 13 yl olarak ngrlmtr.
2.3.2. Projenin Finansman
20
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Aklamalar A- F NANSMAN HT YACI 1. Toplam Sabit Yatrm 2. letme Sermayesi 3. Yatrm Dnemi KDV
TOPLAM F NANSMAN HT YACI B- F NANSMAN KAYNAKLARI
Tutar (TL)
($)
3 313 989 3 313 989
2 367 135 2 367 135
1. ZKAYNAKLAR - Sermaye - Fonlar

2. YATIRIM TEV KLER
( % 48.28 ) 1 599 992 1 713 996 1 713 996 3 313 989 1 142 852 1 224 283 1 224 283 2 367 135
3. YABANCI KAYNAKLAR ( % 51.72 ) - Orta ve Uzun Vadeli Kredi - letme Kredisi

TOPLAM F NANSMAN
Not - Yatrm kredisinin % 40 faiz oran ile alnaca kabul edilmitir.
2.3.3. Yllk Gelir-Gider Tablosu (Tam Kapasitede) Milyon TL A- Yllk letme Gelirleri Toplam B- Yllk letme Giderleri Toplam 1. Hammadde Giderleri 2. Yakt, Su, Elektrik Gideri 3. Personel ve ilik Giderleri 3 523 262 2484557 1 332 240 63 127 710 182 $ 2 516 616 1 774 684 951 600 45 091 507 273
21
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu 4. Bakm ve Onarm Giderleri 5. letme Malzemesi Giderleri 6. Tat Aralar Gideri 7. Genel Giderler 8. Beklenebilecek Farklar 9. Sat Giderleri C- Brt Nakit Akm (A-B) D- Kesintiler ( % 33 ) E- Kullanlabilir Kr 64 514 32 797 47 727 70 000 143 862 20 363 1038 704 342 773 695 931 46 082 23 427 34 091 50 000 102 759 14 545 741 932 244 838 497 094
2.3.4.Yatrmn n Deerlendirilmesi 2.3.4.1.Yatrmn Krll Net Kr Yatrmn Krll : --------------------------------------------*100 Toplam Yatrm Tutar
497 094 : --------------------------------------------*100 2 367 135 : 20,998 % 2.3.4.2.Sermayenin Krll
Net Kr Sermayenin Krll : --------------------------------------------*100
22
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu zkaynak Miktar 497 094 : ---------------------------------------------*100 1 142 852 : 43,49 %
2.3.4.3.Yatrmn Geri Dn Sresi Toplam Yatrm Yatrmn Geri Dn Sresi : -----------------------------------------------Toplam Fon 2 367 135 : ------------------------------------------------497 094
: 4,76 Yl
3. FABR KANIN NEREDE KULLANILACAININ ANAL Z
Arlkl Etmen Analizi Etmen analizi ynteminin temeli, problemi paralarna blp, bunlarn her birin incelemektir. Yntemi yledir: 1) Yerleimin seilmesinde nemli veya belirleyici olan tm etmenlerin listelenmesi. 2) Bu etmenlerin her birinin bir dierine grece neminin arlklandrlmas. 3) Bir tek etmen trnden, seenek planlarn oranlandrlmas. 4) Deiik planlarn toplam deerinin karlatrlmas. Bir yerleim dzeninde karlatrlmas gereken etmenlerin genelde, aada belirtildii gibi olaca sylenebilir: - Genileme kolayl,
23
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu - Uyarlanabilirlik ve dntrlebilirlik, - Esneklik, - Malzeme ak etkinlii, - Malzeme tama etkinlii, - Stoklama, - Mekan kullanm, - Destek-hizmet btnlnn etkinlii, - Gvenlik, - alma koullar ve igc doyumu, - Gzetim denetim kolayl, - Grnm, halkla ilikiler, - rn kalitesi, - Bakm problemleri, - letme organizasyon yapsna uygunluk, - Donanm kullanm, - Doal koullarn ve evrenin kullanm, - Sann ve gereksinimlerin karlanma becerisi, - Uzun vadeli iletme planlarna uygunluk.
TEK TES S YERLET RME SORUNLARINA L K N MODEL ve TEKN KLER yeri dzeni ve yerletirme sorunlarnn kimileri, var olan iyeri dzeninde tek yeni bir tesisin yerletirilmesi veya tek bir blm iin iyeri tasarmn ierir. yeri dzeni ve yerletirmesi sorunlarnn zlmesinde nicel (saysal) elerin yan sra nitel elerin de gz nne alnmas ok g bir itir. Bu nedenle nicel ve nitel elerin, zmlerin yeterli deerlendirilebilmesi iin nice biim birletirilmesi zor olmaktadr. Genellikle, kimi iyeri dzeni ve yerletirme sorunlarn, nicel ama kullanlarak zld, daha sonra zmn nitel incelemelere dayanlarak deitirildii gzlemlenir.
24
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Normal koullar altnda bu sre olduka yeterlidir ve nitel incelemeleri gz nne almayan bir yaklamdan daha stndr. Yeni bir tesis yapma ihtiyac ;talepteki artma yada azalma,yeni rn,maliyetlerdeki ekonomik gidiata bal deiim ve hkmet etkisinden kaynaklanmaldr. Uygulamada sk sk karlalan iyeri dzeni sorunlarndan biri de, belli sayda var olan tesislere gre tek bir yeni tesisin yerinin nasl belirleneceidir. Kukusuz aranlan yer, uygun biim tanmlanm bir toplam maliyet ilevini enkkleyen yerdir. Toplam maliyetin yol ile orantl olduu varsaylmaktadr. Tek tesis yerletirme sorununa rnek olabilecek ilgim durumlar vardr 1) lik (Atlye) iinde yeni torna tezgah, 2) Bir niversite kampsnde yeni derslikler binas, 3) Bir ktphanede fotokopi makinas, 4) Kimyasal retimde yeni bir pompa. Tesis yeri seiminde gz nnde bulundurulmas gereken noktalar aada verilmektedir: 1) Markete eriim kolayl 2) Mteriye cevap verebilme 3)Teknolojiye eriim GLOBAL YERLE M FAKTRLER Hkmet stikrar Hkmet Dzelmeleri Politik&Ekonomik Sistemleri Ekonomik stikrar ve Byme Borsa Kltr klim thalat-ihracat dzenlemeleri Duties & tariffs BLGESEL YERLE M FAKTRLER Hammaddeye eriim kolayl Tedariki says ve yaknlk Ulam ve datm Sistemi gc ve eitim Ulalabilinen teknoloji Ticari seyehat Teknik donanm Uluslararas ticari dzenlemeler
25
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu gc Mteriye yaknlk Mteri says Kira/ naat bedelleri Arazi cret Ulam ekli ve kalitesi Ulam maliyeti Yerel i dzenlemeleri Hkmet servisi Toplum servisi Vergiler Tevik demeleri ALAN SE M FAKTRLER Mteri altyaps naat/kira giderlei Arazi creti Alan bykl Ulam Faydalar Blgesel kstlar Trafik Gvenlik Rekabet Alan iklimi Gelir dzeyi Hkmet dzenlemeleri evresel dzenlemeler Hammeddeye yaknlk Ticari seyahat klim Eitim sistemi Yaam kalitesi Alana ulam Finansal servis Halkn ikna olmas Tedarikilere yaknlk
(ulalabilen,eitim,cret)
26
YERLE M TEV KLER Vergi kredileri Esnek hkmet dzenlemeleri Meslek eitimi Para
YERLE M ANAL Z TEKN KLER Yerleim Tahmin Faktr (Arlkl Etmen Faktr) Merkezi Arlk Mesafe yk Yukarda bahsedilen son iki teknik var olan bir tesisin yeri ile kurulmas dnlen tesisin aday yerleim blgelerinin kyaslanmas ile yaplabilir.Projede kurulan fabrikann yeni bir tesis olmas nedeniyle yerleim yeri seilirken birinci teknikten yararlanlmtr.Bu yntem hakknda ksa bilgi ve projeye uyarlan aada verilmektedir. AIRLIKLI ETMEN FAKTR nemli faktrleri tanmlama Arlk faktrleri (0.00 - 1.00) Her faktrn greceli skoru (0 - 100) Arlkl skorlarn toplam
Skor Arlk Adyaman skenderun Gaziantep 0,14 80 70 70 0,2 0,12 0,12 0,12 0,3 60 75 70 60 70 68,8 90 70 65 80 70 74,6 80 65 80 75 60 70,2
gc Hammaddeye Yaknlk Maa talep Ulam Vergi Toplam
27
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Yukardaki tablodan da anlalaca gibi aday ehir ve be tane de faktr belirlendi.Belirlenen faktrlere nemlerine gore toplam 1 olacak ekilde arlklar verildi.Her ehre bu faktrlere gore 1 ile 100 aras rakamlar atand.Arlklar ve atanan numaralar arplarak toplam arlkl skor bulundu.Bu skorlardan byk olan seildi.Buna gore fabrikamz iin yerleim yeri olarak skenderun seildi. 4. S STEMAT K YER DZEN PLANLAMASI yerinin dzenlenmesi, blmler aras karlkl ilikilerden oluan bir sistemdir. Bu sistem, byk lde giriimin amalarna ulaabilmesi iin verimlilii etkileyen eler arasndadr. yeri dzeninin planlamasna dzenli ve rgtlenmi bir yaklam Richard Muther tarafndan gelitirilmi ve uygulamada saysz sorunlarn zmlenmesindeki baars, iletmecilerin bu sistemi benimsemesine neden olmutur. Aslnda bu yaklam; retim, ulam, depolama gibi trl sorunlara uygulanabilir. Yaklam literatrde Sistematik yeri Dzeni Planlamas veya Sistematik Fabrika Dzenlemesi olarak tanmlanmaktadr. Sistematik bir dzenlemeden nce, retim blmlerinin bir arada rn blm olarak dnlmesi ve ele alnmas gerekir. retim blmlerinin bir araya getirilmesinden sonra, yardmc blmler buna eklenir ve bunlar iin gerekli olan alanlar da kalite kontrol, depolama, gnderme, teslim alma, mhendislik, bakm ve onarm ilevlerini ierebilir, ancak snrldr. Bunlara ek olarak muhasebe, satn alma vb. gibi genel hizmet blmlerini de dnmek gerekir. Bylece fabrika sistemi oluacaktr. . Gerekli ve uygun bilgiler toplandktan sonra, iliki diyagramn hazrlayabilmek iin bir ak analizi, bir eylem analizi ile birletirilmelidir. Alan durumlar da diyagram ile birletirilmeli ve alan-iliki diyagram kurulmaldr. Alan-iliki diyagramna dayanarak, gerekli deiiklikler yaplarak ve uygulanabilir kstlamalar da gz nne alnarak trl iyeri dzenlen tasarmlanabilir ve deerlendirilebilir. Sistematik iyeri dzeni planlamas, ancak sorun formle edildikten sonra balamaktadr. Sistematik iyeri dzeni planlamasnn ilk be basama sorunun analizi, altdan dokuza dein olan basamaklar da trl iyeri dzenlerinin ortaya konulmas, yani tasarm sreci iin aratrma aamasn oluturur. 4.1. PARALARIN TEKN K RES MLER Projede ncelikle paralarn mhendislik izimleri Autocad programyla izilmitir. retim yaplmadan nce ne reteceimizin (rnn hangi paralardan olutuu) belirlenmelidir. Bu yapldktan sonra aada grld gibi rnn patlak resmide bir yol gsterici olmaktadr. Bunun haricinde rnn malzeme listesi de (bill of material) yazlr ve malzemelerin hangilerinin
28
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu retilecei hangilerinin baka reticilerden satn alnaca bu listede gsterilir. rnn patlak resmi ve gerek ekli aada grld gibidir. rnn tm paralarnn izimi ek-1 dedir.
29
30
rnn patlak resmi 4.2. MALZEME L STES (BILL OF MATERIAL) Ticari buzdolabn retmek iin gerekli malzemelerin listesi,yaplan analizler sonucunda aada grld gibidir.
Para No 1 2 3 4 5 1 6 7 8 9 10 2 11 12 13 14 3 15 16 4 17 18 5 19 20 6 21 22 23 7 24 8 25 26 27 28 9 29 Para Ad Profil Sac Perin Silikon Boya Y metal Profil Sac Perin Boya Silikon Arka Kapak Profil Sac Perin Boya X para Profil Boya A para Sac Boya 12. Para Sac Boya W para Poliretan Ya Boya Yan Kapak Byk Cam Byk Camn Eilmesi Profil Sac Perin Boya Alt Gvde Mermer Bir rn iin Gereksinim 9 4 10 AR AR 1 4 2 6 AR AR 3 4 2 10 AR 1 1 AR 1 1 AR 1 1 AR AR AR AR 2 1 1 26 12 6 AR 1 1 Yapma ya da Satnalma S S S S S Y S S S S S Y S S S S Y S S Y S S Y S S Y S S S Y S Y S S S S Y S
31

30 31 32 10 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 Kk Cam Silikon nce Sac Kk Camlarn Birletirilmesi Bakr Boru Evaporatr Motor aksam Fan Izgara Ayna Panjur Conta Ayaklar Ama Kapama Dmesi Vidalar 2 AR 2 1 3 metre 1 tane 1 2 2 3 1 3 6 1 78 S S S Y S S S S S S S S S S S
4.3.ROTA TABLOLARI (ROUTING SHEET) reteceimiz rnn 11 ana paras (reteceimiz paralar) bulunmaktadr. Bu rnlerin retilmesi iin gerekli standart zamanlar ve ilem sralar bu tablolarda verilmektedir. Aada yparas iin gsterdiimiz rota tablosunun tamam ek-2de gsterilmitir.
ROUTING SHEET Parann Numaras: R108 Sac-Profil Hammadde: 1464 tane/yl stenen Miktar: lem Numaras 5 10 15 20 25 50 30 35 45 50 25 195 Tekrar Says 9 6 6 4 1 1 16 16 1 1 6 6 Parann Ad: Y-Metal
Makinann Ad Hzar Kaynak Makinas Spiral Giotin Pres Makinas Matkap Perinleme Aleti Sprey Boyama Pres Makinas Silikon Tabancas
lem Profil Kesme Profil Kaynatma apak Alma Sac Kesme Sac Eme Strafor Yerletirme Delme Perinleme Boyama Boyann Kurumas Sac Eme Sac Yaptrma Toplam=
Her Para in Zaman 0,08749757 0,116663426 0,104166667 0,191693291 0,015278839 2 0,088888889 0,097222222 0,1 2 0,091673033 0,05 4,943083936
32
4.4.MAK NE GEREKS N M TABLOLARI (MACHINE REQUIREMENTS) Aada hzar makinesinin, ka tane gerekli olduuna dair tablo grlmektedir. Bu tabloda grld gibi aylk alma sresi ve aylk gereksinimlere paralel olarak 0,40350 gibi bir sonu elde edilmitir. Yani retmek istediimiz rn miktarna bir hzar makinesinin alnmas Yeterli olmaktadr. Bir para iin gereken zaman, Standard zaman kullanlarak kolayca hesaplanmtr. Dier makine gereksinimleri Ek-3dedir Gerek duyulan makina saysnn hesaplanabilmesi iin aadaki forml kullanlabilir:
Bu forml, srece gre yerleim iin geerlidir. rne gre yerleim iin her rne ve rn iin kullanlan her tezgaha gre ayr say bulunur ve bunlarn toplam alnr. Gerekli alan belirlemek iin nce, her bir makina iin alan miktar belirlenir; sonra bu deer, ilgili ii yapacak gerekli makina says ile arplr. Ve nihayet bu alana, fazladan bir alan eklenir. Fazladan eklenen bu alan, makinann kullanm iin evresinde ayrlacak olan alandr. rnein be tane freze tezgahna gereksinim duyulduu saptanm olsun. Bir freze tezgahnn kaplad alan da 6 m2 olsun. Bu durumda freze tezgahlarnn toplam yerleim alan 5*6=30 m2dir. Ayrca bu freze tezgahlarnn aralarnda alma ve bakm iin ayrlacak alan iin belirlenmi payn %30 civarnda olduu varsaylsn. Bylece freze tezgahlar iin ayrlan toplam alann 30*(l+%30)=39 m olduu belirlenir.
33
HIZAR
makine gereksinim tabolosu
Aylk alma Saati
153,125
Bir Para iin Ayarlama gereken zaman Para Para Operasyon Sresi (saat) No. Ad Ad (saat) Profil 0,05 Y metal kesme 0,0873 Profil 0,05 kapak kesme 0,0388 Profil 0,05 x para kesme 0,0388 A Profil 0,05 paras kesme 0,0097 Alt Profil 0,05 gvde kesme 0,2522
Aylk Aylk Toplam Gereksi Ayarlama Ayarlama nim Says Sresi 122 366 122 122 122 1 1 1 1 1 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05
Toplam retim Sresi (saat) 10,6506 14,2008 4,7336 1,1834 30,7684
Gerekli Kapasite (saat) 10,7006 14,2508 4,7836 1,2334 30,8184 61,7868
Hizar makinesi gereksimi= 0,40350563
4.5. AKI ANAL Z YNTEMLER N N BEL RLENMES Hangi yntemin kullanlaca konusunda belirleyici olan iki temel etmen vardr. Bunlar; sz konusu rnn miktar (M) ile tr says (T) dir. Buna bal olarak yntem belirlenirken MT olarak adlandrlan Miktar-Tr diyagram izilir. Diyagram ekil 6.2.de grlmektedir. Grld gibi, ekilde drt ayr blge vardr. Bunlar, aadaki gibi aklayabiliriz: A : Bir veya birka standart rn veya kalem iin ilem sre diyagram veya benzeri bir ak diyagram kullanlr. B : Belli sayda rn veya kalem iin, oklu-rn Sre diyagram kullanlr (eer montaj ve demontaj sz konusu deilse). C.:ok sayda rn veya kalem iin 1- Bunlar mantksal gruplar halinde birletirilir ve yukardaki A veya B gibi incelenir. 2- rn seilir veya rnek alnr ve yukardaki A veya B uygulanr. D :ok saydaki deiik trden rn veya kalem iin geli gidi diyagram kullanlr. nemli olan nokta, farkl ak analizi yntemlerinin, farkl rn hacmi ve tr iin kullanlacadr.
34
Sistematik iyeri dzeni planlamas yordam
35
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Miktar-Tr diyagram
A B C D
Benzer rnler gruplanacak Benzer ilemler gruplanacak rnek rn seilecek En kt koul rn seilecek TEK BALANTILI KME ANAL Z (SLCA) Makinalar aras yada paralar aras benzerlik katsaylar kullanlarak oluturulan aaca
dendrogram denir.Dendrogram makinalar yada paralar aras benzerlik katsaylar ile belirlenen benzerlik ilikisinin ekilsel gsterimidir. ki makina arasndaki benzerlik; iki makinaya da urayan para saysnn makinalardan her birine urayan toplam para saysna orandr.
S ij =
k =1 N
X ijk
jk
(Y
k =1
ik
+Z
X ijk )
Xijk= k parasnn i ve j makinalarnn her ikisinde de ilenmesi Yik=k parasnn i makinasnda ilenmesi Zjk= k parasnn j makinasnda ilenmesi Adm 1:Btn makina iftleri arasndaki benzerlik katsaylarnn bulunmas Adm2: En byk benzerlik katsaysna sahip iki makinay ilk makinann hcresini oluturmak iin seilmesi Adm3:Benzerlik oran iin belli bir eik deerin seilmesi ve benzerlik oranlar bu eik deer altnda olmayan tm makinalar kapsayan yeni hcrelerin oluturulmas Adm4:Btn makinalar tek bir hcrede toplanncaya kadar adm 3n devam ettrilmesi ki para arasndaki benzerlik; iki parann da urad makina saysnn paralardan her birinin urad toplam makina saysna orandr.
N
S
ij
ijk
k =1 N
k =1
( Y ik + Z
jk
ijk
36
Xijk=i ve j paralarnn her ikisinde de k makinasnda ilenmesi Yik= i parasnn k makinasnda ilenmesi Zjk= jparasnn k makinasnda ilenmesi Makinalar aras benzerlik hesaplamalarnn ayns paralar iin de ayn srayla uygulanmaktadr. Projede bu yntemin uygulan aada anlatlmaktadr.Paralar aras benzerlik;
Machines Hzar kaynak spiral Giyotin Press Matkap Perin Boyama Silikon Vakum Hzar2 Spiral2 Poliretan spiral3 Frn 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 PARTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1
Y METAL KAPILAR X PARA A PARASI 12 W MERMER cam yan kapak yan cam yp ALT GVDE
11
Para-benzerlik oran matrisi:
1 1 2 3 4 5 6 7 8 9
2 3 4 5 1,000 0,890 0,330 0,330 0,890 0,330 0,330 0,375 0,375 0,200
6 0,330 0,330 0,375 0,200 1,000
7 0,110 0,110 0,125 0,000 0,000 0,000
8 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
9 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
ij
10 0,110 0,110 0,220 0,000 0,500 0,500 0,000 0,000 0,000
11 0,890 0,890 1,000 0,375 0,375 0,375 0,125 0,000 0,000

37
ijk
k =1 N
(Y
ik
+ Z
jk
ijk
10 11
0,220
38
Makinalar aras benzerlik katsaylar matrisi:
39
4.6. LEM SRE EMASI Bir sre boyunca malzeme hareket ederken bu malzeme iin be durum sz konusu olabilir: 1) Biim verilebilir, ilem grebilir veya dier malzemelerle birlikte montaj veya demontaj yaplabilir. 2) Hareket ettirilebilir. 3) Saylabilir, test edilebilir, kontrol veya muayene edilebilir. 4) Bir dier ilem iin bekleyebilir. 5) Stoklanabilir. Bilindii gibi ad geen bu durumlar gsterebilmek iin standart sembollerden yararlanlr. Bu semboller, ekil 6.3.de grlmektedir. Sre emalar hazrlanrken yararlanlan belli kurallar ve varsaymlar vardr. Bunlar da aada ksaca belirtilmitir. Anlalaca gibi kurallardan yalnzca gerekli olan bazlar verilmitir. Gerekte, bu konuda daha ayrntl bilgilere sahip olmak gerekir.
lem sre emalarnda kullanlan semboller
A. LEM Yatay hat : Srecin malzeme ile beslendiini gstermektedir. Dikey hat : Srecin kronolojik srada dzenlenmi admlarn gstermektedir.
40
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu B. KES ME
C. T P K SRE D YAGRAMI
D. MONTAJ EMASI:
E. AYRILMI VE YEN DEN B RLEM HATLAR LE GSTER LEN SEENEK YOL
F. YEN DEN LENMEK N MALZEMEN N GER DNMES
G. HURDA, F RE veya KAYIP MALZEME AKII
41
H. KARMAIK EMALAR
42
4.7. HCRESEL RET M TEKN KLER N N UYGULANMASI Rota tablolar analiz edildiinde hcresel retimin uygun olabilecei grlmtr. Hcresel retim tekniklerinden sra dzeni (rank order) yntemi ile hcreler belirlenmiir.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Machines Hzar kaynak spiral Giyotin Press Matkap Perin Boyama Silikon Vakum Hzar2 Spiral2 Poliretan spiral3 Frn
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
2 1 1 1 1 1 1 1 1 1
3 1 1 1 1 1 1 1 1
4 1 1
Parts 5 6 7
1 1
1 1 1
1 1 1 1 1 1 1
10 11 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
PARTS 1 Y METAL 2 KAPILAR 3 X PARA 4 A PARASI 5 12 6 W 7 MERMER 8 cam 9 yan kapak 10 yan cam yp 11 ALT GVDE
Bu tablodan yararlanlarak aadaki dzenlenmi tabloyu elde ederiz.
43

P1 M8 M1 M2 M4 M5 M6 M3 M7 M9 M10 M11 M12 M13 M14 M15 # # # # # # # # # . . . . . . P2 # # # # # # # # # . . . . . . P3 # # # # # # # # . . . . . . . P11 # # # # # # # # . . . . . . . P4 # # # . . . . . . . . . . . . P5 # . . # # . . . . . . . . . . P6 # . . # # . . . . . . . . . . P10 . . . # # . . . # . . . . . . P7 . . . . . # . . . . . . . . . P8 . . . . . . . . . # # # # . . P9 . . . . . . . . . . . . . # # 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Makineler Hzar kaynak spiral Giyotin Press Matkap Perin Boyama Silikon Vakum Hzar2 Spiral2 Poliretan spiral3 Frn
Bu yntemin uygulanmasyla makine 8,1,2,4,5,6,3,7,9 birinci hcreyi,makine 10,11,1213 ikinci hcreyi ve makine 14 ve 15 is nc hcreyi oluturmaktadr.
4.7. GEL -G D EMASI (FROM-TO CHART) Paralarn gruplanmas veya seilmesi sonucunda, geli-gidi emas ortaya kar. Bu zellikle; rnler, paralar veya malzemeler ok sayda ise olur. Geli-gidi emas, zaman zaman apraz eme olarak da adlandrlr. Eer deerlere uzaklklar da eklenirse ema, uzaklk emas olarak anlr. lemler veya i istasyonlar hem yatay hem dikey dorultuda sralanrlar. Her kutu veya gze, bir ilemden dierine yaplar hareket kaydedilir. Kutudaki harf, ak deerinin iddetini gstermektedir. rnek olarak ekil 6.4.aya bakarsak A rn, kesme ileminden apak alma ilemine gemektedir. Bunu A ile gsteririz. Malzeme daha sonra apak almadan delme ilemine gemektedir. Benzer olarak buna karlk gelen kutuya yine A harf ini yerletiririz. Bu ilem, parann her bir hareketi iin yinelenir. ekil 6.4.bde ise baka bir rnee ilikin farkl bir geligidi emas izimi grlmektedir. Tm paralar kaydedildikten sonra, her kutudaki harfler birletirilir ve miktarlar toplanr, birleim ve toplam buraya yazlr. Bu say, daha sonra her iki i istasyonu ifti arasndaki akn trafik derecesini gsterir. Herhangi iki eylem veya i istasyonu arasndaki toplam ak veya trafik, bu eylem ifti iin bulunan her iki deer toplanarak hesaplanr.
44
Unutulmamas gereken nokta udur; her bir deer toplam, herhangi bir ilemler veya eylem alanlar ifti arasndaki ilikiyi veya arzulanan greli yaknl gstermektedir. Rota tablolarna gre malzeme aknn en az dzeyde olmas iin bir takm teknikler kullanrz. Srasyla bu tekinler buzdolab retmesi hedeflenen bu fabrika iin uygulanmtr. Aada srasyla hcrelerdeki makinelerin kendi ierisindeki geli-gidi tablolar gsterilmitir. Yaplan hesaplamalar ilk ekilde aklanmtr.
A B C D E F G H I J
Hzar Hzar kaynak spiral Giyotin Press Matkap Perin Silikon TOTAL
kaynak 42
spiral 42
Giyotin
Press
Matkap
Perin
Silikon
36 60 42 36 12
42
42
36
60
42
36
12
Toplam 42 42 36 60 54 36 0 0 270
Genel Toplam dz Genel Toplam ters
294 0
45
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kegenin Genel Toplam

294
1. hcre iin optimum geli-gidi tablosu Kegenin alt taraf srasyla 2-4-6-810- ile arplarak toplanr burda: 2*(B3+C4+D5+E6+F7+G8+H9)+4*(B 4+C5+D6+E7+F8+G9)+6*(B5+C6+D 7+E8+F9)+8*(B6+C7+D8+E9)+10*(B 7+C8+D9)+12*(B8+C9)+14*B9 arpan birdir.
st taraf srasyla 1-2-34-5- ile arplarak toplanr burda: (C2+D3+E4+F5+G6+H7+I8)*1+2*(I7 +H6+G5+F4+E3+D2)+3*(E2+F3+G4+ H5+I6)+4*(I5+H4+G3+F2)+5*(G2+H 3+I4)+6*(I3+H2)+7*I2
arpan ikidir.
Kegenin st ve alt taraf toplanarak toplam dizilimin arl bulunur.
arpan dr.
arpan drtdr. Ne kadar az ise o kadar iyidir.
Vakum Vakum Poliretan Spiral2 Hzar2 TOTAL 0
Poliretan Spiral2 6 6 6 6 6
Hzar2 6
Toplam 0 6 6 6 12
48 > 30 dan o halde optimum deildir
Genel Toplam dz Genel Toplam ters Genel Toplam
24 24 48 kotu iterasyon
2. hcre iin geli-gidi tablosu

Vakum Vakum Hzar2 Spiral2 Poliretan TOTAL Hzar2 6 Spiral2 6 6 0 6 6 12 6 Poliretan Toplam 6 6 6 6 24
Genel Toplam dz Genel Toplam ters
18 12
46

Genel Toplam 30
2. hcre iin optimum geli-gidi tablosu
Spiral 3 Spiral 3 Frn 6 TOPLAM 6
Frn
Toplam 0 6 6
0 12 12 daha kotu
3. hcre iin geli-gidi tablosu
Frn Frn Spiral 3 TOPLAM
Spiral 3 6 6
Toplam 6 0 6
6 < 12 den o halde optimumdur
6 0 6
3. hcre iin optimum geli-gidi tablosu 4.9. Moment Arm Teknii Aada paralarmzn akm emas ve reteceimiz miktara gre arlklandrlm tablosu vardr. Biz bu tablodan yararlanarak moment arm tekniimizi uygulayacaz.
Para
Ak emas
Pazar A Paras y/n Pazar Tlbi A iin n (adet / Tlbi ya gereken lot gnlk) A iin bal Miktar
47
Y Metal kapak X Para A Para 12. Para W Para Yan Kapak Byk Cam Yan Cam Yp Alt Gvde
H-K-Y-G-Pr-M-P-B-S H-K-Y-G-Pr-M-P-B-S H-K-Y-G-Pr-M-P-B H-K-Y-B G-Pr-B G-Pr-B V-H2-Y2-E-Y2 F-Y3 G-Pr-S H-K-Y-G-Pr-M-P-B
1 1 1 1 1 1 2 1 1 1
6 18 6 6 6 6 6 6 12 6
6 18 6 6 6 6 6 6 12 6
1 3 1 1 1 1 1 1 2 1
Aada ilem srasna gre arlk verdiimiz moment arm tablosu gzkmektedir.
Hcre 1 iin:
Makine simleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Toplam 42 42 Hzar 42 42 kaynak 42 42 spiral 1 24 36 60 Giyotin 24 36 60 Press 36 36 Matkap 36 36 Perin 12 24 36 Silikon Toplam 66 66 54 36 36 36 36 0 24 354
Makine simleri
Hzar Kaynak spiral 1
Ortalama 1 2 3
Giyotin Pres Matkap Perin
2,8 3,8 6 7
48

Silikon
Bunlar ortalamalarna gre sraladmz zaman makine sramz bulmu giyotinin rnek olarak oluruz. hesaplanmas: (24*1+36*4) /60 dr.
Makine simleri Hzar Kaynak Giyotin spiral 1 Pres Matkap Perin Silikon Ortalama 1 2 2,8 3 3,8 6 7 7
Hcre 2 iin:
Makine simleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 6 Vakum 6 Hzar2 6 6 Spiral2 6 Poliretan Toplam 6 6 6 6 6 0 0 0 0
Toplam 6 6 12 6 30
Makine simleri
Vakum Hzar2 Spiral2 Poliretan
Ortalama 1 2 4 4
Bunlar ortalamalarna gre sraladmz zaman makine sramz bulmu oluruz.
Makine simleri Vakum Hzar2
Ortalama 1 2
49

Spiral2 Poliretan 4 4
Hcre 3 iin:
Makine simleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Toplam 6 6 Frn 6 6 Spiral 3 Toplam 6 6 0 0 0 0 0 0 0 12
Makine simleri
Frn Spiral 3
Ortalama 1 2
Bunlar ortalamalarna gre sraladmz zaman makine sramz bulmu oluruz.

Makine simleri Frn Spiral 3 Ortalama 1 2
4.10. Multi Product Yntemi Hcre 1 iin:
Y Metal
Hz ar kay nak spir al Giy otin Pre
X Par kapak a
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
A Par a
1 2 3
12. Par a
Yan W Kapa Para k
By k Cam
Yan Cam Yp
Alt Gv de
1 2 3
1 2 3 4 5
1 2
1 2
1 2
4 5 50

ss Mat kap Per in Silik on
6 7 8 7 Genel Toplam:
6 7 8 7 37
6 7 3 6 3 2 2 4
6 7
To pla m
Eer ters gidi yoksa bir makineden dierine gei 1 alnr Ters gidi varsa arpan 2 olur ve makine aras gei 2 olarak toplama geer. Hcre 2 iin:
Ne kadar az ise o kadar iyidir.

Tablodada gzkt gibi eer para hcrede gemiyorsa tabloda da deerlii olmaz
A 12. Y Metal kapak X Par Par Par a a a

Vak um Hz ar2 Spir al2 Poli ret an
W Yan Para Kapa k

1 2 3 4 5 5
By Yan Cam k Cam Yp
Alt Gv de
To pla m Genel Toplam 5
Hcre 3 iin:
By
51
A 12. Y Metal kapak X Par Par Par a a a

Fr n Spir al 3
W Yan Para Kapa k
k Cam
1 2 2
Yan Cam Yp
Alt Gv de
To pla m Genel Toplam: 2
4.11. MONTAJ HATLARININ DENGELENMES Tanm olarak retim, ekonomistler ve mhendisler tarafndan ayr biimlerde ortaya atlr. Ekonomistler retimi, yarar yaratmak eklinde tanmlarlar. Mhendisler ise, fiziksel bir varlk zerinde, onun deerini artracak bir deiiklik yapmay veya hammadde ya da yar rnleri, kullanlabilir bir rne dntrmeyi retim sayarlar. Sonu olarak retim; temel amac topluma deer yaratmak olan ve insan gereksinimlerinin, doa tarafndan tam olarak karlanmamas sonucu ortaya kan ve insanlar tarafndan gelitirilen bir etkinliktir. retim sonucunda ortaya rn ve/veya hizmet karlr. retimin amacna ulaabilmesi iin, retim etmenleri ve kaynaklarnn istenen zelliklerde birletirilmesi ve kullanlmas gerekir. retim kaynaklar; toprak veya hammadde kaynaklar, iilik veya insan gc kaynaklar ve sermaye ad verilen ana blmden oluur. Ama insan gereksinimlerinin sonsuz ve kaynaklarnn snrl olmas nedeniyle, gelien teknoloji, retim sistemlerinin karmaklamas ve retim kaynaklarnn verimli kullanlmas gereksiniminin bir sonucu olarak ynetim esi de retim kaynaklarna katlmtr.
Genelde bir retim sistemi (ekil 8.1.); kaynaklarn, rn veya hizmete dntrlmesi iin gerekli tm dnm srelerini ierir.
52
Bir retim iletmesine girdi olarak katlan balca retim kaynaklar; hammadde, iili ve sermayedir. retim ile bu girdiler, rn ve/veya hizmet durumuna dntrlr. Ynetim etmeni ise, bu etkinliklerin dzenlenmesini ve yrtlmesini salar. Amac, bir iletmenin elinde bulunan malzeme, makine ve insan gc kaynaklarnn, istenen kalite ve srede, en dk maliyette bir araya getirilmesi yani miktar, kalite, zaman ve maliyet parametrelerinin en uygun ekilde kullanmn salamaktr.
4.11.1 HAT DENGELEME KAVRAMI Endstrileme srecinde, toplam iin elerine ayrlarak, bu paralarn ayr ayr iiler tarafndan yaplmasyla daha hzl ve kitlesel (seri) ve daha ucuz retim yaplabilecei gr ortaya kmtr. Bunun sonucu olarak retim, zerinde deiik i istasyonlarnn bulunduu belirli bir hat zerinden paralarn geirilmesi yoluyla yaplr. Malzemelerin, ak hatt boyunca igc veya donanmdan yararlanlarak transfer edildii ve para zerindeki ilemlerin; aralarndaki ncelik ilikileri ve evrim sresi gibi kstlar gznne alnarak birletirilmesiyle oluturduklar istasyonlarn, yine bir hat boyunca sralanmalaryla oluan sisteme, montaj hatt ad verilir. Hat zerindeki i istasyonlarnda bulunan iiler, rn durumuna getirilecek yar rn nlerinden geerken, kendilerine ait i eleriyle ilgili bir veya birka ilemi yaparlar. Bu ilem sonucunda, hatta giren para ve yar rnler, gereken tm iler yaplm ekilde, hattn sonundan rn olarak karlar.
53
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Bir veya birka rn iin yaplacak montaj hatt retimi tasarlandnda; retim hattndaki i istasyonlarna ilikin ilem srelerinin dengelenmesi sorunu ortaya kar. Bundaki ama; kurulan montaj hattnn verimli olarak alabilmesi iin; retim sresi iinde her bir montajcya, montaj hattnda ok az sre braklacak veya hi bo sre braklmayacak ekilde ilemlerin istasyonlara datlmas, yani var olan kstlar altnda, ilem saysnn ok ve retim hznn yksek olmas nedeniyle i istasyonlar arasndaki ilem sresi farklar toplamnn en kk olmasdr. Sorunun bu noktasnda, srekli retim yapan sistemlerin yerletirme dzeninin kurulmasnda, hat dengeleme problemi ortaya kar. rn oluumu srasnda yaplmas gereken ilerin, montaj istasyonlarna, kayp sreleri en aza indirecek ekilde atanmas olayna, bir baka tanmla i elerinin i duraklarna zglenmesine, montaj hatt dengeleme veya ksaca hat dengeleme denir. retim hznn arttrlmas, salkl bir tasarlama yaplmas ve iletmenin ekonomik sorunlarna zm getirmeye ynelik olmasndan dolay, montaj hatt dengeleme konusu, endstri dnyasnda byk nem tar. Grld gibi hat dengeleme problemleri, retim hatlarnn tasarmnda ve iletmesinde her an ortaya kabilen bir konudur. Gerekte hat dengeleme problemleri, eitli salarda ve retim hzlarnda alldnda, hatta oluabilecek ve istasyonlarn verimliliini etkileyecek balca etkenlerden olan atl kaynak kullanmn en alt dzeyde tutmak iin en uygun zmn atanmasnda ortaya kmtr. Yukarda genel olarak aklanan hat dengeleme konusu, gerekte, retimi yapan iletmeciler iin ok nemli bir konudur. Kaliteli ve yksek hzl bir retim dzeyi tutturmak, gerekte hat dengeleme almalarnn ayrntl ve iyi bir ekilde yaplmas ile salanr. Gnmzde ise retim miktarlar, rekabet arttndan ve piyasa koullar zorlamaya baladmdan, artk retim hatlarn tasarlamak ve bu hatlara, oluan eitli dalgalanmalar karsnda yeterli esneklii verebilmek iin giriilen almalar, bilgisayar destei ile gelitirilen simlasyon programlar ile olduka kolay olmaktadr. retimde, tezgahlar ve ada montaj aletleri kullanld takdirde, grece ksa bir srede daha ok retim salanmaktadr. rn emas veya montaj hatlarnn kullanlmas ile bir kez retim veya montaj hatlarna atama yaplmasyla, byk hacimdeki mallar verimli bir ekilde retilebilir. 4.11.2. MONTAJ HATLARINI DENGELEMEN N AMALARI
54
Montaj hatlar, kitle retiminin nemli bir alt sistemidir. Bu tip sistemler ayrntda farkl olmakla beraber, temelde, birbiri ardna dizilmi i istasyonlarndan oluur. Hammadde ve yar rr paralar, hat iine, hattn balangcndan veya ara istasyonlardan girerler. Giren paralar, bir i istasyonundan dierine geerek, en istasyondan hatt rn olarak terk ederler. Bir montaj hattnn kurulmasnda ulalmas istenen amalar aadaki gibidir: 1) Dzenli bir malzeme akn salamak, 2) nsan gc kullanmn en st dzeye ulatrmak, 3) Makine salarn en st dzeyde kullanmak, 4) ilemler iin en az sreyi kullanmak, 5) En az miktarda malzeme kullanmak, 6) Bo sreleri veya dengeleme kayplarn en kklemek, 7) i istasyonu saysn en azlamak, 8) Dengeleme kayplarn, i istasyonlar arasnda dzgn ekilde datmak, 9) Var olan tm kstlar, snrlar zorlamadan salamak, 10) Hat dengeleme maliyetini en az dzeyde tutmak. Montaj hatt dengelemenin amalar birbirleriyle elitiklerinden, hepsini birden en st dzeye ulatrmak olas olmayabilir. Dengelemede ana ama, bu elikileri gz nne alrken en uygun zme ulalmasdr. Bu yaplrken, montaj maliyetlerinin de en kk olmas salanmaldr. Dengeleme ileminde dnlen etmenler iinde, maliyet etkisi olan tek deiken, igcdr. unlardr: gc yknn dengelenmesinde bavurulabilecek areler 1) ki veya daha fazla tezgahta bir ii altrlabilir (Otomatik ilem sresi uzun olan iki veya daha fazla tezgah iin). 2) iki ksa ilem sresi, dierleri kadar veya daha az ise bunlar, bir iiye verilebilir. 3) iinin yk arttrlabilir. 4) iiler, alma hzlarna gre dizilebilir. 4.11.3. MONTAJ HATTI DENGELEMEDE KISITLAR
55
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu 4.11.3.1. Temel kstlar 1) evrim sresini; verilmi net retim hedefi, brt alma sresi ve tolerans yzdesi (yani kontrol edilemeyen nedenlerle yitirilen sreler ve nceden tasarlanm duru sreleri toplamnn, brt alma sresinin yzdesi olarak ifadesi) birlikte belirlerler. istasyona atanan etkinliklerin sreleri toplam, evrim sresini aamaz. 2) ncelik ilikileri; montajn ierdii etkinliklerin kendi aralarnda sz konusudur. Yani bir etkinliin balayabilmesi iin, dier etkinlik veya etkinliklerin kesinlikle bitirilmi olmas gerekebilir. stasyonlara yaplan etkinlik atamalarnn, bu ncelik ilikilerine aykr olmamalar zorunludur. 4.11.3.2. Yan Kstlar 4.11.3.2.1. Konum Kst Konumsal kstlamalar, montaj yaplan nesnenin konumu ile, ilemcilerin banttaki konumu arasndaki ilikiyi ifade etmekte kullanlan bir kavramdr. Konumsal kstlamalarla daha ok, byk lekli rnlerin montajnda karlalr. n ve arka konum kst, ilerin, bantn iki yanndan birinde yaplmas gerektiinde ortaya kar. Bu tip iler, hattn karsna gemek g olacandan, annda iki ii tarafndan yaplrlar. Montaj hatt dengelemenin amalar da gz nne alnacak olursa, bandn nnde ve arkasnda yaplacak ilerin, birbirlerinden ayrlmasnn gerekli olduu sylenebilir. Alt-st konum kst ise, montaj yaplacak rnn, belirli istasyonlarda ters evrilmesi; iin, rnn alt ksmnda yaplmas veya rnn, hattn belirli bir yerinde, ilemcinin bann stne ykseltilerek yaplmas durumunda ortaya kar. Her istasyonda, ykseltme ve ters evirme ilemlerini yapacak donanm bulunmadndan, bulunabilse bile bu ileri yapmak ekonomik olmayacandan, rnn altnda yaplan ilerin bir veya birka istasyonda toplanmas daha verimli ve gereki bir davran biimi olacaktr. 4.11.3.2.2. Sabit Donanm Kst Makinalar, test aralar gibi sabit donanmlar, montaj hatlarnn btnleik paralardr ve deitirilemez istasyonlar olutururlar. Bu tip istasyonlardaki iler kesinlikle yaplmaldr. Sabit donanm kst, i elerinin deitirilebilirliini azaltr. 4.11.3.2.3. stasyon Yk
56
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Montaj hattnda baz istasyonlarn yklerinin, evrim sresinin % lOOnden az olmas yelenebilir. zellikle bu, ilk istasyon veya istasyonlarda, hattn banda olabilecek aksamalarn, tm hatta etkisini azaltabilmek iin yaplabilir. 4.11.3.2.4. Ayn stasyona Atanmas stenen ler Bu zellie sahip ilerin, ayn veya birbirlerini izleyen istasyonlara atanmas gereklidir. Byle durumlarda bir etkinlik alt grubu, tek bir etkinlik gibi dnlebilir. rnein, zel aygt kullanmn gerektiren iki etkinliin ayn ii tarafndan yaplmas, ikinci bir aygt gereksinimini ortadan kaldracandan, istenilen bir durumdur. 4.11.3.2.5. Ayn stasyona Atanmas stenen ler Bu zellie sahip bir etkinlik, dier baz etkinlik veya etkinliklerle, ayn istasyona atanamaz. rnein, ar fiziksel g uygulamasn gerektiren iki etkinliin, i yk asndan ayr istasyonlara atanmalar gerekebilir. Benzer ekilde, birden fazla esi, teknolojik olarak istenmedii iin ayn ilemciye atanmazlar veya en azndan bir arac (tampon) istasyon ile birbirlerinden ayrlrlar. Titreimli bir alma ile, hassas lme gerektiren bir almann ayrlmas gibi. 4.11.4. MONTAJ HATTI DENGELEMEDE TEMEL KAVRAMLAR 4.11.4.1. esi ler, temel hareketlerden veya i paracklarndan oluur. eleri; toplam iin, uygun ve pratik en kk alt parasdr ve bu i paracklarnn bir veya birka tarafndan oluturulurlar, esi; retim sreci iinde, toplam i ieriinin, mantksal olarak blnm bir parasdr. Dier bir gre gre i esi; montajclar arasnda gereksiz karklklara neden olmadan, iki veya daha fazla ii arasnda paylatrlmas olanaksz en kk i birimidir. Yani toplam iin ka aamada tamamlanacan ve bunlarn hangi aamalar olacan belirleyen, ii yeterli ve anlaml en azlara blme sonucu ortaya kan birimler ve yaplacak ilemlerdir. rnein bir paraya be tane delik amak iin be farkl i esi tanm yaplabilir. Ama montaj hattnn dengelenmesi sz konusu olunca, mantksal i esi, be delii birden amay ieren i grubu olarak tanmlanmaldr. 4.11.4.2. stasyonu Montaj hatt zerinde verilen bir iin, ii/iiler tarafndan yapld alandr. Her istasyonda, bir iinin, bir ilem iin gerekli aralarla alt varsaylr. Genellikle i istasyonu, bir montajc tarafndan doldurulan yer. olarak dnlr. Bir montaj hatt iin; en kk istasyon saysnn 1 olduu ve istasyon says dengeleme almas srasnda saptanan en byk istasyon saysn amamak gerektii kstlar vardr. 4.11.4.3.Toplam Sresi
57
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Montaj hatt zerinde retilecek bir rnn montaj iin gerekli olan sre veya, ii oluturan tm i elerinin standart sreleri toplamdr. 4.11.4.4. stasyonu Sresi Bir i istasyonunda tamamlanmas gerekli olan i elerinin standart sreleri toplamdr. Yani, istasyona gelen bir para zerinde o istasyonda yaplmas gereken ilk i esinin balang an ile biti an arasndaki sre farkdr. Bir i istasyonu sresi, en byk i esi sresinden kk, evrim sresinden byk olamaz. 4.11.4.5.evrim Sresi evrim sresi, montaj hattnda, rnn bir istasyonda kalabilecei en byk sre veya bir i istasyonundaki iinin, o istasyonda yaplmas gerekli ileri tamamlamas iin gerekli sre olarak tanmlanabilir. evrim sresi, i istasyonu sresine eit veya daha olabilen, i istasyonundaki iinin, iini tamamlayabilmesi kullanabilecei sredir. evrim sresini semekteki ana dnce, duyulan retim hzdr. Bir istasyonda, ardk eler zerinde i tamamlama ve balatma arasnda bir sre geer. Ayrca o istasyondaki tm ilerin bitmesine ramen evrim sresi dolmam olabilir. Bu nedenle evrim sresi, alt sreye ayrlabilir: retken i sresi, retken olmayan i sresi, atl sre. Bunlar ekil 8.9.da gsterilmitir.
Kuramsal olarak evrim sresi, gereklenmesi istenen rn ktsndan hesaplanabilir: C: evrim sresi T: Eldeki toplam-sre N: Yaplmas istenen rn says 4.11.5. MONTAJ HATTI DENGELEME PROBLEM N N UYGULANMASI 4.11.5.1. L T P MONTAJ HATTI
58
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Buzdolabnn montaj eleri, ncelikli i eleri, zaman gereksinimleri aadaki tabloda verilmitir. En dengeli montaj hattnn bulunmas hedeflenmektedir ncelik diyagram izilerek i elerin aralarndaki iliki daha kolay ekilde grlebilir.
ES M A B C I D H E F G J L N ES TANIMI Ayaklarn taklmas + Alt Gvde Ana soutma sistemi + Alt Gvde Y metal + Alt gvde Yan kapaklar + A paras Arka panjur X paras Raflar Kapaklar Soutma donanm Soutma Muhafazalar Aynalarn taklmas Byk Camn Montaj Marka ve aksesuarlarn taklmas ZAMAN 900 3480 1500 1800 720 750 900 3600 440 1620 1320 2580 840 NCEL KL ES M A B B C C D D F G J,H L,I
ncelik diyagram lk nce L tipi hat denenmitir. Montaj hattn dengelerken maksimum zamana gre yaplan algoritmalara gre yaplan ilemler aadaki gibidir.
59
Formller
Eldeki _ Toplam _ Sre T C= = Yap aplm _ Gereken _ rn _ Miktar N
Min # TM = Toplam _ lem _ Zaman Verim=
(# Gerek Toplam
evrim _ Sresi
_ lemZaman ) * ( evrim _ Sresi )
_ istasyon
*100
Dzlk ndeksi = i =1
Yk ort Yk i
1839 * 40 * 40 = 4522 saniye evrim Sresi = 1464
Maksimum iin
evrim Sresi: 4522 saniye
stasyon
Aday Listesi
Uygun Seim
Toplam Zaman
Aylak Zaman
S1 S2
M A B I,C I,H,D
M A B C H D E F G J I L N
900 4380 1500 3300 4200 750 4350 4440 1620 2940 3660 2580 3420
3622 142 3022 1222 322 3772 172 82 2902 1582 862 1942 1102
S3 S4 S5
I,D I,E,F I,F I,G I,J I,L
S6
L N
60
(MAX) HESAPLAMALARI
M N TM =
24450 = 5 . 406 4522
24450 Efficiency = 6 * 4522

=90.114% Loadav =
24450 *100 = 27132
*100
4380 + 4200 + 4350 + 4440 + 3660 + 3420 6
=4075
Smootness Index =
4075 4380 +
4075 4200
+ 4075 4350
+ 4075 4440 + 4075 3660 + 4075 3420

275 + 365 + 415 + 655
= 305 + 125 + = 2140 saniye
Minumum iin
evrim Sresi: 4522 saniye
stasyon
Aday Listesi
Uygun Seim
Toplam Zaman
Aylak Zaman
S1 S2
M A B I,C C
M A B I C D H E F G J L N
900 4380 1500 2220 4020 750 1650 3600 4440 1620 2940 2580 3420
3622 142 3022 2302 502 3772 2872 922 82 2902 1582 1942 1102
S3 S4 S5 S6 S7
H,D E,F,H E,F F G J L N
61
(M N) HESAPLAMALARI
M N TM = Verimlilik=
24450 = 5.406 4522
24450 24450 = = 7724 . % 7*4522 31654

4380+ 4020+ 1650+ 3600+ 4440+ 2940+ 3420 = 3493 7
3493 4380 + 3493 4020 + 3493 1650 + 3493 3600 + 3493 4440 + 3493 2940 + 3493 3420 = 4936
Ortalama yk =
Dzlk ndeksi =
Grld gibi maksimuma gre hesaplama yaptmzda efficiency fazla ve dzgnlk indeksi (smoothness index) daha az olmaktadr. 90% gibi bir efficiecy deeri maksimuma gre yaptmz yerleim dzeninin daha iyi olduu sonucunu ortaya kartmtr. Fakat farkl tipte montaj hatlar deneyerek daha iyi sonular varsa ortaya kartmak iin uralmaktadr.
DZ HAT YERLE M (line)
62
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu L tipi montaj hatt (maksimumum kuralna gre) 4.11.5.2.U-
T P MONTAJ HATTI
U tipi Max evrim Sresi: 4522 saniye
SE LEN TOPLAM ZAMAN AYLAK ZAMAN
STASYON
ADAY L STES
S1 S2
S3 S4 S5 S6
M,N A,N B,N I,C,N I,H,D,N I,D,N I,D,L I,D I,F,E I,E,G I G,J J
M A B C H N L D F E I G J
900 4380 1500 3300 4200 840 3420 4170 4440 3600 4320 1620 2940
3622 142 3022 1222 322 3682 1102 352 82 922 202 2902 1582
(U) HESAPLAMALARI
M N TM = Verimlilik=
24450 = 5 .406 4522
24450 = 90 . 114 % 6 * 4522

4380 + 4200 + 4350 + 4440 + 3660 + 3420 = 4075 6
4075 4075 4380 2940 + 4075 4200 + 4075 4170 + 4075 4440 + 4075 4320 +
Ortalama yk = Dzlk ndeksi = =
305
+ 125
+ 195
+ 360
+ 245
+ 1135
= 2270
63
U EKL NDE YERLE M
Hesaplamalardan grld gibi L tipi montaj hatt buzdolab montaj hatt iin en uygunudur. Daha iyi efficiency ve dzgnlk indeksine sahiptir.
4.12. AKI VE EYLEM FAAL YET L K EMALARI 4.12.1. Ak liki emas 4.12.1.1. Tanm Malzeme aknn emas; hizmet vb. eylemler eklenmezse iki ekilde hazrlanabilir: Ya belli bir noktadan malzeme ile balanr ve ak srasna gre srdrlr. Veya en yksek ak iddeti olan eylemi blm ile balayp, ak iddetinin azald srada srdrlr. Toplam iddetin, her iki yndeki akn toplam olduuna dikkat etmek gerekecektir. 4.12.1.2. Ak liki emasnn izimi in Bir Algoritma Eylem iliki emas ve ak iliki emas ayr ayr kullanlabilir. Ancak bunlarn birletirilerek kullanlmalar da olasdr. Eer hizmet birimleri yoksa salt ak emasnn yeterli olduu sylenebilir. Bu durumda iliki emasna duyulacak gereksinim azdr. Uygulamada ak iliki emasnn kurulabilmesi iin aadaki admlarn izlenmesi uygundur: 1- lgili tm etkinliklerin, yan ilemlerin, alanlarn, blmlerin ve ilgili zelliklerin tanmlanmas. Bir tek ema iinde krk be eylemden fazlasnn kullanlmamas.
64
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu 2- Tm eylemlerin ak iliki emasnn zerinde listelenmesi. Bunu yaparken ncelikle ilemlerin, daha sonra hizmetlerin yerletirilmesi. 3- lemsel eylemler iin aklarn iddetinin belirlenmesi. 4- Hizmet veya ak d ilemler iin ak iliki emasnn kurulmas. 5- Ak ve ak d ilikilerin derecelendirilmelerinin bir arada dnlerek birleik ak iliki emasnn kurulmas. 4.12.2. Eylem liki emas Birok endstriyel kuruluta malzeme ak, dzenlemenin temeli olarak alnr. Bunun iin de aklarn emas kartlr. Dier eylemler aka gre uyarlanp dzenlenir. Gnmzde genel kural olarak bu, yeterli deildir. liki emas, hangi eylemlerin dierleri ile ilikisi olduunu gsterir. Bu; ilikilerin lsn, nem derecesini belirler. ekil 6.9.da eylem iliki emasnn bir rnei grlmektedir. Eylem iliki emas, her iki eylem arasndaki ilikinin nemini ve bu nemin nedenlerini gstermektedir. ekildeki rnekte ele alnan ekenar drtgensel blge, torna atlyesi ile sl ilem atlyesi arasndaki ilikiyi gstermektedir ve bu blge, ilikinin nemine gre uygun bir renkte boyanmaldr.
65
likinin nemi, aadaki gibi kodlanmaktadr: nemin nedenleri, dzenlenecek olan sisteme gre deiiklikler gsterecektir. rnein baz iliki nedenleri, aadaki gibi sralanabilir: 1. Malzeme ak var 2. Bireysel ilikiler iin gerek var 3. Benzer donanm kullanlyor 4. Benzer personeli paylayorlar 5. Denetim veya gzetim sz konusu 6. vedi durum sz konusu oluyor 7. Haberleme skl fazla likinin nemi harflerle, nem nedeni saylarla gsterilir. Bir tesisin dzenlemesini yaparken, ilikilerin nemini harfler ile kodlama alkanlnda olmayanlar A kodunu sk olarak kullanma eilimini tarlar. Bu ise, yanl dzenlemeler sonucunu dourur. Uygulamadan ve deneyimlerden gelen genel bir kan olarak ilikilerin nem derecelerinin, aadaki sklklara sahip olduu sylenebilir.
Xin skl ise, projenin niteliine gre deimektedir.
66
Ticari Buzdolab Fabrikas Eylem liki emas (Activity Relationship Charts)
Harflerin Anlamlar
Yukardaki emaya bal olarak blmler arasndaki iliki saptanmtr. Bu saptamalarn sonucunda fabrika blmlerinin yerleimi aadaki gibi olmaktadr
67
1-FABR KASYON 2-BOYAMA 3-VAKUM & ENJEKS YON 4-MONTAJ 5-HAMMADDE KABUL 6-HAMMADDE DEPOSU
7-SON RN DEPOSU 8-BAKIM ONARIM 9-FIRIN 10-ARA GERE ODASI 11-G Y NME ODASI 12-KAFETERYA 13-OF SLER
4.13. EYLEM L K D YAGRAMI 4.13.1. Tanm
68
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu likilerin diyagramlandrlmas yntemi, etkinliklerin sayl hatlar ile birletirilmesi temeline dayanr. Her semboln biimi, eylemin de trn belirlemektedir. indeki harf, blm adnn ksaltlm eklidir. Balayc hatlarn says, yaknln derecesini gstermektedir. 4.13.3. Eylem liki Diyagram izimi in Bir Algoritma Eylem iliki diyagramn kurmak iin aadaki admlar izlenir: 1) Diyagram izilecek olan eylemlerin/blmlerin saylar ve adlar belirlenir. 2) A ilikilerinin diyagram izilir. Eylem tr iin sembol izilir. Blm/eylem kodu, bunun iine yerletirilir. 3) Tm 4 hatl ilikiler eit uzaklkta olacak ekilde diyagram dzenlenir ve E ilikileri diyagrama eklenir. 4) Tm 3 hatl ilikiler eit uzaklkta olacak ekilde diyagram dzenlenir ve 1 ilikileri diyagrama eklenir 5) Benzer ilemler 0, X ve KK ilikileri iin 6) Diyagram son ekline getirilir.
Aktiviteler 1.Fabrikasyon 2.Boyama 3.Vakum&enj. 4.Montaj 5.Hammadde Kabul 6.Hammadde deposu 7.Son rn Deposu 8.Bakm Onarm 9.Frn 10. Ara Gere Odas 11.Giyinme Odas 12.Kafeterya 13.Ofisler 14.Kurutma Odas
A 2,6 1,14 7 6 1,5 4 10 8
E 3,4,10 1,4 1,3,10
I 5 6 5,6 1,4 3,4
O 8,9 4 8 2,8,9 9 9
U 7,9,11,14 3,5,6,7,8,10,11 2,5,7,9,10,11,14 11,14 2,3,7,8,10,11,12,13,14
X 12,13 9,12,13 12,13 12,13
1,4 13 12
2
HARF
2,7,8,10,11,12,13,14 1,2,3,5,6,8,9,10,11,12,13,14 1,3,4 2,5,6,7,9,11,12,13,14 4,5,6,1 1,3,7,8,10,11 2,3,5,6,7,8,9,11,12,13,14 1,2,3,4,5,6,7,8,9,11,10,12,13,14 5,6,7,8,10,11,14 5,6,7,8,10,11,14 1,3,4,5,6,7,8,10,11,12,13
HAT SAYISI YAKINLIK LS
2,12,13,14
1,2,3,4,9 1,2,3,4,9 9
RENK KODU
69

A E I O U X //// /// // / Kesinlikle gerekli zellikle nemli nemli Normal nemsiz Arzu Edilmiyor krmz turuncu yeil mavi renksiz kahverengi
Diyagram 1 4 Hatl Krmz
Diyagram 2
70

4 Hat Krmz 3 Hat Turuncu
4 Hat Krmz 3 Hat Turuncu 2 Hat Yeil
4 Hat Krmz 3 Hat Turuncu
71

2 Hat Yeil 1 Hat Mavi
4 Hat Krmz 3 Hat Turuncu 2 Hat Yeil 1 Hat Mavi izgili Kahverengi
4.14. AKI VE EYLEM ESASLI MEKAN L K D YAGRAMLARI
72
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu 4.14.1. Tanm Bu noktaya kadar yaplan almalarda, alanlar ile ilgili herhangi bir inceleme yapmadk. Oysaki her bir eylem iim belirli bir alana gereksinim olacaktr. Bu alan belirlendikten sonra ak iliki emas, eylem iliki diyagram ile birletirilir. Gerekte ilem veya hizmet etkinlikleri belirlendikten sonra alan hesaplamalarnn da yaplmas gerekir. Alan belirleme almalar iki noktada toplanr: gereksinim duyulan alan ve kullanlabilir alan. 4.14.2. Alan Gereksinimi Temel olarak, mekan gereksinimini belirlemek iin be ayr yol vardr. Her biri deiik zellikler tar ve her biri ayr projede kullanlabilir. Bu be yol unlardr: 1) Hesaplama. 2) Dntrme. 3) Alan standartlar 4) Taslak dzenleme. 5) Oran eilimi ve projeksiyon. imdi bu be yntemi ksaca inceleyelim 4.14.2.1. Hesaplama Alan gereksinimini hesaplamadan nce, projede yer alacak olan makine ve donanmn belirlenmesi gerekir. Hesaplama yntemi genellikle en ok kullanlan ve en doru yntemdir. Gerek duyulan makina saysnn hesaplanabilmesi iin aadaki forml kullanlabilir:
73
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Bu forml, srece gre yerleim iin geerlidir. rne gre yerleim iin her rne ve rn iin kullanlan her tezgaha gre ayr say bulunur ve bunlarn toplam alnr. Gerekli alan belirlemek iin nce, her bir makina iin alan miktar belirlenir; sonra bu deer, ilgili ii yapacak gerekli makina says ile arplr. Ve nihayet bu alana, fazladan bir alan eklenir. Fazladan eklenen bu alan, makinann kullanm iin evresinde ayrlacak olan alandr. rnein be tane freze tezgahna gereksinim duyulduu saptanm olsun. Bir freze tezgahnn kaplad alan da 6 m2 olsun. Bu durumda freze tezgahlarnn toplam yerleim alan 5*6=30 m2dir. Ayrca bu freze tezgahlarnn aralarnda alma ve bakm iin ayrlacak alan iin belirlenmi payn %30 civarnda olduu varsaylsn. Bylece freze tezgahlar iin ayrlan toplam alann 30*(l+%30)=39 m olduu belirlenir. 4.14.2.2. Dntrme Yntemi Bu yntem, etmenleme olarak da adlandrlr. 0 anda hangi alann igal edildii belirlenip bu, nerilen dzenleme iin gerekli olacak olan alana dntrlr. Baka bir deyile olan durum, olmas gereken duruma dntrlr. 4.14.2.3. Alan Standartlar Birok projede, alan gereksinimlerinin belirlenmesi iin daha nceden tanmlanm alan standartlar kullanlr. Belirli bir makina iin alan gereksinimi belirlendikten sonra almalar, bu temel veri zerinden srdrlr. Ancak yalnz bana standart deerlerin kullanlmasnda byk sakncalar vardr. nk makinann alma koullarnn, stoklama koullarnn vb.nin belirlenmesi gerekir. 4.14.2.4. Taslak Dzenleme Baz dzenleme projelerinde, hesaplama veya dntrme pratik olmaz ve kullanlabilir alan standartlar da bulunmayabilir. Eer alann lei belli ise, donanmn modeli veya kk maketi elimizde varsa ve zellikle belirli eylemler kritik ise veya ok fazla yatrm gerektiriyorsa, belli alanlar iin ayrntl dzenleme taslaklarnn yaplmas nerilebilir. Bu ekilde alan belirleme; yksek yatrmda, greli olarak sabit yatrmda, byk makinalarda veya rne gre yerleim yaplmas gereken ok sayda i istasyonunun bulunduu durumlarda kullanlr.
74
4.14.2.5. Oran Eilimi ve Tahmin Oran eilimi ve projeksiyon yntemi, genel alan gereksinimleri ile snrldr. Be yntem iinde belki de en az kesin olandr. Bro ve depolama alanlar iin hare1t1i4donanmn bulunduu durumlarda sz konusu olabilir.
No: Blm
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Fabrikasyon Boyama Vakum Montaj Hammadde girii Hammadde deposu Son rn deposu Bakm onarm Frn Ara gere odas Giyinme odas Kafeterya Ofisler Kuruma odas
Genilik (m)
9 7 5 6 5 6 10 4 4 4 4 5 8 6
Uzunluk (m)
15 6 6 10 6 10 10 6 8 4 5 10 10 8
Toplam Yaknlk derecesi

20 8 10 15 13 5 3 7 3 10 3 3 4
75
llendirilmi yeri Dzeni
llendirilmi yeri Dzeni (Ayrntl)
4.15. KURULU VEYA YAPI ALGOR TMALARI
76
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu 4.15.1 ALDEP (Makinalatrlm yeri Dzeni Tasarm Program) ALDEP, ncelikle bir kurulu algoritmasdr. Bununla birlikte, verilen bir yerletirme dzeninin kabul edilmesi veya reddedilmesinde kullanlan deerlendirme sreci nedeniyle ayn zamanda bir gelitirme program olarak da dnlebilir. ALDEP, var olan bir yerletirme dzenine gereksinim olmakszn, yerletirme dzenlerini tasarmlar. Ancak, bir yerletirme algoritmasnda kullanlan ynteme benzer biimde ortaya kan zmleri de karlatrr. ALDEPin birok farkl uygulama biimi vardr. Ancak burada rastlantsal seim yntemi aklanacaktr. ALDEPin rastlantsal seim yntemi ksaca, bir blmn rastlantsal olarak seilmesi ve yerletirme dzeni iine yerletirilmesi ile bir dzen tasarm gelitirilmesi temeline dayanr. Sonra eylem iliki diyagram incelenerek, yksek derecede yaknlk (rnein A veya E) gsteren bir blm, dzen iine yerletirilir. Bu ilem, tm blmler yerletirilinceye veya yerletirilen blmlerle yksek derecede yaknlk gsteren yerletirmeye uygun hibir blm kalmayncaya dek srdrlr. Eer yle blmler varsa, bunlarn iinden bir tanesi rastlantsal olarak seilerek, dzen iine yerletirilir. Seim ilemi, tm blmler dzen iine yerletirilinceye dein srer. Yerletirme dzeninin toplam puan, komu blmler iin yaknlk derecelerine gre verilen saysal deerlerin toplanmas ile belirlenir. Tm sre, belirli bir sayda yinelenir. Bilinen ALDEP programnn yaknlk derecelerine gre verilmi sabit saysal deerler vardr. Bu deerler;
ALDEP, 63 blm veya eyleme kadar olan zmleri gerekletirebilmektedir ve kata kadar olan ok katl yerletirme dzenlen gelitirilebilir. Bunun yannda, zme kimi kstlarn katlmas olasdr. rnein yerletirme dzeni; geitler, asansr boluklar, merdiven boluklar, giniler ve varolan blmlerin evresinde tasarmlanabilir. kk puan, boyutlar. ALDEP iin gerekli girdiler, aadaki gibi sralanabilir 1) Her kat iin u2umluk, genilik ve alan gereksinimleri, 2) Yerletirme dzeni basl ktsnn lei, 3) Yerletirme dzenindeki blm says,
77
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu 4) Tretilecek yerletirme dzeni says, 5) Kabul edilebilir bir yerletirme dzeni iin istenen en 6) En kk blm yelemesi, 7) Blmler iin eylem-iliki diyagram, 8) Her bir kat iin kstlanm blgelerin yerleimi ve Her kat iin uzunluk, genilik ve alan gereksinimlerinin belirlenmesi gerektiinden, bina snrlarnn bilinmesi de gerekli olmaktadr. Varolan bir tesise yeni bir tasarmn yerletirilmesi durumunda, binann snrlar, yeni tesisin snrlar olacaktr. Tasarm, varolan tesis ile snrlandrlmadnda, istenen bina snrlarn saptamak iin bir n almann yaplmas gerekli olur. Yerletirme dzeninin lei, yerletirme dzeni basl ktsnn en byk boyutlar ve bireysel blmlerin alanlaryla ksmen belirlenir. ALDEP, 30*50 boyutlarna kadar yerletirme dzenlerinde kullanlabilir. Algoritma; trettii yerletirme dzenlen iin toplam puanlar hesaplar ve bu toplam puan, kabul edilebilir olarak saylan bir yerletirme dzeni iin istenen en kk toplam puanlarla karlatrr. Doal olarak birinci aamada istenen. en kk toplam puan sfra eittir. ALDEP program, belirli bir sayda yerletirme dzeni tretmek zere tasarlanmtr. Yalnzca, en azndan sfr toplam puana sahip olan bu yerletirme dzenlen, basl kt zerinde verilmektedir. Birinci aama sonunda elde edilen. en yksek yerletirme dzeni toplam puan, ikinci aamada istenen en kk toplam puan olarak kullanlmaktadr. Bu sre, en azndan istenen en kk toplam puana kadar byk puana sahip hibir yerletirme dzeni kalmayncaya dein srer (X yaknlk derecesinin saysal deeri -1024 olduundan ve istenen en kk toplam puan negatif olamayacandan hibir kabul edilebilir yerletirme dzeninin tretilememesi olasdr. Bu durum eylem iliki emasnda ok sayda X yaknlk derecesi olduu zaman ortaya kar). ncelikle bir blm, dzen iine yerletirilmektedir ve tm kalan blmler, sonraki yerletirmeler iin aday yerlerdir. Bu blmlerden biri, bina yerleimi iine henz yerletirilmi bir blm olduunda, istenen en byk blm yeine (rnein; E yaknlk derecesine) sahipse, bu blm yerletirme dzenine alnr. Tersi durumda rastlansal olarak bir blm seilir. Tipik olarak en byk blm yeleri ya A ya da E yaknlk derecesi olarak verilmektedir. Gelitirilen her bir yerletirme dzeni iin ALDEP, blmlerin yaknlna bal olarak toplam puanlar vermektedir. Yerletirme dzeni puan, yakn blmler iin ye deerlerinin toplamdr. Binann her bir modl (kare) iin, sekiz evre modlnn ye deerleri,
78
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu yerletirme dzeni toplam puanna eklenir. Daha sonra ye deerleri sfrlanr ve yerletirme dzeni toplam puan iinde yalnzca bir kez yer alr. Blmlerin yaknl toplam puan izelgeletirmede olduka nemli bir etmen olduundan ALDEP yardmyla tasarmlanm yerletirme dzenlen, olduka biimsiz blmlere sahip olabilir. Byle bir grnm eer blmleri ayrmada duvarlar kullanlyorsa, yapm pahal olabilecei gibi kullanllk asndan da uygun olmayabilir. ALDEP, blmleri yerletirmede dikey zmleme yntemi kullanlarak ar zig zaglar yapan snrlardan kanmak zere tasarmlanmtr. Temelde yerletirme dzeni alan, yerletirme dzeninin derinliine eit belirli uzunluk ve genilikte dikey eritler kullanlarak doldurulur. Yntem, belirli bir genilikte bir erit rulo gz nne alnarak canlandrlabilir. eritlerin bir uzunluu, rulonun bir dilimidir. eritin alan, blmn alanna karlk olmaktadr. erit, yerletirme dzenine yerletirilir. eritin uzunluu, yerletirme dzeninin derinliinden ok olduunda, erit kesilir ve artan ksm daha nce yerletirilmi olan erit parasnn yanna yerletirilir. Kullanlan zmleme modeli temelde ekil 9.1.de gsterildii gibidir. Biimsiz blm snrlarndan kanmak iin gsterilen tm abalara karn, yine de byle durumlarla karlalmaktadr. Puanlama yntemi ve yaknlk derecelerine verilen sabit saysal deerler ALDEP programnn iki dezavantajdr. ALDEPin en nemli stnl ise, girecek blmlerin seiminde kullanlan yntemdir. yerletirme dzeni zmleyicilerince bu snrlamalar gz nne alnrsa, ALDEP tasarm srecinin aratrma aamasnda ok sayda ve eitli yerletirme dzeni zmleri treterek yardmc olabilir.
ALDEPte ku11an1an dikey zm1eme modeli
No: Blm
1 Fabrikasyon
Genilik (m)
9
Uzunluk (m)
15
Toplam Yaknlk derecesi

20
79
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Boyama Vakum Montaj Hammadde girii Hammadde deposu Son rn deposu Bakm onarm Frn Ara gere odas Giyinme odas Kafeterya Ofisler Kuruma odas 7 5 6 5 6 10 4 4 4 4 5 8 6 6 6 10 6 10 10 6 8 4 5 10 10 8 8 10 15 13 5 3 7 3 10 3 3 4
ALDEP algoritmasna gre iyeri dzeni Yukardaki bahsedilen algoritma yardmyla ekildeki iyeri dzeni oluturulmutur. Fakat eylem iliki diyagramnn daha iyi olduu gzlenmitir. 4.15.2 CORELAP (Programlanm yeri Dzeni Planlamas likisi) Bu algoritmada blmler, yerletirme dzenine birer birer yerletirilmektedir. CORELAP bir kurulu algoritmasdr ve yerletirme dzenlerini tasarmlamada eylem iliki emas kullanlmaktadr. Bulgusal bir algoritma zellii tadndan en iyi sonu yerine, genelde olduka iyi sonuca gtrr. Algoritma 70 blm ele alabilir ve iyeri dzeninin en byk olas boyutlar 40*40. ile snrlandrlmtr. CORELAPda bina durumu gerekmedii gibi, sonuncu tasarmn uzunluk80
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu genilik oranna snrlama koymak olasdr. Algoritmann dier bir zellii, kimi blmlerin nceden atanabilme yeteneine sahip olmasdr. Yerletirme dzenine girecek blmlerin seilmesinde toplam yaknlk derecesi TYD kullanlmaktadr. CORELAP algoritmasnda en kk girdi gereksinimleri aadakileri ierir 1) Blmler iin eylem iliki emas, 2) Blmlerin says, 3) Her blmn alan, 4) Eylem iliki emas girileri iin arlklar. CORELAP iin zorunlu olmayan girdi parametreleri ise unlardr: 1) Basl ktnn lei, 2) Binann uzunluk genilik oran, 3) Blm n atamalar. CORELAPda eylem iliki emas, blmlerin yerletirme dzenine giri sras iin bir temel oluturur. Algoritma, toplam yaknlk derecelerini (TYD) hesaplamakla ie balar. Eylem iliki emasnda kullanlan A, E, 1, 0 ve U yaknlk derecesi simgelerine saysal deerler verilir ve her blmn TYD deeri, o blmn dier tm blmlerle olan ilikilerinin deerlerini toplamakla hesaplanabilir. Ayrca CORELAP gelitirilirken kullanlan, allagelmiin dnda kavrama deinmek yerinde olacaktr. ADAY (Candidate):Dzen tasarmnda yerletirmeye veya yeniden yerletirmeye uygun bir blm. BAARAN (Victor> : Dzen tasarmnda yerletirilecek bir sonraki blm ayrcalna hak kazanm veya dier adaylara kar stnlk kazanm aday. KAZANAN (Winner) Bir nceki tasarmda yerletirilen A=6, E=5, 1=4, 0=3, U=2, X=l ve V(r). m blmnn varlnda i ve j blmleri iin yaknlk derecesine atanan saysal deer olmasnda, i blm iin TYD
olarak gsterilir ve V(r) sfra eittir. Blmler TYDne gre azalan srada sralanr. En yksek TYDne sahip blm dzen tasarmnda ilk yerletirilecek, yani ilk Kazanan olur. Bu blm, tasarnn ortasna yerletirilir ve Bundan sonra hangi blm yerletirilecek ? ve Baaran dzene nasl girecek sorular ana algoritmada sistematik biimde sorulur. zmleyici, eylem
81
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu iliki emasnda ilk kazananla A ilikisi (en yksek iliki) olan blm aramaya koyulur. Eer A ilikili blmler varsa, en yksek TYDli olan ilk Baaran olur ve tasarmda Kazanana yakn biimde yerletirilir. Kazananla A ilikisi olan dier blmler, tasarmda en yksek TYDli olanlar ncelikli olmak zere yerletirilirler. Bu blmler Kazanana olabildiince yakn yerletirilirler. Ayrca tasarmda o anda yer alm dier blmlerden hangileri ile iliki isteniyorsa, onlar da olas olduunca yakn yerletirilmeye allr. lk Kazanan ile A ilikisi olan tm blmler yerletirildikten sonra ilk Baaran, ikinci Kazanan olur ve yntem bu ikinci Kazanan ile A ilikisi olan tm blmlerin yerletirilmesine dein yinelenir. Birinci ve onu izleyen dier Kazananlar ile A ilikisi olan tm blmlerin yerletirilmesinden sonra tm yntem E, 1, 0 ve nihayet U ilikileri iin yinelenir. Program iin yalnlatrlm ak emas, ekil 9.8.de gsterilmitir. CORELAPda son kt biimi, dzenleme matrisidir. Bu blok, plan dzeninde blmleri temsil eden iki basamakl saylar olarak yer alr. Her say, blmn ierdii bir birim karelik alan simgeler. Blok dzende yer alan sfrlar ise, var olan ancak hibir blm tarafndan yararlanlmayan alanlar 5sterir. CORELAPda; ALDEPte olduu gibi blmler yerletirme dzenine birer birer yerletirilmektedir. Bununla birlikte CORELAPda yerletirme dzenime girecek blmn seilmesinde TYD kullanlmasna karn, ALDEP rastlansal seim yapmaktadr. ALDEP ve CORELAP, blmlerin dzen iindeki yerleimlerimde kullanlan yntem asndan da ayrlmaktadr.
82
CORELAP program iin yalnlatrlm ak emas CORELAP bir blm iin sz konusu olan ok sayda farkl dikdrtgen biimli blmlerin yerletirme dzeni iindeki ok saydaki olas yerleimlerini de deerlendirir. Bu deerlendirme aamasnda bir yerletirme derecesi ve blm snrlarnn uzunluu gz nne alnr. Yerletirme derecesi, dzen iine yerletirilebilen yeni blm ile ona komu blmler arasndaki arlkl yaknlk derecelerinin toplamdr. Bir komu blm, yeni blmler ile ortak snrlar olan, yerletirme dzenindeki herhangi bir blm olarak tanmlanabilir. Arlkl yaknlk derecesi deerleri, programn kullanclar tarafndan belirlenir. Snr uzunluklar ise, yeni blm ile yerletirme dzenindeki tm dier blmlerin ortak snrlarnn uzunluunu belirtir. Yeni blm, yerletirme derecesi en byk olan yere yerletirilir. ki veya daha ok blm eit yerletirme derecesine sahip ise, en uzun snr uzunluu olan yer seilir. Yerletirme derecesinin ve snr uzunluklarnn hesaplanmasn gstermek zere ekil 9.9. ele alnsn. 1., 2. ve 3. blmler, yerletirme dzenine nceden yerletirilmi olan blmlerdir.
83
www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu CORELAP bir blm iin sz konusu olan ok sayda farkl dikdrtgen biimli blmlerin yerletirme dzeni iindeki ok saydaki olas yerleimlerini de deerlendirir. Bu deerlendirme aamasnda bir yerletirme derecesi ve blm snrlarnn uzunluu gz nne alnr. Yerletirme derecesi, dzen iine yerletirilebilen yeni blm ile ona komu blmler arasndaki arlkl yaknlk derecelerinin toplamdr. Bir komu blm, yeni blmler ile ortak snrlar olan, yerletirme dzenindeki herhangi bir blm olarak tanmlanabilir. Arlkl yaknlk derecesi deerleri, programn kullanclar tarafndan belirlenir. Snr uzunluklar ise, yeni blm ile yerletirme dzenindeki tm dier blmlerin ortak snrlarnn uzunluunu belirtir. Yeni blm, yerletirme derecesi en byk olan yere yerletirilir. ki veya daha ok blm eit yerletirme derecesine sahip ise, en uzun snr uzunluu olan yer seilir.
Sonu ALDEP CORELAP algoritmasna gre iyeri dzeni
olarak, ve
CORELAP algoritmalar incelendiinde Eylem iliki diyagramnn (Activity Relationship Charts) daha iyi bir yerleim dzenine sahip oduu grlmr. Fabrikann yerleim dzeni aadaki gibidir.
84
85

Tesis Tasarimi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tesis Tasarimi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu BLM 1 - TEMEL KAVRAMLAR 1.1.

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

ekil 1.3. Tesisin evresi

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

2.2. T CAR BUZDOLABI (SANAY T P ) MALATI TES S F Z B LETE RAPORU

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

- Olaanst Hal Blgesi kapsamndaki illerde, alanlardan kesilen vergilerin ertelenmesi,

2.2.1.4.2. Halk Bankasnca Yatrmlara Salanan KOB Tevikleri

Makine ve Tehizatn Cinsi

Tutar (DM) Tutar (Milyon TL)

A - Arsa Bedeli ( 10.000 m ) B - Sabit Tesis Yatrm

22 728 1 967 762

2.3.2. Projenin Finansman

3 313 989 3 313 989

2 367 135 2 367 135

1. ZKAYNAKLAR - Sermaye - Fonlar

3. YABANCI KAYNAKLAR ( % 51.72 ) - Orta ve Uzun Vadeli Kredi - letme Kredisi

Not - Yatrm kredisinin % 40 faiz oran ile alnaca kabul edilmitir.

497 094 : --------------------------------------------*100 2 367 135 : 20,998 % 2.3.4.2.Sermayenin Krll

Net Kr Sermayenin Krll : --------------------------------------------*100

3. FABR KANIN NEREDE KULLANILACAININ ANAL Z

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

gc Hammaddeye Yaknlk Maa talep Ulam Vergi Toplam

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

makine gereksinim tabolosu

Aylk alma Saati

Toplam retim Sresi (saat) 10,6506 14,2008 4,7336 1,1834 30,7684

Gerekli Kapasite (saat) 10,7006 14,2508 4,7836 1,2334 30,8184 61,7868

Hizar makinesi gereksimi= 0,40350563

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

Sistematik iyeri dzeni planlamas yordam

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu Miktar-Tr diyagram

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

Para-benzerlik oran matrisi:

6 0,330 0,330 0,375 0,200 1,000

7 0,110 0,110 0,125 0,000 0,000 0,000

8 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000

9 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000

10 0,110 0,110 0,220 0,000 0,500 0,500 0,000 0,000 0,000

11 0,890 0,890 1,000 0,375 0,375 0,375 0,125 0,000 0,000

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

Makinalar aras benzerlik katsaylar matrisi:

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

lem sre emalarnda kullanlan semboller

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu B. KES ME

E. AYRILMI VE YEN DEN B RLEM HATLAR LE GSTER LEN SEENEK YOL

F. YEN DEN LENMEK N MALZEMEN N GER DNMES

G. HURDA, F RE veya KAYIP MALZEME AKII

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

Bu tablodan yararlanlarak aadaki dzenlenmi tabloyu elde ederiz.

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

Genel Toplam dz Genel Toplam ters

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kegenin Genel Toplam

www.turk-ie.org Trk Endstri Mhendisleri Grubu

Kegenin st ve alt taraf toplanarak toplam dizilimin arl bulunur.