Dr.

Hikmet Kvlcml
Tarih Devrim Sosyalizm nda:

lkel Sosyalizmden Kapitalizme ilk Gei

ngiltere
Yaynlar

Tarih Devrim Sosyalizm nda:

lkel Sosyalizmden Kapitalizme ilk Gei

ngiltere
Dr. Hikmet Kvlcml

Yaynlar Dijital Yaynlar ndir - Oku - Okut - oalt - Dat

Bu kitap ilk defa: 1965 ylnda Tarihsel Maddecilik Yaynlarnda yaynlanmtr. Bu kitap KXz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar Yaynlar

NDEKLER YAYINEVNN NOTU A - AYRIMI KAPTALZME GE GENELLKLER Kapitalizm "Irk"tan m, "Ekonomi"den mi Gelir? Kapitalizmde "Corafya" ve "Teknik" retici Gleri Corafya retici Gleri Bakmndan Teknik Ekonomi retici Gleri Bakmndan Cihan Tarihi ve Cihan Pazar Roma Antika Medeniyetinin k Cermen Barbarl ve Hr retmen Barbarln Olumlu Yaratcl Hallar Seferinin Karakteristii Hallar-Vurucu Gler: B- AYRIMI KARA AVRUPASI KAPTALZME NEDEN GEEMED? Dnyada Kapitalizmi Engelleyen Gidi. Hallardan Sonra: Din Derebeylii ve Serfleme Dou - Bat Ortaalarnn Fark Derebeylik-lahiyat Saptmalar Dou-Bat Tarikatlar nnFark Dou-BatGeliimZtlklar Kara Avrupa'da "Saptma" Katliamlar ve Gerileyi. Ortaa C- AYRIMI NGLTERE KAPTALZME NEDEN GET? Barbarlk ve ngiliz Geliimi Anahanlk Geleneinden "Magna Karta"ya ngiltere'ye Norman Barbar As Firavunlamaya Kar "Magna Karta" Fransz-ngiliz Geliim Ztlklar ngiliz Devriminden Az ncesi ngiliz Devriminden Az Sonras SONSZ 77 84 88 92 97 100 105 113 Meclislerinin Sonucu 41 .45 50 55 57 62 66 70 Franklar ve Trkler 9 13 13 15 17 19 22 27 31 35 3

A - AYRIMI KAPTALZME GE G E N E L L K L E R

KAPTAL ZM "IRK"TAN MI, "EKONOM"DEN M GELR? Bat medeniyeti 20. yzyla girerken, karnlar refah, kafalar kltr nimetleriyle tka basa tok olan burjuva bilginleri iin "L'Humanit" (nsanlk) szc zerine kasla yrtmek ne kadar kolay ve Cilt cilt bile rahatt. kasla ahkm Dnya onlarn smrbana

gesi olduu gibi, bilim de onlarn "kpeksiz kyde deneksiz gezdikleri" aland. oturdular myd: "En basit bir bilimin iilerin elele oluu, daima (Le kollektif bir eserdir; bir sra kuakCharles Docteur bir ordu sabrl lar boyunca Letourneau: ardarda gelerek, uzun kitaplkl yksek masalar

tutumalar

gerektir."

La S O S O L O G E d'apres l'Ethnographie, IV,

Paris 1892) diye yle geree yakn, alakgnll yetki yeterliliiyle sze balarlard ki, onlar okuyan gz yal, bar tal smrge ve yar smrge aydn, artk bu azlardan kacak btn hkmlerin okka drt yz dirhemlii altnda mr boyunca yamyass ezilir kalrd. Bunun zerine, "byk" eserlerinin tepeleme yn altnda eilmedik ba brakmayan o llame "snf otoriteleri", karlarna aldklar "sosyoloji" aynalarnda Batl boylarn doyasya seyrettike, hi tkezlemeden, u cevherleri atr atr yumurtlarlard: "phesiz, ridir; kesin karakterlerine (strict) hipleri) sosyoloji iin balamak, iilerle aa nemi olan ey, o eylemleri, nk, bir rk, deilse insanln da eylemledaha az ama gene sosyoloji iin, hi i olan bir grev deildir; mmknse anatomi (eser sa-

yaklatrmak

messirlerle asla

eserler,

arasndaki

mnasebetler smskdr. yksek bir mede-

Anatomi bakmndan

niyet yaratmad. Byle bir rkn zerine yle bir organik (uzuvlarndan gelme) lanet yklenir ki, onun arln binlerce yllk abalardan da fazla, birtakm jeolojik a dnemleri boyunca sk skya gdlecek bir mcadele ancak hafifletebilir. Oysa, organ asaleti bakmndan insan rklar birbirlerinden ok ayrntl bulunurlar; rklardan kimileri sekindirler, kimileri lanetle damgalanm." (age, s. 3) Sonra hangi anatomik organn hangi sosyal uursuzluu ektiini aklamakszn sayarlard: "zenci insan" ve "sar insan" o lanetle damgalanm (reprouve) rktandlar; "ak insan" (Batl medeni) sekin (elue) rktan... "Jeolojik a dnemleri" (cycle) boyunca lanetle damgalanm vahi "neanderthal insan", gene vahi fakat sekin "us insan" nasl yeryznde yok ettiyse tpk yle, lanetle damgalanm zenci insanla, sar insan, sekin ak insann o eriilmez "organ asaleti" ile yok etmesi, boyunlar bklp kuzu kuzu beklenecekti. "Bilim"di hkm veren!.. Gel zaman git zaman milyonlar ve yzmilyonlarca yl srecek "jeolojik a dnemlerine" sra kalmad. Yarm yzyl gemeden, nce "sar insan", ardndan "zenci insan", lanetle damgalanm organlarna bakmakszn, organ asaletli sekin "ak insan"a tas tara toplatverdi yeryznn yarsndan... Bat medeniyetini anatomik organ tanrsnca "seilmi" bir rkn yaratt efsanesi, btn kafataslarn, hi deilse Avrupa'da, kafataslarn krmakla kald. Bunun byle olacan ak insann "organ asaleti"ni hi tamayan, zenci dudakl, zeytin renkli, "Maribi" Marx, yz yldan beri bilimce ispatlamt. Bat medeniyeti denilen ey, kapitalizmden baka bir ey deildi. Kapitalizm ne idi? Modern sermayenin "szde birikii"... Bunun rkla, mrkla hibir alverii yoktur. Kapitalizm (hangi rktan olursa olsun) hr gndeliki ii altrp smrmek dzenidir; baka hibir ey deildir. imdiki duruma baklrsa, Bat medeniyeti: Beyazt Kulesi gibi ykselen fabrika bacalar, gk trmalayan yzlerce katl elik-beton yaplar, bal dk yala asfalt yollarda ya gibi kayan yldrm arabalar, hrriyet, adalet, keif ve icat fkran bilim ve teknik yuvalar, nurdan parlak elektrik ve atom gneleri, insann elini scak sudan souk suya sokturmayan uslu canavar makineleri ile bir baka yldzdan kopup yeryzne inmi mucizeli gktann kerametli st insanlarna has imtiyazl dzen sanlr. Gerekte btn o "akllar durduran" karmaal ve

kargaal Bat medeniyetinin Z basit ve tek szckle KAPTAL ZMdir. Btn o harikalar medeniyetini, byl KLTR yceliklerini biriktiren ey: SERMAYEnin "szde birikii" ile zetlenir. Sermaye, deriye, organa bakmaz; "Organ"larn deil, nee patentli ve kutsal kadim yahut Ortaa snflarnn bile ne eriilmez "ASALET"lerine metelik vermez. Ak adamn da, zenci yahut sar insann da srtndan ark karr gibi "art-deer" hr gndeliki ii altrp smrmekle kard m, bal gibi sermaye "biriktirir". Art-deer, hangi rktan gelmi olursa olsun elde edilir. Hr ii; derisi ister ak, ister kara, yahut sar olsun, emeini deil, GCN serbeste satabilen kiidir. gc nasl serbestleir? Balca 2 trl: 1- Kle yahut toprakbend disine, (serf) insann serbestlemesiyle yani: topraa bal olmaktan Klenin efenkurtulmasyla toprakbendin

kiinin kendi GCN

kendisinin satabilmekte hr olmas;

2- Kendi hesabna alan kk retmen insann kii mlkiyetinden serbestlemesi (yani: esnafn tezgahna, kylnn toprana sahip olmaktan kurtulmas): Kk mlkiyetini yitiren hr retmenin pazarda kendi igcnden baka satacak hibir eyinin kalmamas demektir. Hr i: Btn mrnce ne insana, ne topraa kle olmayan; ne aletlere, ne topraa sahip olmayan kiidir. Ancak o zaman, igcnden baka satlk hibir mal-mlk kalmayan kii alarak yaayabilmek iin aletleri Kapitalizm ve topra tekelinde tutan snflara igc denilen biricik maln gtrp satmak zorunda ve hrriyetinde kalr. bu kadar yalnkat bir temele dayand. Beyin elinden klelerini, toprandan serflerini ekip ald, "hr" ii yapt; loncann elinden usta, kalfa ve raklarn, ky Komunalar elinden kyllerini ekip ald, "hr" ii yapt. Sermayeci ilkin bakalarnn mlklerini kendi potasnda eritip SERMAYE haline getirdi. "Sermayenin lerin ya ile, dorudan retmenlerin yani insann Biliyoruz, ilkel birikii... eer klelerin ii olmadysa, ve toprak bentdorueritildoruya gndeliki durumuna gemeleri,

yani basit bir biim

deiiklii ile

dorudan

mlklerinden

edilmeleri

(ekspropriyasyonlar)

kendi emeiyle tarihte

edindii kii mlkiyetinin eit ve

mesiyle olmutur." (K. antika

M., Das Kapital, c.1, s. 801) KENT'in hr kk retNasl oldu da Bat

menleri mlkszleince ou kle oldular.

ortaa sonunda

kleler serf oldular, serfler kendi yarm ksonra bunlar da mlkszleince

leliklerini ve iledikleri kle topraklar azatllatrarak, yeniden hr kk retmen oldular, yeniden klelie dnmeyip, ou HR snf, azc MODERN KAPTALST haline geldiler. Bunu aada aratracaz. imdilik tek hakikat udur: Bat ortaa sonunda yeniden HR KK RETMEN olan kimselerden ounun mlkleri (meru, gayrimeru yollarla) ellerinden alnarak LK SERMAYE yapld; kk retmenlerse HR oldular. Onun iin, kapitalizm yalnz sar veya kara insanlar deil, her eyden nce kendi ak insanlarn da smrerek domutur. "ngiltere'de toprakbentlik 14. yzyln sonlarnda fiilen ortadan kalkmtr. Nfusun pek byk ounluu daha o zaBunlarn mlkiyetleri derebeyi arman, hele 15. yzylda bsbtn hr, kendi ekonomisini i-

leyen kyllerden ibaretti.

malaryla rtl olsa gerekti. Geri Norman istilasndan sonra ngiliz topraklar dev byklnde baronluklara blnmt; bunlardan her biri ok defa eski Anglo-Sakson lordluklarndan 900'n birden ilerine alyorlard. Ama, o topraklar gene, kk kyl ekonomileri olarak ekilip biiliyordu... Bu eit mnasebetler, 15. yzylda gze arpan ehir varlnn refahyla birlikte gidiyordu ve Adalet Bakan Portescue'nn Ladibus Legum Angliae adl eserinde o kadar vnle tasvir ettii gibi, halk zenginliine elveriyordu; ama sermaye zenginliine kapy kapyordu. (age, 755-756) Demek 14. ve 15. yzyl Avrupasnda Osmanl topraklarnda yaayan kk retim, tpk iftilerindeki "dirlik dzeni"

gibiydi; "bey armalaryla rtl" olmakla birlikte, kendi ekonomisine sahip ve hrd. Kapitalizm o kk retmenlerin mlklerini ve hrriyetlerini ellerinden alarak dodu. Dou'da neden kapitalizm doamad? nk, antika medeniyetlerin tefeci-bezirgan sermayesi buna engeldi: "Tefecilik derebeyi ve ticaretle ve teekkl eden para sermayesi, kuruluu (age, s. krda 788) kuruluu ehirlerde gemekten loncalarn alkonuldu." yznden

sanayi sermayesi haline kalkt?

12

Derebeyi ve lonca kurulular yeryznde ilk defa ne zaman

"Gerek gndeliki iiyi, gerekse kapitalisti meydana getiren geliimin k noktas, alann uaklamas (Knechtsehaft des Arbeiters: inin kullamas) idi. Ortada bir ilerleyi varsa o da, kulluun biim deitirmesinden ibaretti. Derebeyi smrmesi, kapitalist smrmesi durumuna giriyordu. Bu ilerlemenin gidiini anlamamz iin, pek o kadar gerilere dnmemiz icap etmez. Kapitalist retimin balanglarna daha 14. ve 15. yzyllarn kimi Akdeniz kentlerinde serpinti halinde rastlyorsak da, asl kapitalist a ancak 16. yzyldan beri tarihe girdi. Kapitalizm ann bast yerde, toprak bentliin kaldrlmas ii oktan baarlmt. Ortaan parlak yldzlar olan egemen kentler, hayli zamandan beri vasiyetnamelerini yapmlard." (age, s. 754). "Kapitalist retim yordamnn temel tan yaratan altstln ilk al, 15. yzyln son te biriyle, 16. yzyln ilk on ylnda bagsterdi. Derebeyi avenesinin (Gevolgschaften) dalmas yoluyla i pazarna ynla babo (Vogelfrei: kan helal: babozuk) proleterler yok pahasna dkldler". (age, s. 755) Kapitalizm ilk defa nerede yerleti? ngiltere'de. Niin? Tam 14. yzyl sralar ngiltere'de olduu gibi Trkiye'de de kyl toprakbent deildi. "Bey armalaryla rtl" dirlik dzeni "kendi ekonomisini ileyen hr kyllerden ibaretti." Gene, tpk ngiltere'de olduu gibi, Trkiye'nin de Kanuni Muhteem Sleyman'n at "kesim dzeni" zerine, 16. yzylda dirliki beylerin avaneleri, hadem-haemleri dalmt; ama Trkiye'de "ynla kan helal" babozuklar, i pazarna proleter olacaklarna, ksr Celali syanlarna bo yere yem oldular. yleyse, 16. yzyl ngilteresinin "kerameti" neresinde idi? KAPTAL ZMDE "CORAFYA" VE "TEKNK" RETC GLER Burjuva bilimi, Anglo-Sakson "rk" deyip geiyor. Tarihsel maddeciliin kurucularnn ise vakitleri olmam: "Pek o kadar gerilere dnmemize hacet yok" diyorlar. Konuyu retici gler bakmndan ksaca analm. CORAFYA RETC GLER BAKIMINDAN Byk Britanya adasnda: "klim ktdr. Yamur sis hi eksik olmaz... Zeytin, asma ve baka bitkiler orada yetimemekle bir-

likte... Toprak ekine elverilidir. Ekinler abuk srerse de, yava ererler." (C. Tacitus, Agricola'nn hayat, s. 15-16, Ank. 1943) Geri Marx'a gre: "Topran mutlak verimlilii deil, farkll ve tabii rnlerinin baka bakal sosyal iblmnn temelini tekil eder ve insanlar evreleyen tabii artlarn eitlilii yznden, kendi ihtiyalarn, istidatlarn ve retim aralarn deitirmeye mecbur eder." (Das Kapital, I). Ama ngiltere'nin tabii eitlilik bakmndan da stnl gzkmyor. Britanya'nn iklimi ile Kuzey Almanya'nnki hatta Kamatka'nnki benzeebilir. Avrupa corafyasnda kapitalizme en elverili retici g "estuaire" [hali, kanal]le denize dklen rmaklar olabilir. Bu rmaklar: "Az ok geni, az ok uzun bir krfeze dklr, bu dklme yerleri iyi limanlarn kurulmasna kolayca hazrlanr. Ester limanlar (ister esterin meneinde, ister bitiminde bulunsunlar) dnyann en nemli ve en iyi limanlar srasna girerler." (Leon Abensour, Nouvel Atlas Larousse, s. 28) Bat Avrupa esterce byk zenginlik gsterir. Fransa'nn Man Denizine ve Atlas Okyanusuna dklen btn rmaklar, Almanya'nn Elbe, Weser rmaklar hatta Hollanda'y yaratan Ren rma, hep esterlidirler. ngiltere'nin nl bakenti Londra da Thames rmann esteri zerinde doar, byr. Yalnz ester, tabiatn btn teki elemanlar gibi, toplumun seviyesine gre deerlenir. Amerika'da Amazon, Afrika'da Kongo, hatta Sibirya'da baka rmaklar da esterlidir. Bugn bile oralar kapitalizme iyice ulam saylamaz. Brakalm Afrika, Amerika'y, iklim ve tarihe ngiliz adalar ile iie girmi bulunan ve esterli rmaklar daha bol olan Fransa, neden ngiltere'den yzyl sonra, Almanya ise Fransa'dan dahi 50 yl sonra kapitalist devrimine ulaabildiler? Tarihte tefeci bezirgan sermaye, Akdeniz dna kar kmaz kendisine hep o yakn Avrupa esterli rmak krfezlerini seti. spanya'da Sevil ehrinin ieklenii Guadalkir esterinde oldu. Fransa'da ilk byk gelime ehirleri: Garon rmann esterinde Bordeau, Adrour (Gave de Pau) rmann esterinde Bayonne'dur. Bu durum, tefeci-bezirgan sermayenin uzak d ticaret limanlarnda irket sermayesine doru byynde rol oynam saylabilir. Yalnz, hepsi de ester iken ve ngiltere dndaki esterlerde daha nce byk ticaret gelimeleri grld halde, ilk kapitalizme atlay ngiltere'den baka yerde gerekleemedi. Tefeci-bezirgan medeniyetin en byk Bat Avrupa lkesi olan

spanya, silindi;

1575

iflasyla cihan ticaretindeki

hegemonyasndan Fransa uzun

Flaman ehirleri 1648'den beri duralad;

sre yerinde sayd.

Baka hibir yerde doamayan kapitalizm

ngiltere'de dodu. Ancak ngiltere'de gelitikten sonradr ki, kapitalizm teki Avrupa lkelerine ve dnyaya yaylabildi. yleyse, ngiltere'nin kapitalizme beik oluunda corafya retici gleri dnda kesin rol oynayan baka bir ey vardr. TEKNK EKONOM RETC GLER dk, llar, "Mississipi eski ovasnda BAKIMINDAN tarlalar 'demir keten hl uzandka, ve ve nce ynle 14) Amerikaesirler' kark Kapibilindiini Kapitalizm denince akla makine medeniyeti gelir. Oysa, grpamuk kitaplarda 'yani yl, skenderiye'de makinenin, Manester'de Zischka, ateten

kullanldn

kapitalizmden

renmilerdi1325 pamuk dokumaya

baland zaman,

2.000 yl nceki tek-

nikle allyordu." (A. ile arttrd

Pamuk Harbi, s.

talizmin, doduktan sonra

makinelemeyi yldrm abukluu

muhakkaktr. Arkwrighte "Makineli dokuma" de-

nemelerine 1767 yl balamtr. ngiltere'de kapitalizmin douundan yz, yzelli yl sonra!... Sosyoloji soyutlatrmasna drlm Tarihsel Maddecilik iddias ile dahi yle demek kolaydr: toplumla mine gidim "Eer teknik deiken kemmiyeti tekil ediyorsa tabiat o arasndaki zaman, orada mnasebetlerin (teknikte) deimesini sosyal biim deitirmelerinin ve eer teknik inceleni-

kkrtyorsa,

noktasn

bulmak gerektii dupdu-

ru belirir." (N. Boukharine, La Thorie du Materializme Historique, s. 123, Paris, 1927) Fakat, kapitalizmin mainizmden [makinecilik] nce doduunu ve daha 16. yzylda modern imalathanesi) bkapitalizme girildiini Marx'n kendisi ispat eder. Kapitalizmin douunda manfaktr (el yk rol oynamtr. Manfaktr: Dank kk retmenleri bir

at altnda toplayp, aralarnda yaplan i blm ile retimin verimini arttran iletmelerdir. Aletlerin arabuk gelierek makinelemeye doru gidii, byk sanayiin kuruluu, el imalathanelerin hazrladklar zemin zerinde gereklemitir. "imdiye menlere tabi dein olan bir yn saysz ufak, kendi hesabna alr retimdi (el dank mteriler dnyas,

imalathanesi bir pazarda tiyle kopup bal edilmeleri

bydke)

sanayisermayesince birleir] bulunan ve eder.

beslenen Bylece,

byk vak-

temerkz bana

[toplanr,

bir iletmesi ky

kyllerin retim

ekspropriye aralarndan ky ev kapitalist durumu hi

(mlklerinden

edilmeleri) ev sanayiinin bir

ayrlmalar,

yokoluu,

el imalathane-

sinin ziraatten ayrl projesi ile sanayiinin retim de verebilir... kkten alt nesi, geni yokedilmesidir ki, ihtiya birlikte, Bununla yordamnn

elele yrr. lkenin genilii

Ve ancak, ve gl

i pazarna,

duyduu zellikle

el imalathanesi devri, egemen ile olabilir ve sanayii

bir deiiklik getirmez. temel olarak, ehir elii

Hatrlardadr ki, ev-ky

el imalathadaima zerine meSevil

milli retime ancak pek ksmen

yaslanr." (K. M., Das Kapital, c. I, s. 787, 788) Nitekim, deniyetinin Marks'n Badat belirttii gibi, kentinde ve manfaktrler slam spanya'nn Hristiyan

kentinde kapitalizmden ok nceleri domutur. Ama, oralarda teknik geliimi tk. Antika makinelemeye, byk sanayi ve kapitalizme ok gtrememitir. Orijinal medeniyete gei sonucunda grmmedeniyetin teknik yaratcl, olduundan ar deerlendirilmitir. Irak Yukar Barbarlndan beri yaplm ana keifler, modern aa gelinceye dein yerinde saym gibidir. lkel de olsa sosyalizmin, insan ruh ve zekasnda yaratt yksek hr ve gereki tinin basks altnda ezilmi, yl, dnya malna "Yaratacaksn da yer yer geriledi. ileyi, snfl kle medeniyeBinlerce bir anlam da Sava tekniinsan ruhu ksmtr.

minnet etmeyen derviliin kime yarayacak?" sabotajyd.

i bile, lm dirim ihtiyac iken, kadim medeniyetlerdekinden Engels'in belirttii gibi, ngiliz sava teknii 11. yzyla kadar ta anda kald. Hastings savanda ngiliz piyadesi ta balta kulland. Sosyal toplumun evliya kral yerine, snfl medeniyetin zorba kraln ngiltere'de icat eden Pi Giyom, Papa'dan cihad bayra ald. Bana toplad "toprak vaad edilen valyeler"i (H. G. D. P., 204/1), mzrak, kuvvetli kl ve mkemmel ok yayla silahlandrlmt; yerli halk meclisi tarafndan seilen Harold'un dan baka
16

piyadesinde kalkanla ar balta-

bir ey yoktu (1067). Gene de, savata yenilmek

ngiltere halkna kulca boyun edirtmedi.

Demek teknik, teolojinin tanrs haline evrilmemelidir: Her eyi teknik yaratt denildi mi teknii kimin yaratt ortaya kyor. CHAN TARH VE CHAN PAZARI Kapitalizmin ngiltere'de douunu "corafya ve teknik retici gler" izaha yetmeyince, geriye "tarih ve insan retici gler" kalr. Tarih nasl oldu da getirdi, ngiltere'deki insana modern kapitalizmi kurdurdu? Bunu anlamak iin, tarihin btn olarak geliimi iinde kapitalizme doru atlad basamaklar gz nne getirilmelidir. sa'dan nceki bin yllarnda, Uzakdounun rmaksal in medeniyeti ile Batnn Akdeniz medeniyeti arasnda bir yar balam gibiydi. Yarlarn birbirlerinden, hatta kendi kendilerinden haberleri yoktu. Ortada ne bir plan, ne bir ama bulunabilirdi. Olu kendiliindendi. 1rn Birinci yar basamanda, medeniyetlerle barbarlabirlik gittiPencab'a mnasebetleri asndan in'le Akdeniz atba Makedonyal SKENDER douda

ler. sa'dan 300 yl nce (inli Cyrus saylmas gereken) Tsin gneyde Tonkin'e, kadar uzandlar. Aralarnda 40 tl [boylam] dairesi zerinden 4.000 kilometrelik bir mesafe vard. Tsin'in indii in Denizi ile, skender'in indii Umman Denizi arasnda, o zamann gemicilii ile almayacak bir uzaklk yoktu. Hi deilse resmen buluulamad. ki dnya blgesi (in'le Akdeniz) tarih meydannda iki eit yar grnyorlard. Yalnz rmaksal bir medeniyet olan in, hayvansal Akdeniz medeniyeti kadar kvrak deildi. Bugnk anlaymzla in'in yar kaybedecei sylenebilirdi. 2- kinci yar basamanda in'in TANG Slalesi, Akdeniz'in ROMA mparatorluu ile aa yukar paralel gidiyordu. SONG Tang'lar slam ve Tibet barbarlar, barbarlar kertti. slalesini Mool aknlar, Akdenizin Roma'y Hun ve Cermen

Ondan sonraki geliiminde, in'in

BZANS imparatorluunu

Trkler ykt. Bylece Akdeniz medeniyeti in medeniyetinden iki veya iki buuk yzyl mrl kmt. in ile Akdeniz arasnda bir nc tip medeniyet dodu: slamlk. Barbar aknlar, pek Yolunu nce ORTA YOL'dan (ran Trkistan yaylas zerinden) skender'le yoklad; sonra KUZEY YOLU'ndan (Orta Asya Karadeniz zerinden) Atilla ile zorlad. Birincisinde Batdan Dou'ya, ikincisinde Dou'dan Batya doru yol amaya

alt. slam medeniyeti: in Denizi

skender'in Umman Denizi, Tsin'in

zerlerinde yapt yoklamalar ele alarak, Akde-

niz ve in medeniyetleri arasnda Bat'y Dou'ya balayan ilk byk kpry G N E Y Y O L U (Umman Denizi) zerinden at, Orta Yol zerinden kurdu. Bu yzden in, MNG slalesiyle, yeniden antika tarihsel devrimler dnemine (cycle'na) girdi; Akdeniz, RNESANS yolundan sosyal devrimler an aacak olan kapitalizme doru hzland. 3- nc yar basamanda her gidi, hatta en felaketli ykllar bile, yer hazrlad. Bat'nn lehine sonuland, Bat'da kapitalizme Hal Seferleri ilkin Floransa, Venedik, Ceneviz

gibi yldzlaan kadim Roma kalnts kentlerde Akdeniz (GrekRoma) medeniyetini diriltti. Osmanl'nn Bizans' yk, kendi yannda; slam medeniyetinin Rnesans'n, kar yanda birinci Rnesans'n kkrtt. deniz ticareti geliti. Floransa'nn Osmanl Bat'ya top atei Bat Hallardan sonra Batnn byk altna Daha kaydrd.

girmesi, Akdeniz ticaretini nce daha 12. yzylda, Akdeniz kenti Marsilya: Primli

KOMANDT irket sanbe-

tralizasyonunu yapt. Daimi ticareti besleyen BORSA'y kurdu. piyasa, fiyat ve kambiyo bahis tutmalar, ve ilkel zirgan azgnln yayan KUMAR: zirgan sermayeyi yerletirdi. geliti. Osmanl stanbul'u Fransz toprana tefeci-be-

Bordeaux, Bayonne gibi esterli

Atlas Denizi kentlerinde Posta ve yolcu tayan byk irketler 1453 ylnda ald. Cenevizli Kristof Kolomb; Akdeniz dndan, Hindistan'a varmak iin projelerini kurdu. 28 yl sonra (1481) Castille'li Isabelle'den projeleri iin 3 gemi kopartt. 10 yl kadar sonra spanya'nn Palos limanndan Amerika'y kefe kt. te insanln bu genel gidii ve geliimi ortasnda deiiklikler zel anlam Bat Avrupa'nn geirdii kazanr, CHAN

PAZARI VE UZAK DI TCARET Kapitalizmi yaratr. ROMA ANTKA MEDENYETNN ve Kuzey Avrupa'y girmi gibi oldu: "Romen larla birlikte idaresi ve hukuku, her yanda rk balarn ve oneritmahalli ve milli en son bamszlk kalntsn K

Dou ile Bat arasndaki tarihsel gidi yarnda Roma, Bat kaplaynca, tayamayaca ykn altna

miti. Roma kentdann taptaze kalitesi bir taviz yerine gemiyordu. O, herhangi bir milliyeti ifade etmek yle dursun, yalnz milliyet yokluunu ifade ediyordu. Her yanda yeni millet elemanlar vard; Latin lehesi eitli eyaletlerde gittike birbirinden farkllayordu. Vaktiyle talya'y, Galya'y, spanya'y, Afrika'y bamsz lkeler haline getirmi bulunan tabii snrlar hl olduu gibi duruyordu ve kendini hissettiriyordu. Ama hi bir yerde bir geliim kabiliyetinin, bir dayan gcnn, hele bir yaratc kudretin izine tozuna rastlanmyordu. Bu usuz bucaksz lkenin koskoca insan ynn birleik tutan bir tek ba vard: Roma Devleti. Bu devlet de zamanla o insan ynnn en berbat dman ve zalimi haline gelmiti. Eyaletler Roma'y iflas ettirmilerdi; Roma'nn kendisi de, tekiler gibi bir eyalet ehri olmutu... Roma Devleti, ii gc tebalarn (uyruklarn) smrmek olan dev yapl bir kark makine haline gelmiti. Her eit vergi, angarya ve msadere [zorla ele geirme], halk ynn her gn daha derinleen bir yoksulluun iine atyordu. Valilerin, vergi tahsildarlarnn, askerlerin keyfi vergi ve resim kesileri dayanlmaz bir dereceye kmt. Dnyaya Roma Devletinin egemen olmas ite bu sonuca varmt; bu devlet varolma hakkn ieride dzeni koruma ve darda barbarlara kar kanat germe zerine dayandryordu. Ama, onun dzeni, en hoyrat kargaalktan be beterdi; barbarlara kar yurttalar koruduu iddiasnda bulunuyordu; yurttalarsa barbarlar kurtarc gibi bekliyorlard (Roma medeniyeti ile denkleen barbarlk, Avrupa'da millet geliimini billrlatrd. HK.) "Sosyal durum daha az umutsuz deildi. Cumhuriyetin son gnlerinden beri Roma egemenlii, zaptedilmi eyaletlerin hayaszca smrlmesi noktasndan yola kmt; mparatorluk bu durumu ortadan kaldrmamt, belki tersine dzenlemiti. mparatorluk kmeye yz tuttuka, vergiler ve msadereler daha ok artyor, memurlar daha byk bir vicdanszlkla apul ediyorlar, sktrdklar halkn suyunu karyorlard. Uluslar egemeni geinen Romallarn, ticaret ve sanayi hibir zaman yaptklar i deildi; onlar yalnz tefecilikte btn kendilerinden nce ve sonra gelmi, gelecekleri ap gemilerdi. Vaktiyle var olup muhafaza edilen ticaret adna ne kalmsa, o memurlarn keyfi vergi, resim kesileri altnda yok edilmiti;

ticaret diye kalan ey ancak imparatorluun Grek blmnde bulunuyordu, o da incelememizin dnda idi. Genel fukaralama, ticaretin, el iinin, gzel sanatn gerilemesi, nfusun azalmas, ehirlerin kmesi, ziraatin daha aa bir duruma dnmesi: te Roma'nn evrensel egemenliinin en son neticesi bu olmutu. (Bezirgan ekonominin hazryiyiciliini azdran tefecilik, btn toplumun retici geliimini eritti. H.K.) "Btn kadim dnyann balca retim kolu olan ziraat, bundan da bin kere daha ktlemiti. talya'da, Cumhuriyet sonundan beri hemen btn araziyi kaplam bulunan usuz bucaksz iftlikler (Latifundia), iki tarzda deerlendirilmeye konulmutu; ya otlaktlar da ahalinin yerine koyunlarla srlar gemiti, bunlarn bakm pek az sayda kleyle oluyordu; yahut arazi villa olmutu. Orada kle ynlar, ksmen mal sahibinin lks iin, ksmen ehir piyasalar iin, byk lde bahvanlk yapyorlard. Derken, byk otlaklar muhafaza edilmi ve hatta daha da geniletilmiti; villa iftlikleri ile tumturakl bahvanlklar, mal sahiplerinin zrtlemeleri ve ehirlerin kknlkleri yznden yok olup gitmilerdi. Kle emei zerine temel atm bulunan latifundia iletmesi artk kr brakmyordu, yleyken o zamanlar byk ziraatin mmkn olan tek ekli o idi. Kk ekim, yeniden yararl biricik ekil olmutu. Villa'lar, birbiri ardndan kk paralara blnerek, bir miktar para deyen irsi iftiye, yahut, iftiden ziyade rejisr (idareci) olan ve emeklerine karlk yl rnnden altda bir, hatta bazen dokuzda bir pay alan Partiari [yarc, ortak]lere tevdi olundu. Ama en ok tercih edilen, o toprak paralarn, ylda fiks bir faizi karlk olarak deyen "Colon" [derebeyi arazisindeki hr ifti]lara vermekti. Kolon'lar, szn z deyimiyle kle deildiler, ama, hr de deildiler; onlar hr kadnlarla evlenemiyorlard ve aralarnda olan birlemeler, tamamyla mteber [geerli] bir evlenme saylmyordu, ancak klelerinki gibi basit bir kapatmalk (contubernium) saylyordu. Bunlar, Ortaa serflerinin mjdecileri oldular." (F. Engels, L'Origine etc, s. 189-191) Bu ksa ve zl tasvir, hemen btn Antika byk medeniyetlerin mparatorluk andaki durumlarnn sonucunu btn canll ve gereklii ile anlatr. Bu hale gelen medeniyet, tarih yolunu tkayan trajik bir molozdur. nsanln ilerleyebilmesi iin o molozun kaldrlmas iini barbarlardan baka kimse be20

ceremez. kn ekonomi temeli her yerde ayn tefeci bezirgan kemirii idi: "Parann birlikte lar para deme arac olarak grd sraf, dev, faizi ve faizle borsermayesini gelitirir. vastas olarak paradr. rtc zenginliin (ve gene

istedii ey; para olarak para, her eyi satn alma deme) nce paraya muhta olmas, demeler iindir:

Kk retmenin her eyden (Toprak beyine ve (Onun ks-

devlete denen ayni mkellefiyetlerle, tevdiatn para irad yahut para vergisi haline geii burada byk bir rol oynar.) Hazine men Sadece madde, [yurtluk zorlayarak, dolays ile teekkl emee... ancak tefecilikte gerekleir tmyle bir ksmna iin, aarn kaldrlmas kyly tefeci eline esir drr. HK.).. veya bizzat retim kylnn artlarnn hkmeder... aynen ile yerine ham-

kt yllar, rn

tohumluk budayn yaama telafi edilemez.

koymasna

engel olunca, sahibi], alma

pahallaan

aralar

tutarndan karlp

Roma patricileri hizmetlerine engel olarak, pat-

harpler yznden, artlarn yeniden

plebleri sava retmelerine

de fakirletirerek iflas doldurdu. at, bakr Pleblere,

ettirdiler... dorudan

Ayn savalar,

riilerin maaza kilerlerini, geen bakrla duklar buday,

ele geirilmi ve o zaman para yerine doruya muhta olvereceklerine, gibi mallar

boynuzlu hayvan ve o

ilerine yaramayan di borlu borlu

dn verdiler; soktular.

bylece pek byk tefaiz yoluyla plebleri kenCharles zamannda kar yol kalmad."

feci faizi szdrarak yararlandlar; kleleri durumuna haline

Byk baka

da, Frank kylleri gene byle iflas ettiler; sonra da kendileri iin toprakbend girmekten (KM., Das Kapital, III 36, nkapitalizm, t. 8) Antika ala, ortaan fark bu idi: toprakbent yaratan, hep ayn Birincisi kle, ikincisi insan dman tefeci-bezirgan

oyunu oldu. Bu soysuzlama ne zaman ve nerede olursa, karsna sosyalist insan kayna barbarlk kacakt. Bat Roma basama, ardarda gelen byk barbarlk HECME [iddet]leri geirdi. Bu hecmeler ilkin Avrupa'daki medeniyetler zerine barbarlarn saldrmas biiminde oldu. Sonra, onlarn hemen bir yzyl geemeyecek kadar arkalarndan Hallar Seferi (Crolseda) klna girdi: O da, Avrupa yar barbarlnn Avrupa dna saldrmas demekti. Bat Roma mparatorluunu, kendi i ekonomik ve sosyal ztlklar lm deine yatrd. Roma'da:

"Antika kleliin vakti dolmutu. Ne krlarn byk ziraatinde, ne ehir el imalathanelerinde klelik artk zahmetine deecek bir kr getirmiyordu. Klelerin yapt rn iin gerekli piyasa, pazar ortadan kalkmt. ieklenmi mparatorluk zamanlarndaki devce iri retimin iflas etmesi ile ortaya kan kk ziraat ve kk sanayi sayca kalabalk klelere yer vermiyordu. Ama, can ekien klelik, gene de her trl retici emei klelerin yapaca ve bir Romalya yakmayan bir i gibi gstermeye yetiyordu. Onun iin, bir yandan fazla gelen klelerin gittike artar sayda azatlanmalar, te yandan, urada Colonlar (Yar hr iftiler), burada hr babozuklar (gueux: siz gsz berdular) oalyordu... Klelik artk kr getirmedii iin lyordu ama lrken zehirli dikenini, hr insanlarn her trl retici emei hor grlerini brakyordu. Roma dnyasnn iine dt kmaz bu idi: Klelik ekonomice imkanszd, hr insanlarn almalar ahlaka imkanszd. Klelikle i olamyordu, hr insann ilemesi ise, henz sosyal retimin temeli haline gelemiyordu. Bu durumun tek ilac tam bir devrimdi." (F.E, L'Origin, s. 192-193) sa tarihinin 400. yllarnda, Roma zlnn en gze arpan krdm Galya'da (imdiki Fransa'da) idi. Barbarlkla medeniyet en ok orada ileriye doru gidie elverili harmann yapmt. "Colonlar cihetinde, henz hr olan kyller vard. Bunlar, memurlarn, hakimlerin ve tefecilerin yalnz zorbalklarna kar kendilerini emniyete almak zere, ok defa bir kudretli varln patronluu altna sokuluyorlard; hem bunu yalnz tek bana kiiler deil, olduu gibi tmyle komunalar da yapyorlard; o kadar ki, IV. yzyln mparatorlar, bu konuda birok kere yasaklayc buyrultular kardlar... Romal memurlarn ve byk beylerin zulm o kadar etinlemiti ki; Romallardan ou barbarlarn igal ettikleri blgelere kap gidiyorlard... Cermen Barbarlar, Romallar kendi devletlerinden kurtarmak iin, Romal topraklarn te ikisini ellerinden alp aralarnda paylatlar." ( age, s. 193-194) Bu Cermen Barbarlarnn Roma medeniyetine son "coup de grace" [son darbe, ldrc vuru] kurununu skmas idi. CERMEN BARBARLII VE HR RETMEN Barbar Cermen akn zellikle Fransa'da, bizim Seluklularn buuk yzyl sonra Bizans'a kar Anadolu'da yapacaklar ii

yaptlar, urayacaklar sonuca uradlar. Topra paylamakla ie baladlar. "Paylam, Kan anayasasna gre yaplyordu; fatihlerin saylar azlk olduundan, pek byk mesafeler blnmez kald; mlkiyet, ksmen btn halknd, ksmen tek bana Kabile ve Kan'larnd. Her Kan'n iinde tarlalarla ayrlar eit paralara blnerek, btn aileler arasnda kura ekerek paylald; ilk zamanlar, devir devir yeniden paylam yaplp yaplmadn bilmiyoruz. Herhalde bu usuln kullanm Roma eyaletlerinde arabuk ortadan kalkt ve tekbana hisseler, alnp satlabilir zel mlk, alod [tmar sahibine ait] haline geldi. Ormanlarla, otlaklar kollektife kullanm iin blnmez kald. Gerek bu adet, gerekse paylalm topran ekim tarz, kadim grenee gre ve cemaatin (kollektivitenin) buyrultusu ile dzenlendi. Kan, ne kadar uzun zamandan beri kyne yerlemi bulunuyorduysa, o kadar ok Cermenler ile Romallar yava yava birbirleriyle kaynayorlard ve Kandalk balarnn temsil ettii akrabalk karakteri, o kadar ok lke (teritoryal) karakteri nnde siliniyordu. Kan kurumu, Marka (toprak snr) ortakl iinde eridi; uras dorudur ki, Marka ortakl iinde aslnn izleri, ortaklarn akrabal ok defa sezilir." (F. E., age, 194) "Franklarn mparatorluunu ele alalm. Burada muzaffer Salien'lere, halk mlkiyeti olarak yalnz Roma devletinin gepgeni iftlikleri (domaines) deil, fakat ondan baka, kk byk Kanton ve Marka cemaatleri arasnda leilmemi bulunan btn teki pek geni araziler de, zellikle btn byk aalk sathlar da dmt. Kan iinde, kan balar kaybolduysa bunun sebebi, kabile iinde olduu gibi tekmil halk iinde de, ftuhat dolaysyla Kan tekilatlarnn abuk bozulmasdr. Biliyoruz, teb'alar zerine hkmetmek, Kan dzeni ile badaamaz. Bunu burada byk lde gryoruz. Roma eyaletlerinin efendisi olan Cermen uluslar, yapm olduklar bu ftuhat organize edeceklerdi. Ama, ne Romal ynlar Kan'larn bedenleri iine kabul etmek elden geliyordu, ne o Romallara Kan heyetleri ile hkmetmek mmkn oluyordu. Byk ksm varolmakta devam eden Roma idare heyetlerinin bana, Roma Devletinin bir ikamesini yerletirmek icap ediyordu; bu ikame edilen ey ise, ayr bir devletten baka bir ey olamyordu. Kan Anayasasnn organlar, bylece, demek, devlet organizmalar haline gemek zorunda kaldlar, hem de evre artlarnn basks altnda bu biim deitirme epey a-

buklukla oldu. Beride, fatih ulusun en dorudan doruya mmessili [temsilcisi], askeri efti. Fethedilen lkenin emniyeti, ieride olduu gibi darda da, askeri ef iktidarnn kuvvetlendirilmesini gerektiriyordu. Askeri kumandanln kralla evrilmesi an gelmiti: deiiklik baarld." (F. E., age, s. 195) "Basit askeri stlkten hakiki prenslie biim-deitiren Frank Kralnn yapt ilk i, o ulusun mlkiyetini, kralln mlkiyeti haline geirmek, dolaysyla da ulustan aldn maiyetindeki kimselere vermek veya imtiyazla balamak oldu. Kraln maiyeti, ilkin kendi askeri yasaklar ile ordunun teki alt efleri idi; bu maiyet yalnz Romallarla deil, yani yalnz Romallam Golva'larla deil, fakat kleler, serfler ve azatllarla da takviye edilmekte gecikmedi: Golva'lar, ketebelik [katiplik] becerileri, eitimleri, baya Romen halk dili ile Latince yaz dilini bilmeleri, memleket hukukundan anlar olmalar sayesinde kendilerini arabuk vazgeilmez kiiler durumuna soktular; kle, serf, azatllar ise, kraln saray divann tekil ediyorlard ve kral onlarn iinden gzdelerini (favoris) seiyordu. Btn bu kimselere, ulusun mal olan toprak paralar ilkin, ok defa hediye olarak verildi; daha sonra bene fice (dirlik) biiminde, ok defa, aslnda kraln hayat sresince sahip olunmak zere tefviz (conceder) olundu ve bylelikle, ulusun zararna yeni bir asilzadelik biimlendirildi... Hepsi o kadarla kalmad. Yeni kralln ok geni lkesi kadim Kenttalk anayasas ile idare edilemiyordu; efler uras, oktandr ie yaramaz hale dt kabul edildiinden, bir trl toplanamyordu ve kraln yanndaki huzuru mtad zevat [bilinen kiiler] ura'nn yerine gemekte gecikmedi." (age, s. 195-196) Bylece, "asilzade" denilen kii, "klezade", "uakzade" bir zpkt idi. Geri Osmanl miri topraklar Fransa'daki gibi Padiahn olamad. Ama artk bizim Tarihi Naima'nn "Tavr' sni" ( * )
< > [Kvlcml bu konuda 9 Mart 1971 tarihli Sosyalist Gazetesi'nde "CIA ? Sosyalizmi Tarih Kalpazanlar" balkl yazda, Tarih Devrim Sosyalizm eserinden alntlar yaparak geni aklamalarda bulunuyor. Bu aklamalar ad geen yazdan aynen aktaryoruz. Y.N] "1. Tavr' Evvel: "Dou sralarnda devletin "sahibi" vardr. "YOLDA ve GZC" demek olan sahiptir o... Sahip szcnn ilk anlamndan kay, gittike ZIT anlama gelii, toplumun zellikle toprak mnasebetlerindeki soysuzlama, DEREBEYLEME gidii ile geirdii deiikliklere ayna olur." (Tarih-Devrim-Sosyalizm, 2010, s. 246) Bu aklama nedir? Tarihin "dmdz-metafizik" deil, diyalektik bir geliimle "zt" (eliik) gidi gsterdiine belgedir. Ve btn ondan sonraki drt

[ikinci aama]si geilmitir. birlerini kovalayacaklardr.

teki "Tavr"lar ister istemez birFrank mparatorluu'nun kadim Karolen-

jiyen slalesini, (tam bizim Kanuni Sleyman'n tpks olan) Charlemagne andan beri, kmazna girmi buluruz. Roma mparatorluu'nun Dirlik dzeni oktan Kesim (muka-

taa) dzenine karmtr. Osmanl knts, Osmanl'dan 500 yl nce, Fransa'da tekrarlanacaktr:
"Tavr" (Aama) byle diyalektik iliki-elikilerle Derebeylemeye doru basamak basamak atlayp geer. Derebeylie Uzanan Drt Aama Tavr' Sni: "lk barbarn lkc karakteri anmaya balar. Toplumda o zamana kadar, ki KAN tekilat yerine, SINIFLAR ve SINIF dv geince; artk, ierideki gerginlii dengeletirecek eski her eyde ORTAKLIK: Mareket [ortaklk] prensibini gden GELENEK ve GRENEK'ler YASAK edilecektir." (T.D.S., s. 249) "KANDALIK balar yerine KUL, AA, KLE ve EFEND mnasebetlerini geirmek kolay edinilir bir bilim deildi. O hinoluhinlii baka kimse akmadan renen akgz, eski KAN dzenli ET ve KANDA toplumu ancak atlatabilir." (T.D.S., s. 253) Her dnce dolandrcs olmayan iin besbelli olduu gibi: "ET KANDALII... YASAK" etmekle, onun "GELENEK-GRENEK"lerini "YOK" etmek arasnda uurumlar vardr. Toplum bu uurumlu aamalar atlaya atlaya en son kona olan DEREBEYLEME'ye varacaktr. lgilenenler ayrntlarn yerinde okur. Son aama iin birka sz: Tavr' Slis: "Bezirgan Medeniyetin ykselii", "sosyal ve ekonomik geliim devridir." (T.D.S., s. 258) Demek Toplum, nc aamasnda bile, henz derebeyleme arteryosklerozuna girmemitir. Gerilemez, ilerler. Tavr' Rbi: "Bezirgan medeniyetinin durmas", "eski, nispeten namuslu, az ok idealist devlet adamlar ortadan kalkm"tr. "Tet'i rtia" (rvet alverii) ve "Mala meyilli Ricl'i Mutlaka" (zel mlkiyet eilimli mstebit devlet adamlar) tremitir. (T.D.S., s. 259) Demek toplum ancak drdnc aamasnda derebeyilemeye balamtr. Henz gerilemez ise de ilerleyemez de. Tavr' Hmis: "Bezirgn medeniyetinin kmesi" (T.D.S., s. 260) "temeli: Bezirgn - derebeyi farelerince anm bir toplumun teki btn siyasi, hukuki, ahlki, felsefi, dini ve ilh. STYAPISINDA iler tutar yer kalamaz." "Artk bouma st tabakalar sarmtr. HARP nlenemez, srer. STKRAZ yetmez, arttrlr. DEREBEYCE dn almalarla MSADERE'ler: apulu zenginler katna doru karr. Onlar, alan fakir halk gibi kaderlerine ksmezler. Birbirlerine derler. Yahut, Osmanl usul: KOYU DNDARLIK ayranlar kabarr. Kimi "HACILIA", kimi Msr'a il yavrusu gibi karlar. "Ve son VURUU yapacak BARBAR, toplumun altl, stl btn snflarnca, kurtarc gibi beklenir. "(T.D.S., s. 261)

2.

3-

4-

5-

"Toprak sunun las deki dunun etmi Roma

mlkiyetine ezeli sivil geldiler. savalar kylleri hale

sahip ve Hem

olan de

hr

kyllerle

Frank ve son

uluifHele ore-

yn,

fthat savalaryla Cumhuriyetin bitip sonra haklarndan tamamyla

bitkin

gnlerinlkin

kadar

tkendiler. geldi. da ordunun

Charlemagne'in

bsbtn 9.

btnn,

Fransa

fethedildikten yzyln Kraln

kirdeini tekil edenler, dmlerdi ki,

balangcnda

ylesine fakir bir kiisi sava askere alkura askeri) derleik vard; ncesi ha-

artk ilerinden

ancak be kiide dorudan toplanm gene

yapabilecek kabiliyette idi. d hr kyller ban ve bir ard-ban ordu yerine, geti; yeni

doruya

(Davul-zurnayla asilzadeliin da efendi kral bile byklerin

hizmetilerinden serf kyller daha tanmam, tanmam bu

bunlar arasnda kraldan baka hatta ve

onlar,

vaktiyle

ise baka lefleriydiler.

hibir efendi,

olanlarn

Charlemagne'n bir de

halefleri zamannda, tesis ettii 50 o

i savalara, hukuk ve imdi gKontlarn drt kadtlerkaldlar.

krallk iktidarnn zaafna ineyilerine, revlerinin yzyl se, rsen direnii katld. nce tpk yle, babadan

lde artan uraan altna

Charlemagne'n oula

gemesi iin lmnden ayaklar

Charlemagne'n

yl sonra,

Romallar nasl barbarlarn gstererek Normanlarn

Fransz mparatorluu da,

kadar savunma altnda

biliyetsizlii

ayaklar

"Hem, iktidarszlk yalnz darya kar grlmedi; ierideki sosyal dzen, daha dorusu dzensizlik, kargaalk karsnda da grld. Hr Frank kylleri, seleflerinin, Romal kolonlarn aa durumuna dmlerdi. Savalar ve apullarla iflas etmi bulunduklarndan, krallk iktidar kendilerini koruyamayacak kadar ok zayf dt iin, kendilerini yeni asilzadelerin ve Kilisenin himayesi altna sokmak zorunda kaldlar. Ama onlar bu himayeyi ok pahalya deyeceklerdi. Vaktiyle Golva kyllerinin yaptklar gibi, topraklarnn mlkiyetini metbu (szeren) [tabi olunan, efendi] beylerine geirmek zorunda kaldlar. Sonra ayn topraklar, baka baka ve deiik biimlerde ve daima hizmet ve rdvans (irad borcu) deme karl olarak kiralamaya mecbur kaldlar. Bir yol bu tabiiyet kertesine dnce, artk yava yava kii hrriyetlerini de yitirdiler, birka kuak gemeden ou artk serf olmulard bile... Bugn Paris iinde bulunan Saint-Germain-Des-Pres manastrnn ok geni alan stnde, Charlamagne

henz saken, hemen hepsi de Cermen adl Franklardan 2788 hane yayordu. Orada 2080 kolon, 35 lite (yarm serf), 220 kle ve yalnz 8 hr reber (manant) bulundu... Bundan byle gittike adet edilen angaryalar, rnein, devlet yararna cebren altrma demek olan (ve Trke'ye aynen geen, HK.) Roma "angarie"leri de yerleiyordu... Demek, grnte ahali yn drt yzyl sonra, vaktiyle yola km olduu noktaya geri dnm bulunuyordu..." (F. E., age, 197-199) Barbar aknndan sonra kurulmu btn Antika devletler, aa yukar bu mekanizma ile doup, ktler. Seluklu ve Osmanl rneklerinde, topran birdenbire Devlet Bakanna mlk olamay, Miri maln mlkiyetinin topluma (Mslmanlar Malevine) ait oluu, Fatih lblerin (Gazilerin) yan balarnda daima ERAT bayran stn tutan mslman havarilerinin ar basmalarndandr. eriat: Bildiimiz Kent (Mekke-Medine) hukuku idi. Kent kuralnca topran mlkiyeti kiilerin olamazd; Kur'an'n deyimi ile "Mlk Tanrnnd"; kiiler yalnz topran tasarruf hakkna sahip olabilirlerdi. Tabii, sonra "eriat" bozuldu. Franklardaki derebeyleme, eraf ayanlama belirdi. BARBARLIIN OLUMLU YARATICILII Burada dek, bir ince noktaya geldik: btn antika alarda Bat Ortaana gelinceye tefeci-bezirgan sermaye gemi

medeniyeti, hr kk retmeni borlandrarak kle yapyordu. Bat Ortaanda ne gryoruz? Ayn tefeci-bezirgan sermaye, ayn tip kk retmeni, artk kle deil, epeyce hr saylan toprakbend (serf) haline getiriyor. Kle de alp rn yaratr; ama yapt retim aralar ve kendisi efendinin mlk olduundan, kurtuluu iin emeinden en ufak bir umut bekleyemez. Toprakbend iin i bambakadr. Geri onun da iledii toprak tam mlk deildir. (Dnyada ka trl barbar insan varsa en az o kadar eitte serfin toprak tasarrufu vard.) Bununla birlikte, retim aralar, retim yordam ve metodu gibi, kendi kendisi de serfindir; o sebeple serfin yaratt rn, hi deilse bir an iin kendi mal saylr. Serf, yaratt rnden bir blmn Beyi'ne verir. Bir yl artlar yardm eder de, emei sayesinde her zamankinden fazla rn karrsa, biriktirdii deerle; kimi esir dm kavgac Beyi'ni, kimi ise kendi kendisini yahut iledii topra "azatlamak: kurtarmak" iin geri satn alabilir. Bu
27

son ans gerekletirdii gn, serf yeniden az ok hr retmen olabilir. Ortaadaki azadllklar, bamsz kyl komunalar, imtiyazl ehirler aa yukar bu mekanizma ile domutur. imdi bu douta ana hi Avrupa'nn puslu rol oynayan g nedir? Dnyann geliimi, Hayr. Bat neden olmutur? Ortaya bir yerinde "grlmedik" sanlan ekonomi ikliminde

"ekonomik determinizm" gibi tekerlek bir sz atmak hi yetmez. nk Roma ve Karolenjiyen Fransasnda grdk: "Ekonomi" geliimi hemen hemen ayndr; ekonomice daha ileri grnen Roma'da bu gelime kle yaratmtr, daha geri olan Galya'da serf yaratmtr. Ve her yerde tefeci-bezirgan sermaye hr kk retmenleri soyup soana evirerek, nce borlu, ipotekli, sonra esir etmitir. "Ekonomik determinizm"in altnda yatan RETC G nemlidir. Bu retici gcn, srf Avrupa CORAFYAs gibi TEKNKte olamayacan tekrarlamaya hacet yok. Bat Ortaann sonlarna doru, Avrupa'da teknik, henz dnyann en geri teknii idi. Kapitalizmi douran ngiltere'nin Casting savanda ta balta kullanlmas bunun en ak belgesidir. Tarihin gidii izlenince tersi grlr: Bat Avrupa insanlar izafi de olsa, kleden daha hr olan serf durumuna girdikten sonradr ki, tekniklerini ilerletmilerdir. Tarihin karanlk alarnda, her Tarihsel Devrim zerine tpk Avrupa'daki serflii andrr durumlar grmemek elden gelmez. Bunun en son ve unutulmaz rnei: Osmanl "Dirlik Dzeni"ndeki beylerin (Sahib'l arz'larn) sahip olamadklar toprak tasarrufu hakkna, kk retmen iftilerin kesince sahip kmalardr. Ne Osmanllkta, ne kadim Tarihsel Devrimler sonunda, tefeci-bezirgan medeniyet kapitalizme geememi; tersine, ilkin kendi retiminde hr ve mreffeh olan kk retmen iftiler, zamanla kle de ilseler, Osmanl deyimiyle "yerlerin esiri" olmaya dmlerdir. Avrupa'da, kleden ok hr olan serflerin douu, hi kimsenin gznden kamayaca gibi, dorudan doruya barbar akn ile ilgilidir. lkel sosyalist bir toplum olan barbarln "TARH ve NSAN retici gleri", Bat Avrupa Ortaanda, ekonomik geliimle atba birlik giden olduka hr serflii, bamsz Komunalar ve ehirleri yaratmtr. Onun iin Engels klelie bakarak yar hr olan serflii bir adm ileri gidi sayar. Bu ileri gidii ise, barbarln sosyalist "Tarih ve nsan retici gleri"nden baka

hibir eyin yapamayacan da, Engels'in srkleyici slbundan daha gzel kimse anlatamaz. Roma'nn barbarlarca yklndan sonraki 400 ylda, Bat Avrupa snf mnasebetlerinin dne dolaa yeniden ayn l noktaya gelii zerine yle der: "Bununla birlikte, bu drt yz yl srasnda, ilerlenilmiti. Balangtaki balca snflarn tpksn drt yzyln sonucunda gene buluyorsak bile, bu snflar biimlendiren insanlar bakalamlard. Geip gitti antika klelik; geip gitti almay uaklamak diye hor gren hr babozuklar (les gueux). Romal Colon ile yerli serf arasnda hr kyl yaamt. (Goethe'nin deyimiyle) "Yararsz hatra ve bouna gre"i ile birlikte ken Roma mparatorluu lm ve gmlmt. 9. yzyln sosyal snflar, batmaya balam bir medeniyetin kokmu durgun sular iinde deil, yeni bir medeniyetin doum arlar iinde biimlenmiti. Yeni kuak, efendisiyle ve uayla da, Romal seleflerine kyaslannca bir insanlar kua idi. O kudretli arazi sahipleri ile hizmetlerinde alan kyller arasndaki mnasebetler, (Romallar) iin kadim dnya yklnn bir kmaz biimi iken, imdi (Roma'dan sonrakiler) iin yeni bir geliimin yola k noktas oldu. Hem sonra, ne kadar retim salamam grnrse grnsn, bu drt yz yl, gerisinde byk bir netice brakyordu. Bu netice, Bat Avrupa insanln gelecek tarih iin yeniden kalba dkp yeniden rgtleyen modern milliyetlerdi. Dorusu, Cermenler Avrupa'y yeniden canlandrmlard; onun iin, Cermen devri devletlerinin znts bir Norman-Sarazen kulluuna varmad; benefis (Dirlik) ve Kommand (Sahiplilik: kudretli birinin himayesine konulma)larn derebeyliine doru durmakszn tekaml etmesine vard; ve bu evrim ylesine yaman bir nfus art ile oldu ki, henz iki yzyl gemeden, Hallar Seferinin kuvvetli kanamalarna zarar ziyanszca tahamml etti. "yi ama, can ekien Avrupa'ya Cermenlerin yeni bir hayat gc frdkleri bu esrarengiz sihirbazlk ne idi? Sebep, oven tarihilerimizin bize hikaye ettikleri gibi, Alman rkna has bir mucizeli erdem miydi? Hi de deil. Cermenler, hele o zaman, ok mutluca vasfl ve tam gelikin canllkta bir aryen kabilesiydi. Ama Avrupa'y genletiren ey, onlarn kendilerine has zellikli milli kaideleri deil, bsbtn sadece... barbarlklar, Kanda Anayasalaryd... "Cermenlerin kabiliyetleri ve kiisel cesaretleri, hrriyeti ruhlar ve kendi iini btn kamu ileri iinde gren demokratik

igdleri, ksacas Romallarda btn btne yitmi bulunan kaliteleri, Roma dnyasnn bal ile yeni devletler biimlendirmeye tek elverili, yeni milliyetler dourmaya tek elverili olan karakterleri (btn Cermen vasflar) eer KAN dzeninin meyvalar olan yukar Konak barbarlarnn karakteristik izgileri deildiyseler ne idiler? "Eer Cermenler monogaminin (tek karlln) antika biimini ihtilale verdilerse, erkein aile iindeki egemenliini tatllatrdlarsa, kadna klasik dnyann hibir vakit tanmad kadar ykselmi bir mevki verdilerse, onlar bunu yapmaya kabiliyetli klan ey, barbarlklar deilse, Kandalk alkanlklar deilse, bugn hl ana hukuku zamanlarndan kalm yaayan (barbarlk) vasiyetleri deilse, nedir? "Eer hi deilse, en nemli lkede, Almanya'da, Fransa'da, ngiltere'de, Ky Komunatesi (cemaati) biiminde Kan dzeninin bir blmn kurtarp Derebeyi Devleti iine tadlarsa, bylelikle, mazlum snfa, kyllere, hatta Ortaan en etin serflii altnda bile, ne antika klelerin, ne modern proleterlerin ellerine geirememi bulunduklar lde bir mahalli irtibatllk ve bir direnme arac verdilerse; bu yaptklar onlarn barbarlklarndan, srf barbarln aile halinde koloniletirme sistemlerinden baka neden ileri gelmitir? "Ve en sonunda Cermenler, daha nce ana lkede tatbik edilip Roma mparatorluunda da beliren kleliin gittike ald (yeni) kulluk eklini, tek ekil yapncaya dek gelitirdilerse ve bu ekil, ilkin Fournier'nin gze arptrd gibi 'ekincilere kollektif ve ilerleyici kurtulu aralarn sundu' ve bylelikle kleliin hayli stne kt ise; klelikte kiinin yalnz intikalsiz ve dolaysz kurtuluu mmkn iken (Antika dnya muzaffer bir ayaklanma ile kleliin kaldrldn bilmezken) Ortaa serfleri yava yava snf olarak kurtulularn gerekletirdilerse, bu, onlarn barbarlklarndan, barbarlklar sayesinde tam bir klelie, ne Antika alma kleliine, ne Dounun ev kleliine henz ulamam olduklarndan baka neden ileri gelebilir? "Cermenlerin Roma dnyasna kuvvet ve hayati canllk olarak btn getirdikleri ey, barbarlkt. Dorusu sonu gelmi bir medeniyetin sanclaryla kvranan bir dnyay genletirmeye yalnz barbarlarn kabiliyetleri vardr. Ve, uluslarn gnden nce Cermenlerin ulatklar ve sinesinde yetitikleri yukar bar-

barlk

kona,

ilerin

yryne

bilhassa

elverili

bir konakt.

Bu durum her eyi aklar." (F.

E., L'Origine, etc., s. 200-203)

Barbarlk, yalnz Avrupa Ortaan izah etmekle kalmaz. O an kapan, yahut modern an al anlamna gelen, Tarihin en kanl traji-komedyas Hallar Seferini de, ondan sonrasn da olaanst aklar. tarihini aklad gibi. HALILAR SEFERNN kese az ok teslim edilir. KARAKTERST Btn ondan nceki medeniyet

Hallar Seferinin bir bezirgan ynetimi tad hemen herFakat o, srf "ekonomik" izah tek br kutup Barbarlktan Sefeyanldr. Hallar Seferi bir dnya saylrsa, ekonomik bezirgan ynetimi o dnyann tek kutbudur. henz yeterince kurtulamam toplumlardr. Hallar

ri sentezinin ortaya kabilmesi iin, tez ve antitez olarak u iki gcn karlamas gerekti: mak zere bulunan cokun, m Roma 1- tarihncesinden henz khabis" [kt idealist barbar ynlar, 2- Bat-

medeniyetinin tefeci-bezirgan "ruh'u

ruh]ini yaatan kurnaz ve hesabi Hristiyan kilisesi. Ortada bir Hallar genelkurmay ve planl stratejisi belki vard denilemez. Hallar Seferinin hazrln yzyllardan bar gelenek ve grenekleri yapmt: "spanyal mu yordu. bulunan Seine, kmam Sarazen'lere sava, Loire, eski (slamlara) arasnda kar tekrar edile kafasndan bir yer (Kuzey, durhi tutudaha Fransz valyeliinin byk beri, tkenmez bar-

bulunan

dnceleri HK) [ezgi, derin

Le Sone rmak boylarnn ileri gelen trk, tabakalar duygular, iinde de

barbar kalm sefer yapmlard. kantolarmzla deil, mt. Ve o

Fransa, Ondan (chant)

beylerinden ou, Sarazenlere kar byk destansal gklere karlark], yalnz asalet iinde btn gleLes CroisaGha-

fakat ahalinin

kantolar 11.

yzyln ikinci yarsnda Funck Brentano, ve

riyle ieklenip almlard." (F. des, s. 4, Paris, 1934)

"Bu kantolarjonglrler (saz aklar) ney Fransa saz airleri) Etraflarna larak satlmt. alnp

trubadorlar (oc: kalabalklar byk eken

tarafndan halk ynlar iine dolatrbyk sayda (niversiteli panayrlarda) meydanlara

clklarda, panayrlarda syleniyordu.

ve lenditlerde Jonglrlerin

evresince

halk toplayordu. Hatta Bolonya Majistras (belediye m e c l i s i n i n halka: Fransz truverleri (oil: Kuzey Fransa saz airleri) evresine toplamay yasak eden buyrultular vard." (age, 5) En mehurlarndan Ornanj'l Giyom'un kantosu, Roland'n kantosu: Charlemagne', mrnde uramad Kuds'e hacla gitmi gibi nletiyordu: "Charlemagne, baronlarn, yani tapusu altndaki yksek beyleri toplam, onlara Kutsal-lahid iin (Saint-Sepulcure) hacla gideceini bildirmi, on iki pair (eit silah arkada) da kendisiyle birlikte gideceklerini sylemiler, bunlara seksen bin kii yoldalk etmi; hac asasn Saint Denis manastrndan almlar, silahlarn karmakszn Burgonya'y Bavyera'y, talya'y, Yunanistan' ineyip gemiler ve haclarmz en sonunda stanbul'a varmlar. Bu, sanki ilk Hallar Seferi Charlemagne zamannda yaplm gibi bir ey olmuyor muydu?" (age, 5) yle bir ey olmam. Olmu gibi, barbar ynlarnn hayalhanesini yzlerce yl ilemiti. Derken, uzun sren barbar yerlemeleri ortasnda, medenileme balamt. Aztan zenginzrt atmas, snf ekimesi, yar barbar ynlarn alk ve ktlktan krlmalaryla son haddine varmt. "O zamann kronikisi (tarihnvisi) Eckehart, insanlar yuvalarn brakp gitmeye iten eyin, ktlktan doma yoksulluk olduunu ve bunun zellikle Galya'da (Fransa'da) pek ar bulunduunu ak ak syleyerek yle yazyor: Hristiyanlk usuz bucaksz bir lmle harap edildi, ardndan veba, frtnalar, ortal sele boan yamurlar ve baka afetler geldi.' (Guibert unu yazd): 'En kudretli insanlarn kendileri de, drt bir yanda mrlts ykselen yoksulluun tehdidi altnda bulunduklarn gryorlard ve ar ktlktan kk halkn ektikleri nnde, her kiiye olaanst bir ktlk pay ister istemez dyordu.' (1095 yl Sigebert yle yazyordu): 'Uzun sredenberi ortal kasp kavuran ktlk ok vahimleti. Fukaralar, zenginlerin mallarn talan ediyorlar.' (age, 1010)" eride isyan kopacaksa, onu d maceralarda harcamak, medeniyetin belki doduu gnden beri uygulad metottu. En son slam medeniyetinin ayn metodu Suriye'den Akdeniz yallarna aknlar hazrlamakta kullanldn, bizim Naima bile anlatt. Kk Filistin'den gelme, btn antika Yakndou medeniyetinin "ruh'u habisi" olan Hristiyan Kilisesi'nin o metodu

bilemeyecei akla gelemez. Yalnz kilise, Roma Devleti'nin toplum iinde dolaan hayaleti olmakla birlikte, ynlar krbala sefere srkleyecek devlet deildir. D macera kkrtclnn Kiliseye gre en kestirme yolu, barbar geleneklerinin henz ounu yitirmemi bulunan Avrupa derebeylii iinde GNAH lKARTMAKt. Nasl olsa ktlkla krlan bir toplumda "gnahn" daniskasn ilemeyen byk kk insan kalmamtr. Vicdanlarsa, henz tmyle medenileememi yani eit, yiit, doru olan sosyalist geleneini bsbtn yitirip "gnah"a kar muafiyet kazanamamt. Kilise, toptan herkese birden gnah kartmann byk kapsn at: "Byk arlkta sululukla ilenmi bir gnahn, hatta bir cinayetin nnde Kilisenin tutturduu kural, gnahkr kiiyi, kefaretini demesi iin hacla gitmeye, su ne kadar arsa, o kadar uzaklarda bir hacla gitmeye mecbur etmekti. Kutsal bir mezarn nnde yaplacak bir dua, pimanlk dolu bir secdeye kapan, evliyann aracl ile gnah tecil veya af ettirmenin en iyi yolu deil miydi? Ve tabii btn mehur haclklar srasnda, Saint Jacque de Compostelle, Notre-Dame du Puy, Saint Martin de Tours, Ana'nn Kocas, - en etkilisi Saint Sepulcure (sa'nn armha gerildii yere ve mezar yerine 4. yzyl Kuds'te yaplm bazilik)te yaplacak bir haclk olabilirdi." (age, 7) Aksiyonda akas olmayan Avrupa yar barbarlarn Avrupa'dan Asya'ya srmek, bir tala iki ku vurmakt: Hem Avrupa'nn i sava tavsayacak, hem tefeci-bezirgan sermaye din ve dnya parababalarn bir vuruta iktidara getirecekti. Olaylar yaam bulunan kroniki Foucher de Chartes yle diyordu: "Urbain (Papa), ihtiyatl ve takdise deer eserini derin derin gzden geirdi: BARIl YENLED... Dorusu, rakip milletler arasnda, birbirine hasm olan beyler arasnda birlik yaratmak iin, hepsinin ortak armas saylan han kl iareti altnda, hepsinin dncelerinde en yce parltlarla yan bu eser uruna, kutsal yerleri kurtulua kavuturma uruna onlar bir tek demet halinde toplatrmaktan daha kudretli, daha messir, daha iyi bir are bulunabilir miydi?" (age, 13) Hallar Seferinde halka ve derebeylere oyun oynatld sermaye ile Kilise parsay toplad. HALKA gsterilen ama, aln ve hrsn bakalar zararna gidermekti. Bakalar kuvvetli ise haly boar, kuvvetli deil-

se hal onu boar... ki k da bir: Kilise ve sermaye iin; tam bizim derebeylerinin deyimi ile: "t de lrse krdan, kurt da lrse krdan"d. "Arkalarndan gelen kadnlar ve ocuklarla bu silahl kyller, uzun ve etin Odysee'lerinden (Destan yolculuklarndan) sonra nasl yalnayak, bakabak, yrtk prtk bir vahi yoksulluk iinde bulunuyorlard? lerinden niceleri, yasaa falan bakmakszn, byk ehirlerin iine dalyorlar, urada burada muhteem ikametgh grdler mi, iine paldr kldr giriyorlar, alyor, talan ediyorlard; bayanlar, kimi epey hoyrata kucaklyorlar, oda kzlarn tartaklyorlard; kaldklar yeri yangna veriyorlard. Kilise damlarndan aldklar kurunlar, Yunanllara satyorlard... eflerinden ayrlnca, artk hibir kayt tanmadlar. ocuklar yakalyorlard; piirmek iin para para doruyorlard; yahut da kazk ilere geirip kzartma yapyorlard." (age, 23-24) Daha Almanya'da iken: "29 Mart 1096 gn (Alman beylerince) Yahudiler boazlanmaya baland." (age, 18) "Belgrat'ta, kendilerine erzak verilmeyince, ortal yamaya giritiler." (age, 19). Bulgaristan'da i tersine dnd: "On bin hal boazland." (age, 21) DEREBEYLERE gsterilen ama, spanya'da ato kurma yollu kolay fatihlik hlyasyd. "Patrtc ve kavgac valyeliin gnlnde, Fatih Giyom'un zafer dolu son seferi, Normanlarca iki Sicilya krallnn fethi gibi anlar, Dou'da mmkn olacak ftuhat hayallerini gereki bir kla aydnlatyordu. O ta uzaklarda gneli seraplarla kapl lkelerde gsterilecek yiitlikler, insana ne gzelim ve meyval beylikler kestirip bitirmezdi ki!" (age, 10) SERMAYE: Yakndounun byk bezirgan yollarn ve eski medeniyetlerin hazinelerini ele geirecekti: "Byk panayrlar dolaan bezirganlara, hele deniz blgelerindeki panayrlara urayan bezirganlara, hallarn urayacaklar yerler, ne parlak istikballer vaad etmiyordu ki... O mucizeli zenginlik kaynaklaryla ve yeni yeni zahireleri bulunan ktalarla ticaret yapmak yolundan zenginleilip geliilecekti." (age, 10-11) Nitekim talyan izmesinden Fransz ve Flaman esterlerine kadar bezirgan Kentler, Bat'nn Rnesans (dirili) yldzlar olacaklardr.

KLSE: Yar barbarln, insan her zaman akc ate haline getiriveren ftuhat idealiyle yollara drlm olan derebeyler, hemen topraklarn ucuz pahal elden kardlar: "Kalkn ey ehl'i vatan!" denildi, herkes kalkt, geni topraklarn zerine Kilise ile Sermaye oturdu. "nsanlar sefer masraflarn karlamak zere, mal mlklerini, odalarn, aile evlerini satmak zorunda kaldlar. Kroniki'nin dedii gibi: 'Hem de sanki, en sert esirlie yakalanp da bir hapisaneye kapatlm da, elinden geldii kadar abuklukla fidye parasn deyerek kendilerini esirlikten satn almak istiyorlarmasna, ok dk fiyatla sat yaptlar.' (age, 15)" Bylece, hepsi ayn tefeci-bezirgan kkten kma madde ve ruh speklatrleri, sermaye ile kilise, tam "gkte aradklarn yerde bulmu" oldular. zellikle kiliseler geni lke topraklarna elkoydular. HALILAR - V U R U C U GLER: FRANKLAR VE T R K L E R Medeniyet kuruldu kurulal, egemen olduu her yerde tefeci-bezirgan sermaye ile antika din ebekeleri byle oyunlar tertiplemek istediler. Ancak onlarn srf istemi olmalar ve tertip yapmalar, byle btn bir kta insanlarn, evleri, barklaryla kklerinden skp, ne id belirsiz maceralara atmaya yetebilmi midir? Hayr. Guiebert'in sca scana izleyip aklad gibi, yle bir exode [toplu g] ne zorla, ne kandrlarak yaplamazd. Toplumun yapsnda o istidat [yetenek] varsa, Sermaye ile Kilisenin kkrtmas tutabilirdi. O istidat, 11. yzyl Avrupasnda, arca vard. O kadar ki, kkrtclar bile, ulalacak sonucu grdkleri zaman gzlerine inanamadlar. "Urbain lisinde) toplantya bir maz, arasna tiyan yandan: eyden (papa), grnd. Clermont Konslnde Bu konsln, sanmak Ama ve yanltr. (Kilise Gndem disiplin (eer meciin yle ancak zellikle Hallar Seferi tasarlaryla verdi.

arldn

bahsedilebilirse) bir evk Papa, Tanr

Hallar Seferi o mesele daha heyecan patlak srlp

nc derecede ilgiliydi. muazzam katlmt. 'Bunu Antakya'dan,

ortaya atlr atlDinleyiciler birok hrisdrt bir 13)

Kuds'ten

karlm (age,

henz sylevini bitirmemiti ki, diliyor!'lklar koptu."

Kendisi toplantda bulunan Guibert de Nogen unlar yazar: "Clermont rinden birisine maz, byk adam Konsl biter bitmez, ykseldi ve ba buyrultu En en tmyle ortalkta haberini Fransa ulatrr ato ve eyaletleayia, ulatrve ehir kokmu en ve herkes kybtn kenAhaliyi nutuk rehinleri, bir grlt hemen dolaan

Papa'nn

yaynlad

tanr yoluna

koymak iin,

akrabalarn

ve komularn kkrtyordu. beyliklerine cesetler gibi artk omuz silkiyordu; dudak bklerek daha

byk ereflere,

gzel kadnlar kuru iki cinsin

geitiriliyordu; gelmie

vaktiyle birleim

metli talardan tiksinilen byle iradelerin diliinden zorla bu sefere ra ve ln dme

deerli saylan biim

nesneler haline anszn

benziyordu;

deitirmesi iinde,

yle bir teebbse giriiyordu ki, tevik iin dileini ilan herhangi bir kilise ediyordu

onu hibir insan ne kilisede

dayatabilirdi ne

de hatta ikna yoluyla yaptrabilirdi. kiisinin nk herkes evi iinde ve btn canlandryordu. kmak iin geni Hem

atmasna hacet yoktu;

ve dnda yollade, en parasz karile, sat

teki insanlar szleri

kendi rnek oluuyla bulmu

pulsuz kimseler bu seyahate yahut uzun sreden yanlar da,

gerekli masrafn o

grndkleri gibi, beri ylm

malikanelerinin (age,

hazineleri ile

karl sala14)

ayn ateli istei gsteriyorlard."

Hallar oyununun aktrleri kadar, rejisrleri de olanlara aakaldlar; Hrvatistan, Srbistan, Bulgaristan'da yapmadklarn brakmayan hallar grnce, Bulgarya piskoposu Theophylacte, bir dostuna yle yazd: "Franklarn ama, geii bizi ylesine artk alm yakalayp igal etti ki, sralar, artk hasbamzda uurumuz kalmad. arlklarna kaza talklarmza Sarho bir adam gibi olmutum... 20-21)

bulunduumuz bu

ve kader gibi katlanyoruz."

(age,

Hallar Seferi, bir milletin hacla yahut sefere gidii deildi. Birbirinin dilinden bile anlamayan eitli toplumlarn, yedisinden yetmiine dek, oluu ocuu, kars kzyla G' idi: "Fakirler, grmt: larna ufack 'Deniz selerin mtevazi kzlerini komularla nallayan yola kyorlard. uzun Guibert bir dil kalaslar yle Guibert kanve kimyazyor. parmaklakyller, zerine

kouyorlar, varlarn

arabalarn yoklarn birisine,

karlarn,

ocuklarn konuan

yyorlard. bilinmez

limanlarmzdan geldiklerini

syleyenlerden

iittim:

Bunlar,

rn

birbiri

stne

havari

koyuyorlar,

bylece, (age,

inan 16)"

davas

uruna

yazlmak istediklerini

anlatyorlard.'

Bu bir G't. Yeni tipte, imdiye kadar olanlarn tersi ynde gelimi Tufan'd. bir uluslarn g, orijinal sonular sezdiren bir Uluslarn g iin nasl, yalnz medeniyetlerin bar-

barlar armas yetmez, o ary benimseyecek barbar ynlarn da bulunmas gerekirse, tpk yle, Hallar Seferi de, eer Avrupa'da diken Roma'nn stnde duran yar medeniyetinin barbar uluslar yaKilise ve amasayd, yalnz Roma Rnesans olan RUH'u olan

Bizans tarafndan yaplm tekyanl

arla patlak veremezdi. Bugnk dnrleri artan, hep o iki zt kutuplu oluu tek-yan ile ele allardr. Moollar in Fafurluu armt. Trkleri slam Halifelii ard. Hallar Bizans Baziles' ard. Hallar stanbul surlar nne gelramen davran kudikleri vakit, arlm bulunmalarna

kuyla kollanlan barbar muamelesi grdler. Foucher de Chartres Bizans surlar nnde Hallar yle anlatr: "ehrin gn rator satn bulvar m grnrnde, adrlarmz kuruldu ehre kendisine (age, ve tam on drt mpayorgunluumuzu msaade dinlendirdik. giremiyorduk;

etmiyordu;

bir zarar 33)

vermemizden gereken eyi Comnen al-

korkuyordu. (Bizans

Her gn surlar dnda kalyorduk. " ancak, ile ile yenip

geimimiz iin kendisinden

almak zorunda sayd Suriye

"Alexis

mparatoru), Trkleri umudu

imparatorluunun koparp yardmlarndan Fran-

byk kymetli Antakya'y pskrtmek dp, feth zere Hallarn gelmelerini

bulunan

yararlanmak szlarsa, gibi un en

dilemiti.

yalnz inan uruna anlyorlard...

edilen yerlere sahip mparatorluUrbain II 33-34) olmasayd, (age,

yerlemeyi

mparator

olmasa,

eitli biimlerinde yapt yardm teebbs adm

ile Pierre l'Ermite'in

atamazd."

Hallar Seferi, barbar uluslarn, g deildi. Ona:

bu kez din bayra altn-

da yaptklar gt. Yalnz, bu g dardan gelme barbarlarn BARBARLAR G adn vermek mmkn olur. D barbarlarn g medeniyete el altndan arlrd. barbarlarn g medeniyete tekilatlandrlp gdld. 11. yzylda na gerek slam-Arap medeniyeti, gerek Hristiyankarlkl olarak bitkin durumdadrlar. Bizans medeniyeti, cihan ticaret yollar ve hegemonyas ururekabet savalaryla

Gene karlkl olarak kendi yerlerine; birer i barbar uluslarn gn harekete geirdiler. Batdaki Hallarn tam karl bizim nl Horasan erleri oldu. Hallarla Horasan erlerinin kahraman tiplerine kadar benzerlikleri artcdr. "Pierre banda, d. nin l'Ermite 12 Nisan 15 ila 1096 20 Yortu bin kiilik bir kafile kalabalnn varCumartesi gn Kolonya'ya altndaydlar." (age, bizim

teki eteler, ne atlan

asaletten

kma,

fakat kt servetli bir valye18) ipiyle

varlksz-Gautier'in

kumandas

kt servetli

(sans avoite) valye,

kuandan baka eyi bulunmayan, "Fiy sebil'il lh: Tanr yolunda" varlksz Battal Gazi, Osman Gazi, Gazi Ece gibi zrt lblerimizin ta kendisidir. "Ya Devlet baa, ya kuzgun lee" deyip serhat boyuna atlmtr. Pierre l'Ermite'te, gazilerin sava yoldalar mslman havarilerdir: "Ve ermite gunca Pierre l'Ermite'in fkrd grld: Meslekten hacla Clermont'da kesi, bir uyUrbaebogeri kl kaclz kr ordonn: dzenli mnzevi'.. Vaktiyle Asl ad, yerlere Cucupietre',

tnlamyordu.

kutsal

gitmeye

kalkm, hirleri,

baaramadan yurduna coup,

dnmt.

in II'nin szleriyle evresinde uyordu... Bozuanlarn getiriyor, Onda kabilinden skyor, O,

kendini Hallar Seferine adamt. vaiz veriyordu, onu nlendiriyor, kam ve sunulara kocalarna

kyleri dolap,

alevli bir sesle evliyaln buluyordu, ho vara

halk onun datyordu.

kendisine btn

verilenleri cmerte karlar de eklemeyi

aralarn

kendilerine onun

sunular

unutmuyordu.

tanrsal bir ey

benziyordu

kalabalklar evliya tylerini yolmaya Ufak, rengiydi,

katrnn, O keten

yahut eeinin

dar gidiyordu. adamd;

bir gmlek giyiyordu srtna, gzleri parlak, derisi zeytin

topuklarna

dek inen kurun rengi bir kaba yn cbbe atyordu. salar siyah, sakal kemerinin tokasna dek iniyordu." (age,

14-15)

Bu tip bizim: Sleyman- Trkmani'lerin, Hac Bekta- Velilerin Hristiyanyd. Kutsal Antakya Kantosu onu yle tasvir eder: "Sultan Kral kalabalk "Sultan, nk Pierre l'Ermite adr nnde ocuk ordu imilerdi: krlyoruz." oturuyordu. dkntlerinin" kral) Tafur (ribaud: adamlaryla akn, "Kadn alktan

kageldi.

Gelenler bini

allah rzas iin bana t ver, alktan, clzlktan

Pierre Gidin, Ve

onlara uraya

cevap

verdi:

"Sizinki korkaklktan... olan mis Trkleri alr, gibi yenirler." karld, konulmad." (age,

lleri atlm tuzlarsanz, dedi: ve yzlp, kzartma ama,

yice piirir de Tafur kral Trklerin Sonra 58-60)

"Doru sylersiniz." barsaklar yapld, ekmek aza

derileri

Etleri halama

afiyetle yenildi,

Bu kadar bizim evliyalarda yoktu. Kanl bezirgan trajedisinde baa ba karlaan ve krlanlar: Orta Asya gebesi Trklerle, Bat Barbarlnn iei Franklar oldu. Kollektif aksiyonu onlar kendilerinin temsil ettiklerini biliyorlard: Daha yazd: kmndan madklarn rin hi ilk karlamalarndan "Franklarn kendileri, Trklerinkiyle teslim ettiler. beri, Trklerle Franklar birbiryiitlik bark tandvmeye ve bizimkilehemen lerinin kymetini anlamay rendiler. Guibert de Nogent yle ruh incelii ve savata hibir insan Hele Trkler Franklarla kullandklar Franklar, olaanst saknlarndaki alkn vurular kyaslanabilecek kar

baladklar zaman, tanmadklar yaptrdklar taarruza olsun umutsuzlua atlara ri, ve de, tn bir

hasmlarna silahlarn sebep

verdii aknlk, oldu.

hemen

dmelerine

hasmlarnn beceriklilikleabukluklar zerine en bbu ulus Trkler

manevralardaki uraynca ondan

kaarken

ok atarak savamaya edinemiyorlard. ayn

ufak bir bilgi

Kendi ynlerinden

kendilerini Franklarla milletler arasnda dtn

kkten

gelmi sayyorlar ve hak olarak doru 47) nk her iki (age,

askerce

stnln,

iki ulusa

dnyorlard."

Byle dnmekte Trkler haklydlar.

da ayn tarihncesi ilkel sosyalist toplum kknden gelenek, grenek ve kollektif aksiyonu en ok tayan uluslardr. Yalnz, Franklar Yukar Barbarla daha yakn ve medeniyet havasna daha alk olduklar iin, gerekince hasmlarn mezardan kartp et yiyebiliyorlar ve "f gibi drtke" (Kanto) olmakla nyorlard; Trkler "dal gibi ince ve kvrak" kalmakla yetiniyorlard: medeniyeti, gcn nk, Franklar kadar sosyalist insan olmaktan insan kollektif aksiyon kuattklar gn, retici Bizans uzaklaamamlard. Onun iin, slam, Hristiyan, zamann her o tek anmam kullanyordu. Hallar znik'i

Trkleri de

Mslmanla uzanyordu.

kar

gnderdi:

"znik'in gneyinde Asbu gle, (age, ordusu iinbindir41) Trkopollar

canius gl bulunan

mparator Alexis aylkl indirdi."

Trk rkndan

askerleri,

dii bir asker karma

donanmas

B- A Y R I M I KARA A V R U P A S I KAPTALZME NEDEN G E E M E D ?

DNYADA KAPTALZM ENGELLEYEN GD Fakat kapitalizme en nce girenler, lar olabildi. Trkler slam Bizans' ldren ne Trkler, ne Frankmedeniyetini o eriilmez yiitlikle

Bizans'a kar savunduktan sonra, stanbul'u zapteder etmez, btn devletilik kastlamalaryla talatlar. 16. yzylda, Bat kapitalizme hzla girmiken, Kanuni Sleyman Trkiyesi saraya kadar ilemi Yahudi "dolap"larn katalizrl altnda, dirlik dzenin geni toplum topraklarn tefeci-bezirgan sermaye emrine verdi (mukaatalar). Buna mecbur kald. nk; "Mslman lblerin zeamet ve timarlar, ayan zerine alup beraet eylebyklerine vesair dirliklere tesarruf eden zellikle blk halk hizmetkrlarna ve azadsz kleleri alup, ounun milerdir. lerinde adem vardr ki, be on zeamet ve timarlar ismi var cismi yok olup ve ademisi olanlarn [zrh] yerine ve kebe giydirilp sefericebe [silah] ve uen

hmayn vaki olduka bir iki bin aka harlk virp bir semerl bargir (beygir) ile sefere gnderp zeamet ve tmar akland zere yama ve pyiml olmala." ( ve d emniyet gme gitmiti). (Timar ve zeamet usulnn bozulmasna dair lyiha sureti, Elyazmas, . Mz. 116, K 52) 17. yzylda artk Trkiye'de ekonomik bir gelime, l gznden ya beklemekti. Uzak d ticaret uruna Sokullu'nun KUZEY YOLU zerinde Don-Volga kanaln ama teebbs, bir deli tarafndan hanerlenmekle neticelendi; Humbarac Ahmet Paann Svey Kanal ile GNEY YOLU zerinden Umman ve Hint mnasebetlerini gelitirme denemesi (1150 .S 1739), ngiltere'de kapitalizm,

baard SOSYAL DEVRM'le siyasi iktidar ele geirdii zaman denenmi, bir "Ge kaldn tataraas" davran olmutu. Franklar niin relim. ngiltere'den nce kapitalizme varamadlar? (Abbasilerin Bermeki Fransa'nn Ortaa tarihinden birka izgiyi gz nne geti-

715 yl. Austrasie Saray Bakan hr retmenlerin) oyu

vezirlerinin karl) Ppin d' Heristal lnce, yerine leudlerin (Kral seen ile pi oul Charles, Saray nazrln ele geirdi. 732'de. Bu oyla seilmi taze barbar kral, Tour'da (miadn doldurmu) marip Mslmanlarn bozdu; Sakson ve Akitanyallarla kumpas kuran Neustrasie'yi ezdi. 741 yl: Papa Gregoire III, iki nonce (Papalk elisi) yollad; (Badat Halifesinin, yakndou barbar Meliklerine gnderdikleri Suftanlk menuru gibi) Charles'e Consul ve Patrice unvann, Saint-Pierre lahdinin anahtarlarn ve bir suppliant (snma) mektubu gnderdi. Alttan green Kilise (len Roma tefeci-

bezirgan medeniyetinin ruhu), bylece, muzaffer km Barbar efi, manevi patenti altna sokmu ve medeniyet krallna doru kkrtm oluyordu. Nitekim, Charles'in olu Bacaksz Ppin, 752 yl, efendisi olan "Merove Krallarnn en sonuncusunu maDuruy, Hist. Gnr, s. 238) nastr zaviyesine kapatt." (M.N.

Kiliseyi kutsal hapishane gibi kullanan barbar efin kendisi de, sivrilebilmek iin, Hristiyan medeniyetinin manevi hapishanesine girerek, Papalkla karlkl imtiyazlar paylamt: "Bylece, mi yapan Kralln rulua Papann iki nemli bir hak devrim olduu yapld: seimle ve o Her zaman taban (kral beceriyle kral seiicat etti: uluslarn Tanrsal iinde Kilise, tabana zt olan insanst) meegemenliini haFranklar, tefecigetirilen oluyor, Kral, Fira(age,

doktrinini

Tabii o hakkn depocusu Kilise idi; (kavuturmann) temporel (dnya

karl olarak, mlkne

kraln yapt balar,

dayanan)

zrlad." (N. D., age, s. 238-239) Demek daha bezirgan btn da Dou 8. yzyln sonlarna doru seimle Gkten Sezarlarn iktidara buyrultulu Tacn kefesine sokuluyor, sultanlar gibi, 800 yl: bana

vunlayordu. 242)...

"Papa Leon III,

Noel yortular srasngiydirdi."

(Charlemagne'in)

Bunun zerine, barbar toplumda o zamana dek yaa-

yan ilkel sosyalist KAN tekilat, buhurdanl din trenleriyle eritilmeye giriildi. Kan demokrasisi yerine kii diktatrl kut-

sallatrlarak, hr kanda eitlii resmen hie sayld. Osmanl rneinde grdmz gibi, toplumun ortak mlkiyetinde olan kamu topraklar, bir snf insann kii mlkiyetine doru kolayca arld. Bat Roma medeniyetinin insan ynlarn kul kle edip ezen snflatrma silindirini, yani: "kii diktatrl" sayesinde kayrlan snf egemenliini, Tarihi yle anlatr: "Benefice'lerin deki deyimiyle: (tam Osmanl dirlik dzenindeki tmar tipin(gene Osmanl topraklarn), tefviz) yahut gelge olarak concd [verilmi,

ihsan edilmi] edilmi topraklarn

sahipleri (Osmanlda arz"lar) (Osmanl: le gibi) ve krallk serhad

ne mlkiyet sahibi, ne tasarruf sahibi olsubaylar beyleri, bizim (Dkler, kontral, Kanuni viguier'ler) vaktiyve Sleyman

mayan, basit sosyal adalet memuru, sava grevlisi: "sahib'l beylerbeyleri, Muhteem oula ile) (beye beyleri)

Charlemagne'in mcadele Kel

(Tpk etmi

bulunduu bu gaaspl

bir yatknlkla, geme) 877 ylnda aidat grmek

hizmetleri

topraklar iin irsilik (babadan yorlard. ve Charles (teslim kapitlleriyle olunan mande: da, nn, artk

hakkn gaspediKiersey-sur cise (Consacrer) sahip kendilerini (recomzamanayaki,

buyrultusu ve alleu (malikane ettirmeye ve halka ne 248) oald kudretli

kutsallatrd

basit hr insanlar toprak)

demeden zere, TAVSYE Ayn

sahiplerini,

himaye

byk Benefice'ilere Ismarlama) Kral adaletinden devlet yannda kraln otoritesi (age,

beylerine) ayr

mecbur brakt. (Osmanl'da: olanlarca, ne

vergisinden

tutulmak demek olan eraf ve ylesine artt);

MUAFYET'ler

(immunit)

'sahip' kmalar

zayf olanlarca

tannmyordu."

Bu bizim, hl, kyl ve halkmzn aadan bakasna oy veremeyii durumu idi. Babil'de o esir yaam srailoullar kanalyla, Finike, Grek, Roma medeniyetleri iine ileyip roln oynam bulunan kkn dk medeniyetlerin sosyal insan dman tefeci-bezirgan ruhu, imdi Hristiyan Kilisesi biiminde Bat Avrupa barbarlar iine iliyordu. Kilisenin en ok iledii barbar yn Fransa'nn Franklar oldu. Uzayda, ba bo elektronlarla protonlarn atomlamalar, maddelemeleri, billurlamalar gibi, nce kr tesadfe benzeyen, gelitike gdc kanun durumuna giren etkiler, Avrupa toplumunu, Dounun binlerce yldr kurup kurup ykt geliime, yeniden ve grlmedik lde so-

kuyordu.

Bu ekonomik geliim, Doudakinin tersine, medeni-

yete bsbtn rtlememi, kullua, klelie kesince boyun edirilememi, tarihncesi ilkel sosyalist gelenek, greneklerini, kollektif aksiyon kabiliyet ve tekilatn henz yitirmemi taze ve grbz insan ounluu iinde oluyordu. Dou'da, le dm bir sel gibi bir avu Mool veya Trk gebesi medeniyetle soysuzlam ounluk iinde yitip gidiyordu; Bat'da, tersine Grek ve Roma'nn bir avu medeniyet seli, byk barbar ynlarnn cngl iinde akp tkeniyordu. Barbarn medeni soyguna ve kullua altrlmas Bat'da ok g oldu: "987ylndan beri, Normandiya'da semtinde, syrlamam cleri, 11. en t buldular: H.K) Vilain'ler (kt, irkin, ayak takm en son barbar aknlarna Derebeylik arca ayaklanmlard. kiiler) uram glyd, ehir gdcret Bu, (gene (Fransa'nn

kltan geirildiler. Ama, beyler (henz kendileri de barbarlktan efler) birbirleriyle savaa tutulduka, surlar ardnda sahiplerinin 1067 yl Mans ehri, okluundan cesaret ve

beyine kar silaha sarld. ve Hollanda'da,

ve 12.

yzyl boyu btn Avrupa'da gzken o komnal haFransa kuzeyinde piskoposlarndan, Bu ehirde oturan: H.K.) birok ehirler Mans'n yapyahut laik kontlarndan ehirde oturanlara Majistra, belediye basalyordu. burkayoluyla Karta'lar,

reketin balangc oldu. gibi, beylerinden, kii emniyetini,

barbar kalm Avrupa'da, Karta'lar koparttlar.

Komn mal ve

kan ve jri (halk mahkemesi yesi) ile echevin (Belediye yesi) gibi kiilere, Alld zanld. bir normal adalet yetkisini komnlerde isyanla elde (ihsan' Kral Konsesyon'u edindikleri belediye canlandrmlard. emniyetin edip, teekkl Bu sanayi (juridiction) edilen ahane) zere, imtiyazlar,

juva ehirlerinde u zamannda yahut yeniden imtiyazlarla burjuva leti, juvalar, snf

Loire'n kuzeyinde,

kentlerden

ou,

Roma mparatorlumuhafaza yava etmi o bir

tekilatlarn glgesinde ve getirdi,

eit nedenler yznden, yava ticaret yoluyla niversiteleri Kral burjuva

saladklar

zenginBur-

kudretli loncalar meydana bezirgan kar olarak kanun Saint koyucu

doldurdu, uras'na olarak, girecekler

zenginlikle birlikte bilimi ve hele kanunlar bilimini elde etti. Louis tarafndan olarak, arlacaklardr; derebeylie Dilber Philippe'in (legiste)

krallarmzn

mcadelelerini

gdeceklerdir;

Etat generaux'larna

[meclislerine]

ve o zaman kralln iinde bir 'ordre' (dzenli snf olan) le tiers-etat'y (papazlar ve beyler dnda nc snf) tekil edeceklerdir... adalet serflerin kalar rine ehir ahalisinin bu ilerleyileri, Daha tanklk 12. talep yzylda, edebilmeleri kabul ky ahalisi iin edilmiti Gene, ihmal ve de bir papalar 'Bailerleme getirdi. nnde serflerin (toprakbentlerin) azatllamalarn eden' serfler yekacaklarn Roma huiktive ediyorlard. ortaaKrallar,

hrriyetlerini alyorum

etmilerdi.

says gittike artyordu; iin alan

nk beyler, diyerek almay

topraklar zerinde kazanl serfler, tevik

hr insanlar bulunursa Burjuvalar, etd

daha

anlamaya balamlard. kukunda darlar kendilerine karna bu

Vilenler, edilmesini

kudretli bir yardmc hukukun

buldular.

Roma hukukunun gidi noktas, kamu yararll olduundan, daki iki byk kulluktan, ma yollarn ilemelerine ile

tabii equite (adaletli denge) [hukukularn] 13. iin yzylda, 289-290) ve insana

lejistlerin

topraa

kulluktan azad kalmilli hukuk

elveriyordu. Fransa

derebeyi hukuku arasnda, Sava neden o

ancak 1789 yl sona

erecek olan o sar sava balad." (age,

kadar "sar" ve uzun oldu? Tabii, yalnz

Ekite'i [hakkaniyetli] "Roma Hukuku"nun pek ince elenip pek sk dokunmasndan deil. HALILARDAN DN SONRA:

DEREBEYL VE SERFLEME

Tarihin anlattna gre, Batnn burjuvalama gidii hep HALILAR Seferinin sonucunda, demek Hallar Seferinde kt: "Karolenjiyen grld: lar Seferi. Bu sosyal olmak uruna u insanlar snfnn drt ve mparatorluunun yerleip Papa dnden kklemesi, grei, beri olay HalHr Derebeyliin talya'ya en sonra egemen

ile mparatorluun (age,

olaydan bir baka teekkl." olay arasndaki

drdnc olay tredi: 285) mnasebeti;

karlkl ele

tarihsel,

ekonomik

bakmdan

alnmaldr.

Karolenjiyen

mparatorluu'nun ykl klasik tarihte; teki siyasi olaylar ardndan getirmi grnyor. Oysa, ykl neden olmutur? Charlamagne Avrupasnn barbar gelenekli olmasndan. Kilise, Frank barbarlar iine tepeden inme medeniyetinin mnasebetlerini kondurdu. Ama, Frank ynlar, henz Yukar Barbarlk mnasebet-

lerine bile tam erimemilerdir. in medeniyetinde Tsin, Akdeniz medeniyetinde skender, Uzak-Yakn Dou medeniyetleri arasnda Atila, Cengiz, Timur lr lmez, nasl kurduklar evrensel imparatorluklar birden yklmlarsa, tpk yle Charlemange lnce, mparatorluun ykl nne geilmez olmutur. Bat Avrupa'nn Akdenizle esterli rmak boylarnda en elverili yerlere tefeci-bezirgan sermaye slenmitir. Barbar ef Charlemange gneyde slam medeniyetini, douda Cermen barbarln durdurunca, Kilise tefeci-bezirgan Roma medeniyetinin Sezar'larn diriltmek istemitir. tede sosyal yap, Orta barbarln KAN ve airet rgtlerini yitirmediinden, baba lnce, mparatorluk kendiliinden Demek Karolenjiyen mparatorluuocuklar arasnda leilmitir. Kimse mparatorluun kurtulmas iin kln kprdatmamtr. nun ykl, bir tesadf veya aksilik deil, tarihsel ve ekonomik temelleri belirli bir sosyal hadise, bir barbarlk olaydr. Dou'da, antika medeniyetin basks stn geldii zaman, mparatorluun veya devletin btnl adna baba oulu, karde kardei canavarca ldrmtr: Osman Gazi, ilk azda amcas Dndar' okla vurmasayd, belki Osmanllk kurulmazd; Osmanl padiahlar, tahta kar kmaz btn z kardelerini bodurmulardr. Charlemagne zamannn Franklar, tefeci-bezirgan medeniyetin (kilisenin) o kadar derin etkisi altna girememiler demektir. O yzden, halkn seimi ile iktidara gelmi olan ilkel sosyalist kral, kilise oyunuyla irsi (Bil'irs vel istihkak!) kalan hak] [babadan medeniyet kral kesilebilmek iin, fethedilen topBu, kilisenin balad gksel pein detmesi kutsalKral,

raklar birer politika silah gibi kulland. Kiliseye topraklarn bir blmn adak etti. yersel la kar hakettii creti ahirette aramayp, bu dnyada en biimde, toprak maddesiyle Bu da, idi. topraklarn br parasn silah arkadalarna "Dirlik" (benefice) olarak datt: barbar valyelerin, sava zaman ilerinden birine tandklar yksek otoriteye, bar zaman dahi gz yumabilmeleri iin, azlarna sokulan sus pay oldu. mparator lnce herkes, din veya dnya beylerinden her biri kendi ynnden, zerine oturduu topran artsz, kaytsz sahibi kesilmek istedi. Bunun iin kimse kimseye bir ballk ve tapu (vasallk) hakk borlu kalmayacakt. Ve diyalektiin u haddi ardarda fkrd: 1- TEZ: Papalkla mparatorluk arasnda

ztlk;

(nk

kilise, artk yalnz manevi otorite deil, byk Krallarla derebeyler kont; baron kk barbar efler, dk,

toprak beyi durumundayd); 2- ANTTEZ: arasnda ztlk (nk ve vigueierler [yarglar]

Dou Krallklarnda olduu kadar ki-

iliklerini yitirmemilerdi); 3- SENTEZ: ztlklar d ztlklara evirmek (Hallar Seferi). Toplum st snflarnn birbirlerine dtkleri ve kendilerine halk tabakalar iinde ister istemez mttefik aradklar bu usuz bucaksz atma ve arpmalar srasnda, sonsuz politik, sosyal ve ekonomik atlaklar belirdi. Alt snflar o atlaklar arasndan kendi alma, geim ve insanlk haklar uruna birer soluk alma delii buldular. Kara Avrupas'nda Hallar Seferi'nin hzlandrd gelime, kilise ile tefeci-bezirgan sermayenin kuvvetlenmesi oldu. Kilise; dince faizin haram olmas sayesinde, byk topraklara sahip kt: Kilise faiz almay yasak etmiti; ama zaruretten kurtulmak iin kendi mlkn satmay yasak etmemiti; gene, belirli bir sre iin, yahut yeniden deme yaplncaya kadar, parasn kiralayann o mlkte garantisini bulmas, ve hatta o mlke tasarruf edilirken, paradan yararlanld gibi mlkten de yararlanlmas yasak edilmemiti... srasnda bundan Kilisenin kendisi veya kiliseye ait komunalar ve pis Corpora'lar (dini heyetler), Hallar Seferi byk faydalar elde ettiler. O, szde "l El"lerin tasarrufuna pek byk bir milli servet blm bu sayede geti. O apta ipotekler gizli kalamayaca iin, Yahudiler bu yolda ve tefecilie giriemedilerdi. vakit bu "Faiz yasa olmasayd, kilise (V.G. manastrlar hibir kadar zenginleemezlerdi."

Bsch, Theoretischpratische Darstellung der Hanglung etc., s. 155'ten K M. Das Kapital) Hallar Seferi'nin alt ynlara getirdii ey, "tarihsel devrim" sonunda grlen barbar toprak dzeninin, yani kyl retmenlere den izafi hrriyetin, Bat topraklarnda (sosyal devrime varamayan) acelelemesi oldu. Bu durum, Roma'nn son gnlerinde kleleri "Colon" [derebeyi arazisindeki hr ifti] adyla serfe yakn bir kk retmen yapmt; Hallar zamannda serfleri daha azatl kyl yapt. "Ortaan rimler son yzyllarnda Onlardan yava birisi, ve derin sosyal devkaydedildi. serflerin azadlanmalardr.

Gene

uras

kaydedilmelidir ki, hatta Dini sahipleri olmutu... grld:

bu

araclk

devriminden hrriyetlerini nimetlerini 10. azad etmek

nce, dahi elde hesa-

Ortaan azadlamalar eden ba unu

gbeinde,

Merovenjiyenler zamannda gerekelerle ezeli cennet kle telafi Pergo Ama, ok ylelerinden tanrnn, bunu balar ve

serfler

katarak bunu yapmlard. sylyordu: azad Darem gelecekte 'Efendimiz edecei adl ve ve erkei tanrsal

birisi,

yzylda azadben, et-

edenleri gzere

nahlarndan layanlara serflerimden

yapaca adl

kansyla kadn daha azad

hrriyete 'gnahdayanr yumuidi. kadar zeinsan serf

kavuturuyorum...'; larndan azad derin atp, Ziraatte kk ek min) iin ve

babacan vard. ve bu 12.

adamcazn

medii belki elli kadar serfi azad olmak' iin Ayn etmiyorlard. sonra ve

beyler yalnz maddeye Serflii ilkin nfus says topran (toprak vard. o

srf insaniyet olsun daha sebep, ki, Fon ii yaptlar. balca bykt yzylda

diye serflerini

zamanda

ekonomi sebepleriyle ortadan ieli daima muhakkak hep eksikti

kaldran

ieli yokluu

kr lkesi ylesine olan

hi bir germal, Beyin Bey,

deeri kalmyordu. Serfin

hiti;

onu ileyecek insand. byk bir deeri Nitekim corveable

Onun iin,

alkoymak gerekti. dedii paha, Kartas bir ile ve Kolon'un Hrriyet

hrriyeti oldu. 'Tailable et

azadlk Kartalarnda verdii (insafna kt eli gereHr merci'

iftlii brakp

gitmemesi art

yazlyd.

kalm salma aidat deyen yokluu ken ve bir i anlamas tehdidi altnda ielini ve bir insann gilerden snrsz te tikleri selen oldu, zorunda dalarnn

angarya) serfini benzer.

'Frank' (hr) i bunun ile ne

bir insan, fiks tersidir. olsun

'tenancier' [iletmeci] yapma bey, daha Ama ekin ekilmemesi azad edince,

haline getirirken, her eyi olursa

ebediyen kalan

kaybetme

topran

ekimini salyor hatta ok altn, korktuunu gelir ok ve

arttryor. snrl

bir serften

renberin

ar veraidatlarn mu? ekbazan

ok keyfi aidatlardan iin topran,

vergilerden daha

saladn

bilmiyor

onun

serfler, da

kendi hrriyetleriyle ettiler... olanlar, gre,

birlikte, Baka eski

zerinde

derebeyi atosunun

ar glgesi yksebepler de dourmak arkasrarla serflik

topran kald'

hrriyetini elde serf kalm gre

'Hareket bir yol balaynca, nk; 'zenginletiklerini'

hrriyet hrriyeti

sahiplerinden

hrriyetlerini kaybetme

istiyorlard korkusuyla

ve

efendiler,

topra

ekip

bienleri cesare-

serflerin Brizon,

dileklerini

reddetmek

tini gsteremiyordu." (P.

Historie du T R A V A L L E et

des travailleurs, s. 264-266, Bruxelles, 1926) slamlkta da, kle azad etmek bir ibadetti. Bu "ibadet" klelii kaldrmad. Serflii din gereklerinin kaldrmad zerine sylenenler dorudur. Engels hakl olarak unlar yazar: "Antika mutlak unda (F.E., kylye tiyanlarn kleliin gittike gerileyip Hristiyanlk, hibir geirip, snnde Roma vakit [tabi sonra veriini Hristiyanlk mparatorluHrisbeyin, angibi kar engellemedi." kylye (Marx surette kle masumdur. ticareti

yzyllar boyu hep L'Origine etc., ait topra iletip s.

kle kulland; yapmalarn 192). "Metbu

Roma'dan sonra, olunan]

kendi ktne Marsilya o

cak kayd hayatla Treve'de domu etmiti; ama

yararlanmak zere papas) Salvien zaman (age, s.

'dinsizlik' olarak ilan kylye

serf usul

bu zamandr, 198)

genel olarak Kilisece kullanld."

Bat Roma medeniyetinin sonlarna doru klenin hr kk retmenlie doru serflemesine Engels'e ilk sebep latifundialarn (geni iftlik retiminin) kapanmas zerine, oralarda alan klelerin isiz kalmalar yznden bir eit aylak ieli okluudur. Bu ekonomik sebebin ardnda yatan sosyal ve tarihsel sebepler vardr nk; yalnz kle "fazla"l, klelerin hrlemelerine yetseydi, kadim Yunanistan'da Ispartallar'n ikide bir "fazla" kleleri kltan geirmek adetlerine yer kalmaz; kleler hr braklverirdi. s, te yandan sdr. Latifundia'lar niin ileyip dururken kapanmlard? Roma medeniyetinin bir yanda i ztlklarla bunalmai ekimelerin getirdii clzlk zerine artan klenin serflemesine d barbar aknlar yznden cihan pazarnn gittike tkanmaBat ortaann sonlarna doru Brizon'ca birinci sebep, -Roma sonundakinin tersine-: altrlacak aylak ieli yokluudur; ikinci sebep: Kle veya serflerin hr alnca daha verimli olduklarn, beylerin fark etmeleridir. Birincisi: Eer hr ii kle iiden daha verimli idiyse, bunu 6 bin yl hibir medeni beyin gremeyip de ancak Avrupa Ortaa sonundaki barbar beylerin farketmi bulunmalar tesadf mdr? nsanlarn farketmelerine kalsa: Ortaadan beyz yl sonra, Gney Amerika'nn byk modern latifundia sahiple-

ri, zenci kleliin kaldrlmasn daha krl bulan Kuzeyli kapitalistlere kar kanl savalar gze almazlard. Ortaa sonunda kleliin kendiliindenmice erimeye balamasnda maddi ekonomik temel art, phesiz 6 bin yldr gittike artan iin verimliliidir. kincisi: Ortaa sonunda ieli ktl neden ortaya kmtr? Nfus azalmasndan m? Byle bir istatistik yok. Engels'in belirttii gibi, Hal Seferleri'nin ar kanamalarna bile Avrupa rahata katlanmtr. Ortaa sonunda ieli ktl, insan nfusunun mutlak rakamca azalmasndan deil, izafi nfus azlndan, yani bakas hesabna alacak insanlarn eskisi kadar bol olmayndan ileri gelebilir. Bu azaln sosyal ve tarihsel sebepleri iki blktr: 1- Papalk-mparatorluk, krallar-derebeyler arasnda, barbar geleneklerine bal atmalar; 2- Hal Seferleri gibi yar-barbar geleneklerine bal kargaalklar, efendilerin amansz basklarn gevetmi, klelerin kap kurtulma yollarn oaltmtir. Bu olumsuz yndr. Olumlu yn: Avrupa nfusunu tekil eden barbar insann, kendi topran kendisi ileyen hr kk retmen ekonomisini yaratm bulunmasdr. "Franc-tenancier" sznde bile: "FRANC"n iki karlndan birisi "Hr" demekse, br: Cermen barbarlarnn bir kolu olan "Frank"tr. Gryoruz, btn yollarn Roma'ya kt gibi, Bat'da klelerin hrriyete doru gidilerinde, - temel ekonomik sebeplerde sonra gelen, - btn izahlar BARBARLII, ilkel SOSYALZM'i aklyor. DOU - BATI ORTAALARININ FARKI "Serf hrleir hrlemez, kiralama, ran yordu, da ne nk bail cens artl hatta yahut acensemet yocens' ne bir Bey, topbrakmkullanlsa beye Aynen (P.B., luyla bir eit mal sahibi haline geliyordu... bir iftlik tutma brakyordu, fiksin, bu ebedi irattan kalkmaz idi; ama ve kylye toprak 'Bail bir satt: yzyllar boyu

mlkiyetini

yrrlkten nakden

(imprescriptible) hibir

bir irad hakk

dyordu; veya Bu yeti)

kyl

vakit syrlamyordu.

denir olan durum,

bu ebedi irad blnmez kalrd." bizim Osmanl

Hist, du Travail etc., s. 267) anlatlan "dirlik dzeni"ndeki (mlkipossesion'u, ifti-reaya'nn tipik durumudur. Topran "rakabesi" (iletilip yararlanlmas:

deil, "tasarrufu"

usurfrit'si) hukuku

kylnndr.

Brizon: diyor.

"u Ortaan mlkiyeti aca"Ortaa ve kadim dzenin (age, 268)

yip bir mlkiyet" (age,

267)

ve mlkiyeti kadar kark hi bir ey yok"

diyor. Oysa ortada ne acayiplik, ne karklk vardr. Barbarlktan medeniyete gei nerede varsa, orada bu eit ara mnasebet ekilleri vardr. Brizon unu yazarken hakldr: "Censive [hara ya da cizey veren komn] topran iki mlkiyet sahibi tif mlkiyeti (age) vardr Antika ile kabile, ferti klan aile, komunann onun iine kollekgirer." gnmzn mlkiyeti

Btn ile

mesele, tarihncesindeki kartrmamakta toplanr.

ilkel sosyalist toplum Barbarlarn medeni-

mlkiyetini, gerek modern, gerek kadim medeniyetlerdeki fert mlkiyeti yetlemeleri, kollektif mlkiyetin fertilemesi ile atba gider. Barbar, esir ettii insan bile, ldrmezse, kendi ailesinden biri haline sokar. Zaptettii yerlerin kyllerini, medeniyetin klesi de olsalar, insan yerine kor. Ona topran mlkiyet hakkn veremezse bile (ki, barbar hi kimseye, kendi kendisine de bu hakk veremez ilkin), tasarruf hakkn hemen hi karlksz verir. slamlkta Araplarn, Seluk ve Osmanl Devletlerinde Trklerin, Bat Avrupa'da Cermenlerin, sonra Normanlarn ve ilh. ve ilh. yaptklar budur. Tarihte devrim yapacak barbarlk kaldka, bu deimez genel kural kanunlam ve saat gibi dzenlice ilemitir. rnein, Osmanl mparatorluu Frank Tenancier'si toprak mnasebetleri ile Frank mparabirbirletorluu arasnda hi mi fark yoktur? Vardr. Osmanl iftisi ile bakmndan rinin tpksdrlar. Tarihsel geliim bakmndan bambakadrlar. Osmanl Miri topraklaryla, Frank censive topraklar, mlkiyeti ayr, tasarrufu ayr olmak bakmndan birbirlerinin tpksdrlar. Mlkiyeti elinde tutanlar bakmndan bambakadrlar. "Bir censive (miri) rindeki satn kilise olmas tedir. irad maksad, alma topran tenancier'si (ifti-reayas), bey ok defa eder ve topran kim muhafaza braklrsa ebedi irad ve satmakta kylnn o ka'topra dar az biricik ve tm mlk sahibidir ki, hakkn kiisine yle yahut imtiyazl toprak ze-

kimselere

brakmasn' yasaklar; iki asil mlk sahibi gtrtmemekbirisine, alan vurduya

kimselere

gerekeceinden, Ama,

tenancier censi (poturier)

topran

asil olmayan

bir ayaktakmna

hakldr,

yeterki satn

ve lods et ventes'leri (intikal ve

tapu haklarn,

rsumn)

beye desin. rasnda bu haklar,

Bu

'Lods et ventes' denen eyler, 'directe' yahut censive denirdi."

bugn tescil s1789'dan age, nce olan

denen intikal vergilerine karlk der; ebediyen (P.B.,

hakkna sahip

ilkel mal sahiplerinin miraslarna

268).

Osmanl dirlik dzeninde, ifti ld ve ift "inhilal" etti mi toprak, onu yeniden ilemeye ehil olana teslim eden "Sahib'l arz" bir TAPU HAKKI alrd. Franklarn "Lods et ventes"i budur. Demek, toprak mnasebetlerinin Z Osmanllarda da, Franklarda da birdir; yalnz EKL'ler bakadr. Osmanl topraklarnn mlkiyeti kii olarak hi kimsenin deil, dorudan doruya Mslman topluluunundur, "Beytl mali mslimindir". Franklarda, fethedilen topraklar kilise ile beyler paylamlardr; topran mlkiyeti kii olarak beylerin olur. Onun iin, Osmanllkta irat, rsum ve haklar, hi deilse ilk slamln eriati temiz ve stn tutulduu srece Mslmanlarn malevine denir. Franklarda, hi deilse Charlemagne'n lmnden sonra, kylnn banda bey kim ise ona denir. Charlemagne zamannda bu iin, tpk bizim dirlik dzenimize benzedii gerektir. Fark nereden gelmitir? Barbarlkla medeniyet arasndaki mnasebetlerin Yakndou'da baka, Bat Avrupa'da baka oluundan. Krallaan barbar eflerin, bir trl Dou'daki kadar insanstleememelerinden, rutlaamamalarndan. Dou'da da pek ok Charlemagne'lar tredi, batt. slam papal Hilafetti. Tavaifl-mlk iinde mparatorluk derecesinde byyenlerle halifeler arasnda ihtilaflar kt. Kurulan ahlklarla derebeyler arasnda atmalar oldu. Fakat, bunlar, Bat'daki kadar evrensel ve dramatik bitmek tkenmez bir sava durumuyla birbirlerini yedikleri vakit bile, halka soluk aldrmamakta "sz ayaa drmemek"te kusur etmediler. Cengiz'in torunlar kznca, Badat Halifesini (slamcl Papay) yle bir toz etti ki, ls, dirisi bulunamad. Osmanl Devleti, mparatorluk durumuna erer ermez, Msrdaki Halife taslan elense edip, Hilafet hrkasn kendi srtna geirdi; lk Smer Kenti'nin hakkusu, Akkadlar'n Nemrudu, Kptlarn Firavunu kesildi. kadar "Allahn Kk, byk yeryzndeki glgesi" (Zlllahfil Arz) firavunlaamamalarndan, Nem-

derebeylerin bulduklar en byk frsata rnek: Aksak Timur'un Anadolu'da Yldrm Beyaz' esir kafesine sokuu srasnda be-

lirdi. Ksa bir "fetret" (anari) devri ok srmedi. Kirii Mehmet btn kardelerini ldrerek, eyh Bedrettinleri rlplak asarak Anadolu derebeyliini temizledi. Bat'da kiliseler, ulusun ortak mal topraklar zerine oturarak byk arazi sahibi iseler, Dou'da vakflar, ayn toprak hrszlnn ilk eriate ramen din perdesi altnda yaplyd. Mslmanlarn malevine ait millet topraklar, "vakf" biiminde kitabna uydurularak, zel kii mlkiyetine arld. Ancak miri topran vakf "mam"n (Devlet Bakannn) mryle mukayetti. Sonra gelen padiah, vakf edilmi miri topra dilerse geri alabilirdi. Btn bir milletin stnde bir tek kii Allahlatrlmt. Yeryznn en cahil, en hebenneka kiisi iktidara trmandrld gn, evresinde yzkoyun yerlere kapaklanm kul tayfasna izmelerini bol bol yalatt rabilirdi. Babil andan beri Dou insanl byle talim ettirilmiti. Neden? nk, Dou'da (doru+yiit+eit) ilb ruhlu KAN efleri kolayca ve Naima'nn anlatt kadar fatal bir abuklukla tasfiye edilebiliyorlard. Halk ounluu, kandalk mnasebetlerini binlerce yldr yitirmiti. nsan haysiyetiyle byne kafa tutmu her trl rnein yerini "neme lazmc" sr igds almt. Altl stl herkes, yalnz kullua, klelie yatknd. Be alt bin yldr "tekerrr" eden en soysuz medeniyet basklar Kan efini, kemiklerini kra kra eitlik ve hrlkDou'nun

ten uzak, yalanc ve korkak alayna evirmiti. Kk retimin kabuu iine kaplumbaa tabiilii ile bzlm alkan halk, gkten yaacak her afeti secdeye kapanarak, kr ve hamdederek karlamaktan baka yol, dnce ve davran bilmiyordu. Tekmil Dou lkeleri zerinde, (TRT'nin hl her gn sabahtan akama dek dinlettii): "Bulunmaz derdime, are... Ah! Ah! Bulunmaz" arks esrar kaba gibi tttrlmt. Milletlerin zekasna, ruhuna bin yllk afyon macunu kltrle kark: "Re'sl hikme" (Us ve Felsefenin ba) KORKUDUR parolas olarak sindirilmiti. Bat'da medeniyet, insan bu kerte amura evirmek baarsn gsteremedi, gstermek iin vakit ve ortam bulamad. lkel sosyalizmin barbar gelenek ve grenekleri Bat'da Dou'daki kadar kkten kaznamad. Klelie, serflie den insanlar bile, Dou'da da olduu gibi, (morfinmann ldrc zehire dknln andran o her gn tan olduumuz rezil tiryakilikle), kulluklarn efendilerinden daha titizce

savunmak alaklna bir trl katlanamadlar. Papalar, krallar, derebeyler, emi; Hallar kargaal dinmedi. O sarsntlarla gevparalanm, inmelenmi efendilikten yakasn syran Dince haram olan para 13. lkede)

serf, ban alp kaacak yer buldu. Bu hava iinde Kapital'in anlatt nsermaye geliimi hzland. yzyl Normandiyasnda (en son ticareti sayesinde, "manastr, hakiki kredi kurumu" oldu. barbar akn gren

arazi irad sayesinde manastrlar "Ziraat Bankalar" haline geldiler. Kuds'te (1128 yl) kurulup, yaln klnl (Porte-glaive) valyelere (1237 yl) katlarak Prusya'y fetheden Tueton Tarikat, slavlara "ncil'i eriften ziyade ticaretle sarrafl retti." (Daskan.) Templier'ler (1118 yl kurulan askeri Temple tarikat mcevher ve para deposu oldu. para dn vererek, Papalara, prenslere, Bezirgan serbir eit haznedarlk etti.

maye 13. yzyla kadar yalnz (eri, ayak, baharat gibi) ticaret, panayrclk, deniz ticaretilii yapyordu. Ondan sonra, barbarln az ok hrletirdii kk, dank, mevsim oyunca retmenleri smrmek zere tefecilie giriti. Hollanda'da Lombard'lar, ampanya'da talya'da uluslaCalimasia'lar,

raras sarraflar belirdi.

13. yzylda, deniz ticareti Bruges'ten

Anvers'e kayd, orada, ailelere mahsus hisse senetli irketler kurdu. Kara Avrupas, Roma'nn yoluna girmiti bile. Bat'da herkesin vicdanna kadar casusunu sokan Firavun devletilii her eye egemen olamad iin, kk retmenler kendilerini savunmak zere ky komunalarn, kaak serfler ester boylarnda kuvvetlenen imtiyazl ehirlerini beylere kar karabildiler. Krallarla birleip, derebeylere kar kuvvet olabildiler. Devletllarn kudretlerine kar bir insan hakk bulunduunu devlete kabul ettirdiler. Kapitalizm ncesindeki burjuva snfnn temsil ettii bu ekonomik ve sosyal g, yeryznde yeni bir r at. ngiltere'de Magna Karta'lar, Fransa'da (Tiers-Etat'y, burjuvalar da iine alan) Etatgenerauxlar, beenmediimiz derebey kabuu altnda, mstebit tek kii diktatrlne kar hr ve eit yaamaya alkn Kan eflerinin direncinden kaynak ald. Bugn, hi kimse, modern demokrasinin Magna Karta ile balayp, Tiers-Etat ile iktidara gelen hareket sayesinde gerekletiini inkr edemez. Bat Ortaann btn ondan nceki medeniyetler aras "tarihsel devrimler"den sonra girilmi ortaalardan fark udur:

Hareketli corafya

hayvansal Akdeniz Dou

medeniyetinden gelerek, esterli medenilemeye boyuna

retici gleri ortamnda, tamamyla kesilmez

hibir zaman

kadar eriememi (soysuzlaamam) olan barbar aknlar yznden

toplum, ard aras

taze "tarih ve insan retici gleri"yle alanmtr". DEREBEYLK - LAHYAT SAPITMALAR lk kltr, onunla uraacak bo vakitleri olan tapnak rahiplerinin iiydi. Ortaada da bu byle oldu: "Ortaa mak iin, kuku, tmyle barbarlktan rase" yapt ald kt. Her eye yeniden eski siyaseti, Onun balaeski medeniyeti, miras, ondan eski felsefeyi, (tahtadan sildi). yar ykk eski huantika Buolduu kltteki

"table

varl silinmi bir de

eski dnyadan nun gibi, rn sonucu

yalnz Hristiyanlkla, nceki geliim geirdiler

medeniyetlerini yitirmi olarak, papazlar kltr ve

bulunan tekellerine adliyecilik

birka ehirdi. konaklarnda ve bylelikle Btn

kendisi de bir teoloji

(ilahiyat)

karakteri ald. ve

bilimler gibi siyaset prensiplere lin fkralar gre

(jrisprdans) naslar kanun

de papazlarn ayn

elinde basit ilahiyat dallar haline geldi incelendi. Kilisenin zamanda siyaset aksiyonlar btn Hatta,

hepsi ilahiyatta geer [dogmalar] gcn haline geldi ve ncikazand. bile, adHer trl ayn zakutsal

(mtearifeler)

mahkemeler nnde

bir bamsz adliyeciler snf ekillendii zaman vasilii altnda kald. egemen oluu, bylesine ve kma

liyecilik uzun sre gene ilahiyatn zihin faaliyeti iinde ilahiyatn manda onay Kilisenin demek genel sentez olan

derebeyi egemenliinin

durumundan

kanlmaz bir sonutu. ayn zamanda saptma) stlerinden alan klna ve doekip

"Demek, zellikle

derebeylie kar

ve hele Kiliseye kar yrtlecek dalalet, olmaya

her trl sosyal mecburdu. kaldrmak btn silahl 16.

ve politik devrimci doktrinler, ('tizal, da,

ilahiyat heresie'leri Dolaysyla o kurumlarn

varolan sosyal kurumlarn kutsal karakterini kar Derebeylie

kunmak iin,

gerekiyordu...

muhalefet kimi

ortaa boyunca srp gitti. isyan biiminde ifadesini ne

Bu muhalefet, Mistik

evre artlagelince, kaldklar efi) de

rna gre kimi mistik biimde, yzyl reformcularnn

kimi ak saptma buldu. kyl

biiminde, biime

kadar mistik etki altnda ayaklanmalar

bilinmemektedir.

Munzer (Alman

mistie rnn riyarkal

ok ey borludur. (Ptres) yaadklar komunotelerine) tepkinin kar gibi);

Saptmalar, babahanca

ya Alp

sr

otlatcla(patkar Arnold Ball, la

cemaat hayatlarna derebeylie ya gibi);

kadar sokulabilmi (vaudoislar ifadesidir

gsterdikleri derebeylie Brescia, vb.

ifadesidir

ehirlerin

muhalefetlerinin

(Albigenis,

yahut basit kyl isyanlardr (John

Jacquerie, vb. gibi)." (Fr, Engels, La Guerre des Paysans en Allemagne, s. 54-56, Paris, 1929) "Kyllerle ifadelendiriliini nan saptma papazlar, yordu. men da yal O, olan yeniden plebienlerde temsil bambaka ilkel eden idi. kilise doan ve emellerin daima kuruluu da, dorudan doruya bulubtn egeeit soseitiz, Asilzabir isyanla zerine bal

Geri o

burjuva saptmasnn, belirttii ok telerine de a-

papalk,

dileklerini benimsiyordu; eitliin, din

ama bu dileklerin cemaatinde istiyordu. sivil eitlik

ilkel Hristiyan cemaatlerinde (komnotelerinde) kurulmasn ilkesinden, ve nsanlarn ve hatta tanr nnde de

olduu kadar sivil toplumda ksmen diyordu.

bulunduklar neden delikle

eitlik sonucunu siyasette kyllerin, eitlii,

karyordu: toplumda patriilerin olursa

Mademki Allah eit olmayalm, imtiyazl

nnde

(erafn) olsun az ok o

burjuvalarnn vergilerin, konulmu toplumun Onlar, dnda de hak doayn

ve pleblerin imtiyazlarn liklerin bulunan saylan bsbtn hem idiler. ler ve ruya va ve ve

derebey salmalarnn,

aidatlarn, ortaya resmi

ve her ne

en haykrtc sosyal eitsiznetlikle zaman, tekil ister istemez kagelmi ediyorlard. toplumunun

ortadan

kaldrlmas,

ilkel Hristiyan kalm

doktrininden Plebler,

dilekler bunlard... dnda derebeyi kk toplumunun

biricik snf hem

burjuva

Onlarn ne imtiyazlar, burjuvalar gibi, vard.

ne mlkiyetleri hatta ne de kylar mkellefiyetler yklenmi onlar,

olsa bir mallar bilmezlikten

Onlar her bakmdan mal ve mlksz, hibir vakit dorudan canl ilk semboldler mjdecileri beri, ve

hukuksuzdular. gelen

Varolu artlar resmi kurumlarla Onlar, darmadanklna burjuva daha

kendilerini tamamyla

temasa geirtmiyordu. toplumunun modern

derebeyci ve loncac burju(prekrha-

zamanda

toplumunun

srleri: nde koarlar) idiler. "Plebler blnn, yalce, henz o zamandan bulunan hi deilse toplumunu domak zere burjuva at

halde,

nasl bu

derebeylie durum btn pleb

ve

patriilie Mutlak daha o

kar

gremekle

yetisahip ve lkel baiin-

nemediini bulunmayan yerine

aklar. toplum

olarak hibir eye zaman, bu durum Ama

blnn

snf kurumlar aklar. bu byle,

yaslanm

ekillerinde (chiliastique) sunuyordu.

ortak kurumlar hlyalar zerine

kavraylar nasl mesele yaptn gene Hristiyanln kmdan de ter iine yaanlan Mehdi zaman ve bekleyen bir bititirici yarp hem mkemmel

geerek, yaman,

gelecek hem

nseziler daha snrlar Hd-

(takaddmler) tayabilirdi yeniden kalkr

yapmak,

fantastik bir karakteebbsne skk Mphem eitlie

ilk pratik gerekletirme zamane artlarnn en dmek zorunda olsa ok kanun ortadan modern

kalkmaz,

dayatt kalrd.

tekerlenip olsa

ristiyanlk eitlii, klebilirdi. fndan Sosyalizmin seilmi

nnde

Her trl hayalce

otoritenin nsezisi,

kaldrlmas, anayasasna burjuva

halk taravarabilirdi. bir

cumhuriyeti

hkmet

toplumunun

nsezisi oldu." (Fr.

E. age, 56-59)

Fakat LKEL Hristiyanlk eitliinin Bat'da toplumsallamas, LKEL SOSYALZM'in geleneindendi. DOU - BATI TARKATLARININ FARKI Bat Ortaa ile sonrasnn Hristiyan muhalefeti demek olan tarikatlar zerine sylenebilecek her ey, kimi ayrntlarna dek, Yakndou slam Ortaalarnda bol bol geti. Mekke patriilerinin (Kureyilerin) elebas Ebu Sfyan dln ve parayla mslman olmu snfdalarn, gene para ve kallelikle iktidara geirtenlere "Hariciyye" denildi. Bunlar, Peygamberin ilkel sosyalist prensiplerini drste gdecek olan "Osman' ve Ali'yi sevenler mmin deildir!" parolas ile Emeviye saltanatn kurdular. Grnte "Zalim hakim zerine katl ile huru" (isyan) tarafl sdrlar. Ama, "mmin"i (inanm) anlaylar gibi, "huru"u uygulaylar da, Mslmanlkta ilkel sosyalizm geleneklerini kknden yolmaya vard. Onlara kar, Ali'ye: "Sen tanrsn." (Ent el ilah) diyen, (Yunan tanrlar babas Zeus'a benzetirce) gk grlemesini Ali'nin sesi bilen, bir gn Ali yeryzne inince btn "haramlar mbah" klacak diye Hristiyanlktaki Mehdi'yi bekleyen iilik kt; Orta Asya gebelerinin mereplerine uygun bir ran Irak halk muhalefeti kurdu. s-

lamlk eyrek yzyln doldurmadan, bu iki zt kutup doktrinden birincisi; Firavun ve Nemrut andan kalma Dou devletilii ile, kimin arabasna binerse onun trksn ararak, kurulmu iktidar ebediletirdi; ikincisi, slam medeniyeti bata ka giderken, ikide bir Orta Asya'dan "zuhur" edip szm barbar etkileri altnda, resmi iktidara kar bitmez tkenmez muhalefet biimlerini fkrtp ebediletirdi. ktidar; ak "zahiri" doktrinlere (derebeyletirilmi szde "eriat"e) tutunarak kelleler uurdu. Muhalefet; zorbalk nnde ister istemez "batni" (karnda, gizli) doktrinler karanlna snd. slamlkta, resmi Firavun devletiliklerinin karsna km hemen btn muhalefetler, Orta Asya Trklerinin ayak izleri stnde yrd. Batniliin ilk kurucusu Eb Mslm Horasanl (lm 137 h., 755 d.), gebe Trklerin ilkel slam akidelerini Rnesansa uratt. Halife yapt Abbasi Sffah lp, kardei "Eb Cafer Mansr'un tahta k zerine 137 yl gadren katledilmitir" (Kamus.). Ondan sonra, hemen her yzylda yeni biimlere girmi ayn muhalefet, maddi yahut manevi bir isyan doktrini ortaya kard. Aslnda Arap barbarl, daha peygamberin ashab sa iken balam olan taassuba kar Kadiriye tarikat ile kt. Mabed'i Chani (Emevi Abdlmelik bin Mervan'ca 690 yl ldrld): "Tanr kullarnn iine karmaz, ktlk buyurmaz." doktrinini ne srd. Saptma (dalalet) saylan ta-

rikatlarn ou, Kur'an insan emei saydlar: "Kur'an hadistir. Allah varlkla yokluun orta arasdr." (Beyanl frak'ud dalle: Sapk Partilerin Bildirilii, Kprl Meh. Ktphanesi, Arapa elyazmas, No. 76). Tarikatlar iinde Mutezile: (kurucusu Vasl bin Atann lm: 755) Akl yeter, irade seer, diyerek rasyonalizmi koydu. Cebriyye: Gnah ve isyan kuruntudur, i hakkn dileine uygundur, diye determinist laiklii kurdu. Ondan sonra Cahmiyye: Kur'an yaratktr, olaylar cisimle vardr, diyen maMehdi beklemek; teryalizmi ne srd. Batda, bylesine lm gze alm hr dncenin henz ryas bile grlmemiti. umutsuz kk retmen tepkisiydi ve Hristiyanln binbir afet ve sosyal politik altslkle rpnd 10. yzylda belirdi. sa, gkten inip insanl bin yl bara, bollua ve eitlie kavuturacakt. Dncenin geni ynlara yaylmas, ancak kapitalizmin domak zere bulunduu 14 ve 15. yzyllarda oldu.

Cuma ve Teravih namazna, Muhammed'in peygamber gnderildiine inanmayan, hatiplere siyah elbiseyi, oruluya kansn besliyordu. Douda acele iftar etmeyi yasak eden iilik, daha 7. yzylda "Ali kyametten dirilecek" (Beyan Frak) mjdecilii byleydi. burjuva

Hele Dou plebleriyle kk kyllerinin slam toplumunda yarattklar hareketler, inanlmaz lleri buldu. 9. yzyln banda Ahvaz, Faris, ehrizor, Semerkand' kaplayan, zellikle Trk illerinin tuttuu Babek (831 yl), herkese hrriyet, eitlik datmaya, her eyi ortaklamay telkine kalkt." (B.N. Kaygusuz, eyh Bedrettin Simaveni, s. 18). Eb Hasan Bin Ahmet Karmti, Karmta adyla 4. Hicret ylnda zuhurla, olaanst zhd ve takva gstererek herkesi ektikten sonra, Arap Irak'nda isyan ederek, Basra ve Kfeyi ele geirmi, sonra Msr askerini yenerek Dmk' (am) alm, Hicaza gidip Hacer'i Esvedi Kbe'i erifeden karp Basra'ya tatmt." (Kamus'u Alm, 3616). Yani, Abbasi halifesi, kendisini tahta karan Eb Mslm' kallee ldrdkten 169 yl sonra; Babeki, 20 yl tutunduu "Bzr" kalesinden, ancak kandrlm gebe Trk Kaaid Afin eliyle kovalattktan ve Ermeni eliyle yakalatp getirttii Badat'ta olu ile birlikte ldrttkten 193 yl sonra; emniyete alnd sanlan bezirgan, drtyol az Badat'ta, manfaktr kle-iilerinin ayaklanmas 924'ten 983 ylna kadar, tam 61 yl hkmet srd. Bat'da byle bir kle-iiler devleti grlmemiti. Manfaktr biimine kadar gelimi sanayisine ramen, alanlarn yarm yzyl akn iktidar denemesine ramen, Douda btn inanlar, dnceler, davranlar herhangi bir "sosyal devrim" getiremedi; "tarihsel devrimleri" zerine ekmekle yetindi. nk o geliimlerin mihveri tika medeniyet satr, insan [oda] Badat, kadim Babil'in yerine kurulmutu. Orada be alt bin yldr ileyen anretici gcn, o kadar gebe btn sosyalist gelenek alarna ramen ele alnmaz bir kymaya evirmiti. O soysuzlam ynlar iinde, tarihncesinin ve grenekleri, (yiit+eit+doru) insan malzemesi arabuk

bozuluyor, felek saf lkc Eb Mslm, Babek aslann tefeci-bezirgan art tilkilere boduruyordu. in'de, Hint'te olduu gibi sinsi medeniyet, zrt barbarlar teker teker ssl ehra-

mnn kmaz dehlizleri iine ekiyor, gz kamatrc hazinelerinin zenginlikleriyle artyor, medeni dinlerin esraryla uyuturulduktan sonra, barbarn erkekliini kartp, namusunu ve beynini iyice ykyordu. Barbarlk fatih olarak geldii zaman, onun ayaklarna kapanyor, koynuna giriyor, insanst yaratk olduunu gklere karyordu. Her iki halde de barbar, o havai fiek abuk ate alc gnlyle, medeniyetin medeniyetten ok savunucusu kesiliyor, barbarln bir numaral dman oluyordu. Tarihncesinin hr, eit, doru, yiit ilblerini, gazilerini yetitiren sosyalist KAN tekilat, barbar yava yava avlanrsa medeniyetin aylkl askeri olarak bask cihazna dnyordu, barbar nne geilmez fatih gibi her yeri zaptederse, ayn KAN tekilat, anszn donakalp KAST'layordu. Bat Avrupa'da bu iki prose pek de mmkn olmad. Bat'da barbarlk, medenileri kendi iine ekti, trplenmeye altrd. Medeniyete oktan unuttuu "kanda" toplumun erdemlerini tattrd. Kan efleri hi bir zaman, son kerteye dek kiiliklerini yitirmediler. Kan tekilatnn gelenek ve greneklerini savundular. Toplumun tepesine ilerinden biri trmanp da Firavunlamak istedii zaman ona kafa tuttular. Tefeci-bezirganln da henz sfr numara karc ve bencil yapamad ynlar iinde kendilerine mttefik aradlar. Engels'in anlatt kk asiller, o kiiliklerini yitirmemi, kan tekilatnn gelenek ve greneklerini az ok yaayan halk ynlar ile kaynamay bilen kan efleridirler: "Burada ngiltere'de m, (delalet) ehirlere dahi ve gryoruz: da, kar Gney Fransa'da en katld reislere olduu ve kar (Fr. E., gibi Bohemya'da papazlara oluu, kk asillerin mcadeleye ruhani Bu hadise, byk kssaptma ehirBu La

ehirlerde

doktrinlerine mrid oldular. baml prenslerle [dayanmas] savanda

kk asillerin

lerle kar tesand hadiseyi kyllerin

gsterii ile izah olunur. bulacaz."

yeniden

Guerre Paysans, s. 56) Almanya'da Kyller Sava 1525'te oldu. alacak bir senkronizmle, Trkiye'de de sanki Alman kylsyle szlemi gibi, 1526-1527-1528 yllar Celali Ayaklanmalar oldu. Sebep ve neticeler aa yukar ayn idi. "Anadolu halk muzayaka [sknt, yokluk] altnda idi. Geimi dayanlmazd. Hkmetin zulmne,

mahalli ayann itisaflar Ebul Faruk,'C. III, s.

[yolsuzluklar] Fatih

katlyordu.

Kadlardan, Kanuni

hakimlerden adalet yerine fazla 288).

bir zulm gryordu." (Tarih'i Mehmet'ten (l451)

Sleyman'a (1522) kadar geen 3 eyrek yzyl, "dirlik dzeni"ni, Yldrm Beyazt zaman gibi yeniden derebeyletirmiti. Rvet mekanizmas, mansp [makam, rtbe] ticareti yznden: "Paalar azledildikte, efradile kapu ve kapularn buluncaya hayvanlarn datmaya mecbur olup, kye akta kalan levend ve sekban blkbalar (imdiki torunlar gibi) kadar kyden kylye kendilerini beledirler idi." maiyetleri eref,

misafir olurlar ve (Ab.

Tarih'i Osmani, C.II, s. 360). Ayaklananlar henz silahtan tecrid edilememi Trkmen Kan tekilatlar oldu: Baba Znnun "Bana Trkmen apulcularn toplam", Veli Halife "Adana'nn da tarafnda Trkmen airetleri iinde" isyan kopartmt. En byk isyan, Hac Bekta kuandan Kalender Sultan'nkiydi: der Sultan'n ri] ok defa maiyetinin sekin Bunlara ksm, erkn, ve meras an ho eski mevkilerini yitirmi derviin Paa, hali brahim "Kalen[emirleeski gelmiyor, tedbir ve

memleket ayanndan

komutanlardand. ondan

rkyorlard.

ibu zayf damar

ama bildi." (Tarih'i Ebul Faruk, II/292) nk Osmanl Sadrazam, yenierilerin de katld Sivas'n Sahfa Meydan Muharebesini kaybetmiti... syanclar iine casuslarn soktu. Kalender Sultan, zaten kendi zaferinden kendisi korkmua, Osmanl'y kovalayacana, Zlkadirlilere ekilmiti. Sadrazam iki ey yapt: 1- "Haksz olarak zaptolunan mlkleri ve grevleri (vazifeleri maalar) sahiplerine geri verdi." Bunun meyvas abuk topland: lkin Zulkadir yan Kalender Sultan'dan ayrld; 2- "Zulm ve gadirleri belli olan komutan ve hakimleri ldrtt." Bu da halk yattrd. Bylece, ordular bozan isyan, bandaki "ayan, erkn, mera"nn ihanetiyle bozuldu. nk, bu batakiler, Alman kk asilleri kadar olsun ilblikten, valyelikten nasibi kalmam, basit satlk KAPl KULLARI idiler. Firavun devletilii, bir tutam otla btn o develere istedii hendei her zaman atlatabilirdi. Ortaa kyl isyanlar, dnyann hibir yerinde baaFakat, r kazanmamtr. Almanya'da da ezildi, Fransa'da da.

Dou'daki kadar iz brakmadan yok olmad. Daha baar kazanaca yerlere tohum att. Engels'in iaret ettii gibi: "Bu kylplebli saptmas; derebeyliin kusva haddine vard zamanlar,

yani

Albijuvalar

zaman,

henz

burjuva 14 ve biimine

saptmasndan 15. girdi yzyllarda, ve Wat burjuva

ayrd nete saTyler

edilemez bir halde dsturlatrlm ptmasndan isyannn yanyana yeti eilim, lara

bulunuyordu;

bir parti program Ball

bsbtn vaizi John

bamsz gzkt. byleydi. oldu.

lngiltere'de Taboritlerde gzkyordu Bu biim vb. G.

Bohemya'da,

Calixtenlerle cumhuriartk; bu

bulunan 15.

Taboritler byle 16.

eilim,

ilahiyat tarafndan

garnitr altnda

yzyl sonu ile

yzyl banda Almanya'nn pleb saptmadev57) Lolardlar, E. gibi mistik Pa, s.

mmessilleri tarikatlerin

mkemmelletirildi. bunlar,

kendi kendilerini kamlayclar, taassubu katlyordu;

gerici devirlerde,

rimci gelenekleri etraflarna yayyorlard." (Fr. Dou'da bu olmad.

DOU - BATI GELM ZITLIKLARI Her medeniyet, toplumu snflara bld gn NSANI UNUTTU. st snf insan, alt snflarn da kendisi gibi insan olduklarn aklna getirmedi. grlmedik derecede medeniyetin "nurlu Bu durum, insan hibir hayvanda Bereket barbar ile gzleri kamamayan hem yksek hem alak yapt. istikbal"i

ynlar, Smer medeniyetinden beri kopardklar kyametlerle (tarihsel devrimlerle), ikide bir o rezil emberi krp insan insana hatrlatt. Buna ramen, yklan antika medeniyet leleri Yak n ve Uzak Dou topraklar altna girdikleri vakit bile, ruhlarn yeryznde braktlar. Ruhlarn karakteristii tapnaklard. llerin Dou topraklar stndeki medeniyet gbresi, ister istemez kokuuk bir miyasma [pis kokulu buhar] idi. Bu miyasma iinde kk salan her toplumda insan arabuk yumrulap unutuldu. Geri Dou'da da insan iki ayak stnde dolat iin ekilce gene teki hayvanlardan farkl grnyordu. Ama tam Kur'an' Kerim'in dedii gibi, her eye, hatta kendi kaderine bile: "Kr ve sar kalp akln kullanmayan ereddevvb yryenlerin ortaya kt. Dou'da NSANI UNUTMA: Durum, "eref" bile saylan bir marifet ve kural olmaktan bir trl kamad. nsan unutanlara "Eraf" denildi. Batda, tersine, kolay kolay NSAN UNUTULAMADI. Normal kapitalizm buna ok alt: "sosyal devrim" en er budalas" bir ele alnmaz kusmuk yn

r ile bir yol bana toplad demokrasi "cin"lerini, en kanl kymlarna ramen datamad. Emperyalizm anda sr sr faizmleri denedi. Tutturamad. Dou'yla Bat'nn bu kesin fark neden ileri geldi? Dou neden kendi bana kalsa, belki bin yllar yl daha insan unutacakt da, Bat medeniyeti, kapitalizm andaki btn abalarna ramen, "sosyal devrim" geleneini, ilkel sosyalizm geleneinden kaldrp, Modern Sosyalizm gereklii zerine oturttu? nk, ekonomik sebeplerden baka, Dou'da ilkel sosyalizm, kklerinden kaznd halde, Bat'da bir trl kaznamad ve kapitalizm doabilmek iin o ilkel sosyalizm geleneklerine tutunmak zorunda kald. Gerek Yakn, gerek Uzak Dou'da, Hint, in, Akdeniz antika medeniyetlerinde barbar aknlar ne kadar byk olurlarsa olsunlar, bile, len eski medeniyetlerin kalabalk topluluklar ve stn etkileri ar bast. Yunan medeniyeti kadar orijinal yaratlar iine dkld. Gekalyordu.

uursuz ve kanlmaz bir cehenneme dme eriyip, barbar, medeniyet srleri ortasnda aznlkta

Nemrutluun ve Firavunluun pasl kalb Bat'da, bunun tam tersi gerekleti: hoyrata

Roma medeniyeti kadar

kan kurutucu tekilatl zorbalk dzeni bile, en yobazca ve en iledii Fransa'da dahi, ancak ince bir kabuk kadar aznlkta kalan insan tamamyla kul kle edebildi. Bat'da, kapitalizm ve "sosyal devrim" at alp skdar' geinceye kadar, hibir kral, yahut mparator, en ktpiyoz Tavaiflmluk tipi Dou komutan, hatta bir avu, bir uzatmal er kadar olsun, btn evre insanlarn, yzde yz kul kle, yzde yz uak, kiiliksiz uyruk yapamad. Yapmak istemedi deil. Hatta, sosyal devrim ilk baarsn insanla sunduktan sonra bile epeyce yapt. Ama, i iten gemi, "sosyal devrim" bir yol kefedilmiti. 14. Louis'ler, Abdlhamit'ler Rza ah Pehlevi'ler; insanlk tarihi iinde ka yllk yer tutabildiler? Ve hepsi de kendilerini en kuvvetli sandklar gn hie indiler. nsanlk, alt yedi bin yl nce, Irak'n gney bucanda ilk Smer Kentinde unutulmaya baland ve bir daha hatrlanmamak iin elden gelen yapld. nsan, gene yle, kendisi de farkna varmakszn, kuzeyin puslu bir orak adasnda, ngiltere'de bulunuverdi. Bat'ya sk sk lgar [akn] eden ve her vakit, her yerde ounluu tekil eden barbarlarn, dorudan doruya veya do-

layl olarak etkiledikleri

Roma'nn

kleleri nce colonlatlar;

sonra colonlar serfletiler. Serfler, barbar toplumun "ilkel sosyalist" gelenek ve grenekleri ortasndaki sosyal ve ekonomik artlardan yararlanarak izafi vutular. bir toprak mlkiyetine ve hrrikakendi hesaplarna altka, yetine, topraa mr boyu olsun tasarruf etme hakkna Bu topraklar stnde,

lkenin dirlik ve dzenliini, topran alann adaletli kanad altna alan taze barbarlara kavutular. Serf lkc yiit ve azla yetinen beye verdii rdvanstan (aidattan) arttrabildii parayla kendi toprakbentliini satn alabildi: Affranchissement (kurtulu) mmkn oldu. Elbet, bu imkann iinde, rnesansa uram ziraatin nnn nispeten gelikin ekonomisi iin dahi, nce maddi temeldi. bir barbar akYalnz, o ekonomik rnesans gerekti.

medeniyet kankrann toplum Batda

iinde ameliyat yapmas henz valyeliklerini Patlak

Dou'da byle bir gelime arabuk derebeylemeyle barbar efler,

hie indiriliyordu. kkrtmasyla,

tmyle yitirmeden nce, tefeci-bezirgan etkilerin ve kilisenin Hallar Seferi kmazna drldler. veren kargaalk, serflerin "hote" [mteri, kirac] sfatiyle kii mlk edinmelerine kap at; mlk edinemezlerse, toprak kleliinden kap, Kuzey Almanya esterlerinde, (ilk Roma plebleri, Mekke Mslimleri gibi) bezirganlatrdklar Hansee adl kentlere sndlar. Btn bir ky halk, kurtuluunu salad Bu ky ve

vakit "hr Komunalar" dodu. Azadllar, bezirgan kentlere kap, yerletike, "imtiyazl ehirler" ortaya kt. ehirlerde glemi insanlar, (burlu) "burjuva" denilen kapitalistin prototipi (n rnei) oldular. Ekonomik silahlarla sosyal bamszlklarn bir yol elde eden yeni snflar unutulmu insan durumuna bir daha sokulmak istendikleri vakit, direndiler. Kur'ann buyurduu uyankl gsterip, gzlerini, kulaklarn ve akllarn kullanmay bildiler: "Hayr' d Devvb" [yryenlerin en hayrls] oldular. Dou Firavunluunda byle bir snf insan, domadan boulur ve boulduunu bile aza alann kellesi uurulurdu. Bat'da burjuvalarn ve "sosyal devrim"in gelimesine enheybetiyle, NemEn ince grnl kaba yobazlk geller karlmad m? Kilise btn Tanrsal rudluun lmez hortlayd.

yollarndan toplumun ruhuna olanca afyonu ve esrar rnga

ediyordu. Kilisenin en ok etkiledii Frank barbarlarnn bana Sezar'n klah geirilmiti. Ama antika tefeci-bezirgan ama ve aralarna gre medeniletirilen, soysuzlatrlan barbar ynlar, Akdeniz'e ky den Gney Avrupa'dan kuzeye doru kldka seyreliyorlard. nce Roma'nn maddi, sonra Kilisenin manevi basksn en ok duyan lke, bugnk corafya deyimiyle, talya ve spanya'dan sonra Fransa oldu. Roma medeniyeti "Galya" dedii lkenin barbar insanlarn tefeci-bezirgan medeniyetinin top ateiyle hayli hrpalad. O hazrlanm zemin stne, len Roma'nn "Ruh'u Habis"i kilise geldi, daha sinsice sokuldu. Tarihncesinin gerek seimle gelmi sosyalist efleri olan "barbar krallar"a yapt; kallelikle krmas olan vall "krallar": lerini braktlar. insan unutturmak iin erefsizlikle elinden geleni KARMA zorbaln, gaddarln

irsi "medeniyet krallar"n sahneye kartt. Zansan unutacam derken, kendi insanlklarn Badat'ta, nn Bermeki adl barbar efleri kendi

unutup bunadka daha az ypranm saray bakanlarna yermilletine kar kullanmak iin ykseltip, ii biter bitmez kahpece ldrtmenin latran oynand: Bizansa Binbir Gece Masallar'nda edebiyatParis'te oyun tersine Byk Charlemagne, Harunerreid (776-809) vard. tahta kan

Franklarn Bermekileri Bodur Pepinler, Merove Kralkapattlar; Onun kar, Harunerreitle temasa geecek kadar barbar-

larn manastra ln inkr etti.

patenti altnda tepeden inme getirilen

yapma snflama, Kilisenin el altndan barbar krallar arasnda kkrtt rekabetler, i ve d ksr savalar, "Nortman" (Kuzey adam) barbarlarn aknn zaruriletirdi. Norman barbar as Fransa'y bile geride brakt. Medeniyet, daha barbar insanlara ve daha bezirganla elverili corafya retici glerine doru, gneyden kuzeye gp ilerledi. Fransa'da "emniyetsiz" blge olmutu. Ren, Elbe, Weser rmaklarnn esterleri zerin-

de Kuzey Almanya'nn Hansee bezirgan kentleri tekilatland; Flaman sanayii geliti. Genileyen ticaret daha byk emniyet istedii iin irketler kurularak byk sermaye temerkz balad. ri Dou'da iki kiinin bir araya gelemedii, gelse ilk ilebir srada, Batda insanlarn ilkin aile lsnde bile birbirlerini kazklamak olduu

sermayelerini birletirme cesaretleri,

olsa, gene tarihncesi sosyal gelenek ve greneklerinin orada

henz diri kalabildiini gsterdi. Bu gidi, daha o zaman yeni sentezine kapitalizme varamaz myd? Beklemek gerekti. Kara Avrupas'nn egemen mnasebetleri bir hayli derebeylemiti. Bunu bize iki olay belgeledi; 1 - Herezi (Saptma)lerin kltan geirilmesi, 2 - Etats-Generaux'larn (Ortaa Millet Meclislerinin) boulmas. Bu iki cinayet de Kara Avrupasn'da, Dou'nun azn sulandracak bir itsellikle (sinizmle) baarld. KARA AVRUPA'DA "SAPITMA" KATLAMLARI VE GERLEY Hallar Seferi iki zt kutbun sentezi idi: 1- Tefeci-bezirgan sermaye, 2- Barbar ilkel sosyalizmi... Hallar Seferinin sonular, her lkede bu iki kutbun, barbarlkla medeniyetin karlkl mnasebetine gre deiti. rnein, talya'da ar basan sonu tefeci-bezirgan sermaye lehine oldu. nk barbar asna en az urayan yer talya idi. talyan bezirgan kentlerinde Birinci Rnesans ieklendi. Bu retim temelinden yoksun bir gelimeydi. Kadim Fenike medeniyetinin daha snke ve ok az orijinal bir tekerrr oldu. Makyavelizme ve burjuvalar ana zemin hazrlamakla kald. Daha kinci Hallar Seferi bile: "talyan yk yarmadasnda ehirlerden 4) dahi karma manzaray beylerle, bir dzen deitirdi: dodu. Artk bderebeylik kalmamt; (Credenza), kk Cumhuriyet halinde Cumhuriyet varde His12, Ceneviz'de

tekilatlanm Senatolar 6, d.

eitli sayda

(Milano'da

Floransa'da

Konslleri Genel Kurullar Roma'ya kadar sokuldu:

(Parlement) Orada, Arnaldo V Duruy,

Bu siyasi rejim

Brescia, Papa nnocent II'yi kovdu. Bu gelime,

(1141)" (M.

toire Universelle, s. 272, Paris, 1891) hr yaamaya alm, halk meclisiyle idareyi tabii gren barbarln, talam antika Roma medeniyetini beiinde bile ne kadar etkileyebildiini gsterir. Bu gelimenin temelinde nasl imi tefeci-bezirgan karnn yattna rnek Drdnc Hallar oldu. Papa nnocent III, gya cokun ve Kutsal Mslmanlk dman idi. lk Hallar Filistin'de toz eden KuTrklere ve Selahattin Eyybi atllarna kar, en az onlar kadar tarihncesi yiitlik gelenek ve greneklerini yaayan yola karld. Hrstiyan Venedik ne yapt? zey Fransa'daki bozulmam barbar beylerinden bir Hallar kolu

"Hallar Venedik'ten gemi istediler. stei yapan eliler heyetinde, bu seferin tarihini yazacak olan Geoffroy de Villehardouin de vard. Venedik, Hallara, nce salam parayla navlun bedelini detti; sonra Macaristan Kralna ait olan Zara mstahkem mevkiini, kendisi iin Hallarn zaptetmelerini istedi. Bylece, ilk defa din konusundan yz evirtilmi bulunan Hal Seferi, ikinci defa tahtndan kovulmu Rum mparatorunun olu Alexis tarafndan din szde, Tahta karmaya konusu dna ayartld. Alexis'ye gre, idi. Hallar Alexis'yi derken, o koca Bakenti anariye Kuds'n anahtarlar stanbul'da gittiler;

kurban olmu grnce, zorbazuyla Duruy, age, S. 280) Bu "ingene alar, Derebeylii btn

[pazu zoruyla] stanbul'a

girdiler ve btn mparatorluu aralarnda paylatlar." (M. V. Krt oynar" din gayretlerinde, krd. Maksat "manszlar Fransz imana

rekorlar

getirmek" deil miydi? Mslman din dmanlarn nasl olsa gz grmyordu; gnl de katlanrd. Bizans da epey yabanc saylrd. Ya din dmanlar iimizde ise? O zaman Mslmandan nce o sapk Hristiyanlar Manes temizlemeliydi... adl kiinin Trkiye'nin doktrinine Mardin kentinden (215-276)

gre: Varlk, hayrla er gibi ztlarn katm idi. sa'dan nce 660-583 yllar, Med'ler iinde Zerdt bu doktrini kurmutu. Manes (yahut Mani) o ilkel diyalektik gr, sekiz yzyl kadar sonra va'zetti: Varlk, biri aslnda iyi olan (Allah veya k), tekisi aslnda kt olan (eytan veya karanlk)'tan derleikti. Mane'ten sekiz yzyl sonra ise, Gney Fransa, Yakndounun batm antika medeniyetini diriltmeye uratrken, bu manieizm doktrinini de diriltmiti. Sen misin bu dnyada hem iyi, hem kt vardr, diyen? te Mukaddes Papalk buna kzd! Aslnda, Gney Franszlarn gzleri aldka, kilisenin geliri azalacakt... Gene o zamanlar, bir Fransa yok, iki Fransa vard: Kuzeydekiler Norman barbar as yemi oil dilini konuuyorlard; Gneydekiler, Akdeniz tefeci-bezirgan geliimiyle ieklenmi oc dilini konuuyorlard. Yar barbar Kuzeyliler, en kolay baarlacak plaka [apul, vurgun] ve zafer aryorlard. Hallar Seferi ne gne duruyor? "eitli rklarn karm olan Gney Fransa ahalisi iinde" le manicheisme" (Manes doktrini)ni andran ve z-akideci (Orto-

doks) Hristiyanlktan uzaklaan din kanaatlerinin biimlenmesi yayld. Bu sapmlara Albililer (Albigeois) denildi. (Merkezleri Albi idi). Bunlar, Saint Bernard' bile yuhalyarak karlyorlard. Ortala salgn yapmasndan rken Papa nnocent III, bu sapklar yuvasna admn atmaya azmetti. Lega's (Papa elisi) Kei Pierre de Castelnau'yu, Toulouse'un (Albi'yi iine alan ilin) kontu Raimond VI'ya gnderdi: Kei, sapklklarn lke-

den srlp atlmalarnda direndi; ama bir ey elde edemedi. Aforoz edilen Raimond tehditler savurdu (1207). valyelerinden birisi, Lega'y izleyip, Rhone geidinde boazlad. Bunun zerine Giteaux keileri, hemen bir imha Hallar Seferi yaplmasn va'zettiler. Verilmi induljanslar (Gnahlar afettirecek belgeler: Barbar bununla savaa kkrtlyor), Kuds gezisi iin ne ise ayn olduundan, uranlacak tehlike ise ondan (Mslmanla boumaktan) daha az ve elde edilecek kr ok daha muhakkak grndnden, herkes cmbur cemaat Albi zerine akn etti. (Btn din ve dnya derebeyleri, Din dmanlarn brakp, Hristiyan dindalar ve modern geliime yol aabilecek Albilileri talan etmeye saldrdlar.) "Klah de kapc, koyu softa, atolardan geti. Sava gaddar bir adam birinin sahibi acmak bilmez (Papazlar Simon de olan bulunan oldu. ve Paris Simon Bezier'de koToulouse verdi; dedikleri Haraevresindeki oturanlardan kontunun iir, ufack

Monfort baa

15 bin kii, iftliklerini (Gney kanl daima

her yerde bununla Konsil (fief)

orantl insan, Meclisi) bilim' Monfort'a

yun gibi boazland. kesim Troubadurlarn bunca belerin

Latran

halk

airlerinin) zerinde

en

ykntlar

artk akyamazd. Engizisyon ldrmeye yl:

ortasna, habire, o

tehdit savuran Hr dnceyi ldrd."

Mahkemesi muvaffak hanedanna "HallarSefe-

yerletirilip olmakszn, rinin kr,

kkletirildi.

insanlar

1229

sefere yabanc kalm bulunan Fransa

dt." (Duruy, age, s. 284-285) Dnce ve nan yasa Fransa'ya da silah zoruyla sokulmutu. Toynbee'lerin Bat medeniyetine kaynak yapmak istedikleri dindarlk bu Engizisyon geliimi oldu. Artk dou istibdad bol Fransa'ya da sokulmutu. Fransa'daki ruhu idareciler de bol Firavunca devNemrutlaabilirler, insan zekas ve

letiliin kleliine sokulabilirdi.

Eer Bat Avrupa spanya ve

Fransa'dan ibaret kalsayd, Hind'in, in'in da kapkullarnn smrgesine evirir ve

Babil art tefeciBatda kapitalizmin

bezirgan btn byk devleti canavarlklar Avrupa insanln geliimi seraplard. Nerede insann kendi kafasyla dnme ve hr ruhuyla inanma kmlts grldyse, oraya din maskeli kilise haydutluu dnya Firavun ve Nemrut taslaklaryla saldrd. Albililerle hemen ayn gnler, Arnold de Brescia (doumu 1100-1110) talya'da kurulmu Komunalarn ve ehir demokrasisinin, din beyleri piskoposlara kar savunularna katld. Kilisenin dime (r) ve gnl rzasyla verilmi hediyeler (offrand) ile yetinmesini, dnya mal ve mlklerini laik otoritelere brakmasn va'zediyordu. 1139 yl Latran Konslnden Paris'e kat. 1151 yl, snd Kzlsakal Frederik tarafndan Papala teslim edilerek, kfre batm sapk diye diri diri yakld. Gene o yllar, Fransa'nn Lion ehrinde Pierre de Vaux (de Valdo) adl zengin bir tccar varn younu fukaraya datt. Kuzey talya ile Gney Fransa Kentlerinin ieklenmi ticaret esnaflar ve sanayi burjuvalar, o davran Papa'ya ve kiliseye kar bir bamszlk hareketi olarak benimsediler. Voduva denilen salikler [mritler], Lombardiya'da "Cathars" (temizler), yahut bizim "Abdal" ve "Fukara"lar gibi "Pauvres d'esprit" (Ruh fukaras), veya "Lion fukaras" adn aldlar. 1176 yllar, vaizler talya, Almanya ve Bohemya'ya kadar yayld. Fransa'da kyller ve hele dokumaclar arasnda Voduva tekilatlanmas askeri bir mahiyet alnca Papalk kukuland. Voduva mritlerinden "Parfait" (mkemmel) olanlar Komuna halinde bekar yayorlard; sade "Disciple" (renci: kird)ler evlenip mal sahibi olabilirlerdi. Voduvalara kar bask hi bir zaman eksik olmad. Ancak yzyl sava sralar, balarnn derdine den Krallar ve Papalar fazla ileri gidemediler. Kargaal az nler nlemez, Papa Sixte IV, Voduvalara kar 1477 ylnda Hal Seferi at. 1685 yl bile ortak Fransz ve talyan ordular, 3000 Voduvay ldrp, 1000 kiiyi, sa gibi armha gerdi. Bu gidile, Kara Avrupas, kzlbalar kuyulara doldurup ldren Osmanl mparatorluuna dnmt ve ilkel sosyalizmin halk ruhunda kalm gelenek ve greneklerini Dnce ve inan sndrmt. basks, tarihin Gericilik, insan hatrlatan muhalefeti yenmekle, Fransa'y da birka yzyl geriletmiti. hibir anda hibir toplumu affetmiyordu.

ORTAA MECLSLERNN SONUCU Biliyoruz, Tpk Fransa'da ile kapitalizmin zaferi, bir gn Etatsgnraux denilen Ortaa Millet Meclisi mekanizmasyla geldi. mal ortakl kardelii va'zeden "saptma"lar gibi, sosyalizm gelenek-greneklerinin barmedeniyet basBarbarlar, Etajenerolar da ilkel

barlk yadigrlaryd. Ancak kanda tekilat, soygunculuuna isyan ettike ezilip

ks altnda az ok soysuzlatrlm, tefeci-bezirgan toplumun bozulmutu. medeniyetle savarlarken, sosyalist (yani leri Meclisi'ne aktarlmt. mutlak demokrat)

Kandalar Meclisi'nin grevi, sava dzeni yznden Kan efGeni lkeler fethedilip de askeri baka tutunacak Kan efi Kral olunca, efler Meclisi'ni birdenbire ldremedi. Hele krallk u veya bu sebeple sktka, dal kalmad zaman, hi deilse din ve dnya beylerinin topluca desteini salamaya alt. Fransa'da 10 Nisan 1302 yl, Dilber Philippe'in ngilizleri taklit ederek "LK" Etajeneroyu ard yazlr; buna Franklar'da Kandalar Meclisi'nin "SON"u demek daha doru olur. nk, artk dorudan doruya valye ruhlu Kan efleri deil: Asaletlilerle Tiers (1- Asil, 2- Din beyinden sonra gelen nc snf burjuva) mmessilleri toplantya etmiti. Papaz sokuluyordu: Papa, kendi Dilber Filip, Pamier Piskoposunu tevkif Krala "Bulle kendi ajanlarna dokunulmazlk salamak iin mahkemesinde yarglamak istedi.

Ausculta fili" (baba emrindeki ocuu emre itaat belgesi) adyla bir paylama (remontrance) gnderdi, otoritesini savunan Filip, Notre-Dame de Paris'te Meclisi at. Pierre Flote, Papa'nn aforoz tehdidini tahrif ederek; tasvip ettirdi. Az sonra Etajeneroya kraln politikasn iki haydut; Kralla Papa abucak an-

latlar; Albilerin katliamndan azlar insan kanna almt. Modern kapitalizme doru ynelen gidiin mmessilleri, daha kuzeydeki lar idi. Ren esteri evresine yerlemi Flaman burjuvakeyfi ver1302 Din ve dnya derebeylerinin soygununa,

gilerine (exaction) kar ayaklanan Flaman burjuvalar, yl Courtrai'de beyleri yendiler.

1304 yl Mons-en-Pevl'de

beylere yenildiler. Artk, cieri be para etmez Kral Allahlaabilirdi. Dnd "Boniface'n ans altnda, Kutsal Makamn (Papaln) sadk (tefeci) milis tekilat olan ve usuz bucaksz zenginlikleri kraln tamahn kkrtan Temple tarikatini mah-

km edecek hkm, Papa Clement V'den ald. 13 Ekim 1307 sabah, btn Fransa'daki Templier'leri, en ufak direnmelerine yer brakmakszn tevkif etti. (Doudaki ezeli adalet metoduna uyularak) grlen davalarna talimat verildi; tarikatllar caikennavarca gnahlar ilemekle sulandrldlar ve yaplan

ce, her zaman kopartt itiraflar Templierler'den de kopartt. 1308 yl, Tours'da toplantya arlan Etajenerolar, sulularn, lm cezasna mstehak olduklar bildirisini yaynlad ve 1309 yl 54 Templier diri diri atete yakld. 1314 yl, Temple'in Ulu stad Jaques Molay, ayn akibete uratld. Fransa 1312'de, Kraln Belki, sraryla Clement (Merhametli) Tarikat kaldrd." (age) krallar ngiliz Parlementosunu taklit iin ama, artk Templier mallarna el toplamlard;

Etajeneroyu koymak iin

ilenen bu son cinayetle krallk, kendi yavrusunu yiyen Kronos gibi canavarca Firavunlamt. Bu itsellik, ileride Millet Meclisi olacak Etajenero'nun ikinci defadr Fransa'da inkr edii ve istibdad destekleyii oldu. 1314 Austos Etajenerosu, Flandr'a kar kraln istedii tahsisat iin ak bono verdii zaman, bu i vergi almakla millet oyu istemek sayld. Oysa bir yol Firavunlaan kral, bl ve gt prensipince, 14. yzyl boyu, Fransa'nn gneyi ile kuzeyini birbirinden ayrd. Oil dili konuanlar, oc dili konuanlardan ayr Etajenero toplayacakt. Dikkafal (Le Hutin) Louis X ile birlikte krallk, btn barbar kalntlarn yok etti. Yaman bir derebey irtica oldu. Dilber Filipin bakanlar Filip Euguerrand ve Marigny, Raoul de Presle, o gericiliin kurban oldular. Ad, yalnz krallk iftlikleri serflerinin para karl azadlanmas buyrultusuna karan Louis X'un lm zerine (1316), kardei Philippe, yengesi sabelle'in zararna Tac ele geirdi ve Etajenero vastasyla: yaynlatt. "Franszlarn krallna bu kadn bildiri halef olamaz" bildirisini olarak, Ka"Monarimiz iin temelli bir kural kendi kendisini

hi mnasebeti yokken

Loui Salique

(Salien

Franklarnn

nunu) diye adlandrld." (Duruy, age, s. 301)... Ortaa Millet Meclisi tasla, bylece, yalnz millet geleneklerine tkrmekle ve kendi kendini inkr etmekle kalmad, nc defasnda tapt kralln hukukuna da ihanet etti. Bylesine prensipsiz, zorbadan ald her iaretle maymun gibi oynatlan kapkulu bir Meclisten, millete hayr beklenebilir miydi? O artk kiiliksiz, pis

bir kral kuyruu, yahut zorbaln taharet bezi idi. Bu kuyruk, ihanet iin yaratlmt. ngiltere Parlementosuna zeniyordu. Ama, kendi gcyle deil... ngilizler Efendisini Poitier'de esir aldklar vakit naslsa kabard. Kabar intihar oldu: "Devlet undan, lantya byklerinden (Kraln ou ile birlikte olan ibaretti: adna kral esir bulunduadna, dilekadna Piskode PeDauphin arlan ettiler. byk olu: szcleri Etienne Marcel, Veliahd) tarafndan topTiers-Etat ile Tierseta Leon

Etajenerolar, (Prevot) Etienne

bezirganlar khyas lerini dikte posu Bezirganlar Khyas Horoz Robert, nce, cwigny, etmeden lip cek 36

Marcel aracl ruhban

Szcleri unlardan asalet adna maliye

Vermandais ve

Beyi Jean

herhangi bir denek balca idare daha verilmelerini, edecek tayin

(Subside) ordre

verilmesine (zmre)

muvafakat azlediistediler. zere giriadliye

adalet hizmetlilerinin kurulmasn

mahkemeye hkmeti

iinden seile-

bir ura'nn ettiler, Dofen hibir sonra

1357 Etalar rultusunu yordu: reformu

cesur davrandlar, Bununla, vermedike bundan

her eyi gzetmek reformasyonun u vergi taahhtler altna koymayacak,

yeli bir komisyon verdiler. Etalar oy yapacak,

byk buy-

paralar

zyuflatrmayacak

[kalplatrmayacak], ve ilh." (V D, 311) Fakat, bu kadarck bir dilee kar bile gericiler hemen "d tehlike" umacsn kardlar. Onun ardnda, Etajeneronun burjuvalarnn ERDE psrk olmasndan baka bir ey gizlenmiyordu. Fransz bugn bile, ngiliz'in tersine tam ark kafas ile unu yazyor: "Muzaffer ngilizlerle form kurulu Ondan yapmak, hkmeti baka, Ve o kar karya beri dek durulurken gibi, halde birka siyasi bir revakit saylazamandan devirmeye grld gitmedii hibir zeki

tehlikeliydi.

Reformlatrma Paris, Etalarn

Buyrultusu, yapm

vn eseriydi; istei idi... mna Paris ahtn

Fransa'nn ne eseri, silahlanmaya Fransa'da syrlmaya iki Bu

ne dncesi ve ne de hatta bulunduu eyi savunup vakit, onun yardbir VeliyaratDevrim, Marcel ve

korumak zere

mecbur kald Dofen,

komak iin

bir tek kol kalkmad. kalknca, zorbalk, Etienne zaten

ayaklanmasndan gzleri nnde boazlatt.

ibaret kald. bakann,

kendisine

dayatlan

mkellefiyetlerden mareallerini

ampanya

Normandiya

Jaque'larn

tklar zlgtlarla dan drd. (Dmanla

erefsizlie Kendisine girdi ve

decek bulunan (Belediye

olan

halk hareketini itibarkalan Marcel, Der(V. Kral) kt Charles Millard kefedip, (1358)"

destek aramak zorunda Navarre

ittifak etmi

ile anlamaya

ona Paris'i teslim

etmeye kalkt. ld.

ken bu komployu eevin Marcel'i ldrd. Duruy, age, s. 311-312)

mutemedi) Parti de

Marcel'le birlikte,

Bu mantk, ngilizler stanbul'dayken Kuvay Milliyecilii "d tehlike" ile ktleme idi. cadan arta Burada "Paris Devrimi" denilen ey, Bizanstan beri eitleri bol bol grlm, bizim "Bin bir kokalan biyve'i bakir [bakire dul]" stanbul'umuzda habire "tekerrr" eden ve kendi kendisini yok edecek artlar kendi eliyle hazrlayan, bilinsiz, amasz, gerici, ksr bir Osmanl ayak takm kargaal, drtba mamur bir Kabak Mustafa, yahut Patrona Halil vakas idi. Etajenero, sonraki iki yzyl, Kraln aybn rtecek bir kerahet petemalndan farksz kalacak; sonra ona bile hacet grlmeyip, yzyl sprntle atlacakt. Fransa, halkn sesini bir Meclisle duyurmak iin 3 ile spanya'y yzyl daha yerinde sayacakt. Engizisyon adaleti altnda "Dnya dnyor" diyecek olan atete yakan talya ele almayalm. Daha kuzeyde, daha barbar kalabilmi Almanya dahi Fransa'dan hallca olamad. Hallar Seferi'nin Almanya'da brakt btn gelime, yirminci yzyl Naziliine ok ilham veren Tton valyelii oldu. Nazilik "Gamal" kaniici idi; Ttonlar "Kamal" (Porte-glaive) valye adl softalard. "Birinci beck ve ikinci Hallar Seferi toprakta bir aralnda, kendi Breme ve Luhizburjuvalar, kutsal grlen ve yurttalar (Konukevi) giriyordu. kondu. iin,

metleri Almanlarca Kuds'te mensuplar, II tarafndan

"hpitl" Tton

kurdular. Tayl,

her ey dini

askeri biime ve mlklere

Bu konukevi dndler. Frederik 1230

silahl bir loncaya;

Tarikatna

rikat arabuk byk mal bir Polonyal Naibi arasndaki getirmekle ve iine (rejan)

efleri,

mparatorluk Prensi payesine (imdiki Prusyal

karld. Slavlar) ve

Tton la r Niemen ile Ttonlar, bir ksm Bu lkeleri

Vistl rmaklar hak yoluna kaleleri Porte-

Prusyallar

grevlendirdi. grevlerini ayn

ahaliyi yokederek Marienburg "Kamal de

geri kalanlar tkarak

yendikleri Koenigsberg yerine getirdiler. evre zamanda,

glaive" valyeler,

boyundu-

rukladlar. ile veya

Prusya,

Estonya,

Litvanya

ve Kurland Tton (Ortak 15. yzyla dek,

tarikat

birletikleri

vakit,

Avrupa Daha

Komnyonuna

pazarna stn ik(mrik, 16.

dinine) katldlar. oynad. din bu Sonra yl, bilmez)

Ve tarikat, olan o

tidar roln Tektanrl yzylda etti).

nceleri barbar ve pagan asri laiklie soktu

lkeleri imana getirdii gibi,

papazlar Beyliini kendisi de

(seklarize

bir Beylik olarak Brandenburg semen3.284) Tanneriberg'de adl dkntleri ykld. kald. noir) iktidar

leri srasna girdi." (V D., age, s. 1410 Tton'larn Kara-erit Avusturya'da (Ruban

Burjuvadan valye olursa, bu kadar olurdu... Tarihte, "Olsayla bulsa, bir araya gelse" denilemez. Ama, eer, ngiltere adas Bat ucunda bulunmasayd, Kara Avrupas, belki de kapitalizme eriemeden, Hitler'in hayal kurduu gibi birka bin yl daha Dou Firavunluu'na gmlp kalabilirdi. Dou Firavunluu'nun ruh'u habisi olan Kilise, o geni barbar ynlarnn da neredeyse altndan girip, stnden kacakt. Bat'da da insan, doru grdn deil, efendisinin msaade ettiini dnen, efendisinin efendisine tapmaktan baka hibir inan tamaya hakk olmayan ark devletiliine beyinsiz kapkulu kesilirdi. Kara Avrupa'sndaki BARBAR AILARI, ilkin kapitalizme ulaamadysalar bile, yeryznn ondan nce hibir yerinde grlmemi iki byk sonu verdi. BRNC SONU: tn antika rn tp harman MMET yerine MLLET billurlamas: kapladklar yerlerin mnasebetleri ne ederek bir tek MMET klna Bmedeniyetler, sermaye barbar insanlasoktular. kadar genilerse insanlar da, han-

Tefeci-bezirgan

genilesin, retim tabii kk hatta gi (rk-ulus-toplum)dan olurlarsa

kapal ekonomiden nasl ilkel yaplarn ve

kurtulamadysa, tpk yle mmet iindeki olsunlar,

benliklerini (kar, dil, gelenek, inan enilerini) olduu gibi yaamakta devam ederken ayn ortak medeniyetten olmann amorf (ekilsiz) yekpareliini gsterdiler. Grnte bir birlik vard; ama bu kimyadaki ayr ayr elemanlarn amalgam halinde bir su bir araya gelmelerini andryordu. idi. Uluslar o suyun Bezirgan medeniyeti iinde erimi eitli cevherlerdi...

Batda srekli barbar aknlar kendi corafya retici glerinin zel kalplar iinde yeni barbar birleimlerini kurdu. Portekiz-

spanya-Fransa-talya-Felemenk-Almanya-sve-Norve-Danimarka-ngiltere gibi MLLET'ler dodu. Gelen kalabalk barbarlar, yerlilerle kaynaarak, kimyadaki sentez bileimi gibi, barbar ayr ayr elemanlardan bambaka terkipler [birleimler] kt. Bu yeni toplumlar, tuzlarnn, iba medeniyet suyunun benzedi. iinde eriyen (doyum) haline geldikten sonra gsterdikleri

kristalizasyonlara (billurlama) KNC SONU: s:

KAST'lar yerine sosyal SlNIFLAR billurlama-

Btn antika medeniyetlerde, barbar as geldike, kadim

medeniyet srlerinin zerine Fatih olarak km bir avu barbar aknc, medenilee medenilee insan kastlar halinde donakald. (Hindistan gibi barbar aknlarna oka kapal lkelerde kastlar zamanmza dek srd). O zaman, toplum ehramnn

[piramidinin] tepesinden dibine kadar basamak basamak "El elden stn, ara varnca" talam bir snflar hiyerarisi, her trl sosyal geliim yollarn tkad. Batda, gelen barbarlar Orta Barbar ynlar, yerli ahali henz yeterince medenileememi Yukar Barbar ynlar idi. Bu iki tarihncesi toplum insanlar, birbirlerini de, aralarna szm bir avu medeni aznl da kolayca emdiklerinden karlkl kaynamalar ok daha kolay oldu. Serf gibi izafi hrriyetli retmenlerin balar zerinde Firavunlarn azgn devletilii yerine, paral, birbirine dm derebeylerin atlak dzeni vard. Antika tefeci-bezirgan mnasebetler kk retmeni kle edemeyince, bu yn iinde ikisi de hr ve net: altran sermayeci aznlk ile o sermaye emrinde alan ii sosyal SINIFlar durulat. Din ve dnya aristokratlar yannda nc snf (tiyerseta): Ne kle ne toprakbent olmad iin ekonomi kudreti arttka siyasi iktidar da eline almay bildi. Antika Roma Firavunluu Kara Avrupas'n sard zaman, Bat insan, Roma labirentine girmi Thse gibiydi. lkel sosyalizm kz Ariadne'nin uzatt iplikle, adem eti yiyen Minauteore'u (Girit yerine) bu sefer Britanya adasnda ldrmt. Geri, tefeci-bezirgan labirentinden kurtulur kurtulmaz ilkel sosyalizm kzn, Nakaa'da brakp kapitalizme girecekti. Bana ok iler gelecekti. tinden syrlacakt. Ama, mstebit krallar Avrupasna Ariadne'nin iplii uzatlnca, oras da, tefeci-bezirgan labiren-

C- A Y R I M I NGLTERE KAPTALZME NEDEN GET? BARBARLIK VE NGLZ GELM ngiltere'de iler, niin Kara Avrupas'ndan bambaka oldu? Bunu, klasik tarihin kendine has slbundan dinleyelim: "ngiltere eyden nz servet krallar aslnda mutlak kraldlar; Onlar, ama kendileri her tahtn, yalzelnce Fransz olan kraldlar. ve iktidarlarn ngiltere

arttracak bir ara sayyorlard.

likle Fransa tahtn ele geirmeye zeniyorlard (12'den davrannn dlar. rzasn kralln Magna Karta tersine kimi (Ulu H.K.) artlar vergi krallarnn kabul bozgunlarndan etmek zorunda Byk

14. yzyararlanbraktlar. ura'da; bune

yla dek sren savalarda olduu gibi). ngiliz uyruklar (Fransz Krallarn almadka kontlar,

art) hibir

(1215) yznden kral, kesemiyordu. bapiskoposlar tayordu.

Byk ura'nn

baronlar,

ve piskoposlar Bu anlama, altndadr" ve paray

lunuyordu.

Kral (Karta dokunma uymaya

gerei), hakkn

insanlarn ne hrriyetlerine,

mlkiyetlerine li bir eylemdir. gibi mek kanuna iin

temelherkes Byk Kraln Bu Bunun halk) iki Ka-

O sayede paraya

"Kral kanunun ihtiya

mecburdur.

Krallar savalarn duyduklarndan, Bylece

yrtebil-

boyuna istemeye

ura'dan koyun zerine, da odas meye maras.

mecbur oldular.

Byk ura, zenginleiyordu. gerekti.

daimi bir organ haline geldi. yetitirici ellerinde zenginlii tutanlarla yannda oy

Oysa ngiltere Krall, da hesaplamak

tccarlar ile

toprak sahipleri yznden "Common

Byk ura arld.

People" (Baya

vergi kesilmesi iin ngiltere oldu: (Kamaras)

vermek zere

Milletvekilleri gndermilletvekillerinin Bayalar (Avam) beri,

Parlamentosunda, Lordlar Kamaras, 1258'den

Milletvekilleri seiliyorlard.

ngiltere'nin

Fransa'dakine zt bir tekilatlanmas re, Askeri yaynlar, 1925, Paris)

vard."

(Roger Cer,

Histoi-

Dikkat edelim! Okul tarihileri, hem kendi iddialarn (mutlak krall) kendileri rtyorlar, hem olaylar gkten inmie veriyorlar. Bu olaylarn nedenleri ve birbirleriyle ilikileri yokmu gibi geiyorlar. Bir kraln ireti oluundan, btn Magna Kartay kartmaya alyorlar. lkin, yeryznn hibir kral, "yerli mal" olmamtr. ngiltere gibi Fransa kral da, Osmanl Padiah da, "kk darda" kiilerdir. Kimin haddine dm Dou Sultanna vergi kesmek iin ART komak? ngiliz kralnn bozguna uramalar da yeterli olamaz. Tersine, Fransa'da bozgun Krala dokunulmazlk salamtr. Yldrm Beyazt' Aksak Timur demir kafese koyduu zaman, btn derebeyler ayaklanm, ayrca yeryznde ilk evrensel "sosyal devrim" denemesi yapan eyh Bedrettin'ler "zuhur" etmitir. Trkiye, snrsz sosyalizm basit bir Magna Karta tasla bile kazanamad. yle dursun,

ngiltere'de ilk Magna Kartay krala dayatanlar, Din ve dnya beyleri (kont, baron, piskoposlar) oldu; sonra Kara Avrupas'ndan kap snm ayak retimi sayesinde gelien bezirgan ve hayvan yetitiricileri, seimle parlamentoya gelip, devlet ilerinde sz sahibi kesildiler. Trkiye'de beyler, beylerbeyiler, imamlar, eyhler, Padiah'tan bir sz almay bile akllarndan geirmezlerdi. O "Eben an ceddin [kuaktan kuaa], istibdatla hkmran" devlet ba idi. Kanuni'den sonra gelien "dolap" tefeci ve bezirgan sermaye, btn mparatorluk topraklarn ve hazinesini Padiaha kapkulu olmaktan fazemrine geirdii halde, kapitlasyonlar elde etti de, toprak beyi olarak derebeylemekten ve lasn istemeyi aklna koyamad... Demek ngiltere'deki olaylar, yle dtan, stnkr etkilerle olmamlard. ngiliz krallarnn, gzlerini Fransa'dan ayrmamalar nedendi? Fransa'nn ok daha medenilemi, ngiltere'ninse barbar kalm olmasndan. Ve btn geliim mekanizmas, Kara Avrupasn'da itisafa [doru yoldan sapan] urayan kapitalizm ncs retimin oraya snmas vb. hep ngiltere'nin, Dou yle dursun, Kara Avrupas'ndan bile ok fazla BARBAR kalnda toplanyordu. En medeni grnen baronlar Kan efleri olduklar iin, krala Allahlk yaktrmyorlard. Kendilerini kralla eit sayyorlard. Bunu daha ak anlamak istersek, bir baka tarih etdn okuyalm:

"17. tahta nemli ruhunu nuna mun

yzyl banda knca, O ngiltere sra,

Elisabeth tac

lp

de,

Marie Stuart'n Stuart'lar

olu evine

Tudo'lar evinden devletlerinin olmu boyun ameliyat miras uluslar,

geiyordu. Romas'nn

ou Avrupa

i yapllarnda mparatorluk hele ve snama Reforkenklelerin Charles ve o I formasyove

bir biim yasak

deitirme dini getirdii daha

oluyordu.

kulluk geleneklerine eden bulunan gney

alkanlklara

eme

uratlm kendilerine

Rnesansn keyfi aba idare] gsteren

hrriyetlerden [baskc azgnca spanya'da

korkmulard;

dilerini ezen etmekte o pek baya, manzarasn Quint'ten

eitli istibdatlar

muhafaza

efendilerinden

ama gene de insana her zaman ok acayip gelen Cortez'ler, artk yalnz hkmdarn toplantya ve etki altnda Siyasal arlyordu. kn gzel kanunu] becerikli ve bu Engizisyonun hiliini iktidarna btn sanat diye dileklerini kayd boyun eiyor, tesgibi, if-

gsteriyorlard.

beri,

cil etmek iin Mutlak kraln te kahredici balyordu.

Portekiz de spanya basamaklarn harikalaryla uluslar, Makyavel Evinde

inmeye teselliye yeni gn-

alan talya, siyaset mecellesi dermek yoluyla nnda) Alman gn

kendisini ikide bir fethetmi [medeni

onlara

teorileri ile (Hanedaevresinde, yan-

Makyavelizm 'iuygulayacak mparatorluk milletlerinin var telana en

kvrak

entrikaclar

cezalandryordu. irsileiyordu; ruh modern

Avusturya ilerleyiini

imparatorluk

grr grmez nceki alnyazs, Bu Bu snacaz

ok kaplanlar toplap Fransz milletin olarak genel yem Devriminden talihi ve altna

saf sktryorlard. sonuncu mutlak ldrdiye, idmana dt."

Fransa'da toplantlarn kralln c uluslarn diren

Etajenerolar, yapyorlard; ava avlad

kullanlyordu. bir kouydu.

mstebitliin gsterme

[baskcln] erefi, yalnz

glgesi

gsterdikleri seirti,

protestan

devletlerine

(Eugene Despois, Revolution d'Angleterre, (1963-1688) s. 3, 6. bas: 4, Paris, L. Germer Bailiere et Cie). Bu "manzara" ne idi? Antika tefeci-bezirgan medeniyetlerin, insanl Dou'da drdkleri sosyal batan Roma medeniyeti glgesinde, spanya- Portekiz- Fransa- Almanya lkelerini de boydan boya kaplamas... O bataa gmlmeyen Protestan devletleri kimlerdi? Yazar ii dine balyor, o uluslarn neden Protestan olduklarn sormuyor.

"Hollanda yl iinde lerinde davasna yzyl,

Cumhuriyeti yeni domu iki defa, bulunan sve Philippe istibdata

bulunuyordu kar kafa

ve tutma din

bir yzkiilikanna hrriyeti

ardarda

II ile

Louis XIV'n grlen

cisimlemi

liyakat kazanmt. ngiltere, ve

ve Almanya'da En

hizmet etmeye balamt. uzun geirmedike korumak ve

sonra

balam bulunan

ve sancl grelerden sonra siyaset ve din ele geirdii hrriyetleri tekiyeteri kadar salama beri ngiltere'nin ve entrika ne zorla, balamaelde ettii evirme ne akbtn edilzere

hrriyetlerini ele latlandrmak dka yoluyla tan "Son vard. memi ksmen zincire sona

ermeyecekti.

1688'den

serbestlikler (Franchises), adam satn alma tehdit edilebilmiti; ama, bilmezlikten milletlerine ngiliz devrimi patlak ngiltere'de, hrriyet girmi hibir vakit, aa gelinerek saldrya bakarak, vard. usuz, hibir

uratlmamt." ngiltere'nin bucaksz bir avantaj

verdii sralar,

teki Avrupa

yasaklanmasna

vakit msaade hibir zaman

gelenekleri bulunan

Romallarn

boyunduruuna tmyle izlerini, Sezar'lar Roma ne sonkalmad; ilham alegemenlikle-

Byk Britanya, baka

vurulmamt.

Romallar,

her yerde

rinden sonra bile srp gitmi olan uruna ra, gsterilecek gdml kulluk

me'um teorisi

[uursuz] Hani o, demek olan

ngiltere'de hi brakmakszn geip gitmilerdi. Hukuku denilen ey yok mu? O, yeni hukukun ey, ngiliz hukukularnn dklar zellikle Ta, lklar oldu... lam gnden hep (legistes: Cermen 1215 yl, dayatm beri yakn ve tartma

Rnesanstan ne nce, kanun rklarna koyucularnn) has

dayand biricik temel olarak ayakta

bamszlk alkan-

halkn

ve baronlarn Magna Kartay o imdi bir hayli uzakbaz prensipler vard ki, Parlamentolar hayli krallk iktidarnn bile par-

Topraksz Jean'a onlar her trl zamandr, lamentonun ulusun falar tecavze altna girmi kklemi Kanuna gre keyfi idaresini

bulunduklar, yle dnda

ngiltere'de tarihlerde gerekli

kalyorlard. toplanmlard;

suistimallerini meru

gstermek iin

otoritesi uram demektir. ise,

grnyordu.

Byk prensipler bir pratikte pek ok deyerleip basit bir hibir ah-

gnlnde yerleip

kkletiler miydi, Halk gibi, gre

olsalar dahi,

hi deilse gelecek emniyet kral da biliyordu ki, hkmet srmeye hkmdarn gre, Kanuna mecburdu.

bulunan

kanuna

hibir ngiliz uyruklusu, tutuklanamazd.

tevkif mzekkeresiyle

val etme

ve

erait altnda

bir ngilize

ikence ve sra

yaplamazd. kullanmlarn

phekontrol ama durKald tehdit

siz parlamentonun hakk, cavze bu ki, madlar, yle grld savuran en unutulmaz gerilediler. 6l.

denekleri ve

oylama ara

Jri kurumu,

kiisel hrriyet, nitekim

ticaret garantileri teuradlar da; olarak ayakta girmediler.

urayabilirlerdi yahut kanun tannm ve direnci artlar

tecavzler hibir

vakit bir hukuk kural maddeleri prensiplere aykr

olarak sicile

davranlar da uradlar. VIII veya ile tehdidi

pek seyrek Tudor'larn Elisabeth, karlanca indirme

ciddi bir duruma karsnda en ortasnda atcs,

girdikleri baarszla

vakit uyruklularn

yksekten

gururlusu

Henri

ayaklanma

Selefleri gibi onlar da ngiliz halkna,

biliyorlard ki,

Magna Karta'nn

maddesi,

Hkmdarlar

tahtlarndan beri,

hakkn mutlak surette tanm idi. edebiyat gibi kalmamt. da bile, ikti. Nitekim

Ve bu madde hibir vakit l Kara Avrupasn14.

Uzun zamandan kendisi de bugn

ngiliz halknn n bu bakmdan pek yerleik ve kkleFreoissard'n ngiltere iin bunu farkettiinden, bir asalet nvan yerine gednyann grlm btn Bu mstoyca elkoemageirve en gururlu ulusudur.' hkmdarlarn yetiyordu: uyruklarnn aklndan prensip,

yzyl sonunda, grlecek en "Aslna tebitlik denekleri lerinden memiti. ruyordu. msaade du ne

en u svgy yazyordu: tehlikeli, baklrsa, oylama alabilir"

'Bu ngiliz ulusu,

en saldrgan bir tek prensip

heveslerini

apa hakkyd. acayip

oturtmaya 14. fikri: 'Kral,

Louis'in

anlarnda pek dahi

deyimlendirdii u Millet en Kasadan ediyordu;

mallarn kasasn

fikrini sarp

hibir ngiliz Kral

ve kskan bir gzetimle, kasann anahtarn

ancak belirli artlar altnda para ama

ekilmesine alabiliyorbu daOr-

hi kimseye

net etmiyordu.

Parasz kalan Kral ise ne adam satn Askeri bulunmaynca ikinci ordu yoktu. ngiliz halknn nce,

asker besleyebiliyordu. ngiltere'de hibir daimi olmadan

hi kimseye munta-

kar zor kullanamyordu. oldu: zam ordu kurumu kendi

cankurtaran

Fransa'da

Fransz asilzadelii krala tersine, bir arada tutkun desteini,

imi ordu hizmetini gryordu. taada kralln (ittifak) yazlar karlarn karsna vermekle hibir eyin satn aldlar.

ngiliz Baronlar ise karlaryla datmad Halkn Ondan bu

halkn

eriterek, imtihalk

bir koalisyon halka

tekil ederek ktlar.

baka,

ngiltere'de

silahlyd. piyadesi, piyadedeki haklarndan ri, halktan ngiltere'nin neyi ne

Milis sava

kurumu alannda

Ortaadan halkn Daha Valois

beri tarihe valyelerinin

girmiti. demekti tam iki

ngiliz ve bu defa vakit, habaha-

hazr bulunuu sonralar,

okular,

parlak

gelmilerdi. ayrdedilmi ada

Kara Avrupa

devletle-

ordular tekil etmeye

baladklar

oluu savunmas iin krallarn kuracaklar imknn o beri, Cermen

bir ordu beslemesine orduyla, ald.

cet brakmad iin srerek yzyldan itaatlerini salamalar "16. fikirlerine, yasi bir g kazand;

milli emniyet gibi bir olaan muntazam ellerinden

uyruklarnn yeni si-

siyasi bamszlk tiryakisi ruh, rklarnda fikirleri de dini ortak bulunan gelip katld s. kutsallama age, vakit, 3-7)

ferti diren alarak

dini ferdiyetilik

bamszlk ruhu

bir eit

biimini

bilin derinliklerine doru kk sald." (E.D.,

Burada, dou insann canl cenazeden kt, kle ruhlu yapan Tabulardan ou dyor. ngiltere'nin ada oluu, daimi ordu yokluunu, daimi ordusuzluk ise, baa geenin zorbalk yapamamasn m getirmitir? Elbet corafya retici glerinin de kapitalizmin ngiltere'de balamasnda rol oldu. Ama Kara Avrupas'ndaki ekonomik geliim aamasna girilmemi olsayd, o balama havada kalrd. Krala daimi ordu ile Firavunlama imkn verdirtmeyenler, Byk Britanya Adasnn corafyas deil, kasasnn anahtarn kimseye teslim etmeyen insandr. Ve o insan, daimi ordusuzluu ile, dn ve bugn yeryznn en geni lkelerini hegemonyas altna tutmutur. Magna Karta'nn tevkif ve ikence yasa btn Dou Anayasalarnda yzyllardan beri yazldr-. kence yaplmayan Dou karakolu var mdr? Batakinin iaretiyle, usulne uydurup tutukluluk karar vermeyecek yarg nerede? Yargcn yiitlii deil, arkasnda hissettii halk destei ngiltere'de Mahkemenin bunu bamszln salar. Dou'da: niin? kim "Teba'y ahanenin mal ve can, rz ve namusu efendimizindir" denir. nk hibir kral iddia edememitir, halk onun alnn karlamtr. ark toplumunda,

olursa olsun, baa geen en alak kiinin nnde hemen kul kle kesilmek prensibi, her trl tartmann her zaman dnda braklmtr. Neden? Binlerce yllk medeniyet, ikenceye Dou insann karsna paavraya evirmitir de ondan. ngiltere'de Kraln da, saptacak hakimin de, kalkacak karakolun da

dikilen ey: Magna Karta'nn 61. maddesi deildir. Btn dnya Anayasalar byle "l edebiyat"larla doludur. ngiltere'de Magna Karta'y, yahut anayasasz insan haklarn "tartlmaz" klan g, ngiliz halknn hi akas olmayan "ayaklanma tehd idi"dir. Bu g, Anayasa-babayasadaki "direnme hakk" deil, burnundan kl koparttrmayan ngiliz halkdr. ngiliz halk gkten mi inmitir? Hayr. Barbarlktan gelmitir. Btn dnya milletleri barbarlktan inmedir. Ama ngilizler, Slavlar bir yana braklrsa, Barbarl, ok kr, en ge brakm olan insanlardr. Antika medeniyeti yanna glkle uratm bulunan insanlardr. Onun iin dnyann baka her yerinde asilzadeler, mstebidin kpei olmay eref bilmiler de halkn arkada olmaktansa lmeye katlanmlardr. ngiltere'de, bilmilerdir. nk onlar, antika baronlar, kendi karlarn, halkn karyla bir potada "eritmeyi" medeniyetin tefeci-bezirgan halk denilen kandalargeiren soysuzlamas kalabilmilerdir. ile kapkulu olmam, 19. yzylda

nn yanbanda savamay eref bilen Kan efleri durumunda Japonya'y kapitalizme Samuray'lar da yle idiler. Problemin anahtar budur. "Gney" denilen Kara Avrupa milletleri, btn antika ark, sr gibi: "Kendilerini ezen eitli istibdatlar ayakta tutmakta efendilerinden daha azgnca aba gsteren kleler" iken, ngiltere'de "Hrriyetin gelenekleri hi bir zaman yasaklanmad" ve "ngiltere uzun ve sancl grelerden sonra, siyaset ve din hrriyetini ele geirdi." nk "ngiltere'de halk silahlyd." Eugne Despois: "ngiliz kanunlar... Cermen rklarna has olan bamszlk bir paraalkanlklarndan ilham ald" derken, gerein yalnz

sn grebiliyor. Yalnz Cermen rk deil, btn rklar, tarihncesi ilkel sosyalizm toplumunda, en az Cermenler kadar sosyal karakter, ahlak ve en nemlisi SLAH gc tadlar. "Siyasi bamszlk tiryakisi ruh; Cermen tam rklarnda nan bireyci diren fikri"dir derken anlayamad Despois: gerei, hiortak bulu-

teki burjuva kii karcl asndan tersine eviriyor. Btn tarihncesi "rk"larda "BREYC" (Ferdiyeti-ndivdalist) bir ey yoktur. Onlardaki "Bamszlk" gibi grnen davran, birbirlerine kar olan mthi balln, eit+doru+yiit hrlnden gelir. "Hrriyetin hibir zaman yasaklanamamasnn gelenekleri", barbar kalabilmelerinden trdr. Bunu Britanya

insanlarnn btn tarihleri aklar. Despois, ngiliz hrln "topraksz Jean gnnden beri", yani sonradan bir kt parasyla oluvermi sanyor. Neredeyse gkten inerek yerleip kklemi gibi, yahut Nazivri "Cermen rk"ndan gelmi gibi gsteriyor. Geli, dorudan doruya her milletin iinden kt tarihncesinden, ilkel sosyalizmdendir. Bunu ksaca grelim. ANAHANLIK GELENENDEN "MAGNA KARTA"YA ngiltere'nin ilk tarihte benzer olaylarn yazan Roma Tarihisi Tacitus; besbelli ngiltere'de grd insanlkla Romal medenileri zihninde yzletirdike, utan ve tiksintisinden kendini alamayarak, antika medeniyet "nizam- itimai"si, "sosyal dzen"i iinde yaayan "hr kii"leri yle anlatr: "Gerekten dnyaya byk bir sabr rnei olduk. Eski devirler nasl hrriyetin son kertesini grmse, biz de kleliin en aa derecesine tank olduk. Hafiyeler, konumak ve duymak hakkn bile bizden aldlar. Susmak kadar unutmak da elimizde olsayd, sesimizle birlikte kafamz da kaybedecektik." (C. T., Agrikolann Hayat, s. 4, Ark, 1945) Yeryzn Uzakdou'dan Fransa'nn gbeine dek kaplam olan bu antika medeniyet rezillii, ngiliz barbarn yutamamt. Ayn gnler, barbar ngiliz de Romal'y baka trl grmyor, antika Romal'nn Britanya Adas barbarlarna getirdii medeniyeti, halk toplantsnda barbarlar yle zetliyorlard: "Valinin adamlar, Prokratorun [eski Roma'da vali] uaklar, hareketi bamzdan eksik etmiyorlar. Hrs ve ehvetlerinden hibir ey kurtulmuyor. Savata ganimeti yiit olan kazanr. Bu Romallarn ou korkak, aciz mahluklar olduklar halde, evlerimizi soyuyorlar, ocuklarmz karyorlar, bizi zorla askere alyorlar." (C. T., age, s. 18) Romal'ya "beynini kaybettiren" gizli polis devleti, snfl medeniyetti. Yoksa, baka her toplum insan gibi, Romal da; Tacitus'un pek yerinde sylediine gre: "Eski devirlerde hrriyetin en yksek derecesini" tatm insand. O "eski devir", insan insana drerek paavraya evirmi olan medeniyetten nceki ilkel sosyalizm dzeni, barbarlk a idi. nk: "Britanya'ya ordusuyla Caesar'd. Baz baarlar ilk giren Roma Generali Jul i us kazanp halkn gzn korkutmu,

sahili sonra

ele

geirmi

ise

de,

aday

bir mlk

olarak Ancak

kendinden kefettii BBritanya yrd.

gelenlere

miras

brakt

sylenemez. kar

sylenebilir. uzun zaman, litika ama kar

ok gemeden kendi bar yllarnda Tiberius Britanya'y istila fikrinden istila

(Roma'da) yurtlarna bile

i sava

balad.

yklerimiz silahlarn diyordu.

evirdiler. izinden iyice

unutuldu.

Augustos buna pobiliniyordu; Cermanya'ya mparator muntazam heyeti kader etbir balanVezirlik)

emsal sayp, etmeyi

selefinin

Caligula'nn

tasarlad suya

kararsz kafas, giritii byk ikinci Bu, bir

abuk cayd. giriti.

Zaten Adaya da

teebbsler de hareketine

dmt.

Claudius iine gt. tikten sekin ald.

ve yardmc

birlikler geirdi. ediler,

Vespasianus'u sonraki

kumanda bylece

Vespasianus'un

baarsna

Kabileler boyun sonra,

krallar esir alnd,

Vespasianus'a Plautius'du.

glmsedi... Britanya'ya Ondan sonra Yava

Konsllk (Osmanl'da vali yava Ostarius s. 17) Scapula geldi.

olarak gnderilenlerin Britanya'nn

ilki Aulius

Her ikisi de

askerlerdi.

gney blgeleri bir

vilayet haline getirildi." kalpazan deildir:

(age, "Bizden

Bu Britanya'y medeniyete sokmak myd? Hayr. Tacitus tarih nceki yazarlar henz bilmediklerini ben olaylar olduu gibi bilgi 12) der. Ancak o zamanki devresiyle edebiyat yaparak gizlemeye uratlar,

anlatmaya alacam" (age, "Britonlar vahidirler. dmemilerdir. bir millet imi. ilerinde ler, yiitlik, srasnda yenilen Barla Uzun

dzeniyle grdklerini aklar; ona gre: bir bar zerlerine henz zayf sava istilas teki15) Rivayete gre Galler de birlikte vaktiyle byk, Claudius'un uramlar; age,

bir uyuukluk gelmi,

hrriyet sevgisi kalmam. Britanyallar da ayn akbete

bir zamanlar Galler nasldysa barbar toplumlarn

yle kalmlar." (T.,

"Vahi" saylan "barbar" Britanyallara, medeni Roma ne yapt? nce, kk, demokratik danklklarndan kallee yararlanp, onlar birer birer avlamaya giriti; Tacitus, barbarn sosyalist KAN tekilatn veya her kabile blmn ayr bir "devlet", seimle iktidara gelmi kan efini de, medeniyetin zorba devlet bakan, kral ile bir tutuyor. Bu kartr bir yana braklrsa syledikleri barbar toplumlarn gerekliidir: "Eskiden yznden (Britonlar) krallara itaat ederlermi; (Bizim iin imdi reisleri de, kuvvetli eitli partilere ayrlmlar.

kabilelerin birlikte hareket etmemelerinden daha faydal bir ey olamaz)... ki veya devletin ortak bir tehlikeye kar koymak iin birletii pek grlmez. Bundan dolay, teker teker dvp, hep birlikte yenildiler." (T., age, 15) te, medeni Roma devletilii, blnm oymaklar, kolayca yenilen o Britanya'daki barbarlar arasna tefeci-bezirgan Firavunluunu sokabilmek iin iki yol gtt: 1- Bezirgan mnasebetlerine tek tk sler kurmakt. Barbar krallar soysuzlatrmak iin, teker teker lkse altrd. Birinci sler, bezirganln silahl ve gze batan zorbal idi. 2- Medeniyet afyonu ile barbar elebalarn satn alp, uyuturarak kaleyi ieriden fethetmeye alt. Ve bunu en hinoluhince bilinle yaptn Tacitus'ten reniyoruz. Yaplan, imdiki "Amerikan yardm" idi: "Bundan baka bir kasaba kurularak, iine eski askerler yerletirildi. Baz siteler Kral Kogidumnus'a hediye edildi. (Bu adam bize son zamanlara kadar sadk kald.) Gerekten de krallarn kendilerini esaret aletleri olarak kullanmak Roma ulusunun eski bir geleneidir." (age, 17) "Dank bir halde yaayan medenilemi Briton'lar savaa kar tabii bir eginlik [yatknlk] gsteriyorlard. Agricola'nn maksad, lks yaamay gstererek onlar sulh ve skna altrmakt. zel tevikler ve resmi yardmlarla, yerlilere tapnaklar, pazar yerleri, konaklar yaptrd. Heveslileri vyor, yava davrananlar cezaya arptryordu. Herkes valinin gzne girmek istedii iin, rekabet, zorun yapaca ii grd. Sonra, yerli reislerin oullarna liberal bir terbiye verdirdi. Briton'larn doutan kabiliyetlerini, Gallerin byk emek harcayarak elde ettikleri meharetlerinden stn bulduunu sylyordu. Neticede, biraz nce Romallarn dilini kullanmak istemeyen yerliler, ok gemeden hatip olmak sevdasna dtler. Bylece, bizim giyim tarzmz bile moda oldu. Toga [geleneksel Roma giysisi], sk sk grnmeye balad. Briton'lar yava yava kt alkanlklarmzn ekiciliine kapldlar. Revaklara, hamamlara, ssl ziyafet salonlarna altlar. Bu onlarn esaretini salamak iin bir tedbirdi; cahiller ise ona 'medeniyet'adn veriyorlard." (age, s. 26) Demek, "Batclarn bugn hl geri lkeleri macunlamak iin yeni bir ey icat etmelerine hacet yoktu. Fakat, Romallar Britanya'da "esareti salamak" metodlarn modern smrgeciler kadar tutturabildiler mi? Sekizinci Konsl-Vali:
86

"Kabilelere yerletirdi... balad... ynca, maya... faydas Romallar', kabilelerin emiyor, iin, li... lidir... nk yoruz. Boudicca

boyun Bunlara

edirip gvenerek,

aralarna Mona

kuvvetli

garnizonlar kalmakonu'Sabrn 'medeni Vaktiyle Bizim

(Man)

adasna saldrya korku zerinde onlar,

Valinin kzgnlk yok'

uzakta ve

bulunmas esirliin 'biz

dolaysyla, ktlkleri sktka'

Britonlar aralarnda diyorlard, zerimize bir kral Prokrator, efendilerimizin Biz de Sonra Bu adl onlar, vard,

kinlerini daha

krklemeye diimizi ar ykler

baladlar.

yklyorlar. var. alyor.

imdi ikier kral

Vali kanmz kadar tehlikedaha tehlikesarldlar. gzetmez-

varmz youmuzu anlamazlklar, adm atmz; btn ada

elimizden

anlamalar atlganlktan halk, altnda cinsiyet

en zor olan fikirlerle coan

yani toplanm konuuKral hanedanndan silaha fark

bu gibi ilerde ihtiyat, bir kadnn asker kumandas

komutanlarnda

ler." (C. age, s. 18-19) Yani, ngiltere halk, birinci yzylda, henz Aa Barbarlk konan pek amam, Anahanca Kanda bir toplumu yayordu. Onun iin, kurnaz Romal Agricola, tatl sert soysuzlatrmasna, "medeniyet" modas ile "esareti salama"sna ramen, Britanyallar antika sonucu bu oldu: "Britanyallar, hammlleri gururlarna taate dokunulmazsa, verirler; altrlmlarsa modasyla asker, ama da, vergi, klelie devdaha bile, letin istedii her eyi seve seve yoktur. hakarete hi tamedeniyet kleliine bir trl sokamad; Roma egemenliinin huylarnca gitmekten baka are yoktu.

almamlardr." (C. Tacit, Ag. etc, s. 16) Tek tk "kral" ocuklar toga kandrldysa onlar imdiki Amerikan irketlerinin ajanlar kadar olsun milleti dejenere edemediler. "Sezarlar uruna gdml kulluk teorisi" Briton adasnda skmedi. E. Despois haklyd: hibir vakit tmyle zincire vurulmamt." te, "Byk Britanya ngiliz Magna

Kartas: O henz Tomris [Massagetlerin anahan] gibi anahan rnei Boudicca adl Amazonlarn buyruunda antika medeniyet basksna kar ayaklanp savaa giren ilkel "sosyalist" toplumun zaptedilmez, hrlk, eitlik, doruluk, yiitlik gelenek ve grenek retici glerinden kaynak alacaktr.

NGLTERE'YE NORMAN reti boyu, Roma medeniyetinin adasnda Britanya

BARBAR AISI kiri, 5., 6. yzyllar Anglo iki yzgttkkinleri, olaadaiin, yrtnp Galliler'in, engel barbarlar;

brakt

ykayanlar gene ocuklar,

Sakson Jut Cermenleri oldu. "Kymriler, yla leri yakn yani lkenin Breton igalcilere topran sahipleri, Saksonlarn atfetmediler. hep sre, rkna hibir daima ve kar Anglo vakit canl

mcadeleyi boyunca

rlandallar'n, Ortaa caktr. larn

skoyallar'n

ve yakc kalan rekabetlerle ramen, Onun O

milli birliin uluslar

gereklemesine krallklar, abalara

Anglo-Sakson ikide ve birliini

durduundan, Danimarkallara lar 10. egemen lkenin

bir kendini gsteren kudretsiz kolay Norvelilere

gerekletirmekte

kaldlar. oldular.

av

yabancsokarak

yzylda oldular.

ngiltere'yi fethettiler. mpartorluunun yzylda hl: Danelag, 12.

11.

yzyl balangcnda

ngiltere'yi

Skandinav

uyrukluuna Danelaw,

16 Kontluu iine alan btn bir Danorum pro-

tmne birden,

vinciea (Danimarka yeri, eyaleti) ad veriliyordu." (Maxime Petit, Histoire Gnral des Peuples, c.1, s. 201-202) ngiltere'de bin yl nce "milli birlik" olmam; nk o zaman Britanya halk, sopay grnce katarlanveren antika kle ve kapkulu srs deil, her kiisi sosyalist toplumun kiilikli etin leblebisi idi. nne gelen zorbann diini krveriyordu. yle "birliksizlik"e insanlk bugn 1) ci sosyalizm orada kt. arka arkaya sralanmad. ne kadar kretse yeridir: Magna Karta, 2) Kapitalizm, 3) lk modern byk topiBu basamakl geliim, tesadfen Douda, be alt bin yldr en itsel medeniyeti ahikaya kaSmrc bir

(sinik) yollardan kyasya uygulanm biricik, birleik, devleti firavunluk sistemi, tefeci-bezirgan rrken lar, insan yerin dibine indirip unutmutur. akp

avu st insan Allahlatrarak, geri kalan geni alan ynnereye doru rktrsen, oraya batacak kiiliksiz ulusal tekikul srleri durumuna sokmu usuz bucaksz antika ngiltere'nin sinden daha modern kapitalizme kaynak olmas, biri

birliklere kavuamad iin, ngiltere'nin nesi eksik kalmtr? barbar insan toplumlar sayesindedir. Onlar g-

neyden geen medeniyeti, insan hrriyetiyle uzlatrmlardr. Gney antika medeniyetleri kuzeye szdka, sanki insan mal-

zemesinin soysuzlamasn ngiltere'de nlemek iin, boyuna kuzeyden gneye barbar gleri gnderen skandinav barbarl elbet tarihin gstermeye alt gibi deildi. denizde kalma Atila, koan Ouz, oymaklaryd. Onun bir "imparatorluk" step yerine barbarlardan Cengiz, Timur ordularnn gnderdii

kontluklar da,

hibir vakit Fransa'daki Charlemagne'n

kontlarna benzemediler. nk Roma batakln be yz yl nce Anglo Sakson barbarlar, be yz yl sonra da Skandinav barbarlar temizlemilerdi. Yakndan bakalm. Northman denilen kuzeyli barbarlar, Britanya toplumunu hi durmakszn aladlar. 787 yllar arasnda daha ok Grek'lerin Yunanistan'da yaptklar biimde gelge korsanlkla ie baladlar. "Ky berdular", yahut frtnadan kay batm balk klna girip, Britanyay nce casusluyorlard. Arkadan, sanki Hristiyanln Britanya adasna sokup yerletirmek istedii "insan unutma" sistemini istiyormua, "manastrlara, mnferit ikide bir ykmak saldryorlariftliklere

d." (H. G. dp.) Hadise, ngiltere ile snrl deildi. Charlemagne mparatorluundan 77 yl sonra, Kara Avrupas insanlarnn hr ve eit barbar gelenekleri ile birlikte zerine bastklar toprak temeli de kaymt. Kara Avrupas Kel arl'lerin (Charles le Chauve) veya iko arl'lerin (Charles le Gros) ayarnda birka yz derebeyi elinde kvranyordu. Dnyann hakkndan ancak yeni bir "Tufan", bir barbar akn gelebilirdi. Arabistan'n gneyinde, Kent seviyesine km Yukar Barbar Arapl orijinal slam medeniyetini kurmu, Hint'den spanya'ya dek cihan ticaret yollarn am idi. Fransa yolun ortasnda, yenilmi, geri ekilip, Tavaif-l mlklemiti. ORTA YOL zerinde Bizansla kar karya kmaza girmiti. Tarihncesinde Neanderthal insannn, tarihte Hunlarn kullandklar KUZEY YOLU'ndan, Macarlar, Skandinavya'dan latrlabildiler, "Northmanlar, 'Kuular Yolu baptlar. ve kaza Vikingler, beladan Northmanlar kageldi. Macarlar klasiklemi kara yollarndan geldikleri iin daha abuk istikrarHristiyanlatrldlar. nlerinde yalnz denizi serbest buldular ve ahyere dstne' atldlar. yahut Anse ylmyorlard: Uzun Onlar bu yolun (engel) 'Kasrga bizi frtnalaryla istediimiz

ocuklar hibir tehlike rmak sularnn

gtrr' diyorlard.

kylar boyunca,

kldkleri yorlard; oralardan,

yerlere sonra

gidiyorlard. elverili baz br baa 'mzraklarn

apul

ediyorlar,

adam

ldrve

noktalar zerine kutsal koup

yerleiyorlard (Duruy,

ahaliye

trksn'

syleyerek, Hist,

lkeleri bir batan niv., s. 252)

ayorlard."

Bu, tipik bir Mool akn deil midir? Macarlar da, Normanlar da, zerine saldrdklar Hristiyan izah ediyor: nk ve medeniyeti iinde eridiler. Nortmanlar ayrtDuruy bunu dinle Hristiyanla "Araplar, bir bakma orijinal bir vard; milletlerden

medeniyete sahiptiler, lanmadlar" diyor.

zel bir dinleri teki Hristiyan

yakalandlar

Macar ve

Normanlar inansz

insanlar my-

d? Onlarn da, Trklerin amanizmi gibi ilkel tapnlar vard. Araplarla Normanlarn fark: slam Araplnn Kentten kma Yukar Barbarlk Konandan gelmeleri; Normanlarn, Macarlar, Moollar, Trkler gibi gebe Orta Barbarlk Konan amam bulunmalar yaptklar idi... Burada bizi ilgilendiren yn, zellikle Norbaka, Britanya adasnda Normanlar man Orta Barbarlarnn ayn insanlar olduklar ve ayn aknlar halde, Kara Avrupasnda bsbtn baka sonulara kap am olmalardr.

"La messe des lances" (mzraklarn ilahisi)ni talya'dan, imdiki Rusya'nn Novogorod kentine kadar btn Avrupa'ya duyurmulard. Fakat, Northmanlar akn: I- Kuzey Kara Avrupas'ndaki en tipik sonularn Fransa'da verdi: Orada kkn derebeylie uram dzenin basks altnda ezilen insanlk, Normanlara kar doru drst hibir diren gstermediler. Alt snflar her zaman ilgisiz ve bkkndrlar. Ama, bu defa, postlar konu olan st snflar da baka trl deil idiler. Btn tepkileri u oldu: "Bir krallk buyrultusu, larna) nda eski atolar duraklayan 911 rini emir buyurdu; seirteceklerine dndler. ladlar: lke kontlara ve Kral vasallerine yahut yenilerini ina kapland. o yerlerde yakp age, s. (kapkuletmelebaAdm onarmalarn,

arabuk atolarla ve bereketli baz uzun

igalciler, yl

geilmesi gleen

yollar zerine yerlemeyi ba252) ykmalar,

emniyetli

Neustrie

lkesini kendi kendilerine uzadya

eyrek yzyl sren

derebeyliin zuhurunu hazrlam oldu." (Duruy,

II- ngiltere'de Norman aknlarnn sona erii, Fransa'dakinin taban tabana zdd oldu. Britanya'da ne Roma Hukuku, ne Kilise medeniyeti, topra ve insan yeterince bozup rtememiti. eridekilerle dardan gelenler arasnda sava, Yukar Barbarlkla Orta Barbarlk arasndaki atma kadar yaman oldu. Anglo-Saksonlar'la Normanlar'n grei, barbar savalarnn, ezeli kanununa uydu: nce kyasya kanl bouma yaptlar, sonra, bir taraf stn gelince, teki taraf yok edemeyince, kullatrmaya kalkmad, onunla eit ve hi deilse insancl medeniyete bulam Yukar haklara gre kaynaverdi. Antika Barbar Anglo-Saksonkandalk balarn birliksizliinden barbar gelenek ve 927 yl, ilk byk girmiti: NorthmanilerleGenel izgilke kontlar iinde az ok zenginlik farkllamalar gevetmiti ama geldii belliydi. Medenilerde bulunmayan idaresi), tek (871 monari yl),

koparmamt. Yenilgilerinin

grenekleriyle, toplumca toparlandlar: "Sakson Egbert'in Egbert, Heptarchie'si kylarna kralla (Yedili bir zamannda, ngiltere artk biimine

gemilerinden yeni bir biim

km verdi:

lar pskrtt...

Byk Alfred,

Northmanlarn

yilerini durdurarak, luklara geirildi; de yar blnd; irsi, yar ile

leri ileride korunacak olan bir tekilatl dzen kurdu. 12 Francs-tenaciers Wittenagemot, seilmi (Jri) yahut genel iler

ile adalet yrrle Us'lular Meclisi iinile kararlatrl-

bir kralln iin): verdi. Kral,

yardm

d." (Duruy, age, 252) (Byk Albert, Rnesansa uratt kan demokrasisi severlik kesin ura takdis ve kral olduu "Kanunlar ngilizlere yurtEdebi eserleri dil zerinde Kraln bir gven ada duygusu

etki yapt. tarafndan edilir...

Bir donanma, kuvvetlendi. seilir Daha ve imdiden,

bir askeri tekilat yaratt.

otoritesi bu

Wittenagemot denilen vncn veya

Canterbory Bapiskoposu ngiltere'nin shire, veya yzlk

tarafndan arttran hund-

kurumlar muntazam yerine larn

taslaklar aralklarla

kontluk

red ve en sonunda ky veya insanlar bu o buyrultularnn meruluu

township toplantya

erevesi iinde az ok arlrlar; onaylanr; ederler. olacaklardr yukarnn adaletin Aralarnda ve onsralan-

toplantlarca yardm lord

getirilmesine evresinde

toplantlar

Theyn'ler ayrdlanr:

Bunlar sonralar

hr insanlar eitli

kategoriler halinde

bulunurlar.

Son ile

basamakta 11.

kleler yahut serfler bulunur. yzyl sonunda braklrsa, 200 bin Romal Bu birlikte kiiyi kentyer, 20

ehir nfusu az kalabalktr: g bulur. lerden olan ancak kadar Londra hibir ey kalmamtr. Wessex'in ta giyme merkez; bakenti gnlerinde bezirganlar, basarlar.

York bir yana Gebe Winchester'in esnaflar,

hkmet iin ahalisi azlkt. Bununla vaizleri P., bir yana

geit yeri

canlanyordu. Londra

yahut

haclar des.

eker ve para p., c.1 s. 204)

Bunlardan

braklrsa,

en kalabal 10 bin kii tutmuyordu." (M. te, ngiltere'nin

Hist. Gen.

modern demokrasiye kk olacak ilk du-

rumu byle dodu. Klasik tarih, o durumdaki btn demokratik kurumlarla byk altndan alay ederek, hepsinin hi yoktan, sanki Byk Robert'ce icat edilmi gibi fkrdklarn anlatmak ister. Oysa btn kurumlar, aka tarihncesi "kan tekilat" gibi kkl ve ciddi kaynaktan geldikleri iin gldrler. Onun iin klasik tarihin: "ok dinin defa alk ve takdis (sacre), phesiz, kararlar ura kendini bir yol halinde dayatan takdis alnr; efenedilen ama, canl tannmasndan ibarettir. Vahim ok defa

kral mutlak deildir. hkmdar iradesine, (age), gibi alafranga

hazr bulunan [kukuculuk]

yeler katlrlar." lakrdlar Roma'nn

septizim

"kan" realitesinin varlndan

hibir ey yitirtemez.

antika tefeci-bezirganlndan yalnz olumlu yanlar kalm, btn firavunluklar silinmitir. nsanlarn aksiyon yapanlar, henz hr kandalardr. Arada serfler de bulunsa, Theyn'ler, tarihilerin gstermeye altklar gibi Kara Avrupa derebeyleri deil, "kan" efleridirler. Ancak ok sonralar, Kapitalizm ngiltere'de yuvasn yaptktan sonra, kamu topraklarn ala ala lordlaacak; aalaacaklardr. Kraln "kendisini empoze etmesi", "iraBudesine katlnmas" ancak kraln kandalarndan biri olmad, bir avu vurguncuyu temsil ettii toplumlarda yadrganr. iradelerinde ztlk yoktur. FRAVUNLAMAYA KARI "MAGNA KARTA" Antika medeniyetlerin "Ruh-u habis"i kilise, eli kolu bal m kald? Elbet ngiltere'ye de burnunu soktu. Fransa'nn kuzeyinrada kralla teki kandalarn karlar hemen ayn olduu iin,

deki az ok derebeylemi Norman barbarl, "iei burnunda" duruyordu: du. kkrtld. frsat Kolay macera aryor, din lkcl gdyorKilise tarafndan Edward lnce ngiltere Pi Giyom'u ne leride Hallar Seferine staj yaptrlrca 1066 yl Gnah kartc Cihad

tahtna drt istekli kmt. Halk Meclisi, Harold'u seti. Papa karmad: bayra gnderdii srd. Normandiya'da "toprak vadedilen valyeler", daha stn silahlarla Hasting savanda ta baltal Britanyallar yendiler. Ama bu, hi de kilisenin umduu bir Nemruta kullatrmay getiremedi. Pi Giyom, ard aras kesilmez savalardan ba alamyordu. En sonunda ayakta durabilmek iin, Britanyallarn barbar geleneklerine boyun emek zorunda kald. H. G. d. P'ye gre: toplanp 1086 yl "Salisbury Meclisinde 60 bin byk kk vasal ve Domesdagbook Normanlarn denilen arazi defteiinde eitlik erevesi yeminletiler

rini buyrultulatrld." Bu, 1- Kilise tepildi: lgence) diler. dayatmaya

Britanyallarla bir eit antlamasyd. Onun zerine: "Grgoire kalkt; VII krala bir sadakat yemini (alSakson krallar bunu kabul etmeGiyom: toplant). kadar "Wittenagemot'u periYlda 3 defa Pak'ta, byk baronlar ve ve Winchester arld. ve

Giyom da reddetti." kaynald: arayla elden din

2- Britanyallarla Pantekot'ta, pralat'lar Londra'da da Giyom, Noel'de,

yodikletirdi (muntazam (mor cbbeli

geldii ulular),

zellikle edildi

toplantya, banda

Witenagemot tacyla

Meclisine lenlere

Orada

kanunlar kartld, (HGdp, 204/1)

byk kararlar ilan gnlden

byk salonbakanlk etti."

Kilise, bu ihaneti affetmedi. Giyom'un olu Robert'i ve Fransz kral Filip I'i kkrtt. Giyom, Mante'ta yaralanp, Rouenne'de ld (1087). Yerine geen Guillaume II, gene R. Flambard'n kkrtmasyla; bask yapmaya yeltendi. Ava kt gn, kimin att bilinmez "mehul" bir okla avlanp ld... hapse atmak 1103 ve bir Hrriyet Kartas Britanyallailan etmek yapage) rn akas yoktu! Tahta geen kk oul Henry I'in ilk ii: "Flambard' oldu. m 15 Austos bulunduklar gn, eski Britanya Krallarnn (HGdP,

iyi hkmet

vaatlerini yeniledi."

lnce, kz Mathilde'i yerine geirmek istemiti (1135). ngilizlerin Fatih, Kilisenin Pi dedii Giyom'un torunu Etienne de

Blois daha akgz davrand. Tahta kar kmaz "Henry I'inkine benzeyen Kartalar kartt. Herkes onu tand." (HGdP., 204/2) ngiltere'de kral olmann birinci art, Britanya'ya Hrriyet Kartas sunmakt. Ve o yeryznn en yabani lkesi, bu Kartalarla anszn gelime temposunu her yerdekinden ne geirtti. 1154'te kral olan Plantagenet'lerden Henry II "ngiliz de il"di. "Dedesi Henri I'in yata atolar mi hatr sayda saylrca sunduu Karta'lar maliyeye artt... Londra toprak ilan edince, birok haydut neByk gidi, uurup, dzen verdi." "ehirlerin zenginleti. bu

loncalar

ehirler saysz imtiyazlar satn toplumundaki

aldlar." Tabii

Britanya

retmenlerini

smrlmekten

kurtarmyordu. Ama, Kara Avrupasna dek yaylm antika tefeci-bezirgan sisteminin ngiltere'de de mutlak bir kle ve kul sistemi yaratmasna engel oldu. Bir tek Firavun'un baa geip, bir milleti kapkulu yapmas imkanszlamt. Kartalar Hrriyeti, izafi de olsa, modern burjuva demokrasisini andrr gelimelerin yoluydu. Kendi rknn pek az ngiliz olan prensleri iinde en az ngiliz (kraln olan 6 idare "Arslan Yrekli Richard, 6 yllk krall srasnda, "Her kontluk, heriff'e drder 800 yl ngiltere'de ay oturdu." arld. (zamannda)

mmessiline)

asistanlk etmek zere ile Lincoln'un,

valye semeye

Londra

Belediye Bakan-

larn seme haklar teyid olundu." (H.G.d.P.)

O adan

sonra bile Trkiye'de hl stanbul Belediye Bakan seiminin ne olduu dnlrse, 800 yl nce ngiltere'nin nerelerde bulunduu tasarlanabilir. Arslan Yrekli Riar, tam Kilisenin istedii enayilerdendi. Hallar Seferi dnnde Avusturya dk Leopold'a, fazla yolunduu iin define aramak zere saldrd Chalus atosu nnde br dnyay ocuksuz boylad. Birbirine giren drt be taht gnllsnden, yeenini ldren topraksz Jean, tac bana geirdi. Ama dnyay kendisine darltmt. 1205 yl Canterbery Bapiskoposu lnce, yerine geecek kii zerinde Papa'yla Topraksz'n aras ald. Topraksz'n arad bu idi: "Jane, ard. man Manastrn topraklarna el atverdi. O zaman yeniden Milli Anglikan Kilisesinin kar elemanlarn bln) toplamay idi... II'... baPapalk, Kral ve Britanyallar arasnda l kumara oturuldu: Bu hakiki bir schisme ngiliz Kralna d 'byk baronlar', (kiliselerin dman (Papa) dBaronlar,

Innocent III,

iki dman

salverdi;

Ogust Filip

piskoposlar, Langton'un a ra byk yandan arasnda lerini kraln m ve 15

byk

ehirler

(Papann birletiler.

hakemi (Herkes

olan) de,

Etienne Papa'nn ngilizlere Tarihin te

bakanl altnda 1215 Kartas baronlarla bir bar gn

cuk oturdu Haziran Hrriyetler byk yaplan nizaml

sanacak derken.) (Magna Kilise

Uzun mzakerelerden sonovasnda, baland. Karta)

Runnymede

en byk eylemlerinden

biri olan bu akt: ve antlamasdr. Kral,

Bir yandan kral, Kii (ferd) maliye halinde Bu (Kilise

Bykehir

mmessilleri hrriyetilerinde toplanura, ile

adalet idaresini garantiliyor, bir ura beylerin

haklarn snrlandryordu. Pralat'larla, asl oldu.

tasvibini almak zorundayd. Daha gre bu imzalar atlp, balad. yeniden parsay

parlamentonun mhrlenir Krallk

parmenler Antika

mhrlenmez, ruh-u Papa, riayet [ngiliz Ekim kskan (HGdP., habisi

oynam,

Britanyallar

toplamlard:

medeniyetin kral ama ld. Karta'ya (alangle 1216

kndeye gelir miydi?) Jan para verdii yeminden ve Kuzey'e muaf tuttu. bir sefer at; bira imekten, br ge-

ve asker buldu.

(Kral Kilisenin a iine sokmak zere) etmek iin usul] sktrd kimilerince 206/2) deildi. Kral, Onun eline ne yalnz balar-

Kral dmanlarn

Londra'ya gn,

kndeyle) hemen hemen anszn eftaliyle tarafndan zehirlenerek

kimilerince Britanya irdii

de

bir kei

dnyaya gt."

ahalisi

bylesine tekin

Hrriyet Kartasn, Papa veya

na, ne elele vererek bir daha kopartp geri alamyorlard. Bir "mehul" ok veya eftali, mstebidi olmama eviriveriyordu! Toplum, klelii tutmadka, resmi din de tutunamazd. Onun iin, ngiltere'de Papa'nn Katoliklii halk kullatrmak isteyince, karsnda Protestanl buldu. Protestanlk zamanla beylerin ve kralln yardaks olunca, karsnda halktan gelme tarikatleri, Pritenlii buldu. Hrriyet de ne kelime denecek, hrriyet, ekonomik gelimeyi, teknii yaratr m? Evet yaratt. nsan robot yapan medeniyet kulluu, her trl byk keifleri ldrm, nk zekay da kleletirmiti. ngiltere'de hr dnce klelememiti. Magna Karta ilan edildiinde henz Fransisken papazlna gire"Aristotalis'in btn kitaplarn be yanda olan, sonra Oxford blgesinde yle barmt:

cek olan Roger Bacon (1210-1293) Yeryznn yalnz ngiliz

yakardm; sonuca

nk

onlar baka

incelemek zaman stne yanl

kaybndan douruyor Bu

baka ve

bir

gtrmyor,

yanl

cehabtn

leti arttrmaktan Avrupa'y letin yi, lerine gururlu gelelim, u

bir ey yapmyor!"

sesleni,

kaskat yapm skolastiin, drt ban itham ve ediyordu:

antika

medeniyet for-

mllerinin bir anda yaklmasyd. O ngiliz "din adam": "CehaOtoriteye sayg gstermecahil kalabalklarn grmeye dmann G. W., bal kanaatbrakmayan stesinden Ess. de rf ve nem adete sayg vermeyi gstermeyi, Bu drt

kendisini eitim

igdlerimizi...

nmzde btn bir dnya alr." (H. Karta'dan

I'Hist. niv., s. 374) Teknik keif nerede mi? Magna bugne dek yaplm btn byk icatlar, Roger Bacon gzleriyle grme, 800 yl nce buharl gemiyi, otomobili, ua haber veriyordu: "Krekisi maklara t daha eki lar, byk bulunmayan gemiler, yardm gemicilik makineleri adapte (kreki) olmakszn oraklarla insan insanlarla hareket mcehhez bunlarn uan olacak, yle rve Byk Okyanusa olmu bir tek kiinin gtdoluymuasndan Onun gibi, hibir arabazerinde arabalar eyler gibi edebilecek insanlarn sava

byk bir abuklukla hayvannn (cum

ilerleyeceklerdir. tpk kadim

impetu instimoebili), sandmz Uan ki, btn yle

dvtklerini

gibi srleceklerdir. dzeni iindedir; yapma havay kanatlar,

makineler de

mmkn ortasna

olan kanatlar

oturabilecek

hzyla

bir kuun

dvecektir. " Kristof Kolomb'un yelkenli gemiyle Okyanus'a a"nsanlar zmleyebilecekZeka: Kapkulluundan Bu, ngiliz antika ispat kii, yaratyordu. ngiliz koyarlar"d. deil,

Zeka, teknikten nce kanatlanm, uuyordu. Tesadf deildi. Gr, lndan leri 200 yl nce yazlmt.

problemleri nlerine

toplum lsnde kurtuldu mu, papasnn insanstln medeniyeti Medeniyet tefeci-bezirgan benimsemiti. ti

toplumunun dmediini

Firavunluuna insanl Ondan deil, sonra,

ediyordu. nsan yn, medeniyeti ona ngiltere'de yakalamt.

kle ve kul olmadan insanlk medeniyeartk her gelime,

ngiltere'de bu metodu stn getirecekti. ayak sanayii, gerici basksyla Hollanda'dan karlacak, hrce insan ngiltere'sinde kapitalizme ykselecekti. Demokrasi, Firavunluun maskesi

olmad m, kapitalizmin ebesi olacakt. "Sosyal devrimler" a ana karnnda lmeyecek, ilkel sosyalizm ebesi elinde "dk" olmaktan kurtulacak, doacakt. FRANSIZ - NGLZ GELM ZITLIKLARI Tarihi Duruy, olaylar incelerken, iki yerde ortaa sonu Fransa's ile ngiltere'sinde birbiriyle taban tabana zt sonular veren ayn sebepleri biraz da aarak anar: Isada ey, 100 ba YIL SAVAINDAN geliiminin) de halk, NCE: "Milli hayatmzn zalim (Franburjuva ilk gnlerinde, derebeylie btn kar basky yapan derebeylikti. ve mualkoymutlak geti." ortaklaa

tal Ile Kral ile ef, gden

France'n

kk Beyi deil, krlarn

Mazlumlar, harebeyi du; boyun

birletiler kendisine

zaferin Krala

ylesine ki, eii iinde

genel hrriyetler yerine, kar asillerle bulunan SONRA: yan bile, yitirilmiken

elimize Kraln Vilain'lerin eitlik duygusu

otoritesi geti.

Sonra,

(D. Hist. etc., 303) (ngiltere'de bunun zdd oldu.) II- 100 YIL SAVAINDAN ca n belalar (ve mstebitlii) muzaffer olduklar zaman nne kmaya salamlatran devre sresince baka o "Fransa'nn zerine bunngiltere'nin (krallarda,

Kara Avrupas'na atklar tabiiyet dolaysyla) u ulus, yollarda mutlak Crecy, kanunlarna Yzyl gene Sava girmi kamu oldu. bulunoldular; bulmaeme-

seferler iin gerekli lamento Demek duklarn Fransa'nn ya ramen, hrriyetlerini

paray ve insan elde etmek zere parzorlayan da, hep dahi iki baka ise,

grdmz ykntlar

yrm iktidarn boyun

ortasnda krallar 319)

krallk

gidecekti;

ngiltere (age,

Poitier zaferlerine

memleket mmessillerinin

ye almlard."

Her ey ona gre oldu. Din de, dnya da Fransa ile ngiltere'de birbirine zt gitti. Kara Avrupas'nda tarikatlar ya Albijuvalarnki gibi kanla bouldu, yahut Templier ve Teuton'lar gibi bezirgan vurgunculuu yaptklar zaman bile, din ve dnya derebeylerinin kumpas ile yama ve tahrip edildiler. ngiltere'de John Wiclef (1320-1384), Oxford niversitesi fizik, mantk, felsePapala her yl verilen 1000 fe hocalndan sonra, Yzyl Sava bahanesiyle hem kralla hem papala kar sava at. gm liralk haracn, Krala verilen vergiden be kat fazla ol-

duuna att. Devletin, hizmeti gereince, Kilise mallarna elkoyma din hakkn savundu. mallar azgnca ehirlerin "Mademki insann her var Allah'ndr, da herkesin olmaldr" diyordu. ngiltere'de de "Din ancak Saray'n, Wiclef'i kurtard". adamlarnn tarafndan ve

Fransa'da, adamlar niversite'nin tu.

bylesinin

kellesi uurulurdu. takibata araya

uratld; girmesi

Kamclar (Flagellants) tarikat 9. yzylda talya'da domuBunlar, bizim Acemler gibi kaylar ve sr saplaryla sokaklarda dvnp, dnya batmadan gnahlarndan syrlmaya alyorlard. 13. ve 14. yzyllarda akm, btn Almanya'ya, Fransa'ya, Hollanda'ya, Alsas Loren'e yayld. ngiltere'de baka kla girdi. Lollard'lar, bizim goygoycular biiminde grnyorlard (Lollen: cenaze arks sylemekten geliyordu). Sanayi ve ticaretin pek abuk gelitii Felemenk, Flandre ve Brabant lkelerinde yn dokumaclar, zel evlerde komunalar kurarak yayorlard. Basknlara uraynca, ayak sanayiini de yanlarna alarak, ngiltere'nin Norfolk Kontluu'na, tarikatleriyle birlikte gtler. Orada begard (To beg: Sadaka istemek'ten) "Dilenci kardeler" adn aldlar. Ama, bunlar hi de Dou'nun sadaka dilencilerine benzemediler. "Yoksul kardeler" iinden "Fakir papazlar" kt. ngiltere'nin drt bir yanna: Hristiyanln ilk

gnlerinde olduu gibi din ve dnya mallarnn herkes iin ortak olmas, din adamlarnn, ne r (dime), ne aidat toplamamalar gerektiini yaydlar. 1395 yl Parlamentoya verdikleri dileke ile, Kilisede reform, papaz mallarn ve bekarln kaldrlmasn istediler. ngiltere ile btn geri kalan dnya (Fransa, Kara Avrupas) arasnda bambaka birer hava estiriyorlard. Niin bu tersinelik? Fransa (ve Karaavrupas) Roma medeniyetiyle Dou insannn tefeci-bezirgan batana gmlebilmiti. Fransa'da, tama suyla deirmen dndrlmek isteniyordu: Bizim Abdlhamid'in rnek ald "Meclis'i Mebusan" taklitleri, tepeden inme metotlarla ngiltere'dekine benzetilmeye kalklmt. Oysa, ngiliz rneinin sarktaca ip ele gemedike, iine dlen kulluk kuyusunun derinliinden klamayacakt. Britanya adasnn gneyinde bir avu insan, 6 bin yl nce Frat, Dicle deltasndaki bir avu insan gibi yeni bir r amlard. nk, orada tefeci-bezirgan geliim birdenbire ilkel sosyalist toplum gelenekleri ortasnda belirmiti. Barbar gelenekli hr

insan, toplum problemlerini insan eliyle zmenin olamayacan kabul etmedi. Her eyin aresi, insan unutmadan arand. O zaman din de toplumcullat: "Baka le her yerden arasna, ok ngiltere'de yenilenlerden Katolik Kilisesi, yana karak fatihlerkarmt; yenilenlerin

(nk orada; yenilen de, yenen de hr, eit, yiit, doru insan yetitirmi sosyalist toplumdand mazlum Sakson'u hem dini, tutmutu. hem yurtseverce bir an HK.) zalim Norman'a kar milletin gnlnde SonraGeri kakartemhalk HK.) sonra, Baz rahip adlar,

olarak nakedilmiti. alnma ve kaplad.

lar (bezirgan mnasebetler ve snflama ngiliz kilisesini satlklk, lan Avrupa'da larna, belliin din yolda tamahkrlk ve parayla satn olduu gibi, olan

kuvvetlendike HK.) dnya

ngiltere'de de rahipler, arca

egemenlik ruhuna kargaalklara

en sonunda Britanya getikten gibi,

ilgi gsterdikleri iin

sulandrlrlar.

(Baka yerde olduunun tersine, Ortaada kalmt. etmiken, ilerlemenin rnein, Fransa'da bana olduu ngiliz o

perdeli oyuna gelmeyecek kadar barbar gelenekliydi vaktiyle serflerin

Katolik papazl imdi ok geride azaltmaya de, lanmlarn kin hep hnc yardm ve

saylarn

ngiltere'de Ktye kulkalbinde Reformasdmanlar bu-

en son serfler bu defa rahiplerin elinde kalmt. rezaletlerin yetmedi; Bylece, rak anlar, uras da

ulusunun

Katolik Kilisesine kar kklemi bulunan izaha beri yondan lunmas ngiltere'de hr kurumlarn Katoliklie

daima ilek ve kesen azgn

dnlmeliydi: kar

Katoliktiler.

her Protestanda

tabii grlen

antipatiler,

yurttan

vatanseverlik kinle-

riyle alevlendi. "Ama gtan kt.

(Klasik tarih toplum olaylarn "din" yahut "vags iinde getirecek de, daha fikir balanayrlklar Ha

tanseverlik" gibi tekerlek laflarla, "zah" ettiini sanyor. HK.) ngiliz Protestanlnn kralla uursuzluk beri derin

(Barbar geleneini klah deitirmek aldatamyordu: Protestan apkas... besledii da ahsi barbar, kar karlar klahlar deiiveriyordu

Katolik fesi, ha lad gn, yalnz papaya in iinde mahkrlnn ederken, balangta

insan unutturmaya baHK.) Henry VIII, kaplmamt. taierleyilerine

onun papazlara

ait mallar bereketli bir av sayan vard.

Kendisini milli kilisenin efi ilan dokunur gibiydi: Anglikan kilisesi, yaplan sadece Papa-

u domaya

(nassa)

Papasz bir katolik kilisesi idi;

nn yerine Kral geirmekti; derece tehlikeliydi; yararna zerine otorite kskvrak yakalam kurmak

bu becayi bulunan ayn karna

[deitirme]

halk iin son vicdanlar

nk her insan, da,

maddesi ve ruhu ile kraln siyasi iktidar da, elde toplanm yarayan taknlan, alaylca bulunuyordu. epey

Fakat btnyle nbanda, benzeyen halkn ve

mstebitliin Fransa'da

bu reformun yabamszla Kilisesinin

Papann

otoritesine kar kralclarn ve verdikleri u ykseliyor Calvinisme, kralc

'Anglikan

hrriyetleri' adn

Protestanln

yanbanda, HK.) mutlak iine iledi.

Protestanl olan

byyordu. barbar blgede ngiltere'nin ne Kraln,

Daha nceleri skoya'da iktidar sahibi Kilisenin gbeine

(daha

hemen

demokrasiyi soktu; Rahipler Meclisinde onlarn

ne Piskoposlaherkes eit-

rn din otoritesini tanyordu; iklikler yapyordu. ti; Kalvinistlere tarikatlarna VIII, byle ve Presbyter'ciler ad bundan

nasslarn ta ilerinde de ciddi dei(Pres byte re) ykselen ad geliyordu. zellii byle verildi. belirtilen Henry

yanbalarnda

teki Protestan (Trkiye'de

genel olarak Puritain eitli tarikatlerin kuranlar gibi ama

(tasfiyeci)

ykseldiini grnce,

Ky Enstitlerini HK.)

HK.) hepsini 'sapklar'diye kovuPritenler'i diri diri atete ya-

turdu. (Halk uyarmak deil, kapkulu yetitirmek isteyen iktidar Katolikleri asyordu; Priten, kyordu... gstermekle urad ikencelere kar yiite tahamml hr ve iin o kar ve gitmek

uyandrd genel ilgiden baka, Piskoposlar artk, memurlardan nfuz, Kraln baka

(halk gibi) houna

fakir kalyordu... birbirlerini kskanan parayla bask (resmi halkn satn din

bir ey deillerdi dnmeyenlere

alnm adamlar)

kendisi gibi

ve ikence yapmaktan baka bir ie yaramyordu. itibarndan drdler ve kralln

Bylece zer-

krallkla sk fk bal kalarak krall da yapt yanllar birlikte deceklerdi." (E. Pritenler yapa-

lerine aldlar. ngiltere'de caklard.

Krallkla birlikte yaayp, modern

Despois, Rvol. D'Angleterre, s. 8-14) kapitalist devrimi, o

NGLZ DEVRMNDEN AZ NCES Tefeci-bezirgan mnasebetleri, bu artlar altnda ngiltere'de hi mi mstebit [despot] yetitiremedi? Elbet yetitirdi. Ama dizginler milletin elinden hibir vakit Firavunlarn antika devletilii eline geirtilmedi. Btn bir millet, mstebit Dou'daki

kadar paavraya, satn alnamazd. "Jaques I, u lar ona,

kapkulluuna evrilmedike, onu gdenler Elisabeth'in bask altnda lahiyatlar ediyorlard. ve tuttu-

komu krallar gibi,

hrriyeti cezalandracan sand. 'kadir-i mutlak olmak, Pritenler batl Priten canland kamaralarn Kilisesinin tasfiyeci, idare

dalkavuk-

kralln anndandr' diyorlard. (Hristiyanl

Avam Roma

inanlarndan temizledikleri iin onlara deniliyordu.) ondan ve halkn Hrriyetin kendisine talep ekti." etmek(Jeudytarikat, nceki meclislerde ghaklarn fikrini

temizliki,

ok ey borlu olduu bu rlmedik bir cesaretle le, ruhlara

elverili'cumhuriyet hkmeti'

Dugour, Histoire de Cromwell, s. 4. Paris, 1872) Jaques, Whithall'da toplad "Kraln terse lm, dr. selahiyetleri dilerse hayat Tanrnn yok verirler; Lordlar ve Avam Kamaralariktidarna gibi benzer; can isna, tpk Nabukadnezar gibi yle konutu: yaratan, dilerse eden Allah Krallar da isterse hakk-

herkesi yarglamak Kraln (Smolett,

Hibir vakit kimse Kral yarglayamaz."

Histoire

D'Angleterre'den) Allah'n hangi sosyal kkten ktn aklayan bu Firavunlama yenisini nnde "Avam Kamaras, Kraln houna geirme selahiyetini 1604'ten beri Sarayn gaspetgitmeyen Meclis Jaques, Avam kendi Kamaras yesi yerine otoritesine halkn ve huiki Bill mi olduu yetkiyi; dayanarak, (kanun) Kral Kral

kaldrd.

eitli kanunlar kard. gaspetmesine ald Bill'i kard: Birisi Jaques'in rsumlar reddetti.

kukunu Kraln

kar ierleyiini aklad keyfi ilemlerini, kaldryordu. Gsterdii Kral O da 5) datt; celadetle ama O da

tekisi Kraln Yksek Kamara [yiitlikle] ondan sonra halkn yeleri

mallar zerinden savunarak oke

eden parlamentoyu

gelen parlamentoyu daha yatkn bulmad. dedii parann hesabn istedi. zindanlara atld." (J-D, age,

Kraldan, onun da

datld,

Daha sonra gelen Meclisin ilk zaaflarndan kabadayl artan Kral, kendisine kafa tutan 5 kiiyi; Cook, Philips, Selden, Plm ve Mallery'yi Jaques: rafndan [dn, dileyerek taviz, hapse att. yaplm O zaman ihsan Meclis gene direndi. kral atalar taahane verdi. (concession) Avam Kama"Parlamentoya ayrcalk] verilmi bir imtiyazlarn,

olduu karln

ras

dolayl

yoldan ste

halkn

egemen datt, kamu

olduunu kafa ileri

hatrlatt. yelerine 7)

Bunun ezi3

zerine yet etti,

Kral parlamentoyu st

tutan zerine (age, bir

bildirilerle

nutuk atmaAma kald: patKo-

lar yasak etti ve basn hrriyetini kaldrd." "Ruhlar kprm... Her ey halkn

yl gemeden parlamentoyu yeniden toplamak zorunda lehinde bakt ki ihtilalin layacan haber veriyordu." Jaques, "Her yurtta yeter ki, kn kendi eylemlerine zarar olmayacak, olmakta

mnler (Avam) nnde geriledi. Kamara u maddeyi ilan etti: kendisi o sahip hrdr; hak(age, "Yeni" Tarihi: bakasna vermesin; hibir otorite hrriyete snrsz yurttalk

kanunlardan

baka

kstekleyemez."

"Kamu ruhu,

dev admlaryla

doru yryordu" bir ey deildi.

8) diyor. Dorusu, hrriyet barbar sosyalizmden beri bir trl geriletilemiyordu; yoksa bal idi. du. genel hrriyet yeni olan ey Firavunlamak isteyen Kraln hrriyeti kstlama zorHalk, "ilkel sosyalizm"den beri alm ve bir trl ne srlen ii akl ve hikmete uygun fikirler, ve dini unutamam bulunduu Anayasa ile Bamsz Hakim'i aryor"Hkmet iin olarak Pritenlerin yaynladklar birok polemik

eserlerin meyvas idi (diye,

Protestanla

balamak istiyor,

Tarihi. Ayn Protestanln Fransa'da nasl ve niin Saint Bartelemy katliamna urad halde, ngiltere'de nasl halk gc olduunu lik), yars kar larn frsat en unutuyor. HK) Cour'un bu honutsuz partisi (Priten'dinin ibarettir!' birliktiler. plan kansn uyandryordu... ama baka mstebitlie dostlarnverdi; bunu parlamentokarar yksek medeni hrriyet prensiplerini retiyor ve hukukundan drt tarikate hepsi (Avam blnyorlard; Kamaralar),

halkn hn kabul bilip

Pritenler, ca' gdlen

duymakta komnler etmi Kraln (age,

Opervco+halk takibetmeye haklarn

bulunduklar vaktiyle 8-9)

(Paraszlk yznden) kararlatrd."

hazr Kral kendilerine gaspettii

muhta iken geri

alnmasn

Bu durum karsnda krallk, ezeli ark zorbalarnn btn marifetlerini ngiltere halkna kar birer birer denedi. I- ADAM SATIN ALMAK: hur usulle "mecburi parayla, tccar gnderdii gemilerini Para ihtiyacyla skan Kral, me[dn para alma] toplad. yeniden parlamentoya (O "Cadix limannda zengin ykl bavuristikraz"

donanma)

vuramaynca

mak zorunda karla muhalif yeniden yin etti. kmakta adam

kald.

Krallar, Cook,

zorla Philips, baka bu

kumanda Kral

edemedikleri ve

vakit,

kandrmaya

bavururlar.

(milletvekillerinden Seymour'u; sherif tagibi kontluklara

elebas)

Venthworth baka

seilmesinler diye, Ama ayn ruhla gecikmediler (age, almak ve 9)

canlanm daha ikinci

nice yurttalar ortaya birincisi

parlamento, (Saraya) Ama ie

bklmez kald." rarn Diggs edince, deres IIIkoydu. kaleme ve John bu hakl

II- HAPSE ATMAK:

"Buckingham'a zere att.

kar itham kaDudley, zedelenen yemin Men10) para vergi

komnlerce hibir

grevlendirilen komnler, rken etti." bakmamaya (Bizde

Eliot'u zindana kadar, HK.)

imtiyazlar

onarlncaya

direnmenin sonularndan bulunduunu ALMAK: (istikraz) da dava dn ilan

bile rkmemiti! dalm Kral, FERMANLA

Charles bu yeleri serbest brakp, (age, "Meclisin adyla datlmas bir mecburi

parlamentonun getirmediinden

VERG

Bu harac asalet demedi, vuruldu. Aralarndan

Londra demedi, demedi. amak be kii,

btn krallk tutuklugsterarkta,

iindeki zel kiilerin byk ksm nanlar demire luk karar diler... imzalayanlar aleyhine

En ateli davracesaretini 10).

haklarnda

Btn millet tutuklulardan yana kt." (age, ALLAH'TAN Bu aykr STNL: Hkmdara birine verse, vaizlerden Tebasndan emir de mstehak 'Kral

ikayeti bodrumda dayak yer ve millet "Oh olsun!" der. IV- KRALIN un ierlerine unlar uyruk u ama edilmesi krsde yen her "Btn mparatorlukr krne adnda itaat birisi tabiatn bir itaat vaizler gnderildi; syledi: cezaya yapt: btn

tartlyordu. kanunlarna vaaz

Sibithrope

Allah'n,

ve milletin bakas deildir; etmek Bu din iin ah,

Krala itaat etmeadnda Krala mecburiyetinde lanetlenirler.' erdemli etmedii [padi-

olur.' Manwaring itaat artsz ve bu kaytsz,

kanunlara yoksa

uyruklularn, borcudur, datld

boyunlarnn

ebediyen halkn

vaizler btn ulusu

ehirlere

tuttuu "ll'emr olur,

Canterbery Bapiskoposu, (age, 11) koyucu] 'in buyrultusu, ilk mhr erifini basan

vaizleri tasvip arkta,

Londra'dan srld." kanun

barbar gelenekleri tkenmi din ulular basmayan

toplumlarda bodurulur. "

V- ORDU kanunun konak verilmek emri zel

BASKISI: zere kiilerin

"Mutsuzspanya seferinden kamu yerlerinde toplatt; II) yerletirildi. Charles

dnen bu

ordu, konak orduya HK.)

barndrlacana,

evlerine

zere

keyfi para (age,

fakat askerin

plakaclkla-

r [yama]

ve kt davranlar,

(halkn ylgnln deil Milletin dikkatini ile kapld. ufack

honutsuzluu arttrd.

VI- SIKINTIYA DI

MACERA:

sama

d oyunlarla oyalamak iin, Fransa harbetmeyiverirdi. (Anadolu'daki Yunan sap di gibi biildi... evresinde otoritesini halkn "Re Charles, hie 12) adasndaki gibi) yakn

arkta olsa saldrta te ikisi

herkes yalnz d tehlike uruna ate kesilir. ngiltere'de asker bir kaleye ordusu ngiliz ordusunun tehlikenin ard haklarn vnl

bir d milletin

milleti kenparlamento, gerekletirboa

toplayacan kendisine kar

umuyordu. besledii

krallk mekte,

sayarak,

umutlar art

kartmad." (age, Antika

kapkulluuna

alk tefeci-bezirgan

lkelerde

pek geer aka olan btn bu inceli kalnl kurnazlklara, barbar demokrasisinin gelenek ve grenekleri sayesinde gerekiliini yitirmemi ngiliz milleti mangr vermedi. Kendileri sherif yaplp Kontluklara uzaklatrlm bulunanlar da kayrldklar iin dut yemi blble dnmediler. Yeni Meclise baklar hakkna girip Krala, "kimin evini soruyorsun" gibilerden ate pskrdler. Ve millet davas tartld iin "d tehlike" umacsyla kimse rktlemedii gibi, ngiliz vatan da batmad. Tersine, btn vatanlarn stne kt. nk kontluk peinde kullamayan sahici milletvekilleri, konularn iyi biliyorlard. "Kraln mehur krallk oturumunda, XVI. Loui'ninkine benzer bir dille verdii ilk sylev, onlar daha gururlu ve daha cesur davranmaya gtrd. Btn azlardan "Hrriyet!" lklar koptu. Seymour, yle haykrd: "Biz, buraya halkn vekili olarak, ve yararl cann nsann Bu halk bunu zdraplarndan korkusuzca kurtarmak iin mecburuz... emrediyorsa, iyi yurtta ramen, mas kle gelmi bulunuyoruz ve yapmaya

Cumhuriyete mallarn olmak saylamaz.

olabilecek bir fedakrlk bunu yitirmeye hazr bulunmamak, ve hrriyetine kaptrKenha! maln kendi dilei elindeki demek ne

devletin olmas

kanunlarna demektir...

ramen

oluyormu! brakmak,

dimizi snrsz,

imdatsz,

aresiz bir cezaevinde

Eer bu edip diye ayet

duruma

kanun Yok,

deniyorsa, Anayasa niye elinde

daha ene

hrriyet diye yoruyoruz?

ne

laf

duruyoruz? bunca kii

diye,

serbestlikler, kendisinin

hrriyetler Bir insann denecek

tartma hrriyeti

yapp kendi 13)

deilse,

baka nesi kalr!" (age,

te kapkulluuna boulmam, insan unutmam olan ngiliz bu idi. Bugnk ngiltere'yi o insanlar kurdular; kle ruhlu, cieri be paraya satlk dalkavuklar deil. NGLZ DEVRMNDEN AZ SONRASI Pritenlerin yarattklar ngiliz ulu devrimi zafer kazanamamazlk edemezdi. Yalnz, ngiliz halknn grei orackta bitmedi, balad. deil, Kral kellesi uuran devrim kahraman Cromwell, mal etmekte mistik ruhunu Albelki kendi isterik bilinci dnda, zaferi btn ngiltere halkna belirli bir sosyal snfa lahlatrmay arad. ktidara gelir gelmez, snfn en iyi temsil eden meczup kallelii ile, millet meclisini sindirmeye aktrce giriti. Direnme grnce: "Parlamentoya gitti ve ordunun diParlamento O zaman, eline ald cep saatini yere alarak pa"Sizi, bu saat gibi kraca"Sen kz peinde koan"Sen arSiz "una da bak hele da ekilin bildiriyorum: hesabnz leini hi mrldanmadan boyun eilmesini istedi. dayand. rampara eden Cromwell yle dedi: her birine bir belden aa sn!", una! tk! artk Eseri kapp "Sen zina ileyensin!", kulp takt. "Sen

m!" (age, 94) Meclisi 300 askerle bast. yeleri kovalarken, obur bir sarhosun!",

bir hrszsn!" Sz almak isteyen Sizin yavelerinize son bir Parlamento Yerlerinizi namuslu adamlara deilsiniz. iin baka aletler seti. inerken yle dedi:

kimisine: brakn, Allah

veriyorum!" "Utann size sizin

grd!" bandan

Milletvekillerinden

birisi, selam

vermeksizin nnden geiyordu; gstermeyi Millet, "Ama yacakt; kendisine reniniz!" (age,

adamn apkasn

"Ordunun Bakumandanna sayg 96-97) Bamszlar, aldanlmaTanrnn

bir an iin bu

komedyay anlayamad. daha teslim 98)

milienaire'ler, din sistemine aldrmayanlar kandrlmak istendi. Cromwell'in o, hakiki niyetlerine eline farz etti." uzun sre edeceine, egemenlii halkn

baladn

(age,

ok yaman numarac idi. heyeti itikafa kendilerine unu [kapanp bildirdi:

Bir Presbyterien kiliseleri delege kapc gelip deyin onlara, ben Din ba-

bekleme odasnda onu grmek istiyordu; "Cromwell diyor ki, ekildim ibadet etme]

ve Efendimizi aryorum."

Koyu dindarlar dua ederken bu deyimi kullanrlard. yle dedi: "Bu ayaktakm bizse hrbolar da, tirbuondan bizim baka

kanlarn bylece atlatt vakit Cromwell sr ortaklarna aynen efendimizi arabir eyi aramdmza inanyorlar,

yoruz." (age, 107). Kraln mstebitlik suu yeterken Cromwell onu ilemedii ukur pekir cinayetleri ile lekelemeye kalkt iin, tarihi, "ftiraya ne lzum vard?" diyor. "Kendisi mstebit olmak iin istibdad Vard; nk o istemezdi." alnan maln

stne oturmak iin, hrsz yakalam bir snfn mmessiliydi. Kral gibi st ste: "Uslu Meclis", "Ismarlama Meclis", "Patentli Meclis"leri toplad, datt. Bir yanda halka vergi korken, tede iki yasa ile zavall Pritenleri gdklad... cteur" (hami, (ayaktakm) kredi nfuzu, brakt; gunluklar sterlini (10 Oysa, koruyucu), diye parayla Kral olmay gz "Populaca d kesemeyince "Protecteur" sfatyla Al la hlat. Bu sahte "Proteburjuvalar korumak iin: arlan alma satn yollarndan ktleyici adla adam yurttalar bln, meclis

nk o gibilerin altn yok, vard; bin her semenin

yalnz erdemlikleri ve yorolarak en az 200

toprak fonu

lira var) bulunmasn istedi." (age) Hkmdarlnn Komnler bulmas Kamarasnn bu Millete, iin ve btoplantya demiti: "Kral ofisinin kaldrlmasyla, hukukunu yeniden bir heyet halka ve zaman zaman seilmi (Allah nasip "Milletin eit

"ngiltere

Karar" yle kendi doru tn krall arlp

ve kadim temsil eden

yeleri bu

maksatla

meclisler tarafnederse) mutdoru kadim haklaryd.

dan idare edilmek zere, lu bir ara verildi, hukuku"

bu kararla

bu byle bilinsin"... hr ve

kanda Anayasasnn

insan

Millet, oraya, kadim hukuka dnld sylenerek ancak aldatlabiliyordu. Bu da bir ileri admd. Fakat ondan sonra daha ne kadar ok uzun gerek demokrasi yolu kald besbelliydi. ngiliz milleti de bunu abuk anlad. ortasnda korkunun bunald. zehiriyle "Bylece tkenen Kapitalist devrimin "tirvicdan azaplarnn bir atee ve buon" kafal kahraman kendi yaratt suikastler ve zlgtlar zntnn, Cromwel, sinsi tutuldu,

ate lar m br disini

gnde

bir gelirken, gsterdi. btn lm

sekiz gn fikri

sonra,

tehlikeli Ve

arazbulaKeniin, ekme kar-

[belirtiler] bulunduu dnyadaki

ruhunu sarst. yeniden sesi dm

cinayetleri vicdanndaki Allah'n sordu. tanr

kafasna mthi

izerken,

varlndan Goldwin'e

pheye sekin

grnd. bomak azap

evhamlandran

bakanlarndan ln dedi,

kullarna

tehlikesi var mdr?"diye verince, nk vaktiyle

Goldwin: ltfuna

"-Elbet yoktur"

Cromwell:

"-Demek,

korkacak hibir ey yok, uram ok bulunduumdan becerikli olabida

eminim." (age, 162). hastalktan lirsiniz. tabiatn Ama

Hekimleriyle de yle konutu: "Ben bu Mesleinizde hekimlerin 163) Elde bir stndedir ve Allah

lmeyeceim... tabiat btn (age,

stndedir."

dlek ve kaypak Cromwell'i bir "mehul" ok vurmamt; bir "biral eftali" attrp attrmadn tarih yazmyor. belge var. En yakn arkada Albay Sexby (Willam Allen takma adyla), Cromwell'e armaan ettii ve o zaman pek elden ele dolaan: "ldrmek cinayet deildir" adl kitapnda ngiliz lmek erefi, hayatnn son tam zat- lilerine yarar ve bu belanlarnda dnyay brakp gitmekle dille tarif gaspet"Bir yesiresdoru hibir "humoure" [nktecilik]u ile unlar sylyordu: "Halk iin ki sizin aleme mi siz iin ne

kadar kvan nvan

vereceinizi gstereceinden, hakkyla sizin boyun artk akla insan olacaktr, emeyip onun bir samaz; salamas baka eidi bykl o zaman

edilmez bir teselli olur. olduunuz (lmekle) stne

Ancak o zamandr ki Efendimiz, kurtarcs olacaksnz."... de, cemaat

ancak o zaman kendisini

memleketimizin kanunlarna myd kard himayeyi

insan, kanunlar ne men

Cumhuriyet

gsterilecek tanmad Btn

grmesi o

onun, da

kanunlardan bu sebeplerle, etmeyen vahi ve hayvan

bir savun

olamaz. s ve kendi san kesin

artk bakalaryla konulmaldr...

vakit arkadalk bulunmayan byk

kendi gcnden yerine hibir adalet

savunmaDorusu, yok idiyse in"Herkar yznden

ktlklere

dokunacak

eer zalimler iledikleri emniyetlerini salam nevinin zerine emniyeti silahla olur... diye Tanrnn

cinayetlerinin olurlardysa hibir ey kimse, kanunu

demek,

ortada herkesi herkese,

kalmazd." kendisine gece

yryen

silahlandrm

vakti ka-

psn Ayn itaat le amiral belli

krp kanun, etmek mi

ieriye

giren

hrsz ve

ldrmek msaadesini almaya Sanki, gemiyle gelen iki

veriyor. birisine gemiyeden

beni alaylar mecburiyetinde eden korsan tek fark, ta olurmu? Ama dilerim,

ordularla elli

brakr m? ayet hrszla

hrszlk

olur da,

korsanlk

Protecteur renmi

(koruyucu) Hrsz

arasnda nerede

bulunan biter ve

avenesinin says ki bylece nerede

ise bari o saynn oluruz: balar!"

edilmesini

Beyefendi Hazretleri

Byle "barbarca" bir arkada yazsn hak etmek bile anlayan zehirlemeye yetmez mi? ngiliz devrimi, yeryznn "tarihsel devrimler"i yerine geen baarl birinci SOSYAL DEVRM oldu. O devrimle iktidara geen kapitalizm, derebeylikten bir adm ileri de olsa, kr topal bir siyasi hrriyet de getirmi olsa, gene insann insan smrp ezdii bir snfl toplumdu. nsanlk kapitalizmle de arparak (19. yzyln birinci eyreinde patlak veren ekonomi krizleriyle birlikte) lm anlarn alan sosyal hastalna tutuldu. Ancak kapitalizm, ilac iinde bir hastalkt: Alt bin yldr yitirilmi SOSYAL METOT (sosyal devrim metodu) kefedilmiti. Varolan medeniyeti ykmadan, zalimlemi bir snfn T A H A K M N ykmak usul kefedilmiti. ngiliz iveren snf, kendi yaratt siyasi ve iktisadi buhranlarla iletip smrd ynlarn hayatlarn dayanlmaz duruma getirince, o ynlar, kefedilmi bulunan "sosyal devrim" yolunun geleneine uymakta atalarnda geri kalmadlar. ngiliz sanayii ikide bir iileri toptan krizle kaldrm stne a bila dkmeye balaynca halk buna katlanmad. veren snf areyi, dk cretle ii altrabilmek zere buday fiyatlarn dardan ucuz ithal ederek drmekte arad. Buday pahal satmak isteyen byk arazi sahipleriyle (lordlarla) kapt. i snf, bu kayk dvne kanmad. Geri sanayii ile nfus artt halde, topran retici gc -irat eken hazryiyici aalara den- yerinde sayyordu. Hatta hara deme yznbu grn mantk alannda uydurdu. Toprak

smren bir papaz, iktisat Malthus, okul kitaplarna dek hl matahm gibi sokulan szde bir de kanun aalarnn haracna dokunmamak iin insan dln kurutmay baya taprd... ngiliz ii snf bu ince ukallklar dinlemedi. O, bir eyi pekala gryordu: veren snf iktidara gelmeden

nce, alanlar bir bolluk arkasndan bir ktlkla krlmyorlard. Demek, bu snf ite kapitalizmin bir orostopolluu vard. veren ban kesti keseli, insanlar Herkes insan, herkes hr banda, parlamentoda azaltp, parlamentoya geip suyun miydi? ekmei

pahallk ve isizlikle a kalyorlard. yurtta deil verenler r

Mademki suyun ucuzlatmak istiyorlard?

bir keramet vard, ii snf da Parlamentoya girmeliydi. iin gmrkleri serbest mbadele mi Evet, ngiliz toprak aalahara yememebeylerce

(lordlar) gmrk himayesi sayesinde ar

liydiler. "Libre change: serbest mbadele" de olsundu; ama yalnz gmrkler deil, u siyaset suyunun aalarca kesilmi ba olan olmalyd. Yoksa, parlamentoya memleketin iilerin girmesi de serbest

kaynan aalar m daha ok

smrecek, iveren beyler mi diye, iileri oy davar yapmann alemi yoktu. Yabanc buday rekabetini nlemek iin, 1815 yl gmrk himayeleri kanunu karlmt. 100 libre buday 30 franktan pahal ise memlekete sokulacak, ucuzsa sokulmayacakt. ngiliz halk hemen direnme davranna geti: "Kanun Grltl de alan ortaya sndan, sk sk sndan kan Geri okunuunda askerlerle bu yrrle girince toplantlar zorla kabul edildii halkn vakit, kzgnl son ve Avam haddine kanun vard. nc kendisini milletten arabuk datmak gerekti Bir snfa kanlmaz fiyatyla anszn

Kamarasnn vermek iin sonularn

korumak icabetti. tedbir (s. 10)

hinoluhince Halk,

kard."

"Halkn yaama artlar alanacak dualak kt ekmein pahalamaieli zor talebinin almakullanarak o za14, felaket eklini kanunlardan, honutsuzluk, aldrmyordu;

rumdayd.

cretlerin uygulanan inip tedip

serbeste gsterdii ztrap kanun

kmalarla Siyasi sesine

ekiyordu. koyucu halkn

iinde arca

edilen ayaklanmalarla

kendini belli etti. nk (Mong-

man parlamentoda

temsil edilen halk deil,

bir snft."

redien: Histoire du Libre-echange en, Angleterre, s. ngilizce'den: H. Gravez)

Btn milletten alnp bir SINIFA verilmek ak ak srtmt. O zaman, gene yeryznde ilk defa ngiltere'de yeni bir snf, modern ii snf bu gidie "Yeter!" demeyi bildi. Derebeylik zaman iveren snf nasl "Hrriyet Kartas" istediyse tpk yle, imdi de ii snf bir eit sosyalist dilei olarak "Halk

Kartas" ortaya

att.

Onun

iin

kopan

harekete "Chartisme:

artizm" denildi. ngiliz iilerinin kaleme aldklar ilk sosyalist Magna Kartas alt maddecik oldu: 1- Tek dereceli evrensel seim, 2- Gizli oy verme, 3- Yllk Parlamento, 4- Mlkiyet zerine dayanan seilebilme cens'nn kaldrlmas, 5- Parlamento yelerine tazminat denmesi, 6- Semen heyetlerinin eite blnmesi... Gryoruz: Bugn Bat demokrasisi adyla anlan ana prensiplerin hemen balcalar, modern ii snfnn ortaya att parolalard. "Bu dilekleri savunmak Al, iareti oldu. imza verdi, idam tayan kan akt. zere her yanda Avam komiteler ykseldi, artistlerin bir milyonayaklanmaverilgeri ettike kuvvetetti. kogazeteler kartld. ordulama dan efleri di. yava le fazla vuran lar patlak yeil, bir ak renkli bir bayrak, Kamaras dilekeyi reddedince

1839 yl,

zellikle Frost ve Jones gibi artist denizar srgn srp dileklerini bilincine ksmen cezalar gitmekten tatmin daha yllarca

hkmleri,

Tahrikat yava

[kkrtmalar] kanunlar ii onun bulundu haklarn ve yatt.

kalmad;

ancak

artist hareketi,

ngiliz ii snfn karmasna hareketine Verque,

tahrik edip de

yardm

artistlerin mnistler bilhassa

saflar

arasnda

Robert Owen'n artistler ii (Charles

rencileri olan

hizmetlerini Dictionnire

onlara

borludurlar."

du Socialisme, s. 62, 63, Paris, 1911). Engels diyor ki: "Bu artist gc, daha 1824 yl koalisyon (birlikler eden kurma) hrriyetine kar kaldrmaya (seim) olan kanunu kaldrmamakta zaman inat parlamentoyu Reform mecbur brakt kendini

gsterdi. nu, rine

tahrikat sresince, ettii vakit, iin

iiler Reform Par1832 kanudileklerini People's Byk Burjuva tekilatilkel sosnce

tisinin radikal (kktenci) Charter'de Partisi'ne landlar. yalizm,

kanadn tekil ediyorlard.

iileri oy hakkndan yoksun himaye kanununun

(Halk Kartasnda) yeniden kaldrlmas bamsz kknden muhalif olan, Zamanmzn 6 bin yl

ele aldlar ve hububat zegreen

artist Partisi halinde kaznmak istenen

birinci i Partisi bu oldu." barbar geleneklerinin dayatmasyla

Bylece,

ngiltere'de

Krala kar din ve dnya beylerinin, sonra iveren snfnn Hrriyet Kartas biimine girdi; en sonunda o kanaldan "Halk Kartas" adyla modern sosyalizm olarak yeni bir hayat kazand.

Medeniyetin snf atmal toplumu, sosyalizmi Irak'tan nne katp ta Britanya adasna dek kovalad; orada kimsenin aklna gelmeyen biimde genel, soyut "hrriyet" klna girerek kar-saldrya kalkan Sosyalizm, inmain ve Hindistan iklimlerine dek kapitalizmin son snf atmal toplumunu kovalyor... Yeryznde, ilese sonuncusu rna antika tefeci-bezirgan medeniyetinin, ise; -ilerine bile- ynlarnn zn rtemedii toplumlardan en kapitalizme geen ngilizlerinki ngilizler'den

sonra, daha uzun sre -arln btn medeniletirici basklaramen- barbar gelenek greneklerini Rusya'da, koruyan en geni Devrimi ynlar Kuzey Slavlar oldu. i mayiat" 1917 Sosyal

elbet tm yeryznn bir tek kab iindeki su gibi "muvazenet[sv dengesi] andran dengeli biricik emperyalizm sistemi oluu ve bu sistemin en byk ve eitli tezatlarla (en ok hem derebey, hem kapitalist mnasebet ztlklaryla) ykl bulunduu yerde atlak verip patlang yaps gibi ekonomik ve sosyal sebeplerle izah edilir. Ama btn o sebepler ortasnda, Rusya'nn yeryznde antika tefeci-bezirgan medeniyete zaman ve meknca en az bulak kalnn; yani en ok barbar kalabilmi ynlar halindeki "tarih ve insan retici gleri"yle ii snfna ihtiyat kuvveti oluunun 1917 devriminde hi mi bir etkisi yoktur?

SONSZ Btn tarihi yalnz barbarlkla izah etmedik: Tmyle unutulmu bir tarih zembereinin zerine bastk. Ekonomik determinizmi, mekanik anlaylardan kurtarmak iin, biraz tecritli de olsa, ilkel sosyalizmin roln kabartlandrmak gerekliydi. Tekbana maz. barbarlk, hibir zaman tarihin biricik gc olaSon bir defa daha tekrarlayalm: (Tarih+insan+teknik+ birden gz nnde tu-

corafya) retici gleri, ancak drd

tulurlarsa yeteri kadar izah edici olurlar. Tek bana barbarln (tarih+insan) retici gleri, tarihi yapmaya deil, yrtmeye yetseydi, medeniyetin henz bir avu Smer insanndan bakasn Aade'li dejenere Semit'lerle edemedii birlikte kapitalizm ilk konanda, ekonomisini barbarlk taze izafi hrriyetli kapikle

serflie, ordan cretli ii tutan kapitalizme ulatrverirdi. Smerlerin ardndan balayabilirdi. Smerlerle talizm arasnda, her orijinal medeniyetin gelitirdii yeni yeni (teknik+corafya) retici gleri, insanln ilerleyiinde gittike ykselen basamaklar yaratmasayd Batdaki (tarih+insan) ilkel sosyalist toplum insaretici gleri de tek balarna kapitalizm yolunu aamazlard. Babil'de, Msr'da, Hint'te, in'de, nnn (hr+doru + eit+yiit) iken (kle+yalanc+eitsiz+dle

k) olmas, kullamas Bat'da da "tekerrr" edebilirdi. Ancak (tarih + insan) retici glerinin destei olmakszn tek bana (teknik+corafya) retici glerinin yarattklar ekonomi geliimiyle toplumu nasl bir trl kapitalizme ve dolaysyla sosyal devrimler ana geiremediini belirtmek istedik. lkel sosyalizm, barbarlk kl altnda tarihsel devrimler yaratarak, sosyal devrimlere VEKLLK ediyordu. ASL veya MVEKKL olan bilimsel sosyalizm insan varln ve bilincini sardktan sonra, elbet vekile rol kalamaz. Ancak medeniyet balar balamaz bin

bir ikenceyle yok edilmek istenen ilkel sosyalizm, insan lksnde hep "altn a" olarak yaad; her sosyal kmazda tek kurtulu bayra gibi dalgaland; kapitalizmin tutunduu siyasi hrriyete dahi temel oldu ve imdi modern sosyalizmin gerek glerine tarihin 7 bin yl tesinden el sallyor. Antika medeniyetin bat andaki rm insann glen renklerle bezeyemedik. Gerei her eyden stn tutmalydk. Bugnk Bat kltrnn yetitirmesi kafalara daha iyi dank etmi olmak iin, arasra "Doulu insan", "Batl insan" deyimlerini kullandk. Byle corafya veya etnoloji, etnorafya tipleri yoktur. 1- "Doulu medeniyet insan" dediimiz vakit, Yunan ve Roma bu yalnz hep "antika pekainsan"dr. medeniyetleri,

la Avrupa ve Bat medeniyetleriydiler. Paavra insan yetitirmekte, yahut ilkel sosyalist valyeleri medeniyetin amur insan durumuna sokmakta ne Irak'n Nemrut'larn ne Msr'n Firavun'larn hibir zaman aratmadlar. 2- "Doulu insan", yahut "antika medeniyet insan"n tarihsel kategori olarak aldk. Frenk'lerin "Une fois pour tous" [ilk ve son olarak] dedikleri biimde ebediyen rmeye mahkm bir altlk tiryakisi esrarke saymadk. ylesine ktmser fatalizm ancak burjuva biliminin anna (karna) yakabilir. nsan olarak hibir ulus, rk veya toplum, anadan doma Eer gerekten saklayksek veya alak deildir... Her insan topluluu, iine girdii yaay yordamna gre ykselir veya alalr. ykselmek isteniyorsa, mak, Kimi kendi ruh kedi pisliini kendine suikast yapmann en semptom yaratan rterce alakl

kestirme yoludur. kompleksi uura birinci davran, yoktur. En uzak uzak

hastalklarnda

karmak nasl tedavinin ilk art ise, tpk yle, neden alalndnn Geri bilincine varmak, ycelme abasnn kalm lkeler yalnz "Dou'da" ba grevidir. Dou'dan nlar (Filipinler'den ve in tesi Formoza'dan) en

Batya (Orta ve Gney Amerika'ya) kadar alaltlm insan yhl yeryznn byk ounluunu tekil etmekten kurtulamadlar. Modern gerilikte ve alalta douyu kleletiren d sebep Bat kapitalizmi ise, i sebep antika medeniyetlerin morfinmanca ie ekilen sosyal dzenidir. Hi unutulma-

maldr. Gerilik veya gericilikle sava, yalnz basit bir d sava sayan uluslarn alanacak durumlarnda gittike dibe batmalar, i yaplarnda insancl dnce ve davran, her ne bahane ile olursa olsun, antika medeniyet artklarna kurban etmelerinden ileri gelir. ngiltere'de herkes, iin, dnyann bataki mstebide, en kanl d tehlike gn: Ben de senin kadar milleti de vatan da dnrm diyebildii birinci modern devrimi orada yaplabildi. Fransa, d dmana kar batakilere aykr dnmek milleti ve vatan bler kuruntu bahanesiyle mstebidin kuyruunu yalad iin, modern devrimini ngiltere'den 100 yl sonra zorla salayabildi; hl da ngiltere'nin gerisindedir. Bin bir uzak, yakn baka rnekler arasnda en tipik olan da Japonya'nn modernlemesidir. Japonya Dou'nun en Dousu'ydu. Avrupa'nn nn antika Bat ucundaki ngiltere adalar gibi, kalabilmi lkeleri oldular. 13. yzyldaki ngiltere inAsya'nn Dou ucundaki Japon adalar da byk Karaktalarmedeniyetlerine en asi insanlar, 19. yzyldaki Japonya

sanlar kadar antika medeniyet batandan uzak kalmt. Japonlar, tefeci-bezirgan medeniyetiyle amura evrilmeye vakit kalmadan; Bat ile mnasebete geer gemez kullamadlar. Tersine barbar haysiyetiyle dilerini sktlar; nlerinde yksek sosyalizm rnei bulunmad iin hi, hazryiyici, lks ve pahal Firavun devletiliine kamakszn, Bat ile "gze gz, die di" rekabet eden en modern kapitalizmi bir yzyln te birinde batan baa kurdular. ok defa antika eraf, ayan, kk derebeyi aristokrasisi olduklar oldular; ile kartrlan Samuray'lar, memleket Bat kan efleri medeniyetini iin, demir ark, asa,

geride brakncaya kadar ekonomi seferberliinde halka rnek be paralk vurguncu saltanatln dnmediler. NSAN vard. Her insan, teki insanla eittti, Balangta

SOSYALSTT. Bu iyi anlalmadka, ne srlecek her dnce ve davran, yalan, korku ve kleliktir... Dnce hrlne bunca yer veriimiz "materyalizm"le Her eyimiz gibi badamazlk etmez mi? lkin nsann hayvandan materyalizmi de tersine evirmeyelim.

dnce maddenin en ycelmi gcdr.

tek fark, yapacan ilemeden nce kafasnda tasarlamasdr. Sonra dnce hrl, yaanan an z gereklerinden kopmak, Babil gerizlerini [lam] milletin ruhuna serbeste akt-

mak, lleri hortlatp kol gezdirmek deildir. Gemi, vaktiyle dnlp yaplmtr. Yaplmas gereken dnce hrl, yeniyi, ileriyi, gelecei yaratmaktr. Gelecein hr tasarsn ldren millet, nce yerli, sonra yabanc klesi olur. Kle, lden ackldr; len kurtulur, kle eker.