1

Lnda : MATERIALET NDERTIMORE I

Literatura:
Mr.sc. Muhamed Vranica;Mr.sc.Naser Kabashi: Materialet
Ndertimore(Ligjerata +Ushtrime)
Prof asoc. Fisnik Kadiu: Teknologjia e Materialeve te Ndrtimit
Neil Jackson and Ravindra K. Dhir: Civil Enginering Materials
K.van Breugel: Simulation of hydration and formation of
structure in hardening cement-based materials
Schaffler/Bruz/Schelling: Bausstofkunde
A.M.Neville: Properties of Concrete

































2

Hyrje

Njohja e vetive te materialeve sht esenciale ne fazn e projektimit dhe
fazn e ndrtimit te objekteve , veprave ndrtimore. Pr studente dhe te tjert qe
drejtprdrejte jan te involvuar ne kto faza apo qe ne nj te ardhme do te
ballafaqohen me kto faza , studimi i materialeve ne kt kurs sht vetm si
udhzues pr te ardhmen, duke u nisur nga fakti se zhvillimi i materialeve te
ndrtimit sht n nj ekspansion te madh teknologjik.
Objektet ndrtimore prfshin ne vete nj seri veprash qe jan: rrugt,
hekurudhat, urat, tunelet, digat, objektet hidroteknike, aeroportet, objektet
industriale, objektet komerciale, objektet rezidenciale, objektet sportive, objektet
kulturore etj.
Gjate fazs fillestare te projektimit , gjegjsisht fazs se konceptimit
merren parasysh ekonomizimi dhe ndikimi i ambientit (inkorporomi urbanistik),
ndrsa ne fazn e projektimit konceptual merret parasysh lokacioni dhe
prshtatshmria e materialeve.
Pr strukturn e objektit behet nj studim i veante i pershtatshmerise se
materialeve adekuate pr elemente te veanta.
Por prapseprap zgjedhja e materialeve sht ne varshmeri nga nj
numr i faktorve ndikues sic mund te jene: mimi, vetit e materialeve,
jetgjatsia e materialeve, lehtsia e vuarjes ne vepr si dhe shpejtsia e
ndrtimit.
Ne kt faz sht me rendsi te veante qe te kemi parasysh se :
Nuk sht zgjedhje e materialit nse jemi prcaktuar pr emrtimin e
gjeneralizuar te materialit: p.sh. elik, dru, beton,alumin, por gjithsesi duhet
plotsuar me specifikimet prkatse dhe kriteret e performansave, qe ne kt
rast do te detajizohen , apo te thjeshtsohet zgjedhja pa kalkulime te dmshme.

Prandaj qe te kemi nj zgjedhje te drejte , gjegjsisht adekuate duke
marre parasysh gjith faktort relevant , duhet qe te plotsohen edhe disa
faktor:
- njohje e mire e materialeve ne prgjithsi
- njohje e vetive te caktuara te materialeve
- prdorimi i drejte i materialeve ne varsi te kushteve te
ambientit(kushtet klimatike)
Mirpo nuk prjashtohet qe ne funksion te krkesave arkitektonike, p.sh.
mundsi e ndriimit natyral, te tejkalohen materialet prezent ne treg, dhe ne
kt rast te krkohet ndihme nga prodhuesi. Ktu kemi te bjm me mbulesa te
caktuara, apo edhe elemente te veanta.
Llojllojshmria e materialeve sht e lidhur me llojllojshmrin e projektimit, apo
edhe me mnyrn e qasjes pr objektin e krkuar, sic mund te themi: Hapsira e
lire e domosdoshme, efekti i zrit, efekti i ndriimit etj.
Zhvillimi i teknologjis se prodhimit te materialeve ka mundsuar edhe nj
lehtsim dhe nj avangarde ne projektimin e veprave ndrtimore. Kt do ta
tregojm me disa fig.
3

fig.1.Ura masive

fig.2. Ure varse, Bristol


fig. 3. Ure varse me hapsire te madhe


4
1. Materialet e ndrtimit, klasifikimi dhe krkesat e Standardeve

Ne parim te gjitha materialet dhe strukturat e ndrtimit u nnshtrohen veprimeve
te ngarkesave te ndryshme si dhe ambientit. Ngarkesat shkaktojn deformime
dhe nderje te brendshme ne material, prandaj projektimi I veprave dhe objekteve
kerkon percaktimin e karakteristikave e vetive te sakta te rezistences dhe te
deformimit te materialeve qe perdoren,qe njihen si veti mekanike te materialeve.
Prve rezistencs, materialet e ndrtimit duhet te ken qendrushmeri, qe
d.m.th. te jene te rezistueshme ndaj veprimeve fizike apo edhe kimike te
ambientit, te ajrit apo edhe te gazrave qe mund te jene prezente. Po ashtu te
jene te rezistueshme ndaj temperaturave, lageshtise, ngricave etj. Materialet nga
ky aspekt i prshkruajn vetit fizike, kimike dhe fiziko-mekanike.
Varsisht nga pozita ne konstruksion materialet e ndrtimit klasifikohen ne
dy grupe themelore:
- materialet qe prdoren pr ndrtimin e konstruksioneve mbajtse (guri,
betoni, eliku, alumini, materialet argjilore etj)
- materialet me krkesa te veanta pr mbrojtjen e konstruksioneve nga
mjediset e dmshme si dhe per te rritur vetite e shfrytzimit te
godinave dhe komoditetin ne to (materialet termoizoluese, akustike,
hidrozoluese, dekorative etj)


1.1. Standardet

Meqense te gjitha materialet qe i prdorim apo do te prdoren duhet te
prmbushin disa kritere apo vlera me te cilat do te behet vlersimi i secilit
material, se a mund te prdoret apo jo materiali pr pozicionin e caktuar
(soliditeti ne shtypje, ne trheqje, koeficienti i percueshmerise termike, koeficienti
i percueshmerise akustike) me vlerat prkatse.
Ne menyre te pergjithesuar mund te themi se vlersimi i secilit material apo grupi
te materialeve behet me standardet perkatese nacionale te aprovuara (BSI, DIN,
UNI, EN).
Standardi sht nj specifikim teknik i miratuar nga nj organ i nje vendi-
Agjension i Standardizimit- per prdorim te vazhdueshem, zbatimi i te cilit nuk
eshte i detyrueshem dhe qe sherben si dokument per arritjen e cilesise.
Standardet ndikojn ne jetn tone ne shume mnyra, duke e bere at me te
lehte, me te sigurte dhe me te shndetshme. Standardet zhvillohen ne baze te
mirkuptimit ne mes paleve te interesuara, dhe prfundimisht duhet te diktohen
nga tregu.
Nga Standardi perfiton prodhuesi, sepse duke punuar me Standarde ulet mimi i
prodhimit, rritet besueshmria e produkteve, perfiton konsumatori, dhe lehtson
krahasimin e produkteve ne zgjedhjen e tyre.
CEN- Komiteti Evropian i Standardizimit me seli ne Bruksel eshte themeluar me
1961, dhe misioni eshte qe te promovoje harmonizimin teknik vullnetar ne
Evrope, ne bashkpunim me organizmat botror dhe partneret e tij ne Evrope.
5
Ne Kosove prej vitit 2005 funksionon Agjensioni i Standardizimit qe eshte ne
zhvillim e siper, qe te avancoje edhe miratimin e Standardeve edhe ne Kosove,
por per per momentin jo ne lidhje te drejtprdrejte me CEN-in, por indirekt.


1.2. Struktura dhe vetite
Njohja e strukturs se materialeve te ndrtimit sht e domosdoshme pr te
kuptuar, pr te interpretuar e pr te zgjedhur drejte problemet praktike qe lidhen
me prdorimin e materialeve, do here per nje rezultat dhe efektivitet me te mire.
Struktura e materialit studiohet nga tri aspekte:
- sipas makrostruktures se materialit (strukture qe verehet vizuelisht)
- sipas mikrostruktures se materialit (strukture qe verehet me mikroskop)
- sipas struktures se brendshme te lendes qe e perben materialin

Makrostruktura materialit ne gjendje te ngurte, mund te jete ajo qe
vlersohet tek materialet sic jane : betoni, materialet argjilore, druri etj.
Mikrostruktura e materialit- mund te jete : Kristalore dhe Amorfe.Por ne raste
te caktuara mund te jene prezente te dy format per materialin e njejte, p.sh.
kuarci si forme kristalore, ndersa silicit si forme amorfe.
Struktura e brendshme e materialit-Karakterizihen me lidhjen e ne mes
grimcave duke formuar rrjeta-forma kristalore karakteristike .
Karakteristike e formes kristalore eshte ne qendrueshmerine e saj, p.sh. celiku,
qelqi etj dhe e cila krijohet si pasoje e kalimit prej nje gjendje agregate ne tjetren
nen veprimin e forcave te jashtme, temperaturave etj.
Struktura kristalore karakterizohet me orientimin dhe radhitjen e thermiave te
imeta (atomeve dhe molekulave) ne forma te caktuara gjeometrike.
Nder format me te shpeshta gjeometrike jane , kristalet mund te jene: Kubike,
tetragonale, heksagonale, rombike, monoklinike, triklinike.



fig.4.1- forma kubike fig.4.2-forma heksagonale


6

fig.4.3. Strukture kristalore e kalcitit


Struktura amorfe- karakterizohet ngase thermiat e materies jan te
shprndara ne forme te parregullt, p.sh. polimeret.

Shume nga materialet e ndertimit kane strukture kristalore, apo amorfe, mirpo
disa prej tyre edhe mund te kene strukture te perziere , p.sh. betoni.

Nga aspekti se si jane te renditura kristalet, apo si jane te shprndara materialet
ndahen ne :
- Izotrope- me karakteristika te njjta ne te gjitha drejtimet, p.sh. eliku
- Anizotrope- me karakteristika te ndryshme ne drejtime te ndryshme,
p.sh. druri.

Ne prgjithsi te materialet e ndrtimit vetit e tyre jan ne varshmeri nga
struktura e tyre, gjegjsisht nga lidhja ne mes grimcave te imta.

1.3. Vetit e Materialeve te ndrtimit

Ne prgjithsi vetit themelore te materialeve te ndrtimit jan:
- Vetit kimike
- Vetit fizike
- Vetit mekanike
- Vetit fiziko-mekanike (teknologjike)


1.3.1. Vetit kimike

Prbrja kimike e materialit te ndrtimit mundson vlersimin e nj sere vetive
tjera qe e prshkruajn at material. Vetit kimike prshkruajn prbrjen kimike
te materialit, gjegjsisht ndryshimet qe ndodhin ne material si pasoje e
veprimeve kimike, gjegjsisht kur vie ne kontakt me reagens te ndryshm. Kto
veti manifestohen nga veprimi agresiv i rrethins , apo proceseve te brendshme
7
(p.sh. procesi i ngurtsimit te betoni, me crast ndryshon gjendja agregate e vete
materialit ).
Njohja e vetive kimike mundson prdorimin e drejte te materialit te caktuar ne
vendin e caktuar , duke marre parasysh rezistencen apo jetegjatesine e materialit
ne ate vend.(p.sh. prdorimi i betonit adekuat ne kontakt me ujin e detit-ujera
sulfate, gjegjsisht zgjedhja e drejte e imentos ne kete rast). Po ashtu njohja e
ketyre vetive na mundson qe ne momente te caktuara te dime te ndrmarrim
masa adekuate.

1.3.2. Vetit fizike

Vetit fizike karakterizohen me at se nuk ndryshojn gjate prdorimit te
materialit dhe e karakterizojne at ne cfardo gjendje qe sht, d.m.th. para, gjate
dhe pas veprimit te ngarkess.
Vetit fizike jan:
- masa vllimore
- masa specifike
- dendsia
- poroziteti
- thithshmria e ujit
- qendrushmeria ndaj ngricave
- percueshmeria e nxehtsis
- percueshmeria akustike
- percueshmeria elektrike


Masa Vllimore- paraqet materialit ne njesi vllimi ne gjendje natyrore
(me pore dhe zbrastesira).

) / ( ), / (
3 3 0
m kg cm gr
V
m
= 1.1.
- masa vellimore
-
0
m masa e mostres ne gjendje te thate (gr),(kg)
- V Vellimi ne gjendje natyrore (me pore dhe zbrastesira) (gr), (kg)

Masa e mostres ne gjendje te thate (masa e mostres ne gjendje konstante ),
fitohet me tharjen e mostres ne temperature ~ 105
0
C, prderisa mostra pas dy
matjeve te njepasnjeshme ne interval kohor prej 24 h, nuk tregon dallim me teper
se 1 gr, dhe pastaj peshohet me peshore me saktsi te caktuar (0.1 gr).
Vellimi i mostres , ne varesi te formes gjeometrike prcaktohet ne dy menyra:
- mostrat me forme te rregullt gjeometrike; me matjen e dimensioneve
- mostrat me forme jo te rregullt gjeometrike; me volumenometer
Mirepo te forma jo e rregullt gjeometrike dallojme mostrat ne gjendje te ngurte,
qe kerkojne kushte te tjera dhe mostrat ne forme pluhuri qe kerkojne kushte tjera
te prcaktimit te vllimit.

8

Masa specifike (densiteti)- Paraqet masen e materialit ne njesi vllimi ne
gjendje absolutisht kompakte (pa pore dhe zbrastesira)

) / ( ), / (
3 3 0
m kg cm gr
V
m
o
s
= 1.2
-
s
masa specifike
-
0
m masa e mostres ne gjendje te thate (gr),(kg)
-
o
V Vellimi ne gjendje absolutisht kompakte (pa pore dhe zbrastesira)
(gr), (kg)

Ne shumicn e materialeve vrehet dallimi ne mes ktyre dy koncepteve: mass
vllimore dhe mass specifike, mirpo disa materiale bjn prjashtim ku mund
te themi se nuk dallon ky koncept(p.sh. eliku, qelqi, etj)
Ne pergjithesi masa vellimore eshte me e vogel se masa specifike, apo ne raste
te caktuara e barabarte :
s
s
Keta dy parametra per materiale te ndryshme dallojne shume.
Qe te arrijme ne realizimin e vllimit absolutisht kompakt, eshte ne varesi te llojit
te materialit. Te materialet e ngurta (te pa ndrydhshme), kjo realizohet vetem me
bluarjen e tyre (tharmimin e tyre), e me pastaj percaktojme masen specifike.
Kjo eshte nje menyre, ku prdorim volumenometrat si aparature: volumenometri i
Erdmenger-Man, e ne raste me te shpeshta Byreta Automatike me Piknometer.
(Ne te dy rastet kemi ne prdorim gypin e shkallzuar me V=50 cm
3
). Rastet me
te shpeshta te prdorimit te ketille jane per materialet: guri, imento, etj.
p.sh. gjate prcaktimit te mases specifike te imentos: masim 30 gr imentos, e
me pastaj ne principin e cvendosjes se lengut prcaktohet masa specifike:

h V
m
s
o
o
s

= =
50
30
; (gr/cm
3
)

Dendesia (shkalla e dendesis)- paraqet shkallen e mbushjes se vllimit
me lende te ngurte, apo paraqet raportin ne mes vllimit ne gjendje absolutisht
kompakte dhe vllimit ne gjendje natyrore.

V
V
o
= o ;
Nese :
s
o
o
m
V

= ;

o
m
V = ; atehere kemi:

o
o
s
o
m
m
= =
s

1 s

Porositeti- paraqet shkallen e mbushjes se vllimit me pore dhe
zbrastesira, ne njesi vllimi, dhe shprehet ne prqindje.

V
V V
p
o

= ... (%) 1.3

9

100 ) 1 ( 1
0
x
m
m m
p
s s
s
o
s
o
o

= =

= (%)
Sic shihet poroziteti eshte cilsi e kundrt e dendesise, dhe vlera e porozitetit
sillet nga (0-98)%.
Meqenese poroziteti eshte i ndrlidhur me shumen e poreve, atehere poret mund
te jene:
- kapilare
- poret e lidhura
- poret e mbyllura

poret kapilare poret e lidhura poret e mbyllura

Si veti poroziteti mund te jete :
- poroziteti i hapur-
o
p
- poroziteti i mbyllur-
m
p

Poroziteti i hapur- paraqet raportin e shumes se vllimit te te gjitha
poreve te ngopura me uje ndaj vllimit te materialit.


V
m m
p
n
o
0

= (%); ku:
n
m -masa e mostrs se ngopur me uje

0
m - masa e mostrs ne gjendje te thate
V - vllimi i mostrs

0
p - poroziteti i hapur
Poret e hapura jane te lidhura me ambientin, e gjithsesi jane te lidhura ne mes
veti, prandaj edhe mbushen me uje ne kushte te zakonshme te ngopjes.

Porositeti i mbyllur- Paraqet pjesn e mbetur te poreve nga
poroziteti i hapur.

0
p p p
m
= (%), ku:
m
p -poroziteti i mbyllur
Ne pergjithesi materialet permbajne pore te hapura dhe te mbyllura. Rritja e
porozitetit te mbyllur ne krahasim me ate te hapur shpie ne rritjen e jetegjatesise
se materialeve.
10
Thithshmria e ujit- e ndonje materiali te ngurte nnkupton aftesine e tij
qe ne kushte normale, apo ne kushte te posame ne kontakt me ujin te thithe
ate, gjegjsisht qe ta mbaje ne masen e tij.
Si veti manifestohet, apo vie ne shprehje ne materialet qe kohe te gjate jane nen
veprimin e ujit, i cili edhe mund te jete agresiv, qe deperton ne strukturen e
materialit duke shkaktuar efekte te demshme, p.sh. ndikimi I ujerave agresiv ne
beton te shtyllat e urave shkakton korozionin e betonit-armatures.
Poashtu uji i thithur , nese materiali i nenshtrohet ndryshimit te temperaturave,
kalon ne gjendje aggregate tjeter, me crast shkakton rritje te vellimit, e me kete
forcat e brendshme qe tentojne te shkatrrojne ate material.



Demtimet e shkaktuara nga uji ne brendesi te murit

Thithshmeria e ujit e materialeve poroze percaktohet sipas metodes Standarde,
duke e zhytur dhe mabajtur mostren ne uje, Temperatura e ujit eshte C
0
2 20 ,
ndersa kohezgjatja eshte 24 h, ne nivele te ndryshme.
Thithshmeria e ujit varet nga porositeti I hapur, meqenese uji nuk deperton ne
poret e mbyllura. Mirepo nuk do te thote qe thithshmeria e ujit eshte e barabarte
me porositetitn. P.sh. poroziteti te betonet e lehta mund te jete % 60 50 , ndersa
thithshmeria e ujit sillet diku % 30 20 te vellimit.

Thithshmeria e ujit ndaj vellimit llogaritet :
(%) 100
0
x
V
m m
W
n
V

=
ku:
n
m - masa e mostres se ngopur me uje

0
m - masa e mostres ne gjendje te thate
V - vellimi I mostres
Thithshmeria e ujit ndaj mases llogaritet:
11
(%) 100
0
0
x
m
m m
W
n
m

=
ku:
n
m -masa e mostres se ngopur me uje

0
m -masa e mostres ne gjendje te thate
Mirepo nese mostra I nenshtrohet thithshmerise se ujit me shtypje te rritur,
atehere eshte e qarte se ne ate rast kemi thithshmeri me te madhe , gjegjesisht
kjo do te shprehet:
(%) 100
0
x
V
m m
W
np
VP

=
ku:
np
m -masa e mostres te ngopur me ne shtypje te caktuar

0
m -masa e mostres ne gjendje te thate
V -vellimi I mostres
Nga kjo qasje mund te vleresojme edhe koeficientin e thithshmerise se
ujit(koeficienti I ngopjes) :

VP
V
n
W
W
k = <1
gjegjesisht vleresimin e materialit nga ky aspect.

Shembull:
Gjate ekzaminimit te mostres kubike te gurit me gjatesi te brinjes a=70 mm,
gjegjesisht me vellim 343 cm
3
, jane regjistruar keto masa te mostres:
- ne gjendje te thate: 729
0
= m gr
- ne gjendje te ngopur ne shtypje normale: 768 =
n
m gr
- ne gjendje te ngopur me shtypje te rritur: 774 =
np
m gr
Te vleresohet perdorshmeria e ketij guri duke marre per baze koeficientin e
ngopjes?

(%) 100
0
x
V
m m
W
n
V

= ; % 4 . 11 100
343
729 768
=

= x W
V


(%) 100
0
0
x
m
m m
W
n
m

= ; % 35 . 5 100
729
729 768
=

= x W
m


(%) 100
0
x
V
m m
W
np
VP

= ; % 1 . 13 100
343
729 774
=

= x W
VP



VP
V
th
W
W
k = ; 87 . 0
1 . 13
4 . 11
= =
n
k >0.80; cka d.m.th. se guri ploteson kushtin
nga aspekti I thithshmerise se ujit.

Verejtje; ) 90 . 0 75 . 0 ( =
th
k -koeficienti i thithshmerise se ujit
12
Nje parameter tjeter I rendesishem qe vlene te analizohet eshte: koeficienti I
zbutjes
Z
k , qe paraqet raportin e soliditetit (rezistences) ne shtypje ne gjendje te
ngopur me uje dhe soliditetit(rezistences) ne shtypje ne gjendje te thate.

0
R
R
k
n
Z
= ;
ku:
n
R -soliditeti (rezistenca) ne shtypje ne gjendje te ngopur

0
R -soliditeti (rezistenca) ne shtypje ne gjendje te thate
Koeficienti I zbutjes karakterizon qendrueshmerine e materialit ndaj ujit dhe
mund te merr vlera nga 0 (te argjila) e deri 1(te qelqi,metalet). Ndersa te guri si
material qe ne rastet me te shpeshta eshte ne uje, lejohet qe ky koeficient
minimum te jete 0.8.

Qendrueshmeria ndaj ngricave- eshte veti e materialit te ngopur me uje
qe u nenshtrohet ndryshimeve te njepasnjeshme te temperaturave-ngrirje-
shkrirje.Qendrueshmeria e materialit vleresohet pas nje sere cikluseve te
njepasnjeshme, dhe ne nje menyre shprehet me klasen ne qendrueshmeri ndaj
ngricave. E gjithe kjo nderlidhet me faktin se gjate cikluseve te ngrirje-shkrirjes
kemi te bejme me humbjen nga masa si dhe me renjen (zvogelimin) e soliditetit
(rezistences) ne shtypje. Sidomos kjo eshte e shprehur te materialet qe
qendrojne panderprere ne uje (guri, betoni, etj).
Qendrueshmeria ndaj ngricave eshte e lidhur me jetegjatesine e materialeve,
gjegjesisht konstruksioneve qe u nenshtrohen ketzre veprimeve.
Klasa ne qendrueshmeri ndaj ngricave vendoset ne project, ne funksion te llojit te
konstruksionit dhe kushteve te shfrzteyimit te konstruksionit-materialit. P.sh.
rezistenca ndaj ngricave 50
ng
R ; nenkupton rezistencen ndaj 50 cikluseve te
ngrirje shkrirjes.
Le te spjegojme shkaqet e shkaterrimit te materialeve poroze nga veprimi I ujit
dhe ngricave.



13
Uji ne poret e medha ne temperature te uleta ngrine, me crast rrit vellimin per ~
9%. Gjate rritjes se vellimit zvogelohet hapsira e lire e poreve, dhe ne funksion te
kesaj hapsire dallojme:
- nese 0 = AV 92 . 0 =
th
K - poret jane te mjaftueshme per rritjen e
vellimit
- nese 92 . 0 0 < > A
th
K V - poret kane hapsire te lire te mjaftueshme
- nese 92 . 0 0 > < A
th
K V - ne pore nuk ka hapsire te mjaftueshme per
akull
Vleresimi I qendrueshmerise se materialit ndaj ngricave ne humbje ne mase
atehere kjo llogaritet sipas shprehjes:
(%) 100
0
x
m m
m
ng

= A
ku: m A -humbja nga masa

0
m - masa e mostres ne gjendje te thate

ng
m - masa e mostres pas cikluseve te ngrirje shkrirjes
Dhe sipas ketij kriteri humbja nga masa kufizohet ne : % 5 s Am

Mirepo vleresimi I qendrueshmerise ndaj ngricave mund te behet edhe me
krahasimin e solideitetit (rezistences) ne shtypje para dhe pas cikluseve te
ngrirje-shkrijeve, sipas shprehjes:

sh
sh
n
n
R
R
k
0
= 1 s ;
ku:
n
k - koeficienti I qendrueshmerise ndaj ngricave

sh
n
R - soliditeti (rezistenca) ne shtypje pas cikluseve te ngrirje shkrirjes

sh
R
0
-soliditeti (rezistenca) ne shtypje para cilkluseve te ngrirje shkrirjes

n
k =(0.75-0.90), per gurin si material ndertimor

Prueshmria e nxehtsis- eshte vetia qe ka materiali
per prcjelljen e nxehtesise nga nje siprfaqe ne siprfaqen tjeter. Si veti eshte
kryesore te materialet termoizoluese, mirpo eshte prezente te te gjitha
materialet, qe perdoren per mure, mveshje te mureve, sisteme meskate dhe
shtresa te dyshemeve, si dhe materialet tjera. Materialet e ndryshme nga ky
aspekt kane edhe veti te ndryshme termike, prandaj gjate projektimit apo
ndertimit prdorim termin teknik: dilatimi termik i materialeve.
Ne aspektin e projektimit manifestohet ne mase te madhe te objektet me
hapsira te medha apo edhe ne lidhjen ne mes dy materialeve te cilat edhe nuk
kane veti te njeta termike. E gjith kjo vie ne shprehje ne ndryshimin e
temperaturave, ku ne raste te caktuara keto ndikime jane ndoshta edhe me te
mdha se ndikimet statike nga ngarkesat e jashtme eksploatuese.
- Koeficienti termik i bymimit- Secili nga materialet karakterizohet me
koeficientin termik te bymimit, qe shprehet me shprehjen
T l l
t
A = A
0
o ; ku
14
l A - zgjateshmeria e materialit nga veprimi termik
t
o - koeficienti termik i bymimit
T A -ndryshimi i temperaturs (
1 2
T T )

Prueshmria e nxehtsis qe ne vete ngrthen shpejtsin e ngrohjes
apo ftohjes se materialeve , kryesisht varet nga vetit fizike te materialit te
caktuar, dhe ne funksion te ksaj kemi materiale qe njihen si prues te mire te
nxehtsis dhe prues te dobt te nxehtsis. Nga aspekti praktik i prdorimit
te materialeve dhe kushteve te parashtruara mund te themi se: per objektet e
banimit krkohet qe gjate temperaturave te ulta mos te te kemi humbje te
menjhershme te energjis se brendshme, gjegjsisht qe ne temperatura te larta
mos te kemi kalim te energjis se jashtme. Kto arrihen vetm me zgjidhjen e
drejte te materialeve.
Ne kt mnyr do te shfrytzojm disa terminologji termike:
- Sasia e nxehtsis ( Q) e cila kalon nga nj trup ne trupin tjetr me ndryshimin
e temperaturs prej
1
T ne temperaturn
2
T , sht proporcionale me masn e
trupit (m) dhe ndryshimit te temperaturs T A .
) (
1 2
T T m c Q = (J)
ku: Q- sasia e nxehtsis
c - nxehtsia specifike
m- masa

1 2
T T T = A - ndryshimi i temperaturs
Ne kt lidhje: nxehtsia specifike e materialit paraqet sasin e nxehtsis e cila
mass se trupit prej nj njsie ia ngrit temperaturn pr 1 K.
Ndrsa parametr tjetr definohet edhe : kapaciteti termik i materialeve:


T
Q
m c
A
= , qe paraqet sasine e nxehtesise e cila nevojitet qe masa (m) e
materialit te ngrohet per 1 K.
Percueshmeria e nxehtesise eshte ne varesi nga koeficienti i percueshmerise
termike te materialit , i cili jipet me shprehjen;

t
d
x
T T A
Q
) (
2 1

= ; (W/mK)
ku: - koeficienti I percueshmerise termike
Q- sasia e nxehtesise
A- siperfaqja e prerjes terthore
) (
2 1
T T - ndryshimi temperatural
d -trashesia e shtrese
t - koha e kalimit (ore)
Keficienti I percueshmerise trmike - - varet nga materiali, gjegjesisht struktura e
materialit, dhe ne vazhdim do te prezentojme kete karakteristike per disa
materiale:

15

16

Percueshmeria e nxehtesise ne materialet shtresore- ne
praktike manifestohet te muret, dyshemete, apo edhe te ndonje element tjeter
konstruktiv, ku naparaqiten me shume materiale te cilat bashkepunojne dhe
sillen si tersi. Secili material ka karakteristikat e veta, qe nenkupton, trashesine-
) (m d
i
, koeficientin e percueshmerise termike ) / ( mK W , mirepo ne ne kete rast
do te analizojme si nje tersi, permes koeficientit te kalimit te nxehtesise( K ):

d
K

= (W/m
2
K), qe definohet me sasine e nxehtesise e cila kalon prej nje
ane normal ne siperfaqen prej 1m
2
, te ndonje elementi konstruktiv me trashesi -
d (m) gjate ndryshimit te temperatures se ajrit ne te dy anet e elementit prej 1 K.
Pra koeficienti- K - eshte vetia e percueshmerise termike te ndonje elementi
ndares. Le te prezentojme nje shembull te tille:


Sic shihet nga figura temperature ndryshon ne forme drejtevizore nga nje shtrese
ne tjetren, neper trashesite perkatese.
Meqenese:
i
i
i
d
r

= , paraqet rezistencen e kalimit neper shtresa, atehere:

= = ) (
i
i
i i
d
r R

; qe paraqet rezistencen e pergjithshme te murit

Atehere temperature neper shtresa paraqitet me shprehjen:

i i i
R q T T =
+1







17
Shembull: Muri I betonit me trashesi 20 cm ( 1 . 2 = ), nga ana e
brendshme eshte mveshur me pllaka allcie me trashesi 2.5 cm ( 35 . 0 = ), ndersa
nga ana e jashtme eshte I suvatosur me llac cimentoje me trashesi 2.0 cm
( 87 . 0 = ), te caktohen temperaturat neper shtresat nese C T
m
0
20 = dhe
C T
j
0
5 = .
Zgjidhje:
Rezistenca e kalimit neper shtresa:
i
i
i
d
r

= per shtresat e prezentuara

eshte:

023 . 0
87 . 0
02 . 0
095 . 0
1 . 2
20 . 0
071 . 0
35 . 0
025 . 0
3
3
3
2
2
2
1
1
1
= = =
= = =
= = =

d
r
d
r
d
r

= = ) / ( 189 . 0
2
W K m r R
i

Per temperaturat e dhena, rrjedhja specifike e nxehtesise do te jete:
) / ( 27 . 132
189 . 0
5 20
2
K m W
r
T T
q
i
j m
=
+
=

Atehere temperature neper shtresa do te jete:
C q r T T
0
1 2 1
40 . 9 39 . 9 27 . 132 071 . 0 ~ = = =
Per C T T
m
0
1
20 = = C T
0
2
6 . 10 40 . 9 20 = =
C q r T T
0
2 3 2
6 . 12 56 . 12 27 . 132 095 . 0 ~ = = =
Per C T
0
2
6 . 10 = C T
0
3
2 6 . 12 6 . 10 = =

C q r T T
0
3 4 3
3 04 . 3 27 . 132 023 . 0 ~ = = =
Per C T
0
3
2 = C T
0
4
5 3 2 = =


Koeficienti I kalimit te nxehtesise per mure shtresore-
Gjate kalimit te nxehtesise nga siperfaqja e jashtme ne siperfaqen e brendshme,
ndodh ndrzshimi I temperatures, qe do te thote se nuk kemi temperature te
njejte. Mirepo pervec kesaj ketu kemi edhe nje fenomen se temperature nuk
eshte e njejte ne cilindo ambient (te jashtem apo te brendshem) dhe pjesen
kontaktuese te murit. Kjo manifestohet me koeficiente te kalimit (
j mb
dheo o , ) dhe
rezistences se kalimit te nxehtesise:
mb
r dhe
j
r .

mb
mb
r
o
1
= ;
j
j
r
o
1
= ;
18
Zakonisht vlerat
mb
o
1
ka vlera (0.13-0.17) m
2
K/W dhe
j
o
1
me vlere (0.04) m
2
K/W

Koeficienti I kalimit te nxehtesise (K) paraqitet me shprehjen:

j mb
d d
R
K
o o
1 1
1 1
2
2
1
1
+ + + +
= = (W/m
2
K)

Kkoeficienti I kalimit te nxehtesise sipas standardeve per posicione te ndryshme
ka edhe vlera te ndryshme , te cilat I prezentojme ne tabelen ne vijim:



19






Shembull: Gjate renovimit te nje objekti te vjeter me mure prej tullave te
plota me trashesi cm d 24 = dhe ( 81 . 0 = ), parashihen keto shtresa mveshese:
Siperfaqja e brendshme e murit suvatohet me llac gelqeror-allci me trashesi
cm d 5 . 2 = dhe ( 75 . 0 = )ndersa siperfaqja e jashtme mveshet me shtrese
termoizoluese te caktuar me koeficient ( 035 . 0 = ) W/mK, dhe shtrese mbrojtese
te izolimit , llac me trashesi ( 5 . 0 = d cm) dhe ( 50 . 0 = )W/mK.
Sa duhet te jete shtresa termoizoluese ne menyre qe koeficienti I kalimit te
nxehtesise te jete 40 . 0 s
W
K .









20


Zgjidhje:

0.5 X 24 2.5
A
n
a

e

j
a
s
h
t
m
e
A
n
a

e

b
r
e
n
d
s
h
m
e


40 . 0
1 1
1
4
4
3
3
2
2
1
1
s
+ + + + +
=
j mb
d d d d
K
o o

per kete shembull kemi :
13 . 0
1
=
mb
o
dhe 04 . 0
1
=
j
o
si dhe:
333 . 0
75 . 0
025 . 0
1
1
= =

d
296 . 0
81 . 0
24 . 0
2
2
= =

d

035 . 0
3
3
x d
=

01 . 0
5 . 0
005 . 0
4
4
= =

d


40 . 0
33 . 0 296 . 0
035 . 0
01 . 0 13 . 0
1
s
+ + + +
=
x
K

cm x 0 . 6 =

Verejtje: cdo here pervetesohen vlerat sipas trashsive standarde, per
shtresa termoioluese, dhe trashesi te murit (p.sh. nuk mirret trashesia e murit 22
cm, sepse nuk ka dimensione te tullave apo blloqeve)











21
Percueshmeria e zerit- si veti fizike e materialeve sht e lidhur
drejtprdrejt pr objektet e banimit, objektet industriale si dhe ato publike. Qllimi
i pegjithshem sht: mbrojtja e njeriut nga zhurmat te cilat ne qytete rriten dB 1
do vit. Zvoglimi i zhurmave , si pasoje e prdorimit te materialeve akustike
ruan shndetin dhe forcn e njeriut duke krijuar kushte te prshtatshme per
pune, dhe prodhimtari te larte.
Zgjedhja e materialeve akustike varet nga lloji i zhurms, nga niveli i saj dhe
karakteristikat e frekuencs.
Zhurma mund te jete : ajrore dhe goditse.
Zhurma ajrore- sht ajo nga pajisjet punuese, nga instrumentet
muzikore, nga televizori, qe prhapet ne formn e valve te zrit ne ajr.
Zhurma goditse- sht ajo nga goditjet ne konstruksion, vibrimi ne
konstruksion, si dhe lvizja e orendive apo gjsendeve tjera.
Izolimi nga zhurmat ajrore prcaktohet nga aftsia zeizoluese e
konstruksionit q , dhe tregon zvoglimin e presionit te zrit ( dB) pas deprtimit
neper konstruksion.
Aftsia zeizoluese llogaritet me formuln:

p
a
1
lg 10 = q ( dB)
ku:
p
a -koeficienti i depertueshmerise se zrit.
Izolimi nga zhurmat goditse prcaktohet nga niveli i presionit te zerit ne
ndrtes nen mbulese
mb
L .
Niveli kufitar i zhurmave caktohet sipas rendesise se objektit dhe
karakteristikave te frekuences se zerit. P.sh. vlera ne repartet e prodhimit jane
ato 85 80 dB, per objekte administrative 70 38 dB, per spitale 50 15 dB, etj.
Poashtu nga aspekti i intensitetit kemi:
- intensitet shume i dobet dB 20 , p.sh. zhurma nga lkundja e gjetheve
te pemeve.
- Intensitet i dobet dB 40 hapsirat e nje blloku banimi naten.
- Intensitet i pranueshem dB 60 , trafiku intensiv ne rruge
- Intensitet i padeshirueshem dB 100 , stacionet e trenave, metrove etj.
- Intensitet i padurueshem dB 140 120 , zhurma te aeroplanve ne
momentin e fluturimit dhe aterimit.
Ne praktike takohen zhurma te llojeve dhe niveleve te ndryshme , prandaj edhe
materialet akustike qe perdoren jane te llojeve te ndryshme.
22


Ne pergjithesi materialet qe thithin (apsorbojne) zerin sherbejne per te ulur
energjine valeve te zerit,d.m.th. per te ulur zhurmat ne objekte.
Ndersa materialet zeizoluese perdoren kryesisht per te dobsuar goditjen e zerit.
Materialet zeabsorbuese-vetite dhe karakteristikat
Koeficienti i absorbimit te zerit- paraqet karakteristiken kryesore akustike
te materialeve zeabsorbuese, dhe shprehet:

zer
abs
E
E
a = ; ku
a - koeficienti i absorbimit te zerit

abs
E - energjia e absorbuar e zerit

zer
E -Energjia e prgjithshme e zerit
23
Te gjitha materialet e ndertimit kane aftesi qe sado pak te absorbojne zerin,
prandaj cdo here 0 > a ; ndersa vlera maksimale eshte 1 = a . Ne pergjithesi
materiale zeabsorbuese jane ato ku koeficienti 2 . 0 > a .




Absorbimi i energjise se zerit
Koeficienti i absorbimit te zerit varet nga poroziteti i materialit. Koeficienti i
absorbimit rritet me rritjen e porozitetit, dhe kjo tregon se ne raste te tilla
synohen materialet qe kane porozitet % 90 40 . Nga vetia e mparshme-
materialet termoizoluese- rezulton krkesa e njejte, pervec se ndryshon natyra e
poreve.
Nga materialet baze jane materialet me strukture fibrore, pra ato me fibra
minerale, apo fibra qelqi apo edhe asbesti. Ne fig. Me poshte jane paraqitur disa
nga keto materiale:


Materiale me strukture te fibrave apo te perforuara
Perdorimi i ketyre materialeve zeabsorbuese, ka te beje ne ndertimin ne shtresa
nga materialet poroze homogjene te cilat montohen drejtepersedrejti ne
siprfaqet e konstruksionit , apo ndonjehere edhe duke lene hapesire ne mes.
24
Veshja akustike quhet e prshtatshme nese niveli i uljes se zhurmave eshtt me i
larte se dB 3 . Ulja e nivelit te zhurmes mund te prcaktohet sipas shprehjes:
) 1 lg( 10
S
S
L
A
+ = ; ku
S -siperfaqja ekuivalente zeabsorbuese
S A -shtesa e vetise absorbuese pas vendosjes se materialit akustik
Ne arkitekture shpeshehere si elemente zeabsorbues mund te jene elementet ne
forme te trupave te rregullt gjeometrik, p.sh. kubi, prizma, sfera etj qe vendosen
ne mjedise me zhurme.
Materialet zeizoluese-vetite dhe karakteristikat
Moduli dinamik i elasticitetit eshte karakteristike kryesore e materialeve
mbushese zeizoluese. Zvogelimi i modulit te elasticitetit zvoglon shpejtesine e
prhapjes se tingullit. Shpejtesia e prhapjes se tingullit- si vale longitudinale
(m/s) eshte e ndryshme per materiale te ndryshme: p.sh. per celikun 5050,
granitin 3950, betonin 4100, tullen 3350, drurin 1500 etj. Nga keto vlera shihet se
materialet me poroze jane me te favorshme si materiale mbushese zeizoluese.


Llojet e materialeve zeizoluese jane ne funksion te objektit , apo kthines
qe do ti prezantojme me disa fig. Ne vijim.
25





26







27








28
Poashtu prdorimi i materialeve zeizoluese ne mure mund te tregohet me keto
fig.
29


30

1.3.3. Vetite mekanike te materialeve

Vetite mekanike te materialeve jane ato veti qe karakterizojne sjelljen e materialit
gjate veprimit te ngarkesave. Gjate veprimit te ngarkesave materiali mund te
ndryshoje formen, apo edhe te pesoje deformime.
Mostra e materialit e cila i nnshtrohet veprimit te ngarkesave paraqet nje
strukture te qendrushme, gjegjsisht grimcat e vogla jane te lidhura ne mes veti
me forca kohesive, qe deri ne nje mase te caktuar i perballojne veprimit te
ngarkesave te jashtme. Momenti (asti) kur mostra (materiali) nuk mund te i
perballoje ngarkesave te jashtme paraqet te ashtuquajturen aftesi mbajtse te
materialit. Mirpo gjate gjithe veprimit te ngarkesave mostra peson deformime te
cilat ne pergjithesi deri ne nje stad mund te jene elastike (te kthyeshme), ndersa
me tej kalojne ne deformime joelastike. E gjithe kjo prcillet deri ne momentin e
thyerjes apo shkatrrimit.
Gjendja e veprimit te ngarkeses, paraqet gjendjen e nderur, dhe shprehet:

A
F
= o (N/mm
2
); ku:
o - paraqet nderjet
F - forcen e cila rritet gradualisht
A- Siperfaqen e prerjes terthore te mostres








31
Meqenese kjo prcillet me deformime te cilat paraqiten me shprehjet
l
l A
= c (mm/mm), qe paraqet deformimin relativ


E
l
A
F
l = A qe paraqet ligjin e Hook-ut.

Ndersa lidhshmria ne mes sforcimeve dhe deformimeve jipet me shprehjen:
E = c o ; ku
E - moduli i Elasticitetit

-Vetite deformuese te materialeve

Elasticiteti- i trupit te ngurte eshte veti qe materiali ka, qe pas ndrprerjes
se veprimit te ngarkesave i njjti te kthehet ne gjendje paraprake sa i perket
formes dhe dimensioneve fillestare (nuk ka deformime te mbetura).
Plaasticiteti- i trupit te ngurte paraqet vetine e materialit ne ndryshimin e
formes dhe dimensioneve fillestare nga veprimi i ngarkesave te jashtme, mirpo
pa u shkatrruar (ende ka aftesi mbajtese). Deformimet e mbetura pas
ndrprerjes se veprimit te ngarkesave jane deformime plastike.
Karakteristikat kryesore te vetive deformuese te materialeve jane : moduli i
Elasticitetit, koeficienti i Puasonit, moduli i Perdredhjes, etj.

32
Moduli Elasticitetit- shpreh ne vetevehte masen e shtangesise se
materialit. Materialet me energji lidhese nderatomike te larte karakterizohen me
modul te larte te elasticitetit. Vetite mekanike te materialeve karakterizohen nga
diagrami i sforcim deformim ( c o )
Moduli i Elasticitetit prcaktohet edhe si tangjente e kendit c o A A / , qe paraqiten
si ne fig.

Ndryshimi i deformimeve ne varesi te nderjeve

Moduli i Elasticitetit lidhet edhe me karakteristikat tjera elastike te materialit ,
p.sh. koeficientin e Poisson-it, Modulin e rrshqitjes, etj.
Koeficienti i Pooison-it- paraqet raportin ne mes deformimeve terthore dhe
atyre gjatesore, dhe shprehet me shprehjen:
GJAT TERTT
c c v / =

Moduli i rrshqitjes- paraqet lidhshmerine ne mes modulit te Elasticitetit
dhe koeficientit te Pooison-it, dhe jipet me shprehjen:
) 1 ( 2 v +
=
E
G
Mirepo pervec sjelljes elastike dhe plastike, materiali nen veprimin e ngarkesave
mund te sillet edhe si material viskoz. Te tri rastet jane dhene ne fig.



- Rezistenca (Soliditeti) i materialeve
Rezistenca (Soliditeti) eshte veti e materialit qe ti rezistoje shkatrrimit nen
veprimin e sforcimeve te brendshem te shkaktuara nga forcat e jashtme ose
edhe nga faktoret tjere (temperatura.) Si parametr vlersohet me kufirin e
rezistences (soliditetin maksimal) per nje deformim te dhene.
33
Varesisht nga lloji i materialit, edhe ekzaminimet, gjegjsisht pergaditja e
mostrave eshte adekuate, p.sh. per beton, llac, celik etj.
Meqenese ne shumicen e rasteve kemi te bejme me materiale johomogjene
atehere edhe rezultati paraqitet si vlere mesatare e numrit te caktuar te
mostrave.
Ne varesi nga lloji i materialit, dhe menyra e veprimit te forces rezistenca
(soliditeti) mund te jete:
- ne shtypje
- ne trheqje
- ne prkulje
- ne prerje
- ne goditje

Rezistenca ne shtypje- prcaktohet ne mostrat standarde qe mvaren nga
lloji i materialit qe ekzaminohet, te cilat i neneshtrohen veprimit te forces
me rritje graduale deri ne thyerje.
Forca e regjistruar ne momentin e thyerjes paraqet Rezistencen
maksimale ne shtypje dhe shprehet:
A
F
R
MAX
SH
= (N/mm
2
), e me pastaj bazuar ne keto rezultate llogarohen
Klasat e Soliditetit ne shtypje per materiale te ndryshme, p.sh. beton etj.

Ne rezultatet e ekzaminimeve ndikon shpejtsia e ngarkimit te mostrave.

Ekzaminimi i rezistences (soliditetit) ne shtypje
Per materiale te ndryshme , rezistenca (soliditeti) ne shtypje ka vlera te
ndryshme.




34
Rezistenca(Soliditeti) ne trheqje- si veti prcaktohet per materiale te
caktuara, p.sh. celiku, druri etj. Mostrat e caktuara i nnshtrohen veprimit te
forces ne trheqje , me rritje graduale deri ne momentin e kputjes. Rezistenca
ne trheqje shprehet :
0
A
F
R
MAX
t
= (N/mm
2
)
Ne vijim do te prezentojme disa lloje te veanta te mostrave per materiale te
veanta.

Mirepo ne disa materiale aplikohet edhe metoda indirekte e rezistences ne
trheqje permes carjes, p.sh. te betoni:



Rezistenca (Soliditeti) ne prkulje- Percaktohet ne mostrat standarde
mostrave prizmatike, duke u mbshtetur ne dy mbeshtetes ne distance te
caktuar , kur edhe veprojne dy forca koncentrike. Rezistenca ne prkulje
llogorohet me shprehjen:

W
M
R
p
= (N/mm
2
); ku:

p
R - rezistenca ne prkulje
M - momenti i prkuljes
W - momenti rezistues i prerjes terthore
Per prezentim me te qarte , prezentojme fig. ne vijim:
35



Apo nga skicat rjedh qe :
2
0 max
2
3
h b
l F
R
p


=


Rezistenca ne prerje-percaktohet ne mostra te caktuara ku veprimi i
forces shkakton shkputje(prerje) pergjate mostres. Kjo shprehet me shprehjen :

t
t

=
b
F
R
2
(N/mm
2
)
Per sqarim do te prezentojme fig. ne vijim:


Rezistenca ne goditje- sht veti e materialeit qe ti rezistoje shkatrrimit
nga goditjet dinamike. Karakterizohet me vllimin e punes se shpenzuar per
shkatrrimin e mostrave standarde ne njesi vllimi (J/cm
3
), apo J/cm
2
. Kjo veti
eshte e rendesishme te materialet qe perdoren per ndertimin e bazamenteve nen
makineri. Nje shembull eshte prezantuar tek lavjerrsi i Charpy-it.

A
h H G ) (
= (J/cm
2
); ku:
- rezistenca ne goditje
G -pesha e goditesit
h H, - lartesite e goditjes
A-siperfaqja e prerjes terthore
36

Lavjerresi i Sharpy-it

Fortesia e materialit- Fortesia eshte vetia qe ti rezistoj depertimit
te trupit me fortesi me te madhe. Jane te njohur dy metoda per vlersimin e
fortesise dhe ate
- me anen e gerrithjes (metoda e shkalles se Mossi-t te mineralet)
- metoda e depertimit (Metoda e Brinelit , Vikersit te celiku,)
Nje shembull i metodes se Brinelit eshte prezantuar ne fig. ne vijim:


dhe jipet me shprehjen:
t D
F
H

=
t
(N/mm
2
)

1.3.4. Vetite fiziko=mekanike te materialeve
Jane ato veti qe e karakterizojne materialin gjate prpunimit apo shfrytzimit te
tij. Nga vetite me te rendesishme fiziko-mekanike per disa prej materialeve jane:
- rezistenca ndaj brehjes(te guri)
- aftsia e materialit per saldim (te celiku)
Eshte me rendesi se secili material ka edhe karakteristika te ndryshme prandaj
kjo rezulton ne cilesite e ndryshme fiziko-mekanike te tij. Kjo nnkupton sqarimet
per secilin aterial vec e vec.





37
2. GURI NDERTIMOR DHE PRODHIMET PREJ GURIT
Ne materialet prej gurit natyror bejne pjese materialet dhe elementet qe
prfitohen me anen e prpunimit mekanik (coptimit, prerjes) te shkembinjeve
natyror. Me ndihmen e prpunimit mekanik prodhohen pllakat mveshese , gure
bloqe per mure, gure per themele, agregat per beton, etj. Te gjitha keto materiale
ruajne te pandryshueshme strukturen dhe vetite e shkmbit baze.
Keto materiale perdoren ne jeten e prditshme te teknikes se ndertimit, dhe ne
parim jane prdorur ne kohe shume te vjetra, perdoren sot, dhe do e perdoren ne
te ardhmen.
Mirepo prdorimi eshte zgjeruar edhe ne produkte/ materiale/ qe nuk ruajne
vetite e shkmbit baze, p.sh. gjate prfitimit te imentos, qelqit etj.
Minerali i gurit ndrtimor ne aspektin e struktures bene pjese ne Mineralet me
strukture kristalore, qe kane forma te ndryshme te rregullta (kubike, heksagonale,
tetragonale, rombike, etj.)

Ne pergjithesi guri ndrtimor fitohet nga masivet shkembore qemund te jene nga
me te ndryshmet, mirpo ne dallojme kryesisht:
- Shkembinjte magmatik;
- Shkembinjte sedimentare
- Shkembinjte metamorfik


Shkembinjte magmatik- jane fituar si rezultat i ftohjes dhe ngurtsimit te
magmes nga thellsia e tokes.



38

Krijimi i shkembinjeve nga magma vullkanike

Varesisht se ku ka ndodhur procesi i ftohjes, ne siprfaqe apo ne thellesi, edhe
vetite e ketyre kane qene te ndryshme.Ne funksion te ksaj shkembinjte
magmatik ndahen:
- ne shkembinje te thellsise- qe jane formuar si rezultat i ngurtsimit te
ngadalshem ne thellesi te madhe nga siprfaqja e tokes. Kjo ka
mundsuar formimin e masiveve me kompakte, dhe keta shkembinje
karakterizohen me mase te madhe vellimore,rezistence te larte ne
shtypje, thithshmri te vogel te ujit. Nga perfaqesuesit kryesor te ketyre
masiveve jane: graniti, sieniti, gabro, dioriti )
- ne shkmbinj te siprfaqes- qe jane formuar nga nurtesimi i magmes
ne siprfaqe te tokes.Nga keta faktore ndikues keto masive paraqiten
me veti me te uleta se shkembinjte paraprak, e ndonjehere mund te
jene edhe poroz apo edhe te shkrifte.
Ne ata qe jane kompakt, vetite i kane afersisht te njeta me ata te
thellesise, e ketu bejne pjese: andenziti, bazalti, diabazi etj.
Ndersa ne ata qe jane poroz, dhe te shkrifte mund te permenden edhe
shtfet e ndryshme, etj.
Shkembinjte magmatik karakterizohen me mineralet prberse kryesore
dhe ate: kuarci, feldshpate, silikatet ferromagneziale, mikatet etj. Disa prej
karakteristikave te ketyre mineraleve do ti paraqesim ne tabelen devijim:
39

Shkembinjte Sedimentar- jane fituar si rezultat i proceseve
kimike, fiziko-kimike dhe biologjike qe kane ndodhur ne siprfaqen e
tokes. Nen veprimin ujit dhe te eres nje pjese e tyre ndryshojne perberjen
dhe zhvendosen duke u depozituar ne vende me te uleta te liqeneve,
detrave etj. Shkembinjte sedimentare sipas menyres se depozitimit
ndahen ne tri grupe:
- depozitime mekanike
- depozitime kimike
- depozitime organike
Ne depozitimet mekanike te shkrifta bejne pjese: argjilet, agregati, qe jane
formuar si rezultat i shkatrrimeve mekanike te shkembinjeve.
Ne depozitimet kimike bejne pjese allcia, dolomit, magneziti, qe jane
formuar ne basene te ndryshme gelqeroresh apo basena te mbyllur.
Ne depozitime organike bejne pjese: gelqeroret etj. Qe jane formuar me
dekompozimin e organizmave shtazore e bimore, duke u bere me vone
sedimentimi i tyre.
Mineralet shkembformuese te shkmbinjve sedimentare jane:
- shkembinjte silikat (opali, kalcedoni, kuarci)
- shkembinjte karbonat (kalciti, dolomiti, magneziti)
- shkembinjte e mineraleve argjilore (kaolinit, montmoriloniti)
- shkembinjte sulfatik (allcia, anhidritet tjera)

Shkembinjte Metamorfik- jane formuar si rezultat i shendrrimeve
te shkembinjeve magamtik dhe sedimentare nen veprimin e temperaturave,
shtypjeve te larta, dhe fluideve kimikisht aktive. Jane shkembinje me pamje
kristalore, dhe si perfaqesues qe kane zene vend ne ndrtimtari jane: gnajst,
mermeret, kuarcitet, shistet argjiloe.
Ne pergjithesi shkembinjte metamorfik ndahen ne dy kategori:
- shkembinjte qe formohen ne procese metamorfike te natyres termike
apo kimike
40
- shkembinjte qe formohen nga proceset metamorfike te natyres
mekanike apo nen veprimin e peshes se shkembineve te mbivendosur.
Mineralet shkembformuese te ketyre shkembinjeve metamorfik jane:
- grupi i mineraleve silikate: feldshpatet, kuarci, mikat,olivinet etj
- grupi i mineraleve karakteristike: kalciti, dolomiti


2.1. Perfitimi, prpunimi i materialeve prej gurit natyror
Materialet dhe elementet prej guri natyror prodhohen nga formacionet
shkembore me anen e prpunimit mekanik (copetim, sharrim, carje etj), ku edhe
pas ketyre veprimeve ruhen plotsisht struktura dhe vetite e shkmbit baze.
- Guret e copetuar- paraqesin materialin e formuar me minim apo ndonje
procesi te ngjashen teknologjik nga masivet shkembore. Dimensionet dhe forma
e ketyre gureve eshte e parregullt, dhe te njjtit pa ndonje prpunim shtese nuk
mund te perdoren per ndonje destinim tjeter pervec se per mbushje, apo edhe
per prfitimin e agregatit qe do te perdoret per beton apo asfalt.

Perfitimi i agregatit nga guri i copetuar
- Guret e prpunuar- fitohen duke i prpunuar elementet e gurit deri ne
nje shkalle te caktuar, ku ne varesi te shkales se prpunimit mund te
jene: gjysme te gdhendur, te gdhendur, dhe posaqerisht te gdhendur.
Perdorimi i ketyre elementeve ka nje prdorim mjaft te gjere dhe ate: per veshje,
dekorime dhe dekorime te veanta.
41






Perdorimi i gurit gjysme te prpunuardhe te prpunuar per elemente te ndryshme
dekorative

42


Perdorimi i gurit posaqerisht te gdhendur per elemente te caktuara dekorative

2.2. Vetite e gurit ndrtimor- Per prdorim te drejte dheracional te
gurit si material i ndertimit eshte e domosdoshme te njihen vetite qe e
pershkruajne gurin. Keto veti prcaktohen me ane te ekzaminimeve perkatese ,
dhe nga rezultatet dalese te ekzaminimeve vlersohet se deri ne cmase guri i
prdorur prmbush kushtet e krkuara te kualitetit. Si cdo material tjeter edhe
gurin e pershkruajne keto veti:
- perberja mineralogjiko petrografike
- Vetite kimike
- Vetite fizike
- Vetite mekanike
- Vetite fiziko-mekanike
Sa i perket perberjes Mineralogjiko-petrografike eshte prezantuar me pare dhe
ka te beje me mineralet perverse te gurit, e ne funksion te tyre te behet vlersimi
i metejm i prdorimit te gurit per destinacionin e krkuar. Ne pergjithesi sa i
perket ksaj vetie karakterizohet: ngjyra, struktura dhe tekstura e mineralit.
Ngjyra- e gurit varet nga materialet dominonte qe e ndrtojn at, por
edhe nga lendet tjera lidhse. Mirepo ngjyra eshte e ndjeshme dhe mund te
ndryshoje edhe mekohen. Nese do te prdorim gurin per fasade ne nje ambient
te ndotur, atehere mund te ngjaje qe pas nje kohe kjo ngjyre qe eshte aprovuar
te ndryshoje, apo te paraqiten nyansa te ndryshme, qe e pengojne arkitekturen e
aprovuar. Nese p.sh. guri qe do te perdoret per fasade permban pirit, atehere
me kohen mund te na paraqiten njolla te kuqrremta qe do te prishin pamjen e
faseades.
Struktura- e gurit karakterizohet nga lloji i shkmbit dhe gjithsesi me
pjesmarrjen sasiore te mineraleve ne gurin si material. Poashtu ketu kemi te
bejme me madhesine dhe orientimin e kokerrzave te mineraleve. Struktura e
gurit pervec treguesve kualitativ jep edhe te dhena mbi mundesine e
pershtatshmerise se prpunimit te gurit.
43
Tekstura- paraqet kahjen e shprndarjes se mineraleve ne gur, gjegjsisht
shprndarjen e larave ne masen e gurit, qe ka rendesi per dukjen e gurit pas
fazes se prpunimit.
Vetite kimike- jane te lidhura ngushte me perberjen mineralogjiko-
petrografike te gurit.Nga perberja e mineraleve kryesore dhe premisave varet
edhe perdorshmeria e poshtu edhe qendrushmeria e gurit ne konstruksion, apo
ne elementin konstruktiv. Mvaret qendrushmeria nga veprimi i mjedisit,
gjegjsisht agresiviteti i tij.p.sh.
2 3 2 2 3
) (HCO Ca O H CO CaCO = + + , ku fitohet bikarbonati i kalciumit qe me kohen
tretet dhe vie deri tek degradimi i tij.
Vetite fizike- paraqesin parametrat dhe karakteristikat e gurit te
ekzaminuar. Duke ditur, apo njohur keto karakteristika, mundesojme nje
prdorim me te drejte te gurit per destinimin e caktuar.
Te guri si material prcaktohen keto veti fizike:
- Masa vellimore
- Masa specifike
- Dendesia (shkalla e kompaktesise)
- Poroziteti
- Thithshmria e ujit
- Qendrushmeria ndaj ngricave

- Masa vellimore:
V
m
0
= (gr/cm
3
), (kg/m
3
); ku
- masa vellimore

0
m - masa e mostres ne gjendje te mases konstante
V - vllimi i mostres ne gjendje natyrore
- Masa specifike:
0
0
V
m
s
= (gr/cm
3
); ku

s
- masa specifike

0
m - masa e mostres ne gjendje te mases konstante

0
V - vllimi ne gjendje absolutisht kompakte

- Dendesia (shkalla e kompaktesise)

s

o = ; ku
o - shkalla e dendesise
- masa vellimore

s
- masa specifike
- Poroziteti
(%) 100 ) 1 ( = o p ;ku
p - poroziteti
o -shkalla e dendesise

44
- Thithshmeria e ujit:

(%) 100
0
x
V
m m
W
n
V

=
ku:
n
m - masa e mostres se ngopur me uje

0
m - masa e mostres ne gjendje te thate
V - vellimi I mostres

(%) 100
0
0
x
m
m m
W
n
m

=
ku:
n
m -masa e mostres se ngopur me uje

0
m -masa e mostres ne gjendje te thate
VP
V
n
W
W
k = <1


- Qendrushmeria ndaj ngricave:
(%) 100
0
x
m m
m
ng

= A
ku: m A -humbja nga masa

0
m - masa e mostres ne gjendje te thate

ng
m - masa e mostres pas cikluseve te ngrirje shkrirjes

sh
sh
n
n
R
R
k
0
= 1 s ;
ku:
n
k - koeficienti I qendrueshmerise ndaj ngricave

sh
n
R - soliditeti (rezistenca) ne shtypje pas cikluseve te ngrirje shkrirjes

sh
R
0
-soliditeti (rezistenca) ne shtypje para cilkluseve te ngrirje shkrirjes

n
k =(0.75-0.90), per gurin si material ndertimor

Vetite mekanike- parametrat qe pershkruajne sjelljen e gurit nen veprimin
e ngarkesave, qe direkt varen nga perberja mineralogjiko-petrografike e masivit
shkmbor. Vetite mekanike qe ekzaminohen rendom te guri jane:
- Soliditeti ne shtypje
Meqenese ne konstruksione apo elemente konstruktive ne rastet me te shpeshta
guri i nnshtrohet soliditetit ne shtypje, atehere kjo edhe paraqet vetine me te
rendesishme te guri. Ekzaminimi behet ne mostrat standarde- zakonisht 5
mostra, kubike me dimensione (7.07x7.07x7.07 cm, 5.0x5.0x5.0 cm) te cilat
pergaditen me prerje apo edhe ne mostrat cilindrike te nxjerrura nga shkembi ne
thellesi te ndryshme si ne fig.

45





Vleresimi i soliditetit ne shtypje nderlidhet per tri gjendje:
- ne gjendje te thate
SH
R (N/mm
2
)
- ne gjendje te ngopur me uje
'
SH
R (N/mm
2
)
- pas cikleve te ngrirje shkrirjes
' '
SH
R (N/mm
2
)



46

Shembull: Te vleresohet soliditeti ne shtypje per gurin e nxjerrur nga nje masiv
shkembor ne nje burimore, me crast jane pergaditur 5 (pese) mostra cilindrike, e
te cilat jane thyer, me crast jane regjistruar keto vlera:

Mostra d(mm) h(mm) A(mm
2
) F
sh
(kN) R
sh
(N/mm
2
)
1 61.15 100.10
2 60.07 100.05
3 61.10 99.90
4 62.00 100.00
5 60.00 99.95

Zgjidhje:
Meqenese kemi mostrat cilindrike, atehere per percaktimin e siperfaqes
shfrytezohet shprehja: ) (
4
2
2
mm
d
A

=
t
, per secilen moster, e keto do ti
paraqesim ne tabele:
Mostra d(mm) h(mm) A(mm
2
) F
sh
(kN) R
sh
(N/mm
2
)
1 61.15 100.10 2936.85 367.10 124.99
2 60.07 100.05 2834.03 395.55 139.57
3 61.10 99.90 2932.05 415.26 141.62
4 62.00 100.00 3019.07 354.20 117.32
5 60.00 99.95 2827.43 365.15 129.14

Meqenese kemi 5 (pese) mostra , atehere si rezultat do te mirret vlera mesatare:

=
= + + + + = =
5
1
2
5
1
'
/ 52 . 130 5 / ) 14 . 129 32 . 117 62 . 141 57 . 139 99 . 124 (
i i
SH
MES
SH
mm N R R



Shembull:
Per vleresimin e kualitetit te gurit nga nje burimore e gurit jane pergaditur 15
mostra kubike me dimensione mesatare, te prezentuara ne tabele, e te cilat jane
nenshtruar ekzaminimit te soliditetit ne shtypje, dhe ate:
- ne gjendje te thate
- ne gjendje te ngopur me uje
- pas cikluseve te ngrirje shkrirjes
ku edhe jane regjistruar keto forca thyerse:

Gjendja a(mm) b(mm) c(mm) A(mm
2
) F
sh
(kN) R
sh
(N/mm
2
)
- e thate 70.10 70.15 70.40 678.62
- e ngopur 70.20 70.05 70.00 634.35
-pas ngr.-shkr. 70.00 70.10 70.20 593.75


47


Zgjidhje:
Ne kete shembull vlerat jane te dhena si vlera mesatare, nga pese rezultate ne te
tri gjendjet. Meqenese jane dhene te tri dimensioned (a, b, c) atehere siperfaqet
e shfrytezuara jane ato (a,b).

Gjendja a(mm) b(mm) c(mm) A(mm
2
) F
sh
(kN) R
sh
(N/mm
2
)
- e thate 70.10 70.15 70.40 4917.5 678.62 138.00
- e ngopur 70.20 70.05 70.00 4917.5 634.35 128.99
-pas ngr.-shkr. 70.00 70.10 70.20 4907.0 593.75 121.00

Koeficienti I zbutjes:
93 . 0
00 . 138
99 . 128
'
= = =
SH
SH
z
R
R
k <1, dhe eshte ne intervalin e caktuar >(0.80-0.90), nga
ky aspect guri I ekzaminuar ploteson kushtin e parashtruar.

Koeficienti I qendrushmerise ndaj ngrirje-shkrirjes
87 . 0
00 . 138
00 . 121
' '
= = =
SH
SH
n
R
R
k <1, dhe eshte ne kufinjte e parashikur (0.75-0.90), nga
ky aspect guri I ekzaminuar ploteson kushtin e parashtruar.

48



Soliditeti ne terheqje- nuk paraqet ndonje veti te rendesishme
mekanike, meqenese eshte shume me e vogel se soliditeti ne shtypje si veti
kryesore.Zakonisht vlerat e soliditetit ne terheqje sillen (5-15)% te soliditetit ne
shtypje, dhe si e tille edhe nuk e karakterizon gurin, gjegjesisht nuk perdoret ne
konstruksione qe i nenshtrohen soliditetit ne terheqje. Percaktimi i soliditetit ne
terheqje , percaktohet inirekt me ndihmen e perkuljes dhe ate duke u bazuar ne
Standardet Europiane .

Rezistenca ne goditje e gurit- Si veti eshte e lidhur me sjelljen e
gurit (konstruksioneve prej guri) nen veprimin e goditjes, qe mund te shpieje deri
ne shkaterrimin e gurit.Kjo paraqitet si energji apo pune e harxhuar ne
shkaterrimin e mostres se gurit dhe shprehet me shprehjen:

V
h G
i

= (J/cm
3
); ku
-parametri i rezistences (qendrueshmerise) se gurit
G - pesha e ngarkeses goditese

i
h - lartesia nga e cila goditet mostra
V - vellimi i mostres
49

Percaktimi i rezistences ne goditje te gurit

Rezistenca e gurit ndaj brehjes- Paraqet njeren nga vetite me te
rendesishme te gurit si material ndertimor , e vecanarisht ne rastet kur guri ne
konstruksion i nenshtrohet veprimit te gerryerjes (abrasionit), nga i cili proces
edhe vie deri te shkakterrimi. Sidomos kjo vie ne shprehje te : rruget, trotuaret,
dyshemete, shkallet etj. Pra ne keto raste kjo veti eshte dominante edhe ne
krahasim me soliditetitn ne shtypje te gurit.
Gjithsesi kjo veti e gurit eshte ne lidhje te drejteperdrejte edhe me vetite tjera
sip.sh. poroziteti etj.
Ne pergjithesi si veti eshte edhe e ndryshme per llojet e ndryshme te gurit si
material. Percaktimi i parametrave te gerryerjes (abrasionit) sot behet me pajisje
te ndryshme sic jane : Aparati i Bohmes, apo edhe pajisjet tjera te ngjashme qe
sot perdoren.

Aparatura per percaktimin e rezistences ne abrazion

50

Ky ekzaminim sot bazohet ne Standardin Europian EN 1342,gjegjesisht ne
perpunim e siper prEN 14157, dhe ne kete rast konsiston ne gerryerjen e
mostres se gurit apo edhe te betonit me rrotullim, kur ne mes mostres dhe
pllakes rrotulluese eshte nje material i forte: p.sh. korundi, i cili gjate procesit me
nje numer te caktuar te rrotullimeve bene gerryerjen e mostres. Mostra e cila
ekzaminohet ka trashesi ~ 70 mm
Vlerat numerike te parametrave te abrazionit jane :
- Koeficienti i Abrasionit:

1
m m
K
o
a

= ; (cm
3
/50 cm
2
)ku
a
K - Koeficienti i Abrasionit
o
m - masa e mostres para ekzaminimit
1
m - masa e mostres pas ekzaminimit
- masa vellimore e mostres
V
m
K
a
A =
A
=

- Perqindja e abrazionit : (%) 100
1

=
o
o
a
m
m m
p
Meqenese rendesia e ketij parametri eshte e madhe atehere kjo edhe eshte e
kufizuar ne varesi te komunikacionit , dhe ate:
- Komunikacion i rende : ) 50 / ( 8
2 3
cm cm Ka s
- Komunikacion i mesem: ) 50 / ( 12
2 3
cm cm Ka s
- Komunikacion i lehte: ) 50 / ( 15
2 3
cm cm Ka s
Perdorimi i gurit ne konstruksion apo edhe per qellime te ndryshme mund te kete
forma dhe dimensione te ndryshme , sic shihet ne fig.
51

52

Shembull i komunikacionit te mesem

Shembull i vendosjes se elementeve te gurit



53

Shembull i dukjes se nje siprfaqe me gure



Detalet e vendosjes se elementeve te gureve

Shembull: Pllaka e gurit me dimensione 150x150x40 mm, gjate eksploatimit do ti
nenshtrohet komunikacionit te mesem. Paraprakisht eshte bere ekzaminimi i
mostrave, me crast eshte percaktuar masa vellimore e materialit
3
/ 2650 m kg = .
Nese pas ekzaminimit masa e mostres eshte gr m 75 . 2300
1
= , atehere te
caktohen parametrat e brehjes, dhe me kete te behet vleresimi i ketij guri qe do
te perdoret.

Zgjidhje: Meqenese kemi te vleresojme kete guri, atehere do te percaktojme :
V
m m m
K
o
a
A =
A
=

=

1
(cm
3
/50 cm
2
)
(%) 100
1

=
o
o
a
m
m m
p



54
Duke u nisur nga dimensionet e mostres: 150x150x40 mm, atehere vellimi i
mostres do te jete:
3
900 4 15 15 cm V = = ,
Meqenese
3
/ 65 . 2 cm gr = , atehere do te kemi: gr V m
o
2385 = = , dhe
gr m 25 . 84 75 . 2300 2385 = = A
) 50 / ( 79 . 31
65 . 2
25 . 84
2 3
cm cm
m
K
a
= =
A
=

% 53 . 3 100
2385
25 . 84
(%) 100 = =
A
= x p x
m
m
p
a
o
a

Duke u bazuar ne rezultatet dalese mund te themi se guri i ekzaminuar nuk
mund te perdoret per komunikacion te mesem pasi qe : ) 50 / ( 12
2 3
cm cm K
a
>
Ne vazhdimpo prezentojme disa karakteristika per gurin gelqeror me Standardet
e caktuara per ekzaminimin e ketyre vetive:


Vetite e posacme te gurit- pervec vetive kryesore ne raste te vecanta
kerkohet qe guri ndonjehere te plotesoje edhe vetite tjera sic jane:
- Percueshmeria e nxehtesise
- Deformimet nga temperatura
- Qendrueshmeria ndaj zjarrit
- Rezistenca kimike
- Rezistenca ndaj ndikimeve te ambienit
- Atehezioni i gurit per llac

Percueshmeria e nxehtesise- meqenese guri si material ka nje strukture
kokerrzore atehere edhe percueshmeria e nxehtesise eshte e mire ne te gjitha
drejtimet, qe eshte tregue me pare permes koeficientit te percueshmerise termike
( 5 . 3 8 . 2 = ), qe ne te vertete eshte ne perputhshmeri me guret jo poroz. Mirepo
nese kemi te bejme me guret poroz atehere edhe percueshmeria e nxehtesise
55
eshte shume me e ulet (jane izolator te mire te nxehtesise) me koeficiente te
percueshmerise termike ( 50 . 0 25 . 0 = )

Deformimet nga temperatura- karakterizohet me koeficientin e dilatimit termik qe
paraqet ndryshimin relativ te gjatesise me ndryshimin e temperatures per 1
0
C.
Vlera e ketij koeficienti sillet
6
10 ) 10 5 (

= x
t
o , dhe natyrisht mvaret prej llojit dhe
struktures se gurit. Ky element eshte i rendesishem gjate projektimit, e
vecanarisht kur kemi kombinimin e me shume materialeve, te cilat ndryshe edhe
reagojne ne mes veti nga ndikimi i temperatures.E nese kemi te bejme me
ateriale te njejta kjo eliminohet me fugat e dilatimit.

Qendrushmeria ndaj zjarrit- Nese gjate eksploatimit guri i nenshtrohet
temperaturave te larta, e meqenese ne perberje ka minerale te ndryshme, te cilat
ndodh qe ne temperatura te arritshme edhe dekompozohen, atehere mund te vie
ne pyetje edhe qendrushmeria e gurit si material, gjegjesisht si element
konstruktiv. P.sh. nese guri permban mineral te kuarcit, atehere i njejti ne
temperatura ~ 600
0
C mund edhe te shkaterrohet.

Perberja kimike- eshte ngushte e lidhur me perbersit, dhe ne te gjitha rastet
percaktohet pjesemarrja e perberseve te demshem sic jane p.sh.kloridet, sulfatet
etj , qe tek betoni mund te reagojne shume negativisht.

Rezistenca ndaj ndikimeve te ambientit- nderlidhet me vendin ku eshte perdore
si material, gjegjesisht si eshte ndikimi i mjedisit ne ate objekt, p.sh. cikluset e
ngrirje shkrirjes, permbajta e elementeve te demshme ne ajer, si ,
2
CO , apo edhe
elemente tjera ne uje psh. HCl SO ,
3
etj.
Athezioni i gurit per llac- meqenese guri si material krysisht shfrytezohet per
mure, si elemente konstruktive, te cilat edhe suvatosen, atehere guri duhet te
permbaje edhe kete aftesi te domosdoshme.


Mbrojtja e gurit ne konstruksion
Jetegjatesia e gurit si material e me kete edhe e konstruksionit eshte ngushte e
lidhur me qendrushmerine e gurit. E me qellim te rritjes se jetegjatesise, ne
ndermarrim masa te caktuar per mbrojtjen e gurit , eato mund te jene:
- Masat konstruktive
- Masat mbrojtese
Arsyet krysore te shkaterrimit te gurit jane uji ne pore, ndryshimet e
temperatures, veprimi i trtjeve te ndryshme ne ujra, korozioni kimik etj
Si masa konstruktive mund te konsiderohen pjerrtesite, pikoret e ndryshme, me
qellim qe uji dhe substancat tjera mos te mbesin ne trupin e gurit por te levizin.
Ndersa si masa mbrojtese mund te konsiderohen lyerjet me materiale te
ndryshme qe materialet e gurit i bejne te ngopura (nuk thithin uji), e ne ane tjeter
edhe ruajne pamjen nese e njejta kerkohet, .sh. silikonet etj,


56
AGREGATET (INERTET )

Agregati eshte material i palidhur (koherent) me perberje te kokerrzave
me madhesi te caktuar. Madhesia e tyre sillet nga te dhjetat e milmetrit deri ne
disa centimetra. Meqenese prejardhja e agregatit eshte e ndryshme, atehere per
kete qellim agregatin do ta klasifikojme sipas prejardhjes, dhe ate:
- Agregati me prejardhje natyrore
- Agregati me prejardhje artificiale.
Agregati natyror- fitohet nga materialet (masivet shkembore), me ane te procesit
teknologjik te thyerjes , qe emertohet si agregat i thyer dhe agregati i lumit.

Agregati i thyer- meqenese perfitohet nga masivet e ndryshme shkembore
atrehere, ndarja e tij mund te jete nga perberja mineralogjiko petrografike, ku
edhe mund te jete: magmatik (eruptiv), sedimentar dhe metamorfik. Mirepo
procesi teknologjik i perfitimit eshte i njejte. Dallimi mund te qendroje ne mullirin
per thyerje, kur edhe menyra e thyerjes mund te jete : me cekana, me nofulla
apo edhe ndonje menyre e kombinuar.
Copat e gurit nga procesi teknologjik i minimit kalojne neper mullirin primar ku
behet therja primare , e me pastaj behet thyerja sekondare kur ne njeren ane
fitohet zakonisht agregati per mbushje, qe eshte nje perzierje natyrore, ndersa
me pastaj pjesa kualitative e gurit thyhet dhe me pastaj seperohet neper sita
duke fituar agregatin per beton. Agregati ne funksion te madhesive te sitave
ndahet ne fraksione.
Fraksioni paraqet kokerrzat me madhesi te caktuar, p.sh. FR I (0/4) mm; Fr II
(4/8) mm; Fr III (8/16) mm; Fr IV (16/32) mm, etj.
Ne menyre skematike kjo eshte prezentuar ne fig. ne vazhdim.

Si rezultat perfitohet agregati I ndare ne fraksione , qe me pastaj perdoret per
pergaditjen e betonit.
57
Nje prezentim I fazave te procesit teknologjik eshte dhene si ne vijim:

Procesi I minimit Procesi I transportit

Procesi I seperemit
dhe pastrimit
Procesi I
pastrimit


Agregati I gatshem per perdorim

Agregati ne aspektin e madhesise se kokerrzes ndahet ne dy grupe te medha:
- Agregati kokerrmadh (d
max
> 4mm)
- Agregati kokerrimet (d
max
)<4 mm
58

Agregati kokerrimet Agregati kokerrmadh
Perdorimi i agregatit kokerrimet eshte si fraksion per betone, si dhe per
pergaditjen e llacnave, ndersa agregati kokerrmadh perdoret per fraksione per
agregat si dhe si agregat i thyer (cakull) per mbushje dhe destinacione tjera.

Agregati i lumit- Sa i perket prejardhjes eshte natyrore, mirepo menyra e
eksploatimit eshte me e drejteperdrejte, dhe per kete eshte perdorur qysh heret.
Procesi teknologjik eshte me nje kosto me te ulet , mirepo ka edhe pengesa tjera
ne aspektin e mjedisit, si dhe ne rrjedhjen e shtratit te lumenjeve. Per dallim nga
agregati i thyer ku forma e kokerzave te agregatit eshte e thepisur, ketu forma e
kokerrzave te agregatit eshte e lemuar. Mirepo ne aspektin e prejardhjes varet
nga llojet e shkembinjeve perberes.

Agregati kokerrmadh Agregati kokerrimet
Agregati artificial- perfitohet me proceset teknologjike si prodhim sekondar, apo
mbeturine ne industrine metalurgjike, energjetike apo edhe ne industrite tjera.
Si perfaqesues te agregatit artificial mund te jene :
- llojet e ndryshme te zgjyrave
- zgjyra e granuluar
- zgjyra nga furenaltat
- hiri i TEC-it
mirepo me disa procese shtese teknologjike mund te perfitohen agregatet sic
emertohen agregate speciale:
- argjila e ekspenduar
- perliti , etj.
59
Vetite e agregateve
Meqenese perdorimi i agregateve eshte ne prodhimin e betoneve, llacnave,
agregat per mbushje etj, atehere nga kjo edhe rezulton se duhet shiquar per
secilin rast permbushjen e kerkesave per secilin rast, e kjo nderlidhet me vetite e
agregateve.
Ne pergjithesi vetite e agregateve jane:
- Vetite natyrore
- Vetite artificiale
Vleresimi i ketyre vetive eshte i ngerthyer ne Standardet Europiane EN 12620-
Agregati per beton, apo edhe ne Standardet Europiane per Asfalt EN 13043,etj.
Vetite natyrore- ne pergjithesi jane te nderlidhura me prejardhjen e agregatit,
gjegjesisht ne varshmeri nga lloji i masivit shkembor nga e ka prejardhjen.
Ne pergjithesi keto veti do ti permbledhim ne tabelen vijuese:
VETIA KUSHTI I KUALITETIT
Perberja mineralogjiko-
petrografike
Vleresohet permbajtja e mineraleve
te demshme
Perbersit qe pengojne
hidratimin
e cimentos Nuk guxon te permbaje sheqer dhe yndyre
Masa vellimore 2.0-3.0 gr/cm
3

Masa specifike 2.60-2.80 gr/cm
3

Thithshmeria e ujit Ne varesi nga lloji i gurit
Qendrushmeria ndaj
ngricave pas
5 cikluseve ne mjedise te
ngopura me Na
2
SO
4
Humbja ne mase : max 12 %
Permbajtja e sulfurit e
shprehur
si SO
3
max 1%
Permbajtja e klorideve e
shprehur
si Cl
max 0.1% per beton te armuar
max 0.02% per beton te paranderur
Permbajtja e materieve
organike
Ngjyra e tretjes NaOH, me qelet se ajo
standarde
Koeficienti vellimor I forms
se kokerrzave
min 0.15 per agregat te thyer
min 0.18 per agregat te lumit
Prmbajtja e topthave te
argjils
max. 0.5 % ne agregatin kokerrimet
max 0.25 % ne agregatin kokerrmadh
Prmbajtja e thermiave te
dobta qe thermohen
max 3.0% per beton te qendrushem ndaj ngricave
max 4.0 % per llojet tjera te betoneve
Thermiat e lehta, thngjilli,
bitumeni, thermiat e bimve
max 0.5 % nese pamja e betonit eshte kusht I
betonit
max 1.0 % per llojet tjera te betoneve
mbeshtjellja e kokerrzave
me
thermia te demshme nuk lejohet
Rezistenca ne thyeshmeri
koeficienti"Los Angeles" max 30 % nga masa
Rezistenca ndaj goditjes
"Impact test" Max 32 % nga masa
Rezistenca ne thyeshmeri
"Micro Deval Test" Max 35 %
60
Permbajtja e thermiave te
imeta
agregati kokerrmadh , max 1.0 %
agregati kokerrimet, max 5.0 % (3 %)
Thermiat e imeta ne
agregatin
e thyer
agregati kokerimet , max 10 %
(max 3 %) ne varesi te madhesise se vrimes se sites

Perberja mineralogjiko-petrografike-(EN 932-3) eshte e lidhur me vleresimin e
gurit si material baze, ndersa vleresimi behet ne varshmeri te permbajtjes se
mineraleve perberse, ku permbajtja e mineraleve te demshme do te shkaktoje
edhe probleme ne perdorimin e agregatit per beton apo edhe ndonje destinim
tjeter.
Ne pergjithesi agregat me prejardhje nga shkembinjte magmatik mund te
perdoren per prodhimin e betonit, ndersa ato me prejardhje sedimentare dhe
metamorfike duhet qe me me kujdes te vleresohet permbajtja e disa mineraleve
te demshme.
Ne pergjithesi si agregate qe nuk mund te perdoren mund te jene:
- Shkembinjte me rezistence ne shtypje jo te mjaftueshme (p.sh.
rezistenca ne shtypje e gurit per prodhimin e betonit duhet te jete
2
/ 80 mm N > , per shtresa te eperme te asfaltit
2
/ 160 mm N > ), apo edhe
shkembinjte qe nen proceset e ndryshme gjate eksploatimit mund te
shkaterrohen (p.sh. shkembinjte me permbajtje argjilore nen ndikimin e
ujit).
- Shkembinjte qe ne perberjen e vet permbajne minerale te demshme
ne sasi me te madhe se ajo e lejuar (p.sh.anhidrit, pirit,kloride etj)
- Shkembinjte qe permbajne liskune ne sasi me te madhe se e lejuara, e
sidomos per betonet qe jane nen ndikimin e uijit.
- Shkembinjte qe nuk jane te qendrueshem cikleve te ngrirje-shkrirjes
Ne vetite natyrore qe jane te lidhura me prejardhjen mund te numrohen :
- masa specifike,
- thithshmria e ujit
- soliditeti ne shtypje

Vetite artificiale- jane ato veti te cilat jane te lidhura me llojin e shkmbit,
mirpo qe mund te ndryshohen gjte procesit teknologjik te prodhimit. Ne
vazhdim do te prezentojme disa nga vetite e rendesishme te cilat e
pershkruajne llojin e agregatit, dhe ne baze te te cilave behet klasifikimi,
apo perdorshmeria e agregatit.

Mostrimi (pergaditja e mostrave)-(EN 932-1)-

Formimi i mostres me cerektim
61
Vendoset mostra ne gjendje te shkrifte ne siprfaqen punuese dhe przihet
plotsisht qe te sillet ne form koni, dhe riperzihet me lopate qe te formohet nje
kon i ri.
Perseritet ky operacion tri here. Kur formohet koni, depozitohet secila lopate ne
nje pjese te konit te ri ashtuqe agregati leshohet poshte pergjate siprfaqes se
konit dhe qe mos te kete ndryshime ne madhesi, qe e quajme przierje e mire.
Rrafshohet koni i trete, duke shtuar me lopate me perseritje ne mbushjen e konit
qe te formohet nje grumbull i rrafshet qe ka diametr dhe trashesi uniforme.
Cereku i grumbullit te rrafshet pergjate dy diagonaleve ortogonale.Zbrazet nje
pale e cerekve ortogonale dhe przihen ne nje pjese.
Perseritet procesi i przierjes dhe cerektimit deri ne madhesine e krkuar te
mostres laboratorike te prshkruar.
Apo edhe nje forme e perfitimit te mostres me ndares me madhesi te caktuar te
hapjes, per agregat kokerrmadh apo kokerrimet


Ndaresi i agregatit
Vetite gjeometrike te kokeerzave te agregatit-Indeksi i zgjatshmerise (EN
933-3)-

Rezultatet do t raportohen n formular te ekzaminimit
62
Llogaritet shuma e masave t madhsive t fraksionit t kokrrzave d
i
/D
i
dhe
raportohet kjo

si M
1
.
Llogaritet shuma e masave t kokrrzave n seciln madhsi t fraksionit t
kokrrzave d
i
/D
i
e cila kalon prmes nj kallpi prkats

t sits me vrima me
gjersi D
i
/2, dhe raportohet kjo si M
2
.
Indeksi I prgjithshm I zgjatshmerisF
I
llogaritet nga ekuacioni vijues:

F
I
= ( M
2
/M
1
) x 100

Ku:
M
1
sht shuma e masave t kokrrzave n seciln madhsi t fraksionit t
kokrrzave d
i
/D
i,
n gram
;
M
2
sht shuma e masave t kokrrzave n seciln madhsi t fraksionit t
kokrrzave d
i
/D
i
e cila kalon prmes nj kallpi prkats

t sits me vrima me
gjersi D
i
/2
,
n gram.

Indeksi I prgjithshm I zgjatshmerisF
I
do t prezantohet n afrsi t numrit t
plot.
Indeksi I zgjatshmerispr seciln madhsi t fraksionit t kokrrzave FI
i
do t
llogarohet, prej ekuacionit vijues:

FI
i
= ( m
i
/R
i
) x 100

Ku:
R
i
sht masa e sicils madhsi t fraksionit t kokrrzave d
i
/D
i,
n gram
;
m
i
sht masa e materialit n seciln madhsi t fraksionit t kokrrzave d
i
/D
i

e cila kalon prmes nj kallpi prkats

t sits me vrima me gjersi D
i
/2
,
n
gramlogaritet nga ekuacioni vijues:

Nse shuma e masave R
i
bashk me masat e ndonj hudhje t madhsive t
fraksionit t kokrrzave (shih 7.1) ndryshon m tepr se 1% nga masa M
0
( shih
6), ekzaminimi do t prsritet, me prdorimin e ndonj pjese tjetr
ekzaminuese.

Vlerat e indeksit te zgjatshmerise
63

Indeksi (koeficienti) i formes (EN 933-4)
Percaktohet me matjen e drejteperdrejte, me rast , si rezultat do te jete:
- raporti 3 / > d D - jo te prshtatshme
- raporti 3 / < d D - te prshtatshme
-

Matja e dimensioneve
64

Llogaritet indeksi i forms (SI) n pajtim me ekuacion vijues:

SI =
i
i
M
M
1
2

x 100

Ku:
M
1i
sht shuma e masave t fraksioneve t madhsis s kokrrzave, n
gram; ( 3 / < d D )
M
2i
sht shuma e masave t kokrrzave jo-kubike n secilin fraksion t
madhsis s ekzaminuar, n gram.( 3 / > d D )
Regjistrohet indeksi I forms n afrsi t numrit t plot.


Prezentim i ndikimit te kokerrzave me forme jo te rregullt

Koeficienti vllimor- bazohet ne matjen e dimensioneve, dhe ate
dimensionit maksimal, qe eshte baze per njehsimin e vllimit ideal (
id
V ), si dhe
prcaktimit te vllimit real (
real
V ), bazuar ne metoden e vendosjes se lengut per
numer te caktuar te kokerrzave (zakonisht sipas standardit mirren 50 kokerrza).
Keto elemente jane te nevojshme per per prcaktimi e koeficientit
vllimor:

=
ideal
real
v
V
V
K , ku vlerat jane dhene ne tabele:
- agregat i thyer >0.15
- agregat te lumit> 0.18


65
Rezistenca ndaj cikluseve te ngrirje -shkrirjes





Aparatura per ekzaminimin e cikluseve te ngrirje-shkrirjes

Permbajta e sulfatit te magnezit-




66
Permbajta e sulfateve

Rezistenca ndaj thyeshmerise (Los Angeles test)


Verejtje: Menyra e ekzaminimit do te prezantohet ne laborator.

Qendrueshmeria ndaj goditjes (Impact test)

67

Aparatura per prcaktimin e rezistences ne goditje (Impact test)
Verejtje: menyra e ekzaminimit do te caktohet ne laborator

Rezistenca ne lemueshmeri (Polish)




Aparatura per prcaktimin e rezistences ne lemueshmeri

68
Rezistenca ndaj abrazionit e agregatit


Permbajtja e thermiave te imeta- Nje prej vetive te rendesishme e cila
duhet te plotsohet gjate prdorimit te agregatit per beton dhe per llac.
Meqenese ndikimi i ksaj vetie eshte i rendesishem, atehere edhe ekzaminohet
shpesh, me qellim te konstatimit te pastertise se agregatit. Si thermia te imeta
konsiderohen kokerrzat (<0.09 mm (JUS Standardet), <0.075 mm (ASTM
Standardet), dhe <0.063 mm EN Standardet). Meqenese EN standardet jane
prezente cdo here e me shume atehere do te prezentojme edhe vlerat
prcaktuese per agregatin kokrrmadh, agregatin e przier dhe agregatin
kokerrimet, ne tabelen vijuese.




69
Perberberja granulometrike e agregatit- Meqenese ne prdorim agregatin
e przier , atehere mund te themi se pjesmarrja ne prqindje e kokerzave me
madhesi te ndryshme eshte e njohur si perberje granulometrike.
Kokerrzat me madhesi te caktuar i kemi emertuar si fraksione.
Percaktimi i perberjes granulometrike te nje agregati behet me metoden e sitjes
ne te thate, dhe ate duke situr mostren e agregatit me mase te caktuar neper
serine e sitave Standarde.
Seria e sitave Standarde ne funksion te madhesise eshte :
Sita (mm): 0.063;0.125;0.25;0.50;1.0;2.0;4.0;8.0;16.0;32.0; 63.0;125 mm
Mirepo shpeshehere pervec ketyre sitave qe mund te themi se jane standarde
per agregatin per beton, ne kemi edhe sita me madhesi te tjera, qe mund te
perdoren per agregatin per asfalt, apo edhe me krkesa te veanta.


Menyra e prcaktimit te perberjes granulometrike eshte e lidhur me sitjen neper
serine e caktuar te sitave, me crast matet mbetja ne per secilen site (mbetja e
pjeserishme
i
a (gr), me pastaj llogorohet mbetja e plote ) (gr O
i
, qe ne forme te
zhvilluar eshte :

=
n
i
i i
a O . Hapi tjeter eshte llogaritja e mbetjes ne perqindje:
(%) 100
0
=
m
O
p
i
i
, dhe prfundimisht llogaritja e prqindjes se kalimit
(%) 100 ) 100 ( =
i i
p Y . Keta parametr jane te nevojshem per prezantimin grafik
70
te perberjes granulometrike qe edhe shfrytzohet per diskutime, sa i perket
agregatit.






Meqenese ne te gjitha rastet agregati eshte i ndare ne fraksione atehere esenca
qendron ne prcaktimin e pjesmarrjes se fraksioneve ne prqindje me rastin e
pervetesimit te lakores franulometrike te przierjes. Kjo ngrthen ne vehte
prcaktimin e lakoreve granulometrike per fraksione vec- e vec e me pastaj ne
njehsimin dhe prcaktimin e lakores granulometrike te przierjes, sic eshte
prezantuar ne vazhdim:

(%)
IV III II I
IV IV III III II II I I
p
p p p p
Y p Y p Y p Y p
Y
+ + +
+ + +
= ; ku:
, , , ,
IV III II I
p p p p -pjesemarrja e fraksioneve ne prqindje
IV III II I
Y Y Y Y , , , -kalimi neper sita te caktuara per fraksionet








71






Fr./Sita 0 0.25 0.5 1 2 4 8 16 32
I - 0/4 mm 0 18.9 31.7 52.4 81.3 100.0 100.0 100.0 100.0
II - 4/8 " 0 0.5 0.5 0.5 0.5 11.2 100.0 100.0 100.0
III - 8/16 " 0 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 2.10 100.0 100.0
IV - 16/32 " 0 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 8.6 100.0


























Definimi I Fraksioneve

Fr./Sita 0.25 0.5 1 2 4 8 16 31.5 Definimi I Fr.
I-0/4 mm 81.3(>65) 100(>90) 100 I definuar
II-4/8 mm 0.1(<5) 11.2(<15) 100(>90) 100 I definuar
III-8/16 mm 0.1(<5) 2.1(<15) 100(>90) 100 I definuar
IV-16/32
mm 0.1(<5) 8.6(<15) 100(>90) I definuar

Verejtje : Vlerat ne kllapa-te dhena sipas Standardeve


I

I
I

I
I
I
I
V

72
3.Thermiat e imeta (<0.09mm)
nuk jane ekzaminuar
Mostrat e agregatit te Sjellura nga parashtruesi I kerkeses jane vazhdimesi e kontrollit te
kualitetit te agregatit per prodhim te betonit ne kete periudhe.



Sita 0.25 0.5 1 2 4 8 16 32
I - 0/4 mm 18.9 31.7 52.4 81.3 100.0 100.0 100.0 100.0
II - 4/8 mm 0.5 0.5 0.5 0.5 11.2 100.0 100.0 100.0
III - 8/16 mm 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 2.1 100.0 100.0
IV - 16/32 mm 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 8.6 100.0
"Lp-1" Fraksioni Pjesmarja procentuale e fraksioneve n przierjen optimale
45% I - 0/4 mm 9.4 15.8 26.2 40.6 50.0 50.0 50.0 50.0
20% II - 4/8 mm 0.1 0.1 0.1 0.1 1.6 14.0 14.0 14.0
16% III - 8/16 mm 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.3 16.0 16.0
19% IV - 16/32 mm 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.7 20.0
100 Shuma 7.2 22.2 30.9 40.1 50.6 66.7 82.3 100.0


























Vrejtje : Lakorja granulometrik eoptimale e przierjs "Lp" mund t aplikohet pr betone me
"pomp" me kater fraksione.

Lp
-1
73
Zakonisht duke u bazuar ne granulometri me vone edhe projektohet betoni, me
rast ballafaqohemi me agregatin i cili nuk eshte i thate, mirpo ka nje lageshti te
caktuar. Prandaj para se te bejme projektimin e betonit percaktojme lageshtine e
agregatit, dhe ate per secilin fraksion vec e vec.



Percaktimi i lageshtise se agregatit- prcaktohet cdo dite para se te filloje
procesi i prodhimit te betonit, meqense edhe kushtet ndryshojne.
Shprehja per prcaktimin e lageshtise eshte:
(%) 100
0
0 1

=
m
m m
U ; ku

1
m - masa e mostres me lageshti te caktuar

0
m - masa e mostres ne gjendje te thate
U - lagshtia ne prqindje
Apo sot ekzistojne aparate qe drejtepersedrejti percaktojne lageshtine e
fraksioneve te agregatit:

Percaktimi i drejteperdrejte i lageshtise
Lageshtia e cila prcaktohet ne agregat, me vone do te mirret parasysh qe do te
ndikoje ne zvoglimin e sasise se ujit per pergaditjen e betonit.














74

Shembull: Te vlersohet pershtatshmeria e agregatit , nese per
ekzaminim jane marre 10 kokerrza te cilave iu eshte mate dimensioni maksimal
(D) dhe ai minimal (d), si dhe me pastaj masa:

Kokerrza D(mm) d(mm)
masa
(gr) D/d Kushti(<3)
Masa
M1
Masa
M2
1 41 20 12 2.05 ok
214

2 46 18 14 2.56 ok
3 32 17 10 1.88 ok
4 35 30 16 1.17 ok
5 42 26 18 1.62 ok
6 40 14 24 2.86 ok
7 38 22 21 1.73 ok
8 44 13 26 3.38 no
99 9 54 14 38 3.86 no
10 65 21 35 3.10 no

100
1
2
=
M
M
Sl ; % 20 max 26 . 46 100
214
99
> = = Sl , prandaj ky agregat nuk mund te
perdoret per pergaditjen e betonit.
Shembull: Te vlersohet pershtatshmeria e agregatit te thyer, nese per
ekzaminim jane marre 10 kokerrza te agregatit te cilave iu eshte mate dimensioni
maksimal (Dmax), kur eshte prcaktuar
id
V , ndersa te njjtave kokerrza iu eshte
caktuar
real
V . Vleresimi te behet duke shfrytzuar koeficientin vllimor.
Zgjidhje:






Kokerrza D(cm)
D
3
(cm3) V
id
(cm3) V
re
(cm3) V
re
/V
id
Kushti
1 4.1 68.921 54.102985

>0.15
2 4.6 97.336 76.40876
3 3.2 32.768 25.72288
4 3.5 42.875 33.656875
5 4.2 74.088 58.15908
6 4 64 50.24
7 3.8 54.872 43.07452
8 4.4 85.184 66.86944
9 5.4 157.464 123.60924
10 6.5 274.625 215.58063

747.42441 185 0.247517 Ploteson

75
Shembull: Te njehsohet przierja granulometrike nese gjate ekzaminimit te
fraksioneve jane regjistrue keto vlera te kalimeve ( (%)
i
Y ), per fraksionet e
caktuara, e me pastaj eshte llogarite e dhe prqindja e pjesmarrjes se ketyre
fraksioneve ne przierje ( (%)
i
P )
Sita 0.25 0.5 1 2 4 8 16 32
I - 0/4 mm 18.9 31.7 52.4 81.3 100.0 100.0 100.0 100.0
II - 4/8 mm 0.5 0.5 0.5 0.5 11.2 100.0 100.0 100.0
III - 8/16 mm 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 2.1 100.0 100.0
IV - 16/32 mm 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 0.1 8.6 100.0

"Lp-1" Fraksioni
45% I - 0/4 mm
20% II - 4/8 mm
16% III - 8/16 mm
19% IV - 16/32 mm
100 Shuma

Zgjidhje:
(%)
IV III II I
IV IV III III II II I I
p
p p p p
Y p Y p Y p Y p
Y
+ + +
+ + +
= ; ku:
, , , ,
IV III II I
p p p p -pjesemarrja e fraksioneve ne prqindje
IV III II I
Y Y Y Y , , , -kalimi neper sita te caktuara per fraksionet
Zgjidhje:
% 64 . 8
100
1 . 0 19 . 0 1 . 0 16 . 0 5 . 0 20 . 0 9 . 18 45 . 0
) 25 . 0 (
=
+ + +
=
p
Y
% 40 . 14
100
1 . 0 19 . 0 1 . 0 16 . 0 5 . 0 20 . 0 7 . 31 45 . 0
) 50 . 0 (
=
+ + +
=
p
Y
% 710 . 23
100
1 . 0 19 . 0 1 . 0 16 . 0 5 . 0 20 . 0 4 . 52 45 . 0
) 0 . 1 (
=
+ + +
=
p
Y
% 72 . 36
100
1 . 0 19 . 0 1 . 0 16 . 0 5 . 0 20 . 0 3 . 81 45 . 0
) 0 . 2 (
=
+ + +
=
p
Y
% 27 . 45
100
1 . 0 19 . 0 1 . 0 16 . 0 2 . 11 20 . 0 100 45 . 0
) 0 . 4 (
=
+ + +
=
p
Y
% 35 . 63
100
1 . 0 19 . 0 1 . 2 16 . 0 100 20 . 0 100 45 . 0
) 0 . 8 (
=
+ + +
=
p
Y
% 63 . 82
100
6 . 8 19 . 0 100 16 . 0 100 20 . 0 100 45 . 0
) 0 . 16 (
=
+ + +
=
p
Y
% 100
100
100 19 . 0 100 16 . 0 100 20 . 0 100 45 . 0
) 0 . 32 (
=
+ + +
=
p
Y
Dhe prfundimisht paraqitja grafike behet me diagramin si ne vijim:


76
PGA e przierjes s agregateve
0.0
20.0
40.0
60.0
80.0
100.0
0.25 0.5 1 2 4 8 16
Sitat
K
a
l
i
m
i

n

r

s
i
t
a

n

%





























77

MATERIALE DHE PRODHIME ARGJILORE

Materialet argjilore jane prodhime te cilat fitohen nga argjila si lende e pare, si
dhe perberseve tjere (oksidet, rera etj) duke u trajtuar ne procese teknologjike
dhe ate ne temperatura te ndryshme. Jane nder materialet e vjetra qe jane
perdorur shume heret per nevoja te njerezimit. Zhvillimi teknologjik i materialeve
te ndertimit ne pergjithesi ka ndikue qe edhe sot argjila te perdoret ne kombinim
me materialet tjera, duke permiresuar vetite dhe duke rritur gjithanshmerine e
perdorimit.
Argjila- si lende e pare eshte baze per prodhimin e materialeve argjilore.
Si mineral baze i argjiles eshte kaolinit ( O H SiO O Al
2 2 3 2
2 2 A)dhe
montmoriolonit ( O H SiO O Al
2 2 3 2
2 4 ). Argjila ne te cilen dominon kaoliniti si
mineral emertohet kaolini, ndersa ku dominon montmoriloniti emertohen
bentonite. Struktura e kaoliniti eshte dhene si ne fig.:


Struktura e elementeve perberse te kaolinit si mineral

Nje prej elementeve qe e karakterizon kaolinen eshte plasticiteti i , qe nderlidhet
me pjesemarrjen e grimcave te imeta ne kaolin.
Ne aspektin e perberjes kimike, kerkesa per nje argjile te pershtatshme ,
nderlidhet me pjesemarrjen ne perqindje dhe ate:
-
2
SiO (35-85)%;
3 2
O Al (9-25)%; CaO (0-25)%, si dhe pjesemarres tjere
ne mase me te vogel.

Plasticiteti - eshte veti qe vie ne shprehje pas perzierjes me uje , duke formuar
keshtu nje mase plastike, te ciles mund ti jipen forma te ndryshme, forma te cilat
kjo mund ti ruaj edhe pas proceseve te tharjes apo pjekjes. Kjo veti fitohet me
futjen e molekulave te ujit ne mes shtresave te rrjetes kristalore, qe mundesojne
levizjen e shtresave, duke i dhene nje mundesi te marrjes se formave. Me rritjen
e sasise se ujit materiali behet gjithnje e me plastik, deri sa shendrrohet ne nje
mase te lenget.
Nga aspekti i plasticitetit argjila mund te jete:
- me plasticitet te larte, me crast permbajtja e grimcave<0.005 mm
eshte 80-90 %, gjegjesisht 60% grimca me madhesi < 0.0001 mm
78
- me plasticitet te ulet, me crast permbajtja e grimcave < 0.005 mm
eshte 30-60%
Plasticiteti i argjiles percaktohet me metoda te ndryshme, e nese perdoret si
lende e pare , trguesi i plasticitetit percaktohet me kufirin e Attebergut, qe
paraqesin vlerat e lageshtise ne toke , qe percaktohen ne menyre konvencionale.


rritja e plasticitetit me rritjen e sasise se ujit; lidhshmeria e grimcave ne prani te
ujit
Poashtu si element i rendesishem eshte perberja e grimcave kokerrzore ne
funksion te mases, qe ne funksion te madhesise eshte:
- permbajtja e fraksionit me madhesi <0.002 mm 20%
- permbajtja e fraksionit me madhesi 0.002-0.02 mm 28%
- permbajtja e fraksionit me madhesi > 0.02 53%
Meqenese grimcat kane madhesi te vogel kjo edhe mundeson qe te kemi
siperfaqe specifike te madhe, qe paraqitet me diagramin e Winklerit, si ne fig.


diagrami i Winklerit

79
Tkurrja- manifestohet si proces dhe ate gjate procesit te tharjes dhe
pjekjes se materialeve argjilore. Kjo percillet me zvogelimin e vellimit, dhe mund
te paraqitet si tkurje ajrore dhe tkurrje e nxehtesise. Si vlere shprehet ne
perqindje ndaj dimensioneve fillestare te prodhimit.
Tkurrja ajrore ndodh me largimin e ujit gjate tharjes se brumit te argjiles,
me crast grimcat afrohen ne mes tyre qe manifestohet me nje shtypje nga keto
grimca, kur edhe ndodh zvogelimi i dimensioneve lineare te argjiles , gjegjesisht
vellimi te prodhimit.

Avullimi iujit gjate procesit te tharjes; a/ tharje me tkurrje;b/ tharje pa tkurrje

Si parameter per argjile te ndryshme ka vlera (3-4%) deri (10-12%). Meqenese
uji largohet se pari nga siperfaqja, e me pastaj duke vazhduar nga thellesia,
atehere ky proces percillet me paraqitjen e plasaritjeve ne siperfaqe si pasoje e
humbjes se ujit ne siperfaqe. Prandaj qe te evitohet kjo shpeshehere perdoren
shtesa te ndryshme qe mundesojne evitimin e kesaj dukurie.
Tkurja nga nxehtesia- manifestohet gjate procesit te pjekjes, dhe ate ne
temperatura te larta (>700
0
C), qe largon ujin e lidhur e me kete duke shkaktuar
afrim te grimcave dhe kontakt te tyre. Si vlere eshte me e vogel se tkurrja ajrore
dhe sillet ne vlera (2-5)%.
Ne vazhdimesi do te tregojme procesin teknologjik te prodhimit qe pershkruan
teknoogjine e prodhimit te prodhimeve argjilore (tullave, blloqeve, tjegullave etj).
Procesi teknologjik perbehet nga:
- germimi (eksploatimi i materialit argjilor)
- ndarja (pergaditja e materialit)
- thermimi (ne mullinje)
- perzierja me uje
- dhenja e formes
- tharja
- pjekja
- deponimi i materialeve te gatshme
Te gjitha keto jane dhene ne forme skematike ne fig. ne vijim:
80


Germimi (eksploatimi)- behet ne burimoret me pare te vleresuara si te
pershtatshme me mekanizem te ndryshem.Materiali i germuar i nenshtrohet nje
trajtimi paraprak nen veprimin e kushteve atmosferike me crast i nenshtrohet
sidomos cikleve te ngrirje-shkrirjes , duke sjellur ne kete menyre shperberjen e
grimcave elementare , qe ne kete menyre shpie ne rritjen e plasticitetit.
Depozitimi behet ne shtresa deri 50 cm, dhe ne periudhe kohore prej 12 muajsh.
81
Thermimi- realizohet me makinat per copetim dhe thermim. Thyerja apo
grimcimi zakonisht behet me cilindra dhe ate ne funksion te argjiles.
Perzierja- pas thermimit kjo mase depozitohet ne mjedise te vecanta ,
duke e perzier me ujin , e duke qendruar ne kohe prej 10 ditesh, e njekohesisht
realizohet stabiliteti i mikrogjallnesave, e parasegjithas vie deri tek nje lageshti
mesatare, e pershtatshme per dhenjen e formes.
Forma- mvaret nga lloji i prodhimit qe do te prodhohet, gjegjesisht nga
dimensionet e elementit, e ne kete funksion eshte edhe teknologjia, qe ne
pergjithesi mund te jete :
- me terheqje (rrjedhje)
- me preshim
Tharja- prodhimet e pergaditura i nenshtrohen procesit te largimit te ujit ne
siperfaqe, ku ne kete faze lejohet max. 5%. Ky veprim edhe paraqet njerin
nga operacionin me te rendesishem ne vargun e procesit, meqenese nga
ky mvaren edhe rezultatet dalese-kualiteti i prodhimit. Tharja behet ne
kthinar e tharjes sipas parimit te rrymimit me kahje te kundert. Mirepo
tharja mund te behet edhe me gazrat e nxehta qe dalin nga furrat.
Pjekja- me anen e ketij operacioni ndryshojne karakteristikat baze te
materialit te thare duke krijuar keshtu nje material me karakteristika dhe forma te
qendrushme. Pervec kesaj te disa prodhime edhe estetika eshte nje prej
parametrave qe kerkohen. Zakonisht pjekja kryhet ne temperatura 900-1200
0
C
ne furrat kontinuale, kryesisht ato te tipit Hoffman, apo sot edhe ndonje tipi tjeter.

Furrat e tipit te vjeter

Furra e tipit ne forme tuneli
82
Llojet e prodhimeve argjilore
Ne varesi nga densiteti (shkalla e kompaktesise) se mases, prodhimet
argjilore ndahen:
- prodhime me mase poroze
- prodhime me mase te dendur

Prodhimet me mase poroze- ne pergjithesi prodhohen nga argjilat me te
papastra, me rast gjate procesit te tharjes gjegjsisht pjekjes mbeten pore qe
krijojne nje strukture poroze. Keto karakterizohen me thithshmri me te larte te
ujit, e cila sai sillet (5-20)%, poshtu me siprfaqe te vrazhdet, me mase me te
vogel, soliditet mekanik me te ulet. Ne pergjithesi keto prodhime jane: tullat,
blloqet, tjegullat, blloqet per sisteme meskatore etj.

Prodhimet me mase te dendur- prodhohen nga argjilet me te pastra, dhe piken e
pjekjes e kane e te larte. Temperaturat e pjekjes jane: 1000-1400
0
C. Ne
pergjithesi jane me kompakte, dallohen me thithshmri me te ulet te ujit
(maksimum 5 %), mase me te madhe, mirpo edhe me veti mekanike me te larta
se ato me mase poroze. Ne pergjithesi ne keto prodhime bejne pjese: elementet
klinker,pllakat per dysheme,gypat qeramike, porcelanet etj.

Tullat dhe blloqet per muratim- ne pergjithesi dallohen me forma
te rregullta gjeometrike dhe me dimensione te standardaziuara, karakteristike per
secilin vend. Mirepo pervec ketyre dallohen edhe siperfaqe te prerjes terthore, ku
nga ky aspect dallohen dy grupe te medha:
- me zbrastesira
- te plota


83
Nga aspekti i vuarjes ne veper , gjegjesisht pozites qe zene ne
konstruksion tullat dhe blloqet per muratim mund te jene:
- tullat e rendomta per muratim te mureve te jashtme dhe te brendshme
- tullat e fasades
- Blloqet per muratim
- Blloqet per sisteme meskatore
- Elementet tjera gjysem te pergaditura

Tullat e plota (te rendomta) per muratim- kane formen e paralelopipedit
kendedrejte me dimensione te caktuara :
- gjatesia l (mm)
- gjeresia b (mm)
- trashesia d (mm)
Keto dimensione jane ne varesi nga vendi, pra jane te ndryshme. Ne vendin tone
keto dimensione jane:

toleranca mm d
toleranca mm b
toleranca mm l
=
=
=
65
120
250

Tolerancat mvaren nga klasifikimi I tullave per muratim. Poashtu si tulla te plota
konsiderohen edhe ato qe kane deri 15 % zbrastesira. Keto tulla karakterizohen
me disa te dhena:
Masa e nje tulle kg m 3 . 3 / 2 . 4 = ne varesi te zbrastesirave
Shpenzimi per 1m
2

2
1 / 50 m cope =
Lloji e plote/e lehtesuar
Ngjyra e kuqerremte/ngjyre tjeter
Keto pershkruajne elementet baze te ketyre produkteve. Ndersa vetite apo
kushtet tjera qe duhet plotesuar percaktohen me ekzaminimet qe do te jene te
perbashketa per tullat dhe blloqet per muratim.

Nje perdorim mjaft I theksuar I tullave eshte perdorimi I tullave per fasade te
jashtme. Per dallim prej tullave te rendomta per muratim, keto produkte duhet te
plotesojne disa kushte qe jane me teper rigoroze, persa I perket dimensioneve e
poashtu edhe kerkesave tjera, sic mund te jen
- saktesia e dimensioneve
- thithshmeria e ujit (max 6%, ne krahasim me tullat e rendomta > 10%)
- qendrushmeria e ngjyres
- qendrushmeria ndaj cikleve te ngrirje-shkrirjes etj.
Tullat radiale- per dallim prej tullave te rendomta dhe atyre per fasade
ndryshojne per kah forma dhe dimensioned, meqenese edhe perdorimi I tyre
eshte I lidhur per llojet e caktuara te konstruksioneve, gjegjesisht forme se tyre,
p.sh. tymetaret, elementet harkore etj.
Dimensionet e ketyre prodhimeve edhe pse jane te ndryshme , prapeseprap
kerkohet nje lloj unifikimi I ketyre dimensioneve.
84

Perdorimi I tullave radiale per objekte dhe posicione te caktuara


dimensionet e tullave radiale
Tullat dhe blloqet me zbrastesira- me qellim te zvogelimit te mases,per
lehtsi te vuarjes ne veper, si dhe per nje qasje me te avansuar te izolimit termik
dhe atij akustik, sot vend te rendesishem zene keto elemente. Nga pozita e
zbrastesirasave keto elemente mund te jene :
- me vrima vertikale
- me vrima horizontale
Tullat dhe bloqet me vrima vertikale- Karakterizohen me aftesi me te
madhe mbajtese, si dhe perdorimi I tyre nderlidhet si elemente mbajtese.
Madhesia dhe forma e zbrastesirave edhe mund te jete e ndryshme, por
percjellja e ngarkesave vertikale behet permes mureve qe kane trashesi te
ndryshme. Karakterizohen me siperfaqe te zbrastesirave te koncentruara,
mirepo gjthsesi me mase velimore me te madhe, peshe me te madhe se
sa prodhimet me vrima horizontale.
85


Sic shihet nga figura, keto prodhie karakterizohen me vrima qe sherbejne per
vuarje ne veper , dhe vrimat tjera per rreth qe jane shume me te vogela,
gjegjesisht siperfaqja e tyre individuale maksimale mund te jete 6.0 cm
2
.
Tullat dhe blloqet me vrima horizontale- Karakterizohen me aftesi mbajtese me te
vogel, e po ashtu me pozite qe zene ne konstruksion, d.m.th. pozita e vrimave
eshte horizontale. Perdorimi I tyre redukohet ne mure jo mbajtese (mbushese-
sistemet skeletore), duke siguruar net e njejten kohe karakteristika te mira
termike, edhe akustike.

Bloqet me vrima horizontale
Meqenese perdorimi eshte per mure te jashtme dhe te brendshme nga shtrirja e
zbrastesirave blloqet mund te perdoren edhe si izolues termik te mire. Nje
shembull karakteristik do te prezentohet ne fig. ne vijim:

Krahasimi I blloqeve klasike dhe atyre me aftesi te mira termoizoluese

86



Karakteristikat e blloqeve qe me se shumti perdoren ne punet ndertimore

Dimensionet se bashku me tolerancat , dhe ate sipas klaseve jane te dhena
teknike per secilin lloj dhe prodhues. Njeri prej elementeve per vleresimin e
klases se tullave dhe blloqeve eshte matja e dimensioneve, duke marre parasysh
edhe shmangejet per klase te caktuara. Klaset bazuar ne matjen e dimensioneve
jane (Klasa I, Klasa II).
Poashtu Klasat jane te bazuara edhe ne soliditetin ne shtypje, si per blloqet
ashtu dhe per tullat per muratim
Nje prezentim I prmbushjes se kerkesave do te jipet ne vijim:
- dimensionet me shmangejet nga dimensioned, qe nenkupton
klasifikimin sipas ketij kriteri
- pamja
87
- shmangeja nga kendedrejtesia (max 5 mm)
- shmangeja nga siperfaqet e drejta
- demtimet e skajeve dhe teheve (max 3 demtime me madhsi max 20
mm)
- carje apo plasaritje (max 2)
- percaktimi I klases se tullave dhe bloqeve (percaktimi I soliditetit ne
shtypje)
Tullat e plota dhe blloqet me vrima vertikale kane klasen minimale
(Marken minimale) 10 N/mm
2
, qe klasifikohen ne grupin A, ndersa
klasen minimale (marken minimale) 7.5 N/mm
2
, qe klasifikohen ne
grupin B.
- Masa vellimore eshte 1600-1900 kg/m
3

- Qendrushmeria ndaj cikluseve te ngrirje-shkrirjes eshte min. 15 cikluse
Tullat dhe blloqet me zbrastesira- kane klaset M2.5;M 5.0;M 7.5 N/mm
2

- Masa vellimore 850-1100 kg/m
3


Blloqet per sisteme meskatore- ne pergjithesi mund te perdoren per
mbushje, mirepo edhe mund te sherbejne per pergaditjen e sistemeve
meskatore si gjysem te gatshme (Fert mbajtesve), mirepo ne kombinim
me armaturen edhe mund te trajtohen si sisteme mbajtese. Ne vazhdim
do te prezentojme disa nga keto raste:


Elementet per sisteme meskatore-a/ per mbushje;b/ ne kombinim me
armaturen si mbajtese

Elementet nga argjila Kanalica ne kombinim me armaturen , formohet sistemi
mbajtes FERT



88
Ekzaminimet e domosdoshme te tullat dhe blloqet per muratim
Vleresimi I permbushjes se kushteve per tullat dhe blloqet prej argjile nderlidhet
me ekyaminimet qe do te behen ne mostrat e parapara per tullat dhe blloqet . Kjo
nderlidhet qe ne fillim duhet te caqktohet mostra e cila me vone do te
ekyaminohet.
Formimi I mostres- meqenese te prodhimet argjilore kemi numer te madhe
te prodhimeve, atehere ketu kemi kuptimin e nocionit mostra mesatare, e cila
fitohet me marrjen ne vende te ndrzshme te prodhimeve pa ndonje ygjedhje te
vecante, qe nenkupton edhe ato te thzerat dhe te demtuarat. Dhe me pastaj
vleresohet numri I mostrave te thzera dhe te demtuara, qe ne pergjithesi nuk
guxon te tejkaloj perqindjen prej max. 10%. Ne te kunderten ndermirren masa
ne procesin teknologjik te prodhimit.
Me pastaj nese ky kusht plotesohet atehere, eliminohen mostrat e thyera dhe te
demtuara, dhe mbesin, 25 tulla apo blloqe , qe paraqesin mostren mesatare per
ekyaminime te metejme.
Ekzaminimet qe behen te tullat dhe blloqet nga argjila jane:
- forma, siperfaqet dhe eventualisht zbrastesirat
- kontrollimi I dimensioneve
- shmangeja nga kendedrejtesia
- shtremberimi I siperfaqeve
- te demtuarit e teheve dhe skajeve
- masa vellimore
- soliditeti ne shtypje
- thithshmeria e ujit
- permbajtja e kriperave
- permbajtja e gelqeres
- qendrueshmeria ndaj cikluseve te ngrirj-shkrirjes
Vleresimi I ekzaminimeve do te behet ne ushtrimet laboratorike, ndersa ne do te
prezentojme vetem disa nga me te rendesishmet:

Soliditeti ne shtypje (EN 771-1)- percaktohet ne mostrat e pergaditura per
tulla apo blloqe per muratim. Ne te dy rastet kemi nga pese mostra, mirepo
dallimi qendron se pergaditja e mostrave eshte e ndryshme.
Te tullat mirren 10 tulla qe bashkohen nga 2 cope , qe ne mes veti lidhen me llac
cimentoje, duke krijuar keshtu 5 mostra. Ndersa te blloqet mirren 5 blloqe, qe
njekohesisht paraqesin 5 mostra. Ne rastin e pare apo ne rastin e dyte mostrat
rrafshohen dhe I nenshtrohen veprimit te forces e cila rritet gradualisht deri ne
thyerje, sic tregohet edhe ne fig. ne vijim, me crast ekzaminimi mund te behet ne
blloqet me vrima horizontale, si dhe ne blloqet me vrima vertikale.

89
Soliditeti ne shtypje shprehet me shprehjen :
) / (
2
mm N
A
F
R
sh
sh
= , ku:
sh
R - rezistenca ne shtypje
sh
F - forca ne shtypje
A- siperfaqja e prerjes terthore
Verejtje: Gjate ekzaminimit te soliditetit ne shtypje mirret parasysh siperfaqja
bruto (nuk hiqen zbrastesirat).
Rezultati paraqet vleren mesatare te 5 mostrave dhe shprehet:
) / (
5
1
2
5
1
mm N R R
i
i
sh
mes
sh
=
=
Mirepo ne rastin e pervetesimit te klases se tullave apo blloqeve bazohemi ne
Standardin Europian EN 771-1, gjegjesisht ne klasifikimin e tullave dhe
blloqeve.Nje menyre te ndarjes do ta prezentojme ne tabele(Sipas Standardit BS
3921):



Meqenese jane dhene vlerat mesatare, atehere ne vazhdimesi kerkohet edhe
plotesimi I kushtit te dyte:
mes
sh sh
R R 8 . 0
min
> , e me pastaj pervetesohet klasa e tullave
apo blloqeve per muratim. Ne kete contest shpeshehere do te hasim edhe
terminologjine- Reszistenca ne shtypje e argjiles (materialit), qe ne kuptimin e
pergjithshem shprehet:
) / (
2
mm N
A
F
R
netto
sh mat
sh
= , dhe karakterizohet me ate se nuk ka klase te
argjiles (materialit) por eshte si vlere.
90
Cdohere rezistenca ne shtypje e argjiles (materialit) eshte me e madhe se
rezistenca ne shtypje si vlere mesatare (klasa e tullave dhe blloqeve).

Rezistenca ndaj cikluseve te ngrirje-shkrirjes- vie ne shprehja kur tullat
apo blloqet u nenshtrohen ketyre cikluseve. Paraqet njeren nga vetite me
potenciale per shkaterrimin e materialeve argjilore. Kjo drejtepersedrejti eshte e
lidhur me porozitetin dhe thithshmerine e ujit te structures se tullave apo
blloqeve. Nje prezentim I perdorimit nga aspekti I jetegjatesise qe bazohet ne
kete veti eshte dhene ne vijim:


Poashtu menyra e percaktimit te rezistences ndaj cikleve te ngrirje shkrirjes
eshte e njejte do te paraqesim kete, si edhe efektin e ketij fenomeni ne murin e
fasades.


Shembull:
Per vleresimin e markes (klases) se blloqeve nga argjila me dimensione
25x20x19 cm, jane ekzaminue 5 mostra , me crast jane regjistrue keto vlera:
64500 ; 61450 ; 60500 ; 63850 ; 62500 : ) (daN F
i
sh
. Te cfare klase mund te klasifikohen
blloqet per muratim, dhe sa duhet te jete soliditeti ne shtypje nese kane 22%
zbrastesira.
Zgjidhje:
Ne rastin tone do te perdorim shprehjet baze per vleresimin e klases se blloqeve:

) / (
2
mm N
A
F
R
brutto
sh mes
sh
= (1)
91
mes
sh sh
R R 8 . 0
min
> (1.a)

2
500 20 25 cm A
brutto
= =
2
5
1
2
4
1
2
3
1
2
2
1
2
1
1
/ 00 . 129
500
64500
/ 90 . 122
500
61450
/ 0 . 121
500
60500
/ 70 . 127
500
63850
/ 125
500
62500
cm daN
A
F
R
cm daN
A
F
R
cm daN
A
F
R
cm daN
A
F
R
cm daN
A
F
R
brutto
sh
sh
brutto
sh
sh
brutto
sh
sh
brutto
sh
sh
brutto
sh
sh
= = =
= = =
= = =
= = =
= = =

2
5
1
/ 12 . 125 ) 129 9 . 122 0 . 121 7 . 127 125 (
5
1
cm daN R
i
mes
sh
= + + + + =

=

2 min
/ 0 . 121 cm daN R
sh
= ~
2
/ 12 . 125 cm daN R
mes
sh
=
Keshtuqe klasa e blloqeve per muratim eshte M-100

Nese do te vleresojme soliditetin ne shtypje te argjiles, atehere do te perdorim
shprehjen:
) / (
2
mm N
A
F
R
Netto
sh mat
sh
=
2
390 ) 22 . 0 ( ) 20 25 ( cm A A
A A A
brutto netto
zbras brutto netto
= =
=


2
/ 41 . 160
390
62560
cm daN
A
F
R
Netto
mes
mat
sh
sh
= = =
Kjo vlere nuk pervetesohet por mbetet e tille.


Shembull:
Qe te prodhohen tulla nga argjila per muratim me dimensione standarde te
klases (markes) M-200 , sa duhet te jete soliditeti ne shtypje minimal I materialit
me vrima vertikale : 12 x 4cm
2


Zgjidhje:
Meqenese kemi te bejme me soliditetin ne shtypje atehere do te zbatojme
shprehjet e prezentuara me larte:
92
) / (
2
mm N
A
F
R
brutto
sh mes
sh
= (1)
) / (
2
mm N
A
F
R
Netto
sh mat
sh
= (2)
Per rastin tone, duke u bazuar ne shprehjen (1) kemi:

2
300 120 250 cm A
brutto
= =

brutto
mes
sh sh
brutto
sh mes
sh
A R F
A
F
R = =

daN F
sh
60000 300 200 = =


Netto
sh mat
sh
A
F
R =

2
252 48 300 cm A A A
zbrast bruto netto
= = =

2
/ 09 . 238
252
60000
cm daN R
mat
sh
= =
Verejtje: vlera e llogaritur nuk pervetesohet por mbetet si e tille.

























93

Tjegullat si prodhime argjilore- poashtu bejne pjese ne prodhimet
argjilore me mase poroze. Sa I perket perdorimit eshte e natyrshme se do te
perdoren per mbulimin e siperfaqeve te caktuara. Vendi I prodhimit (fabrika) net
e shumten e rasteve eshte e njejte, edhepse argjila per tjegulla duhet te jete me
e paster, dhe net e shumten e rasteve kriteret jane me te ashpra, meqenese I
nenshtrohen veprimeve agresive drejtepersedrejti, gjegjesisht nuk jane te
mbrojtura. Ne pergjithesi fazat e procesit teknologjik jane te ngjashme me ato te
tullave dhe blloqeve.
Ne varesi te vendit dhe prodhuesit tjegullat si prodhime argjilore kane forma dhe
dimensione te ndryshme. Mirepo prapeseprap si prodhime duhet te jene ne
kuader te standardit te nje vendi.
Ne pergjithesi tjegullat mund te jene :
- Tjegullat e preshueme (shtypura)
- Tjegullat e terhequra
Tjegullat e preshueme- marrin formen me shtypje dhe karakterizohen me forma
te ndryshme sic jane treguar ne vazhdim dhe ate nga prodhuesit e ndryshem.


perdorimi I cilesdo nga keto tipe do te prezentohet ne fig. ne vijim:


Menyra e vendosjes- perfundimi ne skajin e strehes; perfundimi ne kulmare

Tjegullat e terhequra- vete emertimi I tyre konsiston ne siperfaqe afersisht te
rrafshet, pa lugje dhe forma te caktuara qe do te prezentohen ne vijim:
94


Ndersa menyra e vendosjes se tyre-palimi ka nje qasje te ndryshme nga tjegullat
e preshueme, sic edhe do te tregohet ne fig. ne vijim:




Meqenese kemi te bejme me prodhime nga argjila atehere do te prezentojme
vetem karakteristikat e vecanta , qe dallojne nga tullat dhe blloqet per muratim.
Sa I perket marrjes se mostres-formimi I mostres mesatare- eshte I njejte sikurse
te tullat dhe blloqet, si per nga numri e poashtu edhe per nga menyra e marjes.
Ekzaminimet e domosdoshme te tjegullat me qellim te vleresimit te
kualitetit dhe pershtatshmerise se perdorimit te tjegullat behen ekzaminimet
vijuese:
- Forma
95
- Ngjyra
- Dimensionet ( trashesia d gjeresia b gjatesia l ; ; ), me te cilat edhe
percaktohet siperfaqja mbuluese
- Siperfaqja-rrafshtesia e siperfdaqes
- Plasaritjet dhe te demtuarit e skajeve
- Joujepershkueshmeria
- Rezistenca ne lakim
- Rezistenca ne goditje
- Permbajtja e gelqeres
- Permbajtja e kriperave
- Rezistenca ndaj cikleve te ngrirj-shkrirjes
Meqenese keto paaqesin ekzaminimet e domosdoshme , te njejtat do te
percaktohen n elaborator, ketu do te spjegojme vetem ato me te rendesishmet:
Jo ujepershkeshmeria- ekzaminimi bazohet ne 5 mostra (tjegulla), kur
ne secilen prej tyre pergaditet nje kornize prej druri apo metalike, me lartesi
afersisht 7.0 cm, dhe e nderlidhet mire ne vendet e kontaktit me tjegulla, ashtuqe
uji most e depertoje jashte. Mbushet korniza me uje deri ne lartesine prej 5 cm,
me crast regjistrohet koha
0
t , dhe me pastaj presim kur ne pjesen e
poshtme te tjegullave do ten a paraqiten pikat e par ate ujit, me crast perseri
regjistrojme kohen
1
t . Vleresimi behet sipas shprehjes:

h
h
mes
t t
t t
5 . 1 ) (
5 . 2 ) (
min 0 1
0 1
>
>

Rezistenca ne lakim (EN 538)- Vleresimi behet ne 5 mostra (tjegulla), te
cilat me pare pergaditen, qe te mbeshteten ne mbeshtetes ne distance prej 30
cm, ate me shirita te allcise, e poashtu ne vendin e veprimit te ngarkeses
pergaditet shiriti I allcise. Ngarkesa rritet gradualisht deri ne thyerje te
mostres,me crast regjistrohen forcat thyerse, dhe vleresimi behet sipas
shprehjes:
) (
5
1
N R F R
i
i mes p
=
= =
Vlersimi bazohet ne kerkese te parashtruar me standarde:

N F
N F
mes
75
90
min
>
>



96

Aparatura per ekzaminimin e rezistences ne lakim

Rezistenca ne goditje- Meqenese tjegullat I nenshtrohen goditjeve
eventuale te cilat mund te jene mekanike. Apo mund te jene pasoje e bresherit,
atehere edhe arsyetohet ky ekzaminim, qe behet ne 5 mostra (tjegulla), te cilat
goditen me nje ngarkese ~ 500 gr, dhe ate nga lartesia prej 20 cm me qellim te
improvizimit te goditjes. Vlerssimi eshte I lidhur me faktin se:
-lejohet max. nje moster te thyhet nga 5 mostrat
Nje prezentim i arsyeshmerise se ekzaminimit do te jipet ne fig. ne vijim:

Demtimet mekanike te tjegullat

Pllakat e qeramikes-si prodhime argjilore- Perdorimi I
ketyre prodhimeve eshte I perhapur ne ndertimtari, dhe nga ky aspect zene nje
vend te rendesishem. Nga aspekti I procesit teknologjik te prodhimit bejne pjese
ne prodhimet me mase jo poroze, prandaj edhe procesi teknologjik eshte I
ndryshem nga ai I materialeve poroze. Nga pozita e vendosjes ne veper keto
prodhime nga argjila mund te ndahen ne dy grupe te medha:
- Pllakat per mveshje te jashtme (per fasada)
- Pllakat per mveshje te brendshme (ne kthinat e objekteve)
Pllakat per mveshje te jashtme- dallohen me dimensione me te medha , e
gjithsesi edhe nga efekti dekorativ duke perfshire ngjyren dhe strukturen e
jashtme. Meqenese dimensioned jane me te medha atehere, rendesi i kushtohet
edhe peshes se tyre, qe duhet te jete me e vogel, ngase kerkon nje lidhshmeri
(athezion) me bazen, ku edhe pasha luan rol te rendesishem.
97

Perdorimi I pllakave te qeramikes per fasada

Nje menyre e vendosjes se pllakave te fasades ne mur
Meqenese keto pllaka I nenshtrohen ndikimeve te jashtme ne vazhdimesi
atehere eshte e arsyeshme se duhet te plotesojne kritere me rigoroze dhe ate:
- dimensione me te sakta (nga se ndikon ne vendosjen dhe pamjen)
- thithshmeri me te ulet te ujit (max 2%),
- jetegjatesi te ngjyres, apo edhe nyanses
- siperfaqe jo te plasaritura
- qendrueshmeri ndaj cikluseve te ngrirje-shkrirjes
- qendrueshmeri nga ndikimet e gasrave ne ambiente te caktuara
- sjellje te mire nga ndikimi I temperaturave te larta (koeficient termik te
pershtatshem)
98
Ne kete aspect edhe pllakat qe perdoren per basene te ndryshme konsiderohen
se duhet plotesuar kushte rigoroze.

Pllakat per kthina te brendshme- ne pergjithesi perdorimi I tyre eshte me I
shumeanshem, meqenese ne varesi te destinimit edhe perdoren per kthina te
ndryshme, duke filluar nga :
- shkallet
- siperfaqet e perbashketa
- kthinave sanitare, etj
Ne vazhdim do te prezentojme disa vende ku perdoren me se shumti:

Meqenese keto pllaka qeramike perdoren per shkalle, apo edhe dysheme
atehere te njejtat duhet plotesuar edhe kushtin e rezistences ndaj abrazionit, ne
varesi te intenzitetit te komunikacionit.
Ne varesi te dimensioneve pllakat mund te jen nga me te ndryshmet, dhe mvaren
edhe nga prodhuesit e ndryshem. Me rendesi eshte te permendim pllakat me
dimensione te vogela dhe ate 5x5 cm, qe I emertojme si mozaik pllaka qe
sherbejne per dekorime te ndryshme. Perdorimi I tyre eshte per basena, banje,
garderoba etj.
Ekzaminimet e domosdoshme te pllakat e qeramikes- meqenese perdorimi eshte
i shumte atehere do te prezentojme ekzaminimet e domosdoshme qe behen per
keto prodhime argjilore:
- dimensioned dhe forma
- rezistenca ne perkulje
- koeficienti I lemueshmerise
- rezistenca ndaj cikleve te ngrirje-shkrirjes
- thithshmeria e ujit, etj.
Nje klasifikim I pllakave te qeramikes sipas ISO 13006, eshte dhene ne tabelen
ne vijim:
99

Klasifikimi bazuar ne E- thithshmeria e ujit
Nje prezentim me detal I standardeve per ekzaminimin e vetive te pllakave te
qeramikes eshte dhene ne vijim:



















100
Qelqi dhe prodhimet prej qelqit
Prodhimi i qelqit
Matrialet baze per prodhimin e qelqit jane karbonati I natriumit (
3 2
CO Na ), rera e
silicit (
2
O S
i
), dhe disa matriale ne mase shume me te vogel (okside,
magnesiumi), qe perzihen ne pjesemarrje te pershtatshme, duke vazhduar me
procesin e bluarjes, qe te vazhdohet me pjekjen deri ne temperature 1450-1500
0
C, me crast reaksioni kimik zhvillohet :
| + +
2 3 2 3 2 2
CO SO Na CO Na O S
i

qe me pastaj kjo mase kalon ne nje bazen ku behet shkrirja, e kjo mase rrjedhe
neper shirit continual . Qelqi qe ka nje viskozitet te larte, kur leshon bazenin kur
edhe behet ftohja duke kaluar ne nje kthine tjeter. Ftohja behet ne temperature te
kontrolluara, perderisa arrine ne temperature te zakonshme. Procesi I perzierjes
se mineraleve kryesore me perberje te perafert eshte dhene ne fig. ne vazhdim:

Ndersa procesi procesi teknologjik eshte dhene ne fig. ne vijim:

apo ne forme me te detalizuar:

101

Perpunimi i qelqit
Eshte nje proces kompleks qe realizohet dhe eshte ne varesi te formes se
kerkuar te qelqit si prodhim final. Forma e qelqit mund tI jipet ne disa menyra:
- fryerjes, apo preshimit
- petezimit
- terheqjes
- notimit mbi siperfaqe
- fibrimit
Fryerja apo preshimi- eshte process I thjeshte qe aplikohet vetem per prodhimin
e shisheve apo elementeve tjera te ngjashme. Deri sa qelqi eshte ne gjendje te
lenget merr forma te caktuara dhe ate forme e mban.
Petezimi- kryesisht nderlidhet ne prodhimin e qelqit te rrafshet qe do te perdoret
per dritare, apo edhe ne industrine e qelqit qe sot ka arrite nje konsumim te
madh.
Terheqja- masa e lenget e qelqit rrjedh neper nje shirit qe levize mbi cilindra, e
me pastaj fitohet qelqi me trashesi te ndryshme.
Notimi mbi siperfaqe- ne terminologjine ndertimore eshte I njohur si float glass,
qe arrihet ne nje siperfaqe e perpunuar dhe pamja e jashtme eshte e
njetrajtshme , pa asnje nevoje te intervenimit ne lustrim apo dic ngjashem
Fibrimi- ka te beje me prodhimin e fibrave te qelqit qe me pastaj kane perdorime
te shumta ne ndertimtari.

Vetite fizike te qelqit- meqenese kemi te bejme me nje material inoorganik, qe
edhe I nenshtrohet proceseve teknologjike te treguara me pare, ne vazhdim do
te prezentojme vetite kryesore fizike:
- pika punuese (Working point)- eshte temperature kur qelqi ka nje
temperature te caktuar si dhe nje viskozitet te caktuar qe edhe mund te
u nenshtrohet operacioneve tjera.
- Pika e zbutjes(softening point)- nenkupton ate temperature kur qelqi ka
je viskozitet , qe qelqi mund te pranoje deformime ne mase.
- Pika e kalitjes (annealing point)-eshte momenti kur gjate procesit te
ftohjes se menjehershme vie deri tek paraqitja e nderjeve te
brendshme.
- Pika e nderjeve (Strain point)- eshte temperatura pasi qe kemi nje
relaksim te nderjeve, eshte me e ulet se pika e kalitjes.
Te gjitha keto se bashku me vetite tjera do tI prezentojme ne tabelen ne vijim:
102

Ndersa sa I perket vetive mekanike te qelqit si material, kete do ta prezentojme
duke marre parasysh tipet e qelqit : E,D,R,AR.



103
Verejtje: Tipi E- mund te themi se eshte qelqi me I perhapur, e gjithsesi
eshte edhe me I rendomti. Perdorimi I tij eshte I gjithanshem
Tipi R- qelqi me performansa te larta, qe nderlidhet me perdorim
kur edhe kerkohet nje siguri apo rezistence me e larte e objekteve ku do te
perdoret,p.sh. ne objektet qeveritare, etj.
Tipi D- karakterizohet me karakteristika te mira elektrike, gjegjesisht
permeabiliteti I dobet I elektricitetit neper masen e ketij materiali.
Tipi AR- karakterizohet me rezistence ndaj alkaleve, gjegjesisht me
nje film te holle qe e mbron nga reaksionet active
.
- Soliditetit ne perkulje, veti e cila manifestohet te qelqi, gjegjesisht
konstruksioni prej qelqit, e qe rezulton nga ngarkesat te cilave u
nenshtrohet qelqi.Menyren e percaktimit do te prezentohet ne fig. ne
vijim.
Nje prezantim skematik te kesaj vetie do ta tregojme ne fig.


- Resistenca ndaj goditjes- poashtu eshte veti e rendesishme qe
ekzaminohet apo vleresohet te qelqi qe do te perdoret per qellime te
ndryshme.
- Thyeshmeria- eshte nje nga te metat kryesore te qelqi, dhe ne kete
contest treguesi me I mire I ketij parametri eshte raporti I Modulit te
elasticitetit ndaj soliditetit ne terheqje :
t
R E / , qe sillet ne vlerat 1300-
1500, ndersa ne krahasim me materialet tjera qe eshte eshte shume
me I ulet., p.sh. te celiku 400-600.
Eliminimi I kesaj vetie sot eshte arrite me perforcimin, gjegjesisht me
armimin e qelqit, qe mundeson rezistence me te larte e gjithsesi edhe
pasoja me te vogela nese vie deri te thyerja.
104

Ekzaminimi I soliditetit ne perkulje




105
Nje prezantim te ekzaminimit me vlerat dalese do te jipet ne vazhdim:



106
Perdorimi I qelqit- si material eshte I perhapur ne ndertimtari dhe ate duke
filluar nga punimet e zdrukthetarise, si dyer dhe dritare, me pastaj per siperfaqe
te tera te objekteve afariste, e koheve te fundit aplikimi I madh ne fasadat
strukturale per objektet e rendesise se vecante. Ne vazhdim do te tregojme disa
objekte te rendesishme ku ky material ka gjete nje aplikim te vecante:






























107
Lendet lidhese

Nga aspekti I prejardhjes lendet lidhese jane: Lendet lidhese jo organike
dhe lendet lidhese organike.
Lendet lidhese jo organike- jane materiale ne forme pluhuri te cilat me
rastin e perzierjes me uje formojne brumin plastic, qe ne funksion me kohe arrine
qe te ngurtesohet , si pasoje e proceseve fiziko-mekanike.
Lendet lidhese jo organike ne varesi te vendit apo midisit se ku kryhet ngurtesimi
mund te jene:
- lende lidhese ajrore- ku ngurtesimi kryhet ne ajer, ku si perfaqesues
jane :gelqerja, allcia, lengu I qelqit dhe magneziti
- lendet lidhese hidraulike- ngurtesimi kryhet ne ajer dhe ne uje , ku si
perfaqesues eshte cimentoja dhe gelqerja hidraulike
- lenet lidhese ne autoclave- ngurtesimi kryhet kryhet nen veprimin e
avullit, ku perfaqesues jane : lidhesit silikat dhe hiri I TEC-it.


Gelqerja si lende lidhese ajrore- perdorimi I gelqeres si lende lidhese
daton qysh heret , dhe ate para eres sone, ndersa kerkimet shkencore sa
I perket perdorimit te gelqeres u bene ne shek XVIII dhe XIX, ku edhe u
arrite qe shume veti te permiresohen . Gelqerja si lende lidhese ajrore
perfitohet me pjekje e shkembinjeve karbonik gelqeror, gelqeror te
dolomitit, dolomiteit etj ne temperature 900-1200
0
C, me crast zhvillohet
ky reaksion kimik:

2
0
3
) 1200 900 ( CO CaO C CaCO +
qe ne raport me peshat atomike prezentohet:
100 56 + 44
ku si product kryesor eshte CaO-gelqere e pjekur
Nese kemi te bejme me dolomitin atehere zhvillohet reaksioni kimik si
vijon:

2 3 3
2 ) ( CO MgO CaO MgCO CaCO + +
Ne pergjithesi mund te themi se sa me e larte qe te jete pjesemarrja e CaO , aq
me kualitative eshte gelqerja.
Mirepo qe te zhvillohen reaksionet e paraqitura me larte atehere duhet te
plotesohen disa kushte , dhe ate:
- te ngrohet guri deri ne temperaturen e zberthimmit te karbonateve (qe
mvaret nga gjendja kristalore e mases dhe kjo mund te jete : 500-750
0
C)
- te mbahet temperature minimale e zberthimit per nje kohe te caktuar
- te largohet gasi I karbonit
Procesi teknologjik I prodhimit te gelqeres eshte prezentuar si ne fig.
108

Gjate ketij procesi teknologjik te prodhimit perfitohet gelqerja e pjekur CaO, e
mepastaj do te fitohet gelqerja e shuar si material I pershtatshem qe do te
perdoret si lende lidhese, sic tregohet ne fig.

Gelqerja e pjekur CaO mund te perfitohet ne forme kokerrzore, dhe ne forme te
pluhurit duke iu nenshtruar bluarjes.

Gjate zhvillimit te procesit te zberthimit , ky process fillon nga siperfaqja e
jashtme duke depertuar ne drejtim te thellesise me shpejtesi relativisht te njejte
ne te gjitha drejtimet, qe prezentohet ne fig:


Gelqerja e shuar- perfitohet nga gelqerja e pa shuar duke bere shuarjen
me uje me crast zhvillohet reaksioni:
nxehtesia OH Ca O H CaO + + ) (
2

109
Kualiteti dhe vetite e gelqeres varen nga perberja e vete gelqeres se pjekur, qe
d.m.th. nga pastertia e te njejtes. Si tregues I kualitetit eshte shpejtesia e
shuarjes (reaktiviteti) I gelqeres. Ne parim gelqeret qe shuhen me shpejte
kerkojne sasi me te madhe te ujit, e ne kete menyre duke liruar temperature me
te larte , e kjo e nderlidhur me rritjen e vellimit. Ky tregues identifikohet me
fisnikrine(rendimentin) e gelqeres,
G
V
I = qe shprehet ne ( ton m /
3
)
Nese 5 . 2 > I atehere kemi te bejme me gelqere te kualitetit te mire
Nese 5 . 2 5 . 1 = I atehere kemi te bejme me gelqere me kualitet mesatar
Nje karaskteristike e gelqeres eshte se nga gelqerja e shuar nen pranine e
2
CO ,
qe mirret nga ajri kalon perseri ne gure gelqeror sipas shprehjes:
O H CaCO CO OH Ca
2 3 2 2
) ( + +
Si process eshte mjaft I ngadalshem, dhe zgjate me vite te tera.
Per vleresimin e kulitetit te gelqeres duhet te percaktohen keto veti:
- perberja kimike (pjesemarrja e CaO ne shkemb)
Vetite fiziko-mekanike:
- imtesia e bluarjes
- permbajtja e grimcave te pa shuara
- shpejtesia e shuarjes
- sasia e ujit per fikje
- perhershmeria e vellimit
- fisnikeria e gelqeres
- soliditeti ne lakim dhe shtypje
Nje krahasim I vetive mekanike ne mes cimentos dhe gelqeres eshte prezentuar
ne tabelat ne vijim:


Perdorimi I gelqeres- ne pergjithesi nga roli I vete si lende lidhese gelqerja
perdoret per pergaditjen e llacit per suvatime, pergaditjen e elementeve te
parapergaditura, si material stabilizues per dherat koherente, gelqerosje
etj
110

Gelqerja hidraulike- eshte lende lidhese qe ngurtesohet ne ajer dhe
ne uje. Paraqet nje perzierje te gurit gelqeror dhe argjiles. Karakteristike eshte se
gjate procesit te pjekjes nje pjese e CaO mbetet e lire , ndersa pjesa tjeter
lidhet me elemntet argjilore sic jane
3 2 2
, O Al SiO duke formuar nje lidhje
silicate, keshtuqe gelqerja merr veti hidraulike. Perdorimi I gelqeres hidraulike ne
aspektin e aplikimit ne ndertimtari eshte dhene me kete shembull:


Perdorimi I a/ cimentos per mbushje (fuga ne mes gureve);b/ I gelqeres
hidraulike per mbushje (fuga ne mes gureve)

Allcia si lende lidhese ajrore perfitohet nga guri I allcise
( ) 2
2 4
O H CaSO ) (sadra) me procesin e pjekjes e me pastaj me procesin e
bluarjes me crast perfitohet aalcia qe do te perdoret si lende lidhese. Reaksioni
kimik qe zhvillohet ne varesi te temperatures zhvillohet si vijon:
O H O H CaSO O H CaSO
2 2 4 2 4
5 . 1 5 . 0 2 +
ne raport te masave atomike:
172 = 145 + 27
Nga ky reaksion rezulton ( O H CaSO
2 4
5 . 0 ) qe eshte e njohur si allci
ndertimore.
Mirepo allcia si lende lidhese , gjegjesisht si material perfitohet ne varesi te
temperatures se pjekjes, dhe ate:
111

Sipas tabeles , gjegjesisht ne varesi te temperatures lendet lidhese nga allcia
klasifikohen ne dy grupe:
- lende lidhese qe pjeken ne temperature 120-190
0
C
- lende lidhese qe pjekjen ne temperature me te larte (>190
0
C)
Karakteristike e vecante e grupit te pare eshte lidhja e shpejte, per dallim nga
grupi tjeter qe ka lidhje me te ngadalshme.

Llojet e allcise ndertimore:
- Shtuko allci
- Allabaster allci
- Allci modelare
- Allci per llace
- Estrih allci
Shtuko allci- eshte karaktristike se kemi te bejme me gjysem hidrati, qe
nderlidhhet me temperaturen deri 190
0
C, me imtesi mesatare te bluarjes (mbetja
ne siten 0.2mm sillet rreth 20 %). Poashtu kjo allci mund te permbaje papasterti
deri 30 %, duke mos shkaktuar probleme nga aspekti I perdorimit. Sa I perket
afateve te lidhjes , mbarimi I lidhjes eshte 30 min. Ne pergjithesi perdoret si allci
per suvatime te brendshme , per prodhimin e elementeve te parafabrikuara etj.
Nje shembull I perdorimit te shtuko allcise eshte dhene ne vijim:

Perdorimi I shtuko allcise per pllafone dekorative

Allabaster allci- Ne krahasim me allcine paraprake ka nje pasterti dukshem me
te larte (permbajtja e primeseve deri 5 %), e poashtu edhe me imtesi me te larte
112
te bluarjes (kalimi neper siten 0.2 mm deri 5 %). Nga aspekti I afateve te lidhjes
karakterizohet me lidhje me te shpejte ne krahasim me shtuko allcine. Poashtu
nga aspekti dekorativ, meqenese eshte me I paster perdoret per elemente
dekorarative arkitektonike. Pastertia verehet edhe ne strukturen e prezentuar ne
fig. ne vijim.



Allci modelare- afersisht eshte e ngjashme me shtuko allcine, mirepo
karakterizohet me nje pasterti me te madhe, e gjithashtu me nje imtesi te bluarjes
me te larte (mbetja ne siten 0.2 mm- maks10 %, ndersa pastertia 5%). Ndersa ne
aspektin e afateve te lidhjes karakterizohet me nje ngurtesim me te shpejte. Nga
aspekti I perdorimit nderlidhet me modelet e enterierit per objekte te caktuara sic
jane: skajoret e pllafoneve, elementet e ndryshme si mozaik etj.

Allcia per llac- Kryesisht perdoret per pergaditjen e llacnave per suvatime te
brendshme . Nga aspekti I imtesise se bluarjes eshte jo shume e ndieshme , e
gjithashtu edhe nga aspekti I permbajtjes se primesave. Kjo edhe nderlidhet
edhe me ngjyren jo shume te bardhe. Nga aspekti I afateve te lidhjes kjo eshte jo
shume e ndieshme, d.m.th. lidhe me ngadale. Sot perdorimi I llacnave te thata
eshte kryesisht I bazuar ne permbajtje te caktuar te allcise krahas materialeve
tjera, gjegjesisht lendeve tjera lidhese.

Estrih allcia- fitohet me procesin e pjekjes por ate ne temperature shume te larta
(900-1100
0
C), me crast fitohet
4
CaSO , pa permbajtje te ujit. Karakteristike tjeter
e kesaj allcie eshte imtesia e bluarjes relativisht e mire (mbetja ne siten 0.2 mm
deri 10 %), mirepo karakteristike e vecante soliditeti I larte ne shtypje. Perdorimi I
kesaj lloj allcie eshte per dysheme , kur kerkohet soliditet I mire ne shtypje dhe
sasi minimale e ujit per pergaditje.

Vetite e allcise ndertimore- ekzaminimi I ketyre vetive kryesisht lidhet me
perzierjen e allcise me uje, me crast ekzaminimeve do tu nenshtrohet brumi I
allcise. Perfitimi I brumit te allcise behet me perzierjen e sasise se caktuar te
allcise kur I shtohet sasi e konsiderueshme e ujit, qe afersisht sillet ne raport
113
W/A= 0.80. Nje ndryshim I madh eshte tek estrih allcia kur sasia e ujit eshte
dukshem me e vogel (afersisht W/A=0.3). Nga ky factor rrjedhin edhe vetite qe
duhet te ekzaminohen.
Reaksioni I zhvilluar paraqitet me shprehjen:
O H CaSO O H O H CaSO
2 4 2 2 4
2 5 . 1 5 . 0 = +
Vetite qe do te pershkruajne karkateristikat e allcise jane:
- Afatet e lidhjes:
Fillimi I lidhjes
Mbarimi I lidhjes
Masa vellimore
Masa specifike
Imtesia e bluarjes
- Vetite mekanike
o Soliditeti ne lakim
o Soliditeti ne shtypje
Keto veti do te prezentohen n elaborator.

Perdorimi i allcise- meqenese prezentimi I disa llojeve te allcise na mundeson
edhe perdorim te gjithanshem te allcise, ne do te prezentojme disa perdorime me
te rendesishme.
Allcia si material mund te perdoret:
- si material sekondar ne punet ndertimore
- si elemente decorative per enteriere
- si elemente te parapergaditura
- si pllaka te allcise te mveshura me karton

Meqenese perdorimi me I madh eshte si pllaka te mveshura me karton, atehere
ketu edhe do te ndalemi me teper.
Ne pergjithesi keto pllaka perbehen nga allcia e stabilizuar dhe e mveshur nga te
dy anet me flete kartoni, qe ne parim kryen funksionin e armimit, apo mundesise
se perdorimit per siperfaqe te caktuara, e gjithsesi edhe bartjes si pllake. Keto
pllaka kane trashesi 9.5 mm; 12.5 mm, apo ne raste te rrala edhe dimensione me
te medha. Ne funksion te prodhuesit kane dimensione 120-125 cm x 200-250
cm, dhe mase 8-15 kg/m
3

Destinimi I tyre eshte :
- formimi I mureve ndarse
- formimin e pllafoneve te leshuara
- mveshje te mureve nga ana e brendshme
- per mveshje kunder zjarrit

Per te gjitha rastet e perdorimit te ketyre pllakave do te vendoset paraprakisht
konstruksioni mbajtes, qe sot vec eshte persose dhe si I tille perdoret.
Gjithsesi sot mund te prezentohet teknologji e vertete e zhvillimit te kesaj lemie,
duke u nderlidhur me menyren e ekzekutimit dhe finesat qe e percjellin kete lemi.
Ne vazhdim do te tregojme vetem disa elemente , gjegjesisht karakteristika te
ketyre materialeve ne fazat e ndryshme te perdorimit.
114

Panelet pllakat e allcise se mveshur perdorimi I pllakave te allcise per pllafone




115
LNDT LIDHSE HIDRAULIKE

Lendet lidhse hidraulike jan materiale qe lidhin dhe ngurtsohen ne mese me
lagshti (uj). Vetia hidraulike sht e lidhur me perbersite e ketyre lendeve sic
jan:
Silikatetet, aluminatet, etj. me aftesi qe te bashkedyzohen me uje dhe duke
krijuar produkte te hidratuara me veti si cimentoja.

1. Cimentoja

1.1. Zhvillimi historik i cimentos

Prdorimi i imentos si material lidhs daton shume hert, dhe at nga koha e
Egjiptaseve, Grekeve, Romakeve e kshtu me radhe kur nuk sht prdore si
imento qe sot e prdorim por si nj lnd lidhse pr objektet e ndrtuara te
asaj kohe. Meqense llaci i glqeres nuk ngurtsohej nen uj , Romaket e asaj
kohe i shtuan pluhur vullkanik, te bluar, me crast silikatet dhe aluminatet aktive
ne pluhurin vullkanik se bashku me glqeren sollen te nje prodhim i ri i asaj kohe
i quajtur: Cimento Pucolanik. Ky emertim nderlidhet me emrin e fshatit Pozzuoli,
ne afrsi te Vezuvit, nga edhe u muar pluhuri.
Objektet e asaj kohe te ndertuar me kete material lidhes sic jane: Colesoumi ne
Rome, Pont du Gard afr Nimes, Pantenoni ne Rome qndrojn edhe sot e ksaj
dite.
Zhvillimi i teknologjis me kohen ka ndryshime , e ktyre ndryshimeve u
nnshtrohet edhe prodhimi i imentos. Kshtu qe ne vitin 1824 kemi paraqitjen e
emrtimit Portland Cimento nga Joseph Aspdin. Emrtimi Portland Cimento
ndrlidhet me ngjyrn dhe kualiteti i imentos se ngurtsuar sikur te Gurit
Portland- gure glqeror nga burimorja Dorst.
1.2. Prodhimi i imentos Porland
Nga te dhnat me larte pr definicionin e Cimentos Portland mund te shihet se
prbrja sht kryesisht nga guri glqeror dhe argjils dhe at ne raport
(3:1).Procesi i prodhimit te imentos konsiston kryesisht ne bluarjen e materialit
baze, przierjen ne prpjese te caktuar dhe pjekjen ne nj furre rrotulluese ne
temperature ~ 1450
0
C, kur materialet perberse sinterohen ne toptha te
ashtuquajtur Klinker. Klinkeri ftohet dhe me pastaj bluhet imt, e ne fazn tjetr i
shtohet sasi e konsiderueshme e allis , dhe e gjith kjo rezulton me prodhimin:
Portland Cimento. Pr nj qasje me te lehte t t gjith ktij procesi do
shpjegohet ne fig.1.
116


fig.1. Prezantimi skematik i prodhimit te imentos

Prgatitja e przierjes se lendeve te para realizohet me te ashtuquajturn
metode e thate dhe metode e njome , apo ajo e kombinuar qe te gjitha paraqesin
faza te procesit teknologjik.
- Metoda e njome
Prdoret kur przierja e lendeve te para prmban sasi te mdha te lagshtis.
Ne ket rast , bluarja dhe przierja behet ne mese me uj , gjegjsisht przierja
eshte ne mase te rrjedhshme dhe at (35-50)% dhe quhet slurry.(llum,shllam, si
balte, lloq etj).
Ktu merret parasysh aftsia e argjils qe lehte te shprbehet ne uj.
117
Ndrsa komponent tjetr e przierjes nga guri glqeror i cili me para coptohet ,
pastaj bluhet qe te bashk dyzohet me argjiln, qe prfundimisht te bluhet se
bashku me argjiln.
Llumi, bashk dyzimi i gurit glqeror dhe argjils, prcillet ne nj furre cilindrike te
elikut (me diametr me te madh se 8 m), shpeshher e gjate deri 230 m qe
sht pakz me ngritur se horizontalja ku behet pjekja . Si rezultat dals kemi
Kokrrzat e klinkerit me madhsi 3-25 mm, te cilat ftohen dhe pastaj i
nnshtrohen bluarjes finale. Si e mete e ksaj metode sht harxhimi i energjis
se madhe gjate procesit te pjekjes se materialit

- Metoda e thate
Ne procesin e ksaj metode apo edhe asaj te kombinuar materiali baze
(komponentt perberse nga argjila dhe glqerori), ne prpjese te caktuar bazohet
ne tharjen e me pastaj ne bluarjen e prbashkt ne mullinj , Gjate ktij procesi
materiali prmban lagshti 0.2 % dhe i njjti kalon neper npr nj para nxehje e
me pastaj nxehet deri ne temperature afrsisht 800
0
C para se te kaloje neper
furre. Ne baze te ktij parametri se przierja nuk prmban lagshti shume me
lehte do te arrije ket temperature e edhe me lehte temperaturn e nevojshme
pr prfitimin e klinkerit. Procesi vijues sht bluarja finale e klinkerit si ne
metodn paraprake.

Fig.2. Furra cilindrike per pjekjen e klinkerit

1.3. Prbrja kimike e imentos

Meqense materiali baze pr prfitimin e imentos klinkerit te imentos gjate
procesit te prodhimit konsiston ne gurin glqeror dhe argjiln, ather edhe
prbrja kimike sht e ndrlidhur me kto materialet apo me materialet
perberse te tyre.Ktu kemi te bjm me ato okside kryesore :
118
3 2 3 2 2
, , , O Fe O Al SiO CaO te cilat prmbahen ne materialet baze si dhe oksideve qe
prmban klinkeri ne sasi te kufizuar: etj TiO O K O Na MgO , , , ,
2 2 2
.
Por prmbajtja e ktyre oksideve sillet ne kufje orientues:
CaO (60-67) %

2
SiO (17-25)%

3 2
O Al (3-8) %

3 2
O Fe (2-6) %
MgO (0.5-4)%
O Na
2
(0.3-1.2)%

3
SO (2-3.5)%
O K
2
(0.5-1.0)%
Sic shihet nga vlerat e prezantuara kemi te bjm me interval (kufinje te eprm
dhe te poshtm), qe sht e natyrshme se prqindja e pjesmarrjes nuk mund te
jete shume fikse nga se mvaret prej rastit ne rast.
Nga gjith pjesmarrsit vlera e CaO sht me e larta ngase kjo rrjedh edhe
nse nisemi nga prqindjen e pjesmarrjes molekulare, ku CaO ka mase
molekulare me te ulet ne krahasim me oksidet tjera kryesore. Po ashtu CaO
sht edhe perbersi kryesor i klinkerit.
Ndrsa oksidet tjera sic jan
2
SiO ,
3 2
O Al ,
3 2
O Fe sigurojn lidhjen e CaO duke
formuar kompozime qe imentos i japin cilsin e ngurtsimit ne uj.
Ne parim lendet e para (glqerori dhe argjila) przihen duke u nisur nga raporti i
oksideve me te rndsishme, e kjo arrihet prmes te ashtuquajturve module qe
paraqesin ket raport ne prqindje.
- moduli hidraulik- raporti ne mes prqindjes se CaO ndaj prqindjes
se oksideve tjera:


% % %
%
3 2 3 2 2
O Fe O Al SiO
CaO
m
h
+ +
= (1)
Pr imentot me karakteristika te mira vlera e ktij moduli sht pake me e
madhe se dy.
- moduli silikat- raporti ne mes prqindjes se
2
SiO ndaj prqindjes se
oksideve
3 2
O Al dhe
3 2
O Fe ne prqindje

% %
%
3 2 3 2
2
O Fe O Al
SiO
m
s
+
= (2)
Moduli silikat duhet te ket vlera 2 > , dhe shpesh here quhet edhe moduli
argjilor.

- moduli aluminat- raporti ne mes prqindjeve te
3 2
O Al ndaj
prqindjes se
3 2
O Fe

119

%
%
4 2
3 2
O Fe
O Al
m
a
= (3)
Moduli aluminat duhet te ket vlere ~2, ndrsa shrben pr te dalluar ne
mes veti llojet e ndryshme te imentos.

Pas gjith ktyre mund te thuhet se klinkeri i imentos prbehet nga katr
perberes kryesor , qe do te quhen minerale, ku te njjtat fitohen nga lidhja e
oksideve perbqerse qe jan ceke deri tani.
Pr nj interpretim me te lehte oksidet do te shnohen me simbolet e caktuara,
dhe at:
-
F O Fe
A O Al
S SiO
C CaO
=
=
=
=
3 2
3 2
2

e duke shfrytzuar kto shnime, mineralet perverse te imentos jan:
- Trekalcium silikati
2
3CaOSiO S C
3
(37-60)%
- Dykalcium silikati
2
2CaOSiO S C
2
(15-37)%
- Trekalcium aluminati
3 2
3 O CaOAl A C
3
(7-
15)%
- Tetrakalcium aluminoferiti
3 2 3 2
4 O Fe O CaOAl AF C
4
(10-18)%
S C
3
- qe nga aspekti i prmbajtjes sht dominant, prandaj edhe roli i tij sht
shume ndikues ne karakteristikat e klinkerit te imentos.Ky mineral ne
temperatura me te ulta se 1250
0
C dekompozohet ngadal, por nse ftohja nuk
sht e menjhershme ky mineral eshte i qendrushem.
S C
2
- eshte i njohur se mund te paraqitet ne tri apo ndonjehere edhe kater forma
te kristalizimit ( | o o , , ' , ), dhe se bashku me silikatin S C
2
paraqesin strukturen e
perberjes se klinkerit te cimentos. Ne momentin e kontaktit me uje S C
3
, liron nje
nxehtesi te konsiderueshme te hidratimit dhe ate deri ne 14 dite, qe
drejteperdrejte ndikon ne soliditetin e hershem te betonit. Ne anen tjeter S C
2
I
cili nxehtesi te hidratimit liron shume me pak dhe ate dukshem pak ne 7 ditet e
para te ngurtesimit, e kjo eshte shume e nderlidhur me rezistence te larte per
cimento qe I nenshtrohen ndikimeve kimike.
A C
3
- eshte mineral I njohur per nje nxehtesi te larte te hidratimit dhe ate
ekstreme, dhe ne kete menyre mundeson hudhjen ne veper , gjegjesisht lidhje
apo ngurtesim shume te shpejte. Pjesemarrja e tij me e madhe e bene cimenton
shume te ndieshem ndaj veprimit te sulfateve. (orientimisht kjo vlere nuk eshte
mire te kaloje 10 %).
AF C
4
- eshte me pak I rendesishem ne vetite e cimentos ne krahasim me
mineralet paraprake, por prapeseprap duhet te sillet ne kufinjte e parapare.
Nje menyre skematike te elementeve kryesore dhe mineraleve ne ndikimin e
vetive te cimentos do te prezentojme ne fig.3.

120






Fig.3- prezentimi skematik I formimit dhe hidratimit te Cimentos
Portland

1.4. Hidratimi i cimentos

Reaksionet prej llojit te cimentos Portland fillojne ne momentin e perzierjes se
cimentos me uje. Me fjale te tjera ne presence te ujit silikatet dhe aluminatet e
prezentuara me larte formojne produkte gjate hidratimit I cili me kohen formon
nje mase te ngurtesuar te cimentos-e njohur ne literature si hidratimi I brumit te
cimentos. Ne kete process te hidratimit te cimentos rolin dominant e luajne te dy
silikatet, d.m.th. S C
3
dhe S C
2
, apo me mire te themi kombinimi i tyre, meqenese
permbajne edhe pjesemarrjen me te madhe.Hidratimi I silikateve S C
3
dhe S C
2

ne gjendje te paster eshte ne menyre te konsiderueshme I ndryshem sic shihet
ne fig.4. Silikati I perzier S C
3
eshte I njohur si alite dhe S C
2
si belit.
Permbajtja e
3 2
O Al ne shume cimento eshte relativisht e vogel, mirepo ne fazat
e ngurtesimit apo procesit te lidhjes se cimentos.Reaksioni i A C
3
eshte i
vrullshem ne ngurtesim te shpejtuar te brumit. Qe te eliminojme sadopak kete
lidhje te vrullshme I shtohet nje sasi e allcise ( O H CaSO
2 4
2 ) ne klinkerin e
cimentos. Allcia dhe A C
3
hyne ne reaksion qe te formohet tretja e calcium
121
sulfoaluminatit ( O H x CaSO x O CaOAl
2 4 3 2
31 3 3 ).Aq me shume qe tretja permban
A C
3
permbajtja e sulfateve rritet ne menyre te vazhdueshme.
Poashtu prezenca e larte e A C
3
ne klinkerin e cimentos eshte e padeshiruar,
sepse nuk kontribon gjithaq ne soliditetin e cimentos pervec na fazen e pare
ndersa ne fazen e ngurtesimit mundeson nje veprim te sulfateve.Allcia qe I
shtohet nuk reagon vetem me
A C
3
por edhe me AF C
4
.
Sasia e allcise qe do ti shtohet klinkerit te cimentos shprehet ne mase te
presences se
3
SO ku sipas Standardeve Europiane EN 197-1 maksimumi mund
te arrije vleren 3.5 %, porn e ndonje rast perqindja me e larte eshte e lejuar.

Fig.4. Zhvillimi I hidratimit per mineralet-komponentet e pasterta



Fig.5- Zhvillimi I soliditetit ne shtypje per mineralet-komponentet e paterta
122

Meqenese kombinimi I mineraleve ne permbajtje (ne %) eshte I mundur ne
funksion te llojit te cimentos, ne fig.6 do te tregojme nje rast te tille.


Fig.6- Recultatet tipike per llojet e ndryshme te cimentos: a-hidratim
te ulet; b-hidratim te rendomte; c- hidratim te larte

1.5. Imtesia e bluarjes se cimentos

Reaksioni ne mes ujit dhe cimentos fillon ne siperfaqe te kokerzave te cimentos
dhe ne rrjedhim te siperfaqes specifike qe jipet me vellim te cimentos ka edhe
nxehtesi me te larte te hidratimit. Cimento me imtesi me te larte te bluarjes
zhvillon nje ngurtesim shume me te shpejte krahasuar me cimenton me imtesi te
bluarjes me te ulet.Eshte e natyrshme qe edhe kushton me teper kur ka imtesi
me te larte te bluarjes.
Cimentoja me imtesi te larte te bluarjes mundeson nje kohezion te betonit te
njome dhe do te jete efektive ne rrzikun e paraqitjes se lotimit (ndarja e ujit nga
betoni I njome-bleeding) porn e nje ane rrite tendencen per paraqitje te
plasaritjeve si pasoje e tkurrjes se betonit. Nje prezentim grafik eshte dhene ne
fig.7.

123

Fig.7- Soliditeti ne shtypje ne varshmeri te siperfaqes specifike dhe moshes se
ngurtesimit
Sasia e ujit e brumit te cimentos me konsistence standarde eshte me e larte per
cimento me imtesi me te larte te bluarjes, e kjo perseri eshte ne varshmeri te
punueshmerise se perzierjes se betonit.
Metodat per percaktimin e imtesise se bluarjes apo edhe siperfaqes specifike do
te spjegohen ne laborator.

1.6. Afatet e lidhjes dhe ngurtesimi
Afatet e lidhjes dhe ngurtesimi i brumit te cimentos jane vetite kryesore fiziko-
mekanike te nderlidhura me hidratimin e cimentos.Hidratimi rezulton ne
formesimin e nje geli, qe me kohen fillon qe te humbe viskozitetin. Fillimi I
ngurtesimit te dukshem ne brumin e cimentos eshte I njohur si fillim I lidhjes. Me
kohen vazhdon ky process ne rritje deri ne ngurtesim te plote qe eshte I njohur si
perfundim i lidhjes. Koha prej castit te hudhjes se ujit eshte e njohur si koha e
fillimit te lidhjes apo koha e perfundimit te lidhjes.
Keto do te analizohen ne laborator per rastin konkret, per secilin tip te cimentos.
Ne tabelen 1- do te prezentojme keto te dhena ne funksion te klaseve te
cimentos, cdoher duke u nderlidhur ne Portland Cimento.
Tabela1- Afatet e lidhjes tipike per disa lloje te cimentove Portland
(literatura)


124

1.7 Dendesiteti i cimentos (masa specifike)

1.8. Konsistenca Standarde e Cimentos

1.9. Perhereshmeria e vellimit


1.10. Soliditeti ne perkulje dhe shtypje-Klasa e
Cimentos

Soliditeti I cimentos se ngurtesuar eshte ne pergjithesi vetia me e rendesishme .
Menyra e percaktimit dhe te gjitha detalet jane prezentuar ne Standardet
Europiane EN 197-1. Ketu do te prezentojme disa elemente te marrura nga
Standaret.

Tabela 2-Kerkesat mekanike dhe fizike te shprehura si vlera karakteristike

Klasa e
soliditetit
Soliditeti ne shtypja
Mpa
Koha e
fillimit
te
lidhjes

min
Perhershmeria
e vellimit

mm


Soliditeti I
hershem
Soliditeti
standard


2 dit 7 dit 28 dit
32.5 N / 16.0
32.5 52.5 75
10

32.5 R 10.0 /
42.5 N 10.0 /
42.5 62.5 60

42.5 R 20.0 /
52.5 N 20.0 /
52.5 / 45

52.5 R 30.0 /


2. Llojet e Cimentove

Sipas Standardit Europian EN 197-1, krahas cimentos porland industria e
cimentos sot prodhon lloje te ndryshme te cimentove te cilat kane veti dhe fusha
te perdorimit nga me te ndryshmet.
Per kete do te prezentojme tabelen e marre ne Standardi EN 197-1