BEDZZAMAN VE MEVLANA

M. AL KAYA
www.fikirbahcesi.org www.risaleinurakademisi.org malikaya33@gmail.com

2009-Turhal

MEVLNA CELLEDDN- RM (1207 Belh - Horasan / 1273 Konya) Ad Muhammed Celaleddin olan Mevlanann mahlas Rumdir. 30 Eyll 1207 tarihinde Belhte dodu. Annesi Harzemahlardan Alaaddin Muhammedin kz Mumine Hatundur. Babas devrin byk bilginlerinden Sultanul-Ulema lakab ile anlan Bahaeddin Veleddir. Bahaeddin Veled Moollarn Belhi istilasndan nce buradan ayrlarak Konyaya gelerek yerlemitir. Sultanul-Ulem Bahaeddin Veled Belhten ayrld zaman Mevlana 20 yalarnda bulunmaktayd. Konyaya gelmeden nce yolda Feridddin Attar ile grrler ve Feridddin Attar ona eseri Esrar-Nme isimli eseri vermitir. Lrendeye (Karaman) geldikleri zaman bir mddet kaldlar ve orada Mevlna Semerkandl Hoca Lalann kz Gevher Hatun ile evlendi. Gevher Hatundan Mevlanann Sultan Veled ve Aleddin elebi isimli ocuklar domutur. Sultanul-Ulema Bahaeddin Veled Konyada halka verdii vaazlarla byk bir ne kavutu. Seluklu sultan Aleddin Keykubatn lalas tarafndan Bahaeddin Veled iin Medrese-i Hudavendigr adnda byk bir medrese yaptrlmtr. Bahaeddin Veledin lmnden sonra bu medrese Celaleddine kald. Bir mddet sonra nl sufi Burhaneddin Muhakkik Tirmizi Konyaya geldi ve Celaleddin ile yllarca megul oldu ve Mevlanan Halep ve amda ilim ve tasavvuf renmesi iin gnderdii anlalmaktadr. Mevlanann tekrar Konyaya dnnden sonra Seyyid Burhanettin Muhakkik Konyay terk ederek Kayseriye yerleti. Bir mddet sonra da vefat etti. Onun vefatndan ok etkilenen Mevlana Kayseriye giderek hocasnn brakt kitaplar da alarak geri dnd. Burhanettinin mritleri de bundan sonra Mevlana etrafnda toplanmaya baladlar. Mevlana bundan sonra etrafnda kendisine byk deer veren byk bir bilgin olarak itibar grrken bu defa Tebrizli emsin Konyaya geldiini grrz. Asl ad emseddin Muhammed olan ems, Mevlanann hayatn altst eder. Ona yeni ufuklar aar. Hibir yerde durmayp devaml gezerek etrafna ilim ve irfan saan emse bundan dolay ems-i Perende dendii eseri olan Makalt kitabndan derin bir tasavvuf eri olduu anlalmakla beraber herhangi bir tarikata ve eyhe mensup olduu da bilinmemektedir. Muhiddin-i Arab dhil devrin birok ilim ve tasavvuf eri ile gren ems-i Tebrizi kimini felsefeye kendini kaptrmakla, kimini de eyhlik ilan ederek kendine deer verdii iin ar ekilde tenkit etmitir. Sonunda Konyaya gelen ems burada arad gerek ilim ve hikmet eri olan Mevlana ile tanr. Mevlana onu etkiler o da Mevlanay. Mevlana (H. 642 / M. 1244) ylndan itibaren byk bir deiim grlr. Gerek ak dedii lh ak emsettin Tebrizden ders alr. O zamana kadar rendii btn bilgileri bu yeni dnemin hazrl olarak grr ve medresede ders vermeyi brakarak her eyden nce kendisine ilham eseri olarak kalbine doan Mesneviyi yazmaya balar. Mevlanann bundan sonraki hayat Mesneviyi yazmak, okumak ve okutmak eklindedir. Eski itibarl ve aal hayatn brakan Mevlana sradan bir din adam olarak yaamaya, yanna gelen halktan samimi dostlar ile Mesnevi zerine sohbetler yapmaya balar. Mevlana emsin zerindeki tesirini u msralar ile anlatr: Tebrizli ems din eyhidir, Rabbl-leminin manalar denizidir. Can deryasdr. Geree ulamak iin onun eteine yapmak gerek. Mevlana ksz bir gne gibi emsin evresinde dolamaktayd. ems onun n yakt; Onun ndan aydnlanmak gerek.

Mevlana ems ile sohbet ederek btn malumatn nurlandrma yolunu tercih etti. Kendisine zulmet veren btn felsefi ve dnyevi malumatn Maarif-i lhi ve felsef bilgilerini de Hikmet-i Rabbaniye haline getirmeye balad. Mevlanadaki bu deiimi anlamayan eski dostlar emse dman oldular. emse komplolar dzenlemeye baladlar. Bunun zerine ems Konyay terk etmek durumunda kald. 1246 ylnda ems Konyay terk eder ama Mevlana iyice evine ve uzlete ekilir. Olunu gnderir emsi arattrr ve Konyaya davet eder. Bunun zerine 1247 ylnda ems tekrar Konyaya gelir. Mevlana onu Konyaya balamak iin evlatl Kimya Hatun ile nikhlar. Bu durum da Alaaddin ile emsin arasn aar. Bundan faydalanan emsin dmanlar 1247 Aralk ay 5. gn komplo yaparlar. ems o gece evinden karak kaybolur. Bir daha grnmez. Her ne kadar ldrld halk arasnda yaylm ise de kitaplarda emsin ldrldnden bahsedilmez. Mevlana emsin kaybolmasndan sonra Konyal kuyumcu ve Allah dostu olan Selahaddini srda edindi. 10 sene sonra Selahaddin de vefat etti. Mevlana bu defa elebi Hsamettini kendisine srda edindi. Bu sre iinde de Mesnevi tamamland. Nihayet Mesnevinin tamamlanmas ile 1273 ylnda Mevlanada dnyadaki grevini tamamlayarak ahiret lemine ve ebediyete irtihal etti. Mevlana lm yle yorumlamaktadr: Ben o padiah deilim ki, tahttan inip tabuta bineyim ve yoklua gideyim. Ben o padiahn kuluyum ki, stme Sonsuzluk damgas vurulmutur. Ben bir avu toprak idim, ldm; aa, iek ve meyve oldum. Bir insana gda olmak iin ldm; bedeninde tekrar dirildim. Kn ldm, bahar geldi, yine topraktan dirilerek hayat buldum. lm yeni dirililere gebe ise, lmden neden korkaym! lmmzden sonra bizim mezarmz toprakta aramayn. Bizim mezarmz Hak erlerinin gnllerinde arayn. MEVLANANIN KRONOLOJK HAYATI: Doumu: 6 Rebilevvel 604 / 30 Eyll 1207 Belh ehrinden hicreti: 618 / 1222 Hicaza gidii, am Yoluyla Anadoluya geii ve Lrende (Karaman) de ikameti ve Gevher Hatun ile evlenmesi: Lrende 622 / 1225 Olu sultan Veledin doumu: Lrende, 623 / 1226 Konyaya yerlemesi: 623 / 1227 Babas Sultanul-Ulem Bahaeddin Veledin vefat: 628 / 12 Ocak 1231 Seyid Burahneddin-i Muhakkikin Konyaya gelmesi: 629 / 1232 Seyid Burhaneddinin vefat: Kayseri, 638 / 12401241 ems-i Tebriznin Konyaya gelii: 26 Cemaziyelahir 642 / 23 Ekim 1244 ems-i Tebriznin Konyadan ilk ayrl: 643 / 1246 Ricalarla geri dnen ems-i Tebrizinin ortadan kaybolmas: 645 / 1248 Mevlanann Konyal kuyumcu Selahaddini halife tayini: 647 / 1250 Kuyumcu Selahaddinin vefat: 657 / 1259 Mevlanann vefat: 5 Cemaziyelahir 672 / 17 Aralk 1273

Eserleri:
1. Mesnevi: Mevlnann en hacimli ve nemli eseridir. 6 cilt olup Hsamettin elebiye yazdrmtr. Mevlna bu eserinin beyitlerini Meramda gezerken, otururken, yrrken ve sema ederken syleyerek yazdrmtr. Dili Farsadr. Halen Mevlana Mzesinde tehir edilen 1278 tarihli en eski nshasnn beyit says 25618dir. Vezni ise Filtn Filtn, Filn eklindedir. Mevlana bu eserinde dncelerini Mesnev tarznda manzum ve hikyeler halinde anlatmaktadr. 2. Divan- Kebir: Mevlanann eitli konularda sylemi olduu iirlerinin tamamn iine alan divandr. Dili Farsa olmakla beraber Arapa, Trke ve Rumca iirlere de yer verilmitir. inde 21 kk divan bulunmaktadr. Beyitlerinin toplam says ise 40.000i gemektedir. Mevlna bir ksm iirlerini ems mahlas ile yazd iin bu divana Divn- ems de denilmektedir. 3. Mektubat: Mevlnann bata Seluklu hkmdarlarna ve devletin ileri gelenlerine gerek nasihat gerekse sorduklar dini ve ilmi sorulara verdii cevaplar iine alr. inde 147 adet mektup vardr. Mevlana bu mektuplarnda resmi bir dil kullanmam ve edebi kurallara da uymam, konuur gibi yazmtr. 4. Fih-i M Fh: Ne varsa iindedir anlamna gelen b ifadeye konu olan kitap Mevlnann eitli meclislerde yapt sohbetlerini iine alr. Sultan Veled tarafndan bu sohbetler kitaplatrlmtr. Eser 61 blmden olumakta ve bir ksm da Seluklu Veziri Sleyman Pervaneye hitaben kaleme alnmtr. Eserde cennet-cehennem, dnya-ahiret, mrit ve mrit, ak ve sema gibi konular ilenmitir. 5. Meclis-i Seba: Mevlnann yedi mecliste yapt yedi vaazn iine almaktadr. Bu vaazlar elebi Hsamettin ve olu Sultan Veled tarafndan not edilmi ve sonradan zne dokunulmadan dzenlemeler yaplmtr. Daha sonra ise Mevlnann tashihinden gemitir. Mevlna bu eserinde hayat- itimaiyeye ait 41 adet hadisi erh ve izah etmitir. Eserlerindeki Yntemi: iiri ama deil, fikirlerini ifade arac olarak gren Mevlna, gerek Kuran- Kerimden, gerekse peygamberimizin (sav) hadislerinden setikleri ayet ve hadisleri erh etmi ve zamannn hastalklarna devalar ortaya koymutur. Eserlerinde: Doru yoldan ayrlanlarn hangi yolla kurtulacaklar, Gnahlardan kurtulmak iin akl yoluyla gafletten nasl uyanacaklar, mann insana verdii deer ve salad g, Tvbe ve ibadet ile kiinin Allahn sevgili kulu olaca, lmin deeri ve ilim elde etme yollar, Gafletten kurtulmann yollar, Akln nemi, Gibi hususlar anlatmaktadr.

Mevlevlik:
Mevlanann olu Sultan Veledin (v.1312) Mevlnann fikir ve dnceleri erevesinde sistemletirdii tarikata Mevlevlik denir. Mevlna hayat boyunca herhangi bir tarikat kurmad ve tarikata zg bir takm kurallar da koymad bilinmektedir. Mevlevilerin dzenledikleri trenler ve ney ayinleri daha sonra ortaya kmtr. Ne kendine ballar iin bir tren dzenlemitir ve ne de belli bir zikir dersi vermemitir. zel giyim ve kuam belirlememitir. Semay da ak ve cezbe iin sadece kabul ederdi. Btn bunlar olu sultan Veled tarafndan sistemletirilerek Mevlnnn dncelerine bir tarikat rengi vermitir. Mevlevilikte de tasavvuf eitiminin amac insann kendisini tanmas, kendini bulmas ve kendisine gelmesidir. Hakikate ulamak ve kalplerden her trl kt duygular kararak sevgiyi kalbe yerletirmek iin eitli yntem ve teknikler gelitirmektir. Zikir ve ile insann saflamas iindir. Hakka ve hakikate ulamann yolu ise ak ve cezbedir. Bunun iin isimden ve kelimelerden, cisimden ve masivadan vazgemek Allah bulmak demektir. Varlklara kul ve kle olmaktan kurtulmann yolu Allaha kul ve kle olmaktr. Mrid bir talebedir. Allah bulmak iin mrid, mridinde fani olmaldr. Mridinin btn isteklerini tereddt etmeden kabul etmeli ve ona itaati Allaha ve peygambere itaat, muhalefeti de Allaha ve resulne muhalefet bilmelidir. Kii bylece kendisini ktle sevk eden nefs-i emarenin erlerinden ve eytann hilelerinden korunabilir. Bu nedenle mrid mridinin iradna sk ekilde sarlmaldr. Mevleviliin tarikat ayini semdr. Belli kurallar iinde ve ney ve kudm eliinde yaplan semadan baka zikir, ta, hrka, halvet, hilafet gibi hususlar da belli kurallara ve trenlere balanmtr. Halvete girmi ve tamamlam belli olgunlua gelmi olanlara Hilafet verilir. Hilafet de e ayrlr. Bunlar, Suret-i Hilafet, Manay- Hilafet ve Hakiki Hilafettir. Suret-i Hilafet bir mridin kk bir tekkeyi idare etmesi iin verilir. Manay- Hilafet seyr-i sluku iyi bilen ve Allah tam olarak tanyan ve Marifetullaha ulaana verilen bir makamdr. Bu makama gelen halk irada memur klnr. Hakiki hilafet ise dorudan eyhlik ve irat yetkisi verilen bir kimseye denir. eyhlik makam bo olan tekkelere atanacak eyhler bu halifelerden seilir. Sultan Veledden sonra Konyadaki merkez Mevlevi tekke eyhliinin babadan oula gemesi gelenek haline geldi. Bu gelenee bal olarak eyhlik makamna oturan kiiye elebi dendi. Zamanla merkez tekke eyhlii elebilik makam olarak anlmaya balad. nceleri elebileri eyhler belirlerdi, sonra dedelerin onayna baland, daha sonra ise adayalar arasnda ekimelerin ortaya kmas ile elebiler padiahlarn iradesi ile atanr oldular. Bylece resmiyet kazanm oldu. Mevlevi tekkeleri Trk dnce ve sanat hayatna nemli etki ve katklar olmutur. Mevlevi tekkeleri, tarikat faaliyetlerinin yan sra bir sanat ve kltr kurumu gibi alm, birok air ve bestekr yetitirmitir. Osmanllar dneminde de nemli hizmetler gren Mevlevi derghlar 13 Eyll 1925 tarihinde Tekke ve Trbelerin lgas kanunu ile sona erdi. Mevlevi eyhleri faaliyetlerini amda srdrmeye balad ancak baarl olamad. 1926 ylnda Konya merkez tekke ve Mevlna Trbesi mze olarak yeniden ald. Gnmzde de her yl Aralk aynda ayn yerde turistik amal olarak Mevlev ayinleri icra edilmektedir.

MEVLANANIN HKMET (FELSEFES) Mevlana, slam ve Kuran iir, sanat, raks ve mzikle yorumlayarak sanat ve estetik yoluyla Marifetullahta yeni bir yol amtr. Bu yorum btn sanat ve estetik ile uraanlar tarafndan benimsenmi ve onlara yeni bir ilham kayna olmutur. Bundan dolaydr ki A.J. Arbery Mevlanay Dnyann en byk iri olarak isimlendirmitir. Goethe eserlerini onun etkisi ile yazmtr. Muhammed kbal dncelerini onun dnceleri zerine kurmutur. Mevlana Vahdet-i Vcut savunucusu deildir. Buna ramen onun dncelerini sistemletirenler tarikatn kurarken Muhiddin-i Arabiden de etkilenerek bir derece Vahdet-i Vcut rengi vermilerdir. Hlbuki Mevlanaya gre varlk Tecelli-i Vahdettir. Bu ise vahdet-i vcut demek deildir. Bilakis esmann tecellisi ile eyada vahdetin grlmesi, yani her eyin vahdaniyet-i ilahiyeyi gstermesidir. Bedizzaman ise Mevlanadan daha ileri giderek Vahdet-i vcudu naks bir tevhit mertebesi grm ve Mevlanann Tecelli-i Vahdetinin tesinde ayrca tm varlklardaki Tecelli-i Ehadiyeti de izah ve ispat ederek ilimlerin ve varlklarn dili ile aklen ve ilmen ispat etmitir. Mevlanann insana, dnceye ve inan zgrlne verdii deer ve insanlar Allahn kullar olmas yn ile hangi dnce ve dinde olursa olsun deerli grmesi ve herkesi sayg ve sevgiye armas da onun tm inan sahipleri tarafndan ok saygn bir dereceye karmtr. Onun Gel, ne olursa olsun gel! ifadesini Mevlana herkesi derghna davet ediyor eklinde alglanmtr. Bu elbette dorudur. Ancak Mevlana herkesin gelmesini istemitir ama geldii gibi kalmasn elbette istememitir. Gelecek ve derghtan feyzini alarak yeni bir insan olacaktr. Ancak iin bu taraf anlalmak istenmemektedir. Mevlana retiden ziyade uygulamaya deer verirdi. Bunun iin Ak yolunu semiti. Bir talebesinin kendisine Ak nedir? demesi zerine Mevlana Ben ol da bil! cevabn vermesi bunun en gzel anlatmdr. Mevlna mrn ve geirdii hayat mertebelerini de en ksa ve veciz ekilde yle anlatr: Hamdm, pitim, yandm.

Risale-i Nurlarda Mevlana ve Mevlevilik:

Bedizzaman Mevlanann kefettii mahlkatn zerrattan seyyarata kadar tm varlklarn ortada ekirdek ve etrafnda ona bal elektronlarn hem kendi etraflarnda hem de ekirdek etrafnda dnlerini kefettiini ifade eder ekilde aklar. Maddi varlklarn en k olan atomlarn ve en bykleri olan gne sistemlerinin meczup Mevlevi gibi devredip dndn mteaddit defalar ifade etmilerdir.1 Bilhassa zerrelerin yani atomlarn Nihayetsiz kemlt- lhiyeyi, hadsiz celevt- cemliyeyi ve gayetsiz tecelliyt- celliyeyi ve gayr- mtenhi tesbihat- Rabbniyeyi u dar ve mahdut zeminde ve mtenhi ve az bir zamanda gstermek iin, zerrt keml-i hikmetle, kudretiyle tahrik edip, keml-i intizamla tavzif ederek, mtenhi bir zamanda, mahdut bir zeminde, gayr- mtenhi tesbihat yaptryor, gayr- mahdut tecelliyt- cemliye ve celliye ve kemliyesini gsteriyor, ok hakaik-i gaybiye ve ok semert- uhreviye ve fnilerin bki olan hviyet ve suretlerinden pek ok nuku-u misaliye ve ok mnidar nsuc-u levhiyeyi icad ediyor. Demek, zerreyi tahrik eden, u makasd- azmeyi, u hikem-i cesmeyi gsteren bir Zattr. Yoksa, herbir zerrede gne gibi bir dima bulunmas lzm gelir. Daha bu be nmune gibi belki be bin hikmetle tahrik olunan zerrtn tahavvltn, o aklsz filozoflar hikmetsiz zannetmiler. Ve hakikatte biri enfs, dieri fk iki hareket-i cezbekrnede zikir ve tesbih-i lh ile Mevlev gibi zikreden ve deverana kalkan o zerreleri, kendi kendine, sersem gibi dnp oynuyorlar zu'm etmiler. te bundan anlalyor ki, onlarn ilimleri ilim deil, cehildir. Hikmetleri, hikmetsizliktir.2 Bedizzaman bu ifadelerde atomlarn Mevleviler gibi zikredip dnmelerinin uursuz ve amasz olmadn bilakis ok hikmetlere medar olduunu ifade etmektedir. Peygamberimizin miracn ispat ederek hikmetlerini anlatt Mira Risalesinde ise Bedizzaman dnyann da gne etrafnda Allahn kanununa uyarak Mevlevi gibi o byk cismi ile dnerek gezdiini hatrlatarak peygamberimizin cismi ile semalarda gezmesinin akla aykr olmad izah etmitir.3 Gerek yldzlarn, gerekse dnya gibi gezegenlerin yce Allahn kendilerine verdii grevinden ve memuriyet neesinden dolay Mevlev gibi zikir ve semaa kalktn ifade ile varlklarn Mevlevi gibi dnmelerinin vazife neesinden olduunu anlatmtr.4 Kinattaki tm varlklarn Yce Allahn koyduu kanunlara harfiyen uyduunu ifade eden Bedizzaman Hem hangi kanunla zerreyi Mevlev gibi tahrik ederse, ayn kanunla kre-i arz meczup ve sema kalkan Mevlev gibi dndryor. Ve o kanunla lemleri byle eviriyor ve manzume-i emsiyeyi gezdiriyor5 ifadeleri ile belirtir. Bir sinei ihy eden, btn hevm ve kk hayvnt icad eden ve arz ihy eden Zt olacaktr. Hem Mevlev gibi zerreyi dndren kim ise, mteselsilen mevcudat tahrik edip t ems-i seyyaratyla gezdiren ayn Zat olmak gerekir6 diyerek kudret-i ilahiyeyi izah eder. nsan vcudundaki kanda grev yapan kreyvat- hamra ve beyza tabir ettikleri zerrelerden teekkl eden kk ktlelerin de seyyar yldzlar gibi, Mevlevvr iki hareket-i muntazama ile hareket ettiini7 syler. ems-i Tebrizi gibi bir ksm aklarn nazarnda kainatta bulunan btn incizaplar, cezbeler, czibedar hakikatlerin ezeli ve ebedi bir hakikat- czibedra iaret ettiini ve ecram ve mevcudat Mevlev-misal pervane gibi raks ve semaa kaldrarak cezbedarane hareket ve
1 2

Szler, (2001-stanbul) s. 157 Szler, 508 3 Szler, 524 4 Mektubat, (2001-stanbul) s. 248 5 Mektubat, 281; Lemalar, (2001-stanbul) s. 505 6 Mektubat, 320 7 Lemalar, 532

deverana getirdiini ifade eder8 ve mevcudatn bu hareketinin Allahn esmasna ayine olmasndan bu tezahrata kar kane ve vazifedarane bir mukabele olduunu belirtir. Bedizzaman Bu dnyaya gelen her uurlu varln kainat byk bir kudretin mkemmel bir surette idare ettiini grr. Sonsuz ihtal bir ilim ve gayet dikkatli ve hi armayan bir hikmeti inayet ve kudretin zerreler ordusu iindeki her zerreyi meczup Mevlev gibi dndrerek ok vazifelerde mkemmel ekilde gezdirdiini, ayn kanun ile kocaman kre-i arz ayn konun ile yirmi drt bin senelik bir dairede yine meczup Mevlev gibi gezdirdiini de grr9 diyerek zerrelerden krelere kadar tm varlklarn Mevlev gibi gezerek vazifesini yaptn anlatrken, Mevlevlerin de kainattaki bu ahenge sema ile ayak uydurduklarn da ima etmitir. 1. Bedizzamann Mevlna ve Mevlevilere olan Yaklam: Bedizzaman stadlarn sayarken bunlardan birinin de Mevln Celaleddin-i Rumnin (ks) mensuplarnn da Risale-i Nurlara hizmet edeceklerini ifade eder. Mevlevlerden bir ksmnn Risale-i nurlar ile imana ve Kurana hizmet ederek birer Nur Kahraman olmalarn da beklediini ifade etmektedir.10 Bedizzaman bidalara den eyhleri de ikaz ederek mesleklerinin aslna dnmeleri ve ehl-i dalalete alet olmamalar iin onlar uyarmay bir grev bilir. Yce Allahn onlara gereken deeri vererek kudreti ile onlarn alnlarna hakikatn nakn vurduunu ifade ile bu nak doru okumalar ve bunun gereini yapmalar iin de onlar uyarr. Uyardklar iinde de Kadiri, Naki, Mevlev ve Baktailerin olduunu ifade eder.11 Btn tarikatlerin hakikat Esma-i lahiyenin bir ksmna ayine olarak o ayinede Cemal-i lahiyi seyretmek ve bu esma yolu ile hak ve hakikate ulamaktr. Sonuta hepsinin toplanaca yer elbette lahi hakikatlerdir. Bunun iin Bedizzaman ttihat cehl ile olmaz; ittihat imtizac- efkardr; imtizac- efkar, marifetin ua- elektirikiyle olur12 der. Marifet ise kemalini Marifetullahta bulan ilimdir. Tm hak tarikatlerin amac da Marifetullaha ulamak ve mritlerine ve mntesiplerine Allah tantmaktr. Bedizzaman marifetullahn esas olan Tevhit hakikatinin Mevlevilerce anlaldn da ifade ederek onlarn semann bu hakikatin ifadesi olduunu her vesile ile anlatr. Tevhit hakikatine Kinatn ehadetlerini anlatt her yerde Muvahhid-i ekber ve tevhidin burhan- muazzam olan kinat, deil yalnz erkn ve zs, belki btn hceyrat, belki btn zerrat birer lisan- zkir-i tevhid olarak bu byk burhann sad-y blendine itirak ederek, hep birden L ilhe illallah diye mevlev-vari zikrediyorlar13 diyerek bunu aka ifade eder. 2. Bedizzamann Mevlannn Ak Mesleine Bak: Bedizzaman kainattaki mahlukatn ilemesinden ve zikir nevesinden gelen sesleri mkemmel bir konser ve orkestradan kan seslere benzetir. Sonra aklarn ve kendi ruh hallerine gre anlam olduu ve sevgiliden ayrlmaktan kaynaklanan elemkrane teekkiyat firak olarak deerlendirmelerine katlmaz. te, o neyler, semav, ulv bir musikden geliyor gibi sfi ve messirdirler. Fikir, o neylerden, bata Mevln Celleddin-i Rum olarak btn klarn iittikleri elemkrne teekkiyt- firk iitmiyor. Belki, Zt- Hayy- Kayyma kar takdim edilen teekkrat- Rahmniyeyi ve tahmidat- Rabbaniyeyi iitiyor14 diyerek kendi hissiyatn ve anlayn ortaya koyar.
8 9

ualar, (1997-stanbul) s. 74 ualar, 523 10 Emirda Lhikas, (1998-stanbul) s. 187 11 Mnazarat, (1996-stanbul) s. 114 (Arapa ibare ve haiyesi) 12 Mnazarat, 113 13 Hutbe-i amiye, (1996-stanbul) s. 142 14 Szler, (2001-stanbul) s. 206

Bedizzamann bu anlay Kurana daha muvafk ve geree daha yakndr. Dnyann bir imtihan meydan olmas ve insann da isitdat ve kabiliyetlerinin inkiaf iin pek ok bela ve musibetlere maruz kalmasn da deerlendiren Bedizzaman Brak biare feryad, beldan kl tevekkl. Zira feryat, bel ender hata ender beldr bil. Bel vereni buldunsa eer, saf ender vef ender at ender beldr bil. Madem yle, brak ekvy, kret; n belbil, dem keyfinden gler hep gl ml. Ger bulmazsan, btn dnya cef ender fen ender heb ender beldr bil. Cihan dolu bel banda varken, ne barrsn kck bir beldan, gel tevekkl kl Tevekkl ile bel yznde gli t o da glsn. O gldke klr, eder tebeddl.15 Dedikten sonra Mevlana Celaleddinin bir msrasn alarak yle der: stadlarmdan Mevln Celleddinin nefsine dedii gibi dedim: O, Ben sizin rabbiniz deil miyim?dedi. Sen ey nefis Bel dedin. Yaratlm olmann, kul olmann kr olarak Rabbine Bel dedin. Bel demenin srrnn ne olduunu bilir misin? Bu, bel ekmektir. Bel ve musibetlerle nefsin aczini anlar, Allaha dayanr ve hiliini bilir. Bedizzaman bu ifadeleri tasdik eder ve Evet, evet! Acz ve tevekkl ile, fakr ve iltica ile nur kaps alr ve zulmetler dalr dediini belirtir.16 Bedizzamann Allaha kavumak ve rzasna ulamak iin bulduu yol Acz, fakr, efkat ve tefekkr17 yoludur. Acz nefsin, fakr ruhun, efkat kalbin ve tefekkr akln yoludur. Her birisi bu yol ile Allah bulur ve Allahn rzasna erer. Bylece sadece kalp aya ve ak yolu ile deil, akl, nefis, ruh ve kalp birlikte Allaha ulaan Kurani bir caddeyi yine Kuran- Kerimden kararak insann nne koyar. Bylece peygamberimizin (sav) Mjdeler olsun o gariplere18 dediinin srrn da ortaya koyar. Mevlana Ak yolunu bulmutur. Bedizzamana gre ise efkat, ak ve muhabbetten ok daha parlak, nezih ve ulvidir. efkat btn enva ile latif ve nezihtir. Hem efkat pek genitir. Bir zat, efkat ettii evlad mnasebeti ile btn yavrulara, hatta ziruhlara efkatini ihata eder. Hem efkat daha hlistir, mukabele istemiyor, ivazsz ve garazszdr. Hayvanatn en di mertebesinde olan varlklarn efkatleri buna delildir. Ak ise cret ister, mukabele grmek ister. Akn alamalar, bir nevi taleptir, bir cret istemektir.19 Bedizzaman tarikatn Dnyay terk etme mesleini de kabul etmez. Tek-i dnya, terk-i ukba, terk-i hest, terki terk meslei yerine Fakr- mutlak, acz-i mutlak, kr- mutlak ve evk-i mutlak prensiplerinin daha gzel ve Kurann mesleine daha uygun olduunu izah eder.20 Bedizzamana gre insan yalnz kalpten ibaret deildir. nsann akl, ruh, sr, nefis gibi vazfedar letaifi ve hassalar vardr. nsan- kmil odur ki, btn o letaifi, kendine mahsus ayr ayr tarik-i ubudiyette, hakikat canibine cevketmek ile Sahabe gibi geni bir dairede, zengin bir surette; kalp bir kumandan gibi letaif askerleri ile kahramnne maksada yrsn.

15 16

Mektubat, (2001-stanbul) s.29 Mektubat, 30 17 Szler, 435-436 18 Mslim, man, 232; Tirmizi, man, 13 19 Mektubat, 34-35 20 Mektubat, 2425

Yoksa kalp kendini kurtarmak iin askerlerini brakp tek bayla gitmek, medr- iftihar deil, belki netice-i ztrardr.21 Bedizzaman yine Dnyay terk etme meslei yerine dnyay anlama ve dnyann ahirete bakan ve esma-i ilahiyeye ayine olan yzne nem vermeyi tavsiye eder. Dnyay e ayrr. Dnyann gnahlara dnk olmayan, ahirete bakan ve esma-i ilhiyeye mukabil olan yzn sevmek, sebeb-i noksaniyet deil, belki medar- kemldir. Bu iki yzde ne kadar ileriye gitse o derece ibadet ve marifetullahta ileri gider. Sahabeler de dnyann bu iki yzne bakmlar, dnyay ahretin mezras grp ekip bimiler. Mevcudat esma-i ilahiyenin ayinesi grp, mtakane temaa edip bakmlar22 der. Bedizzamana gre sahabe meslei imana ve Kurana hizmet ve dnyann bu iki yzne bakarak marifetullahta ve ibadette terakki ve tekaml etmek, her eyi Allah hesabna bakarak Allah rzasna vesile klmaktr. 3. Vahdet-i Vcut ve Mevlna: Bedizzaman Tebih ve temsiller havassn elinden avamn eline ve ilmin elinden cehlin eline girse hakikat telakki edilir der. Sonra misal verir. Nasl ki, tebih srr mnasebeti ile Sevr ve Hut tesmiye edilen iki melike avamca koca bir kz ve koca bir balk tevehhm edilmitir. yle de Vahdet-i Vcud gibi hakaik- ulviye ehl-i gaflet ve esbab iine giren avama girse, tabiat telakki edilir ve mhim zararlar verir: Birincisi: Vahdet-i Vcut Allah hesabna kainat adeta inkar etmek iken, gafil avama girse, hususan maddiyyun fikirleriyle alude olan fikirlere girdikle kainat ve maddiyat hesabna uluhiyeti inkar yoluna gider.23 Bedizzaman daha sonra Vahdetl-Vcuddan bahseden fikren serdan Sreyyaya karak, kinat arkasnda brakp nazarn Ar- laya diken, istirk bir surette kainat madum sayp her eyi dorudan doruya kuvvet-i imanla Vhid-i Ehadden grebilir. Yoksa kinatn arkasnda durup kinata bakan ve nnde esbab gren ve ferten nazar eden, elbette esbab iinde boulup tabiat bataklna dmek ihtimali var. Ferten ara kan, Celalettin-i Rum gibi diyebilir: Kulan a! Herkesten iittiin szleri ftr fonograflar gibi, Cenb- Haktan iitebilir. Yoksa Celaleddin gibi bu derece yksee kamayan ve ferten ara kadar mevcudat ayine eklinde grmeyen adama Kulak ver, herkesten kelmullah iitirsin desen manen artan fere sukut eder gibi, hilaf- hakikat tasavvurat- btlaya giriftar olur. Tesbih ederiz o zat ki, bakalarna benzemekten, sfatlar bakalarna mmasil olmaktan mnezzehtir, ayetleri rububiyetine delildir, an ycedir ve Kendisinden baka hibir ilah yoktur. Zat her trl noksan sfatlardan ve kusurlardan mnezzehtir.24 Mevlanann Tevhidin yksek hakikatlerinden Vahdaniyet-i lahiyenin tecelliyatna btn kinatn mazhariyetini anlama mertebesine ykseldiini ifade eden Bedizzaman Tevhidde cemal ve keml-i lhnin kalben grnmesi ve ruhen hissedilmesi iindir ki, btn evliya ve asfiya, en tatl zevklerini ve en irin mnev rzklarn, kelime-i tevhid olan L ilhe llallah zikrinde ve tekrarnda buluyorlar dedikten sonra Mevlnnn bir beytini alarak: n haylti ki dm- Evliyst, Aks-i mehryni botsn-i Hudest25 Evliyann tuza olan hayaller; Hd bostannda yine-i cemldir beyitlerini delil olarak gsterir.
21 22

Szler, 456 Szler, 456 23 Lemalar, (2001-stanbul) s.346 24 Lemalar, 346347 25 ualar, (1997-stanbul) s. 25

Batllarn anlad Mistisizm ile slam tasavvufu birbirinden ok farkldr. Mistisizmin kayna Hindistan olup insann maddi dnyadan ruha ynelmesini ifade eder. slam tasavvufu ise insann ruhunu ve duygularn eitmek iin nefsani arzularn terk ederek vahye ve Kurana, peygambere ve snnete ynelmesi, nefsini Kuran ve Snnet ile terbiye ederek kalbini kt duygulardan arndrarak Ruhunu kemalata erdirmektir. Batllarn yanld hususlardan birisi de Vahdet-i Vcut ile Panteizmi kartrmalardr. Vahdet-i Vcut tevhit mertebelerinden parlak ama naks bir mertebedir. Bu mertebeye kan Vahdaniyet-i ilahiyeyi o derece kemal-i iman ile grr, kalben ve aklen anlar ki Allah hesabna mevcudatn vcudunu yoklua mahkm eder. Panteizm ise maddeye ve varla o derece deer verir ve sebeplere o derece kymet verir ki mevcudat ve esbab hesabna Allah inkra balar ve varln tmne ezeliyet ve ulhiyet verir. Varlk adna Allah inkr eder. Bedizzaman ise Vahdaniyet-i ilhiyeyi pek parlak bir ekilde izah ve ispat etmekle beraber Ehadiyetin de cilvelerini tm kinatn eczasnda ve eyann cziyatnda pek parlak bir surette ispat ederek irkin btn nevilerini ret ve imha etmitir. Vahdaniyet iinde Ehadiyetin tecelliyatn kefetmek Bedizzamana nasip olmutur ki bu Tevhit mertebelerinin en parladr.

Bedizzaman ve Mevlana
Bedizzaman Mevlana bu zamanda olsayd Risale-i Nuru yazard. Ben Mevlnann zamannda yaasaydm Mesnevyi yazardm. O zaman hizmet Mesnevi tarsnda idi; bu zamanda ise Risale-i Nur tarzndadr demitir. Bedizzaman Mevlanadan 671 yl sonra domutur. Bu ise yaklak 700 yl sene demektir. Bedizzaman ve Mevlna bulunduklar asrlarn mcedditleri, maneviyat ve ruh doktorlardr. Mevlana peygamberimizin (sav) Deccal olarak isimlendirdii Cengizin tahribatn tamir etme misyonunu yklenmitir.26 Bedizzaman ise Sfyann tahribatn tamir grevini slenmitir. Mevlana tahribat Fars dili ile yapld iin ve hastalk Uzakdou lkelerinden geldii iin eserini Farsa yazmtr. Bedizzaman tahribat Trk dili ile yapld ve Trkleri slamdan uzaklatrma amacna yneldii iin eserini Trke yazmtr. Mevlana gen yanda Belhten Seluklularn bakenti Konyaya hicret eder. Bedizzaman da Vilayat-i arkiyeden Osmanlnn payitaht olan stanbula gelir. Mevlanann hayatnda birinci ve ikinci Mevlana dnemi vardr. Bedizzamanda ise Birinci ve kinci Said dnemi vardr. Gei dnemi her iki hakikat erinde de 40 yalar civarnda bulunmaktadr. Bedizzaman diyor ki: Kardelerim, Kalbime ihtr edildi ki; nasl ki, Mesnevi- erif, ems-i Kur'n'dan tezhr eden yedi hakikattan bir hakikatin aynas olmu, kuds bir erfet alm; Mevlevlerden baka daha ok ehl-i kalbin lyemut bir mridi olmu. yle de, Risle-i Nur ems-i Kur'niyenin ziysndaki elvn- seb'ay ve o gneteki renk renk, eit eit yedi nru birden aynasnda temessl ettirdiinden -inallah- yedi cihetle erf ve kuds ve yedi Mesnev kadar ehl-i hakikata bk bir rehber ve bir mrid olacak.27 Kuran- Kerim yedi vecihle mucizedir. Bu vecihler: 1. Lafzn fesahati ve belagati, 2. Umur-u kevniyede gayb esasat ve lh hakaik beyan etmesi, 3. Lafznda, manasnda, ahkmda, ilimde ve makastta mizan ve ll olmas, 4. Her asrn derece-i fehmine ve her tabakasna istidat ve kabiliyetlerine hitap etmesi, 5. Nakil ve hikayatnda ihbar- evveln, ahvl-i hirin, esrar- cennet ve cehennemde grr gibi haber vermesi ve semavi kitaplarn dorularn tasdik ve yanllarn tashih etmesi. 6. slamiyet gibi bir dini insanl iki cihan saadetine erdirecek ekilde tesis etmesi, 7. Bu alt esastan kan alt nurun imtizac ile ortaya ka harikalk ve mkemmellik.28 Mesnevi Kurann Temsilt- Kuraniye ile Edeb ve Sevgi ynn nazara vermitir.
26

Peygamberimiz (sav) Uzun zaman Abbasi hilafet devam edecek, sonra o saltanat deccal eline geecek (Kenzul-Ummal, 14:271; ualar, 348) buyurmulardr. Abbasileri ykan ise Cengizin ordularnn banda olan Hlagu olduu tarihen sabittir. Demek ki Cengiz deccallardan birisidir. 27 Lemalar, (2001-stanbul) s. 353 28 Szler, Lemaat, 672675

Sadece kalb ynn gelitirmeyi esas kabul etmitir. Kurann edeb ynn nazara vermi ve onunla bulunduu asr tenvir etmitir. Bunun iindir ki Mevlna B edeb mahrum baed ez lutf-i Rab Edebsiz Rabbinin ltfundan mahrum kalr demitir. Risale-i Nur ise, btn bu yedi yn ile Kurana ayine olmutur. Bunun iin Risale-i Nur yedi Mesnevi kadar ehl-i hakikate baki bir rehber ve mrit olmutur. Risale-i Nuru Mesneviden daha nemli hale getiren ve ne karan baka vecihler de vardr. 1. Temsilt- Kuraniyeyi esas alarak izah ettii hakikatleri temsiller ve hikyeler ile izah etmitir. Bu Mesnevi ile Risale-i Nurlarn ortak yndr. 2. man hakikatlerini izah etmi ve akl, kalb ve ruh aya ile hareketi esas almtr. 3. Mevlana, felsefeyi tamamen reddetmi, Bedizzaman ise Hikmet-i Rabbaniye olarak kabul etmitir. 4. Mevlana akl ilimlere deer vermemitir. Bedizzaman ise akli ve fenni malumat Maarif-i lh olarak kabul etmi ve Kuran ile bartrmtr. Bedizzaman stanbulda akl ilimler ile megul olarak herkesin sualine cevap erecek bir tarzda btn ilimlerde kendisini yetitirdii ve ulemann ittifakla kendisine Bedizzaman unvann verdii bir yksek mertebede mam- Rabbaniin kendisini gayb bir tarzda Tevhidi kble et! diyerek ikaz ettiini duyar, hisseder ve anlar. Tevhid-i kble ancak stad- Hakiki olan Kurandr diyerek dorudan Kurana ynelir.29 Mevlanada Konyada ayn ekilde akli ve nakl ilimlerde ok saygn ve yksek bir mevkide bulunduu bir zamanda emsettin Tebriznin ikazlar ile Kuran- Kerimin hakaikna ynelir ve dersini dorudan Kurandan almaya balar. mam- Gazali (ra) Mevlana Celaleddin-i Rumi (ra) ve mam- Rabbani (ra) ve Bedizzaman (ra) kalb, ruh, akl ve gzleri ak bir ekilde Kuran denizinde Kurann dersi ve irad ile hakikate yol bulmulardr. Her birisi Tevhid hakikatinin bir meselesini alarak ders verirken Bedizzaman Tevhidin btn mertebelerini ders vermitir. Bedizzaman stanbulda bulunduu dnemde Mevlana (ra) mam- Gazali (ra) ve mam- Rabbani (ra) gibi akl ve kalb ittifak ile gittii iin nce her eyden nce kalp ve ruhun yaralarn tedavi, nefsin evhamlardan kurtulmasna alp Mesnev erif gibi Mesnevye benzer Arapa Katre, Hubab, Habbe, Zhre, Zerre, emme, ule, Lemalar, Rehalar ve Lasiyemalar gibi risaleleri yazmtr. Ancak Ankaraya gelip Vana gittikten ve srgn ile Barlaya geldikten sonra ise dhili nefis ve eytan ile mcadeleden daha nemli olan hariteki ehl-i dalalete ve dalalete den felsefecilere kar Risale-i Nuru telif ederek dorudan mana Hizmeti esas almtr. Bylece bir Mesnevi yerine geni ve klli Mesneviler hkmnde Risale-i Nur ile hizmetine balamtr.30

29 30

Mesnevi-i Nuriye, (1998-stanbul) s. 10 Mesnevi, 10

MESNEV TERCMELER Hibir tercme aslnn yerini tutmaz. Tercmeler mana itibaryladr. nk hibir dil bir baka dili tam olarak ifade etmez. Her milletin dili o milletin kltrn yanstr, dolaysyla bir eser ancak kendi dilinde tam olarak ifadesini bulur. Bu gereklerden dolaydr ki Mesnevnin tercmeleri de tercme edene gre farkllklar arz etmitir. rnek olmas asnda iki deerli mtercimin tercmelerinde rnek vermekle yetineceiz.
Nahif Mesnev tercmesinde Aruz Veznini kullanarak yle tercme etmitir: Tahirul-Mevlev Abdullah ztemiz Hactahirolu ise tercmesini yle yapmtr:

Dinle neyden kim hikayet etmede, Ayrlklardan ikyet etmede Der, kamlktan kopardlar beni, Nliim zr eyledi merd- zeni. erha erha eylesin snem firak, Eyleyim t erh-i sadr-i itiyak. Her kim aslndan ola dr-u cud, Ruzgr- vals eyler iktid, Ben ki her cemiyetin nlanym, Hemdem-i ho-hl- bedhlnym. Her kii zumunca bana yr olur, Sohbetimden tlib-i esrar olur. Oldu te syt- ney sanma hev, Kimde bu te yo ise hayf ona. Ate-i ak iledir tesir-i ney, Ciis-i ak iledir tevr-i ney. Yrdan mehcra hem-derd oldu ney, akkz- perde-i merd oldu ney. Ney gibi bir zehr-u tiryk olamaz, Ney gibi demsz-u mtak olamaz. Ney verir bir rh- pr-hndan haber, Ak- Mecnun kssasn tahrr eder.

Dinle neyden duy neler syle sana, Derdi vardr ayrlklardan yana. Kestiler sazlk iinden der, beni Dinler, alar; hem kadn hem er beni. Gs gz, gz ayrlk delsin de bir, Sen o gn benden iit zlem nedir? Her kim aslndan uzak dsn: Arar, Asla dnmek iin uygun gn arar. Dosta kah yolda olup, kah dmana, nleyip sesler duyurdum her yana, Dost olur zannnca her insan bana, Srlarm gel gr ki mehuldr ona. Bir atetir, yel deildir ney sesi, Kim atesizdir, yok olsun bylesi. Sevgiden alar, eer alarsa ney, Sevgiden alar, eer alarsa ney. Ney o eydir: perde yrtp perdesi, Dost edinmi, dosta hasret herkesi. Hem dev, ney denen ey hem zehir Bir bulunmaz arkadatr: Hem fikir. Anlatr ney: Ak- Mecnnun nedir? Kanl bir yoldan haber vermektedir.