NECAT CUMALI Ttn Zaman 1

Cumhuriyet KTAPLARI -Munis Faik Ozansoy'aScanned By hlecter 29 Ekim 2009 Perembe - Saat 10:03

GR

YED TEPE STNDE KK BR EHR tzmir Krfezi 'nin grn, haritada, yann saran karalar arasna sokulmu bir izmeyi hatrlatr, insan says on bini yeni aan Urla ilesi, bu izmenin topuu ile tabam arasnda kalan oyuk iine der. Beparmak Dalar 'nn zmir 'in gerisine inen kolu, dousunda, snrlar dnda, Urla 'nn ok uzaklarnda kalr; batsnda da hemen bir bu kadar uzaklardan Karaburun Dalar geer. Bu iki da silsilesi arasnda diklemesine uzanan tzmir Krfezi 'nin dip kylar, ilenin batan baa kuzey snrlarm kuatr. Urla topraklar krfezin bu kysndaki kumsal dzlklerden balar, az nce andmz iki da silsilesi arasndan gneye doru, dalgal bir ekilde ykselip alalarak, kk tepeler, boyunlar zerinden taar, bir ara baz yerlerde iki yz, iki yz elli metre ykseklikler kazand olur, sonra gene ykseldii gibi yava yava alalarak, kk tepeler, boyunlar zerinden, ilenin gney snrlarna, oradan Ege Denizi 'ne iner. ile merkezi, kyda kk bir liman brakarak denizden drt kilometre ieriye ekilmitir. Kurtulu Sava 'ndan buyana nemim yitiren, nemini yitirdii lde de zamanla bakmsz kalp bozulan bu kk limann aklarnda, Urla 'nn stanbul 'unkilere benzetebileceimiz takmadalar vardr. Limann hemen batsnda balayan aalk yeil bir yarmada, bu adacklarn yan sra zmir Krfezi 'nin ilerine doru uzanr, bylelikle ilenin bat, kuzeybat snrlar da bu yarmadann arka kylarnda, yeniden denize ulam olur. Kydaki dzlkler boyunca uzanan sebze baheleri, otlaklar, ierilere doru az ilerleyince yerlerini balara, balara komu, dinlendirilerek iki yl ttn, bir yl tahl ekilen bereketli tarlalara brakr. Kynn kuzey rzgrlarna kapal kvrmlarnda karlalan tektknarenciye bahelerine karlk, aklklarda zeytinlikler, tarlalar, balar arasna son derece sk dalm eitli meyveli aalar grlr. Ekilebilir yerlerin sona erdii cebel arazide nce gittike sklaan zeytinlikler, tepelere doru, palamutluklar, amlklar arasnda kaybolur. Kentlerin, iklim koullar, corafya, fizik zellikleriyle insanlar arasnda yaknlklar bulunduu oklukla kabul edilen bir grtr. Bu bakmdan dikkat edilirse, Urla 'nn corafya fizik zelliklerinin br Akdeniz ehirlerine yaknlat ya da uzaklat lde, Urlallarla br Akdeniz ehirlerinin insanlar arasnda da benzerlikler, ayrlklar bulunabilir. rnein Ege Denizi 'nin daha gneyinde, Istanky kylarnda, dalar dik yamalar halinde denize iner, ekilebilir topraklar azalr. Bu durum, bu kyda yaayanlar kendiliinden denize doru iter. Ekmeini denizden kazanan insanla, karadan kazanan insan, sokakta yrrlerken arkadan grseniz ayrabilirsiniz. Biri oltaya vuran bir bal karmamak, yelkenleri birdenbire altst eden bir rzgr nlemek iin hazr gibidir. br kazmay daha derine indirebilmek iin hz alyormuasna yere kuvvetle basa basa yrr. Doal koullar, zerinde yaayanlar, Urla'da, geni kylar, batan baa ekilmee elverili topraklar ile ekmeklerini kazanmak iin tutacaklar yolu semekte, denizle kara arasnda

zgr brakm gibidir. Her yeni yetien, bu seimde okluk babadan kalma bir tarla yahut bir kayn etkisine uyar. nsan saysna gre ekilebilir topraklarn yeterlii, stelik de bu topraklarn kk paralar halinde dalm bulunmas, herkesi bir dereceye kadar topraa balar. Hatt ky kylerinde balklkla renperlii birletiren kyllerle karlalr. Dalar ok uzaklarndan getikleri iin, gzlerinin grebildii kadar baklarnn n ak halk, Urla'da, o drt yan dalarla evrili kentlerde duyulan boucu kasvet duygusunun yabancsdr. Drt yan dalarla kuatlm yerlerde dalar, baklarnn karsna dikildikleri kimselerin nn keser gibidir. Bu gibi yerler halknn gnlkyaa-ylarnda verdikleri her kararda, dalarn cesaret krc karmas grlr. Dalarn ard bilinmez, dalarn ard korkular, tehlikelerle dolu gelir onlara. Sonunda uysal, atlma gcnden yoksun olur, akllarndan geeni kolay kolay aa vurmazlar. Urla gibi, drt yan ak ehirlerin halk da aksine, ta ocukluklarndan balayarak denizle gn uzaklarda bir izgi halinde grnd yerden geen gemilerin, baharda gelip gz balarnda dnen yaban rdeklerinin, turna srlerinin, ykseklerde gide gide kaybolan bir bulutun, arn duya duya byr; ku gibi, bulut gibi hercai huylu, zgr olur, yreklerinde en kk bir baskya yer vermezler. Kasabann kimin tarafndan, ne zaman kurulduu kesin olarak bilinmiyor. Halk arasnda yaygn bir sylentiye gre ile merkezi bir vakitler imdi bucak olan Kilizman (eski adyla Klazomen) iken sonradan Urla 'ya gemitir. ok eski uygarlklardan beri bu topraklarda kalabalk bir insan saysnn, yaamn varl baz mutlu sonular dourmutur. Nasl dalarn dik yamalarna, tepelerine kadar topran insan eli deme-dikbir parasn gremezsiniz, en tenha, en unutulmu bir da kynde bile hl yaayan yle bir grg, yle derin bir kltrn izleriyle karlarsnz ki, bu olay, bu yerlerin zengin bir tarihe sahne olmasndan baka bir sebebe dayanarak aklamanz olanakszdr. Bellidir ki bu yarmadada srelerini dolduran eitli uygarlklar; kavimler birbirlerine yarattklar byk dinlerin, mezheplerin, dnce okullarnn rnlerini devrederek son bulmular, bu yerlerin halk da byle bir kltrn mirasm yazsz olarak gnmze kadar ulatrabilmitir. Kurtulu Sava 'na kadar insan says elli bine yaklaan bir kent-mi Urla. Halknn byk ounluu yerli Rumlardan oluurmu. Urla 'nn yallar, yerli Rumlarla birlikte bir arada ok iyi geindiklerini anlatrlar. Bu yallardan birine aradaki rk, din ayrlklarnn geimsizliklere yol ap amadn soracak olursanz, "O da neden? " der size: "Onlar da bizim gibi kendilerini Urlal bilir, Urlal sayard, bizden ayrmazlard! Herkesin kendi dini kendine! O herkesin kendi bilecei ey!" Bu ksa, bu ak, bir iki cmle iinde beliren son derece laik, geni bir hogrrle dayanan grn sahibi, elbetteki ilkel bir toplumun adam olamaz. Onun bazen yle bir rnek de gsterdii olur: Eski hukuk dibi nimiz, toprakla stnde yetien aalara ayr ayr kimselerin sahip olabileceini kabul ettiinden, oklukla ba ya da tarla ile stndeki zeytinlerin sahibi ayr olur, ban sahibinin Trk, zeytinlerin sahibinin Rum olduu ya da bunun aksi sk sk grlrm. Ama byle de olsa, ne Trkn Rumun zeytinine ne de Rumun Trkn bana, en kk bir zarar verdii duyulmazm. Arada srada baz ak hikyelerinin, bir Rum kznn bir Trk sevmesinin, iki tarafn yaknlarnn rahatn kard olurmu, hepsi o kadar... Her yanm balar, balarn bitiminde ykselen tepeleri zeytinlikler kaplad iin, dalarndan ya, ovalarndan bal akar diye anla-trlarm eskiden Urla 'y. ylesine zengin, ylesine bayndr bir kent-mi ki, arsnda gezer gezer, yz glmeyen kimseyle karlamaz-msnz. Sokak aralarndan geerken evlerden piyano sesleri gelir, ba yollarm sabah akam Trke Rumca trkler, kitara, laterna sesleri doldururmu. Lise karl jimnazn bitiren Rum genleri oklukla renimlerini Paris 'te, sultanisini bitiren Trk genleri zmir dadisi 'nde tamamlarlar, sonra Urla 'ya dnerlermi. Darya gnderdii, dardan getirttii mallar, araya zmirli tccarlar katmadan, kk limanndan kendi yollar, kendi karlar; kan kitaplardan tutun, giyim kuama kadar Bat 'daki her yenilii, her yerden daha nce Urla 'nn yurda soktuu olurmu. Kurtulu Sava 'nn balangcnda Yunan igaline uraynca, igal ordularnn ardndan birtakm serven dkn, ipsiz sapsz kimseler gelmi Urla 'ya. Yerli Rumlar arasnda o gne kadar zararsz gibi grnen bazlar da bun/ar gelince, yz bulup bunlara uymular,

hep birden balamlar kimin tarlasnda kimin banda gzleri varsa cur-nal etmeye. Rumluk Trklk ayrl bundan sonradr km ile halk arasnda ortaya..Ama "ok kii deillerdi, saylar parmakla gsterilirdi bu gibilerin " diye anlatrlar Urla 'nn yallar. Hatta yerli Rumlarn byk ounluu aktan aa Venizelos 'un smrgeci politikasna karymlar. Curnalclarn dzenlerine, iftiralarna karlk, her zaman bizden yana tanklk etmiler. Fakat sava hali bu! Kim syler, kim dinler? O ana baba gnlerinde Rumun Venizelosu olanyla olmayann birbirinden ayracak kim? Curnalclar btn fesatlklarn Rum topluluu adna, kendi karlarn Rum topluluu karna yaptklarn dolamlar her zamanki gibi dillerine. Araya giren garazlar, kinler, zamanla topluluk adna kk/emi. Afyon 'dan izmir 'e doru saldrya geen ordularmzn utku haberleri, anavatannn ksz kentlerinden her gn birkann kurtulu ordularn karlamak, o ordularn saflarnda, akam karanlklarnda snrdan kard ocuklarnn dnlerini kutlamak iin yollara dkld duyulunca yerli halk birbirine katan sava kundaklar en son ne ktlk yapabileceklerini armlar. Suu gnah olmayan, dostunu komusunu grm, vedalam, helallik dilemi, Urla'dan yle ayrlm. Giderken beraberinde gtremeyecei bir saks iei varsa onu da komusuna brakm. brleri, topumuz Urla beleninin gerisinde mevzi alp, igal kuvvetlerine "Teslim ol!" iaretini verince-, ye kadar beklemiler, sonra vermiler Urla 'y atee! nce birka evden balayan ate hemen bym, btn Rum mahallelerini sarm, kl etmi. Kurtulu Sava 'ndan sonra kaan Rumlardan kalan, yangndan kurtulmu tektk evlere, Rumeli den Anadolu 'ya gen, deiime bal Trkler yerletirildiler. Rumlardan kalan bir ksm ba, tarla, zeytinlik iskn hakk olarak yahut da Rumeli 'nde braktklar mallarna karlk, bu gmenlere datld. Bat Trakya 'nn deiik blgelerinden, deiik iler gren kimselerdi gelenler: Dramal, Kavalal ttncler, Arnavutluk'un oban kylleri. Manastr yaknlarnn topraksa-hipleri... Zamanla bu gmenlere yakn ilelerden gelip Hazine 'nin sata kard Rum mallarn satn alarak Urla 'yayerleen kimseler de katld. Bylelikle hikyelerini anlatacamz insanlarn biraraya gelip karlamalar hazrlanm oldu. Bu hikyenin yazar, bu byk g srasnda ailesiyle birlikte Rumeli'den Anadolu'ya gt zaman, iki yanda bir ocuktu. Urla'da yerletirdikleri evin penceresinden her gn, kasabasn atee verenlerin braktklar ac anlar seyrederek byd. ehrin en zengin mahalleleri olduklar anlalan yangn yerlerinden, yzyllarn biriktirdii bir servetin izlerinin, eskijimnaz binasnn tek para byk beyaz mermer stunlarnn, kklemi bir burjuvazinin kurduu, her biri bir servete deen evlerin armal demir kaplarnn, mermer demelerinin sklp kamyon kamyon izmir'e tandn grd. Yangn yerlerinde zamanla nce, duvarlar dibinde bel hizasnda devedikenleri fkran ta toprak ynlar arasnda, yllarca Rumlarn kaarken gmdkleri sylenen kp kp altnlar bulmak iin kazmal krekli define arayclar dolat. Daha sonra yerli arabaclar, bu ynlardan ieya-ryabilecek byklkte talar ayklayp yeni balayan yaplara ektiler. Gitgide buralar herkesin koyununu keisini balad kk otlaklar, ocuklarn lastik bir topun ardnda koutuu, uurtma uur-duu, dzlkler halini ald. Urlallar yangnn zararlarn yerine koyacak gce uzun zaman kavuamadlar. Henz iskn davalarnn srp gittii, bu yzden eski Rumlarn yerine gelenlerin kararl bir retim gcne kavumadklar bir srada 931 buhran ortaya kt. Henz buhrann sarsntlar devam ederken ikinci Dnya Sava 'nn getirdii glklerle karlald. Btn bu art arda gelen afetler kasabann grnn bir hayli deitirdi. Ktlk yllarna kadar btn krlar kaplayan balar, yldan yla seyreklemeye balad. Herkesin elindeki toprak, ba olsun, tarla olsun, geimine yetecek kadard. Buhran, zm alcsz braknca, ba sahipleri, ilkin daha bir iki yl ne yapacaklarn bilemeden balarn zararna iletmekte devam ettiler. Henz rnlerinin eski deerine kavuaca midindeydiler. Fakat yllar geti, durum deimedi. zm, arpadan on defa pahalya mal olup baz yl arpa fiyatna, baz yl arpadan ucuza satld. Daha sonraki yllan bir ksm baclar hl buhrann etkisinin gemesini beklerken bir ksm balarn skp yerine ttn, tahl ekmee baladlar. Bu ie Kavalal eski ttncler nayak oldu. iskn yoluyla kendilerine verilen balar kkleyip babadan dededen grdkleri sanatlarna, ttncle dndler. Zamanla bir ksm yerli baclar da, yzyllardr yaattklar balarn skp ttncl

renmek zorunda kaldlar. Bylelikle balar gittike azald. Balarn yerini daha geyeerip daha abuk plaklaan ttn, tahl tarlalar ald. Eski yangn yerleri de bugn, devletin yaptrd kk gmen evleri, br devlet yaplar, yeni yeni henz svas vurulmam, kalfa ii, kaba, ta yaplarla doldu. Yazar ocukluundan balayarak, her yl yaz balangcndan ttn zaman, ba zaman geldi mi, btn Urlallar gibi, balara tandklarm hatrlar. Kasabann kaan sevincine, fakirliine karlk, o yaz aylarnn krlar, her yl biraz daha yeilinden yitirmi, plaklam da olsalar anlarnda tapt canllklar zenginlikleriyle yaar. Drt bir yana dalan meyveli aalarn skl, eski balarn yerinde boy atan ttnlerin yeili, bir dereceye kadar sklen balarn zntsn unuttururdu. Yan yana uzanan kk kk tarlalarn, balarn, tek gzl damlar, iki katl ba evleri, ardalar, yllarn getirdii glklere, mitsizlie dmeden kar koyan alkan insanlarn griiltsy-le dolard. Sonralar okul tatillerinde baba evine dndke, ilesinin ok sevdii krlarn adm adm dolamak, yazarn yllarca en sevdii elencesi oldu. ilesinin yoksulluu, gariplii gnln ne derece zerse, krlarnn zenginlii, cmertlii o derece avutur, coturtrdu. Gneli aydnlklar, yeilin her eidiyle dolu grnlerle ykl o krlarda dolamakla geen ikindi stlerinden sonra, ii hafiflemi olarak eve dnlerini, o gnlerin gecelerinin k dolu, dinlenmi uykularn unutamaz. Bir gn, bu krlardan dnlerinden birinde, yaklat ilesinin, kardan yedi tepe stnde kurulduunu fark edince nasl sevindii, nasl ocuka bir gurura kapld aklndadr hl. Akpnar Deresi 'nin aralarndan hafif bir kvrmla getii, kk kk, yedi tepenin stnde kurulmutu Urla. Derenin iki yanndan bu tepelerin eteklerine, yukarlarna kadar ykselerek geniliyordu. Yazar, imdi size yeryznn btn gzel kentleri gibi, istanbul gibi, Roma gibi, ilesinin de yedi tepe stnde kurulmu olduunu syleyerek vnrse ok grmeyin ona! Urla kk, unutulmu, yoksul bir ile olabilir! Ama yoksul unutulmu olduklar halde gzel olan eyler vardr dnyamzda. stelik, o yoksul unutulmu eylerin, tutkunlar, onlara tutkun olduklar iin mutluluk duyanlar da vardr! BRNC BLM DPLER 1. BR RK URGAN.. leye geliyordu, iri zeytin aacnn altnda, yabani erguvan dallarndan rlm ardan ii lotu iyice, serindi de. Darda ise bulutsuz bir temmuz g, le gneinin yakc aydnlyla dolup tayordu. Rzgr kesilmi, toprak, stne yalnayak baslamayacak kadar snmt. Btn canllarn, bitkilerin, aalarn glgelerine ekilmi evcil hayvanlarn, kendilerini ikindi serinliinin kmasna dein, yan baygn, uykulu hareketsiz bir tembellie braktklar saatler balamt. Ovann, austos bceklerine, karncalara, ekirgelere, bir de inlerinden uram, kuru otlarn dipleri arasnda hmla dolaan ylanlara kald sanlrd. Zeliha ardan kapsndan kp durdu. Az ileride komu ba ile kendi tarlalar arasndan geen yola doru bakt. Sabahtan keiyi o tarafa, yeni biilmi buday tarlasna balamt. Kei grnrlerde yoktu. Sa elini gn ndan kamaan gzleri zerine siper ederek tekrar baknd. Nafile, telaland. ardan nnden iki adm ilerledi. ardan san solunu arand. Gene nafile! Keiyi balad tarafa doru ilerledi. Yerde, toprakta kalan buday saplan arasndan keinin kopmu urgann, aatan yontulmu kazn buldu. Besbelli hayvan urgann koparm kamt, tpin ucu elinde ardaa doru dnp seslendi: Anaaa! Ana kz! ardaktan, nce kk kardei, sonra da zayf, yorgun tavrl yalanmaya yz tutmu anas kt. On yalarnda grnen kardei yana zg bir eviklikle Zeliha'ya doru atld: Ne o kz Zeli? Zeli, kolunu kaldnp elindeki urgan gsterdi: Kam gene meret! Koparm ipini...

Kk kz, kadn, baklarn etrafta dolatrdlar. Keiyi gremediler. Zeli'e doru yaklatlar. Kk akn, kendi kendine mrldand: "Kam!" lk frsatta fkelenmeye hazr ana, hrsla kollarn yana ap baldrlarna indirdi: Kimbilir nerelere krd boynunu! Byle bir kere sylenmeye balad m kolay kolay susmazd artk. Dvnr, nne, aklna gelene atar, fkesini boaltrd. nce nne gelip duran, eli dudanda, akn akn etrafta keiyi aranan kk kzn kotundan kavrayp yana frlatt: ekil nmden! Dolanma eteklerime! Sonra kocasma veritirdi: Adam deil ki laftan anlasn! Syledim syledim bir urgan al-dramadm! Kimbilir lemden ne laflar iitiriz gene! Umurunda m gvurun olunun! Varsa yoksa kt oynasn... Kk, evde nne gelenin her zaman fkesini kendisinden karmasna alkt. Annesinin azarlamasna pek aldrmad. akn baklarla etrafta keiyi aramakta devam etti gene. Az sonra aradn bulmakta da gecikmedi. Birden hznden sevince geen ocuklarn canllyla atld. Anasnn koluna asld. Na kz ana! Na grdm ite! Ta karda... Anas, ablas bir onun iaret maksadyla ileri doru uzatt eline, bir de elinin iaret ettii tarafa baktlar. Hemen keiyi gremediler. Biri bir omuzundan, br br omuzundan kavrayp kz sarstlar gene. Hani? Kk omuzlarn silkerek onlarn ellerinden kurtuldu: Na ite karda. Topal Avni Bey'in tarlasnda! Yolun stnde... Sar kei, tarla tede, Topal Avni Bey'in tarlasn yoldan ayran setin stnde kararsz durmu, bir tarlann yola yakn kysndaki sebze bahesine, bir de yola bakyor, ne tarafa gideceini henz kes-tiremiyordu. Kadn, keiyi o kadar uzaklarda grnce kollarn yeniden fkeyle baldrlarna indirdi: Cehenneme krm boynunu, boynu krlasca! Koun evirin bir zarar vermeden leme! Laf iittirmeyin bana ellerden... Analar arkalarndan sylenirken Zeli'le kardei tarlann kysndaki patikaya frladlar, iki taraf adam boyu sk brtlenler, yabanl erguvanlar, mersinlerle kapl patikadan Topal Avni Bey'in tarlasna doru komaya baladlar. O srada scaktan alklaan kei, sonunda kararn verdi. Setin stnden ar bir srayla kendini iki kan aadaki sebze bahesine brakverdi. Bir evleklik kk bahede, iki sra msr, iki sra fasulye ile domates, biber, patlcan yetitirilmi, bahenin kylarna aynca birka kk ayiei, hatmi dikilmiti. Bahenin az ilerisinde bir ttn sergisi, serginin gerisinde de, byk bir badem aacnn altnda Topal Avni Bey'in yanclarnn arda vard. Keinin daha syrd bir msr yapran yemesine sra kalmadan, ardaktan Avni Bey'in yancsnn kk olu, onun ardndan byk olu, sonra iki kz, yancs, en sonra da biri kucanda, br eteklerine aslan kkleriyle yancnn kars telala frladlar. Kk olan hemen ardan kaps dibinden kapt bir kil topacn keiye savurdu. Kamnn stne topac yiyen hayvan, msrlarn arasnda dnd. Sete doru hafif hzland, ama setin stne atlamaya adeta endi, tekrar baheye doru dnnce ardaktan frlayanlarn etrafn ku-attklann grd. Telaland. Saa sola bir iki atld. Urgann, gerisinde srkledii, boynundan sarkan paras, fasulye smklarna, msula-nn kklerine doland. Byk olan son bir atlla ilerleyip boynunun hemen altndan ipini yakalad srada, hayvan birka kk fasulyenin srklarn devirmi, bir iki kk msn zedelemiti. Askerlik anda grnen delikanl keiyi baheden dan srklerken, Zeli'le kardei soluk solua yetiip tarlann kysnda, setin stnde durdular. Keinin etrafn saran kalabal grnce ikisi de nce ardlar. Baklar keiyi baheden karan delikanl ile karlaan Zeli: ey... diye kekeledi. Sonra elinin hareketiyle keiyi gsterdi: Kam da... Delikanlnn baklarnn, solurken kalkp inen gslerine taklp kaldn fark edince kzard, baklarn nne edi.

Delikanl toparlanp babasna dnd. Ksa bir sessizlik geti aradan. Bahenin etrafnda toplanan ardak halknn adamn ne diyeceini bekledikleri belliydi. Onun en kk bir hareketiyle az dolusu bir komu kavgasna girimeye hazr grnyorlard. Zeli bahedeki zarara bir gz att. Pek bytlecek gibi deildi. Bahenin etrafnda kuyu yoktu. Baheyi sulamak iin, kendi tarlalar ile Avni Bey'in tarlas arasnda iki yz adm tede kalan kuyunun suyundan faydalanyor olmalydlar. Herhalde bu kk baheyi kendi sebze ihtiyalarn karlamak iin yetitirmilerdi. Bu demekti ki onlarn gznde bahenin deeri kmsenemezdi... Adam sebze bahesini doland. Devrilen fasulye srklarndan birini alp dorulturken sakin bir sesle: Karmasanz olmaz m kzm? dedi. Sesinin tonunda siteminin iddetini azaltan bir yumuama vard. Onun sakinlii etrafta tetikte bekleyen karsna, ocuklarna da geti. Zeli cesaretlendi. Baklarn, gzlerini kendisine dikmi ardak halk zerinde dolatrd: pini koparm da... Ksa bir an karlat herkese, baklar, ayr ayr eyler syleyen anlamlar alyordu: Adamdan zr diliyor. Karsndan, ocuklarndan sklyor, byk olandan kendisinden yana kmasn bekliyordu. Delikanl omuzlarn silkti: Hayvan bu, ne bilsin? Sesini ayarlayamamt. Sesindeki ayarszla uyan hareketlerle, keinin, bir ucu ayaklarnn dibinde sarkan urgann toplad. Urgann ularn karlkl iki eline dolad. Kollarnn da doru beklenmedik bir hareketiyle urgan hzla gerip koparverdi. Kopard paray safa bir gururla yere att: rm bu urgan... Lzumsuz bir hareketti bu phesiz. Belki de aptalca bir hareketti. Ama Zcli'in zerindeki etkisi hi de yle olmad. Delikanlnn iri kemikli, gl ellerinin bileklerinden dirseklerine doru gerilen kol adalelerinin, varln duyurmak isteyen bir dili var gibi geldi ona. Bu kuvvetli kollarn Zeli'e sylediklerini benzetmek gerekirse, delikanlnn baars, tylerinin zengin renkleriyle diisinin gzn kamatrmak iin kabaran erkek bir tavuskuuna eti. ardan nnde kmeleen kardelerinin, anasnn, birbirlerini drtp birbirlerine srtmalarna baklrsa, delikanlnn bu kk gsterisinden gurur duyduklar anlalyordu. Analar kucandaki emzikli ocuun arlyla, arada bir beline doru kayan kolunu, her seferinde beklenilmedik bir hareketle, ocuu yukar doru sratarak gsnn hizasna getiriyor, bota kalan koluyla ise arada bir br kn bacaklarna dolad eteklerini ap dzeltiyordu. Bu arada baklarn hi Zeli'ten ayrmamt. Sze kart: Kimin kzsn sen? Zeli, kadna dnd. Bakyla ardaklarn iaret etti: Kavalal Recep"in... Kadn kz alc gzyle bir daha batan aaya szd. Mrldand: Demek Recep'in... Kk olunun yardmyla, br fasulye srklarn da dorultmakta olan adam, iini bitirip Zeli'e dnd: Baskc Recep'in mi? Zeli bayla dorulad. Adam gld: Baka baba bulamadn m kz kendine?!.. Bu aka herkesi gldrd. Adn ne senin? Kendine gveni artan Zeli, delikanlya kaamak bir bak att: Zeli... Zeli mi? Zcliha ama, Zeli derler ite... dau. akalarna devamla karsna dnd: Sebep olmaynca kul kavumaz derler... Kadn gittike artan bir hzla, bir dikkatle, Zeli'i inceliyordu. Kocasnn szn ciddiye ald:

 Elbette bunun da bir hikmeti olmal... Adam baheden kt: Neyse Zeli, sklma, ok bir zarar yok! Babana syle de bir daha sefere yeni bir urgan alsn keisine... Oluna dnerek ekledi: Cemal, ver komularn keisini de scakta beklemesinler. Cemal keiyi Zeli'e doru srkledi. Keinin ipini setten inip kendisine doru yaklaan Zeli'e uzatt. O srada ikisini de artan kk bir olay geti. Hayvan beklenilmedik bir hareketle geriye srad. Ellerinden kaacak gibi oldu. kisi birden ipin stne, keiye doru atldlar. Dengeleri hafif bozuldu. Sendelediler. ardan nndekile-ri gldren bu durum onlarn beklenilmedik bir ekilde heyecanlanmalarna yol at. Cemal, aceleyle keinin ipiyle birlikte Zeli'in elini de avulam bulundu. Sadece Zeli'in elini avulamakla da kalmad. Burnunun dibinde salarnn bir tuhaf kokusunu, dirseklerinin gerisinde dik gslerinin kendisini artan sertliini, diriliini duydu, ikisi de btn vcutlarn, srtlarm, salarnn dibini, baldrlarnn gerisini yoklayp, yreklerinin hzm arttran, sonra gene balad yere, ellerine dnen bir rpermeyle sarsldlar. Dengelerini bulduklar zaman, karlaan baklar, birbirlerine mahcup, ne olup ne bittiini sorar gibiydi. Cemal'in babas, Zeli'in kardei onlara doru ilerlediler. Keiyi arkasndan rkttler. Hep beraber hayvan patikaya kardlar. Zeli yanaklar al al vedalat: Eksik olma amca, bana msaade! Adam keinin gerisine hafif bir sille indirdi: Selam syle babana. Kadovackl Ali Onba selam syledi de! Zeli'le kardei evet anlamna ba salladlar. Zeli keinin nnden, kardei arkadan yrdler. Kadovackllar olduklar yerden kmldamadan, arkalarndan bakarak, onlan uurladlar. Birka adm ileride, birbiri ardnca sk, adam boyu mersin, brtlen kmeleri patikay tarladan ayryordu. Zeli, nndeki mersin kmesinin ardndan kaybolmadan nce dnd, geride kalanlara el sallad. Tarlada kalanlar el sallayarak karlk verdiler. O ana kadar vcudunda yrmesine kar duran sertlik, bu kk selamla dald. Admlan zld, hafifledi. imdi keinin nnde iki admda bir sekiyor, komak, ark sylemek istiyordu. Cemal, Zeli'e keiyi teslim ettii yerden geriye dnnce, babasnn, anasnn, kardelerinin, yerlerinden ayrlmadan, gzlerini dikmi kendisini seyrettiklerini grd. Ksa bir zaman, hibir ey demeden babas, anas kardeleriyle bakt. Sklr, arr gibi oldu nce. Sonra, hem srnn, hem kendine gvenini hem de durumundan honutluunu aa vuran, o yataki tara delikanllarna zg bir glle gld. Anas, babas, kardeleri de gldler. Derken karlkl gller daha artt; ard ardna gltler. Sonunda ardaa doru geecekleri srada, babas nnden gemesini bekleyip Cemal'in srtna okkal bir yumruk indirdi: A gzn kocaolan! Bunu karaym deme... Ne zamandr Cemal 'i bagz etmek merakna den anasnn kurumundan geilmiyordu: Helal olsun bylesine, dedi, kz grdm, ne msrlara acdm, ne fasulyelere!

2. ZEL'N NES VAJR? Sofra tahtas, ardakla, ardan kesinde kalan zeytinin glgesinde kurulmutu. Recep, srt ardaa dnk, ardan koyu glgesinde oturuyordu. Zeli'in, anas ile kardeinin yerleri zeytinin glgesinde kalmt. Dallar, yapraklar arasndan szan incecik gne lekeleri, nn de vcutlarnn deiik yerlerinden dolayordu. Sofrann stnde, ortada, byk bir bakr sahan iinde, tarhana orbas vard. Drt be ba susuz yetitirilmi domates, akyla drde blnm iki ba soan, eski bir konserve kutusu iinde tuz, sofrann tesine berisine datlmlard. Az inko marapa ile kapl su testisi, Zeli'le anasnn arasnda duruyordu. Recep, esmer, sata piirilmi bir somun ekmei, eliyle paralayp sofradakilerin nne datt. Hepsi ekmeklerini ortadaki tarhana sahannn iine doramaya baladlar.

Anas sofraya en son oturan Zeli'e sordu: Ne dediler? 0 yata insann hali karar tutmaz. Az nce komak, ark sylemek isteyen Zeli deildi o imdi. Dalgn, omuz silkti. Hi! Nasl hi? Kk kz atld: Bir ey demediler... Kadn ard. Keinin sebze bahesine girdiini uzaktan grmt: Kei bir zarar vermemi mi? Vermi... Eee? Demediler ite! Ne bileyim? Ne zarar vermi? Tekrar kk kz araya girdi: Msrlarn krm, fasulyelerini devirmi. Tarhana sahannn yz ekmek paralaryla dolmu, sahan taacak hale gelmiti. Recep sertleti: I Icp sofrada m bulursunuz bu laflar be! Kesin eneyi, bakn nnze. Sofradakiler orba sahanna doradklar ekmeklerini, kaklarnn tersiyle, hafif hafif, orbann iine batrmaya baladlar. Ana devam etti: Grgl insanlar demek! i olsalar laf ederlerdi. Recep orbay kaklad; az dolu dolu sylendi: Kadovacklnn grgls m olurmu, sen de... Kavalann iindendi o. Kavala kentti. Ky, kasaba deildi. Bu yzden kk yerlerin insanlarna kar bir stnlk duyard kendinde... Kadn susmad: Sana kalsa senden baka adam yok dnyada! Ona bana kusur bulacana, adam 01 da herkes gibi bir urgan al keine!.. Recep fkelendi. Sesini ykseltti: Yeter dedim be! Yeter! Syletme beni kaba kaba, azmda ekmek varken... Zeli havay yumuatt: Adam selam syledi... Kim? Kadovackh Ali Onba... Ha!.. Selam syle dedi babana... Recep homurdand: Aleykmselam... Sofradan bir domates ald, akyla drde bld, bir parasn tuza batnp azna att. Sustular, bir zaman konumadan orbalarn kakladlar. Kan kocann bu karlkl isyanlan, her sofra, her frsatta, sonradan hatrlanmas, aklanmas g, nemsiz bir sebeple taar, yinelenir, karlkl fkelenir, barp ararak atrlar; sonra gene dnnce hatrlanmas g bir hava iinde, kendiliinden yatr, kar koca, bir arada yemek imek, almak, yatp kalkmakla kstl yaaylarn, aralarnda hi kavga gememi gibi srdrrlerdi. Zeli orbadan bir iki kak aldktan sonra abuk gelen bir tokluk duydu. Ka elinden sofrann stne kayd. Baklar Cemal'in avu-laci eli stne takl kald. Orada, nasrl, kaba bir erkek elinin demesini duyuyordu hl. Kendiliinden br elinin pannaklarnn ucu, bu kk, duygulu alann stne gelip durdu. Parmaklarnn ucuyla o garip rpertiyi yakalamaya, anlamaya alt. Garip ey, nce elinin stnden, sonra ekmeinin, sofrann stnde, ban kaldrnca, zeytin aacnn stnde, babasnn yan banda, ksacas baklarn her evirdii yerde, kk byk, saysz, Cemaller gryordu... Yannda oturan anas drterek, onu, dalgnlndan ayrd: Yesene! Zeli silkindi: Ha? Neyin var, ne duruyorsun? Ancak toparlanabildi: Tkandm! Babas sze kart: Yersen itahn gelir, hadi bala...

Zeli ka ald. Dibine yaklaan sahana uzand. Bir kaktan fazla yiyemeden ka tekrar elinden brakt! Doymuum, yiyesim yok! Az sonra sofradan kalktlar. Kars sofra tahtasn nnden kaldrrken Recep sordu: Nesi var? Kadn duraklad. Bilmem anlamna omuzlarn silkti. Zeli az tede, kk bir bademin glgesinde, melmi, kille ovarak, tarhanm sahann ykyordu, kk kz da su testisini ardaa gtrmt. Kadn, sofra tahtasn ardaa gtrrken, ardan kaps iinde karlat kk kzn durdurdu. Ablasnn durumunu bilse bilse o bilirdi. Nesi var ablann? Kk kz, merak, aknlkla dolu yzn anasna evirdi. Belliydi ki bir eyden haberi yoktu onun da. Kadn sorduuna hata ettiini anlad: Peki, hadi ge... Ama kk kz meraklanmt bir kere. Anasndan ayrlnca ablasnn yanna sokuldu: Niye yemek yemedin kz Zeli? Ne? Niye yemedin dedim? Tkandm... Nasl tkandn? Yaprak kmldamyordu. Kk bademin glgesi scaktan koru-yamyordu altndakileri. Ter iinde kalan Zeli, kolunun tersiyle alnn sildi: Tkandm ite! Basbaya tkandm. ekil bamdan. ok sorma bana... Anas onu terini silerken grd. nnden eilip sofra bezini kaldrrken kocasna: Nesi olsun? diye mrldand, scaktandr! Bu scaklardan kimde can kald?..

3. BABALIK HAKKI ardan iine iki hasr serilmiti. ardan kapsna kar gelen kede bir sandk, sandn stnde durulmu incecik iki yatak vard. Bir tencere, sahanlar, sandn dibinde duruyordu. Ortada, hasrlarn stnde yl ttn yapraklarnn etrafnda, ana, iki kz oturmu ttn diziyorlard. Sabahtan beri dizilen ttnlerin karglar ardan kapsna doru uzatlarak st ste yerletirilmiti. de dardan gelen bir sese kulak vererek balarn ttn inelerinden kaldrdlar. Recep Aa! Hooo! Ses biraz durup tekrarlad: Hooo, Recep Aa... Ana, kk kzna dnd: Ko, uyandr baban... Kk kz frlad. ardaktan kt. Yoldan eei stnde tarlalarna sapan adama: Babam uykuda, dedi, ge uyandraym... Adam tarlann kysnda, yol stnde kalan incirin altnda, eeinden indi. Eei incirin glgesine ekti, balad. Ayrca semere asl bir sepeti zp, aacn uygun bir dalna bast. Kk kz ardan yanna doland. Zeytinin dibinde, yerden, uzunca bir denek ald. Aacn tam kknden bitip de, ana dallarnn balad hizada, ardan tavan ile aacn ana dallarnn blnd boluk arasnda kurulmu bir kerevette uyuyan babasn uyandrmak iin, denekle birka defa kerevetin kysna vurdu. Baba, baba huuuu! Adam bir iki mrldanp doruldu. Kerevetten aaya, uykulu gzlerle kzna bakt. Bekir geldi! Kerevetin zerinde toparland. Katlayp, bann altna yastk yapt ceketini eline ald. nce, zeytinin kkne basa basa, yere birka kan kalncaya kadar, aaya indi. Sonra kendini aatan aaya brakverdi. Yere dnce doruldu. Karnnn altna kayan pantolonunu, kemerinin altndan kaldrp dzeltti. Bekir srtarak yanat:

 Recep Aa be, doymadn u uykuya... Eh, yorgunluk, can sknts ite! Gn uzun, ne yaparsn, baka trl vakit gemiyor? Her gn uyursun maallah! Recep karlk vermedi. Yan yana zeytinin glgesine oturdular. Bekir montgomer biimi keten bir gmlek, klot bir pantolon giymi, yn oraplarn klotunun stne ekmiti. Kasketini karp, yanna vere bnaktktan sonra, gmleinin st cebinden bir cigara ekip yaKt: Eh, merhaba! Ne var ne yok ahvali lemde? Yerli ivesine kaan bir Bonak ivesiyle konuuyordu. Bu "ahvali lemde" szn zel bir dikkatle kullandn anlamak g deildi... Recep keyifsiz keyifsiz esnedi: Merhaba, ho geldin... Misafiri, azndaki btn cigara dumann, onun yzne dor boaltt: Ttnn yk mu? Recep srtn zeytinin kkne dayayarak yerleti. Bacann birini boylu boyunca yere uzatp, brn karnna doru toplad. Karlk yerine karnna toplad bacann dizi stnden, aaya sarktt elinin, iaret parmayla orta parman, cigara beklediini belirten bir iaretle aralad. Konuu, cebinden iki paket kyl cigaras kard. nne att: Al bakalm, gene benden hayr var sana! Gene bilmezsin kymetimi... Sonra kendi paketini ortaya brakarak ekledi: Yak, imdi burdan! Dokunma senin paketlere... Hadi syle kahveleri de ielim. Ortaya braklan paketten bir cigara ald. Eildi, Bekir'in cigara-sndan ateledi. Tekrar zeytinin kkne yaslanrken, bo elini teekkr yerine hafif yukar doru kaldrd. Haydi syle kahveleri de ielim... Karlk vermedi gene. Demek kahven de yok! ekerin? Recep duymuyor gibiydi karsndakinin dediini. Dudana yapan bir ttn kymn bo elinin tersiyle ald. Ardndan birka adm teye, ustaca, bir balgam frlatt. Bekir srtt: Senin gibi adam kahvesiz, ekersiz olur mu be Recep Aa? Sureti mahsusada uradm ben sana. Kalkt, gitti incire ast sepetten yarm kiloluk bir kesekd ekerle, bir lle kahve alp dnd. Tekrar yerine oturdu. Kahveyle ekeri Recep'in nne brakt. Dibek kahvesiyle eker... Grdn m? Unutmam derim seni, sonra bana inanmazsn! Ben unutmasna unutmam, bilakis nankrlk sevmem... Syle imdi kahveleri... Recep ardaa seslendi: Kz! Kocasnn sesini duyunca anas, Zeli'i omuzundan drtt: Git bak, baban ne ister? Zeli omuzuyla anasnn elini geri itti: Hasret deilim o Bonan yzne! Recep dardan tekrarlad: Aln u ekerle u kahveyi! Ana bu defa kk kzn yollad: Rabiye, hadi sen git! ardaktan Zeli'in deil de Rabiye'nin ktn grnce Bekir'in yz ekidi. Alt duda dargn ocuklarn dudaklar gibi sarkt. Recep kahveyle ekeri kzna verdi: Syle anana da iki kahve salsn bize... ardaktan, kocasnn sesini ykselterek sylediini duyan kadn, kahve takmlarn alp kt. Kahveyle ekeri kznn elinden ald. ardan gerisinde, az tede, iki tatan oluan ocaa doland. Oca kuru ba ubuklaryla ateledi. Cezveyi srd. Bekir her sefer tekrarlad halde, Recep'in ailesinin yeter derecede sayg gstermedii, nemsemedii kiisel durumunu hatrlatmak gereini duydu bir kez daha. Kabaran fkesini tutmaya alarak iindekileri dkt: Ben nankrlk sevmem bilakis!.. diye yineledi. Sade nankrlk sevmem... Tiryaki deilim ama, ne cigaram ne kahvem eksik olur benim bakalar gibi!.. Tarla kendimin, eek kendimin, ineim var, iftim var, stelik canmdan baka kimsem yok!..

Recep hibir ey demeden cigarasn yineledi. ift zaman gnde yirmi liraya para demem! Der miyim? Demem! Kim var benden baka gnde yirmi lira kazanan bu taraflarda? Var m? Varsa syle! Hatr bir yana brak, elini vicdanna koy da syle! Yok! Canm istedi mi et piiririm! Piirir miyim? Piiririm! Canm istedi mi arda girer bir lokantada karn doyururum! Doyurur muyum? Doyururum! Sen hi karn doyurdun mu lokantada? Doyurmadn! Syle? Recep, o susunca btn bu sorulan ksa bir ba iaretiyle dorulad. Onun bu durgunluu ile yatan Bekir, ikinci bir soru dizisine balad: Szn sz .m? Kz verecem ya? Vallaham? Billaha m? Hem vallaha, hem billaha m? Recep btn bu sorulan toptan bir ba iaretiyle dorulad yine. Kahveleri fincanlara boaltan kadn, kk kzn anp kahve tepsisini verdi. Kz, tepsiyi Bekir'lebabasnn arasna brakt. ardaa dnd. Bekir szn srdrd: Benim szm sz! Azmdan bin kt, bin! Babalk hakkn yemem... Ben mzklk sevmem bilakis... Recep hep o deimeyen durgunluuyla kahvesini yudumlad. Ttnler kalksn... Ama Bekir'in hi gveni yoktu kendine: Senin kz benden niye kaar yleyse? Utanr belki? Nasl utanr? Utanr ite!.. Dudak bkt: Hi anlamam bu ii! Belki de naza eker... O da olur... Naza m eker? Naza eker elbet! Kz ksm kendini naza ekmeden olmaz! Alnca krarsn burnunu!.. Bu i sylendii kadar kolay olmasa gerekti. Ya varmazsa? Varmazsa eker kolundan alrsn... Sen zorlar msn? Neciyim ben, bostan korkuluu mu? Ha yaa!.. Eh, yaadm kadar yaarm elbet... Bekir onu sktn anlad. Msaade istedi. Kalktlar, beraber eein yanna kadar ilerlediler, Bekir incirin dalndan sepeti alnca duraklad. Sepette yarm kilo dana eti vard. ekerle kahvenin yannda yarm kilo da et getirmiti. Sonra Zeli'in grnmcyii zerine eti vermekten vazgemiti. Ama imdi Recep'in duruu tutumu gvenini yenileyince et paketini sepetinden karp uzatt: Et aldmd kendime! Kim piirecek? Brakaym bari sizin ocuklar yesin!.. Recep paketi ald. Sonra hayvannn ipini zmeye davranan Bekir'in nn kesti: Be lira brak bana! Recep para istemiyor muydu beti benzi atyordu: Ne yapacaksn be liray? Lazm! "Yok" diyecekti, diyemedi. Karsndakinin paras olduuna inanc akt. Elini koynuna att. pi boynuna asl kk bir kese kard. Ah al moru mor kekeledi: Bak ben aldatmaca sevmem bilakis, onu bil! Parmaklar uzun denebilecek bir sre kesenin iinde birbirine dolanarak dolat. Sonunda be lira yerine bir iki buuk liralk bulup kard:

 Bununla idare et bugnlk! Doksan altyd borcun bununla oldu doksan sekiz buuk! Yaz bir yere hesap karmasn! Ttn, eker getirdiklerim ayr... Sznden dnersen yazl ne varsa isterim, dinlemem bilakis! Recep iki buuk liral ald. Hayvann nnden ekildi. Bekir, yularn ipini incirin dalndan zd, sa dizini hayvann boynuna dayad, ykseldi, semere kayd. Hayvann ban patikaya doru evirdi, karnn topuklad: Haydi eyvallah! Haydi gle gle! Recep birden abuk bir yrye geen hayvann stnde Bekir'in Kadovackllann tarlas ynne doru uzaklamasn izledi bir sre. Sonra elindeki paketi incirin kkne brakt. Gelip almalar iin ardaa seslendi. Alaca karl beklemeden, dudanda yeni ateledii cigaras, ceketi kolunda, kasabann yolunu tuttu. Ardndan ardaktan kan kars, kahve tepsisini kaldrd. Rabiye koa koa geldi, incirin altndan et paketini ald. Scanned By hlecter 4. BAYKULARLA SERELER Recep, gnein batmasna yakn kasabadan dnd. Kzlar, tarlaya, ertesi gn dizecekleri ttn krmaya kmtlar, kars akam telana dalm, ardan etrafnda dolanp duruyordu. Kadn, keiyi sam, ardan suyunu ekmi, etrafm gzelce sprmt. Yerlerde dm bir yaprak, en ufak bir p grnmyordu. Ta ocan stnde, atee vurduu gveten, kaynayan etin kokusu geliyordu. Sofra tahtasn, sofra bezini, ardan yanna kanp dayam, gece iin hazrlada gemici fenerinin gazn doldurmu, camn ovmu, prl prl parlatmt. Hl oradan oraya gidip geliyor, yaplacak bir i, unuttuu bir ey var m diye drt yanna bakmyor, testiyi alp sprgeyi brakyor, sonra testiyi kovay alyor, her eyin yerini deitiriyordu. Arada bir ocaa urayp kaynayan tencerenin altndaki atei, yemein suyunu yoklamay unutmuyordu. Recep'in, o gn dizilen krk kargya yakn ttn ardaktan alp krmandallara yerletirmesi gerekiyordu. Gelir gelmez ceketini karp ardan kaps iine ast. Krmandallara doru ilerledi. Krmandallar, yerden diz boyu ykseklikte on adm boyunca, karhkl iki sra kaza, paralel gerili, kaln tellerden ibaretti. Hazr iki krmandaldan ardaa doru olan henz bo, ikincisi yarya kadar aslan karglarla dolmutu. Recep ikinci krmandaln bo ksmnda, nne gelen ilk telin stnden at, iki telin arasna geti. Karglar, nce toplu bir halde krmandaln ba tarafnda, iki telin stne yatrd. Sonra birer birer alp bir gn nce yerletirdii karglarn kald yerden balayarak asmaya balad. Bambaka bir adamd o imdi. Ttn krmak, ttn dizmek zor geliyordu ona artk. ocuk iiydi bir bakma bu iler, sonra bkmt. Bu yzden zoru grmedike, krma iine el srmezdi. Btn gn kahveye iner, uyur, birini bulursa ene alar, arada bir can isterse eeini alr oduna gider, oklukla nasl vakit geireceini bilemezdi. Akam stleri, bir de sabahn erken saatlerinde, tarlay, ttn sergisini dolamaya kt m, deiir, canlanr, iini seven bir adam olurdu. Koca bir sergide, byk bir tarlada, ksa bir dolamada, tarlann ttnlerinin durumunu hemen grr, anlar, hastalkl bir fidan, iyi kurumam bir yapra, ilk bakt yerde grr ayrrd. lk ald karglarn yerletirilmesini tamamlayacana yakn, kars, kendiliinden ikinci bir on karg ttn alm geldi. Yan banda durdu. Karglar elinden brakmadan yerletirmesi iin bir bir ona uzatmaya balad. Kadn elindeki karglar bittike gidip ardaktan geri kalanlar tad. Bylelikle, kar koca hi konumadan ttnlerin krmandallara aslmasn bitirdiler. Ardndan kadn, ocakta atete brakt tencerenin bana dnd. Recep, nceden ast kuruyan ttnleri gzden geirmek iin krmandallarda kald. Yirmi be yl dolduruyordu evlilikleri. Recep'in askere gidecei yl anlamlard. Recep on dokuzundayd o zaman, kars on be. ki yl szl kaldlar. Recep'in askerden geldiinin

ay iinde, nian nikh tamamlayp evlendiler. Sevdadan, hasretten ne eyiz dndler doru drst ne de analarnn babalannn bu ii dnmesine zaman braktlar. O gn bu gndr beraber alrlard ttn tarlalarnda. Kavala gmenleriydi ikisi de ocukluklar, genlikleri, imdi sregelen hayatlar ttnn hizmetiyle gemi geiyordu. Btn yaadklarndan hatrladklar, btn bildikleri, ttn tarlalar, ardaklar, fidanlklar; suladklar, kkledikleri, diktikleri, arklar; yeeren, boy atan, kuruyan, sararan, ttnler, ttenlerdi... K demek, fidan yetitirmek demekti. Hahar demek, tarlalar hazrlamak, yaz demek ttn apalamak, toplamak. Sonbaharda, yaknda alacak ttn piyasasnn haberiyle mitlenir, tasalanr, yzleri bir gn glerse be gn kederli kalrd. Daha kundakta olduklar sralarda, analar, alt tarlann bir kenarnda ya emeklemekten yeni kurtulan ablalarnn, aabeylerinin kucana tututurmutu onlar ya da tarladaki bir aacn bir dalndan br dalna, uydurma bir salncak yapp yatrm, arada bir gelip yok-lam, emzirmiti. Daha sonra emekleyecek aa geldikleri zaman, aabeyleri, ablalar, analarnn babalannn yannda ttn knp dizmeye balamlar, onlar bir bademin yahut bir zeytinin dibinde, ellerinde bir msrkoam, kendilerinden sonra doan kardelerini tayabilecek duruma gelinceye kadar, alam alam susmulard. Yrmeye baladktan az sonra analarnn, babalarnn, byk kardelerinin yannda, ltiin knp dizmekte sra tutmutu onlar da... Drt ocuklar oldu evliliklerinden, drd de kz. Arada kars baz baz iki aylk, aylk ocuk drd. Sonunda ne kadar istedilerse de erkek ocuklar dnyaya gelmedi... Kzlan birbirinden gzel, birbirinden hamarat ktlar. By S-lka, on altsnda kocaya kat, ilk kzd. Geride kz daha vard. Recep bytmedi ii. Brakt evlensinler. Olan deniz eriydi henz. zinli geldii ay iinde kard Sdka'y. Birliine dnerken karsn kendi anasnn babasnn yanna brakt. Sonra tezkereyi alp gelince, karsn ald, zmir'de Tepecik taraflannda bir yere yerleti. Manavla balad. Ttncle yanamad. Urla'dan izmir'e saat bana otobs vardr. Yol bir buuk saat eker. Ama Recep'in ii ekmez zmir'e gitmeyi. Her yl iki bayramn birinde Sdka'yla damad, torunlarn alp stleri balan tertemiz gelirler, eker, lokum, orap, barts gibi teberi hediye getirirler, leye kadar Recep'lerde kalr, leden sonra damadn anasna babasna urar, akama zmir'e dnerler. Damadn kazanc yerinde, kznn rahat iyi grnr baknca ama Recep'in gznde deer tamaz bunlar. Ttnden, topraktan aynlan adamn yeri yoktur onun gznde. ylesine nasl bir sra vereceini, nasl itibar edeceini dnemez... Sdka'nn k Aye, on sekizini zor doldurdu kocaya varncaya kadar. Onun kocas bir Bulgaristan gmeniydi. Ttncyd kendileri gibi. Olan iyiydi; becerikli, yumuak huyluydu ama hanesi kalabalkt. Kaynana, kaynata, grmceletv kk kaynlar bir arada, kz evin hangi kesine evim diyeceini, nerede oturup nerede kalkacan bilemiyordu. Kaynanasyla, grmcesiyle kavgas grlts eksik olmazd kzcazn. imdi, aada, Mandalan Ovas'nda, devletin iskn hakk olarak, kocasnn ailesine verdii tarlada, ttndeydi onlar da. Mandalan hayvanla bir, bir buuk, yryerek iki saat srerdi kendi tarlasndan. Ama kim iten vakit bulacak da, kim gidip yoklayacak? Aylar geer Aye'nin yzn gremezlerdi. Kzlar yetitike tarlann ykn aldlar Recep'in stnden. Byk kz kocaya kat zaman, kkleri on iki dnm tarlann hakkndan gelecek kadar yetikindiler. Recep de kznn nikhna gnlyle gitti. Ama Aye kocaya kat zaman dndrd onu. Zeli on drdndeydi daha, Rabiye yedisinde. Kendisi de ya daha ihtiyarlam-t. Tarlada, hi deilse Aye'nin grd iin yarsn grmek, hesapta gene ona dyordu. nce kz vermeyecek oldu. Sonra, kz, damad, kaynatas, "Biz kalabalz, her yl skk zamannda sana birka gn yardmc geliriz" dediler; duruma rza gstermekten baka kar yol bulamad... Zeli ablalarnn ardndan, hepsinden usla yetiti. Hemen hemen iki yldr tarlann btn iini stnden ald. Recep'in kimseden yardm istemesine sra brakmad. Gitgide bu iki yl iinde, Recep'in gznde adeta erkek evlat yeri kazand, deer buldu. Keyifli zamanlarnda, kzlarndan sz aldka "Allah vermedi bir erkek evlat! Ben karaym komunun kzn da grsnler insann can nasl yanann!" yahut "Bu kzlar hi dn gstermeyecek mi bize?" gibilerden takld olurdu bazen. Ama oklukla, yaklaan ihuyarlklarn, ardaklarnn gittike tenhalatn, te yandan da Zeli'in de ablalarnn

kocaya kat aa geldiini dnnce, Zeli'i gznden uzak olmayan bir yere, gerekirse ihtiyarlklarn yannda geirebilecei gibi birisine vermeyi kurard. Byk kzlar gldrmemi-ti yzn. Bynn kocas gittike yabanc grnyordu gzne, knn ise kendi ban sokacak yeri yoktu. Bekir'in tarlasndan bir eyrek tedeki tarlas, ifti ubuu, yerleik oluu, gven uyandryordu onda... Krmandallardaki iini bitirdii zaman gne batmt. Fakat gnn aydnl sryordu hl. Byle yaz akamlan, ortaln iyice kararmas uzun bir sre alrd daha... Recep ardan nnden bo bir kfe ald. Kzlarnn krdktan sonra deste deste arklarda, ttn fidanlanmn diplerinde braktklar ttnleri toplamaya kt. Tarlann kysna doru ilerledi. nnden, gnein ekilmesiyle birlikte etrafa yaylan boz renkli kara kurbaalardan biri srad. Az sonra, tarlann etrafn kuatan, rme ta duvarn dibinde yuvasnn yolunu arayan bir kaplumbaa takld ayana... ilk sradan balayarak, knlan ttnleri, deste deste toplamaya, kfeye yerletirmeye balad. nsann iini gdklayan, yaadndan honut brakan bir yaz akamyd. ardanda, ocann duman ttyor az ileride, ama gve-ten ykselen et kokusu duyulmuyordu artk. Onun yerine, btn gn scaktan baygn kalan, akam serinliinde dinilen, aynk otlarnn, imenlerin, yol kysndaki defnelerin, mersinlerin yayd kokular kaplyordu havay... Kzlar tarlay yarlamlard. Tarlann yukar banda yan yana belleri stnde iki bklm, ttnlerin dip yapraklarna doru eilmiler, adm adm, tuttuklar srann sonuna doru ilerliyorlard. Etraftaki btn tarlalarda sessiz bir alma vard. Hava az daha kararnca ii brakmak zorunda kalacak btn komular almalarnn hzn arttrmlard... Yolun altbanda Mestan aacnn tayfas, az ilerisinde Gzlemeciler, yolun yukarsnda kendi tarlasnn st banda, araya giren kk badan sonra Tenekeci Halil'in ocuklar, onun tesinde Kadovackhlar... Beride, tarlasnn lodosunda, Fettah'n kars, oluk ocuu... Hepsi belleri stnde iki bklm eilmiler, ttnden ba kaldramyorlard... Karanlk biraz daha artar gibi oldu. Zeli'le Rabiye'nin balan stnde, nereden ktklarn anlayamadklar bir yarasa srs belirdi, hedefsiz, maksatsz, bir ynden br yne delice bir hzla atla atla, havada dnmeye, emberler izmeye balad... Derken bir bayku geldi, az nlerindeki incirin dalna kondu. ncirin dalnda durmad, havaland. Ar tembel bir uula, Rabiye'nin on adm solunda kalan zeytinin dalna geti. Gzlerini, dorulup kendisine bakan Rabiye'ye dikti. Bir mahmurluu vard baykuun. Kanatlarm silkti, birka defa gerindi, penesiyle yzn gzn sildi, gene gzlerini Rabiye'ye dikti: Rabiye mnldand: Kz!.. Zeli doruldu, ona dnd. Geldi gene, o uursuz!.. Bak nne, abuk tut elini!.. Rabiye eildi, bir ta kapt yerden: Brak indireyim kafasna!.. Zeli birden koluna yapt onun: - Atma sakn... Ta Rabiye'nin elinden dt. Neden kz? Elin kurur!. Ka kere demedim mi sana? O bayku, her akam gelir, nlerinde ya incire ya zeytinin dalna konar, Rabiye'ye dikerdi gzlerini, Rabiye hi sevmezdi baykular. Her akam atmak istedii ta elinden dnce, baknr, sereleri arard etrafnda. Serelere seslenmek, "Bayku burada! Kan, grnmeyin!" diye haber vermek isterdi adeta. Etrafta sere gremezse yrei rahatlard. Bilirdi ki bayku, her akam o zeytinin dalna konar, rzk olan sereyi beklerdi... "Neden? Neden, her akam bayku bir sereyi paralasn, gznn nnde boazlasn, o eli kolu bal kalsn, karmasn buna?" Anas babas, Cenab Hakk'n her akam baykua bir sere gnderdiini sylerlerdi sorduka. Bu ite ne olursa olsun bir hakszlk var gibi gelirdi Rabiye'ye. Ama gnaht byle dnmek. Sleyman Peygamber, Cenab Hakk'n buyruunu byle ulatrmt

yaratklara. Serelerde baykularn rzk, nasibiydi. "Cenab Hak yle buyruk buyurmutu." Ne olursa olsun! Gnahna razyd Rabiye! Her akam bir sereyi ldreceine baykuun kendisi lsn! Ama Zeli, ne zaman yerden bir ta kapsa kavrard kolunu; "Elin kurur!" derdi. Kurur muydu eli gerekten? Zeli de vaktiyle baykular talamak istedii zaman, kocaya varan ablalarndan byle duymutu. O bayku, kck dnyasn her akam hznle doldurdu Rabiye'nin. Yaknlarna kadar krdklar ttnleri kfeye toplayan babas kfeyi omuzlad, ardaa dnd. Baykua baknrken yanndaki srada onu birka adm geride brakan ablas dnd: Bak nne, dedi, geri kalma... Sonra onun srasna, kendisine yetitirinceye kadar yardm etti. Sralan bir hizaya gelince yan yana ttn krmaya devam ettiler. Birka adm sonra Rabiye zerinden atamad hznle mnldand: Kz Zeli, Bekir seni ister!.. Zeli omuz silkti. Sonra ona taklmak istedi: Kimden duydun?.. Sanki bilmezsin de!.. Bilmem ya! Nerden bileyim? Varacan m o Bonaa?.. Niye varmayaym? akasnn Rabiye'nin stndeki etkisini lt yan gzle. Onun btn btn surat astn grnce devam etti: Beibirlik takarm, san lira takarm, bilezikler takarm... Sana da ne istersen aldrnn Bekir Enite'ne... Rabiye fkeyle szn kesti: Dnyada enite demem o bayku suratlya... Sonra elindeki desteyle dorulunca, bir adm nnde, kendisinden nce dorulan ablasyla, Cemal'in kardan karya el sallayp se-lamlatklann grd. Hemen sa elindeki ttn yapraklarn sol eline ald. Boalan sa eliyle ablasnn srtna bir yumruk indirdi: Ah kz domuz! Elenirsin benimle... Ablas gld. Cemal'e mi varacan? Zeli henz buraya kadar dnmemiti ii. Ama yle holand ki bu sorudan, bu konu etrafnda sz uzatmak istedi. Cemal'e enite der misin? Rabiye memnundu: Derim elbet! Niye demeyeyim? Hemen ardndan kardeine aldna piman oldu: Sakn belli etmeyesin ardakta... Rabiye dudak bkt: Ben neyi belli etmiyeyim? Asl sen belli etme! Yzne bakan grr...

5. GECE ATELER YANARSA... Akam sofrasndan kalktktan sonra Cemal, belki de mrnde ilk defa duyduu, bir i skntsna tutuldu. Aysz, bol yldzl, ekirge tleriyle dolu bir geceydi. ardan nnde bir iki adm dolat. te, btn gidebilecei y-er! Kk sebze bahesiyle ttn sergisi arasnda, be admda tkenen, kk dzlk! Dzln tesinde, nce kendi ttnleri, sonra komularnn balar, ttnleri!.. Uzakta, imdi, gndz gn mdaki yerinden daha uzakta grnen Zeli'lerin arda nnde, bir aacn dalna asl, kk bir gemici fenerinin . Arada bir, bu n altnda bir karalt dolayor: Acaba kim?Zeli mi, anas m? Btn ba kulelerinin, ardaklarn, yerleri daha uzaklam grnyordu gndznknden. ok uzakta, Urla'nn sra mahallesinin tepelerinde elektrik. klan. Aalarda, Batda, Altnda mahallesinin klar... Aradabir eme'den zmir'e dnen,

yahut tzmir'den eme'ye giden bir otomobilin farlan gecenin iinde kayyor... Ikl, prl prl hzl... Cemal'in duyduu sknty duyan Cemal'in akranlar, akam sofrasndan, son lokma azlannda sokaa frlar! Kyde, kasabada, byk ehirlerde bu olur. Ama kr yerlerinde? Tarladan teye adm atsa komu tarlaya gemesi gerekirdi Cemal'in. Oras da ya bir ttn tarlas ya da bir badr. Sahibi seslenir, sorar elbette: "Hey, kim var orada?" Ne diyebilirdi byle bir soruya? Aslnda duyduu sknt kolaylkla geebilecek bir duygudur o-nun. Cemal de bu sknty duyan ehirli akranlar gibi, frlasa evinden, bir sinemada, bir dondurmacnn nnde, Zeli'ini arayp grebilse, kardan karya kk bir el sallama, bir "Naslsn" yeterdi bu skntsnn dalmasna. Ondan sonra dner yatana girerse uyku tutard gzn. Ama Cemal'in gerekletirmesine imkn olmayan bir durumdu bu. Kardeleri ardan iine dna yataklar yayyorlard. Geceleri ksayd zaten. Sabah gn domadan nce kalkacaklanna gre yatmakta acele etmeleri haklyd. Uzaktan, geceleri, balara, harmanlara inen akallan, domuzlar bekleyenlerin naralar, aldklar tenekelerin grltleri duyulmaya balad. Anas, babas, kzlar ardan iinde, Cemal'le kk erkek kardei Kemal, danda, krmandallann yannda yatarlar, onlar, kk bahelerini, krmandallardaki ttnleri korurlard bylelikle. Kz kardeleri, krmandallann yannda, onunla Kemal'in yatak-lann hazrladlar. Kemal yannda gelip durdu. Yatacak myz? indeki sknt gittike yreini eziyordu. ardan nnden bahenin kysna oradan krmandallara, serilen yataklannm yanna geldi. Yatann kenanna ilien Kemal'e: Kalk, dedi, odan yakalm! Kemal hevesle frlad. Ttn sergisini atktan sonra, serginin kenarna kadar sryp braktklar otlan kucak kucak tadlar. Serginin ortasna, bo yerine ydlar. Kibriti getir! Kzlar ate yaklacan duyunca toplantlar. ardan dibinden babas seslendi: Ne o Cemal? Otlar tututuracam! Adam stelemedi: He ya! tyi olur... Kemal, babasndan kibriti alp dnd. Cemal'e" verdi. Cemal otlar ateledi. Gnlerdir gnete kuruyan otlar hzla tututular, ilk anda alevler atein etrafn kuatanlann boyundan yukar ykseldi. Sergi yeri batan baa aydnland. Cemal alevlerin etrafa sramamas iin atein bana, elinde krekle dikildi. Kzlar, Kemal, baylrlard ate yakmaya. Fakat kk ynn atei hemen geecekti. Kemal atld: Daha ot getireyim mi? Kzlar atldlar: Msr koan atalm m? Bir iki kuru odun atalm m? Akamdan beri sinirlerini geren tasas gemiti imdi, tini gittike artan bir nee sard. Yz gld: Getirin! dedi, ne getirirseniz getirin! Atn! Kardeleri sevin lklaryla saa sola daldlar. O elinde krekle atein banda kald. Zeli atei grmtr diye dnd. Kardeleri etraftan bulduklar kuru otlar, be para kuru denei, ubuk, msr koan, ne buldularsa koa koa tayp atei beslediler. Sonra hep birden atein etrafnda halka olup oturdular... Kuru otlarn yalm abuk geti. imdi ortalannda ba ubuklarnn, msr koanlarnn, bir iki para odunun, yalm alak, ama dayankl atei vard. Alevler alaklka Cemal'in sevinci geti. Alevler alaldka akamdan beri yreine musallat olan o sknt, gene yerini almaya balad. Derken hi aklnda yokken bir ark tutturdu. Gr, ama usul bilmeyen bir sesle, kahvelerden, ardan duyduu arklarn aklnda kalan paralann birinden brne atlya atlya, bara ara syledi, boyun damarlar kabara kabara, ta yreindeki o sknt dalncaya kadar syledi.

Sustuu zaman, karda Zcli'lerin arda nnde, asl feneri, bir elin havada bir iki defa salladn, sonra ardndan fenerin nn kendilerine doru ember izdiini grd. Yrei aydnland. Scanned By hlecter 6. RECEP'N UYKULARI Recep'in uyanr uyanmaz btn uykusu dald. Gzleri diri diri ardan karanl iine ald. lk fark ettii ey gecenin sessizlii oldu. Akamn btn grltleri durmutu darda. Ne domuz bekleyenlerin, akal bekleyenlerin naralan, ne teneke sesleri, ne arklar! Yaknlarda bir ekirgenin ttn iitti. ardan hemen dibinde yatan keinin aksnn d rydu. ok uzaklardan bir iki kpek havlamas geliyordu. ardan ii karanlkt. Daha sabaha bir iki saat olmal diye hesaplad. Yannda, yorgannn altnda kans uyuyordu. Kadnn salar alnna doru kaymt. Az tede kzlan, belki de uykulannn en tatl yerinde derin derin soluyorlard. Kollann yorgann dna kard. i dyordu besbelli. Vcuduyla stt ksmlarnn dnda yatann kylar, toprak, iyice serindi. Karanla ksa zamanda gzleri alt. Ceketi yan banda, ardan ke direine aslyd. Yatann iinde dorulup oturdu. Ceketinin ceplerini kantrd. Cigara paketini buldu. Ama btn ceplerini tekrar kantrd, kibriti bulamad. Kars uyand: Nc ararsn? Ate mi? Mrltyla karlk verdi. Ate... Kadn doruldu: Dur getireyim! Kalkt, sandn dibinde el yordamyla kibriti buldu, getirdi. Feneri yakmak iin aldmd akam, orada kalm!.. Kadn tekrar yerine uzand. Recep cigarasn yakt. Ceketini omuzlarna ald. Yatann ayak ucuna kayd. Akamdan orackta brakt kunduralarn ekti ayaklarna. Kalkt, dar kt. ardan gerisine, ttn tarlasna doru dolanp bir gz att. Dnd, kunduralarn giydii yerde kard. Ceketini yerine ast. Cigara dudanda, yatana girdi. Yatanda vcudunun stt yer, scackt hl. O ksack gezintide, darnn btn serinlii, nemi, stne sinmiti. Yorgann altna uzatnca, bacann yannda karsnn bacann scakln duydu. Kadn kmldad, ona doru sokuldu. Cigarasndan yeni bir nefes ekti. Eildi, karsnn stnden kzlara doru uzand. Nefeslerine kulak verdi. Kars biraz daha sokularak fsldad: Uyurlar... Cigarasndan acele bir nefes daha ekti: Kar be, dedi, Zeli'i Bekir ister... Kadn yatan iinde srt st yerleti yeniden: Ksmet, ksmet neyse o olur. Cigarasn topraa bastrp sndrd. Sonra elini karsnn bacaklar arasna att: Allah vermedi bir erkek evlat!.. Kadn ona doru dnd, sokuldu: Ne yapalm? Biz elimizden geleni yaptk!.. br kolunu karsnn beli altndan dolad. Kadn bir an onu nledi: Dur entarimi syraym... Kadn yatan iinde doruldu. Kzlarna kulak verdi. Bu ii kocasnn sabrszln attracak kadar uzatt. Sonra kocas kolundan kavraynca, entarisini bann stnden ekip kard. Uyurlar, diye tekrarlad. Top atsan duymazlar! Birbirlerine sokulup sarldlar. Eskiden daha drt yl ncesine kadar olsa gecenin bu vakine kadar bekleyemezlerdi sevimek iin. Gece erkenden yatar yatmaz, daha ocuklarnn uyuyup uyumadklarn iyice anlamadan sarlrlard btn hzlan, kuvvetleriyle birbirlerine. Btn gece uyur uyanr bacaklar birbirlerine dedike tekrar sarlrlard. Kzlan da erkenden uyur taklidi yaparlar, yattklar yerlerden nefeslerini keser, onlarn solumalarna, fiskoslarna kulak verirlerdi.

7. OKLUK UNUTULAN Cemal ile Zeli kulua kadar oturduklan yerde zor oturdular. Hava scak, srtlarndaki gmlek dar, ardak havasz, ttnler yapkan, etrafndaki insanlar grltc, ekilmez geldi ikisine de... Kulua doru. Cemal, skntsndan kalkt, su tenekelerini kapt, tenekeleri iki ucundan askya ald daya omuzlad, kuyunun yolunu tuttu. Kuyudan ilk kova suyu ekmiti ki kardan, ardaklardan doru, Zeli'in geldiini grd. Zeli'i grmesi gerekti! Neden grmesi gerekti? Dn gece ge saatlere kadar uyumamt. Onu dnmt. Uyuduu zaman da ryalar grmt. Hep onu grmt bu ryalarda. Uyand zaman Zeli aklna gelmiti. O grsn diye ate yakmt. O duysun diye ark sylemiti. Bunlar sylemek istiyordu Zeli'e... Zeli yaklayordu, iyi ama nasl syleyecekti bunlar?.. Neresinden balamalyd sze? Glerse? Bana ne, derse? Bir an bu skntlarnn, uykusuzluunun hi nemi, sylenmeye deer taraf yok gibi geldi. En iyisi tenekeleri abuk abuk doldurup, Zeli yaklancaya kadar kap gitmeliydi. Tekrar kuyuya sald kovann ipini abuk abuk kulalad. Ama daha iki kula atmadan kollan arlat, duraklad, onu ardaktan kaldran, tenekeleri omuzlattnp doru buraya getiren "Burada bekle, burada bul, syle!" diyen bir duygu kollarnn btn hzn kesti. "Madem yle?" dedi kendi kendine "Olsun bakalm ne olacaksa!" Kendini, her hareketine kumanda eden o duygunun eline brakt. Zeli adm ilerisinde durup elinden testiyi brakt. Onun adm ilerisinde durduunu, testiyi elinden braktn biliyor, seziyor, ban kaldrp Zeli'e bakamyordu. Sesi de Allah iin ne sesti ya! Ne diye dn gece bara bara ark sylemiti! Kuyudan ektii kovay kavraynca, bu dncesini unuttu. Kova elinde Zeli'e doru dnd. Bir adm att. Getir, dedi, testini dolduraym! ok ksa bir zaman karlat baklar. kisi de kulaklarna kadar kzardlar. Cemal ban nne edi, bekledi. Zeli bartsnn altnda yzn gizledi. Mahcupluunu rtmek iin bartsnn altndan gld. Olduu yerde, omuzlarn iki yana birka defa salladktan sonra testisini ald. Mahcup mahcup Cemal'e doru yaklat. Kovadaki su doldurmad testiyi. kinci kovann ekiliine kadar geen zaman iinde, mahupluklan az ok geti. Kendilerini toparladlar. Kuyu, Zeli'lerin tarlasnn stbanda, komular kk bir ban kysuda kalyordu. Kuyunun akbandan yol geiyordu. Etrafta ba ktkleri, yoldan yukarya kalan bala, yol arasnda ykselen mersin erguvan kmeleri, kuyuyu yoldan geenlerin, etraftakilerin gznden saklyordu. Cemal ikinci kovadaki suyu Zeli'in testisine boalttktan sonra btn cesaretini toplad: Ttn kolayladnz m? Eh ite, yle byle... Otursana... Zeli iki yanna baknd. Oyalanmayaym! Ge kalnm... Cemal de kuyunun ta stnden iki yanma baknd. Etrafta kimse grnmyotdu. anrlarsa gidersin!.. Eh, az oturaym yleyse... Kuyunun tana, kenarndan iliip, oturdu. Cemal abuk abuk tenekelerini doldurdu. Kuyunun stnden indi. Onun az tesinde durdu. Zeli ba nnde, i gmleinin pervazyla oynuyordu. Oturdum ite, n'olacak?.. Cemal iki yanna baknd. Sarlsa, pse? Yznden gznden p-se? Nerde o cesaret. Boaz kuru kuru yutkundu: Hi! Otururuz ite!..

Eildi yerden kk bir toprak topac ald. Parmaklan arasnda ezdi ufalad. Yan gzle Zeli'e bakt. Kamyordu ite! Oturuyordu karsnda. Yanaklar al al, kzara kzara oturuyordu. Kucaklasa! Salarnn ne gzeldi dnk kokusu. Ilk, yumuak tyl, gne yan ya-naklanndan pse, pse! Konumuyorlard. ok ksa bir sessizlik geti aradan. Bu sessiz zaman yl gibi geldi Cemal'e. imdi kaar gider, bir ey sylesem, diye zorlad kendini. Aksilik ite! Tek laf gelmiyordu aklna!.. Zeli sessizlii bozdu: Sen mani bilir inisin? Aceleden kekeledi: Bi.. bilirim... Zeli ban nne edi: yi yleyse... Tekrar sustular. Gene diyecek bir ey bulamad. Durmutu kafas. Neden sonra akl Zeli'in sorusuna takld: Niye sordun? Hi, sordum ite... Ne desin imdi? Hi aklnda deilken. Sen ka karg dizersin gnde? dedi. Yirmi be, otuz... Sustular. Zeli sordu bu sefer: Sen? Ben de... Sen erkeksin ama... Yoldan birinin yaklatn duydular. Zeli kalkt. Testisini ald: Eh, gideyim artk, merak ederler... Mersinlerin arasndan, yoldan, kuyuya kan geitten Cemal'in akran, Cemal'den daha ufak yapl bir delikanl kt. Zeli hafife fsldad: Yaar, Gzlemeci'nin olu! Hi brakmaz peimi. Bir ey var sanmasn aramzda... Cemal tenekelerini omuzlad. Gideceklerdi. Olan kuyuya doru ilerledi. Bir Cemal'e, bir Zeli'e bakt. Selam sabah gerekli grmeden ikisinin de aknln arttran bir tavrla sordu: Ne o, muhabbetinizi mi bozdum yoksa? Zeli'le Cemal durup baktlar. Zeli az ok toparland: Niye muhabbetimizi bozacakmsn? Baksana, kalktnz da... imiz bitti, kalktk... alacak bir patavatszl vard olann: Kafa kafaya vermi konuuyordunuz uzun uzun, ben gelince gitmeniz tuhaf olmaz m? Sonra Cemal'e dnd: Merhaba Kadovackl! Yalan m, yaknsa sen syle? Cemal aknd hl. Mrldand: Su aldkt... Gzlemeci'nin olu alayl bir tavr taknd: yle olsun... Zeli: Bana msaade, dedi, yrd. Olan ardndan ylt: Bunu saymam!.. Sortra Cemal'e gz att: Biz bu-yollar biliriz olum, bizi akmaz zannetme. Cemal omuz silkti: Vallaha bir ey yok... Sen onu babana anlat! Ama sen bu taraflara daha yeni geldin. Gzn a, bu ovada kz kaptrmazlar adama! Olan szn bitirince Cemal'in akn baklar nnde geldii yoldan uzaklat. KNC BLM ANALAR 1. ATSNE

Kuyudan ardaa dnerken daha ilk admda bir sknt, Cemal'in yreine damlad dt. Bu sknt birka adm iinde, byd byd btn yreini saran kara bir leke oldu. Bu srada bir atsinei geldi sa kulann gerilerine kondu. Elleri, omuzlad teraziye asl su tenekelerinin kancalarnda, bann sert bir hareketiyle, sinei uzaklatrmak istedi, sinek havaland, havada ksa, kk bir eme izdi, sonra az nce havaland yerin biraz aasna kondu. Nerden kmt karlarna u gzlemecinin olu? Cemal onun kuyuya su almaya gelmediini yeni kavrad. Olann elinde su testisi, tenekesi falan yoktu. zrsz sebepsiz, elini kolunu sallaya sallaya mersinlerin arasndan szlm, karlarna dikilivermiti! Yani? Yani, "Siz ne yapyorsunuz burada?" der gibilerden! Cemal tekrar bir ba hareketiyle sinei kulann gerisinden uzaklatrmak istedi. Sinek havalanmad bu sefer. Sadece kulann gerisinden, ensesine doru, abuk abuk emekledi. Salarnn bitiminde durdu. Ayaklarnn kancalanyla, yerine, daha sk, daha salam yerleti. Cemal'i daha da rahatsz etmeye balad. "Bu ovada kz kaptrmayz adama!" diyordu hergele! Ya adn bilmezmi gibi "Kadovackl" deyii. Aktan aa, boyuna bakmadan kabadaylk taslyordu kendisine. kide bir sa elini gerisine gtryor gibi bir hali de vard. Allah bilir bak da vard stnde itin! Bak ha! "Kim korkar senin bandan lan, a yerden bitme!" Sen bana bak ekecek kadar oldun mu?! Bu dncelerle ardaa doru ilerledike, Yaar'n stne yr-yormu duygusuna kaplyordu. Att her admda, nnde, Yaar'n geri geri ekildiini gryor gibiydi. Tenekelerin asl olduu kanca lan kavrayan elleri kenetlendike kenetlendi, skl birer yumruk halini ald. Dileri ksld. Admlar, nnde gerileyen Yaar'a yetimek ister gibi hzland. Admlan hzlandka tenekelerin iindeki su, vcudunun sarsntsndan alkalanmaya, alkalandka da tenekelerin dna srayp dklmeye balad. fkesinden saysz kfrler geliyordu dudaklarnn ucuna! Zeli' in nnde? Kendisi neden byle, her zaman gereken yerde, gereken cevab vermeyi akl edemezdi? Neden byle akl ok defa sonradan bana gelirdi Yarabbi? "Ulan" de, sanl yakasna edepsizin, ne var arkasnda sor! Eli aya titresin karnda! Boncuk mavisi gzleri korkuyla gerilesin! Ne diyebilir, ne karlk verebilir sana? "Hibir ey yok" diye kekeler, dese dese! Sars bir daha yakasndan: "Ne var arkanda syle?" "Hi!.. " "Hise ne diye ikide birde elini ardna gtryorsun?" Grdn m bak, nasl ard karnda? Gevetme yakasndan elini, kamasn! At, br elini pantolonunun gerisine, gmleinin altnda gizli sapndan, tuttuun gibi, ban ek al! "Bu ne ha? Kanck olu kanck! Syle, bu ne?" At iki tokat suratnn ortasna! Ban ayann altnda iki para et! Cesareti varsa grnsn gzne bir daha! Ensesindeki sinek gittike daha ok kendisini rahatsz etmeye balad. Durdu, omuzlanndan tenekeleri indirdi. evik bir el hareketiyle sinei yakalad. Parmaklan ucunda gvdesiyle ban birbirinden ayrd. Paralar yere atp, zerine dtkleri toprak parasn ayann ucuyla ezdi. Tenekelerini tekrar yklenecei srada, azlanna kadar doluyken, calkalana alkalana yarya inecek kadar boaldklann, pantolonunun diz kapaklannm, diz kapaklannn aalarnn iyice slandn grd. Tenekeleri tekrar omuzlad zaman, Yaar' n grnts gznn nnden kaybolmutu. Bu defa akl, Zeli'in az nce dediklerine takld: "Hi brakmaz peimi! Bir ey var sanmasn aramzda!" Ne anlama gelebilirdi bu szler? Az nce kendisini o derece hrpalam; Yaar'n nnde dt hatay gznde o derece bytm ki, kendisine olan btn gvenini yitirmiti. Bu yzden bu szlere "Bir ey yok aramzda" anlamn vermekte kararszlk ekmedi. yle ya, ne vard sanki aralannda? Hele az nce kzn gz nnde, o kadar psnk davrandktan sonra, kz bir daha adamdan sayar myd onu? Ulan Yaar, ah ulan Yaar, bir daha geeyim deme elime!..

Fakat bu defa ne kadar kzacak olsa, dncesi uzun zaman, Ya-ar'la uraamyordu. Yaar siliniyor, gidiyor, kayboluyordu etrafndan, baka ne demiti Zeli? "Sen erkeksin ama?" Bu szlerde aka anlayamad ikinci bir anlam daha bulunuyordu. Seninle karde deiliz, gibilerden bir anlam! Yani bu szler seninle aramzda bir eyler olabilir anlamna geliyordu. Bir kedi, keyifli zamanlannda, ayaklan-nzn dibinde, kucanzda, omuzlannzda tylerini kabartarak size srne srne dolar mrldanr ya, Zeli'in bu cmlesi, yle stne bana srne srne onu yattryor gibiydi. Yava yava Yaar'n nnde pek kendini kltecek bir harekette bulunmadna akl yatmaya balad. Ne diye hrpalyordu kendini? Zeli'i hemen bulmas, gzlerinin iine bakmas, hakknda ne dndn anlamas gerekiyordu. ardaa bu kararla vard. Akama kadar, kalkt oturdu, Zeli'i dnd. Nasl etsindi de bir daha grsnd? Dn naslsa Zeli'in keisi kam karlamlard. Keisi bir daha kasa! Cemal olum, gldrme lemi kendine! Her gn elin keisinin kard nerde grlm? Bazen kp su tenekelerini dolayordu. Boalsalar da, tekrar gidip su alsa! Sonra bu midini de bo buluyordu. Belki bir aydr, her gn o kuyunun bana gidiyordu da ilk defa aralannda bugnk karlama olmutu. Elin kz sabahtan akama kadar kuyunun banda onu bekleyecek deil ya? Ksacas, dnyor tanyor, aklna Zeli' i nasl edip de grebilecei yolunda bir are gelmiyordu. Bu defa nasl, nerede bulabileceini dnmekten vazgeiyordu. yle ya ne diyecekti Zeli'e? "Ben o Yaar'n azn burnunu datrdm ama... " bu szleri sylediini dnd zaman, Zeli'in hi ilgilenmediini grr gibi oluyordu karsnda. O gn, bir ara, akam olmadan Zeli'i grebilecei kans iinde iyice yerleti. Akam oldu. Kardan karya, Zeli'lerin, tarlalarna ttn krmaya ktklarn grd. Sonra gittike koyulaan alaca karanlkta Zeli karanlklara kart, gznden kayboldu. Gece yreini bir gece ncekinden ok daha ateli dnceler, skntlar sard. Mahzundu. Ne ate yakmak, ne trk sylemek geliyordu iinden. Sergi yerine kz kardelerinin serdii yataa, sessiz sedasz uzand. Kk kardeinin, yannda yatar yatmaz uyuduunu fark etti. ardaktaki sesler, iindekiler buralardan ekip gitmiler gibi, kesildi. ekirgelerin kulak nlamasna benzer tleri, bu tlere uyan bir uyumla titreen yldzlar! Kimbilir ne kadar zaman, byle gzleri saman yollarnda uykusuz kald. Tekrar btn gnn pimanlktan, imgeleminde geen kav-galan, aklndan geldi geti. Sonra bu pimanlklar, bu kavgalar, tekrar tekrar aklna geldike, panayr yerlerindeki atlkarncalar, salncaklar gibi hzlana hzlana dnerek birbirini kovalamaya baladlar. "Bir ey var sanmasn aramzda!" Ne demekti bu? Sevmiyor! Ksa bir mitsizlik acs! "Sen mani bilir misin?" Ya bu ne demek? Seviyor! Ksa bir mutluluk an! Bildiim maniler? be! Yann anama kardelerime sormal! Onlar benden daha ok bilirler herhalde! Bu dncelerin, hatrlamalann her biri, tekrar gz kapaklarnn gerisinden, birbiri ardnca, geldi geti... Bunlar gitti. Yaar'n grntsyle ilgili bir sra d, o atlkarncalarn atlarna, salncaklanna yerleti, dnmeye balad. Gene Yaar'n grntleri gitti. Zeli'in szleri geldi. Sonunda bir an geldi, sabahn alaca karanlndan, gn batna kadar, trl almalarla yorgun vcudu, kollarndan, ayaklarndan karncalanmaya balad. Omuzlarnn gittike uyutuunu, arlatn, salncaklann, atlkarncalarn daha hzl, daha hzl dnmeye baladklann duyar gibi olduu bir an, biri sanki onu, bir kalas suya iter gibi, sulara itiverdi. ylece srklendi, uyuya kald. Sabaha kadar Zeli'le, Yaar'la kank ipe sapa gelmez ryalar grd. Bu ryalarn hibiri kalmad aklnda. Ertesi sabah uyand zaman sadece, bir ara, bu ryalann birinde, Zeli'in "iyi ettin, iyi ettin de ses karmadn, elini kaldrmadn ona! Yoksa etrafta kim varsa duyard" dediini hatrlyordu. O gnde, btn gn Zeli'i grebileceini mit etti. Gene akama doru, karanlk basarken, kar tarlada Zeli'in izdmn, anas kardei ile ayramaz olunca, mitlerini yitirdi. Gece, yatanda, bir gece nceki gibi srt st, gzleri yldzlarda, uzand zaman yava yava Zeli'i niye grmek istediini, grrse ne syleyeceini dnebiliyordu. "Uyuyamyorum" diyecekti. "Seni grmeden duramyorum. Oturduum yerde oturamyorum!" Bu defa atlkarncalara altlarna, arabalarna bu "uyuyamyorumlar", "seni grmeden duramyo-rumlar" bindi. Onlar da nce yavatan, derken daha hzl, daha hzl dnmeye baladlar. Bu defa da yorgun vcudu uyutu, sularn stnde bir tahta paras gibi srklendi gitti.

Daha ertesi gn, gene bu hikye, akama doru gene bu skntlar. Yalnz bu defa ertesi sabah uyand zaman iinde, nnde koca bir gn olduuna bakarak, akama kadar nasl olsa Zeli'i grebilecei midi yoktu. Sabaha, babasyla tarlalanndan bir eyrek saat uzakta, izmirli bir kalay tccannn yeni yetitirecei ba yerinde, kilizma-ya gideceklerdi. Yetitirdikleri ttnn paras ocakta geecekti ellerine. Topal Avni Bey'e borlanmak istemiyorlard. Ttn satnda hesap kestikleri zaman, Topal Avni Bey'c borlu kalmamak, bylece de zgrlklerini korumak kararndaydlar. Ttnn iiyle ocuklar baa kabildikleri zamanlar, teden beri babasyla bazen birlikte, bazen ayr ayr gndelie giderler, un, ya, et paras kazanmaya gayret ederlerdi. Zeli, o gn, gn doacana yakn ttn krarken, babasyla Cemal'in omuzlarnda apalar, kar tarafa, Gazderesi'ne doru uzak-latklann grd. Bu gndr onun durumu, Cemal'in durumundan pek farkl saylmazd. Ona da soracak olsanz, mutlaka grmesi gerekiyordu Cemal'i! Neden mutlaka grmesi gerekiyordu? Cemal'e "O boncuk gzl Yaar' adamdan saymadn" syleyecekti. Bu cmleyi herhalde, ama herhalde sylemesi gerekirdi! Ya Cemal, Yaar'la aralarnda bir ey var sandysa? Bundan baka sebebi de yoktu Cemal'i grmek istemesinin! Ama bu cmle o kadar nemli, sylenmesi o kadar gerekli bir dnce gibi grnyordu ki Zeli'e, Cemal'le babasnn omuzlarnda apa, kardan karya uzaklatklarn grnce, o gn iin de cmlesini Cemal'e syleyemeyeceini anlamak, elinin kolunun btn gcn kesti, btn keyfini kard.

2. ARTAN SICAKLAR Temmuz ortalarnda, be alt gnden beri iyice artan scaklar, krlma sras gelen ttnleri erken oldurdu. Zeli'le Cemal'in kuyu banda karlamalarndan bir hafta sonra, akama doru Recep tarlasn dolamaya kt. Tarlada diplerin krlmas bitmi, bir iki gnden beri analarn krlmasna balamlard. Recep, ttnlerin tam boy ald yerlerde, birinci ikinci analarn birden olgunlatklarn, birden krlmas gerektiini grd. Yapraklar iyice sararm, incelmi, neredeyse ballk tutacak duruma gelmilerdi. Fidanlarn henz bodur kaldklar yerlerde ise, henz yeni yeni olgunlaan analar krlabilir durumdaydlar. Scaklar hzn kaybetmeden, o ksmlarda da birer el alrlarsa, fidanlarn geciken boy atmas hzlanrd. Ksa bir gz atma sonunda, Recep'in tarlasnda grd i durumu iki kznn fakatlarnn ok stnde, kars ile kendisi de ie srekli olarak sarlsalar, zamannda yetitirebilecekleri lsnn ok yu-kanlanndayd. aresiz yardmc aramas gerekiyordu. Ama nereden? Paras yoktu ki gndeliki tutsun. Konu komu desen, herkes kendi iinde gcndeydi. baa dyor grnyordu, aklnn erebildii olaslklara gre. Kars, kendisi, ocuklar, bu akam ne kadar erken gelirse o kadar erken ie sarlrlar, gece de feneri yakar, gleri ne kadar yeterse o kadar ttn krmay srdrrlerdi. Sabah gene yle. Ortalk aarmadan, fenerle tarlaya girerler, scaa kadar, krabildikleri kadar krarlard. Bir gnde olmasa bile, iki gnde, bu ekilde alrlarsa, iteki gecikmeyi kapatabileceklerine akl eriyordu. Karsna fener iin yeteri kadar gazlan olup olmadn sormak karanyla dolamasn bitirdi. Akam serini inmeden krmandallardaki iini tamamlamak niyetindeydi. ardaa dnd. Kansndan daha yanm ie gazlannn olduunu, btn gece yaksalar sabaha yeteceini rendi. O gnn krlm ttnnn dizilmesini neredeyse tamamlamak zere olan kzlarn ellerini abuk tutmalan iin uyard. Kars ile birlikte krmandalla-n yerletirmeye kt. Babalannn duruma olaanst bir nem yklemesi, Zeli'le Re-bi'i az ok heyecanlandrd. Son yapraklan dizerken aralannda, yana giritiler. Bu yanta teden beri aralannda kabul edilmi bir l vard. Rebi'in inesi kendi kanyla bir kan ilerledikten sonra ablasnn bo ineyle dizmeye balamas gerekirdi. nelerini hangisi nce doldurursa yans o kazanrd. Verdii avansa ramen, Zeli ok defa kardeini geer, ancak can istedii zamanlarda geilirdi. Sabahtan akama kadar, canlan skldka tututuklar bu yanla avunur, ilerini bir elence haline getirirlerdi. Recep'le kars krmandallarda ilerini bitirmek zereydiler ki, yoldan geen Kadovackl Ali Onba, kar kocann hizasna gelince durdu. Sa elindeki teberi dolu sepetle, sol

omzuna vurduu, dibi dolu bir kkrt torbasn yere brakt. Recep ile kanyla, kardan karya seslenerek selamlat. nce karlkl hatr sormayla balayan konumalar, ardndan tarlalannn durumuna geti. nnde yol kysndaki ttnlerin durumunu gren Ali Onba, tarlann her yannn byle olup olmadn, yardmcsz ii yetitirip yetitiremeyeceini sordu. Recep karlk olarak tarlasnn durumunu akladktan sonra, komusunun tarlasnn durumunu sordu. Onlar ttn Recep'lerden bir hafta ge dikmilerdi. Tarlas daha da kra dyordu. Sonra tayfalar da kalabalkt. Hatta i hafif olduu iin, bir haftadr byk oluyla, kalaycnn bana kilizmaya gidiyorlard... Bu konumann sonunda Ali Onba, iki kzyla kk olunu onlara, isterlerse bir gnlne yardmc gndermeyi nerdi. Be on gn sonra i sknca Recep de kzlann bir gnlne onlara yardmc gnderir deirlerdi. Bu neri Recep'in yzn ummadk zamanda gldrd. Ali Onba uzaklarken karsna dnd: Bak kan, dedi, Allah kulundan hibir vakit el ekmez! Grdn m nasd sevindirdi bizi? Kadn minnetle mrldand: Eh, biz her vakit duamz, orucumuzu eksik etmeyiz ok kr! Cenab Hak'tan midimizi kesmeyiz. Bir suumuz varsa bizim, o da fakirlik! Onu da Cenab Hak ho grr elbet!.. Kocas bu szlerin son ksmn ho karlamad: Gnaha girmek istemezsen, hi ikyet etme halinden!.. Kadn sylene sylene ardaa doru ilerledi: Tvbe tvbe, ne ikyetim olsun halimden benim? Ben her zaman halinize hamdederim. Bu ovada ka kii var bizim gibi tarlasn kendi ekip bien? Herkesin hali bizden de beter. Ben hi ikyet etmem halimizden. Her zaman Allah'a hamdederim. Ttn yapraklan scakta yapkan bir su salar. Gne hzn kaybedince bu yapan su donar, yapraklar ellenebilir, toplanabilir duruma gelir. Bu yzden ttn tarlalannda krma ii ortalk aanrken balar, gne az ykselip de yapraklar, ttn kranlann parmaklanna yapr duruma gelince braklr, akam serinliinde tekrar ie balanlarak, alaca karanlk iyice koyulap krlacak yapraklar gz grebildii zamana kadar srer. Akam serini inerken Ali Onba'nn iki kz, kk olu Kemal, Recep'in tarlasna geztiye km gibi gle oynaya geldiler. Bu yardmlama ii komular arasnda, ylda sayl birka gn, pek sknca olagelen, baka yllardan bildikleri ender olaylardand. Yaz aylann hemen hemen yabanc bir kimseyi grmeden, tarlalannda, ardaklarnda kapal geiren, onlann yandaki gen kzlar, ocuklar iin, yaaylarnda byk bir deiiklik saylrd. Recep'ler gelen yardmclaryla vakit geirmeden krma iine ktlar. Recep: Ha gayret, dedi, ilk sray tuttu. Hemen yan banda Zeli yer ald. Babasna karlk verdi: Bakalm kim gayret ister? Sen mi, biz mi? Bu sz konuklarn gldrd. Ali Onba'nn kzlar Zeli'in yan banda sraya girdiler. Byk kz: Biz gayretimizi esirgemeyiz, dedi. oktan hazrz... Kk kz sze kart: Yanalm bakalm... Onlann yahmda sra tutan Rcbi'le Kemal'in yanmak, ocuk heveslerini daha da kamlad. Aralannda aynca yar tuttular. Ttn yapraklarndan daha kk ellerinin btn abukluuyla, krma iine sanldlar. Fidandan fidana geerken kouyor gibiydiler. Onlarn bu durumunu gren, en dta sra tutan anas, Rebi'i uyarmak gereini duydu: Yava yava! Atlamadan, zedelemeden knn. Yormayn kendinizi ilk nefeste. Yarn konusu, tarlann alt banda birlikte sra tutanlardan, kimin tarlann st bana nde varaca stneydi. Yapraklan ba parman hafif bir yklenmesi ile krmak, krdka avu iinde, orta parmaklarn stnde desteklenen yapraklann ana damarn, st ste getirmeye dikkat etmek gerekiyordu. Byle dikkat edilirse, sonradan orta damarlanndan dizecekleri yapraklan ikier er, ineye geirebilirlerdi.

Recep ilk on adm sonunda yanndakileri birka fidan geride brakt. Zeli, hi telalanmadan, yar kabullenmiesine alyordu. Yan banda eilen Ali Onba' nn kzlannn Zeli 'ten geri kalmamak, hatt onu gemek iin gayret ettikleri grlyordu. Recep: Siz bana bakmayn, dedi, ben abuk kranm ama, abuk da yorulurum. Sonunda gene siz beni geersiniz. Ali Onba'nn byk kz gld: Caymak yok Recep day! Mzklanma bo yere! Madem yana girdik, dayan bakalm sonuna kadar... Etraftakiler gltler. Recep'in kars karlk verdi: Biz konuklar yormayz! Gemeyiz de, sonra ayp olur. Ne zaman biz size yardma geleceiz, o zaman gstereceiz hnerimizi!.. Tekrar gltler. Mzklanmayn, mzklanmaym... Recep bir cigara yakt. Dudana ilitirdi. Cigaras dudanda ttn krmay srdrerek, karlk verdi: yleyse Zeli'le yansn! Biz ihtiyarladk, bizden geti. Siz genler aranzda yansn... Ali Onba'nn kzlan gene gltler: Olmaz Recep day, biz seni brakmayz! Yansrsak hep beraber yannz! Biz yerimize yetitirdik yetitireceimizi kzm! Yerimizi onlara verdik! Bu ovada kimse Zeli'i ne krmak, ne dizmekte geemez. Geerse o vakit ayb bize... Ali Onba'nn byk kz, Zeli'in gergef iler gibi ttn fidan-lannn kklerinde rahat, acelesiz iini gren ellerine, parmaklanna dikkat etti. Baklanndan Zeli'in ustaln kabul ettiini anlamak g deildi. Recep devam etti: A kzm, bu sanat yedi ceddinden miras Zeli'e. Belki sizin kznzn kz Zeli'e yetiir! Durun bakalm, siz daha ttncle dn baladnz. Kavala'dan ttncl Urla'ya biz getirdik! Urlallar daha nce ne bilirdi? Konumalan, birbirine taklmalan, vnmeleri, altklan srece, bu szlere yakn szlerle uzad. alan insanlann o eksilmeyen hayat gcyle, bu basit taklmalar, her seferinde onlan gldrd, kah-kahalannn ard arkas kesilmedi. stne eildikleri ttn yapraklann grebildikleri zamana kadar krma iini srdrdler. Recep bir iki sra krdktan sonra, cigarasn brakt, sralar arasnda, knlm duran desteleri kfelere toplad. Dolan kfeleri omuzlayp ardaa ekti. Ertesi sabah gene ayn sevin sard almalann. O kadar hzl almlard ki, gne o sabah krann nemini daha yeni yeni kuruturken, tarlann sonuna gelmiler, gecikmi btn ii yetitirmitiler. ardan nnde, o gn dizmeleri gereken sekiz kfe ttn duruyordu. Dizme iine oturmadan, hep beraber tarhana orbasyla kahvalt ettiler. Sofradan kalkar kalkmaz inelerini kapp, Recep'in ardan ortasna yayl hasrn stne devirdii, ilk kfe ttnn etrafna halka oldular. Akama kadar, bu defa da, bazen dizme iinde yara tutuarak bazen yantan bkp ark syleyerek bazen her biri srayla birer hikye anlatarak, niyet tutup mani atarak, krdklan ttnn dizilmesini de tamamladlar. Recep o gn, ne le uykusuna yatt ne de Urla'ya indi. ocuklarn doldurduklan ineleri karglara syrd. Eli bo kaldka da ttn dizdi. kindi st dizme ii bittii zaman, Zeli Ali Onba'nn kzlaryla cancier dosttu. Biraz da, bu dostluun onu Cemal'e yaklatracan dnmyor deildi. Rebi'le de kk Kemal aynlmak istemiyorlard birbirlerinden. Hep byle bir araya gelip glp elenebilse-ler! Ama gndz iten kim vakit bulacakt? Arada bir geceleri olsun hi deilse! Hele imdi ay byrken, hi deilse br konu komula-n da anp ate yakp elenseler, trk arsalar! Bu isteklerini karlkl anca, Ali Onba'nn kzlan, ertesi gece ardaklannn nnde bir elenti dzenlemek iin konu komuya haber vermeyi zerlerine aldlar. Recep'ten gecikmi iin yetitirilmesini kutlamak iin ocuklara elentiye katlmalan iin izin vermesini istediler.

3. AY BYRKEN

Zeliler akam sofrasndan kalktklan zaman daha alaca karanlkt. Anas kardeleri ile hep beraber sofray kaldrdlar. Gene hep beraber bir iki paradan ibaret bulaklann ykamaya oturdular. Anas ii ne kadar skk olursa olsun, kpek gelir yalar korkusuyla bulaklar yal brakmak istemezdi. Karda, Kadovackhlann sergi yerinde, alaca karanlk koyulatka alevleri daha iyi fark edilen kk bir ate yanyor, Ali Onba'nn ocuklannn, sergi yerinin drt bir yanndan atee doru gidip geldikleri grnyordu. Yol kenarndaki incirin tepelerinde belirive-ren yar yuvarlak bir ay, karanlk bastka daha ok panldyordu. Yan taraflanndaki tarlalardan elenceye katlacak iki kk grubun Kadovackhlann ardana doru ilerledii grld. Karda Tenekeci Halil'in, arkasnda kars, kk yataki ocuklaryla balarnn kysndan Ali Onba'larn ardana ilerleyen yolda, birerli kolda dizilmi karartlarn semekte Zeli'ler glk ekmediler. Yukarlarda gittike prldayan ay, karda yanan ate, Tenekeci Halil'lerin erkencilii, Zeli'lerin telan arttrd. Bulaklar kuruladklar srada Rebi, ablasnn nnde sabrszlanmaya balad. Hadi kz, ge kaldk! abuk tut elini... Git ieri sen, giyin! Feneri yakmamtlard. ardan ii lotu. Rebi ardaa girdi. Entarisini aranmaya balad. Nerede kz benim entarim? Anas ile ablas hemen ardndan geldiler. Patlama! Anas sandn stnden ekip ald bir basma entariyi onun eline sktrd. Bir baka entariyi Zeli'e uzatt. Kendi de elinde kalan son entariyle ardan bir kesine ekildi. nce i gmleklerini balarndan syrp, entarilerini giydiler. Sonra ayaklarndan alvarlarn ekip attlar. Giyinmeleri ok ksa srd. Sra taranmalarna gelince, iki yzl kemik tara aramann telana dtler. Analar ardan iinde dnmeye balad: Tarak nerede? Nereye tktnz gene!? Btn gn elinizden kurtaramam ki, aradm zaman yerinde bulaym! Tarak, ardan kapsna yakn dallar arasnda, Zeli'in eline geti. Tarak elinde ardan nne kt. Beline kadar inen salarn omzu stnden drd. Ularndan abuk abuk tarak vurarak amaya, taramaya balad. Kardei tepiniyordu gene nnde: Hadi kz, uzatma artk. Ver biraz bana da, yeter! ncirin ardnda, tarlalarn alt bandaki komular Fettah'n kars, yoldan tarlalarna inerken seslendi: Komu huu! Hazr msnz? Zeli'in anas ardan nnden karlk verdi: Hazrz komu, ge buyur, imdi hep beraber yola karz!.. Zeytinin dibinde, yemekten sonraki ikinci cigarasn yakan Recep yaklaan Fettah'n karsna, kocasnn nerelerde olduunu sordu. Kadn, damlarm beklemek iin, tarlada kaldn syledi. Recep de arda beklemek iin kalacan, gelemeyeceini ekledi szlerine. Fettah'n kars ile ocuklar, ardaklarnn nnde ayakta onlan beklerken, Zeli'lerin tela daha da artt. Tarak iki dakika iinde Ze-li'ten Rebi'e, Rebi'ten anasna abuk abuk el deitirdi. Hazrlklar sona erince, komular nden, onlar arkadan yrdler. Kats elinde barts Recep'in nnde durdu: Eh biz gideriz, bir istein var m? Recep cigaras elinde homurdand: Ge kalmayn! Yarn sabah gn domadan hepinizin tepesin-deyim, onu da unutmayn! Uyanmayan dinlemem, tekmeyle uyandrrm! Kadn bartsn acele acele balayarak yrd: Hoakal yleyse! Ge kalmayz, merakn olmasn... Kocas elinin tersiyle gidenleri iaret etti. Tekrar ters ters homurdand. Hadi yeter syledin, bak nne de yr!.. Kadn kzlarna yetitii srada kendi kendine syleniyordu: "Hayatmda bir kere tatl laf duymadm bu adamn azndan!" Grup, Kadovackhlann sergi yerine yaklatka,

ocuklar yerlerinde duramaz oldu. nden nden komaya baladlar. Zeli, anas, Fettah'n kanyla iki yetikin kz bir arada, Kadovackhlann sergi yerine vardlar. Ev sahipleriyle, daha nce gelen komulan drt yanlan-n sard: Buyurun bakalm! Ho geldiniz, sefa geldiniz! Nerde kaldnz? Nerde Fettah Efendi? Niye gelmedi Recep Aa? Hep bir azdan konumaya balayan karlayc kalabalnn bu sorulanna, gelenler hep bir azdan karlk vermeye balaynca, kimse kimsenin ne dediini anlayamaz oldu. Bir grltdr gitti. Zeli karlayclara sz yetitirir, det olduu zere, akran'kzlarla kucaklar prken, pt Mestan Aa'nn gelininin omzu stnden, kalabaln gerilerinde, konumadan, sorularla dolu, tasal gzlerini zerine dikmi, kendisine bakan Cemal'i grd. Hemen yreinde mutluluklar uyand. Gz gn donand. leri l l yanan gzbebeklerinden, yzlerce, binlerce ktan ku, bir anda utular Cemal'in gzlerinin iine kondular. Kalabalktan biri, o anda aradan geen on gnn kk kk kayglarnn, umutlarnn, hayal krklklarnn, artan sabrszlklarnn hazrlad, dillendirdii bu baklar grseydi, o gece bir daha gzlerini Zeli'le Cemal'den ayramazd. O srada Zeli'le kucaklaan Mestan Aa'nn gen gelini, kendisini etrafn grltsne kaptrmasayd, gs stnde, Zeli'in gsnn nasl gm gm attn fark eder, ne oluyor diye meraka dmekten kendini alamazd. Kardan karya Zeli'in Cemal'e ne dediini, Cemal'in bundan ne anladn, kimse ne grd, ne duydu ne de daha sonra, gnlerdir, uyuuk uyuuk, sklm pklm dolaan, ikide bir dalp giden Cemal'in, nasl oldu da byle birdenbire yznn gldn, canlanp dirildiini, saa sola koumaya baladn dnd. Konuklar bu kk karlama treni bitince hep birlikte atein etrafna doru ilerlediler. Ali Onba gelenlere ho geldiniz dedikten sonra ardan nne ekildi. Kendisini brakmak istemeyen Halil'le, Mestan Aa' nn olundan zr diledi. Onun anlayna gre komu kadnlar yanlarnda kocalar olmadan gelince, aralarna karmak yakk almazd. Bir zaman srt ardan ke direine dayal oturdu. Yemekten sonraki ikinci cigarasn yakt. Daha sonra da darda elentinin hzn almaya balad bir srada ardaa girip yatt. Tenekeci Halil ile kars Hatice, bir bakma mzik bilir bir aile saylrd. Halil'in kendi buluu bir algs vard. Bir kz boynuzunu, sivri ucundan delmiti. Bu utan st ak bir gaz tenekesinin iine doru fler, istedii havay alard... Kars yannda bazen tef, bazen dmbelekle ona katlrd. ou geceler, hava durgunsa, komular, onlann ardaklarndan gelen bu fasllarn grltsn ge vakitlere kadar duyarlard. Halil atein yaknnda bada kurdu. Tenekesini bacaklan arasna yerletirdi. Kans hemen tef, dmbelekle yannda yer ald. Fettah'n kars kzlar, Zeli'le anas, Ali Onba'nn kzlan, Gzlemeci'ler, Mestan Aa'nm oluyla, az nce yedi yandaki byk kznn kucana brakt emzikli ocuunu kznn kucandan alp kocasnn yanna oturan gelini, atein etrafnda halka oldular. Cemal on gndr karlamad Yaar'la yan yana dt. lk bir iki gn aklndan kmayan, Yaar'n kuyu bandaki o hareketini sonra unutur gibi olmutu. Yanna kp oturan Yaar, aklndan geenleri, kendisini ne derece sktn, kzdrdn bilmez grnyordu. Gene o hatr say bilmez tek-lifsizliiyle, yannda bada kurar otururken, avucunun iiyle Cemal'in baldnna okkal bir tokat indirdi. Hadi bakalm Kadovackl! Bu gece gster kendini!.. Tuhaf bu ya, Cemal gene ne diyeceini bilemedi, srtt. Olan bu defa onu omzundan itekledi. Glersin deil mi kftehor? Kzlan grdn azn dilin tutuldu gayri!.. Cemal'in anas, kucanda en kk ocuu, bir zaman kocasyla konuklan arasnda ayakta gitti geldi. Kocas ardaa girip yatnca, kucanda uyuyan ocuu, ardan iindeki beie brakt. Geldi, halkann bir ucuna iliti. ocuklar, ilkin halkann dnda kouuyor, lklar atyorlar, komaca, saklamba oynuyorlard. Sonra sonra, elence kzp, bykler ortada oyuna kalkmaya balaynca, merakl hallerle halkaya yanatlar.

Ali Onba'nn kzlan, o gn etrafta bulup buluturduklan al rpy, kuru dallan, atein yaknna ymlar, bahelerinde ne kadar stl msr varsa toplamlard. Ate zayfladka besil iyor, atee gmdkleri msrlar pitike, kenarda duran yapraklanna sanp, konuklarn ellerine tututuruyorlard. Halil boynuzu, tenekesiyle, kendi bestesi ksa bir taksimle elenceyi at. Ardndan boynuzunu tenekesini brakt, karsnn eline tefi tututurup kendi dmbelei kapt. le kahvelerinde yaz bandan beri durmadan alan bir piyasa arksn, kan koca bir azdan alp sylemeye baladlar. arky daha ilk notasndan tanyan kalabalk memnundu. Halil, arada arknn makam tutmas gereken yerinde sesini ykseltti: Hep beraber! Hadi susmayn, gsterin kendinizi bakalm! Kalabalkta ksa bir kararszlk, bir ekinme grld. Herkes ya-nndakine baknd. Kars arky srdrrken, Halil'in ikinci bir kkrtmas zerine, kansna bir iki ses daha katld. Derken az sonra bilen bilmeyen azn amt. lk piyasa arksndan ikincisine, derken bir ncsne geerken, ou alamakl bu tr sarklan aslnda sevmediklerini hep birden anlamlar gibi, yllarn eskitemedii bir havaya atladlar: Kadifeden kesesi Kahveden gelir sesi Oturmu kumar oynar, Ah cierimin kesi! Yllardr hep sylendii yerde halkmzn sevin kayna olan bu arknn drtlkleri uzadka uzad. Her drtln sonunda "Ah cierimin, ah cierimin kesi" yahut "Senden baka, senden baka yarim yok" eklindeki tekrarlara sra geldike, havada apkn, oynak baklar, kahkahalar uumaya balad. Herkesin tam neelendiini grd bir anda, Halil dmbelek vurmay kesti: Byle olmaz, hadin bakalm kalkn oyuna, yallah! Gen kzlar, balann omuzlanna eerek, kalan altndan baka baka, utanm utanm fkrdadlar. Hadi durmasanza! Yallah dedim, yallah! Kzlar tekrar fkrdatlar. Halil frlad, Ali Onba'nn byk kzyla Zeli'i, kollanndan yakalayp, ortaya ekti. Biz kimin iin nefes tketiyoruz burada? Zeli'le arkada, kalabaln ortasnda, balan nlerine eik beklediler. Halil oturanlardan atein etrafndaki halkay geniletmelerini istedi. Halkadakiler geri geri ekildiler. Ateten uzaklaan yzlerinde alevlerin yansmalan kayboldu. Halil yerine geti. Dmbeleini kapt. Kansna dnd. Vur bakalm Krolu! rdek suya... Trk balad.

rdek suya dal da gel... Yardan haber al da gel... ki gen kz, genileyen oyun yerinde, ar, kararsz admlarla oyuna baladlar. Etraftakiler oyun havasnda, el rparak, hep bir azdan katldka, onlar da canlandlar, hzlandlar, evik ayak hareketleriyle, parmaklarn atlata atlata ortada dndler, dndler, kalbalk yeterli grnceye kadar karlkl oynadlar. Onlardan sonra srayla br kzlar ikier ikier oyuna katldlar. Derken, Halil oyun srasnn erkeklere geldiini hatrlatnca, kalabalktan iki kii, Cemal'i kaldnp srldan oraya itti. Cemal, Halil'in nnde durdu. Ne vuraym efem? Ne istersen... Kordon zeybei ho kaar m? Sen bilirsin... Tekrar boynuzu ile tenekesini kapan Halil, etraftakileri, ba iaretleriyle el rpmaya, sylemeye kkrtarak, boynuzunu flemeye balad. Kans dmbelekle, havann szlerini syleyerek ona katld: Haydi hovardam kunduran tek tek bas! Ben seninim ister ldr ister as! Kordon zeybei hayli eviklik isteyen bir oyundur. leriye doru seri bir iki adm attktan sonra, dizlerin, kollann abuk hareketleri, gvdenin saa sola hzla dnleriyle oynanr.

Cemal daha ilk admlarda oyunun havasna ustalkla girince, Halil havay hzlandrd. Kalabalr el rpmas, Halil'in temposuna uydu. Cemal oynayn hzlandrd. Byle byle hava hzland, Cemal hzland, delikanl sonunda gmlei terden srtna yapp nefes nefese kald bir an, gmleinin yeniyle alnnn terini silerek oyunu brakt. Zeli'in yanndan geerek halkann dna yrd. Daha Cemal oyunu brakrken Mestan Aa'nn olu halkann ortasna frlad, oyunu ald. Cemal, halkann dnda, Zeli'in adm gerisinde durdu. Ay, karda, izdm gn tepelerle birletii izgiyi aan, iri bir zeytin aacnn gerilerine doru sarkyordu. Neredeyse kaybolacakt. Kalabalk oyuna dalm, el rpyor, haykmyordu. Daha terini kurulamaya alrken, Zeli'in gerisine bakp kendisini aradn grd. Yrei hzla vurdu. Be on adm tede, zayflayan ay nda karalts seilen ardan, daha ileride glgeleri birbirine karan ba ktklerinin, zeytin, badem aalarnn, sessiz, tenha halleri heyecann arttrd. Babas ardakta uyumu olmalyd. O tarafa doru gitse, beklese, Zeli ardndan gelir miydi acaba? Ama daha birden uyanan bu mitle sarho, bunlar aklndan geerken, Zeli'in nne dnp el rpmaya devam ettiini grd. Fena halde bozuldu. Zeli'e kar tuhaf bir dmanlk duygusuna kapld. Mestan Aa'nn olunun soluk solua oyunu brakp, karsnn yanma ktn, ortaya Yaar'n frladn grd. Acaba gidip tekrar oynasa m Yaar'la karlkl? Yaar' pes de-dirtinceye kadar oynarsa Zeli'ten alacakm duygusu vard iinde. Fakat yerinden kmldamyordu. Zeli'in tekrar dnp bakmasn beklediini anlad. Halkann etrafndakilerden biri, ban evirse, kendisini grecek olsa, Zeli'i beklediini anlayacakm gibisine geldi. Utand. Dnp yerine oturmaya karar verdi. Halkaya doru admn atnca, akn, duraklad. Zeli, dnm, kark el yz hareketleriyle uzaklamasm iaret ediyordu. Duymamt ama kz, dileri arasndan "Git, git!.." diye fsldyormu sand. Byle "Git, git" diye fsldarken, elini gerisinde, ardaa doru doru sallyordu. aknln yenmeye alarak, Zeli'in kendisiyle bulumak istediini anlayabildi. Mutlu, uarcasna ardan gerilerine doland. ardan gerisinde, tarlann bitip, ban balad izgiye yakn iri bir zeytin aacnn glgesinde durdu. Orada, ardan gerisinden yaklaacak kimseyi, kendisini gstermeden tanyabilirdi. Alandan kalabaln haykrlar, el rpmalar ykseliyordu. Yaknlarnda ise her ey sessiz, k'mltszd. Bu sessizlik iinde yrei, grltsn duyabilecei kadar hzla vuruyordu. Alandan gelen sesler bir an iin kesildi. Ya yokluunu fark ettilerse? Ama ite, "Arap havas, Arap havas" diye baryorlard. Duyulan kahkahalardan, el rpmalardan Arap havasnn balad anlalyordu. Tef dmbelek sesleri kesilmiti. Herhalde Halil'le kars oyuna kalkm olacaklard. Halil'le karsnn oyuna kalkmalar bir bakma, etrafn ilgisini stne ekmesi bakmndan iyiydi. Fakat az nce seslerin kesildii an, iinde uyunan o korkuyu yenemiyordu bir trl. Ya yokluunu fark ederlerse? Zeli de gelmek bilmiyordu bir trl! Kuru otlarn stnde, yaknlarnda bir hrt duydu. te, geliyordu sonunda! Yreinin vurular tekrar hzland. Hay Allah kahretsin, bu kadar hzl vurmann sras m? Birisi kulak verse neredeyse yreinin grltsnden yerini kefedecek! Duyduu hrt da, az ileride yatan keinin ipinden geliyordu. Ama ite, otlarn stnde birisi hafif admlarla yaklayordu bu kez! Dnd, beline inen salarmn, eteklerinin karaltsndan, be adm ilerisinde kendisini aranan kz tand. O, Zeli'i, ardan kendi doland sa tarafndan gelir diye bekliyordu, kz ardan solundan yaklamt. Zeytinin glgesinde kmldad, nefesini keserek ileriye doru bir adm att. Zeli bir an kendisini tanmaya alt. Sonra hzla ona doru atld. Alaca karanlkta, birbirlerini arayp bulan elleri kenetlendi. Elleri birbirine kenetli, nefesleri kesile kesile hibir ey konumadan, gs gse sokuldular. Bir sre o tella salar, yzleri, balar, omuzlar, birbirinin salarna, yzne, omuzlarna kart. Sokuldular, sokuldular, kenetli elleri zld, vcutlarnn her parasnn, telal hzna uyarak, be ayakl iri bcekler gibi, birbirinin srtnda, omuzlarnda, kollan zerinde dolamaya; dudaklar, birbirinin yznde, gznde koumaya balad. Bir zaman byle birbirini karlkl pcklere boduktan sonra, nefesleri kesilinceye kadar dudak dudaa kaldlar.

pmelerine ara verdikleri zaman, hibir ey dnemez durumdaydlar. Sergi yerinden gelen grltye kulak kabarttlar. imdi ne yapacaklard? Hibir kararlan, hibir dnceleri yoktu. Alaca karanla alan gzleriyle, birbirlerini daha yakndan grmeye, ne dndklerini anlamaya altlar. Bakmalan ok ksa srd. gdleri btn hareketlerini ynetir oldu. Cemal, Zeli'i bileinden kavrad, ba ktklerinin arasna doru srkledi. Dallanna srnerek aralarndan getikleri ba yapraklarnn hrts admlarn durdurdu. Bir daha etrafa kulak verdiler. Arap havasnn grltsn duydular. Az tede bir ekirge tt. Sonra, igdlerinin nnde srklendiler. Birka adm ilerlediler, btn sabrszlklanyla, sarma dola uzandlar. Hrsla kuvvetle kucaklatlar. Dudaklan abuk abuk birbirinin yznde dolat. Gittike hareketlerini bilmez hale gelen Cemal'in eli, gslerine doru inince, Zeli'in yreine birden bir korku dt. Cemal'in ellerini kavrad: Dur!.. Tekrar etraf dinlediler. ekirge tleri, sergi yerindekilerin kahkahalar, grlts... Gidelim n'olursun! Cemal soluk solua dorulmaya alan kz srt st itti. Biraz, biraz daha! Zeli'in elleri daha sk kenetlendi: Gidelim, gidelim, yoksa rezil oluruz... Ksa bir bouma balad aralannda... Biraz, brak.. Brak beni! Brak... Biraz n'olursun... Brak... Cemal, birden Zeli'in sesinin kesildiini, stne yklendii vcudunun nce titremeye baladn, sonra kasldn, gerildiini fark edince aknlat. Ne yapacan bilemeden, Zeli'i daha hzl daha hzl pmeye balad. Kzn eneleri sk skya kenetlenmi, yznn baz yerleri scak, baz yerleri souktu. Az nce onu stnden itmeye alt halde, imdi itemiyor, daha ok gsne doru sokuluyordu. Bu gergin, kaslm vcut, az sonra birden geveyiverince, aknl bsbtn artt bir srada, Zeli btn gcn toplad. Onu stnden geriye doru itti. Doruldu: Brak beni! akn, bozulmu doruldu. Utanyordu. Zeli'e bir daha yzne bakamayacak kadar kaba davrand kans vard iinde. Yannda, o-nun, abuk abuk karan salarn dzelttiini grd. Elinden geldii kadar abuk kendine dzen vermeye alan Zeli, toparlamasn bitirince, elini onun eli stne koydu. Yumuak, kararl bir sesle fsldad: Kalkalm... Hibir ey diyecek durumda deildi. Zeli'in elini eli stnde duymak, tekrar gven veriyordu iine. Az nceki korkusunun yersiz olduunu anlatyordu. Uysal bir tavrla kalkmaya davrand. Zeli bir abukta ona doru eildi. Yanann stnden pverdi: Sen kal, nce ben gideyim, sen sonra gelirsin! Sonralar, gnlerce yanann stnde kaldn duyduu bu kk pn verdii mutlulukla sarho, ne diyeceini bilemeden bak-nrken, Zeli'in ayaa kalktn, tarlaya doru ilerlediini grd. Zeli, tarlaya ayak att srada, ardaan gerisinden bir ocuk glgesinin dolandn, etrafnda birini aradn fark etti. Glge, sesini ykseltmeden ekinerek, kendisinin duyabilecei gibi mnldand: Zeli, Zeli kz neredesin? Kardeinin sesini tanynca, yokluunun farkna vanldn anlad. Anas ardndan, onu kendisini aramas iin gndermi olacakt: lerledi: Ne o? Buradaym! Yaklatklar zaman, kardei merakl tavrlarla onu inceliyordu: Nerdesin kz? Ne yapardn orada? Yanm saattir seni ararm!.. Entarisinin eteklerini aptestten yeni kalktn belli edecek hareketlerle dzeltti! Bayla ba iaret etti: Merak ettinse git bak neredeydim. Tarlalarda yaayanlarn, oklukla, belli apdest yerleri bulunmadndan, akla yakn bir yaland bu. Kardei inanmam olsa da sustu.

Birlikte ardan nne ktklar zaman, sergi yerinin aklnda, daha yakndan grebildii ablasnn nne geti. stn ban tozlanm, salarn dzelt. Zeli eteklerinin, srtnn tozunu silkelerken, ksa bir an olduklar yerde duraladlar. O srada, Arap havas kesildi. Mestan Aa'nn oluyla Yaar hora tepmek iin ortaya frladlar. Sadece iki kii kaldklarn grnce de Cemal'i hatrladlar. Aranp gremeyince, kz kardelerine sordular. Kz kardei, anas etraflarna bakndlar, Cemal'i gremediler. akn akn mrldandlar: imdi buradayd! Grmedik nereye gitti. Anasnn, kardelerinin aknl yanlarnda oturan konuklarna geti. Kim varsa etrafna baknp Cemal'i aramaya balad. Cemal'i aranrken bu defa da Zeli'in yokluu ortaya kt. Herkes iinde uyanan ayn pheyle Zeli'in anasna dnd: "Zeli nerede?" Bu phenin uyandrd merakla oturanlar yerlerinden doruldu. ardan ba tarafnn koyu glgelerine doru dnd. Zeli'le kardeinin alandaki halkaya yaklatklarn grd. ki kardein birlikte olmas, az nce dncelerinde uyanan pheleri bsbtn iinden klmaz bir duruma soldu. Zeli, CemaPle birlikte olmu olsayd, kz kardeinin aralannda ii neydi? Kalabaln merak imdi Cemal'i bulmakla topland. Mestan Aa'nn olu seslendi: Cemaaal! Hooo Cemal! Cemal bu sese karlk vermeden Yaar, Zeli'in nnde durdu: Cemal nerede? Zeli omuz silkti: Ne bileyim? Olan az nce herkes gibi, dncesinde uyanan pheyle onun halini tavnn inceledi. Grmedin mi? Grmedim dedim ya! Sonra kardeinin elinden tutarak ilerledi. Kalabala kart: Biz beraberdik... Mestan Aa'nn olunun sesini duyan Cemal, ortaya kmakta geciktike durumunun arlaacan anlad. ardan gerisinden seslendi: Buradaym! Geliyorum... Az nce bulutuklar srada, Zeli'in kendi geldii ynden deil de, ardan br ynnden grndn hatrlaynca bu defa kendisinin o taraftan ortaya kmasnn pheleri datacan dnd. Kalabala doru ilerledii srada Mestan Aa'nn olu sordu: Nerelere kayboldun be Cemal? Yalan sylemesini hi beceremezdi. Ama kendisinin de hayret ettii kadar kolaylkla karlk verdi: Hi, buradaydm. ardan gerisinde hayvanlar dolandm, geldim. Herkes birbirine baknd. Kimse Cemal'in ne zaman yanlarndan aynldn hatrlamad iin, ne kadar zaman da kaybolduunu anlayamad. Etrafndakilerin aknln grnce Cemal cesaretlendi: ardnz geldim ya! Aradan ne geti? Herkes ne diyeceini bilemeden birbirine bakt. Dncelerin dml kalan pheleri, neelerini karm, admlann arlatrmt. Atein bana isteksiz isteksiz dndler. Halil kalabal canlandrmak istedi: Eh balayalm gayn! Ay, kardaki zeytinin gerilerinde kavuuyordu. Halil'e ilk kar kan kars oldu: Ge oldu! oluk ocuun uykusu geldi. Mestan Aa'nn gelini atld: Ay kavuunca, yolumuzu gremeyiz. G olur. Vakitken da-lalm... Cemal'in byk kz kardei hemen: Bizim feneri alrsnz karde, diyecek oldu. Kadn yzn buruturdu: Sizin fener size lazm! Kocasna dnerek ekledi: Hadi toparlan da gidelim... Kalabalk, uyuyan ocuklann kucaklad. Acele acele vedalat. Tarlalarna doru ilerlerken Zeli anasnn hemen dibinde kendisini belinden itmesiyle irkildi. Yr, rezil ettin bizi!.. Dirseiyle, kuvvetle anasnn elini geriye itti. Cevap vermedi.

4. GNLER GEBE O gece, her zamanki gibi sabaha kar uyandklar zaman kars, Recep'e, Zeli'i bir an nce evlendirmeleri gerektiini syledi. Recep neden bir an nce evlendirmeleri gerektiini sormad. Bu szlere her gece Zeli'in durumu stne aralarnda geen konumalardan ayr bir anlam vermedi. Yetikin kzlarnn evlenmeleri konusu, yllardr gecenin bu saatlerinde, karlkl cinsel isteklerinin uyandrlmasnda aralarnda kkrtc bir rol oynard. Cigarasn yatann yannda, topraa bastrp sndrd. Karsna sokuldu. Ben de isterim bir ayak nce bagz olsun, dnya evine girsin. Madem istersin bekleme! Artk zaman geldi!.. Korkarm bir acemilik etmesin!.. Ttnleri beklerim! Ttnler kalksn, onu beklerim... Sen gene syle Bekir'e, yapsn hazrlm geciktirmesin... Bu szler konuulurken Zeli uyankt. Anasyla babasnn ne dediklerini duydu. Bir ara anasnn, akamki phelerini babasna amasn bekledi. Sonu kmad. Kendi konusu kapand. Anasyla babasnn soluduklar bir srada tekrar uyuya kald. Sabah kendiliinden uyanamad. Ryasnda, gelin olduunu, gerdee girecei odada bir yatan kenarnda oturduunu gryordu. Odann kaps ald, darda be kii, Bekir'i srtn yumruklayp zerine doru ittiler. Bekir o hzla geldi, omuzlarna sarld. Birden yatandan srayarak, aln ter iinde gzlerini at. Anas omuzundan tutmu, uyanmas iin sarsyordu. Babasnn "Uyandr, uyandr, yeter uyuduklar" dediini duydu. Anas sylendi: Gne dodu neredeyse, hl tembel tembel uyursun, kalk!.. Uysal uysal dorulup, yatann iinde oturdu. Anasnn stne doru att i gmleini bandan geirdi. Ttn krdlar. Babas erkenden eei alp oduna gitti. Kulua kadar nemli hibir olay gemedi. Kulua doru testiyi doldurmak iin kuyuya gitti. Kuyudan ardaa dnecei srada, Yaar'n elinde testisi, mersinlerin ardndan karsna ktn grd. Akam olup bitenlerden sonra, bu sabah karlaaca kimselerin kendisine nasl davranacaklar sabahtan beri aklm kurcalyordu. Yaar'n tavrlarndan ne dndn anlamaya alrken, testisi elinde yrd. Yaar testisini yere brakp ellerini beline dayad. Karsna dikildi: Ne o korktun mu? Niye korkacakmm? Baksana hemen kayorsun da... zaman, oyalanmann sras m? imdi yle mi olduk? Yrmek istedi: Daha nce nasldk? Yaar karsnda elini gererek onu dinledi. Az dur bakalm... Durdu, gzlerini Yaar'a dikti. Syle? Olan, o zaman ban sallayarak, hibir ey demeden ona bakt, sonra birka adm geriledi, mersinlerin nnde ban kard, bir dal kesip elindeki dal yonta yonta Zeli'e yaklat: Sylesene? Karnda Kadovackl'nn olu olsa kamazdn ama? Zeli testisini kavrad. Hzla yrd. Olan deneini yontarak yolu stnde bir iki adm geriledi. Tekrarlad: Ne kayorsun yalan m? Yoluna devamla olan yana itti, ilerledi. Arkasndan onun sylendiini duydu. Bilirim ben sana yapacam! Bunu yanna komam! fke bana kt. Testisini tekrar elinden brakt. Hzla geriye dnd:

 Ne yaparsn syle bakalm? A kpk gzl, a apal suratl! Syle bakalm ne yaparsn? Bu dnyada erkek kalmad da, kala kala ben sana m kaldm? Sen mi benim gzm korkutacaksn? Yaar ard: Ne oynayp durursun elinde o bakla karmda? Baka oyuncak bulamadn m kendine? Gzm m korkutacaksn?! Yaar, kuyunun ta stnde,duran kovay ald. Kuyunun ta stne karken, ban yerine yerletirdi. Dal kesmek de yasak m? Korktunsa yerine koyaym bari... Zeli karlk vermedi, fkeli fkeli uzaklat. Testisini doldurmak iin kuyunun banda kalan Yaar, hasetle kinle doluydu. Hemen Ze-li'ten nasl alacan tasarlamaya balad. Madem Zeli'ten kendisine hayr yoktu, Zeli'in de gnl istediine varmamasn istiyordu. Bekir, ortalarda dolayordu. Maksad akt. Kazn gnl Cemal'de grnyordu. u halde, kzn Cemal'le arasn bozmak, Bekir'in de elini abuk tutmas iin gzn amak gerekirdi. Recep'e ii duyurursa istedikleri kendiliinden yola gelirdi. leye kadar her gnk gibi geti. leyin Zeli, anas, kardei sofradan kalktlar, ttn dizmeye oturdular. ok gemeden, dardan hzl admlarla birisinin ardaklarna doru yaklatn duydular. Balann ardan kapsna dndrdler. Kapnn dnda, ocuunu kucaklam bir kadn glgesi, hzla ardaklarndan ieriye girdi. Ardndan bir kadn hmla yan balarnda bada kurup kendini yere brakt. Gelen Aye'ydi. Anas, kardeleri, ilk azda bir ey sylemeden akn akn bir Aye'ye, bir birbirlerine baktlar. Aye oturduu yerde soluya soluya, ileri geri fkeyle sallanyor, sze nereden balayacan bilemiyordu. Zeli kendini toparlad: Katn m kz? Aye fkeden dili tutulmu konumuyor, artan bir hzla ileri geri sallanp duruyordu. Birden kollar arasnda sallanrken gzlerini dikmi kendisine bakan, eliyle gslerini mncklayan ocuu, kavrad gibi kaldrd, yere oturttu. Otur oturduun yerde be pi kurusu! Kanm bama karma benim! Analar aknd. Kzna ho geldin desin mi, demesin mi bilemedi. Kalkt, akn akn ardan iinde teye beriye baknd. Sandn hemen dibinde, bir tepsi iinde, ekmei sarp kaldrd sofra rtsn at. A msn? Kz ses karmad. Laf ite! Bendeki de akl! Yoldan geldin, a msn sorulur mu? aknlk! A kzm, bende akl m kald! Bu kadar ileden sonra! Sen yetitir gl gibi kzm, ver ellere, yz glmesin! Ne diyeyim? Yzleri glmesin, evleri balarna yklsn inallah!.. Rabiye merakn tutamad: Dvdler mi kz?.. Kadn ona doru dnd: Sen sus! Lafa karma! Daha o kadar olmadn! O arada sylene sylene, bir tepsinin iine yerletirdii bir para ekmek, birka zeytin tanesi, keinin stnden kendi mayalad bir para peynir, bir de domatesi, kznn nne srd. Yumurta piireyim ister misin? Kz ban geriye att. Kk kardeine dnd. Gene bayla kede duran su testisini iaret etti. Rabiye frlad. Marapay su doldurup ablasna uzatt. Aye bir iki yudum kendi iti. Bir iki yudum da, yannda dorulup, kollarna aslan oluna iirdi. Anasnn nne srd peyniri zeytini oluyla paylaarak yemee koyuldu. Anas, kardeleri, daha hibir ey anlatmadan, onun grmcele-rinin, kaynanasnn hakaretine uradna inandlar. Aye'nin fkesi onlar da sard. Anas sylenmeye devam etti: Ye yemeini, hi azn yorma anlatmak iin. Bilirim ben o soysuzlarn ne mal olduklarn! Yere batascalar! Boyunlar altnda ka-lascalar! Aye birden boand: Lanet olsun! Vardma da varacama da bin defa piman oldum. Bir gn yzm gldrmediler. Drdrlanndan bktm usandm! Zeli sordu: Ne dediler gene, ne yaptlar?

 Daha ne yapsnlar? Elimi neye srsem katrlar! Nereye otursam kaldrrlar! Ne tarafa yrsem dndrrler! Sitemlerinden yreime kan oturdu! Ehhh yetiversin gayri! Bir koca iin bu kadarn ekemem!.. Aye bu tonla o sabah olanlar anlatt durdu. Kavgasnn sebebini aka anlamak gt. Sinirli sinirli, ordan oraya atlayarak, bu sabahki olay, on be gn nce bir ay nce geen baka olaylarla birletirerek anlatyordu. Anas, kardeleri, bu anlattklarn geen yl, ilk defa kocasmn evindep kap geldii zaman anlattklaryla birletiriyorlar, hayallerinin de yardmyla eksiini tamamlyorlar, dediklerine hak veriyorlard. Aye bu sabah sa kzdrm ekmekleri kapatacakt. Hasan ayaklarnn dibinde dolayordu. Grmcesi de botu. (Zaten ie hi yanamazd.) "Alver Hasan', eli yanmasn" demiti. Grmcesi burun kvrmt. "Nasl dourmasn bildinse, bakmasn da bil!" Ekmek yourmak, sa kapamak, su ekmek, ne i varsa hep onun stne ykmlard damda. Kendileri iki yaprak ttn krp, bitti mi komu komu dolarlard. "Ellerin mi krlr? Yabancnn m?" demiti grmcesine. Ondan sonra grmcesi karlk vermi, kaynanas, kk grmcesi stne yrmler, dalamlard. Zeli arada bu anlattklarn kesti: E peki kocan, kocan ne dedi? Kocam ald ceketini omzuna sabahtan Urla'ya indi. Yoktu ki tarlada duysun! Duysa ne olacak? Erkek gibi erkek deil ki hepsinin azn kapasn, saydrsn kendini! Anasnn aznn iine bakar. Ksacas, yldr ellere uaklk ettii, her hizmetlerine kotuu yetmiti canna. Kocasz kzlarn fkesini ekemezdi her gn. Kapt gibi Hasan' gelmiti. Geen yl, kocasna kanm dnmt ama, bu seferki sondu. Cihan yansa yklsa, ayaklarna kapansalar grm-celerinin yanna dnmezdi bir daha. Anas: Ah, dedi, ksmet. Madem geldin, ho geldin. Hayrls ne ise o olsun! Zeli, onun anlattklaryla iyice hrsland: Bir daha dnersen adam deilsin zaten! Yazk senin erefine namusuna! Bir daha dnersen bana ne gelirse gelsin acmam!.. Aye nndekileri yiyip bitirince, kalkt, nndeki tepsiyi kaldrd. Yerine koydu. Kardelerinin yanna dnp oturdu. Bo bir ine alp, ttn dizmeye balad. Kim dnermi onlann arasna bir daha! eytan grsn hepsinin yzn! Doudaki dalarn eteklerinde, yanan fundalklarda yapt odunu, k iin, Urla'daki damlanna indiren Recep, ikindiye doru tarlaya dnd. Eeini tarlann kysna balad. ardaa doru ilerleyince, Aye'nin elini pmek iin ardan nne ktn grd. Kznn katn anlad. Hibir ey sormad. Ne sevindi ne de zld. Kzna elini uzatt. Bir kahve yapmalann istedi. Zeytinin dibine kt. Cigarasn yakt. Akam sofrasnda, yemek byk bir sahan, soanl domatesli salatadan ibaretti. Aye kucanda ocuuyla, Zeli'in yanna, yldr hep hepsi be kere oturduu bu sofraya tekrar oturunca, yerini yadrgad. Sofradakilerin boazna ortak oluyormu, kendisi aralarnda fazlaym duygusuna kapld. Babasnn baklar ona doru uzansa, lokmalarn sayyormu sanyordu. Babas ortadaki sahana ikide bir avucuyla uzanan Hasanin ellerine bakyordu baz baz. Olann anasna hi rahat vermediini gryor, bu yzden gururlanyordu. Kansna dnd: Kar be, zeytin kar Hasan'n nne de yesin! Kans zeytini karmak iin kalkt. Erkek misafirin itiban bakayd ne de olsa gznde, ekledi: Yann karpuz alrm ben kerataya! Babasnn Hasan'a gnderdii bu yaknlk, sevindireceine Aye'ye sofrann konuu olduunu hatrlatt. Gece yatacaklan srada nal yerleecekleri ayn bir sorun oldu. ki ince ilteleri vard yatak diye kullandklan. Birinde Zeli ile Rabiye, brnde de anas ile babas yatard. Anas ile babas yine yatak-lannda kald. Zeli'in yatana, yanlamasna yerletirdikleri yastklara, Aye olu ile birlikte, ocukluklanndaki gibi kardeleriyle yan yana uzand. Zeli, btn gece ablasnn ban bir saa bir sola dndrdn, uyuyamadn grd. Arada bir derin derin gs geirdiini duydu.

Ertesi sabah uyandklannda ablasnn btn gece gzn krpmad akt. Yan yana ttn kucaklarken sordu: r Kz gene dnecek misin kocana? Dnk fkeli ablas, imdi zgn durulu, dalgnd. Geirdii uykusuz gecenin yorgunluu vard zerinde. Solmu sararmt. Bilmem ki ne yapaym? Nasl bilmezsin? Bilmem ite! Babamn bana m yklp kalaym, kucamda bir de ocukla! Ksmetin kar yine evlenirsin? Gl gibi kzlar kocasz dururken, kim alr beni byle plkten sonra? Ben senin yerinde olsam katktan sonra dnmem, bir daha geriye adm atmam! Sana yle gelir imdi! Evlenmedin ki koca nedir bilmezsin... Lanet olsun yle koca! Ben ezdirmem kimseye kendimi! Kocamdan ac bir laf iitmedim ben asln araan. Ne iitimse grmcelerimden, kaynanamdan iittim. Kaynatam da iyidir. Grm-celerim evlenselerdi bam dinlenirdi! Kocan ne der grmcelerine? Ses karmaz m? Ne desin? Onlara susun der, bana sabr der, anr o da, ba-nr anr, fkesi geince susar. Zaten yumuak huyludur. Nereye ek-sen oraya gider. Sen al kocan yleyse, ek bam git... Nereye? A kalacak deilsiniz ya? Bu kadar bo tarla var etrafta! Yanc girin, paranz olursa icarla tutun! Hi olmazsa ban dinlenir. Laf iitmezsin. Ben olsam yle yapanm. Dnyada ii kocamn keyfine brakmam. Siz byle giderse daha krk yl ayramazsnz mallan... Eh, evlen de seni de grrz! Bakalm kardan karya akl retmeye benzer mi? Sen sen ol, hanesi kalabalk erkekle evlenme. Daha sonra, ardaa dnp, ttn dizmeye oturduklan zaman bu konu Zeli'le ablas arasnda devam etti. Aye'nin bir gn nce fkeli hali nasl anasna kardelerine gemise, bugn de dalgn dnceli hali geti. Bir ara analar uzun uzun iini ekti. Konumalarna ka-nt: Dile kolay a kzm, ilesi neyse ekecek!.. Kulua doru Aye'nin sabrszlanmaya baladn fark ettiler. Olur olmaz vesilelerle ayaa kalkp ardan iinde dolanyor, her seferinde kapdan ban uzatp, gelen giden var m diye baktktan sonra yerine oturuyordu. Bu dolanmalardan birinde, telala kapdan ieri ekildi, gizleyemedii bir heyecanla kardelerinin yanna dnd, hemen teberisini toplamaya balad! Ne o kz? Gelir!.. Kim, kocan m? Yanaldan kzarm anasna, kardelerine, "Hor grmeyin beni" der gibi bakyordu. Zeli hrsland. Toparlasana azck kendini! Hkim ol nefsine! Bekle bakalm gelsin, ne diyecek? Aye, gs arpntsndan sratle inip kalkarak, kardelerinin yanna kt. Danda damadn ayak seslerini, zeytinin altnda oturan Recep'i selamladn duydular. Selamdan sonra aralannda ksa bir konuma geti. Damat sordu: Anam nerde, ieride mi? eride... Aye? O da ieride... ocuklar? Onlar da... Damat ksa bir an kararsz sustu: Nasl hepsi iyiler ya?.. Hamdolsun... Msaaden olursa ben ieri bir bakaym... Sen bilirsin...

Damat ardan kapsnda grnd. Babasn gren kk Hasan ardan kapsna doru atld. Aye ban nne edi. Dargn, somurttu. Anas damadna doru ilerledi. Damat kadnn elini ald, pt. Eildi, olunu kucaklayp kaldrd. Gs geirdi. Eh ite, bizim ksmetimizde bu da varm! Ayrmadk mallarmz bamz rahat etsin... Siz naslsnz? Hep iyisiniz ya? Kadn mnldand, yer gsterdi: Nasl olalm. Hep bildiin gibi... Buyur otur... Ben babamla danda otursam dahayi. Siz keyfinize bakn. Rahatnz bozmayn.. Elinde yanm kiloluk bir kesekd vard. Sen naslsn kz Rebi, iyi misin? Bymsn maallah! Rebi ban nne edi, sntt. Al bunu sana getirdim... Rebi kalkt. Enitesinin elinden, ban dorultmadan kesek-dn ald. Zeli'in yanna dnnce at. Akideekeriydi. Adam sonunda kansna ynelecek cesareti kendinde buldu: Sen de hazr ol gidelim, scaa kalmayalm... Aye sustu. Ben danda beklerim. Toparlan da oyalanmayalm... Yok benim toparlanacak niyetim. Kendin nasl geldinse yle gidersin. Benim iim yok, senin o dilli kardelerinin arasnda. Bir tarafm brakmadlar!.. Ben onlann aznn payn verdim. Yr sen! Bir daha kolay kolay sana dil uzatamazlar... Kansnn cevabn beklemedi. ardan dna, Recep'in yanna doland. Kaynanas ardndan geldi. Gzel sylersin be olum ama, bir gnlk dava deil ki bu; evlendiinizden beri iitiriz. Ayr babanla kardelerinle maln, kanna sahip ol! Ah be anacm, benim szm dinleseler, bir gn durmam, kalkaym da anamla kardelerimle mahkemelerde mi srkleneyim? Ama bu sene ttn kalksn hepsini raz edeceim. Ben de bktm. Recep sze kantr. Aynrsan iyi edersin. Dn akam hepsiyle kaptm, bir taraflann brakmadm. A-ma anayla karde ite. Atlmaz atasn, satlmaz satan... Olu kucamda, ardaa seslendi: Hadi Aye, hazr msn? Kans ba rtsn balayp, oraplannn bam ekerek, telal hallerle, ardan kapsnda grnd. Kaynvaldesi mnldand: Ne bu acelen be olum! Oturaydn. Bir kahve ieydin. Daha terin soumad. Gidelim daha iyi, scaa kalmayalm... Vedalamaya baladlar. Byklerin ellerini ptler. Aye kardeleriyle pt. Damat hocakaln dedi sadece. Ayrlrlarken anas, Aye'ye son bir nasihat verdi: Madem yle, kocanla iyi geinirsiniz, sk diini, ne diyeyim. Bunlarn hepsi geer. tekilerin hepsi gider, sonunda gene kocanla sen birbirinize kalrsnz... Kucanda Hasan'la kocas nde, iki adm arkasnda Aye, Ur-la'ya doru uzaklatlar. ardakta kalanlar, az ileride yolun kesini dnnceye kadar, ardan nnde durup onlar uurladlar. O gn akama kadar Recep'lerin ardanda anlatlmaya deer baka bir olay gemedi. Akama doru, her zamanki gibi yolda, eei stnde Bekir grnd. ncirin altnda hayvann durdurdu; inmedi. Recep'le ayakst bir iki laf attlar, gitti. Ertesi sabah ttn krmaya ktklar zaman Zeli, kar tarlada Cemal'in ttn krdn grd. Kilizmaya gitmediini anlad. Aklna delice bir fikir takld. Cemal'e sormak istiyordu: Evlenirlerse, anas, babas, kardelerini brakr myd, yoksa brakmaz myd? Krlacak pek az ttn vard o sabah. Krdklar trn bir kfeyi doldurmad. ardaa dndler. Az sonra Recep, Urla'ya inmek iin yola kt. Anas da, knlan ttn nasl olsa Zeli be saat iinde tek bana hak eder diye, yanna Rabiye'yi ald, be para kirliyi, su tenekesini, sacayan, kucakladlar kuyunun banda amar ykamaya gittiler. Zeli ardan kaps iinde srtn dayad. ine koyuldu.

O gn Urla'nn pazanyd. Hemen hemen btn komular pazara iniyorlard. Babas gittikten az sonra, tarlalarn st bandaki yoldan Bekir'in getiini grd. Bekir tarlalanna doru bakt. Recep'in eeini meydanlarda gremeyince, kendisinden nce Urla'ya indiine hkmetti; seslenmedi. Bekir'in hemen ardndan, tarlann alt yanndaki yoldan Yaar geti. Zeli bilinmez nasl bir duyguyla, onlann arkasndan Cemal'in gemesini beklemeye balad. O aklna taklan soruyu, evlendikleri zaman Cemal'in anasyla babasyla birlikte oturup oturmayacaklann mutlaka soracakt. Aradan bir eyrek geti gemedi, az nce Bekir'in getii yoldan, incirin gerisinden Cemal grnverdi. Elinden ttn inesini att gibi frlad. Kendini ardan nnde bulunca, ll davranmas gerektiini anlad. Etrafna baknd, anas, kardei, kuyunun banda ama-nn suyunu atee vurmular, atei beslemek iin, evrelerinde eilmi al rp aranyorlard. Grnrlerde baka kimse de yoktu, incire doru bal keiyi grnce, aklna keinin yerini deitirmek geldi. Cemal'e, anasmn kardeinin gzne grnmemesi iin beklemesini iaret etti. Keiye doru ilerledi, ipini zd. Cemal'e sormak istedikleri aklndan uup gitmiti. Git, abuk git! Buralarda dolama! dedi, bizi grmesinler! Anam pirelendi... Cemal bir eyler mrldanarak, sylemek istedi. Git, abuk! Mektup yaz. Ben de sana yazanm... Mektup mu yazaym? Mektup yaz, kuyunun bandaki ocan ta altna brak. Ben alamazsam, Rebi'le aldrnnm. Ertesi gn karln brakrm. Keinin kazn az ileriye akarak balad. ardaa dnd. O ardaa dndkten az sonra, Cemal incirin gerisinden karak yoluna devam etti. Kuyu banda Yaar'la atmasndan bu yana geen iki gn iinde, Zeli'in yaay ile ilgili anlattmz bu olaylar olup biterken, etrafta ksaca zetlememiz gereken baka olaylar da geti. Yaar kuyunun bandan aynldktan sonra, tarlalanna dnd. Anasnn kardelerinin yannda bir sre sessiz sedasz, Zeli'ten nasl alacan dnerek, ba nnde ttn dizdi. Bir ara kardeleri, geceki elentiden sz amlarken ortaya bir laf att: "Cemal'in, Recep'in kzn karaca doru mu?" Anas, kardeleri bu laf aldlar, gznn nnde ilemeye baladlar. Anas sordu: Kimden duydun? Halilgilden... Kardeleri atldlar: Halilgildense dorudur. O Kadovackhlann iini dn iy. bilir. leden sonra Yaar Urla'ya indi. Akam st tarlaya dnerken, Tenekeci Halil 'le yolda arkadalk ettiler. Yaar ok gemeden sz Cemal'in, Zeli'i karacana getirdi. Halil "Kimden duydun?" diye sorunca "Bilmeyen mi var, dedi, herkesin dilinde!" Tabii Halil, Yaardan aldn, ardana varr varmaz kansna satt. Kars havadisi alnca, kuyunun bana su almaya gitti. Orada Mestan Aa'nn gelini, haberi Yaar'n kz kardeinden duymutu. Yadrgamad, gece olanlara da anlamn artk kavramlard zaten. Recep'in kz ardan gerisinde, Ka-dovackl'nn oluyla oynarken, kz kardeine de gzclk yaptrmt!.. O akam, anas kardeleri, bu konuyu tekrar atklan zaman Yaar artk szn kendisinden ktn unutmu, onlardan bilmediklerini reniyordu. Ertesi gn, Urla'nn pazanna inerken bir ara Bekir'in nnde ee-iyle ilerlediini grd. Admlarn hzlandrd. Yetiti. Bir iki cmleden sonra uzatmad konuya girdi: - Eh, Bekir evlenmeyecek misin daha? Bekrln yetmedi mi? Evlenme sznden holanan Bekir topuklarn eeinin karnna indirdi. Hayvan hzland. Yaar admlann sklatrd. Bir teebbsmz var hayrlsyla!.. Hangisi o? Duymadn m? Duymadm ya! Recep'in kz be!.. Yaar bir kahkaha att. Eein kna okkal bir amar indirdi. Hayvan kasld. Hzland, Bekir yulara sanlmak zorunda kald. Merakla Yaar'a dnd.

 Ne gldn? Recep'in kzysa avucunu yala!.. Neden? Duymadn m? Duymadm ya! yle dine imana gel grdn m? Recep'in kznn yavuklusu olduunu hi kimse sana sylemedi mi? Bekir ard, afallad... Aldatld kansna vard: Vay namussuz vay!.. Ben bu kadar yardm edeyim de bilkis... Kim? Kim olacak, Recep! Recep'in bu ite ne gnah var? Allah bilir kznn yavuklusundan haberi bile yoktur. Sorun Bekir iin daha kank bir durum ald. Kimmi kzn yavuklusu? Kadovackl'nn olu! Geen gn ikisini ba ktklerinin altnda basmlar... Bekir ne diyeceini bilemedi. Renkten renge girdi. fkeyle to-puklanm eeinin karnna indirdi. Durmadan syleniyordu: Grr o! Grr! Bakalm kim zararl kar!.. Ben ona gsteririm. Yaar tekrar hzlanan eein ardndan admlann sklatrd: Kendi kendini ne zp duruyorsun? Recep'i bul, konu, sana sz verdiyse kzma sahip olsun!.. Bu arada bir gn nce balayan dedikodulara sonunda konu kom-ulan aralannda dndler tandlar Kadovackhlann kzlann karmak iin frsat gzettiklerini, Recep'le kansna sylemenin kendilerine den komuluk devi olduuna karar verdiler. Yukanda, Yaar'la Bekir arasnda anlattmz konumalar geerken Mestan Aa'nn olu pazar yerinde Recep'le karlat: Recep Aa iyi oldu seni grdm, dedi. Bunca yllk komuyuz, kzna gz kulak ol! Kadovackllar karacaklar. Akam duydum, gzme uyku girmedi, tyi oldu seni grdm, syledim. Recep hibir tela gstermedi. Eksik olma, dedi, aynldlar. Recep'in kansn kuyu banda dolar gren Halil'in kans, durduu yerde duramad, testisini kapt, yrd. Soluk solua kuyunun bana vard. Kolay gelsin komum! yi oldu da seni grdm! Kadn onun telal haline bir anlam veremedi. Hayrola? ki gndr hep akhmdasn. Seni greyim syleyeyim dedim de gnah benden gitsin... iki gndr yreimi kurtlar kernirdi... Sznn burasnda durdu. Kulak kesilen Rabiye'nin duymamasn istedii iaret etti. Anas Rabiye'yi ardaa yollad. Kz dinlemedi. Halil'in kans omuz silkti: Syleyeyim de kzn da duysun bari; gizli deil ki, btn lemin dilinde... Kadovackllar senin Zeli'i karacaklar, gz kulak ol!.. Kadn dald, dnd. Komusu szn tamamlad: Yazk gl gibi kzma! Onlarn kendi balarm sokacak yerleri yok, bir de stne gelin almaya kalkmlar. Olan bugn yarn asker, kznn bam yakmasnlar, tetik ol!.. Halil'in kans bylece iinin kurdunu dktkten sonra testisi elinde uzaklat. Gene bu srada Bekir, Urla'da oturduu kahvede Recep'i buldu. Surat ask yaklat: Oldu mu be Recep Aa, byle miydi szmz, caymak var myd? Recep onun szn kesti: Dur, tela istemez! Surat etme bo yere! Sen ne duydunsa ben de duydum! Ben Kadovckl Ali'ye kz vermem bilmi ol! Recep dnd, bu arada, Kadovackllar, ova adam doluyken kz karamazlard. Gelecek ay, ttn kalktktan sonra, tarlalardan Urla'ya g balad m, ova tenhalaacak, kendileri tarladaki zeytinlerini beklemek, toplamak iin ekim sonuna kadar ovada kalacaklard. O zaman Zeli'i sabah akam gzleyecek de olsa, kznn gnl varsa

kamasn nlemek gleirdi. Bunlan aklndan geirdikten sonra Bekir'e ka-rann aklad: Ttnler kolayland m bir yolunu bul kar, madem evlenmek istersin Zeli'le... Bekir'in gz tutmad bu ii. Nasl karaym be Recep Aa? Kolay m senin dediin? Gnl olsa hadi neyse, ama diretirse ben nedeyim! Karakollarda m srneyim? Ben ikyeti olmam ki karakollara desin! Sen kar, ben verdim derim, kyarsn nikh yaparsn dn, olur biter. Bekir'in az ok bu konuya akl yatmaya balad. Kendi tek bana Ze'i karamazsa bir yardmc bulabilirdi elbet. Recep: Artk orasna ben kanmam, dedi, nasl bilirsen yle yap... Ayrldklar zaman, eski dostluklan sarslmamt. Recep kanyla, Kadovackhlann Ze'i karacaklan konusunu, o akam kzlan ttn krarken, krmandallann yannda uzun uzun konutu. Kan koca kzlarm gzlerinin nnden ayrmamak, sonra da bu konu stnde ona en kk bir sz sylememek karanna vardlar.

5. "ndim eme bana Mektup koydum tana " Halk Trks Yolda Cemal'in akl fikri Zeli'e yazaca mektuba takld. Neler yazacakt? Evlenelim diyecekti, bu bir. Evlenelim kk bir dammz olsun, iinde beraber yatp beraber kalkalm!.. Kk bir tarla bulalm, beraber ekip beraber bielim. Ka gndr aklndan geen buna benzer dncelerdi. Elini uzatt yerde Zeli'e demek, ban evirdii yerde Zeli'i grmek istiyordu. u anda da Zeli yan banda yahut bir adm gerisinde yrsn istiyordu, istemekten ileri bir duyguydu iinde yerleen. Sa kolu bir ho, yannda Zeli varm, saracakm gibi kmldyordu. Pazara inince ilk ii, okula gittii gnlerde defter kalem ald bakkala uramak, kk bir okul defteriyle, bir kurun kalem satn almak oldu. Sonra ardaktan istedikleri teberiyi almak iin pazar yerini dolarken gezici bir kitap satcsnn sergiledii kitaplar nnde durdu. Ak Gariplerin, Kerem ile Asllarn, Ferhat ile irinlerin resimli kapaklarna gzleri dald kald. O kapaklarda grd ince belli, bkk boyunlu Arzulan, irinleri, Asllan Zeli'e benzetti. O kitaplan okumay ne kadar ok isterdi imdi. Kimbilir belki de ka gndr dile getiremedii derdi, o kitaplarda aka yazard. Bir kitap daha grd: "AkMektuplan". Pahal myd acaba? Dayanamad kitapya dnd: Hemerim una baksam olur mu? Kitap, yzn buruturarak kitab uzatt. Rasgele bir yerinden at: 17. Mektup. Birka satr okudu: "Alevli dudaklanmn atei nereye kaarsan ka seni saracak, bu yangnn ortasnda 'imdat! imdat' diye baracak, beni arayacaksn! Kollanmn arasna kendini inliyerek braktn zaman seni lgnca kucaklamak, ezmek... " - Beenmedin mi? Ne diyeceini bilemedi. Hemen gzne ilien baka bir kitab iaret etti: "En Sevilen Maniler." Bunu alaym daha iyi. Cebinde bir formalk "En Sevilen Maniler"i, defteri, kalemi alveriini tamamlamak iin pazar yerini dolat. Sonra leye doru tarlann yolunu tuttu. Yolda, manileri okuyup bitirdi. Bir ounu da iki okuyuta ezberledi. ardaa geldii zaman hi aklna gelmeyen bir glk cann skt: Nerede mektup yazacakt? Kendini bildi bileli ailelerinde kimsenin mektup yazp mektup aldn hatrlamyordu. Mektup sadece askere gidenlerle aileleri arasna bavurulan bir haberleme aracyd. Bir de klann mektup alp verdiklerini duyard. imdi kardeleri, anas, babas, onu elinde defter kalem mektup yazarken grrlerse gln derdi.

Gene kurtuluu tenekeleri kapp ikindiye doru suya gitmekte buldu. Kuyuya varmadan bir zeytinin altnda oturdu. Tenekeyi dizlerinin stne yan yatrd. Defterini kalemini kard. nce ne yazacan bir trl kararlatramad. Sonra fazla vakit olmadn da dnerek, ya-n sadan soldan kulanda kald gibi, yar iinden geldii gibi yazmaya balad: ok kymetli bir huzura... nce naslsnz onu sormak isterim. O geceden sonra iyi misiniz? Bana gelince sabah akam sizi dnmekteyim. Bu kadar yakmmz-dasnz. Kardan karya sizi greyim de yannza gelip derdimi sy-leyemeyeyim. Buna zulm denmez mi? Ben ne kadar urasam size kar duyduklarm syleyemem! Halimi size u maniler anlatsn. Ay doar amak ister Al yanak yamak ister u benim garip gnlm Yre kavumak ister. Karanfil ezenim yok Ezip de gezenim yok Yklsn byle yerler Salnp gezenim yok Akardm alamazdm Glerdim alamazdm ileydim ayrlk var Sana bel balamazdm. Bu manilerin altna okla yaral bir kalp resmi izdikten sonra "Sizi seven Cemal" diye imzasn att. Defterinden yazd sayfay yrtt. Katlad. Biraz sonra kuyunun banda Zeli'in syledii yere ocan a altna yerletirdi. Zeli 'ten Cemal 'e: Zeli akamst kardeini gnderip Cemal'in mektubunu aldrd. Okuduktan sonra aadaki cevab yazd. Kardeinin eline verdi, Cemal'in mektubunu ald yere koymasn, ta da iyice yerine yerletirmesini syledi. ok sevgili bir huzura. Siz benim hatrm soruyorsunuz. Ben ok kr iyiyim. Ben de sabah akam sizin halinizi merak ederim. Hep sizi dnr, sonumuzun neye varacan sorarm. Sizin yazdnz maniler, sizin halinizi anlatrsa, bunlar da benim halimi anlatsn. Elin elimde deil Kl belimde deil Yre gitmek isterim Hkm elimde deil. Kalarn mildir yrim Gel beni gldr yrim mrmz ayr ama Gnlmz birdir yrim Ak yrim ala yrim Hem gl hem ala yrim Sonunda kavumak var Bana bel bala yrim. Mektup sayfasn iek resimleri sslyordu. mza yerinde "Senin Zelihan" yazlyd... 6. BR AK ANLAYII Ertesi gn, ikindi st, Urla'ya inerken, Bekir Recep'in tarlas nnde, incirin altnda, eeini durdurdu. Recep'le ayakst bir iki cmle konutular. Zeli, az tede, elindeki kovadan, keiyi suluyordu. Bekir'i grnce srtm dnd. O kadarla da kalmad, birka yudumda bir kovadan bam kaldrp etrafna bakna bakna suyunu ien keinin ban, fkeyle kovann iine itti. Birka yudum itikten sonra tekrar ban dorultup etrafn seyre dalan hayvan, daha fazla beklemeden kovalad. Kovann dibinde kalan suyu Bekir'e doru frlatt. Topuklarn vura vura ardaa dnd. Yan gzle onun bu hallerini gren Bekir sarard. Recep'le konutuu szn srasn ard. Bir iki mnldand. Topuklarn hayvann karnna hrsla indirdi. Urla'nn yolunu tuttu. Bekir isterdi ki, Recep'in tarlasna yaklap da yoldan "Recep Aa Hooo Recep Aa!" diye seslendi mi, Zeli hemen yerinden Masn, kendisine grnsn, cevap versin. Sonra babasyla zeytinin altnda yahut tarlann kenannda laf atarlarken, olur olmaz bahanelerle, ardaktan ksn, etrafta dolansn, kaamak onu gzetlesin.

Ama Zeli, aksine nceleri onun bu ziyaretlerinde hi oral olmazken, son gnlerde onu grdke, hep byle zvanadan ktn belli eder haller taknmaya balamt. Eline ayama ne geer, ne taklrsa arpp rpyor, yz buruturuyor, burun kvnyor, kendisine bir ey sylenecek olursa ters ters cevaplar veriyor, bazen daha da ileri giderek yksek sesle syleniyordu. Bekir onun bu hallerini grdke saranyor, alt duda sarkk, gzleri sorularla dolu, Recep'in yzne bakp kalyordu. Sonra eeinin stnde uzaklarken hrslanmaya balyordu. To-puklann fkeyle indiriyordu hayvann karnna! O kahveleri, o ekerleri, etleri kimin iin tayordu Recep'in ardana? Kimin iin bozuyordu paracklarn? Kim sanyordu onu kaltak? Baldnplak ttn yancs m? Kadovacklnn oluyla bir mi tutuyordu onu? Aa saylrd o daha imdiden! ift sahibi, tarla sahibiydi... "A brakmal bunlar!" diyordu topuklarn hayvann kanuna indirdike! "A brakmal bunlar da gelip ayakanna kapanp yalvaranlar, anlasnlar kymetini! Evlensin o Kadovacklnn oluyla da anlasn kahpe! Srnsn onun bunun tarlasnda mr boyunca! Gelsin gndelikle tarlasnda alsn, yanc olmak iin yalvarsn!" Byle dnerek karara vanyordu: Almayacakt Zeli'i! Bir daha da ne et, ne kahve, ne eker! Ne de babasna harlk!.. E peki? Recep'teki alaca? Verdii paralar, batsn m? Hesaplarlar alacam isterdi ttn satmnda! Kzn da bulsun kendi ayannda bir damat evlendirsin bakalm bulabilirse! Bedava almyordu ya kzn! Sra buraya gelince vard karardan memnun "Ha yle" diyordu, saydr azck kendini! Gster aaln! Onlar gelip sana yalvarsm-lar! Bu zamanda senin babasna verecein paray kim verir? Bekir, byle kolaylkla anlalaca gibi Zeli'in, bambaka kendisiyle ilgisiz bir dnyada yaadnn farknda deildi! Zeli'in dnyasyla bu kadar zamandr en kk bir balant kuramamt. O dnyada etin, ekerin, kahvenin nemi yoktu! nemli olan, yrein her zamankinden biraz daha hzl arpmasna yol aacak bir bak, bir el kavramas, bir erkein salanndan tutup srkleyecek kadar arzulu grnen davranyd sadece! Ama nereden bilsin bunlar Bekir? Krkl bir ift izme, yeni bir klot pantolon alsa, eeini satp atla deitirse; at, altnda boyun knp, kuyruuyla sinekledike, Zeli'in de yolu stnde karlat br kadnlarn da, kollanna atlmak iin can atacaklann bilemezdi ki Bekir! kszd. Babasn ok g hatrlyordu. Babasnn lmnden az bir zaman sonra, daylan anasn baka bir kocaya verdiler. Bekir o zaman be yan doldurmamt daha. Bir gn anasyla iki tekerlekli bir yk arabasna binmiler, gitmiler, gitmilerdi. le scanda, ba anasnn dizinde, uyuyup uyandn hatrlyordu. Hl gidiyorlard. Anas feracesinin eteiyle gne arpmasn diye yzn glgeliyordu. Arabay tanmad bir adam sryordu. Gz kapaklann araladka, feracenin aralndan, nnde, adamn geni omuzlarn, kocaman srtn gryordu. O adamn vey babasnn kardei olduunu, anasn krk kilometre tede, Alaat'ya gelin gtrdn ok sonra hatrladka anlad. vey babasnn evinde iki yl kald. ki yl sonra 932'ye rastlayan o ktlk ylnda vey babas, daysna gelip Bekir'i almas iin haber gnderdi. Adamn ilk karsndan yarm dzine olu kz vard. Bekir'in boaz kendi ocuklarnn stne fazla geliyordu. Days Bekir'i ald, haftas iinde boaz tokluuna, yal, ocuksuz bir kar kocann yanna yerletirildi. yl bu kan kocann yannda kald, ineklerini gtt. Tavuklarn gzetleri. yl sonra adam lnce, miraslar karsnn rahatn kardlar. nekler satld. Bu defa days on yama yaklaan Bekir'i, Urla'da iki saat tede, Alaat'ya tamamen ters ynde, Burunsuz iftliine on lira yllk, yemesi imesi aasndan, srtmala verdi. Askere alnncaya kadar bu ite kald. Anasn bir daha gremedi. Askerden dnd yl, kadn sorup aramak istedi. ldn rendi. Aas, Bekir'in ilk iki ylln daysna dedi. ki yl sonra birden boy atan Bekir, aasyla kendi pazarla giriti. Aklna koymutu. Sr sahibi olacakt. Aasndan her yl para yerine kendisine bir koyun vermesini, verdii koyuna srsnn iinde bakmasna izin vermesini istedi. O yllar para kt, mainsa laf olmazd. Bu pazarlk aann iine geldi. Days tarafndan da ho karland.

Askere giderken aasndan ald koyunlann yannda, kendi yetitirdii kuzularla birlikte Bekir yirmi koyun sahibiydi. Ky muhtarlndan dzenlenen bir senetle, yirmi koyunu aasna yanya verdi. ki yl sonra, askerden dnd zaman, aasyla stn, kuzunun hesabn kardlar. lenin, canavarn kaptnn saysn dtler. Aasnn az ok hesapta drst davranmamasna karn Bekir'in payna yine de yirmi alt koyun dt. Sr sahibi olmak yolundaki dncelerini deitirmiti artk. Canl mala gveni yoktu. Bir hastalk, ksa bir kuraklk, nesi var nesi yok elinden kmas demekti. Yirmi alt koyunu satt. Eline geen parann bir ksmyla bir ift kz ald. Bir ksmn da bir tarla alabilecei gne saklad. Etrafta ucuza alabilecei bir tarla aratrrken, bir ift kzyle, yirmi dnmlk bir tarlaya yanc girdi. Mal sahibiyle anason, buday ektiler. Bir yandan da yanya ald tarladaki iini bitirdike saa sola dnm hesabyla ifte gitti. Askerde okuyup yazma renmi, avu olmutu. Cebinde avu aylklarndan bile biriktirdii be kuru vard. Tezkere aldndan bu yana, aradan geen be yl iinde, yirmi dnmlk bir tarlann, bir ift kzn, bir damn, bir inekle bir de eein sahibi oldu. imdi akl fikri evlenmekteydi. Bir iftinin hanesi kalabalk olmadka ii ilerlemeyecei yerlemiti aklna. Tarlada yannda alacak, stelik de her yl bir ocuk douracak bir kadnla evlenirse, anasonla, budayla kalmaz, ttn eker, ocuklar masraf kaps amcaya kadar yirmi dnmlk bir tarla sahibi daha olurdu. Bu yana kadar kadn nedir bilmemiti. Dii diye btn tand, ahnnda besledii, srasnda ykn sanp srasnda hrsn sndrd boz bir eekti btn hayatnda. Genelevlere para kyamam, tarlalarda yalnz grd kadnlara da ne laf edeceini armt. Recep'in kzn, kzlerini nne katm, tarlasma dnd bir akam st grmt. Kz ona bakp glmt. ocukluundan bu yana kimsenin, hibir kzn kendisine bakp gldn hatrlamyordu. Zeli glnce o da glmt. in tuhaf, bu yama kadar kendisinin de kimseye bakp, gldn hatrlamyordu. Bu kk olay birka btn dncesini altst etti. Ertesi gn, daha ertesi gn Recep'in tarlasnn nnden getike, Zeli'in kendisine bakp glmesini bekledi. Ama ya ortalarda Zeli'i gremedi yahut da grd zaman ban nne edi, kzn yzne bakamad. Birka gn sonra da, yzne bakacak kadar kendinde cesaret bulduu zaman, onun bakmadn, kendisiyle ilgilenmediini grd. Bir eit hayal krklna urad. Aradan birka gn daha geince, Bekir'in hesapl kitapl hayatndan, bu kk heyecan an silinip gitti. Zeli'in, on dnmlk bir tarlann ttnn kendi bana hak edecek kadar usta olduunu grnce evlenebilecei kz bulduunu anlad. Ondan sonra hep Zeli'le evlenmeyi, birlikte yirmi dnm ttn yetitirmeyi dnmeye balad. Zeli onun varlndan yokluundan habersiz grnyordu ama, babasnn para tutmad, darda olduu gznden kamad. Recep'le bu yoldan yaknl artt. Bor verdi. Bakkal gsterdi. Kzn istedi. Peki ama Zeli niye kendisiyle evlenmek istemesin? nceleri, hesapta aldka ya kz vannazsa diye kukulanan kendisiydi. Ama kzn varmayacana aslnda inand da yoktu. nsansa bir kuru kaptrmazd Recep'e. imdi Zeli'in hallerini grdke akl bsbtn kanmaya balad. Yirmi dnm tarlas, ifti vard. Zeli kendisiyle niye evlenmek istemesin? Kadovacklnn olu iin dnden beri duyduklarndan soma akl daha da yatmyordu. Askerliini yapmam, be parasz, plak bir Cemal'in nesi vard evlenilecek? Topuklarn st ste karnna indirdike kaslan, trsa kalkan eeinin stnde, sarsla sarsla Recep'in ardandan uzaklarken, her seferinde nceleri Zeli'i almaktan vazgemeyi dnr, az sonra Zeli'in kendisine varmamas iin ortada bir sebep gremez, birlikte yirmi dnm ttn yetitireceklerini hesaplar, bu hesapla fkesi dalr, dnte, tarlasnn nnden geerken gene Recep'e seslenmeden edemezdi. nand, inanmak istedii tek gerek, Zeli'le evlenirse yirmi dnm ttn yetitirebileceiydi. Bunun dnda ne yeni ortaya kan Cemal hikyesine ne de Zeli'in kendisiyle evlenmek istemeyeceine inanmyor, inanamyordu.

7. BR MESLEK Kr Fehmi oturduu kahvede iskemle tutard. Birine oturur, birini koltuunun altna eker, ncsne ayak dayard. Bekir, park kahvesinin merdivenlerini kt zaman, o gene byle, sandalyeye yerlemi, ceketi omuzlarnda, ikindi nargilesini iiyordu. Bekir, Kr Fehmi'yi yalnz oturur bulduuna sevindi. Park kahvesinin merdivenlerini knca, Fehmi'nin masasna gitmekle gitmemek arasnda ksa bir kararszlk geirdi. "t ksm bu! diye dnd. Kendisine iim dtn anlamasn!" Bo, glge bir masa aryormu gibi, kararsz kald bu sre iinde, etrafna bakndktan sonra, Fehmi'nin bitiiindeki masaya doru ilerledi. Kr Fehmi nargilesinin ateini dzeltiyor, kendisini fark etmemi grnyordu. Nargilenin kk maasyla atei bir iki kantrd, bir i-ki nefes ekti, memnun kalmad. Dnd, kolunu kaldnp garsona seslenecei srada yanndaki masada oturan Bekir'i grd. Bekir elini gsne gtrp kendisini selamlad. Elindeki marpucun ucunu, alnna dedirerek Bekir'in selamn ald. Garson Fehmi'nin iaretini grnce uzaktan seslendi: Emret Fehmi Abi! Ate... imdi... Atei beklerken gzleri Bekir'e takld. Byle i zaman, kahvede, bitiiindeki masada, Bekir'e rastlamak? Elbet bunun bir sebebi olmal! Dur bakalm, imdi anlanz gibilerden, nargilesinin ucuyla, karsndaki drdnc iskemleyi iaret etti: Niye yalnz oturdun be Bekir! Ge yle, yana... Bekir gzlerini oktan o bo iskemleye dikmiti zaten. Hemen kalkt geldi. Bu kk tela da Fehmi'nin gznden kamad. "Bu akamn ksmeti de bu" diye gld iinden... O srada biri kp da Bekir'in kendisini bir kz iinden dolay aradna yemin et dese, dnmez ederdi, ti gc buydu bunun. Geimi bu yzdendi! Kendi deyimiyle arkada fedaisiydi! Yani kz karana, efelik taslayana yardaklk eder, ya kz, ya toprak anlamazl ya da parti ekimeleri yznden birbirlerine hasm olan paral kimselerin kabadays olarak srasnda yanlannda gezer, srasnda dv dediklerini dver, bu yzden sk sk ieri girer karsa da cebinden harl, nnden raks eksik olmazd. Ceza kanununun kadn kz karma, messir fiili ile ilgili ksmlarn iine yarayacak ekilde renmiti. Tutuklu kald gnler ok defa bir haftadan uzun srmezdi. Atei getiren garsona: Bak bakalm Bekir Aa ne ier, dedi. Sonra da Bekir'in cevabn beklemeden, getir bir taze ay benden, diye ekledi. Garson uzaklat. Ne var ne yok, ttnler nasl emsinden bir iki lakrddan sonra Fehmi bahenin iinde dolaan ayakkab boyacsn ard. izmelerini boyatmaya balad. Bekir'i bir zaman unutmu grnd. Boyac iini bitirince, yelek ceplerini kantrd. Sonra, birden hatrlam gibi, Bekir'e dnd: Bozukluun var m? Bekir telaland. Deminden beri nereden balayacan bilemiyordu. Var... Ver, elli kuru boyacya... Boya parasnn stne on be kuru da bahi alan boyac memnun uzaklat. Bekir, boya parasn dediine deil de, cebinden fazladan kan bu on be kurua yand daha ok! Hemen de can skld... Fehmi izmelerini bir sadan bir soldan gzden geirirken sordu: E, nasl senin ie gelelim! Ne durumda? Bekir ard. Sylesene kimin kz? Recep'in. Hangi Recep'in? Baskc Recep'in mi? Onun... Daha ne ister o kopuk be! Damat diye senden iyisini mi bulacak? Vermedi mi kzn sana? Bekir okanmt. Kabard: O verici ya, bilakis!

O ok sevdii bilakis kelimesini kullanmaktan memnun, sandalyesine tekrar yerleti. Fehmi, nargilesi dudaklarnn ucunda sordu: Kz m istemez? Bekir evet anlamna ban edi. Karsndaki bu defa marpucu-nun ucunu elmack kemiklerine dayayarak dnceye dald: Dur bakalm, hangisi bu? By evlendi, ortancas gmenlerde! Onun k m? O ite... nce Bekir'in omuzuna okkal bir sille indi. Ardndan heybetli bir nargile tokurtusu... Hay namussuz! Semisin paray! Ay gibi kz... Bekir az kulaklarnda srtt. Demek ortancalarn k ha? Dur bakalm, bir iki nefes daha ekeyim u nargileden de, tenha bir yere gider, icabn dnrz. Daha yeni aldm elime... Bekir sabrszlanmt yeteri kadar. Sandalyesini Fehmi'ye doru yanatrd. Bana yardm edecen mi, abicim? Sorunun karln, ar, dalgn bir nargile tokurtusu verdi. Edecen deil mi? Tokurtu hzland. Ha! Fehmi birden az dolusu nargile dumann onun yzne doru fledi. Niin yayoruz bu dnyada? Ne diyeceini bilemedi. Niin yayoruz? Sebebi ne yaamamzn?.. Arkadalk iin! Erkeklik iin!.. Bana birisi arkadamsn dedi mi bitti. Canm istese veririm! Hayrand. Yaamasnn sebebini dnen bir insanla ilk defa karlayordu! Fehmi'nin aznn iine dald, kald. Adm ktysa u memlekette, tekine berikine fena oldumsa, niye oldum? Hep arkada bokuna oldum! Ne yapaym? Huyum kurusun, biri bana senin gibi gelip de abimsin dedi mi, yzme gld m dayanamam! Ne bela geldiyse bama bu yzden geldi! Sekiz defa dama girip ktm, gene de akllanmadm! Arkadalk girince iin iine, ne oluk grnr gzme, ne ocuk! Hepsini unuturum!.. Evlisin deil mi abicim! Evliyim ya, de enik var arkamda... Bekir'in hayranl bsbtn artt: Akolsun vallaha! Ben senin gibisini hibir yerde grmedim! Halinden memnun bir nargile tokurdusu: Gremezsin de! Gremedim vallaha! Aylkhk ettim, srtmalk ettim, ren-berlik ettim grmedim! Az soma kalktlar. Garson hesab almak iin yaklarken, Fehmi ceketi omuzlarnda, izmelerine baka baka yrd. Bekir'i garsonla ba baa brakp, birka adm ileride bekledi. Kahvenin merdivenlerinden inip, Kprba'na doru ilerlediler. Be on adm yrdkten sonra, sada cephesi kirele badanalanm, kap pencere ereveleri koyu mavi, a boyal, kk bir kfteci dkknna girdiler. Dkkn bombotu. Ocak snmt. Ocan karsndaki tezghn stnde, pencerenin nndeki vitrinde, sol tarafta, duvarn dibindeki iki masa zerinde kara sinek kmeleri dolayor, kmeler havalanp, masa tezgh vitrin arasnda yer deitiriyorlard. Dkknn arka duvarnda kk bir kapdan, iki basamakla kk bir baheye klyordu. Fehmi bahe kapsna doru seslendi: Emin usta! Emin be! Bahenin bir kesinde, akam iin, maltza kmr yerletiren a ellerini nndeki nle silerek kapda grnd: Ho geldiniz... Selamlatlar. Hazrln var m? Atei yakyorum. Siz hele gein, ate oluncaya kadar bir eyler uydururuz. Baheye ktlar. Bahe lokantann ii byklnde, gen biimindeydi. Etraf iki metre ykseklikte duvarla evrilmiti. Duvarlar kirele badanalanm, soldaki duvarn dibine kk masa sralanm, sadaki duva

rn dibine de, dar bir tarh boyunca, akamsefalar, sarmaklar dikilmiti. Ayrca kirele sval tenekeler iinde yetitirilmi sardunyalar, fesleenler, kpe iekleri, bir ortanca uygun den yerlere yerletirilmilerdi. Kr Fehmi duvarn dibindeki ilk masaya oturdu! Avucunun iiyle sanda kalan iri fesleeni ovalad. Soma avucunu uzun uzun kok-lad. Emin kapnn dibindeki mangal bir iki adm teye uzaklatrd. Bir iki defa yelpazeledi. Borusunu yerletirdi. Masaya dnd. Fehmi, Bekir'e danmay gerekli grmeden: Rak, dedi, yarm kiloluk bir ie a bize, yeter... Emin nlyle masann stn sildi: O kolay! Ate oluncaya kadar, peynir vereyim, kavun vereyim, bir de oban salatas yapanm, ate olunca da i yaparm... Cack da ister misiniz? Bekir'e bakyordu. Gene Fehmi konutu: Yap ite bildiin gibi bir eyler! Karn doyuracak deiliz, bizimkisi, maksat, biraz muhabbet olsun... Emin ocaa dnd. Birer cigara yaktlar. Kzn gnl yok mu? Eh... Nasl eh? Yok gibi bir ey... Ka yanda? Bekir gene duraklad. Allah bilir! On alt m, on yedi mi? Artk orasn Allah bilir!.. Fehmi az dnd: Sen de bilsen iyi olurdu!.. Neyse, babasnn gnl var m? Recep'in mi? Kimin olacak?! Zeli'in yandan, sorulanlardan ok, masann hesabnn imdiden ne tutacandayd akl. Toparlanamyordu. Var der... Emin yarm kilo rak, bir tabak peynir, bir tabak kavun, iki atal, i ie iki bardak, iki kadehle dnd. Elindckileri masaya brakt. Ekmekle suyu da imdi getiririm... Fehmi masay yerletirmeye balad. Kadehin, bardan, ataln birini Bekir'in nne, birini kendi nne ald. Kavunla peyniri ortalarna koydu. Kadehlere rak boaltt. Az sonra Emin su, ekmekle tekrar dnd. Ha yaayasn! Brak yle kenara... Siz balayn, salatayla cack da hazr... Eksik olma... Fehmrbardaklara su doldurdu. Kadehini kaldrd. Hadi erefe, kaldr bakalm! Sen buyur i! Benim rakyla aram ho deil!.. Hadi de!.. Uzun etme! Yalnz tad kmaz bunun... Dokunur bana. Dnd bakayd oysa ki. Kendisi de ierse belki de ienin az geleceini, ikinci bir ie daha getirtmek gerekeceini hesaplyordu, dokunduu falan bahaneydi hep! Ylda bir iki, dnlerde bayramlarda buldu mu ierdi. Kadehleri kaldrdlar. Fehmi elinin tersiyle slanan dudaklarn silerek konuya dnd. On sekizini amamtr seninki daha! Kavalal kzlar o yaa kalmaz pek!.. On sekizini asa ne olacak zaten. Ben ii bir kere kafama koymamaym! Kurtulamaz elimden!.. Bekir bu hesaptan hibir ey anlamyordu. Mrldand: On alt, on yedi, o kadar... O vakit daha iyi! Madem Recep'in gnl var, kz on sekizini amamsa kanun kza sormaz, Recep'e sorar! On sekizini amsa o zaman i deiir. Recep'e sormaz kza sorar!.. Bekir'in bu hesaba akl yatmad birden. Kz on sekizini asa da amasa da Recep'in kz deil miydi? Kanun nce niye sorsun da sonra sormasn? Kanunun burasnda Fehmi'nin bir frlda olabileceini dnd. Bir nokta koydu. phesini aklamad.

 Sen imdi kzn, ilk i, yan ren bana! On sekizinden kk m babasnn gnln ederiz! Baktk ki byk, onun da aresi var... Ne gibi? ki ahit bulurum sana! Onar on beer sktrdk m ellerine, tamam! Biri, 'Kz benimle Bekir'e haber gnderdi, karsn beni dedi' der. br de 'Ben bunlar kaarken grdm. Bekir nden yryordu, kz iki adm ardndan. Zaten bunlar hep kzn tarlas kenarnda, incirin altnda, fs fs konuurlarken grrdm' der, olur biter. Kz istedii kadar yalan diye barsn. Hkim ahide bakar. ahitler salam oldu mu korkma! Bekir az ok ii anlar gibi oldu. Hayranl bir daha artt. Yamansn vallaha! Ben senin gibisini hi grmedim!.. Gremezsin ya! Hadi devir bakalm... Kadehler tekrar devrildi. Fehmi parmaklarn ovuturdu: Sen yalnz paradan haber ver!.. ahit, yardmc ben ne istersen bulurum!.. kinci kadehin scakl iine yayldka Bekir btn hesaplarn bir an iin unuttu. Kadehini tekrar doldurmas iin Fehmi'nin nne doru itti. br elini masann stne indirdi: Nazlansn bakalm dinine yandm kalta!.. Ha yle! Erkek ol! Senden iyisini mi bulacak o rfnt!.. Para benden!.. O kadar!.. Sadece burnu krlsn namussuzun ne istersen iste!.. Sen bu ii oldu say... Salata cack geldi. Kadehleri tekrar devirdiler. Niyetin ne zaman onu syle? Babasna sorsan ttnler kalksn, al git der. Ama yalan! nanmam o tilkinin szne! Ttnlerin ardndan zeytinler var. Zeytinler de toplansn ister. Kim rpp kim elleyecek zeytinleri? Kz gene! Hesaplan, ahbaplklar bu yolda uzayp gitti. Kr Fehmi, kz tar-lalanndan karmann g olacan hesaplyordu. Otomobil tarlaya kadar gitse mesele kalmazd. Ama yollar bozuk, otomobilin Drtyol azm gemesini engelleyecek ukurlar, kayalarla dolu olduu iin, kz ardaklanndan karmaya kalkarlarsa otomobile kadar srklemeleri g iti. Konu komu etraftan yetiir, kurtarrlard. Oysaki otomobil ardaa kadar yanaacak olsa, kucaklad m atverirdi otomobilin iine, ondan soma kimse elinden alabilirse alsn! .. are? are, Drtyol aznda yolunu beklerler, kaptklar gibi atarlard otomobilin iine!.. Gzetleyeceklerdi kz. Urla'ya inecei gn reneceklerdi. Fehmi hazrln tamamlayacakt bir an nce Bekir de bir yolunu bulup nfus czdann babasndan alacak, Fehmi'ye gsterecekti. Bu karara varncaya kadar ikinci bir yanm ie daha devirdiler. iler, kavunlar geldi. Salatay, peyniri yenilediler. Bu kadar mezenin yenilip bu kadar ikinin iilmesi gene de bir saat srmedi. Meyhaneden ktklar zaman, esnaf, ikindi st yarm saat iin tarlalanndan ileye inen renberler, krlara dn hazrlndaydlar. Meyhaneden, yoku aa, dere boyuna vurdular. Etraftakilerin dikkatini ekecek ekilde, yalpalya yalpalya Krpba'ndaki kahvelere doru ilerlediler, iki admda bir durup, biri brnn omuzuna silleyi indiriyordu. Arkadam msn syle? Arkadanm eyvallah! Sen de benim arkadam msn? Ben senin arkadanm! Sen de benim arkadam msn? Sznden dnen kanck olsun mu? Olsun! Sznden dnenin anasn eekler kovalasn m? Kovalasn!.. Ver elini yleyse! El sktktan sonra, Fehmi caddenin ortasnda durdu. Bir nara att: Heeeyt var m bana atacak! Sarholuundan deildi aslnda. Ama iledeki tutumunun gerek-lerindendi bu nara da. Frsat bu frsat, etrafa bir gzda vermek zarar saylmazd.

Bir tandk kt. Fehmi Abi, diye koluna girdi. Yalvar yakar ikisini bir kahveye soktu. Kahveciden birer sade kahve istedi. Fehmi Abi'yi yattrncaya kadar yalnz brakmad.

8. KURT YEN O gn, ikindi st Urla'ya inen Kadovackh Ali Onba, arda alveriini bitirdi. Kahvede greceini grd. Akama doru, tarlasna dnecei zaman Tenekeci Halil'in dkknna urad. Dkknn kapatan Halil'le birlikte Kprba'na doru indiler. Dereboyuna doru dndkleri zaman, nnden getikleri kahvede Fehmi'yle Bekir'in halini grdler. Halil sordu: Bunlara ne oluyor dersin? Ali Onba grne bir anlam veremedi: Vardr elbet bir sebebi; birka gn gemez anlarz! Sz buradan, Halil'in asl merakna geti. Hayrola komu Cemal'i evlendiriyormusun diye duyduk?.. Kiminle?.. Bizden saklama gayri!.. Haberim yok vallaha!.. Komu Recep'in kzyla dediler! Yalan m?.. Ali Onba gene bilemedi ne diyeceini, ellerini iki yanma at: Eh madem yleymi hayrl olsun... ki komu Recep'in tarlas bana gelince ayrldlar. Halil alt yoldan ilerledi. Ali Onba da incirin altndan geen yola sapt. Krmandallann banda alan Recep, Ali Onba'nn getiini grnce, ban nne edi. Komusunu selamlamad. Adam az nce Halil'den duyduuyla Recep'in davrann birbirine balamakta gecikmedi. Ertesi ikindi st Bekir tarlasnn nnden geerken selamlatlar. Urla'ya m Bekir Efendi? Ksmpt... Nasl bu akam da niyetin salam m? Ne gibi? Dn akam paaydn! Kprba'nda burnunun dibinden getim, grmedin mi? Bekir sntt: Eh her akam olmaz o i! Yolu kolay buldun mu bari? Ben mi buldum? Eek buldu... Gltler. Bekir ilerledi. Ali Onba onun az sonra Recep'in tar las yannda, incirin altnda durduunu, hayvanndan inip, incirin gl gesinde uzun uzun Recep'le konutuunu grd. Kuyudan omuzlarn da ektii iki teneke suyla fasulyeleri sulayan Cemal'in yanna yak lat. Cemal ne dersin sen bu ie? Hangisine? Bu Bekir'in her gn Recep'in ardana inmesine? Olu kukulu gzlerle onun dncesini aklamasn bekledi. Var bu ite bir kurt yenii... Ne gibi!.. Bir adam Kr Fehmi'ye rak iirirse, sonra da Zeli gibi kz olan bir adamn ardana her gn urarsa elbet bunun bir hikmeti olmal... Cemal'in birden kolu kanad krld. Babas onun yanndan ayrlrken ekledi: Haberin olsun diye syledim, ona gre davran.

Uzun kavak gcm gcn gclar Ana benim sol brmde sanc var. Halk Trks Fasulyeleri suladktan sonra, ardan gerisine yzkoyun uzanmt. Zalim, sinsi bir ac yreini eziyordu. Zeli'in bakasyla evlenebilecei hi aklndan gememiti imdiye kadar. Kr Fehmi'nin marifetini duyar iitirdi. Zeli'e elini demesi demek, lmesi demekti o-nun! Balayamazd byle bir hareketi! Ya Fehmi'yle Bekir, ya o! Neye yarar alr giderse Zeli'ini? Katil olmak, lmek neye yarar? Uzand yerde eline geen otlan, imenleri parmaklarnn ucunda kopara kopara oynuyor, ne dneceini ne karar vereceini bilemiyordu. imdi yola ksa, uzak tepelere, bayrlara doru yrse, yrein-deki kasveti bir yer bulup atabilse!.. Fakirdi! Bir kuruu yoktu! Askerliini yapmamt! Nian dzc-mez, dn yapamazd! Ama kt ite!.. Nereden dmt bu derde? Kardeleri, babas, anas onun byle acdan gerilmi bir yzle, ardan gerisinde uzanp kaldn grdler. Yanna yanaamadlar. Aradan be on dakika geti. Sonunda anas, kucanda en kk kardeiyle yaklat. kt, yanna oturdu. Kadn bo elini efkatle olunun salarna gtrd: Neyin var?-Cevap vermedi. Ann m var? Anasnn elini kavrad. Sevdal msn? Avucundaki eli skt; pt, yaral baklarn anasna evirdi: Ana,'Zeli'i iste bana!.. Ana oul bir zaman sessiz kaldlar... Bilmem ki olum bize kzlarn verirler mi? Olsun, sen iste!.. Biz fakir insanlarz. Onlar fakir deil mi? - Dn yapamayz!.. Sustu. Bahara askersin... Olsun! Allah'n emriyle evlenmek kolay m? Nian ister, st ba isr... Kadn gs geirdi. Ah fakirlik! ekmeyen bilmez. Dile kolay! Sonra konuyu deitirdi: Zeli'in sende gnl var m? Delikanlnn gz kapaklar inip kalkt. yleyse beklersiniz. Askerliini yapar, salkla dnersin, biz de gider ksmetse isteriz. Kz ksm gnl varsa bekler... Ya kanrlarsa? Zeli gibi kza kolay kolay el sremezler, sen merak etme. Zeli'e bir hal olursa beni ld bil... Kadn olunun ban tekrar okad. Kalk hadi, koca erkeksin. Zeli'e bir ey olmaz korkma!.. Doruldu; anasyla bu ksa dertlemenin yreindeki acy srp gtrdn fark etti. Neyin var sylesene olum? Sararmsn? Ben ananm, derdini benden gizlemesene! 10. ZEL'N YAI Bekir, Zeli'in yan soruyordu. Recep dnd dnd, ban kad, enesini kad, birden karln bulamad. Vallaha ne desem yalan! Tam bilemeyeceim. Ne zaman doduydu? Tekrar dnd.

 Pronos senesi deil ertesi sene! yle ya pronos senesi deil, ertesi sene martta dodu. O sene Hocazadclerde yancydm. Hesap grdk. Borlu kaldm. Bir yl daha Hocazadelerde ortaklk ettik. Ertesi yl iskndan bu tarlay aldm. Ama anasna soraym daha iyi. ardaa seslendi: Kar, kar be! Bak buraya... Kadn ardaktan kt. Yaklat: Ne o, bir ey mi istersin? Biz aa ovada, Hocazadelerin yannda yarcydk hangi seneydi o? Ne bileyim ben hangi seneydi? Yorsana o nazik akln birazck!.. Pek mi lazm? Bir hesabm var ki sordum elbet! Oras senin stne vazife mi? Sen hangi seneydi onu syle? Kadn az dnd: Akl m kald bende? Birka yl nce olsa yln deil gnn bilirdim!.. Dur bakaym?.. Kardeimi askere aldklan sene... Sonra? Kardeimi askere aldlar, iki ay sonra Zeli dnyaya geldi. Ka sene oldu yleyse? Zeli kundaktayd iskn ii bitti. Bu tarlay aldk... Sonra? Sonra yedi yl geti Rebi dnyaya geldi... Sonra? Dokuz sene mi oldu on mu? yle bir ey ite... Hesap gene kart. Bu duruma gre Zeli on alt yanda myd, on yedi yanda m anlayamamt. Peki, git sen ieri, dedi karsna. Tekrar Bekir'e dnd: Ertesi sene Hocazadelerle hesap grdm baa ba ktm. Ttn altm bee gitti. Daha ertesi sene ttn altma sattk. Daha ertesi sene gene altma. Daha ertesi yl, kesatt. Elli bee verdim. Ka oldu? ikisi birden Recep'in hesap ilerledike kapad pamaklann saydlar. Drt... Etti mi drt. Daha ertesi sene, ttn gene ykseldi. Solarilere altm bee verdim, etti be. Daha ertesi sene harp senesiydi. Ka se-nesindeyiz imdi? Ne yapacan? Ona gre bir hesabm var elbet! Bekir dnd: Ben askere gittim krk t. Harp vard. Daha evvel Burunsuz iftliinde dalarda koyunlarn ardmdaydm. Bilmem ki ne zaman balad. Kimi otuz dokuz der, kimi krk... kuk bir, krk iki hep harp vard. imdi sene elli! imdi, bitti mi? Bitti derler ama bilmem ki?.. Vardr elbet gene bir yerlerde... Dnyann harbi biter m? Neyse... Recep tekrar hesaba balad: Harp kt. Ekmek frlad. Trn gene altma gitti. Sonra ikisi birden hesaptan vazgetiler. Bekir sordu: Nfusu nerde bunun? Nfusu Urla'da, evde... Gster nfusunu bana en iyisi. Bu hafta pazara inince gstereyim... Cigaralann yenilediler.

ok kymetli bir huzura. Son mektubunuz, beni ne kadar sevindirmiti. ki gndr yanmda gezdirdim. Tekrar tekrar ap okudum. Mektubunuzu alnca neler dnmtm. imdi onlar ok geti. ok uzak mazide kald. Sevincimin ksa srmesi nasipmi. imdi o iki gn ok uzaklarda benden. Mektubunuzu, verdii sevinci de unuttum. Babamn verdii bir haber beni kahr

iinde brakt. Yreim dalanm dolayorum. Bekir sizi karacakm. Dn Urla da Kr Fehmi ile anlam. Haberiniz var m? Bu i sizin gnlnzce olacaksa ben artk sizi grmeyeyim. Sizi bakasnn kars grrsem yaamaz lrm. Bana dorusunu haber verin. ayet yleyse bam alp buralardan gideyim. Gurbet gurbet dolaaym. Ama sizin gnlnzle deilse size, ben sa olduka kimse dokunamaz, meer ki beni ldrsnler. Dnyaya kar gelirim. Akamdan beri elim ayam kesildi. Ellerim hibir eye demez, ayaklarm yrmez oldu. Gzlerim yolda cevabnz beklerim. Sizi seven Cemal Mektubun altnda iki gz, yola dm bir adam resmi vard. u maniler eklenmiti: Fesleen ekilir mi Kk gmlenir mi Byle gzel nazl yr Ele balanr m? Ufack ine misin Gzlerde srme misin Ben burda ah ederim Sen orada bilmez misin? ok sevgili bir huzura, Mektubunuz beni zd. Geceden beri gzme uyku girmedi. Benim dnya ahret iki cihanda sevdiim sizsiniz. Su akar gl dibinden ilmez kpnden Hi insan vazgeer mi ptida sevdiinden... Bo yere nasl olur da kendinizi zersiniz. Benim canm gibi bildiim zlrse, benim yzm gler mi? Bana kimse el sremez. Buna inann ki yreiniz rahat etsin. Allah korusun size bir fenalk gelirse bana kimse gene el sremez. Bekir ne zamandr beni babamdan ister. Adamdan saysaydm size sylerdim. Bu i bu kadar uzun srmezdi. Ben Bekir den de, bakalarndan da bir bama kendimi kovrum. Beni ldrmeden kimse benimle muradna eremez. Sabrn sonu selamettir. Gn gelsin, ne yapacamz dnrz. Beni dndke yreiniz rahat etsin. Yznz glsn. Aklnza hi keder gelmesin. Sevgiliniz Zeliha Birbirine sarlm iki kk iek resmi. Altnda bir mani daha: Tepside zme bak Biraz da gzme bak Eller ne derse desin Sen benim szme bak Kolum kanadm, ok sevgi Zeli 'im, tnsan nce zlmeli ki sonra sevinsin. Sevincinin kymetini daha ok anlasn. Anladm ki benim kolum kanadm sizmisiniz. Mektubunuzu alncaya kadar l gibiydim. Dnden beri kmldamadan yattm. Gzlerimi sizin ardaktan ayrmadm. Deli miyim? Nasl bu kadar kt eyler dndm. Mektubunuz beni diriltti. imdi akam rzgrnn ktn duyuyorum gene. Beni boan o hava dald. Gkyz ald. Aalar, tarlalar sizin tarafa baktka bana doru kouyorlarm gibi geliyor. Ben de komak istiyorum. Anam gelsin sizi istesin mi? Yoksa el ele verip dalara m deceiz? Mektubun burasnda incecik bir yolda, ekle vermi ilerleyen bir kadn bir erkek resmi vard. Mektup bu resmin arkasnda yle devam ediyordu: Hep kulam seste. Sizin tarafta. Bir ey olursa seslenirseniz duyar mym diye dnyorum. Duyarm elbet. Ama elinizi kolunuzu balar, aznz bezle tkarlarsa. Gene rahat edemeyeceim. Ne yapacaksak yapalm! Sizi seven Cemal Keklii bakladm Tn saakladm Yr geliyor dediler Yast kucakladm ok sevgili Cemalim Sizin yitziinz glerse elbet benim de gler. Ben de mektubunuzu imdi okudum. Bastm yeri bilmez oldum. Yrmyor uuyorum. Her sefer size yazyorum sabrederek sevineceiz diye. mrmzn sonuna kadar aramza kimse giremeyecek. Anneniz imdi gelmesin. Babamn aklna phe girer. Ben zamann sylerim. are kalmazsa kaarz,

ite ine atm geldi ttnler bitti biter. Tarlalarda zeytinleri bekleyeceiz daha. Daha iki ay bir aradayz demektir. Ondan sonra are kalmazsa kaarz. Dnyann bir ucuna da olsa gideriz. Bir ey olursa elbet seslenirim. Beni daha ok sevin. Ben sizi her gn daha ok seviyorum. Sevgiliniz Zeliha Mektubu gaga gagaya vermi iki gvercin resmi sslyor. Resimlerin altnda, Cemal'in yazd maniye Zeli aadaki mani ile cevap veriyordu: Tabaklarda tuz olsam Bir evde bir kz olsam Yr kapya gelince. erde yalnz olsam... NC BLM ULAR, NE ATIMI ULAR, NE ATIMI Austos sonlarna doru, bir akamst, Zeli'le kardei tarladaydlar. Ttnlerin u yapraklarn kryorlard artk. Bir haftaya kadar krma ii bitecek gibi grnyordu. Analar, her zamanki gibi, akam karanl basmadan gz grrken, ardakta yataklar yayaym demiti. Kadn stteki yata kucaklayp kaldrd srada bir kuyruklu, yatan altndan frlad, sandn gerisine doru hzla kat. Kadn, hemen elindeki yata yere att. Sand az ileri ekti. Kuyruklunun sandn gerisinden hzla aa inerek, sandkla ardan dallan arasnda duran Zeli' in bohas iine kaydn grd. Bohay saknarak ardan azna kadar ekti. Kendini kuyruklunun darbesinden koruyarak usul usul at. Kovalandka tela, aknl artan hayvan, Zeli'in basma entarisinin kvnmlan arasna gizlenmeye alyordu. Kadn az tesinde duran nalnlarnn tekini kavradktan sonra, basma entariyi nne doru silkeledi. Kuyruklu, entarinin etekleri arasndan, kat kat defter yapraklan ile birlikte nne dverdi. Hemen de ardan kapsna doru kamaya balad. Saa sola dalan bir tomar defter yapran gnnenin verdii aknlk arasnda, kadn, az kald kuyrukluyu karacakt. Naln, hayvann srtna g bela indirebildi, elinden brakt. Drde katl yapraklardan birini ald, at. Kurun kalemle yazlm yazlara bir anlam veremedi ama, okla delinmi yrek resmini grnce elindeki kdn mektup olabileceini anlamakta gecikmedi. Birini daha alp, at. Gagasnda mektup tayan bir ku resmi grd. Mekhptu bunlar. phesi kalmamt. Birini daha, birini daha at; iki gz resmi, bir yolcu resmi... Kz mektuplayordu! Elbetteki Cemal'lc! Elindeki entariyi bir daha silkeledi. Bir iki mektup daha dt. Onlar at, bakt: iek resimleri, kular, yaral yrekler... Yerdeki btn mektuplar toplad, sayd, on yediyi buldu toplam! Kocasna haber versin mi acaba? Karar veremedi hemen. Dalgn, dnceli bir tavrla iini grmeye devam etti. ardaktan kt. Kk ate kreiyle dnd. Kuyruklunun lsn kaldrd. Tarlaya gtrp att. kinci yata serdi. Zeli'in bohasn toplad. Mektuplar tekrar entarinin katlan arasna yerletirdi. Btn bu ileri grrken kararn verdi. Kocasn durumdan haberdar etmeyi uygun grd. Krmandallarda alan Recep'in yanna yaklat. Adam, dedi, Zeli'i okutmak ister! Adam, cigaras dudann kenarnda, ttnlerin zerine eilmi, kars, ocuklar olduunu, dnyada nndeki ttnlerden baka balantlar da bulunduunu unutmu gibiydi. Sylenenleri sanki duymad. Okutmak ister bir kere!.. Aklm elmiler, eytanlar zaptetmi kz! Belki de bylemilerdir kimbilir? Adam dorulmadan ban karsna dndrd. Sylediklerinin sebebini aklamasn bekledi. Sevdal!.. Sevdal m? Hi alevlenme! Hi fkelenme! Bylemiler kz. Mutlaka by vardr bu ite... Nerden bildin?

 Mektuplarlar... Beraber ardaa girdiler. Kadn sandn stnde brakt bohay at. Mektup tomarn ald. Kocasna uzatt. Ku, iek, yrek resimlerini ikisi birden tekrar gzden geirdiler. Adam mektuplar elinde evirdi evirdi. Okuyup anlam kadar fkelendi. O Kadovackl'nn haylaz olu gnderir bunlar elbet... Ben de ondan phelenirim... Adam ardan kapsna doru fkeyle yrd. Ben gsteririm onlann ikisine de... Kadn nne geti. Alevlenme birdenbire... Ben baba mym? Yoksa pezevenk ba m? Grsnler... Akln bana topla nce... Ayamn altna alaym da grsn! Kadn, kocasn tekrar nledi: Dayaktan hayr gelse ben de dveyim seninle birlikte... Dayaktan hayr gelmez. By tutmusa bir kere, ne kadar dvsen akl bana gelmez! Dedim ben sana, okutmak ister... " Adam son bir hamle daha yapt: nce temiz bir dayak ister! Sonra okutmak. Dvesin de eytanlar m sevindiresin?.. Yavala biraz. Hamleleri hzn kaybeden kocasnn elinden mektuplar ald: Kimbilir byl eyler mi yedirdiler kza, itii suya by m attlar? Mektuplar entarisinin arasna yerletirdi. Bohay eski yerine sandn gerisine koydu, devam etti: Hi anlamasn, hi bilmesin ki mektuplarn grdk. O Kadovackllar bilmi insanlara benzer. Grmedin mi kzlarn nasl dilliler? Aynac kadna gideyim bir kere. Bozulsun byleri. Kzn basireti zlsn. Sonra alrsn karna kzn gibi, sylersin syleyeceini. imdi ne desen bir kulandan girer br kulandan kar... Kadn ertesi gn Urla'ya indi. Aynac kadnn darack avlu kapsn ald. Kapy aan, beyaz bartl Aynac kadnn ardndan, beyaz badanal bir duvar boyunca, malta ba deli, kire sval tenekeler iinde fesleenler, trlar dizili, dar bir aralktan, avlunun yal bir erik aac altnda genileyen meydanna doru ilerledi. Bir zaman erik aacnn glgesinde Aynac kadnla karlkl oturup hal hatr sordular. Kadn derdini yana yakla anlatt. Kzn Kadovackl'nn olundan soutmasn, byy bozmasn rica etti. Aynac kadn, avluya ak kapsndan ahret kokular gelen, zemin katndaki kk odasna geti. Duvara oyuk bir raftan yapraklar iyice sararm bir kitap ald. Okudu, fledi, kitab bir zaman kantrd. Soma elinde iki kuru ekmek paras, hokkas diviti, kk rahlesiyle erik aacnn altna dnd. Ekmek paralarnn zerine okunmaz, anlalmaz bir eyler yazd izdi. Bugn perembe, dedi, yarn cuma, br gn cumartesi, daha br gn pazar. Pazara kadar gn bu iki para ekmei ardanda sakla. Pazar gn, drdnc gn, birinci kuluk, birini ikindi st, birini kediye, birini kpee yedir, kzn selamete kar. Kadn elindeki ekmeklerin hangisini kuluk, hangisini ikindi st, hangisini kediye, hangisini kpee, sonra da nce kediye mi, yoksa kpee mi yedireceini tekrar tekrar sordu. Aynac kadn "Bunu kuluk, bunu ikindi..." dedi olmad! Kart-nyordu. "Bunu kediye, bunu kpee" dedi. Gene aklnn takld bir nokta kald. Aynac kadnn ikindi st diye gsterdii para, sonradan kediye gsterdii parayd. Oysa ki ilk sorusunda, o paray kuluk vakti atmasn sylyordu... t kanyordu. Konuma o hale geldi ki Aynac kadnda, o da sylediklerini iyice kartrdlar... Elleri, okunmu ekmekleri gsterirken birbirine bir zaman doland. En nihayet kadn akl tamamen kart bir srada, Aynac kadnn dediklerini anladn sand. Dualar, minnetler mnldana mrldana kapya doru ilerlerken borcu olan iki buuk liray karsndakinin eline sktrd. Ne de olsa ardana dnd zaman yrei rahatt. Kan koca o gnden sonra, ne kadar kolladlar ne kadar gzetle-dilersc de, kzlannn Cemal'le hl mektuplap mektuplamadna dair bir ipucu elde edemediler. Mektuplann daha nce de hangi elle Zeli'e ulatn, cevaplarnn hangi elle Cemal'e gnderildiini renip anlayamadlar.

Ku yuvasndaki yumurtay ellemeye gelmez. Kulukaya yatacak ku yabancnm yumurtalanna el srdn hemen anlar. Zeli'in de mektuplarn birisinin kartrdn anlamas g olmad. Cemal'le mektuplamasnn arasn kesmedi tabiatyla ama mektuplannn yerini deitirdi. Bir zaman koynunda tad. Daha sonra ardan az tesinde bir zeytin aacnn kovuuna gizledi. Babasnn uyuduu ya da Urla'ya indii, anasnn ardan dnda boaz derdiyle urat sralarda, kardeinin gzclyle, hep koynunda tad kalemini, kk defterini karp mektuplann gecikmesiz cevaplandrd. Anas birka defa Zeli'in bohasm kartrd. Yeni bir ey bulamad. Kznn tavrn, gidiini kollamas da bo kt. Sonunda kocasyla kendilerini inandrmak istedikleri eye inanmalar g olmad: Kzlar, Cemal'den soumutu! Recep'in, Ali Onba'y grmezlikten geldii o akamdan sonra, iki aile arasnda komuluk balamdan kesildi. ki tarafn da, aynca yz yze gelip anlamaya ihtiya duymayacak kadar, brnn kendisi hakknda dndklerinden, dediklerinden haberi vard. Receplere gre komular kzlann zorla karmay tasarladklan iin kt insanlard. Kadovackllara gre ise, oullarn hor grdkleri, fakirliklerini dillerine doladklar iin Recepler kt insanlard. Zeli'in anas, Fettah'n ya da Tenekeci Halil'in kansna: "Benim kzm onlara m kald?" diyecek oluyordu. Dinleyeni "Haklsn karde, nc desen haklsn!" diyordu dinlerken, sonra zerine den komuluk devini yerine getiriyor, daha iyi anlalm olmasna yardm etmi olmak iin de, bu cmleyi ufak bir deiiklikle Cemal'in anasna ulatnyordu: "Benim kzm o baldrplaklara m kald?!" Cemal'in anas susacak deil ya! "O kendi plaklklarn grsn nce de, sonra konu komuya sz etsin! Benim olum ne kr, ne topal! Ne kel, ne uyuz! Aslan gibi erkek! Kimin kzn istesem onu alnn!.. " Ona da "Haklsn" diyordu dinleyeni, sonra gene komuluk devini yerine getiriyor, tabii bu szleri kelimesi kelimesine ulatrmak-tansa, kendi kard anlamna gre ulatrmay daha faydal gryordu: "Onlar klanndaki yamal donlara, adrlarnda deli bir ul olmadna bakmadan... " Zeli'in anas kpryordu: "Bak utanmazlara!" "Bak edepsizlere! Komu dedik de hatrlan-m saydk! Bu kadar itibar ettik! Biz Kavala'dayken, ayptr sylemesi, babamn konak gibi bir evi vard! Tarlamz iftimiz samallarmz deil sadece bizi, bir tabur askeri yollasan beslerdi. Muhacirlik bkt bizim belimizi! Muhacir dtk de belimizi dorultamadk! ektiimiz yetmemi gibi bu kadar yl, bir elin hakareti eksikti... " Cemal'in anas kpkrmz kesiliyordu: "Gidi reziller, gidi grgszler! Eskileri anmakla olsa araym bizimkileri mezarlktan da anlatsnlar! Onlar muhacir de biz neyiz? Bizi o ktlk yllan perian etti. Drt yl art arda borlu kaldk, icrada nemiz var nemiz yok sattlar. Bizim avuun akl; 'Ben kendi memleketimde kendi akranma rgatlk edemem, bugne kadar hep kendi malmda altm, elin kumandasna giremem' dedi, yurdumuzu braktk da buralara dtk! nsann grgs halinden anlalr, gemiinden kime ne? Onlarn bizden fazlas on dnm tarla m? Bugn varsa yarn yok! kuruluk mala gvenmesinler!.." Byle byle aradaki dargnlk gn gnden daha gergin bir hal alyordu. Arada bir Tenekeci Halil'in kars ile Fettah'n kansnn yalnz karlatklar oluyordu: Duydun mu kz, Cemal'i? Dn gece gene trk arrd. Ah duydum da yreim paraland... Ya benim' gene iime kan oturdu... Grdn m Zeli'in halini? Szlm bitmi! Samsn ne yemi ne imi... ki kadn "Ah, ah" diye gs geirerek aralarnda o gne kadar geen olaylann ksa bir zetini karyorlard. Azlanna baklrsa ikisi de sevdallardan yanayd. Zaman geliyor sz birbirinin azndan almak iin yaryorlard. Ben dedim anasna. Ben syledim bizimkine, kandrsn babasn! Kysnlar nikhn olsun bitsin... Madem Cenab Hak ikisini birbirine yazm... Tekrar gs geiliyorlard. Pek gzel sylersin ama, ah ah ah!..

 Senin yrein gene benden temiz! Ah ah ah... Kr olsun o anas... Kr olsun o babas... Gzleri ksn inallah... Hayr grmesinler... Sonra yank, kederli ayrlyorlar, yrekleri rahat etmiyor, biri brnn ardndan Zeli'in anasnn gnln etmeye gidiyorlard. Bakma be komum sen onun bunun lafna! Madem kznn gnl var, brak ev asnlar. Zeli'in anas alyordu batan: Kim demi, benim kzmn gnl var? Ne zaman anladm ki bylemiler kzcazm; hemen kotum Aynac kadna, bozdurdum bylerini. Belki by tuttu da bir acemilik etti kzcazm ama gz ald, grd onlann grgszlklerini hamdolsun!.. Hadi bana bu kadar zamandr ettikleri hakaretleri unutaym, gnlnz yerine getireyim. Fakir demeyeyim, kyl demiyeyim vereyim kzm! Olan ya-nn br gn asker. Kiminle kalsm kzm arkada? O cad kaynanaya m otursun hizmet etsin!.. Szn burasnda kadn gnlerdir devam eden dedikodular hatrlatmaya balyor, gittike fkesine kaptnyordu kendini: "Az m hakaret ettiler bize? Hepsini duydunuz! Az m bizi ekitirdiler? Ne plaklmz kald, ne rezilliimiz? Bunlar unutaym da kalkp elin dallarna akraba m olaym?" Bu kadar ak deliller karsnda, daha bir saat nce sevdallar savunan dinleyeni hatasn anlyor "Haklsn" diyordu gene kadna. Bu kan deiikliiyle de Cemal'in anasn grmesi, Zeli'i karmaktan vazgemelerini sylemesi gerektiini dnyor, yola kyordu. Kadovackhlann ardana yaklatka, szlerini Cemal'in anasnn yzne syleyebilecei biime sokuyordu: "Bu Kavalallarn akl fikri malda mlkte! Kzlarn verecekleri kimsenin ne anas olsun isterler ne kardei!.. Kz m yok Cemal'e? Hayrlsyla bitirsin askerliini, kimi gzn tutarsa gidelim birlikte isteyelim... " Benim olum ne beni krar, ne babasn! Ne de kardelerinden vazgeer! Bizi brakp o Kavala ingenelerine ana demez benim olum. A kzm ben onlan bunun gibi (kucandaki ocuu sert bir hareketle hoplatyordu) taya taya kollarm rttm! Birden bu yaa gelmedi ya! Bu kadar hakaretten sonra kalksn o rfntyla evlensin, dnyada stm helal ermem! Austos, eyll bu patrtlarla geti. Cemal de, Zeli de ou kulaklarna alnan bu szleri duymam gibi davrandlar. Mektuplarnda analannn babalarnn yatacaklar zaman beklemeyi kararlatrdlar. ki ay her gn, her saat, bir frsat bulup da birbirlerini yakndan grebilecekleri umuduyla yaadlar, gremediler. Receplerin gnlk yardm borcunun bir daha sz edilmedi. Recep borcunu ttn satmnda para olarak deyeceini komularna syledi. Komular da bu sz Ali Onba'ya ulatrdlar. Zeli bu sre iinde Yaar'la da karlamad. Anas kuyuya ya kendi gidiyor, ya Rebi'i gnderiyordu. Bir sabah Rebi kuyunun banda karsnda Yaar' grd. Daha nce gelmi, testisini doldurmu, sonra da kendisinin yaklatn grnce kuyunun banda beklemiti. Rebi yaklanca sordu. Kz, ablan nerelerde? Rebi cevap vermedi. Anan, ablan ardaktan salvermiyor mu? Sana ne? Ne diye salvermiyor? Cemal'le kaarlar diye mi korkusu var? Rebi yerden bir ta kapt: Bunu indirirsem kafana grrsn gnn! Terbiyesiz! Yaar kaba kaba gld: una da bak! Boyuna bakmadan, at bakalm!.. Rebi'in kalan atkt. Senden mi korkacam! Pis maymun! ebek suratl... Azn bozma kz, atarm tokat sonra... Ne duruyorsun atsana!.. kisi de ba ktklerinin arasndan, ardaklarndan doru, su te-nekeleriyle Cemal'in yaklatn grdler... Yaar ban iki yana sallad. Testisini kavrad:

 Defol eytan, git bamdan, beni gnaha sokma... Yrd... Rebi ta elinden yere brakrken onun duyaca kadar yksek sesle sylendi: dlek! Kamasana... Yaar'a zg bir sezgiydi bu; hangi sz duyacan, hangi sz duymayacan ayrmakta yanlmazd. ok iyi biliyordu ki bu gnlerde Cemal kzgn bir hayvan gibi dolayordu ortalarda, satamaya gelmezdi. Uzaklat. Daha sonralar da, Zeli'in kendisine yz vermeyeceini anlad lde, Bekir'e yanat, ona akl hocal etti. Bekir'le Kr Fehmi'nin buluup grmeleri devam ediyordu. Zeli on sekizini ubatta tamamlayacakt. Bu duruma gre imdi karlacak olursa, babasnn ikyeti olmas gerekirdi. Kr Fehmi austos sonlarna doru bir iki defa Recep'in tarlas etrafnda dolarken grld. Bu dolamalar, konu komunun, Kad-ovaclklann, Zeli'in gznden kamad. Zeli ardaklarndan hi uzaklamaz oldu. Cemal de tarlalarndan hemen hemen sabahtan akama kadar Zeli'e gzclk ediyordu. Kr Fehmi'nin keiflerinden kard sonu olumsuzdu. Zeli'i bu kadar konu komu arasndan karmak, ilk hesaplarnda da ne srd gibi imknsz grnyordu. Recep gn gnden daha ok szlanan Bekir'e, bir defasnda: "Ne istersin?" dedi. "Alaym da koynuna m iteyim? Erkek gibi karacak-san kar! Ben babasym, eribas deil. Karabilirsen ikyet etmem. Kyarsn nikh. Ama babasym, gzmn nnde karmaya kalkarsan lemi gldremem kendime, kzma da kk dmem! Kzmdan yana karm... " Recep, kzn Bekir'le evlendirmek istiyor, ama kz istemediine gre ne yapmas gerektiini de bilemiyordu. Szle, ktekle olacak bir i gibi grnmyordu bu evlenme onun gznde. Daha ileri gide-mcyiinin bir sebebi de "lmnden sonra kznn kendisini lanetle anmas" korkusuydu. Kz Bekir'in adn andrmyordu ardakta! Hl Cemal'e tutkun muydu? Oras pheliydi, fakat tutulacak en doru hareket tarz, Zeli'in kamasn nlemek iin, fazla stne varmamak, Cemal askere gidinceye kadar ii savsaklamak gibi grnyordu ona. Olur da kz, kendiliinden Cemal'in bahara askere gideceini hesaplar, askerden dnn baba evinde beklemeyi uygun grrd. Byle olursa zamanla kznn akln elmek kolaylard... Bekir, Kr Fehmi'ye: "Bulmu hamarat ameleyi karmak istemez elinden. Daha bir iki yl bedava altrsn ister bilakis! Bugne kadar ttnler kalksn derdi, bugn zeytinler ellensin der. Yarn bekle fidanlar yetitirelim diyecek belki de! Bilakis ne yapacaksak yapalm!" Kr Fehmi: "En iyisi kzn gnln etmek!" dncesini ne srd: "Ben de onu isterim ama nasl?" Bohac Smbl' araya koyacak, Zeli'i Bekir'e "yapmasn" isteyecekti. Bu konuyu derinletirdiler. Aslnda Zeli'i zorla karacak olsa da, sonrasn, ileride nasl evinde tutabileceini dnmek Bekir'i skyor, yoruyordu. Smbl,. Zeli'i kendisine yaparsa, ne isterse demeye razyd. Kr Fehmi'nin "Aman Fehmi Abicim!" diye ellerine sand tekrar. Kr Fehmi'nin, Smbl'e gveni tamd. "Smbl yaysn, kzn nne ipeklilerini! Yaysn renk renk bas-malann, sonra da kz az varrsa olmaz desin! Sonra Smbl bilir kzn akln nasl alacan! Ne deyip ne dil kullanacan! Kan ksm bunlar! Giyim kuam, bir de ene girdi mi iin iine geverler!.. -zerler ukurlann... " Kr Fehmi, Smbl' buldu, anlat. Bekir'e getirdi. Smbl, Recep'in ardana, ipekli, ynl, ne brakabilirse Bekir parasn demeyi kabul ettiini syledi. Ayrca da bu i olursa Smbl'n istedii gibi gnln edecekti. Smbl aynlacaklan srada, Bekir'in pein uzatt bir be liray kemerine yerletirirken gs geirdi: "A olum, yeter ki genler mesut olsun! Genlerin yz glsn! Benim gnlm etsen de olur, etmesen de! Bugne kadar ka yuva atm, ka ifti birletirdim de, o kadar vah vah ederlerken, ileri bittikten sonra biri dnp deil yzme, arkamdan bile bakmad... "

Henz eyll balaryd daha. Ertesi gn, ikindi st, anas, Zeli, kardei hasr ardan dna sermilerdi. Kadn amar yamyor, Rebi nnde, ba eik oturan Zeli'in salarn taryordu. Bohac Smbl'n tarlalarnn kenanndaki yoldan, incire doru ilerledii grld. Niyeti uramadan gemek gibi grnyordu. Rebi atld: Ana kz, bak Smbl kadn geer... Zeli'le anas balarn dorulttular. Zeli, anasna dnd: aralm da fal baktralm... Anas seslendi: Buyursana Smbl kadn, bizi inemesene. Kalktlar, oflaya puflaya gelen Smbl kadn karladlar. Smbl kadn bohasn bann stnden indirip, hasrn bir kenarna iliti: Selamnalcykm, nicesiniz? Keyifleriniz nasl? Hep iyisiniz, afiyettesiniz inallah... Kadn nnden yamad amarlar toplarken sakin mrldand: ok kr, hamdolsun yok bir ikyetimiz... - Zeli'in maallah koca kadn olmu, daha kimseye sz kesmedin mi? Zeli'le kardei mahcup boyun kvrdlar. Kadn yamalar boha-lad. Kaldrd. Bakalm ksmet... Hal hatr soruldu. Kahve cezvesi atee srld. Sra Smbl kadnn bohasnn iindekileri grmeye geldi. Kzlar kumalar grmeye can atyorlard. Smbl kadn onlarn sabrszlklarn yeteri kadar arttrdn grdkten sonra, bohasn nne ekti. Amaya davrand. Ana: Hi zahmet etme Smbl kadn, dedi, hi bizim iin yorma kendini. Nasl olsa bugnlerde bir ey alamayz... Hele grn bir kere greceinizi, beenin, gerisini bana brakn... ster aln ister almayn, ben gcenmem... Hi olmazsa kzlar grsn, gnlleri olsun... Zeli'le Rebi oturduklar yerden, kn kn srnerek bohaya doru yaklatlar: Grelim ana... Brak grelim... Smbl kadn bohasn at. Telasz, binbir dikkatle, alllarn, morlularn, ynllerini, ipeklilerini birer birer karp gstermeye balad. Her kard kuma uzun uzun Zeli'in gz nnde tutuyor, omzundan aaya dkyor, dilinin dnd kadar da vyordu: Bir ayna olsa da grsen!.. Yok mu bir aynanz? Yok zarar. Bak yle de kendin gr... Kalk azck ayaa! Kalk da boyamda gr... Sultanlara dndn maallah! Allah bir gzellik vermi ki vermi! Ama lazm ki kendin de bu gzelliinin kymetini bilesin... Senin gibi kz, bey konaklarnda yok... Ya gene bununla huri gibi olsun! Tu tu tu... Nazar demesin, eytanlarn atlasn... Bununla gene kimse grmesin seni Kaparlar, ekmek arpsn ki kaparlar... Zeli beene beene krmz mavi iekli bir basmay beendi. Elleri uzun zaman, okar gibi, basmann stnde gitti geldi. Gzleri anasnn gzlerini buldu. Cevap bekledi: Neyle alalm be kzm? Hazrda yok ki elimizde... Ttn satmnda ksmetse... Smbl kadn beline asl makasn kapt: Kzcazn beendi, gz kalmasn! Mahzun olmasn! Aln alacanz, parasn da ksmet ne zamansa o zaman dersiniz... Ana kz tekrar baktlar. A kzm, alsak da imdi kim dikecek? Kuma diktirmek iin Urla'ya inmek gerekirdi. Bunu hatrlaynca Zeli'in elleri basmann stnden kayverdi. Smbl kadnn makas tutan elini nledi. ardaktan ayrlamaz, Urla'ya inemezdi. Cemal'e mektuplarnda yle sz vermiti. Smbl kadn ne dediyse para etmedi. Basmasn kesip brakamad. Bohasn toplad: Durun bari, size gelmiken bir fal aaym. Bo gitmeyeyim... Bugne deil de gelecee ait dlerle yaanlan ada bir kuma beenip de alamamann hzn ne kadar srer? Zeli de, Rebi de fala elbetteki, grdkleri kumalardan daha ok ilgi duyacaklard. Smbl kadnn tekrar btn canllklanyla etrafn sardlar. Smbl kadn eteinin altndaki bir torbadan bir avu kuru bakla, bir gm krklk, bir mavi boncuk, bir de kmr paras kard. Baklalar sayd: Tamam, on iki tane... Bu mavi boncuk murat, bu kmr paras sknt, bu gm krklk da para... Ksmette bu fal kimin iin aaym? Analarna bakt: Senden balayaym m? Kadn olduu yerde salland:

 Benim baklacak falm m kald? Artk benimkisi oldu bitti! Zeli iin bak bakacaksn! Bo yere benimle vakit kaybetme... Smbl kadn, Zeli'e dnd: yleyse ksmetse Zeli iin olsun... Baklalar, krk dkn iki avucuyla toparlad: Tut bakaym kzcazm niyetini... Zeli ile Rebi baktlar. Tuttum... Smbl kadn gzlerini kapad: Bu faln onu yalansa bei sahi olsun! Bu el benim elim deil, Fatma anamzn eli! Ksmetin ne ise falnda grnsn... Avucunda ne var ne yok nne boaltt. Birden cotu. Bak azck! Bak bir kere! Bak bak! Bak ne gzel ald! Smbl kadnn parmann ucu bakladan baklaya dolayor, etrafndakiler parman iaretledii baklalar grebilmek iin eildike eiliyorlard. Nasl da gzel ald! Sen byksn Yarabbim! Nasl da herkesin ksmetini verirsin! Bu eve muratl bir haber gelir! Byk, byk, byk bir ksmet... Smbl kadn ellerini baklalarn stnden ekmi, kollarn yana ayor, atka ayor, ksmetin bykln belirtmeye alyordu. Etrafndakiler de dorulmu, ksmetin daha ne kadar byyeceini merakla izliyorlard. ok, ok byk! Para, para, para, devlet kaps gibi!.. Kadn krk dkn, avucunda alkalad. Tekrar nne att. Da ha da cotu: % Bak, kzm, sende, buranda, bir ey yoksa -elini Zeli'in kalbi stne bastrd- gel bana syle! Sknt hep uzak der! Sen hep o gnlndeki ile yan yana, az aza dersin! Muratla para da sizin yannza der. ki kii yz yze gelmi hep senin iyiliini konuurlar! Re-bi'le Zeli baktlar. Rebi dayanamad: Uzun boylu mu? Smbl kadn, ne kastettiini anlamak iin Rebi'e ksa bir bak att. Sonra nndekileri tekrar toplad: Bu nc, bu son! Bunu da ataym da, uzun mu ksa m sylerim!.. Avucundakileri tekrar alkalad. Tekrar nne att. Bir daha cotu: Bak kzm bak, iyice bak! Bunun itiraz, phesi yok! Bir delikanl kenardan kenardan evinize giriyor. Dman br kenardan kp gidiyor. Rebi gene laf kantrd: Hangisi? te bu delikanl, bu da dman! Kadn biri bir kenarda, br br kenardaki iki baklay gsteriyordu. Tabii niye girenin delikanl, kann dman olduunu sonna-y kimse gerekli grmyordu! Senin bana bir devlet kuu konmu! ok, ok iyi, ok hayrl bir ksmet bu! Yz kzda bir kza byle ksmet kar. Uzun boylu mu? Esmer mi? Rebi, Cemal' i soruyordu. Cemal kara kal kara gzl, uzun boyluydu. Smbl kadnn ise aklnda Bekir vard. Bekir orta boylu, pembe yanakl, mavi gzlyd: Eh esmer saylr, ksa saylmaz! Zeli cevaptaki belirsizlii gidermek iin ikinci bir soru sordu: Yaknda m, uzakta m oturuyor? Smbl kadn, Bekir'in tarlasnn bulunduklar yerden yryerek en ge bir eyrek sreceini hatrlad: Yaknda, ok yaknda! Burnunuzun dibinde! urackta. Ana, iki kz baktlar. Durum akt. Smbl kadn eliyle Cemallerin tarlasn iaret ediyordu neredeyse. Kzlarn yz gld. Analarnn iine kurt dt. Sordu: Hanesi nasl? Kalabalk m? Smbl kadn hemen atld: Bir can var; Allah'tan baka kimsesi de yok! Tam arayp da bulunmaz ksmet... Bu defa da analarn yrei rahatlad, kzlarn surat asld. Zeli tekrar sordu: Yaknda, urackta oturuyor demedin mi? Cemallerin tarlasn iaret ediyordu Smbl kadna. Smbl kadn eliyle daha uzaklar iaret ederek karlk verdi:

 Yaknda dedimse bir eyrek tede... Zeli geriledi: O Bonaksa avucunu yalasn! Paras pulu kendinin olsun. Krk kere falmda ksa gene varmam ben o suratsza... Smbl kadn tesini berisini toparlad. Kim olduunu ben ne bilirim a kzm? Ben buralarda kim oturur ne bilirim? ki yl oldu belki admm atmadm. nsann ksmeti bilinmez ki? Bugn istemem dersin, yarn koa koa varrsn... Ben bu yama nelerini grdm... Zeli tara kardeinin eline verdi tekrar: yleyse beni de grrsn... Tara kz salarm... Smbl kadn, o gnden sonra, drt gnde bir iki hafta sreyle Recep'in ardana urad. Her gidiinde at fallarda mavi boncukla gm krklk birbirine uzak da dse, yakn da dse, sonu deimiyordu. Para ile murat Zeli'in kapsn birlikte alyorlar, bir delikanl kenardan kenardan eve giriyor, dman kyordu. Kadnn ikinci geliinde maksad az ok anlald. ncsnde Zeli'in, kadn Bekir'in yolladndan phesi kalmad. Kadn ondan sonra iki defa daha urad. Souk karland. Drdnc falnda baka yollara bavurmaya balad: "Bu ksmeti tepersen, ardndan yl kapn hibir erkek almayacak! yl sonra birine varacaksn, sarho kacak, her gn seni dvecek!" Bu da fayda vermeyince son geliinde Zeli'in kulana eildi: "stersen btn boham sana kalsn. Bekir Aa bunlarn hepsini sana yollad!" Zeli, Smbl kadn kolundan tuttu, yzn geldii yola evirdi: "Yeter yorulduun Smbl kadn! Misafir gibi oturacaksan otur! Oturmazsan hadi geldiin yere! arn basmaya satlacak gnl yok bende. Bo yere zahmet etme!" Smbl kadn bunun stne Kr Fehmi'yi grp "Pes!" dedi. Bugne kadar bylesine rastlamamt... DRDNC BLM NADAS I

1. GZ TRKS Size mi yle gelir, yoksa gerekten yle midir? Kesin olarak bilemezsiniz, aalarn, balarn meyveli zamanlarnda grdnz ye-illeryle, hasattan sonraki yeilleri arasnda bir deiiklik fark edersiniz. Ba bozumu, bademlerin, cevizlerin rplmas, ttnlerin kklen-mesi ok ksa aralarla birbiri ardndan gelir. Bozulan balarn, rplan aalarn yeilleri daha bir kararr, keyfini yitirmi gibi durur. Balar arasnda nadasa hazr plak, boz renkli ttn tarlalan bu grne daha da hznl bir renk katar. Gkte el kadar bir bulutun grnmedii gnlerde bile, beklenen bir yamurun sknts, bir glge gibi ovann stnde dolar. Bir deve kolunun an havada uzun zaman vurur. Tek atl bir yk arabasnn, uzaklarda bir yerde, bozuk bir yolun talarna arpa arpa ilerledii duyulur. Atnz kk bir tepenin gerisinde, kekik kmeleri arasndan, birka adm nnzden, bldrcn, veyik srleri havalanr. Ykseklerden ararak geen bir yabani rdek srs, bir turna dizisi, oktandr etrafnzda leylekleri, krlanglar grmediinizi hatrlatr. Btn yaz yaknlarnzda bir yerde ten saka kular, isketeler vard! Bu sonbahar leden sonrasnn duygulu sessizlii yavaa kulanza fsldar gibidir: "Onlar da gitti!"

Gnler ksaldka ikide birde ge kalrsnz! Ge kaldnz hatrlarsnz! Artk uzun yaz gnlerinin ardndan, yaamadnz, yaayamadnz, daima ge kaldnz, iinize yerleen bir duygudur. lk bulutlar ykseklerden uar gider. Eyll sonlanna doru, bir ikindi st hava kapanr, tekrar gne at zaman, yol kenarlannda ki kk ukurlarda, gn ykanm paklanm maviliini yanstan, su birikintileri vardr. Birka gn sonra kesiklere den tohumlar atlayp yeermeye balar. Balarna yazla kanlar, ilk yamurlardan nce kasabaya gmlerdir. Onlann ardndan krmandallarn boaltan ttncler ardaklarn sker. Kasabada oturacak evi olmayan yanclar, aylklar ba sahiplerinin ardndan yaz geirdikleri ardaklan brakp, onlardan bo kalan ba kulelerine geerler. Tarlasnda zeytini olanlar, kzlkuru dedikleri, zeytinlerin olgunlamadan yere den tanelerini ellemek iin, glerini geciktirir. Ba yollannn devaml yolcular bu yarclar, aylklar, be aa zeytin sahibi kk ekicilerdir artk. Bunlann dnda bazen bir avc, bazen oduna giden bir delikanl bazen de bir kr bekisiyle se-lamlarsnz. Kzlkunlann dmeye balamasyla, omuzlarnda bo kkrt torbalar, krlara yaylan, kk zeytin hrszlan sizin kim olduunuzu uzaktan kestirmeye alrlar. Sabahn erken saatlerinde, bir de ikinci st, bir arada ilerleyen ikili l baka ocuk gruplanyla da karlarsnz. Siyah nlkl, beyaz yakal, kara pabular kabaral, ilkokul anda rgl sal kzlar, yalanndan drt ya byk grnen olanlar. Ellerinde okuma kitaplan, incecik defterleri, her sabah damlarndan kk admlany-la, en az eyrek, bir saat eken kasaba ilkokullanna iner, her ikindi st damlanna dnerler...

2. EVDEK HESAPLAR Ekim ortalanna yaklayordu. Recep ardan bozmamt daha. Dediine baklrsa, tarlasndaki alt aa zeytinin kzlkurularn elledikten soma kasabaya tanacakt. Kr Fehmi bu haberi alnca Bekir'e: yleyse haftaya kalmaz inerler, dedi. Bekir her zamanki gibi gvensizdi: yle der ama bilmem ki?.. Ana rn beklemeyecekler mi? Beklemeyeceiz, der. Cumhuriyet alanndaki kahvelerden birinde oturmulard. Sm-bl'n araclndan mit kestiklerinden beri ne zaman bulusalar Zeli'i ne zaman karabilecekleriydi konuma konulan. Danda bir eyrekten beri yava bir sonbahar yamuru yayordu. Fehmi, kahvenin nnde oturduklar alana bakan cam eliyle sildi. Bekir'in dizine bir aplak att: Bu sefer dedii doru, hi meraklanma!.. Hesabna gre ana rnn ellenmesine bir ay isterdi daha. Kom-ulan gvenilir insanlard bir, ikincisi de k, hzl yamurlar nerdey-se bastracakt. Kzlkurulan yerde brakmadklanna, topladklarna gre aataki rn nce rpp, sonra toplayarak almaya kalkmak kolay deildi. Bu sebeple Receplerin oturup daha bir, bir buuk ay ana rn rpmak iin tarlada beklemelerine lzum yoktu. Zaman gelince tayfas ile iki gn ard ardna gelir aalarda ne var ne yok toplar giderdi. Btn bunlar akladktan soma Bekir'in dizine bir aplak daha att: Sen g gnn ren, gerisi kolay!.. Az sonra yamur dindi. Bekir tarlasna dnmek iin kalkt. Aradan be dakika geti. Fehmi, camdan, alandan geen taksi ofr Klstr Necmi'yi grd. Cama vurdu. ard. Necmi yle el yz iaretleriyle dandan kendisini ne maksatla ardn sordu. Fehmi karlnda aklamada bulunmad. Eliyle, bir iki kez daha, ieriye gelmesini iaret etti. Necmi karmakark salan, makine yann kapkara ettii elleriyle geldi, ayakta dikildi. Nerelerdesin lan it olu it!

 Nerede olacam, anann... Yannda bir sandalye gsterdi: Otur hadi! Uzatma!.. Oturamam, iim var imdi! Ne syleyeceksen syle!.. Kr Fehmi, Necmi ile arasnda kalan nargilesini az kendisine doru ekti. Bekir'in kalkt sandalyeyi iaret etti: Otur lan, bok soyu sende! Atrma azm imdi... Necmi onun gsterdii sandalyeyi ayayla hafife itti: Biz senin gibi haybeden geinmiyoruz a hergele! Alnmzn teriyle yayoruz! Daha sabahtan beri siftahm yok! Benzin parasn karamadn namussuzum! Ne yapalm olum, bulamadk ki bir enayi Bonak da bizi beslesin... Beter ol deyyus! Sen bu kafayla daha beterine de mstahak-sn! Karnnn doyduuna kret! Otur da dinle; senin iyiliin iin alyoruz... Senden gelecek iyiliin!., iki kyl vard, Gvendikli, onlar aryorum... Beni sormular az nce... Kr Fehmi az nce gsterdii sandalyeyi ayann ucuyla geriye itti: Otur da bakarsn gene. Otur, eek olu eek! Gene bilmezsin kymetimi!.. Bir ay i hadi. Necmi bu kadar tatl sze dayanamad oturdu: Merhaba!.. Merhaba!.. Akl iki Gvendiklideydi hl: Az nce 6 numarayla uyuamamlar, beni aramlar... Gene ararlar... Garsona ay syledi. Devam etti: Azck yzn glsn lan nemrut! Allah'n gn somurtmasana... Necmi'nin derdi hep ayn dertti, iki avucunu kuvvetle dizleri stne indirdi: Nankr bu kyller abi, nankr!.. Ne oldu gene? Ne zaman baka arabayla uyuamazlar anlaamazlarsa beni ararlar! Balan skt m, amman Necmi Abi! Rahatladlar m saarlar paralar br arabalara! Her sefer derim kendi kendime, brak ke-ratalan, sende gtrme. Gene yrek yufka, azck yzme gldler mi dayanamam ki!.. nsanz abi ne de olsa, bakalannn yapt gibi yapmak gelmez elimizden!.. Eski mi eski, otuz dokuz modeli bir taksisi vard. Hemen hemen arabann deimemi paras kalmamt. Karasrnn kimi yeri marangoz, kimi yeri tenekeci elinden kmt son defa. Arka kap cam-lanndan birinin yerini bir mukavva paras almt. br camlar, n cam da dahil ya krk ya da atlakt. Knk paralar, iki taraflanndan, birbirine telle bal iki gazoz iesi kapa arasna sktrlarak tutturulmutu. Necmi'nin i saatleri dnda elinden onarm aralar dmezdi. Dorusu kimse gnlnn nzasyla binmezdi taksisine. Bu durum da onun her sefer alnganlna yol aard. Syle, bugne kadar duydun mu yolda braktm kimseyi? Duymadm! Daha ne isterler bu kerhaneciler bilmem ki? Hava biraz kaygan, br arabalar, sizin kyn yolu bozuk, bu hava Ja gidemeyiz dediler mi, nerdesin Necmi Abi! br arabalara paralan kmad m amman Necmi Abi! marethane miyiz be?! A kerhaneci, ban skt zaman geldiin gibi, rahatlaynca da gelsene. Ah abi ah, koyamadk be kuru kenara! Tamir tamir, para para, anamz alad bu kadar yldr. Boaz kalabalk! yle az kullanlm bir Amerikan arabas drebileydim ben de... Syle bakalm niye ardn beni? ay geldi. Ka gndr gzm sendeydi... yi ya grdn ite! Syle? Birka gne kadar iyi bir i var sana... Nerde? urackta... Necmi dncelendi:

 Kimin kz gene? Grnce tanrsn... Rzas var m? Var elbet... Kimin kz syle? Oras senin ne stne vazife? Sen sadece hazr ol, gnn bekle! Necmi dilerini skt. Masann stndeki ay bardam elinin tersiyle Fehmi'nin nne doru itti: Ulan it! Matrak m geiyorsun benimle? Eek olu eek! Yapacamz ii sorup renmeyelim mi? Kr Fehmi ayn hareketle taba yerine itti: Nankrlk etmesene lan a kpek! Bugne kadar benim kan-cklm grdn m? Ben arkadam dnmez miyim? Benimle girdiin hangi iten sual soran oldu sana? ay taba, tekrar Kr Fehmi'nin nne, fakat daha yumuak bir hareketle itildi: Geldi gelmedi, oras benim bileceim i! oluk ocuumuzu dnmeyelim mi? Senin gibi berdularn her dedii ie, benden baka, sormadan kim peki der lan inek? Savc gibi kurulmasana karmda! Kanunlar yalmz sen mi biliyorsun? Bizim okumamz yazmamz yok mu? Kr Fehmi'nin taba yerine itii daha da yumuak oldu: Senin oluk ocuun var da bizim yok mu? Serseri kerata! Tabak olduu yerde kald. Peki nerde bu i? urackta, Drtyol aznda... Soma? Drtyol aznda bekleyeceiz, kz gelecek, arabaya aldk m Kpalan'a! Senin iin o kadar! Yanm saat, hadi bilemedin bir saat... Necmi az dnd: Altm lira isterim... Yok deve! Sermayesini iste bari! Utan ulan!.. Sen bilirsin... Temizinden otuz lira ayrdm sana... Sadaka m datyorsun? Pazarlk uzad. Elli liraya kapand. Kr Fehmi, bu i iin, Bekir'den yetmi be lira koparabileceini hesaplad. Necmi tekrar dnd: Kzn gnl yoksa, barr arrsa, ben yokum hesapta... Brakr kaarm... Sen barp armadan kaan kz grdn m? Ben bilmem!.. Numaradan bir iki barp aracak elbet! Ele gne kar! det byle... det olduu kadarn ben de anlarm... Sen iine bak, gerisine karma... O kadar! Param pein almadan Urla'dan kmam bir! Bir de baktm ki kzn gnl yok, barmas yalana benzemiyor, hepinizi aaya. Yallah... Haydut kerhaneci... Kr Fehmi nargilesini uzun uzun tokurdatt. Necmi'nin szn bitirmesini bekledi: Ona da peki lan! Ne desen peki!.. Baka mzklayacak yerin kald m? Gster bakalm erkekliini... Bizim gsterecek erkekliimiz kalmad olum, idi ettiler! Erkeklik senin gibi aygrlara kald kala kala, yabann ays! Taba son defa Fehmi'nin nne itti: Hadi bakalm, ok ene aldk! Bir de aadaki kahveye ineyim de u kyllere bakaym, gideccklerse erkenden yola kalm! in olaca zaman bir gn nce beni gr... Eyvallah... Fehmi nargilesini eip ban hafife sallad. Kahveden ktktan az sonra tarlasna dnen Bekir, Drtyol azna yaklat srada, yz adam nnde, eei stnde giden Recep'i grd. Altndaki hayvan gen, nnde giden bir diisini grnce zap-tolunmaz cinstendi. Sahibinin aynca durtklemesine sra

kalmadan, hemen kulaklarn dikti, hzland, anra zrlaya bir solukta, nndeki hayvana yetiti... Bekir, bu anrtlan, kuyruunu zevkle titrete titrete ne kendisine ne de Recep'e nem vermeden, diisinin stne saldnlan arasnda, bana, boynuna, karnna indirdii tekme, yumruk, yular darbeleriyle hayvan zaptetmeye alarak komusunu selamlad: Selamnaleykm! Gelgeldim hayvan durmak bilmiyordu ki... be meret! be namussuz! Recep'in hayvan, bzld, kld, titremeye balad. Deh be gvurun kanc! Aleykmselam! Deh... Ne var ne yok? !.. yilik salk! Deh, sen ne ge, deh!.. Recep yularn kast, hayvann yolun kenanna ekti. Yol verdi. Bekir ne geti. Daha bir zaman hayvann arkasnda kalan diisiyle ilgisi devam etti. Bu sre iinde konumalarnda birbirlerine syledikleriyle hayvanlanna syledikleri kart durdu... Bak nne be gvurun kanc... - be domuzun dl... Sonunda yedii tekmelerin, yularn etkisi altnda hayvann kuy ruu gevedi. Nereden byle? Yahaneden gelirim. ki torba kzlkuru indirdim... Eh, bereketli olsun... Yamurdan sonra aan gkte, iri bulutlar zle zle dalyordu. Bir bulut stlerini glgeledi. Az daha gittiler. ndirecek gene... Bnak indirsin... Islanmsn be Recep Aa! Nasl geinirsiniz ardakta?.. Grrsn ite! Erimeyiz... Ksmetse tanmanz ne zaman? Cumadan sonra inallah!.. Hayrl olsun... O akam hafif bir yamur serpeledi. Ertesi gn hava birka defa at kapad. Akama doru bulutlar iyice alaldlar. Kasvetli bir karanlk indirdi. Is dt. Azdka azan bir rzgr kt ilkin. Ardndan imekler, gk grltleri arasnda yln ilk kuvvetli yamuru boand. Btn yaz, kuruduka aralklan artan ardan rgleri arasndan, rzgr nne katt yamur damlalarn ardan iine atyordu. Yu-kandan poyraz ynnden giren bol szntlar, az sonra ardak halkna nereye smacaklann artt. Sessiz bir panie tutuldular. Yerdeki hasrlan topladlar. Yataklann stne attlar. Hepsi de sandn dibine sndlar. Oras, zeytinin dibine, Recep'in btn yaz, gndz uykulan-n uyuduu kerevetin altna dyor, daha az yamur szdnyordu. Fakat ardan kapsna kar dt iin de rzgnn savurduu btn yamur sulan onlara kadar ulayor, gmleklerini geip, etlerine mhlanyor, btn vcutlann rpertiler iinde brakyordu. Hasnn birini yataklannn stnden aldlar. Bir ucundan Recep, bir ucundan Zeli tuttu, aralanna Rabiye ile anay da alarak, nlerine siper ettiler. Rabiye, anas ile ablas arasna sokulduka sokuldu. eneler arpyor, titriyordu. ikyete dili varmyordu. Babas iki defa "Berekettir, berekettir, erbettir bu" diye tekrarlad iin ikyete hakk olmadn sanyordu. adnn ii gle dnecee benziyordu bu gidile. Btn yaz inedikleri taban topra beton gibi olmutu. Su ekmiyordu. Tabann ukur yerlerine doru szan sular birikmeye balad. Be dakika, on dakika, bir eyrek, yamurun dinmesini beklediler. Dinecek gibi grnmyordu. Gk grltleri hzlanyor, ardan ii sk sk imeklerle aydnlanyordu. Recep bir kou frlad, dardan, zeytinin dibinden apasn kapt geldi... Danda eei ile keisinin, ardan gerisinde, zeytinin dibinde, birbirlerine iyice sokulduklarn grd. Tabanda, poyrazdan lodosa doru arabuk bir iki oluk at. Biriken sulann, bylelikle ardan lodos ynnden tarlaya doru akmasn salam oldu. arabuk baka ne gibi nlem alabileceini dnd. ardan poyraz ynyle, atsnn snabilecekleri kadar bir ksmn olsun r-tebilirse, o geceyi az slanarak geirebilirlerdi. Ellerindeki iki hasrla bu ii grebileceini dnd.

ardak, iskeletini tutan aa direkler arasnda, iki kan arayla gerilmi, kaln, bakr tellere, erguvan dallan rlerek kurulmutu. Dncesini kansna at. Kans, Zeli, kendisi hasnn birini kavradlar. nce poyraz ynnde, tabandan tavana doru, erguvan dallannn rgsne uyarak, kaplad kadar yeri bir de hasrla rdler. Rebi bir ara geldi hasnn ucundan tuttu. Yardm etmek istedi. Anas, kz kollarnn altndan tuttuu gibi, yataklann stne oturtuverdi. Btn vcudunu yorganla sard. Bir hayli urap, bir hayli slandktan sonra, rgy tavana kadar ulatrdlar. Hasr, tavan da iki kar kapatt. ardan o tarafnda ok hafif bir hava deiiklii, scaklk fark ettiler. Rzgr hasnn gerisine pek ilemiyordu. lk i olarak kapnn karsnda kalan sand, yataklan, hasnn gerisine ektiler. Soma, az stne kapattktan bo ttn kfelerinin stne kararak, ikinci hasrla ardan tavann kapattlar. leri bittii zaman memnundular. Kadn sand at. stba olarak yedekte neleri varsa kard. ki ince yata kaln bir ilte haline getirip sandn dibine yaydlar. Yorganlardan birine Recep birine de Zeli, anas, Rabiye sanldlar. Srtlan sanda dayal, birbirlerine iyice sokuldular, gene de neeliydiler. Recep yllarca nce bir tren yolculuunu hatrlyordu nedense. nc mevki bir kompartmanda, on kiiydiler belki de. Byle oturduklan yerde, btn yolcular, birbirlerine sokularak geceyi geirmilerdi. Koridorlar yerlere yatan insanlarla doluydu. "mendfer gibi", dedi. "mendferlerde de hep byledir." Vcutlar snmaya oalamt az ok. Rabiye merakland: Nasl? Babas yirmi be yllk, askerlikle, yolculukla ilgili hatralann anlatmaya balad. Ayda ylda bir can konumak isteyen Recep anlatt anlatt... Onlar kk bir nc mevki kompartmandaydlar imdi. Eskiehir, Ktahya, Uak... Gidiyorlard. Yamur btn gece devam etti. Ertesi sabah gne at. Otlarn stnde, aalann yapraklarnda kalan yamur damlalar, rzgnn da yardmyla leye kadar kurudu. Tarla amur iindeydi. Adm atlmaz durumdayd. Drt be gnden nce de iine girilmez gibi grnyordu. Gece, ertesi gn Urla'ya g etmek iin sz birlii etmilerdi. Kadn, sabahleyin g bulutsuz, gneli grnce kocasna nce, gece yamurdan slanan teberiyi gnete kurutmalarn, ikindiye doru ta-nmalann nerdi. Islak slak ne var ne yok sanp sarmalamaya kalkarlarsa, Urla'daki evlerinin darack avlusunda kurutmalan gnler isterdi. Neleri var neleri yoksa, yola yakn ta duvann, bo ttn kfelerinin stne, aatan aaca gerdikleri bir urgana astlar. Kulua yakn, hayvan stnde Bekir grnd. Recep'e geceyi nasl geirdiklerini sordu. Grrsn ite! Anlatmak ister mi? Bir iki konuma sonra, Recep'lerin ikindi st Urla'ya geeceklerini rendi. Gidip Kr Fehmi'yi grmek iin hayvann srd.

3. UZUN SREN BR BEKLEY Klstr Necmi'nin Urla 7 plakal taksisi, bir saate yakn bir zamandan beri, Drtyol aznda, saa Kuular'a giden yola sapm, durmutu. Arabann motor kapa akt. Necmi, Kr Fehmi, Bekir bazen arabann iinde koltuklara yaylayarak bazen dnda, amurlukla, yolun sa tarafnda kalan ban duvanna dizilip oturarak, beklei-yorlard. Arada bir, drtyoldan birinden, birinin yaklatn duyacak, grecek olsalar frlyorlard yerlerinden. Necmi hemen n amurluklardan birinin stnde brakt anahtarn kapp eiliyordu motorun stne. Kr Fehmi telalanan Bekir'i ya iti kak "Gir ieri, sen grnme!" diye arabann iine sokuyordu ya da "k, karma ban, saa sola grneyim deme!" diye ba duvar ile arabann arasna ktr-yordu. Sonra, geleni kollamaktan geri kalmayarak o da eiliyordu Nec-mi'nin yan banda, kapa ak makinenin stne!

Geriden Urla ynnden bir atl geldi, nlerinden Kuulara doru geti. Onun ardndan, Kuular ynnden bir yaya grnd. O da Urla'ya doru uzaklat. nc defa onarm durumu aldklar zaman, gzetlemeye esas nem verdikleri yoldan, ardann krk dkk eyasn yklettii eeini nne .atm, Recep'in yaklatn grdler. Bir ardak halknn k; adan tarlaya, tarladan kasabaya hep bir arada g ettikleri grlmemitir. ardan erkei daima krk dkn ykledii hayvanyla nden yola kar. Kadnlarn daima son dakika akllarna gelen bir ilen olur. Ya komulanndan kimbilir ne zaman alnm ufak bir eya ellerine geer, onu geri vermeleri gerekir ya tembihleyecek bir eyleri vardr (her gn bir bardak su isteyen bir saks fesleen, bazen bir kedi her seferinde de kasabada eve, tarlada aalarna, hrszlarn zarar vermemeleri iin gz kulak olunmas) ya da ayakst helallemek iin komulara uramak gerekir. Komu, "Bir kahve imeden dnyada brakmam!" diye tutturur, ayakst uramak yanm saati bulur bylelikle... Kr Fehmi biliyordu byle olacan. Recep mutlaka nden geecekti. Kans ile kzlan, ardndan yanm saat arayla grneceklerdi. Necmi'ye, "Kz, babasn nden savacak, anasyla geecek, anasnn yanndan kapacaz geerken! Yalandan bir iki baracak ama sen kulak asma!" diye anlatmt durumu. Bekir'in de kzn babasna grnmemesi gerekiyordu. Recep'in, iki adm gerisinde, elinde gemici feneri, Fehmi'nin hesaplannda hi yer vermedii biri geliyordu. Kk kz Rabiye. Recep, Drtyol azndan geerken solunda kalan arabayla pek ilgilenmedi. Hayvann havaleli yknn dengesini kollamaya alyordu. Btn dikkatini bu ite toplamt. Fakat, kz Drtyol aznda bir otomobil grnce, bu olaanst olay nemsemezlik edemedi. Drtyol aznda bir otomobil, o kadar az grlen bir tattr ki isterse Klstr Necmi'nin taksisi olsun! Kk bir kzn cihetteki merakn uyandnr, imgelemini kamlar. Daha grd noktadan balayarak, Rabiye'nin imgelemi de otomobille ilgili bir dizi d yaratt: Yolcusu kim acaba? Bir gelindir herhalde! yle ya, gelinden baka kim olur? Otomobil evrelerle ssl deil ya? Olsun gelini almamtr! Urla'dan gelin almaya gidiyordur! evreyi otomobile kim verir? Gelin evi verir! Grdn m? Demek ki gelin arabas bu! Kim evlenecek acaba? Kuularldr. Ne bilsin Ku-ularllan? Sura mahalleli olsa tanr. Ablasnn akran btn gelinlik kzlan tanr! Taksiyi de tanr. Ka taksi var zaten Urla'da ki tanmasn? Okula gidip gelirken ya da anas, arya bir ey almaya gnder1 dii zamanlarda, says yediyi gemeyen taksilerle karlam, hepsini tanmtr. Bu da ite Klstr'n taksisi! Klstr de orada ite! Makinenin stne eilmi. Motoru bozulmu demek! Peki br kim? izmelerine baklrsa izmeleri, Kr Fehmi'nin izmelerine benzer! Belki byle, Kr Fehmi gibi krkl izme giyen drt kii daha vardr Urla'da. Onlann ne ceketleri, ne izmeleri ne de isimleri aklnda kalmaz kimsenin! Kr Fehmi nl kiidir! Gze batan kiidir. Herkes nerede, nasl karlarsa en kk ayrntsyla onu hatular! Klot da o-nun klotu! Ceket de onun ceketi! Kendisini de grd! Demedi mi bu Kr Fehmi'dir diye! brleri gene kim? O duvarla araba arasna km oturan? Bekir o be! Bak sen sinsiye! Bak sen serserilere! Ablasnn yolunu bekliyor bunlar!.. Babasna sylemekte hibir fayda grmedi. Ablas ile anas onlann ardndan, komu Fettahlara urayacaklard. Oradan Urla'ya ineceklerdi. Nasl etse de geri dnse? Nasl etse ablasna haber verse? Babas iki adm nnde... Kaamaz! Elinde fener de var... Nereye braksn? Drtyol azn getiler. Kardan at stnde gelen bir renber grd. Az ileride, yolun solunda, kk bir emenin suyu, nndeki yalaa dklyordu. Renber sulamak iin hayvannn bam yalaa doru krd... Renber emeye yanat. Yanndan geen babasyla selamlat-lar. Babas yoluna devam etti. Renber atn sulamaya balad. Ayaklan emeden ileri gitmiyordu; durdu. Hayvann suyunu imesini bekledi. Babas uzaklayordu. Renberin hayvan ban yalaktan kaldrnca, iri nallann emenin

yaknndaki talara arparak hzla geri ekildi. Silkindi, atlr gibi yoluna devam etti. Rabiye avu-cunu emeye yanatrd. Su imeye eildi... Babas yirmi otuz adm nnde, ardna bakt. Onu su ierken grd. Az sonra yolun dnemecinde kayboldu. Babasnn gzden kaybolduunu grr grmez, kk kz btn atikliiyle doruldu. Hl elinden brakmad feneri ne yapacan acele kararlatrd. Hemen, emenin gerisindeki bir mersin kmesinin arasna saklad. Atlnn arkasndan komaya balad... Drtyol azna varmadan atlya yetiti. Atl, tarlalannn yolunu tuttu. Kendini otomobilinin bandakilerin gznden saklayarak, atlnn solunda, Drtyol azndan karya geti. Onun yan banda kotuunu gren atl sordu: Nereye, byle kk bac? Hemen aklma bir yalan geldi: Anamlar geride kald, babam onlara bakaym diye yollad... Adam elini atnn k hizasmda soluyan Rebi'e uzatt. Ver bakaym kolunu!.. Adam biraz eildi. Rebi'i, havaya kaldrd kolunun dirsei stnden kavrayp, atnn kna ekiverdi. Atn yulann gevetti: Hadi bakalm, abuk gidelim de ge kalma!.. drt dakika gemeden, Rebi tarlalannn hizasnda atn kndan yere kayyordu. Eksik olma amca... Gle gle kzm... Ayaklan yere deer demez, bir kou Fettah'n damnn yolunu tuttu. Fettah'n damna yaklanca ksa bir kararszlk geirdi. Uzaktan, Cemal'in, ardaklarnn nnde odun yardn grd. Acaba ablasna deil de Cemal'e mi haber versin? Uzun uzun dnecek durumda deildi. Kararszl, Fettah'n damna kendini gstermeden yanamasna yol at. Damn penceresi ak duruyordu. eriden anasnn, Zeli'in sesleri geliyordu. Ak pencereye doru yaklat. Usulca pencerenin ke-nanndan ieriye bakt. Tam karsnda Zeli'i grd! O da hemen grd kendisini... Oh!.. Bu kadar kolay olacan bilseydi? Pencerenin kenarndan ban geriye ekti. Damn gerisine doru dolanarak, kar k eden ablasnn kmasn bekledi. Gecikmeden grnen ablasna bulunduu yerden el etti. Ablas yanna yaklat zaman, rengi umu, sesi, btn vcudu, hl titriyordu: Kz ka! abuk ka... Ne var? Drtyol aznda otomobil tutmu yolunu beklerler!.. Kim? Kr Fehmi, Bekir... Ka abuk... Zeli daha uzun sormad. Kararn vermiti.: Hadi yleyse sen dn! Ko! Kimseye bir ey syleme! Ben bamn aresine bakarm... Rabiye balar arasndan, amurlu patikalardan, fenerini brakt kk emenin yolunu tuttu. Zeli'in lastik pabular ayanda, yeldirmesi srtndayd. Fettah'n damnda, ieridekiler, onun darya abdest bozmaya ktn sanyorlard. O, hzl admlarla Kadovackhlann tarlasna doru ilerledi. lk defa kaan keisini almak iin geldii zaman nefes nefese durduu setin stnde, gene yle nefes nefese durdu. Cemal az tesinde, baltayla kocaman bir badem ktn yan-yordu. Kz karsnda yle solur grnce, aylardr iinde yaatt kor-kulanyla, bir anda olan biteni anlad. Baltasn elinden att. Kk incirin dalna ast ceketini kapt gibi Zeli'e doru atld. On be gndr ardaktan, iki yz adm tedeki Topal Avni Bey'in damna tanmlard: ardaklan botu. Anas, kardeleri damdaydlar. O iki gndr hava atka ardan nnde yazdan kalma bir badem ktn paralyordu. Yanna vard zaman Zeli: Geldim! dedi sadece... Alsa, anasnn yanna gtrse, btn yaz ortada dnen szlerden sonra, anas, Zeli'i tatl karlamayacakm gibisine geldi. Anasnn ho karladn kabul etse, bu defa da ayn bir

tasa; ardndan bir saat gemez, anas babas yanlanna jandarmayla bekiyle gelirler, kapy vururlar, Zeli'i alrlar giderlerdi. Zeli'i kimsenin bir daha elinden alamayaca bir yer? Elinden tutup ekti: Yr... Tarlann gerisinde ykselen tepeye doru yola dtler. Az sonra nefes nefese tepeye vardlar. Tepede, erguvan, mersin kmeleri arasnda bir an durdular. Arkalarnda braktklar ovaya baktlar. ok uzakta, Drtyol aznda bir otomobil duruyordu. Etrafnda adamlar vard. Fettah'n dam nnde bir kouma balamt. Hafif hafif esen rzgrn, anasnn "Zeli! Zeli!" diye sesleniini, kendilerine kadar ulatrdn duyuyor gibi oldular... Gzlemecilerin tarlasndakiler damlarndan frladlar... Yaar'n, Fettah'n damna doru kotuunu grdler. Aada grlt patrd byyecek gibi grnyordu. Kaybedecek vakitleri olmadn kestirmeleri g deildi. Helvac boazna doru inmeye baladlar. Zeli'in anas saa sola bir iki defa "Zeli, Zeli" diye seslendi. Aranmasn uzatmad. lk anda yreine den bir korkuyu aa vurarak Kadovackhlann tarafna yrd: Kardlar kzm! Kardlar masumumu! Kadn beti benzi uuk, kouyordu. Fettah'n kans, kzlan, aadan gelen Yaar ardndan yetitiler. Kalabalk Kadovackhlann tarlas nnde durdu. Kadn etrafna bo yere baknd. Fettah'n karsna dnd: Gzleri krolascalar! Bycler! Cadlar! Yolun stbandaki tarlada, iki yz adm tede, grlty duyan Cemal'in anas, kz kardeleri damlarndan ktlar. Olandan bitenden habersiz, aadaki kalabala doru az yaklatlar. Zeli'in anas atld: Cadlar! Uursuz suratllar! Kzm verin!.. Fettah'n kans kadn nledi. Deminden beri etraftaki iaretleri, braklm baltay, ayak izlerini inceleyen Yaar, Kadovackllara doru be on adm ilerledi: Cemal nerede? Cemal'in anas, kardeleri akn birbirlerine baktlar. ki byk kz biraz daha yaklat: Aada, orada odun yapyordu... Orada yok mu? Yok! Olsa sizden sorar mym? Ne yana gittiini grmediniz mi? Ne olmu? Zeli'le kamlar!.. Cemal'in anas olan renince yerinden hmla dnd: Yand olum! Yand! Yaktlar olumun ban! Yaktlar gzleri krolascalar! Oynaklar! O srada Helvaclar'dan gelip, Urla'ya geen bir yolcu, aada kuyunun hizasnda atn durdurdu. Kuyunun bandan uzakta bamp aranlara kulak veren Yaar'n anasma sordu: Ne olmu? Recep'in kzn karmlar? --Kim? Kadovackhlann olu... Kzn gni var myd? Olmasa anasnn koltuundan kz karmak kolay m? Yolcu, az soma haberi Drtyol aznda, otomobilin banda, sabrszlanmaya balayan kiiye ulatrd. Kr Fehmi ile Bekir koarak Recep'in tarlasna doru yola ktlar. Yaar, Zeli'in anasnn yanma dnd: Bana kalrsa anasnn, kardelerinin haberi yok bu iten... Kadn dvnyordu durmadan: Ah ne yapaym, ne olaym bilmem ki? Buralarda yapayalnz kaldm... Biri gitse de babasna haber verse... Yaar devam etti: Bana kalrsa bunlar daha buradadr. Bir kurun atm uzaklamamalardr! Getikleri yer amurda belli.

Tarladan gelen bir ift kaba pabu izi, yoldan gelen bir ift lastik pabu iziyle, setin stnde, yolda birleiyor, tepeye doru uzaklayor-du Kadn izleri grd. Ne yapaym olum? Ben mi arkalanna deyim? Benim gcm yeter mi? st yandan yaklaan Kadovackhlann kansma kzlanna doru tekrar boand: Hayrszlar! Bycler! Yaktnz kzmn ban!.. Kadovackl'nn byk kz karlk verdi: Hayrsz da sensin, uursuz da! Siz abimin ban yaktnz!.. Yznz glmesin inallah! Bu defa kk kz cotu: Sizin yznz glm ya kfi!.. Analan artlarndan yetiti: Onlann huyu bu kzm! Sus, karlk verme! Onlann btn kzlar byle kocaya satar kendilerini... Btn ablalan byle kocaya varmlar... Zeli'in anas sylenenleri duyduka fkelendi: Akln bandan aldnz kzmn! Kimbilir ne byler yaptnz! Yanmamtm damat diye sizin plak olunuza... Senin kzn gelin diye evime sokarsam o zaman!.. Ben braktm da senin evine sokman kald! Madem yle futaydn kzn! Kzn kuyruunu sallamasayd olum ardndan gitmezdi... Yaar yolun alt bandan koarak gelenleri gsterdi: Kr Fehmi! Yannda da Bekir... Kalabalk geriye dnd. Kavga unutuldu: Kr Fehmi ile Bekir soluk solua geldiler. Kr Fehmi uzun uzun soruturmay gerekli grmedi: Ne yana gittiler? Yaar izleri gsterdi: Bu yana... Haydin yleyse... Yanlarna katlan Yaar'la birlikte tepeye doru uzaklatlar. Fettah'n kars ile kzlan, Zeli'in anasn geri dndrdler. Kadnlarn Kr Fehmi'ye gveni tamd. Bir saate varmaz, Zeli'i bulup getireceine imdiden inanmlard. Fettah'n kans: Otur bizde bekle komu, dedi, kzn getirdikleri zaman alr gidersin!.. Cemal ile Zeli tepeden Helvac boazna indiler. Boazn kar yakasna trmanan yolda, at stnde, tarlasndan Urla'ya dnen bir renberle karlatlar. Adam, Cemal'le tan kt: Sclamnaleykm.. Aleykmselam, deyip getiler. Adam az gitti. Cemal'in bu taraflarda ne ii olabileceine akl takld. Bir eyrek saat soma, Gazderesi emesine yaklarken kardan koarak gelen Kr Fehmi ile yanndakiler nne kt. Kr Fehmi sordu: Yolda kimseyi grdn m? Adam cevap vermeden bir kararszlk geirdi. Cemal'i ele versin mi yoksa vermesin mi? Acaba sormaktan kastlan ne? Ne gibi? Kr Fehmi, Bekir'i gsterdi: Bunun nianlsn kardlar da... Adamn aklna, Zeli'in, Cemal'in ard sra koar gibi gittii gelmedi birden. Sadece Cemal'in yannda bir kadn grdn hatrlad o anda. Helvac boaznn st yannda Kadovacklf nn Cemal'le yannda bir kz grdm. Ne yana gittiler? Bakamadm... Hadi yleyse eyvallah! Adam atm srd. kiilik grup Helvac boazna doru koarak uzaklat... Cemal yz, iki yz admda bir dnp gerisine, Zeli'e baktka, kz onu ardndan itiyordu: Yr, yr! Sen, beni dnme!.. Helvaclardan, Kuular'n gerisine Saraptallar'a indiklerinde vakit ikindiyi geiyordu. Oradan teye arazi dzd. Nereden baklsa her taraf grlyordu. nlerinde bir yol

Kuular'a geri dnyor, bir yol Saraptallar'dan Ebiller'e ilerliyor, bir yol solda obanpman'na doru uzuyordu. obanpman yksek, prnalk, zeytinlik tepeler arasnda, boazda kalrd. O tarafta pelerine denlerin gzlerinden kolaylkla kay-bolmalanna yardm edebilirdi arazinin dunmu. Yarm saatte obanpman tutabilscler! obanpman yolunu tuttular. Hzlann kesmeden yryorlard. Vcutlarn hafife ter basm slanmlard. Zeli bartsn hafif gevetmi, Cemal'i artan bir hzla yryordu. Bir eyrek daha gittiler. nlerinde yol bir daha atalland. Sarap-tallar'n st yanna varmlard. Saa aynlan bir yol oradan aaya doru, gene Ebiller'e gidiyordu. Bu yol aada braktklan yolla bir zaman sonra birleirdi. nlerindeki yol ykselmeye balad. Cemal ykselmeye baladklarndan az soma, geride, iki kurun atm uzakta, Kr Fehmi ile yanndakilerin yaklatklarn grd. Geriden gelenler kendilerinden daha hzla yryorlard muhakkak ki! zlerini kaybetmeleri lazmd! obanpman'na varmadan geriden gelenlerin gznden kaybol-duklan ilk dnemete, salarndan ykselen prnallk etirlik bir tepenin baynn trmanmaya baladlar. Tepe, hemen hemen hi yamur tutmamt. Killi kireli toprak kk akl paralaryla rtlyd. Bir zaman sk, adam boyuna yaklaan prnallar, ellerini, ayaklarm syran etirler arasnda yrdler. obanpman Deresi solda aalarda, obanpman gerilerinde kald. Daha ileride etirler seyrekle-ti. ilerlemeleri kolaylat. Bayn uzunlamasna ap da, br ucuna vardklan zaman, Kr Fehmi ile aralannda almas g bir etirlik brakmlard. stelik kendilerinin tepenin ne tarafna uzaklatklann kestirmeleri kolay olmayacakt. Baynn brucunda, Ebiller'in bitiminde, Ukuf 'un balad dzle indiler. Gn akama varacakt neredeyse. nlerinde, tarladan tarlaya damlan, ardaklaryla uzunan Ebiller, Ukuf ovalan vard daha alacak! Oduna indii gnlerden, kar kar tand, bildii yerlerdi hep ilerledikleri arazi. Ukuf'u, ren'i getikten sonra, merali mevkiine yakn harap bir kilise geliyordu aklna. Geceyi geirebileceklerini ilk dndkleri yer bu kilise oldu. merali'ye oduna gittike, yolun yz adm kadar sanda gzne iliirdi her seferinde. Bazen gidip bakmak isteine kaplr, nnde giden hayvann durdurmaya kalkmazd nedense. Rum zamanna ait hikyeler iitirdi. Kap, bu kiliseye saklanan katiller, sulular... O zamanlar bir papaz kapsna gelen jandarmaya "Yok, grmedim" dermi sordular m. phesiz bu hikyeler yznden hatrlyordu o bo kiliseyi... Ama daha en az iki saat yrmeleri gerekirdi o kiliseye kadar. Ukuf'tan ren'e giden eski bir ba yolunu tuttular. Yol zeytinli bir tarlann kysndan ilerliyor; sanda, iki metre kadar aada kalan baka bir tarladan erguvan kmeleriyle aynlyordu. Yanlamasna iniliydi. Sol taraftan gelen sular, olduu gibi aaya tarlaya akmlar, yol hi amur tutmamt. kisinin de yanaklan al ald. Admlan yaklaan akamn verdii gven, uyuuklukla arlamt. Yz iki yz adm kadar ilerlediler. Cemal dnd, gerilere bakt. Vadi blgeler iinde kalmt. Gne, ileride Yaclar tepelerindeki zeytinliklerin gerisine doru kayyordu. Ge-rilerindeki yolda kimselerin yaklat grlmyordu. Yanlanna bakt. Oturabilecek bir yer aryordu. Zeli'le gz gze geldiler. Kz kulak-lannn ucuna kadar kzard. Ban nne edi. Cemal yreinin hzla arptn, nefesinin kesildiini fark etti. Zar zor yutkundu. Dnmek, yola devam etmek istedi, edemedi. Tekrar yutkundu. Etrafta ne gelen vard, ne giden hl. Zeli'e bakt; gsnn hzla kalkp indiini grd. Kz salanmn dibine kadar kpkrmz olmutu. Yrei daha hzla vurmaya balad. Btn yzn ateler bastn sand. Zeli'i birden bileinden kavrad. Kendine doru hzla ekti. Zeli nce tabanlar zerinde hafif direndi. Sonra ayak parmaklan ucunda doruldu. Vcudunu, en tatl arlyla Cemal'in kollar arasna brakverdi. Soluk solua, sarma dola nemli topran stne yuvarlandlar. Etrafta zeytinlikler, erguvan, mersin dallar buuland, ters dndler. Kr Fehmi ile yanndakiler obanpman'na yaklatklar zaman, Cemal'le Zeli'i ne tarafta arayacaklarn ardlar. obanpman'na doru inen hibir iz gremiyorlard. Prnallk'a dalan izler de bir iki adm sonra kayboluyordu. Bir zaman saa sola bakndlar. Gece

inmeden geriye dnmeleri gerektiini dndler. Olay ertesi gn karakola bildirmekten baka are kalmadna karar verdiler. Cemal'le Zeli ayaa kalktklar zaman, ikisinin de baklan topran stndeki kk bir kan izgisine takld. Birbirlerine kenetli parmaklarn kuvvetle sktlar. Mutlu bir glmseme yayld yzlerine: Zeli hafife fsldad: Karnm artk! C Jrdn ya, bizi kimse birbirimizden ayramad!.. Yrmeden nce tekrar tekrar sarlp ptler.

4. TANRI MSAFRLER Cemal, aksn kard, yolun sa tarafndaki mersin kmesinden kalnca bir dal kesti, yontmaya balad. Az soma elinde, kol uzunluunda, salam bir denek vard. Alaca karanlkta bir zaman, ren'e doru konumadan ilerlediler. stlerinden, kanatlarn germi, szlerek yuvasna dnen bir alc ku geti. Gece yaklayordu. Hibir tela yoktu hallerinde. Henz daha nerede geireceklerini konumadklar geceyi, rahat, gamsz tasasz karlayan bir davranlar vard. Btn bu leden sonra, geceye ulamak, geceye snmak iin kotuklar sanlrd... nlerindeki yol, zeytinlikler, otlaklar arasnda gittike sszla-yordu. Ukuf Ovas'nda, daha geride Ebiler'de btn ovaya dalm damlar, ba kuleleri, ardaklar nlerinde grlmez olmulard. Cemal durdu: Bo bir kilise var buralarda... Uzakta m daha? Bir saat eker!.. Sen bilirsin... Yryelim mi? Zeli'in aklndan baka bir dnce de gese ne sremezdi o anda. Cemal'e uymakta son derece holand bir tat vard. Yavaa tekrarlad. Sen bilirsin... Cemal kararszd: leride yrk adrlar var! Onlar gemek lazm! Kpekleri bo brakrlar! Gece vakti ellerinden syrlncaya kadar... Eliyle beli hizasn iaret ederek devam etti: Krk ellisi birden sararlar adama! Bir deil ki baa kasn... Zeli hafife omuz silkti: Yanmda sen varken ben hibir eyden korkmam! Birka adm daha attlar. Karanlk da bast... Bastrsn! Birisi nmze karsa? ksn! Mavzeriyle, tabancasyla? Gene korkmam!.. Yalnz olsa, Cemal'in aklndan geecek dnceler deildi bunlar. Karanlk, kpekler, elinde salam bir denek olduktan sonra? Tabancal adam nne ksa da neyini alsn? Ama yannda Zeli olunca i deiiyordu. Cebinde metelii olmayann hrszlar aklndan gemez elbet! Ama cepleri dolu olan her kede birinin stne atlp kendisini soyacam sanr. Sahi korkmaz msn? Korkmam ya! Karanlktan da, kpeklerden de, kimseden korkmam sen yanmda olduktan soma, neden korkaym?.. Peki sen neden korkarsn? Ben yalnz senden ayrlmaktan korkarm... Elleri kenetlendi. Cemal'in nne geti birdenbire. Durdu: Hi ayrlmayalm! Hi!..

Cemal aknlat. Ayrlmaktan olsa olsa kendisinin korkusu olurdu. Zeli'in neden olsun? Neden aynlacakmz? Ya anan beni istemezse?.. Benim anam seni neden istemesin? Asl senin anan baban beni istemez... Ben braktm anam babam. Seni istemezlerse ben de brakrm... Yalan?

Gzm ksn brakrm... Cemal'in gzlerine kyamad: Gzlerime yemin etme! Baka yemin et! Ekmek arpsn ki brakrm! Genliimin hayrm grmeyeyim brakmazsam... fkelenerek devam etti: Hele seni istemesinler de o zaman... Seni kimseye ezdirmem ben! Zeli, mutluluundan uuyordu... Yalan! Grrsn yalan m sahi mi! Tam srasyd. Kk bir kukusunu daha aklad: Sen o kadar yumuaksn ki... Grrsn sen o zaman yumuak mym deil miyim? Bu Cemal'in o zaman kim olduunu anlarsn! Hele biri sana biraz yan baksn da o zaman! Seni kimseye ezdirmem ben! Ha sen, ha ben! Bana atmay gze almadan kimse atamaz sana... Zeli o kadar mutluydu ki, ba dnyordu. Kendini Cemal'in gs stne brakt. Cemal btn vcudunu ate bastn duydu gene. Bir daha yolun kenarna yuvarlandlar. Kalktklar zaman, nlerindeki yol iyice karanlkt. Geride ovada tektk klar yanyordu. Geri dndler. nlerini glkle seerek yarm saat kadar yrdkten sonra bir kpek havlamas ile duraladlar. Havlamann yaklamasndan, hayvann birka srayta yanlarna kadar sokulduu anlalyordu. Cemal deneini havada sallad, denein vnlamas duyuldu. Az tede duran kpek grltsn arttrd. Cemal deneini bir daha havada savurdu, bard: Hot bel Hot! Zeli'e dnd: Ses karmazsan daha ok atlr! Korktuunu sanr!.. Kpek devini yapm, yaklaan yabanclarn yerini sahibine belli etmiti. Cemaller yerinde kaldka o da olduu yerde kald. Hzn kaybetmi bir tonla havlamasna devam etti. Az soma, biraz daha ileride bir k kmldad. nce karanlkta kayboldu. Sonra ortaya kt. Bir erkek sesi sordu: Kim o? Cemal avucu iinde Zeli'in elini skarak karlk verdi: Biz... Ik kendilerine doru ilerledi. Uzun boylu bir adamn, ayaklarnn dibinden ayrlmayan kpekle kendilerine doru yaklatn grdler. Cemal k tutan adam tand. Zeli'e fsldad: Lazlann bana geldik... Adam yaklat: Merhaba... Merhaba Ziya Amca. Fener az yukar kalkt. Yzlerini aydnlatt. Cemal sen misin? Sen Kadovackl Ali'nin olu deil misin? Adamn baklar Cemal'den soma Zeli'in yznde ok ksa bir an durdu. Ne anlamsa anlamt. Konumad. Cemal'in de karlk vermesini beklemedi: Gein bakalm. nden k tutarak dama doru yrd. Fenerin nn ardndan gittiler. rme bir duvarn arasndaki geitten getiler. Ik nlerinde, uzun bir duvar, bir iki badem, nar aacnn, bir kuyunun bulunduu kk bir alan aydnlatt. Duvara doru yrdler. Solda, damn kaps nnde iki kadnn

kendilerini beklediini grdler. Duvar saa doru uzanyor, sada fenerin aydnlatmad kadar tede, karanlkta kayboluyordu. Kadnlar damn kapsndan ekildi. Laz Ziya'ya yol verdiler. Ziya nden geti. Ik damn kk mutfan aydnlatt. Kadnlar Cemal'le Zeli'in gemesini beklediler. Onlar nlerinden geerken fsldadlar: Ho geldiniz... Cemal ile Zeli hayret iindeydiler henz. Etraflarna bakarak karlk verdiler: Ho bulduk... Mutfaktan damn n odasna getiler. Ziya elindeki feneri pencere iine brakt. Kedeki yerine ekildi. Oturdu. Cemal ile Zeli'e az tesinde yer gsterdi. Onlar da oturdular. Kadnlar henz ayaktaydlar. Ziya'nm ne diyeceini bekliyorlard. Ziya kadnlarn yalsna dnd: Karnlarn doyur... Yals nde, genci arkada kadnlar mutfaa getiler. Zeli ile Cemal oturduklar yerde, etraflarm gzden geirmeye dalarak aknlklarn gizlemeye alyorlard. Cemal, Laz Ziya'nm geen nisanda askere alman kk oluyla arkadat. Sordu: Nasl Ziya Amca, Hikmet'ten haber var m? Var hamdolsun... iyi mi? On gn var mektup aldk! yi. avulua ayrmlar... alkandr Hikmet! Hepiniz alkansnz!.. Adam tabakasn at. Senin askerliin ne zaman diye sormak geti aklndan. Zeli'e bakt. Vazgeti. Cigarasn ateledi. Baka bir ey sordu: Sen Hikmet'le arkadatn deil mi? yi arkadatm... Beraber grrdm ikinizi... yleydi.-.. Sustular. Mutfaa geen kadnlardan yals Ziya'mn kans, genci gelini, Hikmet'in karsyd. Oturduklar odadan, geriye doru baka bir odaya, oradan bir nc odaya geiliyordu. Belliydi ki damn temeli atlan ilk odas oturduklar odayd. Onun nne nce mutfak eklenmiti. Ardndan, ikinci odann bulunduu yer, belki de ahr olarak eklenmiti balangta. Sonra Laz Ziya'nm oullar yetiince, ah-n daha geriye ekledikleri bir blmeye almlar, ilkini oda haline getirmilerdi. Daha soma byk olu evlenince, ahin gene geriye ekledikleri bir blmeye almlar, o ksm nc bir oda haline getirmilerdi. imdi oda bo uzanyordu i ie. Byk iki olundan, byn evlendirdikten ay sonra, gelinini anas ayrmaya, baka birisine vermeye kalkt. Sebep? Sebep byk olunun i gveysi olmaya yanamamas diye biliniyordu. Kz zgn, olu ne yaptn bilmez haldeydi. Bir gn iki karde, pusuya drld vuruldu. Birbirlerinden yakkl, birbirlerinden mert delikanllard. Cenazeleri kaldnlrken btn Urla alad. Laz Ziya oullanmn cenazeleri arkasmdan ta kesilmi gibi gitti. Gznden bir damla ya kmad. O gnden soma da ne aladn grd kimse ne de gldn... Katiller de iki kardeti. Kardelerden k, kaynanasnn kzn olundan ayrp da kendisine vermek istedii delikanlyd. "Ben vurdum" diyordu. Oullarnm ikisini de vurduunu zerine alyordu. Olayn grg tan yoktu. Katiller avukatlann vurulanlarn saldnlanna uradklanna inandrdlar. Avukat genti, inandn canla bala savundu. Sonunda kardelerden susuzum diyen beraat etti. Oysa ki vurulanlardan kk karde lmeden verdii ifadesinde, kendisini onun vurduunu sylyordu. Kardeini de knn. Suu zerine alan kk de on iki ylla kurtuldu. Hkm kesinleti. Aradan bir yl gemeden avukat, savunmalarnn sadece sanklarn kendisine anlattklar yalana kanm olmasna dayandn anlad. ok gemeden de fark etti ki kasabada, bu gerei en ge anlayan belki de kendisiydi. ok kii Ziya'nn iki olunun pusuya drldn daha balangtan beri anlamt. Delilleri basitti. Ziya'nm olanlar saldracak olsa, sanklarn ellerinden kurtulmalarnn imknsz olduuna mutlak bir inanlar vard. Fakat susmulard o zaman. Avukat o zaman kime sorsa, kimden gerei anlamak istese karsndaki susmutu. imdi de susuyorlard. Daha ne zamana kadar, nereye kadar

susacaklard? Yaylan, azbirlii etmiesine, herkesin boyun emeye kendini mecbur sayd bir susutu bu! Adliyeye kimse gelip de bildiini sylemekle hakkn yerine geleceine inanmyordu. Herkes tek olay bekleyerek susuyordu: Laz Ziya'nn oullarnn cn almasn!.. Katiller titriyorlard. Evlerinde braktklar titriyorlard. Hapishanede gzleri uyku tutmuyor, kendileri titriyorlard. Beraat eden, hapishaneden ktktan sonra Urla'da bir gn duramad. oluunu ocuunu ald, zmir'e yerleti. Fakat iindeki o korkuyu atamad. Herkes, Laz Ziya'nn, cn alacan, yaptklarn onlann yannda brakmayacana inanyordu. Hkml, bir yolunu bulup onun ha-pise gireceine; kurtulan, bir gn karsna kp, o heykel gibi duruuyla "Duan et" diyeceine inamyordu! Laz Ziya onlann bu korkulann duydu. Grd. Mahkemede ba-lann evirip yzne bakamadklarn fark etti. Karadeniz'den bu tarafa gtkleri zaman kendisi on alt yandayd. Byk aabeylerini kan gtme yznden vurmular, babas srf onu yaatabilmek iin neyi var neyi yok satp savm, Rize'den Urla'ya gmt. Kan gtmek istemiyordu. Katillerin korkularndan sz aanlara: Brakacam yaasnlar, dedi. mrlerinin sonuna kadar glgelerini grdke srayarak yaasnlar! Beni karlannda grdke, ben yaadka tir tir titreye titreye yaasnlar. lm kurtulu olur onlar. Yaadka eksinler daha iyi... Ziya 'nn kans ile gelini mutfaktan dndler. arabuk bir yer sofras hazrladlar-Kapakl bir sahan iinde, gnlk tereya ile piirilmi drt yumurta, bir tas dibek ayran, pekmez, zeytin hurmas kardlar. Gelin bir ara arka odada kayboldu. Yemekten sonra Ziya kansna sordu: Yataklar hazr m? Kans gelinine bakt. Ondan bir ba iareti ald. Kocasna dnd: Hazr! Buyur edin yleyse... Cemal ile Zeli o geceyi, Ziya'nn vurulan olunun mutluluu ay sren yatanda geirdiler. Zeli, bir gece nce, ardaklannda geirdii yamurlu geceyi, bir de btn gn leden sonra geirdikleri korkulan hatrlad. Hayatlannn birlikte bu ilk gecesini, byle karnlan tok, kapal bir at altnda, scak bir yatakta uyuyup uyanp sevierek geireceklerini hi aklndan geirmemiti.' Ertesi sabah hep birlikte sabah orbasm itiler. Sofradan baktk-lan zaman Cemal gitmek istediklerini aklad: Bize msaade... Laz Ziya, kans, gelini birbirlerine baktlar. Baklarnda "Nereye gidecekler?" diye soran bir anlam vard. Fakat srlann anladklan-n aklamak istemediler. Laz Ziya mnldand. Siz bilirsiniz! Kans etrafta arad tarad, g bela iki para kt bulabildi. Birine bir topak peynir, birine bir avu zeytin sard. Yanm somun ekmekle birlikte Cemal'in koltuuna sktrd: Belki de yolunuz uzak! Ackrsanz yolda yersiniz. Cemal, mahcup, kadnn verdiklerini almak istemedi: Yarm saatlik yolumuz var... Zeli sze kant: Kpalan'a kadar gideriz... Laz Ziya susuyordu. Kars tekrarlad: Siz aln, beni krmayn, ackrsanz yersiniz, ackmazsanz yolda bir fakir grr verirsiniz... Cemal ekmei, cebinden kard byk bir mendile sard. Eksik olma teyze, ok zahmet ettiniz... Zeli tekrarlad: Dnyada unutmayz bize ettiiniz iyilii... A kzm, bizim ettiimiz iyiliin de laf m olurmu? Ne yaptk ki? nnze bir tabak et bile karamadk! Ne iyilik ettiinizi biz biliriz. Eildi kadnn elini pt. Gelinle pt. Laz Ziya'nm elini pt. Hakknz helal edin, bizlere analk babalk ettiniz!.. Cemal sadece kadnn elini pt. Laz Ziya'ya kardan elini kaldrarak veda etti:

 Hoakaln Ziya Amca! Hikmet'e benden selam yazmay unutma! Hakknz helal edin... Laz Ziya kardan ban sallad, mnldand: Bizden yana helal olsun... Kans, Cemal'in de Zeli'in de srtlanm svazlad: Gle gle, Allah yardmcnz olsun. Ukuf'a doru yrdler. Dama dnerlerken gelin, kaynanasna yanat: Belli ki kamlar bunlar! Kaynana yalnz gelinin duyaca kadar yava bir sesle: Orasn Tann bilir, dedi. Bizim nemize vazife? Misafirdiler, biz stmze deni yaptk! Keski daha olsayd da daha yapsaydk... Cemal ile Zeli, gece aralannda konutuklanna gre Ukuf'tan a-kallar'a doru Malgaca'mn gerisinden Kpalam'na geeceklerdi. K-palan'nda Cemal' in days Barbaroslu Mehmed'in damna urayacaklar, Cemal daysnn olu, akran brahim'i bulacakt. brahim'den ala-caklan habere, grecekleri yardma gre ne yapacaklarm kararlatracaklard.

5. SAVCILIK YKSEK MAKAMINA Sabah erkenden, Cumhuriyet Alan'nda, Kr Fehmi'nin devamls olduu kahvede buluulacakt. lk gelen Recep oldu. Henz saat yedi olmamt. Kahvede drt kii vard ancak. Recep ortaya bir merhaba dedi, ayn bir masaya oturdu. Kahvedekilerin kendisine baklarnda, selamn allannda somlar soran bir anlam sezdi. Akamdan bu yana kznn katnn duyulduunu anlad. Yanma gelen garsona ay syledi. Garson ay getirdi. nne brakrken sordu: Naslsn Recep Aa, kzdan haber var m? Recep hayr anlamna kalann yukanya kaldrd. Garson, ocaknn yanna dnd. Ocak ondan haber bekliyordu: Nasl olmu, bulunmular m? Garson kolunu tezgha dayad. Bilgie omuz silkti: Daha dur bakalm! Dn katlar, hemen bugn bulunurlar m? Karan hi olmazsa bir hafta tadn almadan ortaya kar m? Bunun ardndan en az alt ay hapislik var... Olan en az bir hafta kzla kapal kalsn ki alt ay yattna desin... Ocak kendi dncesini aklad: Bir hafta kapal kaldlar m zaten ondan sonra kz, imdi nza-s yoksa bile yakalandlar m var der. bir kere evliliin tadn almasn! Bir hafta sonra dnya kolundan aslsa Cemal'den ayramaz kz... Garson, ocaknn hazrlad bir kahve tepsisini alrken tekrar o-muzsif Oras adamna bal! Olay dn akam Kr Fehmi kahveye nargilesini imeye geldii zaman renilmiti. Dn akamdan beri de, garson kime ay kahve gtrdyse, ona olay hakknda bilgi vermiti. Recep'in kzn karmlar! Kim? Kadovackllar... Bonak Bekir'e nianl deil miydi onun kz? Szlyd... Szl nianl, ikisi de ayn kapya kar. Babas ikyeti de una... ikyeti olmasna ikyeti... Kz doldurmu muydu yan? Doldurmam daha... Bulunmamlar m? Bulunmamlar! Yand desene Kadovackl'nn olu! Jandarmalar peine dtler mi nasl olsa bulurlar. Baka bir mteri sze karyordu:

 Kzn gnl Cemal'de olmal... Onu bilmeyecek ne var? Gnl olmadktan soma kz karmak kolay m? Eh bulunsalar da hayretmez artk! Cemal elbette kz salam brakmaz. Ondan soma da Bekir isterse alsn hayrn grsn. Ne verirler dersin Cemal'e? Konumalarn bundan somasnda hesaplar balyordu. Garson alt aydan balar diyordu ama, ok kii hkimlerin hesabnda karar tutmadnda birleiyordu. Kz karann bazs alt ay, bazs bir yl, bazs yl yiyordu. Bazs kard kz gene kz teslim ediyor, yle olduu halde cezadan kurtulamyordu. Bazs kard kzla bir hafta kan koca hayat yaadktan sonra ele geiyor, kzn anas babas davac olduklan halde cezadan kurtuluyordu. rnekler saylp dklyordu. Gerekten de alt ay yiyen de vard, yl yiyen de... Sonunda ofr Patlak Akif'in hesab akla yakn grld. Akif: Karmaktan alt ay, dedi, kzlm bozarsa ondan da koy bir yl, etti mi bir yl alt ay! Ka kiiymi bunlar? Dinleyicisi cevaplandrd: Daha belli deil... Ka kiiyseler bl on sekiz ay, her birine ne derse o kadar! Nasl? Yalnz kardysa yer on sekiz ay! Yardmcs varsa, yardmcsyla paylar... Dinleyeni ilkten pek anlamad bu hesab. Akif onun kararszln grnce, bilgisizliini kmseyerek dudak bkt: Sen ne anlarsn olum bu hesaplardan! Sen bana sor! Benim adliyede alt ay mbairliim var! Ben ofr oluncaya kadar ne ilerden getim! Ya! Enayi olu enayi! Sen ba apalamaktan baka ne bilirsin! Senin anlayacan iki kiiyse bunlar ver her birine dokuzar ay, olsun bitsin!.. Geceki konumalar bu szler etrafnda kapand. Kahve, saat yediden balayarak kalabalklamaya balad. Tarlalar bir gece nce yaan yamurdan sonra girilmeyecek durumdayd. Sabah gn domadan kalkmaya alk renberler, toprak tavnda olduu zamanlar tarlalarna gittikleri saatlerde kendilerini kahvelerde buldular. Garson ocakla masalar arasnda ay kahve gtrr, nlerinden, bo fincanlan kaldnrken, olayn son durumu hakknda mterilerini aydnlatmak gereini duyuyordu. Ne haber? Bir haber yok daha... Saat yedi buua doru Bekir, hemen ardndan Yaar, bir iki dakika sonra da Kr Fehmi glndler. Birer ay kahve iecek kadar kahvede kaldlar. Recep'i de aralarna alarak kahveden ktlar. Drt kiilik grup, nce kahvenin karsndaki karakolun nnde durakald. Kr Fehmi, nbeti jandarmadan, baavuun henz gelmediini, saat sekiz buua doru geleceini rendi. Grup, karakolun nnden ayrld. Karakolun karsndaki sokakta arzuhalcilik yapan Sadk Efendi'nin yazhanesine urad. Yazhane henz kapalyd. Gene Kr Fehmi'nin kararyla Arzuhalci Sadk Efendi'nin yazhanesine dndler. Bu defa Sadk Efendi'yi penceresinin sokaa bakan kepenk-lerini indirirken buldular. Kr Fehmi yaklarken sitem etti: Nerdesin be Sadk Efendi? Adam kucandaki kepengi yazhanesinin duvarna dayayarak yere brakt. Yelek cebinden kocaman bir cep saati kard. Saat yedi buuu be geiyordu. Saat daha henz yedi buuk! Ge mi kaldm ki? Sabahtan beri ikidir seni ararz! Sadk Efendi yazhanesinin kaps nnde onlara yol gsterdi: Buyurun bakalm! Bilseydim geleceinizi, daha erken aardm! ay kahve ne iersiniz? Pein syleyin de ie balaynca bir daha kalkmayalm!.. Kimi ay, kimi kahve istedi. Sadk Efendi kardaki kahveye aylar kahveleri syledikten soma yazhanesine dnd, yerine geti, darack yazhanesinde yan yana dizili sandalyelere sralanan sabah ziyaretilerine "merhaba" dedi.

Drd de ayr ayr merhabasn aldlar. Hal hatr, son yamurdan soma tarlalarn durumu zerine be konuma geti aralarnda. aylar kahveler geldi. Yudumlanmaya baland. Sadk Efendi uygun Sadk Efendi'nin sorulan zerine Kr Fehmi olaylann ksa bir zetini kard. Tabii bu arada olanlan iine geldii, aklnn erdii gibi, maksada uygun bir ekilde deitirmesi gerektiini unutmad. Dn leden sonra Bekir'le birlikte, Bekir'in tarlasna gidiyorlard. Uzaktan bir banma duymulard. Yetitikleri zaman Recep'in kznn kanldn renmilerdi. Etrafta aramlar taramlar, kz nereye kapattklann bulamamlard. Sadk Efendi on be yandan askere gidinceye kadar tapu kaleminde odaclk, askerliinde yazclk, askerlikten sonra da iki yl adliyede mbairlik yapm, sonra kendi deyiiyle, devlet kapsndan ayrlarak serbest almay semiti. Civar kyllerin onun bu hkmet dairelerinde, adliyede geen hizmetlerine, deneyimlerine gveni bykt. Kr Fehmi'yi dikkatle dinliyordu. Sorulanm derinletirmeye balad: Kanlrken gren var m? Kr Fehmi az dnd: Var ya... Kimler? Yaar' gsterdi. Bu... Yaar sustu. Kr Fehmi tekrarlad: Bu grm ilkin... Sadk Efendi, Yaar'a dnd: Senin grmen iyi olmu! Karanlan tandn m? Ka kiiydiler seebildin mi? Kz srklediler mi? Kr Fehmi, Yaar'n cevap vermesine sra brakmad. Biri Cemal... Bir de yardmcs varm yannda... Sadk Efendi, sorulanna Kr Fehmi'nin karlk vermesini yeliyordu. Ne de olsa, adli iler zerinde, onun daha konuulabilecek bir bilgiye sahip olduu akt. Kim? Babas! Kzn bardn duyunca bu km bakm, Cemal'le babasnn kzn azn kollarn balayp srklediklerini grm. Silahlan var diye yanaamam!.. Ama uzaktan iyice tanm... Recep anlatlanlan akn akn dinliyordu. Sadk Efendi iin bu kadar bilgi yeterdi. Recep'e dnd: Byle mi? Recep dural ad: Ben ne desem yalan! Ben grmedim. Urla'ya tanrdm. ocuklar geride kalmt. Ben de nasl olduunu senin gibi bunlardan duydum... Kr Fehmi'nin aklna bir nokta daha geldi: Tam komu bunlarnkisi! Uzaktan kollamlar, semiler gnn! Bakmlar bunlar tanr, Recep nden gitti, kans ortada yok, kz ardakta yalnz, yklenmiler! Hesaplamlar iyice vaktini saatini namussuzlar! Sadk Efendi dilekeyi yazmaya balamadan nce Zeli'in nfus czdann inceledi. Ya hesaplannda otuz yllk meslek deneyleriyle yetersiz kald bir nokta vard. Kz, 21 ubat 1933 doumluydu. On yedi yan doldurmu, on sekizini sryordu. imdi on yedisini doldurduuna gre, on sekiz yanda m saylr, yoksa on sekiz yanda saylabilmesi iin yam doldurmas m gerekirdi? Bir iki defa bunu anlayp renmek istemi, fakat gene de kantrmaktan kurtulamamt. Savclann, avukatlann bu noktada ayn, srnn kimseye retmek istemedikleri bir hesaplan var gibisine geliyordu. teden beri savclar olsun, avukatlar olsun, yani okuldan yetienler, onun bu meslekten yedii bir lokma ekmei ok grrlerdi! Ama varsn onlar bildiklerini kendilerine saklasnlar! Sadk Efendi'nin ok kr kendi bilgisi kendisine yeterdi. Kzn ya ister on sekizi asn, ister amasn, azm mendille tkar, beline de ba dayar, iki kii srkleyerek kanrsa sonu deimezdi. Savclk harekete gemek zorundayd. Dileke sahiplerinin de ondan istedikleri buydu. Olay bu ynden ald. Makinesine kgd takt, tam yazmaya balayaca srada, kapsnn iinde dikilen i-ki kyly arlamas gerekti, yerinden kalkt, yazhanesinde yer olmadndan kylleri kardaki kahveye yerletirdi. aylann kahvelerini syledi. Masasna dnd. Aadaki dilekeyi yazmaya balad: Savclk Yksek Makamna, Urla

Dn on alt ekim tarihine msadif aramba gn, takriben saat leden sonra 14 sularnda, Urla 'nn Gazderesi mevkiinde kin tarlamda mevsim dolaysyla Urla 'ya ardam tamakta olduum bir srada, yokluumdan bilistifade, eyalarm yklediim hayvanmla Urla 'ya mteveccihen hareketimi mteakip karm ile byk kzm geride kalmlar, karm dahi komumuza veda etmek zere ayrlm, kzm ise ardakta yalnz ve himayesiz kalarak ve bu esnada teden beri kzm karmak niyetiyle planlar hazrlayan komularmzdan Kadovackl Ali Onba ailesi bu an mutasevverplanlarn mevkii tatbike koymak zere frsat bilmi, kzm gayrireit Zeliha, Kadovackl Cemal ile babas Ali Onba 'nn tecavzne maruz kalmtr. Mtecavizler feryat figan ve mukavemetine ramen kzm Zeliha 'y azn mendille tkayp, biri srtna tabancasn, br hamil bulunduu ba dayayarak cebren ve tehdit suretiyle srkleyerek Gazderesi istikametinden ve semti mehule doru kamlardr. Dnden beri kzmn akbeti mehul bulunmas ve mtecavizlerin kirli maksatlarn silahl olarak elde etmek istemelerine gre hayatnn tehlikeye duar olmas sebebiyle sayn makamnzdan binnetice sulularn derhal yakalanmalarna tevessl olunmasn ve iddetle tecziyeleri cihetine gidilmesini, aada isim ve adresleri yazl ahitlerin celp ve istimalaryla gereken tahkikatn icrasn, kzmn tarafma iadesini sayglarmla arz ve istida ederim. Urla 'nn Sra Mahallesi 'nde oturan Hseyin olu Recep Kayal. ahitler: 1) Gazderesi mevkiinde oturur Sleyman Yen olu Yaar Yen, 2) Ayn mevkiide oturur Bonak kr olu Bekir zko, 3) Urla 'nn Sra Mahallesi 'nde oturur Fehmi Has. Dilekenin yazlmas pullanmas bitti. Recep'in mhrn istediler. Geen yl kaybettiini, yenisini de henz kazdramadn syledi. Sol elinin ba parman stampada mrekkepleyip pulun stne bastrdlar. Sadk Efendi dilekeyi yksek sesle okudu. Drd de cmlelerin kuruluundan bir anlam karamadlar, ou kelimeleri hayatlarnda ilk defa duyduklar halde, dilekeyi pek beendiler. Bizde beenilecek her yaznn anlalmaz olmas teden beri asl olduuna gre onlann bu davranlanna hi amamak lazm! Toplumumuz Sadk Efendi'nin dilekesine gelinceye kadar, anlalmaz szleriyle btn edebiyat jrilerini, btn nl eletirmecileri hayran eden nice saysz airler, nice byk yazarlar yetitirmitir! Sadk Efendi, "Zeli'in Bekir'le nianl olduunu bililtizam" yazmadn, Bekir'in ahitliinin makbul tutulmas iin byle gerektiini aklaynca, yazlan dilekeye hayranlklar daha da artt. Bekir, Fehmi'nin hatrlatmasyla Sadk Efendi'nin masasna be lira brakt. Kahve paralann da, Sadk Efendi'nin yanm azla olmaz demesine bakmayarak Bekir dedi, kalktlar. Sadk Efendi'nin cevaplandrmay aklnda tuttuu bir nokta vard. Saatine tekrar bakt: Sekizi be geiyordu. imdi saat sekiz. Doru hkmete vann. Savcnn kapsnda bekleyin. Savc saat dokuzdan nce gelmez, ama olsun. Siz gene kapsndan aynlmayn. Gelir gelmez eline dilekeyi tututurun. Bir kere savc mahkemeye girer de, dilekeyi nceden veremezseniz, bir daha kncaya kadar veremezsiniz. leye kadar beklersiniz... Kr Fehmi'ye dnerek devam etti: Grdn ya Fehmi Efendi, sizi gee brakmadm. Biz iimizi hep vaktinde yapanz. Haklsn Sadk Efendi, herkes senin gibi olsa... Benim gibisini her yerde zor bulursunuz... Dolan bakalm o avukatlarn yazhanelerini, hibiri yerinde var m? Sadk Efendi'nin daha buna benzer szlerine hak verdikten sonra ktlar. Grup, saat sekizi eyrek gee hkmet binasnn yanmasndan sonra, adliyenin geici olarak yerletii Tekel idaresinin alt katndaki koridordayd. Kr Fehmi'nin oturduu evden sonra, Urla'da, iyi tand ikinci bir bina varsa o da adliye binasyd phesiz. Doru kalemin bulunduu odaya doru ilerledi. Kalemin kapal bulunan kapsn at. eride, hukuk mahkemesinin de, ceza mahkemesinin de yazc-lan erkenden gelmi, o gnk durumalara kacak dosyalarn tutanak balklarn hazrlyorlar, ilemlerini tamamlyorlard. alma saatleri durumalarda, keiflerle dolu geen yazclar, kararlarn ara karar-lann yazlmasn yetitirebilmek iin alma saatleri dnda i saatinden nce,

i saatinden sonra en az iki saat fazla almak, byk ehirlerde iki, bazen yazcnn grd ii tek balarna yetitirmek zorundaydlar. Kr Fehmi, ceza yazcsna seslendi: Merhaba Mehmet Efendi, kolay gelsin... Yazcnn ba iyice skkt. On be gnde bir karlamaya alk olduu Kr Fehmi'yi hi de nazik karlayacak halde deildi. Kapy ek, darda bekle Fehmi Efendi! Saat daha dokuz olmad. Merhaba dedik abi, baka bir ey demedik. Anladk, merhaba! Bizi megul etme... Peki abi, gideriz, sen gcenme sade... Yazc yerinden frlad. Bak daha da syleniyor... eksene kapy be adam... Kr Fehmi, yazcnn gelip arpmasna sra brakmadan kapy ekti. Fakat ne de olsa yanndakilerin nnde itibannn zedelendii duygusuna kaplmt. Sylenmekten geri kalmad: Bir kere iin bu hergeleler eline dmesin... nsann kafasna binerler byle! Bilirdim ben ona yapacam ama, zarar size dokunur diye sustum! Daha belki syleyecekleri vard bu konuda. Bu defa kar tarafta icra dairesini temizleyen odac, icra dairesinden sprge elinden karak szn kesti: Hadi bakalm, baheye! ekilin ayak altndan! Daha buralarn temizlii bitmedi. Fehmi, olum sabah sabah ne lemi bana top-luyorsun burada, daha almann kata baladn renemedin mi? Odacnn nnde baheye doru srklendiler. Onlann hesabna gre vakit leye yaklat halde almann balamamas tuhaft. Recep de, Bekir de memur ksmnn hazn para aldklann akllanndan geirdiler. Bahede durup beklemek canlann skt. Kr Fehmi, grubu tekrar karakola srkledi. Baavu gelmiti. Kr Fehmi, dilekeyi eline sktnp Recep'i baavuun odasna itti. Baavu dilekeye yle bir bakt. Okumad. Ne oldu? Recep konuamad birdenbire. Niye geldin ha! Syle bakalm? Kz kat da... Dilekeni savcya havale ettir de gel... Recep'in anlamadan kendisine bakmakta devam ettiini grnce aklamaya alt. Savc bunun burasn imzalasn da yle al gel. Savc imzalamadan ben karmam senin iine... Recep bayla anladn iaret ederek baavuun odasndan kt. Savc, adliyeye saat dokuza doru hkimle birlikte geldi. Adliyenin bahesinde, hkimle savcnn geldiini gren kyller, br i sahipleri doruldular, yol ap hkimle savcy selamladlar. Kr Fehmi bu defa Recep'i savcya doru itti. Recep'in arkasndan bir iki kyl daha savcya doru ilerlediler. Savc, dilekesini kendisine doru uzatan Recep'in, br kyllerin bir ey sylemesine sra brakmadan, kolunu kaldrarak kendisine daha fazla yaklamalarn nledi. Adliyenin merdivenlerine doru yrd: Mahkemeden soma, mahkemeden sonra! imdi vaktim yok, okuyamam! Dilekelerinizi mahkemeden sonra getirin. Hkimle birlikte doru duruma salonuna getiler. O gn leye kadar grlmesi gereken yirmi sekiz duruma vard. Savc, daha aniden karken, durumalardan nce odasna urayp gelen dilekelere bir gz atmasna vakit bulamayacan dnm, can sklmt. Bylesine ie boulduklanm bu kyllerin anlamamasna teden beri sinirlenirdi. Cppelerini giydikleri srada hkime: Ne adamlar birader, dedi, sanki babalarnn uaklan var kar-lannda! Her biri dnyada kendi iinden baka iimiz yok sanr. Tabii insan btn sene kahvede oturur, sadece birka gn alrsa karsndakini de yle grr... Hkim ona hak verdi. Duruma salonu hemen ald. Durumalar balad.

Recep, Kr Fehmi, arkadalar, leye kadar duruma salonunun kapsnda, kz karma, yaralama, hakaret, daha buna benzer eitli olaylann sululan, davaclar, tanklan arasnda savcnn salondan kmasn beklediler. Kimse onlann ikayetiyle aynca megul olmad. Arada bir, bir kyl soruyordu: Sizin dava ne? Kz kardlar... Kyl gayet sakin mnldanyordu: Bizimkini de... Konumay iiten baka bir kyl soruyordu: Kanc sizin sranz? Kr Fehmi cevaplandryordu: Bizimkisi daha yeni... ikyeti bugn vereceiz... Baka biri sze karyordu: Ne kadar oldu? Daha dn! Bulundular m? Bulunmadlar. Mahkemesi olan kyl hep o sakn tavryla tekrar konuuyordu: Bizimkileri drdnc gn buldulard... Bundan sonra konu ile ilgilenen bir kyl deiik olaylar hatrlatyordu: Bir keresinde bizim kyde bir vaka olduydu, krk gn sonra yakalandlar olanla kz. Sar Halil'in kzn m diyorsun? Heya? Onunkisi krk gn de getiydi... Benim aklmda yle kalm... Baka biri Bekir'e soruyordu: Sen ne bekliyorsun Bekir Efendi? Senin buralarda iin ne? ahitlie geldim... Sorma, ben de... Hastane koridorunda bekleyen hasta, etrafndaki hasta kalabaln grnce, kendi ikyetinin nemini bir zaman iin unutur. Saat on ikiye doru savc durumadan kt zaman Recep de sabahki telandan dolay utanr gibiydi. Savc, tenhalaanadliye koridorunda Recep'i grr grmez tand: Ver bakalm dilekeni... Recep ilerledi. Dilekesini savcya uzatt. Savc dilekeyi alrken durdu. Kr Fehmi'ye dnd: Ne o Fehmi? Ne iin var gene? Fehmi boyun bkt: Aaya ahitlik iin geldim savc beyim... Savc alayl bir tavrla onu szd: Hayr im desene!.. Kr Fehmi, savcnn keyifli saatini frsat bildi. Ylt: Karnza ne zaman geldimse hep hayr iin geldim savc beyim! Ne yapalm admz km bir kere, kimse bize inanmaz... Savc st kattaki odasna kmak iin merdivene doru ilerledi: yle ya! Allah iin, hep hayr iin gelirsin sen! Grrz bakalm bu sefer de niin geldiini! Merdivenleri kncaya kadar dilekeyi okudu. Masasna geer gemez havalesini yazd. Karakol komutanlndan tanklarn dinlenmelerini, sanklarn acele bulunarak, dzenlenecek hazrlk evrakyla birlikte kendisine gnderilmesini istedi. Dilekeyi karsnda bekleyen Recep'e uzatt: Hemen gtr bunu karakol komutanna ver! Sonra biz seni araynca gene gelirsin... Karakolda, bir i iin yerinden ayrlan baavuun bir eyrek kadar dnmesini beklediler. Baavu karakolun merdivenlerini knca, kapsnda bekleyen drt kiilik grubu grd. zellikle Kr Fehmi'yi aralannda grnce merakn yenemedi: Ne o Fehmi, ne kabadaylk yaptn gene? Kr Fehmi, baavua, savcya boyun krdndan fazla boyun krd: Ben ok kr slahnefs ettim baefendi! Aylardr elimden bir kaza kmad... Hayr iin buralarda dolamazsn sen...

 Bu fakir komumuzun kzn kardlar, biz de bulunduk yaknda bir kere, Allah iin ahitlie geldim... Baavu, Recep'in elinden dilekesini ald, odasna girdi. Vakit leyi geiyordu. Fakat herhangi bir sylentiye yol amamak iin yazclk yapan jandarma erini artt; ifadeleri almaya balad. Recep, Kr Fehmi'nin tembihlerine ramen yalan syleyemiyordu. Baavu, yazdan ifadesine parmak bastrdktan sonra ona sordu: Yani hem Cemal'den, hem babasndan ikyetisin yle mi? Recep omuzlarn kst: Ben grmedim baefendi ne diyeyim? Kim kz kardysa ondan ikyetiyim! Bunlar Cemal'le babas kard der, Cemal'le babas kardysa onlardan ikyetiyim, bakas kardysa bakasndan... Peki daha nce byle bir niyeti var myd komularnn? Kulana hi lakrd gelmedi mi? Bir iki ay nce dedilerdi byle bir szler. Ama o zamandan bu zamana hibir hareketlerini grmedim. Zaten bu szler kt kal konumazdk... Kzn Cemal'e varmak isterse vermez misin? Vermem! Neden? Recep odann iinde duran Bekir'i gsterdi. Sadk Efendi'nin sebebini aklamasna ramen kz Bekir'e vereceini gizlemekte fayda grmedi: Benim kzm buna szl! Baavu, Bekir'e dnd: Sen alacan m bunun kzm? Alacam... imdi de mi? Yani bulunduu zaman kz kmasa gene alacak msn? Bekir biraz mahzun boynunu bkt: Madem ki szlym binaenaleyh alacam. Bir kaza geldiyse bana ne yapalm imdi? Brakrsak olmaz bilakis... Baavu endeki kalemi masann stne brakt: Peki yleyse... imdi?.. Nereye kaar bunlar dersiniz? Kr Fehmi akamdan sormu soruturmutu. Kasalar kasalar Kpalan'da Barbaroslu Mehmed'in damna kaarlar. Neden? Mehmed olann days olur. Daysnn olu brahim'le olan akran olurlar. Yedikleri itikleri btn k ayr gitmez... Baavu ksa bir iki not ald: Peki yleyse, gidin... ki saat soma jandarmalar Kadovackl Ali Onba'y karakola getirdiler. Jandarmalar adam nce damnda aramlar, bulamamlar, karsndan Urla'da Topal Avni Bey'in deposunda ttn bastn renmilerdi. Ali Onba'y, baskc ustas ile yardmcsnn yannda alrken buldular. Baavu hemen soruturmaya geti: Olun nerede? Bilmem! Nasl bilmezsin? Nasl bileyim? Dn leden sonra tarlada, ardan nnde o-dun yararken, baltay ktn yannda brakm gitmi... Gerisi sen ne biliyorsan ben de onu biliyorum... Sen beraber deil miydin? Ali Onba'nn beklemedii bir soruydu bu, ard. Ben mi? Sen ya! Niye yle birdenbire tutuldun? Ben gndr Avni Bey' in deposunda baskclara yardm ediyorum. Yalan syleme Ali Onba! Yandan utan! Soruturmas kolay baavuum! Yalnz deilim ki, Vehbi Usta bir, yardmcs iki gndr sabahtan akama kadar yanlarndan bir lahza ayrlmadm. Arada Avni Bey, karidaki kahveci gelip gidenler hep nerede olduumu grdler...

Baavu ellerini havaya kaldrd, soma masasna dayand: Ben anlamam! Neyi? Olun komu Recep'in kzn karm! Sen de oluna yardm etmisin! Ali Onba'nn iinde kukular uyanmaya balyordu. Tvbe iftira! Syle olan nerede? Uratrma beni! Dnya kadar iim var! Ali Onba iyice aknlamtr. Ne soracan, ne diyeceini bilemiyordu artk: Ne syleyeyim baavuum? Sen ne biliyorsan ben de onu biliyorum! Dn Recep'in kz ile kamlar diye duydum hepsi o! Bildiim bundan ibaret... Baavu, Cemal'i bulmak iin, onu sktrmaktan baka are g-remiyordu: Grdn m bak! Nasl karmaya baladn baklay azndan! Sonra? Sonra bu... ahit var aleyhinde! de senin olunla birlikte kzn azn burnunu balayp, srtna bak dayayarak srklediinizi sylyor. Tvbe yalan! Yalan sahi, artk orasn mahkemede yargca anlatrsn! Ali Onba sustu. Ne susuyorsun? Ne diyeyim baefendi sen inanmadktan sonra? Olunun nerede olduunu sylemeyecek misin? Haberim yok ki! Baavu, yazcya dnd: Yaz olum, suunu klliyen inkrla ademi malumat beyan etti. Ve Hadise ile bigne alakas bulunmadn, olunun fiiline itirak ve yardm etmediini, olay annda hadise mahallinde bulunmadn syledi. fadesi okundu. Bir diyecei bulunmadn sylemesi zerine kendisine tasdik ettirildi. mzas alnd. Ali Onba ifadesinin altn imzalad. Baavu savcla iki suludan birisinin bulunduunu, dzenlenen soruturma ktlaryla birlikte, yksek makamlanna "arz ve sevk" olunduunu bildiren bir yaz yazd. Az soma'Ali Onba iki jandarmann arasnda savcln kaps nndeydi. Savc soruturma ktlarn hzla okuyup bitirdikten sonra Ali Onba'y odasna almalarm istedi. Ali Efendi, dedi, suunu inkr etmisin, imdi beni dinle! Bu yollara sapmann hibir manas yok! Zarar grmek istemiyorsan ak ak, dorusunu syle! Ali Onba, gvensiz, ne diyeceini kararlatramayan, o ok iyi tand kyl duruuyla kendisine bakyordu. Dnme syle! Ha, olun nerede? Ali Onba omuzlarn kaldrd. Bilmiyor musun? Az dnd: Ali Efendi, tekrar sylyorum! Sen efendi bir adama benzi-yorsun! Anlaman lazm! Bann derde girmesini istemiyorsan syle! Olunla birlikte komu Recep'in kzm karmsn! Sen dndne gre olun nerede kald, syle? Ali Onba mitsiz bir sesle mrldand: Ben karmadm... E peki kim kard? Ali Onba cevap bulamad. Dilinin ucuna "Onu siz bilemezseniz ben mi bileceim?" demek geliyordu. Sustu. Olunun yardmcs kimdi? Biri daha varm olunla birlikte? Tanklar yle sylyor... Senmisin? Adam az ok kendini toparlayabildi: Grmedim beyim, gndr sabahtan akama kadar, surda Kprba'nda, Avni Bey'in deposunda ttn basyorum. Olan biteni ben de sizin gibi etraftan duydum. Savc az dnd. Bu konuda fazla durmann soruturmay kmaza sokaca sonucuna vard. Ali Onba'y elde tutmak, olunun bir an nce ortaya kmas iin ne de olsa iyi bir bask yoluydu. Ali Efendi byle inkr etmeye devam edersen senin tevkifini istemek zorundaym! Olun bulunup da, hadisenin mesulleri tamamen anlahncaya kadar yatarsn!.. Ali Onba belli belirsiz bir isyanla cotu:

 gndr sabahtan akama kadar baskclarla birlikteyim beyim, onlann yanndan bir lahza aynlmadm! Onlan anp sorman gerekmez mi? Sorun, yarm saat yanlanndan aynldm sylerlerse beni asn! Savc kalarn att. Kalemini masaya vurdu: Vazifemi bana retme Ali Efendi! lk bakta seni terbiyeli bir adama benzetmitim ama imdi kanaatim deiti! Hadi git, danda bekle; bildiklerini mahkemede sylersin! Ben dinlemem. Hkim dinler senin ahitlerini!.. Usul byle! Hadi! Ali Onba, savcnn odasndan, jandarmalann nnde koridora kt. Koridorda kk olu Kemal'le kaynbiraderi Barbaroslu Meh-med'in, Mehmed'in olu ibrahim'in beklediklerini grd. Jandarmalar gelip kendisini sorunca; kans, Kemal'i, daysn aramaya, ne olup ne bittiini anlamaya yollamt. Az tede Recep, Kr Fehmi, Bekir, Yaar bekliyorlard. Drt kiilik grup, Ali Onba ile gz gze gelmekten kanarak birbirlerine yaklat. Savc, sulh hkiminden "suun mahiyetine, henz delillerin tamamen toplanmam bulunmasna" dayanarak Ali Onba'nn tutukluluunu istedi. Aslnda dnlrse, sulu hakknda btn delillerin toplanmam bulunmas, sulunun tutukluunu deil, hakknda kesin deliller olmadka kiisel hrriyetine dokunulmamasn gerektirir. Fakat bizim tatbikatlanmz bu kanda deillerdir. Bir adamn yzde doksan dokuz susuz olmas ihtimalini bir tarafa brakp yzde bir sulu olmas ihtimali zerinde durmann doru bulunduuna inanrlar. Varsn o adam bir ay, be ay, bir yl hapiste yatsn! Sulu deilse nasl olsa sonunda anlalr! Fakat ya suluysa!.. Sonunda anlalmaz m? Dorusu artk orasn da dnmeleri gerekmez! Sulh hkimi elbetteki savemm isteini yerine getirecekti. Aksi dnlemez bunun! Adli kadrosu drt kiiyi amayan ilelerimizde, bir sulh hkiminin, savcnn dileini yerine getirmemesi ne dostluk ne de meslek dayanmas ile bir arada dnlemez! O akam ehir kulbne urayanlar prafa oynarlarken, oyun arasnda bir ara, sorgu hkimi savcya: Bugn bir tevkif karan istemisin, aldk savc! dediini; savcnn da kozunu akarak: iyi, teekkr ederim, iyilikten anlamayan bir adamd o! karln verdiini duyabildiler. Sonra da konu kapanr. Tabii o sz konusu iyilikten anlamayan adam, hapisteki ilk gecesini, saa sola dnerek, yz st kalan ilerini dnerek uykusuz geirir. Ali Onba, hakkndaki tutukluluk karann yadrgamadan dinledi. Baavuun, savemm nnde geirdii kararszlklardan sonra; bana gelecei az ok serinkanllkla dnebiliyordu. Kk olunu, kaynbiraderini de kapda grnce tek endiesi de dald. Savcnn niyetini sezdii andan balayarak tek sknts, dama, kansna, ocukla-nna haber gnderebilmek, hapishaneye yatan, yemeini getirecek kimseleri, stne kilit vurulmadan nce grebilmekti. Onlar da kendiliklerinden kalkm, gelmilerdi ite! Sulu olmadna gre de neden korksun? Sorgu hkiminin odasndan kt srada, hkimin karann yar anlayan, yan anlamayan kaynbiraderiyle olu yaklap, onunla konumak istediler. Tfeklerine snglerini takan jandarmalar aralanna girdi: yle durun! Jandarmalar kendisini geriye ittikleri srada kaynbiraderi bir iki buuk liralk uzatt. Ali Onba ald. Jandarmalar Ali Onba'y ne srdler: Haydi!.. Ali Onba yrrken kaynbiraderine ban evirdi: Beye haber saln. Jandarmalarn nnde Ali Onba, arkasndan kaynbiraderi ile brahim, kk Kemal'in grubu, onlann arkasndan da Recep'le yanndakiler adliyeden ktlar. Barbaroslu Mehmed brahim'le, Kemal'i, Ali Onba'nn yatan alp, karakola getirmeleri iin damlatma gnderdi. Kendi Topal Avni Bey'i aramaya kt. Kr Fehmi doru gidip baavuu buldu. Baavuum, dedi. Barbaroslu Mehmet'le olu buralarda dolayorlar!

Baavu sordu: Nerede? Mahkemedeydiler. Belli ki hep birlikte bunlar! Haber almaya gelmiler!.. Baavu mitlendi: Daha iyi ya! yleyse babasnn ieri atldn duyunca Cemal, yann ayayla tp tp gelir teslim olur... Kr Fehmi, belki de Ali Onba'nn ne derece susuz olduunu bildii iin olacak, olaylann bu yolda gelimesine bu derece gven balamyordu: Baefendi, ne olur ne olmaz, sen bir defa da Mehmed'in damna bir baskn yapsan! Bakarsn olu kurtulsun diye babas ieride yatar!.. Barbaroslu Mehmed'in damn aratma karan baavuun masasnn stnde duruyordu: Hadi bir vasta hazrlayn da hemen gidelim yleyse... Kr Fehmi, aceleyle kt. Az soma Klstr Necmi'nin taksisi, baavu, iki jandarma, Recep, Kr Fehmi'yi alarak Kpalan'a doru hareket etti. 6. HAYATIN EN KISA GN Cemal ile Zeli, yarm saat kadar yrdkten sonra, Ukuf'tan Malgaca boazna getiler. Malgaca'ya doru yollanna devam ediyorlard ki, gerilerinden Yaclar ky nnden, Urla'ya inen bir atlnn yaklatn grdler. Atl daha soma onlara yetiti. Yanlanndan geerken Cemal'i selamlad: Uurola! Cemal adamn selamn ald: Uurola! nlerindeki yol dnemecinde tnsla kayboluncaya kadar bak-lan atlnn ardnda kald. Atl dnemeci dnnce, kukularla dolu baklar karlat. Sz Zeli at: Tandn m? Cemal hayr anlamna ban geriye sallad. Az sustular. Bu defa Cemal sordu: Sen? Ben nerden tanyaym? Tekrar az sustular. Neden sordun? Uurola dedi de... Cemal omuz silkti. Yolda karlaan iki kiinin tansn tanmasn birbirlerini selamlamas dettendi. Atlnn az nce kaybolduu yol dnemecine vannea, nlerinde alan yolda, aralanndaki uzaklk daha da artm olarak, atly tekrar grdler. Ne bilirsin? Adam seni tanmtr belki... Adamn yz, dndke yabancs deilmi gibi geliyordu Cemal'e. Dndke tanyor muydu, tanmyor muydu bir karara vara-myordu. Adam belki de kendisini tanm olabilirdi. Zeli'e dnd. Yznn acabalarla dolu anlam, "Sen ne dersin?" gibiydi. Zeli tekrarlad: Belki o seni tanmtr ne bilirsin? Verilecek kesin bir karl yoktu hl? Omuzlarn silkti. Yrd. Arlaan admlarla az daha gittiler. Sz tekrar Zeli ald: Babam dn akam arkamzdan varmtr karakola... Cemal sadece bir ba iaretiyle ona hak verdi. Bugn hep bekiler haberlidir! Jandarmalar kmtr bizi aramaya!.. Bu defa Cemal'den hi karlk alamad. Sana katm diye kim varsa duymutur Urla'da!.. Aklndan geenleri sralyor, Cemal'in kendi dncesini aklamasn bekliyordu. Adam sylerse bizi grdn? Kime? Bekilere! Jandarmalara! Cemal tekrar sustu. Dnceli bir tavrla, ilerledikleri yolun san solunu gzden geiriyordu. Karlarlarsa, bekiler evirirler adam, sorarlar! Sormadan geirmezler yanlarndan...

Bulunduklar yol iki araba tekerlei aras geniliinde bir patika idi. Birbirine yakn iki tepeden, soldaki tepenin yamac eteklerinde, zeytinlikler arasnda ilerliyordu. Zeytinlik yolun sa tarafnda seyrek-leiyor, boazn dibinden akan incecik derenin yaknlarnda balayan haytlklar zakkumlarla birletii yerde, sona eriyordu. Derenin sa tarafnda ykselen tepenin yamalar daha hafif eilimli, daha geniti. O tarafta, bulunduklar hizada, gen, seyrek bir zeytinlik vard. Fakat az ileride zeytinlik aralanyor, nadasl bir iki tarla, bir iki dam kaplyordu tepenin eteklerini. Cemal kararszd. Bulunduklar yoldan ayrlmalar gerektiini dnyor, tutacaklar yeni yolu kestiremiyordu. Sollarnda ykselen zeytinliin sonu grnmyordu. Tepeye doru ykseldike, fundalklara ulayor, daha insansz, daha yabanl bir grn kazanyordu. O tarafta snabilecekleri bir yer bulmay mit edemezdi. Saa sapsa-lar, her an kendilerini tanyabilecek bir kimseyle karlaabilirlerdi. Araba yolundan ayrlp, saa, dereye inen incecik bir patikann bana vardklar zaman Zeli onun nn kesti: Nereye gidiyoruz? Kararszlkla mnldand: Daymlara... Ben gitmem! Neden, akamdan yle demedik mi? Vazgetim de ondan! Neden vazgetin? Sen kendi ayamzla gidip, kendimiz, avulanna m ksalm istiyorsun? Jandarmalar, daynlarn damn aramadan brakrlar m? Ne yapalm, sen syle? Ne senin daynlara gidelim ne de bizim hsm akrabalara! Baka bir yer dn! Yok ki... Geri dnelim daha iyi... Nereye? Bilmem! Urla dan uzak olsun da neresi olursa olsun! Sustular, Cemal dnd dnd, geriye doru, btn Ukuf Ovas'nda, ren de, btn Yaclar ky yak tnlannda,Malgaca Ovas'nda, kapsn alp da snabilecekleri, yardm isteyebilecekleri kimsesi yoktu. Daysnn olu brahim'i bulmaktan baka are kalmyordu gene. Bir kere brahim'i bulsak gerisi kolay.. Az nceki direnmelerinde fayda olmadn Zeli de anlamt: yleyse sinelim akama kadar bir keye... Ee? Akama doru yollar boalnca gidelim. Jandarmalar gelirse akama kadar gelir, day nlann damm arar, bakarlar ki yokuz dner giderler. Biz, karanlk basnca arkalarndan varrz!.. Cemal bu dnceyi doru buldu. Kararszl geti. Sadaki patikadan dereye doru ilerlediler. Birer ikier kar arayla dizili, drt be iri tan stnden sekerek, derenin bulunduklar kysndan, kar kysna getiler. Zeytinliin iinden, yamacn yukar-lanndaki kk bir boyun noktasna doru ilerleyen patikadan yollarna devam ettiler. Boyun noktasn anca, aalarda, akallar'dan Malgaca'ya doru uzanan geni bir vadi ald gzlerinin nnde... Vadinin kar tarafnda, nlerindeki ovann ortasnda uzanp yatm, tyl, kocaman bir hayvann srtn andran, zerinde bulunduklar tepeden daha bask, etirlik bir tepe uzanyor, o tepenin ok gerilerinde, daha yksekte kalan, baka bir tepenin balk yeillik srtlan grnyordu. nlerindeki patika, aaya vadiye doru iniyor, vadinin ortasnda, akallar'dan Malgaca'ya inen bir araba yolunu keserek, kar taraftaki bask tepeye doru uzaklayordu. Yollarnn stnde tek canl yoktu. Aadaki araba yolunun stnde ne aadan ne de yukardan, kimsenin yaklat grnmyordu. Cemal durdu: Eliyle, Kpalan ta orada! Nerede? uzakta, nlerindeki tepenin gerisinde ykselen yeil srtlar gsteriyordu. Ta gerilerde! Sra sra serviler var ya karda...

 Peki? O servilerin gerisinde. Daha buradan bir buuk iki saat eker! Kpalan'nn daha o kadar uzaklarda olmas, Zeli'e gven veriyordu. eksin! Yaklamayalm daha iyi... u karki tepeye varalm, akama kadar orada ctirlerin arasnda gizleniriz, oradan teye akam karanlna da kalsak, yolumuzu kolay buluruz. nlerindeki vadiyi kimseyle karlamadan getiler. etirlik tepenin stnde, nlerinde, kardan uzaktan grdkleri yeil tepelerin srtlarna kadar uzanan, batan baa ekili, geni bir ova daha ald. O-va, yz, drfyz adm arayla, kk toprak sahiplerinin damlan, kuleleriyle kaplyd. Bazlannn nnde dolaan kadnlan, ocuklan, yaknnda bal bir beygiri, bulunduklan yerden grebiliyorlard. Oturacaklar yeri kararlatrmadan, bir zaman tepenin srtnda, adam boyuna yaklaan etirler, deliceler, bakmsz zeytin aalar arasnda, gelii gzel dolatlar. Be on dakika sonra, kk bir yann eteinde, ykk bir dam gzlerine iliti. Dama doru yaklatlar. Damn kaps penceresi sklm, atsnn bir ksm, aatan iki dayak stne ylan katrtrna, erguvan dallan ile rtlmt. Ayrca rzgrn uurmamas iin dallann stne iri bir iki ta yerletirilmiti. atnn, dallann, kapatamad ksm akt. Damn nn, kocaman bir yaban incirinin glgeledii, bask bir it kuatyordu. Etrafta, yerde koyun kei gbreleri grlyordu. Gbrelerin azlndan inenmi olmasndan, burasnn yakn zamanlara kadar al olarak kullanld, imdi ise bo brakld anlalyordu. Vakit henz kulua yaklayordu. Hava ak, rzgrsz, sonbahar gneiyle iyiden iyiye lnmt. Damn duvan dibine kp otur-duklan zaman ctraflannn etirlikler, bir de srtlarn dayadklan duvarla evrilmi olduunu grdler. Tavan ak bir odada yalnz kalm duygusuna kapldlar. Birbirlerine biraz yaklamalar, kendilerini biraz yalnz, etrafn gznden uzak duymalar, hemen yreklerinin hzla arpmasna, arzulanmalanna yol ayordu. Jandarmalan, balann sokacak bir damlan olmadn, paraszlklarm unutup kucaklatlar. Acknca Laz Ziya'nm karsnn verdii ekmekle zeytini yediler. Yaknlarnda iilecek su yoktu. Uzun uzun da su aramaya kalkmadlar. Nasl olsa akamst yolan stnde bir kuyuya ya da bir emeye rastlayacaklann, bir gn su imemekle nemli bir zarara uramaya-caklann konutular. Akama doru yola kmadan nce, saatlerin ne abuk getiine ayordu ikisi de. Btn mrlerinde bu kadar ksa sren baka bir gn olduunu hamlamyorlard. Yedikleri peynir, zeytin olduka tuzluydu. Durup durup sevimek boazlarn kurutmu, susuzluklarn daha da arttrmt. Fakat btn bir gnn susuzluu olsun, onlarda, vaktin ok abuk getii kansn deitirmiyordu. nlerinde douya doru iyice uzanan glgeleri, yava yava e-tirlikler arasndan ovaya doru iniyorlard. Zeli geride braktklar ykk dama son bir defa bakt: Ne abuk akam oldu! Gnler ksald iyice. Ona bakarsan dn de gn ksayd. Ama dn yl gibi uzun geti. Bugn ne vakit akam olduunu anlamadm! Ben de... Zeli az dndkten sonra sordu: Ka ay oldu biz seninle seviiriz? Yazdan beri... yle ya yazdan beri! Yaz bandan beri, drt ay oldu! Bizim ttn apas yeni bitmiti... Biz gene dipleri yeni krardk... Temmuz balaryd olsa olsa... ay geti demek ki... Neden hesapladn? Bana hep gnler ksa gibi geti gelir imdi! Btn yaz hep byle gz ap kapamm kadar ksa gemi gibi gelir... Geen yaz gnler hi bitmezdi... Cemal dnd: Ben seni urar urar gremezdim!

 Ben de hep bir frsat ksn da sana bir iki sz syleyeyim derdim, kmazd... tki ay seni gremeden nasl dayandm imdi ona aarm... Sen sorsana ben nasl dayandm diye? Hep mektuplarn koynumda dolardm. Sklmaz miydin? Sklmazdm. Neden? Aklm hep sendeydi. Hep seni dnrdm. Ne kadar dnsem gene dndklerim bitmezdi. Ttn krar dizerdim, yapraklarn elimde bittiini, ne zaman ineyi doldurduumu hi anlamazdm... Cemal dnd: Doruydu Zeli'in dedikleri. Geen yaz, baka gnleri hatrlaynca, Zeli'i kardan karya grerek geirdii o iki ay, br aylardan ksayd gene de... Ben de bugn yann derken iki ay getiini anlamadm... Ama bugn hepsinden de abuk geti... Elbette... Karlaan baklar geirdikleri mutlu gnn anlaryla l sld. Susadn m? Birazck! Ben susadm! Az ileride, salarnda, asma tulumbal bir kuyu grnyordu. Kuyuya doru yollarn deitirdiler. Sularn itikten sonra yollarna dndler. inde insan bulunan damlann elverdii kadar uzaklarndan geen darack geitleri tutarak, bir saatten fazla yrdler. Kpalan'na vardklar srada karanlk koyulayordu. Cemal nde, Zeli bir adm gerisinde, ykseke bir tarlann kenarndan, az nlerindeki geni bir ba yoluna inmek zereydiler. Cemal durdu. Sada, be alt yz adm ileride, alaca karanlkta g seilen bir dam iaret etti: Daymlarn dam!.. Hangisi? Na karda yksek kulenin solunda! nnde bir ide aac var! Grebiliyor musun? Anladm... Yaklatk artk. On dakika sonra oradayz... Na, bu nmzdeki yol da Kpalan yolu. Bu taraftan daymlarn dam nnden geer. Drtyol azna kadar kar. br taraf da eme osesine varr az tede... Yrmeye balayacaktan srada Zeli birden iki eliyle onu kolundan kavrad: Dur! Ne var? Gitmeyelim! Neden? Kz gzlerini dama dikmi olduu yerden kmldamyordu. Damn nnde birinin elinde fenerle doland grlyordu. Bak dam anyorlar! Nerden anladn? Fener elinde dolaan var... Yengemdir... Yahut brahim'dir... Kz onu kolundan daha kuvvetle ekti: Bekle! Cemal durmakla yrmek arasnda kararsz, mrldand. Zeli sana soluna bakt. Az tede, gvdesi oyuk, yal iri bir zeytin aac grd. Cemal'i zeytin aacna doru ekti: yle gel! Zeytinin kovuuna girdiler. Dakikadan dakikaya koyulaan karanlkta fenerin daha ok kuvvet kazanyordu. Ik bir zaman etrafta doland sonra durdu, sonra gene doland. Dam anyorlar! Akam akam, kim aranacak ki! Her kimse! Jandarmalar belki de? Ne ileri var bu vakte kadar? Kmldama hi, grnme etraftan! Kim grr bizi bu karanlkta? Sustular. Damn nndeki dolamalan gzlediler.

In emberinde iki karalt seiliyordu dikkat edilince. Grdn-m bak! Bir ileri kmtr belki de? Hayvan falan sanclandysa? Yr gidelim... Zeli tekrar Cemal'i kolundan kavrad: Bekle! Kmldama sakn! Ik damn nnden uzaklat yola doru indi. Ardndan bir motor grlts duyuldu. ok kuvvetli iki k, nlerine, yaknlanna kadar uzand. Zeli, Cemal'i kolundan tuttuu gibi yere doru ekti. Sin, sin, iyice sin! Kapaklan!.. Zeytinin dibinde iyice bzldler. Otomobille gelmiler bizi ararlar! iki kuvvetli k, nce zeytin aacna doru yaklat, stlerinde aacn dallann aydnlatt, sonra sola doru kat, soma tekrar tekrar aacn dallarm yalayp salarna geti... Otomobil ksa dnemeleri dne dne, kendilerine doru yaklayordu. Iklar tekrar aacn dallarn yalayp sola geti. Nefeslerini kesip beklediler. Motor sesini hizalarnda duydular. Iklarn ose ynn aydnlatarak uzaklatn grdler. Az sonra deien motor grltsnden, klann hzla douya doru uzaklamasndan, otomobilin oseye ktn, Urla'ya dndn anladlar. Doruldular. Zeli: Dnyada gitmem daynlara! dedi. Cemal hibir ey dnemiyordu. Mnldand: Az kald yakalanacaktk! Belki de gene de yakalannz! Ne yapalm yleyse? Burada bile kalsak daha iyi! Gittiler ya? Gznle grdn! Nc bilirsin arkada bir beki brakmadklarn? Zeli'in o anda aklndan geen, belki de tam olarak, bu arkada braklan beki deildi. Sabahtan beri ibrahim'lerin damna yaklamamalarn tekrarlayan igdlerinin etkisi altndayd. u anda damn yannda beki braklmadn kesin olarak bilecek olsalar bu sefer de gitmemek iin baka bir bahane bulacakt. akn, kmldamadan bakan Cemal'i omuzundan iterek sarst. Baka yana gidelim!.. Nereye? Buradan uzak olsun da neresi olursa olsun! Buradan ne kadar uzak olursak o kadar iyi... Hemen imdi... Karanlkta grr msn yolunu? stersen ay doana kadar bekleyelim... Grdm kadar, ayn domasn daha uzakta bekleriz... Zeytinin kovuundan el ele tutuarak ktlar. Araba yoluna doru ilerlediler. Daha yksekte bulunduklar tarladan, yola inerken srndkleri, yol kenarndaki erguvan dallan hrdad. Durakladlar, elleri daha sk kenetlendi, etrafa kulak verdiler. Hrt kesildi. Ardndan uzun bir sessizlik. Tedbirli admlarla, glkle ayak basabilecekleri yeri setikleri yoldan, ose ynne doru yrmeye baladlar. Neler gemiyordu akllanndan? Karanlkta bulunduklar yeri kefedecek bir kpek! Urla'dan, elinde cep feneri, bana dnebilecek ge kalm bir bac! Hercaimin arkasnda, pusuya yatm, yollanm gzetleyen bir beki, bir jandarma, bir Bekir, bir Kr Fehmi!.. Az nce otomobilin iki dakika iinde ulat oseye kmalan kes-tiremeyecekleri kadar bir zaman, uzun srd. oseden, bu defa sabah geldikleri yne, Malgaca'ya doru dndler. imdi ilerlemeleri daha kolaylamt. Bastklan yeri seebiliyorlard. Yanm saat kadar yrdkten sonra, gerilerinde, douda, maya balayan gn avk yol-lanna vurdu. Ay douyordu. Az sonra bir ucunu hafif yitirmi bir ay, Urla'mn stnde ykseldi. Yolun iki yanmda uzanan tarlalan, balar, zeytinlikleri, seebilecekleri kadar karanlklardan karp gzleri nne serdi. Torasan hizalannda, Torasan'dan zbek'e giden yola saptlar. Geceyi, yollan stnde karlatklan bo bir damn, rzgr tutmayan, lodos duvan dibine sinerek geirdiler. Hemen hemen de hi uyumadlar.

Sabah ortalk aanrken, bzldkleri yerden kalktlar. Ackm, gecenin vcutlanna ileyen nemiyle mtler. Damn etrafn dolandlar. Poyraz tarafnda, betona gml bir su tulumbas grdler. Tulumbann az ilerisinde damn poyrazndan gerisine doru dolanan kk bir sebze bahesi vard. Sebze bahesinde domatesler, biberler hl sebzeliydiler. Gzlerine bir iki de salatalk iliti. Bulabildikleri biberleri, domatesleri ayakst itahla yediler. Sonra tulumbann bana dndler. Kuru olduu iin, ilk akllanndan geen, tulumbann su ekmeyeceiydi. Cemal kolu defa hzl hzl sallad. Kol boa sallanyordu. Zeli'in yzne mitsizlikle bakt. Zeli'in baklan tulumbann oluundayd. Vur bakalm bir iki defa daha! Kolu be defa daha sallaynca, nce bir iki hava karmas sesi duyuldu. Sonra kolun aa inmesi arlat. Ardndan be defa daha kolu sallaynca, ilkin bulanr, gittike durulan bir su oluktan boald. Zeli avulann oluun altnda birletirdi: Yamur suyu kalm boruda. Ama az... Bekle biraz daha durulsun!.. Yamur suyu pis deildir ki... Cemal kolu hzl hzl ekiyordu. Zeli avularna doru eildi. Suyunu iti. Soma Zeli kolu ekerken Cemal ayn eyi yapt. Tekrar yola kmadan nce, Cemal'in mendiline, baheden domates, biber, salatalk doldurdular. Gn domadan zbek kyne doru yrdler. Yolun iki taraf hemen hemen getikleri btn kr yollarnda olduu gibi, erguvan, mersin, brtlen kmeleriyle kaplyd. Bu karlkl kmelerin iyice birbirine yaklat bir yerde ilerlerken, Cemal'in srnerek getii erguvan dallan arasndan kurtulan kk bir ey, bir adm gerisinden gelen Zeli'in dizkapaklanna arparak yere dt. Zeli duraklayp bakt! Bir sapand. Cemal bak ne buldum! Sapam yerden alp Cemal'e uzatt. Bulunduklan yerden telala geen, zeytin hrszlndan dnen bir ocuun cebinden sarkan lastii, dala taklm kalm olacakt. Bu veyik, keklik, bldrcn zaman ne yiyecei belli olmayan iki sevdalya, kimse bundan daha gzel bir hediye vermeyi dnemezdi... Cemal sapan ald, lastiini gerdi, ataln gzden geirdi. Tam istenilen gibiydi. Yz gld. Bldrcn, keklikle beslerim seni artk!.. Sen beni hi dnme! Sen ne yersen ben de onu yerim!.. Az daha gittiler. Yolun alt tarafnda uzanan tarlalar, zeytinlikler, denize doru iniyor, yukan tarafndan ise, bir bayra doru trmanyorlard. Baynn yukanlannda harap bir ban ortasnda bask bir dam grnyordu. Dama doru yollarn deitirdiler. Dam botu. nnde bir ide, bir de dut aac vard. Kapsnn n malta talanyla denmiti. Talann arasnda, damn duvarlan dibinde, avlusunda, diz boyu otlar bymt. Ban iini de aynk otlan, akal boanlar sarmt. denin dibinde, az otlar arasnda neredeyse kaybolmu, bir kuyu grnyordu. Damn arka tarafnda, ayrca kapsz bir sundurma vard. Grnten damn sahiplerinin oktandr ba-lanna uramadklan anlalyordu. nce sundurmaya yaklatlar. Dip tarafta bir yemlik, yemliin iinde, sa kede yl, iki kucak kadar kuru ot grdler. Sonra dama dndler. Kapda bir asma kilit aslyd. Damn kuyu tarafna bakan cephesinde, tahtadan tek kanatl, bir penceresi vard. Pencereye yaklanca, kanadn kolaylkla yerinden kabileceini grdler. Cemal tahta kanad hafif yukan doru itti, kanat menteelerinden kt, ieriden tutan mandaln da pencerenin demir kolundan ayrmak pek g olmad. Cemal yerinden skt pancuru, duvarn dibine brakt, ikisi birden balarn pencerenin boluundan ieri uzatp, damn iini gzden geirdiler. Sa tarafta bir ocak, ocan iinde bir su kovas grdler.

nce Cemal, sonra Zeli pencereden ieri kaydlar. Ocan yarmda kk bir gmme dolap grdler. Atlar, dolapta sadece bir kutu kibritle, bir toprak anak buldular... iinde bir avu kadar tuz vard. Zeli'in baklan damn drt duvann dolat. Bir saray geziyormu gibi hayran, dam kendilerinin olmu kadar sevinliydi. Ellerini nce sevinle kavuturdu. Kibriti, tuz anan alp yerine brakt. Ne talihliyiz! diyordu. Kovamz var, su ekeriz! Kibritimiz var, ate yakanz! Isnrz! Ku vurursan piiririz! Tuzumuz bile var! Ne talihliyiz! Ocan yaknlanna iaret ediyordu: u keye ottan bir yatak yapanz! nce tahtalar bir gzel ykarz. Sen kuyudan su ekersin bana verirsin, ben ykanm. Soma samanlktaki kum otlar buraya tar yatak yaparz. Burada aylarca kalsak canm sklmaz! Cemal mnldand: Braksalar iyi ama, brakmazlar ki... Brakrlarsa braksnlar, brakmazlarsa brakmasnlar! Buradan bir yere gitmem! Bulurlarsa bizi burada bulsunlar! 7. HERKESN DERD Baavula beraberindekiler, Barbaroslu'nun damnda yaptklar aramadan dnerlerken mitliydiler. Arama bo da km olsa, arkalarndan Kadovackl ailesi, Ali Onba'nn tutuklu kalmasndansa Cemal'in tutuklu kalmasn seecekler, aradaki haberciler, yardmclar, mutlaka gece Cemal'i bulup, babasnn cezaevine atldn, babasn kurtarmas iin gidip karakola teslim olmas gerektiini syleyecekler, Cemal de gelecek, teslim olacakt. Ertesi gn akama kadar bu mitle beklediler. Akam oldu, kimse gelip karakola teslim olmad. Gece ge vakit, Recep'le Kr Fehmi karakola uradlar. Kr Fehmi ban, baavuun kapsndan uzatp soktu: Ne haber baavuum? Yok daha bir gelip giden... Allah Allah?! Bakalm, baka are dneceiz! Bu gece bekileri bir toplayalm da... Sen bilirsin baavuum! Evvel Allah sonra sen. Hadi siz merak etmeyin! Yarn urayn gene... Recep'le Kr Fehmi karakoldan ayrldlar. Kr Fehmi memnundu. Recep'e: Hi merak etme, dedi. Baavu sk tuttu ii! Elinden kurtulamazlar! Baavu arkalarndan, o gece btn kr bekilerini toplad. Ali Onba'nn olu Cemal'i tanyp tanmadklarn sordu. Btn bekiler Cemal'i tanyorlard. Baavu, Cemal'in Recep'in kzn kand-n, iki gndr de ortaya kmadn, yarn herkesin kendi blgesinde skca etrafn aramasn, karlat kimselere kaaklar grp grmediklerini sorup anlamasn syledi. Ayrca da ertesi sabah Kuular st Malgaca ynlerine ikier jandarma karacakt... te yandan, Topal Avni Bey, yancsnn cezaevine girdiini, olann katn renince skld. ki gndr havalar gzel gidiyordu. Eyll bandan beri yamur beklemiler, bir trl doru drst yamur yamamt. imdi iki gn nce yaan yamurdan sonra, havalar daha iki gn gzel giderse, tarlalar tav tutacakt. lenmeleri gerekirdi. Yancsyla olu ortada olmaynca, tarlalanntav kaacak demekti. nce buna can skld. Sonra Ali Onba'ya, ocuklanna yardm etmek, bor vermek durumunda kalacana skld. Kendisinin de eli bol deildi o sralarda. Aynca Ali Onba'y gerekten severdi, bana gelen kaza cann skt. Yancsnn gndr ttn deposundan danya adm atmadn ok iyi biliyordu. Kendisi, hi deilse, gnde sekiz on defa nnden getike depoya uram, baz uraylannda da sadece ayakst ne var ne yok diye sormakla kalmam, alanlara ay kahve smarlam, depoda oturmutu. Baskc Vehbi Usta, yardmcs Hseyin, tutukluluk karann duyunca: Nasl olur beyim? diyorlard, gndr yanmzdan bir dakika aynlmad! Ne zaman gitti de kz kard? Siz kendiniz de uradnz grdnz!..

Topal Avni Bey, teden beri ilede ileri gelenlerin hatran saydk-lan bir kimseydi. Sabah savcy odasnda arad, bulamad. leden sona tekrar arad. Bu defa savc odasndayd. Yanmda da hkim vard. aylann sylemiler, savc masasnda, nndeki ktlarla urayor; hkim, masann karsndaki koltukta, elindeki bir stanbul gazetesini kantnyordu, arada bir konutuklan da oluyordu. Her ikisi de Topal Avni Bey'i nezaketle karladlar. Savc odacy artp ay syledi. Hal hatr konumalanndan sonra, Avni Bey fazla vakitlerini almak istemediini belirterek "sebebi ziyaretini" aklad. Ali Onba'nn susuz olduunu anlatt. Savcnn hafiften cam skld. Bir gn nce tutukluluunu istedii bir kimsenin bir gn sonra serbest braklmasnda houna gitmeyen, savclk yetkileriyle badamayan bir durum gryordu. Avni Bey'in ricas adeta kendi dileiyle birlemez, kendi dileine aykr olarak grnyordu gznde. Hkim srasnda, tutukluluk kararnn kaldrlmas iin bavurulacak kimse durumundayd. Avni Bey'in aklamalarn inandrc bulmutu. Fakat uzun yllarn meslek grgsyle de, savcnn "durumunun nezaketini" anlyordu. nce savcnn konumasn bekledi. Savc: Vallahi Avni Bey, dedi, sizi hepimiz severiz. Her zaman arkanzdan grgnzn, nezaketinizin szn ederiz, keke bu kazada sizin gibi be on kii daha olsa, o zaman bizim de almalarmz kolaylar! Sznn burasnda hkime dnd: yle deil mi hkim bey? Hkim bey kaamak bir bak att gazetesini dizlerine indirdi: Hakikaten yle... Avni Bey iin yokua sardn sezmiti. Renk vermedi: Tevecchnz beyefendi! Savc devam etti: Sznze elbette inanrz. Sizi krmak istemeyiz! Fakat imdiki halde yaplacak hibir ey yok! Tahkikat evrak henz tamamlanmad. Kaaklar bulunsun... O vakit dnrz... Avni Bey, bizde ou makam sahiplerinin, imzaladklar her kararn doruluuna ne abuk inandklarn; azlarndan yanl doru, kan her emri ne derece benimseyip ne derece kendi meseleleri durumuna getirdiklerini bu yzden de kararlarna itiraz edilmesinden ne derece holanmadklarn ok iyi bilirdi. Af buyurun beyefendi, dedi, vazifenize mdahale etmi olduum telakki buyurulmasn! Fakat msaade buyurursanz akla gelen bir ihtimali iaret etmek istiyorum, firarilerin aylarca ele gemediklerini tasavvur buyurun, bu takdirde, olunun suunun kefaretini babasnn bignah olarak ekmesi, makamnzca bilmiyorum tasvip olunur mu? O takdirde bir are dnrz elbette... Emin olun beyefendi, days da, hsm akrabas da firarilerin nerede bulunduundan tamamen bihaberler!.. Sizi bu hususta erefimle temin ederim. Kendilerini son derece sktrdm, sizi rahatsz etmeye gelmeden evvel! Savcnn canm skan bu konu, kapansa iyi olacakt. Ne yapabilirim Avni Bey? Siz syleyin? Yaplacak bir ey yok ki? Sizden btn istirhamm, bizlerin de ifadelerinin alnmasna emir buyurmanz olacaktr beyefendi. Bilahare takdir elbetteki makam cehlinize aittir... Savc sustu. Hkim sze kart: Birka gn daha bekleyelim Avni Bey. Birka gn gesin, sizin gstereceiniz mdafaa ahitlerini dinleriz... Bu defa Avni Bey sustu. Savc biraz rahatlamt: Ben de onu diyordum. Hkim, savcyla Avni Bey'in arasn bulmak iin daha kesin ekilde dncesini aklad: nmzdeki salya arambaya kadar bekleyin. Sal gn bir dileke ile mracaat edin, ahitlerinizi dinler, ne icap ederse karar altna alrz. Avni Bey az soma savcnm odasndan ayrld. Arkasndan savc, hkime: Ne efendi adam, dedi, herkes byle olsa... Maksadn ne kadar gzel anlatyor... Ne zengin bir lisan var. Hkim gazetesini eline ald: Ne de olsa bunlar eski adamlar efendim, eski terbiye almlar.

 Kendisi stanbullu deil mi? Kendisi de stanbullu, ailesi de. Sonra idadi mezunu... Arabi, Farisi okumu. Urla'daki arazisini almadan nce Aydnda maiyet me-muruymu. Daha yirmi sene filan olmu Urla'ya yerleeli... Belli, hi etrafndaki adamlara benzemiyor! Savc nndeki ktlara kapanmadan nce, teden beri tutulduu bir noktaya dokunmaktan kendini alamad: Hkim, sen bu yeni kelimeleri bir eye benzetiyor musun Allah akna? Savc! Savc! Ne demek savc? yice yz buruturdu. Isnamadm gitti. Herkesin de dili alt. Bir de mddeiumumi de! Ne gzel deil mi? Savc yerine daha iyi kuruldu. Gerildi: Mddeimumi! Ne bileyim? Bir heybeti var! Bir manas var! Savc deyince ne oluyor? Hi! Ge Allah akna hkim! Nereden kardlar bu kelimeleri! Ben sevmiyorum! Savcnn ya otuzuna varmamt daha. Ne Arapa ne Farsa bilirdi. Fakat kendisine mddeiumumi denilmesi iin hi de bu dilleri bilmesi kansnda deildi. Hkim aksine lisede Arapa okunduu sralarda yetimiti. Ben tamamen aleyhinde deilim bu hareketin, dedi. Yeni kelimelerin iinde baz gzelleri de var. Fakat bazlarnda dediinde haklsn. Yarg mesela... Ama gryorsun kimse yargca alamad... Zorla olmaz efendim bu gibi hareketler!.. Zamana brakmak gerekir. Zaman bu zorla kabul ettirilmek istenilen kelimeleri kendiliinden atar, ayklar... Savcnn ii yaralyd bu konuda: Tabii kimse yargca alamad ama savcya alt! Bundan sonra ne yapacaksan yap, bir daha mddeiumumi dedirtemezsin kimseye! Ge, hkim ge, savcln tad kalmad artk!.. Hkim gld: Bak grdn m, kendin de savc diyorsun... Savc yumuad: Ne yapalm bizi de altrdlar. Gelen istidalara baksana. Savclk sayn katna, savclk sayn katna, hep byle. Cumartesi pazar, pazartesi sal geti, bekilerin, jandarmalarn Ur-la'nn drt bir yann aratrmalar bo kt. Kaaklarn en ufak bir izine rastlayamadlar. Kendilerini ne gren vard, ne bilen! aramba sabah savcla Ali Onba'nn imzasyla bir dileke geldi. Ali Onba olay srasnda birlikte olduu savunma tanklarnn dinlenmesini istiyordu. Avni Bey, baskc Vehbi Usta, yardmcs Hseyin, kahve ra Mmin o gn karakolda dinlendiler. Ertesi gn hkim verilen tutukluluk kararna itiraz dilekesini inceledi. Ali Onba'nn tutukluluunun kaldrlmasna karar verdi... leye doru, Ali Onba'nn ei dostu arasnda, Park Kahve-si'nde oturduunu gren Kr Fehmi, alklat. Nasl olurdu bu? Zorla kz karan bir adam nasl serbest braklabilirdi? Bir haftadr olayn nasl getiini, Ali Onba'nn oluna nasl yardm ettiini, o kadar ok kiiye anlatmt ki, artk kendisi de onun sululuuna inanr hale gelmiti. Ali Onba'y ParkKahvesi'nde gren tandklar meraklarn yenemiyorlar, yaklayorlard. Recep ikyetini geri mi almt? Kzn Cemal'e veriyor muydu? Anlamak istiyorlard. Ali Onba, gemi olsun diyen her tanda kahve smarlamak, sonra da iftiraya uradn anlatmak zorunda kalyordu. Fakat ne olursa olsun, dinleyenlerin, hikyenin akllarnda bir haftadr yerleen teki eklini skp atamyordu. Karsndakilerin kendisine inanmayan bir davranlar vard. "Bak sen!? Biz seni Cemal'le birlikte sanyorduk! Cemal nerelerde?" diyorlar, aknlklarm, bir eit hayranlklarn gizleyemiyorlard! Dorusu, bir kimsenin, dvmek, svmek, ldrmek, her neyse, hakkyla hapiste kalmasma sayg duyulacak bir eit erkeklik bulunduuna akllan yatyordu ama, byle hi yoktan, hak etmeden?.. Hapse girip kmak da bu kadar ucuzlad m ki? Kr Fehmi, Recep'i buldu, karakola urad. Baavutan hkimin kararm rendi. Kaaklardan da henz bir haber yoktu... Oldu mu baefendi, dedi, sen syle? Ne?

 Kz ortaya kmadan karanlar gzmzn nnde elini kolunu sallaya sallaya dolasn? Orasn git hkime syle! Peki baefendi, yle olsun! Kapy ekti. Karakolun merdivenlerinden hzla indi. Arkasndan yetien Recep'e dnd. Okkal bir kfrden sonra: Ben bilirim kime syleyeceimi, dedi, yr! Avni Bey' in uramalarndan haberi vard ka gndr. O hzla Demokrat Parti Parti le Bakam'nn dkknna gittiler. Bir hz, bir heyecan olanlar Demokrat Parti le Bakan'na anlatt. Oldu mu abi, dedi, oldu mu bu? Biz bu kadar yl bunun iin mi partiye kotuk? Bakan onun ne kadar koup ne kadar komadn ok iyi biliyordu. Fakat politikada kabahatleri yze vurmak yoktu. Dur sen, dur telalanma, bir aresini dnrz. Biliyor musun abi, biz bu Avni Beyleri bamzdan atmcaya kadar neler ektik? Bak hl onlarn borusu ryor. Hkim de, savc da, baavu da onlann adam! Hl onlarn szn dinliyorlar... Gerek uydu: Kr Fehmi, her vakit iktidarla iyi geinmek gerektii kansndayd. 1950 seimlerinin kesin sonular alnncaya kadar Halk Partililerin yannda dolar, demokratlan son zamanlarda uzaktan idare ederdi. Seimlerin sonulan belli olur olmaz Demokrat Parti Bakan'nn ellerine sanlm "ok kr abi, demiti, kurtulduk bu zalimlerden! Emret abi, ne istersen emret! l de, leyim! Bundan sonra canm sana feda!" Recep'e gelince, 1946 ylnda, btn Kavallar gibi o da Sra Mahalle Demokrat Parti Oca'na kaydolmutu. Demokrat Parti'nin, Halk Partisi'nin ne olduunu bildiinden deil, sadece gmen olduundan! Halk Partisi'nin ileri gelenleri yerlilerdi Urla'da; mademki yle, Halk Partisi yerlilerin partisiydi. Demokrat Parti'nin ileri gelenleri ise oklukla gmendi; u halde, Demokrat Parti gmenlerin partisiydi. Recep de gmendi, u halde demokratt. Bakan yattrmak istedi Fehmi'yi. Fehmi, her gn, ii istedii gibi gitmeyen herkesin, savc, hkim, baavu, kaymakam, ksacas kimin selamm beenmemise onun aleyhinde, parti bakann gelip sktrdn ok iyi biliyordu. Olur mu abi, olur mu bu? Sen de bizi dinlemezsen biz artk gidip kendimizi'denize atalm daha iyi... Hele birka gn daha gesin! Sen bilirsin abi; bundan sonra hizmet bekleme bizden! Peki ne yapaym yani? Baavuu sktr nce! Bulsunlar bu garibin kzn! Bir haftadr sa m deil mi haber yok! Ne rz kalmtr, ne namus? Reva m bu abi? Senin benim kzmn bana gelse durur muyuz? Parti Bakan bir zamandr her istenilene hayr diyemez duruma gelmiti. Peki, hadi siz gidin, ben kaymakam byle grrm. Bakan, kaymakam gidip grd. Kaymakam bakann yannda baavuu ard. Sordu: Ne haber u geen hatta kaan kzla olandan? Bir haftadr durmadan aratyoruz... Epey uzattnz bu ii!.. Hibir ize rastlamyoruz beyefendi, ne bir ihbar var ne de ne tarafa gittiklerini gren... Yaknlanm tespit edin! Ettik efendim. Arama karan aldk. Gidip aradk da... Ne zaman? Daha ilk gn. Tekrar gidin! Her gn jandannalarla aratyorum efendim. Bekilere de sylemeli!.. Bu durumda beki tekilatndan da faydalanmal... Kaymakam bunun gibi akla gelmesi kolay, baavuun geciktirmeden bavurduu areler hakknda konutt. Baavu, btn kylere telefonla olay bildirmi, kylerdeki bekilerin kaaklarn Urla s-

1 nrlan dna kabileceklerine dikkatini ekmiti. Ayrca izmir'e geen her otobs bir haftadr aratyordu. eme ynne doru da btn karakollara olay duyurulmutu. Kaymakamn diyecei bir ey kalmyordu. Fakat masasnn nndeki koltukta kurulan parti bakann her ekilde memnun etmek gerekirdi... Adamlarnz kifayetsizse bizzat kendiniz alakadar olun!.. Etrafa dedikoduya yol aacak hareketlere meydan vermemek lazm. Parti bakan sze kart: Ali Onba da, onun mal sahibi Avni Bey de halkdrlar. Bunlara fazla yumuak davranmaya gelmez! ok abuk marrlar!.. Bakan, bunlar syledikten soma, nasl sylediine kendisi de aarak, bir kaymakama, bir baavua bakt, ikisi de susuyorlard. Koltuunda biraz kmldad, sz kapad. Her neyse, bulunsunlar da... Kaymakam baavua dnd: imdi gidin, saat beten nce de, beni hadisenin seyrinden haberdar edin. Baavu kt. Kanksamt bu trl olaylar. Daha alt ay nce kaymakamn masas nnde Halk Partisi Bakan oturur, kaymakam bu gibi iler iin sk sk gene kendisini artrd. Alt ay nce demokratlar tuttuundan ikyet olunurdu, imdi halklar tuttuu yolunda sylentiler kulana geliyordu. Akamst kaymakama verilecek hibir yeni haberi yoktu. Aramaya devam edildiini syledi. Ertesi gn, bakan, Kr Fehmi'ye: Yaknda, ok yaknda, diyordu. Hepsi gidecek! Kaymakamdan da, baavutan da, hkimden de hepsinden de kurtulacaksnz! ok yaknda! 8. KK DAMIN HAFTASI Zeli'le Cemal o haftay, ilede olup bitenlerden habersiz damlarnda geirdiler. Damn iini temizlemiler, penceresinin karsna gelen keye ottan bir yatak uydurmulard. Kapnn stndeki asma kilit duruyordu. Dama pencereden girip kyorlar, sonra da hemen hemen btn gn, pencerenin kanadn kapal tutuyorlard. Danda, damn etrafnda, damn insansz grnn deitirecek her hareketten ekinmiler, kuyunun yaknndaki otlara hi dokunmamlard. Cemal, gn domadan, yollan stnde ilk gn gelirken karla-tklan sebze bahesine kadar gidiyor, mendilini bulabildii kadar, domates, biber, salatalkla dolduruyordu. Dnte, sapamyla, brtlen, mersin kmelerinin gerisine sinerek, ilk havalanan bldrcn, keklik srlerinin geiini gzlyordu. oklukla dama, elindeki sebze mendilinin yannda, vurduu bir iki av kuuyla birlikte dnyordu. O yokken Zeli, ban etrafndaki brtlen kmelerini dolayor, kurumaya yz tutmu bir iki avu brtlen; etraftan, gece ocakta yakacakla-n kadar al rp topluyordu. Gizlendiklerinin nc gn, onlan arayan iki lor bekisi, harap ban altndan geen yoldan aynlp, dama kadar yaklatlar. Damn etrafm dolatlar. Kilidi yerinde, pencereyi kapal, samanl bo grdler. Zeli'le Cemal bir sesin darda "Her taraf kapal" dediini, sonra da uzaklatn duydular. Geceye kadar yerlerinden kmldamadlar. Gece oca yaktlar. Atete Cemal'in o gn sabahtan vurduu iki keklii kzartp yediler. Damn kiremitlerinde kard seslerden bir ara danda yamur baladn anladlar. Yamur ksa srd. Kesildi. Az sonra hafiften tekrar balad. Drdnc gn yaaylarnda bir deiiklik olmad. Duyduklar seslerden, pencere aralklanndan szan klardan, o gn de darda bir iki defa yamur yap gne ktn anladlar. Beinci gn, hava sertleti. Damn ii iyice soudu. kindiye kadar birbirlerine sokulup ot yataklarnn stnde kaldlar. Fakat gene de yorlard. Baklar sk sk ocaa, ocan iinde duran al rp ynana taklyordu. Cemal sordu: Yaksak m? Ya dardan duman grrlerse?

 Oras kadere artk!.. Zeli'in kararszl birden geti: Eh ama! Grrlerse grsnler! Onlardan m korkacam? Yakalm hadi! Cemal, ondaki bu deiikliin sebebini neye yoracan bilemiyordu. Bktm artk byle kapal kalmaktan! Ne suumuz var bizim kaak gibi yaayacak! Be gn oldu gne yz grmeyiz! Hadi kalk, yakalm!.. Cemal yerinden kmldamadan mrldand: Sen bilirsin! Ben seni brakmadktan sonra, kim ayrabilir beni senden? Cemal "bilmem" anlamna omuz silkti. Kimin gc yeter? Ha, syle? Bilmem ki?! Ne yaparlar yakalarlarsa bizi, asmazlar ya? Asmazlar elbet!.. Ben istedim, ben katm derim! Alarm, szlarm, yalvarrm kumandan beye, belki de iyi adamdr, yrei yufkadr, ayrmaz bizi, ne bilirsin? Bilmem. Alamakla olmazsa o zaman baka trl yaparm!.. Ne yaparsn? Koca devlete kar? Bo durmam elbet!.. Ben de bir ey yaparm! Kumandan bey anlamazsa bulurum derdimizi anlatacak birini! Eli kolu bal beklemem! Brakmam sevinsinler o Kr Fehmi ile Bekir... Ocaa yaklatlar, al rp ynn tututurdular. Alevlere kar el ele, ba baa birbirlerine sokuldular. Seni atsalar atsalar ka ay atarlar ieri? Bilmem ki dorusunu? Nerden bileyim? Alt ay atarlar m? Bilmem!.. Bir sene? Hi bilmem!.. Ablam kat vakit alt ay derlerdi enitem iin!.. Seni niye fazla atsnlar? Senin iin de alt aydr. Kim bilir!? Ben istedim, ben katm derim hkim beye! Elbet o vakit cezas daha azdr. Bakarsn hkim bey kumandan beyden daha yufka yrekli kar, hadi gidin evlenin der bize! Hi hapis yatmazsn! Hkimler kolay kolay acmazlar kimseye! Kara kapl kitapta ne yazarsa onu bilirler! Baka bir ey bilmezler! Acsalar o vakit btn mahpushaneleri boaltmak lazm!.. Ben anlatrm onlara! Kara kapl kitap elbet bizim nasl katmz yazmaz! Ben hepsini teker teker anlatrm! Arzu ile Kamber'i geti bizim bamza gelenler! Mecbur olduk da katk! O Kr Fehmi ile Bekir'in hakaretine mi urataydm kendimi? Cemal ocan yanndan bir dal alp atei kantrd. Soma da dal atee att. Eh artk, olan oldu! Bundan sonras da olacana varr nasl olsa! Hi dnme!.. Sen mahpusa girersen ben bir gn harlksz brakmam seni! amara giderim, ttne giderim, sana bakarm!.. Gnn doldurunca karsn evleniriz. Eh artk, ksmet!.. Ben kafama koydum mu yaparm! Bu iin ksmeti bu! Hi de bu damda kapal kalamam! Kimseden de korkum yok benim! Bak bugn mendilin bo geldin neredeyse! Ne domates kald o bahede artk, ne biber! Keklikler de birka gn iinde ortadan kaybolurlar. Bu damda alktan lrsek daha m iyi! Etraftaki zeytinliklerde i vardr imdi. karz yarn sabah erkenden, ksmetse, i ararz! Hi olmazsa karnmz doyar, yakalanrsak elimizde be kuru para olur! Gerisini hi dnmem!.. Danda hzl bir yamur balad. Yamuru dinleyerek birbirlerine daha ok sokuldular. Baavuun, ikisini aramaya kard iki jandarma, akama doru, btn soruturmalan bo km, Akkum'dan Torosan'a doru dnyorlard. Biri: Bu taraflarda dolamamz hep bourta, dedi. Kzla olan imdi kimbilir hangi vilayetin hududuna vard? Bir haftadr Urla da kalrlar m? Bana da sorsan yle! Bir yolunu bulup zmir'e ulamlardr hi deilse!..

 Buralarda kalsa bir gren eden olurdu elbet!.. Harap ban st bana gelince durdular. kinci jandarma cigara paketini, kibritini kard. Bir cigara arkadana uzatt, bir de kendi ald. Kibritini akt. Kibrit yanmad. Yamur ceplerinin iine kadar ilemi, kibrit kutusu nemlenmiti. Arkadana sordu. Atein var m? stmde yok! ikinci jandarma aresiz kalanlann alkanlyla etrafna bakt. Yz adm kadar tede, harap ban damnn oca ttyordu. Dama varp ate arasak m? Sen bilirsin. Yollan, harap ban poyrazndan, batya doru iniyor, soma ban batsndan, Torosan'a doru kvnlyordu. Bulunduklan yerde, yolla ban aras, erguvan, brtlen kmeleriyle kaplyd. Az daha aa gda kmelerin geit verdii bir noktaya doru yrdler. Geite var madan, kmelerin gerisinden kan, eei stnde bir kylnn, aa gdan, cigaras "dudanda, kendilerine doru geldiini grdler. Dama varmaya hacet kalmad... Bugnlk yeter yorulduumuz! Daha buradan Urla'ya bir bu uk saat eker... iyicene de slandk... Cigaralan dudaklarnda, yaklaan kylnn nnde durdular. Selamnaleykm!.. Kyl onlarn istemesine sra brakmadan, dudandaki yank cigarasn ikinci jandarmaya uzatt. Aleykmselam! Ne yandan byle, vazifeden mi? Cigarasn ateleyen jandarma, kylnnkini geri verdi. Kendi cigarasn arkadana uzatt. Boalan eliyle geldikleri yn gsterdi: Sizin oralardan! Vazifeden! Hadi eyvallah! Arkada tekrarlad: Eyvallah! Hadi selametle. Aynhp yrdler. Ters ynlere doru az uzaklatktan sonra birinci jandarma geriye dnd, kylnn arkasndan seslendi: Hemerim, bu dam kimin? Kyl dnd, dama bakmad bile: Sleyman avu'un! Ne vard? Kz kat da... avuun kz m? ikinci jandarma sze kart: Deil bakas... Hadi aam, sen yolundan kalma... Sonra arkadan kolundan ekti: Yr be olum! Zaten ge kaldk... Kyl eeinin ban tekrar yoluna evirdi. Bakasysa tanmam amma, avuun kz evli! Deil, deil! Bakas! Hadi eyvallah! Selametle!..

9. Demeyin yavruya... Nide beyleri, beyleri... Halk Trks Nuri Bey sabah erkenden traktrne binmi, Torasan blgesindeki zeytinliklerinden, Teke blgesindeki zeytinliklerine gidiyordu. Yz adm kadar nnde, gen bir kadnla bir erkein ilerlediini grd. Kadnn canl yry, omuzlarnn, vcudunun yaps daha yz adm geriden iini gcklayacak gibiydi. Traktrn hzlandrd... Nuri Bey'in babas Giritli Selim Bey, izmir'de alk alm satmyla urard. kinci Dnya Sava balangcnda kk bir maazas vard. Halim Aa arsnda, sava iinde serveti hzla artmaya balad. Maazas bydke byd. Ksa zamanda evler, arsalar edindi. Bu ev arsa tapular arasna Urla yaknlarnda ucuza drd birka zeytinlik tapusu da kart.

Kendisi daha mahalle bakkall zamanndan kalma grgsylc kasasnn bandan ayrlmazd. Maazann kepenkleri kalknca kasasnn bana geer, le yemeini kasasnn bulunduu kk blmede, yaknndaki kfteciden getirterek yer, o kk blmeden ancak maazasnn kepenkleri inerken kard. Servetini bu almas, bu hesapl yaayyla yapt kansndayd, ilk yllarda, le yemeini, kk bir scfertasnda beraberinde evinden getirir, itii kahveyi ay bakasna smarlatrd. Evinde bir iki dakika ak kalm elektriin, yemee yanm kak kam yan kavgasn ederdi karsyla. Sava yllarnda, Tekel maddelerinde, unda, ekerde, br alklarda, sk sk grlen birden fiyat artlarnda noksan bildirimlerle, her seferinde edindii gnlk krlarn tutaYmn, btn hayatnda yaayndan kstklannn ok stnde olduunu aklna getirmek istemiyordu nedense. Bunlar gelip geici krlard! Gven olmazd elbette... Ama insan kstl yaamaya alrsa... Fakat olu Nuri Bey bir yetiti ki arkasndan, sanki bir hareketiyle babasnn grlerini yalanlamak, babasn azap iinde brakmak iin yetiti! Babasnn bir hafta ev geindirdii para, Nuri Bey'e akamdan sabaha yetmiyordu! Babas on yedi yamda evlenmi, ne evlenmeden nce ne de evlendikten soma, kansmdan baka kadn tanmamt hayatnda. Nuri Bey daha on yedi yanda bar patronlanmn, gazino sahiplerinin kapdan karlad naml hovardalar arasna kart. Hi insaf yoktu babasna! Varsn desindi, ertesi sabah maazasna damlayacak garsona bir gece nceki hesap pusulasn. Baba olmak kolay myd? Ne diye karmt dnyaya kendisini? Adam her hesap pusulasn deyiinde, olunun o geceki masra-fyla batacan sanyordu. Fakat yllarn yardm ite! Olu ne kadar yer, ne kadar alrsa, kazantan o kadar artyordu! O hl bu kazan-lann geici kazanlar olduunu anlatmaya alyordu oluna. Olu anlamyordu ki! Babasnn ne kazandn babasndan iyi biliyordu. Nuri Bey'in askere gidinceye kadar sren zaman bylece geti. Askerden sonra baba oul arasnda kavga grltler daha da artt. Selim Bey, olunu evlendirmek istiyor, olu bulduu paral pullu ev kz-lanm almaya yanamyordu, iki ayda bir gezip tozduu bar kadn-lanndan ya da ikili saz salonu gllerinden birini, alacam diye tutturuyordu! Allah'tan ki, bu evlenmek merak, evlenmek istedii kadnlarda olu kadar kkl, devaml deildi! Oluna maazasnn iini sevdirmeye alyor, fakat bir trl sabah erken kalkmaya altramad gibi, maazada da tutamyordu. Olu maazada kald zaman, ancak kasann banda oturmay seviyordu. Fakat Selim Bey kasann bandaki yerini oluna braktka, akamlan allan alveri tutann bir trl tutturamadklann gryordu. Olu kasay ap kapamaktansa, daha yaknda olduu iin, banknottan cebine indirmeyi uygun buluyordu. Sonunda yle bir zaman geldi ki, Selim Bey, geici olarak da olsa, olunu maazasndan da, zmir'den de uzaklatrmay tek kar y-ol olarak grd. Urla'daki zeytinliklerin idaresini oluna verdi. Her yl zeytinliklerden gelecek kazancn yansn, almasna karlk oluna brakt. imdi Nuri Bey, yln drt ayn bu yzden Urla'da geiriyor, sk sk zmir'e inse de bu sre iinde ou geceler Urla'da kalyordu. Elbette ki Urla'da da rahat duracak deildi. Grd kza kadna satayordu. Nuri Bey'in nnde ilerlediklerini grd kzla olan, Zeli ile Cemal'di. Yaklaan traktrn grltsn duyunca, nce dnp arka-lanna baktlar, soma yolun kenanna ekildiler. Sabah erkenden kmlar, i aramaya gidiyorlard. Nuri Bey, Zeli'i yakndan grnce daha da beendi. Olana gelince, toyun birine benziyordu! Yanlanndan geerken traktr iyice yavalatt. Merhaba hemerim! Merhaba! Nereye byle? Hi! Zeytine... Hadi atlayn arkaya da sizi gideceiniz yere kadar gtreyim! .. Zeli'le Cemal kararsz baktlar. Nuri Bey, onlan tanmasa da onlar Nuri Bey'i tanmlard. Namn, huylann biliyorlard. Fakat bu nerisini kabul etmemek iin akla yakn bir sebep de bulamadlar hemen. Hadi atlasamz ya! Ne duruyorsunuz? Korkmayn, parayla deilTraktrn arkasna bal rmorkrn stne trmandlar. Rmorkrn iinde bir deste bo uval vard sadece...

 uvallann stne yerletiler. Traktr yrd. Az sona Nuri Bey dnd: Kimin zeytinliine gidiyorsunuz? Bakalm, belli deil daha... Urla'ya inelim de... Cemal az ilerde rmorkrden inebilmek iin sylemiti bu yalan... Nuri Bey nne dnp az bir zaman sustuktan sonra ban tekrar geriye evirdi: Ben dnden beri zeytinleri rptrmaya baladm, size i vereyim isterseniz... Cemal, Zeli'e bakt, inseler nereye gideceklerdi? aresiz Nuri Bey'in verecei ii kabul ettiler. Gndelikleri beer lirayd. Kk bir koyakn karlkl yamalarn kaplayan zeytinlie vardlar. Koyakn dibinden bir su geiyordu. Suyun kt yerde, byk bir nar aac, kavaklar, bir havuz, iki katl bir ba kulesi grnyordu. Kulenin etrafn kk bir ba eviriyor, ban hudutlarnda, zeytinlikler balyordu. Traktr kuleye doru ilerlerken, Nuri Bey kar yamata zeytin elleyen ikisi kadn, erkek be kiilik amele grubuna doru seslendi: Yusuf Aa!.. Amele grubundan kuleye doru ayrlan Yusuf Aa karlk verdi: Geliyorum!.. Traktr kulenin nnde durdu. Yusuf Aa gelenleri selamlad. Nuri Bey, Cemal ile Zeli'i gsterdi: Sana iki de yardmc getirdim! Memnun oldun mu? Eksik olma bey... Kars uvallan yamasn, kendisi sana yardm etsin... Nasl emredersen bey... Nuri Bey etraf gzden geirdi: Dnden beri i nasl? Yusuf Aa kulbenin nnde dizili duran uvallar iaret etti: Alt uval oldu... Hadi onlar traktre ykletin de ben gideyim. Yusuf Aa, Cemal, Zeli, nce rmorkrdeki bo uvallar indirdiler. Kulenin iine tadlar. Yusuf Aa, Zeli'e kulenin alt odasnda bir kede yl duran uvallar, uvaldzn, ipin yerini gsterdi. Ayrca bir ba bayla, yamalk olarak kullanaca yrtk iki uval nne brakt. Zeli, pencerenin altna oturup almaya balad. Cemal'le birlikte kulenin nnde duran alt uval zeytini rmorkre yklediler. Nuri Bey gitti. br amelelerin yanma doru ilerlerken Yusuf Aa, Cemal'e dnd. Birbirlerini karlar karlamaz tanmlard. Bu Nuri Bey'i nereden buldun? Yolda karlatk! Kaak olduunuzdan haberi yok ya? Nerdcn olsun? Hi, yle sordumdu! Zeytinlikle alanlar kimler? Kanm, gelinim, bir de benim olanlar... Bizden yana sr kmaz meraklanma!.. Ama gzn a, bey bir kere anlamasn... Cemal soran baklarla Yusuf avu'un syledii sz aklamasn bekledi. Eli ak, br huylan hep iyidir ama, bir kadn bir kz grd m beye hi gvenmeye gelmez! Hele eli yz dzgn bir kadn grrse karsnda, akl bandan gidiyor. Nerdeyse olanla benim gzmn nnde bizim geline saldracakt! Ona gre davran. Kaak olduunuzu anlarsa faydalanmaya kalkar... Cemal ban sallad. Az sonra sordu: Bizimkilerden ne haber? Baban ieri attlar arkandan ama, dn braktlar. eri mi attlar, niye? Yusuf Aa duyduklarn anlatt. Neyse artk kt ya, teslim olmanza lzum yok! Onlar sizi arasnlar bulsunlar! Mahpusa girmek iin niye acele edecen... Zeytinlikte Yusuf Aa'nn oullan, Cemal'in etrafn aldlar. Kars, gelini, Zeli'i sordular. Yusuf Aa karsna dnd:

 Gidin gelinle kuleye kadar be dakika grn madem merak edersiniz! Kumanyay da ate verin! Bu kaaklara scak bir yemek yedirelim. Kuluk sofrasndan kalktktan sonra, Zeli kuleye uval yamamaya, brleri zeytinlie dndler. ok gemeden Nuri Bey traktrnn stnde grnd. Traktr kulenin yaknnda brakt. nce zeytinlie geldi. Yusuf Aa ile br amelelerle bir iki laf att. rplan aalar sayd. Oradan kuleye dnd. Zeli ban nne emi alyordu. Nuri Bey'in kulenin kapsndan girdiini duyunca, bam kaldrd bakt, sonra gene nne edi. Nuri Bey kapdan ieri bir iki adm atp Zeli'in az tesinde durdu. Kz korkuttum mu seni? Zeli cevap vermedi... Ha? Korktun mu sylesene? Zeli yamad uval sert el hareketleriyle gzden geirdi. Baka delii olmadn grnce, gene sert hareketlerle katlad, yana att. Tamir edilecek uval ynndan baka bir uval hzla ekip ald. Demek korkmadn ha? Ksa bir an, fkeyle akmaklanan baklarn Nuri Bey'e dikti: Neden korkacak mm? Nuri Bey bozuldu. Fakat bir kere balamt artk. Kz ban nne eip almaya balaynca devam etti: Sen erkeklerden korkmaz msn? Cevap alamad. Bir daha korkmadm de bakaym!.. Gene cevap alamad. Bu sefer kza bir adm daha yaklat. Ne kadar da gzelmisin!.. Kocan gelir diye mi korkuyorsun? Zeli elindeki uval avucu iinde skt. ekip gider misin sen benim bamdan bey? Ne o? Benim malmdan beni mi kovmaya kalktn? ekip gider misin, yoksa gitmez misin? Avucundaki uvaldz Nuri Bey'e doru evirdi. Baklarn dikmi Nuri Bey'den gelecek en kk bir hareketi bekliyordu. Kmlda-sa yerinden frlayacak, uvaldz neresine gelirse saplayacakt. Karar apak grlyordu. Nuri Bey bir adm geriledi. Bak sen? Demek insan gibi hatrnz sormayalm, iki laf et meyelim yle mi? ' Zeli karlk vermedi. Nuri Bey'in baka bir ey sylemesine sra kalmadan Yusuf Aa ieri girdi. Nuri Bey'in kuleye girdiini, sonra da dar kmadn kardan grnce, kuleye gitmek iin davranan Cemal'i "Dur sen, ben gider bakarm" diye nlemiti. Yusuf Aa yamanan uvallar saydktan sonra aralarndan salam iki uval ald. Yamananlar on drt uval olmu bey, bize iki gn yeter. Nuri Bey ellerini gerisinde kavuturarak kulenin dna yrd. Yamanacak ne varsa hepsi bitsin daha iyi... Yusuf Aa onun arkasndan kt. Traktrn banda durdular. Nuri Bey cebinden bir avu kt para kard. nce iki onluk ayrd. Tut bakalm, bu sizinkilere... Yusuf Aa onluklan ald, elinde, bekledi. Nuri Bey bir be liralk bir iki buuk liralk daha uzatt: Bu da yeni gelenlere... Yusuf Aa uzatlan yedi buuk liray hemen almak istemedi. Bey, sen onlann hakkn kendi elinle versen... Niye? Belki akllanndan bir ey geer... Tut sen, al, sorarlarsa iki buuk liralarn benim kestiimi sylersin. Haklar haktr gene! Aalarn rplmas bitince ikier buuk liralarn toptan veririm. imdi dersem bakarsn yann gelmezler! Her gn kp amele mi arayalm?! Traktre bindi. Motoru altrd. Ta kardan, koyakn st bandan geen bir kr bekisi seslendi: Merhaba Nuri Bey!.. Nuri Bey seslenene bakt. Yusuf Aa'ya sordu:

 Kim o? Yusuf Aa: Beki Arif, dedi... Nuri Bey yksek sesle karlk verdi: Merhaba Arif Aa... Yusuf Aa'ya dnd: Hadi eyvallah... Gle gle bey... Traktr sarslarak hareket etti... O akam Nuri Bey, manifaturac bir arkadayla iki masasna oturdu. Aralannda tek konuma konusu kadnlard her zaman. O akam da zellikle Zeli'ti tabiatyla, Nuri Bey her cmlesine "Bir kz azizim, bir kz, bir grsen" diye balyordu. "Bir gsler var! Bir bel, bir gzler..." Kimin kz, kimin kars acaba? Ben mutlaka tanrm. Daha sormadm! Tanmazsn azizim, bunu tanmazsn! Tanan duramazsn! Bir kz azizim, grsen erirsin namussuzum! Billah erirsin!.. E, peki bir ey yapamadn m? Asldm tabii ama, birden rktmek istemedim! Durum nasld? Fena deil! Yann yahut da br gn mesele tamam! Bunu kolay kolay brakmam azizim! Belki de kocasn yanma alnm. Olan safn birine benziyor. Ne kz be! iin gider namussuzum... Konumalar byle bir zaman uzayp gitti.itikleri lokanta kala-balklat. Derken bir ara Kr Fehmi'nin ieri girdii grld. Kr Fehmi, Nuri Bey'i lokantada grnce yaklat: Naslsn abicim? iyiyim Fehmi, sen? Flamdolsun iyiyim! Salna duacyz!.. Otur da bir kadeh i bakalm. Rahatsz etmeyelim sizi abicim! Ben yle baka kenarda oturur akranlarmla ierim. Muhabbetinizi bozmayaym. Sen gene bana bir kk ie atrrsan gnlm olur abicim. Peki, nasl istersen... Kr Fehmi hemen Nuri Bey'in arkasndaki masaya oturdu. Nuri Bey, garsonu ard. Fehmi'ye bir ie rak, meze olarak da ne isterse getirmesini syledi. Tekrar manifaturac arkada ile konularna dndler. Be on dakika daha geti. Nuri Bey arkasna dnp Fehmi'yle biraz ilgilenmek istedi: Ee Fehmi, ne var ne yok bakalm? Fehmi, azn elinin tersiyle sildi. Sorma abi, bir iyilik yapalm dedik, bamz derde girdi... Hayrola, ne oldu? - u bizim baskc Recep'in kz, itin birine kat, on gndr ararz, ne kz var meydanda ne olan daha... Karakola haber verdiniz mi? Vermez olur muyuz abi? Verdik elbet! Ama gel de anlat! ki jandarma karmakla elin olu bulunur mu? Nuri Bey'in gznn nne sabah rmorkne ald kzla olann halleri geldi. Onlarn bir ekindikleri vard nedense! ine birdenbire dodu; sakn kaaklar onlar olmasn? Nasl kz bu? Bebek gibi bir kz abicim! Ay paras gibi... Olan? Kopuun biri. Ne i var, ne g! Daha askerliini bile yapmad. Kadovackl Ali'nin olu... Daha bulunmadlar demek?.. Bulunmadlar. Bir ey deil kz Bonak Bekir'e nianl. Olann babasn attlar, be gn ieri, imdi onu da saldlar. Elin olu kendi keyfiyle ortaya kar m? Eh bir iki gn ge de olsa kar elbet... Hadi bakalm, ikin yetmezse bir ie daha syle... Arkadana dnd. pheleri gittike kuvvetleniyordu. Sen tanyor musun, baskc Recep'in kzn? Bir iki kere grdm.

 Nasldr? ok gzeldir. Onun ablalar vardr, onlar gzel mi gzeldirler!.. Huylan nasld? Duyulmad hibir eyleri... Ablalan sras geldi kocaya katlar. Bunlar hep yledir. Dururlar dururlar bir tutuldular m artk onunla gzleri dnyay grmez olur. Nuri Bey az dnd. phelerini amakta zarar grmedi: Ulan, bana bak, sana dediim kz, Recep'in kz olmasn? Olur olur... Dur sen, ben onu yarn saba^h anlanm. Sen hi ses karma... Karakol onlann peindeyse elimden hibir yere kmldayamazlar! yle jandarmaya haber vereceimi tlattm m tamamdr... Ondan sonra hemen orackta, uvallann stnde, grrm hesabn... Sen hi azndan bir ey karma kimseye... Konulan gecenin geri kalan ksmnda bu ynde geliti... Nuri Bey ertesi sabah zeytinlie artan bir hevesle gitti. Fakat Zeli'le Cemal'i zeytinlikte bulamad. Keyfi bozuldu. Yusuf Aa'y arp sordu: Nerede kald dnk olanla kz? Bugn gelmediler!.. Gelecekler miydi? Bilmem!.. Atlatlm sayyordu kendini. fkelendi: Grdn m Yusuf Aa, iyi ettim de kestim gndeliklerini! Bilseydim gelmeyeceklerini, dn o kadarn da vermezdim. Onlarn halini pek gzm tutmamt benim! Yusuf Aa karlk vermedi. Susmas, Nuri Bey'e hak vermedii anlamna geliyordu. Nuri Bey sz deitirdi: Baskc Recep'in kz deil miydi o? Bilmem! Tanmadm... Sizinkilere sor bakalm... Yusuf Aa almasna dnmek iin yrd... Onlar da tanmadlar bey! Tansalard sylerlerdi! Peki Yusuf Aa yle olsun. Sen grmemisin ama ben grdm. Hadi bakalm, ben ikindiye doru gene urarm... Traktrne binip zeytinlikten ayrld. Gerekte Yusuf Aa, o sabah Cemal ile Zeli'in ie gelmeyeceini biliyordu. Akam zeytinlikte ii braktktan sonra, dnerlerken yolda, Zeli, gndz beyle arasnda geen olay ksaca hepsine anlatmt. Cemal sormutu: Neden seslenmedin? Niye araym seni? Kavradm sk sk avucumda uvaldz bekledim gelsin! Atayd bir adm daha, ben deil o aracakt hepinizi... Greydiniz nasl geri geri gittiini hepiniz elenirdiniz... Yusuf avu'un kars ile gelini bastlar kahkahay... tekiler g- . lmsediler. Byk olu: Anlald imdi neden kesti sizin gndeliinizi! dedi. Yann da bir kere talihini denesin ister... Bak gelin, bu defa da armazsan hepimiz darlrz... Tekrar gltler. Yavuz avu az dnd. Cemal'e dnd: Cemal olum, yarn siz grnmezseniz daha iyi! Bu olan anlarsa bir kere kaak olduunuzu, rahat vermez ikinize de... Bu konuda dnnce, hepsi ayn karara vardlar. Cemal ald yedi buuk lirann be lirasn Yusuf Aa'ya uzatt: Ne yapaym ben paray? arya inmem, bozamam! yisi mi sen bu be liray alsan da, her sabah zeytinlie geerken, yolun kenarna bize iki ekmekle, biraz peynir braksan... ileride, Tekeden eme osasna klan yerde, bir erguvan kmesinin dibine, Yusuf avu'un her sabah, gelirken Cemal'in istediklerini brakmasn kararlatrdlar. Cemal de gn domadan alacakt braklanlar. Gece damlarna dndler. Ertesi gn doarken gidip kararlatrdklar yerden Yusuf avu'un brakt iki ekmei, yarm kalp peyniri ald... O gn gene dama kmadlar. Daha ertesi gn, Cemal erkenden ekmeklerini almaya gidince, erguvan kmesine yaklat srada, alnn gerisinden bir gazete kd hrts,

homurtular geldiini duydu. Kmeyi dnnde iki iri oban kpei nnden frladlar. Yusuf avu'un brakt iki ekmein azlarnda son paralaryla uzaklatlar... Dama eli bo dnd. nc gn yamurlu geti. Yusuf avular zeytinlikte i tutmadlar. Drdnc gn sabah erkenden Zeli'le birlikte tekrar damdan ktlar. Bu defa aksi yne, zbek'e doru yrdler, izmirli baka bir tccarn zeytinliinde i buldular. a-lmalannn birinci gn korkusuz geti. fkincign ikindiye doru zeytinliin altndan geen yolda, daha kardan tandklan bir traktrn ilerlediini grdler. Traktrn stnde Nuri Bey'i tanmakta glk ekmediler. Traktr zeytinliin alt banda, yz adm telerinde durdu. Nuri Bey bir zaman zeytinlikte alanlara bakt. Zeli'le Cemal, eilmi tane elleyerek traktrn hareket etmesini, uzaklamasn bekliyorlard. Traktrn hareketi onlarn nnde, yerde, ellenecek tane kal-mayncaya kadar gecikti. Birlikte ahtklan amelelerin dikkatini ekmekten de ekinmiyorlard. Zeli eteindeki zeytinleri az ileride kfeye boaltmak iin yrd. Ban kaldnp baksa, Nuri Bey'le gz gze geleceini biliyordu. Nitekim kfeye eteindekileri boaltp dnerken, yola doru abuk bir gz att. Nuri Bey'in kendisine baktm grd, ba nnde, yerine dnerken traktrn kalktn duydu. Cemal'e doru fsldad: - Cemal kaalm! Bizi tamd... Cemal gnee doru bakt. Akama en az saat vard. br amelelere bakt. brakmak iin onlara ne diyeceini bilemedi. Zeli o-nun kararszln anlad. Sanclandm desek. Yardma, ila bulmaya kalkarlar... Bizi mutlaka haber verir imdi... Kaacak olsak gene ayn kapya kar... Jandarmalar buraya gelir, buradakilerden ne yana gittiimizi anlarlar... Bir trl ne yapacaklarn kararlatramadlar. almaya devam ettiler. Nuri Bey, az ileride iki jandarma ile kr bekisi smail Onba'yla karlat. Traktrn yavalatt: Uurola smail Onba, ne tarafa byle? Uurlar ola bey! Sorma, on be gndr dolamadk da ta brakmadk! Bu baskc Recep'in kz bamza ne iler at... Yolda kimseye rastlamadn m bey? Nuri Bey bayla gerisini iaret etti: ileride zmirlilerin zeytinliine bir bakn bakalm... Oradalar m? Zeytinlikte kadnl erkekli baz yabanclar vard ama uzaktan pek tanyamadm! nallah oradadr bey! Hadi eyvallah... Ayrldlar.

aramba yollarnda Kelepe kollarnda Halk Trks Zeytinlikte alan alt amele, traktrn geiinden bir eyrek saat sonra, iki jandarma ile bir kr bekisinin, zeytinlii yoldan ayran bel hizasnda tatan rme seti atklarn; set boyunca sralanan brtlen, erguvan kmeleri arasndan karak, zeytinliin dznde dikildiklerini grdler... Kr bekisi zeytinliin setini aar amaz, elinde denek zeytin rpan Cemal ile Cemal'in ayaklar dibinde, eilmi, tane elleyen Zeli'i tand. Koluyla iaret ederek jandarmalara dnd: Tc ha! Oradalar... Jandarmalar omuzlarna asl tfeklerin dipiklerini tutarak bekinin arkasndan ilerlediler... Tc ha! Kadovackl'nn olu o sa bataki... Nadasl zeytinliin iinde, arlaan admlarla alanlara yaklatlar... Kprdayacak yerleri kalmad gayr! Allah bilir olan, kzn anasn bellemitir on be gndr... Bekiyle gerisindeki iki jandarmann yaklatn gren Cemal'in zeytin rpan kollar durdu. Zeli sanki gzleri yerdeyken de onun hareketlerini grebiliyordu. Cemal'e bakmadan ban yola evirdi. O da gelenlerin gittike yaklatklarn grd...

 Cemal! Ho Cemal!.. Delikanl zeytin rpt sr, telasz indirerek sa eline ald, diklemesine yere saplad. Zeli ar ar doruldu. Cemal'in sol omzu nnde durdu. br, ikisi kadn, ikisi erkek, drt gndeliki de ii braktlar. Cemal ile Zeli'e yaklatlar. Kadnlarn genci Zeli'e doru fsldad: Ne oluyor? Zeli baklar gelenlerde, omuz silkti. Beki drt be adm kala, alanlara: Selamnaleykm, dedi, kolay gele... Gndelikilerin en yals karlk verdi: Aleykmselam ismail Onba, hayrola? Beki, Cemal ile Zeli'i gsterdi eliyle: Yavuklular almaya geldik!.. Cemal'e doru yrd: Ulen Kadovackl, da ta dolatrdn peinde bizi! Grdm ama senin gibisini grmedim. Hangi eytann inine girdiniz ka gndr? Jandarmaya bir ba iareti verdi; ekledi: Doydunuz mu birbirinize gayri? Jandarma, palaskasnn gerilerinden bir demir kelepe kard, Ce-mal'e doru yrd. Zeli birdenbire jandarmann nne dikildi. Kollarn gererek Cemal'i gerisine ald. Durun, hrpalamayn bo yere Cemalimi!.. Beki ar bir iki admla Zeli'e yaklat: Emir byle bize kzm! Hrpalayacak ne var ortada! Gtrp ikinizi de karakola teslim edeceiz, o kadar! ekil hadi!.. Onun kabahati yok bu ite! Ona ben istedim, ben katm!.. Anladk! Biz onun kabahati var dedik mi ki? Cezas gnah her neyse benim!.. Hele telalanma bakalm... Zeli'in kollar! yana dt. Beki devam etti: Bize emir byle! Gayri arlk ne diyecekseniz kumandana, hkime deyin... Bana deyip de ne olacak? Jandarma, elinde kelepe Cemal'in nnde durdu: Uzat bileklerini!.. Beki gndelikilere durumu aklamaya balad: Bunlar on be gndr kaak! Kzn babas on be gndr karakolun kapsnda. On be gndr takipten bo dndke baavu bir tarafmz brakmad... Kadnlarn yals, iki gndr hallerini yakndan grd Zeli'le Cemal'e ksa bir bak daha att, bekiye dnd: Kr m bunun babas? Bunlar sevdal! Bunlar kolay kolay ayrlr m birbirinden? Kznn halini anlamad m? Genci sz ald: Allah belli ki birbirine yazm bunlar! Allah'n emri... Yal gndeliki hepsini cevaplandrd: Ksmetse gene ayrlmazlar! Hele bir hkimin nne kadar ksnlar bakalm... Beki sordu: Ka yandasn sen? On sekiz!.. On sekizini doldrdun mu? Artk o kadarn hesaplamadm. Geride duran jandarma sze kartr: Doldurmasna ay var dediler karakolda. Beki, Cemal'e doru bir el sallad: Eh yatsan yatsan alt ay yatarsn! Alt ay sonra kz nikhlana-cam dedi mi kimse sormaz anasna babasna. Hadi bakalm yr de ge kalmayalm. Cemal ilk defa konutu: ismail Onba, iznin olursa ceketimi giyeyim. Beki, Cemal'in kelepeli kollarna bakt: A olum, onu daha nce niye sylemedin... Zeli bir kou, be alt aa ileride, iki zeytin dal arasna sktrlm duran ceketi ald, geldi. Jandarma, Cemal'in kelepelerini kard. Ceketini giydikten sonra tekrar vurdu. Kadnlarn yals atld: Onba, msade etseydin de hi olmazsa bunlann karnlarn doyursaydk. Urla'da da a kalmazlar bacm, sen meraklanma...

Yal gndeliki, gencine bir eyler fsldad. kisi birden kalabala arkalarn dndler. Ceplerinden, eski, deri para czdanlarn kardlar. Saydlar, eklediler. ki buuk lira denkletirdiler. Yal gndeliki, Cemal'e yaklat. Avucundaki bozuk paralan, usulca Cemal'in ceket cebine brakt. Kusura bakma, daha fazla bulamadk. Mahpusluk hali, ilk gnden lazm olur. Cemal yrmeye davranrken mnldand: Eksik olma!.. Ben dnk, bugnk gndeliklerinizi de alr getiririm beyden. Eksik olma!.. Yal kadn, aalardan birinin dibinde duran kumanya knn at. Yarm somun ekmekle, bir kk kesekd zeytini ald. Zeli'in eline tututurdu: Sakn dnme sznden! Sakn yumuama babana! Genci atld: Dayat kz Zeli, dayat! Nasl imdi dayattn, karakolda da byle dayat! Sakn kanma anana babana! Yals devam etti: Hepimizin bandan geti bunlar! Hepimizin bandan geti! Sakn kendi bildiinden ama!.. Gnlnn dediinden baka sze uyma. Zeli ikisiyle de helallat: Duyarsnz arkamdan! Ben Cemal'e elletmem! lrm de ayrlmam! Duyarsnz elbette! Helal edin hakknz. Bizden yana helal olsun. Cemal nde, hemen yan banda Zeli, arkalarnda smail Onba, jandarmalar yola doru yrdler. Gndelikiler onlar setten aa ininceye kadar i tutmadlar, arkalarndan baktlar. zbek yolu, Urla'nn Altnta mahallesinin gerisinden dolanp, Urla'nn ana caddesine girer. Urlayaknlannda, tarlalar, balar arasnda ilerleyen yolun iki yannda, dzgn, harsz, tatan rlm setler grlr. zbek'e doru ilerledike, yol zaman zaman tarlalarn, zeytinliklerin dkne kar, sadece iki araba tekerleinin izinden ibaret kalr. Tarlalar da, balar da o tarafa gittike seyrekleir, zeytinliker balar... nce zbek yolundan Urla'ya doru yola kan grup, bir saat yrdkten sonra, Altnta mahallesinin ilk yaplann grd. Aralkl yamurlar yollarda tozu topra yattrmt. Yolun iki tarafnda uzanan krlar zengin bir gz yeillii iindeydi. Cemal, hzl admlarla yryor, brleri yrylerini onunla ayarlyorlard. Cemal'in yan banda yryen Zeli admlarn ona uydurabilmek iin be admda bir sekerek komak zorunda kalyordu. zbek yolu, son derece harap, tek gzl, be ingene dam arasndan Altnta mahallesine girer, mahallenin bo arsalanna kanr. Mahallenin iine don ilerledike harap damlarn yerini nde tek, daha sonra ift katl salam yaplar alr. Damlarn nnde oynayan kk ingene ocuklar, jandarmalar, bekiler arasnda, kollan kelepeli bir delikanl ile yeldirmesinin etekieri savnla savrula yryen bir gen kzn zerlerine doru yak-latklann grnce, bir kou damlarnn duvarlar dibine katlar. Kaps penceresi ak damlarda ocuklann kamalarm duyan emzikli ingene kadnlan, bartlerini, ularndan dileri arasna kstrarak kaplarnn nne frladlar. Arsann ortasnda yatan bir kpek, isteksiz isteksiz doruldu, kvnlan kuyruu arka bacaklar arasnda, ocuklarn arkasndan kenara, duvar dibine ekildi. O da ocuklarla birlikte yaklaanlar seyre dald. Her tarafndan ksalm, yamurlardan slanp, gnelerde kuru-yarak solmu, burumu ceketi iine smayan geni gsl, yirmi gne yakn tra grmemi delikanllk sakallar, kelepeli kollar, hzl yry, yan bandan ayrlmayan Zeli'i ile jandarmalar, bekiler arasnda Cemal'in Urla'ya girii, daha ilk anda heyecan yaratt. Grup, Altnta mahallesine yaklarken az tedeki emenin bandan, testisi elinde, evine doru ilerleyen on bir on iki yalarnda bir kz gelenleri tand, elinde dolu testiyle komaya alrken seslendi: Kz ana, ko! Baskc Recep'in kz gelir. Az tedeki evin penceresinden hemen bir kadn ba uzand. Kadn gelenleri grnce pencerede durmad, bir kou kapnn nne doland. Anasyla birlikte komu kadnlarn pencerelere frladklarn gren kz, testisini elinden yere brakt, hayretle, merakla dolu baklarn gelenlere dikti.

Az tede, mahallenin frn nnde, banda ekmek tepsisiyle duraklayan bir kadn, ellerini nlne silerek frnn kapsna kan frnc, pencerelerde, kaplarda biriken kalabaln arasna kartlar. Grup, Altnta mahallesinden eme asfaltna karak, Urla'nn iine doru ilerledi. Gelenleri penceresinden gren bir kadn, kapya frlayp komusuna seslendi: Recep'in kz gelir, tandn m komu? Komusu karlk verdi: Tandm ya! Tanmaz olur muyum? Belki bir ay olduydu kat diye duyduk... Sz oradan bitiikteki pencereye geti: Aye'nin k deil mi bu? Oradan da bitiik kapya: Olam grmemitim hi de, kimdir karamazdm! Nesi var be komum? Erkek gibi erkek baksana! Ben gene babas istemez diye duyunca psrn biri sanrdm... Yazk genliine... Bu konumalar byle uzand, ilerleyen grubun arkasndan, kapdan pencereye, pencereden sokaa geerek, Urla'nn iine doru yayld. Ne bilirsin lemin hesabm? Szm ona nianlym derler... Yand desene olan! Atarlar ieri!.. Recep dve dve rtr kz... Recep mi rtr? Baksana sen o kza? Ablalarn ne kadar -rttyse bunu da o kadar rtr!.. Nerde gizlenmi bunlar ka gndr? Ne bileyim? Beraber miydim be bana sorarsn? Elektrik fabrikasnn nnde, Urla'nn parke deli ana caddesine girerken, grubun arkas sra, bykl kkl ocuklarn, meraklanan delikanllarn katld, bir kuyruk bymeye balad. Ana caddenin iki tarafndaki kahvelerde kt, domino oynayanlar, bo oturanlar, ellerindeki iskambil ktlar, avularndaki domino talar ile yerlerinden kalktlar. Kahvelerin nne dizildiler. Grup nlerinden getikten sonra, ounda, tekrar yerlerine dnp oyunlarna devam etmek hevesi kalmad. Oyunlarn yarda brakp, karakola doru uzaklaan grubun arkasna takldlar. Cemal ile Zeli, jandarmalarn, bekinin nnde, karakolun merdivenlerini knca, altm yetmi kiiyi bulan bir merakl grubu, karakolun kaps nnde kald. Dakikalar getike, merakllarn says artt. Toplanan kalabalk Park Kahvesi'ne, Cumhuriyet Alam'nn kar kaldrmlarna yaylarak karakolun nnde yer ald. Beki smail, baavuun kaps nnde Cemal'i omuzundan tu-tup evirdi. yle ge!.. Sonra da Zeli'e dnd. Kar duvarn dibini gsterdi. Sen de yle bir iki adm ayrl bakalm. Jandarma, Cemal'in kelepesini zd, yanna dikildi. Beki, baavuun yanna girdi. Kaaklarn bulunduunu haber verdi. Baavu kapsndan Cemal'le Zeli'e bakt. Sonra yerine dnd. Telefonla savcy arad. Savc alma saati sona erdiinden, odasndan kmak zereydi. Haberi alnca yerine dnd. Kaaklarn etrafnda kaymakama, parti bakanna kadar genileyen dedikodulardan can skknd. Baavua, kzn doktor muayenesi yapldktan sonra, kaaklarn hemen gnderilmesini, ifadelerini kendi almak istediini syledi. Yazcyla, sulh ceza hkimine de kmamas, odasnda kalmas iin haber gnderildi... Zeli bir jandarmann beraberinde hkmetin doktoruna kadar gitti. Doktorun verdii rapordan bir haftadan fazla bir zamandan beri kzlnn giderilmi olduu anlald. Zeli karakola dnnce, jandarma tekrar Cemal'in kelepesini vurdu. Cemal, Zeli, iki jandarmann arasnda karakolun merdivenlerinden indiler, gerileyen, gemelerine yol aan, sonra da arkalarndan oullanan merakl kalabal arasnda adliyeye doru ilerlediler. Savc, odasna ald Cemal'le Zeli'i sabrszlkla karlad: Gelin bakalm! Bizi bu kadar zamandr uratrdnz! Nerelerdeydiniz ka gndr? Cemal'le Zeli, ilk admda, savcnn zerinde dolaan baklaryla karlamaktan ekinerek, baklarn bir zaman, odadaki kitaplar, masa, yaz makinesinin banda bekleyen yazc, duvardaki Atatrk portresi arasnda dolatrdlar... Ha, nerelerdeydiniz? Savc baklarn Cemal'in zerinde durdurdu:

 Sana soruyorum? Cemal omuz silkti. Cevap versene olum! Nerelerdeydiniz? Hi... Nasl hi?.. zbek yolunda, zeytinde alyorduk... Savc bu cevaba az ok ard. Yazcya dnd: Hazr msn olum? Yazc elleri makinenin tular zerinde bekliyordu. Savc, Cemal'in sorgusuna balad. Kimliini saptadktan sonra sordu: Anlat bakalm? Cemal tekrar omuz silkti: Ne anlataym? Bu kz karmsn, onu anlat!.. Cemal ne diyeceini bilemiyordu: Oldu itel.. Nasl oldu? Katk!.. Savc sesini ykseltti: Kzdrmasana adam olum! Anlatsana! Nasl katnz? Birdenbire umadnz ya? Yannda kim vard? Nasl bir araya geldiniz? Hepsini teker teker anlat. Yerinde gittike sabrszlaan Zeli dayanamad atld: Onun kabahati yok hkim bey! Btn kabahat benim. Zeli'in kimin karsnda olduklarn kesin olarak bildii yoktu. Odaya girileri de acele olmu, kapdaki yazy okuyamamt. Savc baklarn kendisine dikince yan banda yazcnn, "savc bey" diye fsldadn duydu. Ayn heyecanla hatasn dzeltti: Savc bey. Savc ho karlamad onun bu hareketini: Sen kimin karsnda konutuunu ren evvela! Sus hadi. Tekrar Cemal'e dnd: Syle olum, seni dinliyorum? Ne diyebilirdi Cemal? Zeli istedi de kardm demeye dili varmyor, olay baka trl ne ekilde anlatacan da kestiremiyordu. Cevap bulamad gene. Zeli tekrar atld: Ben istedim savc bey! Ben onu kolundan tuttum.katk! O-nun anlataca bir ey yok ki, anlatsn. Savc dikkatini Zeli'in zerine toplad: Sen mi istedin? Ben istedim!.. lk anda kzn bu davrannda bir sebep aramak gerekiyordu: Kzm, beni dinle, burada kanun himayesi altndasn! Hakikat neyse onu syle! Bu delikanl seni bu ekilde ifade vermen iin tehdit altnda tutuyorsa ekinme! Kimse bir ktlk yapmaz sana. Zeli, savcnn szn tamamlamasn zor bekledi. Katiyyen savc bey, katiyyen... Ret ederim bu sylediklerinizi! Savc nndeki ktlar kartrarak devam etti: Bak o zaman, seni karrlarken barm armsn! imdi niye byle sylyorsun? Ret ederim! Kim barm arm?! Sen barmsn? Bu delikanlyla yardmcs seni srklemiler!.. Beni srklemiler mi?! Hepsi yalan!.. Hepsi uydurma! Hepsini ret ederim! Hangi dman uydurmu bu kuyruklu yalanlar!.. Kim anlatm size bunlar? Savc nndeki ktlara elinin tersiyle bir iki defa vurdu: le kzm, btn ahitlerin dedikleri byle! Bunlar ben kendiliinden bilecek deilim ya! Kim o ahitler? Biz kaarken kimse yoktu etrafta! Nerden ahit olmular? te bak Fehmi Has, Yaar Yen... tekiler hep byle sylyorlar. Zeli'in fkesi iyice ykseldi: Bak utanmazlara; bak terbiyesizlere! Bundan tesi olmaz iftirann! Yaptklar yetmiyormu gibi, stelik sizi de kandrmaya kalkmlar! Reziller! Onlarn benim yolumu beklediklerini haber aldm da, ben onlann elinden kurtulmak iin katm. Biz yazdan beri

mektuplasn, seviiriz Cemal'le, savc bey! Biz birbirimizi dn tanmadk! Yazdan beri de kararlydk da katk. Bakas niye yardm etsin? Zeli geen olaylar, birsolukta savcya tekrarlad. Kr Fehmi'nin, Bekir'in gayretlerini anlatt. Savc, adliyenin bahesinde, Recep'le birlikte, Kr Fehmi'yi grd sabah dndklerini hatrlad. Zeli'in anlattklarna inand. nndeki ktlar evirdi evirdi: Peki, ne yapalm imdi? Sen on sekizini doldurmamsn daha, baban da ikyeti? Zeli heyecann yenemiyordu: Ne olursunuz savc bey, bizi ayrmayn birbirimizden! Siz bilirsiniz artk! Ne yaparsanz yapn, yeter ki bizi ayrmayn!.. Siz bize byklk edin!.. Savc toparland: Hadi kn bakalm!.. Darda bekleyin... Koridora knca, on on be kiilik bir kalabaln, ikiye ayrlarak, bir tarafta Recep, Kr Fehmi, bir tarafta Ali Onba, Barbaroslu Mehmed, ibrahim etrafnda toplandn grdler. Onlar savcnn odasndan dar karan jandarma, bekleyenlerin yaklap kendileriyle konumasn msaade etmedi. Savcnn yazcs az sonra elinde ktlarla kt. Jandarmaya: Hadi bakalm, evrak hazr, dedi, yryn! Suln cezaya... Zeli, Cemal, beraberindeki jandarmalar, yazcnn arkasndan adliyenin alt katna indiler. Az nce, karakoldan adliyeye kadar, kendilerinin ardndan gelen kalabaln, adliyenin alt katndaki salonda beklediini grdler. Kalabalk tekrar yayld. Onlar, sulh ceza hkiminin kaps nne kadar ilerleyip durdular. Etraftan Cemal'e bir iki seslenen, merhaba diyen kt. Yazc, kaleme urad. ok kalmadan kalemden kt. Az sonra, kalabalk arasnda, hkim, tutanak yazcs, mbairin duruma salonuna getikleri grld. Salonun kaplar ald. Hkimin, savclktan gelen ktlara gz gezdirmesi bir dakikay doldurmadt. Mbaire dnd: ar bakalm, gelsinler... Mbair kapnn nnde gzlerini kendisinden ayrmayan jandarmaya kk bir el iareti yapt. Zeli, Cemal, arkalannda jandarmala-nyla birlikte, sanklara ayrlan masaya getiler. Koridordaki kalabaln byk bir ksm, arkalarndan duruma salonuna doldu. Darda kalanlar da kapnn nne yldlar. Hkim nndeki kt tomarnn yapraklarn bir abukta tekrar evirdi. Cemal'e dnd: Kalk bakalm! Cemal'in kalkmasna sra kalmadan, bir iki adm ileride bekleyen mbair, bir el iaretiyle atld: Kalk, kalk, ayaa kalk... Gzlerini mbairden ay may an jandarma, Cemal'i srtndan drtt. Cemal, onlann bu telandan akn, bir jandarmaya, bir mbaire bakt. Kalkmakta gecikti. Hkim tekrarlad: Buraya bak olum, nereye bakyorsun? Brak onlan da bana bak!.. Cemal sustu. Doruldu. Adn... Cemal... Babann ad? Ali. Soyadn? Karabacak! Ka doumlusun? Hkim bu soruya, Cemal'in karlk vermesine sra brakmad. nndeki ktlar arasnda, sanklarn nfus ktlarn buldu. Tutanak yazcsna dnd: Yaz olum, Ali olu, Emine'den doma, Cemal Karabacak. 17 Haziran 1931 doumlu. Gene Cemal'e dnd: Nerede oturursun? Gazderesi'nde. Hkim sinirlendi: Gazderesi'nde olur mu olum? Hangi mahallede? Hangi sokakta? Urla'da sabit bir ikametghn yok mu?

Cemal bir ey anlamad bu sorudan: Ha? Yok mu? Sylesene? Gene Cemal'in cevap vermesini beklemedi. Yazcya sordu: Neresi bu Gazderesi? Kuular'n stne der... Cemal'e dnd: Gazderesi'nde bada m oturuyorsunuz? Evet. Urla'da oturduunuz bir ev yok demek? Yok! Anlald imdi. Sabkan var m? Yok! Okur yazar msn? ilkokulu bitirdim. Evli misin? Bu soru da Cemal'i artt. Evli olsam "Zeli'le yan yana iim ne" gibilerden duraklad. Hkim bu sorunun cevabm da beklemedi: Bekr! Cemal'e dnd: Otur bakalm. Mbair gene, oturmasn iaret ederek atld. Jandarma ceketinin gerisinden tutup asld. Cemal kalkt andaki aknlyla oturdu. Hkim, Zeli'e dnd: Sen kalk bakalm. Zeli'in, savcnn yannda tutulduu heyecan yatmamt daha. Hemen kalkt. Mbairin iareti yanda kald. Jandarma, Zeli'i drtmek iin uzannca, sert bir dirsek arpmasyla duraklad. Jandarma, Zeli'in bu aksiliinden alnmad. Hareketinden, onun kalkmasn salamaktan baka kast yoktu. Fakat, salonu, kapnn azm dolduran kalabalk, Zeli'in bu davranndan son derece holand. Glmsemeler, hayranlk mrltlar duyuldu bir anda Adn? Zeliha. Babann ad? Recep! Soyadn? Kayal. Ka yandasn? Zeli'in cevap vermesine sra kalmad. Hkim tutanak yazcsna, nndeki ktlar kartrarak istediklerini yazdrd: Recep kz, Fatma'dan doma, 21 ubat 1933 doumlu Zeliha Kayal... Hkim ayrca Zeli'in yan nndeki, ayn bir kda not etti. Acele bir hesap yapt. Soruturmasna devam etti. Ald cevaplara gre sonulan yazcya tekrarlad: Sra mahalle, Filiz sokakta oturur, bekr, sabkas yok, okur yazar. Otur bakalm, Zeli oturdu. Hkim, Cemal'e iaret etti: Sen kalk! Cemal doraldu. Anlat! Cevap alamad. Ne duruyorsun anlatsana! Cemal az nce, savcya anlattklanndan baka ne anlatmas gerektiini bulmann sknts iinde kekeledi: Neyi? Bak az nce, sabit bir ikametghm yok, yani evim yok dedin, bir de stelik kz karmaya kalkmsn, onu anlat! Anlat bakalm da anlayalm niye yaptn? Kiminle, nasl yaptn bu ii? Oturduu yerde duramayan Zeli daha fazla kendini tutamad, frlad: Hkim bey, msaadeniz olursa nce ben anlataym da sonra o anlatsn! Dinleyicilerden yeni bir mrlt ykseldi. Sen sran gelince anlatrsn! Sra benim hkim bey. O bu ite bana uydu! Ben istedim, ben katm ona! nce ben anlataym nasl katm da, sonunu o anlatsn.

Dinleyiciler arasnda, dirsek vurulan, bir anda btn salonu dolat. Honutluk, beenmeden doan mnltlann grlts ykseldi. Hkim elini masann stne indirdi: Grlt yok! Yoksa atanm hepinizi dar!.. Mnlt bir an kesildi: O mu sana uydu? O uydu elbette... Hkim de dinleyiciler kadar holanmt Zeli'in davranndan. Anlat bakalm yleyse nce sen! Cemal sen otur olum. Zeli, sebebini sylemeden ksaca nasl katklarn anlatt. Peki nerelerdeydiniz bu kadar zamandr? Hi, dada tata! Bo bir dam bulduk gizlendik!.. Peki siz kaarken bu Cemal'in yannda kimse yok muydu? Yoktu!.. Bu srada, salonun kapsna yakn kalabalk arasnda, Fehmi'nin darya kmak iin yol amaya alt hkimin gznden kamad. Nereye Fehmi Has? Ne o, skldn m? Zeli heyecanndan btn saflyla kendini tutamad: Brakmayn ksn hkim bey. Brakmayn da yzleelim bakalm! Ne ifade verdiyse yzme kar versin! Fehmi duymazlktan geldi bu szleri. Kalabalk arasnda glmeler, "Yaa kzm! Syle! Susma!" sesleri duyuldu. Fehmi bozulmu bir tavrla hkime karlk vererek, salondan dan szld: Arkadalar danda hkim bey Hkim sesini ykseltti: Arkadalar, hep arkadalar!.. Hi de arkadalarndan vazgeemezsin maallah! Dinleyiciler glt. Zeli tekrar atld: Onun yz yok ki kalsn hkim beyim! Yz yok ki beklesin... Ben kamasaydm, gidip Cemal'i bulmasaydm, onlann niyeti benim erefimi, namusumu iki paralk etmekti! lrdm ben hkim bey, lrdm de bunlara teslim olmazdm! Ben, bunlarn beni Bekir'e karmak iin yolumu beklediklerini haber aldm da katm. Dinleyiciler arasnda dolaan mrlt birden uultu halini ald. Hkim tekrar elini masaya indirdi: Grlt yok! Mbair kollarn dinleyicilere doru kaldrd: Susun! Susun bakalm! Hkim az nce ald nota bakt: A kzm, ay daha bekleyemediniz mi? Dedim ya hkim bey mecbur kaldk diye. Bizim ayla gnle ne iliiimiz olsun? Bizim aklmz bu hesaplara neden ersin? Biz de herkes gibi gnlmzle, elimizi emeimizi birletirelim dedik, karmza bir tabur dman kt. Hkim onu susturmak zonnda kald. Dinleyiciler gittike heyecanlanyordu: Peki, anlald. Ardndan Cemal'e sordu: yle mi? Cemal: yle, dedi. Hkim, tutanak yazcsna ksa bir iki satrla, soruturmasnn zetini yazdrd. Kararn bildirdi: Olum seni tevkif ediyoruz! Evlenmek istediin kzn ya on sekizi doldurmad iin yle icap ediyor! Kzm seni de babana teslim edeceiz. Hkim kararnn son cmlesini tamamlarken yerinden doruldu. Cppesini kanp koltuun aralna brakt. Zeli, hemen hkimin masasna doru atld. Hkim bey, kymayn bize! Ayrmayn bizi!.. Mbaif, Zeli ile hkimin masas arasna girdi. Hkim kapya doru yrd. Kzm ben kararm verdim! Benim elimden gelen bu! Artk gerisini ailenle hallet!.. Dinleyiciler kmldad. Uultu, grlt tekrar artt. Zeli'in tekrar "Hkim bey!" diye seslendii duyulduu srada, hkim duruma salonundan kt.

11. AIK YARGILAMA

Az soma, Cemal'le Zeli, jandarmalarn nnde karakola dndler. Kalabalk arkalarndan karakolun kaps nne yld. Jandarmalardan biri, iinde sulh ceza hkiminin karar rnei bulunan elindeki zarf, karakol onbasna verdi. Onba karar okudu. Odasndan kt. Bir ba iaretiyle, karakolun arka tarafndaki hapishaneyi gstererek, Cemal'in hapishaneye gtrlmesini bildirdi. Cemal, jandarmalarn nnde, karakolun koridorunu geti. Karakolun arka kapsndan hapishaneye doru yrd. Onba br jandarmaya dnd: Kzn babasn ar! Jandarma, karakolun kaps nnde ylan kalabala doru yrd. Onba odasna girdi. Zeli, yalnz kaldn grnce, Cemal'in arkasndan atld. Cemal, hapishanenin bahe kapsn gemi, baheden koulara doru dnmt. Bahe duvarnn parmaklklarna sarlan Zeli'in haykryla duraklad. Cemal!.. Karakolun kaps nndeki kalabaln n sralar kmldad. Arka sralarda kalanlar artan bir merakla onlann arasna kart. Ne oldu? Ne var? Karakolun gerisine, hapishanenin d avlusuna doru dolaanlar, Zeli'le Cemal'in bahe duvan parmaklklan gerisinden, sk skya kucaklatklarn grdler. Bir delikanl: Aferin kza! dedi, kz dediin byle olur!.. Yanndaki karlk verdi: Duydun mu hkime dediklerini? Duydum elbet! Hepsini duydum! Bir lafn karmadm! Hepsi de yamand... Daha yal biri atld: Bunlar ecelden gayrisi ayramaz birbirinden!.. teden daha ileri giden biri kt: Bylesine o bile yetmez!.. Biri sordu: Bekir hl alacandan mitli mi bunu? lk delikanl bir kahkaha att: Bunun burasnda zahmetsiz gvey olmak var! Byle frsat bolamr m? Glmeler kalabaln gerilerine doru yayld. Ta karakolun nnde kalan Bekir'e doru ulat. Bekir'in yaknlarnda bulunan biri sordu: Ne dersin Bekir Aa? Sen alacan m bu kz? Bekir bozulmu bir tavrla mrldand: Ksmet! Allah ne yazmsa o olur! Adam bu cevaba gld. Yanndaki anlamak istedi: Nc diyor? Allah yazmsa olur diyor!.. Bu cevap fsltlar, gller, yuhalamalar arasnda karakolun genlerine kadar dnd. Onba, jandarmalar, karakolun arka kapsndan km, kalabaln stne yryorlard: Hadi bakalm, akam oldu. Dadn, toplanmayn burada! Kalabalk, jandannalarm nnde geriledi. tede, gardiyan, Cemal'in omuzundan tutmu ekiyordu: Buras bunun yeri deil! Yr hemerim!.. Zeli, kollan Cemal'in omuzlarndan zlrken: Korkma Cemal, dedi, benden yana hi korkma! Bana kimse dokunamaz!.. Kou kaps Cemal'in ardndan kapand. Zeli, jandarmalar az tede, karakolun gerisinde, kalabal datmaya alrlarken, arkasna dikilen baavuun sesini duydu: Kzm, ayrl bakalm buradan! Hzla dnd, gerisinde kalan parmaklklar, parmaklar arasnda sk skya kavrad. Hadi, ge oldu! Gs hzla kalkp iniyor, elleri parmaklklara gittike daha sk kenetleniyordu. Brakn beni! Baban geliyor! Yok benim babam! Yok bekleyenim!.. Baavu, sakin, kalabal datmaya alan jandarmalara seslendi: Onba!.. Onba yaklat: Buyurun baavuum!..

 ar bunun babasn... Onba ayrlnca jandarmalar bir an durakladlar. Kalabalk tekrar hapishanenin d avlusuna doru ilerledi. Recep, ekingen bir tavrla yaklat. Azn ap bir ey sylemedi. Baavu ksa bir an onun hareketini bekledi. Hadi al kzn!.. Recep, baklarn Zeli'e doru kaldrd. Gene bir ey diyemedi. Alsana!.. Adam, Zeli'in akmaklanan, saldran baklar nnde, tekrar ban nne emek zorunda kald. Glkle mrldand: Hadi anan bekler!.. Zeli btn soluunu boaltt: Yok benim anam babam!.. Buradan cenazemi alrsn benim alrsam! Cenazemi verirsin Bekir'e. Baavu, onba, Zeli'e doru yaklatlar. Biri bir elini, br brn parmaklklardan ayrmak istediler. Fazla zorlamadlar. Baavu: Hadi kzm, ocukluk etme, dedi, buras karakol! Burada tutamayz seni!.. Zeli parmaklklara daha sk sakildi. Ayaklarn gerdi: Buradan bir yere ayramazsnz beni!.. Cemal ieride kaldka benim de yerim buras!.. Kalabalk gittike parmaklklara doru yaklayordu. Arka sralarda, Zeli'in dediklerini duyanlar, ndekileri daha ileri itiyorlard: Ne dedi? Ne diyor? ndekiler tekrarlyorlard: Ayrlmam diyor! Cenazemi kaldrrsnz buradan diyor! Cemal hapiste kaldka ben de burada yatar, burada kalkanm diyor! Kalabal heyecan rpertileri dolayordu: Yaa kz! Yaa! Ayrlma! Aferin kz! Aferin! Dayat! Nerde bu Bekir be? Utanma yok mu bunda be? Alaca karanlk iinde, sokaklarn elektrikleri yand. Uzaklarda yaan bir yamurun gk grltleri duyuldu. Havay bir iki imek aydnlatt. Kalabalk arka sralardan Bekir'i iti kak yakalayp srkledi. n tarafa ortaya ald. Kimi yakasndan, kimi kolundan, omzundan, sarsp tartaklamaya balad. Git hadi, vazgetim de! Babasna vazgetim de! Helal olsun de! Utan be! Skl be! Hi erkeklik yok mu sende? Allah'ndan kork! Vicdansz kerata!.. Bekir ne diyeceini ard. Kalabalk arasnda Kr Fehmi ile Ya-ar' arad. Kr Fehmi konutu: O babasna avu dolusu para verdi! Sen sus bakalm! Sen karma! Yaar konuacak oldu: Bekir'den istediiniz ne? Alp da kamad ya! Babas sz kesti de alc oldu!.. Sen sus be bacaksz!.. Ks eneni!.. Kalabalk karann vermiti: Nerede olann babas? Ali Onba, Ali Onba! sesleri duyuldu. Ali Onba'y, arkasnda Cemal'in days ile birlikte ne srklediler. Ali Onba ver unun parasn! Kapat azn! Barbaroslu Mehmed: karsn hesabn, dedi... Ali Onba kabul etti: karsn hesabm ttn satnda deyelim. 12. GELN

Kalabaln yarglar kararlarn verdiler: Peki, oldu bu i! Yusuf avu nerede? Yusuf avu, sen ge ileri! Yusuf avu kalabaln nne itildi. Yusuf avu, ge ileri de bitir bu ii. Yusuf avu, baavula Recep'in yanna doru ilerledi. Baefendi, msaaden var m? Ne gibi? Recep'e bir diyeceim var! De bakalm! Yusuf avu, Recep'i kolundan yana ekti: Recep vazge bu akldan! Recep susuyordu. Biz temelli deiliz bu dnyada! lem de, ocuklarmz da ardmzdan kt laf etmesinler! Recep, Yusuf avu'un nnde, karakolun arka kapsna doru dnd: Sen bilirsin!.. Uzatma, geri al ikyetini!.. Recep, baavua doru, bayla, yaplan neriyi kabul ettiini belirten bir iaret verdi. Hadi yleyse! Zapt tutun da imzala!.. Yusuf avu elini Zeli'e uzatt: Hadi sen de bizimle gel!.. Zeli'in elleri parmaklarndan zld. Baavuun, babasnn arkasndan, Yusuf avu'la birlikte karakola doru yrdler. nlerinden getikleri kalabalk, yava yava karakolun arka tarafndan caddeye doru boalrken, ak farkla kazanlan bir man sonunda, sahadan ayrlan taraftarlar kadar memnundu. Ertesi sabah, Yusuf avu, yannda Zeli, Recep, Ali Onba ile birlikte gen bir 'avukatn yazhanesine girdi. Avukat yazhanesinde yalnzd. Masann stne yayd kanunlar kartryordu. Girenleri ayaa kalkarak karlad. Yusuf avu acele bir selamlamadan sonra: Nihat Bey, dedi, senden bir ricaya geldik!.. Avukat oturmalar iin hepsine yer gsterdi. Anlat Yusuf avu, dedi, olacak bir ise yapalm. Yusuf avu, Cemal'le Zeli'in macerasn ksaca anlatt. Recep'in ikyetini geri aldn, kzn Cemal'le evlendireceini, fakat kamu davas dmedii iin Cemal'in nikha kadar hapiste kalacan, ilansz evlenmeleri iin gerekenin yaplmasn istedi. Szlerini bitirince ekledi: Bir kurular yok bunlarn! Artk sen bilirsin!.. Avukatn henz fazla bir ii yoktu elinde. nce yeni bir dava alacan sanmt onlar karlarken, iin umduu gibi kmadn grnce, gene de davran deimedi. Ta ocukluundan beri tand Yusuf avu'a glmsedi: Salk olsun Yusuf avu! Paray da paras olandan alrz... Savcla, sulh hkimliine iki dileke yazd. Pullad. Recep'e parmak bastrd. Hkime gidin, derdinizi ayrca bir iki kelimeyle de ona anlatn! Karlarsak ben de sylerim... Zeli yerinde duramyordu, btn bunlar olup biterken. Avukatn dilekeleri babasnn eline tututurduunu grnce oturduu iskemleden kalkt. Avukat ona doru dnd: Beni de nikha armay unutma olmaz m? Zeli kapya doru ilerledi yan yan: Bekleriz avukat bey! Gelmezseniz gceniriz!.. Babas, Yusuf avu'u elinden yakalad: Hadi abuk olun! Oyalanmayn. Hadi, ge kalyoruz... Avukat, yazhanenin kaps nnde kalp, bir zaman Zeli'in, yanndakileri srkler gibi ekip gtrn seyretti. O gn akam st, yazhanesinden ktktan sonra, her akam olduu gibi, Urla-Izmir osesinde, tek bana Urla'nn dna doru, bir iki kilometre uzand. Dnte, Urla'ya girerken, kardan Zeli'in koltuunun altnda kck bir boha, yannda bir delikanlyla, kalkmak zere olan son Urla-zmir otobsne doru kotuunu grd.

Zeli onun yanna gelince durdu. Yanndaki delikanly gsterdi: Buydu! Evlendik, nikhtan geliyoruz! Teekkr ederiz avukat bey! Sonra da Cemal'e dnd: Avukat bey yazd dilekelerimizi. Cemal avukat mahcup bir ba iaretiyle selamlad. Avukat sordu: Peki imdi nereye byle acele acele? Zeli karlk verdi: zmir'e! Ttn ilemeye! Maazalar ald artk!.. alacaz... Geriden her ikisinin akraba kalabal yetiti. leriden de kalkmak zere olan otobsn muavini seslendi: izmir'e gidecekler! abuk olun bakalm!.. Zeli, Cemal'i elinden tutup ekti. Hakknz helal edin avukat bey! Yolunuz ak olsun... Zeli'le Cemal'in acele acele otobse bindiklerini, arka sraya yerletiklerini grd. Hsm akrabalan otobsn gerisinde toplandlar. Daireler kapanm, memurlar ikier er, Urla-tzmir yolunda dolamaya kmlard. Ceza mahkemesinin tutanak yazcs, yannda hukuk mahkemesinin tutanak yazcs ile birlikte avukat Nihat'a yaklatlar. Kzn koltuundaki o kk bohay grdn m Nihat Bey? Grdm.. O kk bohay onlann nerelerden, nasl kurtardklarn bir bilsen, kymetini daha ok anlarsn!.. Nihat, yazcnn dediklerini az ok bildiini belirten bir iaretle glmsedi. Ceza yazcs arkadam kastederek devam etti: Buna her zaman sylerim evlen diye! yle susu olsun, busu olsun, cebinde paras olsun diye beklersen, bu dnyada yalnzlktan kurtulamazsn! Bir kk boha da adam olana yeter derim, anlatamam! Bana bin dereden su getirir!.. Otobsn kalktn grdler. Zeli, arka camdan geride braktklar herkesle birlikte onlara da el sallad. Ceza yazcs yksek sesle tekrarlad: Gle gle! Gle gle!.. Sonra avukat Nihat'a dnd: Bak Nihat Bey, otobsn arka camnda ne yazl, okudun mu? Otobs yol alrken, de arka camda yazl yazy okudular: "Gle gle!" 3 Eyll 1957, izmir 13 Haziran 1959, Paris Necati Cumal Btn Eserleri: kanlar: 1-VRAN DALAR(Roman) 4. Bas 1995 Orhan Kemal 1995 Yunus Nadi 1995 mer Asm Aksoy dlleri 2 MAKEDONYA 1900 (ykler) 7.Bas 3-SUSUZ YAZ (ykler) ll.Bas 4-AY BYRKEN UYUYAMAM (ykler) 8. Bas 5-YAMURLARLA TOPRAKLAR (Roman) 4.Bas 6-ULUS OLMAK (Atatrk Denemeleri) 7-GZEL AYDINLIK (iirler 1) 6.Bas 8-MBATLA GELEN (iirler 2) 5.Bas 9-ZEL (Roman) 14.Bas 10-U MNK SEREM (Roman) 6.Bas 11-ACI TTN (Roman) lO.Bas 12-SENlN N EY DEMOKRAS (Denemeler) 3.Bas 13-YALNIZ KADIN (ykler) 8.Bas 14-AK DA GEZER (Roman) 6.Bas 15-IDDET RUHU (Denemeler) 3.Bas 16-DEIlK GZLE (ykler) lO.Bas 1957 Sait Faik Armaan