Professional Documents
Culture Documents
Ebru Kl akmak
Yrd. Do. Dr. zcan Erkan Akgn, Yrd. Do. Dr. irin Karadeniz, Dr. Funda Demirel
letiim:
Gazi niversitesi Gazi Eitim Fakltesi
Bilgisayar ve retim Teknolojileri Eitimi Blm
L Blok No:304, Beevler, ANKARA
ekilic@gazi.edu.tr
iii
sirin@gazi.edu.tr
iv
SUNU
Sosyal bilimler alannda lisans ve lisans st dzeylerde bilimsel aratrma
yntemleri ile ilgili pek ok ders okutulmaktadr. Anayasada, eitimle ilgili
yasalarda, retim programlarnda ve ynetmeliklerde okullar ile retmenlerin
retim dnda bir baka temel grevinin aratrma olduunun vurgulanmasna
ramen, eitim fakltelerinin yeniden yaplandrld 1997 ylndan itibaren
retmen yetitiren lisans programlarnn tamamna yaknnda bu tr dersler
programlardan kartlmtr. Daha sonra yaplan pek ok yerel, ulusal ve
uluslararas aratrmalarn sonular ilkretim ve ortaretim rencilerinin en
baarsz olduklar alanlar iinde bilimsel sre becerilerinin ve problem zme
becerilerinin olduunu gstermitir.
Bilimsel aratrma sonularn referans alan Milli Eitim Bakanl
ilkretimden balamak zere tm ders programlarn yaplandrmac anlaya
dayal olarak yeniden hazrlamaya balam ve ilkretim 1-5 yeni ders
programlarn 2004/2005 ylnda uygulamaya koymutur. Yeni ders
programlarnn dikkat eken yanlarndan biri, rencilere aratrma kltrnn
kazandrlmasna vurgu yapm olmas ve okullar adeta birer proje, aratrma
yuvalar olarak grmesidir.
Tm bu gelimelere paralel olarak YK eitim fakltelerinin programlarnn
gelitirilmesine karar vermi ve bu konuda eitim fakltelerinin de katlmn
salayarak retmen yetitiren lisans programlarn yeniden dzenlenmitir. Yeni
ders programlarnda bilimsel aratrma yntemleriyle ilgili derslere yer verilmitir.
Bu kitap, eitimin yan sra sosyal bilimlerin dier alanlarnda lisans
dzeyinde okutulan aratrma yntemleriyle ilgili dersler iin ders kitab olarak
hazrlanmtr. Kitabn ayn zamanda sosyal bilimler alannda alma yapan tm
aratrmaclar iin kaynak bir kitap olabilecei dnlmtr.
Kitabn birinci blmn temel kavramlar da ieren Bilimsel Aratrmann
Temelleri oluturmaktadr. Problemi Tanmlama olarak isimlendirilen ikinci
blmde problemin seimi ve tanmlanmasna ilikin srelere yer verilmitir.
nc blm rnekleme Yntemleri, drdnc blm Veri Toplama
Aralar, beinci blm Nicel Aratrmalar ve altnc blm Nitel
Aratrmalar oluturmaktadr. Kitabn son blm, Raporlatrma konusuna
ayrlmtr.
Kitabn yararl olmas dileiyle, kitabn hazrlanmas srecinde emei geen
herkese kranlarmz sunarz. ubat 2008
vii
NDEKLER
Sunu.......................................................................................................................... vii
indekiler................................................................................................................viii
1. Blm
ix
2. Blm
PROBLEM TANIMLAMA
(ss 27 / 65)
Problem ..................................................................................................................... 28
Aratrma Problemi..................................................................................................... 29
Literatr Taramas ...................................................................................................... 34
Deikenlerin.............................................................................................................. 46
Deikenlerin Snflandrlmas................................................................................ 47
Hipotez ...................................................................................................................... 54
Ama ......................................................................................................................... 58
nem ........................................................................................................................ 59
Saytl......................................................................................................................... 59
Snrllklar .................................................................................................................. 60
Tanmlar .................................................................................................................... 61
Uygulama .................................................................................................................. 62
zet ........................................................................................................................... 63
3. Blm
RNEKLEME YNTEMLER
(ss 67 / 88)
Temel Kavramlar........................................................................................................ 68
Evren ve Saym ..................................................................................................... 68
rneklem ve rnekleme ........................................................................................ 69
rnekleme Yntemleri ve Snflandrma ...................................................................... 71
Sekisiz rnekleme Yntemleri ................................................................................... 74
Basit Sekisiz rnekleme ....................................................................................... 74
Tabakal rnekleme .............................................................................................. 75
Sekisiz Olmayan rnekleme Yntemleri .................................................................... 77
Sistematik rnekleme ............................................................................................ 77
Amasal rnekleme............................................................................................... 78
Uygun / Kazara rnekleme .................................................................................... 80
rneklem Bykl.................................................................................................. 81
Srekli Deikenlerde Tahmin................................................................................ 83
Sreksiz Deikenlerde Tahmin.............................................................................. 83
zet ........................................................................................................................... 87
4. Blm
5. Blm
NCEL ARATIRMALAR
(ss 133 / 198)
Giri......................................................................................................................... 134
Deneysel Desenler .................................................................................................... 137
Deneysel Desenlerin Temel zellikleri .................................................................. 139
Zayf Deneysel Desenler....................................................................................... 142
Gerek Deneysel Desenler ................................................................................... 146
Yar Deneysel Desenler........................................................................................ 151
Faktryel Desenler............................................................................................... 153
Tek Denekli Aratrma .............................................................................................. 156
rnek Aratrma Durumlar.................................................................................. 156
Tek Denekli Aratrma Nedir? .............................................................................. 157
Tek Denekli Aratrmann Felsefi Temeli ve zellikleri........................................... 157
Tek Denekli Aratrma Desenleri .......................................................................... 158
AB Deseni ...................................................................................................... 159
ABA Deseni.................................................................................................... 160
ABAB Deseni ................................................................................................. 161
xi
xii
6. Blm
NTEL ARATIRMALAR
(ss 199 / 277)
Nitel Aratrmalarn Temelleri.................................................................................... 200
Nitel Aratrmann zellikleri ................................................................................ 201
Nitel ve Nicel Aratrmalar Arasndaki Farklar ....................................................... 203
Nitel Aratrmalarn Aamalar.............................................................................. 207
Nitel Aratrmalarda Genelleme............................................................................ 209
Nitel Aratrmalarda Geerlik ve Gvenirlik Sorunlar ........................................... 210
Nitel ve Nicel Aratrmalarn Birlikte Kullanlmas.................................................. 212
Gzlem .................................................................................................................... 215
Gzlemin Snflandrlmas ........................................................................................ 216
Yaplandrlma Durumu ....................................................................................... 216
Katlmc Rol ...................................................................................................... 216
Katlmc Gzlemin Aamalar............................................................................... 221
Katlmc Gzlemde Oluabilecek nyarglar......................................................... 224
Kodlama Sistemi.................................................................................................. 225
Grme ................................................................................................................. 232
Grmenin Snflandrlmas .............................................................................. 233
Gzlem ve Grmede Geerlik ve Gvenirlik .......................................................... 251
erik Analizi............................................................................................................. 252
erik Analizinin Aamalar ................................................................................... 254
Durum almas...................................................................................................... 257
Durum almalarnn Trleri .............................................................................. 257
Durum almalarnn Aamalar.......................................................................... 258
Avantaj ve Dezavantajlar ..................................................................................... 260
Durum almalarnn Genellenebilirlii ............................................................... 260
Eylem aratrmalar ................................................................................................... 261
rnek Aratrma Durumlar.................................................................................. 261
Eylem Aratrmas Nedir?..................................................................................... 261
Eylem Aratrmasnn Felsefi Temeli ..................................................................... 262
Eylem Aratrmas Kim in Uygundur?................................................................. 263
Eylem Aratrmasnn zellikleri ........................................................................... 264
Eylem Aratrmasnn Aamalar........................................................................... 266
Eylem Aratrmasnda Evren ve rneklem............................................................ 269
Eylem Aratrmasnda Verilerin Toplanmas ve zmlenmesi.............................. 269
Eylem Aratrmasnn Sonular: ve D Geerlik .............................................. 269
Eylem Aratrmasnn Kalitesini Belirleyen ltler................................................ 269
rnek Aratrmalarn Knyeleri ............................................................................ 269
Ek Okuma Kaynaklar.......................................................................................... 272
zet ......................................................................................................................... 273
xiii
7. Blm
RAPORLATIRMA
(ss 279 / 325)
Giri......................................................................................................................... 280
Bilimsel Bir Yaznn Dzenlenmesi ............................................................................ 280
Makale Trleri ..................................................................................................... 280
Uzunluk ve Balklar ............................................................................................ 282
Bilimsel Bir Yaznn Blmleri................................................................................... 282
Balk Sayfas ...................................................................................................... 282
zet .................................................................................................................... 283
Giri .................................................................................................................... 283
Yntem ............................................................................................................... 284
Bulgular .............................................................................................................. 284
Tartma.............................................................................................................. 285
Kaynaklar............................................................................................................ 285
Ekler ................................................................................................................... 285
Yazar Notu ......................................................................................................... 286
Genel Yazm Kurallar............................................................................................... 287
Sayfa Ayarlarnn Dzenlenmesi........................................................................... 287
Kaynaklar................................................................................................................. 327
xiv
1.
BLM
BLMSEL
ARATIRMANIN
TEMELLER
Kazanmlar
Bu blmn sonunda;
indekiler
Bilmenin yollar
Bilimsel yntem
Aratrma trleri
BLMENN YOLLARI
Problemi Tanmlama
2.
27
BLM
PROBLEM
TANIMLAMA
Kazanmlar
Bu blmn sonunda;
indekiler
Problem
Aratrma problemi
Literatr taramas
Deikenler
Hipotez
Ama
nem
Saylt
Snrllklar
Tanmlar
Uygulama
zet
28
PROBLEM
Problemin tanmlanmas, ou kez zlmesinden daha nemlidir
Albert Einstein
Problem; teoremler veya kurallar yardmyla zlmesi istenen soru veya
mesele olarak tanmlanmaktadr (TDK, 2007). Hayatmzda karmza birok
problem kmakta ve bunlar farkl yollarla zmeye almaktayz.
Problemler; bir derste nasl yksek not alacamzdan, aadaki zeka
problemine kadar eitlilik gsterir. Aada verilen problemi zerken ayn
zamanda bu srete neler yaptnza dikkat ediniz. Problemin cevab
blmn sonunda verilmitir. Ltfen, cevaba bakmadan nce problemi
zmeye alnz.
rnekleme Yntemleri
3.
67
BLM
RNEKLEME
YNTEMLER
Kazanmlar
Bu blmn sonunda;
indekiler
Temel kavramlar
rneklem bykl
zet
68
TEMEL KAVRAMLAR
rnekleme srecine ve bu srete kullanlan yntemlere gemeden nce
konuyla ilgili temel kavramlar aada ksaca tantlmaya allmtr.
Evren ve Saym
Bir aratrma iin evren (population, universe), sorular cevaplamak
iin ihtiya duyulan verilerin (lmlerin) elde edildii canl ya da cansz
varlklardan oluan byk gruptur. Evren, bir baka ekilde, aratrmada
toplanacak verilerin analizi ile elde edilecek sonularn geerli olaca,
yorumlanaca grup olarak tanmlanabilir. Aratrma sonularnn geerli
olaca evrenin snrlandrlm bir parasna evren birimi denir. Evren
birimi, ilkretim rencilerin okuma alkanlklarn konu edinen bir
aratrmada ilkretim rencileri; liselerdeki disiplin sularn konu edinen
bir aratrmada liseler; blgenin ya da bir ilin sosyo-ekonomik yapsn
incelemeyi konu edinen bir aratrmada mahalleler olabilir. Alperin
aratrmas iin evren birimi kukusuz lise rencileridir. Evrenden elde
edilen verilerden hesaplanan ve evreni betimlemek iin kullanlan deerlere
evren deer ya da parametre denir.
4.
BLM
VER TOPLAMA
ARALARI
Kazanmlar
Bu blmn sonunda;
indekiler
lme
Gvenirlik
Geerlik
Madde analizi
Anket gelitirme
zet
89
LME
Bilimsel aratrma herkesin neler grdn grmek
ancak herkesten farkl dnmektir.
Anonim
Bilim, kuramsal yap ve gzlem yoluyla retilen veriler olmak zere iki
temel sisteme dayanr. Matematik ve sembolik mantk gibi disiplinlerde
gzleme dayal veri yoktur. Buna karn fizik, psikoloji ve sosyoloji gibi
bilimler hem kuramsal hem de gzleme dayal verilere sahiptir. Bilimde
kuramsal yaplarla deneysel yaplar arasndaki iliki, lme yoluyla kurulur
(Baykul, 2000). Bilimde, olaylar arasndaki ilikilere dair kurulan
hipotezlerin, kuramlarn doruluklarnn test edilmesi gzleme dayal
uygulamal aratrmalar gerektirir. Aratrmalarn baars ise, ncelikle
uygulamada elde edilen gzlemlerin, lme sonularnn Ne kadar tutarl
olduuna? ve lmek istediimiz zellii ne kadar yansttna? baldr.
Birinci soru lme sonularnn gvenirlii (reliability), ikinci soru ise
geerlii (validity) ile ilgilidir. lme ile ilgili karlalabilecek bir baka
kavram da testlerin kullanlldr. Bir testin kullanl olmas, onun
cevaplayclar tarafndan kolayca okunabilir ve cevaplanabilir olmasyla
ilgilidir. Kullanl bir testi alan kiinin cevaplamada istekli ve samimi olaca
ifade edilebilir
lmenin literatrde pek ok tanm vardr. Turgut (1977) lmeyi, bir
niteliin gzlenip gzlem sonucunun say veya baka sembollerle
gsterilmesi olarak tanmlar. Baykul (2000)a gre lme, gerek
dnyann elemanlarn say veya sembollerle ifade eden bir modeldir.
Baykul, lme ileminin temel bileenine dikkat eker: a) llecek
nitelikler, b) niteliklerin eletirilecei say veya semboller, ksacas semboller,
c) birey ya da nesnenin llen nitelikle ilgili miktarlarnn, dzeylerinin
belirlenmesinde temel alnacak lme kurallar.
Sonu olarak, lme birey ya da nesnelerin niteliklerinin uygun aralar
kullanlarak gzlenip, gzlem sonularnn sembollerle ifade edilmesi olarak
tanmlanabilir. Birey ya da nesnelerin llen zelliklerine ilikin elde edilen
lme sonularnn belli matematiksel nitelikleri vardr. Bu matematiksel
nitelikler, llen deikenlerin lme dzeylerini gsterir. Pek ok
almada lek trleri olarak da tanmlanan lme dzeyleri ve bunlarn
karlatrmal bir deerlendirmesi aada verilmitir (Kkl, Bykztrk ve
okluk, 2007):
Nicel Aratrmalar
5.
BLM
NCEL
ARATIRMALAR
Kazanmlar
Bu blmn sonunda;
indekiler
Giri
Deneysel aratrmalar
Korelasyonel aratrmalar
Tarama aratrmalar
zet
133
134
GR
Hayatta en hakiki mrit, ilimdir.
Mustafa Kemal ATATRK
Nitel Aratrmalar
6.
BLM
NTEL
ARATIRMALAR
Kazanmlar
Bu blmn sonunda;
indekiler
199
Raporlatrma
7.
279
BLM
RAPORLATIRMA
Kazanmlar
Bu blmn sonunda;
indekiler
Giri
Makale trleri
Uzunluk ve balklar
Kaynak gsterme
280
GR
Gelecei ngrmenin en iyi yolu,
onu bizzat yaratmaktr.
Alan Kay
Bilimsel yazlarn hazrlanmasnda belli kurallarn olmas hi phesiz
okuyucular arasnda ortak bir dilin olumasn, iletiimin kurulmasn salar.
Bu kurallar, uzmanlarn sistematik almalarn bir sonucu olarak ortaya
kar. Kurallar, yazlarn birbiriyle ayn olmasn salar ve bylece yazlar
basl hale geldiinde, farkl formatlardan kaynaklanan okuyucudaki dikkat
dankln engeller.
Amerikan Psikoloji Derneinin (American Psychology Association-APA)
ortaya koyduu yayn kurallar, geni psikoloji literatrnden, bu alandaki
yazar ve editrlerin deneyimlerinden ve literatrde kabul edilen uzmanlarn
grlerinden yararlanlarak hazrlanmtr. Bu kurallar u anda genel geer
kabul gren kurallardr ve birok dergi de bu kurallar dikkate alarak makale
ve yazlar incelemekte ve yaynlamaktadr.
Yazlarn bu kurallara gre hazrlanmas, literatrde ekil olarak belli bir
standardn yakalanmasn ve bylece okuyucu ve aratrmaclarn bu
yazlardan en yksek verimlilikte yararlanmasn salamaktadr. Bir
okuyucunun hangi baln altnda nelerin olduunu ya da gsterilen
kaynakla ilgili bilgileri nasl bulacan bilmesi, zm iin zaman
kaybetmeden yaznn ieriine younlamasna neden olacaktr. Yine
aratrmac bir yazy hazrlarken hangi balklar altnda yazsn
ekillendireceini, kaynaklar nasl gstereceini ve yazy ekil olarak nasl
dzenleyeceini dnmek zorunda kalmayacaktr.
Bilimsel aratrma yntemlerine uygun olarak yaplm bir almann
literatre girebilmesi iin ncelikle raporlatrlmas gerekir. Bu nedenle bu
blmde, bilimsel bir yaznn nasl raporlatrlaca ve bu aamada dikkat
edilmesi gereken kurallar, APA (2001) kurallar temel alnarak aklanmaya
allmtr.
Kaynaklar
327
KAYNAKLAR
Aiken, L. R. (1997). Questionaries and inventories: Surveying opinions and assesing
personality. Newyork: John Wiley & Sons, Inc.
Altrichter, H., Posch, P. & Somekh, B. (1998). Teachers investigate their work: an introduction
to the methods of action research. New York: Routledge.
American Educational Research Association, American Psychological Association & National
Council on Measurement in Education (1997). Eitimde ve psikolojide lme
standartlar (ev. S.Hovardaolu ve N.Sezgin). Ankara: Trk Psikologlar Dernei
Yaynlar, No 14. (Orijinal Yaym Tarihi. 1985).
American Psychological Association-APA. (2001). Publication manual of the American
Psychological Association. Washington, DC, American Psychological Association.
American Statistical Associatin [ASA]. (1997). ASA series: What is a survey. http://
www.amstat.org/sections/srms/whatsurvey.html adresinden 28 Aralk 2002 tarihinde
alnmtr.
Amerikan Dili Websterin yeni dnya szl (2. Bask). (1984).. New York: Simon ve
Schuster.
Anastasi, A. (1982). Psychological testing (5.bask). New York: Macmillan Publishing.
Anderson, G. (1990). Fundamantals of educational reserch. London: The Falmer Pres.
Balc, A. (2000). Sosyal bilimlerde aratrma: Yntem, teknik ve ilkeler. Ankara: Pegem
Yaynlar.
Baykul, Y. (2000). Eitimde ve psikolojide lme: Klasik test teorisi ve uygulamas. Ankara:
SYM Yaynlar.
Berry, R. S. Y. (1999). Collecting data by in-depth interviewing. British Educational Research
Association
Annual
Conference,
University
of
Sussex
at
Brighton.
http://www.leeds.ac.uk/educol/documents/000001172.htm adresinden 20 Nisan 2004
tarihinde alnmtr.
Brewerton, P. ve Millward, L. (2001). Organizational research methods. Thousand Oaks, New
Delhi: Sage Publications, London.
Borg, W.R. & Gall, M.D. (1989). Educational research: An introduction, (Fifth edition). New
York: Longman Inc.
Burgess, R. G. (1984). In the field: An introduction to field research. London: Routledge.
Bykztrk, . (2002, Gz). Faktr analizi: Temel kavramlar ve lek gelitirmede kullanm.
Eitim Ynetimi Dergisi, 32, 470-483.
Bykztrk, . (2007a). Sosyal bilimler iin veri analizi el kitab: statistik, aratrma deseni,
SPSS uygulamalar ve yorum (Sekizinci bask). Ankara: Pegem Yaynlar
Bykztrk, . (2007b). Deneysel desenler: ntest-sontest kontrol gruplu desen ve SPSS
uygulamal veri analizi (Gelitirilmi ikinci bask). Ankara: Pegem Yaynlar.
Chase, C.L. (1999). Contemporary assessment for educators. USA: Addison-Wesley
Education Pub.
Clinton, I.C. (1997). Contemporary assessment for educators. New York: Longman.
Cohen, L. & Manion, L. (1998). Research methods in education. Fourth edition. London:
Routledge.
Croceker, L. & Algina, J. (1986). Introduction to classical and modern test theory. Fort Worth:
Holt, Rinehart and Winston Inc.