DRT HALFEY FARKLI OKUMAK MI TBARSIZLATIRMAK MI?

Hikmet ZEYVEL GR Do. Dr. Mehmet Azimlinin, Siyeri Farkl Okumak adl eserinin Giri blmn okuyunca, 26 yl nce Kelime Dergisi okuyucularyla paylatmz Sret Malzemesindeki Baz Zaaflar balkl yazmzla rttn grm ve kitaba ilgimiz artmt. Azimli de, rnek-alnabilir bir Peygamber portresinin elde edilmesi iin sret malzemesinin en nemli zaaflarndan arndrlmas gereinden bahsediyordu: Mitolojik ve huraf unsurlardan, her eit tarafgirliklerden. Bu da bizi mutlu etmiti. Alc bir gzle incelemeye frsat bulamamamza ramen Siyeri Farkl Okumak kitabn tavsiyeye ayan bulduk: oka tavsiye ettik ve ok da okundu. Ancak ayn yazarn Drt Halifeyi Farkl Okumak-1: Hz. Ebu Bekir kitab bizi hayal krklna uratt: Geri bu kitapta da, nceki kitab yazarken gzetilen ilke ve metotlara riayet edildii iddia ediliyordu. Fakat heyhat! Bu kitap sanki Hz. Eb Bekiri ve dnemini itibarszlatrmak iin yazlmt. Hata dolu alntlar ve nyarglarla bezenmi gibiydi. Bir mnasebetle zet mahiyetteki bir tenkidimizi ve baz nerilerimizi yazl olarak Azimliye iletmi idik. Ancak kendisinden umduumuz hassasiyeti gremeyince bu defa tespitlerimizi yazl olarak bir okuyucu kitlesiyle paylamay uygun ve gerekli grdk. Bu makalemizde, Drt Halifeyi Farkl Okumak-1: Hz. Ebu Bekir kitabnn ubat 2011 basksn esas alarak ve gene zet mahiyette tenkitlerimizi sunacaz. Tespitlerimiz buraya aktardklarmzdan ibaret deildir; ancak hepsini bir makale hacmine sdrmay uygun bulmadk. NCELEME Azimlinin eserindeki zaaflarn birka balk altnda kategorize edebiliriz: Doru lkeler - lkesiz Tercihler Azimli, her iki kitabnn nszlerinde, olaylar akl-mantk szgecinden geiren ntr bir tarihi hviyetiyle ele almak gereinden vurguyla bahsetmektedir. Fakat bu son kitabnda taknd tavr hi de yle ntr bir tarihi tavr deildir. Her olay sonunda devreye giren, ahs gr beyan eden, yarglayan, hatta itham eden polemiki bir taraftar roln benimsemi grnmektedir. Yazar, bu kitabnda, sanki banaz bir kesimin Sahabe nvanyla tebcil ettikleri bir takm insanlarn aslnda ne kadar gnahkr olduklarn, ne kadar slma aykr iler yaptklarn ispata almaktadr. Hedef ald bu sahabelerin banda da Hz. Eb Bekirle Ridde olaylarnn kahraman komutan Halid b. Velid gelmektedir. Yazar, bu tutumu iin bir de motto gelitirmitir: Sahabe toplumu rnek alnacak model bir toplum deil, ibret alnacak bir toplumdur (s. 55, 98, 109 vd). Ve bu slogan, sanki, sahabe denilen o snfa her eit gnh izafe etmee pein bir meruiyet kazandrmaktadr. nyargl Davranma Azimli, bu kitabnda, Hz. Eb Bekirin menkbn (erdemlerini) deil, meslibini (kusur ve gnahlarn) ne karmaya azmetmi grnmektedir. Hz. Eb Bekir aleyhinde muhaliflerce (bata iler ve baz oryantalistler olmak zere) gelitirilen itham ve rivayetleri aynen vurgulayarak ve sahip karak aktarm; bu ithamlar rten alternatif rivayetleri ise, ya mesktun anh gemi veya muhtemelen savunma amal olarak retilmi olmaldr pein ve kesin yargsyla kestirmeden

diskalifiye etmitir. Mesel Hz. Eb Bekirin halife seilmesi olay l Komplo balyla hem de trnak ierisine alnmadan verilmitir (s. 62): ilere ve baz yabanc/yerli oryantalistlere gre Eb Bekir, mer ve Eb Ubeyde ls (triumvira=sac-aya), hilafeti srayla aralarnda paylamak zere komplo kurmulardr (s. 62) Her ne kadar Azimli tarafndan bu ithama clz bir cevap serdedilmi ise de, bu cevap hibir zaman iddia kadar vurgulu ve gl deildir. toplumda en az destek bulabilecek Hz. Eb Bekir, politik bir manevra ile halifelie gelmitir (s. 53); Hz. Eb Bekir ile birlikte hilafet Kureylemitir (s. 60) kabilinden yarglar ise tamamen Azimliye aittir. Doru Anlama(ma) Problemi - Tercme Hatalar Azimli, referanslarndan tercmeler yaparken hibir yerde orijinal metni vermemitir. Tercmelerin doru ve drste yaplmas halinde bunda yadrganacak bir durum da yoktur. Ancak tercmedeki rekketi (aykrl) hissedip orijinal metne bakma ihtiyacn hissettiimiz her durumda bu tercmelerin problemli olduunu tespit etmi bulunuyoruz: Bu tahkiklerimizde Azimlinin bazan metni yanl anlam olduunu, bazan da resmen tahrifler yapm olduunu grdk. Sadece birka rnekle yetineceiz: 1. rnek (s. 41): Bedirde Hz. Alinin kahramanln dengelemek iin, herkes kaarken Hz. Ebu Bekirin Hz. Peygamberi yaln kl koruduu gibi uydurma anlatmlar mevcuttur.87 87 Suyuti, 37. Verilen kaynakta (ayn bask ve sayfada) Azimlinin verdii anlama en yakn iki rivayet yledir:

: )( )( . )(

(Hz. Aliden:) Bedir Sava gn, Reslullh (s) iin bir glgelik yaptk. Mriklerden kimseyi yaklatrmamak iin Reslullhla (s) beraber kim kalr? dedik. Vallhi, bizden Eb Bekirden bakas bu greve yanamad. Elinde yaln kl Reslullhn (s) yanbanda Ona her yaklaan uzaklatryordu. O insanlarn en cesurudur.

)( .

(Hz. Eb Bekirden:) Uhud gn, insanlarn hepsi Reslullhdan (s) uzaklamt; Onun yanna ilk dnen ben oldum. Birincisi rivayette, Bedir savanda Hz. Eb Bekirin cephe gerisinde Reslullh yaln-kl koruduu ve yanna hi kimseyi yaklatrmad ifade ediliyor. Hz. Eb Bekirin Reslullh (s) uruna bu kadar fedakrln abartl bulmak mmkn mdr? (Hicret gecesi, kellesini koltuuna alarak Reslullha (s) elik eden de o deil miydi?) Bu olay Hz. Ali anlatyor ve Eb Bekirin bu cesaretini takdir ediyor. Bunun Hz. Alinin kahramanln dengelemekle ne ilgisi olabilir? Herkes biliyor ki, Bedirde Hz. Ali Hz. Eb Bekir gibi cephe gerisinde deil cephenin en nnde kahramanca savamtr. kinci rivayete gelince, Uhud Savanda, bir panik annda herkes saa sola kam ve Reslullh yalnz brakmken, Hz. Eb Bekirin Reslullhn (s) yanna dnen ilk

kii olmasnn akla aykr gelen bir yan var mdr? Grld gibi, Hz. Eb Bekirin menkb olabilecek her rivayete kar hassasiyeti olan Azimli, bu iki rivayetten, yukarda verdii ekliyle tahrifen bir zet karm ve kestirmeden reddetmitir. 2. rnek (s. 69): Sad, Muhalefetini, be vakit ve Cuma namazlarna katlmayarak, hacca gitmeyerek ve oru tutmayarak gsterdi.102 (s. 69). 102 bnul-Cevz, Muntazam, Beyrut, trz. IV, 68. Bu ifadelere gre Sad b. Ubde, slmn iki nemli rknn hacc ve orucu terketmi grnyor. Oysaki kaynak olarak verilen bnul-Cevznin El-Muntazamnda metin u ekildedir:

.
Ayrca, Taber, II, 244de ise metin yledir:

Bunlarn doru tercmesi ise yle olmalyd: Sad; onlarla beraber namaz klmyordu [Cumalarna katlmyordu]; onlarla beraber oru tutmuyordu; haccettiinde onlarn ifzesine katlmyordu. (Onlarla beraber Arafattan Mzdelifeye yrmyordu). Tercmedeki tahrifat aka grnmektedir. 3. rnek (s. 107): Ayrca Hz. Ebu Bekirin gnderdii bir grevlisine, Yakaladnzda ldrn, sonra yakn dedii; onlarn yakalayacaklar ahs lm bulmalar zerine kabirden karp lsn yaktklar belirtilir.146 146 bn Kesir, V, 21; Taberden naklen Aliyyl-Kari, Esrarul-Merfua, Beyrut 1981, 14-16. Azimlinin 146 nolu dipnotla atfta bulunduu ikinci kaynak Aliyyl-Karinin ElEsrrul-Merfasdr. Bu kaynakta atfta bulunulan metinler yledir (Ayn baskdan):

26 - . : . 28 -

 : : . . . : . : .
Aliyyul-Qrnin, Kim benim adma taammden yalan uydurursa cehennemdeki yerini hazrlasn melindeki hadisin mtevtir olduunu ispatlamak sadedinde sralad ve ayn olayn anlatm olduklar anlalan, Azimlinin atfta bulunduu 26, 28 sra numaral iki rivayetin zeti yledir: Sahtekrn biri, srtna Hz. Peygamberin hullesine (hrkasna) benzer bir hulle giyerek Medineye yakn bir blgede yaayan bir kabileye gider ve srtndaki hulleyi gstererek Bunu bana Allah Resl giydirip size gnderdi ki mallarnzdakanlarnzda/kadnlarnzda dilediim gibi tasarruf edeyim. Kabile mensuplar Allah Resl yle buyurduysa bamz gzmz zerine! Hele sen yle istirahat buyur! diyerek adam oyalarken Hz. Peygambere bir adam gndererek durumu tahkik ederler. Allah Resl, kendi otoritesini bylesine bir cretle istismar etmee alan bu sahtekra ok fkelenir ve Ensardan bir adam (dier rivayette Eb Bekirle meri) gnderir: Diri yakalarsanz ldrn, l bulursanz cesedini yakn (ya da: nce ldrn, sonra yakn!) emrini verir. Gidenler adam [bir ekilde] lm bulurlar, cesedini yakarlar. Hatalar veya arptmalar: Azimli Hz. Ebu Bekirin gnderdii bir grevlisine Yakaladnzda ldrn, sonra yakn dedii ifadesiyle olay Hz. Peygamberin vefatndan sonra vuku bulmu gibi gstermektedir. Oysa verdii kaynakta olay, Hz. Peygamberin salnda vuku bulmutur. Sahtekr cezalandrmak iin grevli gnderen Hz. Eb Bekir deil, Hz. Peygamberdir. Birinci rivayette sahtekr tedib iin gnderilen iki kiiden biri de bizzat Hz. Eb Bekirdir. Grld zere, Azimli, bizzat kendi referansnn Hz. Peygamber (s) zamannda vuku bulduunu aka yazd bir olay Hz. Eb Bekir dnemine tamakta ve Onun aleyhine delil olarak kullanmaktadr. imdi biz de Azimlinin slbu ile yarglayalm m? Bu tahrif kastl yapldysa hem slma, hem ilme, hem ahlka aykrdr; yok eer kast yoksa, o zaman da tam bir yetersizlik ve cehalet belgesidir. Bu ahlkta veya bu yetersizlikte olan bir kiinin de Hz. Eb Bekir gibi ahsiyetleri tanmaya ve tantmaya ehliyeti yok demektir. Aliyyul-Qr El-Esrrul-Merfuasnda, Azimlinin iddia ettii gibi Taberden deil, Tabernden rivayet etmektedir. Tbern ise tarihi deil, Mucemiyle mehur bir hadisidir. Anlalan, yazarmz henz kaynaklar konusunda bir mmarese kesbetmemi olmal ki Taber ile Tbernyi birbirinden ayrdedememektedir. Anlan

iki rivayet, Tbernnin El-Mucemul-Kebr ve El-Mucemul-Evsatnda yer almaktadr. Ayrca Tbernnin eserleri; baba-oul Dihlevlerin tasniflerine gre sahih, hasen, zayf, marf, garb, zz, mnker, hata, sevab, sabit, maklb... her eit rivayeti ihtiva eden hadis kitaplar kategorisine girmektedirler; dolaysyla bu eserlerle gelen rivyetler tahkiksiz ve ahidsiz delil olarak alnamazlar. Nitekim Tbernnin anlan iki Muceminde yeralan her iki rivayet de El-Heysem tarafndan MecmauzZevid adl eserine alnrken rivayet zincirlerindeki ravilerden dolay tenkid edilmitir. 4. rnek (s. 96-97): Ridde harplerinin yapld srada daha nce Mslman olsun olmasn baz kabilelerin Hz. Ebu Bekirin sraryla zorla slamlatrlmalar grlmektedir.78 Taberde geen ve Hz. Ebu Bekirin irtidat edenlere hitaben gnderdii mektupta komutanlara verdii direktifler u ekildedir: Mrtedlerden Mslman olmalarndan baka hibir eyi kabul etmeyin. slama davet etmeden kimseyi ldrmeyin. slama kar gelenlere ise Allahn emrine dnnceye kadar savan, ele geirdiiniz herkesi iddetle ldrn, zafer kazandnzda onlar her eit usulle silahla ve atele yakmak suretiyle ldrn, ayrca mallarn, kadn ve ocuklarn ganimet olarak aln. 78 Taber, II. 259. 78 numaral dipnotla atfta bulunulan Tabernin metni yledir :

... ... .

Bu metnin doru tercmesi u melde olmalyd: [Halife], (irtidad eden) hi kimseden teslim olmaktan baka (art) kabul etmez; kim bunu kabul eder (teslim olur) ve ikrar ederse (slm toplumuna) kabul eder ve ona (statsn) bildirir; kim de kar karsa onunla savar: Allah onu muvaffak kldnda silahla ve atele ldrr. Sonra Allahn ganimet olarak bahettiklerini de (beytulmle ait) bete-biri hari paylatrr Bu talimattan/fermandan baz kabilelerin Hz. Ebu Bekirin sraryla zorla slamlatrldklar sonucu karlamaz. Doru anlam verdiimiz gibidir: (asilerden) teslim olmaktan baka bir karlk kabul etmemektedir! (Yani asilerin teslim olmaktan baka seenekleri yoktur). Azimli, metindeki islm kelimesinin teslim olmak anlamnda da kullanldnn ya farknda deil ya da yle anlamak iine gelmemektedir. Ayrca, tarih kaynaklar taradmzda, metinde geen : bis-silhi ven-nrn ibarelerinin Azimlinin anlad gibi (diri ele geirdiiniz herkesi) her eit usulle silahla ve atele yakmak suretiyle ldrn anlamna gelmedii aklk kazanacaktr. u rnek kullanmlara bakalm:

( : Haccc) Kbeyi (mancnkla) ta ve

atee tuttu. (Trhul-Khams, II/305).

: O zaman neftli ve ateli

harbelerin atlmasn emretti. (Taber, V/74)

: Neftli ve ateli mzraklarla

savayorlard. (Tecribul-Umem, bn Miskeveyh, V/372)

: Neft ve ateler atld; bu yolla birok

insan ldrld. (El-Kmil, bnul-Esir, V/437) Saylarn istediimiz kadar oaltabileceimiz bu rneklerden, nrnn silah olarak kullanlan bir sava gereci olduu anlalmaktadr. Rum atei, Yunan atei ve grejuva diye de bilinen ve Bizansllar ve Yunanllar tarafndan kullanlan bu sava silahn Mslmanlarn da bu dnemde kullandklar anlalmaktadr.

veya [ yakmak] fiilleriyle ve [atele] eklinde (tekil kullanmla) verilirken, talimatta [ ldrmek] fiiliyle ve [ atelerle] eklinde (oul kullanmla) veriliyor olmas ve kelimesinin kelimesi zerine atfedilmesi bunun dorudan atee atp yakmak anlamnda
Ayrca gerek atele yakmak, hep olmadnn ak karinesidir. Bu itibarla, yukarda doru evirisini verdiimiz Hz. Eb Bekirin talimatndan teslim aldnz sava esirlerini atete yakmak suretiyle ldrn! anlam karlamaz. Doru anlam normal silahlarla ve ateli silahlarla (onlar ldrr) eklinde olmaldr. Bu da cephedeki bir savan tasviri olur; esir alnan insanlarn atee atlarak yaklmalarnn deil. (O dnemin savalarnda kullanlan silahlar zerinde yaplacak bir aratrmann bu konuda aydnlatc olacan dnyoruz). Azimli, tahrifen yapt bu ferman evirisiyle, Hz. Eb Bekirin irtidad edenlere kar ne kadar gaddr ve acmasz davrandn ve dolaysyla slam adan kabul edilmesi mmkn olmayan bir irade kullandn ispatlam(!) olmaktadr. 5. rnek (s. 97): Yine Muaviyenin valisi, Hz. Ebu Bekirin olu Muhammedi Msrda eek derisi iinde yaktrmt.150 150 Belzur, Fth, 229. Oysaki 150 numaral dipnotta atfta bulunulan Belzur metni yledir:

... ...
Metnin doru tercmesi: Muaviye b. Hadc, onu (Muhammedi) ldrd ve bir eek (lei) karnnda yakt. ki tercme arasndaki fark aka grlmektedir: Azimlinin tercmesi, Muhammedin diri-diri yakldn ham ettirmektedir. nk o bize kanaatince cahiliyye sava rfn ihya eden, insanlar diri-diri yakmaya tene ve birok slam/insan kural hie sayan bir dnemi sunmaktadr. Grld zere Azimli burada da drstln bozmu, metinde var olan ldrd kelimesini atlayarak metni tahrifen tercme etmitir. Oysa nsanlar diri-diri yakmakla lsn yakmak arasnda byk bir fark olmaldr! Muaviye dneminin bir olay niin Hz. Ebu Bekir dnemi olaylaryla birletirilir? sorusunun cevab da, herhalde Hz. Ebu Bekir dnemindeki insanlar diri-diri yakma iddialarn daha da pekitirmek iin eklinde olmaldr. Yanl Rv ve Zayf Kaynaklar Tercihi lk dnem slam Tarihi rivayetlerinde, zellikle Tabernin ska nakillerde bulunduu bir rv; hem mudakkik Snn ve i slam Tarihilerince, hem bu konuda

uzmanlam oryantalistlerce problemli grlmtr: Seyf b. mer (?200/815). Seyf b. mer, Hz. Eb Bekir ynetimine isyan eden Temm kabilesinin soyundandr. Bu rv, Ridde olaylarn; irtidad eden kendi kabilesi lehine, Hz. Eb Bekir ve Halid b. Velid aleyhine arptarak senaryolatrm bir sahtekr grnm vermektedir. Seyf, zellikle irtidad olaylar ve slm futhatla ilgili haberlerde Taber'nin balca kaynaklarndan birisidir. Deerli almas Trkemize kazandrlm bulunan slm Tarihi uzman Alman oryantalist Julius Wellhausen (18441918), slmn En Eski Tarihine Giri adl eserinin hemen giriinde (s. 3-4) Seyfi tartm; onun gvene layk olmayan bir kiilik olduunu rneklerle ortaya koymu ve Taber'yi de, bn shk ve Eb Ma'er gibi Seyfden daha eski kaynaklar dururken, onlardan daha farkl rivayetler aktaran Seyfin haberlerine zel ihtimam gsterdii iin tenkit etmitir. Wellhausen yle demektedir: ...Bu suretle Seyf aleyhinde hakl olarak kuvvetli bir pein kanaat hsl oluyor. (dn: Tercihan Seyf rivayetlerini kaydettii ahvalde tabiatyla Taberi aleyhinde de). Ona daha batan itimad etmeyerek Hicaz rivayetine stnlk tanmak hakkmz ve vazifemizdir. Seyfin, muhayyilesi geni bir senarist olduu, Hz. Eb Bekir ynetimine kar irtidad eden kendi kabilesi Temm ve onun lideri Malik b. Nuveyreyi mazur ve mazlum gsteren rivayetler rettii snn birok otoritelerince ortaya konmu bulunmaktadr. i lim Seyyid Murtaz El-Asker ise, olduka hacimli iki eseriyle Seyf b. merin, nasl Abdullah b. Sebe ve benzeri efsaneleri kurguladn ve nasl Yz-elli Sahte Sahabe icad ettiini belgelemektedir. ki akademisyen tarafndan kaleme alnan ve Azimlinin referanslar arasnda bulunan makale de Seyf b. mer, Mrtedlerin Yaklarak ldrlmesi ve iddet erikli Rivayetler konularnda gerekli hassasiyetin gsterilmesi ihtiyacn vurgulamaktadrlar. Azimli, Hz. Eb Bekir ve Halid b. Velidle ilgili irkin tasvirleri ounlukla ibu Seyf b. merin rivayetlerinden devirmektedir. O, Seyfin rivayetleri konusundaki eletirilerden de haberdardr; fakat bu konuda hassas davranma ihtiyac duymamakta ve yle bir bozuk ifadeyle savunmasn yapmaktadr: Sahabilerin yapt her uygulamay dine uymuyor diye phelenirsek, bu durum usl asndan doru olmamakla birlikte, bu uygulama dier malzemeye uygulanrsa elimizde slam Tarihi adna birok verinin kalmayaca gereini de not etmek istiyoruz (s. 96, dn: 79). Bu nasl bir savunmadr! Demek ki, sahabe aleyhine o kadar ok malzeme var ki, sahabeyi savunma adna bunlar reddedersek elimizde tarih yazacak veri kalmayacak! Baka bir yerde Azimli yle demektedir: Baz aratrmaclar ise muhtemelen sahabeyi savunma adna bu nakillerdeki uygulamalarn olmadn, rivayetlerin ve ravilerin zayfl tezinden hareket ederek ispatlamaya almaktadr. Hlbuki eer istenirse her rivayetin zayfln veya sahihliini bir ekilde ortaya koymak mmkndr. Her ravi hakknda istenirse her trl olumlu olumsuz bilgi bulunabilir. Bu sebeple nyarglarmza uygun rivayetleri seerek zayf, dierlerini ise sahih addetmek ne kadar dorudur? (s. 105) Azimli bu ifadeleriyle, bir rivayetin sahih veya zayf olduuna hkmetmenin tamamen keyf bir durum olduunu ve sahabeyi savunanlarn veya rvlerin ve rivayetlerin kritii ile yola kanlarn nyarglaryla hareket etmi olacaklarn iddia etmiyor mu?

Bu demektir ki, nyargsz olmann artkendisinin yapt gibi sahabe aleyhindeki her rivayeti tahkiksiz kabul etmektir. te bu ilm(!) muhakemeler iledir ki, Azimli: Baz kabilelerin Hz. Ebu Bekirin sraryla zorla slamlatrldklarna (s. 96); Hz. Eb Bekirin, komutanlarna ele geirdiiniz herkesi iddetle ldrn, zafer kazandnzda onlar her eit usulle silahla ve atele yakmak suretiyle ldrn diye talimat verdiine (s. 97) ; Hz. Eb Bekirin komutan Halid b. Velidin de kendi komutanlarna Ezan sesi duymazsanz yryn, her trl ikence ile ldrn ve yakaladnz yakn. diye talimat verdiine ve zaten kendisinin de her yakaladn diri diri yaktna, ikence ederek ldrdne, organlarn kestiine, talayarak ldrdne, yksek tepelerden uurumlara ve kuyulara attna hsl, onun, savalarda ve sonrasnda dman ldrmeye ok dkn biri olduuna, bu konuda onu ne Hz. Peygamberin ve ne de Hz. Eb Bekirin durdurabildiine (s. 97, 107, 116); En-Nceyr kalesindeki baz kadnlarn Hz. Peygamberin vefatna sevinip onun aleyhinde iirler sylemesi sebebiyle Hz. Ebu Bekirin emriyle ellerinin ve ayaklarnn kesildiine (s. 97) can u gnlden inanmakta ve okuyucusunu da inandrmak iin rpnmaktadr. Ayrca bu crmler listesinin ucunu da ak brakmaktadr: slami kurallarla uyumayan birok rnek bulmak mmkndr (s. 97) diye not derek. Azimli, bu ve benzeri insanlk-d olaylar, yukarda ahvalini sergilediimiz belgelerle(!) bizlere sunduktan sonra, Mslman bir tarihi sorumluluu ve duyarll ile bu crmlerin slama tamamen aykr olduunu ve bu cezalarn cahiliye geleneinden alndn sk-sk hatrlatmaktadr (97, 108, 109). Bu tespitlerine aykr olan rivayetleri de hep Eb Bekiri/sahabeyi savunma adna uydurulmu rivayetler kategorisine sokarak peinen diskalifiye etmekte ve incelemeye deer bulmamaktadr (77, 97 dn: 85, 105, 113). Bir rnek verelim: Yukardaki son maddede verilen Hz. Peygamberin vefatna sevinip onun aleyhinde iirler sylemeleri sebebiyle Hz. Ebu Bekirin emriyle elleri ve ayaklar kesilen kadnlar olayyla ilgili Taberde alternatif iki rivayet yer almaktadr: Bu rivayetlerin her ikisinde de, bu cezalar Hz. Eb Bekirin bilgisi dnda komutan tarafndan takdir/infaz edilmi ve sadece bir kadnn tek eli kesilmi, n iki dii sklmtr; haberi alan Hz. Eb Bekir, komutanna bu icraatn knayan ve tekrarlanmamas iin uyaran bir mektup gndermitir. Bu rivayetlerden de haberdar olan Azimli, baknz tercihini nasl savunuyor: Taberde ilk rivayette Hz. Ebu Bekirin bu sutan dolay ldrlmesini emrederken, yine Taberde geen bir rivayette muhtemelen savunma amal olarak retilmi olmal bu cezay Hz. Ebu Bekirin komutan Muhacir b. Eb Umeyyenin yapt, Hz. Ebu Bekirin ise bundan sonra yapmamalarn syledii aktarlr. Taber, II, 305 (s. 97, dn: 85) Cmle dkl ve eviri zaafn grmezden gelelim (Rivayette Hz. Eb Bekir, zaten ceza grm bu kadnn ayrca ldrlmesini emretmemektedir!). Grlmesi gereken ise, Taberdeki bu alternatif rivayetleri rtmek iin Azimlinin herhangi bir argmana/aratrmaya ihtiya duymamasdr. Ona gre btn bunlar savunma amal retilmi (uydurulmu) rivyetlerdir. Ve bylece, ok salam yeni bir usl(!) kaidesi renmi oluyoruz: Bir rivyet, Hz. Eb Bekiri veya Hlid b. Velidi sulu gsteriyorsa mutlaka dorudur; masm gsteriyorsa savunma amal olarak retilmi

yani uydurmadr! Azimli, Hz. Eb Bekirin emriyle, Fucae adndaki mrteddin elleri ayaklar balanp atee atlp yakld rivayetlerini byk bir esefle ve tepkiyle verdikten sonra yle bir garip ifade kullanr: Biz her ne kadar rivayetler mutlaka dorudur diyemesek de Hz. Ebu Bekirin bu tr emirleri mevcuttur. (s. 104) Yazarn bu tr emirler dedii, insanlar atete diri-diri yakma emirleri olmaktadr. Bu demektir ki, bu konuda, Hz. Eb Bekirle kurtla-kuzuyu oynamaktadr: Bu konuda en iddial rivayetlere dorudur diyemese de Hz. Ebu Bekirin bu tr baka emirlerinin mevcut olduunu yakinen bilmektedir. Grld zere, Azimli, rivayetler doru olmasa da Hz. Eb Bekiri sulamaya azimlidir. Tabi, bu arada beraat-i zimmet asldr azm dstru da gme gitmektedir. Peki, mrtedler ve yalanc peygamberler szkonusu olduunda Azimlinin hassasiyeti ne ynde tecelli etmektedir? Hayretle gryoruz ki, Azimli bu ahvlde ok garip bir halet-i ruhiye ile farkl bir standart uygulamaktadr: Ona gre, bu insanlar ktleyen, kk dren anlatmlar, ou zaman Mslmanlar tarafndan onlarn aleyhinde uydurulmu rivayetlerdir. Birka rnek verelim: 1) Onun [Yalanc Peygamber Tuleyhann] zinay helal kld eklindeki, toplumun kabul etmesi mmkn olmayan eyler yapt trndeki rivayetler, tarihilerin onu ktlemek adna uydurduklar eyler olmaldr.109 (s. 101) 109 nolu dipnottan, Azimlinin bu konuda Bahriye okun deerli kanaatini paylatn reniyoruz. 2) Bata Taber olmak zere, slam tarihi kaynaklarnda Mseylime ile Secah arasnda geen baz mstehcen konumalar naklederler. Bu tr cinsel ierikli mstehcen konumalar, muhtemelen bu iki lideri ktlemek iin Mslman ravilerce uydurulmutur169 (s. 110). 169 nolu nota bakyoruz: Burada da, Maxime Rodinsonun deerli kanaati paylalyor! Yaznn devamnda Bahriye okun da Rodinsonla ayn gr paylatn okuyoruz. 3) Onun herkesi rvetle kandrd gibi grler ise muhtemelen Mseylimenin halkna kar cmertliinin bir yansmas olmaldr (s. 123). Hatta Mslmanck anlamna gelen Mseylime ismini de Hz. Peygamber koymutu (s.118) [Yani adamn asl ad bile Mslman!] Anlalan, kfire hsn- zan etmek slam dbdan olmaldr. Peki, kfir ve mrtedler aleyhine yazlan her ey doru mu kabul edilmelidir? Elbette hayr! Onlar aleyhinde de uydurulmu rivayetler vardr ve oktur. Biz burada, sadece mrtedlere/silere kar pein bir hsn- zan, Hz. Eb Bekir ve Halid b. Velide kar ise pein bir s-i zan psikozuna iaret etmee alyoruz. Bilgi Hatalar ve Dierleri Kitapta tespit ettiimiz bilgi hatalarndan ana konumuzu ilgilendiren bazlarn yukarda rnekledik. Bunlarn dnda birok hata tespit etmi bulunuyoruz. Sadece bir rnekle yetineceiz: Ayrca bu tariflere gre, Hz. Peygamberin Tife kovduu ve Cemel savanda sahabeden Talha b. Ubeydullah katleden Mervan b. Hakem gibi birisi de sahabi saylabilecektir (s. 15).

Bu ifadeden, Tife kovulan kii ile Cemel savanda Talha b. Ubeydullah katleden kiinin ayn olduu sonucu kmaktadr. Oysaki Taife kovulan kii baba Hakemdir, Cemel savana katlan da oul Mervndr. Oul Mervn Tife kovulmamtr; baba Hakem de Cemel savandan nce (Hz. Osmann hilfeti dneminde) vefat etmitir. Azimli baba ve oulu bir kii yapm oluyor. Ayrca burada bir mklin de olduunu hatrlatalm: Sonradan Emev ynetiminin en kudretli bir halifesi olacak Mervn, nasl oluyor da Cemel savanda yer almtr ve Hz. Aliye kar savaan liderlerden birini (Talhay) ldrmtr? Bu paradoks, bir slm tarihisi olarak Azimlinin zihnini hi trmalamyor mu? Yazarn referanslara atf usl de tekniine uygun deildir. Mesel: Suyt, s. 37; Hitti, I, 212 veya Cabiri, 282 gibi atflar, ilm olmad kadar artcdr da. Zira Bibliyografyada bu yazarlar iin ikier eser listelenmitir. Siz bu ikisinden hangisinin kasdedildiini tahmin etmek durumundasnz. Yine yazar, zaman zaman Trkeyi de bozarak kullanmtr. Trke kelime ve cmle hatalarnn bolluu eserin alakalem, aceleye getirilerek yazld intiban glendirmektedir. Ancak bu hatalar konumuzla dorudan alkal olmadndan zerinde durmuyoruz. Katldmz Tespitler Azimlinin katldmz birok tespiti de var. Mesel, Sahabenin tarifi ve ar yceltilmesi konusunda (s. 13-26) ve hilafetin Kurelii konusunda (s. 55 59) yapm olduu tespit ve eletirilere biz de katlyoruz. Ayrca aadaki tespit ve nerilerine her cmlesinin altn izerek katlyoruz: Dorusu insan gereinden hareketle ve bu gerei esas alan bir anlatm tarz iinde sahabe a aktarlmaldr. ia bata olmak zere, mezheb bak alarn bir kenara brakp, dnemin insanlarnn gnahlarn ispat veya onlar temize karma adna deil, birilerinin hatalarn bulmak amacyla ve nyargyla olmakszn, tamamen insan merkezli, makul ve tutarl almalar yaplmaldr (s. 26). Azimlinin bu nerilerini cn u gnlden destekliyoruz; ancak kendi nefsini de bu nerilere muhatap tutmas gereini hatrlatarak Kendi zihnindeki dorulara uygun rivayetleri sahih ve tevatr [mtevatir olmal. H.Z.], tersine rivayetleri ise tali veriler olarak deerlendiren bu tr bir zihniyetin tarihi nasl doru okuyabilecei? sorusu zerinde dnmek gerekir (s. 74). Azimlinin bu endiesine de aynen katlyoruz. Zaten biz, bu yazmzla tam da bu zihniyeti tehir etmee almaktayz. Evet, tehir ettiimiz bu zihniyetin tarihi doru okuyabileceine ve de doru analiz edebileceine biz de inanmyoruz. DEERLENDRME - SON SZLER Buraya kadar serdettiimiz rneklerle okuyucuya kitap hakknda bir fikir verdiimizi sanyoruz. Bu kitap, Hz. Ebu Bekir ve ynetimi hakknda Azimlinin yukarda nerdiklerinin tam aksine birilerinin hatalarn bulmak amacyla, nyargl; kendi zihnindeki dorulara uygun rivayetleri sahih ve mtevatir, tersine rivayetleri ise tali ve uydurulmu olarak deerlendiren bir zihniyetle kaleme alnmtr. ncelenen kiiler ve dnemle ilgili sosyo-politik hibir derin analize yer verilememi; aatan dolay orman gremeyen s bir zihniyetle ve mahalle dedikodularna benzer karalamalarla belli ahslar hedefe konmutur.

Azimli, rivayet tercihlerinde akl ve nakl hibir ilm kritere sahip grnmedii gibi, 1400 sene nceki verili bir toplumun tarihini yazdnn bilincinde de deildir. Basit bir mantaliteyle ve zihnindeki modern paradigmalar mihek yaparak, siyas derinlikten ve arkapln bilgisinden mahrum bir sathilikle slamiyetin varolu mcadelesini yarglam ve o srecin kahramanlarn onlarn stlenmi olduklar tarihi sorumluluklar ve rolleri ve dolaysyla byk resmi grmezden gelerek itibarszlatrmaya yeltenmitir. (Mesel, Hz. Eb Bekir hakknda; Onun bir taraftan mrtedleri iddetle cezalandrrken hatta atete yakarken dier taraftan ayn suu ilemi baz kimseleri dllendirdiini ve dolaysyla ifte standart uyguladn dnedne iddia edebilmitir [s. 93-94, 98, 115, 128]). Yazarmz, Hz. Peygamberi risaleti boyunca bir glge gibi takip etmi, her zaman Onun en yakn maviri ve yardmcs konumunu korumu bir Mslman; Tuleyha, Secah, Mseyleme gibi kfir ve silere gsterdii kadar bir hsn- zanna lyk grmemitir. Bu Mslmann lehinde ve aleyhinde yapt tercme ve alntlar drst ve eit arlkta yapmam; menkbn hep kestirmeden reddederken meslibi konusunda ise ne bulduysa ve ou zaman tahrif ederek sayfalarna aktarmtr. Bilinmelidir ki, tarih metodolojisi ve kaynak/rivyet kritii, yle alakalem ve reyting hevesiyle kalem oynatlacak bir alan deildir. Bunun iin ahlk ve ilm bir keml gerekir. Tarihe not dmek istiyorsak ilm arballmz korumamz, poplist bir zaafa dmeden ve acele etmeden yol almamz gerekir. Aksi halde, tescil olunmu hatalarmz dzeltmek gelecekte nefsimize daha da ar gelecektir. Tarih ve Sret alannda yazmann, hele de bir akademisyen sfatyla yazmann ahlk bir sorumluluu olmaldr. Ahmet Akbulutla balayan n-yargl tarih yazma ve gnmz mantalitesiyle yarglama trnden bir zaafn akademisyenlerimiz arasnda yaygnlatn mahade etmekteyiz. Oryantalist almalarda grdmze yakn bir nyargszl Mslman akademisyenlerden beklemek hakkmz olmaldr diye dnyoruz. Azimli bu deer yarglaryla Drt Halifeyi yazmaya devam ederse slm fthatn da, kl zoruyla emperyalist igal ve istil hareketleri damgasndan kurtulamayacan tahmin etmek zor olmasa gerektir. Btn bu yazdklarmzla, Hz. Eb Bekir ve Hlid b. Velid gibi ahsiyetleri msum mu gstermeye alyoruz? Elbette hayr! Onlarn da beer olmalar itibariyle hata ve gnahlar olabilir. Bizi burada ilgilendiren en nemli ey ilm bir tenkid ahlknn tesisi ve muhafazasdr. Sonu itibariyle, Drt Halifeyi Farkl Okumak-1: Hz. Ebu Bekir kitabnn, bu haliyle talihsiz bir alma olduunu dnyoruz. Piyasadan ekilip hakszlklar ve ilimsizliklerden arndrlmak suretiyle revize edilmesi; yazarnn da, kitaba dercettii btn ilimsiz ve haksz iddialardan dolay Allaha tvbe ve istifar etmesi ve ilim dnyasndan zr dilemesi gerektiine inanyoruz. NDA DERGS, EYLL-EKM 2012, 155. say, sayfa:52-61