I'0Qwe.

l\ - S"" ') ,
-t-tAJ".b U. \: k:t:i bo
LFd-.T;';.--:
4e
v
i.I""'Q.y-.:
i
i
QQP3,
Arap
i
Arap toplum-
sal ve ekonomik sinemamn en- .
. oldugu
Avrupa ve ABD'den tamamen Avrupa .. ve
ABD'de sinema, aruk egknce gereksinimlerini .
cak paraya sahip byk lde ve oru ah ka-
demelerinden gelen izleyiciler iin ticari bir eglence ola-
rak ihra Araplann gele-
. 'neksd zaman etkinlikkriyk hibir olmayan
laik, ticari bir egknce olarak Arap on-.
dokuzuneu' sonu, ve Avrupa"
dnemiydi; ilk film gsterimlerinin ogu, ya-
iin ve.
1896'da ve Cezayirde, sadece ok ya-
bulundugu Kahire ve uz.ayir
ve Oran'da kahvele.rin arka Lumiere'lc:rin 0-
Tu-:matographe gCSte:riler{ dzenlemne.ye:
Daha bir izleyici kitlesi iin gCEterile:rin dze.nle.n-
digi yerlerde bunun .
olan yerd mtle:niyordu. Omegin Tunus'ta
olarak da bilinen Alben Samama, 1'89Tde Tu-
.nuslu izleyicilere. sinematograh gnlerde. bisik- .
b,Iotograf ve fonograf gibi diger,
ge(ek bir netldur. nk
sonra 1922'de ilk TunU; filmi Zuhre ve 1924'te ilk
metrajh filmi Aynu'l-CiZc'yi ynet-
Her iki filmin de Ha);die
Haydec, Raman Navarro ile Alice Terry'nin
rol Rex 1924 tarihli uzun' metraj- .'
filmi Arar"a da . .
Arap diger filmlerin
gsterimi toplumsal ya da nedenlede e:nele:!1di: .
Halep'te ilk halk gsterimi 19C\'l'de ba" Trk
n Bagdat'" ise, lW9'da d-Shafa
gsterilen ve biliruneren filmlerle
Lumiere'nin olarak lZ"
leyieiye egzotik yenilikler olarak sunmak, de ye-
rel izleyiciye ynelik eklemek iin zamJn
z:\nun yerd gl1fnl1er de ektikr.
ve
. .
dugu dit bir iin gsterimler, popler iz-
leyid iin film gsterileriyk Iki kaunanh
bir sistemi. -lks, ve salonlarda
yeni ithal filmler ve buna kt geni!;
bir izleyici kitlesine gsterilen ucuz, suprnt
Arap birok kesiminde
Arap ilk film ilk gOsterimJer
. gibi genellikle aittir, de La-
game, 1912'de bir
ekimJer yapmakla grevlendirdi. Bunu, birka iin-
de dah' otantik ulusal izledi; ama film
1920'lerin sessiz sinema dnemi boyunca yogunluk ka-
onc abalin
hammed Bayaumi, 1922'de bir film; Kalib'i.
1926 ile i932'
kkenli bir gOmen olan
ynettigi Kubl, ]il-sahara (olde Orucuh) ile ve'
ls<aphane Resti ile Vedad Orfi'nin ynetip
. sahne oyuncusu Azize Emir';n Llyla 01-
mak'uzere, onu sessiz film Llyla, genel olarak.
ilk 'ulusa\" film gerek-
iin) halde, bu ilk dnem filmlerin en
nemJisinin, 1930'di Muhammed Hseyin Heykel'in ro_O
Z'yner oldugu
kabul edilir.gendde. A)'Dca Suriye'de iki uzun
film .ccl-Muttehan (Masum Kurban, 1928) ve
md' 1932}- Lbnan'daysa
- - -
sadece bir lano, Muhdberdt Elia.s Mabrnuh (Elia.s Mabrn-
un'un Servenleri, 1929) sinemaalarsa,
aksine, Arap film ekim
yerle"ri olarak epeyce i920'lerin $onundan
nce Kuzey faz"la uzun met-
film
'. ..
1930'LAR'
. :. .
':,:, .
.' -
blnmesine yol iin iin de
sonm olan ses, y"erel dilerin, her nce
yerel mzik ve izleyiciy-
ie daha b.gl.r ol.nok
ilk dnemi, bir aut('Ur
ok bir trler Togo Mizrnhi'nin rettigi
farslar. Lama bedevi ve macera
n. Yusuf Vehbi'nin sahne sonra ege- .
men hale gelecek mzikali, ilk
1932'nin Mario Volpi'nin
(YLiret-n mdyosunun ti-
yatro de zamanla sinemaya uyarlarurken
Muhammed Abdlv.hab, Umm G!sm (ilk kez
1934'te ilk Vedad'da izlen-
di) ve Arap dn-
byk bir h.y"'n kitlesi
'Genellikle ulusal degerler!e dolu bir popler kitle sa-
yaratmaya hal
filmler gszd. Hkmetler destek vermek
ya da gmrk engeUeri bir
'dakinden dah. yksek omnda bir vergi geliri
olomk gnme 1930'brd. kurulona
benzer, nispeten bir film endstrisinin bile, zel-
likle birok s.lonun bulundugu byk eiit iz-
leyicirun zevkine uygun filmlerle etmesi
zordu, yeni.dog.n lilm endstrisi, 1935'te
ith.1 film malzemeleri ve
yabana teknisyenlerle dona"'n, lkeojn en g-
l m.li kurumu Bank nemli bir destek alm.k-
Amp birok kesiminde, 1930'd.n Ikin-
ci Dnya ve dek film bir
Tunus',. nc abalan pek.
fazla ve 1966'daki ncesi do..
nemde sadece iki uzun me,tmjh sesli film Abd!
H=ine'nin 1935 tarihli uzun metmjh Tergutgcste-
rime hi ve Tunus lehesiyle ulus.l film
Mecnuna1-Kayravan Ddi5i, 1939) bir
ynetildi. sinema izleyi-
cisi en yksek oldugu Lbn.n'da Jolio de Bucci
ile Bomni'nin nC sesli' filmleri Beynheyahel Ba-;:
alben'ten (Ba'aiben 1935) ok '.
az "erkm< bydedildi. 1952'den'nce degeri
olmoyon, ,adec,' yedi urun film daha ve
i9-75'e bd.r Suriye ya da lrak'la r film
giderek tm Amp
film pazanna egemen oldular ve: 51-
hale geldi. Ne var ki,
.-nerleme oldka ve ancak stdyasunun
1930'lann sonm uzun
filmlerinin ilk kez iki ",bmla", gee-
rek 19-75te filmle zirveye Bu lilm- .
lerinin ogunlugunun tek bir degeri yoktu,
ama bir film geleneginin
O tiyatrosundan
layan -Georges Abyad, Yusuf Vehbi
ve Necip tiyatronun etkisi ok En
iyi sahne &y ol.rak
1934'te ilk on.k Yanut Efendi'yi
-Mared Pagnol'un bir uyarlama- ynetti.
Fakat gereki
'ilk film olan ve gen len Kem.1 Selim (1913-45)
ynetilen el-Azime'nin (Azim, 1939)
ilk megi oldugunda
Irak'la 1 sonra bir
1945teki iki on.k Ingiliz egemenligine
- son veren 1958 de-:rimine dek bir dzine
s.r dedi. bunl.rdan ikisini, Abdl-
c.bb.r Vili'nin (Mesu/iye! Kimde?, 1956)
o ve Efendi'sini (1958), zellikle
. dikkate deger Ne var ki, ......
hemen sonraki patlamaya ta-. ::.:
olurken yrlda eDinin Stne ve bu .
dek Sonu ol.mk, filmleri .1 :
Arap film egemen olurken lehesini .
filmlerinin ol.mk dayallLh.le Bll''' .
. filmlerin ve danslann fazla' .
aba mdodram ve: ibare:uir; fa- .
kat 19;o'1erin itib.ren ciddi yazarlar -arabnn- -
d. Nobel dl s.hibi Necil' Mahfuz da olmak'
l1ze:n:-' da sinemayla, ilgilenmeye:
MISIR SiNEMASI.
birok nemli
,egitimi-"ala.n .
Salah Ebu Seyl, g,zetecisi obmk stdyob:.
nnd,; dek bir fabri-
Oradan Paris ve Roma'ya. bir egitim ge_O
zisine: gnderildi ve: geri dndkten sonra e/4Azi0e'de
i
i
,I
....
i
i
,.
;..- .
" .
:' ..
755
MODERN SINEMA 1960-199S
.' , .. ,-" .. :-':':'.;:
Ebu Seyfin, Zola'run ve: yoksul anL1t;\n
rumieri esin obn l...!h YCo'lIl ya de Gdeceh, !95l).
Kemal Selim'iri olarak Ilk uzun (Vadid, Karga,a, 1954, Omer larutan film) ile me-
filmi Daimen Jl halbi'den (Daima Kalbimdesin, 1946) Selahaddin (Selahaddin Eyyubi,.1963)
-Wa"rloo Yolu'nun bir versiyonu- .ona' ii, tarihsel destan; el-Arz (Toprah, 1969) ile kYl
yap'tl_ iinde kendisini dek uzanan kanyerinde Arap
film endstrisinde s6z sal:Ubi yapan i'ki iin iTade -alcgori 'ye otobiyografi-
film ekti ve 1963'''n 1965'e. dek Sinemas. Genel .
Orgt'nn En karakteristik . Edebiyat alan Tevfik S'jlih (dog. 1926) kari-
lan, yeri geldigindediger trleri de geri- yerine 1955'" ama 1960'larda, beJki de en ..
filmi Ray' v, S,hinid, (953) oldugu gibi- '. nhSl (['yanhdda;, 1966). olan
ve' saglam senaryolu: ogunlukla:.:,.-:' MIsir kendini byk
gereki bir I,zz,ti bulunan ,: '.'-- glkler ekti. Salih'in toplumsal des_O
lmrut .1955), el-Kahire seldsin (30'lann tek ve srgndeki Filistinlilerin du-
Kahimi, 1966) Ye d-Cadijy, G8 (GS 010,\1, 1968J:bu" ilgili Hasan Kanafani'nin yksnn
dnemdeki nemli filmleri bir vmiyonu'd,Mehdu'un'u 19(2) yap-
Yusuf daha kozmopolit bir O da ". zere Suriye'ye gitti. 19W1erd,
Ye . smnlar, 1970'lain sonundaki uzun filmi
o\<lrJk ilk 1950'de Cezayir'in ile onakla,c;a ya
yirmi yirmi film, sine ye 1980'lerin tek uzun metrajlJ
lt'md trlerindeki gOsterir: lbnu'l-Nil filmi d-Kadissiy,:, (1980) oLm Ebu 5eyfin
Oglu, 1951) ile ..
756
, ,'.',
, .;
.. ::': .
;.:-: ..
Bu ynetmen, 19SO'li itibaren si
egemen olduklan dnemde. endstrinin
de birok eser Ebu Seyrm lek
yevm ya Zalim'inden (Senin de Gnn Gelecek, 1951
-Necip Mahfuz tarafmdan Raquin'in-
den uyarlanan) sonra alt ve ona
ilgili gereki incelemeler Ebu
Seyf. el-Usta Hasan (Hasan Usta, 1953), eI-Ftuvet (Yi.
giclih, 1957 - yine bir Mahfuz senaryosu) ve Beyn eIse-
ma' (Gokyzyle Toprak 1959) ekti.
nl Bab'l-hadid'i (Kahire Istasyonu, 1958) ekti.
Salih'in ilk uzun metrajli filmiyse Mahfuz'un romaru
Derb'l-mehabil'den (Salaklar Sokagi, 1955) bir uy.rla-
mayd\.
1961'de Genel
nun film endstrisinin fiilen .
bir sre: iin ciddi - -
.d';'ek- Verimli Henry (dog. 1914)
d-Haram (Gnah. 1965) ve gen H,seyin
ma\'in rIBstagi'si 1968) gibi -Salih, 'Seyf ve
'eserleri de- 19W'Iann nemli filmlerinin ogu,
devletin sdendigi filmler
Fakat mali bir felaket oldugu .nl.-
Sonu sinem0l51 1960'larda ls1Jm
(ve diger yerlerde) turden bir yeni-
lenme de-
ger tek isim olan Abdulsebm(1930-86) tek uzun.
filmi el-Mumya (Geen Ceer,
1969) 6vgu ragmen saglam bir
kariy<r Toplam film
elli film dz<yinde ama
.' g;l, , ..
Gidilen biri, (bir sre
Yusuf de dahil) surgunde filmleri yapma..
ya devam euikkri Fakat l6()'larda
filinlerinin yeri olarak gerekten bir
lbnan onay!>
. Ancak 19iQ'Ierde yetenekli, .
. sinemaa '- George.s. Chainchoum, Joeeiyn Sa-
. ; zellikle He:iny Srour ve Alev'iye"':" onaya
tekrtiklerinden btiyk:1aCk' yararlanan
birok Uzun metrajh fUmle toplums.1 ve si'
yasi sorunlanru 'de Arap
birka ynetmeninden biri olan Srour'un filmleri,
Umman'daki mucadeleyle ilgili bir inceleme olan
tahrir Saati, 1973) ve Arap
d. rolyle ilgili gl zumlernesi leyla v<'l-
(leyla .ve Kurtlar, 1984) kaps.r. Aleviye, Unesco
iin bir belgesel olan layakji 'n yakin Allah maa
eI-fuhara (Yoksullan Allah Bile Kurtaramaz, 1976) ve iki
etkileyici \L7Ul1 filmi -Filistin zerine
Kefr Kassrm ve lbnan'la ilgili
(Beyru1: 1982}- ekti.
.film endstrisi, 1972'de lag.
vedildi. ama Kahire'deki Yksek

Enstits
ya de\"arn etti. Sonu kendi
kendi lkesinde tek Arap lkesidir. Muham-
med ektigi, 1970'Ier sonu ile 1980'lerin
.:'....
. Heiny Srour'un..Ummanda Halk
Ordusu'nun kunuluS mucaddesi ve s6murgecilik
Saat al cahrir SoClti, i973) bir
.0
. .
... "
.....
.......
i
-I
,
i
i
i.
. .
' .
,.
757
MODERN SINEMA I%:JIWS
" .. >
..':: ... ::\. .. ...
YljSl,JF. , ,. .. Sere (el- 973) Nu" dnemiyle ilgili'dolrudiii'

Yusuf Waft irisan"tri yurtseverlig,ini kut::-','
'. :;:, 1-'1<; ',.. " ..""""i ; _.' , ,.. .,-.. ,.. .. ...;,. . ;.. _ -. ",i-"'" ';':, ,.. '-.',.. .' .'.'- _':'.'''''. :; , ..
.ola.n Bir,. Filmin sert tonu'- 'rejimi
'" ........ " .. ' .. ' . 0- ......_,. '.'. ..,... .... ..... - .",,"";:"' .... --" .. . .. i\......;..;.:.:....--.:-:!
. bUyOdU Ye ik! Sdahad.din b';;'
. __;;.:. .. ',.. ..? ..;;.--, :.. ,.:. ; _.. ",,' ::. .._ \". '.' -'. '."0;'
.. dar:: .. .Y17nl .. xe
.. , ...,!I' ... ... ... __ '.,\:.;.'. :.... .. :.. .. .-.;:_ ......, ......... ,,\,.. .......- . __." ",':;" ".I<r.'J . ..... ...... ....
Victor!?l:'College da okUdu. Oncelery. .. alay.: eden. .
. . _-;, .. .. ., .. :-.,.;.. ..... - , .., - ... ,; ".\:.. , , .
. .. iinde olan . 1976) bir,lOplumsal ve.
.
.. ..
')'f.":.< iinde.kal.rn:a. daha ..izin _verdi;: i 970'tenn.


; ,";O"-' , , ...,I'.- . . -._.. ' .... : - . :- ...: :{, .;.""" "' ,,-.
ve Iskendefrje; Y ekrar .(rsk"eriC1eriyY,e:,

.. .. klipleri; fars ve neredeyse tndejinin bir)cir':;
.
Ye I filmlerinin
",' '.,-.' '.' - ....... , , ' ..
.. .fiImi; Elveda' .
.. ..
gUlU duygusuylOl ..<. .Yevmu1-sddls, 1987) )'onetmlitl- b.u Ulerne. Arap
BobJ\minl
bir bo-,: .. UncU
.. .. ..i;... ;.. ' .. i ../. .;:
.
:.'.'.'... ". ::.,:.:' .....::.':'.... R....,.,? ...:.....,y.:,:.,.. . ..M, . : :...,:E, ..s., .,...
hi n, Cezayirli Ct:tTlfle (Cemile et- :.,::'"..-> ',,;...:,. ..; .y.; '.' >. .,..:.:',' ..;.-:.',; ": '.. :'.. .J . :. " .

de. la .. ' ..' '. Selohaddin (1963); 'eJ..An: (.I 970); ....
.. . ':'-' : .... .. ....::- ..... '.;=: "BOb d Hodid (1958); 1Jqur
'ye r:nlksUz!en yznden 1eeh! (1978); Hodise Mwine (1982):
bir'ok" bulunan ve Bisiklet:": . kemen kemen '( 1990).. ;.';':'::-":. "':" ..
gib! redde': : . -; :;. .. : :<. ..:'::" '; -
958) ilkdeS. -.... . ,., .. ..'. ..
..... I .. i d" I b" . b" - B ..:....,:;,.. :
nem. a a .onem i yere U. '.' ....: . '.' _'. ". '. '"...- .'. __ ' ......... >.. ;.:" ''- :', 0 --:
.fil_m,-dikkate deger b'ir gU . . :-.' . o.. . '.' . . . ..-"::
ve. psikolojik ra- . - . ..
'. '. . . 'o".. '., .1,' '. _ . :"- .
portresini '.':'0 .
'. Tarihsel gl' ve heybetli
Arap fatiloj'ni emal
do-
;Ama
.ok daha b"i'r .
ikinci' gereki (e/--Arz, 1969)
hem kyl gl bir" biim
de hem de .
bir
Sq.im i ::;7v) ise um teninc.1967 yeni!gisi.
nin entelijen.. belirsizJiklerini ve 10-
fa iin v.e iki- Se.o:: 973)
758
-.
...,.
.
ARAP DNYASI
..,..
omya sinem. t.rihi ve bii-
minin oldugunu Arap d.-
h. nemli biri, Yeni Gerekileri
eI-Tayip, el-Dik, Hayri ve Abc
dlseyid'i de kaps.yan gayri resmi bir grup- endstri-
nin iinde, film ykleri ve ynetme
tr gelenekleriyle oynayan bir dizi film
SURIYE'DEN KRFEZ( DOGU ARAP
Devlet film rgt, patlayan bir
oldugunun ragmen
Arap lkelerine rnek oldu, 1960'larda Lbnan gibi, sr-
iin bir alan haline gelen Su-
riye'de ticari endsninin yam bir devlet sektr ge-
1980'lerin sonuna gelindiginde d-
zine uzun film olan Org.
yetenekli gen devlet des-
_tegi vmnekti. Bu politika 1980'lerde, ikisi dd945 do-
gumlu ve Moskova'da egitim ikibyk yetene-
gin mm (Yanm
. Me!re 1983) ve d,'em d-mukbil' (Onu-
muzdeki dlaylan, 1986) ile Samir
medine 1984) ve Gece (1992) ile
hammed Mal",s. Uzun bolgesd d-HayaW'I-yev-
miyye ii kariye Suriyyenin (BirSuriye KOyunde Gun/uk .
1974) hem Suriye hem de .
daha ok tv (Video sur sabi<, 'Kumd. video: .
1984) egitim belg<.selci Uma' Amira-
lay, ne s.hip bir Suriye dogumlu'si- '.

19Ss'den .nce kurulan temel zerinde
6zel
film en'iyi bilinenleri, nde gelen:oyuncu'Halil
.. ynettigi d-Haris (Beki.. 1968)' ve Ingiltere'de
egitim Muh.mmed Scikni' Cemil'in d-
laniyun'du Ha/k, .l9il).. I964:te
devlet ynetimindeki Sinema Genel Fay'.
sa! eI-Y",siri'nin d-Re.'s'iyi< (Kafa, 1977)
filme yneldiginde
Daha sonra, 1980'lerin bir blmu Tevfik
Salih ve Salah Ebu Sey[ gibi emektarlar, bir bol- .
. . m de Sahip Hadd, e1yassiri $ukni Cemil gibi :
ynetmenler ynetilen, tm do-
lar bteli finanse etme: politi-
anak ;;;'.-
ulusal t.rihleri hibir yerde
lngilizlere mcadelesini belge-
lemek Ingiliz teknisyenler kullan2n, hana bu mca-
delenin Yk-u.sn Ingiliz smrgecikrin (Oliver Reed'in
anlatan Cemil'iil d-Mmle d
(BuyUk Mesek, 1983) oldugu kadar de-
gildir. 8u edunlm ;rdnilen bu
malardan hibirinin, Sinema Ger.e1 Orit

birok kesiminde
. olduka yetenekli bireylerin taruk oldu. Ku
veyl'te, Hindistan'da Pune Film ve T Enstit-
s'nde egitifn gren Halit geri dndgunde, iki il-
gin kurguS3l uzun Bes ya bahr (Zalim De-
niz, 1971) ile Kuveyt-Sudan onak Arns Zeyn
Dgli.nu, 1976, T.yyip Salih'in iin
[on nce tv ve hkmet'iin belgeseller yap-
Daha nce Arap ve yabana bcl-
.geseline konu olan Michel
Khleiri'de ountik bir yerel ses Belika film okulu
<Sitim gren Khleifi, edindigi temdk,
Filistinli ilgili belgesel bir inceleme blan el-Zik--
riya! d-Hasibe (Verimli 1981J. uzun
kurgusal [ilin Arn_,d-Cdili(Cdile:de [)Ugn, 1987) ve
1988) ekti. "
MA?:olp
....., .. - J -1"" _-- --_

.[':;tl"
, {
, -.
., ..
.'<.'.
,r
, ..
759