You are on page 1of 12

1

La bibliothque astrologique de Franz Cumont lAcademia Belgica (Rome) Catalogue des livres prcieux
1. 2. 3. 4. Introduction Catalogue Index des noms et des titres Bibliographie astrologique de Franz Cumont

1. Introduction Franz Cumont est encore aujourdhui lun des plus importants historiens de lastrologie antique. Parmi plus de trente tudes consacres ce quil considrait comme une thologie scientifique , ses monographies demeurent des travaux de tout premier plan. On peut citer Les religions orientales dans le paganisme romain1, LEgypte des astrologues2 et bien entendu le cycle de confrences rassembles en un volume sous le titre Astrology and Religion among the Greeks and Romans3 et dont la version originale franaise, comprenant deux chapitres indits, vient dtre redcouverte et dite par Isabelle Tassignon4. Mais sa contribution la plus fondamentale est peut-tre davoir initi le grand projet du Catalogus Codicum Astrologorum Graecorum (CCAG), dont douze tomes, en vingt volumes, ont paru de 1898 1953. Fruit dune collaboration internationale runissant les meilleurs spcialistes, le CCAG est rapidement devenu un outil de travail incontournable : il recense et dcrit les manuscrits grecs dastrologie conservs dans les grandes bibliothques europennes et renferme ldition de nombreux textes et fragments. On le sait, Franz Cumont lgua sa bibliothque prive lAcademia Belgica Rome peu avant sa mort en 1947. Cette bibliothque constitue un vritable paradis pour le chercheur en histoire de lastrologie et mme en histoire des sciences en gnral. On y trouve bien entendu le CCAG au complet, mais aussi une collection de travaux de ses contemporains spcialistes de lhistoire de lastrologie antique et mdivale, comme Franz Boll, Auguste Bouch-Leclercq, Armand Delatte, Andr-Jean Festugire, Wilhelm Gundel, Ernst Honigmann, Wilhelm Kroll, Fritz Saxl, Viktor Stegemann, Charles Virolleaud, Stefan Weinstock, autant de savants avec lesquels Franz Cumont entretenait des contacts suivis5. Notons aussi les monuments de lhistoire des sciences que sont les huit volumes de lHistory of Magic and Experimental Science de Lynn Thorndike (Baltimore-New York, 1923-1958) ou les Mmoires scientifiques de Paul Tannery (d. J.L. Heiberg et H.G. Zeuthen, 17 vols, Paris, 1912-1950), ainsi que certaines pices rares, comme la thse doctorale sudoise dEmmanuel Svenberg, souvent cite mais devenue pratiquement introuvable aujourdhui (De latinska lunaria. Text och studier, Gteborg, 1936).

1 2

Paris, 1906 (Paris, 1929 pour la quatrime dition). Bruxelles, 1937. 3 New York-London, 1912. 4 Astrologie et religion chez les Grecs et les Romains, Bruxelles-Brussel-Rome, 2000. 5 Voir Corinne Bonnet, La correspondance scientifique de Franz Cumont, Bruxelles-Brussel-Rome, 1997.

Mais le fleuron de cette collection est ailleurs. La bibliothque de Franz Cumont contenait aussi dix-sept ditions anciennes dont deux incunables regroupant environ 70 traits latins relatifs la science des astres. Dans le domaine de lastronomie, on relve tout dabord lAlmageste de Ptolme (Ble, 1551), louvrage fondamental dastronomie mathmatique jusquau XVIIe sicle, ainsi quune riche collection des mythographes (Aratus, Hygin, Germanicus, Fulgence, etc.) rassemble dans deux ditions qui se recouvrent en partie (Ble, 1570 et Amsterdam, 1681). Cest lastrologie qui est surtout reprsente, avec pas moins de 52 traits. Parmi les uvres antiques, Cumont possdait quatre copies du Quadripartitum (Tetrabiblos) de Ptolme (Venise, 1493, qui inclut le commentaire dHaly Abenrudian ; Ble, mars 1551 ; Ble, avril 1551 ; et Ble, 1578, accompagne du commentaire de Jrme Cardan), ainsi que les commentaires que Porphyre et Proclus ont laisss de cette uvre (Ble, 1559) ; et les deux seuls ouvrages qui nous soient parvenus de lAntiquit latine : les Astronomica de Manilius et la Mathesis de Firmicus Maternus (Ble, avril 1551). Le reste est constitu surtout des astrologues arabes dans les traductions latines des XIIe et XIIIe sicles. Tout dabord les grandes sommes que sont lIntroductorius dAlcabitius (Paris, 1521, avec le commentaire de Jean de Saxe), de loin le trait le plus influent en Occident avec plus de 200 manuscrits conservs ; le De iudiciis astrorum dHaly Abenragel (Ble, 1571) ; le corpus complet de Zael : lIntroductorium, les 50 precepta, le De interrogationibus, le De electionibus et le Liber temporum (Venise, 1493, ainsi quune seconde copie du De electionibus dans ldition de Ble, 1551) ; et la collection des traits (originellement hbreux) dAbraham ibn Ezra : le Principium sapientie, le Liber de rationibus, le De nativitatibus et revolutionibus earum, le De interrogationibus, le De electionibus, le Liber luminarium, le De mundo vel seculo et les Tractatus particulares (Venise, 1507), ainsi que le Liber de nativitatibus du mme auteur (Venise, 1485). Viennent ensuite les textes plus spcifiques, consacrs une branche ou un aspect particulier de lastrologie : une slection des traits de Messahallah : In revolutionibus annorum mundi, Epistola de rebus eclipsium, De receptione planetarum, De significationibus planetarum in nativitate et De cogitationibus (Nuremberg, 1549, ainsi que, pour les trois premiers, Venise 1493, et une troisime copie de lEpistola de rebus eclipsium dans ldition de Ble, 1551) ; le Liber novem iudicum (Ble, 1571) ; les De nativitatibus dAlbubater (Nuremberg, 1540) et dOmar (Ble, 1551) ; le De magnis coniunctionibus dAlbumasar (Venise, 1515) ; le De horis planetarum de Bethen (Venise, 1493 et Ble 1551) ; les Inerratium stellarum significationes mises sous le nom de Ptolme et deux textes attribus Herms : le De revolutionibus nativitatum (Ble, 1559) et le De stellis beibeniis (Venise, 1493). Enfin, les recueils de sentences astrologiques, souvent intituls Centiloquium parce que les sentences sont au nombre de cent, existent en plusieurs versions dont la plus ancienne, faussement attribue Ptolme, remonte sans doute un original arabe. Franz Cumont possdait trois copies de la version du Pseudo-Ptolme (Venise, 1493, accompagne du commentaire de Haly Abenrudian ; Ble, mars 1551 ; et Ble, avril 1551), les versions dHerms et de Bethen (galement Venise, 1493), ainsi que les (150) Capitula Almansoris (Venise, 1493 et Ble, avril 1551). Il faut ajouter ceci les astrologues de la Renaissance, reprsents par Jrme Cardan, Conrad Dasypodius (Ble, 1578) et Joachim Camerarius (Nuremberg, 1582). Enfin, il reste deux volumes qui ne traitent pas proprement parler de science des astres, mais de magie et de divination. Le premier (Strasbourg, 1625) renferme des traits de magie attribus Albert le Grand (De secretis mulierum, Liber aggregationis et De mirabilibus mundi) et Michel Scot (De secretis naturae), et le second (Frankfurt, 1577) un

trait sur les rves mis sous le nom dAlbumasar (Apotelesmata sive de significatis et eventis insomniorum liber). Cette collection est remarquable car elle regroupe les ouvrages dastrologie les plus en vogue au Moyen Age et la Renaissance. Il ne manque peut-tre que lIntroductorium maius dAlbumasar6 et les grandes compilations mdivales latines (comme celles de Guido Bonatti, de Lopold dAutriche et de Jean dEschenden), mais ces dernires tirent elles-mmes leur substance des textes arabes. A lheure o la grande majorit de ces traits nont pas encore reu ddition moderne, ces volumes constituent, en dehors des manuscrits, le seul moyen daccs ces uvres et font de lAcademia Belgica un lieu de travail exceptionnel pour lhistorien de lastrologie. Le catalogue qui suit dcrit succinctement ces dix-sept volumes. Les notices se bornent lessentiel, indiquant : (1) la cote sous laquelle le volume est enregistr lAcademia Belgica (suivie entre parenthse du lieu et de la date ddition) ; (2) le texte figurant en premire page du volume (en italique) ; (3) le lieu, lditeur, la date, le nombre de feuillets/pages et le format ; et (4) le contenu de louvrage, o les noms dauteurs et les titres duvres sont moderniss et uniformiss. 2. Catalogue C.II.III.298b (Ble, 1551) Claudii Ptolemaei Pelusiensis Alexandrini omnia quae extant opera, praeter Geographicam, quam non dissimili forma nuperrime aedidimus : summa cura & diligentia castigata ab Erasmo Oslualdo Schrekhenfuchsio, & ab eodem Isagoica in Almagestum praefatione, & fidelissimis in priores libros annotationibus illustrata, quemadmodum sequens pagina catalogo indicat. Basileae, in officina Henrichi Petri, mars 1551, [88] + 447 p., in-6.
1-332 333-378 379-438 438-442 442-447 Ptolme, Almageste Proclus, Hypotyposis astronomicarum positionum Ptolme, Quadripartitum Pseudo-Ptolme, Centiloquium Pseudo-Ptolme, Inerrantium stellarum significationes

C.II.III..298c (Venise, 1493) Liber quadripartiti Ptholemei. Centiloquium eiusdem. Centiloquium Hermetis. Eiusdem de stellis beibeniis. Centiloquium Bethem et de horis planetarum. Eiusdem de significatione triplicitatum ortus. Centum quinquaginta propositiones Almansoris. Zahel de interrogationibus. Eiusdem de electionibus. Eiusdem de temporum significationibus in iudiciis. Messahallach de receptionibus planetarum. Eiusdem de interrogationibus. Epistola eiusdem cum duodecim capitulis. Eiusdem de revolutionibus annorum mundi. Venetiis, per Bonetum Locatellum impensis nobilis viri Octaviani Scot ciuis Modoetiensis, dcembre 1493, [2]+152 f., in-8.

A consulter maintenant dans ldition critique (disponible lAcademia Belgica) de Richard Lemay, Ab Masar al-Balhi [Albumasar] : Liber introductorii maioris ad scientiam judiciorum astrorum, Napoli, 19951996, 9 vols (inclut la version arabe et des deux traductions latines du XIIe sicle).

2r-106v 107r-116v 117r-118r 118r-119r 119r-120r 120r 120v-122r 122v-126r 126r-127r 127r-138r 138v-141v 141v-142v 143r-148r 148r-149r 149r-152r

Ptolme, Quadripartitum (avec commentaire de Haly Abenrudian) Pseudo-Ptolme, Centiloquium (avec commentaire de Haly) Herms, Centiloquium Herms, De stellis beibeniis Bethen, Centiloquium Bethen, De horis planetarum (et de ortu triplicitarum) Capitula Almansoris Zael, Introductorium Zael, 50 precepta Zael, De interrogationibus Zael, De electionibus Zael, Liber temporum Messahallah, De receptione planetarum (ou De interrogationibus) Messahallah, Epistola de rebus eclipsium Messahallah, In revolutionibus annorum mundi

C.III.III.4 (Strasbourg, 1625) Alberti Magni de secretis mulierum libellus, scholiis Auctus, & a mendis repurgatus. Eiusdem de virtutibus herbarum, lapidum, & animalium quorundam libellus. Item de mirabilibus mundi, ac de quibusdam effectibus causatis a quibusdam animalibus, & cetera. Adjecimus & ob materia similitudinem Michaelii Scoti philosophi, De secreta natura opusculum. Cum Indice Locupletissimo. Argentorati, Sumptibus Hae edum Lazari Zetzneri, 1625, 342+[10] p., in-8.
3-127 127-166 166-212 212-342 Pseudo-Albert le Grand, De secretis mulierum Pseudo-Albert le Grand, Liber aggregationis (ou Liber secretorum de virtutibus herbarum, lapidum et animalium quorundam) Pseudo-Albert le Grand, De mirabilibus mundi Pseudo-Michel Scot, De secretis naturae

C.III.III.117 (Amsterdam, 1681) Mythographi Latini. C. Jul. Hyginus. Fab. Planciades Fulgentius. Lactantius Placidus. Albricus philosophus. Thomas Munckerus omnes ex libris MSS. partim, partim conjecturis verisimilius emendavit, & commentaris perpetuis, qui instar bibliothecae historiae fabularis esse possint, instruxit. Praemissa est dissertatio de auctore, stylo, aetate mythologiae, quae C. Jul. Hygini Aug. Liberti nomen praefert. Amstelodami, ex officina Joannis Someren, 1681, [54]+487+[90]+330+[26], in-8.
1-337 339-487 1-134 135-184 185-300 301-330 Hygin, Fabulae Hygin, De astronomia Fulgence, Mythologiae Fulgence, Liber de expositione Virgillianae Lactance, Argumenta metamorphoseon Ovidii Albricus, De deorum imaginibus libellus

C.IV.III.21 (Venise, 1485) Opusculum Abrahe Iudei de nativitatibus cum exemplaribus figuris singulis domibus antepositis. Et magistralis compositio astrolabii Hanrici Bate. Venetiis, arte et impensis Erhardi Ratdolt de augusta, dcembre 1485, [29] f. in-4.

a2r-[d6r] c5r-[d4r]

Abraham ibn Ezra, Liber de nativitatibus Henri Bate de Malines, Compositio astrolabii

C.IV.III.24 (Ble, 1571) Albohazen Haly filii Abenragel, scriptoris Arabici, de iudiciis astrorum libri octo, doctorum aliquot virorum opera in Latinum sermonem conuersi, postremo autem summa cura & diligenti studio barbarie uindicati & puritati linguae donati, per Antonium Stupam Rhaetum Praegalliensem. Accessit huic operi hac demum editione, compendium duodecim domorum coelestium, ex clarissimis & uetustissimis authoribus, scilicet, Messahalla, Aomare, Alkindo, Zaele, Albenait, Dorotheo, Iergi, Aristotele & Ptolemaeo, collectum, in quo quid nam e quolibet domiciliorum iudicii sumendum sit, cuiuslibet authoris testimonio, clare ob oculos ponitur. Authore Petro Liechtenstein. Una cum sufficienti indice. Capitum in singulis libris comprehensorum, quo lector quaestionem oblatam facilius inueniat. Basileae, ex officina Henricpetrina, Mars 1571, [26]+586 p., in-fol.
1-410 411-586 Haly Abenragel, De iudiciis astrorum Liber novem iudicum

C.IV.III.25 (Venise, 1507) Abrahe Auenaris Iudei astrologi peritissimi in re iudiciali opera ab excellentissimo philosopho Petro de Abano post accuratam castigationem in Latinum traducta. Introductorium quod dicitur principum sapientie. Liber rationum. Liber natiuitatum et reuolutionum earum. Liber interrogationum. Liber electionum. Liber luminarium et est de cognitione diei cretici seu de cognitione cause crisis. Liber coniunctionum planetarum et reuolutionum annorum mundi qui dicitur de mundo uel seculo. Tractatus insuper quidam particulares eiusdem Abrahe. Liber de consuetudinis in iudiciis astrorum et est centiloquium Bethen breue admodum. Eiusdem de horis planetarum [ces deux derniers titres font dfaut]. Venetiis, Petrus Lichtenstein, mai 1507, 91 f. (numrots en chiffres romains), in-4.
2r-31v 32r-44r 44v-60v 60v-67r 67r-71r 71v-75v 76r-85r 85r-91v Abraham ibn Ezra, Principium sapientie (ou Liber introductorius) Abraham ibn Ezra, Liber de rationibus Abraham ibn Ezra, De nativitatibus et revolutionibus earum Abraham ibn Ezra, De interrogationibus Abraham ibn Ezra, De electionibus Abraham ibn Ezra, Liber luminarium Abraham ibn Ezra, De mundo vel seculo (ou Tractatus de coniunctionibus et annorum revolutionibus mundanorum) Abraham ibn Ezra, Tractatus particulares

C.IV.III.26 (Nuremberg, 1540) Albubatris astrologi diligentissimi, Liber genethliacus, sive de nativitatibus, non solum ingenti rerum scitu dignarum copia, uerum etiam iucundissimo illarum ordine conspicuus. Norimbergae, apud Ioh. Petreium, 1540, [74] f., in-4.
a1r-[s6r] Albubater, De nativitatibus

C.IV.III.27 (Venise, 1515) Albumasar de magnis coniunctionibus annorum revolutionibus ac eorum profectionibus, octo continens tractatus. Venetiis, Mandalo et expensis Melchiorem Sessa, per Iacobum Pentium de Leucho, mai 1515, [94] f., in-8.
a2r-[m6r] Albumasar, De magnis coniunctionibus

C.IV.III.28 (Paris, 1521) Alcabitii ad magisterium iudiciorum astrorum isagoge, commentario Ioannis Saxonii declarata. Parisiis, Vaenundatur a Simone Colinaeo apud scholas decretorum, juillet 1521, 94 f., in-8.
1v-29v 29v-94r Alcabitius, Introductorius Jean de Saxe, Commentum super textu Alcabitii

C.IV.III.30 (Frankfurt, 1577) Apomasaris apotelesmatica siue de significatis et eventis insomniorum, ex Indorum, Persarum, Aegyptiorum disciplina. Depromptus ex Io. Sambuci V.C. bibliotheca liber, Io. Leunclaio interprete. Francofurti, Excudebat Andreas Wechelus, 1577, [14]+405+[10] p., in-8.
1-405 (Pseudo- ?)Albumasar, Apotelesmata sive de significatis et eventis insomniorum liber

C.IV.III.34 (Nuremberg, 1582) Astrologica. Quorum titulos uersa pagella indicabit. H. Eob. Hessi. [p. 1, 2e partie : Ioachimus Camerarius Andreae Perlachio praestanti astrologo s.]. Norimbergae, apud Io. Petreium, 1582, [12]+46+55 p., in-4.
1-46 1-55 Joachim Camerarius, Astrologica [texte grec] Joachim Camerarius, Astrologica [texte latin]

C.IV.III.65 (Nuremberg, 1549) Messahalae antiquissimi inter Arabes astrologi, libri tres, nunc primum illustris principis ac domini D. Georgii Ernesti comitis Hennenbergensis celebri famae ac gloriae dicati, & editi a Ioachimo Hellero Noribergensium Mathematico. Liber primus de reuolutione annorum mundi. Liber secundus, de significatione planetarum in natiuitatibus. Liber tertius, de receptione. Singulorum librorum capita initis ipsorum praefixa inuenies. Norimbergae, apud Ioannem Montanum & Ulricum Neuberum, 1549, [70] f., in-4.
Bir-Fiiv Fiiir-Giiiv [Givr]-Liir Liir-Liiiv [Livr]-Riiiv Messahallah, In revolutionibus annorum mundi Messahallah, Epistola de rebus eclipsium Messahallah, De significationibus planetarum in nativitate Messahallah, De cogitationibus Messahallah, De receptione planetarum (ou De interrogationibus)

C.IV.III.96 (Ble, 1578) Hieronymi Cardani, In Cl. Ptolemaei De astrorum iudiciis, aut (ut vulgo appellant) quadripartitae constructionis Lib. IIII, commentaria, ab autore postremum castigata, & locupletata. His accesserunt, eiusdem Cardani, De septem erraticarum stellarum qualitatibus atque uiribus liber posthumus, ante non uisus. Geniturarum item XII ad hanc scientiam recte exercendam obseruatu utilium, exempla. Item, Cunradi Dasypodii, mathematici Argent., Scholia et resolutiones seu tabulae in lib. IIII apotelesmaticos Cl. Ptolemaei, una cum aphorismis eorundem librorum. Denique breuis explicatio astronomici horologi Argentoratensis, ad ueri & exacti temporis inuestigationem extructi. Basileae, ex officina Henricpetrina, septembre 1578, [16]+838 p. [les p. 513-600 et 761-762 sont manquantes], in-8.
1-94 97-510 601-715 717-758 764-832 833-838 Jrme Cardan, De septem Erraticis stellis liber Ptolme, Quadripartitum (avec commentaire de Jrme Cardan) Jrme Cardan, Geniturarum exempla Conrad Dasypodius, Scholia in Claudii Ptolemaei quatuor libros apotelesmaticos Conrad Dasypodius, IIII libros Cl. Ptolemaei, De astrorum iudiciis siue Apotelesmaticos, Resolutiones Conrad Dasypodius, Aphorismi astrologici ad lectionem Apotelesmaton Ptolomaei

C.IV.III.97 (Ble, 1551) Iulii Firmici Materni Iunioris Siculi V.C. ad Mavortium Lollianum, Astronomicon libri VIII, per Nicolaum Prucknerum astrologum nuper ab innumeris mendis uindicati.His accesserunt, Claudii Ptolemaei Pheludiensis Alexandrini [apotelesmaton] quod Quadripartitum uocant, lib. IIII. De inerrantium stellarum significationibus, lib. I. Centiloquium eiusdem. Ex Arabis et Chaldaeis: Hermetis uetustissimi astrologi centum aphoris. lib. I. Bethen Centiloquium. Eiusdem de horis planetarum liber alius. Almanzoris astrologi propositiones ad Saracenorum regem. Zahelis Arabis de electionibus lib. I. Messahalah de ratione circuli & stellarum, & qualiter in hoc seculo operentur, lib. I. Omar de natiuitatibus. Marci Manilii poetae disertissimi Astronomicon lib. V. Postremo, Othonis Brunfelsii de diffinitionibus & terminis astrologiae libellus isagogicus. Basileae, per Ioannem Hervagium, avril 1551, [12]+244+227 p. [pages numrotes 98, 109112, 115, 114-115, 106- dans la 2e partie mais sans que le texte en soit affect ; les textes concerns sont marqus dun astrisque * ci-dessous], in-6.
1-244 1-74 74-78 79-84 85-89 89-93 *93-110 110-112 *112-114 115-118 118-143 144-224 Firmicus Maternus, Mathesis Ptolme, Quadripartitum Pseudo-Ptolme, Centiloquium Pseudo-Ptolme, Inerrantium stellarum significations Herms, Centiloquium Bethen, Centiloquium Capitula Almansoris Bethen, De horis planetarum (et de ortu triplicitarum) Zael, De electionibus Messahallah, Epistola de rebus eclipsium Omar, De nativitatibus Manilius, Astronomica

C.IV.III.98 (Ble, 1570) C. Iulii Hygini, Augusti liberti, fabularum liber, Ad omnium poetarum lectionem mire necessarius, & nunc denuo excusus. Eiudem poeticon astronomicon libri quatuor. Quibus accesserunt similes argumenti. Palaephati De fabulosis narrationibus liber I. F. Fulgentii Placiadis episcopi Carthaginensis mythologiarum libri III. Eiusdem De uocum antiquarum interpretatione liber I. Phurnuti De natura deorum, siue poeticarum fabularum allegoricis, speculatio. Albrici philosophi de deorum imaginibus liber. Arati [Phaenomena] fragmentum, Germanico Caesare interprete. Eiusdem Phaenomena graece, cum interpretatione Latina. Procli De sphaera libellus, Graece & Latine. Index rerum & fabularum, in his omnibus scitu dignarum, copiosissimus. Basileae, ex officina Hervagiana, per Eusebium Episcopum, aot 1570, [8]+251+[26] p., in6.
1-54 54-101 102-118 119-142 142-145 145-164 164-170 171-199 200-241 243-251 Hygin, Fabulae Hygin, De astronomia Palaephatus, De non credendis fabulosis narrationibus opusculum Fulgence, Mythologiae Fulgence, Vocum antiquarum interpretatio Phornutus, Speculatio de deorum natura Albricus, De deorum imaginibus libellus Germanicus, Aratea Aratus, Phaenomena [textes grec et latin] Proclus, Sphaera [textes grec et latin]

C.IV.III.102 (Ble, 1559) (). In Claudii Ptolemaei Quadripartitum enarrator ignoti nominis, quem tamen Proclum fuisse quidam existimant. Item (). Porphyrii philosophi introductio in Ptolemaei opus de effectibus astrorum. Praeterea Hermetis philosophi de revolutionibus nativitatum libri duo, incerto interprete. Basileae, ex officina Petriana, septembre 1559, [24]+279 p., in-6.
1-180 181-204 205-279 Proclus, < Commentaire sur le Quadripartitum de Ptolme > (textes grec et latin) Porphyre, Introductio in Claudii Ptolomaei opus de effectibus astrorum Herms, De revolutionibus nativitatum

3. Index des noms et des titres [Anonyme,] Capitula Almansoris : C.II.III.298c ; C.IV.III.97 [Anonyme,] Liber novem iudicum : C.IV.III.24 Abraham ibn Ezra, De electionibus : C.IV.III.25 Abraham ibn Ezra, De interrogationibus : C.IV.III.25 Abraham ibn Ezra, De mundo vel seculo (ou Tractatus de coniunctionibus et annorum revolutionibus mundanorum) : C.IV.III.25 Abraham ibn Ezra, De nativitatibus et revolutionibus earum : C.IV.III.25 Abraham ibn Ezra, Liber de nativitatibus : C.IV.III.21 Abraham ibn Ezra, Liber de rationibus : C.IV.III.25 Abraham ibn Ezra, Liber luminarium : C.IV.III.25 Abraham ibn Ezra, Principium sapientie (ou Liber introductorius) : C.IV.III.25

Abraham ibn Ezra, Tractatus particulares : C.IV.III.25 Albert le Grand (Pseudo-), De mirabilibus mundi : C.III.III.4 Albert le Grand (Pseudo-), De secretis mulierum : C.III.III.4 Albert le Grand (Pseudo-), Liber aggregationis (ou Liber secretorum de virtutibus herbarum, lapidum et animalium quorundam) : C.III.III.4 Albricus, De deorum imaginibus libellus : C.III.III.117 ; C.IV.III.98 Albubater, De nativitatibus : C.IV.III.26 Albumasar (?), Apotelesmata sive de significatis et eventis insomniorum liber : C.IV.III.30 Albumasar, De magnis coniunctionibus : C.IV.III.27 Alcabitius, Introductorius : C.IV.III.28 Aratus, Phaenomena [textes grec et latin] : C.IV.III.98 Bethen, Centiloquium : C.II.III.298c ; C.IV.III.97 Bethen, De horis planetarum (et de ortu triplicitarum) : C.II.III.298c ; C.IV.III.97 Conrad Dasypodius, Scholia in Claudii Ptolemaei quatuor libros apotelesmaticos : C.IV.III.96 Conrad Dasypodius, IIII libros Cl. Ptolemaei, De astrorum iudiciis siue Apotelesmaticos, Resolutiones : C.IV.III.96 Conrad Dasypodius (?), Aphorismi astrologici ad lectionem Apotelesmaton Ptolomaei : C.IV.III.96 Firmicus Maternus, Mathesis : C.IV.III.97 Fulgence, Liber de expositione Virgillianae : C.III.III.117 Fulgence, Mythologiae : C.III.III.117 ; C.IV.III.98 Fulgence, Vocum antiquarum interpretatio : C.IV.III.98 Germanicus, Aratea : C.IV.III.98 Haly Abenragel, De iudiciis astrorum : C.IV.III.24 Haly Abenrudian, < Commentaire sur le Quadripartitum de Ptolme > (cf. Ptolme) Henri Bate de Malines, Compositio astrolabii : C.IV.III.21 Herms, Centiloquium : C.II.III.298c ; C.IV.III.97 Herms, De revolutionibus nativitatum : C.IV.III.102 Herms, De stellis beibeniis : C.II.III.298c Hygin, De astronomia : C.III.III.117 ; C.IV.III.98 Hygin, Fabulae : C.III.III.117 ; C.IV.III.98 Jean de Saxe, Commentum super textu Alcabitii : C.IV.III.28 Jrme Cardan, De septem Erraticis stellis liber ; C.IV.III.96 Jrme Cardan, Geniturarum exempla : C.IV.III.96 Jrme Cardan, < Commentaire sur le Quadripartitum de Ptolme > [cf. Ptolme] Joachim Camerarius, Astrologica [textes grec et latin] : C.IV.III.34 Lactance, Argumenta metamorphoseon Ovidii : C.III.III.117 Manilius, Astronomica : C.IV.III.97 Messahallah, De cogitationibus ; C.IV.III.65 Messahallah, De receptione planetarum (ou De interrogationibus) : C.II.III.298c ; C.IV.III.65 Messahallah, De significationibus planetarum in nativitate; C.IV.III.65

10

Messahallah, Epistola de rebus eclipsium: C.II.III.298c ; C.IV.III.65 ; C.IV.III.97 Messahallah, In revolutionibus annorum mundi: C.II.III.298c ; C.IV.III.65 Michel Scot (Pseudo-), De secretis naturae : C.III.III.4 Omar, De nativitatibus : C.IV.III.97 Palaephatus, De non credendis fabulosis narrationibus opusculum : C.IV.III.98 Phornutus, Speculatio de deorum natura : C.IV.III.98 Porphyre, Introductio in Claudii Ptolomaei opus de effectibus astrorum [textes grec et latin] : C.IV.III.102 Proclus, < Commentaire sur le Quadripartitum de Ptolme > [textes grec et latin] : C.IV.III.102 Proclus, Sphaera [textes grec et latin] : C.IV.III.98 Proclus, Hypotyposis astronomicarum positionum : C.II.III.298b Ptolme, Almageste : C.II.III.298b Ptolme, Quadripartitum : C.II.III.298b ; C.IV.III.97 Ptolme, Quadripartitum (avec commentaire de Haly Abenrudian) : C.II.III.298c Ptolme, Quadripartitum (avec commentaire de Jrme Cardan) : C.IV.III.96 Ptolme (Pseudo-), Centiloquium : C.II.III.298b ; C.IV.III.97 Ptolme (Pseudo-), Centiloquium (avec commentaire de Haly) : C.II.III.298c Ptolme (Pseudo-), Inerrantium stellarum significationes : C.II.III.298b ; C.IV.III.97 Zael, De electionibus : C.II.III.298c ; C.IV.III.97 Zael, De interrogationibus : C.II.III.298c Zael, Introductorium : C.II.III.298c Zael, Liber temporum : C.II.III.298c Zael, 50 precepta : C.II.III.298c 4. Bibliographie astrologique de Franz Cumont Lternit des empereurs romains , in Revue dHistoire et de Littrature Religieuses, 1, 1896, p. 435-452 Lastrologue Palchos , in Revue de lInstruction Publique en Belgique, in 40, 1897, p. 1-12 Catalogus Codicum Astrologorum Graecorum, d. F. Cumont, F. Boll, e.a., Bruxelles, 18981953, 12 tomes en 20 vols. [avec C. Jullian], A propos du calendrier astrologique des Gaulois , in Revue des Etudes Anciennes, 1902, p. 298-299 [avec P. Stroobant] La date o vivait lastrologue Julien de Laodice , in Bulletin de lAcadmie Royale de Belgique, Classe des Lettres et des Sciences Morales et Politiques, 1903, p. 554-574 La polmique de lAmbrosiaster contre les paens , in Revue dHistoire et de Littrature Religieuses, 8, 1903, p. 417-440

11

Lastrologie et la magie dans le paganisme romain , in Revue dHistoire et de Littrature Religieuses, 11, 1906, p. 24-55 (rimpr. in Les religions orientales dans le paganisme romain, Paris, 1929, 4e d., p. 196 et suivantes) Jupiter summus exsuperantissimus in Archiv fr Religionswissenschqft, 9, 1906, p. 323336 Lascension des mes travers les lments reprsents sur un cippe funraire , in Jahreshefte des sterreiches Archaeologisches Institut, 12, 1909, p. 213-214 Comment les Grecs connurent les tables lunaires des Chaldens , in Florilegium Melchior de Vog, Paris, 1909, p. 159-165 Le mysticisme astral dans lAntiquit , in Bulletin de lAcadmie Royale de Belgique, Classe des Lettres et des Sciences Morales et Politiques, 1909, p. 256-286 La plus ancienne gographie astrologique , in Klio, 9, 1909, p. 263-273 La thologie solaire du paganisme romain , in Mmoires de lAcadmie des Inscriptions et Belles-Lettres, 12, 1909 Babylon und die griechische Astronomie , in Neue Jahrbucher, 27, 1911, p. 1-10 Astrology and Religion among the Greeks and Romans, New York-London, 1912, 208 p. (version franaise originale dite par I. Tassignon, Astrologie et religion chez les Grecs et les Romains, Bruxelles-Rome, 2000, 174 p.) Fatalisme astral et religions antiques , in Revue dHistoire et de Littrature Religieuses, 3, 1912, p. 513-543 Les anges du paganisme , in Revue de lHistoire des Religions, 72, 1915, p. 159-182 Astrologica , in Revue Archologique, 5, 1916, p. 1-22 Astrologues romains et byzantins. Balbillus, Antiochus et Rhetorius , in Mlanges dArchologie et dHistoire de lEcole Franaise de Rome, 37, 1917-1918, p. 33-54 Ecrits hermtiques, I : sur les douze lieux de la sphre , in Revue de Philologie, de Littrature et dHistoire Anciennes, 42, 1918, p. 63-79 Ecrits hermtiques, II : le mdecin Thessalus et les plantes astrales dHerms Trismgiste , in Revue de Philologie, de Littrature et dHistoire Anciennes, 42, 1918, p. 85-108 Un mythe pythagoricien chez Posidonius et Philon , in Revue de Philologie, de Littrature et dHistoire Anciennes, 43, 1919, p. 78-85 Zodiacus , in Dictionnaire des antiquits grecques et romaines, d. Ch. Daremberg, E. Saglio, V, Paris, 1919, p. 1046-1062 Jupiter Hliopolitain et les divinits des plantes , in Syria, 2, 1921, p. 40-46

12

La fin du monde selon les mages occidentaux , in Revue de lHistoire des Religions, 103, 1931, p. 29-96 Antiochos dAthnes et Porphyre , in Annuaire de lInstitut de Philologie et dHistoire Orientales ( = Mlanges Bidez), 2, 1933-1934, p. 135-156 Adonis et Canicule , in Syria, 16, 1935, p. 46-50 Les noms des plantes chez les Grecs , in LAntiquit Classique, 4, 1935, p. 5-45 Les Prognostica de decubitu attribus Galien , in Bulletin de lInstitut Historique Belge de Rome, 15, 1935, p. 119-131 LEgypte des Ptolmes daprs les astrologues , in Comptes Rendus de lAcadmie des Inscriptions et Belles-Lettres, 1937, p. 226-227 LEgypte des astrologues, Bruxelles, 1937 Deux monuments funraires romains symboles astraux , in Comptes Rendus de lAcadmie des Inscriptions et Belles-Lettres, 1939, p. 449 Les mystres de Samothrace et lanne caniculaire , in Comptes Rendus de lAcadmie des Inscriptions et Belles-Lettres, 1943, p. 469 [avec J. Bidez] Les mages hellniss, Zoroastre, Ostans et Hystape, Paris, 1938 Lux perpetua, Paris, 1949

You might also like