T. C.

SELUK N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS FELSEFE VE D N B L MLER ANA B L M DALI D N E T M B L M DALI

CAH T ZAR FOLUNUN OCUK K TAPLARINDA TEMEL DEERLER

YKSEK L SANS TEZ

DANIMAN PROF. DR. Abdullah ZBEK

HAZIRLAYAN Vural KAYA

KONYA 2007

NDEKLER KISALTMALAR ..................................................................................... iv NSZ .................................................................................................. v GR ......................................................................................................1 BRNC BLM 1. CAHT ZARFOLUNUN HAYATI ...................................................... 3 2. CAHT ZARFOLUNUN SANATI ...................................................... 6 3. CAHT ZARFOLUNUN KL ZERNE .................................. 10 4. CAHT ZARFOLUNUN OCUK YAZARII YA DA TRK OCUK EDEBYATINDAK YER.......................................................12 4.1. CAHT ZARFOLUNUN OCUK YAZARLII .......................12 4.2. CAHT ZARFOLUNUN SANAT MASALLARI ZERNE CAHT ZARFOLUNUN YAZARLII...................................15 4.3. ZARFOLUNUN OCUK KTAPLARI ZET VE KTAPLAR ZERNE BAZI DENLER................................................. 18 4.3.a. MOTORLUKU .................................................................. 18 4.3.b. SEREKU ........................................................................19 4.3.c. YREKDEDE LE PADAH............................................... 20 4.3.d. KATIRASLAN .................................................................... 22 4.3.e. KK EHZADE ............................................................. 24 4.3.f. AAKAKANLAR............................................................... 25 4.3.g. ST MAM .................................................................... 27

4.3.h. KULARIN DL ................................................................ 27 4.3.. OCUK R KTAPLARI: GLCK VE AA OKUL....... 29 KNC BLM DEERLER A) DEER NEDR? ............................................................................... 38 B) DEERLERN TASNF ....................................................................41 1. DN DEERLER .............................................................................. 42 1. METAFZK ...................................................................................... 42 1.a.1. TANRI NANCI ................................................................... 42 1.a.2. EYTAN MELEK................................................................. 47 1.a.3. LM................................................................................. 48 1.a.4. AHRET.............................................................................. 49 1.a.5. KADER................................................................................51 2. DNYEV DEERLER ...................................................................... 52 2.a.1. DN .................................................................................... 52 2.a.2. DUA ................................................................................... 53 2.a.3. Y KT ........................................................................... 55 2.a.4. KR .............................................................................. 55 2.a.5. TEMSL DN KLK ....................................................... 56 2.a.6. SU VE CEZA ......................................................................57 2.a.7. PEYGAMBER ..................................................................... 58 2.a.8. T................................................................................. 59

ii

2.a.9. YEMN ............................................................................... 60 2.a.10. SLAMLIK, GELENEKSEL VE GRENEKSEL DEERLER60 B. SOSYAL DEERLER ........................................................................ 66 b.1. ALE ...................................................................................... 66 b.2. YARDIMSEVERLK .............................................................. 68 b.3. ETM BLG ...................................................................... 70 b.4. ZENGNLK.......................................................................... 73 b.5. MUTLULUK.......................................................................... 79 b.6. BRLKTE YAAMA (BR ARADA YAAMA/ TOPLUMSALLIK)................................................................. 84 b.7. AKILLILIK............................................................................ 87 b.8. RNEK OLMA ...................................................................... 87 b.9. DORULUK ......................................................................... 88 b.10. ADALET.............................................................................. 89 b.11. YKNMEC TUTUM.......................................................... 94 b.12. SRAF ................................................................................. 98 b.13. FEDAKARLIK (DERKMLIK) ......................................... 99 SONU ............................................................................................... 100 BBLYOGRAFYA ................................................................................102

iii

KISALTMALAR a.g.e a.g.m a.g.d ank. bkz. bs. ev. ed. Haz. st. M. . s. v. : Vd. Yay. Yn. : Ad geen eser : Ad geen madde : Ad geen dergi : Ankara : baknz : bask, basm : eviren : Edisyon : Hazrlayan : stanbul : Marmara niversitesi : sahife : veft : Ve devam, Ve dierleri : Yayn Ynetmeni

iv

NSZ Cahit Zarifolunun ocuk Kitaplarnda Temel Deerler adl almamz, bugne kadar Trk ocuk Edebiyatnda klasiklemi ve sanatkrne bir eda ile kendisini Trk Edebiyatnda kantlam bir byk sanatnn, Cahit Zarifolunun, dncesi, ocuun dnyasna katks ve ocukla balayabilecek bir medeniyet algs bakmlarndan ocuk eserlerindeki deerler ele alnacaktr. Cahit Zarifolu edebiyatmzda kinci Yeniden sonra 60 kua ve sonraki dnem ierisinde kendi adndan sz ettirebilmi byk bir airdir. iiri kadar dier edebiyat eserleri de imdiden klasiklemitir diyebiliriz. Ayrca btn bu baarl edebiyat serveninin yan sra ocuklar iin de yazmtr. ocuk yazarl da kendisine en yakan edebiyatmz olmutur. Bununla da yetinmemi ayrca ocuk edebiyat metinleri zerinden yeniliki bir ocuk edebiyat izgisi oluturmutur. Sonraki zamanlar ierisinde Trk ocuk yaznnda Zarifolunun ifade ekilleri ve ocuun dnyasndaki poetik alglarn dile getirili biimleri yer yer taklit edilir hale gelmitir. Bu almay gerekletirmekten maksadmz Zarifolunun ocuk

kitaplarndaki temel deerleri incelemektir. Zarifolu, hem ocuk edebiyatnda kurduu dil ile, hem de yanstt deerler yn ile edebiyatmza yeni bir bak as kazandrmtr. almamz yaparken, temel olarak Zarifolunun eserlerinden yola karak, onun ocuk dnyasna katmaya alt deerleri rneklerle aklama yoluna gittik. Bu rnek kesitler zerinden deerler ve deerlerin ocua artrdklar ve genel anlamdaki yerleri zerine de deinilmitir. almamz iki blmden olumaktadr. Birinci blm, Zarifolunun hayat, sanat, ocuk yazn ve eserlerinden baz rnekleri iermektedir. kinci blmde ise, temel deerleri, din ve dnyev deerler olarak bir ayrma tabi tutarak, bu balklar altnda Zarifolunun eserlerinden rnekler verdik. almamz esnasnda yazl ve szl gr ve nerileriyle yardmlarndan istifade ettiimiz danman hocam Prof. Dr. Abdullah ZBEKe ve Sayn Mustafa Ruhi RNe teekkrlerimi bir bor bilirim. Vural KAYA Konya - 2007

GR Cahit Zarifolunun ocuk Kitaplarnda Temel Deerler konulu

almamzda Trk Edebiyat tarihi ierisinde kendisine nemli bir yer edinebilmi bir byk airimizin ocuk edebiyatna da ayn dzeyde salad katky ve ocuk kitaplarndaki temel deerler meselesini belirginletirmek istiyoruz. yle ki Zarifolu esasnda Trk iirinde edindii yer ile daha ok modern edebiyatmz ierisinde kendisine gl bir yer edinmi iken ayn dzey ve salamlkta ocuk edebiyat eserleri vermi, verebilmi bir sanatdr. Bu ayrks yerini tezimiz boyunca vurgulamaya alacaz. Cahit Zarifolu kimi ocuk kitaplarn lmnden nce yaynlayamam olmasna ramen lmnn hemen akabinde ok erken bir zamanda diyebileceimiz bir zaman ierisinde dahi kendi adndan Trk ocuk yazn balamnda sz ettirebilmi nadir air ve yazarlarmzdandr. Yani Zarifolunun eserleri klasik eser niteliine sahip derinlikli ve orijinal metinler olarak okurun beenisine sunulmu eserlerdir. Zaten lkemizde Milli Eitim bakanlnn 100 Temel Eser balamnda tavsiye kitaplar listesinde ocuklara ynelik 100 temel tavsiye eserden iki tanesinin Zarifoluna ait olmas nemli bir gerein de altn izmektedir. ocukla iletiimi, anlat yetenei, poetik algs ve deerleri ileyii btn ocuk kitaplarnn baat zelliklerindendir. Onun eserlerini belirleyen ana unsur ocuk bakdr. Hangi yata olursa olsun, okuru btnyle kendi ocuk kitaplarna muhatap bir okur anlay kvamna getirmede yetenekli ve cretkrdr. sezgilerden yola karak okurun sinemasal bir anlaty izliyor gibi kitapla nsiyet kurmas yine Zarifolunun ustal ve stn sanat yapsyla aklanabilir niteliktedir. Zarifolunun u eserleri zerinden temel deerleri inceleyeceiz: Sereku (1983), Aakakanlar (1983), Katraslan (1983), Yrekdede ile Padiah (1984), Motorlu Ku (1987), Kk ehzade (1987), Glck (1989), Aaokul (1990), St mam (2006). Zarifolunun eserlerini dil, gelenek ve slup asndan nemli ocuk edebiyat metinleri ile klasiklemi Trk edebiyat metinleri olarak gryoruz. Bu Temel Deerler meselesini Zarifolu eserleri ierisinden zellikle aratrmak ve dnyamzn btn itimaiyatna katk salayan ynn temel deerler ile nasl ak edildiine

bilimsel dikkatleri ekmek istiyoruz. Biz teziminde Zarifolunun hayat, sanat, eserleri, hakknda yazlanlar ve ayrca ocuk eserlerinin Trk Edebiyat ierisindeki zel yerini birinci blmde; ikinci blmde ise, Zarifolu eserlerindeki ocuklara yz dnk anlatmn yannda bir de deerlerin nasl ilerlik kazanarak edebiyat metinleri zerinden ilerleyebileceini grebilmemiz asndan ocuk kitaplarndaki temel deerleri ayr ayr incelemeye ve aratrmaya tabii tutmak yoluyla konuyu ele aldk. Her iki unsurda da hayatn btn safhalarn bilimsel bir yapnn yan sra sanatsal ve eitimsel yaplarn yan yana koyarak bir arada grebilme frsatna sahibiz diyebiliriz. Bu sebeple Zarifolunun eserlerinden yola karak temel deerlerin ak edilmesi ayrks bir yere sahiptir diye dnyoruz. Deerlerin sadece belli bilim alannn, alanlarnn meselesi gibi grmek suretiyle deerleri ve toplumdaki karln bir ekilde hapsetmi oluruz kanaatindeyiz. En temelde yazl eserler tarihsel birer deer olmann temel dayana mesabesinde kltr deeridirler. te buradan hareketle kltrmzn dn ile imdi arasnda kurduu ba ve gelecee ise kurduu kpr zerinden kafa yormal; kltr ile air yazar ve dnr insanlarn bu vazgeilmez yeri ve konumuna dikkat toplamalyz. Bir millet byk yazarlar, zellikle byk airler yaratmaya devam etmezse, o milletin konutuu dil de, kltr de bozulur ve belki de daha gl bir dilin iinde eriyip gider.1 te kltrmzn Trkemizin modern dnemde en salam airlerinden birisi olan Zarifolunu ocuk metinleriyle de nc bir edebiyat tavr ierisinde grmemiz ile konumuzu daha da salamlatrmaktayz. Onun at bu ocuk yazn r kendisinden sonra gelen kuaklar etkilemi ve gnmzde kuru ve dz anlat metinlerine yksek sesle itiraz edebilecek okumalara sahip bir yeni kuak olumutur. Bu yeni okur kua, ocuk yaznnda sanatsal metinlerin bizatihi kendi dilleri olduu ynnde zihni bir berrakla doru ilerlemektedir. Bunda phesiz Zarifolunun nc katks olmutur, olmaya devam edecektir.

ELOT, Thomas Stearns, Edebiyat zerine Dnceler, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ank, 1983, 1. bs., s. 196

T. S. Eliota gre, edebiyat eserleri bir byk deerler sistemini de ifade etmektedirler. Edebi eserleri bir deerler sistemi olarak bir sanat geleneinin iinde gren Eliot, bu eserlerin objektif bir yaklamla (inductively, descriptively) incelemesinin sonucu olan deer veya normlar sisteminin, edebiyat teorisinin, eletirideki fonksiyonuna inanmtr.2* te bu durumda kendi kltr ve folklorunu ve geleneini en modern dille bakaca ifade gcn amzda baaryla yakalayabilmi bir byk air ve ocuk yazarnn, zellikle ocuk eserlerini ve bu eserlerin nirengi noktas olan deerler meselesini tek tek inceleyeceiz. Kanaatimizce, tezimiz, Zarifolunun at bu byk edebiyat ve duyarlk rnda mtevaz yerini alabilecektir.

BRNC BLM 1. CAHT ZARFOLUNUN HAYATI air ve yazar A. Cahit Zarifolu, 1 Haziran 1940ta Ankarada dodu. Aslen Kahramanmaraldr. Tam ad Ahmet Cahit Zarifoludur. Babasnn memuriyeti dolaysyla tahsil hayat eitli ehirlerde gemitir. lkokula Siverekte balayan Cahit Zarifolu, ilkokul renimini memleketi Kahramanmarata; smet Paa ve Necati Bey ilkokullarnda tamamlad. Ortaokul birinci snf Ankara Kzlcahamamda okudu.3 Ortaokul ikinci snfta iken Mara Lisesinin ortaokul ksmna kayt yaptran Zarifolu, lise renimini 1956-1961 yllar arasnda tamamd. Lise son snfta iken edebiyat ve matematik derslerinden ikmale kald. yl btnleme snavlarn eitli sebeplerle veremedi ve lisede beklemeli olduu yllarda 1958-59 ders ylnda Kahramanmaran Pazarck ilesinde vekil retmenlik yapt. Bir yl sonra tekrar Kahramanmaraa dnen Zarifolu, Hizmet Gazetesinde almaya balad. Edebiyat servenine henz bu dnemlerde atlmas ve okulunun yer yer ar aksak ilerlemesi manidardr.

a.g.e. s. 16 * (evirenin notu. Sevim Kantarcolu, kitabn nsznde, Eliotun edebiyat teorisinden bahsederken ifade ediyor.) 3 Cahit Zarifolu Yrek Safnda Bir air, airin Hayat, Zamandizin, Haz: Alim Kahraman,Kakns Yaynlar, st, 2003, s. 7

lk iir ve yaz denemeleri mahalli gazete ve dergilerde yaymlanan Zarifolu, lise yllarnda edebiyatla ilgili bir arkada grubunun ierisinde idi. Bugn iir ve hikayeleri ile Trk edebiyatnda ok nemli yer tutan Rasim zdenren, Alaaddin zdenren, Erdem Bayazt ve Mehmet Akif nan, Zarifolunun Mara Lisesinden arkadalaryd. Bu arkada grubunun ilk genlik zamanlarnda has sekin birliktelii ileriki yllarda da srd. Bu grup lise son snfta iken, daha nce Mara Lisesinin yayn organ olarak, 1952-56 arasnda on dokuz say km, Fakat yaynna ara verilmi Hamle dergisini 1958 ylnda tekrar kard. Hamlenin yan sra, Kahramanmarata kan Engizek, Hizmet, Genlik ve Maran Sesi gazetelerinde ikier kiilik gruplar halinde sanat sayfalar hazrladlar. Cahit Zarifolu, Alaaddin zdenren ile birlikte Hizmet Gazetesinin sanat sayfasn hazrlad. 1958 ylnda arkadalar mezun olup Kahramanmaratan ayrldktan sonra Kahramanmarata gazetecilikle urat. 1960 ylnda kna nayak olduu nklap Gazetesinde yapt haberleri yan sra gnlk yazlar yazd, sanat sayfas hazrlad. Bu sayfada yazd yazlar ok sonralar Yaamakta toplad gnlklerin ilk rnekleri sayld. Lisede iken Kahramanmara gre kulbne ye oldu. Yine lise son snfta iken umak Zarifolu iin tam bir tutkuya dnt ve odasnn btn duvarlarn uak resimleri ile ssledi. Eskiehir yaknlarndaki Trkkuu kampnda yaz boyunca kurs grd.4 Trk Hava Kurumu, Trkkuu, Milli Model Uak (B) sertifikas ald. Jet pilotu olmak istediyse de kulandan re kt iin Hava Harp Okuluna giremedi. 1961 sonbaharnda liseden mezun olan Cahit Zarifolu stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Alman Dili ve Edebiyat blmne girdi. Btnleme snavlarn verip liseyi bitirdii srada daha nce stanbula giden Rasim zdenren ve Erdem Bayazta bir mektup yazarak kendisini bir faklteye kaydettirmelerini istedi. Fakat mektupta hangi fakltede, hangi blmde okumak istediine dair bir not yoktu. Rasim zdenren ve Edem Bayazt kendisine sormadan kendisini Alman Dili ve Edebiyatna kaydettirdiler. stanbula geldikten sonra okula balayabilmesi iin gerekli snav veren Zarifolu bylece filolojiye balad. Ksa bir sre Vefa renci Yurdunda kald. Buradan Eypte Erdem Bayazttan boalan tek odal bir eve geti. Daha sonra aabeyi Sait Zarifolu ile birlikte kald. 1962 ylnda yaz tatili iin geldii Kahramanmarata tek say yaymlanan A dergisini kard. Derginin sahipliini ve sorumluluunu stlendi. Yaym tarihi 1 Austos 1962 olan dergide Cahit Zarifolunun yan sra Rasim zdenren ve Erdem Bayazt da birer almasyla yer
4

a.g.e. s.7

ald. Bu dergide yaymlanan Berdcesi-1962 adl iirini, nerede ise hibir deiiklie uratmadan ilk kitab aret ocuklarna ald.5 Zarifolunun niversite yllar maddi zorluklar ierisinde geti. Bir ok ite alt. Bu yzden niversite renimi aksad; filolojiyi on ylda tamamlayabildi. 1964 ylnda Yol dergisinde musahhih olarak alt. 1967 ylnda Sezai Karakoun gnlk yazlar yazd Bblide Sabah gazetesinde teknik sekreterlik yapt. Ayn yl dil kursu iin iki aylna Almanyaya gitti. 1968 ylnda Migros irketinde ksa bir sre tercmanlk, 1969-1970 yllarnda Hakimiyet Gazetesinde teknik sekreterlik yapt. On yl sren niversite renimi 1971 ylnda tamamland Rilke zerine yapt mezuniyet tezi bilimsel bulunmayarak reddedildi. Arkadalarnn tavsiyesi zerine, ileri srd grleri baz tannmam isimlere isnat ederek tezini kabul ettirdi. niversiteyi bitirdii yl girdii doktora snavn kazand. Fakat doktora bursu bulamad iin okulu brakp almak zorunda kald. Okulu bitirdikten sonra ksa bir sre Dalaman Kat Fabrikasnda muhasebeci olarak alt. Ayn yl alt yedi ay kadar Touring Otomobil Kurumunda alt. 1972-73te stanbulda zel Bilir Kolejinde bir ders yl Almanca retmenlii yapt. 1973 ylnda Goethe Enstitsnn at dil kursuna katlmak zere tekrar Almanyaya gitti. ki ay orada kald. 1967 ve 1973 yllarndaki Almanya seyahatlerinde otostopla Avrupay dolat. Gezi ve izlenimlerini gnlklerinde yazd. 1973-75 yllarnda askerlik hizmetini yerine getirdi. Askerliini yedek subay olarak stanbul Tuzla, Sarkam ve Kbrsta tamamlad (Nisan 1975). Askerlik dn 1975 ylnda Makine Kimya Endstrisinde memuriyete baladnda 35 yandayd. 1976 ylnda mtercim sekreter olarak TRTye geti. 1983 ylnda TRT stanbul Radyosuna atand. 19 Austos 1976da Van mfts Kasm Arvas Hocann kz Berat Hanm ile evlendi. Dnrc ba ve Nikah ahidi Necip Fazl Ksakrek idi. Bu evlilikten Betl, Aye Hicret, Ahmet ve Arife adnda drt ocuu oldu. niversite renimi iin geldii stanbulda Necip Fazl Ksakrek ve Sezai Karako ile tanan Cahit Zarifolu yaz hayat boyunca lisedeki arkada grubu ile birlikte hareket etti. 1962deki A dergisinden sonra Mart 1966da yeniden kmaya balayan Dirili dergisi iirlerinin daimi adreslerinden biri oldu. Cemal Sreyyann dergisi Papirs, Memet Fuatn dergisi Yeni Dergi, Trk Dili ve Soyut gibi Trkiyenin nde gelen edebiyat dergilerinde iirleri yaymlanan Cahit Zarifolu asl balangcn 1965 ylnda haftalk Yeni stiklal gazetesinde Rasim
5

ZBAHE, Osman, Cahit Zarifolu/Biyografi, Memleket Dergi, Mays 2006, Say 2, s. 6-7-

zdenrenin ynettii sanat sayfasnda yapt. Burada Abdurrahman Cem ve Cahit Zarifolu imzalaryla pe pee on iiri kt. Bu iirlerin hepsini 1967 ylnda yaynlad ilk kitab aret ocuklarna ald. lk says 1976 ylnda kan Mavera dergisine kadar iir ve yazlarn arlkl olarak Dirili ve Edebiyat dergilerinde yaymlad.6 Aralk 1976 ylnda Rasim zdenren, Erdem Bayazt, Mehmet Akif nan, Aladdin zdenrenle birlikte Mavera dergisi ve Akabe Yaynlarnn kurucular arasnda yer ald. Kendilerinden nceki Dirili ve Edebiyat dergilerinin fikriyatna bal kalmakla birlikte ok seslilie verdikleri nemle bu dergilerden ayrtlar. Mavera dergisine gelinceye kadar Cahit Zarifolu kendisine Trk iirinde yer amay baarm usta bir air idi. Mavera dergisinde deiik blmler halinde yaymlanan gnlklerini Yaamak adl kitabnda bir araya getirdi. 1980 ylnda Akabe Yaynlarndan kan eser, gnlk trnn en nemli rneklerinden biri kabul edildi. iirleri Arapa ve ngilizceye tercme edilen Cahit Zarifolu Yeni Devir, Milli Gazete ve Zaman gazetelerinde Ahmet Salam, Abdurrahman Cem ve Vedat Can mstearlaryla gnlk yazlar yazd. Son yllarnda ocuk edebiyatna yneldi. ocuk edebiyatna sonradan ilgi duymasna ramen ksa srede bir ok esere imza atmay baard. ocuk kitaplarnn byk ksm lmnden sonra yaymlanabildi. ocuklar iin yazd kitaplardan Yrek Dede ile Padiah adl masal almas ile 1984 ylnda Trkiye Yazarlar Birlii ocuk Edebiyat dln kazanan Cahit Zarifolu yakaland amansz hastalktan kurtulamad ve 7 Haziran 1987 tarihinde stanbulda ld.7 Eserleri: aret ocuklar (iir, 1967), Yedi Gzel Adam (iir, 1973), Menziller (iir, 1977), Korku Ve Yakar (iir, 1986), iirler (Toplu iirler, 1989), ns (Hikaye, 1974), Hikayeler (Toplu Hikayeler, 1996), Yaamak (Gnlk, 1980), Sava Ritimleri (Roman, 1985), Anne (Roman, 1991), Bir Deirmendir Bu Dnya (Deneme, 1986), Zengin Hayaller Peinde (Deneme, 1999), Konumalar (Toplu Eserleri, Tsz.), ocuk Edebiyat Eserleri: Sereku (Masal, 1983), Aakakanlar (Masal, 1983), Katraslan (Masal, 1983), Yrekdede le Padiah (Masal, 1984), Motorlu Ku (Masal, 1987),

a.g.m. s. 8

a.g.m. s. 9 6

Kk ehzade (Masal, 1987), Glck (ocuk iirleri, 1989) , Aa Okul (ocuk iirleri, 1990), St mam (Tiyatro, 1987).

2. CAHT ZARFOLUNUN SANATI Edebiyatmzda kinci Yeni hareketinden sonra Cahit Zarifolu iirde kendine has yer edinebilmi ve kinci Yeni kadar gl ve kendi sesiyle sanatn icra edebilmi bir airdir. 60 kua ierisinde yer almtr. Kimi eletirmenlerce kinci Yeninin devam niteliinde eserler vermitir. Altm kuann kendine zg, kendi sesiyle varln ortaya koyabilmi bu sekin sanats iin kefedilmeyi bekleyen bir adadr diyor Ece Ayhan. Gerekten de Zarifolu hem imdi hem de gelecek iin yle bir yerde durmaktadr; kefedildike bilinebilecek, okunup renilebilecek ve her keif yeni keifleri aracaktr. Bu gn bile belki de henz ok az bir toprak parasn grebiliyoruzdur bu mstesna adann. Fakat iiri de dier eserleri de gerek bir sanat kiilik ve karakteriyle ortadadr ve zihni durulukla her ey gn yzne ktka Trk Edebiyatnda salam yeri daha da belirginleecektir kanaatimize gre. 1967de ilk kitab aret ocuklarn yaymlamtr. aret ocuklar gerekli ilgiyi ilk zamanlarda grmemi olsa da artk bu gnden bakldnda paha biilemez kymette olduu kesindir. yle ki aret ocuklar bir depoda istiflenmi ve heba edilmitir. Edebiyat serveninde biliyoruz ki kimi eserler be yz ya da bin yl kadar bir zaman sonra bile gn yzne kabilmekte ve kymetleri yzyllar sonra anlalabilmektedir. Zarifolunun sanatna karlk gelebilecek alg bu kadar uzun yllar beklemeyi gerektirmemi salnda zellikle iiriyle tm dikkatleri zerinde toplayabilmitir. Batl bir akm ile sanat balamnda bir etki ya da akrabalk kurmamtr Zarifolu. Fakat modern iirin ana damarlarn ve iirin ne istikamette aktn dncesi ierisinde net bir yere oturabilmenin nemli avantajna sahiptir. Yeni iir dalgalanmalar hafzasnda muhkem bir yerde durmaktadr aslnda. Batl bir akma ya da ekole intisab yahut da belirli oluumlarla bir tr ba yoksa bile Modern iir ile akrabaln netletirmenin zihni akl ierisinde grnmektedir. Kendi ifadesiyle bir akm ierisinde olmam ve kendine zg oluuyla sanatn ya da Trk Edebiyat ierisindeki sekin yerini iaretlemitir. Zaten kendisi de bunu ak dille ifade etmektedir: sanatm asndan hibir batl akma, ekole, onlar gelitiren esasa yaknlk duymadm.8

ZAR FOLU, Cahit, Konumalar, Beyan Yaynlar, st, 1987, 1. bs., s. 23

Cahit Zarifolu dnyann btn airleri gibi elbette kendi dilini oluturma yolunda kimi airlerle bir tr akrabal olan bir ahsiyettir. Bu yadsnamaz bir durumdur sonuta. Sanat soylu akrabalklar kurabilme yeteneine sahiptir neticede. Hangi airin kimden, nerelerden ve nasl etkiledii de yle ok kolay iinden klabilecek bir eletirmeyi ou zaman imkansz, belki de gereksiz klar.9 Btn bu sanatsal akrabalk imkan ve tartmalarn bir kenarda tutarak kendine zgln vurgulayan kendi ifadesine bakmann gereklilii ortadadr. Daha ok kendimin etkisinde kaldm. En ok okuduum air Cahit Zarifoludur. demektedir.10 Bu ifade biimi hem bir airin kendi airliini tavr ve duru asndan belirli yerde tutmakta hem de sanatna dair grn, kendini tanmlamasn salk vermektedir. nemli olan kesinlikle iire getirdii yeniliktir. Bir tr iirin imkanlarn ve karln hem birey hem toplumsal zihni karlklara ulatrabilmektir. Zarifolu bu ynyle kendici bir tutumla kendici bir sanatdr. aret ocuklar, muhkem iirin henz ilk kitapta kantlanabilirliine dair nemli bir kitaptr. Edebiyat Dergisi Yaynlar arasnda kan ikinci kitab Yedi Gzel Adam (1973) Trk iirinde modern epiin en baarl rneklerinden biri oldu.11 1977de Menzilleri Aralk 1985te drdnc kitab Korku ve Yakar karan Cahit Zarifolu smet zel ile birlikte kinci Yeniden sonra gelen iki byk ustadan biri kabul edilmitir bir taraftan da. Cahit Zarifolu iirini temelde kinci Yeninin kazanmlar zerine kurdu. kinci Yeniyi birebir tekrarlamak yerine, kendi yeniliinin peine dt. Allmadk szdizimiyle, imge ve btnle verdii nemle, baaryla kulland bilin ak ve geriye dn (flashback) teknikleriyle iirimize kendi orijinalliini getirebilen nadir airlerimizden birisi oldu. Ece Ayhan, iirde yap sorunu en iyi kavram air olarak Cahit Zarifolunu gsterdi. aret ocuklar hakknda ilk yazy Sezai Karako yazd.12

12

Cahit Zarifolu Yrek Safnda Bir air, airin Hayat, Zamandizin, Haz: Alim Kahraman,Kakns Yaynlar, st, 2003, s. 117 10 ZAR FOLU, Cahit, Konumalar, Beyan Yaynlar, st, 1989, 1. bs., s. 113 11 ZBAHE, Osman, Cahit Zarifolu/Biyografi, Memleket Dergi, Mays 2006, Say: 2, s. 7

a.g.m., s. 9

3. CAHT ZARFOLUNUN KL ZERNE Zarifolu yaad zaman da yaamndan sonra da hem edebiyat evrelerince hem de dnce ve aksiyon evrelerinde ardndan iyiliklerle sz edilen bir ahsiyet olmutur. Zarifolunun kiilii zerine yzlerce sz sylenmitir. Yllar boyu sylenip gidecektir ve fakat biz burada smet zelin, Zarifolu hakkndaki grlerini ksaca sunacaz. Kzgn ve skntl olduunda bile yznde hi ktcl ifade olmazd. Art niyet tamadndan emin olarak konuabileceiniz ender insanlardan biriydi. Sanat kiilii de bu bakmdan artc saylmaldr. evresinde hibir zaman ou sanatda grdmz kaprisli, geimsiz veya kibri artran istikll havasn estirmemitir. Buna mukabil mstakil ve sanat konumunu her zaman hissettirerek yaad.13 Zarifolunun hayat iindeki araylar da zgn ve etkileyicidir. Yalnz kendinden gen olanlarn deil, yer ald kampta ya ondan byk sekinlerin de dikkatini eken bir kiilii, bir tr taht vard. Sezai Karakoun ve Fethi Gemuhluolunun Cahit Zarifolundan sz ederken nemli bir ifade kullandklarn hatrlyorum.14 Onu glerken de alarken de grdm. Ne ok air, ne ok insand!.15 Cahit Zarifolu, benim iin sahip olduumuz itikadi mterekten, kiisel dostluumuzdan nce de deerli bir airdi. Onu 1966 ylnda ne dediini bilen, yapt ii ciddiye alan ve dnceleri uruna fedakrl gze almaktan ekinmeyen biri olarak tandm. Sonralar bu dncelerim deimedi. Cahit insan ilikilerinde (gnn moda tabiriyle sylersek) ifte standart uygulamayan bir salamlkta yaad. Mstear isim olarak setii Ahmet Salam bir bakma mstear da saylmayabilir16 kendi iir seviyesi ile kyas edilemeyecek ortamlarda o yine anlamayanlara anlayacaklar kadarn sunmaktan geri durmad.

13 14 15

ZEL, smet, Makale, Cahit Zarifolu, Yeni afak, 7 Haziran, 1995.

ZEL, smet, Makale, Cahit Zarifolu, Yeni afak, 7 Haziran, 1995. ZEL, smet, Makale, Cahit Zarifolu, Yeni afak, 7 Haziran, 1995. 16 ZEL, smet, Makale, air ldren Rejim, Milli Gazete, 10 Haziran 1987

10

iir maceras iinde sanat kaprislerinin yerini Mslmanca bir duyarln almas srecini yaad17 Cahit Zarifolu ile sk sk grmezdik. Dncelerimiz arasndaki yaknlktan, birbirimize duyduumuz saygdan te de, gndelik bir arkadalmz yoktu. Ama ben yaadm srece onun eksikliinin farkna varacam. Ne ok ac var. C. Zarifolunun hayat, bir bana bu tarafsz cmlenin iine sktrlm gibidir. Mutluluklar, umutlar, umutsuzluklar, mutsuzluklar da bu ksa nlem cmlesinin ierisinde dnlebilir.18

ZEL, smet, Makale, air ldren Rejim, Milli Gazete, 10 Haziran 1987 ZDENREN , Rasim, Cahit Zarifolu Yrek Safnda Bir air, Hayat ve zlenimler, Haz: Alim Kahraman, Kakns Yaynlar, st, 1. bs., s.37
18

17

11

4. CAHT ZARFOLUNUN OCUK YAZARII YA DA TRK OCUK EDEBYATINDAK YER

4.1. CAHT ZARFOLUNUN OCUK YAZARLII Cahit Zarifolu ocuk yazarln ocuk duyarlklarn dikkate almakla ie balar. znesi ocuk bir yazarlk biimini yazd btn eserlerde ortaya koymay ustalkla baarabilmitir. 1960 kua ve sonras zamanlar ierisinde de kendi adn berkitmi olmas ve Trk Edebiyat ierisinde henz ok genken ve henz yaad yllarda bu imkan bulmu olmas onun iirde ve edebiyat dnyasnda ne denli nemli bir isim olduunu gstermektedir. Bununla birlikte ocuk yazarl serveninin yazma srecine dahli de ilgi ekicidir. Hem zaman hem de eserlerin verili tarihleri bakmndan nemlidir Zarifolunun ocuk yazarl serveni. Zaman bakmndan Zarifolunun, bugnden baktmzda ok gen bir yata vefat ettiini gz nne alrsak, ocuk yazarl sanatta daha yetikin bir ustalk dnemine rastlar. Zarifolu hassaten iirde yeni bir dil kurabilmi modern bir air olarak ocuk edebiyatna balamtr. Has bir iirin imkanlarn, Zarifolu, ocuk edebiyatnn imkanlarna sunmutur. Yani airlik avantaj ile ocuk dilindeki kavi duruu arasndaki salamlk dikkat ekicidir. Bu durum olumsuz bir algnn da gndeme gelmesine sebeptir phesiz. nk ocuk edebiyat yazarl kmsenebilir bir eydir ou zaman. Ayn kmsenme olay Zarifolunun bana da gelmitir. Bu konuda kendi ifadeleri ok aktr ve gerekten de bir kar cevap mahiyeti tamaktadr: Balangta bu alana hemen hi ilgi duymuyor ve hatta ilgilenenler iin, koca koca adamlar oturmular masal, ocuk iiri yazyor, diye dnyor ve hatta bunlarn bir bakma gerek edebiyat urandan katklarn dndn belirtiyor. Yani byklerin meselelerinden kamakla suluyordum onlar. Meer yle deilmi ve yle olmayabilirmi. Siz bir yazarsnz, tpk byklere yazar gibi ayn ciddiyet ve nemle demek istiyorum. Burada gzden kamamas gereken bir husus var. Byklere yazdnz zaman bu sadece bykler iin olur. ocuk kitaplarnn okuyucularnn yzde ellisinden fazlasnn bykler olduunu sanyorum.19

19

ZARFOLU, Cahit, Konumalar, 1. bs., Beyan Yaynlar, 1987, st, s. 92

12

ocuklar iin yazmakta, ocuka, katksz bir mutluluk vardr. Bir sorumlulua evet demenin kahramanl vardr. Kyasya bir savata ocuklar daha imdiden kendi safmza katmann sava karakteri vardr ve btn bunlar ocuka yle mi? Eer bunu kelli felli adamlar sylyorlarsa, bu adamlar eitmek, ayktrmak iin bir yayn tr daha gelitirilmeli.20 ocukluk ediyorlar. ocuklular iin yazmak ok ciddi bir itir. ocuklar iin yazmann ocuka bir i olduunu syleyenler, kendi ocuklarnn kitap okumasn sama sapan bulanlar olmal. Ya da ocuklarna hi kitap okumam insanlar. Bunlarn sylediklerine glp gemek mmkn ama zerinde dnlse daha iyi olur.21 Cahit Zarifolu kendisiyle yaplan konumalardan birinde, kendisinin ocuk yazarlna ynelmesine ilikin, u cevab vermektedir: Bir tek bu alan kalmt denemediim. 22 Buradan hareketle Zarifolu altm kua sanatlar ierisinde sekin bir yerde konumlanmas yannda ocuk edebiyat yahut da ocuk yazarl gibi etrefilli bir alan da aslnda bile isteye tercih etmi grnmektedir. Emek verdii trler arasna bir de ocuk edebiyatn almas yerinde bir dnsel kayg olmutur. Bu alanda nceki edindii sekin yere karlk aksi bir durumla karlamas ihtimaline kar da ciddi bir tavr gelitirebilmitir. ocuk yazarl konusunda da baarl ve yeni ocuk edebiyat damarlarnn almasna da nc olabilmitir. ocuk edebiyat zerine eser verme gayreti ierisinde olan air ve yazarlarn temelde ilerinde barndrdklar ocukla yeniden irtibat kurabilme konusunda baarl ve istekli olduklar kesindir neredeyse. Fakat bu bizce yeterli bir meziyet deildir. Bunun yan sra ortaya koyacanz rnn eserleebilmesi sanatnn iiliine, sanat kiiliine ve alkanlna bal bir ilerleme eklidir. Zarifolu, ite sz konusu olan bu ok ynllk prensipleriyle ocuk edebiyatnda yerini almtr. ocuklar iin yazanlar, ocukluk, ocukluk gnleri, ocuklua ballk ve ocuklua zlem gibi birka anahtar kavramdan yola karlar. Bu anahtar kavramlar ocuklar iin edebiyat yapmada hem yeterli deildir, hem de vazgeilmez deillerdir.

20 21

a.g.e., s. 118 ZARFOLU, Cahit, Konumalar, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1987, s. 118 22 R N, Mustafa Ruhi, ocua Adanm Konumalar, 2. bs., Sylei: H. Salih Zangin, Zarifolu Yetikin Okurun ocukluuna Seslenen Bir ocuk Yazardr, z Yaynclk, st, 2006, s. 209

13

ocuk duyarllnn esere yansmas asl olandr. 23 Bu isel tavrn Zarifolunda temelli bir yere oturmasn ortaya koyduu duyarlkl metinler zerinden gzlemleyebilmekteyiz. Eserleebilmi rnlerin ilk etabnda Zarifolu iindeki ocukla sanat damar sk irtibatlandrma konusunda baarl olmutur. ocuk esere yansmtr. Zarifolu, yazd ocuk eserlerinde geleneksel z modern biimlere aktarma gayretlerini hemen btn eserlerinde de ak etmi bir sanatdr. Salt anlat ve sadece edebiyat kalitesi zerinden ocua gerekte sylenebilecek bir ok hakikati gizleme gibi kendi sanat anlayna da ters debilecek bir mecraya ynelmemi aksine ocuun elinden tutup dn ile yaad zamana tanklk etmek bakmlarndan bir kpr olmutur. Bu tavr onun yksek edebiyat ve dil zevkini de ocuun ince bir bakla grebilecei odak haline dnmesinde etkilidir. deolojik sancyla bir ocuu potansiyel empoze edilebilir bir ara olarak grmemi ve dil, estetik ve duyarlk gibi ilkelerle kendi eserlerini yeniden ocua kazandrabilmitir. Kelimelerle yap kurmasn iire kap aralamasn ustalkla bilmesi ayn zamanda insan tanmasna, tanmlamasna bir ara ise, ocuka insaniyetin i kvranlarn da sezebilmi ve gereince davranmtr. Szn ettiimiz ideolojik empoze gcn ocua ynelik kullanabilme endiesi sadece kalitesiz dil ve edebiyat algsna matuf rnlerde deil de nitelikli edebiyat eserlerinde de olabileceini Samed Behrengi rnei ile aklayabiliriz kanaatimizce. Samed Behrengi ile Cahit Zarifolu masallar arasnda politik sanatsal masal yazarlklar bakmlarndan bir tr benzerlik kurulsa da Samed Behrengi Marks tutum ve dnn ocuk edebiyat araclyla ocuun uur altna ustalkla inebilmitir. Burada ince bir ayrm var kanaatindeyiz iki usta sanat arasnda. Biri dncesini kltrel geleneksellikle ele alm ve bugne indirgeyebilmi ve dn tarzn empoze srecine yaklatrmamtr dieri ise folkloru da ilese zaman zaman kuramsal dn kalplarn empoze diliyle ocua yaklatrmtr. Edebiyat zevki ve kalitesi yksek masallarla ideolojik varlk alann ocuklardan yana kullanabilmitir Behrengi. Bizim edebiyatmzda da baka edebiyatlarda olduu gibi kimi zaman toplumsal gerekilik adyla ortaya kan, ideolojik yaplarn, dnlerin edebiyat araclyla topluma iletilmesi merkezli fikriyat Behrengide ocuk edebiyat zerinden ayn dnlerle karlandn pek ala syleyebiliriz. te bu ayrm da yaptktan sonra diyebiliriz ki, Zarifolunun
23

R N, Mustafa Ruhi, Yedi klim Dergisi, Say, 5-6, Temmuz-Austos, 1987, s.46

14

ocua dnk yz ideolojik temellendirmeden yana tavr almayan ve fakat gelenek ile modern anlatnn yazarnda buluabilecei gerekte ocuk merkezli eserlerle ortadadr. ocuklar tanmlamada felsef bak, eitim ynyle nemini korurken, daha kalc bak olan bak sanat bak olarak nitelendirmekten yana olduumuzu belirtelim. ocua felsefeyle bakta her aa, her topluma gre deien, eitlenen ve egemen anlaylar yannda, dnden bugne sanat baknn daha kavrayc olduu zerinde durmamz gerekir. nk sanat felsefi bakn zerine kmadan sanat eseri meydana getiremez.24 Zarifolu, kendi ifadesiyle, ayn zamanda 30-35 yandaki ocuklar iin de yazmtr. Onlarnda kitaplarnn eiinden girebileceklerini syler. Hatta 7de 70e btn ocuklara da gnderme yapar. Cahit Zarifolunun ocuk yazarln anlamaya alrken bu ereveyi de gz nnde bulundurmalyz.25 Kendi i dnyasna bakarak ise Zarifolunun ocuk edebiyatna ynelmesi, sanat yapsnn da verdii baka dnyalar kavrama maharetleri erevesinde i aclarn yenmek isteidir. Onun ocuk yazarl znesi ocuk olan bir yarlktr. Ayrca Zarifolu ocuk yazarln zor bir yazrlk alan olarak kabul etmektedir. Kendi ifadesiyle ocuk yazarl batan savmac bir usulle ele alnamaz, ala kalem giriimlerle bu mmkn olamaz. Temelde ayr iki dil gibi grnse de Zarifolunda ocuk yazarl bir tek muhatap kabul etmektedir. ocuklar iin ya da belirli bir ya grubu iin eser yazmak kurgusundan yola kmaz. Onun eserlerindeki diri ifade gc ya gruplar arasndaki farklar adeta kaldrmaktadr. Fakat ille de bir okur profili izerek meseleyi daha da ak etmemiz gerekirse, diyebiliriz ki, Aa Okul ve Glck gibi ocuk iiri kitaplar yazar ve okuru da ocuk olan bir dille; Sereku, Motorluku ve Aakakanlarda ise byk ocuklarn da iine girdii bir ocuk okur potansiyeli grmemiz mmkn hale gelebilmektedir.26

4.2. CAHT ZARFOLUNUN SANAT MASALLARI ZERNE

R N, Mustafa Ruhi, Yedi klim Dergisi, Say, 5-6, Temmuz-Austos, 1987, s.47 R N, Mustafa Ruhi, ocua Adanm Konumalar, 2. bs., Sylei: H. Salih Zangin, Zarifolu Yetikin Okurun ocukluuna Seslenen Bir ocuk Yazardr, z Yaynclk, st, 2006, s. 209 26 a.g.e., s. 211
25

24

15

Cahit Zarifolu ocuk edebiyatna yahut da ocuk yazarlna yeni bir boyut kazandrmtr. Yeniliki ocuk edebiyat
27

da

diyebileceimiz

bir

damar

oluturabilmitir diyebiliriz. Masallarnn gncel olanla irtibat derecesi yksektir. z ve biim bakmlarndan modern sanat ncelemitir ve fakat dncesini geleneksel ifade gcne de ustalkla yaslayabilmitir. Fabl trnn gemiini de imdiki eklini de bir kalemde eritebilmitir diyebiliriz. Hayvanlarn diyalog biimleri hem geleneksel tahkiye unsurlarmza hem de modern fabl trlerindeki yapya akrabadr. Zarifolunun ocuklar iin kaleme ald metinlerin kesin tr konusunda da eletirmenlerce kimi tutarszlklar vardr. Kimilerine gre Zarifolunun ocuk metinleri bir hikayedir kimilerine gre ise masaldr. Mesela ocuk edebiyatnn Trkiyedeki en yetkin isimlerinden biri olan Mustafa Ruhi irine gre, Zarifolunun eserleri sanat masal trne bir rnektir. Zarifolu pedagojik rnlerin retici eitici metotlarna zg yaln ve edebiyat ve dil zevkinden yoksun salt anlatc eklini benimsememi, aksine, btn ocuk eserlerinde bir sanat edasyla poetik almlar ncelemitir. Bu ynyle ocukta anlk duyular bir sanat dehasyla hissettirebilmektedir. Mesela Dnyann En Vahi Hayvan isimli masalda masalda kuru, yaln ve ocuun dz mantna yaklatrlm bir tahkiye dzeneine yakn durmamaktadr. Masaln sonunda olay arpc bir szn etrafnda dmlenmekte ve ocuk zihnine aslnda hayat boyunca unutamayaca bir ey iletebilmektedir. Ayn zamanda bu anlat olay rgsnde de dil ve edebiyat zevkinde de ocuk zihninde sanatsal bir iz brakabilmektedir. Zarifolu anakronik bir hikayeletirmecilii ua da tahkiyecilii iin en bandan reddetmi bunun yerine yaad dnyann ve nefes alp verdii ann sorunsaln ocua aktarabilmenin yolunu bulabilmi bir sanatdr. 1979 ylndan itibaren Afganistanda yaanan olaylar merkeze alarak ada olduu ocuklarn lmlerinden okuru olan ocuklara itenlikle metinler ulatrabilmitir. Hem ayn ada yaad ocuklarn acsn duyumsam hem de baka corafyalardaki ocuk okuruna iarette bulunmutur. Dnyadaki olumsuz gelimeleri gz ard ederek salt anlatc yazarl ve grneni minimize ederek anlatma gayreti uzaktr Zarifolu eserlerinde. Dn ile imdinin ban gl yaplarla ortaya koyabilmenin bir baka avantaj ise deerler meselesi olmutur. Zarifolunun eserlerinde genel ereve
27

BRAHM, Eryiit, Cahit Zarifolunun iirlerinde lm Dergah, Cilt 2, Say: 16

16

edebiyat ve dil kalitesi yksek; modern ve gelenekle sk irtibatl metinler yoluyla deerlerin ilenebilmesi imkandr. Bu imkan belki de Zarifolunun ocuk yazarlnn ve modern masallarndaki gndermenin tam da temelidir diyebiliriz. Masal edebiyat ierisinde sanat masalnn nemli bir yeri vardr. Klasik masal anlatlrken yeni biimlere brnebilir. Sanat masal ise varln yazld gibi srdrr. Klasik masallarn kahramanlarn isimleri muhafaza edilerek olaylarn modern olaylara dntrlebilmesi mmkn iken modern masallarn ayn imkanla kullanlamayaca aktr. Ayrca modern masal ierii ve kahramanlar bakmndan da deiime uratlamayacak zelliklere sahiptir. Deitirip dntrlse bile bir bakas bu anlatnn kime ait olduunu bilebilme imkanna sahiptir. Gnceldir modern ve sanat masal. Mesela Cahit Zarifolunun Motorluku adl masal en iyi sanat masal rneklerinden birisidir. Modern malaln klasik masalla ayrt nirengi noktalarndan da birisidir ayn zamanda. Sorun odakl, gncellie yz dnk ve hayatla ban sk bir ilikiyle kurabilmi masal tr. Zarifolu mesela Motorluku iin ocuklar bir gn karlaacaklar d kredi, yardm, hibe gibi kelimelerin, ikili anlamalarn, teknik ibirliklerin bizler iin ne olduklar konusunda imdiden bilin altlarnda bir diren kazanm olacaklardr.28 Mustafa Ruhi irin, Zarifolunun masallar iin unu syler: Zarifolu, fantastik tr bilinli olarak tercih ettii gibi masallarn da bilinli olarak alegorik bir kurguya brndrr. Fantastik kurgu ve alegorik anlatm yetikin kadar ocuun da ilgisini eker ve ocuklarca bu kitaplarn okunmasnda trn ve anlatmn rol byktr. Bu da Zarifolunun ocuun hayal gcnden yararlanmay bildiinin nemli bir gstergesidir.29 Toplumsal dikkat ve hafza, politik dnyann edebiyat zerinden ocukla ilgisi, ba sanat masallarnda kendini ele veren temel eler olmulardr. O simgesel ve alegorik bir anlatm kullanarak kitaplarnda dorudan bir toplumsal eletiri gerekletirmitir.30

28 29

ZARFOLU, Cahit, Konumalar, 1. BS., Beyan Yaynlar, st, 1987, s. 80 RN, Mustafa, Cahit Zarifolunun ocuk Kitaplar zerine, Konuan: H. Salih Zengin, Kitap Haber, s. 15 30 ALDI, Mustafa, Zarif Prensin Sanat Masallarna Yolculuk, Hece Dergisi, Say: 126, 127, 128, s. 270

17

Motorluku hem ocuklarn hem de byklerin kitabdr. Sorun odakl bir modern, aktel masal trdr. Toplumsal problemler ve deerler ele alnmtr. Masalda yavru krlang byk sz dinlemez ve kendisine motor taktrr. Bu sayede daha hzl uacak, zamanla yaracaktr. lerini daha erken yapacaktr. Kendi ailesinin yava hal ve tavrlarna bakarak btn bu ilerin, kendisine motor taktrmakla, daha da abuklaacan dnr. Ad artk krlanmotor olmutur. Annesi bu ie iddetle kar kmasna karn olan olmutur. Fakat anne tavsilerini eksik etmez krlanmotordan. Ona yardmc olmaya alr srekli btn anneler gibi. Krlanmotor bana geleceklerden habersizdir. Dier kulara da motor taklabilmesi iin aradan alt ay gemesi beklenir. Alt ay sonra krlanmotorun hareketleri yavalam, ku zelliklerini kaybetmitir. Kanatlar krelmi, uamayacak hale gelmitir. Kuvvet levhasn gagalamaktan ba sersemlemi, beyni sulanmtr. Kular meclisince bu durumun zararna karar verilir ve bakalarnn bu duruma dmesine engel olmak amalanr. Krlanmotor giritii bu tatsz macera sonucunda cezasn eker. Motorluku bal bana toplumsal eletiri merkezli bir modern masal. Kiinin zne yabanclamas, zn aa grmesi ve daha farkl olabilme dleri zerinden nasl bir bozulma yaanabilecei anlatlmaktadr. Modernizasyonun insan kendi mecrasna ekme konusunda ne kadar cazip ve vazgeilmesi g bir olgu olduunu ve yabanclamann ne olduunu Motorlukutan okumamz mmkn grnyor. Bir krlangca baz garip kular tarafndan bir kk motor taklr.krlang ok sevinir buna. Zamanla krlangln unutur. Kanatlar gdkleir. Bedeni motoru etiyle kavrar motorun kuvvet levhasn gagalamaktan dolay gagas zelliini kaybeder.gnn birinde krlang lmesin diye son are olarak motorun karlmasna karar verilir kular meclisinde. Motorlu kuta ksa sanat masallar zellii tayan bir dier masal krmz gzl kara ylan. Anlatlan insann zalimlii, doduu topraklara ana babasna dahi acmaszl, hrs, sap savurmasdr aslnda. Ayn kitabn bir dier ylanl masal n n ylancklarda uzaklk kavramnn sorgulandn grrz. Yine yasak blge kavram ne karken yazgdan kamayacamz tekrar vurgulanr. Kader vurgusu nemlidir. 18

Motorlu kutaki ksa sanat masal zellii tayan masallardan birinin kahraman yine aslanla onun deimez dalkavuu tilkidir. Aslanla tilkiyi yol arkada yapmaya kararl olan yazar. Bu defa rolleri deitirir dier masal da tilki korkak ve dalkavuk olduu kadar cahil ; aslansa ona bilgeliin srlarn retirken bu defa tilki dalkavuu olduu aslan kral yola getirmeye kararldr. Tembel, kesinde oturan hatta halkna bakmamaktan boynu ve dahi beyni ya balam kendini hala kral sanan bir zavall olmaktan vazgeen aslan kralla tilkinin yolculuu insanlardan onay almalaryla sonlanr. Aslan iyi bir ynetici olacana kanaat getirir ve halkna dner. Alldk bir aslan tilki masal deildir; ama okurken size tandk gelen ayrntlar olan bir masal. Bu masal eiticilik ynyle ocuklarn somut ve soyut alg dnemine seslenmektedir.

4.3.b. SEREKU Sereku bir gelincik tarlasnn iindeki yuvasnda yaar. Gne domadan kalkar ve sabahn btn gzelliklerine tank olur. Gnein douuyla birlikte avlanmak iin yuvasndan kar. Glba Glne gelen avclar grr. Daha sonra Kocaba Kyne doru yol alr. Oralarda karnn doyurmaya alr. Orada kylleri izler. Akabinde koruluklar arasnda gezinmeye balar. Aklna birtakm sorular gelir. Gne vcudunu stt iin onu soba gibi dnr. Gnei tabiatn efendisi olarak grr. Daha sonra gnee de hakim olan bir varln olduunu dnmeye balar. Uarken ykselmeye balar. Artk o kadar ykselmitir ki her eyin kk olduunu grr ve nefes almakta da zorlanmaya balaynca geri alalr. Avclardan uzak durmaya alr. Nedenini bilmedii bir korku iinde dalara doru kaar. Kaderinden kamaya alr. Bir gn bir dala konar ve konduu dalda bir avc tarafndan grlr. Avc tfeini ona yneltir. Sereku ok korkar. Avcyla arasnda birtakm konuma geer. Giderek avcya yaklamaya balar. Bu cesaretiyle lmn korkulacak bir ey olmadn gsterir. Avcnn kendisini, Serekuun yerine koyduunu ve kendisinin de insan olsayd neler yapabileceini dnr. Serekuu avcnn kendisini ldrmemesini bir gn ona yardm edebileceini syler., avc buna ok gler. Bir kuun ona nasl yardm edebileceini merak eder ve u soruyu

19

sorar: Ben lyor olsam, Azrail bamda olsa nasl yardm edebilirsin? Bunun zerine Sereku lmn, Azrailin nasl olduunu dnmeye balar. lmn yeni bir hayat olduunu, Azrailin de insanlar ldren bir avc olduunu dnr. Avcya biraz daha yaklar ve omzuna konar. Sonunda avcy ikna eder ve kendisini ldrmesini nler. Yine bir gn avc avlanrken, vurduu rdei glden almak iin gle dalar. Birden batakla saplandn fark eder. Avc ok telalanr. Yava yava batmaya balar ve aklna Serekuun syledikleri gelir. Sereku ona amura gmlrse kurtarabileceini sylemiti. Batmasna az kalmt ki Sereku banda grnr. Sereku avcya yardm ederek onu kurtarr. Avcnn kendisine yapt iyilie bu ekilde karlk verir. Sonunda da Sereku bar gvercini gibi uup gider. Serekuta filozof bir ku anlatlr. Grp yaadklarn incelikli bir dnceyle yorumlayabilen bir kutur Sereku. te bu kuun yani Serekuun bir avc ile olan macera merkezli diyaloglardr masal. Eser bu ynyle modern bir fabl. Yazar bu ilk ocuk kitabnda, serenin onu ldrmekten vazgeen avcnn gnn birinde cann kurtarmasn anlatr. Kk bir olayn sere ile eli tetikte bir avcnn karlamasfantezi parlay ile oalmas, insicaml biimde genilemesi.

4.3.c. YREKDEDE LE PADAH Yrek Hasan Dede ile Aye Ninenin yksdr Yrekdede ile Padiah masal. ki ihtiyarn mtevaz hayatlarnn anlatld hikaye geleneksel deerlere en fazla gnderme yapan masaldr Zarifolunun. Gnmz dnyasnn gremeyecei bir dnyay ocuklarn gzleri nne sermekle ie balyor yazar. Tam anlamyla Zarifolu, Yrekdede ile Padiahta, deerler btnn bir masal ile sralayabilmi, onlar kullanlabilir bir tertiple yeniden modern dnyann imkanna sunmu ve ocuun dikkatiyle buluturabilmitir, diyebiliriz. Yrekdede dnyada kanaatin, ahlakn, nezaket ve kymet bilirliin, iyilik severliin, yardm severliin, dost oluun, tevazuunun, izzet ve ikramlln temsil kiisidir Hasan Dede. Etrafna bir k gibi salmaktadr. Hayat huzur ve mutluluun ama kanaatle elde edilebilmi bir mutluluun zetidir. Kts olmayan, ktsz bir masal Yrekdede ile Padiah. Kt karakterin hikayeletirmede yer almad, klasik masal rgsndeki ktle kar iyinin 20

hikayesi yoktur. Tam da klasik masal rgs ve yapsnn Yrekdede ile Padiahta olduunu syleyemesek de, znesi ocuk olan, dz, dolaysz, fantastik rgnn hemen hi grlmedii bir masal anlatsna mukabil bu karlatrmay yaptk. Aslnda Yrekdede ile Padiah, geleneksel masaln ontolojik rgsnden uzak, yeni modern masal,31 ifadelendirmesine en uygun olandr. Yalnzca iyi vardr. yi ile kt yoktur. Byk bir sevgi ve muhabbet kiiliidir Hasan Dede. Bu kiilik zerinden inan deerleri bir bir verilmektedir aslnda okura. Okur ktlksz ve batan sona kadar tatsz bir olay rgsyle muhatap deildir. Tam aksi, Hasan Dedenin tevekkl ile Allaha snmas, sabr gstermesi, yoksulluunu dillendirmemesi, gerek yoksulluun varlk iinde yoksulluk olduunu idrak etmesi, ihtiya sahibinin gerekten dncesel balamda nasl olduunun idrak edilmesi, edebilmesi zor ama haz veren i hallerin anlatsdr. Deerler btnyle temsil bir kiilik zerinden bilinli gndermelerle anlatlm, esere edebiyat ve dnce kalitesi katmtr. Hep ayn hayat hep ayn g.fakat ne bkknlk domu ilerinde. Ne bir deiiklik olmu ne bir deiiklik olmu dnyaya baklarnda. Ancak hep kemal bulmular. Ycelmiler. lkin biri hastaland, sonra teki, kader ksmet ite. -Hatun ne dersin, yarn kalm m yola? Diye sordu Yrek Hasan. -Beyciim, dedi Aye Nine, sen nasl emreder, nasl mnasip grrsen, benim iin gzel olan o. -Sultanm o ne biim lakrd, sen ne arzu edersen benim arzum da o. -Allah mrn hayrl etsin beyim efendim, ben de arzu ne gezer, ben sana uydum, senin azna bakarm. .

RN, Mustafa Ruhi, Yetikinlerin ocuk Yazar Olmak, Cahit Zarifolu Yrek Safnda Bir air, Haz: Alim Kahraman, 1. bs., Kakns Yaynlar. st, 2003, s.261

31

21

Yrek Hasan Dede ile Aye Nine arsndaki arasndaki bu diyalogun ahlak, edep, terbiye, sevgi, sayg, deer bilirlik, itenlik esasl oluu metnin geneline hakim bir ifade eklidir. Modern zamanlar ile kadim kltr medeniyetimizi kyaslamak ve ocuun zihin dnyasna geleneksel deerlerimizin ip ularndan sunabilmek maksad batan sona ncelenmi bir tutumdur.

4.3.d. KATIRASLAN Katraslann masal ya da roman oluu konusu tartmal. Romana yakn durduunu ifade eden eletirmenler olduu gibi fantastik masala yakn durduunu ifade edenler de var. Mustafa Ruhi irin Katraslan kurgu olarak romana yakndr. Fakat kurgu olarak romana yaknsa da aslnda fantastik bir masaldr.32 Katraslanda aslan ile tilkinin arkada olup seyahat etmeleri ve bu seyahat esnasnda balarna gelenler anlatlr. lgin bir tiplemedir Katraslan. Katra benzeyen bir aslan m aslana benzeyen bir katr m? st taraf aslan alt taraf katr olan bir hayvan resmedilmi, fantastik izgi unsurlaryla. Fantastik bir ocuk anlatsna sahip olan Katraslanda bir aslanla tilkinin yolculuu anlatr. Aslan ile tilki, gezip grerek bilgi ve kltr ve tecrbelerini artrma hevesiyle bir yolculua kmaya karar verirler. Yol arkada olmak iin olduka uyumsuz iftler olsalar da her ey olaan bir ekilde devam eder ya da onlara yle gelmitir. Tilki hal ve hareketleriyle, kulland eyalarla tpk bir insan gibi davranr. Onlar gibi lks yaamaya eyaya nem verir. Byk bir zenti ierisindedir. Zaten onun hayattaki en byk arzusu insanlara benzemektir. Aslan ise rahatna dkn ve lkse nem vermeyen; hala krallnn sefasn srmek isteyen bir masal kahramandr. Tilkiye insanlara zenmemesini, tilki gibi olmasn tlese de kendisinin de ondan kalr yan yoktur. Buna ramen tilkide aalk kompleksi, zgven eksiklii grlrken aslanda bunlardan hi birine rastlanmaz. Ormanlar
RN, Mustafa Ruhi, Yetikinlerin ocuk Yazar Olmak, Cahit Zarifolu Yrek Safnda Bir air, Haz: Alim Kahraman, Kakns Yaynlar. st, 2003, s.261
32

22

kral aslan masallar boyu kendisine dalkavukluk yapan tilkiye bilgeliin srlarn ve kendisi gibi olmay tlerken, nsanlara da kendileri olmalarn tler aslnda. Tilkiyi sol eliyle ve atalla yemek yerken grdnde ona tilki olmaya al der nasl ben daha ok aslan olmaya alyorsam, sen de olduun gibi ol, bakas olma, arsnda bulunur mesela. Masaln sonuna kadar bu diyaloglar hakimdir ve aslan her zaman tilkiyi kendi gibi davranmas ynnde uyarr durur. Srekli tilkiyi alaya alr, ineler fakat nafile; tilki byk bir zenti ierisindedir. Masaln birinci blm yolculuklarn balang aamas ve diyaloglarla geen duraan bir seyirde ilerler. daha ok birbirlerini, alkanlklarn tanmaya alrlar. kinci blmdeyse yazar bir masal kahramann gerek dnyaya indirerek ortal birbirine katar. Her ey enteresan bir ilginlikle birlikte ilerlemektedir artk... nc blmde tezek tarlalar, doalama bir hayat ve karmaa ve ironi maln ykselen deeri olur. ve d turizm seferleri, ihaleler, modern sistemler ve yaam ekilleri Katraslan bulmak iin bir ehir kurulur. Fantastik masaln snrsz yolculuuna kar yazar. Okuru da ordan oraya srkler. koar durur yazar. Ve ksa zamanda lkede dnya apnda bir Katraslan endstrisi dahi kurulur. gibi byyen ve yeni istihdam alanlar oluturmay zorunlu klacak bir masal endstrisi. Hem okurun bilin ularn yoklamak hem de modernlik eletirisi zerinden, toplumsal bir tr bak elde edebilecek bir eda ile yazar okurunu srekli uyank tutmaktadr. Aslnda dnya bykler iin anlaml, belirli kurallar dahilinde yaplanmas gereken bir hayat sistemi gibi dnlse de aslnda bir ocuun fantastik dnyasnda gldrecek denli elenceli ve komik olabilir. htirastan gereksiz mcadeleden ayklanm bir ocuk kalbi aslnda dnyay sevecen olduu kadar elenceli grebiliyor; bu byk eletiridir. Bir bireyin toplumsallamas ve toplumun deikenlerini kendi merkezli vurgulayamamas zerine de incelikli bir eletiridir. Yer yer kitabn birinci blmndeki doal anlaty Anadolu topraklarnda gezdirir yazar. nsann tilkiyle benzeen yanlar ortaya kverir. zenme, yknmeci insan tiplemeleri, tutkular, ihtiras i bunalmlar Batl insan karsnda insanmzn akl almaz kompleksi kitabn ana izgisini oluturur. Masaln sonunda aslan aslanln yapar, tilkiyi yer.

23

Cahit Zarifolunun Katraslanndaki dnya, yetikinlerin dnyasdr. Kitabn ifre kavramlar emperyalizm, sper gler, anari ve g dengesidir. (RN, Mustafa Ruhi, Yetikinlerin ocuk Yazar Olmak, Cahit Zarifolu Yrek Safnda Bir air, Haz: Alim Kahraman, Kakns Yaynlar. st, 2003, s.261) Toplumsal eletiriyi ironik bir bak asyla ocua sunan ve ifre zmlerini ise byklere brakan, tekrarlarla salanan ritmik diyaloglaryla her yatan okuyucunun zihninde farkl tatlar brakan bir kitap Katraslan. Doksanl yllarda ocuk piyesi formatnda da sunulan Katraslan bu adan zengin armlar iermekte. Zarifolu Katraslanda klasik masalda ska kullanlan aama arketipini tam anlamyla kullanmaz ama klan yolculuk bilgelik amacyla klm bir yolculuktur. Sonundaysa kahramann elde ettii bir dl sz konusu deildir. Masaln sonu tamamen yazarn ok sevdii ve Serekuta da kulland beklenmedik olduu kadar doal bir sondur. Katraslandan bahsederken dudaklarnn kocaman yuvarlandan kaln bir sesle slk alyor ifadeleriyle ocuksuyu baarl bir ekilde kullanr. nsanlar birbirlerinin iftliklerinden bir eyler almyorlar, alanlara da iyi gzle bakmyorlar.33

4.3.e. KK EHZADE Tekerlemeli bir giri var masalda. Akll, irince ama ok bilmi bir ehzadenin gndelik yaants anlatlmaktadr. Sarayda eitim retimine devam eden ehzade Sleyman hat dersi almaktadr. Bir gn kendi adn yazar ve bu yazsn ok beenir. Kendisine olduka dikkat ekici ve farkl gelen yazsn mutlaka babasna gstermek ister. O anda padiahn huzuruna kimse alnmamaktadr. Fakat kendisini babasnn huzuruna almayan kapdaki nbeti ile ehzade Sleyman arasnda bir diyalog balar. te bu diyalog Kk ehzade masalnn omurgas olur. Toplumsal yaam, kadim kltr, kadim zamanlarda devlet ve ynetim ahlak, bireysel ahlak, ocuun duyarlkl bak, bilgiye ve ilme verilen nem masaln temelde vurgulad temalardan bazlar.
33

SOLMAZ, Smeyra, Trk ocuk Edebiyatnda Din gesi Cahit Zarifolu ocuk Kitaplar rnei, lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi retmenlii, Eitim Bilimleri Ana Bilim Dal, Yaynlanmam Lisans Tezi, Konya, 2004

24

Masalda ocua tarihsel bak as ve deerlerin ocuktaki karl ilgin bir bilin yklemesiyle verilmektedir. Kk ehzade klasik masal rneine yakn dursa da, geleneksel masaln ontolojik rgsnden uzak, yeni modern masala rnektir.34

4.3.f. AAKAKANLAR Aakakanlar masal kimi eletirmenlerce bir masal deil, ocuk romandr. Alegorik anlatm ve fantastik kurgu masaln belirleyici yaplarndandr. Biz masal kanaatine uygun davranmay tercih ediyoruz burada. Masaln giri blmnde masal anlatan bir babayla ocuun tartmalarna tanklk eder okur. Hatta bu tartma bir ara uzar ve masaln bittiini zannedersiniz. ocuk masaln balangcna itiraz eder. Bir masaln tekerlemesiz oluunu garipser. Tekerlemesiz masala ocuun itiraz vardr. Baba bir tekerleme uydurur srf ocuun gnl olsun diye. Masaldaki bu tekerleme dier masallardaki tekerlemelere benzemez. Bir varm bir yokmu, evvel zaman iinde ilkbahar geldiinde, l toprak dirildiinde. Tohumlar atladnda... Klasik masal geleneinde karlatmz tekerleme burada ocuun itirazyla ve yazarn masala da srekli mdahalesiyle aslnda modern olanda gelenekselin nasl gsterildiini bize anlatmaktadr. Zarifolu, hem masal anlatr hem de muhatabnn tavrlarndan ipular verir. Okurun yan banda hemen uzansa ona dokunuverecekmi gibi bir his uyandrmakta mahirdir. ocuun itirazlarn, tepkilerini, kslerini anlatr. Bir ocuun masal dinlerken anlatcnn yz ifadesine, nefesini tutup dinlemesine ahit olursunuz. Hatta bir tartma bile yaanr. Anlatc bile isteye dinleyicisine yakalanmay seer. Yakalanr da. Fakat bu arada bu dikkat gerektiren anlatnn ierisinde anlatc srekli okurun dikkatini de yoklamay ihmal etmez. Masaln iinde yaanan bu tartmadan anlald zere Zarifolu

masallarnn normal artlarda ocuklarn seviyesine uygun olmadnn farkndadr. Hem masal hem masaln ortamn anlatmak onun okuyucuyu masala dahil etme zelliinden kaynaklanr. Sk sk mdahale eder masala, sorular sorar, kimi zaman

RN, Mustafa Ruhi, Yetikinlerin ocuk Yazar Olmak, Cahit Zarifolu Yrek Safnda Bir air, Haz: Alim Kahraman, 1. bs., Kakns Yaynlar, st., s. 262

34

25

sorgular kimi zaman itiraz eder. Hem bir okur gibi hem de yazar gibi masaln ierisinde her daim yer almay sanat edasyla baarmaktadr Zarifolu. Uzun bir sre ocuklar olmayan anne aakakanla baba aakakann i

hesaplamalar anlatlr Aakakanlarda. Gerekle ryann birbirine kart i hesaplamalarla, bireysel eletirilerle, kiinin psiik hallerine doru bir yolculukla ve yksek anlat kalitesiyle, yer yer fla bek gsterisinin de ba gsterdii bir anlat. Mesela d ile gerek birbirine karmaktadr kimi zaman. Anne aakakan m yoksa baba aakakan m dncelerini dillendiriyor, belli belirsizdir bazen. Zarifolu bu eliki gibi grnen eye de cevap verir masaln iinde. Bu kk hikaye sona erdii zaman yukardaki giriin bolukta kalr gibi olduu grlecektir; ama akll ocuklar hayalleri geni insanlar rya ile gerek, hayal ile korku ve vehim arasndaki boluklar dokuyarak kendilerine gre yorumlar yapabileceklerdir. ocuu eserde bekleyen nemli srpriz masal okurun anlk d gcyle tamamlamas olaydr. Sanki gnmzn ezberci eitim retim anlayna batan bir itiraz var gibidir. Baka ailelerin mutluluunu acyla izleyen anne aakakanla baba aakakann diyaloglar da dikkat ekicidir. Kaprisli bir erkek ve titiz bir kadndan oluan aile de sular pek durulmaz; ama her ey karlkl sayg ve sevgi erevesinde yrr yine de. Baba aakakan grd ryann tesirinden kurtulamaz ve sonun da d m gerek mi olduunu anlayamadnz bir ocuklar olur. Adn Upuy koyarlar ve onca titizlenmeye ve zerine dmeye ramen baba aakakann grd rya gerek olur. Ya da siz yle zannedersiniz. Aakakanlarn daha banda baba aakakann varlna ilikin yaad korkuya tank olursunuz. Acaba hangisi benim, hangisi yabanc diye dnd ve korkusu biraz daha oald. Deli olduunu dnerek aclar iinde uyudu. Bu masal ierdii kark ruh zmlemeleriyle daha ok yetikinlere ve ocuun soyut bilin dzeyine seslenmektedir.

26

4.3.g. ST MAM St mam, Cahit Zarifolunun tek tiyatro eseridir. Tiyatro eseri 1920lerdeki Mara igaline bak ve kurtulu zamanlarn ele almaktadr. St mam, bize Maran ilkin ngilizler, daha sonra da Franszlar tarafndan igal edildiini, ehir halknn nasl tecavze uradn, bunlardan en nemlisi olarak Ermeni devriyelerinin kdnlara nasl ve niin satatn ve St mamn bunlar nasl tabancasyla susturduunu anlatmaktadr. ehrin birok yerinde gezinir yazar. ehir halknn maneviyat ve milli duygularn btnyle deerler zerinden iler. Namus, izzet, eref, milli duygu ve dn, mslmanca duyarlk gibi deerlerin zaten temelde btn hepsinin deerler meselesine varp dayandn aka bu tiyatro eserinden okumaktayz. Modern bir dille ama gelenekseli ve deerleri incelikli bir ustalkla ileyerek bize anlatmaktadr Zarifolu. Kurtulu gnlerinde Trk Halknn nasl omuz omuza bir arada ve sabrla mcadele etme azmi ve gayreti ierisinde olduunu ocuklarmzn da hafzalarna nakedebilecei bir anlatm ile ayrks bir yerde durmaktadr St mam almas.

4.3.h. KULARIN DL Bu eserde yazar kltrmzn ba ucu eserlerinden Mantk At Tayr adl eseri ocuk diline uyarlamtr. Eser Feridddin Attarn klasiklemi bir eseridir. Sadeletirme ve uyarlama tam da bu metin zelinde dnecek olur ise Zarifoluna gredir diyebiliriz. Zarifolunun kendi dilinden kitabn zetini ksa aktaralm: Mantk At Tayr Kularn Mant anlamna gelmektedir. Kular derler ki -Bir padiahmz yok. Hi, bir topluluk olur da padiahsz olur mu? Hi, bir lke olur da padiah olmaz olur mu? O halde biz de kendimize bir padiah seelim. Kulardan Htht de oradaym.

27

-Ortaya atlm: -Var demi bir padiahmz. Ama sizler onu tanmyorsunuz. Hepsi birden -Kim diye sormular. -Onun ad Simurgdur demi Htht. Hepsi hayret etmi. Birbirlerinin yzlerine bakmlar. Baka bir bilen var m bunu, diye aratrmlar ama kimse bilmiyor. Bir tek Htht biliyor. O zaman Hthte dnp -Peki demiler, sen nereden, nasl biliyorsun? -Ben demi Htht, Sleyman peygamberin postacsym. Onun nice srlarn bilirim. Dilerseniz hepinizi padiahmz Simurga gtrrm. lkin hepsi kabul etmi. -Haydi gidelim demiler. lerinden biri -Nerede bu padiah, diye sormu. Htht anlatm. Meer padiah yle kolay varlr bir yerde deil. Bu padiah binlerce nur ve zorluk perdelerinin arkasnda. Ona erimek iin bunlarn tmn tek tek amak gerek. Bunu duyunca her bir ku bir mazeret ortaya atp geri kalmak istemi. Ama Htht her birine ok gzel, ok mantkl cevaplar vermi. Hepsini raz etmi. Ve yola koyulmular. Yola koyulmular ama yolculuk zor mu zor.. Kimsede takat kalmam. Kimi aylm kimi baylm. Kimi yklm kimi kam. 28

ler byle zorlanca her biri yine zr sralayp geri dnmek istemi. Ama Htht onlar yine raz etmi. Padiaha eritikleri zaman elde edecekleri zenginlikleri bir bir sralam. -unun urasnda, demi, yedi vadi kald. Bunlar da atk m padiahmzn yanna vardk demektir. Bu yedi vadinin yedi de ad varm. Bu isimleri duyunca anlarsn ki bura sadece yryerek, uarak geilen vadiler deil. Dnceyle, duygularla, yrekle geimlesi gerek. Biri istek vadisiymi. Biri ak vadisi. Birisi marifet vadisiymi. Dieri ise hayret vadisi. Htht bunlarn bir bir gzelliklerini ve zorluklarn anlatm. Hepsi aka gelmiler. Yola koyulmular. Fakat her bir vadide bir ksm taklm kalm. Alk susuzluk, karlar, frtnalar, ller, yrtc hayvanlar derken kimi kam kimi alktan lm. Sonunda yz binlerce kutan otuz tanesi yedi vadiyi de ap padiaha kavumu.35

4.3.. OCUK R KTAPLARI: GLCK VE AA OKUL airler olmasayd, iir zerimizden aar, hayat besleyemez, seliyle ldrrd. s 98. diyor Zarifolu. iirin aslnda toplumu ve kltr ve dolaysyla da toplumlar gelecekleriyle birlikte nasl etkileyici bir konumdadr; bunu iaretliyor. Toplumsal dnmleri mutlaka kltr ve dil zerinden izlemek zorunluluumuz vardr. iirin bir elencelik ve bo ura olmadn aslnda airin dnyaya kar tavryla ve iirin kendi i lkesindeki zenginlikle anlayabiliriz. Dnm, deiim, farkllama, ilerleme gibi kavramlardan hibir ekilde bamsz olamaz iir. Bu balamda Zarifolunun ocuklar iin yazd ve ocuk yazarlnda en dikkat ekici yan olan iirlerini inceleyeceiz. iirleri eletiri kritik mantyla ele almaya alacaz. Cahit Zarifolunun (1940-1987) iki ocuk iiri kitab vardr. Her iki kitap da Glck (Beyan, 1989) ve Aa Okul (Beyan, 1989) kitaplar lmnden sonra
35

ZARFOLU, Cahit, Kularn Dili, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 7-11

29

yaymland. Zarifolu Aa Okulu, Glckten nce tamamlam ve bu kitaptaki iirlerin byk bir ksmn Maverada yaymlamtr. Glck ise vefatndan bir ka ay nce tamamlayp, dosyaya da ismini kendisinin verdii kitabdr. Her iki kitab da ocuk edebiyats Mustafa Ruhi irine yaynlamas/yaynlattrmas maksadyla emanet etmitir. ki iir kitabnn da birinci bask tarihleri 1989dur. Dizi editrln Mustafa Ruhi irinin yapt Beyan Yaynlar, Glck ocuk Kitaplar Dizisi beinci kitab olarak, Zarifolunun ilk ocuk iirleri kitab olan Glck yaymlad (Haziran 1989). Kitap otuz iki iirden mteekkil. kinci kitab Aa Okul, Ekim 1989, ise otuz yedi iirden olumaktadr. Glckte konuan nesne ocuktur. Okur znesi de yazar znesi de ocuk olan bir kitap. ocuk bizatihi kendi diliyle ve hayatn tam da merkezinden konumaktadr. Glckte ocuk birey olarak vardr ve evreyle kendi dnyas arsndaki irtibat kimi zaman eletirel kimi zaman bir gzlem biimi olarak grmeye almaktadr. air tam anlamyla kendini merkeze alrken gerekten ocuktur o merkezde duran zne. Kitaptaki toplam iirlerin en genel grnm; ssl bir dil yerine yaln ve fakat biimsel ve imge deeri yksek iirlerdir. Syleyi rahatl hemen gze arpar. Fakat ocuk diline airin modern iir diye tarif edebileceimiz esas iir damarnn etkisi hi olmamtr dememiz mmkn grnmemektedir. iirinin ak zihni ocuk iirleri iin de yn belirleyici olmutur. Modern iir dediimizde, kinci Yeni sonras altm kua diye de tarif edebileceimiz Zarifolu, Trk iirinin en nemli temsilcilerinden biri olmutur. mge, simge, gibi unsurlar ve dize krma ekilleri gibi daha detay unsurlar ocuk iirine yaklatrmtr. Trkiyede modern iir ile ocuu tantrmada nc bir airdir Zarifolu diyebiliriz. Kendi modern iir algsn, imkanlarn ocuk irine katmtr. Bir tr ocuk edebiyat balamnda yenilik demektir. Bu adan Zarifolu en bata ocuk iir dili adna nemli bir yer tutar. ocuk roman ya da modern masal rnekleriyle Trkiyede ocuk edebiyatna belirgin bir katk salamasnn yan sra gzden karlmamas gereken ikinci bir ayrks yann ocuk iir dili oluturmaktaki baarsdr. Daha nce de usta airler tarafndan ocuk iirleri ya da ocuklar iin iirler yazlmtr fakat hepsi de kendi esas dilleri zerinden bir syleyi gerekletirmiler. lerleyen Trk iiri gz nnde tutularak bylesi bir r ama maharetini kendisinden nceki byk airlerin bile ele almad ortadadr. Bu durum bir air iin kanlmaz bir durum sonuta. mge, imaj, simge ve iir sanatlarnn her

30

biri yerli yerince bir airin iir syleme imkanlar erevesinde yerini zaten bir ekilde alacaktr. te Zarifolunun irindeki zel bir dille kendine has bir damar aabilme yetenei ocuk iirlerine de biim, biem ve derinlik bakmlarndan belirgindir. Bunu yaparken de yapmackla kamadan, iten, kimi zaman eklin dank gzken hallerini de iirin lehine deitirebilecek bir ahenkle almtr. Glck, ocuun giderek yalnzlamasn ocuun sesine teet bir ifade ile eletirme yeteneine sahip. Modern dnemde ocuun evresiyle ilikisi dramatik bir yere ynelmitir ve Zarifolu bunu ocuk ile politik dnya; ocuk ile anne ve baba; ocuk-nine-dede (ebeveyn) ilikisi zerinden grmektedir. Toplumsal gerekilik erevesinde bir tr zorlamaya kamadan yahut buna bir ekilde tevessl etmeyen bir yaklamla ocua yaadmz hayat iaret etmektedir. ocuk iirlerinde, air, hayatn en merkezine doru yz dnk durmaktadr. Yeri gelmiken sylemekte fayda var diye dnyoruz, Zarifolunun ocuk iirleri kesinlikle hayatn iinde karlk bulabilecek gte. Hatta ki daha da fazlas var. Hem imdi hem de gelenek. armlar gl bir eda ile dn ile bugn arasnda ciddi ilintilendirmelere gidebilmektedir. Oysa ki modern iir zerinden bunu yapmak basite bir aba, ra deildir. Btnyle ocuk iirleri tarihsel bir anlat formuna girmez, tam aksine imdi ile bark tabiattadr. Bir ocuun gndelik hayattaki znleri iire konu olabilmektedir. Kim krd bu cam retmenim Cam m Ne cam

Kim krd Dedim bu cam

retmenim Balayn Ben krdm Simit satar derim

31

Deyince Gzleri yaard retmenimin36

Yokluk, yoksulluk, i burkan vurgu burada sosyal gerekilik penceresinden ne kmyor tam aksine burada lirik bir ifade gcne yaslanyor ve lirizmin ekli ifade biiminden de uzak durmasn biliyor, diyebiliriz. Bununla birlikte Zarifolu ocuk iirlerinde de Modern iirlerinde olduu kadar ciddi ve hayatn ierisinde gezinebilen iirler sylyor. Yapay dil yok. Sese arlk vererek i sesi ve oylumlu ifadeyi karmyor bu haliyle. ieklerden bceklerden sz ederken bile sanatsal bir irinlik hevesinden baka bir sesle ifade ediyor diyebiliriz. Bireyin, yani burada ocuun yalnzlama sreci ilenmektedir. ocuun daha da yalnzlatna yer yer iaret var. Giderek daha modern ve modernliin abartl gereklerine kulak asan bir toplum haline dnmek nihayetinde ilkin ocuu yalnzlkla nasl yaraladmz gzler nne seriyor air.

Korkun Bir frtna kyor Annem evden gidince37 Modern ekirdek ailenin dramatik sonularndan birisi zerine znesi tam da ocuk olan bir iirdir alan Anne iiri. ocuun annesizlik sylevi gibi adeta. Annenin olmad bir ocuk dnyas ve deien toplum sreci, modernizasyon gibi artlarn ocua dikte ettii hayat ekline bir itiraz bu aslnda. air bu ve benzeri eletirileri her frsatta iirinin ierisinde grmekten yana tavr alyor her zaman. Temelde annenin yokluu, ocuk iin sadece mekansal yokluk deil, dizelerin gerek anlam mekanda ocuun anne yokluunu bize imlese de metaforik ifade gcnn erevesinde grlp tartlmas gerektiren bir durum ve iir duyuuna ihtiya var.

36 37

ZAR FOLU, Cahit, Glck, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s.27 ZAR FOLU, Cahit, Glck, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s.28

32

Savalarn korkuttuu ocuklarn iirini, atomla kark ocuk glcklerini, annesizlii, yeni zamanlarn zoruyla ocuklarn g bela grebilen babay, modern ekirdek aile dnemlerinde yokluuna altmz nineyi, dedeyi Zarifolunun ocuk iirlerinde sklkla ifade edilirken iirsel metne dnrken grrz. Glckte, ocuk (hem ocuk hem birey) ninesine (ebeveyn) zihni almlar penceresinden seslenebilen konumdadr. Fakat ocuka istekte bulunma ve ocuksuluk edas ile iir gerek bir ocuk iirine dnmektedir. Bazen de ocuklarn bu yaknmalarnn bir byk yaknmas, bir yetikinin de i hallerinin nidas gibi alglayabileceimiz trden isel, duyarlkl, kendi dzenei ierisinde son derece nitelikli iirlerdir Glck iirleri.

ok uratm Anlatmak istedim Onlar da anlasn artk htiyacm var Bir ninniye

Ne kadar ayp Diyor ninem Kazk kadar oldun Yiyebiliyorsun Yemeini tek bana Koabiliyor Hatta ember eviriyorsun

Ama nine Anlasana Kkken Bir tane eksik dinlemiim

33

ninnileri ben38

Zarifolu Aa Okul ocuk iirleri kitabnda ise bireysel sorunlar yerine daha da toplumsal meseleleri iirine tamak tarfnda durur. Aa Okul iir kitabn Afganistandaki sava gren ocuklara ithaf eder. Afganistan temsili zerinden btn dnya ocuklarna bir gnderme sakldr. ocuklarn sava maduriyetini byk bir ocuk haklar ihlali erevesinde ele almaktadr adeta. Yetikinlerin bile katlanamayaca sknt ve aclar grm ocuklar Zarifolunun gznde birer kahramandrlar. lmn bile zor gelmedii anlar yaam ocuklarn iirini sylemitir Aa Okulda Zarifolu. Savata En kts lmek deil Yaralanmaktr

aput sararlar Yaral bacana Balarlar Bir katrn srtna

Dalar aacaksn byle Kimbilir ka gn Ka gece

Bir alev basar yanarsn Bir Buz gibi olur alnn Yanaklarn

38 38

ZAR FOLU, Cahit, Glck, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s.13

34

atlar dudaklarn Dualar mrldanr Kan akar akar aput kan olur Eyer kan olur Urganlar kan olur

Medet Allahm medet Kuru dudakta Son bir kelime Kelime-i ehadet Ve ehadet

En zoru lmek deil Yaralanmaktr savata39

Aa Okul kitabnn anahtar kavramlar vatan, sava, ocuk, lm, ac, dman, hainlik, kin, nefret, duyarlk, sevgi, dostluk, insanlk gibi kelimelerdir. ocuu kt kavramlarn anda grmek istememenin ak endiesi airin her dizesinde kendisini gsterir. ocuklarn her zaman mazlum oluunu toplumsal problemler erevesinde itenlikli syleyiiyle srekli dile getirir. ocuklarn zgrlklerini savaszlkta, sevgi ve kardelikte grmek istiyor gibidir hep. Uan kular, ocuklarn zgrlk metaforu olarak vardr. Sadece gkte umakta olan bir kuu iirsel metne doru yaklatrmak deil endiesi. lilii ve byk karakter adam oluu Zarifolunu btn dnyann ocuklarna kar sevgili klacak gtedir.

39

ZAR FOLU, Cahit, Aa Okul, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, 1. bs., s. 23-24

35

Bir blblmz vard kafeste Ne zaman Azat etsek, uursak Dner gelirdi evimizdeki yuvasna

Blblmz Dalardan Aalklardan ok Severdi Bizdeki evini

Ne zaman ki Ruslar geldi lkemize Blbl Duramaz oldu kafeste

Atk kapsn kt tt tt Bir at gibi Ve son kez bakt bize Uup gitmeden nce40

40

a.g.e., s. 48

36

KNC BLM DEERLER A) DEER NEDR? Deer iyi-kt, gzel-irkin kavramlaryla ilgilenir. Deer yargsnn merkeze aldg bu kavramlarla, bilim yargsnn yanl-doru ifadelendirmesi ok baka eylerdir. Baka ifade ile bilim yargs doru-yanl kavramyla ilgiliyken, deerler iin ise gzel-irkin, iyi-kt kavramlar anahtar kavram hviyetindedir. Deerler bir inanma biimini ortaya koymaktadr. Deer, inantr diyebiliriz buradan hareketle. Toplumsal norma dahi ilerleyebilecek yapyla hareket ettiini dnrsek deer yarglarnn normlara kimi zaman yaklatn syleyebiliriz. Bu da normun salt anlamda kanunlam metinler zerinden dnlemeyeceini gstermektedir. Metinler toplumun kltr zerinden hareketle oluabilecek norm karakteri zelliine sahip olabilmektedirler. Deerler bir inan olmas bakmndan, dnyann belli bir ksmyla ilgili, alg, duygu ve bilgilerimizin bir bileimidir.41 yle ki bu inan biimi, biimleri bir tek enin bireyde yahut da toplumda bilemesiyle deil bir ok enin etki ve katksyla meydana gelebilecek yapdadr. Bir tek duygu, dn, davran, inan ya da btn bu bahsettiimiz deer kavramnn tanmna yahut da pergeli geni bir alma, almna karl deildir. Deer kavramnn ierisine girebilecek btn kavramlar, deere konu olanlar kutsal ile irtibat olan kavramlardr. Mslman toplumlar iin cami, Hristiyan toplumlarda ha gibi. Deerler kiilerin hayat tarzlarn da oluturabilecek sosyal gce sahiptirler. rf, gelenek, grenek deerlerin toplumda yaamsal alana geiiyle mmkn olabilen deersel g unsurlardr. Geleneksel bir yap ierisinde aile hayatnn, bireysel ilikilerin, toplumsal yaam ekillerinin tm aslnda deersel bir g ve inanma biimiyle ilgilidir. Robbins gibi dnrler deerleri, kendimizi daha saygn klmak
41

GNGR, Erol, Deerler Psikolojisi zerine Aratrmalar, 2. bs., tken Yaynlar, st. 1998, s. 77

37

iin kendimizin rettiini syleseler aksine deerler din mahreli, gelenek, grenek, rf gibi tarihi kavramlarla da rldr42. Deerler, toplumsal bar, sevgiyi, kardelii, kin ve nefreti, dmanl, oturup kalkmay, konumay, selamlamay, giyim kuam, yeme ,imeyi, niin yaandn ve niin lndn ortaya koyabilecek gtedir. nsanlar buna gre hayatlarnn ekil ve emalarn kartmak ve buna gre yaamak eiliminde olurlar sonuta. Mesela moda bir giysinin u anda giyildii zaman, insann zerinde durduu zaman bir kymeti olacaktr. Modasnn gemesi o giysiyi kiinin gznde deerli klan bir ey olmayacaktr. Fakat kiiyi buna iten g sosyal evre ve bu evrenin kiinin zihnine moday, iyi ve gzel olarak kabul ettirmi olmasn dikkate almamz deer-birey mahiyettedir. Deerler kiinin merkezde durmasyla ilintili ferdin toplumla dnk yzdr. Buradan ahreketle deerler aslnda en temelde kiinin kendi zihninde olumasyla balamaktadr. Bu bireyden topluma doru birok etkieim alan, katman oluturarak geliir, daire gibi merkezden yaynlan dalga gibi geniler. Toplumda deerlerin ifade edildii temel mekanizmalar kiinin stlendii sosyal roldr.43 Ayrca normlar bireyin zihni yapsn kurmasyla da ilgili olduundan, birey bu toplumsal roln deer inan sistemiyle ekillendirebilir. Eer bir toplumdaki bireyler gl inanlara ve belirlenmi ideallere sahip olmasalard, o toplumda hangi davrann llebileceine dair normlarn olumas da mmkn olmayacakt.44 Deerler birbirinden kesinlikle bamsz olamazlar. Birbirlerine bal olarak toplumsal varln gsterebilir deerler. Deerler birbirinden niin bamsz olamaz? nk insan intibaknn en nemli problemlerinden biri gerek davranlar, gerekse dnce unsurlar arasnda ahenk salayabilmektir. nsan byle bir ahengi fiili olarak ilikisini daha yerinde okuyabilmemiz iin imkan salayabilir

de ROBBNS, Anthony, Snrsz G, ev: Mehmet Deirmenci, st, 1993, nklap Kitapevi Yayn, s.87 43 ZENSEL Ertan, BALI Mahzar, okkltrl Vatandalk, 1. bs., izgi Kitabevi, Konya, 2005, 1. bs., s.84 44 a.g.e., s.85

42

38

arar ve her hangi bir sebeple uzlamayan unsurlar bir denge veya uyuma haline getirir. 45 Deerler bizim zihn muhtevamzn balca unsurlardr. Onlar arasnda da yksek seviyede bir ahengin kurulmas, ortaya kacak uyumazlklarn hemen giderilmesi insan intibak iin zorunludur. Bir kimse hrriyete ok deer veriyorsa herhangi bir ekilde bir otoritaryanizme de ayn ekilde deer veremez.46 Deerler btnyle insanidir. nsanla ilgilidir. nsandan bamsz deildirler. Deerler insanda yaayabilen bir eydir. nsan yoksa deerlerin olumas yahut da nesnelerle ilikisi ilevsiz bir eydir. Bu sebeple toplumu da kuran insan olduuna temel insandr. Deerler toplumsallatktan sonra tekrar bireye yzn dnmektedir. Normlar vesaire btnyle toplumsalln ortaya koyabilmi deer yahut da deerler sistemiyle ilgili bir durum sonuta. te burada bireyin hayat felsefesi ile toplumsallk ve toplumun nceledii deerler, deer yarglar arasnda iliki balamaktadr. Bu da hayat felsefesinin deerler zerinde etkisi yahut da deerlerin bireyin hayat felsefesine, felsefelerine etkisi anlamna gelir. Karlkl etkileim mutlaka deerlerin oldu yerde var olmaktadr. evre birey ilikisi hatta birey tanr ilikisi bile btnyle kiisel dncelerimiz ile deerler arasndaki pozisyonu ile alakal tavr ve tercihler snfndandrlar. Sonuta deerler seme ve karar verme, verebilme faaliyetlerinin tmdr. Bu faaliyetler esnasnda btnyle insani durum hasl olabilmektedir. Ne birey ne toplum deerlerden bamsz deildir. Deerler ise mutlaka arka planna bir tr inanc almakla ie balamaktadr. yleyse deerler dediimiz zaman hayatn btn safhas aklmza gelmeli, dnce pergelimizin bir aya temelli bir merkezde dururken bir aya ise alabildiine ufki dzlemde meseleyi idrake yaklamaldr.

45 46

GNGR, Erol, Deerler Psikolojisi zerine Aratrmalar, 2. bs., tken Yaynlar, st, 1998, s. 74 GNGR, Erol, a.g.e., s. 76

39

B) DEERLERN TASNF Allport, Vernon ve Lindzey den sonra deerleri alt grupta toplamak adet olmutur. Estetik, Teorik, ktisadi, Siyasi, Sosyal ve Din deerler. Bunlar hayatmzn belli bal sahalardr. Herkes kendi hayatnda bu kavramlara u veya bu ekilde nem verir veya bunlar karsnda belli bir tavr alr. Deerle bir bakma bizim hayatmzn gayeleridir; hatta sadece kendi hayatmzn deil bakalarnn hayatlar iin de birer gaye olmasn istediimiz eylerdir.47 Sosyolojide ve sosyal psikolojide ise deerler bir toplumun kltrdr. Bir toplumu oluturan onu var eden o toplumun ileyi mekanizmalarn oluturan ve ayn toplumu gelecee tayabilen ey kltrdr. Kltr kendi medeniyetimizin bugn yaayan umdelerini ierisinde grme frsat bulabildiimiz her tr eyin addr. Biz kltr sayesinde gemiimizin izlerini imdide hissedebiliriz. Ayn ekilde de yarna tanabilecek deerler yine kltr eliyle gerekletirilecektir. Bu meyanda sosyologlar yahut da sosyal psikologlar genelde deerleri iki ekilde tasnif etmektedirler. 1) soyut deerler. 2) somut deerler. Deerleri subjektif ve objektif deerler eklinde tasnif edenler de vardr. Deerleri objektif olarak ele alanlar, insanlarn deerlendirmede herhangi bir tercihleri olamayaca grndedirler. Objektif deerlerin olduunu sylemek, insanlarn tercihi olmakszn doruluu kendiliinden varolan deerlerin olduunu iddia etmektir. Mesela iyilik, doruluk ve gzellik gibi deerler kainata ait gereklerdir. Onlar nesnelerin yaratlnn bir zelliidir. Baz nesneler objektif olarak dorudur. Baz davran ve nitelikler de doutan iyidir.48 Deerleri subjektif olarak ele alanlar da mevcuttur. Bu gr sahipleri deerler insana bal eylerdir derler. Toplumsal yap, evre, kltr, gelenek gibi kavramlardan arnarak kiisel zihni yapnn tutumunu nceleyen bir grtr. Oysa ki, yle mutlak ve ebedi deerler vardr ki, onlarn milleti olmaz, onlar evrenseldir. Onlar, yani o deerler, insanlarn ortak dilidir, lisandr. Btn kalp ve zihinler o

47 48

GNGR, Erol, Deerler Psikolojisi zerine Aratrmalar, 2. bs., tken Yaynlar, st, 1998, s. 76 BAYRAKLI, Bayraktar, slamda Eitim, 1. bs., M. . lahiyat Fakltesi Yaynlar, st, 1983, s. 34

40

deerlerde birlemektedir. Fert onlar douta toplumda bulur. Ne kadar urasa da fert onlar deitiremez. Onlar ne ferdin ne de belli bir milletin maldrlar.49 Deerleri biz sosyal ve dini deerleri nceleyerek objektif deer yarglar bnyesinde ele alrken ayn zamanda subjektif deerleri, sevgi, sayg, bar, kardelik gibi, deerlerle ele aldk. Dini deerleri metafizik ve dnyevi deerler olarak ikiye bldk. Genelde hepsinin dini ve sosyal deerler biimlerinde ayrdmz da syleyebiliriz. Tam iskeleti yledir: 1) Dini Deerler: a) metafizik deerler: tanr inanc, eytan melek, cennet cehennem, kyamet, lm, ahiret, kader. b) dnyevi deerler: din, dua, iyi kt, kr, temsil din kiisi, su-ceza, peygamber, t, yemin. 2) Sosyal Deerler :aile balar, yardmseverlik, eitim bilgi, alkanlk, zenginlik, mutluluk, toplum yaama, aklllk, rnek olma, doruluk, adalet, sevgi, yknme, tutumluluk, dostluk, fedakarlk (dierkmlk). Biz deerlerin tasnifinde ne objektif deerlerin dnsel yaklamlarn ne de subjektif deerlerin dnselliklerini ne kartmadan hareket ediyoruz. Somut ve soyut ayrtrmasna da girmeden dini ve sosyal deerler diye iki teknik ayrm ncelememizin sebebi Cahit Zarifolunun ocuk kitaplarnn ve Zarifolunun ocuk yazarl balamnda incelikli duyarldr. Yani ki metinler bu tasnife olduka msaitti. Aslnda Zarifolu btn sosyal deerle ierisinde dini deerleri ylesine harmanlamaktadr ki adeta dini deerler sosyal deerlerden ayrlmaz bir para kanaatine varabilirsiniz. nk Zarifolu ustalkla ve duyarlkla yazyor olmasnn yannda dini deerleri yaayan eyler gibi mesela yryen nesneler gibi telakki ediyor. Dini olan ile olmayan diye bir ayrm ve yaam ekli sunmuyor hibir ekilde ocuklara. Bu sebeple Zarifolunun bu mstesna tavr ve ocuk yazarl karakteri zerinden hareketle yukarda iskeletini sraladmz ekliyle deerler tasnifini gerekletirdik.

49

a.g.e., s. 36

41

1. DN DEERLER 1. METAFZK 1.a.1. TANRI NANCI rktc ryalar gren insanlar, o sabah balarn outurarak uyanrlar. Daha da korkun olan, yataklarnn ve odalarnn da darmadan oluudur. Birka saniye nerede olduklarn ve kim olduklarn hatrlayamazlar. Kendi kendilerine isimlerini sylerler ve kelime-i tevhit getirirler.50 St mam tiyatrosunda Zarifolu, Maran Franszlara ve Ermeni devriyelerine kar kurtulu gnlerini anlatrken halkn nasl dini temeli bir tavr ve haysiyet ierisinde olduunu ak bir dille anlatmaktadr. Burada insanlarn vatan, izzet, eref, namus, ahlak, kutsal gibi deerleri merkezde grmelerinin en temel duygusu tanr deeri ile ilgilidir. Her ne ki insanlar da dier varlklar da gzellie eilmesinler diye engelliyorsa onlar, onlar karlarna nimetler sralanarak alt edilebilir. Onlarr Allah hazrlad ve nmze yayd. Sereku da bundan habersiz deil. O yzden evik ve istekli. Nimeti anlyor ve seviyor. Onlar dnerek uykuyu bile yeniyor. Yaradann buyruklar da bir nimettir. Emirleri, yasaklar ve izinleri. Eer bize izinleri olmasayd ne yapardk. Yemek imek. Sevinmek glmsemek. Ok atmak gremek. Evlenmek. Yrmek. Oturmak uyumak almak. Ve daha milyonlarca izin...51 Her eyi idare eden bir merciin olduunu Serekuun bilmesi aslnda yazarn tanr inancna gnderme yapmasyla aklanabilecek bir ey kanaatimize gre. Allahn gnderdii nimete kar Serekuun dncesi ve o nimeti sevebilmesi bir bilin imgelemi zerinden anlatlmaktadr. yle ki btn dnyann ve dnyadaki btn bir hareketliliin tanr merkezli oluuna dikkatler ekilmek isteniyor. Tanr
50 51

ZARFOLU, Cahit, St mam, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2006., s. 23 ZARFOLU, Cahit, Sereku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 12

42

inancnn bir deer olarak varl eserin hemen btn safhasnda grlebilecek trden. Yaratcy yalnzca yaratt btn nimetler vesilesiyle tanmaya deil ayn zamanda Onun buyruklarnn da insann selametlii asndan nasl birer nimet olduklarnn da alt izilmektedir. Byk bir padiah varm. Padiah olmak almakla olmaz. Padiahlk bir nasip ii. Hele iyi bir padiah olmak, bsbtn kolay deil. nk btn lke o padiahtan sorulur. Kydeki ehirdeki btn insanlar, btn hayvanlar hatta aalar, krlar, ormanlar, Allahn padiaha bir emanetidir. Onlara iyi bakmazsa te dnyada -Syle bakalm; emanetlerimize nasl muamele ettin diye sorulur. te bizim hikayemizin padiah bu durumu ok iyi biliyormu. Onun iin de Allahn emanetlerine ister insan olsun, ister hayvan, hatta isterse bitkiler, onlara ok iyi davranyormu.52 Burada padiah emanet kavram zerinden Allaha kar kendisini sorumlu hissedebilecek ehliyet ve liyakatte bir karakter. Bu karakter zerinden tanr bilincini ve deerini okumamz mmkn. Allahn yeryzn imar etmekle grevlendirdii fikri slam inan ve dn ekliyle de zaten batan sona rtebilen bir anlaytr. Tanr inancn yeryznde yaayan insanlar zerinden rneklendirmesi yazarn en farkl yanlarndadr ayrca. nk Zarifolu hibir masalnda karl olmayan bir bo dn serdetmiyor tam aksine mesela tanr bilincine ve deerine vurgu yapacaksa yeryz zerinden bu bilince ulaabilmenin yollarn amakla ie baloyor. Bu da tanrsal bir deerin okuyucuda aslnda hemen yan bamzda olup bitenlerle tanrsal deerin yahut deerlerin sk iliki ierisinde olduunu hatrlatmaktadr. *

52

ZARFOLU, Cahit, Kk ehzade, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2005, s. 58

43

En byk kz bir sonrakinin paltosunu giydirmeye alyor. Bir dieri en knn dmelerini iliklemeye, bir bakas ise yine en kn ayakkablarn giydirmi, backlarn balamakta. Karman orban olmular. Hangisi hangisinin eli tekinin aya nerde belirsiz. Tam dokuz tane ocuk. Ooo, maallah. Fakat sorarsanz babaya bu kadar da az. -Aman diyorlarm ona, bu kadar ok ocuu doyurmak giydirmek bytmek zor. Baba da demi ki: -Onlar daha dnyaya gelmeden Allah onlarn yiyeceklerini nceden yollar. Byle de, esas nemlisi bunlar yetitirmek gzel gzel eitmek. Dininden diyanetinden haberli klmak. te bunun iin iine gider iinden gelir. Artan btn vakitlerini ocuklarna ayrrm bu baba.53 ocuklarna kendi hayatn model olarak aktarabilmi bir baba tiplemesi var bu masalda. Onlarn hayatn btnyle kuatabilmenin ve din merkezli dn ocuklarna aktarabilenin gerekte Allah ile sk bir ba kurmak olduu anlalmaktadr. Kadere raz olmak ve Allahn her hal krda kendilerine yardmnn olacanan kesin bir inanla inanm bir baba ve ocuklar. Kadere rza anlay zerinden her eyi yaratan ve kullarnn rzkn veren bir ilah tasviri izilmektedir. * -Hey ilahi dedi Yrekdede, dalarn baka, sahillerin baka. Gnei alp gtryorsun, karanl ekip getiriyorsun. G yldzlarnla donatyorsun. Dnya u dalarn ykn kaldrp gtryor da, bir kul bir gnah ileyen olsa, ar azam titriyor, senin gazabn geinceye kadar melekler korkudan lyor.. Ey yce rabbim,

53

ZARFOLU, Cahit, Motorluku, Beyan Yaynlar, 1. bs., st, 1989, s. 19-20

44

yarattn bin bir bcek hakk iin, yarattn bin bir koku hakk iin, beni bala, beni amellerimle tartma, bin yl mr versen, bin yl senden gayrsn dnmeden ibadet etsem verdiin bir tek gz nurunun, bakp alemi grebilmenin krn eda etmi olamam. Sen beni balamazsan ben ne yaparm. Sen hi kimseye muhta deilsin ama biz hepimiz muhtacz. Sen olmasaydn ne yapardk?54 Tanrsal deer ve bilin vurgusunun en yksek olduu masal kesiti budur Zarifolunun. Allaha dua makamnda bir seslenile Allahn affediciliini itenlikli bir dille anlatmaktadr. kr kavramn da Allaha olan sevgi ve hrmet ile ifade ediyor oluu Allahn her zaman sadece ve sadece kendisine ibadet edilmesi gerekli yegane biricik bir varlk olduu tespitine gtrmektedir okuru. Bedende akl yerini alr almaz, azdan dklen, akla ilk gelen kelime: Ehed en l ilheillallah ve ehed enne Muhammeden abduh ve rasuluhu

Yine su yine ibrik. Yine abdest yine namaz. Bir kez kbleye ynelen derin dikkat, deriik mekann verdii enerjilerle dolu. imdi kavray baka. Bak zinde. Namaz daha geni. Yrekdede yle bir: Allahuekber diyor Aye Nine bir darbe yemi gibi sallanyor. Deve inim inim inliyor. Btn bcekler birden susuyor. ehrin klar tmden kararyor ve fakat onun zerine doru baka bir k amaya balyor. Selam. Selam selam.

54

ZAR FOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s.22,

45

Selam selam selam. Yaylyor, saa, kainatn te ucuna kadar ve sola kainatn te ucuna kadar. Selam. Selam selam selam selam selam.55

Kelime-i Tevhid ile Allah inanc ak bir dille ortaya konulmaktadr. Toplumun inan biimine de yer alarak Hasan Dede indinde aslnda bireylerin tanrsal deerlerine hem inan hem de szl biimlerle ballklarna iaret edilmektedir. Ayrca masal kesitinden yukarda alntladmz olay, ibadeti anlatmakta. Sonuta ibadet tanrsal deerin en belirgin gstergesi durumundadr. Selam ve esenlikler kainatn te ucuna kadar selam. Selametlik ise yalnzca Allahtan istenilebilecek bir olgu biimidir.

1.a.2. EYTAN MELEK Allah ona her eyi vermi. O da bunlara daima kretmi, bunlara da bir emanet gzyle bakm. Zamanla btn dmanlar onun bu ycelikleri karsnda pes etmiler. Hepsi dost olmular. Ama yle bir dman varm ki hi yakasn brakmam. Onu yenmek iin bir saniye bile gzn krpmam. Bu dman eytanm. Bir gn padiah yatana ekildii bir srada eytan kulana yle fsldam. Ey padiah! Doduun gnden beri yanndaym. Bir saniye olsun senden ayrlmadm ve seni kt yola drmek iin elimden geleni yaptm. nsanlar kt bir ey yaptklar zaman senin fkeni kamladm. Kamladm ki gzlerin dnsn ve hemen o kimseyi astrasn. Karsn kara yas iinde brakasn. ocuklarn yetim koyasn. Savalarda eline geen hazinelerle de seni kandrmaya altm. Artk sen de bu hazineleri kendine harca diye sana fsldadm ama sen onlar halkna harcadn. Karna gzel cariyeler geldii zaman yine akln gnln elmek istedim ama sen hep
55

ZARFOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s. 24

46

karn ve ocuklarna gnln verdin. Velhasl her ne yaptmsa baaramadm. Dnyada herkesi kandrdm ama bir tek seni kandramadm. Artk yakan brakp gidiyorum. Padiah bunlar duyunca yerinden doruldu. Byk bir gurura kapld. Yani eytan bu son oyunu ile onu malup etti. Ama padiah bunu anlayamad.56 eytann en byk hilesini masalda padiahn yenilgisi temsili zerinden anlatmaktadr Zarifolu. Nefsini eytann her trl eldirici tutumlardan korumay yllarca baarabilmi bir padiahn hikayesidir bu. Fakat eytan insan en zayf noktasn yakalayvermektedir. Gurur. te padiah yllarca eytann hilelerine boyun ememitir ama son bir hilesinin onun nasl alt edebildiini grememitir bile. Gaflet oyununu son koz olarak devreye sokan eytann aslnda temiz inanl bir padiah nasl alt ettii bu masal ile anlatlmaktadr. Gurura kibre kaplmann ktlk kavramyla ifadesi sz konusu. yilik kavram melei temsil etmektedir. Bu masaln hikayesinde de melekiyet zelliine sahip insann eytann hilesiyle nasl beeriyet zelliine yaklaverdii anlatlmaktadr.

Gne batt batacak. Yrekdede acele hazrland, asay eline ald. -Gzel hanmm dedi, sadece Allahtan dileyince bol bol verir. Ancak bu kadar yk, byle bir servet zerimizdeyken uyursak belki bamz belada. Uyumak var uyanmamak var. Sonra Allah bize sormaz m nettiniz diye. Onun iin hemen ehre iniyorum. Fakir fukaray toplayp getireyim. Hepsini letirelim yoka yoksula da zerimizde kalmasn.57 Yrekdede yani Yrek Hasan aslnda yoksul bir insandr. Fakat zerinde bulunan hardal tanesi kadar bir nimetin hesabn Allaha nasl verebilirim endiesi ile hayatn geirmitir. zerindeki dnya nimetlerinin son kuruuna kadar birer yk olduu inancna sahiptir. Hal byle olunca da masaln banda elinde avucunda bir tek devesi kalm iken onu tanr misafiri dostlarna kesip yedirmesi ve akabinde de
56 57

ZARFOLU, Cahit, Kk ehzade, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2005, s. 59, 60 ZARFOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s.75

47

daha sonralar bu tanr misafirinin padiah olduunu renmesi ve padiahn ikram ve izzeti anlatlr. Fakat bu ikram ve izzet bile Yrek Dedeyi rahatsz etmekedir. Hesabn veremeyecei maln korkusuyla yaamaktadr. Gece olup uykuya dalmadan lm endiesiyle elindeki mallar tasadduk etmeyi yelemektedir. lm korkusundan ziyade lmden sonrasna hazrlk ve imdiki halinin kendisine sorulaca endiesi hakimdir. lm burada bir son olarak deil, Allahn hesap gnnn yaknl eklindedir. Yrek Hasan Dede de bu gerekle yaamaktadr. lm an gelmeden iyiliklerle hayatna devam edebilmek endiedir ondaki. lm iyilie aran bir ara mesabesinde sadece.

1.a.4. AHRET Padiah, btn bunlar yaparken bir an olsun Allah hatrndan karmyor ve insanlar yaptklarndan sorulacaktr. Bense btn insanlardan sorulacam. ok dikkat etmeliyim, Allaha kar mahcup olmamalym, diyordu.58 Padiahn Allah ve ahiret inanc deersel bir dzlemde metindeki karlna oturmaktadr. Padiah toplumun ve bireyin hakkn gzetme konsunda hassasiyet sahibi. Bunun temel kayna ise ahiret inancdr. * Bakalm sonu nasl gelmi konuup kelime lemenin..? -yle yryp bir su ba m arayalm canm, yoksa suyumuz yeter deyip kalalm m burada? -Nasl emredersen, istersen ben gidip bir bakaym, sen yorulma, yol arkadam, dnya arkadam.. -O nasl bir sz hanm, Allah te dnyada ikimizi de bir arada dilesin isterim.. -Ah prim orada beni ne edeceksin, yam bam bir hayli, bilirsin Efendimiz cennete yal kadnlar giremeyecek demi.

58

ZARFOLU, Cahit, Kk ehzade, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2005, s. 7

48

-Kime demi..? -Yal bir kadna demi.. -Kadn ne yapm? -zlm. -Sonra ne demi Efendimiz? -Bakm ki zlyor, ilave etmi: nk oraya herkes erkek veya kadn, gencecik olarak girecek.59 Yrekdede Aye Nineye, Aye Nine de tabii Yrekdedeye kar bu denli iltifatkr iseler muhakkak ahiret deeri vardr ve ancak bu deer yargsyla aklanabilir. Masaln bandan sonuna kadar kendi inan dnyalarn en temsili bir dille yaama gayreti iersinde olduklar, hem dnyada mutluluun ve hem de ahirette gzelliklerin yoksul ama mutlu yaamlarnda grld muhakkaktr. Zarifolunun bu denli kanaatkr ve olduka da teslimiyeti slamdan tam tekmil alm karakterler oluturmas ayrca ahiret deerinin insani deer ile her an birlikte olduu ifadesidir. Burada ahiretin, yani ki teki alemin mahiyetleri konusunda masal ierisinde salt bilgilendirici bir tutum yoktur ve fakat bir inan damar zerinden ahiret deeri aktarlmaktadr. Sanatkrne bir tutumla anlatlmaktadr stelik. nk ocua ahiret deerinden oturup saatlerce anlatsak onun bilgi daarcna bir anda binlerce bilgi yerletirebilsek bir sanat eserindeki ili ve sanatl bir anlatmn verebildii bilinci veremeyiz. u halde sanatt okurun srekli bilin sularna yakn durmaktadr; bilgiyi nceleyen ise bilgi sularndan bilin sularna zor atlayabilmektedir diyebiliriz. Ahiret inancnn yahut da deerinin bir modern masalda bu kapasiteyle verilebilmi olmas amz iin de anstr. Kuru deer anlatlar ile savrulan gnmz ocuk edebiyat ve ocuk yazarl iin de bu rneklem mihenk ta olmal diye dnyoruz. 1.a.5. KADER Yrekdedeyle Aye Ninenin bir eekcikleri varm.
59

ZAR FOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s.30

49

ok uzun yllar hizmet etmiler birbirlerine. Derken, bir gn ahra girmiler ki, eekciin nallar havada. Hani ayp olmasa, nallar dikmi diyeceiz. Yrekdedeyle kars zlm yaknm ama: -Takdiri lahi deyup teselli bulmular. Elbet demiler gerekse bize bir yk tayan, Allah bir tane daha ksmet eder.60 Masalda eein lmne kader deeriyle bakmaktadr Yrekdede ile Aye Nine. Kader onlar iin deerler ierisine nemli bir yerde durmaktadr ve kader deyince tanr inancnn merkezi gibi bir telakki vardr. Aye Nine ile Yrek Dede zaten ellerindeki nimeti bile bekletip ellerinde bir nimetle lmek istemeyecek kadar gelecek olan hesap gnnden korkmaktadrlar. Kald ki lm bir eekciin yasn uzun sre tutsunlar. stelik isyan ierisine girsinler Allaha yle mi? Bu masalda ve masaln bu yaayan iyi karakterlerinde hibir zaman grlemeyecek bir fiiliyattr. Kader derken burada, masalda, kaderci tutum ve dnceden bahis amak asla mmkn deildir. Kaderci tutum deildir Aye Nine ile Yrek Dedenin fiiliyat. Dnceleri de eylemleri de her daim Allaha hakkyla teslim olabilmektir. Yoksa ki eline nimetler verilmi bir aile neden hi ellerinde bir kuru bile nimet bekletmek istemezler ki? Kadercilik deil tam aksi gerek bir inanmakla teslim olmaktr masal kahramanlarmzn tutumu.

60

ZAR FOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s.16 50

2. DNYEV DEERLER 2.a.1. DN Cahit Zarifolunun btn eserlerinde din temelli bir alg bir dn biimi vardr. zellikle din deerler balamnda buraya rnek kesit aktarmak ve yorumlamak durumunda olsak btn kitaplarn buraya kesit olarak aktarmak zorunluluumuz meydana gelebilecektir. Bu sebeple din deer balnn altna btn eserlerini alabiliriz. zellikle ocuun hayatiyeti konusunda dinsel tutum ve davran,

geleneimizin ve kltrmzn ierisine harmanlanm bir inan ve deerler btnnn anlatmdr Zarifolunun ocuk eserleri. Zarifolu dini tutum ve dnleri ocuun idrakine en usta en cesur sunabilmekle ok farkl bir yerde durmaktadr zaten. ocuk edebiyat yahut da ocuk yazarl dendii zaman ocua ulamas istenen metinlerin dz anlat metinlerinden olumasn istemek bilinsiz ve duyarlksz toplum yetitirmeyi talep etmek anlamna gelebilir kanaatimizce. te bu zafiyeti Zarifolu en bandan am ve ocuk yazarlnn nirengi noktas olarak edebiyat, dil ve anlam zenginlii katmann yan sra ocuun bilin lkesine ynelik de iyi kelimeler lemek zere byk katk salamtr. Kimi ocuk yazarlar ocuun dini deerler ile yz yze gelebilmesi halini, adeta, ideolojik ocuk edebiyat saptamas ile tanmlamaktadrlar. Yahut da zihinlerinde oluabilecek bir tek tanmlama tipi byledir de diyebiliriz. Oysa ki sosyal deerler zeriden yazmam hibir ocuk yazar yoktur. Sosyal deerler her zaman anlatnn merkezini oluturmaktadrlar. Yani ki sosyal deerler yoksa ortada bir metin de yok demektir. u halde sosyal deerler anlatlrken bile kiisel hayat tarzmz ve dnsel tutumumuzu sosyal deerler bnyesinde yazya da tamz olmuyor muyuz? Elbette oluyoruz. O halde dini deerlerin de sosyal deerler gibi ocuk metinlerine aktarm mmkndr. Hatta ki sosyal deerleri yukarda da zikrettiimiz gibi bir yaam ekli olarak aktaranlar ile dini deerleri aktaran ocuk yazarlar arasnda fark bile yoktur. nk her iki tip ocuk yazar da sonuta bize bir yaam eklinden bahis amaktadr. O halde yaam ekli yaadmz her eyin

51

gemel addr. Ve bu dncelerimiz ve ideolojilerimiz dorultusunda geliebilen bir eydir. Fakat salt ideolojik tutumun ocuk metinlerinde hayatiyet bulmas kanaatimizce doru deildir. ocuu zedeleyici bir yazarlk tutumdur bizce.

2.a.2. DUA ri yar nbeti Kk ehzadenin destursuz kapya yneldiini grnce, -Dur bakalm, dedi. Ne bu acele ehzadem? -u kda nemli bir ey yazdm. nemli olduu kadar da byk bir ustalkla yazlmtr. imdi yana ekil de onu koup babama gstereyim, duasn alaym.61 Hasan Dede kollarn emredi geldi. Nine yava yava, kutsal bir i yapar gibi ibrikle dkt suyu Hasan Dedenin avularna. Sra ayaklarn ykamaya gelince Hasan Dede ibrii ald ayaklarn ykad. Dorulduunda nine elinde havluyla belirmiti bile yannda. Yrek Hasan iki elini birden uzatt. Nine havluyu ap bunlarn zerine brakt. Yrek Hasan havluyu alrken dua ediyordu karsna: -Hatun, Allah senden raz olsun. Tuttuunu altn etsin, hayretsin, sana te dnyada gzel amellerini yolda etsin. Can yoldam, gl yanaklm.. -Eksik olma, Allah senden de raz olsun. Sana layk olamyorum, yalandm, ktm, kusura kalma...62 Allaha yalvard durdu.

61 62

ZARFOLU, Cahit, Kk ehzade, 1. bs., Beyan Yaynlar, Glck ocuk Kitaplar, st, s. 16 ZARFOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s. 14

52

-Hakimi mutlak sensin. Mal senin, mlk senin, man senin. Ben gnahkar bala. Anam, babam bala. Aye kadnm bala. Hakimi mutlak sensin. Mal senin, mlk senin, man senin63 -Hey ilahi dedi Yrekdede, dalarn baka, sahillerin baka. Gnei alp gtryorsun, karanl ekip getiriyorsun. G yldzlarnla donatyorsun. Dnya u dalarn ykn kaldrp gtryor da, bir kul bir gnah ileyen olsa, ar azam titriyor, senin gazabn geinceye kadar melekler korkudan lyor.. Ey yce rabbim, yarattn bin bir bcek hakk iin, yarattn bin bir koku hakk iin, beni bala, benim amellerimle tartma, bin yl mr versen, bin yl senden gayrsn dnmeden ibadet etsem verdiin bir tek gz nurunun, bakp alemi grebilmenin krn eda etmi olamam. Sen beni balamazsan ben ne yaparm. Sen hi kimseye muhta deilsin ama biz hepimiz muhtacz. Sen olmasaydn ne yapardk?64

Devecik uysal uysal yannda yryordu Yrekdedenin. Yrekdede: -Devecik diyordu, pek de snmtk sana. Ama senin de bizim de bamza devlet kuu kondu. Allah bize gzel misafirler yollad. Onlar arlamak. Boynumuza bor oldu. Devecik boynunu edi, bkt, omzuyla: -Anlatk der gibi sahibinin omzuna vurdu. Yrekdede deveciin ban evirdi gney iline. Kabeye. Ba besmele ile ekip, deveciin boynundaki tyleri frerek iki yana at. Ba ahdamarna ald merhametle. Bismillah Allahuekber.
63 64

ZARFOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s.14 ZARFOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s. 22

53

Karc da orackta beklemi, devecik ba grmesin diye gzlerini kapam elleriyle. Devecik Allahn ayetine uygun biimde dm yan stne.65

2.a.3. Y KT Acep ne yapacaklar bu kantarlarla diye iinden geiriyordu ki ehzade, bakt ki uvallardan krek krek altn elmas kartp koyuyorlar kantarlarn kefesine. Bir yandan tarttlar bir yandan hamal hamal tadlar kapdan ieri. Daha yars olmamt ki ehzade eteklerini savurarak komaya balad babasnn odasna doru. Kafasnda ise iri iri, harl dnceler: -Ne ola bu altnlar? Kimden alnp getirilmi? Sakn ha ondan bundan zorla belayla alnm olmasn. Bre sakn, elimi ekmee demiyor yetimiyor diye kursamza haram lokma atlyor olmasn!66 Hi kimse daha bu sabah karaylandan dnya benden sorulur szn iitse itiraz edemezdi. Ve zaten bunu onun azndan iitmeye gelmilerdi. Oysa imdi kralln ikiyznc kurulu ylnda aaa ile kutlamaya aranlar hi akllarnda olmad halde onun etiyle doydular. Onu yediler yediler bitirmek zereler67

2.a.4. KR Yrekdedeyle Aye Ninenin bir eekcikleri varm. ok uzun yllar hizmet etmiler birbirlerine. Derken, bir gn ahra girmiler ki, eekciin nallar havada. Hani ayp olmasa, nallar dikmi diyeceiz.
65 66 67

ZARFOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s. 43 ZARFOLU, CAHT, Kk ehzade, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2005, s. 40 ZARFOLU, CAHT, Motorlu Ku, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 84-85

54

Yrekdedeyle kars zlm yaknm ama: -Takdiri lahi deyup teselli bulmular. Elbet demiler gerekse bize bir yk tayan, Allah bir tane daha ksmet eder.68 -Hey ilahi dedi Yrekdede, dalarn baka, sahillerin baka. Gnei alp gtryorsun, karanl ekip getiriyorsun. G yldzlarnla donatyorsun. Dnya u dalarn ykn kaldrp gtryor da, bir kul bir gnah ileyen olsa, ar azam titriyor, senin gazabn geinceye kadar melekler korkudan lyor.. Ey yce rabbim, yarattn bin bir bcek hakk iin, yarattn bin bir koku hakk iin, beni bala, benim amellerimle tartma, bin yl mr versen, bin yl senden gayrsn dnmeden ibadet etsem verdiin bir tek gz nurunun, bakp alemi grebilmenin krn eda etmi olamam. Sen beni balamazsan ben ne yaparm. Sen hi kimseye muhta deilsin ama biz hepimiz muhtacz. Sen olmasaydn ne yapardk?69 - Elhamdlillah Allah bize misafir gnderdi. Hamdolsun onlar arladk. nlerinde Allahn verdii nimetleri koyduk. - Hamdolsun, Allaha krler olsun.70

2.a.5. TEMSL DN KLK Padiah: -Kimdir, nereden gelmektedir diye sordu. -Padiahm dediler, Albulkadir isminde Horasanl bir alimdir. ok bilgili, ok keramet sahibi olduunu sylyorlar. stelik ok da genmi. Padiah byle birini duyduu zaman onu yanna artmakta hi acele etmezmi.

68 69

ZAR FOLU, Cahit , Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s.16
a.g.e., s.22

70

ZAR FOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st., 1991, s.54-55, st 55

Bu defa da yle yapm. -Biraz bekleyelim, emin olalm demi. Aradan bir ay, iki ay derken ay gemi. Gnn birinde padiah yanndakilerle konuurken sz dnp dolap bu gen alime gelmi. Yanndakilere, -Evet demi, eer bu zaman ierisinde kalkp yanmza gelseydi, eteimizi pseydi, bilecektik ki bunda i yok. Fakat madem saltanatmza itibar etmedi, o halde biz gtrr tacmz onun ayann altna atarz.71

2.a.6. SU VE CEZA -Bana bak bir daha o taraflara gidersen bacaklarn krarm senin, kanatlarn ikiye bler dereye atarm, kaplumbaa beyinli kafan gagalar gagalar delerim anladn m ha! Byle barmt annesi kk krlangca. -Fakat anneciim, dedi o, bildiin gibi deil. Mthi eyler var orada. -Her ne olursa olsun. Bir daha o topraklara adm atarsan beynini Uff amma da korkun bu tehditler. Kk krlang o bundan sonra o topraklara herhalde ban evirip bakmaz, deil bir daha oralara umak72 Yrekdede: -Destur deyip yine ayrld onlarn yanndan. adra girdi.
71 72

ZAR FOLU, Cahit, Kk ehzade, Beyan Yaynlar, Glck ocuk Kitaplar, s. 63, 64 ZAR FOLU, Cahit, Motorlu Ku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 8-9

56

-Can yoldam dedi, bunlar ok kymetli misafirlere benziyorlar. Allah acd bize de, arlayalm diye bunlar gnderdi. Hani bunlar da gelmeseydi, u yola ktmz iki gnden beri neredeyse, hani, acep Allah bizi iyice defterden sildi ve unuttu mu haa, diye iimden geirmeye balayacaktm. Ne kadar gnahkr olmalyz ki, Allah hatrlamak iin ya bir izzet ikram olacak, ya bir musibet, ya da bir misafir konuk gelecek.. Vay bizim halimize.73

2.a.7. PEYGAMBER -Bir ehrin, gece ipil ipil yanan klar ne tefekkr ettirir ihtiyar bir adama? Ne anlatm Yrekdede, hangi tefekkrden szetmi, bizce bir sr. Bakalm sonu nasl gelmi konuup kelime lemenin..? -yle yryp bir su ba m arayalm canm, yoksa suyumuz yeter deyip kalalm m burada? -Nasl emredersen, istersen ben gidip bir bakaym, sen yorulma, yol arkadam, dnya arkadam.. -O nasl bir sz hanm, Allah te dnyada ikimizi de bir arada dilesin isterim.. -Ah prim orada beni ne edeceksin, yam bam bir hayli, bilirsin Efendimiz cennete yal kadnlar giremeyecek demi. -Kime demi..? -Yal bir kadna demi.. -Kadn ne yapm? -zlm. -Sonra ne demi Efendimiz?
73

ZAR FOLU, Cahit, Yrekdede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st., 1991, s. 38

57

-Bakm ki zlyor, ilave etmi: nk oraya herkes erkek veya kadn, gencecik olarak girecek.74 Bu duygu scak yapar mminin kalbini mmine, tm mahlukata. Hazreti Sleyman sultan bir Peygamberdi. Bilirdi btn hayvanlarn da dilini. stedii ile konuur, dilediini diledii greve yollard. Btn hayvanlarn aralarnda anlamalarn salayan, anlaml iaretleri, hareketleri, sesleri var.75

2.a.8. T Haydi, neysen o ol ve frla, dediklerimi getir. Yapmz, yaratlmz neyi gerektiriyorsa sadece yap onu! Haa, bir ey daha, bir daha baz insanlar gibi atalla ve sol elinle yemek yediini grmiyeyim. Tilki olmaya al yol yoldam. Nasl ki ben aslan olmaya alyorsam.76 Uzun tartmalardan sonra bakan karar u ekilde aklad: -Hemen bir cankurtaran arn ve bu olay bir bltenle btn krlanglara duyurun. Dmesinle yabanclarn tuzaklarna77 Peki ne yapalm. unu. Demin size gsterdiim kartallar bana bir fikir ilham etti: Seyahat. Brakacaksnz tahtnz en gvenilir bir adamnza ve elbet diyeceksiniz ki ona, otur u posta ve sakn ben gelinceye kadar bir yere ayrlma, ayrlrsan kaptrrz postu,

74 75 76 77

ZAR FOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st., 1991,s. 30
a.g.e., s.75

ZAR FOLU, Cahit, Katraslan, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s.22 ZAR FOLU, Cahit, Motorluku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 16-18 58

oysa maksadnz baka, yerinize braktnz, gvendiiniz adamnz ortalarda dolar, kaslar gidiir durursa, siz gelince bakarsnz ki gerekten oturmu tahtnza, sizi sokmaz bile yurdunuza Yavrum bu aslan sanrm btn aslanlardan daha yetkili bu ie. Ancak kendisine unu syle, sk sk denetlesin yreini, en ufak bir kibir grse iinde, braksn her eyi, atsn kendini llere.78

2.a.9. YEMN Bir yandan da kendi kendine, -u kt ve kamlara, hokkaya kim olduumu gstereceim. Ve azimle nohudi ktlarn ortasna, kocaman harflerle kocaman bir Sleyman kelimesini istedii gibi gzel yazncaya kadar gece gndz alacana kendi kendine sz vererek uramaya devam etti.79 Doru diyorsun doru.. -Her biri balbana bir devletluya benzer. Bunlar andolsun ki kymetli misafir. Sanrm her biri baka lkenin padiah. Allah bize acd da yollad bunlar.80

2.a.10. SLAMLIK, GELENEKSEL VE GRENEKSEL DEERLER Sabah. (Sahne hafife aydnlanr. Sabahn alacakaranl. Gne henz domamtr. Caminin bahe kapsndan karak dalr insanlar. Anayoldan yukar, aa, hamamn nnden dar sokaa veya soldan baka sokaklara giderek kaybolurlar. kanlardan biri olan dris kahveyi aar. Klhann ordan bir kadn gelir,
78

ZAR FOLU, Cahit, Motorluku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 16-17

79 80

ZAR FOLU, Cahit, Kk ehzade, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2005, s. 23 Cahit Zarifolu, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st., 1991, s. 39 59

hamamn kapsn aar. Bugn kadnlaradr. St mam torunuyla camiden kar. Dkkann aar. Torunu Ahmet yan sokaktan eve gider. Anayolun yukarsndan iki Fransz, bir Trk beki, iki Ermeni lejyonundan asker devriye kolu halinde aa geip giderler. Kahveye bir iki kii girer. Camn kenarna otururlar. Sahne iyice aydnlanr. Gn balar. Bir adam gelir. Kahvenin kapsnda girmeden durur. Aa doru bakar, girer. Masaya yrr. Bararak.) 1. ADAM - (Oturmaktadr.) Otur hele, yava ol. 2. ADAM - (Oturmaktadr.) ler sarpa saryor. 1. ADAM - Son gelenler zevk iin erefolu ve akrolu kylerini maninalaryla taramlar. 2. ADAM - Benim esas buradaki kahpeliklere dayanacak gcm kalmad. 1. ADAM - Bu heriflerin niyeti bozuk. 2. ADAM - Aslan Bey'in evindeki toplantlar. 1. ADAM - (Dardan kahvenin nne gelen, kapdan giren birini grerek.) it. (Gelen adam kahvenin iinde yle bir baknp kar. Aa doru yoluna devam eder.) 2. ADAM - Derelili bu. Yabanc deil. Aslan Bey kylerden bazlarn armt. Onlarla gelenlerden biri olmal. 3. ADAM - Kylerde ok silah var. 2. ADAM - Hepsi dolma. 3. ADAM - Bildiin gibi deil. Osmanl, Fransz ksas, ngiliz, nice mavzer. 2. ADAM - Olsa bile mermi ii zor... Neyse bizim mahalleyi ard Aslan Bey. 60

(Eilir.) Yamantekilat... 1. ADAM - Ne diyor? 2. ADAM - Kur'an- Kerim'e el bastrarak hepimizden tek tek el ald. Sz verdik. Ha demeyince kmldamak yok. taat etmek gerek. 1. ADAM - Hi kukum yok. Ben kyorum. 3. ADAM - Ben de gidiyorum. (Kalkp karlar.) (Yoldan birileri geer. ki kii aadan belirir. ki kii aadan belirir. Kahveye girerler. Masaya otururlar selam vererek.) 2. ADAM - Buyrun, hogeldiniz. Nerden byle? 4. ADAM - arbandan, Ermeniler olak Nuri'nin dkkanna el koydu. Kirkor'a borcu varm gya. Bir yalan, iki de ahit, Fransz, Nuri'den alp, Kirkor'a verdi. 5. ADAM - Bu kanc! Dn Bertizli Krc Ali'nin katrna el koydular. Ermeni dlnn teki "benim" diye tutturmu. Bertizli ne anlar, devriyeyle de boumu. Klaya gtrp kemiklerini krmlar, katrn almlar. 2. ADAM - Kyl de bileylenecek. 5. ADAM - Maksatlar hadise karmamz salamak. 2. ADAM - Aman ha, Aslan Bey "ben ha deyinceye kadar ne ederlerse karmayn" diyor.81 . Yrek Hasan uyanr uyanmaz: -Hatun dedi sessizce.. Hemen duydu ve doruldu nine, lilheillallah diyerek.. Ve hemen besmeleyle kuyudan su ekti ibrii hazrlad.
81

ZARFOLU, Cahit, St mam, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2006, s. 79-81

61

Leeni getirdi. Hasan Dede kollarn emredi geldi. Nine yava yava, kutsal bir i yapar gibi ibrikle dkt suyu Hasan Dedenin avularna. Sra ayaklarn ykamaya gelince Hasan Dede ibrii ald ayaklarn ykad. Dorulduunda nine elinde havluyla belirmiti bile yannda. Yrek Hasan iki elini birden uzatt. Nine havluyu ap bunlarn zerine brakt. Yrek Hasan havluyu alrken dua ediyordu karsna: -Hatun, Allah senden raz olsun. Tuttuunu altn etsin, hayretsin, sana te dnyada gzel amellerini yolda etsin. Can yoldam, gl yanaklm.. -Eksik olma, Allah senden de raz olsun. Sana layk olamyorum, yalandm, ktm, kusura kalma... -Estafirullah estafirullah, o ne biim lakrd, bir daha iitmiycem haa. ki seccade serdiler. Biri nde biri bir arn geride. Snnetleri kldlar iki rekat. Balarn indirip bir mddet sessiz sessiz durdular. Sonra Hasan Dede kalkt. Kamet getirdi. Kaln, erkek, mbarek bir sesle. O imam oldu. Aye Nine cemaat.. Bir namaz kldlar ki bedenleri de ruhlar da biz diyelim ar alada, siz deyin cennet bahelerinin gllklerinde Onlarn yreklerindeki ritimleri bir grebilen olsa, der ki: -Dnya bunlardan sorulur, kainat bunlara verilmi, ol deseler olur, ykl deseler yklr.. Namaz bitince balarn indirip sessiz sessiz durdular. Gne doana dek kmldamadlar..

62

Ve Aye Nine orbay ocaa koydu. Biraz sonra balad besmele ile kartrmaya. orba fr fr kaynayadursun Yrek Hasan Allaha yalvard durdu. -Hakimi mutlak sensin. Mal senin, mlk senin, man senin. Ben gnahkar bala. Anam, babam bala. Aye kadnm bala. Hakimi mutlak sensin. Mal senin, mlk senin, man senin Birlikte oturup bir kaptan orba itiler. Taban dibini ekmekle bir gzel snnetlediler. Sofra bezine dklm ekmek krntlarn bir bir bulup besmeleyle azlarna koydular.82 Bedende akl yerini alr almaz, azdan dklen, akla ilk gelen kelime: Ehed en l ilheillallah ve ehed enne Muhammeden abduh ve rasuluhu Yine su yine ibrik. Yine abdest yine namaz. Bir kez kbleye ynelen derin dikkat, deriik mekann verdii enerjilerle dolu. imdi kavray baka. Bak zinde. Namaz daha geni. Yrekdede yle bir: Allahuekber diyor Aye Nine bir darbe yemi gibi sallanyor. Deve inim inim inliyor. Btn bcekler birden susuyor. ehrin klar tmden kararyor ve fakat onun zerine doru baka bir k amaya balyor. Selam. Selam selam.
82

ZAR FOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st., 1991,s. 14, ist.

63

Selam selam selam. Yaylyor, saa, kainatn te ucuna kadar ve sola kainatn te ucuna kadar. Selam. Selam selam selam selam selam.83

83

a.g.e., s. 24, ist.

64

B. SOSYAL DEERLER b.1. ALE Kk krlang bu vahi yaratn ierdekilere ktlk yapmaya geldiini anlaynca koup lklar atarak haber vermi. Onlar da bu erken uyar sayesinde dmanlarn yakalayp afiyetle yemiler. Kanl dilerini gstere gstere kk krlangca teekkr etmiler. Aman demi kk krlang teekkr meekkr istemem, ekilin nmden bir an nce buradan gideyim. Annemin dizinin dibine oturaym. Bir daha dar kmayaym.84 Btn bu zaman zarfnda annesi kederle dinlemi bakann kararn ve gzyalaryla bakm yavrusuna. Aradan tam alt yl gemi. Yine milyonlarca ku birikmi aalara. Cvl cvl kular. Rekgarenk kaynaarak toplanmlar. Krlanmotoru beklerken aralarnda akalam, tartm, trl eitli dnceler ortaya atmlar. Hele genler. stiyorlarm ki olumlu bir karar ksn da hepsi taknsn motorlar. Derken.. Geliyor, nidalaryla balarn evirmiler. Evet o. Ta kendisi. Krlanmotor bu. Ama hareketleri yava yzlerce yllk ar bir tanker hurdas gibi geliyor. Uzamanlar hemen alm etrafn. ki dakikada derken be saatte zor hazrlamlar raporlarn. te bu raporun ok ksa bir zeti: Vcut motoru yabanc madde diye dar atmak istemi. Ancak baaramaynca etrafn sarm. Artk motoru vcuttan ayrmak imkansz. Kullanmad iin kanatlar gittike krelmiler. Motoru karlsa, bu kanatlarla umas imkansz. Gagalamaktan krlanmotorun ba sersemlemi. Beyni sulanm. Gagasnn ucu fena halde krelmi. Ne solucan tutabilir, ne bir ey. Hele yuva yapmak iin sap tamas imkansz. Hem kuvvet kapan gagala hem de unu bunu ta. Olacak ey mi? Ayrca boynunda baz kaslar gelimi. Kalnlam. Bu sebeple de
84

ZAR FOLU, Cahit, Motorluku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 10

65

ban saa sola evirme imkan kalmam. Yiyeceini bulmakta, yuvasn grmekte ok zorluk ekmektedir. Kendisi motordan dolay son derece rahatszdr. Alt ayda on be ay kadar yalanmtr. Onu kular hastanesinde tedavi altna motorunu karr onu tekrar krlanglatrabilirsek belki hayat kurtulur.85 En byk kz bir sonrakinin paltosunu giydirmeye alyor. Bir dieri en knn dmelerini iliklemeye, bir bakas ise yine en kn ayakkablarn giydirmi, backlarn balamakta. Karman orban olmular. Hangisi hangisinin eli tekinin aya nerde belirsiz. Tam dokuz tane ocuk. Ooo, maallah. Fakat sorarsanz babaya bu kadar da az. -Aman diyorlarm ona, bu kadar ok ocuu doyurmak giydirmek bytmek zor. Baba da demi ki: -Onlar daha dnyaya gelmeden Allah onlarn yiyeceklerini nceden yollar. Byle de, esas nemlisi bunlar yetitirmek gzel gzel eitmek. Dininden diyanetinden haberli klmak. te bunun iin iine gider iinden gelir. Artan btn vakitlerini ocuklarna ayrrm bu baba. En byk kz bir sonrakinin paltosunu giydirmeye alyor. Bir dieri en knn dmelerini iliklemeye, bir bakas ise yine en kn ayakkablarn giydirmi, backlarn balamakta. Karman orban olmular. Hangisi hangisinin eli tekinin aya nerde belirsiz.
85

a.g.e., s. 16-18

66

Tam dokuz tane ocuk. Ooo, maallah. Fakat sorarsanz babaya bu kadar da az. -Aman diyorlarm ona, bu kadar ok ocuu doyurmak giydirmek bytmek zor. Baba da demi ki: -Onlar daha dnyaya gelmeden Allah onlarn yiyeceklerini nceden yollar. Byle de, esas nemlisi bunlar yetitirmek gzel gzel eitmek. Dininden diyanetinden haberli klmak. te bunun iin iine gider iinden gelir. Artan btn vakitlerini ocuklarna ayrrm bu baba.86 Oradan garip bir duyguyla kalktlar. Baba daha sk tutuyordu anann elini. Anann kucanda Arife. Fatma Betlle mmhan birer elinden tutuyorlar Ebubekirin. Ahmet Fehim ise iki eli de ceplerinde derin derin dnyor babasnn sylediklerini. Ya henz alt. Nasl anlad babasnn sylediklerini, nasl yorumlad kim bilir87

b.2. YARDIMSEVERLK En byk kz bir sonrakinin paltosunu giydirmeye alyor. Bir dieri en knn dmelerini iliklemeye, bir bakas ise yine en kn ayakkablarn giydirmi, backlarn balamakta. Karman orban olmular. Hangisi hangisinin eli tekinin aya nerde belirsiz.

86 87

ZAR FOLU, Cahit, Motorluku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 19-20 ZAR FOLU, Cahit, Motorluku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 25-28

67

Tam dokuz tane ocuk. Ooo, maallah. Fakat sorarsanz babaya bu kadar da az. -Aman diyorlarm ona, bu kadar ok ocuu doyurmak giydirmek bytmek zor. Baba da demi ki: -Onlar daha dnyaya gelmeden Allah onlarn yiyeceklerini nceden yollar. Byle de, esas nemlisi bunlar yetitirmek gzel gzel eitmek. Dininden diyanetinden haberli klmak. te bunun iin iine gider iinden gelir. Artan btn vakitlerini ocuklarna ayrrm bu baba.88 Yrekdede byle dedikten sonra, onlara iecek bir eyler getirmek zere dorulurken dnp onlara yle dedi: -Rahat oturun, rahat edin. Farzedin ki her yan sizin mlknzdr. Sonra ananz olsun, yal bir hatunum vardr. Sizi evlad gibi bilir. Onlar da serbeste oturmular. -Size bir souk ayran getireyim. Sonra da kaln, misafirimiz olun. Yemei bizimle yeyin. Biz de size dua eder, teekkr ederiz..89 -Diyorum ki hanm, Allah bize acd da yollad bunlar, yzmze bakt hamdolsun, dilim varmyor ama, gel u bizim devecii kesip bunlara ikram edelim. Ne dersin yastk yoldam, bamn sultan? -Vah dedi Aye Nine vah benim kara bam, kara yazgm. Amann aman, ben yanmm helak olmuum da haberim yok. Allah sana uzun mrler versin, benden alsn sana versin. Vah bana ki ben niye daha nce bunu dnmedim. Dnya mal

88

89

ZARFOLU, Cahit, Motorluku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 19-20

ZAR FOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s. 36 68

dnyada hrs benim gzm kr etmi de haberim yok. Vallahi kesip yedirelim, biarelere, iyi olur, ala olur..90 Gne batt batacak. Yrekdede acele hazrland, asay eline ald. -Gzel hanmm dedi, sadece Allahtan dileyince bol bol verir. Ancak bu kadar yk, byle bir servet zerimizdeyken uyursak belki bamz belada. Uyumak var uyanmamak var. Sonra Allah bize sormaz m nettiniz diye. Onun iin hemen ehre iniyorum. Fakir fukaray toplayp getireyim. Hepsini letirelim yoka yoksula da zerimizde kalmasn.91

b.3. ETM BLG -Dinle yavrum dedi anne krlang, bu anlattklarn, yani srat, insanlar iin olabilir, ama bizim iin deil. Biz zaten hi zaman ldrmeyiz. Her ey binlerce binlerce yldr hepimiz iin ayn hzla, ayn zamanda yaplr atlr. Geriye bir ey kalmaz ki fazla zamana ihtiyacmz olsun.92 En byk kz bir sonrakinin paltosunu giydirmeye alyor. Bir dieri en knn dmelerini iliklemeye, bir bakas ise yine en kn ayakkablarn giydirmi, backlarn balamakta. Karman orban olmular. Hangisi hangisinin eli tekinin aya nerde belirsiz. Tam dokuz tane ocuk. Ooo, maallah. Fakat sorarsanz babaya bu kadar da az.

90 91
92

ZAR FOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s.40

a.g.e., s.75, ist ZAR FOLU, Cahit, Motorluku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 14

69

-Aman diyorlarm ona, bu kadar ok ocuu doyurmak giydirmek bytmek zor. Baba da demi ki: -Onlar daha dnyaya gelmeden Allah onlarn yiyeceklerini nceden yollar. Byle de, esas nemlisi bunlar yetitirmek gzel gzel eitmek. Dininden diyanetinden haberli klmak. te bunun iin iine gider iinden gelir. Artan btn vakitlerini ocuklarna ayrrm bu baba.93 Yani nne gelen herkes, iine bakar bakmaz kendini gryormu. Bu kadarla kalsa iyi. Yaa? Bir de aynann stne yaz koymular iri harflerle. nsan aynada, demir parmaklklarn arasnda kendini grr grmez gzleri bu yazya iliiyor ve hemen okuyormu. -TE MD DE DNYANIN EN YIRTICI HAYVANINI ZLYORSUNUZ! Babacm ne demek bu? -u demek ki evlatlarm dnya yznde insandan daha zalim daha ldrc daha vahi baka bir mahluk yoktur. -Fakat babacm, diye itiraz ediyorlar ki mmhan ile Abdurrahman balarnn zerinde uzun uzun sal bir eyler grdler. Meer arkadarna bir grup yabanc turist gelmi, onlar da kendileryle birlikte aynaya bakyorlar. Baba onlarn da ardn ama yazy okuyamadklarn grnce gzel bir ngilizce ile onlara tercme etti yazy. Turistler katla katla gldler. Hepsi de -Orrayt orrayt diyor ve balarn sallyorlard, evet anlamnda.

93

a.g.e., s. 19-20

70

Kenara ekilip bir srann zerine oturdular. En kkler byklerin kucanda. Baba balad masal anlatr gibi tarihi anlatmaya. Yakn tarihi uzak tarihi. Diyordu ki: -te yle yle tuzaklar kurdu insanlar insanlara. yle oydular Mslmanlarn gzlerini, yle yle doradlar onlar, yle yle astlar, l kumlarnn yakc kucana, yrtc kaplanlarn dilerine attlar. imdi anlyor musunuz u demir kafesinin iindeki aynann dilini? Balar evet demek iin salland. Oradan garip bir duyguyla kalktlar. Baba daha sk tutuyordu anann elini. Anann kucanda Arife. Fatma Betlle mmhan birer elinden tutuyorlar Ebubekirin. Ahmet Fehim ise iki eli de ceplerinde derin derin dnyor babasnn sylediklerini. Ya henz alt. Nasl anlad babasnn sylediklerini, nasl yorumlad kim bilir Mekki ise birden frlad, yerden bir ta kaldrp btn gcyle aynaya frlatt. Drt yandaki bir ocuun btn att ta ne olacak! Elbette krlmad ayna ama Mekki byynce zalimleri gstermeyen btn aynalar kracak tuz buz edecek.94 Yrekdede destur dileyip yanlarndan ayrld. adra girdi. -Hanm dedi gelenler a m a. Zavalllar hem susamlar hem ackmlar. lkin susuzluklarn bir giderelim. Krbaylan souk su getirdiimiz amma da isabetli olmu. Hemen gtreyim. Yrekdede bir kou tas da alp, krbayla gtrm suyu.
94

ZAR FOLU, Cahit, Motorluku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 25-28

71

Doldurup verince koca tas, bataki bey neredeyse yarsn bir dikmeye, dier yarsn da bir dikmeye, geri kalann da bir dikmeye derken, suyu dikmeye bitirmi95

b.4. ZENGNLK Bir padiahn bir tek bir tane, bir olu varm. Gzel huylu imi bu ehzade. Kendi kendine yle dermi: -Babamn sahip olduu mlk ne kadar da ok. Usuz bucaksz topraklar, sonu gelmez denizler, saysz gl. Ya saraylar, hanlar, hamamlar? Hele yaptrd mescitler, camiler, tekkeler? Kk ehzade padiah babasnn sahip olduu daha nice mal mlk dndkten sonra iinden yle demi: -Ne kadar harcarsak bitmez bunlar. Bu yzden de elime ne geerse har vurup harman savuraym. Ve balam eline geenleri har vurup harman savurmaya.96 Saray binalarnn ortasnda kalan avlunun kaplarn andrr byklkte bir kaps vard. ki kanad da ardna kadar ak duruyordu. Buradan i avluya bir atl bl giriyordu. Arkalarnda ise pe pee ykl katrlar ve develer. Bir deve bir katr, bir deve bir katr derken derken avlu bunlarla doldu. Cahit Zarifolu, Kk ehzade, Beyan Yaynlar, Glck ocuk Kitaplar, s. 36, ist.

95

96

ZAR FOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s. 37, ist. ZAR FOLU, Cahit, Kk ehzade, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2005, s. 7

72

. Acep ne yapacaklar bu kantarlarla diye iinden geiriyordu ki ehzade, bakt ki uvallardan krek krek altn elmas kartp koyuyorlar kantarlarn kefesine. Bir yandan tarttlar bir yandan hamal hamal tadlar kapdan ieri. Daha yars olmamt ki ehzade eteklerini savurarak komaya balad babasnn odasna doru. Kafasnda ise iri iri, harl dnceler: -Ne ola bu altnlar? Kimden alnp getirilmi? Sakn ha ondan bundan zorla belayla alnm olmasn. Bre sakn, elimi ekmee demiyor yetimiyor diye kursamza haram lokma atlyor olmasn! Varaym padiah babama bu konuda bir sual aaym Byk hole knca bsbtn hzland. Kapdaki nbeti ehzadeyi yle pfr pfr eserek gelirken grnce, arkasndaki padiah kapsn yle acele gz ucuyla bir denetleyerek ayaklarn sk sk yere bast. Palal kolonu yle hafife gvdesinden aralad. -Bana m btn bu tedbirler, diye bard ehzade. Nbeti ehzadem, affola, bir gaflettir oldu. Nasl desem, yle bir geliin vard ki.. -Elbette. -Hayrdr inallah. -Hele sen nmden ekil, beni lafa balama. ok nemli, hemen babam padiaha bir soru amam gerek. -ehzadem. -hele destur nbeti aa, hele ekil! Deyip hamle etti ehzade amma ne mmkn.. -Kimseye ruhsat yok, sana bile, dedi nbeti., koca gvdesiyle taa aaya ehzadenin yznn yanna kadar eildi.

73

ehzade topuunu yere ald. -Avluda yk yk altn mcevherat var! Nereden bunlar? -Nereden olacak, ordan buradan, dosttan dmandan, kimi ftuhattan kimi saadetten. Kimi zekat, kimi ar kimi r. Ve de kimi hara.. -Hara ha! -Elbet! -Hara hak m? -Nal hak? -yle hak! Mesela. yle.. -Nasl nasl? Hele abuk de! -yle hak. Mesela. Mesela kffar zerimize hamle eyledi. -Hamle eyledi. -Ama biz hamleyi hop diye durdurduk, ezdik, yrdk, bastk tokad. -Yrdk bastk tokad. -Grz baltay bann zerinde havalandrdk. -Ya Allah! -Varol ehzadem, amma kafir aman diledi, canm bala dedi. -O da bir ldrmektir, hemi de diriltmektir, aman verdik gitti. -Varol ehzadem baladk gitti... -Braktk gitti mi, i bitti mi? -Hayr bitmedi, ona, seni baladk gitti dedik ama ii byle bitirdik. Dedik ki, baladk gitti hayatn, maln mlkn, karn, oluk ocuunu, rzn namusunu, amma artlarmz var.

74

-Emret der kafir, biz de emrederiz. Deriz ki: -Bir daha ba kaldrp densizlik etmeyeceksin. -Hay hay der. -Hay hay ama, her yl u kadar yz bin altn ake hara vermezsen hay hay may hay yok.. O zaman yle der: -Btn varm youmu vereyim. Her ylki hasadmzn budaymzn arpamzn tmn vereyim. -Yoo deriz, hepsi olmaz. Bizde zulm yok. htiyacn kadarn ve fazlasn alkoy. Bize ylda iki yz bin altn ake ver yeter. Dnden raz. Ve her yl verir. Ne zamana kadar? Tekrar bitleninceye kadar. -Bitlenmek ne demek, adamlar a fakir braktk, yoksulluktan m bitlendiler? -Hayr ehzadem yle deil. Burada bitlenmek, yeniden canlanp kanlanmak demektir. Yani bit, kanl canl gvdeler dururken sskalara, kirik kurruklara gitmez. -Kirrik kurruk da ne demek? -Emin olun ehzadem ben de bilmiyorum, dilime yle geldi.. -E haydi laf bala.. -ite kffar bitleninceye kadar verir harac. Sonra, dediim gibi bitlenince, hara vermek nefsine ar gelmeye balar. Verdii sz de unutur. Harac keser..Nasihat da kr etmez. O zaman.. -O zaman! -te O zaman kellesi uar..

75

-Usun gitsin. Peki: demek byle.. Fena deil, fena deil. ehzade elini enesine atp bir doland. Sonra tekrar nbetinin yamacna dikildi.. -O altnlar bir kapdan geirip gtryorlard. Oras neredir? -Oraya hazine derler ehzadem. Hazine dairesi. Grdn onun kapsdr. -Hazine dairesi, iyi gzel de kimin bu? Sakn tm babamn olmasn? -Bre ehzadem, baka kimin olur? Mal onun, mlk onun, kullar onun deil mi? -Yaa? Mal, mlk, kullar demek hepsi babamn. Rzk, har, erri de o mu yaratr? -Aman ehzadem, haa bin kere haa. Szn gelii o. Sen yle stne basa basa syleyince, haa, elbet yle deil. -Yaa, szn gelii yle. Dil syleye syleye, dil de (gnl de) inanmasn sakn Allah muhafaza: -Bir ey daha. Onca zaman seyrettim, hep ieri giriyordu para, peki hi kt yok mu parann? -kmaz olur mu? Ama o durduun yerde bin yl dursan, o kapdan tek altn lirann ktn gremezsin. -yle mi? Bu ne hikmet, bu ne itir? -yle ehzadem yle. Oras giri kaps. unu iyi bil ki o bir tek giri kapsna mukabil krk bin tane k kaps var. Ama hibir saray iine almaz. Hepsi darya, kullaradr. -Yaa? Demek yle. -Evet ehzadem. O krk bin kapy sana bir bir sayaym ister misin? -Her biri bir baka ey iin midir?

76

-Elbette. -Bir tanesini syle hele. -lkenin her neresinde olursa olsun, bir ocuk yetim kalsa, onu annda tespit edip maaa balamakla grevli memurlara yolluk kaps. -Pes dedi, ehzade. Yreimi titrettin! tekileri de bir bir anlattn bil. Bunu der demez yanaklarn elleriyle avulad, ba eik, dnceli admlarla ar ar odasna yolland. Bakt ki dads oday derleyip toplam, kapnn nnde el balam kendini bekler. Yaklap dadsnn elini pt. Dads: -rendin mi diye sordu. -Neyi? -Ryada oban kpeinin srtnda seyahat etmeyi. -Ha evet rendim. -ok merak ettim, bana da der misin? -Elbet. Elbet, ryada oban kpeinin srtnda seyahat etmek, adil bir padiahn hazinesinin bir giri kapsna mukabil krk bin k kapsnn bulunmas demekmi. -Vallahi bir ey anlayamadm, dedi dads.. Elini enesine atp, azn bzerek kukulu baklarla, glmseyip duran kk ehzadeye bakt.97

97

ZAR FOLU, Cahit, Kk ehzade, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2005, s. 40,41,42

77

b.5. MUTLULUK Burhanettin hi istifini bozmad. Byle elenip gidecekti annesiyle. -Baylyorum senin bu hallerine, dedi annesine. -Edepsiz, dedi annesi glerek sevgiyle98 * Mutluluk ifadesi kimi zaman Burhanettinin annesinin ifade ekliyle tezaht edebilmektedir. Kimi zaman bir jestle, bir bakla, bir hzn ifadesiyle, kimi zaman ise kiinin kendisini koyverdii glmelerle. * Bugn tabiat ne kadar gzel. Kukusuz hergn byle bu. Ama gzellii grmek her zaman mmkn deil. Bakmasn bilmek gerek. Aclara, hastala ve yorgunlua ramen baklabilir. O zaman gzelliin iinde btn bunlara da iyi gelen bir dnce olduu grlr. O "dnce"yi bir kere ellerine geirmi olanlar balarna gelen btn sevinlerin ve aclarn klfetine daha kolay katlanabilirler. Mutluluk da tahamml ister. Onu da iyi anlamal.99 * Yrek Hasan doma byme bu kyde, gen kars da yle, yazn yaylaya kn kye, byle bir hayat ierisinde yaamlar, kyn salam bir insan damar olmular. Ya yirmi otuz, krk elli, altm yetmi derken gelmi seksene. Hep ayn hayat. Hep ayn g. Fakat ne bkknlk domu ilerinde, ne bir deiiklik olmu dnyalarnda.

98 99

ZAR FOLU, Cahit, Motorluku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989 s. 33 a.e.g., s. 6

78

Ancak hep keml bulmular. Ycelmiler. Yrek Hasan, Yrek Hasan olarak kalm. Kars ise, daima, gencecik bir gelinden sz eder, Yrek Hasann Ayesi.. Bu gnlerde sekseninci senesinin baharndalar. Kye yle bir gelmeye balam ki yaylann kokusu, bu yl yaylaya ilk kez gidecek olan yeni domu bebeler bile balarn o ynden bakasna evirmiyor. Koyunlarda kpeklerde keilerde develerde anlalr bir huzursuzluk var. Gelin st dolu bakrac dryor elinden. ocuun aya taklyor. Baba baryor, anne zlyor. Bir sabah ilk kafile toplanp yola kt. Balarnda kyn insan m insan Mslman m Mslman aas. Yrek Hasanla kars Aye nine sonraki kafileye kaldlar. Aye ninenin nefeis daralmt yine. Ha bu kafileye ha o kafileye derken btn ky boald ama Yrek Hasan Dedeyle kars Aye Nine kyde kald. lkin biri hastaland sonra teki. Kader ksmet ite. Derken bir gn ikisi de iyice ifa buldu. Ayaa kalktlar. -Hatun ne dersin, yarn kalm m yola, diye sordu Yrek Hasan. -Beyciim dedi Aye Nine, sen ne nasl emreder nasl mnasip grrsen, benim iin gzel olan o. -Sultanm o ne biim lakrd, sen ne arzu edersen benim arzum da o.

79

-Allah mrn hayrl klsn beyim efendim, ben de arzu ne gezer, ben sana uydum, senin azna bakarm.. te ne zaman birlikte bir i tutacak olsalar, tam evli olduklar u altm be yldr hep yle konuur, ou zaman da byle birbirlerinin gnllerini ho tutmak iin gayret etmekten, yapacaklar ii unuturlarm. Nitekim bugn de szn, yaylaya yola kmaktan aldn unutmular. Birbirlerine tatl nkteler yapp tatl nazlar yapmlar. Ertesi gn: -Sevgili hatunum, ne dersin, havalar bira acayip snd, rutubet bizi kahredecek. Yola ksak m.. -Beyciim dedi Aye Nine, sen nasl emredersen benim iin mnasip olan o.. -Hmmm, dedi Yrek Hasan, yarn sabah namazyla birlikte yola klacak. Bugn hazrlmz biiznillah bitmi olacak. -Ah ne iyi olacak ded, Aye kadn. Bylece bir odadan ibaret olan evlerinde bir gece daha uyudular. Gzelce uyudular, gzelce sabahladlar. Yrek Hasan uyanr uyanmaz: -Hatun dedi sessizce.. Hemen duydu ve doruldu nine, lilheillallah diyerek.. Ve hemen besmeleyle kuyudan su ekti ibrii hazrlad. Leeni getirdi. Hasan Dede kollarn emredi geldi. Nine yava yava, kutsal bir i yapar gibi ibrikle dkt suyu Hasan Dedenin avularna. Sra ayaklarn ykamaya gelince Hasan Dede ibrii ald ayaklarn ykad.

80

Dorulduunda nine elinde havluyla belirmiti bile yannda. Yrek Hasan iki elini birden uzatt. Nine havluyu ap bunlarn zerine brakt. Yrek Hasan havluyu alrken dua ediyordu karsna: -Hatun, Allah senden raz olsun. Tuttuunu altn etsin, hayretsin, sana te dnyada gzel amellerini yolda etsin. Can yoldam, gl yanaklm.. -Eksik olma, Allah senden de raz olsun. Sana layk olamyorum, yalandm, ktm, kusura kalma... -Estafirullah estafirullah, o ne biim lakrd, bir daha iitmiycem haa. ki seccade serdiler. Biri nde biri bir arn geride. Snnetleri kldlar iki rekat. Balarn indirip bir mddet sessiz sessiz durdular. Sonra Hasan Dede kalkt. Kamet getirdi. Kaln, erkek, mbarek bir sesle. O imam oldu. Aye Nine cemaat.. Bir namaz kldlar ki bedenleri de ruhlar da biz diyelim ar alada, siz deyin cennet bahelerinin gllklerinde Onlarn yreklerindeki ritimleri bir grebilen olsa, der ki: -Dnya bunlardan sorulur, kainat bunlara verilmi, ol deseler olur, ykl deseler yklr.. Namaz bitince balarn indirip sessiz sessiz durdular. Gne doana dek kmldamadlar.. Ve Aye Nine orbay ocaa koydu. Biraz sonra balad besmele ile kartrmaya. orba fr fr kaynayadursun Yrek Hasan Allaha yalvard durdu. -Hakimi mutlak sensin. Mal senin, mlk senin, man senin. Ben gnahkar 81

bala. Anam, babam bala. Aye kadnm bala. Hakimi mutlak sensin. Mal senin, mlk senin, man senin Birlikte oturup bir kaptan orba itiler. Taban dibini ekmekle bir gzel snnetlediler. Sofra bezine dklm ekmek krntlarn bir bir bulup besmeleyle azlarna koydular.100 * Yrek Hasan Dedenin ve Aye Ninenin mutlulularnn altnda yatan en baat sebep bir kere tevekkldr. Onlar her hal krda Allah anmaktalari Allaha ynelmekteler, Onu tesbih ve baka merci ve kudretli eylerden tenzih etmekteler. Gler yzl ve efkatli olmay temel dini deerlerinin itenlikle ballklarnn eseri olduunun farkndalar aslnda. Yarn iin kendilerinin kusurlu olarak Allahn huzuruna kvereceklerinden an be an ileri titriyor. Ama Allahtan sakndklar lde yzlerine bir tebessm vuruyor, ilerine bir huzur bir rahatlama bir aydnlanma kr, ibadet, taat, Allaha gven, samimiyet, teslimiyet, ahenkli bir hayat kk bir toplumsal hayat temsil ediyor. Byltlmne toplum diyoruz. Yani aile. Bir ailenin yaad ahenkli bir ileyi, yani mutluluk byk bir toplum kadar tesirli ve en kk toplum yesi. Dalga dalga bydke topluma dnen bu yap, yani aile, ancak bu niteliklerle gerekleebilecei izlenimini veriyor yazar. Onlar her eyde dua ettiler. Birbirleri iin ve mmet iin ve kendi toplumlar iin.. Masaldaki dualaryla yle dediler her zaman: Hakimi mutlak sensin. Mal senin, mlk senin, man senin. Ben gnahkar bala. Anam, babam bala. Aye kadnm bala. Hakimi mutlak sensin. Mal senin, mlk senin, man senin te bu tam da mutluluun kalbine kalbine ilerleyebilen dua ve sesleni biimi. Sonra oturup bir kaptan orba itiler. Taban dibini ekmekle bir gzel snnetlediler. Sofra bezine dklm ekmek
100

ZAR FOLU, Cahit , Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s. 8-9-10-11-12-

13-14-15

82

krntlarn bir bir bulup besmeleyle azlarna koydular cmleleri de aile bireylerinin bir arada yaama biimleri bakmdan ilgin benzetmelerdir. fade gcdr bu daha dorusu. Zarifolu bize bereketin ve saadetin adresini gstermektedir. Bir arada artk toplumlarmzn ve ailelerimizin yemek yemeyi bile unuttuklar modern dnyada bylesi bir mutluluun aile bireyleri tarafndan yakalanp yakalanamayaca ise soru iareti olarak kalmaktadr. Onlar birlikte bir kaptan orba iebilen iki gzel insandr, diyor yazar. Onlar modern marazlara mptela deildiler ve mutluydular. Onlar sofralarna dklen ekmek krntlarn alp yiyorlard, diyor. te bereketin ve nimete saygnn deersel ifadesidir bunlar da. Modern dnyada bir arada, ayn kaptan yemek yemenin de sofralarda artan nimetlerin temizlenmesinin de gln karlanmasdr insanl kt bir tketim ve uursuzlua iten ey. Yazarn bir arada yaayabilecek bir aile tipini sunuu biraz da geleneksek bir aile tipidir, stelik tarihi bir masal yaps var Yrekdede ile Padiahta. Peki fakat bu kesinlikle bizim hemen birka on yl ncesi aile tiplerimizin yapsna ve niteliklerine de ok benzemektedir. Atlamadan aile yaplarmz ve toplumsal duruumuzu yeniden kontrol etmemiz gerek, diyor belki de yaar. ocuk dimana bunu en net ifade ile yani bu masal rneinde byle anlatmak istiyordur. Bereketi, yce gnlll, sayg, huzur, kardelik ve sevgiyi; modern savrulmalara meydan brakmadan

b.6. BRLKTE YAAMA (BR ARADA YAAMA/TOPLUMSALLIK) Birbirleriyle besleniyorlar, birbirlerini kovalyor, birbirleriyle yan yana oturuyor, birbirleriyle yalnzlklarn gideriyor ve birbirlerinden kuvvet alarak devam ediyorlar. nsanlar da byle deil mi? Onlar da kimi birbirlerini grmeden duramaz, hasret gidermek iin nice ller aar, kimi birbirlerinin kann dker hatta ier. Et ve kemikten yaplm bu mkemmel kutularn, yeryznde kimi bbrlenerek, kimi yaradann azamatini hissedip korku ve umutla bzlerek yryleri, onlarn tepelerinde uan kanatllar iin hi de sr deil. Binlerce yldan beri onlar tanyor ve izlemeye devam

83

ediyorlar.101 Toplumsal yaamann tam fotorafn ekiyor Zarifolu burada. Kimi birbirinin kann dker, kimi yaradann bilir kreder, bbrlenmez birbirine sayg duyar, kimi korku ve umut arasndadr kimi yeryzn kendisi yaratmasna kibirlidir. Balklarn insanlarla benzetirilmesi bilinli bir rneklem sunma ii gibi duruyor. ocuk zihnine en kestirme yerden iletilebilecek bir toplumsallk ve ahlaki deerler iletisi sunulmaktadr. Balklar srler halinde yemlenmeye kmlar. Ve byk balk srlerinin ak azlarna doru yzdklerini nice sonra fark ediyor, kamak iin arkediyor, bir sre sonra geriye ne kadar kalabilmilerse, o mevcutla toplanp yine bir arada kendilerinden kk srlerin yolunu gzlyorlar. Serelerin bazen bini bir araya geliyor. Yaknlarnda olmak bir felaket. Adeta birbirleriyle dalayorlar. Bir tren olmal bu. Sonra geldikleri gibi gidiyorlar. Ama deien bir ey yok. Ayn ey bir ka yz metre ilerde yine devam ediyor.102 Krlanglarn mahallesinde acayip bir kalabalk var bugn. Kayalarn, talarn, aalarn balar tepeleme ku dolu. Hepsi krlang olsa iyi. Sereler yle bir sarmlar ki etraf, gz gz grmyor. Kartallar bile duymular haberi. Taa tepelerde yatmlar srekli rzgarlarn zerine, biraz da erken kmlar evden, saatlerden beri szlp duruyorlar.103 -Dinle yavrum dedi anne krlang, bu anlattklarn, yani srat, insanlar iin olabilir, ama bizim iin deil. Biz zaten hi zaman ldrmeyiz. Her ey binlerce binlerce yldr hepimiz iin ayn hzla, ayn zamanda yaplr atlr. Geriye bir ey kalmaz ki fazla zamana ihtiyacmz olsun. -Yine de anneciim ben bunu kular meclisine gtrmek istiyorum. -Peki demi annesi, gtr kular meclisine. Ama korkarm onlarn verecei karar senin aleyhine olsun..
101 102

ZARFOLU, Cahit, , Serkeku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 17 a.g.e., s. 34 103 ZAR FOLU, Cahit, Motorluku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 7

84

Bylece kk krlang, yeni adyla Krlanmotor, meseleyi kular meclisine gtrm bir dileke ile. te o gn kular meclisi toplanp karar verecekmi. Sebebi buymu onca kalabaln.. -Ne neriyorsun bize diye sordu Krlanglarn bakan, toplanan milyonlarca kuun nnde. -Efendim, otokularla bir anlama yapp, btn krlanglara motor taklmasn neriyorum. Hararetle tartmalardan sonra bakan karar nyle aklad: -Krlanmotorun motoru vcuduna skca balanp karmamas iin

mhrlenecek. Hi kimseye motor taklmayacak. Aradan alt ay geecek. Tam alt ay sonra onu yine burada, bir kere daha izleyeceiz. te o zaman bir rapor dzenleyecek ve buna esas kararm vereceiz. Acele ie eytan bular. Bakalm ne diyecek zaman denen retmen. Krlanmotor da dierleri de memnun kalm bu karardan.104 * Krlanmotorun yknmeci tavr, baka zellikleri olanlara benzeme tutkusu, toplumsallk merkezli yaamak ve ait olduu yerle irtibat reddetmekle balyor. Anne krlangcn merhamet dolu tavsiyeleri nafile. Kendi grubuna baka grubu, toplumsal bir yapy tercih etmekte ve yeni hayatn grmemilik edasyla karlamakta. Yazarn ifade ettii gibi toplumsal tiksintiyi bir baka toplumsal hevesle bakalm rtebilecek mi? zaman denen retmen bakalm ne diyecek iin sonunda? * Yalnz ylanlar m, yalnz karaylanlar m, hayr o topraklardaki btn hayvanlar alelacele nelerini alabilirlerse yanlarna, oluk ocuklarn, hastalarn, yarallarn toparlayp uzaklatlar. Yorgun argn girimiler karncalar, kstebekler, minik sereler, tarla fareleri, ylanlar, yanlar, akrepler, u u bekleri, arlar, tavanlar, civardaki ta
104

a.g.e., s. 14-15

85

ocaklarndan beyaz m beyaz mermerler tamaya105 Milyarlarca hayvan grd. Binlerce kars, torunlar, oullar, kzlar.. Milyarlarca karnca, ar, tavanlar, akbabalar, kartallar.106

b.7. AKILLILIK Kk krlang bu vahi yaratn ierdekilere ktlk yapmaya geldiini anlaynca koup lklar atarak haber vermi. Onlar da bu erken uyar sayesinde dmanlarn yakalayp afiyetle yemiler. Kanl dilerini gstere gstere kk krlangca teekkr etmiler. Aman demi kk krlang teekkr meekkr istemem, eklin nmden bir an nce buradan gideyim. Annemin dizinin dibine oturaym. Bir daha dar kmayaym.107 -Ah kralm, yle bir yerde oturuyorsunuz ki burada ya balamadan aptallamadan oturmak gurura kaplp Allahn gzel kullarn incitmemek ne mmkn. Eh bunun da beynin yalanmasndan baka yok bir izah.. Yok yok amma krallk odur ki bunu ne kendine diyeceksin ne de belli edeceksin bakasna Maazallah ok tehlikeli108

b.8. RNEK OLMA Padiah kendi kendine yreinden yle geirmi: -Yrekdede, Yrekdede hele bir gel bakalm, bizi yreinle perian ettin. Bende karar brakmadn. Seni grdm de kendimden utandm. Senin trnan olamam ama, bir gel bakalm, bir gel hele ehre, bakalm sende bizim iin daha ne dersler, ne hikmetler var.109

ZAR FOLU, Cahit, Motorluku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989s. 64 a.g.e., s. 78 107 ZARFOLU, Cahit, Motorluku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, ist, s. 10 108 a.g.e., s. 42 109 ZARFOLU, Cahit, Yrekdede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s.53
106

105

86

Yeryznde kim kime nasl ve ne ekilde rnek olur, olmaktadr. Masalmzda bir yoksul kyl olan Yrek Dede, gnnn zenginlii ile davranr. Arlad padiahtr. Fakat Hasan Dede bilmez padiahn padiah olduunu. Padiah da ehirde arlamak ister Yrek Dedeyi. Hatta ehre gelmesi iin istirham eder gibidir.. Padiah bu arlanmadan memnun kalr fakat zorluklar ierisinden bulup taran Yrek Dedenin bu ikram ve izzetine de gpta ile bakar olur padiah. Bu ikram ve izzetin karln vermek ister padiah. Padiah Yrekdedeye kendisi tarafndan verilecek hediyenin, hediyelerin bykln bilmektedir. Buna karlk Yrek Hasann gnl zenginlii yannda bir hitir padiahn kendi zenginlii . padiah Yrek Hasana bu yarta yenileceini batan bilmektedir. Padiah kendisine rnek alr Yrek Hasan. Ona gpta ile bakmaktadr. rnek olan rnek alnyor bir ekilde. Hasan Dede gzellikleri rnek oldu. Kalbinin sesi rnek oldu. Yok yoksul bir zatn saraylarda yaayan bir padiah etkilemesi ve onu, Yrek Dedeyi yani, kendisine rnek almas meselesi gerekte kalbin konuma eklidir de.

b.9. DORULUK Evet, doru, vahi alaka ama gerek, biz aslanlar ihtiyacmz kadar ldrr ve asla kan kokusu alp canavarlaan kurtlar gibi boup boup atmayz koyunlar, insanlar..110 Aslanlarn avlandklar zaman ihtiyalar kadar avladklar ve ihtiyalarnn fazlas hasl olduu zaman ise avlarn zorlamadklar ve tevessl de etmedikleri geeini yine bir aslan dile getiriyor. Kurt ile aslann diyaloundan bu ksa kesit iki hayvan tr arasndaki fark ve ftrat yapsn ortaya koymaktadr. Aslann ihtiyac kadar avlanmas kurt gibi ihtiyac olsa da olmsa da boazlayp avn murdar bir halde bir kenara brkmak gibi bir huyunun olmamas deer olarak tok gzllk, gn grmlk, umur grmlk gibi hasletlere denk dse de btn bu iyi dn yapsnn temelinde doruluk vardr kanaatimize gre.

110

ZAR FOLU, Cahit, Motorluku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s. 52

87

Fakat kurtlar gerekli gereksiz cana kymak huyuna sahip doruluk kart hainlik temsili olarak masalda karmza kar. Gerekte de bu hayvanlarn kendi zellikleri olmas bakmlarndan da bakmal meseleye. Burada ayn zamanda bir ftrat okumasna da gidebiliriz. Her canl ftrat gerei davranr sonuta. Belki kurtlarn bu ekil avlanmalar bu masalda ktlk olarak alglanmadr ama kendi dnyalarnda belki bu tutum doruluk olarak dnlmektedir. Kurtlarn meseleye nasl baktn bilemediimiz iin fantastik rneimizi burada brakyoruz. Bunu burada brakyoruz ve fakat bu espriden bir gereklik pay da karmadk deil. Doruluk aslndan kiilerin nasl ve ne sebeple doruya doru yanla da yanl bakt meselesidir. Doruluun gerekten de doruluk olduunu topluma yahut da byk toplumlardaki zihni bulanklk yaayan bireye anlatabilmek ok g bir fiiliyattr.

b.10. ADALET -Avluda yk yk altn mcevherat var! Nereden bunlar? -Nereden olacak, ordan buradan, dosttan dmandan, kimi ftuhattan kimi saadetten. Kimi zekat, kimi ar kimi r. Ve de kimi hara.. -Hara ha! -Elbet! -Hara hak m? -Nal hak? -yle hak! Mesela. yle.. -Nasl nasl? Hele abuk de! -yle hak. Mesela. Mesela kffar zerimize hamle eyledi. -Hamle eyledi. -Ama biz hamleyi hop diye durdurduk, ezdik, yrdk, bastk tokad. -Yrdk bastk tokad. 88

-Grz baltay bann zerinde havalandrdk. -Ya Allah! -Varol ehzadem, amma kafir aman diledi, canm bala dedi. -O da bir ldrmektir, hemi de diriltmektir, aman verdik gitti. -Varol ehzadem baladk gitti... -Braktk gitti mi, i bitti mi? -Hayr bitmedi, ona, seni baladk gitti dedik ama ii byle bitirdik. Dedik ki, baladk gitti hayatn, maln mlkn, karn, oluk ocuunu, rzn namusunu, amma artlarmz var. -Emret der kafir, biz de emrederiz. Deriz ki: -Bir daha ba kaldrp densizlik etmeyeceksin. -Hay hay der. -Hay hay ama, her yl u kadar yz bin altn ake hara vermezsen hay hay may hay yok.. O zaman yle der: -Btn varm youmu vereyim. Her ylki hasadmzn budaymzn arpamzn tmn vereyim. -Yoo deriz, hepsi olmaz. Bizde zulm yok. htiyacn kadarn ve fazlasn alkoy. Bize ylda iki yz bin altn ake ver yeter.111 Kk ehzade padiah babasnn hazinesindeki varln nsl elde edildiini ve nerelere harcandn renir kapdaki nbetiden. Bu gelirin kaynan sorgular bir sre. Fakat ald cevaplar karsnda lkesinin ve zelde de babasnn adaletini grr. Grd bu yksek adalet duygusundan etkilenir. Masalda dmandan alnan verginin aln eklini anlatlrken ehzadenin gerekte hayran kalaca eyler anlatlmaktadr. Elde edilmi lkeleri smrmeyen o lkelerin insanna ac vermeyen
111

ZAR FOLU, Cahit, Kk ehzade, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2005, s. 43 89

ve cannn salnn vergisini aldktan sonra belli miktarn yine o lkenin insanna balayan bir devlet adaleti masaldaki en nemli deer vurgularndan biridir. Byk bir padiah varm. Padiah olmak almakla olmaz. Padiahlk bir nasip ii. Hele iyi bir padiah olmak, bsbtn kolay deil. nk btn lke o padiahtan sorulur. Kydeki ehirdeki btn insanlar, btn hayvanlar hatta aalar, krlar, ormanlar, Allahn padiaha bir emanetidir. Onlara iyi bakmazsa te dnyada, -Syle bakalm; emanetlerimize nasl muamele ettin diye sorulur. te bizim hikayemizin padiah bu durumu ok iyi biliyormu. Onun iin de Allahn emanetlerine ister insan olsun, ister hayvan, hatta isterse bitkiler, onlara ok iyi davranyormu.112 Himayesindeki btn yaratlm varla gz gibi bakmakta olan bir padiah tasvir edilir bu masal kesitinde. Bu padiahn adalet ve sorumluluk anlay masalda da anlatld gibi sadece insanlara kar merhamet ve adalet gsterisi deil, canl btn varlklara kar gsterdii merhamet ve adalet ameliyesidir. Yaradlan severiz yaradandan tr, ilkesini kendi hayatnda iselletirmi bir idarecinin hayat konu edilmitir masalda. Temel vurgu, adaletin herkese ve btn varlklara kar olduudur. Hayvanat, nebatat ve insan olu hep birden nasiplenirlermi padiahn adaletinden. Byk bir hesap gnnn gelip ataca duygusuna bitiik bir adalet duygusu hikmetli bir tavrla anlatlmaktadr. * Devecik uysal uysal yannda yryordu Yrekdedenin. Yrekdede:

112

ZAR FOLU, Cahit, Kk ehzade, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2005, s. 58, ist.

90

-Devecik diyordu, pek de snmtk sana. Ama senin de bizim de bamza devlet kuu kondu. Allah bize gzel misafirler yollad. Onlar arlamak. Boynumuza bor oldu. Devecik boynunu edi, bkt, omzuyla: -Anlatk der gibi sahibinin omzuna vurdu. Yrekdede deveciin ban evirdi gney iline. Kabeye. Ba besmele ile ekip, deveciin boynundaki tyleri frerek iki yana at. Ba ahdamarna ald merhametle. Bismillah Allahuekber. Karc da orackta beklemi, devecik ba grmesin diye gzlerini kapam elleriyle. Devecik Allahn ayetine uygun biimde dm yan stne. Biz tekrar dnelim misafirlere. Kim miymi bunlar? Tam da yedi kii. Meer bunlar, kyafet deitirip halk iine kan padiahla vezirleri deil miymi.. Bu padiah, geceleyin klar ipil ipil yanan ehirde eleirmi. Oradaym saray.. -Hele bir de civar kylere, krlara, dalara, yaylalara gidelim, acaba orada neler olur, ne iyilikler, hangi ktlkler dner de haberimiz olmaz, sonra da mesul olur, hesabn veremeyiz demilermi. te bylece Yrekdedenin adrn grmlermi.. Bir padiah ki alem bana.

91

Dost bana. Hatta dman bana. Yani dman bile olsa, kafir bile olsa onun taht saltanatnda rahat eder, huzur bulur, derman kazanr. Bir padiah ki gzel, boylu poslu, aydnlk bakl. Biz diyelim Harunu Reid, siz deyin Fatih Sultan, onlar desin Sultan Sleyman, ben diyeyim Sultan Selim.. Ne gzel isimler bunlar.. Peki ya sahipleri.. Hani o zamanlar oullara, kzlara kzanlara, hep dne dne, le tarta, incelikle verilmi isimler. Demezlermi hi ocuklarna Gk, Kaya, Ta, .i.ek miek. Ya? lle de byk, gzel byklerin isimlerini arayp bulup verirlermi ki onlar da onlar gibi dine, Peygambere sadk olsunlar, slama hizmet etsinler.. Haydi gle gle yolunuz ak olsun temiz gkler gibi. -Haa dedi padiah, o ehirde bir byk cami var. Yani ulu cami derler. O camiye padiah her Cuma gn gelir, namaz klar, hutbe okur, vazu nasihat eder. Halk dinler. Bir ihtiyac olanlarn, elinden geldiince ihtiyacn giderir.113 Merhamet capcanl bir kutu insan kalplerinde. Bir l, bir adaletli ki ei emsali bulunmaz.. Hz. mer birini uzak bir vilayete tayin etmiti. O kimse greve gitmek zere Hazreti Halifeye vedaya gelince, onu, kucandaki ocuunu sevip okarken grd. -Ya mer dedi, bu halinize taacp ediyorum. aryorum. Ben hibir zaman ocuklarm pp okamadm.
113

ZARFOLU, Cahit, Yrekdede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s.52

92

-Yaa, dedi Hazreti mer. O halde seni kadlk grevinden hemen geri alyorum. Zira evlatlarna muhabbet gstermeyen, halka da gstermez. ocuklarna merhameti olmayann halka da merhameti olmaz.114 Adaletin aile bireylerinden baladn ve merhametle adaletin ikiz karde gibi olduunu anlyoruz masaldan. Masalda slam Tarihinden gerek bir kesit aktarlmakta. Hz. merin vali tayin etmek istedii bir zatn yaam boyunca ocuklarn pmediini anlayan Hz. mer adam tam da vali tayin edecekken bu kararndan vaz geer ve adam vali tayin etmez. Halife merin karara sebebi aktr. Kendi ocuklarna sevgi ve merhamet gstermeyenin halka da merhameti olmaz, olamaz. Burada byk bir topluluu idare edebilecek ahsiyetin liyakat ve ehliyet iareti olarak ayn zamanda kendi ailesin, idare etmek olduu da masaldan kartlacak bir derstir.

b.11. YKNMEC TUTUM Fakat kendini tutarak: -Sevgili dostum tilki dedi, umarm bana hemen bir aklama yaparsn. Bu teneke ve demirleri nasl yiyecektik? Efendim dedi tilki, sabrl olmanz istirham ediyorum, insanlarn byk bir buluu olan konserve yiyecektik bu len. -Konserve mi? Teneke bir kutu bu! Mazur grn efendim, grdnz teneke onun d ksmdr. Yani bir bakma kabuu. Biliyorsunuz baz eyler kabuklarndan soyularak yenir.115 Tilkinin insanlara yknmesi ve insanlar gibi davranmas anlatlmaktadr. Sonu olarak da insanlarn hal ve davranlarn kendi hayat iin bir gaye edinmi bir tilkinin kendi doallndan bir bakma kendi yapaylna yknmesi
114 115

ZAR FOLU, Cahit, Yrekdede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1991, s.79 ZAR FOLU, Cahit , Katraslan, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s.14, 93

hikayeletirilmitir. Oysa ki asl olan kiinin kendisi olmas gerei bir deer olarak aktarlmaktadr. Tilki korkuyla itaat ederek ileri frlad. Fakat hemen geri dnd. -nsanlarn bulunduu yceliklere trmanmaya alalm demitik. Yanlmyorsam bizzat siz de katldnz bu asil dnceye. Acaba yanl m duymutum? Ve imdi, affedin beni insanlara ait bir iftlikten bir eyleri ey yapmam m istiyorsunuz benden?116 Haydi, neysen o ol ve frla, dediklerimi getir. Yapmz, yaratlmz neyi gerektiriyorsa sadece yap onu! Haa, bir ey daha, bir daha baz insanlar gibi atalla ve sol elinle yemek yediini grmiyeyim. Tilki olmaya al yol yoldam. Nasl ki ben aslan olmaya alyorsam.117 nsanlar gibi yaamay dncesinin merkezine alan tilki gerekte kendi yaad dnyasn bile unutacak kadar yknmeci ve taklitidir. Aslann ondan tilki niteliklerine ynelik isteklerine bile insanmasna cevaplar vermektedir. tiraz gerekte ahlaki deerler balamnda deil, aslann kendisini kendisi gibi grmesinden kaynaklanmaktadr. Tilkinin gzleri falta gibi ald. -Efendim anlayamadm, bir tas st m dediniz? -Evet, sadece bir tas. Ama sen istersen, eer daha nazik, daha kibar daha insanvari olmak istiyorsan, buna bir bardak da diyebilirsin.118 Tilkinin taklitte, yknmecilikte srar akl almaz bir ekilde ilerle masal boyunca. *

a.g.e., , s.20 a.g.e., s.22 118 ZAR FOLU, Cahit , Katraslan, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989, s.28
117

116

94

Kk krlang bu vahi yaratn ierdekilere ktlk yapmaya geldiini anlaynca koup lklar atarak haber vermi. Onlar da bu erken uyar sayesinde dmanlarn yakalayp afiyetle yemiler. Kanl dilerini gstere gstere kk krlangca teekkr etmiler. Aman demi kk krlang teekkr meekkr istemem, eklin nmden bir an nce buradan gideyim. Annemin dizinin dibine oturaym. Bir daha dar kmayaym. -Olur mu hi demi kulardan biri. Bize byk iyilikte bulundun. O hayvan bizim neslimizi kurutacakt. Zaten kala kala bir tek bizler kaldk. Bize otoku derler. Gryorsun kanatlarmz var ama ok ksa. Biz asl motorlorla donatlmz. Onlarla uarz. Sana da bir motor takacaz. O zaman greceksin nasl yldrm gibi uacaksn. Herkes sana hayran kalacak. -Sahi mi demi kk krlang. -Elbette. Bakma sen bizim kanl azlarmza. imiz ok iyi bizim. Bylece kk krlangca da bir motor takmlar. nce maarada bir tur attrmlar. Kanatlarna girmi iki otoku. Bir gzel retmiler motoru nasl kullanacan. Btn mesele sk sk motorun stndeki kuvvet levhasna pe pee gaga vurmakm. te gc kuvveti yakt matk buymu motorun. Yuvaya motoru altrarak dnnce kk krlang -Eyvah demi annesi, tahmin etmeliydim. Demek imdi de seni drdler tuzaa. -Neler sylyorsun anneciim demi kk krlang. Ne tuza. Ve balam btn olup biteni anlatmaya. Fakat annesi Aptal diyormu, bunlarn hepsi uydurma. nanma sakn hepimizin genken bana geldi bu. Ama hi birimiz aldrmadk buna. nk sonu fena: motor bedeva. Ama yedek para kan pahas. Kaptrdn m kuyruunu, hamkansz demi kk krlang, ok iyiydi onlar. Bana adm sordular, Krlang deyince sen artk krlangmotor oldun, ama bu kadar uzun bir isim yerine biz sana krlanmotor diyoruz, bu ad veriyoruz dediler.119

119

ZAR FOLU, Cahit, Motorluku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989 s. 12-13

95

Btn bu zaman zarfnda annesi kederle dinlemi bakann kararn ve gzyalaryla bakm yavrusuna. Aradan tam alt yl gemi. Yine milyonlarca ku birikmi aalara. Cvl cvl kular. Rekgarenk kaynaarak toplanmlar. Krlanmotoru beklerken aralarnda akalam, tartm, trl eitli dnceler ortaya atmlar. Hele genler. stiyorlarm ki olumlu bir karar ksn da hepsi taknsn motorlar. Derken.. Geliyor, nidalaryla balarn evirmiler. Evet o. Ta kendisi. Krlanmotor bu. Ama hareketleri yava yzlerce yllk ar bir tanker hurdas gibi geliyor. Uzamanlar hemen alm etrafn. ki dakikada derken be saatte zor hazrlamlar raporlarn. te bu raporun ok ksa bir zeti: Vcut baaramaynca motoru etrafn yabanc sarm. madde Artk diye motoru dar atmak istemi. Ancak

vcuttan

ayrmak

imkansz.

Kullanmad iin kanatlar gittike krelmiler. Motoru karlsa, bu kanatlarla umas imkansz. Gagalamaktan krlanmotorun ba sersemlemi. Beyni sulanm. Gagasnn ucu fena halde krelmi. Ne solucan tutabilir, ne bir ey. Hele yuva yapmak iin sap tamas imkansz. Hem kuvvet kapan gagala hem de unu bunu ta. Olacak ey mi? Ayrca boynunda baz kaslar gelimi. Kalnlam. Bu sebeple de ban saa sola evirme imkan kalmam. Yiyeceini bulmakta, yuvasn grmekte ok zorluk ekmektedir. Kendisi motordan dolay son derece rahatszdr. Alt ayda on be ay kadar yalanmtr. Onu kular hastanesinde tedavi altna motorunu karr onu tekrar krlanglatrabilirsek belki hayat kurtulur..120 Krlanmotor kendi dnyasna ait olduunu unutup kendisine aslnda ktlk eden kularn szne inanmtr. Oysa ki onlarn yavrusunu kurtarmakla onlara byk bir iyilikte bulunmutur. Kendisine motor takmay neren ve sonunda bu fikri kabul ettiren ku topluluu yani motor kular ktl temsil etmektedirler masalda.

120

a.g.e., s. 16-18

96

Motorluku, motorku srsnn bu baka yknmecilik barndran ve kiiye kendisi olmasn yadstan teklifleriyle modern zamanlardaki tketimi, kolaycl, retmeden karlk alabilmek isteklerini temsil etmektedirler. Krlanmotor ise kendi aidiyetini unutup bakalarna benzemeye alan ve z yapsna mugayir tavrlar serdetmek edasnda bir yapdadr. Ailesinin itirazna ramen kendisine motor taktrmtr. Bakalar gibi olmak istemitir. Bylece az zamanda ok yol alabilecek, zamann bu yorumu kanat rpmalarla geirmeyecek, kalan vaktini gnlce elenmekle geirebilecekti. Fakat iler krlanmotorun istedii gibi gitmedi. Kendisi gibi olmay reddeden bir bireyin bakalarnn hayatndan zarar gelebileceini i iten getikten sonra fark etti ve fakat fark ettiinde ise i iten gemiti. Ayrca Krlanmotor kendi zelliklerinin deitiini ve ait olduu toplulua dnmek istediinde de hem fiziksel hem de kendi toplumundaki normlar sebebiyle dnemeyeceini ac bir tecrbe ile izlemektedir. Fakat i halini bilmeyen kendi topluluunun genleri Krlanmotoru bu haliyle mutlu mesut sanmakta ve o genler de Krlanmotora zenmektedirler. Fakat i genlerin bildii gibi deildir. Kendi ait olduu yaam ekli ve toplumu unutmann byk kayplar verdirdii masaln sonunda anlalacaktr. Aile deeri, bireyin kendi ahlaki yaps ve zenti ve taklidin kaybettiren bir nitelik olduunu masal incelikli bir eda ile okuruna anlatmaktadr.

b.12. SRAF Kk ehzade padiah babasnn sahip olduu daha nice mal mlk dndkten sonra iinden yle demi: -Ne kadar harcarsak bitmez bunlar. Bu yzden de elime ne geerse har vurup harman savuraym. Ve balam eline geenleri har vurup harman savurmaya. Har vurup harman savurduklar da ne? Ne olabilir? Daha ka yanda ki bu ehzade?

97

Yoo byle deme. Har vurup harman savurduklar da ne? olur mu hi? ster kocaman bir inei har vurup harman savur ister kk bir tavan. ster bir saray olsun har vurup harman savurduu, ister bir konak, isterse bir kk mtemilat. Ha bir kibrit pn har vurup harman savurdun, ha koca orman.121 sraf, iktisat deerini vurgulayan anahtar bir kavram olarak var burada. srafta bulunmann ya yoktur. Yazar ocuun diman israfn knn de bynn de ayn ey olduuna ikna ediyor. Kk ehzadenin iinden israf geirmesinin nn alyor bir bakma. Babasnn devletin hazinelerine sahip biri olmasn da hesaba katarsak, ocuk ve halkn mal kavramlar arasnda dolayl bir ba kurmamz da mmkn hale gelmektedir. Netice de yazarn ifadesiyle ocuk israf terk etmekle hikayede var olacaktr. yi rnek bahsi zerinden israf ver taraf edilmi olacak ve bir deer kart anahtar kavramla ocuun zihni alt yapsna yerletirilmi olacaktr.

b.13. FEDAKARLIK (DERKMLIK) Sarayn bahesindeki fskiyeli havuzun su sesleri dalga dalga meyve aalarnn zerine dklyor. Komaktan yorulan ocuklar aa diplerine, glgelere snmlar. Kimi hallarn zerine balarn koymu oktan uyumular. Lalalar onlarn yzlerine konan sinekleri ipek bir tlbentle kovalyor. Ve kendi gzlerini kapamaya alan uykuya kar direniyorlar. . -yle mi? Bu ne hikmet, bu ne itir?

121

ZAR FOLU, Cahit, Kk ehzade, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2005, s. 8 98

-yle ehzadem yle. Oras giri kaps. unu iyi bil ki o bir tek giri kapsna mukabil krk bin tane k kaps var. Ama hibir saray iine almaz. Hepsi darya, kullaradr. -Yaa? Demek yle. -Evet ehzadem. O krk bin kapy sana bir bir sayaym ister misin? -Her biri bir baka ey iin midir? -Elbette. -Bir tanesini syle hele. -lkenin her neresinde olursa olsun, bir ocuk yetim kalsa, onu annda tespit edip maaa balamakla grevli memurlara yolluk kaps. -Pes dedi, ehzade. Yreimi titrettin! tekileri de bir bir anlattn bil. Bunu der demez yanaklarn elleriyle avulad, ba eik, dnceli admlarla ar ar odasna yolland.122 Kk ehzade kendi lkesini kapcnn diliyle tanyor. Babasnn

ynetimindeki lkenin dierkamlk timsali olduunu bir bir reniyor. Hazinenin nasl hacet kaps olduunu anlatyor kapdaki grevli asker. Bir lkenin hem ynetimi iin neler harcadn hem de halkn hacetine nasl dikkat edildiini fedakarlk ve hakkaniyet llerinin ne olduu anlatlmaktadr masalda. Tema, adalet duygusu ierisinde bir lke idaresinin fedakarlklardr. Adaleti her anlamda yayan bir padiahn hazinesini masal boyunca sorgulamak mmkn. lkesine fedakarlkla hizmet eden bir padiahn selametlik yurdu olan kendi vatannda gezinip o lkenin iyi kalbini okuyor okur Kk ehzade masalnda. ehzade Sleyman aslnda masal boyunca kendini ispat ile mcadele edecekken birden dierkmlk nedir, bunu reniveriyor. Olay Kk ehzadenin istedii mecrada akmyor; bir ok iyilik merkezli kavram gerekte kendisini ispat etmek isterken reniveriyor. Masal ocuun bilmedii servenler zerinden deer reticiliini hakkyla yapyor kanaatimizce. Daha dorusu btn masallar iin ayn eyi sylememiz mmkn hale geliyor.

122

ZARFOLU, Cahit, Kk ehzade, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2005, S. 45, 46

99

SONU Konumuz olan Cahit Zarifolunun ocuk Kitaplarnda Temel Deerler etrafnda incelemeye altmz temel deerler meselesinde dikkati eken husus; Zarifolunun ocuk kitaplarnda, din deerlerin yan sra sosyal deerlerin daha arlkl olarak ele alnm olmasdr. Din ve dnyev deerler olarak ikiye ayrarak ele aldmz konu etrafnda Zarifolunun temel deerleri bir sanat tavryla nasl ele ald ve gndermelerindeki asl merkezlerin neler olduunu tespit etmeye altk. Sosyal deerleri masals anlatmla kitaplarnda ileyen Zarifolu, din deer ve argmanlar zerinden sosyal deerleri has bir sanat zihniyle ele almtr. Zarifolunun, ocuk kitaplarnda ayn zamanda yetikinleri de hesaba katan bir dil kullanlmaktadr. Bu sebeple yer yer ocuun dnyasna ve zihni alglamalarna bir tr jest mahiyetinde yaklamlar sz konusu olabilmektedir. Bu tr anlat edas sklatka deerler zerinden konuma da sklamaktadr. Fakat bu ekil bir yap her ne kadar byle bir ereve ierisinde okura sunulsa da Zarifolunda propagandaya ynelik bir tutum hi grlmemektedir. Aksine srekli bir ekilde ocuk kitaplarnda rahat bir anlat yntemi kendisini hissettirmektedir. ocuklarn zihni algsna daha ok yaklak duran kimi sanat masallarnda ise ocuk baknn younluk kazand aktr. Bununla birlikte deerlerin bu tr perspektife sahip eserlerde anlat ynnden zafiyet gsterdiini de syleyemeyiz. Zarifolu her hal krda iki tr perspektifte de deerleri anlat ve sanatsal konumlanlar bakmndan yerli yerinde, ustalkla kullanabilmektedir. Yrekdede ile Padiah gibi sanalsal deeri yksek bir ocuk edebiyat metni hem dini hem de sosyal deerler asndan ok zengin bir metindir. Katraslan, Sereku gibi fabl tr masallarda ise sosyal deerlerin daha da arlkl olduunu ifade etmemiz mmkndr. Kk ehzade gibi geleneksel masal trne yakn bir anlat ile yer okurun gnlnde iyi yer edinebilmi masallar ise aslnda geleneki eda ile bize anlatlmaya allm deerler btnne iaret etmektedir. Glck ve Aa Okul gibi ocuk iirlerinde ise yine deerleri sklkla dokuyan Zarifolu aslnda deerler meselesini sadece modern masal tr diyebileceimiz ocuk metinleri zerinden deil bunun yan sra ocuklar iin yazlm iirlerle de sylenebileceini gstermi oluyor. St mam oyununda ise hayat ile insann yzlemesini, tarihi artlarn aslnda bir tr geleneksel yapyla hayatiyet bulabilmesini bize

100

anlatmaktadr.

Halkn

kendi

iindeki

deerler

etrafnda

birleebilmesi

ve

vatanseverlii bu mecrada ele alnabilecek bir konudur. ocuun diline ve dnyasna ihtimamla yalaan Zarifolu, deerleri de ocuun anlayabilecei dil ile anlatmaya zen gstermi ve fakat yer yer imgesel dilin imkanlaryla da anlat zenginliklerine gitmitir. Tekrarlar ve zellikle de geleneksel dili yine geleneksel deerler balamnda ileyerek ocuk iirlerinde imgeci anlatm ve yma teknii kullanmtr. Zarifolu, dn yani gemiteki yaam ekillerini dnn diliyle ama modern zamanlara da uyarlayarak anlatmaktadr. Ayrca iirsel bir dil ile ocua ulatrabilmi deerler silsilesini btn kitaplarnda ilemeye aba gstermitir kanaatindeyiz. Sadece ocuk iirlerinde deil btn ocuk kitaplarnda poetik merkezli yaklamlar sz konusudur. Deerleri iki grupta inceledik. Birincisi Dini Deerler ikincisi ise Sosyal Deerler. Dini deerleri Metafizik Deerler ve Dnyev Deerler olarak ikiye bldk. almamz boyunca bu deerleri tasnife ve deerler zerinden Zarifolunun eserlerindeki deer konularnn tespitine altk. Temel Deerler insan meselenin tam ortasna koymaktadr. Srekli aksiyon halindeki insanilii yaamn merkezine alabilmi deer biimlerini ifade etmektedir. Bu sebeple ocuun deerlerle metinler zerinden irdelenmesi ve bunlarn ak edilmesini nemsiyor, almamzn sonular bakmndan zellikli bir yerde durduuna inanyoruz. Sanat ile pedagojik veriler arasnda temel deerler zerinden bir ba, bir iliki kurmaya altk. Bu anlamda Zarifolu, en iyi rneklerden birisidir. Hem byk ustalkla Trk iirinde ve edebiyatnda nemli bir yerde durmaktadr hem de ayn kalite ve duyarlkta ocuk eserleri kaleme almtr. ki ynnn de gl oluu ve ocuun bilin zihnine de seslenebilme kabiliyetlerinin de yksek oluu, almamza iyi bir merkez oluturmutur. Bu merkezden bakarak ocuk dnyasnn, zihninin sadece eitimin sk kurallar ile rl kalan zor ve karmak yapsn poetik telkinlerle dnsel bir yere yerletirmektedir. Yani Zarifolunun mmkndr. Zarifolunun btn ocuk kitaplarndaki en belirgin zellik, ocuk duyarlnn nde olmasdr. Konuan bir ocuk var her zaman bu kitaplarda. Fakat ocuk sesini yanslayan bir poetika zerinden pedagojiye katk saladn rahatlkla sylemek

101

ses ile deil bu ocuk duyarlklar. sezgileri gl ve geirdii ocukluk tecrbelerini hafzasnda saklayabilmi byk bir air ve yazarn ocuklarla kitap zerinden dostluk kurmas meselesi kadar bilimsel almalara k tutabilmesi ayrca nemli bir husustur. Zarifolunun ocuk metinleri belirli bir ya grubunu gz nnde bulundurarak oluturulmu metinler deildir. Aksine btn yalardaki okura seslenebilen farkl bir yapya sahiptir. Bu sebeple Zarifolunun ocuk metinlerine belirli bilimsel verileri esas alarak yaklamak sonuca gtrmeyebilir. Biz almamzda meseleyi genel dnerek ele aldk. Trk kltr ve folkloruna da yer yer akraba nitelikteki ocuk kitaplar aslnda Zarifolunun metinleri geleneksel anlat ekli ile modern anlatnn kaynaabildii farkl, kendine has metinlerdir. Bu ynyle de deerlerin younlukla ilenmi olmas tezimiz asndan avantaj olmutur. Tezimiz ile Zarifolunun ocua da yetikin okura da at rn sanatsal bak alarnn yan sra eitimsel deeri haiz, younluklu deerler btnnn grlmesi amalanmtr. Sanat elbette bilimsel verilere kaynaklk edip etmeyeceini dnmeden eselerini vermektedir ve fakat bu sonraki zamanlar ierisinde inceleme konusu olabilmektedir. te bu inceleme konumuzun genel mahiyeti de, sanatsal eserler zerinden bilimsel verilere ulaabilmedeki zorluklar beraberinde getirmitir. Yazl eserlerin tarihsel birer vesika olduunu kabul edersek, Zarifolunun bu vesikalarndan, zellikle ocuk eitim ve edebiyat zerine daha ok sz sylenebilecei, bilimsel veriler ve eletiri kritik metinleri elde edilebilecei ortadadr. Zarifolunun Trk edebiyatna, ocuk yaznna ve poetik telkinlerle pedagoji sahasna salad katklar minnetle anyoruz.

102

B BL YOGRAFYA ALDI, Mustafa, Zarif Prensin Sanat Masallarna Yolculuk, Hece Dergisi, Say: 126, 127, 128 BAYRAKLI, Bayraktar, slamda Eitim, 1. bs., M. . lahiyat Fakltesi Yaynlar, st, 1983 Cahit Zarifolu Yrek Safnda Bir air, airin Hayat, Zamandizin, Haz: Alim Kahraman,Kakns Yaynlar, st, 2003 EL OT, Thomas Stearns, Edebiyat zerine Dnceler, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ank, 1983 GNGR, Erol, Deerler Psikolojisi zerine Aratrmalar, 2. bs., tken Yaynlar, st. 1998 BRAH M, Eryiit, Cahit Zaarifolunun iirlerinde lm Dergah, Cilt 2, Say: 16 SOLMAZ, Smeyra, Trk ocuk Edebiyatnda Din gesi Cahit Zarifolu ocuk Kitaplar rnei, lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi retmenlii, Eitim Bilimleri Ana Bilim Dal, Yaynlanmam Lisans Tezi, Konya, 2004 R N, Mustafa Ruhi, ocua Adanm Konumalar, 2. bs., Sylei: H. Salih Zangin, Zarifolu R N, Mustafa Ruhi, Yedi klim Dergisi, Say, 5-6, Temmuz-Austos, 1987 R N, Mustafa Ruhi, ocua Adanm Konumalar, 2. bs., Sylei: H. Salih Zangin, Zarifolu Yetikin Okurun ocukluuna Seslenen Bir ocuk Yazardr, z Yaynclk, st, 2006 ZBAHE, Osman, Cahit Zarifolu/Biyografi, Memleket Dergi, Say 2, Mays 2006 ZDENREN , Rasim, Cahit Zarifolu Yrek Safnda Bir air, Hayat ve zlenimler, Haz: Alim Kahraman, Kakns Yaynlar, st. ZEL, smet, Makale, air ldren Rejim, Milli Gazete, 10 Haziran 1987 ZEL, smet, Makale, Cahit Zarifolu, Yeni afak, 7 Haziran, 1995

103

ZENSEL Ertan, BALI Mahzar, okkltrl Vatandalk, 1. bs., izgi Kitabevi, Konya, 2005 ZAR FOLU, Cahit, Kularn Dili, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989 ZAR FOLU, Cahit, Glck, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989 ZAR FOLU, Cahit, Aa Okul, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989 ZAR FOLU, Cahit, St mam, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2006 ZAR FOLU, Cahit, Sereku, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989 ZAR FOLU, Cahit, Kk ehzade, 1. bs., Beyan Yaynlar, st, 2005 ZAR FOLU, Cahit, Motorluku, Beyan Yaynlar, 1. bs., st, 1989 ZAR FOLU, Cahit, Yrek Dede ile Padiah, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989 ZAR FOLU, Cahit, Katraslan, 2. bs., Beyan Yaynlar, st, 1989 ZAR FOLU, Cahit, Konumalar, Beyan Yaynlar, st, 1987 ZAR FOLU, Cahit, Konumalar, 1. bs., Beyan Yaynlar, 1987 ZAR FOLU, Cahit, Konumalar, Beyan Yaynlar, st, 1989 ZAR FOLU, Cahit Yrek Safnda Bir air, airin Hayat, Zamandizin, Haz: Alim Kahraman, Kakns Yaynlar, st, 2003

104