1

LYS Edebiyat (zet Anlatm)

2
EDAM renci Kitapl -2 EDAMn yazl izni olmakszn, kitabn tmnn ya da bir ksmnn elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basm, yaym, oaltlmas ve/veya datm yaplamaz. Dizgi Editr Dr. brahim Hakan KARATA ihk@edam.com.tr Yazar Dr. brahim Hakan KARATA Bu esere, eletiri ve nerileriyle katkda bulunan Nihat KAVINa teekkr ederiz. Kapak ve Dzen Nevzat ONARAN Feyza ERYKSEL Bask ve Cilt yi ler Yay. ve Matb. Tic. Ltd. ti obaneme Cad. No: 14 Kathane/stanbul Tel: 0212 294 2331 1. Basm: stanbul - Aralk 2007 12. Basm: stanbul - Mays 2010

3
indekiler:

n Sz.................................................................................................................................................................................................................................... 5 Edeb Trler ........................................................................................................................................................................................................................... 8 TRK EDEBYATINDA NAZIM (R) .......................................................................................................................................................................... 14 LYS Edebiyat zet Anlatm Kitabnda Tanm Yer Almayan Terimler ve Kavramlar ...................................................................................................... 17 SZ SANATLARI .............................................................................................................................................................................................................. 19 Trk Edebiyatnda Dnemler............................................................................................................................................................................................... 22 slamiyet ncesi Trk Edebiyat ( - 10. yy.).................................................................................................................................................................... 23 Destanlar .............................................................................................................................................................................................................................. 25 slamiyet Etkisindeki Trk Edebiyat (11. 19. yy.)........................................................................................................................................................... 28 Halk Edebiyat (13. yy. - )................................................................................................................................................................................................ 31 HALK EDEBYATI ALANINDA ESER VEREN NL OZANLARIMIZ .................................................................................................................... 32 Edebiyat Sorular statistii.................................................................................................................................................................................................. 35 Divan Edebiyat (13.-19. yy.)............................................................................................................................................................................................... 36 Divan Edebiyat Nazm Biimleri........................................................................................................................................................................................ 37 Divan Edebiyat Nazm Trleri............................................................................................................................................................................................ 38 Divan Edebiyatlar ............................................................................................................................................................................................................ 39 Divan Edebiyatnda Akmlar ............................................................................................................................................................................................... 42 Bat Etkisindeki Trk Edebiyat (19. yy. - )..................................................................................................................................................................... 45 TANZMAT BRNC DNEM EDEBYATILARI (1860-1878) .................................................................................................................................. 46 TANZMAT kNC DNEM EDEBYATILARI (1878-1896) ..................................................................................................................................... 48 Servet-i Fnun Edebiyat (1896-1901) ................................................................................................................................................................................ 50 Fecr-i Ati Edebiyat (1909-1912)......................................................................................................................................................................................... 53 SERVET- FNUN DNEM BAIMSIZ EDEBYATILARI ..................................................................................................................................... 55 MLL EDEBYAT DNEM BAIMSIZ EDEBYATILARI...................................................................................................................................... 56 MLL EDEBYAT DNEM (1911-1923)........................................................................................................................................................................ 56 MLL EDEBYAT DNEM EDEBYATILARI .......................................................................................................................................................... 59 Cumhuriyet Dnemi Edebiyat (1923 - ) ......................................................................................................................................................................... 62 CUMHURYET DNEMNDE HECE R .................................................................................................................................................................... 64 CUMHURYET DNEMNDE HECE LE YAZAN BAIMSIZ ARLER .................................................................................................................. 67 CUMHURYET DNEMNDE SERBEST R ............................................................................................................................................................... 68 CUMHURYET DNEMNDE SERBEST R YAZAN BAIMSIZ ARLER .......................................................................................................... 71 3

4 kinci Yeni iiri.................................................................................................................................................................................................................... 72 CUMHURYET DNEMNDE HKYE VE ROMAN ................................................................................................................................................... 74 CUMHURYET DNEMNDE TYATRO ....................................................................................................................................................................... 78 CUMHURYET DNEMNDE ELETR, DENEME, GEZ, ANI................................................................................................................................. 79 Edebiyatta lkler ................................................................................................................................................................................................................... 80 ada Trk Dnyas Edebiyat .......................................................................................................................................................................................... 82 Edeb Akmlar ...................................................................................................................................................................................................................... 85 Kitap zetleri ....................................................................................................................................................................................................................... 89 Bat Etkisindeki Trk Edebiyat Sanatlar......................................................................................................................................................................... 96

N SZ
Sevgili renciler,

Edebiyat, malzemesi dil olan sanattr. Edeb metin ise edebiyatnn hayata ilikin kiisel ve benzersiz bakn d gc ile zenginletirerek yanstt bir sanat eseri, olunca ne edebiyat ne de edeb metni kendinden baka bir metinle anlamak ve anlatmak mmkn.

Peki neden edebiyat dersi var? Neden bunca edebiyat terimini, kuramn, dnemini ve edeb eseri renmeye alrz? Aslnda bizim renmeye altmz bugne kadar verilmi eserlerden yola karak ne olup bittiini kestirme gayretinden baka bir ey deildir.

Zengin edebiyat kltrmz ve tarihimizi, saysz edebiyatmz ve yaadklar dnemin zihniyetini bir ders kitabnda btnyle vermek mmkn olabilir mi? Bir Fuzuliyi, bir Karacaolan, bir Tanpnar brakn birka cmle ile anlatmay; onlar iin ciltlerle eserler bile yetmeyebilir. Hele byle zet halinde bir eser edebiyat zevki adna zarar verici bile olabilir.

Bir edebi metni kavramann tek yolu, onu batan sona zevkle okumaktr. Edeb metin, bizim dimamzda ne kadarlk bir lezzet braktysa o metinden alacamz da o kadardr.

Peki bu eser neden hazrland? Bu eser, lise edebiyat derslerinde ve LYSde karmza kan soru trleri ve ierikleri gz nnde bulundurularak sayfalarca bilgi arasnda boulmadan ihtiya duyacanz bilgiyi z bir biimde edinmeniz iin hazrland.

Zengin edebiyat tarihimiz, ema mantyla kolay renilecek ve aklda kalacak bir tasarmla anlatld. oklu zeka kuramndan ilhamla birden ok algmz harekete geirecek ekilde dzenlendi. Mmkn olduu kadar, nemli olduu dnlen bilgiler n plana karld.

6
Nasl almalyz?

retmeninizi dinleyin: ncelikle bilmelisiniz ki bu kitap retmenlerinizden daha ok bilgiye sahip deil ve bir konuyu hibir zaman bir retmen kadar canl anlatamaz. Snfta retmeninizi dikkatle dinleyip ilediiniz edebiyat bilgisinin ya da dnemin ana zelliklerini kavramalsnz. Sonra kitaba gein: Ardndan ilediiniz konuya bu kitaptan alabilirsiniz. Bir oturumda bitirmeyin: Ayn gn en fazla 2-3 konu almanz tavsiye ederiz. Bu eserdeki bilgiler youn olduu iin anladnz dnerek devam ederseniz rendiklerinizi ok abuk unutursunuz. Ezberlemeyin: Ezber kalc bir renme yolu deildir. Ezberlemek yerine sk tekrarlarla ve aadaki nerilerle ilikilere, benzerliklere ve farkllklara odaklann. Eser inceleyin: altnz terim, dnem, akm ya da sanat ile ilgili karakteristik zellikleri ieren bir eser bulun ve inceleyin. Eserleri, bu kitabn ilgili blmnde ad geen eserlerden semenizi tavsiye ederiz. Karlatrma yapn: Her ilediiniz konuyu, dnemi, akm, sanaty ya da eseri mutlaka nceki konu ya da konularla karlatrn. Karlatrrken unlara dikkat edin: > Benzer ve farkl ynleri listeleyin. > ncekinin sonrakine etkisini ya da sonrakinin ncekinden rnek ald durumlar belirleyin. > Yeni ile eski arasndaki iliki erevesinde gelien yeni edebi biimleri fark edin. Okuyun: Ve tabii ki bu eserde ad geen farkl trlerde yaptlardan bulun ve bol bol okuyun.

Yararl olmas midiyle baarlar dilerim.

Kafana gre bir kitap buldun sonunda. Ama batan syleyeyim: Henz snav kazandran ip yaplmad ve bu kitap da byle bir iddiada deil. Ve maalesef bu yl da en byk grev sana dyor. Sana yapacam en byk katk moralini bozmadan yardmc olmak imdi ie nereden balayacamz belirleyelim: lk iimiz alma stilimizi belirlemek olmal. Aadaki nerilerim iine yarayabilir. Ritm tut: Tr farkl olsa da mzikten holanmayanmz yoktur. Mzik ise ritm demektir, imdi alma masanda holandn bir arknn ritmini tut. Ardndan alman da aynen byle bir ritme bala. Her gn belli bir saatte edebiyat konularn ritmik olarak tekrarla. Ahenk yarat: Ahenk gzelliin temel unsurudur ve dolaysyla ruhumuzun gereksinimidir Ahenksiz olan rahatszlk verir. Pe pee altn konular arasnda bir ahenk olsun. likisiz konular art arda almak seni gereinden fazla yoracaktr. Grsellik kat: Beynimizin en nemli grevlerinden biri el-gz koordinasyonunu salamaktr. Gzlerinle okuduklarn, ellerinle yazdn notlarla ya da izdiin grsellerle zenginletirirsen altklarn daha kolay kavrar ve daha ge unutursun. Payla: Paylamak mutluluk verir. Paylamc ol. rendiklerini paylamakta daha da cmert davran. nk bildiini paylaan iki tr kazan Salar: Hem kendi bilgisini salamlatrr hem de karsndakinden bilmediklerini renir. Sentez yap: Hayat ok karmak bir dzen ierir. Hayatta baarl olmak da farkl baka bilmekten ve herkesin gremedii ilikileri grebilmekten geer. Edebiyat konularn da alrken kimsenin tahmin edemeyecei ilikiler kur ve bu ilikinin gerekesini akla. Kondisyonunu artr: Hayat batan sona bir snav. Kendini bildin bileli sorumluluklarnn her gn biraz daha arttn fark etmedin mi? niversiteye giri snav ise bugn iin hayatnn en nemli snav. Rakiplerin ok ve zorlu. Dayankl olmazsan ipi gsleyemeden pes edersin. Unutma, hayat senin iin bu snava rahmet okutacak yeni snavlar hazrlyor imdiden.

EDEB TRLER
Trk ve dnya edebiyatnda ortaya konan eserler, amalar ve ierikleri asndan farkl zellikler tarlar. Bu eserler genel olarak ana balkta toplanr. Ancak son dnemde bu snflandrmalarn snrlar anm ve i ie girmi trler ortaya kmtr.

SANAT METNLER (KURGU METNLER) iir Kiinin duygu ve dncelerini dizeler halinde ahenkli ve sanatl bir syleyile aktard edebi metinlerdir. (6-11. sayfalarda ayrntl olarak incelenmitir.) yk (Hikye) Yazarn yaanm ya da yaanmas mmkn bir olay yer ve zamana balayarak kurgulad; ayrntlara inmeden, youn ve arpc bir anlatmaya dayal ksa edeb metinlerdir. ykde vurgu, olaydadr. (4. sayfada ayrntl olarak incelenmitir.) Roman Yazarn yaanm ya da yaanmas mmkn olaylar zincirini btn karmakl ve ayrntlaryla bir btnsellik iinde yer ve zamana balayarak kurgulad anlatmaya dayal edeb metinlerdir. Romanda vurgu, kahramandadr. (4. sayfada ayrntl olarak incelenmitir.) Tiyatro Yazarn yaanm ya da yaanmas mmkn bir olay sahnede canlandrlmas amacyla kurgulad gstermeye dayal edeb metinlerdir. (4. ve 5. sayfalarda ayrntl olarak incelenmitir.) Masal Yeri ve zaman belirsiz hayal rn ve olaanst olaylarn ounlukla insanst zelliklere sahip kahramanlar etrafnda anlatld, eiticilik zellii ar basan szl ve anonim edeb metinlerdir. Ksa, youn ve sanatl bir anlatm vardr. Deme ya da tekerleme ile balar. Olay blm masaln asl blmdr. Dilek blmyle son bulur. Evrensel deerler ilenir. yilik-ktlk gibi zt durumlar ierir. Fabl Kahramanlar hayvanlar ve bitkiler olan yklerdir. Kiiletirme ve konuturma sanatna bavurulur. Ders verme amac tar.

RETC (YAAMA DAYALI) METNLER Gnlk (Gnce-Ruzname) zlenimlerin tarih atlarak, gn gnne yazlmas ile oluan ksa yazlardr.

Sylev (Nutuk) Bir toplulua belli dnceleri alamak, o topluluu duygulandrp coturmak amac tayan gzel ve etkili konuma metinleridir.

10

10

11

11

12

12

13

13

14

TRK EDEBYATINDA NAZIM (R)

14

15
iirde ahenk; l, uyak, redif, durak, aliterasyon, asonans ve nazm birimi gibi unsurlarla salanr.

Nereden bulurlar bu sorular? Hayal kurmak parayla deil ya. Hadi devam edelim hayal kurmaya. imdi edebiyat sorular hazrlayan komisyonda bir yesin. Ve konu da edeb akmlar olsun. Sadece bir soru hakkn var. Ve bu soruyla rencilerin edeb akmlarn zellikleri, yerli ve yabanc temsilcilerini ve akm karakterize eden bir edeb metni bilip bilmediklerini leceksin. Ne yapardn? Hadi enme de bir soru hazrla. yle okkal olsun. stersen km sorulara bir bak. Yol gsterebilir. Ama eminim sen daha zorunu sorabilirsin. MANZUME VE R Manzume, iir gibi lyle yazlr, kafiye, redif vb. ahenk unsurlar ierir. Ancak iirden farkl olarak duygu ve hayallerin imgelerle youn anlatm yerine bir gerek ya da kurgu olay olu srasna gre aktarr.

15

16
Trk edebiyatnda arlkl tr iirdir. Bu yzden zellikle Cumhuriyet dnemine kadar edebiyatlarmz, bugnk romana ve hikayeye benzer olay evresinde gelien anlat trlerinde de iir unsurlarn kullanmlardr. Mesneviler, manzumelerin en yaygn rnekleridir. Cumhuriyet dneminde Orhan Velinin manzum fabl evirileri de manzume kabul edilebilir. Tevfik Fikret (Balk) ve Mehmet Akif de (Seyfi Baba) manzume trnde birok eser vermilerdir. Seyfi Baba (Manzume) Akam Musikisi (iir) Mehmet Akif Ersoy Yahya Kemal Beyatl Geen akam eve geldim. Dediler: -Seyfi Baba Hastalanm, yatyormu. -Nesi varm acaba? -Bilmeyiz, olu haber verdi geerken bu sabah. -Keki ben evde olaydm... Esef ettim, vah vah! Bir fener yok mu, verin... Nerde sopam? Kz abuk ol... Gecikirsem kalrm beklemeyin... Zira yol Hem uzun, hem de bataktr... -Daha al, kalnz: Teyzeniz geldi, bu akam, deiliz biz yalnz. Sopa sa elde, krk caml fener sol elde; Boanan yamur iliklerde, amur ta belde. Hani, oktan gmlen kaldrmn, hortlayarak, Gel! diyen talar kurtarmasa, insan batacak. Saksaanlar gibi sektike birinden birine, Bouyordum mteveffy btn ferine. Sormayn derdimi, bitmez mi o talar, giderek, Dt artk bize gllerde pekala yzmek! Yakamozlar saarak her tarafndan fenerim, ifte sandal, yzyorduk, o yzer, ben yzerim Kandillide, eski bahelerde, Akam kapannca perde perde, Bir hatra zevki var kederde. Artk ne gelen, ne beklenen var; Tenh yolun ortasnda rzgr Terin yapraklaryle oynar. Gittike derinleir saatler, Rikkatle, yava yava ve yer yer Sessizlik daima ilerler. rperme verir hayale sk sk, Hep bir kapdan giren karanlk, ok belli ayak sesinden artk. Gzlerden uzaklanca dny Bin bir geceden birinde gya Balar rya iinde ry.

16

17

LYS EDEBYAT ZET ANLATIM KTABINDA TANIMI YER ALMAYAN TERMLER VE KAVRAMLAR
alegorik anlatm: Bir sanat eserindeki gelerin gerek hayattan bir eyleri temsil etmesi durumu. k: 1. Birbirini seven bir iftten kadna oranla genellikle erkee verilen ad, 2. halk ozan Osmanl Devletinin son yllarnda ortaya kan ve Osmanlnn kurtuluu iin ileri srlen dnceler: Batclk: Batl deerleri savunan aydnlarn temsil ettii akm. slamclk: Osmanl Devletinin devamnn slam dini ortak paydasnda mmetilik esasna dayal olarak devam etmesi gerektiini ileri srenlerin temsil ettii akm, Panislamizm. Trklk: Osmanllk ve slamclk akmlar karsnda btn Trklerin tek vatanda ve tek bayrak altnda birletirilmesini amalayan akm, Pantrkizm. Osmanlclk: Osmanl Devletini oluturan Mslman ve gayri mslim unsurlar bir arada tutmay amalayan ve Osmanlnn bir imparatorluk olarak devam etmesi gerektiini dnenlerin oluturduu akm. Gizemcilik: Akln yetmedii alanlarda ve zellikle Tanr kavramnda, geree gnl yoluyla veya bir irade zorlayyla ulalabileceini kabul eden felsefe ve din retisi, mistisizm. Musammat: Divan edebiyatnda beyitlerden oluan gazel ve kasidelerin her bir beytine dize/ler eklenerek uygulanan ve bendlerden kurulu nazm biimlerine (murabba, muhammes, mseddes, msebba, msemmem, mtessa, muaer, terbi, tahmis, tadir, tesdis, tesbi, tesmin, tes-i, tair, terkib-i bend ve terci-i bend) verilen genel ad. Nazm Biimi/Tr: ekli eriine ve konusuna gre iirin kendi iinde ayrlan ve adlandrlan her bir tr. Plan (Yap): Bir edeb eserin meydana getiriliinde uyulan dzen. Hikaye, roman, tiyatro gibi anlatma dayal edebi eserlerde yapy oluturan temel unsurlar olay, kii, zaman ve mekandr. Olay, Olay rgs, Dramatik rg: Hikaye, roman, tiyatro gibi anlatma dayal edebi eserlerde karakter ve tiplerin bandan geenler. Olay evresinde gelien metinlerde birden fazla olay yaanr. Bu olaylarn birbiri ile balantsna olay rgs denir. Gstermeye dayal edebi metinlerde olay rgs dramatik rg adn alr. Olay Kiisi: Hikaye, roman, tiyatro gibi anlatma dayal edebi eserlerde karakter ve tiplerden oluan kiilerin tm. Olay kiileri gerek hayattan alnm olabilecei gibi fantastik, bilimkurgu hayvan ya da dier varlklar olabilir. Zaman, Mekn: Olay evresinde gelien edebi eserlerde olayn getii bir zaman ve mekan olmaldr. Zaman ve mekn gerek olabilecei gibi kurmaca da olabilir. Saf iir: Zengin sembollerle, ritimli szlerle seslerin uyumlu kullanmyla ortaya kan, hece ve durak bakmndan denk ve kendi bana bir btn olan edebi anlatm biimi.

17

18

Edeb Metinlerin Temel fade ekilleri MANZUM Alt alta yazlm dizelerden oluan, genellikle uyakl ve ll edebi metinlerdir. Okuyucuda coku uyandracak eklinde yazlanlarna iir denir. MENSUR Dz yaz (nesir) biiminde oluturulan edeb metinlerdir.

Sanatlarn Snflandrlmas GRSEL (PLASTK) SANATLAR Mimari Heykel Resim Hat DRAMATK (RTMK) SANATLAR Tiyatro Dans Sinema Bale Opera

TSEL (FONETK) SANATLAR Mzik Edebiyat

18

19

SZ SANATLARI
iirde ve dz yazda szn etkisini artrmak amacyla szcklerin/ifadelerin anlamlar ya da sesleri zerine kurulu sanatl syleyilere sz sanatlar denir. Sz sanatlar daha ok iirde karmza kmakla birlikte dz yazda da kullanlr. Hatta bazlar sadece dz yazya aittir. Aada aklanan yaygn sz sanatlar dnda birok sz sanat daha bulunmaktadr.

19

20

20

21

21

22

TRK EDEBYATINDA DNEMLER

Trk Edebiyatnn Dnemlere Ayrlmasnn Gerekeleri 1. Corafya deiiklii: Trk edebiyat, tarih sahnesine kt gnden bugne kadar glerle, yaad corafyay srekli deitirmi bir milletin edebiyatdr. 2. Din deiiklii: Trk milleti 10. yzylda slam kabul ederek eski dinlerini brakmtr. 3. Dil etkileimi: 10. yzyldan itibaren Arapa ve Farsadan; 19. yzylda Franszcadan ve 20. yzylda ngilizceden giren szcklerle Trkenin kelime hazinesinde nemli deiiklikler grlmtr. 4. Kltr etkileimi: Yaad corafyay ve dinini deitiren Trklerin kltrel hayat da nemli oranda deiime uramtr. Tm bu gerekelerle edebi eserlerin ieriklerinde ve biim zelliklerinde deiimler yaanmtr. Bu deiimlerin ortak zellikler gsterdii alar ya da yllar, edebiyat tarihisi M. Fuat Kprl tarafndan Trk edebiyatnn dnemleri olarak belirlenmitir.

22

23

SLAMYET NCES TRK EDEBYATI ( - 10. YY.)

Trklerin slam uygarl etkisinde eserler ortaya koymaya baladklar 11. yzyla kadar sren dnem. SZL EDEBYAT DNEM (... - 8. yy.) Trklerin henz yazy kullanmadklar dnemdeki edebiyattr. Bu dnem edebiyat, szl olarak retilmi ve kulaktan kulaa yaylarak varln srdrmtr. Bu dnemde edebiyatmz amanizm, Maniheizm, Budizm gibi dinler etkilemitir.

KOUK Sr denilen av trenlerinde sylenen daha ok doa, ak, sava ve yiitlik konulu iirlerdir. Kouk Halk edebiyatnda koma adyla srm- tr. SAGU Yu denilen lm trenlerinde, len kiilerin erdemlerini ve duyulan aclar dile getiren iirlerdir. Sagu Halk edebiyatnda at adyla srmtr.

SAV zl szlerdir. Bugn bile atasz olarak kullanmaya devam ettiimiz savlar bulunmaktadr. DESTAN Trk milletinin bandan geen ve etkileri yllar boyu sren nemli hadiselerin kulaktan kulaa aktarld anlatlardr. Destanlara zamanla olaanst durumlar ve kahramanlar eklenmitir.

23

24
YAZILI EDEBYAT DNEM (8. -1O.yy.) Trklerin elde edilen ilk yazl eserlerinin ortaya kndan slam kabul ediine kadar geen dneme Yazl Edebiyat Dnemi denir. Gktrk ve Uygur alfabeleri kullanlmtr. Gktrk (Orhun) Yaztlar (8. yy.) Bugnk Moolistan snrlar iinde bulunan ve Vezir Tonyukuk ve Yollu Tigin tarafndan yazlan bu yaztlar Trk adnn ilk kez kullanlmas ve Trkenin zelliklerini gstermesi bakmndan nemlidir. Kullanlan edeb dil yaztlarn edebiyat rn olarak kabul edilmesini salamtr. Ayrca bu yaztlar tarih belge nitelii de tamaktadr. a) Bilge (Vezir) Tonyukuk Yazt (720) b) Kl Tigin Yazt (732) c) Bilge Kaan Yazt (735) Uygur Dnemi Eserleri lk kez yerleik hayata geen Uygurlarn yazl eserleri daha ok din ieriklidir. Budizm ve Mani dininin esaslarn anlatan ya da dualarn ieren bu eserler Turfan yresinde yaplan kazlarda ortaya karlmtr. Talara kaznarak yazlan Gktrk metinlerinden farkl olarak Uygur metinleri kitap halindedir.

24

25

DESTANLAR
Bir milletin tarihinde derin izler brakm hadiselerin ya da kahramanlarn anlatld eserlere destan denir. Doal Destanlar Halk arasnda ortaya kan anonim rnlerdir. Bunlar genellikle daha sonra bir air tarafndan derlenip dzenlenmitir. Ancak Trk destanlar daha sonra derlenmedii iin u anda elimizde sadece zetleri bulunmaktadr.

Trklere Ait Doal Destanlar Trk milletinin yazl kaynaklarnn olmad dnemdeki tarihini, kltrn ve yaam ekillerini ieren en nemli kaynaklardr. Altay- Yakut Destanlar 1. Yaratl Destan Saka Destanlar 2. Alp Er Tunga Destan: Trk-Iran savalarn ve Alp Er Tungann kahramanln anlatr. 3. u Destan: Trklerin Byk skenderle savan ve Trk Hakan unun kahramanlklarn anlatr. Hun Destan 4. Ouz Destan: Hun Hkmdar Meteyi ve onun hayatn anlatr. Gktrk Destanlar 5. Bozkurt Destan: Trklerin dii bir kurttan treyiini anlatr. 6. Ergenekon Destan: Bir yenilgi sonras Ergenekonda kalan Trklerin orada bir demir da eritip kurtulularn anlatr. Uygur Destanlar 7. Treyi Destan: Uygurlarn bir erkek kurttan treyii anlatlr. 8. G Destan: Uygur Trklerinin anayurtlarndan gn anlatr.

25

26

Baka Milletlere ait Doal Destanlar Destan Millet Glgam Smer Destan lliada, Odysseia Yunan Destan Kalevala Fin Destan Nibelungen Alman Destan Ramayana, Mahabarata Hint Destan Cid spanyol Destan Chanson de Roland Fransz Destan

Yapma Destanlar airi ya da yazar belli olan ve ne zaman yazld bilinen destanlardr. Yazar Destan Millet Virgilius Aeneis ngiliz Destan Dante lahi Komedi talyan destan Tasso Kurtarlm Kuds talyan Destan Milton Kaybolmu Cennet ngiliz Destan Firdevsi ehname ran Destan Voltaire - Henriade - Fransz Destan

26

27
Ariosto lgn Orlando talyan Destan

slamiyet Sonras Trk Destanlar Satuk Bura Han Destan (Karahanl) Manas Destan (Krgz) Cengiz Han Destan (Mool) Battal Gazi Destan (Seluklu) Krolu Destan (Osmanl)

27

28

SLAMYET ETKSNDEK TRK EDEBYATI (11. 19. YY.)

Gei Dnemi (11.-12. yy.) Trklerin Mslman olduu 10. yzyldan, Divan edebiyatnn balangc olarak kabul edilen 13. yzyla kadar sren dnem.

28

29

Dede Korkut Hikayeleri

29

30
Destandan halk hikayesine gei dnemi rndr. 12 hikayeden oluur. Eserde bir yandan Trklerin slam ncesi hayatlar anlatlrken dier yandan slama ait unsurlara da yer verilir. Dede Korkut, hikayelerin iinde ad geen, yal, bilge, mehul bir halk ozandr. Eser 15. yy.da yazya geirilmitir. Nazmla nesir i iedir. Kahramanlk, yiitlik, boylar aras savalar, ak, aile birlii eserde ilenen konular arasndadr. zellikle Deli Dumrul hikayesinde olduu gibi Trk aile yaps, aile balar, ailenin kutsall nemli yer tutan bir konudur,

30

31

HALK EDEBYATI (13. YY. - )

Szl Edebiyat Dneminin devam niteliinde ancak slam kltr ile yorularak 13. yzyldan itibaren yeni bir kimlik kazanan hece ve drtlk zerine kurulu edebiyat dnemi.

31

32

HALK EDEBYATI ALANINDA ESER VEREN NL OZANLARIMIZ

32

33

Tasavvuf Dncesi Trklerin slamiyeti kabulyle edebiyatmzda dini ierikli edebi metinler de artmtr. Dini ierikli edebi metinlerde yaygn olarak karmza kan baz kavramlar tasavvuf dncesi ile alakaldr. Tasavvuf dncesi, vahdet-i vcudu (varln birlii) esas alan bir anlaytr. Tasavvufi dnceye gre her ey yaratcnn bir yansmas, glgesi gibidir. Asl ve tek varlk Tanrdr. Tanr hsn-i mutlaktr (mutlak gzellik) ve insan dier tm aldatc gzelliklerden arnarak mutlak gzellie ulamak iin abalamaldr. Gerek ak budur. Gerek aka ulaabilmenin yolu bir mride (insan- kamil, yol gsterici, eyh) tabi olmak ve fenafillaha (lmeden nce Tanrya ulamak) erimektir. Tasavvuf dncesi Halk edebiyatnda ayr bir kol (Tekke edebiyat) halinde gelimitir. Bununla beraber hem Ak edebiyatnda hem de Divan edebiyatnda tasavvuf dncesi ve ilgili kavramlar sk sk kullanlmtr.

33

34
Tasavvuf dncesini ileyen iirlerden rnekler: Ete kemie brndm Yunus gibi grndm. Yaradlan severim Yaradandan tr Akn ald benden beni Bana seni gerek seni Ben yanarm dn gn Bana seni gerek seni

34

35

EDEBYAT SORULARI STATST

35

36

DVAN EDEBYATI (13.-19. YY.)

11. yzylda Trklerin slamiyeti kabulyle balayan ve ran ve Arap dil, kltr ve edebiyatlar etkisinde gelierek 19. yzyla kadar sren edebiyat anlayna verilen genel addr. Klasik Trk edebiyat ya da Yksek Zmre edebiyat da denir.

36

37

DVAN EDEBYATI NAZIM BMLER

37

38

DVAN EDEBYATI NAZIM TRLER

38

39

DVAN EDEBYATILARI

39

40

40

41

ikyetname Fuzuli Selam verdim, rvet deildir diye almadlar. Hkm gsterdim, faydaszdr diye iltifat etmediler. Eeri grnrde itaat eder gibi davrandlar ama btn sorduklarma hl diliyle karlk verdiler. Dedim: - Ey arkadalar, bu ne yanl itir, bu ne yz askldr? Dediler: - Bizim adetimiz byledir. Dedim:- Benim riayetimi gerekli grmler ve bana tekat berat vermiler ki ondan her zaman pay alam ve padiaha gnl rahatl ile dua klam.

41

42
Dediler:- Ey zavall! Sana zulm etmiler ve gidip gelme sermayesi vermiler ki, daima faydasz mcadele edesin ve uursuz yzler grp sert szler iitesin. Dedim:- Beratmn gerei niin yerine gelmez? Dediler: - Zevaittir, husul mmkn olmaz. Dedim: - Byle evkaf zevaidsiz olur mu? Dediler: - Asitanenin masraflarndan artarsa bizden kalr m? Dedim: - Vakf maln diledii gibi kullanmak vebaldir. Dediler: - Akamz ile satn almz, bize helaldir. Dedim: - Hesaba alsalar bu tuttuunuz yolun fesad bulunur. Dediler: - Bu hesap, kyamette sorulur. Dedim: - Dnyada dahi hesap olur, haberin iitmiiz. Dediler: - Ondan dahi korkumuz yoktur, ktipleri raz etmiiz. Grdm ki sualime cevaptan baka nesne vermezler ve bu berat ile hacetim klman reva grmezler, aresiz mcadeleyi terk ettim ve meyus mahrum gue-i uzletime ekildim.

DVAN EDEBYATINDA AKIMLAR

Alt asrlk Divan edebiyat dneminde zaman zaman baz akmlar ortaya km ancak kalc bir etki brakamamlardr. Trki-i Basit (Basit Trke) 16. yy. Arapadan ve Farsadan szck ve tamlamalarn ok sk kullanld Divan iirinin dili zellikle 16. yzylda anlalmas g bir hal almt. Tatavlal Mahrem ve Edirneli Nazmnin ncs olduu bu akm Divan iirinde halkn konutuu Trke kullanlmas talebi ile ortaya kmtr. Ancak Trkenin aruz lsne uygun bir dil olmamas ve bu akmn nderliini yapan airlerin gl iir yeteneinden mahrum olmalar bu akmn baarya ulamasn engellemitir. eyh Galibin de Trki-i Basit gazelleri bulunmaktadr. Sebk-i Hind (Hint slubu) 17. yy. Divan edebiyat kalplam benzetme ve syleyiler (mazmun) zerine kuruludur. Kalplam syleyii krmak ve iire yenilik getirmek amacyla gelien bu akm, Divan iirini daha soyut ve kapal (sembolik) bir iir haline getirmitir. Nabi, Nail ve Neati gibi usta airlerin Sebk-i Hind tarznda gazelleri bulunmaktadr. Mahallleme (Yerelleme) 18. yy. Divan iiri, biim zellikleri yannda dilini ve konusunu da yabanc kaynaklardan alr. iirde geen kahramanlar, ehirler, tarihi olaylar ou zaman ran tarih ve kltrnden alnmtr. Nedim ile balayan Mahallileme akmyla Divan iirine yerli dil ve unsurlar girmeye balamtr. stanbulda konuulan gnlk dil iindeki deyimler ve syleyi zellikleri yannda bir mekan olarak da stanbul iire sokulmutur.

42

43

Trk-i Basit Gazel eyh Galip Koycek bize garda duman atturdu zgrtlk Kokden plyu prtyu satdurdu zgrtlk Zarraflar inanmaz asunaflar sze ganmaz ok kimsey gehr ile zbartdurdu zgrtlk anlard eem zengn iken an gibi emme Suncu deyu azum gapatdurdu zgrtlk Zalt ben m ya Gastammanulu da cbr oldu Dnyayu birbirne gatdurdu zgrtlk Bakkal gasap etmekc zokakda ben gzler Tara hman damda gapatdurdu zgrtlk Gurtara alab alayumuz gasdu gavurdu Mal goymadu heskesde top atdurdu zgrtlk Gaalb ne kz galdu ne dombay ne bi eek kokden pluyu prtuyu satdurdu zgrtlk

Sebk-i Hind Gazel Neati Gittin amma ki kodun hasret ile can bile stemem sensiz olan sohbet-i yaran bile Devr-i meclis bana girdab- beladr sensiz Mey-i zehr-ab- sitem sagar- gerdan bile Baa sensiz bakamam emime ate grnr Gl-i handan deil serv-i hraman bile Sineden derd ile bir ah edeyim kim dnsn Aksine erh-i felek mihr-i drahan bile Hr- firkatle Neati-i hazinin ya hayf Dammen-i lfeti ak oldu girban bile

Mahall Gazel Nedim Muradn anlarz ol gamzenin izanmz vardr Beli sz bilmeziz amma biraz irfanmz vardr 0 uhun sunduu peymaneyi reddetmeziz elbet Annla bylece ahd etmiiz peymanmz vardr Mnasibdir dana ey tfl- nazm hccetin al gel Beiktaa yakn bir hane-i viranmz vardr Elin koy sine-i billura rahm et aka zira Beyaz zre bizim de pene bir fermanmz vardr Gzel sevmekde zahid mgilin var ise bizden sor Bizim ol fende ok tahkikimiz itkanmz vardr Koup her eb miyann canna can katmada ayar Be hey zalim sen insaf et bizim de canmz vardr Sklma bezme gel bi-gne yok davetlimiz ancak Nedim bendeniz bir dhi sultanmz vardr

43

44

44

45

BATI ETKSNDEK TRK EDEBYATI (19. YY. - )

19. yzyln ilk yarsndan itibaren, toplumsal ve siyasi deiimlerin edebiyatmza yansmasyla balayan ve Batl edebiyat anlayyla yerli edebiyat anlaynn sentezi olan yeni edebiyat dnemi.

Tanzimat Dnemi Trk Edebiyat (1839-1896)

A) Hazrlk Dnemi: 1839 Tanzimat Fermanndan 1860ta ilk zel gazetenin kna kadar geen sreye hazrlk dnemi denir. Bu dnemin ayrc zellii edebiyatmzda Batl anlamda yeniliklerin balamasdr. 1. 1831de ilk resmi gazete (Takvim-i Vekayi) kt. 2. 1840ta ilk yar resmi gazete (Ceride-i Havadis) kt. 3. Batdan ilk iir evirileri (Tercme-i Manzume) yaynland. 4. lk modern tiyatro oyunu (air Evlenmesi) yazld. 5. lk roman evirisi (Telemak) yapld.

B) Birinci Dnem: 1860ta ilk zel gazetenin (Tercman- Ahval) yaynlanmasndan 1878del. Merutiyetin kaldrlmasna kadar sren dneme Tanzimat Birinci Dnem denir. Bu dnemin ayrc zellii hazrlk dnemindeki denemelerin ardndan Batl anlamda zgn edeb eserlerin halkn bilinlendirilmesi amacyla verilmeye balamasdr. Dnemin zellikleri: Zihniyet: Sanatlar genellikle Fransada eitim grmlerdir, Batc ve yenilikidir. Hemen hepsi politikac ve mcadele adamyd. Sanatlar air, romanc, tiyatro yazar, devlet adam vb. ok ynl kiilerdi. Sanatlarn toplumun Batl deerleri kavramas amacyla kullandlar. Tema / Konu: Eserlerinde ounlukla vatan, ulus, bamszlk, hak, adalet, eitlik kavramlarn ilediler. Edeb eserlerdeki konular deimiti; ancak biim olarak eskiden kopamadlar. Tr: ounlukla Divan iirinin nazm biimlerini kullandlar. Hece lsn de denediler. Edebiyatmza birok ilk bu dnemde girdi:

C) kinci Dnem 1. Merutiyetin kaldrlmasyla balayan ve 1896da Servet-i Fnun dergisi evresinde yeni bir edebiyat topluluunun olumasna kadar sren ve ilk dnemden farkl olarak toplumsal sorunlardan uzak durarak sanat n plana karan edeb balamasdr. yat dnemine Tanzimat kinci Dnem denir. Dnemin zellikleri: Zihniyet: Toplumsal ve siyasi konulardan bireysel konulara geildi. Sanat, toplumsal kayglarla deil sanat kaygsyla verildi. Tema / Konu: iirde konu birlii saland. Tr: Aruz ls ile birlikte Batl iir teknikleri de kullanld. iirde romantizmin, roman ve ykde realizm ve natralizmin etkisi grld. Dil ve Anlatm: Dilde sadeleme abalar terk edildi. iir dz yazya yaklatrld. Tiyatro eserleri oynanmak iin deil okunmak iin yazld.

1839 ylnda toplumsal yaamda Batl anlamda dnmler gerekletirmeyi amalayan Tanzimat Fermannn ilanyla balayan ve 1896 ylnda balayan Servet-i Fnun Dnemine kadar sren dnem.

45

46
roman, makale, eletiri, noktalama iaretleri, tiyatro, vb. Dil ve Anlatm: Dilde sadelii olamadlar,

amaladlar

ancak

baarl

TANZMAT BRNC DNEM EDEBYATILARI (1860-1878)

Edebiyat brahim inasi (1826-1871) Klasisizm Hayat ve Edeb Kiilii Hakknda Notlar Gazeteci Fransada eitim grmtr. Batl anlamda eser veren ilk sanatdr. brahim Agah Efendi ile 1 860ta ilk zel gazetemiz olan Tercman- Ahval gazetesini kard. Bu gazetenin ilk saysnda ilk makaleyi yaynlad. Dilin sadelemesi iin abalad. lk kez noktalama iaretlerini kulland. Bat iirinden rnekler evirdi. Batl anlamda ilk Eserleri air Evlenmesi Batl tarzda ilk tiyatro Tercme-i Manzume (eviri iirler) Mntehabat- Ear (iir) Durub- Emsal-i Osmaniye (ataszleri szl Tercman- Ahval (1960)(ilk zel gazete) Mukaddime (ilk makale)

46

47
Namk Kemal (1840-1888) Romantizm tiyatro eserini yazd. air, romanc, tiyatro yazar, devlet ve dnce adam. Vatan airi olarak da bilinir. lk iirleri Divan edebiyat etkisindedir. iirimizi Divan iiri etkisinden kurtarmak iin abalad. iirlerinde kar olmasna ramen Divan edebiyat biimlerine bal kald. Konular gerek hayattan ve siyasi kavramlardan (vatan, millet, bamszlk...) seti. Divan edebiyatndaki syleyi ve para gzellii yerine ierie ve konu btnlne nem verdi. Hece lsyle denemeleri olmasna ramen ounlukla aruzu kulland. Toplumun bilinlendirilmesi amacyla sade bir dili savunmasna ramen ar bir dil kulland. Tiyatroyu faydal bir elence olarak grd. Romanlar teknik ynden salam deildir. Kahramanlar romantizmin etkisiyle iyiler ve ktler olmak zere ayrlmtr. Ayn zamanda gazeteci olan Namk Kemal mcadeleci bir kiilie sahiptir. air, devlet adam, gazeteci Edebiyat anlaynda netlik olmayan airimiz, Batl anlay savunmasna ramen iirlerini ierik ve biim asndan Divan edebiyatnn zelliklerine uygun yazd. Ancak hak, adalet, kanun gibi kavramlar Namk Kemal gibi o da kulland. Halk edebiyatn savunmasna ramen hece lsyle pek eser vermemitir. La Fontaineden eviriler (fabl) ntibah (ilk edebi roman) Cezmi (ilk tarihi roman) Vatan yahut Silistre, Zavall ocuk, Akif Bey, Glnihal, Celalettin Harzemah, Karabela (tiyatro) Tahrib-i Harabat (eletiri, Ziya Harabatna cevap niteliindedir.) Takip (eletiri)

Paann

Ziya Paa (1825-1880)

Ahmet Mithat Efendi (1844-1912) Romantizm

Gazeteci, romanc, hikayeci, tiyatro yazar, devlet adam Geni halk topluluklarna seslenmeyi ve eserleriyle onlar eitmeyi amalamtr. Dili sadedir. Kendini halkn retmeni olarak kabul etti, 200e yakn eser yazd. Her trde roman yazd. Eserlerinde genel olarak Dou-Bat kltr atmasn iledi. Eserleri teknik ynden zayftr. Eserlerinde olaylarn akn keserek okuyucuya seslenir. Tercman- Hakikat yannda birka gazete ve dergi daha kard. Dil bilimci, romanc, devlet adam

Terkib-i Bent - Terci-i Bent iir ve na (Batl edebiyat anlayn savunduu makale) Harabat [Divan iiri antolojisi (n szde Halk edebiyatn eletirmi ve Divan edebiyatn savunmutur.)] Zafername (Ali Paaya Hicviye) Ear- Ziya (iir) Defter-i Amal (ocukluk anlar) Emile (Rousseaudan eviri) Rya (Habname) Roman: Hasan Mellah, Hseyin Fellah, Felatun Beyle Rakm Efendi, Yeryznde Bir Melek, Henz On Yedi Yanda, Mahedat, Jn Trk, Pariste Bir Trk yk: Yenieriler, Letaif-i Rivayat (yk dizisi) Tiyatro: erkes zdenler, engi, Eyvah

emsettin Sami

Taauk- Talat ve Ftnat (ilk yerli roman)

47

48
(1850-1904) Romantizm lk Yerli romanmz olan Taauk- Talat ve Ftnat yazd. Dil alannda bilimsel almalar yapt. Dilin sadelemesi ve konuma diline yaklamasnn gerekliliini vurgulad, lk Trke ansiklopediyi yazd. Gazeteci, tiyatro yazar ve devlet adam lk mizah gazetemiz olan Diyojeni kard. Osmanl Tiyatrosunu kurdu. Tiyatro yazar ve evirmeni, devlet adam Tiyatro alannda yapt almalarla nldr. Moliereden 16 eviri ve uyarlama yapt. Dneminin milliyetilik ve Trklk akmlarnn ncsdr. Kamus-i Trk (szlk) Kamus-i Alam (ansiklopedi)

Direktr Ali (1844-1899)

Bey

Diyojen (ilk mizah gazetesi) Lehetl-Hakayk (mizahi szlk)

Ahmet Vefik Paa (1823-189 1) Klasisizm

Lehe-i Osmani, Muntehebat- Durub- Emsal (szlk) ecere-i Trk, Fezleke-i Tarih-i Osman (tarih) Zor Nikah, Meraki, Azarya, Zoraki Tabip (tiyatro)

TANZMAT KNC DNEM EDEBYATILARI (1878-1896)

Edebiyat Recaizade Mahmut Ekrem (1847-1 914) iirde Romantizm Romanda Realizm Hayat ve Edeb Kiilii Hakknda Notlar Fransada eitim grm ve Bat edebiyatn savunan sanatmz dneminin nc ismidir. Eski edebiyat savunan Muallim Naci ile eskiyeni edebiyat tartmalarnda yeni Batl edebiyat savundu. Sanatn sanat ve gzellik iin yaplmas gerektiini savundu. Daha ok ak ve doa konularn iledi. Dili ar ve ssl olan sanat Servet-i Fnuncular bir araya toplad ve Servet-i Fnun hareketine nderlik etti. air, oyun yazar, devlet adam air-i azam ve tezatlar (ztlklar) airi olarak nlendi. Eskiyi kesin bir dille reddetti. Sanatn, sanat ve gzellik iin yaplmas gerektiini savundu. En ok lm konusunu iledi. Manzum ve mensur tiyatro eserlerinde teknie nem vermedi, bunlar okunmak iin yazdn syledi. Ar bir dil kulland. Grevleri dolaysyla birok lkeyi gezdi ve grdklerini eserlerine yanstt. Romanc, ykc, oyun yazar ve devlet adam Bat edebiyat anlayn savundu. Namk Kemal ve Abdlhak Hamit Tarhan izledi.
Eserleri Araba Sevdas (ilk realist roman) iir kitab: Nijat Ekrem, Name-i Seher, Yadigr- ebab, Zemzeme (I, II, III); Tiyatro: ok Bilen ok Yanlr, Vuslat, Afife Anjelik; yk: Muhsin Bey, ems; Dzyaz: Talim-i Edebiyat, Takdir-i Elhan iir: Sahra (ilk pastoral iir), Belde veya Divaneliklerim, Makber (karsnn lm zerine), l, Hacle, Garam, Validem, lham Vatan; Tiyatro: Macera-y Ak, Sabr Sebat, li Kz, Duhter-i Hindu, Tark, Zeynep, Finten, Ihan, Turhan, Hakan; Nesteren ve Liberte (hece lsyle yazlm tiyatro) Sergzet (ilk realist roman denemesi) yk: Kk eyler; Tiyatro: ir

Abdlhak Hamit Tarhan (1892-1937) Romantizm

Samipaazade Sezai (1860-1936) Realizm

48

49
Nabizade Nazm (1862-1893) Natralizm Muallim Naci (1850-1893) Romanc, ykc Eserlerinde gzlem ve gereklii n plana kard ve dier sanatlarn aksine kiiliini gizlemeyi baard. Ky hayatn bir konu olarak seen ilk edebiyatmzdr. air, edebiyat aratrmacs, devlet adam Klasik medrese eitimi ald. Dnemindeki sanatlarn aksine aruzu ve dil hassasiyetini savundu. Recaizade Mahmut Ekremle eski-yeni tartmalar yapt. Fransz edebiyatndan eviriler yapt. Aruzu Trkeye baaryla uygulamak iin aba gsterdi.
Karabibik (ilk ky hayat konulu realist uzun yk) Zehra (ilk naturalist ve psikolojik tahlil roman) Yadigarlarm (an yk) Zavall (ocuk yk) Demdeme (Divan edebiyatn ve aruzu savunduu eletiri kitab) merin ocukluu (medrese anlar) iir: Ate-pare, erare, Fruzan, Lgat-i Naci (szlk) lstlahat- Edebiye (edebiyat szl)

49

50

SERVET- FNUN EDEBYATI (1896-1901)

Edebiyat- Cedide Bir bilim dergisi olan Servet-i Fnunun bana Recaizade Mahmut Ekremin rencisi Tevfik Fikretin gemesiyle dergi evresinde birleen edebiyatlarn oluturduu ksa sreli fakat olduka gl edebiyat dnemi.
Dnemin zellikleri Zihniyet: Dnemin siyasal koullan sebebiyle ilerine kapank, bireyci bir anlaya yneldiler. Sanat iin sanat ilkesini benimsediler. Tema/Konu: Her ey iirin konusu olabilir grn benimsediler; fakat dnemin siyasal basklar nedeniyle ak, doa, aile hayat ve gndelik yaamn basit konularna eildiler. Konular stanbulun eitli kesimlerinden aldlar. Dle gerek atmas, karamsarlk ve ka konularn yaygn olarak ilediler. Romanda da sosyal konulardan uzak durdular. iirde ilk defa konu btnl saland. Dil ve Anlatm: Dil olduka ar, slup sanatkar nedir. Betimlemeler gzleme dayaldr ve nesneldir. iiri dz yazya yaklatrdlar. Kafiye kulak iindir grn benimsediler. Cmle beyitte tamamlanmak zorunda deildir. iirde biim gzelliini nemsediler. Tr: Roman teknii salamdr. Gazetecilik, tiyatro gibi alanlara pek fazla eilmediler. Romanda genel olarak Realizme, iirde Parnasizme bal kaldlar. iirde batdan alnan iir trlerini (sone, terzarima gibi) Divan edebiyat iir biimlerini (mstezat gibi) ve kendi biimlerini kullandlar. Aruz lsn kullandlar ancak bir iirde birden ok Elhan- it Cenap ehabettin

Bir beyaz lerze, bir dumanl uu, Eini gaib eyleyen bir ku gibi kar Geen eyym- nev-bahr arar. Ey kulbun srd- eyds, Ey kebterlerin nedeleri, o bahrn bu ite ferds: Kaplad bir derin skta yeri karlar Ki hamne dem-be-dem alar. Ey uarken dp len kelebek, Bir beyaz re-i cenh- melek gibi kar Seni solgun hadkalarda arar. Sen aarken iekler stnde Ufack bir iekli yelpze Nan stnde imdi ey mrde Balad para para pervze karlar Ki semdan der der alar. Utunuz, gittiniz siz ey kular; Kck, ser-sefd baykular gibi kar Sizi dallarda lnelerde arar. Gittiniz, gittiniz ey mrgan, imdi bo kald ser-te-ser yuvalar,

50

51
kalba yer verdiler. Yuvalarda yetm-i b-efgan: Son kalan mi tyler kovalar karlar Ki havda uar uar alar.

SERVET- FNUN DNEMNN NEML EDEBYATILARI Edebiyat Tevfik Fikret (1867-19 5) Parnasizm Hayat ve Edeb Kiilii Hakknda Notlar Recaizade Mahmut Ekremiinj7nlendirmesiyle Servet-i Fnun Dergisinin yaz ileri mdr oldu. Galatasaray Lisesinde retmenlik yapt. airlii ile nldr. iirde Divan edebiyatyla balar kopard ve biim kusursuzluu iin abalad. Parnasizm etkisinde duyguya deil gzleme dayal iirler verdi. Batllamay sadece edebiyat anlaynda deil tm hayat alanlarnda savundu. Aruzu Trkeye baaryla uygulad ve iiri dz yazya yaklatrd. Batl iir biimlerini (sone, terzarima) ve serbest mstezad kulland. Ssl ve ar bir dil kulland. Manzum hikayeler yazd. ocuklarn ve genlerin eitimini ok nemsedi ve sadece ocuklar iin yazd iirlerde sade bir dil ve hece ls kulland. Serveti-i Fnun dneminden sonra toplum iin sanat anlayna yneldi. airlii ile nldr. Dz yaz trnde eserler de verdi. Tp eitimi almak iin gittii Fransada edebiyatla ilgilendi ve sembolizmden etkilendi. Sanat, sanat ve gzellik iindir dncesini savundu. Biim gzelliini n plana kard. Duygu yerine gzlem gcyle ve tablo gibi iirler yazd. Ar bir dul ve ssl anlatm tercih etti. Ayn iirde birden fazla aruz kalb kulland. Ak ve doa en ok iledii konulardr. Toplumsal konularla hi ilgilenmedi. Batl anlamda romann Trk edebiyatndaki ilk baarl ve salam rneklerini verdi. Edebiyatmzda Realizmin de baarl uygulaycs oldu. Kii ve evre betimlemelerini ss iin deil kahramann ve olayn tamamlayc esi olarak baaryla yapt. Ar, yabanc szck ve yaplarla dolu bir dil kulland. Kahramanlar aydn tabakadan ve genellikle stanbuldan seti. yklerinde Anadolu halkndan kahramanlara yer verdi. Sosyal konulardan ok bireysel konular tercih etti. Mensur iir trnde ilk rnekleri verdi. Ayrca Batl anlamda ilk an rneklerini edebiyatmza kazandrd. (Romanc, ykc) Eserleri iir: Rubab- ikeste, Rubabn Cevab, Halukun Defteri, ermin (ocuklar iin hece lsyle yazd iirler) Tarih-i Kadim (dnce kitab) Manzum hikaye: Balklar, Nesrin, Hasta ocuk

Cenap ehabettin (1870-1934) Parnasizm Sembolizm

Halit Ziya Uaklgil (1867-1945) Realizm

Mehmet Rauf

iir: Tamat Gezi: Hac Yolunda, Suriye Mektuplar, Avrupa Mektuplar; Makale: Evrak- Eyym, Nesr-i Harb Nesr-i Sulh; Tiryaki Szleri (zdeyi kitab); Tiyatro: Krebe, Yalan, Kk eyler Roman: Mai ve Siyah, Ak- Memnu, Nemide, Bir lnn Defteri, Ferdi ve rekas, Krk Hayatlar; yk: Bir Yazn Tarihi, Solgun Demet, Hepsinden Ac, Aka Dair, Kadn Penesi, zmir Hikayeleri; Tiyatro: Kabus, Fruzan (adapte), Fare (adapte); An: Krk Yl, Saray ve tesi, Bir Ac Hikaye; Sanata Dair (inceleme) Roman: Eyll ilk baarl (psikolojik roman)

51

52
(1874- 193 1) Realizm Realizm etkisinde psikolojik zmleme ieren roman ve ykleriyle nlendi. Gzleme nem verdi. Betimleme ve ruh tahlilleri ieren eserler yazd. Konularn sosyal evreden ancak bireysel konular olarak seti. Dnemindeki dier sanatlara oranla daha sade olmakla birlikte yine de ar bir dil ve anlatm tercih etti. Halit Ziyann izinden gitti ancak onun kadar baarl olamad. (Makale, roman, yk, eletiri yazar) Romanlarnda baar gsteremedi. yklerinde stanbul insann zellikle de aznlklar ve sekin kiileri ele ald. Sade ve zentisiz bir dil kulland. Gndemdeki tartmalarda srekli rol ald ve eletiri trndeki yazlaryla tannd. eviriler yapt. (air ve yazar) nceleri iir yazan sanatnn Kara Bir Gn adl yazs Milli Edebiyat dneminde etkili oldu. Edebiyatlar zerine inceleme-aratrma eserleri yazd. Maltaya srld. (yk yazar) Servet-i Fnun edebiyat iinde yer almasna ramen daha sonra Milli Edebiyat dneminde verdii eserlerle tannd. Trklk ve milliyetilik dncesini savundu. (air) Servet-i Fnun, Fecr-i Ati, Milli Edebiyat ve Cumhuriyet dnemlerinde, dnemin edebiyat anlayna uygun eserler verdi. Kadn ve ak konularnda yazd iirleri ile tannd. Ferda-y Garam, Gen Kz Kalbi; Tiyatro: Pene Siyah nciler (mensur iir) (Ak ve kadn konulu birok bulunmaktadr.)

yks

Hseyin Cahit Yaln (1875-1957)

Roman: Nadide, Hayal inde; Eletiri: Kavgalarm

Sleyman Nazif (1870-1927)

Dzyaz: Malta Geceleri iir: Gizli Figanlar

Ahmet Hikmet Mftolu (1870-1927) Celal Sahir Erozan (1883-1935)

yk: Haristan ve Glistan, alayanlar; Roman: Gnl Hanm

iir: Beyaz Glgeler, Buhran, Siyah Kitap

52

53

FECR- AT EDEBYATI (1909-1912)

Servet-i Fnun Dergisinin 1909da yayn hayatna yeniden balamasyla oluan ve 1912de 3 yllk bir sre sonunda dalan, Servet-i Fnunun devam niteliindeki ksa mrl edebiyat dnemi.
Fecr-i Ati Topluluunun Bildirisine mza Koyan Edebiyatlar Ahmet Haim Ahmet Samim Aka Gndz (Enis Avni) Ali Canip Yntem Yakup Kadri Karaosmanolu Mehmet Fuat Kprl Refik Halit Karay Celal Sahir Erozan Faik Ali Ali Canip Yntem Emin Blent Hamdullah Suphi Fazl Ahmet Mfit Ratip Dnemin zellikleri AHMET HAM (1884-1933) Sembolizm Topluluun kurucularndan ve en baarl ismi. Eserlerinde ocukluk anlar gibi bireysel konular iledi. iirlerinde, ak ve doa konularna younlat. iirde anlam kapalln savundu. iirin szden ok musikiye yakn bir sanat olduunu iddia etti ve sanatn bireysel ve saygdeer olduunu savundu. iirin bir telkin arac olduunu dnd ve tekrarlara yer verdi. iirlerinde olduka ar ve ssl bir anlatm ve aruzu tercih etti. iirlerinde karamsar bir hava vardr. Dz yazlarnda daha ak ve yaln bir dil kulland. Gl Saatleri, Piyle (iir); Gurabahane-i Laklakan, Bize Gre (deneme-fkra); Frankfurt Seyahatnamesi (gezi yazs)

1. Bir bildiri ile iddial biri biimde edebiyat anlaylarn ve yapacaklarn akladlar. 2. Servet-i Fnun anlayn yeteri kadar baarl bulmadklar iin eletirdiler. 3. Edebiyat anlay olarak Servet-i Fnunculardan ileri gidemediler. 4. Sembolizmi baarl bir biimde uyguladlar. 5. Ahmet Haim dndaki tm sanatlar daha sonra Mill Edebiyat akmna dahil oldular.

O Belde Ahmet Haim denizlerden esen bu ince hava salarnla elensin. bilsen mell-i hasret gurbetle ufk-i ma bakan bu gzlerinle, bu hznnle sen ne dilbersin! ne sen, ne ben, ne de hsnnde toplanan bu mes, ne de lm-i fikre bir mers olan bu mi deniz, melli anlamayan nesle in deiliz. sana yalnz bir ince tze kadn bana yalnzca eski bir budala diyen bugnk beer, bu sefil itih, bu kirli nazar, bulamaz sende, bende bir man,

53

54
ne bu akamda bir gam-i nermin ne de durgun denizde bir muber lerze-i istitr istin. sen ve ben ve deniz ve bu akamki lerzesiz, sessiz topluyor b-yi rhunu gya, uzak ve mi glgeli bir beldeden cd kalarak bu nefy hicre mebbed bu yerde mahkmuz... o belde? durur mentk- dize-yi tahayylde; mi bir akam eder stnde dim rm; eteklerinde deniz dker ervha bir skn- menm. kadnlar orda gzel, ince, sf, leylidir, hepsinin gzlerinde hznn var hepsi hemiredir veyhud yr; dilde tenvm-i strb bilir dudaklarndaki giryende bseler, yahud, o gzlerindeki nil skt- istifhm onlarn ruhu, m- muberden mteksif menekelerdir ki mtemd skn u samt arar; ule-i b-ziya-y hzn-i kamer mlteci sanki sade ellerine o kadar n-tvn ki, h, onlar, onlarn hzn-i ll mtereki, sonra dalgn mes, o hasta deniz hepsi benzer o yerde birbirine... o belde hangi bir kta-y muhayyelde? hangi bir nehr-i dr ile mahdd? bir yalan yer midir veya mevcd fakat bulunmayacak bir melz- huly m? bilmem... yalnz bildiim, sen ve ben ve mi deniz ve bu akam ki eyliyor tehzz bende evtr- hzn ilhm.

54

55
uzak ve mi glgeli bir beldeden cd kalarak bu nefy hicre, mebbed bu yerde mahkmuz...

SERVET- FNUN DNEM BAIMSIZ EDEBYATILARI

Dnemin temel edebiyat anlay sanat sanat iindir biim indeydi. Ancak Hseyin Rahmi Grpnar ve Ahmet Rasim bu dnemde sanat toplum iindir ilkesini benimsediler ve eserlerini gnlk hayattan konular zerine ve sade bir dille verdiler. Hseyin Rahmi Grpnar (1864-1944) Naturalizm Ahmet Mithat Efendinin izinde halkn okumas iin bol bol yazd. Eserlerinde kahramanlar halkn iindeki u tiplerden, konular gndelik hayattan seti. Sade ve sssz bir dil kulland. Kahramanlar yetitikleri evreye uygun konuturdu. Soka edebiyata soktu, Mizah unsurunu youn olarak kulland. Sosyal eletiriye arlk verdi. Gzleme dayal baarl betimlemeler yapt. Romanlar teknik ynden zayf kald. Eserleri k, Mrebbiye, Tesadf, psevdi, Kuyruklu Yldz Altnda Bir zdiva, Gulyabani, Hakka Sndk, ffet roman Kadnlar Vaizi, Tnelden lk k yk (40tan fazla roman ve ok sayda yks vardr.) Ahmet Rasim (1864-1932) Realizm Gazetecilii ile nlendi. Makale ve fkralar yannda eviriler de yapt. Ahmet Mithat gibi farkl konularda ve trlerde eserler verdi. Dili ar ve aktr. Gnlk hayatn iinden konular mizah? bir slupla iledi. Gnlk hayat yanstmakta baarl oldu. Roman ve hikyelerinde baarl olamad. Konularn stanbuldan, zellikle Beyoludan setii kahramanlarnn aile sarsntlar ve lke meseleleri zerine younlatrd. Eserleri lk Sevgili, Gzel Eleni, Endie-i Hayat, ki Gnahsz Sevda roman-yk Glp Aladklarm, Falaka, Gecelerim an Muharrir Bu Ya fkra air-Muharrir-Edip biyografi ehir Mektuplar inceleme (130dan fazla eseri 65e yakn bestesi vardr.)

55

56

MLL EDEBYAT DNEM BAIMSIZ EDEBYATILARI

Mill Edebiyat dneminde hemen btn airler hece ls kullandlar. Ancak dnemin yaygn anlaynn aksine aruzdan taviz vermeyen Mehmet kif ERSOY ve Yahya Kemal BEYATLI kendilerine zg izgileriyle edebiyatmzda hakl bir yer edindiler. Mehmet Akif Ersoy (1873-1936) Realizm stiklal Marmzn airidir. Aruz lsn Trkeye baaryla uygulayan airlerimizdendir. Gl gzlemcilii ile sava yllarnn skntlarn baarl bir ekilde dile getirdi. Manzum hikayeleri ile nlendi. iirlerinde sanat, bilim, eitim, alma, kalknma, ahlak ve din konularn iledi. Trklk hareketine kar kt ve slam birliini savundu. Eserlerinde konuma dilini btn canllyla kulland. Destans anlatmda da baarldr. Sanat, dncelerini aklamak iin bir ara olarak kabul etti. Safahat Tm iirlerini toplad 7 blmden oluan kitap Yahya Kemal Beyatl (1884-1958) Parnasizm Bir iiri dnda (Ok) tm iirlerini aruzla yazd. iirde biim gzelliine, ahenk ve musikiye nem verdi. Eski ile yeniyi birletirerek iirde yeni biimler kurdu. Fransz airlerinden etkilendi. iirlerinde lm, ak, tabiat, kahramanlk, lm, sonsuzluk gibi konular yannda tarih bilinci ve stanbul sevgisi nemli yer tutar. Eserleri Eski iirin Rzgaryla, Rubailer, Kendi Gk Kubbemiz iir Aziz stanbul, Eil Dalar deneme Edebiyata Dair eletiri-inceleme

MLL EDEBYAT DNEM (1911-1923)

1911de Selanikte Gen Kalemler dergisi etrafnda birleen ve dil konusunu ilk kez bir dava kabul eden Yeni Lisan hareketini balatan mer Seyfettin, Ali Canip Yntem ve Ziya Gkalp nderliinde gelien ve Cumhuriyet dneminde de sren edebiyat anlay. Dnemin zellikleri Zihniyet 1911de Selanikte kan Gen Kalemler dergisi etrafnda kuruldu.

56

57
Eserlerinde ulusal kaynaklara yneldiler ve Anadoluya aldlar.

Tema / Konu Eserlerinde yerli hayat yanstmay ve halkn yaantsn dile getirmeyi tercih ettiler. Tr Tiyatro yeniden canllk kazand . Realizm akmna bal eserler verdiler. Halk edebiyat iir biimlerine yneldiler. iirde hece ls kullandlar. Dil ve Anlatm Dilde birlik ve sadelemeyi savunan Yeni Lisan hareketini balattlar. stanbul Trkesini edebiyat dili olarak kabul ettiler. Ziya Gkalp (1876-1924) Sosyoloji ve Trklk alanndaki almalaryla nlendi. Mill Edebiyat akmnn kurucularndandr. Sanat, dncelerini yaymak iin bir ara olarak kabul etti. iirlerinde Mill Edebiyat akmna bal kald. Destan ve masal trlerinde eserler verdi. Trkelemi Trkedir ilkesini benimsedi. Eserleri Trklemek slamlamak Muasrlamak, Trkln Esaslar, Trk Tresi makale-inceleme Malta Mektuplar mektup Yeni Hayat, Kzl Elma, Altn Ik iir mer Seyfettin (1884-1920) Realizm Mill Edebiyat akmn balatt. Edebiyata iirle balad ama yk alannda n yapt. Konularn gnlk yaamdan, anlarndan, tarihten seti ve gzleme dayal eserler verdi. Kahramanlarn toplumun her kesiminden seti. Olay yksnn edebiyatmzdaki ilk rneklerini verdi. Sade ve sssz bir anlatm tercih etti. Eserlerinde sadece stanbuldan deil, yurdun her kesinden bahsetti. ou yksnde mizah? slup kulland. Eserleri lk Den Ak, Bomba, Beyaz Lale, Yksek keler, Gizli Mabet, Bahar ve Kelebekler, Efruz Bey, Yalnz Efe yk Mehmet Emin Yurdakul (1869-1944) Trk edebiyatnda Milliyetilik akmnn ilk temsilcisi saylr. Halkn yaamn halkn diliyle dile getirdi. Ulusal duygular, kahramanlk ve reticilik elerini ne kard. Halk edebiyat iir biimlerinde yenilikler yapt.

57

58
Eserleri Trke iirler, Ey Trk Uyan, Ordunun Destan, Trk Saz, Tan Sesleri iir Ali Canip Yntem (1887-1967) Fecr-i Ati topluluundan Mill Edebiyata geti. Mill Edebiyat akmnn kurucularndandr. airliinden ok edebiyat aratrmalar ve okul kitaplar ile tannd. Eserleri Getiimiz Yol, Sava Trkleri iir Lisan Ziya Gkalp Gzel dil Trke bize Baka dil gece bize stanbul konumas En saf, en ince bize. Lisanda saylr z Herkesin bildii sz Manas anlalan Lgate atmadan gz. Uydurma sz yapmayz Yapma yola sapmayz Trkelemi Trkedir Eski kke tapmayz. Ak szle kalmal Fikre k salmal Mteradif szlerden Trkesini almal. Yeni szler gerekse Bunda da uy herkese Halkn sz yaratmada Yollarn benimse.

58

59
Trkln vicdan bir Dini bir, vatan bir Fakat hepsi ayrlr Olmasa lisan bir.

MLL EDEBYAT DNEM EDEBYATILARI

Edebiyat Reat GNTEKN (1889-1956) Realizm Nuri Hayat ve Edeb Kiilii Hakknda Notlar Roman, hikaye, tiyatro ve gezi yazs yazar retmen ve mfetti olarak Anadoluda uzun yllar gezdi. Eserlerinde toplumsal olaylar ve duygusal ynler ar basar. Anadoluyu en canl ve gereki anlatan edebiyatmzdr. Anadolu yaamn ve Anadolu insannn psikolojisini, batl inanlar, yanl batllamay, insanmzn bilime ve eitime ihtiyacn iledi. Tiyatro alannda da baarl eserler verdi. Eserlerinde yaln ve iten bir konuma dili kulland. Mizahi yazlar da vardr. Eserleri alkuu, Gizli El, Damga, Dudaktan Kalbe, Akam Gnei, Bir Kadn Dman, Yeil Gece, Acmak, Yaprak Lkm, Ate Gecesi, Miskinler Tekkesi roman Eski Ahbap, Tanr Misafiri, Snm Yldzlar yk Anadolu Notlar gezi yazs Yaprak Dkm, Eski Rya, Haner, Balkesir Muhasebecisi, Eski Bor oyun Kiralk Konak, Sodom ve Gomore, Bir Srgn, Hkm Gecesi, Ankara, Panaroma I, Panaroma II, Yaban, Nur Baba roman Zoraki Diplomat, Politikada 45 Yl, Vatan Yolunda, Anamn Kitab, Genlik ve Edebiyat Hatralar an Ahmet Haim, Atatrk monografi Erenlerin Bandan, Okun Ucundan mensur iir Bir Serencam, Rahmet, Milli Sava Hikayeleri yk Nirvana, Veda, Saanak, Maara tiyatro zmirden Bursaya, Ergenekon, Kadnlk ve Kadnlarmz makale Seviye Talip, Raikin Annesi, Handan kadn konulu roman Vurun Kahpeye, Ateten Gmlek Kurtulu Sava konulu roman Sinekli Bakkal, Tatarck, Sonsuz Panayr tre roman

Yakup Kadri Karaosmanolu (1899-1974) Realizm

Roman, hikaye, deneme, mensur iir, makale ve an yazar Edebiyata Fecr-i Ati Topluluunda balad ve Mill Edebiyata geti. Salam bir gzlemciliin besledii realizmin ar bast gereki bir edebiyat anlayn benimsedi. ilk eserlerindeki mistik hava Milli Mcadele yllarnda yerini Anadoluya ve Anadolu insanna brakt. Tanzimattan Cumhuriyete Trk toplumun geirdii tarihsel aamalar anlatan romanlar yazd. Toplumsal kurumlardaki yozlamalar, kuaklar aras atmalar, halk-aydn elikisini iledi. Ar ve sanatl bir dil kulland. Teknik bakmdan salam eserlerinde titiz bir slup kulland. Karakterleri baaryla canlandrd. Titiz bir slupudur. Anlar yakn tarihimiz asndan nemlidir.

Halide Edip Advar (1884-1964) Reolizm

Romanc ve hikayeci Sultanahmet Mitinginde yapt konuma nldr. lk romanlarnda zellikle kadn merkezli bireysel konular iledi. Kurtulu Sava yllarnda yazd romanlarda gereki bir yaklamla toplumsal konular ele ald. ocukluk hatralar ve ak konularn iledi. Daha

59

60
sonra tre romanlar yazd. Romanlarnn ortak zellii, sevgi zerine kurulu, baarl ruh zmlemeleri ieren ve gzleme dayal eserler olmalardr. Dili kullanmakta baarl deildir. Romanlarnn ounda kadn kahramanlara yer verdi. Yeni Turan, Kalp Ars, Zeynonun Olu roman Trkn Atele mtihan, Mor salkml Ev an Harap mabetler, Daa kan Kurt, Kubbede Kalan Ho Sada yk (Birok aratrma yazs ve evirisi bulunmaktadr.) Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, Trk Edebiyat Tarihi, Trk Saz airleri, Trk Dili ve Edebiyat Hakknda Aratrmalar aratrmainceleme stanbulun Yz, ete, Srgn, Nilgn, Bugnn Sarayls, Kadnlar Tekkesi, Anahtar roman Guguklu Saat, Kirpinin Dedikleri, Deli, Sakn Aldanma nanma Kanma, Tandklarm mizah Memleket Hikayeleri, Gurbet Hikayeleri yk Serab- mrm iir

Mehmet Fuat Kprl (1890-1966) Refik Halit Karay (1888-1965) Realizm

Edebiyat tarihi ve tarih aratrmacs Trk edebiyatn dnemlere ayran, bilimsel yntemlerle inceleyen ilk aratrmacdr. Romanc, ykc ve gazeteci Fecr-i Atide balad edebiyat hayatn Milli Edebiyat anlayyla srdrd. Kirpi takma adyla mizah yazlar yazd. Anadolu yaamn anlatan Memleket Hikayeleri ile srgnde kald srede yazd Gurbet Hikayeleri adl yk kitaplaryla nldr. Gl bir gzlemcidir ve toplumsal aksaklklar dile getirmekten kanmad. Baarl ruh tahlilleri ieren olay ykleri yazd. Ak ve przsz, bir konuma dili kulland. Felsefeci, air ve devlet adam Hece lsyle yazd link ve iten iirleri yannda felsefe yazlar da yazd. 1909da Fecri Ati Topluluuna katlan air 1911de bu topluluktan ayrlarak, Milli Edebiyat akmna baland. 191 2de Trk Ocana girdi. Cokulu ve etkili sylevleriyle tannd.

Rza Tevfik Blkba (1869-1949) Hamdullah Suphi Tanrver (1885-1966)

Da Yolu sylev Gnebakan makale

60

61

61

62

CUMHURYET DNEM EDEBYATI (1923 - )

Cumhuriyetin ilanyla resmen kurulan yeni devletin gndemi, yllarca sren savalardan km lkenin eitim, salk, ekonomi, toplum hayat ile ilgili sorunlarn ksa zamanda ve el birlii ile zmektir. Dier taraftan muasr medeniyetler seviyesine ulamak iin yaplan devrimlerin halka yaylmas ve benimsenmesi bal bana bir meseledir. Cumhuriyet dnemi edebiyat, sanatlarn bu iki temel mesele zerinde younlatklar bir dnem olarak balamtr. Zamanla temel sorunlar zlmeye balam ve sanatlar da eserlerini toplumsal konulardan bireysel konulara yneltmilerdir. Genel zellikler Zihniyet Edebiyatmz gelimesini baaryla srdrd. Sadece sekin kesimden deil toplumun her kesiminden edebiyatlar yetiti. Edebiyatmzda toplumcu anlay yaygnlat ve gereki bir bak geliti. Roman-Hikye Tanzimatla balayan Batl anlamda roman ve hikyenin ilk olgun rneklerinin Servet-i Fnun Dneminde verildiini belirtmitik. Milli Edebiyatla realizm akmn etkisinde ve memleket meselelerine eilen roman anlay Cumhuriyet dneminde de srmtr. Cumhuriyetin ilk yllarnda yakn zamanda yaanan savalarn izleri yannda toplumsal dnm sreci de sk sk konu edilmitir. Bir adm ileri gittiimizde ky ve kent yaamnn zorluklar ve bu zorluklar altnda ezilen insanlarn konu edildii hikaye ve romanlarn arlk kazand grlmektedir. Romanlarnda bireysel konular ele alan, kahramanlarnn psikolojik derinliklerini ve i dnyalarn yanstan, ksaca Batl romana daha yakn eserler veren sanatlar da bulunmaktadr. Son olarak konularn tarihten alan ancak bugnn insann anlatan yeni kurgu denemeleri de grlmektedir. Tema / Konu Anadolu, ky hayat ve Anadolu insan arlkl olarak ilendi. Konu, kahraman, mekan eitlilii artt. Tr Btn edeb saland. trlerde gelime Dil ve Anlatm Yaz diliyle konuma dili arasndaki fark ortadan kalkt. Hece ls ve gnlk konuma dili yaygnlat.

Fransz edebiyat etkisi srd. iirde yeni biim araylarna ve serbestlemeye gidildi.

iir

62

63
Cumhuriyet dneminde iir, Milli Edebiyat anlaynn devam olan Be Hececilerin eserleriyle balar. Ardndan Yedi Mealeciler ve Hisarclar hece ve sade dil ile geleneksel iir anlayn yeni bir yaklamla srdrmeye alrlar. Dier taraftan hecenin modern grnmleri ortaya kar. Bamsz ve zgn konular yine hece ile yazd iirlerde ileyen sanatlar artar. Cumhuriyet serbest iir anlaynn da oturduu dnemdir. Birinci Yenicilerin (Garip Akm) balatt tm kurallardan ve sanatl syleyilerden arndrlm ve gnlk hayatn sradan konularnn sokulduu iir anlay ksa srede tepki toplam ve ardndan kinci Yeniciler, Maviciler ve Toplumcu Gerekiler serbest iirin gelimesine katk salamlardr. Serbest iirler yazd halde tm bu topluluklardan bamsz olarak kendi iir anlayn gelitirmi ve adeta kendi ekoln oluturmu airlerimiz de vardr. Tiyatro Tiyatro trndeki gelimeler Milli Edebiyat Dneminde giriilen abalarn neticesi olarak hzla yaygnlk kazanmtr. Birok edebiyat dier trler yannda tiyatro eserleri de kaleme almtr. Ancak zellikle tiyatro alannda nlenmi yazarlarmz da vardr. Tiyatrolarda gndelik hayatn iinden seilen konularda sradan insann hayat ele alnmtr. Konusunu tarihten alan tiyatro eserlerinde trajedi denemeleri yaplrken mizah unsuru ieren tiyatro eserlerinin de yaygnlk kazand grlmektedir. Deneme - Eletiri - An- Gezi Cumhuriyet dnemi; iir, roman, hikaye ve tiyatro gibi kurgu metinler yannda yaama dayal metinler olan, an, gezi, eletiri ve deneme gibi trlerin de gelitii dnemdir. Hatta sadece denemeleriyle ya da eletirileriyle kendine edebiyat tarihimizde yer edinen yazarlarmz gelmitir. Aruza Veda Halit Fahri OZANSOY lk hasretiyle genliimin ilk elemleri Ey pasl tellerinde glen, alyan aruz, Ey dost yd edelim eski demleri, Madem ki son sadn datm yorulmuuz! Anlat alevli bir ln stnde anszn Bulur sesinle hkrarak doduun gn! Binbir diyarda binbir ilahi gzel kzn Anlat nasl terennmn inletti gnln! Neydin gnlde, imdi ne oldun, zavall, sen, Hkr benim de bari bu son nlemi! Timsalin sumanda ziyalarla ilenen Bir pembe gl m, yoksa bir altn piyale mi?

63

64
Akam, guruba kar tten bir buhurdann Hznyle ahit olma nihayet zevaline! ran yoluyla -Zhre tacn, name kervann ahane geldiin gibi ahane git yine! Biz imdi baka bir yeni ahenge balyz: Ak sazyla geldi erenler bu meclise, Yalnz bugn senin gibi lgn sadalyz, Zira bu saz da paralanr glmek istese... ncitmeden rbabn insafsz tellerin Zalim temaslaryla zamann sitemleri Ah ayrlrken inliyerek pasl tellerin Ey eski dost, yd edelim eski demleri!...

CUMHURYET DNEMNDE HECE R

Be Hececiler Mill Edebiyat akm ilkelerine bal olarak, 1917de bir araya gelen ve halk iirimizi yerli kaynaklarmzdan yararlanarak, iirimizin aruzdan heceye geiinde nemli rol oynayan edeb topluluk. Topluluun zellikleri 1. ounlukla Anadolu insann ve yaayn konu edindiler. 2. Hece lsn ve konuma dilini kullandlar. 3. Hece ls yannda yeni iir biimleri denediler. Faruk Nafiz amlbel (1898-1973) Be Hececilerin en genci olmasna ramen topluluun en baarl ismi oldu. Aruzu da tamamen terk etmedi. Anadoluyu, memleket sevgisini konu alan iirleri yannda ak, ayrlk, doa, lm ve kahramanlk gibi bireysel konular ileyen link iirler de yazd. Eserleri Han Duvarlar, oban emesi, Dinle Neyden, Gnlden Gnle (iir) Canavar, Akn, zyurt, Kahraman (tiyatro)

Halit Fahri Ozansoy (1891-1971)

64

65
Aruzla balad iiri Aruza Veda adl iiriyle bitirdi ve hece lsyle srdrd. Konuulan Trkeyi baaryla kulland. Bireysel konular ileyen iirlerinde karamsarlk duygusu hakimdir. iirden baka roman ve tiyatro trnde eserler de verdi. Eserleri Cenk Duygular, Efsaneler, Bayku, Hayalet (iir) Orhan Seyfi Orhan (1890-1972) Konuma dilini ve halk iiri biimlerini kulland. Milli konular yannda daha ok bireysel iirler yazd. Frtna ve Kar, Peri Kz ile oban, Gnlden Sesler, O Beyaz Bir Kutu iir Enis Behi Koryrek (1892-1949) Aruzla balad iiri hece lsyle srdrd. Bireysel konularda yazd ilk iirlerinden sonra Kurtulu Sava yllarnda milli duygular ve tarihi kahramanlklar iledi. Eserleri Miras, Gnein lm (iir) Yusuf Ziya Orta (1896-1967) Aruzla balad iiri hece lsyle srdrd. Konularn gnlk hayatn iinden seti. Akbaba adl bir mizah dergisi kard. Eserleri Akndan Akna, Aklar Yolu, Yanarda, Bir Rzgr Esti (iir)

Yedi Mealeciler 1928 ylnda kmaya balayan Meale dergisi evresinde buluan ve Be Hececilerin iir anlayn yeterli bulmayarak daha iyisini ortaya koyma dncesiyle yola kan edebi topluluk. Be Hececilere kar ktlar ve Fransz iirini rnek alarak samimi, gereki ve yeniliki bir anlay gelitirmeyi amaladlar. iire Be Hececileri aacak bir yenilik getiremediler. Muammer Lfti Bahi, Vasfi Mahir Kocatrk, Ziya Osman Saba, Sabri Esat Siyavugil, Cevdet Kudret Solak, Yaar Nabi Nayr, Kenan Hulusi Koray Ziya Osman Saba (1910-1957)

65

66
Hece ls yannda serbest iirler de yazan air Fransz sembolistlerin etkisinde kald. iirlerinde ocuk ve ocukluk zlemi en nemli tema oldu. lm, ev, aile, yoksulluk gibi konularda yazd iirlerde ar bir dil kulland. Eserleri Sebil ve Gvercinler, Geen Zaman, Nefes Almak (iir); Mesut nsanlar Fotorafhanesi, Deien stanbul (yk) ocukluum Ziya Osman SABA ocukluum, ocukluum... Uzakta kalan baheler O sabahlar, o geceler, Gelmez gnler ocukluum. ocukluum, ocukluum... Gzmde tten memleket. Artk bana sonsuz hasret, Sonsuz keder ocukluum. ocukluum, ocukluum... Habersiz len kardeim, Mezar bilinmez eim, Her bir eyim ocukluum. ocukluum, ocukluum... Bir ekmecede unutulmu, Senelerle rengi solmu, Bir tek resim ocukluum... Hisarclar Bir taraftan hece ile iir yazan Be Hececiler ve Yedi Mealecileri eletiren topluluk, dier taraftan Garipilere ve kinci Yenicilere kar kt. 1950li yllarda eski iirimizden, milli kltr ve edebiyatmzdan kopmadan yeni ve gzel bir iir sergilemek, o yllarda iirimizi kmaza sokanlara ve yozlatranlara kar kmak ve tavr almak ilkesiyle buluan topluluk Hisar dergisini kard. Munis Faik Ozansoy, Mehmet narl, lhan Geer, Mustafa Necati Karaer, Gltekin Samanolu, Nevzat Yaln

66

67

CUMHURYET DNEMNDE HECE LE YAZAN BAIMSIZ ARLER

Cumhuriyet dneminin ilk yllarnda balayan edebi topluluk gelenei 70li yllarn sonuna kadar srmtr. Ancak Cumhuriyet dnemi boyunca iir servenini zgn bir izgide srdren airlerimiz de vardr. Genellikle kendi iir anlaylarn gelitirmeye alan bu airlerin nemli bir ksm heceden kopamamtr. Ayrca bu edebiyatlarmz iir yannda roman, hikye, oyun, deneme gibi birok alanda daha eserler vermitir.
Edebiyat Ahmet Tecer 1967) Kutsi (1901Hayat ve Edeb Kiilii Hakknda Notlar Cumhuriyet dneminde ounlukla hece ls ile yazd iirleri ve sonralar yazd tiyatrolar ile tannd. Ahmet Hamdi Tanpnarn iir anlayna yakn bir anlay benimsedi. Hece lsnde yenilik araynda olan air, yurt sevgisini ileyen iirleri yannda link duygu iirleri de yazd. Folklor ve halk edebiyat alannda almalar yapt. k Veyseli kefederek tantt. Fransada Fransz iirinin etkisinde kald. Heceyi kullanmakta usta olan air yk, roman, inceleme ve tiyatro eserleri kaleme ald. Kaldrmlar airi olarak tannd. iirlerinde mistik bir anlayla din ve tasavvuf konularn, insann evrendeki yerini ve madde-ruh meselesini gl ve link bir anlatmla iledi. Cumhuriyet dneminde hece lsnn modern ve zgn bir anlayla en baarl uygulaycs oldu. Fransz iirinin ve sembolist airlerin etkisinde olan air iirde estetik kaygy nemsedi. Dier Cumhuriyet airleri gibi Anadolu ve memleket sevgisini ileyen link iirler yazd. iirinde hece lsn ve kafiyeyi zgn bir anlayla kulland. Fahriye Abla iiri ile tannd. Radyo oyunlar yazan ve edebiyat aratrmalar yapan airimiz geleneksel halk iiri anlayn kullanarak byk ehirdeki orta hlli insann yaamn, duygularn, ezilmiliini iirlerinde anlatt. Ahengi nemsemedii iirlerinde titiz slubu ve zgn kelime hazinesiyle dikkat ekti. duyarlla nem verdi. Birok eviri yapt. Sade dili ve zgn hece anlay ile iirde yenilik yapt. Otuz Be Ya iiri ile tannd. ounlukla lm korkusu ve yaama sevinci temalarn iledi. Fransz iiri ve zellikle sembolizm etkisinde kald. Hikaye de yazan air Ziya Osman Sabaya yazd mektuplar toplad Ziyaya Mektuplar adl eseriyle byk beeni toplad. Hece lsyle yazd iirler yannda hikaye, roman, deneme ve makaleleri de vardr. Cumhuriyet dneminin nemli edebiyat aratrmacsdr. Sembolizm akmnn etkisinde youn ve kapal iir anlayn tercih etti. Hocas Yahya Kemalin etkisinde kald ve iirlerinde genellikle ok boyutlu bir zaman imgesini iledi. Ahmet Haim gibi iirde imgeyi ve musikiyi nemsedi. Romanlarnda kahramanlarn aydn kesimden seti ve derin ruh tahlilleri yapt. DouBat ikilemini zmlemeye alan edebiyat zellikle Huzur romannda stanbulu, baaryla anlatt. Cumhuriyet dneminin ve Cumhuriyet ideolojisinin airi olarak tannd. Onuncu Yl Mar ile nlendi. Hece lsn kullanmakta baarl olan air iirlerinde Atatrk, Eserleri iirler (iir) Koyiit Krolu, Keba, Bir Pazar Gn, Satlk Ev (tiyatro)

Necip Fazl Ksakrek (1905-1983)

Ahmet Muhip Dranas (1909-1980) Behet Necatigil (1916-1 979) Cahit Stk Taranc (1910-1956)

tiyatro Aa ve Byk Dou dergi, Kaldrmlar, Sakarya Trks, Ben ve tesi, ile, Sonsuzluk Kervan, iirlerim iir; Birka Hikaye, Birka Tahlil, Ruh Burkuntularndan Hikayeler, Hikayelerim yk Tohum, Bir Adam Yaratmak, Knye tiyatro Glgeler, O Byle stemezdi iir

Kapal ar iir Yldzlara Bakmak tiyatro Edebiyatmzda simler Szl aratrma

Otuz Be Ya, Dten Gzel, mrmde Skut iir Ziyaya Mektuplar mektup

Ahmet Hamdi Tanpnar (1901-1962)

iirler iir Be ehir deneme Huzur, Mahur Beste, Saatleri Ayarlama Enstits, Sahnenin Dndakiler roman Yaz Yamuru, Abdullah Efendinin Ryalar yk 19. Asr Trk Edebiyat Tarihi aratrma

Behet Kemal alar (1908-

67

68
1969) Kemalettin Kamu (1901-1948) Cahit Klebi (1917-1997) Mithat Cemal Kuntay (18851956) Orhan aik Gkyay (19021994) Zeki mer Defne (1903-1991) Redri Rahm Eybolu (1911-1975) Bekir Stk Erdoan (d. 1926) Cokun Ertepnar (1912-2005) yurt sevgisi, yeni yaam tarz ve toplumsal duygular iledi. Aruz lsyle balad iir servenini hece lsyle srdrd. Salam bir dili ve link bir syleyii olan air ili bir anlatm tercih etti. ki byk sava dnemini de yaayan air iirlerinde vatan sevgisi, kurtulu sava konular yannda ak ve gurbet temalarn da iledi. Memleketi iirimizin zgn seslerinden oldu. Genellikle hece ls kulland ve link bir tarzla ve iten bir syleyile Anadolu ve yurt sevgisini ileyen iirler yazd. Milli Edebiyat dil anlayn benimsemesine ramen aruz lsyle iirler yazd. iirlerinde kahramanlk konularn destans bir syleyile dile getirdi. Tiyatro ve incelemeleri de bulunan airin 2. Abdlhamit, 2. Merutiyet ve Mtareke dnemlerini konu ettii tek roman vardr. Edebiyat tarihi ve aratrmalar yannda eletirileri ile nlendi. Aruz ve hece lsyle vatan sevgisi ve kahramanlk konularn ileyen iirler yazd. Bir halk ozann andran iir anlayyla kendine zg bir yer edinen air, hece ls ile yazd iirlerinde folklorik malzemeye zellikle yer verdi. Ayn zamanda bir ressam olan air halk edebiyat temalarn modern bir syleyile ve link, yaln bir dille iledi. Yahya Kemali andran iirleriyle son dnemin nemli airleri arasnda saylr. Hece ve aruzla iirler yazar. 50. Yl Marnn da airi olan sanat, kimi iirlerinde halk ozan gibi duru bir syleyi yakalad. Yaln bir dil ve hece lsyle yazd iirlerinde yurt sevgisi ve gzellikleri konularn iledi.

stanbul roman

Destursuz Baa Girenler eletiri Bu Vatan Kimin? iir Denizden alnm lke iir

Karadut iir; Canm Anadolu gezi

Bin Yamur Balad, Dostlar Bana iir

Tek Adam, Kaderden Yana, Dnlmez Akam iir

CUMHURYET DNEMNDE SERBEST R

Cumhuriyet dneminde Milli Edebiyat akmn etkisiyle heceyle balayan iir serveni serbest iirdeki almlarla srd. Bu dnemde nce iirde btn kurallar reddeden Garip Akm ortaya kt. Garip Akmna bir tepki olarak msray ve iirselsellii bilin alt kaynakl konularla yeniden n plana karan ikinci Yeniyi toplumsal konular z-biim uyumuyla ileyen toplumcu-gerekiler takip etti. Birinci Yeni iiri (Garip Akm) 1940 ylnda Orhan Veli Kank, Melik Cevdet Anday, Oktay Rfat Horozcu tarafndan karlan Garip adl kitabn yaynlanmasyla balayan ve 3 yl sren edebiyatta yenilik hareketi. Topluluun zellikleri

68

69
1. 2. 3. 4. 5. 6. Orhan Velinin Kitabe-i Seng-i Mezar adl iiri ile balad. iirde l, kafiye gibi geleneksel kurallar yerine i ahengi nemsediler. Allm konular yerine sradan insan ve bu insann problemlerini konu alan iirler yazdlar. Sz sanatlarnn duygularn yaln ifadesini engellediini savundular ve sade, gnlk dili kullandlar. Bilinaltn iirin gerek kayna kabul ettiler. Gnlk hayatta olan her eyin iire konu olabileceini iddia ettiler.

Orhan Veli Kank (1914-1950) Srrealizm Dadaizm Garip Akmn ncs oldu. Manzum fabl evirileri yapt. iirlerinde gnlk yaam konu edindi. Garip adl kitabnn n sznde Garip Akmnn ilkeleri kabul edilen iir ile ilgili dncelerini yazd. Eserleri Garip, Vazgeemediklerim iir Melih Cevdet Anday (1915-2002) Srrealizm, Dadaizm Garip Akmn 3 airinden biridir. ilk iirlerinde n plana kan duygu esi sonraki iirlerinde dncenin arkasnda kald. ada insann bunalmlarn iledi. iir, roman, tiyatro deneme gibi farkl trlerde eserler verdi. Romanlarnda salam bir yap oluturdu. Eserleri Garip, Rahat Kaan Aa iir Mikadonun pleri tiyatro Oktay Rfat Horozcu (1914-1988) Srrealizm, Dadaizm Garip Akmn 3 airinden biridir. Garip Akmna bal ilk iirlerinden sonra, nce halk iiri biimlerini denedi, ardndan da tarihsel konular iledii iirler yazd. kinci Yeni dneminde anlamca kapal iirler yazd. Toplumcu anlayla yazd iirlerinde z-biim uyumunu nemsedi. iir yannda roman ve tiyatro eserleri kaleme ald. Eserleri

69

70
Garip, Yaayp lmek iir Toplumcu Gerekiler Mill Edebiyatla bir dava hline gelen hece lsyle iir yazma sreci Birinci ve kinci Yeniciler tarafndan tepkiyle karland ve serbest iir yaygnlat. Toplumcu Gerekiler de serbest iiri tercih eden bir akm olarak bu yllarda ortaya kt. Fakat Toplumcu Gerekiler, iirin toplumun sorunlarn ileyen, memleket gereklerini dile getiren bir ara olmas gerektiini savundular. Ancak bunu yaparken de iirsellii ihmal etmediler. Konu ile anlatm, biim ile z birbiriyle uyumlu hle getirmeye altlar. Toplumcu Gereki airler Vala Nurettin, Sebahattin Ali, Nazm Hikmet Ran

Toplumcu Gereki iire Bir rnek Alk Ordusu Yryor Nazm Hikmet Alk ordusu yryor yryor ekmee doymak iin ete doymak iin kitaba doymak iin hrriyete doymak iin. Yryor kprler geerek kldan ince kltan keskin yryor demir kaplar yrtp kale duvarlarn ykarak yryor ayaklar kan iinde. Alk ordusu yryor admlar gk grlts trkleri ateten bayranda umut

70

71
umutlarn umudu bayranda. Alk ordusu yryor ehirleri omuzlarnda tayp darack sokaklar karanlk evleriyle ehirleri fabrika bacalarn paydostan sonralarnn tkenmez yorgunluunu tayarak. Alk ordusu yryor ay ini kyleri ardnca ekip gtrp ve toprakszlktan lenleri bu koskoca toprakta.

CUMHURYET DNEMNDE SERBEST R YAZAN BAIMSIZ ARLER

Edebiyat Fazl Hsn Dalarca (1914- 2008) Hayat ve Edeb Kiilii Hakknda Notlar iirinde soyut konular sembolik bir anlatmla ve baarl bir dille ilemesiyle tannd. Serbest iirler yazmasna ramen halk iirini andran zgn bir ahenk yakalad. Allah, yaratl gibi konular yannda ulusal kurtulu mcadelemizi anlatan epik iirler de yazd. kinci nn Savan anlatan ehitler Destan ile nlendi. Kimi iirlerinde toplumcu gereki anlayn izleri de grlen byk airimiz Cumhuriyet dneminin en retken ve gl airlerinden biri oldu. Gen yanda Rusyaya gitmek zorunda kald ve Rus air Mayakovskiden etkilenerek sosyalist dnya grn savundu. iire heceyle balayan air daha sonra serbest iirleriyle nlendi. Hecenin yaygnlat bir dnemde kulland serbest iirlerinde divan ve halk edebiyat geleneini zgn bir biime kavuturdu. Toplumcu gereki bir anlayla yazd iirlerinde bireysel konular yannda memleket sevgisi ve hasreti nemli bir yer tuttu. Mavi hareketini balatarak Birinci ve kinci Yeni iir akmlarna tepki gsterdi. iirde toplumcu gereki anlay cokulu ve duyarl bir anlatmla ve yeni bir ses ile dile getirdi. Divan ve halk iiri geleneklerini nemsedi ve iirinde bu kaynaklardan yararlanarak zgn bir anlay gelitirdi. Bar, zgrlk gibi toplumsal konular da ak, yalnzlk gibi bireysel konular da ele ald iirlerinde lirik syleyii ve imge zenginlii ile hakl bir ne kavutu. airlii yannda roman, senaryo ve gazetecilik gibi birok alanda eser verdi. Ben Sana Mecburum adl iiriyle nlendi. Bayrak airi olarak tannd. Serbest lyle yazd iirlerinde din ve mill duygular temiz ve lirik bir syleyile dile getirdi. ada Trk iirinin en nemli rubaicisi oldu. Baz iirlerinde dou mistisizmi ile tasavvufu birletirdi. iire balad ilk yllarda kinci Yeni izgisinde olsa da sonralar toplumcu gereki iir ilkeleriyle yeni biim ve tema araylaryla eser verdi. Kltr ve edebiyat evirileri, antoloji almalar yapt. Doa, insanlar ve duygular zerine kurduu iirlerinde toplumsal duyarllk ne kt. iirlerinde kulland kaba ama samimi dil ile Trk iirinde yeni bir tarz yaratt. iirlerinde genellikle ak, zlem, ayrlk gibi temalar ileyen air, olunun intihar etmesi zerine Bir Gn Mutlaka, Kzma Mektuplar, Hayata Uzun Veda iir Eserleri ocuk ve Allah, ankr Destan, Antkabir, ehitler Destan, Yedi Memetler iir

Nazm Hikmet Ran (1902-1963)

Attila lhan (1925-2005)

Kuvayi Milliye Destan, 835 Satr, Kurtulu Sava Destan, Memleketimden nsan Manzaralar iir Unutulan Adam, nek, Ferhat ile irin tiyatro Duvar, Sisler Bulvar, Elde Var Hzn, Tutuklunun Gnl iir Hangi serisi deneme Abbas Yolcu gezi Kartallar Yksek Uar senaryo Dualar ve Aminler iir Om Mani Padme Hum iir

Arif Nihat Asya (1904-1976) Asaf Halet elebi (19071958) Ataol Behramolu (d. 1942) Can Ycel (1927- 1999) mit Yaar

nsanolu,

Kr

Ayna,

stme

71

72
Ouzcan (1926- 1984) Ahmet Arif (1927-1991) smet zel (d. 1944) lm, ac, hayatn anlamszl gibi konulara yneldi. Kendine has bir lirizm ve hayal gcyle zellikle Anadolu duyarlln ileyen iirler yazd. iire katt imgelerle gen airlere rnek oldu. Toplumcu gereki olarak balad iir hayatn 1970ten itibaren Mslman bir air olarak srdrd. iirlerinde, kelime seimine, anlam younluuna, ses unsurlarna ve ahenge nem verdi. iir iiliinde en st seviyedeki airlerden biri oldu. Varma stanbul, Sahibini Arayan Mektup, Aclar Denizi iir Hasretinden Prangalar Eskittim, Yurdum Benim ahdamarm iir Geceleyin Bir Kou, Erbain iir Mesele, Vel-Asr deneme Bir Yusuf Masal iir, mesnevi

KNC YEN R
1950lerin ortalarnda balayan, Garip Akmnn ortaya kard garip durumu rahatsz edici bulan airlerin gelitirdii ve yeni bir iir dili kurmay amalayan edeb topluluk. Topluluun zellikleri Srrealizm etkisinde, akl arka planda tutan iirler yazdlar. Bilinaltn, armlar, d, fanteziyi iirin oluum alan olarak kabul ettiler. Anlam kapall, soyutlama n plana kt. Anlamdan kurtulmak, soyutluu yakalamak amacyla yeni szckler retmileridir. Sz dizimini deitirmiler ve yeni tamlamalar kurmulardr. Yeni bir iir dili oluturmay denediler. Noktalama iareti, byk harf gibi dil kurallarn umursamadlar. Masa da Masaym Ha Edip Cansever Adam yaama sevinci iinde Masaya anahtarlarn koydu Bakr kaseye iekleri koydu Stn yumurtasn koydu Pencereden gelen koydu Bisiklet sesini krk sesini Ekmein havann yumuakln koydu Adam masaya Aklnda olup bitenleri koydu Ne yapmak istiyordu hayatta te onu koydu Kimi seviyordu kimi sevmiyordu Adam masaya onlar da koydu kere dokuz ederdi Adam koydu masaya dokuzu

72

73
Pencere yanndayd gkyz yannda Uzand masaya sonsuzu koydu Uykusunu koydu uyankln koydu Tokluunu aln koydu. Masa da masaym ha Bana msn demedi bu kadar yke Bir iki salland durdu Adam ha babam koyuyordu.
Edebiyat Ece Ayhan (1931 -2002) Hayat ve Edeb Kiilii Hakknda Notlar Kurduu yeni arm ve gnderme tarzyla hem Il. Yeni iirine hem de Trk iirine farkl bir boyut kazandrmtr. Karanlk, karamsar bir bakla ve srrealist unsurlarla iirlerini yazd. Biim ve anlam kaygsndan uzaklat. II. Yeni akm dorultusunda iirler yazsa da daha sonra farkl imgeleri, dini elere yer veren mistik iirleriyle bu akmdan uzaklat. Ulusal deerleri modern iir biimleriyle anlatmas aire zgnlk kazandrd. Kendine zg bir iir anlay yaratan air kapal, anlalmas zor imgelere yer verdi. iirlerinde dzyaznn imkanlarndan da faydaland. kinci Yeni duyarlln yanstan, youn ve zgn bir imge anlay gelitirdi. Yaln bir dil kulland iirlerinde giderek toplumsal kayglar ve dnce eleri arlk kazand. Eserleri Yort Suval, Devlet ve Tabiat, Sivil iirler iir Hzrla Krk saat, ahdamar, Gl Mutusu iir Yunus Emre, slamn Dirilii, Maara ve Ik deneme, aratrma Meydan Ortaya ktnda, Portreler hikaye Yerekimli Karanfil, ikindi st, Umutsuzlar Park, airin Seyir Defteri iir Souk Otlarn Altnda, Gk Onlar Yanltmaz, Sragller, Yanardan stndeki Ku iir Kl, Deniz Eskisi, Gzel Irmak, ok Yaasn Saylar iir Uzun Bir Adam anlat Dnya Edebiyatndan Ak iirleri eviri, iir vercinka, Gebe, Sevda Szleri, Scak Nal, Gz Bitii iir Arz- Hal, Ttnler Islak, Her Pazartesi, Dnyann En Gzel Arabistan iir Ddkl Tencere, Horozdan Korkan Olan, Yumuak G, Rzgar Ekmek iir

Sezai Karako (d. 1933)

Edip Cansever (1928-1986) lk Tamer (d.1 937)

lhan Berk (1918-2008) Cemal Sreya (1931 -1990) Turgut Uyar (1927-1985) Metin Elolu (1927-1985)

lk iirlerinde grlen Nazm Hikmet etkisi kendini sonradan II. Yeni iirinin zelliklerine brakt.

Kendine has slubu ve zgn imgeleriyle II. Yeni iirinin en nemli rneklerini ortaya koydu. iir dndaki trlerde de eser verdi. iirin geleneksel kurallarn ykarak iirle dz yaz arasndaki farkl ortadan kaldrd. Kent yaamnn karmakl, yoruculuu zerine iirler yazd. yiyi, gzeli arayan bir iir ierii oluturdu. Garip iiri tarznda yazd ilk iirleriyle kendine zg bir iir dili oluturdu, sonralar daha soyut ve kurmaca bir dille yaamdaki bozukluk ve dzensizlikleri iledi.

73

74

CUMHURYET DNEMNDE HKYE VE ROMAN

Edebiyat Abdlhak inasi Hisar (1888-1963) Hayat ve Edeb Kiilii Hakknda Notlar stanbul kltrn ve varlkl st tabakadan insanlarn yaamlarn iledii romanlarnda akc dili ve titiz slubuyla dikkat ekti. amlca, Rumeli Hisar, Bykaday ocukluk anlaryla birletirerek anlatt. Eserlerinde olaydan ok ruh zmlemelerine arlk verdi. Ayn zamanda eletirmen olan Hisar, Fransz romanclarndan etkilendi. Durum ykcln edebiyatmzdaki ustas kabul edildi. Hikyelerinde gl gzlem yeteneini kullanarak farkl konular iledi. Her kesimden insann gndelik yaamn baaryla anlatt. Toplumsal sorunlar sevecen bir bak asyla dile getirdi. Yaln ve sssz bir anlatm ve konuma dilini kulland. Eserlerinde betimlemelerden ok diyaloglara yer verdi. Roman ve hikayecilii yannda baarl bir deneme ve fkra yazardr. Romanlarnda nceleri toplumsal konular, ahlaki knty iledi. Son romanlarnda felsefi konulara ve bireyin dnyasna eildi. Ruh zmlemelerinde, psikolojik tahlillerinde olduka baarldr. Psikolojik roman trnn en baarl rnei kabul edilen Dokuzuncu Hariciye Kouu ile nlendi. Geim derdiyle yazd eserlerinde Server Bedi takma adn kulland. Bodruma yerleen sanat eserlerinde daima ok sevdii Ege ve Akdeniz kylarnda yaayan insanlar ve hayat konu edindi. Deniz kltrn en zengin hliyle yanstmay baard. Mitolojiden de yararland eserlerinde teknik ynden byk baar gsterememesine ramen iirsel bir dil kulland. Memduh evketten sonra durum ykcln srdrd ancak ondan daha baarl bir isim oldu. Konularn ocukluunun getii Adapazar ve yaamn srdrd stanbuldan seti. Sradan ve kk insann hayatn gl gzlem yeteneiyle baarl bir biimde yanstt. nceleri sradan bireyi tm plaklyla gzler nne seren yazar sonraki dnemlerde toplumsal sorunlar karsnda bireyin aresizliini anlatt. Bykadada yaad iin deniz hayat ve kltrn etkili bir biimde aktard. Sevgi temas eserlerinde n planda yer ald. ten, iirsel ancak savruk bir anlatm tercih etti. Yazmann kendisi iin bir ihtiya olduunu savundu. Eserlerinde ada aydn insann ruh halini kendinden yola karak alayl bir anlatmla ileyen yazar birbirinin devam olan romanlar yazd. Sanat anlaynda toplumsal sorunlara ncelik veren bir anlaya geti. iirle balayan sanat, roman, yk ve tiyatro alannda da eserler Eserleri Fahim Bey ve Biz, amlcadaki Enitemiz roman Boazii Mehtaplar, Gemi Zaman Kkleri, Boazii Yallar an-deneme

Memduh evket Esendal (1883-1952)

Ayal ve Kiraclar, Vassaf Bey roman Hikyeler, Otlak, Hava Paras, Mendil Altnda, Temiz Sevgiler yk

Peyami Safa (1889-1961)

Cevat akir Kabaaal (Halikarnas Balks) (1886-1963)

Szde Kzlar, Maher, Canan, Fatih-Harbiye, Matmazel Noralyann Koltuu, Biz nsanlar, Yalnzz, imek, Bir Akamd, Dokuzuncu Hariciye Kouu, Bir Teredddn Roman, Cumbadan Rumbaya, Bir Gen Kz Kalbinin Crm, Bektailer Arasnda Bir Gen Kzn Hatras, Bodrumda Kalanlar, Altn Kupa, Ba Sapla, Al Kanlar inde, Attila (roman) Kk Alpin Yldz ve Bir Varm Bir Yokmu (ocuk ykleri) Merhaba Akdeniz, Egenin Dibi, Yaasn Deniz yk Aganta Burma Burinata, Deniz Gurbetileri roman Mavi Srgn an

Semaver, Lzumsuz Adam, ahmerdan, Sarn, Havada Bulut, Kumpanya, Tneldeki ocuk, Alemdada Var Bir Ylan yk Medar- Maiet Motoru, Kayp Aranyor roman

Sait Faik Abasyank (1906-1954)

Ouz Atay (1934-1977) Necati Cumal

Tutunamayanlar, Tehlikeli Oyunlar, Bir Bilim Adamnn Roman roman

Ttn Zaman roman Susuz Yaz, Ay Byrken Uyuyamam yk

74

75
(1921 2001) Orhan Pamuk (d. 1952) Rfat Ilgaz (1911-1994) Oktay Akbal (d. 1923) verdi. Btn eserlerinde akc ve yaln bir dil kulland. Nobel edebiyat dlne layk grlen ilk Trk romancsdr. Eserlerinde tarihten ve sosyal hayattan ald konular, kahramanlarn baarl ruh tahlilleriyle zenginletiren kurgularyla dikkat ekti. Toplumsal gereki bir anlayla ve yaln bir dille roman, yk ve iirler yazd. Hababam Snf adl eseriyle tannd. lk eserlerinde sradan insann skntlarn, bunalmlarn ve sava yllarnn zorluklarn kendinden hareketle iledi. Gereklerden hareketle yazd yklerinde yaln, iirsel diliyle zgn bir yk anlay gelitirdi. Asl ad Kemal Sadk Gceli olan romancmz folklor unsurlar ve gl doa tasvirleri yannda romanlarnda zellikle ukurova blgesindeki insanlarn hayat mcadelelerini anlatt. Kahramanlarn insann baarl ruh tahlilini yaparak ky romanna yenilik katt. Toplumcu gereki anlayla yazd yerel dilleriyle konutururken iirsel ve sanatl bir anlatm kulland. Ky hayatn konu alan naturalist romanlar ile tarihi romanlar yazd. Toplumcu gereki anlayla eserlerinde Anadoluyu ve Anadolu insann iledi. Osmanldan Kurtulu savana tarih konular ieren romanlarnda gereki bir anlay tercih etti. Toplumcu gereki edebiyat anlayyla yazd romanlaryla ve olay ykleriyle Cumhuriyet dnemi edebiyatnda r aan yazarlardan oldu. Eserlerinde kyde ve kentte ezilen insann skntlarn btn akl ile dile getirdi. st tabakann ezilen insanlara alayl bakn anlatt. Bireyin ruh halini derinlemesine ve iinde yaad evreyle birlikte anlatt romanlaryla tannd. Dili akc ve iirseldir. Ky romannn nclerinden olan yazar; iirle balad edebiyat servenini roman ve ykyle srdrd. Edebiyat, halk zellikle de kyly bilinlendirmek iin bir ara olarak grd. inde doup yetitii kyllerin hayatn anlatrken devrimci bir anlay benimsedi. Hikaye ve romanlarnda toplumsal aksaklklar mizahi bir slupla ve konuma diliyle aktard. Gl gzlem yeteneiyle basit konulardan bile baarl eserler karmay becerdi. Anlatmnda yer yer abartl mizah elerine yer vererek ok okunmay baard. Farkl trlerde ok sayda eser verdi. Asl ad Rait t olan romanc ve ykcmz daha ok kentin kenar mahallelerinde yaayan insan konu alan eserler yazd. Toplumcu gereki anlay benimsedi. Srkleyici anlatmyla bir hzn ve direni szcs oldu. Kara Kitap, Benim Adm Krmz, Cevdet Bey ve Oullar, Yeni Hayat, Kar, Masumiyet Mzesi roman Hababam Snf, Karartma Geceleri, Sar Yazma (yk-roman) nce Ekmekler Bozuldu, Aksz nsanlar yk

Yaar Kemal (d. 1922)

nce Memet, Yer Demir Gk Bakr, Teneke, lmez Otu, akrcal Efe roman

Kemal Tahir (1910-1973)

Yorgun Sava, Esir ehrin insanlar, Devlet Ana roman Gl nsanlar yk

Sabahattin Ali (1907-1948) Tark Bura (19181994) Fakir Baykurt (1929 1999)

Kuyucakl Yusuf roman Ses yk

Kk Aa, biin Ryas, Osmanck roman Yarn Diye Bir ey Yoktur yk Ayakta Durmak istiyorum tiyatro Ylanlarn c, Trpan, Kara Ahmet Destan, Kaplumbaalar roman Can Paras yk

Zbk, Yaar Ne Yaar Ne Yaamaz, imdiki ocuklar Harika roman

Aziz Nesin (1915 1995)

Orhan Kemal (1914-1970)

Ekmek Kavgas, Arka Sokak, Karde Pay yk Baba Evi, Murtaza, Hanmn iftlii, Gurbet Kular, Kanl Topraklar, Bereketli Topraklar zerinde roman 72. Kou tiyatro

75

76
Sebahattin Kudret Aksal (1920-1993) Hseyin Nihal Atsz (1905-1975) Muzaffer zg (d. 1933) Ebubekir Hazm Tepeyaran (1864 1947) Cumhuriyet dneminde birok trde eser vermi sanatlarmzdandr. Elinde, Gn I, izgi iir Gazoz Aac, Yaral Hayvan yk arkc, Kral mesin tiyatro Roman: Bozkurtlarn Dirilii, Deli Kurt, Dalkavuklar Gecesi

Trklk konusunu eserlerinde srekli ileyen bir romancmzdr. Eserlerinde mizah elerinden faydalanarak, toplumun aksayan ynlerini aktard. Glmece ve ocuk kitaplar yannda rportaj ve tiyatro trlerinde de eser verdi. Aslnda bir devlet adam olan Ebubekir Hazm, iir, yk ve an trlerinde yazlar yazd. Tek roman olan Kk Paada Anadolu kylsnn sorunlarn iledi. Edebiyata iirle balayan sanat daha sonra yk ve romana yneldi. lk iirleri ve ykleri Ky Enstits Dergisinde yaymland. eitli edebiyat dergilerinde de yazlar ve iirleri yaymland. yk ve romanlarnda doa betimlemeleri ve insan ilikilerini tm doall ile yanstt. An, oyun, ocuk edebiyat trlerinde de eserler verdi. Hikaye ve romanlarnn konularn Anadolu halknn inan, gelenek, tre ve detlerinden ald. Refik Halit Karay ile balayan memleket hikayecilii geleneini devam ettirmitir. Snfsal atmalar, deien dnya dzenini anlatan sanat, toplumcu gereki sanat anlayn benimsedi. Toprak sorunu, kylnn yaad zorluklar gibi konular iledi. nsan ilikileri, yalnzlaan bireyin i dnyas, toplumsal kargaa, aydnlarn durumu gibi eitli konularda yk ve roman yazd. Roman ve yklerinin yan sra senaryolar, denemeler ve edebiyatla ilgili incelemeler de kaleme ald. Trk ky edebiyatnda nemli yeri olan Trk romancs ve airidir. Yazmaya iirle balad. Ky halknn yoksulluu, aclar romanlarnn temelini oluturdu. yk ve romanlarnda yabanclama ve bunun neticesinde oluan yalnzlk temasn baaryla ileyen bir yazar olarak tannd. Ky Enstits mezunu olan sanat krsal gereklie ilikin gzlemlerini mizahi bir slupla kaleme ald. eitli gazete ve dergilerde yk ve Anadoludan Hikayeler, Cevizli Bahe, Pazarlk, Pembe Kurt hikaye; Cemo, Memo, Denizin ar, Ay Tutulduu Gece, Yeil Glge roman Yamurdaki Kz, Alandaki Delikanl, Telli Kayak yk Bir Kar Toprak, zmirin inde roman Sar Traktr, Ortaknn Olu, Define, Yarbk roman Zkkmn Kk, Gecekondu, Ekmek Paras roman

Kk Paa roman

Talip Apaydn (d. 1926)

Kemal Bilbaar (19101983) Samim Kocagz (19161993)

Selim leri (d. 1949)

Nail Abbas Sayar (1923-1999) Yusuf Atlgan (1921 1989) Dursun Akam

Cumartesi Yalnzl, Pastrma Yaz, Dostluklarn Son Gn hikaye Her Gece Bodrum, Destan Gnller, lm likileri, Cehennem Kraliesi roman; adalk Sorunu, Dnce ve Duyarlk, Kamelyasz Kadnlar deneme-inceleme; Annem in, Hatrlyorum an Tarlaba Salkm Saak, Anlarda Yumak Yumak roman; Bolua Taklan Ses iir Aylak Adam, Anayurt Oteli, Canistan roman; Bodur Minareden te, Eylemci hikaye l Ekmei, Sevdam rkt, Dalarn Sultan, Kafdann Ard, Maral hikaye

76

77
(1930-2003) Adalet Aaolu (d. 1929) Nezihe Meri (1925 2009) Bekir Yldz (1933-1988) Glten Dayolu (d. 1935) Pnar Kr (d. 1945) yazlar yaymland. alkantl toplumsal dnemleri ve bu alkantlarn bireysel etkilerini eserlerinde farkl anlatm teknikleri kullanarak anlatt. Tiyatro, roman, hikaye trlerinde eserler verdi. Kadn ve gen kzlarn kalabalklar iindeki yalnzlklarn eserlerinde ileyen sanatnn baz hikayelerine uluslar aras antolojilerde yer verildi. Hikayelerinde Gneydou insanlarnn yaamlarn anlatt. Sanatnn baz eserleri senaryolatrld. ocuk ve genlik edebiyat alannda ok sayda kitap yazm olan sanat bu eserlerinde fantastik elere yer verdi. Sosyal ierikli ykler de kaleme ald. Son dnem Trk edebiyatnn nemli kadn yazarlarndandr. lmeye Yatmak, Fikrimin nce Gl, Bir Dn Gecesi roman; Sessizliin lk Sesi, Yksek Gerilim hikaye; Yaamak, Evcilik Oyunu, ok Uzak Fazla Yakn tiyatro Bozbulank, Bir Kara Derin Kuyu, Gln inde Blbl Sesi Var yk; Korsan kmaz roman; Sular Aydnlanyordu, Sevdican, in Sabahta oyun Arlar Ordusu, Beyaz Trk, Kara Vagon, Kaak ahan, Yaman G, Bozkr Gelini hikaye Dl,Geride Kalanlar, Geriye Dnenler yk; Fadi, Ben Byynce, Kafdann Ardna Yolculuk, Monun Gizemi ocuk romanlar Yarn Yarn, Kk Oyuncu, Aslacak Kadn, Bitmeyen Ak, Bir Cinayet Roman, Sonuncu Sonbahar roman; Ak Olmayan Sular, Bir Deli Aa, Hayalet Hikayeleri, Cinayet Fakltesi yk

77

78

CUMHURYET DNEMNDE TYATRO

Genel zellikler 1. Tiyatro Anadoluya yayld. 2. Batl eserler yannda geleneksel tiyatro da devam etti. 3. Dilde sadeleme ve konularda gerekilik gzlendi. 4. Toplumsal dnm konusu yannda tarihi olaylar da ilendi.
Edebiyat Musahipzade Celal (1868-1959) Haldun Taner (1915-1986) Turan Oflazolu (d. 1932) Orhan Asena (19222001) Gngr Dilmen (d. 1930) Recep Bilginer (1922-2005) Refik Erduran (d. 1928) Turgut zakman (d. 1933) Cevat Fehmi Bakut (1905-1971) Hayat ve Edeb Kiilii Hakknda Notlar Mill Edebiyat dneminde tiyatronun yeniden canlandrlmas ve gelitirilmesinde byk etkisi olan yazar, genellikle gnlk hayattan konular komedi tarznda anlatan tiyatro eserleri kaleme ald. Tiyatro ve ykleriyle tannd. Tiyatrolarnda daha ok dramatik ve epik trleri tercih ederken yklerinde ounlukla mizaha yer verdi. Bireyleri ve toplumsal aksaklklar stanbul manzaralaryla ve alayl, yarglayc bir dille anlatt. ihaneye Yamur Yayordu adl yksyle birinci oldu. lk epik tiyatro olan Keanl Ali Destan ile nlendi. Trk tiyatrosuna tarih konularda yazd baarl tiyatrolarla hizmet verdi. Eserleri Bir Kavuk Devrildi, stanbuk Efendisi, Fermanl Deli Hazretleri. Aynaroz Kads tiyatro Keanl Ali Destan, Sersem Kocann Kurnaz Kars tiyatro; ihaneye Yamur yayordu, On kiye Bir Var, Yaasn Demokrasi yk Ksem Sultan, Deli brahim, IV. Murat, Fatih, Elif Ana, Sokrates Savunuyor tiyatro l Kentin Nabz, Hrrem Sultan, Karacaolan, Fadik Kz, Atal Kel Mehmet, Korku, Tanrlar ve nsanlar tiyatro Deli Dumrul, Midasn Altnlar, Midasn Kulaklar, Hakimiyet-i Milliye, Ben Anadolu tiyatro Yunus Emre, Sar Naciye, Ben Devletim tiyatro Direkler Arasnda, Bir Kilo Namus, Ay Masal, Karayar Kprs, Canavar Cafer tiyatro Korkma nsanck Korkma, Romantika, u lgn Trkler, Dirili Buzlar zlmeden, Harputta Bir Amerikal, Paydos tiyatro

zellikle trajedi trnde eserleriyle dikkat ekti.

Tarih ve efsanelerden ald konular iledi. Gazetecilik de yapan yazar, oyunlaryla tannd. Oyunlarnda tarihsel konular iledi. Gazeteci, senaryo ve oyun yazar olarak tannd. Oyun, aratrma ve inceleme trlerinde eser veren sanat Kurtulu Savan farkl bir slupla ele ald u lgn Trkler adl eseri ile byk ne kavutu. Cumhuriyet dnemi tiyatrosuna gnlk hayattan ald konulardaki komedileriyle hizmet verdi.

78

79

CUMHURYET DNEMNDE ELETR, DENEME, GEZ, ANI

Edebiyat Hayat ve Edeb Kiilii Hakknda Notlar Cumhuriyet dneminin deneme ve eletiri alanndaki en nemli ismi oldu. Franszcadan eviriler yapt. Trkenin yabanc dillerin etkisinden kurtulmas iin aba gsterdi. Devrik cmle ve sade bir anlatm ile kendine zg bir dil gelitirdi. iirler de yazmasna ramen asl nn ok sayda deneme trndeki eseriyle salad. Mizahi ve ilgin slubuyla deneme trnn nemli temsilcilerinden biri oldu. Eserleri Gnlerin Getirdii, Okuruma Mektuplar, Karalama Defteri, Diyelim, Sz Arasnda, Gnce deneme-gnlk- eletiri iirin lkeleri, Kahveler Kitab, Ah Beyolu Vah Beyolu, Boazii ngr Mngr deneme Edebiyat Konumalar, Edebiyat zerine, Yokua Doru, Gnlerin Gtrd, Dn Pay, Denemeler, deneme; Edeb Meslekler inceleme Ate ve Gne, Deniz Ar, Tuna Kylar, Bizim Akdeniz gezi; Zeytin Da, ankaya an Bu lke, Umrandan Uygarla, Jurnal, Kltrden rfana deneme Hikaye Tahlilleri, iir Tahlilleri, Tip Tahlilleri incelemearatrma; Kltr ve Dil deneme

Nurullah Ata (1898-1957) Salah Birsel (1919-1999)

Suut Kemal Yetkin (19O3198O)

Edebiyatn eitli konularnda zl, ak ve salam bir anlatmla yazd deneme, eletiri ve incelemeleriyle tannd. Estetik ve sanat felsefesi alannda eserler yazd.

Falih Rfk Atay (1904-1971) Cemil Meri (1917-1987) Mehmet Kaplan (1915-1986)

Atatrk devrimlerini ve Batlamay savunan yazar, fkra, makale, gezi, an, deneme gibi birok trde eser verdi. Dz yaznn Cumhuriyet dnemindeki nc isimlerinden oldu. Atatrkle birlikte olduu dnemleri anlatan anlar ve gezi yazlaryla nlendi. Franszcadan eviriler yaparak balad yaz deneyimini denemeleriyle srdrd. Devrik cmleyi yeleyen ve kendine zg bir anlatm gelitiren yazar, sosyoloji, medeniyet, dil bilinci gibi konularda yazd denemeleriyle nlendi. Edebiyat alannda Cumhuriyet dneminin nemli bilim adamlarndan olan yazar, denemeleri ve incelemeleri yannda iir ve karakter tahlilleriyle tannd.

79

80

EDEBYATTA LKLER
(Dnemlere gre sralanm)
slamiyet ncesi Gktrk Alfabesi Gktrk (Orhun) Abideleri slamiyet Sonras Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacip Divanu Lgatit-Trk Kagarl Mahmut Hoca Dehhani Mecalisn-Nefais Ali ir Nevai Bat Etkisindeki Trk Edebiyat Tercman- Ahval Mukaddimesi Tercman- Ahval inasi ile Agah Efendi inasi Takvim-i Vakayi Ceride-i Havadis Telemak Fenelon 1859 Taauk- Talat ve Ftnat emsettin Sami ntibah Namk Kemal Cezmi Namk Kemal Zehra Nabizade Nazm Karabibik Nabizade Nazm lk Trke kitap, lk mesnevi, lk siyasetname, lk didaktik iir, Aruzla yazlan ilk Trke eser lk Trke szlk lk divan airi lk tezkire

lk alfabemiz lk Trke yazl eser, Trk szcnn getii ilk metin

lk makale lk zel gazete Edebiyat kelimesini ilk kullanan, Noktalama iaretlerini ilk kez kullanan, lk iir evirisini yapan lk resmi gazete lk yar resm gazete lk eviri roman Yusuf Kamil Paa lk yerli roman lk edeb roman lk tarih roman lk naturalist roman lk ky roman

80

81
Letaif-i Rivayet Ahmet Mithat Efendi Araba Sevdas Recaizade Mahmut Ekrem Eyll Mehmet Rauf Mai ve Siyah Halit Ziya Uaklgil mer Seyfettin air Evlenmesi inasi Vatan yahut Silistre Namk Kemal A. Vefik Paa Keanl Ali Destan Haldun Taner Sahra Abdlhak Hamit Tarhan Validem Abdulhak Hamit Tarhan Fecr-i t Mehmet Emin Yurdakul Tahrib-i Harabat Namk Kemal Gen Kalemler Dnya Edebiyat Glgam Destan Smerler Decameron ykleri Boccaio Montaigne Don Kiot Cervantes lk ksa hikaye kitab lk realist roman lk psikolojik roman Batl anlamda ilk baarl roman Olay ykclnn kurucusu Batl anlamda ilk yerli tiyatro eseri Sahnelenen ilk tiyatro lk uyarlama tiyatro eserinin yazar lk epik tiyatro lk pastoral iir lk kafiyesiz iir lk edebi bildiriyi yaymlayan topluluk iirde ilk defa Trk kelimesini kullanan Batl anlamda ilk eletiri Dilde sadelemeyi savunan ilk yayn organ

Dnyann bilinen ilk destan Dnya edebiyatndaki ilk hikaye Deneme trnn kurucusu Dnya edebiyatndaki ilk modern roman

81

82

ADA TRK DNYASI EDEBYATI

Trkiye dnda Trke edebi eserlerin verildii corafyada sren edebiyat kastedilmektedir. Bugn Bulgaristan, eski Yugoslavya snrlar iindeki ve yaknndaki blgeler, Bat Trakya, Kbrs, Irak, Azerbaycan, Kazakistan, Krgzistan, Krm, zbekistan, Trkmenistan ve Dou Trkistanda Trkenin farkl iveleriyle edebi eserler verilmektedir. Genel zellikler 1. Hemen her trde (roman, hikaye, iir, tiyatro...) eser verilmektedir. 2. Eserlerde blgenin ivesi kullanlmaktadr. Bu yzden bize yakn olanlar kolaylkla okuyabilirken uzak blgelerdeki eserlerin evirisine ihtiya duyarz. 3. Yaadklar ortamn bir sonucu olarak genellikle sembolist bir anlatm tercih edilir. Cengiz Aytmatov (1928-2008) Mitoloji ve masal unsurlarndan esinlenerek kaleme ald eserlerinde ak, sevgi, sava gibi konular baarl bir anlatmla dile getirdi. Krgz edebiyat dnyann en nl yazarlarndan biri olarak kabul edilmektedir. Cemile, Beyaz Gemi, Toprak Ana, Selvi Boylum, Gn Uzar Yzyl Olur roman Cengiz Dac (d. 1920) Krml sanat, ngiltereye yerlemi ve Trke eserler vermitir. Krm insannn yaad zorluklar dile getirdii eserlerinde akc bir anlatm vardr. Korkun Yllar, Onlar da nsand, O Topraklar Bizimdi roman ehriyar (1904- 1988) Azeri air, Azerbaycan Trkesi ve Farsa iirler yazd. Son devrin en byk Azeri airi olarak bilinir. Heyder Babaya Selam (iir) Bahtiyar Vahapzade (1925- 2009) Bahtiyar Vahabzade, 40 akn iir kitab, 11 ilmi eser, 2 monografi, eitli piyesler ve yzlerce makale yaymlamtr. Eserlerinde genellikle zgrlk, yurt sevgisi, din gibi temalar ilemitir. smail Gaspral (1851-1914)

82

83
Krmda kard gazetelerle mill bilin ve birliin olumasna yapt katklar ve mcadelelerle tannd. Trk milletleri arasnda dilde, fikirde, ite birlik grn savundu. Tercman (gazete) Asyada Komularmz (makale-inceleme)

83

84

84

85

EDEB AKIMLAR
Akm Klasisizm (Kuralclk) 17.yy. Fransa Boileau zellikleri Eski Yunan ve Latin edebiyatn biim ve ierik (konu) asndan rnek aldlar. Gelip geici duygular yerine akl ve saduyuya nem verdiler. Sanatta kusursuzluu aradlar. Deimez tipler ortaya koyarak insann doasn, gerek kiiliini ilediler. Ahlak ve erdemi nemsediler. Konudan ok anlatma nem verdiler. Dili titiz kullandlar. Kaba ve argo szlere yer vermediler. Kahramanlarn st tabakadan setiler. Soylu kiilerin hayatndan ve mitolojiden setikleri konular tekrar tekrar ilediler. Daha ok tiyatro trnde eser veren sanatlar birlik kuralna bal kaldlar. 1789da Fransz htilaliyle elde edilen zgrlk ve gelien milliyetilik duygular klasisizmin kurallarndan sklan sanatlar iin yeni bir imkan sunmutur. Yunan ve Latin mitolojisi yerine Mill kaynaklara ve din duygulara ynelen sanatlar akln yerine duyguyu nemsemilerdir. Gnlk hayatn iinden konular da ileyen sanatlar, tabiat gzelliklerini ve yaamdaki ztlklar, hayallerini de katarak anlattlar. Klasiklerden farkl olarak eserlerde kiiliklerini gizlemediler. Karamsar bir hava bulunan eserlerde gnlk konuma dilini ssl ve zentili kullandlar. Roman trnde yaygnlaan romantizmin tiyatroda yeni bir tr olan dramn gelimesini salamtr. Yabanc Temsilcileri Boileau (iir) La Fontaine (fabl) Racine, Corneille (trajedi) Moliere (komedi) Madame de La Fayette (roman) La Bruyere (karakterleriyle) Bossuet (hitabet) Fenelon (roman) Yerli Temsilcileri Yusuf Kamil Paa - Telemak inasi ve Ahmet Vefik Paa Klasisizm akmna bal Batl sanatlarn (La Fontaine ve Moliere) eserlerini evirdikleri iin klasisizmin temsilcisi kabul edilirler.

Romantizm (Coumculuk) 1830lu yllar Fransa Victor Hugo Klasisizme tepki olarak domutur.

Realizm (Gerekilik) 19. yzyln ikinci yars Fransa Gustave Flaubert

Duygu ve hayal yerine gerekler nemsenmitir. Gerek hayatn iinden konular ve kahramanlar seilir. Romanc gerekleri bir ayna tarafszl ile aktarr. Dilde, anlatmda ve biimde titiz davranan sanat toplumu eitmek yerine sanat sanat iin kullanr. Kendi kiiliini gizleyen yazar iin gzlem ve

Victor Hugo (Sefiller. Notre Damein Kamburu, Cromwell, Hernani) J.Jack Rousseau (Emile) Goethe (Faust) Lamartine (Greziella) A. Dumas Pere ((I Silahrler, Monte Kristo Kontu) A. Dumas Fiis (Kamelyal Kadn) Alfrede de Musset (iir) Schiller (Haydutlar) Lord Byron (Don Juan, iir) Chateaubriant Pukin Shakespeare Stendhal (Krmz ve Siyah, Parma Manastr) Balzac (Goriot Baba, Vadideki Zambak, Eugenie Grandet) G. Flaubert (Madame

Namk Kemal Ahmet Mithat Abdulhak Hamit Tarhan Recaizade Mahmut Ekrem (iir) Trk edebiyatnda romantizm Tanzimat dneminde yaygndr.

Recaizade Mahmut Ekrem (Araba Sevdas), Samipaazade Sezai (Zehra) Nabizade Nazm (Karabibik) Halit Ziya Uaklgil (Mai ve Siyah, Ak- Memnu, Krk Hayatlar)

85

86
Madame Bovary Romantizme tepki olarak domutur. belge en nemli kaynaktr. evre tasvirleri, kahramanlarn kiiliklerini anlamak asndan gerekli grlm ve geni yer verilmitir. Uzun psikolojik tahliller yaplmtr. Bovary) Lev Tolstoy (Sava ve Bar, Dirili, Anna Karenina) Dostoyevski (Su ve Ceza) A. ehov (Vanya Day, Vine Bahesi) M. olohov (Ve Durgun Akard Don) E. Hemingway (anlar Kimin in alyor) J. Steinbeck (Gazap zmleri) Herman Melville (Moby Dick) Charles Dickens (Oliver Twist, David Copperfield) Gogol (Mfetti, l Canlar) Turgenyev (Babalar ve Oullar) M. Gorki (ocukluum, Benim niversitelerim, Ekmeimi Kazanrken) Emile Zola (Meyhane, Germinal, Nana, Toprak) Aiphonse Daudet Guy de Maupassant Goncourt Kardeler Yakup Kadri Karaosmanolu (Kira- tk Konak, Yaban) Memduh evket Esendal (Ayal ve Kiraclar) Reat Nuri Gntekin (romanlaryla) Refik Halit Karay (roman ve hikayeleriyle) Sait Faik Abasyank (roman ve hikayeleriyle)

Naturalizm (Doalclk) 19. yzyln sonlar Fransa Emile Zola Realizmin bir st basama olarak kabul edilir.

Parnasizm 1886 Fransa Realizmin ve natralizmin iire uygulanmasdr.

Determinist anlayn (sebep-sonu ilikisinin) edebiyata uyarlanmasdr. Sanat, doann kopyas olmaldr. Yazar bir bilim adam gibi davranr ve insan deney malzemesi olarak grr. Toplumsal yapnn ve insann biyolojik zelliklerinin davranlarnda belirleyici olduu dncesinden hareket ederler. Bu yzden eserlerinde toplumsal hayat ve insan tm plaklyla ortaya koyarlar. Realizmdeki gzlemcilik naturalizmde daha fazla yer tutar. nsan doal hliyle sunma abasnda olan yazar, gnlk konuma dilini herhangi bir estetik kayg duymadan olduu gibi aktarr. Parnas adl derginin yaynlanmasyla balar. iirde duygu yerine l, kafiye, ses sanatlar ve ritm gibi biim gzellikleri n plana kar. Konu snr yoktur. Tarihten ve mitolojiden setikleri konular yannda uzak memleketlerin gzellikleri de ilenir. iir, gzellik ve sanat iin yazlr.

Hseyin Rahmi Grpnar Nabizade Nazm

Th. Gautier T.D. Banville Franois Coppee J.Maria de Heredia

Tevfik Fikret Cenap ehabettin Yahya Kemal

86

87
Toplum sorunlar onlar ilgilendirmez. Bu yzden dili kullanrken tek hassasiyetleri mzikal szckleri bulmaktr. Yabanc szcklerin kullanmaktan ekinmezler. Klasisizm akmnda olduu gibi biim kusursuzluu arayndadrlar. Sembolizm 19.yzyln ikinci yars Fransa Parnasizme tepki olarak domutur. Sembolistler, parnasyenlerin ihmal ettii duyguyu ve insann i dnyasn iire tamak isterler. Varlklar olduu gibi deil insanda brakt izlerle aktarlr. Bu da sembollerle mmkndr. iirde mzikaliteyi ve anlam kapalln gerekli grrler. iir bir anlat arac deil, duygu ykl bir mziktir. Duygular aktarrken biimsel kurallarn (kafiye l vb.) airi engellediini dnrler ve serbest nazm biimlerini tercih ederler. Karamsarlk havas hakim olan sembolist iirde imge ve mecaz arlktadr. iirdeki tm kurallar gereksiz grrler ve hatta insann zgrln kstlayan unsurlar olarak kabul ederler. Kuralszl kural olarak kabul etmelerinin sebebi dnyann iinde bulunduu kt durumun sebebi olarak kurallar grmeleridir. 1. Dnya Sava yllarndaki aclarn ve yozlamann sebep olduu bu dnce zerine kurulan anarist akm svirede domasna karn Fransada yaygnlk kazanmtr. Ksa mrl olan akm daha sonra srrealizme zemin hazrlamtr. Freuda gre insan bilinaltnda oluan birikime gre hayatn srdrr. yleyse gerek, bilinaltdr. Akl ve mantk nemsizdir. Bu akm bilinaltn iire aktarmay amalad. D, hayal, rya gibi akln snrlarndan kurtulmu gerekleri, bilin akn yanstmay denedi. Bilin altnda olan iyi-kt her ey iire aktarlmalyd. Dil kurallarnn bu ak engelleyecei dnlerek noktalama iaretleri iirde kullanlmad. Baudelaire Rimbaud Mallarme Verlaine Pukin Ahmet Haim Cenap ahabettin Cahit Stk Taranc Ahmet Hamdi Tanpnar Ahmet Muhip Dranas

Dadaizm (Kuralszlk) 20. yzyl balar svire Fransa

Tristan Tzara

Srrealizm (Gerekstclk) 20. yzyln balar Andre Breton Freudun grlerine (psikanaliz) dayanr.

Andre Breton Paul Eluard Aragon

Birinci ve kinci Yeni airleri Orhan Veli Kank

87

88
Empresyonizm (zlenimcilik) 1890-l910 yllar arasnda Fransa Edebiyatta, resimde, mzikte etkili olan akm. Futurizm 20.yy. Makineyi ve hz sanata sokan akm. Sembolizmin devam niteliindeki bu akma gre gerekler olduu gibi deil insan hayalinde brakt izlenimlerle aktarlmaldr. Anlam kapall tercih edilen iirde mzik n planda olmaldr. Verlaine Rimbaud Rilke Joyce Ahmet Haim Cenap ehabettin Ahmet Muhip Dranas

Modern an hareketli hayatn iirde yanstmay amalayan bir akmdr. Gemie ve gelenee kar kar ve bu yzden iirdeki geleneksel kurallar reddeder. l, uyak gibi airin zgrln snrlandran kurallara itibar etmez. Modern an makinelerinin sesini iirde duyurmaya alr.

Marinetti Mayakovski

Nazm Hikmet

88

89

KTAP ZETLER
ESER air Evlenmesi tiyatro inasi Tahrib-i Harabat eletiri Namk Kemal Taauk- Talat ve Ftnat roman emsettin Sami ntibah roman Namk Kemal Cezmi roman Namk Kemat Vatan Yahut Silistre tiyatro Namk Kemal Akif Bey tiyatro Namk Kemal Zavall ocuk tiyatro Namk Kemal Glnihal tiyatro Namk Kemal Celalettin Harzemah tiyatro Namk Kemal Kara Bela tiyatro Namk Kemal Felatun Beyle Rakm Efendi ZET Grc usul ile evlenme sorunu orta oyununu andran komedi tarznda ele alnmtr. Mtak Bey, Kumru Hanm yerine ablas ile evlendirilir. Ziya Paann Harabatna karlk yazlan eserde eski edebiyat eletirilmektedir.

Talat ile Ftnatn lmle sonlanan ak anlatlmaktadr. Klasik mesnevilerin izi grlr.

Ali Bey, Mahpeyker adl ahlaksz kadna taklr. Annesi, olunu bu durumdan kurtarmak iin Dilaup adl bir cariye alr. Mahpeyker Ali Beyi kaybetmemek iin Dilaupla mcadeleye girer. Krml komutan Adil Girayn ranllara esir dmesi ve Osmanl askeri Cezminin yaadklar anlatlmaktadr. Erkek klna girerek savaa katlan ve kendini dem diye tantan Zekiyenin cephede yaadklar anlatlmaktadr. Kocasna ihanet eden bir kadnn ahsnda aile kurumunun nemi anlatlmaktadr.

Grc usulyle evlendirilmek istenen bir kzn bandan geenler anlatlmaktadr.

Adaletsiz Kaplan Paann halka yapt zulm anlatlmaktadr.

Harzemahlar hkmdar Celalettin Harzemahn hayat anlatlmaktadr.

Hindistanda geen olaylarda Behrever ile Mirza Hsrevin ak anlatlmaktadr.

Batl gibi yaama hevesinde olan Felatun Bey ile Dou kltrn nemseyen Rakm Efendinin

89

90
roman Ahmet Mithat Efendi Araba Sevdas roman Recaizade Mahmut Ekrem Sergzet roman Sami Paazade Sezai Zehra roman Nabizade Nazm. Karabibik roman Nabizade Nazm Eyll roman Mehmet Rauf Mai ve Siyah roman Halit Ziya Uaklgil Ak- Memnu roman Halit Ziya Uaklgil Krk Hayatlar roman Halit Ziya Uaklgil Kuyruklu Yldz Altnda Bir izdiva roman Hseyin Rahmi Grpnar psevdi roman Hseyin Rahmi Grpnar alkuu roman Reat Nuri Gntekin Be ehir deneme arkadalklar srecinde gelien olaylar anlatlmakta ve yanl Batllama ilenmektedir. Mirasyedi Bihruz Beyin Batl gibi yaama merak ve bu erevede gelien olaylar zerine kurulu bir romandr. amlcada bir arabann iinde grd Perivee vurulan ve srekli mektuplar yazan Bihruz Bey mektuplarn Fransz romanlarndan okuduu ak mektuplarndan esinlenerek yazar. Yanl Bat anlay eletirilmektedir. Dilber adl cariye, satld konan sahibi Celalin akna mazhar olur. Celalin annesi bu ak uygun bulmaz ve Dilberi satar. Eitlik ve zgrlk konusu ilenmektedir. Kskan Zehra, evlendii Suphinin evine alnan bir cariye olan Srrcemali kskanr.

Antalyann bir kynde geen olaylarda krsal kesim gereine ilk kez deinilmitir. Kiiler bulunduklar evreye gre anlatlmtr. Realist ve uzun bir hikayeyi andran eserde bakahraman Karabibik, bir taraftan tarlasna gz koyan Yosturolu ile mcadele etmekte dier taraftan da kz Huriyle yaam sava vermektedir. Sreyya, kars Suat ve akrabalar Necip Bey arasnda geen olaylar balamnda bir ak ve psikolojik tahlil romandr. Ahmet Cemilin hayallerinin, mavi renk ile babasn kaybetmesi ve iine dt yaam mcadelesinin siyah renk ile simgeletirildii romanda stanbulda yaayan aydn zmrenin hayat ve hayalleri anlatlmaktadr. Yaa kendinden ok byk biri olan Adnan Bey ile evlendirilen Bihter ile Behll arasndaki yasak ak anlatan bir romandr. Osmanlnn son dneminde stanbulda zengin ve kendilerini halktan daha stn gren bir kitlenin Batl yaama duyduu zenti anlatlmaktadr. Trk aile yapsna uymayan bu yaam tarz sonucunda zayflayan ve kopan aile balar ilenmektedir. Kuyruklu bir yldzn dnyaya arpaca haberi neticesinde ortaya kan kargaada rfan Galib adl kahraman evresinde kadn-erkek ilikileri ve doan byk bir ak anlatlyor. Paristen dndkten sonra hayata bak deimi, Batnn hayat tarzna zenmi ve gzn para hrs brm olan Meftun ve ailesi iinde meydana gelen olaylar anlatlmaktadr. Roman iyi eitim grm Feride ile teyzesinin olu Kamuran arasnda yaanan ak evresinde geliir, Feride Anadolunun birok yerinde fedakarca retmenlik yapan bir Cumhuriyet gencidir. Deneme trndeki eserde yazarn bulunduu ve grev yapt ehirler olan stanbul, Konya, Ankara, Bursa ve Erzurum tarihle bugn arasndaki geiler nda iirsel bir dille anlatlmaktadr.

90

91
Ahmet Hamdi Tanpnar

Yaprak Dkm roman Reat Nuri Gntekin Yeil Gece roman Reat Nuri Gntekin Ateten Gmlek roman Halide Edip Advar Handan roman Halide Edip Advar Vurun Kahpeye roman Halide Edip Advar Sinekli Bakkal roman Halide Edip Advar Trkn Atele mtihan Halide Edip Advar Kiralk Konak roman Yakup Kadri Karaosmanolu Sodom ve Gomore roman Yakup Kadri Karaosmanolu Yaban roman Yakup Kadri Karaosmanolu Ankara roman Yakup Kadri Karaosmanolu Bugnn Sarayls roman Refik Halit Karay Dokuzuncu Hariciye Kouu roman Peyami Safa

Ali Rza Beyin ailesinin geim zorluklar iinde dal anlatlmaktadr. kz ve bir olunun ektii skntlar gren baba Ali Rza Bey sonunda fel geirir. ahin Hocann kiiliini oluturan nitelikler, mcadelesi ve urad yenilgiler erevesinde; medresede yetien, ancak sonra retmen okulunu bitirerek Ege Blgesindeki bir kasabada, genci ve karc birtakm glerle savaan, idealist bir gencin serveni anlatlmaktadr. lk kez Kurtulu Savan konu eden romanda Ayenin, Peyami ve Binba hsanla zmirin igali zerine stanbula gelerek kurtulu mcadelesine katl anlatlmaktadr. Romanda kahraman Refik Cemal evresinde gelien olaylarda Abdlhamit dneminde bir ak hikayesi etrafnda o gnn sosyal yaam, kltrel yaps ve bask dnemindeki Trk aydnlarnn balatt yeni sosyal akmlar anlatlmaktadr. Aliye ahsnda Kurtulu Sava srasnda bir kadn kahraman bakyla Anadolu anlatlmaktadr. Anadoluya retmen olarak gelen Aliye, dmanla i birlii yapt iftiras ile lin edilir. II. Abdlhamit zamannda stanbulun Sinekli Bakkal mahallesinin Sinekli Bakkal sokanda doup byyp evlenen Rabia adl bir hafz kz ile babas Kz Tevfik bakahramanlardr. Halide Edip Advarn 1. Dnya Sava sonrasndan Cumhuriyet ilan edilinceye kadar yaad anlar anlatlmaktadr. Geleneksel yaam tarzn srdren Naim Efendinin konanda yaayan nesil ve deien artlarla yozlaan yaam tarz ele alnmtr. Servet Bey, Seniha ve nianls Hakk Celisin Bat zentili yaantlar Naim Efendiyi akna evirir. stanbulun igali ve stanbul halknn igale kar tutumu anlatlmaktadr.

Sava gazisi ve bir aydn olan Ahmet Celal, gittii Anadolu kynde yabanc olduundan, yaban olarak kabul edilir. Kyllerin yaam tarzlar ve Milli Mcadeleye ilikin alglar karsnda kendini sorgulayan Ahmet Celal Yunan ordusu ky basnca sevgilisi Emineyi yanna alp kamaya alr. topik bir romandr. Yazar Selma Hanm evresinde gelien olaylar zincirinde, zlemini ektii gelecein Ankaras zerinden gelecein Trkiyesini anlatmaya alr. stanbulda yaayan orta gelirli bir aileye sonradan grme, zengin bir akraba kznn geliiyle bu ailenin deerlerinin anmas konu edilmektedir. Baarl bir psikolojik tahlil romandr. Sekiz yandan beri kemik hastal eken bir ocuun hastalk psikolojisi ve kendinden yaa byk olan Nzhete ak anlatlmaktadr.

91

92
Kk Aa roman Tark Bura Fatih-Harbiye roman Peyami Safa Ayal ve Kiraclar roman Memduh evket Esendal stanbul roman Mithat Cemal Kuntay Huzur roman Ahmet Hamdi Tanpnar Keanl Ali Destan tiyatro Haldun Taner Devlet Ana roman Kemal Tahir Zeytinda an Falih Rfk Atay Esir ehrin nsanlar roman Kemal Tahir nce Memet roman Yaar Kemal Beyaz Kale roman Orhan Pamuk Ylanlarn c roman Fakir Baykurt Aganta Burina Burinata roman Cevat akir Kabaaal Balks) Kayp Aranyor roman Sait Faik Bir Anadolu kasabas olan Akehire hoca olarak gelen ve ateli vaazlar ile halk etkileyen Mehmet Reit Efendinin kurtulu mcadelesine inanma ve katlma sreci arlatlmaktadr. Nerimann kendi kltryle Bat kltr arasndaki bocalamas ve geleneksel yaam tarzn tercih eden inasi ile ilikileri erevesinde Dou-Bat atmas konu edilmektedir. Bir otelde yaayan insanlar ahsnda dnemin insan tiplerinin anlatld romanda olaylar Ankarada gemektedir.

Avukat Adnan Beyin hayat evresinde gelien olaylar zincirinde stanbulun Merutiyet, Mtareke ve Milli Mcadele dnemleri anlatlmaktadr. Bakahraman Mmtaz ahsnda stanbul, yeni hayat anlay ve sanat zevki derin tahliller ve baarl betimlemelerle anlatlmaktadr. Mmtaz, sevgilisi Nuran ve Nurann eski kocas Suat geninde geen olaylarn dier nemli bir kahraman ise Mmtazn hocas ve akrabas hsandr. lemedii bir su yznden hapishaneye atlan bir delikanlnn bandan geen olaylar anlatlmaktadr.

Osmanl mparatorluunun kuruluu, o dnemin yaam tarz ve anlay ile birlikte baarl bir biimde anlatlmaktadr. Osmanl saltanatnn son gnlerinden Trkiye Cumhuriyetinin ilk gnlerine kadarki bir zaman dilimi anlatlmaktadr. Yazar bir grev sebebiyle Cemal Paann karargahna yani Zeytindana gitmitir. Burada yaam olduu olaylar ve anlarn, bulunduu tarihin nemli olaylarn da iine alacak ekilde anlatmtr. Mtareke dnemi aydnlarn anlatt Esir ehir lemesinin ilk kitabdr. Birinci Dnya Sava srasnda stanbuldaki sivil aydnlarn durumunu konu edinir. Toroslarda Deirmenoluk Kynde yaayan yoksul ve yetim bir kyl ocuu olan nce Memet, Abdi Aann basksna dayanamaz, onun yeenini ldrr ve daa kp ekya olur. 7. yyda Trkler tarafndan esir edilen astronomi, matematik ve tptan anlayan bir Venedikli bilim adamnn bandan geenler anlatlmaktadr. Yllar nce bir kyde gemi toprak kavgasn anlatan kitap, bakahraman Bayram evresinde gelien olaylarda ky hayatn ve kylnn yaad skntlar dile getirmektedir. Deniz yaamn btn ynleriyle ele alan eserde ada yaamla eski uygarlklar arasndaki iliki ve insann deimeyen ruh hli korkular, kayplar, araylar, bunalmlar anlatlmaktadr. (Halikarnas Nevin adl bir kadnn mutluluu, huzuru aray abas anlatlmaktadr.

92

93
Tatarck roman Halide Edip Advar Daa kan Kurt hikaye Halide Edip Advar Kk Paa roman Ebubekir Hazm Tepeyaran Muhsin Bey hikaye Recaizade Mahmut Ekrem emsa hikaye Recaizade Mahmut Ekrem Yeni Turan roman Halide Edip Advar Hasan Mellah roman Ahmet Mithat Efendi Hseyin Fellah roman Ahmet Mithat Efendi Toplum tarafndan pek sevilmeyen, babasn, on yandayken kaybeden Tatarck lakapl Lale, okuyup ngilizce retmeni olur. Kyne sonradan yerleen bir gruba ngilizce ders veren Tatarck, kyller, gen kzlar ve ev hanmlar tarafndan e olmaya uygun grlmez. eitli kskanlklara ve engellere ramen, duygularnda samimi olan Receple nianlanr. Birok hikayeden oluan bu eserde, kitaba adn veren hikayede, ormanda dmanca tavrlar sergilenmesi sonucunda ormann en yals olan filin bir toplant yapmas, burada alnan bar kararna btn hayvanlarn bir sre uymas ancak daha sonra kan huzursuzlukta kurdun sulu bulunmas zerine hayvanlarn kurt diyarna saldrmas ve kurdun cn almak zere daa kmas anlatlr. Keleolu Ali ve ei Selimenin yeni doan ocuklarna zengin bir aile tarafndan el koyulur. Ayrlan iftin ocuklar sonradan kye gnderilse de ocukla kimse ilgilenmez ve ocuk l olarak bulunur. Veremden len sevgilisinin lm zerine kendisini de hasta edip ldrmek isteyen gen air Muhsin Beyin hastalkl duygusall konu edilmitir. Seher isimli kk bir kzn geldii fakat evdeki hayata nee katmas; sonrasnda hastalanp lmesi anlatlmtr.

II. Merutiyet dneminde Yeni Turan adl idealist bir partinin almalar ve bu almalarla bir devletin hangi temeller zerine oturtulmas gerektii anlatlr. Denizci Hasan adl gen bir adamn, spanyol sevgilisini kurtarmak iin yaptklar konu edilmitir.

stanbulda tanan Civelek Mustafa ve ehleventin Cezayirde ayn konakta almalar ve bu konan bir ekya barna olduunu ortaya karmalar anlatlr.

(Dnya Edebiyatndan)

Gn Olur Asra Bedel roman Cengiz Aytmatov Onlar da nsand roman Cengiz Dac Su ve Ceza Dostoyevski l Canlar roman Gogol ki ehrin Hikayesi

II. Dnya Savandan sonra Kazak bozkrlarnda bir tren istasyonunda yaamaya balayan Yedigeyin burada tank olduu olaylar anlatlmaktadr. Komnizm akmlarnn etkisinde bulunan Krmn bir kynde yaayan ifti bir ailenin bandan geen olaylar anlatlmaktadr. Bakahraman Raskolnikov, evinde kirac olduu yal kadn kendince sulu bularak ldrr. Ancak Raskolnikov roman boyunca vicdannda bu kararn tartacaktr. Rusyann bir kentinde l kle alan bir adamn bandan geen olaylar mizahi bir dille anlatlmaktadr.

Romanda hayattaki tm zorluklara ramen kendi onuru ve dnceleri iin mcadele eden ve azimle

93

94
roman Dickens anlar Kimin in alyor roman Hemingway Sefiller roman Victor Hugo Sava ve Bar roman Tolstoy Faust tiyatro Goethe Krmz ve Siyah roman Stendhal Madame Bovary roman Gustove Flaubert Macbeth trajedi Shakespeare Vadideki Zambak roman Honore de Balzac Anna Karenina roman Tolstoy Babalar ve Oullar roman Turgenyev David Copperfield roman Charles Dickens Don Kiot (Don Quijote) roman baarya ulaan bir kahraman anlatlmaktadr. spanya i sava srasnda bir kpry patlatma grevi alan Roberto Jordann bandan geen olaylar anlatlmaktadr. Bir krek mahkumu Jean Valjeann 19 yln harcad eski gnlerine geri dnmemek iin srekli kan ve kaarken de ektii sefalet, yaad aclar ile 1800l yllarda Fransz halknn iinde bulunduu yoksulluk ve skntlar anlatlmaktadr. 1805-1814 yllar arasnda Ruslarla Franszlar arasnda sren sava anlatan roman Rus sosyal hayatn be aile evresinde aktarmaktadr. Devrinin en nemli bilginlerinden olan Faust bir trl bulamad mutluluu aramaktadr. Bu sebeple byclkle ilgilenmeye balar. Bycl srasnda kendine mutluluu verebileceini iddia eden Mefisto ile tanr. Julien bir marangozun olu olmasna ramen yetenekli, hrsl ve olaanst zihinsel zelliklere sahiptir. Jullen iinde bulunduu evreden memnun deildir ama zenginlerden de nefret etmitir. Bu duygular iinde Renalle arasndaki yaknlama ve gelien olaylar anlatlmaktadr. Normandiyal bir doktor olan Charles Bovarynin karsnn (Madame Bovary) sadakatsizlii sebebiyle iine dt skntlar ve bu yzden lme kadar uzanan skntl bir hayat anlatlmaktadr. Baron Macbeth, Norve zaferinden dnnde kendisine kral olacan syleyen cadlara inanr. Karsnn da yardmyla kral ldrerek yerine gemeyi tasarlarlar. Fakat Leydi Macbeth ve Baron Macbeth vicdanlarnn sorgusundan kurtulamazlar. Aristokrat ancak ilgisiz ve otoriter bir ailenin kk olu Felix ile bir baloda grd mutsuz bir evlilik yaayan gen Henriette arasndaki ak anlatlmaktadr. Felix kadnn gzelliini Zambak adl vadi ile zdeletirir. Anna Karenina, zenginlii ve gzelliiyle evresinde hayranlk uyandrmaktadr. Kocasyla tekdze bir evlilii olan gen kadn bir gn Moskovaya gider. Orada Vronski adl gen bir kontla tanr ve ikisi arasnda bir yaknlama balar. Durumu kocasna itiraf eden Anna, Vronskiyle birlikte talyaya kaar. talyadan dndklerinde dlanan ift arasnda huzursuzluk balar ve Anna kendini ldrr. arlk Rusyasnda Bazarov ve Arkady gibi gelenee ve toplumsal baskya kar kan oullar ile Nikolay Patrovi gibi gelenee sk skya bal babalar arasnda yaanan kuak atmas konu edilmektedir. David, vey babas, ok sert kurallarla ynetilen yatl okulu, on yandayken annesini kaybetmesi gibi sorunlar yznden mutsuz ve acl bir ocukluk geirmitir. Halasnn yannda rahata kavuan ve iyi bir okula yerleen David, hukuku olur. Ei Dorann lm zerine ocukluk arkada Agnes ile evlenerek mutlulua kavuur. Dnya edebiyatnn ilk modern roman olarak kabul edilen eserde srekli okuduu valye kitaplarndan etkilenerek Don Kiot adn alan bir asilzadenin, ua Sancho Panza ve zayf at Rozinante

94

95
Cervantes ile yaad maceralar anlatlr. Olaylar Don Kiotun kafasnda kurduu valyelik ideali ile hayal gcne dayanr. Khne bir han, grkemli bir ato; obanlar, dman; yel deirmenleri ise devler olarak canlanr Don Kiotun gznde. Babas Danimarka kral olan Hamlet, eitim iin Almanyaya gnderilir. Oradayken babasnn ldn renir ve lkesine geri dner. Hamletin hkmdar olmas gerekirken amcas hkmdar olur. Babasnn hayaletiyle konuan Hamlet, babasnn annesi ve amcas tarafndan ldrldn renerek almay planlar. Othello, Venedik ordusunun gzde ve baarl bir komutandr. ehrin ileri gelenlerinden birinin kz olan Desdemona ile evlenen Othello halkn dedikodular ve Lagonun dzmece planlar sonucunda eini ldrr. Lagonun kars Othelloya olaylarn i yzn anlatr. Karsn ldrd iin pimanlk duyan Othello intihar eder. Ana karakter Hasann Granadadan balayan ve Fas, Kahire, Roma boyunca sren yolculuu ele alnmaktadr. Bu yolculuk boyunca Hasan birok ilgin olaya tank olurken tarihin ak ve deien ortamlarla srekli deien bir kiilie sahiptir.

Hamlet tiyatro Shakespeare Othello tiyatro Shakespeare Afrikal Leo roman Amin Maalouf

95

96

BATI ETKSNDEK TRK EDEBYATI SANATILARI

96

97
Hit Hit!

Yryordum. Yrdke de alyordum. Evden kzgn kmtm. Belki de tra bana sinirlenmitim. Olur, olur! Mutlak tra bana sinirlenmi olacam. Otlarn yeil olmas, denizin mavi olmas, gkyznn bulutsuz olmas, pekala bir meseledir. Kim demi mesele deildir, diye? Budalalk! Ya yamur yasayd? Ya otlarn yeili mor, ya denizin mavisi krmz olsayd? Olsayd o zaman mesele olurdu, ite. ukulata renginde bir yaprak, ala bademi renkli bir kei grdm. Birisi arkamdan: -Hit, dedi. Dnp baktm. Yolun kenarndaki daha boyunu posunu almam taze devedikenleriyle karabalar erik lezzetinde bana baktlar. Dilerim kamat. Yolda kimsecikler yoktu. Bir evin damn, uzakta uan bir iki kuu, yapraklarn arasndan denizi grdm. Yoluma devam ederken: -Hit hit, dedi. Dnp bakmak istedim. Belki de ok istediim iin dnp bakamadm. Olabilir. Gkten bir ku hit hit ederek gemitir. Arkamdan ylan, tosbaa, bir kirpi gemitir. Bir bcek vardr belki hit hit diyen. - Hit! dedi yine. Bu sefer belki de isteksizlikten dnp baktm allarn arasna birisi saklanyormu gibi geldi bana. Yolun kenarna oturdum. Az temde bir eek otluyor. Onun da rengi ala bademi, az, dileri, kulaklar boynu ne gzel. Otluyor. Otlar adeta atrdata atrdata yiyor. Belki de bu trtl, atrtl sesi hit hit diye duymuumdur. Eein ot koparnn sesinden apayr bir ses: - Hit hit hit, dedi. Hani baz kulamzn dibinde ok tandmz bir ses isminizi arverir. Olur deil mi? Pek enderdir. Belki de kendi kafanzn iinden sizin sevdiiniz, hatrladnz bir ses, ses olmadan sizi armtr. Olabilir.

97

98
Birdenbire gnei, buluta benzemez garip ve sar bir sis kaplad. Bir kirli el, ala bademi eein srtndan bir kuma ekip ald. Her zamanki kl rengi, yer yer hav dklm eski mantosunu giydirdi eee. Yola indim. stedii kadar hit desin. sterse sahici sulu bir dost olsun. Isterse kimseler olmasn, kendi kendime kulama hit hit diyen bir divane olaym, ben, aldrmayacam. Belki bir kutur. Belki tosbaadr. Belki bir kirpidir. Belki de yakn denizden seslenen bir balk, bir canavardr. Karabataktr. Mihaliki kuudur. yisi mi ben kendim hit hit derim. 0 zaman tamam tamamna pek hit hit sesleniine benzemeyen, benzemesin diye uratm bir mrldanmadr, tutturdum. Birdenbire, nmde bir adamla bir kadn grdm. Kalpazankaya yolunu sordular. stndesiniz dedim, Sanki yol hareket etti. Yrmediler. ki admda benden uzaklatlar. Koyunlarn arasna yzkoyun uzanm papazn olunu grdm. Yznden - Ooo! Merhaba! dedim. aptal, illi horoza benzer bir mahluk kalkt. Aznn salyasn sildi. Kuzuyu bacaklarndan tuttu. Kuzu ile yere ykld. Kuzuyu burnundan pt. Papazn olu irkin, aptal bir yzle bakt. imdi bir iek tarlasnda idim. Bana hit hit diyen mutlak bir kutu. Vardr byle kular. Ck ck demezler de hit hit derler. Kutu ku. Bir adam yer belliyordu. Belin demirine basyor, krmzya alan bir toprak altn, ste aktaryordu. - Merhaba hemerim, dedi. Tekrar iine dald. Hit hit, dedim. Aldrmad. Bir daha hit, dedim. Yine aldrmad. Hzl hzl hit hit hit! -Buyur beim, dedi. -Bir ey sylemedim, dedim. Kk parman kulana soktu. Kad. karp parmana bakt. Belin sapna siler gibi yapt. - Hit hit, dedim. Yzn ge kaldrd. Kulara bakt. Denize bakt. Dnp phe ile bana bakt. - Bu sene enginarlar nasl? Dedim. - yi deil, dedi. - Baklay ne zaman keseceksin? - Daha ister, dedi. Nefes alr gibi hit dedim.

98

99
Yine phe ile denize, phe ile ge, phe ile bana bakt. - Kular olmal, dedim. - Benim de kulama bir hrt gelir amma, dedi, ne taraftan gelir? Zati bu srada u kulam arlat. - Bir ykatmal, dedim, benim de geenlerde arlamt... - Ykattn m? - Ykatmadm, hacet kalmad, doktora gittim. Alverdi; pislikmi. - ocuklar nasl? diye sordum. - yiler, dedi, Dokuzdu sekiz kald. Biliyorsun dokuzuncusunun macerasn ya... - Sus, sus, dedim. Yrekler acs. Haydi allahasmarladk! - Haydi gle gle. Biraz uzaklanca: - Hit hit. Bu sefer yakaladm. Bahvand. Oydu oydu. - Hadi hadi yakaladm bu sefer seni, dedim. - Yok vallahi, dedi, vallahi daha kesmedim bakla, senden ne diye saklayaym, parasyla deil mi? - Sen deil misin hit hit diyen? Ben de duyarm bir ses; amma bulamam nereden gelir? Nereden gelirse gelsin dalardan, kulardan, denizden, insandan, ottan, bcekten, iekten. Gelsin de nereden gelirse gelsin! Bir hit sesi gelmedi mi fena. Geldikten sonra yaasn iekler, bcekler, insanoullar. Hit hit! Hit hit! Hit hitl

Unutma ki hayat srprizlerle dolu! Belki ok mutlu bir hayat sreceksin belki de karna bu snavdan ok daha zor engeller kacak. Ama genlik, mutluluu en kolay yakalayacan a. Kymetini bil ve kendine de zaman ayr. Ve unu da unutma ki saln niversiteden de hayattaki tm dier geici ayrntlardan da nemli.

99

100
te sana hayatn cmerte sunduu fakat farknda olamadmz gzelliklerine dikkat eken harika bir Sait Faik klasii...

100

101

101