alma Yaamnda Salk Gzetimi Rehberi

Bu rehber, Avrupa Birlii ve Trkiye Cumhuriyeti tarafndan finanse edilen SGP (Trkiye`de yerlerinde Sal ve Gvenlii Koullarnn yiletirilmesi Projesi - TR0702.20-01/001) kapsamnda hazrlanmtr. Aada ismi geen teknik uzmanlar SGP kapsamnda bu rehberin hazrlanmasna katkda bulunmulardr: Dr. Kadir Atl, Uzun Dnemli Uzman Dr. Brigitte Froneberg, Kilit Uzman Dr. Linda Matisane, Ksa Dnemli Uzman Do. Dr. Ali Naci Yldz, Uzun Dnemli Uzman Dr. Cebrail imek, Uzun Dnemli Uzman Dilek Demirkol, Dil Asistan Saliha Rodoplu, Dil Asistan Bu yayna saladklar destek, deerli yorum ve dzeltmeleri iin, bata Sal ve Gvenlii Genel Mdr ve ayn zamanda Kdemli Program Yneticisi Sayn Kasm ZER olmak zere aada yer alan Proje Koordinasyon Birimi yelerine teekkrlerimizi sunarz: Sayn Nefise Burcu nal, SG Uzman Sayn Ali Rza Ergun, SG Uzman Sayn M. Furkan Kahraman, SG Uzman Yard. Sayn Nuri Vidinli, Tabip Sayn Emine Kaplan, Tabip Bu yayn Avrupa Birliinin mali desteiyle hazrlanmtr. Yaynn ieriinden yalnz Danman firma sorumlu olup hibir ekilde Avrupa Birliinin grlerini yanstmamaktadr.

nsz
Tmyle nlenebilir olan meslek hastalklarndan kaynakl maddi ve manevi kayplar lkemizin ekonomisinde nemli boyutlara ulamaktadr. Konunun nemi, alma hayatn dzenleyen mevzuat hazrlayan, bu alanda denetim gerekletiren ve i sal ve gvenlii ile ilgili proje faaliyetleri yrten alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan her platformda dile getirilmekte ve dzenleyici faaliyetler her geen gn artarak devam etmektedir. Bu alanda gerekletirilen faaliyetlerden biri olan alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Sal ve Gvenlii Genel Mdrlnn yararlancs olduu Avrupa Birlii Katlm ncesi Mali Yardm Arac (IPA) destekli Trkiyede Sal ve Gvenlii Koullarnn yiletirilmesi Projesi (SGP), 2010 Ocak ayndan itibaren metal, maden ve inaat sektrlerinde belirlenmi pilot blgelerde almalar gerekletirmektedir. Gerekletirilen bu almalarn bir sonucu olarak i sal alannda, meslek hastalklarndan kaynakl kayplar azaltmak amacyla bata iyeri hekimleri olmak zere tm paydalara ulusal ve uluslararas mevzuat, norm, bilgi ve belgelerin detayl olarak verildii ve akland alma Yaamnda Salk Gzetimi Rehberi hazrlanmtr. Meslek hastalklarnn nlenmesinde nemli etkileri olacak bu rehberin alma hayatna hayrl ve uurlu olmasn dilerken, bu rehberin hazrlanmasnda emei geen yerli ve yabanc tm uzmanlara teekkr ederiz. T.C. ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII Sal ve Gvenlii Genel Mdrl

Ksaltmalar Listesi: ABD............Amerika Birleik Devletleri AKM ...........Aralkl Kontrol Muayenesi Att...............Acil Tbbi Teknisyen CDC ...........Amerikan Hastalk Kontrol Merkezi SGB......... alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl dB...............Desibel DF ..............Dzeltici Faaliyet DEP............Dizel Egzoz Paracklar GBK ..........Grltye Bal itme Kayb HT ..............Hipertansiyon Hz...............Hertz ICOH ..........Uluslararas Sal Komisyonu ILO .............International Labour Organization- Uluslararas alma rgt GM ............ e Giri Muayeneleri SG ............. Sal ve Gvenlii SGB ..........yeri Salk ve Gvenlik Birimi SGGM....... Sal ve Gvenlii Genel Mdrl SGP .........Trkiyede yerlerinde Sal ve Gvenlii Koullarnn yiletirilmesi Projesi SGM ....... Sal ve Gvenlii Merkezi Mdrl SG-YS....... Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi KAH............Koroner Arter Hastal KP .............Kmr isi Pnmokonyozu KKD............Kiisel Koruyucu Donanm KOAH.........Kronik Obstrktif Akcier Hastal KOB ..........Kk ve Orta lekli letme KS ..............Kraniyal Sinir KTS ............Karpal Tnel Sendromu MDF ...........Medium Density Fiberboard-Orta Younlukta Lif Levha MRH...........Mesleki Rehabilitasyon Hizmetleri NIOSH .......National Institute of Occupational Safety and Health- Ulusal Sal ve Gvenlii ...................Enstits OHSAS ...... Sal ve Gvenlii Deerlendirme Serisi OSGB ........Ortak Salk ve Gvenlik Birimi F ..............nleyici Faaliyet PMF ...........Progressif Masif Fibrozis QEC ...........Quick Exposure Check-Hzl Maruziyet Deerlendirme RD ..............Risk Deerlendirmesi SGK ...........Sosyal Gvenlik Kurumu Td ...............Tetanos-difteri TSH...........Temel Sal Hizmetleri TT..............Tam drar Tetkiki TSM ...........Toplum Sal Merkezi UOB ...........Uucu Organik Bileikler UV ..............Ultraviyole VHK...........Veri Hazrlama Kontrol letmeni WHO ..........World Health Organization-Dnya Salk rgt 4

I.

II.

III.

GR .................................................................................................................................................................9 GENEL BLGLER .............................................................................................................................................. 11 Temel Sal Hizmetleri .......................................................................................................................... 13 Sal Gzetimi Kavram......................................................................................................................... 13 Mevzuatmzda Salk Gzetimi .................................................................................................................. 14 yerini tanma, alma Ortamnda yeri Durum Saptamas ve Risk Deerlendirmesi ...................... 15 Salk Gzetiminde verenin Haklar ve Ykmllkleri ......................................................................... 17 Salk Gzetiminde alanlarn Haklar ve Ykmllkleri ..................................................................... 18 Salk Gzetiminde Salk Biriminin Ykmllkleri ................................................................................. 18 alma Ortam Gzetimi .......................................................................................................................... 19 Malzeme Gvenlik Bilgi Formlar ................................................................................................................. 20 Sal ve Gvenlii Kurulu ...................................................................................................................... 22 yeri Salk Birimleri ve nsan Gc ........................................................................................................... 26 yeri Salk Birimi, yeri Salk ve Gvenlik Birimi, Ortak Salk Gvenlik Birimleri ........................... 27 yeri Salk Birimi ve yeri Salk ve Gvenlik Birimi (SGB) ................................................................. 27 Ortak Salk ve Gvenlik Birimi ................................................................................................................... 29 Toplum Sal Merkezleri-alanlarn Sal Birimi (TSM-SB) ......................................................... 31 SGB, OSGB ve TSM alanlarn Sal Birimlerinin nsan Gc........................................................ 31 yeri Hekimi................................................................................................................................................... 31 Dier Salk Personeli .................................................................................................................................. 33 Gvenlii Uzman ...................................................................................................................................... 35 Salk Gzetiminde Kiisel Koruyucu Donanm Seimi............................................................................ 36 Baretler ........................................................................................................................................................... 36 Gvenlii Ayakkabs................................................................................................................................. 36 Koruyucu Gzlkler veya Yz Koruyucu Siperler ...................................................................................... 37 Koruyucu Eldiven .......................................................................................................................................... 37 Koruyucu Giysi............................................................................................................................................... 37 Kulak Koruyucu Donanmlar ........................................................................................................................ 37 Solunumu Koruma ........................................................................................................................................ 37 Dmeye Kar Kiisel Koruyucu Donanmlar ........................................................................................... 37 e Giri Muayenesi ................................................................................................................................... 41 III.1. Genel e Giri Muayenesi................................................................................................... 42 III.2. Ek ve Tamamlayc Muayeneler.......................................................................................... 50 III.2.1 Grltl Ortamlarda alanlarda Salk Gzetimi ..................................................... 51 Odyogram ncesi (iin) Grlt Etkilenimi ve Tbbi Bilgilere Ynelik Anamnez........ 53 itmenin Korunmas (Grlt Kontrol) Program .......................................................... 55 III.2.2 Tozlu Ortamlarda alanlarn Salk Gzetimi ............................................................ 57 Pnmokonyoz zleme Birimine Gnderilecek Bilgi ve Belgeler ................................... 58 III.2.3. Titreimli lerde alanlarda Salk Gzetimi ...................................................................... 64 III.2.4. Kimyasal Maddelerle alanlarda Salk Gzetimi ..................................................... 66 III.2.5. Biyolojik Risk Etkenlerinden Etkilenme Olasl Olan almalarda Salk Gzetimi ....... 69 III.2.6. Biyolojik zlem............................................................................................................................. 72 III.3.1. Maden Kolunda Salk Gzetimi............................................................................................. 75 Grltye Bal itme Kayb ....................................................................................................... 75 Kas skelet Sistemi Rahatszlklar............................................................................................... 78 Titreime Bal Gelien Beyaz Parmak Sendromu................................................................... 78 Karpal Tnel Sendromu ............................................................................................................... 80 Bel Rahatszlklar ......................................................................................................................... 81 Epikondilit ....................................................................................................................................... 85 Bursit............................................................................................................................................... 86 Toza Bal Gelien Meslek Hastalklar ...................................................................................... 86 Asbeste Bal Gelien Meslek Hastalklar................................................................................. 89 Mesleki Astm ............................................................................................................................... 91 Mesleki Deri Hastalklar .............................................................................................................. 92 Scak Stresi.................................................................................................................................... 95 Mesleki Kanser.............................................................................................................................. 95 Biyolojik Risk Etkenleri.................................................................................................................. 97

indekiler

IV. V. VI. VII. VIII. IX.

Tetanos .......................................................................................................................................... 97 Leptospiroz (Weil Hastal) ......................................................................................................... 97 Mantar Enfeksiyonlar ................................................................................................................... 98 Madenci Nistagmusu .................................................................................................................... 98 Psikososyal Sorunlar .................................................................................................................... 99 Maden kolunda Ek ve Tamamlayc Muayeneler ................................................................. 100 III. 3.2 naat Kolunda Salk Gzetimi ................................................................................................. 101 Kimyasal Zararlar ........................................................................................................................ 102 Fiziksel Zararlar ........................................................................................................................... 103 Biyolojik Zararlar .......................................................................................................................... 103 Grltye Bal itme Kayb...................................................................................................... 105 Titreime Bal Gelien Beyaz Parmak Hastal .................................................................... 106 Karpal Tnel Sendromu ............................................................................................................. 108 Bel Rahatszlklar........................................................................................................................ 109 Toza Bal Gelien Meslek Hastalklar .................................................................................... 111 Asbeste Bal Gelien Meslek Hastalklar............................................................................... 112 Kimyasallara Bal Gelien Meslek Hastalklar....................................................................... 115 Mesleki Deri Hastalklar ............................................................................................................. 117 Mesleki Astm ............................................................................................................................. 118 Mesleki Kanser ............................................................................................................................ 120 Tetanos ........................................................................................................................................ 120 naat kolunda Ek ve Tamamlayc Muayeneler................................................................... 121 III. 3.3 Metal kolunda Salk Gzetimi ................................................................................................... 123 Metal leri .................................................................................................................................... 123 Eritme ve Artma.......................................................................................................................... 123 Dkmclk ................................................................................................................................ 124 Dvme ve Presleme ................................................................................................................... 124 Haddehaneler .............................................................................................................................. 125 Kaynaklk ve Scak Kesme ..................................................................................................... 126 Tornalar ........................................................................................................................................ 128 Zmparalama ve Parlatma.......................................................................................................... 129 Sanayi Yalar, Metal leme Svlar, Soutma Svlar .......................................................... 129 Metallerin Yzey lemleri .......................................................................................................... 130 Metal Yeniden Kazanma ............................................................................................................ 130 Grltye Bal itme Kayb...................................................................................................... 131 Titreime Bal Gelien Beyaz Parmak Hastal .................................................................... 133 Karpal Tnel Sendromu ............................................................................................................. 134 Bel Rahatszlklar........................................................................................................................ 135 Toza Bal Gelien Meslek Hastalklar .................................................................................... 136 Kimyasallara Bal Gelien Meslek Hastalklar....................................................................... 138 Mesleki Deri Hastalklar ............................................................................................................. 140 Mesleki Astm ............................................................................................................................. 142 Mesleki Kanser ............................................................................................................................ 143 Fotoelektrie Bal Gelien Keratokonjonktivit......................................................................... 144 Metal kolunda Ek ve Tamamlayc Muayeneler.................................................................... 145 Erken Kontrol ve e Dn Muayenesi............................................................................................... 147 IV.1. Kazalar............................................................................................................................................ 148 IV.2. Meslek Hastalklar ............................................................................................................................. 150 Aralkl Kontrol Muayenesi (Periyodik Muayene) ............................................................................... 153 ten Ayrlma ve Ge Muayene............................................................................................................... 155 Erken Tan................................................................................................................................................... 157 Yer- Deiiklii, Mesleki Rehabilitasyon........................................................................................... 159 zellii Olan Muayeneler......................................................................................................................... 161 IX. 1. Ar ve Tehlikeli lerde alacaklarn e Giri ve Periyodik Muayenesi ............................ 161 IX. 2. Portr Muayenesi ........................................................................................................................ 161 IX. 3. Src Muayenesi ...................................................................................................................... 163 IX. 4. Makinesi Operatr Muayenesi............................................................................................. 174 IX. 5. Yksekte alanlarn Muayenesi ............................................................................................. 175

X. XI.

XII. XIII.

XIV.

XV. XVI. XVII. XVIII.

Yeralt alanlarnn Muayenesi............................................................................................... 176 Gece almas Yapacaklarn Salk Muayenesi ................................................................... 176 Salk Koullar Bakmndan Gnde En ok 7,5 Saat ve Daha Az almas Gerekenler ................................................................................................................................... 178 alanlarn Salk ve Gvenlik Eitimleri........................................................................................... 181 alma Yaamnda Hassas Gruplar.................................................................................................... 185 XI.1. alma Yaamnda Kadnlar ........................................................................................................... 185 XI.2. alma Yaamnda ocuk ve Gen alanlar (rak ve Kalfalar) ............................................ 188 XI.3. alma Yaamnda Engelliler (Sakat iler) ................................................................................. 189 XI.4. alma Yaamnda Yallar (Yal alanlar) .............................................................................. 190 XI.5. alma Yaamnda Kronik Hastal Olanlar................................................................................. 191 XI.6. alma Yaamnda Gezici, Geici, Ger ve Gmen iler ..................................................... 192 XI.7. Alt veren ileri (Taeron alanlar)............................................................................................ 193 yerinde Sal Gelitirme almalar .............................................................................................. 195 XII. 1. Sigarasz yerleri ............................................................................................................................ 195 XII. 2. Obezite ile Mcadele ve Salkl Yaam in Spor ...................................................................... 197 yeri Hekimliinde Kayt Sistemi .......................................................................................................... 199 yeri Hekimi Szlemesi............................................................................................................................ 199 e Giri Muayene Formu ........................................................................................................................... 200 Basamak Salk Kurulularna Sevk Formu ............................................................................................ 203 Sal ve Gvenlii Kurul Karar Defteri................................................................................................ 205 Onayl Defter ................................................................................................................................................ 205 Protokol Kayt Defteri .................................................................................................................................. 205 Laboratuvar Kayt Defteri............................................................................................................................ 205 Gremezlik Belgesi ................................................................................................................................. 205 Kazas ve Meslek Hastal Bildirim Formu .......................................................................................... 208 Pnmokonyoz zleme Birimine Gnderilecek Bilgi ve Belgeler.............................................................. 209 Pnmokonyoz Deerlendirme i Gzlem Formu ................................................................................. 210 Gebe ilerin Saln zleme Formu ...................................................................................................... 211 Salk Muayene Kd .............................................................................................................................. 211 A Kart ........................................................................................................................................................ 212 Bildirimi Zorunlu Hastalklar Fii ................................................................................................................. 212 Bildirimi Zorunlu Hastalklar ....................................................................................................................... 213 Zehirlenme Bildirimi ..................................................................................................................................... 214 Zehirlenme Vaka Bildirim Formu ............................................................................................................... 215 Zehirlenme Nedenleri.................................................................................................................................. 217 Antidot Listesi............................................................................................................................................... 219 yeri Salk Birimi Yllk alma Plan Takvimi ...................................................................................... 220 SGP SG Ynetim Sistemi Salk Gzetimi Deerlendirme Formu .................................................... 221 yerlerinde Afet ve Acil Durum Organizasyonu................................................................................ 223 Afet ............................................................................................................................................................... 223 Afet Ynetimi................................................................................................................................................ 223 Acil Durum ................................................................................................................................................... 223 alma Yaamnda Beslenme .............................................................................................................. 235 alma Yaamnda Baklama .......................................................................................................... 239 alma Yaamnda Etik Sorunlar......................................................................................................... 249 yeri Hekimlii Uygulamalarnda Kullanlabilecek Basit Testler, lekler ve Muayene Yntemleri ................................................... 251 XVIII. 1. Fizik Muayene ncesi Yaplan Hazrlk Muayeneleri ........................................................... 251 XVIII. 2. Arteryel Kan Basnc Deerlendirmesi .................................................................................. 253 XVIII. 2. 1. JNC-VII Deerlendirmesi......................................................................................... 253 XVIII. 2. 2. ESH-ESC Deerlendirmesi..................................................................................... 253 XVIII. 2. 3. Kan Basnc Hedefleri in Algoritma ..................................................................... 254 XVIII. 3. Basit Dikkat Testleri .................................................................................................................. 254 XVIII. 4. BECK Anksiyete lei ........................................................................................................... 255 XVIII. 5. BECK Depresyon lei ......................................................................................................... 256 XVIII. 6. Tkenmilik................................................................................................................................ 259 XVIII. 7. Uyku Sorgulamas .................................................................................................................... 260

IX. 6. IX. 7. IX. 8.

EK-1 EK-2 EK- 3 EK-4 EK-5 EK-6 EK-7 EK- 8 EK-9 EK-10 EK- 11 EK- 12 EK-13

XVIII. 8. Dikkat Dankl Testi............................................................................................................. 261 XVIII. 9. Mental Durum Muayenesi........................................................................................................ 262 XVIII. 10. Kraniyal Sinir Muayenesi ....................................................................................................... 263 XVIII. 11. Motor Muayene....................................................................................................................... 264 XVIII. 12. Reflekslerin Muayenesi .......................................................................................................... 264 XVIII. 13. Duyu Muayenesi..................................................................................................................... 265 XVIII. 14. Koordinasyonun Muayenesi.................................................................................................. 265 XVIII. 15. Yry Muayenesi................................................................................................................ 265 XVIII. 16. Kas skelet Sistemine likin Testler ...................................................................................... 266 XVIII. 16. 1. De Quarvein Hastal Testi .................................................................................. 266 XVIII. 16. 2. Karpal Tnel Sendromu Testleri ........................................................................... 266 XVIII. 16. 3. Bel Arl Hastada zel Testler ............................................................................ 266 XVIII. 17. Gz Muayeneleri .................................................................................................................... 267 XVIII. 17. 1. Yakn Grme Muayenesinde Kullanlabilecek Yaz .......................................... 268 XVIII. 17. 2. Kuru Gz Deerlendirilmesi .................................................................................. 268 XVIII. 17. 3. Amsler Grid Testi.................................................................................................... 268 XVIII. 17. 4. Grme Kaybnn Deerlendirilmesi ..................................................................... 270 XVIII. 17. 5. Grme lme Tablosu .......................................................................................... 271 XVIII. 17. 6. Ishhara Renk Krl Testi.................................................................................. 272 XVIII. 18. itme le lgili yerinde Uygulanabilecek Testler ................................................................ 280 XVIII. 18. 1. Fslt Testi; .............................................................................................................. 280 XVIII. 18. 2. Diyapazon Testleri ................................................................................................. 281 XVIII. 19. Koroner Kalp Hastal Risk Hesaplama.............................................................................. 281 XVIII. 19. 1. Framingham Koroner Kalp Hastal Risk Skoru............................................... 282 XVIII. 19. 2. JBS Risk Skoru Hesaplama Modeli ..................................................................... 282 XVIII. 20. WHO ve Amerikan Diyabet Derneinin Diyabet Tan Kriterleri......................................... 283 XVIII. 21. New York Kalp Cemiyetinin Konjestif Kalp Yetersizlii Snflamas.................................. 283 XVIII. 22. Solunum Fonksiyon Testleri .................................................................................................. 284 XVIII. 23. Aerobik G Testleri (Performans Testleri).......................................................................... 285 XVIII. 23. 1. Queens Kolej Basamak Testi ............................................................................... 285 XVIII. 23. 2. Dakika Basamak Testi ..................................................................................... 286 XVIII. 23. 3. Harward Basamak Testi ........................................................................................ 286 XVIII. 23. 4. Tecumseh Basamak Testi .................................................................................... 288 Mevzuatmzda Salk Gzetimi ............................................................................................................ 289 yeri Sal ve Gvenlii Koullar Durum Saptama Formu ........................................................ 296 Genel Ortam Gzetimi ............................................................................................................................ 302 lkemizde ve Baz Avrupa lkelerinde alma Ortamndaki Baz Maddelerin MAK Deerleri.... 312 Denetimlerde stenebilecek Baz Belgeler ............................................................................................ 343 Sal Konusunda lkemizdeki Son Dzenlemelerden Bazlar .................................................. 345 Baz Kamu Kurulularnn Salk Ynergelerinden rnekler.............................................................. 350 Kadnlarn, Genlerin ve ocuklarn altrlabilecekleri ve altrlamayacaklar ler ................ 351 Baz Ulusal Dzenlemelerde e Giri ve Periyodik Muayenelerde Yaplmas Gereken Ek ve Tamamlayc Muayeneler ........................................................................................................... 358 Ulusal Dzenlemelere Gre Baz Tetkiklerin Yaplma Skl............................................................. 363 Sanayide Kullanlan Kimyasallardan Etkilenmenin Biyolojik zlemi in nerilen Yntemler .......... 364 Baz Ynetmeliklerde Belirtilen alanlara Verilecek Eitim Konular .............................................. 369 Sal Profesyonelleri in Etik Kurallar............................................................................................ 373

Kaynaklar...................................................................................................................................................................... 380

Giri
Orta Dou Teknik niversitesi letme Blm'nn hem en sevilen hem en ekinilen profesr Muhan Hocann Strateji Ynetimi dersinin ilk saati retim yelerinin bile katlmyla geermi ki her senesi ayr ilginlikteymi. Prof. Muhan Soysal derslerinden birinde tepegze bir Picasso resmi koyar. Herkes bakar. Bakar ama tarz zaten kbik olan srrealist resimde sanatla fazla ilgilenmeyenlerin anlayabilecei ok az ey vardr. Bozuk perspektifli bir oda, sar uzun sal yarata benzeyen bir ey Etrafnda baka yaratklar, yerde yine bir yaratk ve arkadaki ekli bozuk ii parlak dikdrtgenin iinde baka bir eyler daha.

5-10 dakika hibir ey sylemeden snf izleyen Hoca, birazdan Picassonun resmini alp Meninas'in bir resmini koyar. Bu resimde sandalyenin zerinde oturan sar uzun sal bir aristokrat kznn etrafndaki dadlar onun san tararken, yerde kpei yatmaktadr. Babas arkada k szan kapdan kzn izlemektedir. Ancak ikinci resmi grnce Picasso'nun resmindeki elerin ne olduunu ve bu resmin Meninas'in tablosuna gnderme olarak yaplm olduunu fark eder tm snf. Muhan Soysal hi unutamayacamz dersini verir: "Hayatta hibir ey Meninas'in resmi kadar belirgin ve net deildir. hayat, gerekleri size Picassonun resmindeki gibi ekil deitirmi olarak gsterir. Picasso'nun resmine bakp, Meninas'in resmini grebilenleriniz baarl olacak, dierleri kbik ekillere bakp yanl anlamlar karmaktan gerekleri hi gremeyecektir. salnda da durum gerekten Picassonun resmindeki gibi karmaktr. sal alanlar fabrikalara girdiinde ie nereden balayacaklarn, alanlarn saln olumsuz etkileyen pek ok tehlike kaynayla birden nasl ba edeceklerini bilemezler. te bu noktada i sal profesyonelleri yasal dzenlemelere, dier lke uygulamalarna, iyi uygulama rneklerine ve rehberlere gereksinim duyarlar. Muhan Hocay rahmetle anarken, alma Yaamnda Salk Gzetimi Rehberinin i sal profesyonellerine ve iverenlere yol gsterici olmasn dileriz.

10

I. Genel Bilgiler
sal olduka geni bir konudur. yeri hekimlii konuya alan odakl yaklarken, i hijyeni alma ortamndan, tm sreten ve evre asndan konuya yaklamaktadr. sal konusunun ana ekseni, alann saldr. alma koullarnn olumsuzluu nedeniyle salklar da olumsuz etkilenebilen, salklarn hatta yaamlarn kaybeden alann sal, elbette i salnn merkezinde yer alan ana konusu olmaldr. rnde dhil tm srecin sal, alma ortamnn sal ve iyerinin evreye etkileri de aslnda birbirini tamamlayan, i ie gemi i sal btnnn dier konulardr.

yeri hekimlii ( salnn tbbi yn) alann (alann) sal -Meslek hastalklar, -le ilgili hastalklar, - kazalar. alan kii bu ii yapmasayd bu salk sorunlaryla karlamayacakt. hijyeni ( salnn teknik ynleri) Prosesin (sre) sal, rnn sal, yerinin sal, yerinin evreye etkileri,

gvenlii uzmanl, Tehlikelerin belirlenmesi, kimlerin nasl zarar grebileceinin saptanmas, risklerin analizi, kontrol nlemlerine karar verilmesi ve bu nlemlerin alnmas, Risk deerlendirmesinin gzden geirilmesi ve gncellenmesi.

sal(*);
"her trl ite alanlarn alanlarn fiziksel, ruhsal ve sosyal ynden tam iyilik durumlarnn korunmas ve gelitirilmesi, alma artlarndan tr alanlarn salklarnn yitirilmesinin nlenmesi, alma srasnda salklarn olumsuz ynde etkileyecek faktrlerden korunmalar, onlarn fizyolojik ve psikolojik yaplarna uygun bir ie yerletirilmesi ve bunun srdrlmesini, zetle iin alana, alann da ie uygunluunun salanmasn amalar.
(*) ILO ve WHO Sal Uzmanlar Ortak Komitesinin 1950 ylnda gerekletirdii toplantsnda yaplan i sal tanm1995 ylnda revize edilmitir.

Dnya Salk rgt (WHO) ve Uluslararas alma rgtnn (ILO) ortak i sal tanm bu iin profesyonellerine yol gstermektedir. nsanolunun doada varln srdrebilmek iin balatt alma eylemi yzyllar iinde biim deitirmitir. alma yaamndaki bu deiim toplumlarn yapsn, yaay biimini, insan ilikilerini ve yaamdan beklentilerini de etkilemitir. alanlar bir yandan tarmn, sanayilemenin ortaya kard salk sorunlaryla uramaktayken, te yandan bilgi teknolojisinin gelimesiyle yeni salk sorunlar ortaya kmtr. Gelimi lkelerde enfeksiyonlar, i kazalar, meslek hastalklar, ar i yk, fiziksel, kimyasal ve psikolojik risk etkenleri kontrol altna alnm, ancak; yeni alma biimlerine bal ergonomik sorunlar, kas iskelet sistemi hastalklar, alerjiler, psikososyal sorunlar gibi yeni hastalklar ortaya kmtr. lkemizde ise, biryandan hala silikozis, kurun, civa, arsenik zehirlenmesi gibi geleneksel i sal sorunlar daha tam zlmemiken, ayn zamanda youn bilgisayar kullanm ve 11

duru bozukluklarna bal kas iskelet hastalklar, isizlik, i gvencesinin olmamas, uzun sre alma, cret yetersizlii gibi pek ok psikososyal sorun ve denetimsiz kimyasal kullanmnn tetikledii alerjik hastalklar gibi yeni sorunlar da karmza kmaktadr. Bu gei sreci nedeniyle lkemizin i sal alanlar hem gelimi lkelerin i sal alanlarndan hem de geri kalm lkelerin i sal alanlarndan ok daha fazla almak, daha fazla aratrma yapmak zorundadr.
Temel i sal hizmetleri erevesi iinde etkinliklerin ak emas*
*(Temel Sal Hizmetleri- Profesr Jorma Rantenen, eviren: Dr. Buhara nal-SGB-14/02/2007)

WHO-ILO ortak i sal tanmn her trl ite alan kapsamas ok anlamldr. Yalnz metal sanayiinde, madende, inaat ilerinde alanlarn deil, retmenin, alveri merkezlerinde ayakta ve uzun sre alan tezghtarlarn, hemirenin, ofrn, banka alannn, doktorun ksaca tm alanlarn salnn ileri nedeniyle yitirilmesinin nlenmesi, salklarnn korunmas hatta bununla da yetinilmeyip, saln gelitirilmesi ada i sal anlaynn da gereklerindendir.

12

161 Nolu ILO Szlemesinden: Her iverenin istihdam ettii alanlarn salk ve gvenlii iin sorumluluu sakl kalmak kaydyla ve alanlarn i sal ve gvenlii (SG) konusunda katlmnn gereklilii gz nne alnarak, i sal hizmetleri, iletmedeki i risklerine uygun ve yeterli olacak ekilde aadaki grevleri kapsayacaktr. yerlerinde sala zararl risklerin tanmlanmas ve deerlendirilmesi; Salk niteleri, kantinler, yatakhaneler ve iveren tarafndan bu tr hizmetlerin sunulduu yerler dhil olmak zere, alann saln etkileyebilecek alma ortamnda ve i uygulamalarndaki faktrlerin gzetimi; yerlerinin tasarm, makine ve dier tehizatn durumu, bakm ve seimi ve alma srasnda kullanlan maddeler dhil olmak zere iin planlanmas ve organizasyonu konusunda tavsiyede bulunma, Yeni donanmn salk asndan deerlendirilmesi ve test edilmesi gibi i uygulamalarnn iyiletirilmesine ynelik programlarn gelitirilmesine katlm, sal, gvenlii, hijyen ve ergonomi, kiisel ve mterek koruyucu donanm konularnda neride bulunma, ile ilikisi bakmndan, alanlarn salnn gzetimi, in alana uygunluunun gelitirilmesi, Mesleki rehabilitasyon nlemlerine katkda bulunma, sal, hijyen ve ergonomi alanlarnda bilgi, eitim ve retim salamada ibirlii; lkyardm ve acil durum tedavi hizmetlerini rgtleme; kazalar ve meslek hastalklarnn analizine katlma.

Temel Sal Hizmetleri (TSH)

alanlarn byk bir blm i sal hizmetlerinden yararlanmadan almaya devam etmektedir. Kresellemenin etkisiyle deien alma koullar, i sal hizmetlerine olan ihtiyac da artrmaktadr. Temel i sal hizmetleri; ekonomi sektrne, iletme byklne, corafi alana veya i szlemesinin ieriine baklmakszn dnyadaki her alan bireye i sal hizmetlerini salamak iin bir abadr. sal hizmetleri nceden salanmamsa veya yeni i sal hizmeti personeli altrlmaya balanmsa, iletmenin bir hazrlk ynelimine gerek vardr. alma ortamnn gzetimi ve alan salnn gzetimi de TSHnin nemli etkinliklerindendir (Rantanen J. 2007).

Sal Gzetimi Kavram

Bu kavram, alma ortamnn gzetimi ile alann salk gzetiminin bilekesidir. alanlarn salnn korunmas ve gelitirilmesi amacyla mesleki etkilenmeleri nlemeye ynelik yaplan tbbi muayene ve tetkikleri ile baklamay, tm almalarn kayt altna alnmasn, deerlendirilmesini ve bildirimini de ieren sal koruyucu tm almalar, ilkyardm, acil tedavi, rehabilitasyon ve sal gelitirme bu kavramn iindedir. Bir alann i ortamnn gzetimi, ie giri, periyodik, portr ya da ie dn muayenelerinin yaplmas, alanlarn ortamdaki riskler ve bunlara ynelik salk gzetimi konusunda bilgilendirilmesi, baklama almalar, genel hijyen koularnn izlenmesi, yllk alma plannn hazrlanmas, bir nceki yln yllk deerlendirme raporunun hazrlanmas, salk kaytlarnn kiilik haklar erevesinde kilit altna alnmas, i kazas ya da meslek hastal veya phesi durumunda olayn/olgunun analizi, SG kurullarna katlma ve almalarnda aktif rol alma, salk ve gvenlik eitimlerine katlma, gerekli durumlarda yer ya da i deiiklii nerisinde bulunma ve yine

13

gerekli durumlarda mesleki rehabilitasyon almalarna katlma salk gzetimi kavramnn iinde deerlendirilmelidir. alann meslei, eitimi, becerileri, z gemii, aile yaps, soy gemii, alkanlklar, fizik ve psikolojik yaps bir btn olarak ele alnmaldr. alma ortam da bir btn olarak deerlendirilmelidir. Fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik pek ok sorun bir arada alann saln tehdit etmektedir. Bir maden alannn karlaabilecei meslek hastalnn sadece toza bal pnmokonyoz olduunu dnmek byk hatadr. Ayn alanda grltye bal iitme kayplar da, i kazalar sonras ortaya kabilen post travmatik stres sendromu da, pnmotik krc kullanm nedeniyle el-kol vibrasyonu ve buna bal beyaz parmak hastal da ayn alann karlaabilecei meslek hastalklarndan sadece bir kadr. Bir baka deyile fiziksel, psikososyal ve kltrel yapsyla bir btn olarak ele aldmz alann etrafnda tm risk etkenlerini de btn olarak deerlendirmek durumundayz.

Mevzuatmzda Salk Gzetimi

alma hayatnda i sal konularna ilikin olarak baz temel dzenlemeler vardr. Bunlar arasnda bata Anayasa olmak zere, Umumi Hfzsshha Kanunu ve Kanunu gelmektedir. Anayasann 50. Maddesinde kimsenin yana, cinsiyetine ve gcne uygun olmayan ilerde altrlamayacana, 56. Maddesinde de herkesin salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahip olduuna dikkat ekilmektedir. Umumi Hfzsshha Kanununda salk gzetiminin srekliini ngren periyodik-portr muayenesinin kimlere, ne sklkla yaplaca belirtilmitir1. Salk gzetimi (shhi murakabe) kavram mevzuatmzda yer almtr. Szlklerde murakabenin szck anlam denetlemek, gzetmek, kontrol etmek olarak gemektedir. Risk Deerlendirmesi (RD) Nedir? (*) RD iyerinizde insanlara neyin ne kadar zarar verebileceine ynelik olarak yaplan dikkatli bir incelemedir, bu ekilde zarar nleyebilmek iin yeterli nlem alp almadnz ya da daha fazla nlem almanz gerekip gerekmediini lebilirsiniz. RDde nemli admlar: Tehlikelerin belirlenmesi, Kimlerin nasl zarar greceine karar verilmesi, Risklerin analizi, Kontrol nlemlerine karar verilmesi ve uygulanmas, RDnin gzden geirilmesi ve gncellenmesi.

Risk

(*) Dr. Burak Birgren SGP Salk Gzetimi Eitimleri RiskDeerlendirmesi Notlarndan

lkemizde Kanunu ve bu kanun kapsamndaki yasal dzenlemelerin pek ounda salk gzetimi kavramna yer verilmitir (bkz. Ek-1 Mevzuatmzda Salk Gzetimi).

11593 Nolu Kanun; R.G: 6 Mays 1930 - Say: 1489, Madde 126 - Yenilecek ve iilecek eyler satan veya veren veyahut taharet ve nezafete mtaallik sanatlar ifa edenler her ayda bir kendilerini muayene ettirerek bir shhi rapor almaa mecburdurlar. 127 ve 266. Maddeler de konuyla ilgilidir.

14

Ayrntl bir ekilde salk gzetiminden sz eden ynetmeliklerin hemen hepsi salk gzetiminin iyerinde yaplacak RDye gre ynleneceine dikkat ekmektedir. yerinde tehlike kaynaklar neyse o kaynaa uygun salk gzetimi planlanmaldr. Bunun iin de ncelikle iyerindeki tehlikeler belirlenmeli, kimlerin, nasl zarar grebilecei saptanmal, risklerin analizi yaplmal, bunun sonucuna gre alnacak kontrol nlemlerine karar verilmeli ve nlemler uygulamaya konulup RD gzden geirilmeli ve gerekli durumlarda2 gncellenmelidir. yeri hekimi bu grevlerini yerine getirmek iin iyerini ve yaplan ii tanmaldr.

yerini Tanma, alma Ortamnda yeri Durum Saptamas Ve Risk Deerlendirmesi

yerinde temel grevi koruyucu hekimlik olan iyeri hekimi alann saln koruyabilmek, gzetebilmek iin, iyeri durum saptamas yapmal (bkz. Ek-2 yeri Sal ve Gvenlii Koullar Saptama Formu), alma koullar ve alma ilikileri hakknda bilgi sahibi olmaldr. yeri RD sonularna ulamaldr. yeri hekimi retim (i ak) emas zerinde iyeri ortamn etkileyen; psikososyal, ergonomik, biyolojik, kimyasal ve fiziksel tehlike kaynaklarn saptamaldr. ak emas zerinde riskli noktalar belirlemeli, risk faktrlerini saptamaldr. Bu risklere maruz kalan alanlarn kimler olduunu bilmelidir. yeri iinde bunlar yaparken, nceden hazrlanm, alanlarn adlar, grevleri ve yalarnn kaytl olduu listeye gerekli notlar dmelidir. yeri hekimi nlemlerin alnmad blmleri, makineleri veya ileri i ak emas zerine iaretlemelidir. Vardiyal allan, gece almas yaplan, ar i yk olan, yksek tempolu allan veya alma sresi uzun olan riskli alma trleri saptanmaldr. Riskli alma koullar3 iyeri hekimince bilinmelidir. yeri hekimi iyerinin genel hijyen koullarn (iyerinin genel temizlii, ime suyu, kullanma suyu, yemek yaplan ve yenilen yerler, soyunma odalar ve dolaplar, ykanma yerleri, lavabo, du tuvalet) (ayrntl bilgi iin bkz. Ek-3 Genel Ortam Gzetimi) saptamaldr (Emirolu, C. 2001). yeri hekimi iyerindeki alma ilikileri hakknda da bilgi sahibi olmaldr. Kiisel ilikiler (alanlarn; birbirleriyle, formen - postabayla, iyeri amirleriyle, salk alanlaryla, iyeri yaknndaki baka iyeri alanlaryla), toplu i ilikileri, sendikann varl, kiilerin ve sendikann i salna yaklam, alnan nlemlere yaklam, iyerinde gvenlik kltrnn dzeyi ile ilgili gzlemlerde bulunmaldr. yerinde henz yaplmamsa, i gvenlii uzmanyla birlikte RD almalarna katlmal ya da RDnin yaplmasn salamaldr4. Bu arada RD yaplana kadar i yeri hekimi beklememeli, ynetmeliklerde belirtilen grevlerini olabildiince yerine getirmeye almaldr. Ancak, risk analizi ideal salk gzetiminin olmazsa olmaz ve salk gzetiminin ilk hareket noktasdr. Eer iyerinde gece almas yaplacaksa; 4857 sayl Kanununun ilgili maddesi gz nne alnarak gece altrlacak alanlarn salk durumlarnn gece almasna uygun olduu, ie balamadan nce alnacak salk raporu ile belgelenmelidir. yeri hekimi yaplan ii de bilmek durumundadr. yeri hekimi alma ortam ziyaretlerinde hem iyi bir gzlemci olmal hem de alanlarla yaptklar i konusunda grerek bilgi ve deneyimini artrmaldr. Bir kaynak iisinin karlaabilecei salk sorunlar konusunda bilgi sahibi olmaldr. Ayn kaynak iisinin farkl gnlerde farkl iler yapabilecei, farkl kaynak teknikleri kullanabilecei, farkl tehlike
2 yerinde hibir deiiklik olmad durumlarda bile 5 ylda bir, o blmde bir i kazas olduunda (ramak kala kazalar da dhil), meslek hastal kukusu veya meslek hastal saptandnda. 3 Ergonomik olmayan koullarda alma, uygun olmayan termal koullar, grlt, titreim, karanlk, kimyasal maddelere, gazlara, tozlara maruz kalma, kronik hastal olanlarn (HT, DM, KAH, KBY vb) alma koullar. 4 yeri Hekimlerinin Grev, Yetki, Sorumluluk Ve Eitimleri Hakknda Ynetmelik, R.G: 27 Kasm 2010/ 27768 -yeri Hekiminin Grevleri Madde 15-a-5.

15

kaynaklarndan etkilenebilecei gz nnde bulundurulmaldr. yeri hekimi, iin nasl yapldn grmeli, i srasnda hangi ara, gere ve donanmlar kullandklarn bilmeli, bunlarn ieriklerini renmeli, daha sonra da bu ile ilgili bilimsel, ulusal ve uluslararas yasal dzenlemeler hakknda bilgi sahibi olmaldr. Bu konuda lkemizde 2006 ylnda SGBnn giriimleriyle kurulan Mesleki Yeterlilik Kurumunun hazrlad Avrupa Yeterlilik erevesine uygun Ulusal Meslek Standartlarna gz atmakta yarar vardr. Bu standartlarda meslek tantm (meslek tanm; meslein uluslararas snflandrma sistemindeki yeri; salk, gvenlik ve evre ile ilgili dzenlemeler; meslek ile ilgili dier mevzuat; alma ortam ve koullar; meslee ilikin dier gereklilikler) gibi balklar yer almaktadr. Meslek profili (grevler, ilemler, baar ltleri; kullanlan ara, gere, ekipmanlar; bilgi ve beceriler; tutum ve davranlar) Ulusal Meslek Standardnn ikinci ana baldr. lme, deerlendirme ve belgelendirmeye ilikin bilgiler ise son blmdr. Pek ok sektre ynelik standart hazrlanm, bir blm Resmi Gazetede yaynlanmtr. rnein metal i koluna ynelik olarak endstriyel frn iisi, haddeci, izabeci, tahribatl muayeneci, talama tezgh iisi, ark oca operatr, metal doramac vb. pek ok meslein standard vardr. Ulusal Meslek Standartlarnn risk analizi yapacaklara, ar ve tehlikeli iler muayenesi, ie giri muayenesi yapacak olan iyeri hekimlerine ve aile hekimlerine yol gsterici bir kaynak olduu grlmektedir5. yeri hekimi alann i sal gzetimi ile ie balamaldr. sal gzetimi ise; alma Ortam Gzetimi, alanlarn Salk Gzetimi: a. e Giri Muayenesi, Ek ve Tamamlayc Muayeneleri, b. Erken Kontrol Muayenesi, e Dn Muayeneleri, c. Aralkl Kontrol Muayenesi (AKM), d. ten Ayrlma Muayenesi ve Ge Muayeneleri, e. Uygun Kiisel Koruyucu Donanm (KKD) kullanmn, f. Baklamay, g. Erken Tany, h. Yer- Deiiklii, i. Eitim, j. Kaytlarn tutulmas, verilerin deerlendirilmesi ve bildirilmesi konularn iermelidir. 1. 2.

sal hizmetleri denildiinde; alanlarn salk gzetimi, ncelikle koruyucu hekimlik hizmetleri, saln gelitirilmesi, ilkyardm, acil tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin btn akla gelmelidir.
5 Daha ayrntl bilgi iin www.myk.gov.tr den, Resmi Gazetede yaynlanm Ulusal Meslek Standartlarna ve hazrlanmakta olan taslak Standartlara ulalabilmektedir.

16

Salk Gzetiminde verenin Haklar ve Ykmllkleri

(1) verenler, iyerlerinde, salkl ve gvenli alma ortamn salamak amacyla; SG nlemlerini belirlemek, gerekli nlemleri almak, uygulanmasn izlemek, denetlemek ve gelitirmek, i kazas ve meslek hastalklarn nlemek, alanlara ilkyardm ve acil mdahale ile tm nleyici ve koruyucu salk ve gvenlik hizmetlerini vermekle ykmldr. (2) verenler, devaml olarak en az 50 ii altrdklar iyerlerinde bu hizmeti vermek iin, iyeri salk ve gvenlik birimi (SGB) oluturmakla ve bir veya birden fazla iyeri hekimi ile gereinde dier personeli ve sanayiden saylan ilerde bir veya birden fazla i gvenlii uzmann grevlendirmekle ykmldrler. verenler, bu ykmllklerini, SG hizmetlerinin tamamn veya bir ksmn iyeri dnda kurulu ortak salk ve gvenlik birimlerinden alarak da yerine getirebilirler. (3) yerinde salk ve gvenlik hizmetlerinin yrtlmesinden iveren sorumludur. Ortak Salk ve Gvenlik Birimi (OSGB)den hizmet alnmas iverenin sorumluluunu ortadan kaldrmaz. alanlarn SG konusundaki ykmllkleri, iverenin sorumluluunu etkilemez. (4) veren, SGB personelinin ibirlii iinde almalarn salar. (5) veren, SG ile ilgili sorumluluklar erevesinde, SGB ile OSGBnin grevlerini yrtmesi iin gerekli bilgileri bu birimlere aktarr. (6) veren, SGB ile OSGB personelinin iyerinde SG hizmeti ile ilgili grevlerini etkin bir ekilde yerine getirmesi konusunda gerekli kolayl gstermek, planlama ve dzenleme yaplmasn salamakla ykmldr. (7) veren, salk ve gvenlikle ilgili konularda alanlarn grlerini alr ve katlmlarn salar. (8) veren, SGB ile OSGBde grev yapan personelin ad, soyad, alma saatleri ile yetki ve sorumluluklar konusunda alanlar bilgilendirir. (9) yeri hekimi ile i gvenlii uzmannn, noter ya da SGB tarafndan onaylanm bir deftere yazdklar SGye ilikin nlem ve nerilerinin yerine getirilmemesinin sonularndan iveren sorumludur. Bu defterin, istenmesi halinde, iyerini teftie yetkili i mfettilerine gsterilmesi zorunludur. (10) veren, iyeri hekimi ile i gvenlii uzmanlarnn grevlerini yerine getirebilmeleri iin, yasal mevzuatta belirtilen srelerden az olmamak kayd ile yeterli alma sresini salar. (11) veren, SGB ile OSGBnin, baka bir iyerinden kendi iyerine almak zere gelen alanlarn salk bilgilerine ulaabilmesini salar. (12) veren, SG mevzuat dorultusunda, kayt ve bildirim ykmllklerini SGB veya OSGB ile ibirlii ierisinde gerekletirir. (13) veren, alanlarn kiisel salk dosyalarn iten ayrlma tarihinden itibaren 10 yl sreyle saklamak zorundadr. yeri ortam faktrlerinden kaynaklanan hastalklarn ykmllk sresi bu sreyi aan iyerlerinde, evraklarn saklanmas hastalklarn ykmllk sresine gre uzar. alann iyerinden ayrlarak baka bir iyerinde almaya balamas halinde, yeni iveren alann kiisel salk dosyasn ister, nceki iveren de dosyann bir rneinin salk birimince onaylanarak kiisel bilgilerin gizlilii ilkesine uyararak gnderilmesini salar. veren, alanlarn iyerinde maruz kalacaklar salk ve gvenlik risklerine uygun olarak salk gzetimine tabi tutmakla ykmldr. Bu kapsamda; alanlarn ie girilerinde salk durumlarnn yapacaklar ie uygun olduunu belirten salk raporu alnr. Yaplan iin zelliine gre, iin devam sresince salk muayeneleri dzenli aralklarla yaplr.

17

Salk Gzetiminde alanlarn Haklar ve Ykmllkleri

(1) alanlar ve temsilcileri, salkl bir alma ortamnn olumas iin bu konuda hazrlanan talimat ve prosedrlere uymak, iyeri salk biriminin almalarn desteklemek, salk muayeneleri, bilgilendirme ve eitim programlarna katlmak ve gerektiinde ibirlii yapmakla ykmldrler (2) alanlar ve temsilcileri, iyerinde salk gzetiminin yerine getirilmesine ilikin organizasyonlarda karar verme srecinde yer alrlar. (3) alanlar ve temsilcileri, ncelikle salk gzetiminde yrtlecek hizmetlerin ama ve yntemleri konusunda, daha sonra da salk gzetimi sonucunda elde edilen verilerin kullanlmas ile ilgili bilgilendirilirler. (4) alanlar, salk muayenelerinin sonularyla ilgili olarak hatal veya hataya yol aabilecek bilgiye itiraz hakkna sahiptir.

Salk Gzetiminde Salk Biriminin Ykmllkleri

Salk birimi, yrtlecek her trl salk gzetimi faaliyetleri ile ilgili olarak alanlar bilgilendirmek ve onamn (rzasn) almak zorundadr. alma ortam ve alanlarn salk gzetimine ait btn bilgiler kayt altna alnr ve belgeler saklanr. alanlarn salk bilgileri, yapt iler ve alt ortamdaki maruziyet bilgileri ile bu maruziyetlerin deerlendirme sonular kiisel salk dosyalarnda saklanr. Salk birimi, alanlarn kiisel salk dosyalarn iten ayrlma tarihinden itibaren 10 yl boyunca saklamak zorundadr. Ykmllk sresi bu sreyi aan meslek hastal riski bulunan iyerlerinde, belirlenen risklerle ilgili evraklarn saklanmas ykmllk sresine kadar uzar (rnein asbestle, kanserojen ve mutajen maddelerle almalarda bu sre 40 yldr). alann iyerinden ayrlarak baka bir iyerinde almaya balamas halinde, yeni iverene ait salk birimi alann kiisel salk dosyasn ister. Eski iverenin salk birimi, kiisel salk dosyasnn onayl bir rneini iiye verir veya yeni iverenin salk birimine kiisel bilgilerin gizlilii ilkesini gzeterek (rnein iadeli-taahhtl) gnderir. alann ie giriinde ve i deiikliinde, ie uyumunun belirlenmesi amacyla yaplan salk muayenesi sonucunda oluturulan raporda; altrlaca iler ve alma koullar belirtilir, rapor sonucu iveren ve alana yazl olarak bildirilir. Tanmlanabilir bir hastalk veya olumsuz bir salk etkisi saptandnda; veren, ncelikle o alann hastalnn tedavisine ve bildirimine ynelik grevlerini yerine getirmeli, RDyi, riskleri nlemek veya azaltmak iin alnan nlemleri gzden geirmeli, Riskleri nlemek veya azaltmak iin gerekli grlen ve alann riske maruz kalmayaca baka bir ite grevlendirilmesi de dhil, nlemleri uygularken, uzmanlarn veya yetkili makamn nerilerini dikkate almal, Benzer bicimde maruz kalan dier alanlarn salk durumunun gzden geirilmesi ve dzenli salk gzetimi yaplmas iin gerekli dzenlemeyi yapmaldr. Bu durumda, hekim, uzman veya yetkili makam maruz kalan alanlar iin tbbi muayene (erken kontrol muayenesi) istemeli, alanlarn veya temsilcilerinin grlerini almal ve katlmlarn salamaldr.

18

II. alma Ortam Gzetimi

alma ortam gzetimi alanlarn salk gzetiminin ayrlmaz bir parasdr. Gnnn en az te biri, bazen daha fazlas iyerinde geen bir kiinin alma ortam iyeri hekimince iyi bilinmelidir. Bu gerek gz ard edildiinde, o kiinin salk durumu ya da hastalklar ile ilgili deerlendirme olduka yetersiz kalacaktr. lkemizde SG konusundaki temel yasa olan 4857 sayl Kanunu, Avrupa Birlii (AB)nin 89/391 sayl ereve direktifi ve lkemizce kabul edilmi olan 155 ve 161 sayl ILO szlemeleri de dikkate alnarak hazrlanmtr. 4857 sayl Kanununun 1. maddesinde: Bu Kanunun amac iverenler ile bir i szlemesine dayanarak altrlan iilerin alma koullar ve alma ortamna ilikin hak ve sorumluluklarn dzenlemektir. 77. Maddesinde ise verenler iyerlerinde SGnin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak, iiler de SG konusunda alnan her trl nleme uymakla ykmldrler. verenler iyerinde alnan SG nlemlerine uyulup uyulmadn denetlemek, iileri kar karya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek ve gerekli SG eitimini vermek zorundadrlar. hkmleri yer almaktadr. Bu yasann 78. maddesine dayanlarak karlm olan ynetmeliklerde iveren, iyerinde RD yaplmasndan sorumlu tutulmutur. lkemizdeki uygulamalara bakldnda, RD sreci karmak formllere dntrlmekte, anlalmas ve uygulanmas g bir hale getirilmektedir. SG, insan saln ilgilendiren ve sosyal boyutlar ar basan bir alandr. le ilgili tehlikeleri sadece saysal formlerle ifade edip, alnacak nlemlerin nceliini bu sonulara balamak kiileri yanlglara da gtrebilir. nemli olan, her iyerinin birbirinden farkl tehlikeler ierebileceini gz nne alarak, olaslk veya iddeti ne olursa olsun mevcut her tehlikeye kar en uygun bilimsel nlemleri almaktr. Hatta risk analiz yntemlerinden, mmknse birden fazlas uygulanarak birlikte deerlendirilmesi gerekir. RD, son derece teknik bir itir. Bu konuyla ilgili lkemizde henz yeterli bir bilimsel alt yap bulunmad gibi, bir standard da yoktur. Bu uygulamann bilimsel altyaps, SG uzmanlarnn znel deneyimleri dorultusunda gelimektedir. Bu durum, kavramn ticari amalarla suiistimal edildii izlenimi de uyandrmaktadr (Ylmaz, F. 2010). yeri hekimi iyerindeki tehlikeleri belirlemeli, risk analizinin ve RDnin yaplmasn salamal ve bu almalara katlmal, tehlikelerin kaynanda yok edilmesine ynelik nlemlere ncelik vererek ortadan kaldrlmas ve risklerin kontrol altna alnmas iin alanlarn ve/veya temsilcilerinin grlerini de alarak gerekli almalar planlamaldr.

19

mgbf-msds
(malzeme gvenlik bilgi formu-material safety data sheet)

Gvenlik bilgi formunda yer almas gereken bilgiler:

Madde/Mstahzar ve irket/ Sahibinin Tantm, Bileimi/erii Hakknda Bilgi, Tehlikelerin Tantm, lkyardm nlemleri, Yangnla Mcadele nlemleri, Kaza Sonucu Yaylmaya Kar nlemler, Elleleme ve Depolama, Maruziyet Kontrolleri/Kiisel Korunma, Fiziksel ve Kimyasal zellikler, Kararllk ve Tepkime, Toksikolojik Bilgi, Ekolojik Bilgi, Bertaraf Bilgileri, Tamaclk Bilgileri, Mevzuat Bilgileri, Dier Bilgiler.

(*)Tehlikeli Maddeler ve Mstahzarlara likin Gvenlik Bilgi Formlarnn Hazrlanmas ve Datlmas Hakknda Ynetmelik, R.G: 26/12/2008-27092 Mkerrer say, evre ve Orman Bakanl)

yeri hekimi ortam lm, analiz ve kontrollerin yaplmasn salamal, alnacak salk ve gvenlik nlemleri konusunda iverene nerilerde bulunmal ve uygulamalarn takibini yapmaldr.

Malzeme Gvenlik Bilgi Formlar6

yerlerinde kullanlmak zere piyasaya sunulan tehlikeli maddelerin ve mstahzarlarn insan sal ve evre zerinde yaratabilecekleri olumsuz etkilere kar, etkin kontroln ve verimli gzetimini salamak zere, gvenlik bilgi formlarnn hazrlanmas ve datlmasna ilikin yasal dzenleme yaplmtr. yeri ortamnda llen deerlerin Malzeme Gvenlik Bilgi Formlar (MGBF-MSDS) ile uyumu kontrol edilmelidir. Bu formlar, kimyasal maddelerin alma ortamnda bulunmasna izin verilen azami konsantrasyonu (MAK) ve nerilen eik snr deer (ESD) hakknda bilgileri ierir. MGBF kimyasal madde reticileri tarafndan verilmek zorundadr.
6 Tehlikeli Maddeler ve Mstahzarlara likin Gvenlik Bilgi Formlarnn Hazrlanmas ve Datlmas Hakknda Ynetmelik, R.G: 26 Aralk 2008/27092.

20

Malzeme gvenlik bilgi formuna ilikin bu bilgiler, Uluslararas Kimyasal Gvenlik Program (IPCS) tarafndan hazrlanmaktadr. IPCS, WHO, ILO ve Birlemi Milletler evre Programnn (UNDP) ortak etkinliidir. Ancak, malzeme gvenlik bilgi formunun srekli gncelletirildii unutulmamal, bilginin hazrland tarihe baklmaldr. Malzeme gvenlik bilgi formunun Trke ve gncel olmasna dikkat edilmelidir (Emirolu, C. 2001). Gvenlik bilgi formlarnn nda iyeri denetimin yaplmas, alma ortamna ilikin bilgilerimizi kat kat artracaktr. RD kavram gelimeden nce de bilinen ve RDnin temelini oluturan ortam lmleri ilgili bakanlklara ve kurululara7 veya ilgili bakanlklardan, kurululardan Trk Akreditasyon Kurumundan (TRKAK) yetki alm laboratuvar veya kurululara yaptrlmaldr.

Grltye Kar Alnmas Gereken nlemler

Ultrasonik Para Temizleme Aygt: Periyodik iyeri denetiminde sadece kapann kapatlmasyla, grltnn 90,9 dBden 84,9 dBe drlebildii grlmtr.

SGB- SGM, Salk Bakanl, evre ve ehircilik Bakanl, niversiteler.

21

alma ortamnda yaplan lmler konusunda lkemizde en donanml ve deneyimli kurum olan SGB - SGGM ne bal SGMdr. SGM - Ankara Merkez, Adana, Bursa, stanbul, zmir, Kayseri, Kocaeli Blge Laboratuvarlar ile hizmet vermektedir8. Yaplan i trne gre deimekle birlikte iyeri grlt lm (ve grlt haritas karlmas), iyeri toz lm, iyeri aydnlatma (k iddeti) lm, iyeri termal konfor lm (nem, s, hava akm hz vb.), kimyasal maddelerin ortam lm (organik buhar, gaz buhar), genel vibrasyon lmleri ve el, kol, bacak vibrasyon lm gibi lmlerin gerek duyulanlar yaptrlmaldr (bkz. Ek-4 lkemizde ve Baz Avrupa lkelerinde alma Ortamndaki Baz Maddelerin MAK Deerleri).

yeri hekimi, SG kurulunun dier yeleriyle birlikte periyodik iyeri denetimi yapmaldr. Kurul denetimlerden en az birini zellikle salk ve gvenlik iaretlemelerine ayrmaldr. Bu ii yaparken malzeme gvenlik bilgi formlar ve ortam lm sonular (varsa risk deerlendirme dosyasyla) ile birlikte ilgili Ynetmeliin9 de yanlarnda olmas kurulun iini kolaylatracaktr. Gereken yerlere, kl ve sesli uyaranlar da dhil tm iaretlemeler Ynetmelie uygun olarak yaplmaldr. Sal ve Gvenlii Kurulu yeri hekimleri ve tm alanlar iin sorunlarn konuularak, zm yollarnn aranaca, en etkin yer olmas nedeniyle SG Kurulu nemsenmelidir. lgili mevzuata gre sanayiden saylan, devaml olarak en az 50 ii alan ve alt aydan fazla srekli ilerin yapld iyerlerinde her iveren bir SG kurulu kurmakla ykmldr. Kurulun oluturulmasnn ardndan kurul yelerinin, kurulun grevleri ve ulusal dzenlemelere ynelik birka eitim toplants yaptktan sonra, o iyerinin niteliklerine uygun i-ynetmelik tasla hazrlayp iverenin onayna sunmalar gerekmektedir.

8 9

Bavuru iin www.isgum.gov.tr adresini kullanabilirsiniz. Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmelii, R.G: 23 Aralk 2003/25325.

22

yerlerinde verilecek SGye ynelik eitimlerinin planlanmas, i kazas ve ramak kala kazalarn deerlendirilmesi, iyerindeki tehlike ve nlemlerin deerlendirilmesi (risk analizi ve deerlendirmesi), yllk alma raporu ve bir sonraki yl iin hazrlanacak alma planlarnn ekip ruhu iinde birlikte yaplmas iyeri iin bir kazantr. Pek ok iyerinde bu grevler ya i gvenlii uzmannn ya da iyeri hekiminin zerinde kalmtr ve ekibin dier yeleri tarafndan angarya olarak grlmektedir. SG Kurulu ayda en az bir kez toplanmak zorundadr. Kurul toplant ncesi iyerinin byklne uygun bir zaman ayrarak, atlye ziyareti yapmal, sorunlar yerinde grp, dier alanlarn da konuyla ilgili grlerini almaldr. Gereken durumlarda toplantya ilgili kiiler de arlmaldr. Ayrca, ayn iverene ait birka iyerinin birbirine yakn olmas halinde, ylda bir ya da iki kez ortak (geniletilmi) i sal gvenlii kurulu toplants ile blgesel sorunlarn zmne katk salanabilir. Bir baka nemli nokta; iverenler, bu kurullarda mevzuata uygun alnan kararlar uygulamakla ykmldrler10.

Sal ve Gvenlii Kurulu10 1. veren veya iveren vekili, 2. gvenlii ile grevli mhendis veya teknik eleman, 3. yeri hekimi, 4. nsan kaynaklar, personel, sosyal iler veya idari ve mali ileri yrtmekle grevli bir kii, 5. Varsa sivil savunma uzman, 6. yerinde grevli formen, ustaba veya usta, 7. yerinde bulunan sendika temsilcilerinin kendi aralarnda seecekleri kii, iyerinde sendika temsilcisi yoksa o iyerindeki alanlarn yardan fazlasnn katlaca toplantda ak oyla seilecek ii, 8. Salk ve gvenlik ii temsilcisinden oluur. Kurul ayda en az 1 kez toplanmak zorundadr verenler bu kurullarda mevzuata uygun alnan kararlar uygulamak zorundadr.

yeri hekimi alma ortam gzetimi kapsamnda iyerinde meydana gelen i kazas, meslek hastal veya herhangi bir tehlikeli olayn tekrarlanmamas iin inceleme, aratrma ve dzeltici faaliyet (DF) planlarn yapmal ve uygulamalar takip etmelidir. Bu iler yaplrken SG Kurulundan olabildiince destek alnmal, zellikle alanlarn katlm salanmaldr. mfettilerince yaplan iyeri denetimleri de iyeri hekimine almalarnda yol gsterecektir. Denetim sonras hazrlanan raporlarda eksikliklerin neler olduu, bunlarn hangi ynetmelie dayanarak rapor edildii, hatta bazen sorunun zmne ynelik nerilerini de ierebildii grlmektedir (bkz. Ek-5 Denetimlerde stenebilecek Baz Belgeler).

10

Sal ve Gvenlii Kurullar Hakknda Ynetmelik, R.G: 07 Nisan 2004/25426.

23

SGM Tarafndan yerlerinde Yaplan lmler ve Dier Hizmetler lm ve Analiz yeri Havasnda Toz Numunesi Alma ve Gravimetrik Deerlendirilmesi Hava Akm Hz lm Termal Konfor artlarnn (Scaklk, Basn, Bal Nem ve Hava Akm Hz) lm Kiisel Grlt Maruziyeti lm Tm Vcut Titreimi Kiisel Maruziyet lm El-Kol Titreimi Kiisel Maruziyet lm Aydnlatma lm Frekans Analizi Foruier Transform nfrared Spektrofotometresinde Serbest Silis Analizi yeri Havasnda Dedektr veya Tp le Anlk Gaz lm Gaz Kromatografi Analizi Lifsi Tozlarn Konsantrasyon Tayini Lifsi Tozlarn Tr Analizi SG Alanndaki Numunelerin SEM ile incelenmesi SG Alanndaki Numunelerin SEM'de Elektronik ortamda fotoraf ekilmesi SG Alanndaki Numunelerin SEM-EDS ile Elemental Mikroanalizi Yksek Basnl Sv Kromotografisinde Analiz yon Kromatografisinde Analiz (Her bir Numune iin) Atomik Absorpsiyon Cihaz(Grafit/Alevli) ile Havada Ar Metal Analizi Atomik Absorpsiyon Cihaz (Grafit/Alevli) 15/1 ile her bir ilave Element Analizi Atomik Absorpsiyon Cihaz (Hidrr Sistem) ile Havada Ar Metal Analizi Atomik Absorpsiyon Cihaz (Hidrr Sistem)16/1 ile her bir ilave Element Analizi Atomik Absorpsiyon Cihaz ile Kanda Kurun Analizi drarda Fenol Analizi drarda Hipprik Asit Analizi drarda TCA ( Triklororasetik) Analizi itme Testi (Odyometri) Fizik Muayene Elektrokardiyografi (EKG) Kanda Glikoz Tayini Kanda Kolesterol Tayini Kanda Albumin Tayini Kanda Total Protein Tayini Kanda GGT Tayini Kanda AST Tayini Kanda ALT Tayini Kanda ALP Tayini Kanda re Tayini Kanda rik Asit Tayini Kanda Kreatinin Tayini Tam drar Tetkiki PA Akcier Filmi ekimi ve Deerlendirilmesi (35x35) Solunum Fonksiyon Testi Tam Kan Saym. Sedimantasyon Kontrol Belgesi Kontrol Belgesi Dzeltme lemleri Tolien Analizi Ksilen Analizi Sal ve Gvenlii Temel Prensipleri (Kitap Sat) Pnmokonyoz Deerlendirme Okuyucu Eitimi Pnmokonyoz Filmi Okuma Danmanlk Hizmetleri

24

yeri hekimi iyerinde yeni bir blm veya sistem kurulaca, kapasite artrlaca ya da yeni makine, tezgh ve cihaz alnaca durumlarda inceleme ve aratrma yaparak salk ve gvenlik ynnden uygun seim yaplmas iin iverene nerilerde bulunmaldr. Pek ok ynetmelikte de belirtildii gibi iveren alma ortamnda gerekli lm ve deerlendirmeleri yapmakla ve ideal bir alma ortam oluturmakla ykmldr. yeri ortamnda iin zelliinin gerektirdii riskler deerlendirilerek; grlt, titreim, toz ve gaz gibi fiziksel ve kimyasal faktrlerle, kiisel ekilenimler asndan grlt, toz, gaz, titreim lmleri, iyeri aydnlatmasnn yeterlilii ve termal konfor koullarnn (scaklk, nem oran, hava akm hz vb.) llmesi gereklidir. yeri hekimi alma ortamnda iileri etkileyen faktrlerle ilgili olarak hangi lmlerden yararlanacan bilmelidir. Yanda rnek olmas bakmndan SGMn baz lm ve analiz hizmetleri sralanmtr.

yerinde grlt lm

80-84.9 dB 85-89.9 dB

90-94.9dB 95-99.9 dB

100 dB ve zeri

Grlt haritas

25

yeri ortam lmleri iyerinin farkl pek ok noktasnda yapldktan sonra, iyerinin krokisinin zerine lm sonular kaydedilerek iyerinin tehlike haritas karlabilir. Ak griden siyaha doru (sesin iddetiyle orantl olarak) ya da deiik renk ve tonlar (krmz ya da mor en yksek) olacak ekilde boyanabilir (rn., grlt haritasnn hazrlanmas). Hemen tm iyerlerinin ortak sorunu olan grltnn insan sal zerine olumsuz etkileri ayrntl olarak ilerideki blmlerde ve SGP Projesi kapsamnda hazrlanan Meslek Hastalklar ve le lgili Hastalklar Tan Rehberinde anlatlmtr.

Dkm ve kaynak atlyeleri iin alttan emili tezgh, Fan alrken (duman alann solunum Fan almadnda duman ortama dzeyine ulamadan dar atlyor) yaylyor.

alma ortam kirliine neden olan tozlar, gazlar, tts ve dumanlar da trleri ve konsantrasyonlar asndan incelenmelidir. Ayrca, termal konfor ve aydnlatma da alma ortamna ynelik bilgi sahibi olmamz asndan yaplmas gereken lmlerdir.

yeri Salk Birimleri ve nsan Gc yeri hekimi; verenin herhangi bir dier alandr, Mesleki stats olan kalifiye bir iidir, ilerin, o iyerinde, o ii yapmas nedeniyle bana gelebilecek salk sorunlarn nlemek zere orada bulunan hekimdir, yerinin i sal sorumlusudur, salk gzetmenidir, danmandr (ie giriten, periyodik muayeneye, alardan, ime sularna, ergonomik dzenlemelerden, KKD seimine kadar), Tm alanlar ve yneticiler ile i sal alannda eitim grenler (tp, hemirelik, mhendislik vb) iin eitmendir, Konusuyla ilgili bilimsel gelimeler ile yasal dzenlemeleri takip edebilmek iin srekli eitim grendir, Salkla ilgili konularda dier kurulularla balant noktasdr

26

TSH, iyerini salkl ve gvenli bir ortam haline getirerek alanlarn saln korumak ve gelitirmek amacyla, iyeri iinde kurulmu olan veya iyeri dndaki bir kurulu tarafndan salanan tbbi ve teknik hizmetler btndr. Bu hizmet bir ekip tarafndan srdrlmeli ve balca koruyucu salk hizmetlerini iermelidir. lkemizde olduu gibi birok lkede iyerlerinde ncelikle koruyucu hizmetleri yrtmek zere salk hizmeti verilmesi yasa gereidir. yerinde salanacak salk hizmetleri iinde ilkyardm, acil mdahale ve acil tedavi olanaklar da olmaldr. yeri salk rgtlenmelerinin salanmas bakmndan ulusal ve uluslararas eitli dzenlemeler vardr. Bu dzenlemelerde iyeri salk hizmetlerinin kurulu ve almalaryla ilgili ilkeler balca ILO tarafndan belirlenmitir. Bunlar arasnda 155 (1981) ve 161 (1985) sayl szlemeleri Trkiye Cumhuriyeti 2004 ylnda onaylamtr. Ayrca 112, 164 ve 171 sayl tavsiye kararlar konuyla ilgilidir (Bilir, N., Yldz, A.N. 2004). yeri Salk Birimi, yeri Salk ve Gvenlik Birimi, Ortak Salk Gvenlik Birimleri yeri Salk Birimi ve yeri Salk ve Gvenlik Birimi (SGB) yeri hekiminin muayenelerini gerekletirebilecei, gerekli durumlarda ilkyardm ve acil mdahalede bulunabilecei, kaytlarn tutulup saklanabilecei, muayenelerde gereken tbbi ara gere ile acil mdahalelerde kullanlacak ilalarn konulabilecei bir mekna gerek vardr. Ksaca, iyeri hekiminin salk gzetimi hizmetlerini yerine getirebilecei bu yer iyeri salk birimidir. Pek ok kk iletmede byle bir birim ve mekn yoktur. Orta byklkteki iyerlerindeyse, iyeri hekimi haftada ya da gnde birka saat uradndan, buralarn gerek sahibi salk bir baka personeldir. sal hizmetlerini dzene koymu iyerlerinde genelde iyeri hemiresi ya da salk memuruna rastlanmakla birlikte baz iyerlerinin de acil tbbi teknisyen (att) tercih ettii grlmektedir. lkemizdeki dzenlemelerde, bu birimin insan gcnn en az bir iyeri hekimi ile gereinde dier salk personelinden oluaca ifade edilmitir. Ancak, hangi gereklilik durumunda dier salk personelinin alaca belirtilmemitir. Bu iyeri sanayiden saylan ilerin yapld bir yerse, hekim ve yardmc salk personeline ek olarak tehlike snfna uygun en az bir i gvenlii uzman da ekibe katlr ve birimin ad i yeri salk ve gvenlik birimi olur. SG hizmetlerinin elle tutulur sonulara ulamas, bu alanda alanlarn ortak ama ve ekip ruhundaki tutkunlua baldr. SGB, SG hizmetlerinin yrtlmesine ve alacak personel saysna yetecek byklkte, kolay ulalabilir, tercihen giri katta kurulmaldr. Ynetmelikte bu birimlerde 12 metrekareden az olmamak zere en az bir muayene ve ilkyardm odas ile sanayiden saylan iyerlerinde 8 metrekareden az olmamak zere bir i gvenlii uzman odas bulunmas zorunlu tutulmutur. Ayrca, yeterince gn almas, scak ve souk akarsuyu olmas, havalandrlabilen ve zemini kolay temizlenebilen odalar olmas tercih edilmelidir. SGB, SG hizmetlerini iyerinin tehlike snf, sektr ve ii saysna gre Ynetmelikte belirlenen srelerden az olmamak kayd ile yrtr. Ancak eer poliklinik hizmeti de veriliyorsa, poliklinikte geen sre koruyucu hizmetler iin belirlenen srenin dnda tutulur11,12.

Sal Ve Gvenlii Hizmetleri Ynetmelii, R.G: 27 Kasm 2010/27768. SGB, yeri Bina ve Eklentilerinde Alnacak Salk ve Gvenlik nlemlerine likin Ynetmelikte (R.G: 10 ubat 2004/25369) belirtilen niteliklere uygun ekilde kurulur.
11 12

27

SGB VE OSGBLERDE BULUNACAK ASGAR MALZEME LSTES11 a) Steteskop, b) Tansiyon aleti, c) Otoskop, ) Oftalmoskop, d) Termometre, e) Ik kayna, f) Kk cerrahi seti, g) Paravan, perde vb., ) Muayene masas, h) Refleks ekici, ) Tart aleti, i) Boy ler, j) Pansuman seti, k) Dil basaca, enjektr, gazl bez gibi gerekli sarf malzemeleri, l) Keskin atk kab, m) Manometreli oksijen tp (tanabilir), n) Seyyar lamba, o) Buzdolab, ) l ve malzeme dolab, p) EKG cihaz, r) Negatoskop, s) Tekerlekli sandalye, ) 15/2/2008 tarihli ve 26788 sayl Resm Gazetede yaymlanan Ayakta Tehis ve Tedavi Yaplan zel Salk Kurulular Hakkndaki Ynetmelikte bulundurulmas zorunlu tutulan temel acil illar, alar ve antiserumlar. Not 1: Birden fazla iyeri hekiminin bir arada alt birimlerde, yukardaki tbbi cihaz ve malzemelerden (a)dan (h) bendine kadar (h bendi dahil) olanlar her iyeri hekimi iin ayr ayr bulundurulur. Not 2: Birimler, yangna kar alnmas gereken tedbirleri alr, tbbi atklar ve pler iin 22/7/2005 tarihli ve 25883 sayl Resm Gazetede yaymlanan Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii hkmlerine uygun olarak gerekli tedbirleri alr.

lkeler salk sistemlerine ve gereksinimlerine gre farkl modellerle i sal hizmetleri uygulamaktadr. Birinci basamak i sal hizmeti sunan birimler arasnda; iyeri iinde salk birimi (in plant, in-company model), ortak salk birimi (group model), i koluna zel ortak salk birimi (industryoriented, branch-spesific model), zel salk merkezleri, ulusal birinci basamak salk kurulular, sosyal gvenlik sistemi salk birimleri saylabilir (Bilir, N., Yldz, A.N. 2004; Rantanen, J., Fedotov, I.A.). lkemizde teden beri sregelen iyeri iinde iyeri hekimlii hizmetlerinin yan sra dier modeller de uygulanmaktadr. Baz byk iletmelerde daha sistemli ve donanml iyeri salk birimleri kurulmutur. zel mobil iyeri salk hizmetleri ve OSGBde i sal hizmetlerinde grev almaktadr (bkz. Ek-6 Sal Konusunda lkemizdeki Son Dzenlemelerden Bazlar).

28

Ortak Salk ve Gvenlik Birimi (OSGB) Bir veya birden fazla iyerine SG hizmetlerini vermek zere iyeri dnda kurulan, gerekli donanm ve personele sahip olan ve SGGM tarafndan yetkilendirilen kamu kurum ve kurulular ile zel hukuk tzel kiileri tarafndan alan birimdir. OSGBlerle ilgili dzenlemelerde en az bir iyeri hekimi, en az bir i gvenlii uzman ile en az bir dier salk personeli istihdam zorunlu tutulmutur. Bu kiilerin, birden fazla OSGBde grev alamayacaklar da belirtilmitir. OSGBler, SG hizmetlerinin yrtlmesine ve alacak personel saysna yetecek asgari byklkte en az 10 metrekarelik muayene, 15 metrekarelik ilkyardm ve acil mdahale, 10 metrekarelik i gvenlii uzman odalar ile 12 metrekarelik bekleme yerinden olumal- olmaldr. OSGB, SG hizmetlerini iyerinin tehlike snf, sektr ve ii saysna gre belirlenen srelerden az olmamak kayd ile yrtr.

SALIK KURULULARINDA BULUNDURULMASI ZORUNLU ASGAR LA LSTES (*) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 soptine ampul Heparine Kortikosteroid ampul Antispazmodik ampul Antianksietik ampul Methergine ampul Polivinil prolidine iyot sol. 500cc. %5 dextroz 500 cc % 0,9 luk NaCl. 500 cc %20 mannitol 500 cc 1/3 zodeks 500 cc. Analjezik Adrenalin 1 mg Atropin sulphat 0,5 mg Sodyum bikarbonat % 8,4 Calcium glukonat %10 Dopamin Lidocain %2 Antihistaminik Aminophillin Diazepam . Nidilat kapsl Diretik 3 adet 3 adet 3 adet 3 adet 3 adet 3 adet 1 adet 2 adet 2 adet 2 adet 1 adet 5 amp 5 amp 5 amp. 5 amp 2 amp 2 amp 2 amp 5 amp 2 amp 2 amp 1 kutu 5 amp

(*) Ayakta Tehis Ve Tedavi Yaplan zel Salk Kurulular Hakknda Ynetmelikte Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik [(RG: 10 Mart 2010-27517- Ek-11)-( Sal ve Gvenlii Hizmetleri Ynetmelii- Ek-1- bendinde de gnderme yaplan ynetmelik)].

SG hizmetlerinin etkin yrtlmesi amacyla, hizmet sunulan iyerine, ayn iyeri hekiminin, ayn i gvenlii uzmannn ve ayn dier salk personelinin (hemire, salk memuru, att ya da evre sal teknisyeni vb.) hizmet vermesi esastr. OSGBlerin yetki aldklar adresin bulunduu il snrlar dnda hizmet verebilmesi iin o ilde ube amalar zorunludur. Ancak nitelii gerei birden fazla ilde yrtlmesi gereken yol ve nakil hatt inas veya bakm gibi ilerde hizmet alnan OSGBnin iin yapld illerden herhangi birisinde yetkilendirilmi olmas yeterlidir. 29

OSGB, yeri Bina ve Eklentilerinde Alnacak Salk ve Gvenlik nlemlerine likin Ynetmelikte belirtilen niteliklere uygun oluturulur13. Toplum Sal Merkezleri-alanlarn Sal Birimi (TSM-SB) Salk Bakanlna bal TSMlerin, alanlarn Sal Birimi kurarak bu alanda zellikle bugne dek temel i sal hizmetlerinden yararlanamayan alanlar bata olmak zere, iyerlerine SG hizmeti verebilecei ifade edilmitir14. alanlarn Sal Birimi (SB) Hangi TSMlerde bu birimin kurulaca ildeki Salk Mdrlnce belirlenir. Bu TSMler iin yetkilendirilmek amacyla ilgili ynetmelik hkmlerine gre hazrlanan bavuru dosyas SGBna gnderilir. lgili Bakanln belgelendirmesi ile SB kurulur ve tescil iin SGB- SGGMne bildirilir. SB, TSMlere bal olarak zel veya kamuya ait farkl binalarda hizmet verecek ekilde kurulabilir. TSM, SB birimi iindeki iyeri hekimlii hizmeti koordinasyonuyla ilgili idari grev dalmlarn yazl olarak yapar ve yaplan idari grev dalmlarn SGGMne bildirir. SBde iyeri hekimlii hizmeti sunulabilmesi iin; en az bir iyeri hekimi, en az bir dier salk personeli, ncelikli olarak tbbi sekreter veya veri hazrlama kontrol iletmeni (VHK) olmak zere bir personel grevlendirilmesi zorunludur. Dier salk personeli grevi iin ncelikli olarak, evre sal teknisyeni grevlendirilir. Ancak hemire, salk memuru (toplum sal) veya acil tp teknisyeni grevlendirilmesi zorunlu ise bu personele yapaca ilerle ilgili hizmet ii eitim verildikten sonra i sal hizmetlerinde grevlendirilir. htiya olmas halinde sorumlu hekimin talebi ile mdrlk tarafndan uzman hekimler, fizyoterapist, diyetisyen, psikolog, sosyal almac vb. personelden oluan i sal hizmetleri ile ilgili bir ibirlii kurulu oluturulur. Bu kurul yeleri kendi alanlar ile ilgili olarak i yeri hekimlerinin yrttkleri almalara katlrlar. TSM sorumlu hekiminin izinli olduu hallerde yerine veklet eden kii bu grevi yrtr. SBde grevlendirilecek hekimlerin iyeri hekimlii sertifikasna sahip olmalar gerekir. yeri hekimleri, grevlendirildikleri iyerlerinin ilgili ynetmelikte belirtilen grevlerini yerine getirmek iin belirlenen sreler dnda kalan zamanlarnda TSM bnyesindeki sorumlu hekimce verilen dier grevleri de yaparlar. Ayrca SBde i gvenlii hizmeti verilmesinin de n almtr. Mdrlk tarafndan SB biriminde gerek grlmesi halinde mhendisler gerekli sertifika programna gnderilerek i gvenlii uzman olarak grevlendirilebilir. gvenlii uzmanna; ilgili ynetmelik hkmlerine gre yetki belgesi alnr ve iyerleri ile ayr szleme yaplr. lgili ynergede TSMde alan personelin grev tanmlar iinde i salna ilikin grevler de yer almaktadr15.

Sal Ve Gvenlii Hizmetleri Ynetmelii, R.G: 27 Kasm 2010/27768. Temel Sal Hizmetlerinin Uygulama Usl Ve Esaslar Hakknda Ynerge, R.G: 16 Haziran 2011/20065. 15 03.08.2011 tarihli Toplum Sal Merkezleri Kurulmas ve altrlmasna Dair Ynerge-Hekimin Grevleri (Madde 34);Salk Memuru (toplum sal), Hemire ve Ebenin Grevleri (Madde 35-36);evre Sal Teknisyenlerinin Grevleri (Madde 37); Rntgen Teknisyeninin Grevleri (Madde 38).
13 14

30

SGB, OSGB ve TSM alanlarn Sal Birimlerinin nsan Gc yeri Hekimi yeri hekimlii yapacaklar yasal mevzuata uygun yeri Hekimlii Belgesine sahip olmak zorundalardr16. yeri hekiminin bir iyerinde greve balayabilmesi iin yeri Hekimlii Szlemesi (bkz. Blm XIII. yeri Hekimliinde Kayt Sistemi-XIII.1. yeri Hekimlii Szlemesi) imzalamas gerekmektedir. nsha imzalan szlemenin biri iyeri hekiminde kalr. yeri aadaki dier belgelerle birlikte szlemenin bir rneini SGB-SGGM-Yetkilendirme Daire Bakanl OSGB Yetkilendirme ube Mdrlne iletir ve onay cevab beklenir. Bakanla yaplan iyeri hekimlii bavurusunda; yeri hekimlii sertifikas fotokopisi, yerinin faaliyet konusunun,"15/8/2009 tarihli ve 27320 sayl Resm Gazetede yaymlanan yeri Salk ve Gvenlik Birimleri ile Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri Hakknda Ynetmeliin 57nci maddesi uyarnca oluturulan Tehlike Snf Belirleme Komisyonunun grleri dorultusunda iyerlerinin SG asndan yer ald tehlike snflar listesi"nde hangi maddeye girdiini belirten, ilgili yetkilinin imzal beyan ile bavurusu. Hekim veya iyeri hekimi olarak herhangi bir zel ve resmi kurumda almas halinde varsa muayenehanede alma saatleri. Herhangi bir kuruluta sorumlu mdrlk grevi yapmadnn beyan, Emekli ise emekli belgesinin sureti, Mahalli idareler ile kurum tabipliklerinde alan iyeri hekimlii yapacak hekimlerin dner sermaye ek demesi almadklarna dair resmi yaz, Szlemede belirtilen yerlerin ve srelerin dnda baka bir yerde herhangi bir grevde bulunulmad, "Beyan ettiim durumlarda olabilecek herhangi bir deiiklii tarafnza zamannda bildireceimi, bu konu ile ilgili ileride olabilecek sorumluluklar kabul edeceimi beyan ve taahht ederim." beyan,

gereklidir.

yeri hekiminin grevleri aada listelenmitir; a) Rehberlik ve danmanlk; 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Bulunmas halinde SG kuruluna katlarak alma ortam gzetimi ve alanlarn salk gzetimi ile ilgili danmanlk yapmak ve alnan kararlarn uygulanmasn izlemek, Kantin, yemekhane, yatakhane, kre ve emzirme odalar ile soyunma odalar, du ve tuvaletlerin bakm ve temizlii konusunda gerekli kontrolleri yaparak tavsiyelerde bulunmak, sal, hijyen, toplu koruma yntemleri ve KKDler konularnda tavsiyede bulunmak, yerinde SGnin gelitirilmesi amacyla gerekli aktiviteler konusunda iverene tavsiyelerde bulunmak, SG almalar kapsamnda iyerinde periyodik incelemeler yapmak ve risk deerlendirme almalarna katlmak, yerinde sala zararl risklerin deerlendirilmesi ve nlenmesi ile ilgili mevzuata gre yaplmas gereken koruyucu salk muayenelerini yapmak, Salk sorunlar nedeniyle ie devamszlk durumlar ile iyerinde olabilecek salk tehlikeleri arasnda bir ilikinin olup olmadn tespit etmek, gerektiinde alma ortam ile ilgili

16

yeri Hekimlerinin Grev, Yetki, Sorumluluk ve Eitimleri Hakknda Ynetmelik, R.G: 27 Kasm 2010/27768.

31

8.

lmler yaplmasn salayarak, alnan sonularn alanlarn sal ynnden deerlendirmesini yapmak, in yrtmnde ergonomik ve psikososyal riskler asndan alanlarn fiziksel ve zihinsel kapasitelerini dikkate alarak i ile alann uyumunu salamak ve alma ortamndaki stres faktrlerinden korunmalar iin aratrmalar yapmaktr. Gece postalar da dhil olmak zere alanlarn salk gzetimini yapmak, ilerin ie giri ve periyodik salk muayenelerini SG mevzuatnda belirtilen aralklarla ve ynetmelik ekinde verilen rnee uygun olarak dzenlemek ve iyerinde muhafaza etmek, Salk sorunlar nedeniyle ie devamszlk durumlarnda ie dn muayenesi yaparak eski iinde almas sakncal bulunanlarn mevcut salk durumlarna uygun bir ite altrlmasn tavsiye etmek, Hassas risk gruplar, meslek hastal tans veya phesi olanlar, kronik hastal olanlar, madde bamll olanlar, birden fazla i kazas geirmi olanlar gibi alanlarn, uygun ie yerletirilmeleri iin gerekli koruyucu salk muayenelerini yaparak rapor dzenlemek, Bulac hastalklarn kontrol iin yaylmay nleme ve baklama almalar yapmak, portr muayenelerinin yaplmasn salamak, Salk gzetimi sonularna gre, bulunmas halinde i gvenlii uzman ile ibirlii iinde alma ortamnn gzetimi kapsamnda gerekli lmlerin yaplmasn nermek, lm sonularn deerlendirmek, Salk gzetimi konusunda iileri bilgilendirmek ve onlarn rzasn almak, salk riskleri ve yaplan salk muayeneleri konusunda iileri yeterli ve uygun ekilde bilgilendirmek, Gerekli laboratuvar tetkikleri, radyolojik muayeneler ve portr muayenelerini yaptrmak, bulac hastalklarn kontroln salamak, baklama almalar yapmak, iyeri ve eklentilerinin genel hijyen artlarn srekli izleyip denetlemek, Yllk alma plann, bulunmas halinde i gvenlii uzman ile ibirlii yaparak hazrlamak, iyerindeki salk gzetimi ile ilgili almalar kaydetmek ve ynetmelikte belirtilen rneine uygun yllk deerlendirme raporunu hazrlayarak elektronik ortamda Bakanla (SGB) gndermektir. yerinde ilkyardm ve acil mdahale hizmetlerinin organizasyonu ve personelin eitiminin salanmas almalarn ilgili mevzuat dorultusunda yrtmek, sal, hijyen ve ergonomi alanlarnda bilgi ve eitim salanmas iin ilgili taraflarla ibirlii yapmak, yeri yneticilerine, SG kurulu yelerine, iilere ve temsilcilerine genel salk konularnda eitim vermek ve bu eitimlerin srekliliini salamak, Bamllk yapan maddelerin kullanmnn zararlar konusunda iyerinde eitim vermek. SG alannda yaplacak aratrmalara katlmak, kazasna urayan veya meslek hastalna yakalanan alanlarn rehabilitasyonu konusunda iyerindeki ilgili birimlerle, meslek hastal tansnda yetkili hastaneler ile ibirlii iinde almak, kazalar ve meslek hastalklarnn analizi ile i uygulamalarnn iyiletirilmesine ynelik programlarn gelitirilmesi almalarna katlmak, Yeni teknoloji ve donanmn salk asndan deerlendirilmesi ve test edilmesi gibi mevcut uygulamalarn iyiletirilmesine ynelik programlarn gelitirilmesi almalarna katlmak,

b) Salk gzetimi; 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

c) Eitim ve bilgilendirme; 1. 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4. 32

d) lgili birimlerle ibirlii;

5. 6.

Bulunmas halinde i gvenlii uzman ile ibirlii iinde yllk alma plann ve yllk deerlendirme raporunu hazrlamak, Yneticilere, bulunmas halinde SG kurulu yelerine ve iilere genel salk, SG, hijyen, KKDler ve toplu korunma yntemleri konularnda bilgi ve eitim verilmesi iin ilgili taraflarla ibirlii yapmak.

yeri hekimi dnda iyeri salk biriminde grev yapabilecek dier salk personeli iyeri hemiresi, salk memuru, acil tbbi teknisyen veya evre sal teknisyeni olabilir. Ancak i sal konusunda eitimlere katlm olanlar tercih edilmeli, hatta sertifikasyon programlar i sal ekibinin daha donanml ve profesyonel alabilecei unutulmamaldr. Dier Salk Personeli (yeri Hemiresi vd.) alanlarn salnn korunmasnda ve gelitirilmesinde iyeri hemiresinin rol ve yeri kabul edilmitir. Tam gn iyerlerinde alan hemire, iyeri salk birimi hizmetlerinin ayrlmaz bir parasdr. yeri hemireliinin etkinlikleri sonucunda ie devamszln azald, kiisel koruyucu kullanan, danmanlk hizmeti alan ve olumlu davran deiiklii gsteren alanlarn saysnn artt saptanmtr (Bilir, N., Yldz, A.N., 2004). yeri hemiresi de dier yardmc salk personeli kapsamndadr. Bu konuda Salk Bakanlnn son dnem dzenlemeleri dikkat ekicidir. rnein, ilgili Ynetmelik17 iinde Sal Hemiresi grev yetki ve sorumluluklar tanmlanmtr. Burada hemirelerin genel grev, yetki ve sorumluluklarnn yan sra iyeri hemiresinin grevleri unlardr: a) alma ortam ile ilgili sorunlarn saptanmasnda ve nceliklerin belirlenmesi konusunda dier i sal hizmet ekibi yeler ile birlikte almalar yrtr. b) Salkl ve gvenli bir iyeri salamak iin, iverenin de katlmn salayarak gzlem yapar ve alan saln tehdit eden riskleri saptar. c) i ve ailelerinin salk sorunlarn zmede, gereksinimlerini karlamada onlara rehberlik eder. ) yeri alanlarnn sosyo-demografik, z/soy gemi zellikleri, alma yaam ile ilgili zellikleri salk dzeyleri hakknda bilgi toplar ve bunlarn kaytlarn tutar. d) alt iyerinde yaplan i, i sreleri ve ynetim zellikleri ile ilgili bilgi toplayarak alann saln olumsuz etkileyebilecek tehlike ve riskleri belirler. Yaplan iin niteliine gre ie giri ve periyodik muayeneleri iyeri hekimi ile birlikte planlar ve yapar. Elde edilen verilerle hasta ve salam bireyleri ayrarak, herhangi bir hastalk semptomu gsterenleri daha ileri bir tetkik ve tedavi iin sevk eder. e) yeri ortamnn etkisi ile oluan salk sorunlarnda alnacak nlemler konusunda neride bulunur ve bu nerilerin uygulanmasn salar. f) alanlarn hastaneye sevk ilemlerini salar, tedavisini izler ve rehabilitasyon hizmetlerine katlr. g) yeri salk birimine bavuranlarn salk muayenelerinin yaplmasna yardm eder, hekim tarafndan reete edilen ilalar uygular. ) e bal olan ya da olmayan kazalarn nlenmesi iin dier i sal hizmet ekibi yeleri ile birlikte koordineli alr. h) Meslek hastalklarnn nlenmesi, tedavisi ve izlemi ile ilgili hemirelik giriimlerini planlar, uygular ve deerlendirir. ) alanlarn ruh saln koruma ve gelitirmeye ynelik salk programlar dzenler. i) Beslenme ve kilo kontrol, dzenli egzersiz, stres ynetimi, sigara brakma gibi salk davranlarn gelitirmeye ynelik olarak sal gelitirme programlar planlar, uygular ve deerlendirir.
17

Hemirelik Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik, R.G: 19 Nisan 2011/27910.

33

j) yerinde oluan kk yaralanma ve hastalklarda ilk mdahaleyi yapar, yerinin zelliine gre uygun ilkyardm nitesini ve malzemelerinin teminini ve kullanma hazr olmasn salar. k) yerinde alanlardan ilkyardm ekibi oluturur ve bu gruba ilkyardm annda yaplacaklar konusunda eitim verir. l) evre koullarnn dzeltilmesi iin dier ekip yeleri ile ibirlii yapar, evrede zararl olabilecek maddelerden numune alr, alma evresinde sal bozan faktrleri saptar ve gerekli nlemleri alr. m) yerinde alan kronik hastalkl bireylerin bakm ile ilgili hemirelik giriimlerini planlar, uygular ve deerlendirir. n) SG bilincinin gelitirilmesi konusunda ilgili birimlerle i birlii halinde almalar yapar. o) yerine bal kre ve anaokulunun salk kontroln yapar. ) yeri yemekhanesinde grev alan personele kiisel hijyen, mutfak hijyeni ve besinlerin satn alnmalar, saklanmalar, ileme, ilendikten sonra saklama konularnda salk eitimlerini planlar, yrtr ve denetler. p) yeri salk gvenlik kurullarnn etkin yesi olarak toplantlara katlr. r) yeri salk biriminin almalar ile ilgili istatistikleri oluturur ve ilgili birimlere rapor eder. s) alanlarn salk sorunlarnn belirlenmesi ve zm yollarnn gelitirilmesine ynelik konularda aratrmalar planlar, sonularn raporlandrr. ) Salk merkezinde ktphane oluturulmasn destekler. t) yerinde alan gebe ve emzikli kadnlarn izlenmesi ve zararl maddelerden korunmas iin gerekli tedbirlerin alnmasn salar. u) almalarnda etik ilkeleri gzetir ve alann haklarn korur. ) sal hemiresi olmak isteyen renci hemirelerin uygulama eitimlerini destekler. yeri salk biriminde olanaklar lsnde salk personelinin dnda tbbi sekreter, memur ve yardmc hizmetlerden sorumlu kiilerin bulunmas, bu kiilerin yaplan ile ilgili bilgilendirilmeleri ve zellikle biyolojik risk etmenleri konusu bata olmak zere tm eitim almalarna katlmalar salanmaldr. yeri salk biriminin dorudan eleman olmasa da iyerinde alan, ilkyardm eitimi grm, sertifika alm, i sal konusunda duyarl, gvenlik kltrne sahip, i gvenlii eitimi alm alanlarn (salk ii-salk iisi) varl, i sal gzetiminde iyeri hekimine g verecektir (Yldz, A.N.,1997-Salk isi Eitim Standard-TS12280, 1997). Mevzuatmzda ilkyardm odalar, ilk mdahale odalar ve ilkyardm istasyonlar ve ilkyardm istasyonlarnn bakm, temizlik ve alet muhafazalar iin bir salk personelinin grevlendirilecei, bunlarn salanamad durumlarda, bu grevleri yapacak ilkyardm kursu grm yeterli bir eleman bulundurulaca yazlmtr. Ayrca, ar ve tehlikeli ilerin yapld iyerlerinde, bir salk personelinden baka ilkyardm ve kurtarma kursu grm en az bir kii de bulundurulmas gerektii belirtilmitir18. yeri hekimi bulundurma zorunluluundan, kiisel ilkyardm paketlerine, ilkyardm antalar ve dolaplarnn ieriklerinden, hastalanan veya i kazasna uram alanlarn en yakn salk tesisine tanmalar iin gerekli ara ve gere bulundurma zorunluluuna kadar pek ok ayrnt dzenlemelerimizde yer almaktadr19. 27 Kasm 2010 tarihinde 27768 sayl Resmi Gazetede yeri Hekimlerinin Grev, Yetki, Sorumluluk Ve Eitimleri Hakknda Ynetmelik yaynlanmtr. Ayn gn 2 ynetmelik daha SGB tarafndan kartlmtr. Biri Gvenlii Uzmanlarnn Grev, Yetki, Sorumluluk ve Eitimleri Hakknda Ynetmelik, dieri de Sal ve Gvenlii Hizmetleri Ynetmeliidir. Bu ynetmeliklere gre
18 19

i Sal ve Gvenlii Tz, R.G: 11 Ocak 1974/14765, 106-107. Maddeler. Yukardaki Tzn Drdnc Ksmndaki 18 Maddesi.

34

elliden fazla alann alt yerlerde iyeri hekimi (gereinde dier salk personeli) ve sanayiden saylan ilerin yapld yerlerde tehlike snfna uygun en az bir i gvenlii uzman altrlmas gerekmektedir. gvenlii uzman SG hizmetlerinde grevlendirilmek zere Bakanlka (SGB) belgelendirilmi mhendis, mimar veya teknik eleman olarak tanmlanmtr. gvenlii uzmannn grevleri unlardr: Rehberlik ve danmanlk; yerinde yaplan almalar ve yaplacak deiikliklerle ilgili olarak tasarm, makine ve dier tehizatn durumu, bakm, seimi ve kullanlan maddeler de dhil olmak zere iin planlanmas, organizasyonu ve uygulanmas, KKDlerin seimi, salanmas, kullanm, bakm, saklanmas ve test edilmesi konularnn, SG mevzuatna ve genel i gvenlii kurallarna uygun olarak srdrlmesini salamak iin iverene nerilerde bulunmak. RDnin yaplmasn salamak; gerekli almalar planlayarak alnacak salk ve gvenlik nlemleri konusunda iverene nerilerde bulunmak ve takibini yapmak. alma ortamnn gzetimini yapmak, iyerinde SG ynnden yaplmas gereken periyodik bakm, kontrol ve lmleri planlamak ve uygulanmasn kontrol etmek. yerinde kaza, yangn veya patlamalarn nlenmesi iin mevzuata uygun almalar yapmak ve uygulamalar takip etmek; doal afet, kaza, yangn veya patlama gibi durumlar iin acil durum planlarnn hazrlanmasn salamak, periyodik olarak eitimleri ve tatbikatlar yaptrmak, acil durum plan dorultusunda hareket edilmesini salamak.

Risk deerlendirmesi; -

alma ortam gzetimi; -

Temiz hava beslemeli kaynak maskesi

35

Eitim, bilgilendirme ve kayt; SG eitimlerini ilgili mevzuata uygun olarak planlamak ve uygulamak. alma ortamnn gzetimi ile ilgili almalar kaydetmek ve yllk deerlendirme raporunu iyeri hekimi ile ibirlii yaparak hazrlamak. yeri hekimi ile ibirlii yaparak i kazalar ve meslek hastalklar ile ilgili deerlendirme yapmak, tehlikeli olayn tekrarlanmamas iin inceleme ve aratrma yaparak gerekli nleyici faaliyet (F) planlarn hazrlamak ve uygulamalarn takibini yapmak. yeri hekimi ile ibirlii yaparak yllk alma plann hazrlamak.

lgili birimlerle ibirlii; -

SG hizmetlerinin iiye mali yk getirmemesi, muayeneler ve eitimlerin alanlarn dinlenme srelerinin dnda yaplmas ve ada i sal anlayna gre, bu hizmetlerin alann alt yerde yaplmas esastr. Ancak, OSGBlerin kendilerine ait birimlerde bu hizmetleri verebilecei Ynetmeliklerden anlalmaktadr. Salk Gzetiminde Kiisel Koruyucu Donanm Seimi KKDler; alma ortamndaki tehlikelerin kaynanda kontrol altna alnmaya allmas ve dier toplu korunma nlemlerine ramen alann saln tehdit etmesi durumunda kullandklar donanmlardr. Bunlar, alan, yrtlen iten kaynaklanan, salk ve gvenlii etkileyen bir veya birden fazla riske kar koruyan, alan tarafndan giyilen, taklan veya tutulan, bu amaca uygun olarak tasarm yaplm tm alet, ara, gere ve aygtlarn genel addr. KKDler, amalanan dorultuda kullanm srasnda karlalan tm risklere kar yeterli koruma salamal, kullancy mmkn olan en yksek dzeyde koruyacak ekilde tasarlanmaldr. Baretler naat ilerinde, zellikle ykma, kalp skme-akma, iskele kurma, montaj, baka yere tama ilerinde veya iskele yaknnda ve altndaki; ukur, kaz, kuyu vb. almalarda, toprak ve kayalk alanlardaki almalarda, asansrl, kaldral, vinli vb. alanlarda, sabit iyerlerinde; ta krma alanlarnda, ocaklarda, patlatma almalarnda ve elektrik tesisatlarnn yaknnda baret (elektrik yaltm iin farkl zelliklere sahip baretler) kullanlmaldr. Gvenlii Ayakkabs Yrme gvenlii iin, yer alt almalarda, kaba ve derin inaatlarda, ayrca yol yapm almalarnda, iskele kurmada, ykma-skme (cephe kaplama, onarm, boya) almalarnda, beton ve kma paralarda, kalp skme, akma almalarnda ve depolama alanlarnda i gvenlii ayakkabs giyilmelidir. naatlardaki at ilerinde, yrme gvenliini salayan, topuklu ve altnda ivi batmasn engelleyen elik bulunan gvenlik ayakkabs kullanlmaldr. Para dmesi ve ayak parmaklarnn buna kar korumasn salayan, ayak tabanndan gelip, ayan burun ksmn da koruyan elik burunlu (maskaratl) ayakkablarn yan sra, scak malzeme zerinde (asfalt gibi) alrken s yaltml taban bulunan gvenlik ayakkabs giyilmelidir. Dkm ilerinde tabann yaltlm olmasnn yan sra derinin de kor haline gelmi erimi metalin yanna kar koruyucu olmas istenmektedir.

36

Koruyucu Gzlkler veya Yz Koruyucu Siperler Gzn mekanik, optik, kimyasal veya termik etkilere kar korunmasnda (makineyle temizlik ileri, beton pskrtme ilerini, asit ve zeltilerle yaplan almalar, ta kesme ve ileme, marangozluk, zmparalama ileri, oyma almalar, katran da dhil tm sv pskrtme ilerinde, cvata oturtma ve scak malzemeyle yaplan almalarda) kullanlmaldr. Koruyucu Eldiven Ele ve deriye zarar veren mekanik, termik veya kimyasal tehlikelerin olduu almalarda (deriye temas engellenemeyen maddelerin hazrlanmasnda veya mikroorganizmalarla temasta) kullanlmaldr. Koruyucu Giysi Kimyasal ve mikrobiyolojik maddelerle alma srasnda (kimyasal kirlenmenin olduu alanlarda, bakm almalarnda (asbest, poliklorlu bifenil, kfler, dklarla) zc maddelerle, atk su teknik blmlerinde, pskrtmeyle kat atma almalar (sala zararl veya zehirli maddeler) srasnda zel koruma giysileri kullanlmaldr. Yangna dayankl yaplarn baz blmlerinde, scak malzemelerin yaknnda s yaltm folyolar kullanlmaldr. Reflektif Giysi: Bata karanlkta yaplan ilerde olmak zere, alanlarn zamannda fark edilebilmeleri iin yanstc giysi kullanmalar salanmaldr. Yatan ve Souktan Koruyan Giysiler: Olumsuz hava koullarna kar koruyucu giysiler nerilmelidir. naat ilerinde, akta yaplan metal ilerinde, havann etkisiyle oluacak salk tehlikeleri hesaba katlmaldr. Yamur, kar nedeniyle giysileri slanmas veya souktan, rzgrdan veya slak zeminden dolay bedenin mesi durumlarnda koruyucu giysilerin giyilmesi salanmaldr. Kulak Koruyucu Donanmlar 80 dB (A) in zerinde grlt bulunan iletmelerde alanlarn kullanm iin kulaklk hazr bulundurulmaldr. 85 dB (A)in zerinde grlt bulunan iyerlerinde ise; [kulak tkalar (10-20 dB), manonlu kulaklklar (15-40dB), daha yksek grlt etkileniminin nlenmesinde ise manonlu ve tkatan oluan kombinasyonun] hazr bulundurulan kulaklklarn mutlaka kullanlmas salanmaldr. Solunumu Koruma Tehlikeli maddelerin, radyoaktif maddelerin, mikroorganizmalarn ve enzimlerin gaz, buhar ve oz halinde havayla tanmas durumunda solunumun korunmas gereklidir. Solunum koruyucular; maskelerden, temiz hava beslemeli solunum aygtlarna kadar ok eitleri vardr. Dmeye Kar Kiisel Koruyucu Donanmlar alma alannda dmeyi nleyici donanm ve sabitleme sistemi olan ankraj noktalarnn doru kullanm dme tehlikesini nler. Emniyet kemerleri, hava yastyla balant dzenekleriyle, hareketi kstlamayan gdml yakalama kemeriyle, sabit gdml (trmanma dzenekli) hareket eden yakalama kemeriyle, dmeyi nleyici yakalama sistemi olan gvenlii salama donanmlaryla dme nlenebilir. Yz, gz ve solunum yollar iin kullanlan KKDlerin, kullancnn gr alannda neden olaca kstlamalar en aza indirilmelidir. Normal grmeleri iin numaral gzlk veya kontakt lens takmak zorunda olanlarn kullanaca KKD modelleri, kullanlmakta olan numaral gzlk veya kontakt lensle uyumlu olmaldr.

37

Patlayc ortamlarda kullanlacak KKDler, patlayc karmlarn tutumasna neden olabilecek elektrik, statik elektrik, arpma sonucu oluan ark veya kvlcm oluturmayacak nitelikte tasarlanarak retilmelidir. Kaymay nlemek iin tasarlanm ayakkabnn taban, baslacak yzeyin durumu ve yaps dikkate alnarak, srtnme ve kavrama yoluyla yeterli bir tutunmay temin edecek ekilde tasarlanp retilerek gerekli elemanlarla takviye edilmelidir. Yksekten dmeler ve bunun sonucunda meydana gelebilecek lm ve yaralanmalarn nlenmesi iin tasarlanm KKDler, vcut emniyet kemeri tertibat (body harness) ile gvenli ve salam bir yere balanabilir bir sisteme sahip olmaldr20. veren, alanlarn KKDyi uygun ekilde kullanmalar iin her trl nlemi almal, gerekli eitimleri vermelidir. iler de kendilerine verilen KKDleri aldklar eitime ve talimata uygun olarak kullanmakla ykmldr. ilere verilen KKDler her zaman etkili ekilde alr durumda olmal, temizlik ve bakm her kullanmdan sonra yaplmal ve gerektiinde yenileri ile deitirilmelidir.
Grlt dzeyinin ok yksek olduu yerlerde manonlu kulaklklarla birlikte kulak tkalar da kullanlabilir.

alanlar KKDler konusunda bilgilendirilmelidirler. letme tarafndan verilecek bu bilgilendirmeler; -Hangi KKDnin hangi amala kullanlaca, -Uygun ekilde kullanm (kullanm srasnda dikkat edilmesi gereken konular), -KKDnin temizlik ve bakm, -KKDnin kurallara uygun depolanmas ve -KKDnin hasarlarn saptayp, yenisiyle nasl deitirilecei konularn iermelidir. Bilgilendirme retici firmann hazrlad kullanma klavuzuna dayanmaldr. KKD kullanacak olan alanlarn bu konuda grleri alnmal ve KKD seimi aamasnda katlmlar salanmaldr. Birka farkl rnek arasndan seim yapan ya da seilmesine yardmc olan ii, sonraki aamada da KKDyi dzenli kullanacaktr. Bata iveren olmak zere, iveren vekillerinin, st dzey yneticilerinin, teknik mdrlerin, mhendislerin, teknisyenin, posta balarnn ve zellikle i gvenlii uzman ile iyeri hekiminin hatta ziyaretilerin alma ortamna girerken, ortamn gerektirdii koruyucu donanmlarn kullanmas rnek olma bakmndan nemlidir.

20

Kiisel Koruyucu Donanm Ynetmelii, R.G: 29 Kasm 2006/26361 ve Kiisel Koruyucu Donanmlarn yerlerinde Kullanlmas Hakknda Ynetmelik, R.G: 11 ubat 2004/ 25370.

38

Yksekte alanlarn emniyet kemerlerini balayabilecekleri elik gergiler

Kulaklklarla ilgili eitim program uygulanrken, alma ortamnda salk birimi alanlar da kendi KKDsini (kulaklk ya da tkalar) takarak alanlara rnek olmaldr. Aadaki programa gre alanlara kulak koruyucularn kullanma alkanlnn salanmas ile ilgili eitim verilebilir.
Sabah 1. Gn 2. Gn 3. Gn 4. Gn 5. Gn 15 dakika 30 dakika 1 saat 2 saat 4 saat leden Sonra 15 dakika 30 dakika 1 saat 2 saat 4 saat

39

40

III. e Giri Muayenesi

sal gzetiminin, alma ortam gzetimi ve alann salk gzetiminin bilekesi olduunu belirtmitik. alann salk gzetimi ise, planl yaplan (ie giri, ek muayene, tamamlayc ya da periyodik muayene gibi) aktif salk gzetimi eklinde olabildii gibi, alann herhangi yaknmas nedeniyle doktora gittiinde, baka bir hastal nedeniyle yaplan tetkiklerde ya da tesadfen ortaya kan bulgularn meslekle ilikilendirilmesiyle, pasif salk gzetimi eklinde de olabilir. Eer bir blgede pasif salk gzetimiyle mesleki salk sorunlar saptanyorsa, byk olaslkla orada i salna ilikin bir sistem kurulmamtr, ya da sistemde doru gitmeyen bir eyler vardr. Bu durumda i sal sistemi tmyle gzden geirilmelidir. Mesleki salk sorununun saptand blmde alanlar salk gzetiminden geirilmelidir. e girite kimlerin ne tr ilerde altrlabilecei, hangi salk sorunu olanlarn hangi ilerden uzak tutulmas gerektii salklar iin teden beri sorun olmutur. Sanayi ve teknolojideki yenilikler pek ok sorunu ve farkl zm yollarn da birlikte getirmitir. Uygulamada iyeri hekiminin sorunlarndan biri de, ie giri ya da AKMde saptadklarnn nasl deerlendirileceidir. Grme keskinlii 6/10 olan biri yksekte alabilir mi, Tansiyonu 145/95 olan ii madene inebilir mi, vinte alabilir mi? Bunlarla ilgili elimizde ayrntl bir rehber bulunmamaktadr. Pek ok kamu kuruluunun hazrlam olduu salk ynergeleri, yaplacak iin niteliiyle o ie aday kiinin asgari olmas gereken salk koullarn gsteren dzenlemelerdir (bkz. Ek-7 Baz Kamu Kurulularnn Salk Ynergelerinden rnekler). yeri hekimi gerektiinde bu kaynaklardan da yararlanmaldr. Kimler (hangi salk koullarna sahip olanlar) hangi ilerde alabilir sorusuna yant aray ortak sorunumuzdur. e giri muayenesini iyerinden sorumlu iyeri hekimi (iyeri hekimi, OSGB hekimi veya yetki alm TSM-SB hekimi) tarafndan yaplmaldr. yeri hekiminin olmad durumlarda srasyla TSM, Aile Sal Merkezi (ASM), meslek hastalklar hastanesi, devlet hastaneleri ve dier zel salk kurulularnda yaplmaldr. yeri hekimi veya yasal mevzuata gre ie giri muayenesini yapmakla yetkili hekim tarafndan ilgili Ynetmelik21 kapsamndaki iyerlerinde altrlacaklara bu ynetmeliin Ek-2sinde bulunan Ar ve Tehlikeli lerde alacaklara Ait e Giri / Periyodik Muayene Formu ve bu ynetmelik kapsam dndaki iyerlerinde altrlacaklara dier bir ilgili Ynetmeliin22 Ek-7sinde bulunan e Giri/ Periyodik Muayene Formunu yasal mevzuata ve mesleki kurallara uygun olarak gerekli tbbi muayene ve tetkikleri yaparak veya yaptrarak doldurur. Formun Kanaat ve Sonu Blmn doldurup kanaatini belirterek tarih atp imzalamaldr. Ar ve Tehlikeli lerde alanlarn Salk Raporu: yeri hekimi, iyeri ortak salk birimi, SGB, OSGB, ii sal dispanserleri, bunlarn bulunmad yerlerde srasyla en yakn Sosyal Sigortalar Kurumu, Salk Oca, salk ocann kaldrld yerlerde aile hekimi, hkmet veya belediye hekimleri tarafndan verilir21. Doktor raporu almadan ii altrmak ve ynetmeliklerde belirtilen ya gruplarna uygun olmayan iileri altrmak yasaklanmtr23. yeri hekiminin grevlerinin banda salk gzetimi gelmektedir. alanlarn ie giri ve periyodik salk muayenelerini SG mevzuatnda belirtilen aralklarla ve ynetmelik ekinde verilen rnee uygun olarak dzenleyerek iyerinde saklamak iyeri hekiminin sorumluluundadr. Ayrca, gerekli laboratuvar
Ar ve Tehlikeli ler Ynetmelii, R.G: 16 Haziran 2004/25494- De. 7 Mart 2010/27514. yeri Hekimlerinin Grev, Yetki, Sorumluluk ve Eitimleri Hakknda Ynetmelik, R.G:27 Kasm 2010 /27768. 23 5763 Nolu Kanunda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun, R.G: 26 Mays 2008/268879.
21 22

41

tetkikleri, radyolojik muayeneler ve portr muayenelerini yaptrmak, bulac hastalklarn kontroln salamak, baklama almalar yapmak, iyeri ve eklentilerinin genel hijyen koullarn srekli izleyip denetlemek iyeri hekiminin salk gzetimi grevleri arasnda saylmtr. e giri muayenesi ve uygun ie yerletirme grevi iyeri hekiminin nemli teknik grevlerinden biridir. e giri srasnda yaplmas gereken bir dizi ilemi kapsar. alann alaca iyerinin tamamnda veya iyerinin bir blmnde var olan tm riskler dikkate alnarak, bu risklere ynelik anamnez ayrntl olarak alnmal ve ie girecek kiinin fizik muayenesi yaplmaldr (Emirolu, C. 2001).

III.1. Genel e Giri Muayenesi

Muayene yaplacak yerin ve ortamn alana gven vermesi gerekir. Bunun iin; soyunduunda meyecek kadar stlm, muayene iin gerekecek kadar gn alabilen, gerekirse lambalarla aydnlatlm, grltsz, muayene olan iin gvenli, konuulanlarn dardan duyulmayaca ekilde yaltlm, aniden muayene odasna girilerdeki rahatszl nlemek iin paravan olan bir yerde, muayene masas ile muayene ara ve gereleri kullanlarak, uygun klk ve kyafeti olan bir iyeri hekimi tarafndan muayene yaplmaldr. Muayenenin birinci basama anamnezdir. Anamnez, alan kiinin kendi ifadeleriyle salk alanna verdikleri kimlik bilgileri, bulgular, yk, z gemi, soy gemi ve sistemlere ilikin sorgulamaya ilikin bilgileri ierir. Doru tan ya da karar iin ok deerlidir. Tanmann ardndan personel yetkililerince doldurulmu olsa bile kimlik bilgileri yeniden gzden geirilmelidir. Eitim durumu, cinsiyeti ve doum tarihinin gn, ay, yl olarak doru yazlp yazlmad kontrol edilir. Eitim durumu talip olunan ile ilgili belirleyici bir zellik olmasa da yol gsterici olabilir. ofrlk gibi ehliyet gerektiren baz iler iin gereken en az eitim dzeyi bilinmelidir. Ayrca, cinsiyetin ve yan da talip olunan ie uygunluu kontrol edilmelidir.

45 nolu ILO szlemesi nin Atatrk tarafndan onay belgesi. Meclisin 9 Haziran 1937 onaylad belgeyi Atatrk 9 Mart 1938 de onaylamtr.

4857 Sayl Kanunda maden ocaklar ile kablo demesi, kanalizasyon ve tnel inaat gibi yeraltnda veya su altnda allacak ilerde; on sekiz yan doldurmam erkek ve her yataki kadnlarn altrlmas yasaklanmtr. Gen alanlarn (16-18 ya) ve kadnlarn ar ve tehlikeli iler kapsamnda hangi ilerde alabilecei Ar ve Tehlikeli ler Ynetmeliinin ekinde belirtilmitir (bkz. Bu rehberin Ek-8i Kadnlarn, Genlerin ve ocuklarn altrlabilecekleri ve altrlamayacaklar ler). yeri hekimi ie giri muayenesinde ile-alan arasndaki uyumu aratrrken ulusal ve uluslararas dzenlemelerden de yararlanmaldr. 42

ILOnun 1967 ylnda 59 Nolu Asgari Ya (Sanayi) Szlemesi olarak bilinen Sanayi yerlerine Alnacak ocuklar Asgari Ya Snrlarn Belirleyen Szleme de on be yan altndaki ocuklarn kamu ve zel sektr sanayi iletmelerinde ya da bunlarn alt birimlerinde altrlamayacaklarn belirtilmitir. Ancak, doas gerei veya alma koullarndan dolay orada istihdam edilen kiilerin hayat, sal veya ahlaki bakmndan tehlike arz eden iler hari olmak zere, ulusal dzenlemeler bu ocuklarn sadece iverenin aile yelerinin alt iletmelerde almasna izin verebilir denmitir. Trkiyenin bu szlemeyi onay tarihi 1992dir. 18 yandan kk bir ocuun yahut gencin srekli olarak altrlmas, ancak bir yl gemeyen aralklarla salk muayenesinin yenilenmesi artna balayan 77 sayl ILO szlemesini Trkiye 1983de imzalamtr (ocuklarn Ve Genlerin e Elverilikleri Ynnden Salk Muayenesine Tabi Tutulmalar Hakknda Szleme). Uluslararas dzenlemelere uyumlu olarak kartlan ocuk ve Gen ilerin altrlma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik ie giri muayenesi yaptmz kiinin ya ile ii arasndaki uygunluu saptamamzda bize yardmc olacaktr.

ocuk ii: 14 yan bitirmi, 15 yan doldurmam ve ilkretimini tamamlam kii, Gen ii: 15 yan tamamlam, ancak 18 yan tamamlamam kiiyi ifade eder.

Ynetmelikte belirtilen ocuk alanlarn altrlabilecekleri hafif iler unlardr; 1. Dme ve yaralanma tehlikesi olabilecek ekilde almay gerektirecek olanlar hari meyve, sebze, iek toplama ileri, 2. Kmes hayvanlar besiciliinde yardmc iler ve ipek bcekilii ileri, 3. Esnaf ve sanatkrlarn yannda sat ileri, 4. Bro hizmetlerine yardmc iler, 5. Gazete, dergi ya da yazl matbuatn datm ve satm ileri (yk tama ve istifleme hari), 6. Frn, pastane, manav, bfe ve ikisiz lokantalarda komi ve sat eleman olarak yaplan iler, 7. Sat eyalarna etiket yaptrma ve elle paketleme ileri, 8. Ktphane, fuar, panayr ve sergi yerlerinde yardmc iler (yk tama ve istifleme hari), 9. Spor tesislerinde yardmc iler, 10. iek sat, dzenlenmesi ileri24. Uucu madde ieren krtasiye malzemesi, boya YASAL UYARI incelticisi gibi maddeler ile yaptrc olarak kullanlan rnleri ve bu rnlerin retimi, ithalat, sat, denetimi, 5898 SAYILI KANUN depolanmalar ve kullanm alanlarnda ocuklarn HKMLERNE GRE altrlmasna yasal olarak dzenleme getirilerek BU YERNDE yasaklanmtr. lgili Ynetmelik Kapsamnda uucu 18 YAINDAN madde ierebilen rnler; tiner ve boya incelticileri, su bazl olmayan yaptrclar, solventler, cila ve boya KKLER karclar, maket yaptrclar, lastik tutkallar, sprey ALITIRILAMAZ boyalar, yaz dzeltici svlar, cila ve vernikler, ayakkab boyalar, kokulu silgiler, iaretleyici kalemler, resim boyalar, kokulu defterler, oyun hamurlar, uan balonlar, uucu madde ieren dier krtasiye malzemeleri, uucu madde ieren dier yaptrclar ve teknik eitim malzemelerdir25.

24

ocuk Ve Gen ilerin altrlma Usul Ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, R.G: 06 Nisan 2004/ 25425.

43

Yan ve cinsiyetin ie uygunluunu kontrol ettikten sonra almaya aday alann medeni durumu sorgulanr. yeri hekimi daha sonra da alma yksn ayrntl olarak almaldr. e girecek olan kiinin bavurduu (talip olduu) iin yan sra, alma yaamna balad andan itibaren tm ileri (raklk, stajyerlik de dhil), alma sreleri ve bu ileri yaparken maruz kald tehlike kaynaklarnn ayrntl yks alnmaldr. ngilterede pnmokonyoz nedenli lmlere ilikin yaplan bir aratrmada, meslekler; beki, hizmetli, ambar grevlisi olarak bildirilmitir (Nefes darl gittike artan alann, daha az yorulaca ya da yapabilecei bir ie kaydrlmas ve sorularn yetersizlii nedeniyle). Son iin sorgulanmasnn yetersiz olduu anlaldktan sonra, gemite yaptklar ilerin de sorgulanmasyla meslekle hastalk arasndaki iliki akla kavuturulmutur (Bilir, N., Yldz, A.N., 2004). yeri Hekimliinde Anamnez Her muayenede bir i anamnezi alnmaldr, Bu anamnezde; Muayene edilen kiinin i tanm, Bilinen etkenlere maruz kalma sresi ve miktar, Bu i yerinde alma sresi, Teknik korunma nlemlerinin uygulanp uygulanmad, Kiisel korunma nlemlerini kullanp kullanmad, alan etkileyen dier risk faktrlerinin olup olmad, alann (i yerinde ald eitimler dhil) eitim dzeyi ve

gemi alma yaam ykleri (gemite yapt her bir i iin; i tanm, bilinen etkenlere maruz kalma sresi ve miktar, alma sresi, korunma nlemleri, KKD kullanma durumu, dier risk faktrleri, iyerinde ald eitimler)yer almaldr. Salk gzetimi yaparken zararl etkenin tanmlanm bir hastala neden olduu saptanabilmelidir. Etkilenim iyerinde genel olarak olmayabilir ama alann zel alma koullarndan kaynaklanyor olabilir. Bu nedenle iyeri hekimi alann zel alma koullarn bilmeli, farkl alma gn ve saatlerinde alan i ortamnda gzlemlemelidir. Hastalk veya etkenin saptanmas iin gerekli yntem geerli ve uygun bir yntem olmaldr. Geerli ve uygun bir yntem yoksa salk gzetimi yaplamaz. Salk gzetimi yaplan her alan iin kiisel salk ve maruziyet kaytlar tutulmal ve gncelletirilmelidir. Kiisel salk ve maruziyet ile ilgili kaytlar, yaplan salk gzetimi ve kiinin maruziyet dzeyi izleme sonularnn bir zetini iermelidir. Kaytlar, gizlilie dikkat edilerek saklanmaldr. alanlar, kendilerine ait salk muayene sonular ve etkilenme dzeylerine ait bilgileri grme hakkna sahiptirler. Ayrca SGB da kaytlarn bir rneini isteyebilir. yeri faaliyetine son verirse salk ve maruziyet ile ilgili kaytlar Bakanla (SGB) verilmek zorundadr.

Daha nce alt iyerlerinin renilmesi de yeterli deildir. yerinde o kiinin yapt iin de renilmesi gerekir. rnein bir demiryolu fabrikasnda birbirinden farkl pek ok i vardr. Demiryolu fabrikasnda boyaclk yapmak baka, ayn fabrikada dkmc olmak baka bir eydir. Ayrca, kiinin mesleinin renilmesi de tek bana yeterli olmaz. Bir elektriki, tekstil fabrikasnda farkl, akmlatr fabrikasnda farkl, pestisid fabrikasnda farkl etkenlere maruz kalabilir.

25 5898 Sayl Uucu Maddelerin Zararlarndan nsan Salnn Korunmasna Dair Kanun, R.G: 16 Mays 2009/ 27230 ve Uucu Maddelerin Zararlarndan nsan Salnn Korunmas Hakknda Ynetmelik R.G: 5 Austos 2010/ 27663.

44

allan iyerinde alann temel olarak yapt iin ne olduu, nasl alt, bu ii yaparken hangi maddelere maruz kald, hastala yol aabilecek balca etkenler (kanserojen maddeler, zcler, soutma svlar, kurun, trikloretilen, radyasyon vb.) sorulmaldr. ou zaman iiler bu maddelerin tam olarak ne olduunu bilemezler (p3 tozu; kire zc-ya zc; etken maddeler farkl olabilir). Maruz kalnan kimyasal, fiziksel, biyolojik vb. etkenlerin gnlk, haftalk ya da aylk etkilenme dzeyleri de sorulmaldr. zgemie ilikin olarak, konjenital rahatszlklar, alar, ocukluk a hastalklar, alerjiler, geirilmi kaza ve ameliyatlar, herhangi bir nedenle hastanede yatma, kronik bir hastaln varl, srekli veya alkanlk haline gelmi ila kullanm, ar alkol kullanm ve sigara iicilii sresi ve miktaryla birlikte sorgulanmal ve tm veriler kaydedilmelidir. Soy gemiin de ayrntl sorgulanmas ve ayr ayr kaydedilmesi gerekir. Kaytlarn nceden beri iyi tutulduu bir iyerinde hekimlik yapanlar soy gemie ilikin kaytlarla (anne, babann hastalklar, lmlerse lm nedenleri iyi sorgulanmsa), alann 4550 ya dnemi kronik rahatszlklar arasnda korelasyonu grecektir. Daha sonra yaplacak sistem sorgulamasnda her sistemle ilgili yeterince soru sorulmal, o sisteme ait bir yaknma ifadesi hissedildiinde detayl sorularla sisteme ilikin rahatszlk ortaya konmaya allmal ve tm kaydedilmelidir. Sistemlere ilikin sorgulamann ardndan fizik muayeneye geilmelidir. Fizik muayene: Gerekli boy, vcut arl, kan basnc, bel kala vb. lmler yapldktan sonra muayene odasna giren alann, odaya girii, sandalyeye oturuu, kalk, muayene masasna k, konuma ekli, nefes alp verii vb. nin yan sra minimum dzeydeki zorlanmaya nasl tepki verdii muayeneye balamadan pek ok konuda kabaca fikir sahibi olmamz salayacaktr (Karpilow, C. 2011). alann bilin durumu, uyanklk, ynelim (oryantasyon), egdm, muayeneden nce ila alp almad ile ilgili bilgiler kaydedilmelidir. Hazrlk ksmnn tamamlanmasnn ardndan sal deriden balayarak tm vcut muayenesine geilmelidir (bkz. Blm XVIII.1. Fizik Muayene ncesi Yaplan Hazrlk Muayenesi). Sal Deri Muayenesi: San varl, z bakmla ilgili bilgi vermesi asndan, tra durumu ve taral olup olmamasnn tesinde, sa tellerinin yaps, yumuakl, kuruluu, kabal, kepek, seboreik dermatit, tinea kapitis, yara skar vb. saptanan her bulgu kaydedilmelidir. Doal rengi olmad halde salarda sararma olmas beraberinde herbisid26maruziyeti de varsa akla dinitrofenoller gelmelidir. Aln, ense, boyun ve yzn dardan deerlendirilebildii kadaryla muayenesi yaplmaldr.

26

Yabanc otlar ldrmede veya normal geliimini nlemede kullanlan kimyasal maddelerin tmne herbisit denir.

45

Ishhhara Renk Krl Testi Psdo-izokromatik renk levhalar

Ikl Snellen Eeli

Daha sonra gz muayenesine geilmelidir. Gz bebeinin a tepkisi ve nistagmus aratrlp, dier gz muayenelerine balanmaldr. Uzak grme tarama muayenesi, her gz iin tek tek deerlendirilmelidir. Bu konuda iyeri hekimlerinin de tercih edecei Snellen eelleri, birinci basamak salk kurulularnda ucuz ve kolay uygulanabilir olmas nedeniyle tercih edilmektedir. Muayeneye gelen ii, 6 metre mesafeden, bir gzn basn uygulamadan kapatarak tek tek gsterilen harfleri okumaya alr. Eel 10 satrdan olumaktadr. Tm satrlar okuyann uzak grmesi 10/10 olarak deerlendirilir. Gzlk lens kullanan alann muayene srasnda gzln takmas istenir. Okuyabildii satr says grme orann verir. Yakn grme ile ilgili yaz rnekleri XVIII. Blmde Gz Muayeneleri bal altnda verilmitir. Uzak ve yakn grme deerlendirmesinin ardndan grme alan deerlendirilmelidir. Grme alannn en basit muayene ekli, doktorun alann karsna geip eline ald krmz ya da siyah balkl toplu ineyi eitli ynlerden merkeze yavaa yaklatrarak, alann toplu ineyi grmeye balad noktalar sormas ve bylece alann grme alanyla, kendi grme alann karlatrmasdr. Gvenilirlii dk olmakla birlikte, bu yntem basit ve her yerde uygulanabilirlii nedeniyle tarama amal kullanlabilen bir testtir. alma yaamnda trafik iaretleri, renkli paneller ve renk kodlu elektrik tellerini kullananlarda bata olmak zere pek ok i trnde Renk Krl Testi olarak bilinen renkli grme durumunu gsteren testlerden de yararlanlmaldr. Bu test iin renkli yumaklar ya da Ishihara testi kullanlr (XVIII. Blmde Ishihara Renk Krl Testi ve Yorumu ayrntl olarak verilmitir. Test kitabndan uygulama 5-6 dakika kadar srerken, muayene odasnda bilgisayar ve internet olana varsa yaklak olarak 3 dakikada test uygulanabilmektedir. Pek ok kamu hastanesinin ya da yeri Hekimleri Derneinin internet sitelerinden bu testlere ulalabilmektedir).

46

Kulak muayenesinde, kulak kepesi, d kulak yolu, otoskop yardmyla incelenmeli, aknt veya buon varl aratrlmal, kulak zar grlmeye allmaldr. Ardndan burun ve boaz muayene edilmelidir. Burun tkanklnn iyeri ortamndan kaynaklanan maruziyetlerle veya madde kullanmna bal olabilecei, bunlara dair dier kantlarn aratrlmas gerekir (Karpilow, C. 2011). Diler ve dil ok iyi incelenmeli, burun ve az mukozasnn muayenesi ihmal edilmemelidir. Di boynunda sar renklenmenin maruziyet yks de varsa kadmiyumla, portakal rengi renklenmenin antimon oksitleriyle, mukozalarda kiraz krmz rengin kobalt maruziyetiyle, kesici dilerde sar kahverengi renklenme ile di minesinde izgilenme ve ta ksmnda dekalsifikasyonun inorganik asitlerle ilgili olabilecei bilinmektedir (Vural, N., 2005). Ancak bunlar iyeri hekiminin saptayabilmesi iin ncelikle alann alma ortamndaki etkilenimlerini bilmesi, muayene srasnda saptayp kaydettii bulgularla eletirmesi, daha sonra da laboratuvar desteiyle bulgularn onanmas gerekmektedir. Di muayenesinde renk deiikliklerinin dnda eksik, rk, dolgu, tartar, di eti grnm kaydedilmelidir. Dilerin dzenli fralanp fralanmad sorgulanmaldr. Hareket akln saptamak veya hareket ettirme gl olup olmadn anlamak iin yaplan boyun muayenesinin tamamlanmas iin tiroid ve karotis muayenesi yaplmaldr.

Deri muayenesi de pek ok etkilenim hakknda bilgi verebilir. Kemer tokasna bal gelien kontakt dermatit nikel alerjisi iin ipucu olabilir.

Kontakt dermatitin bu muayeneler srasnda saptanabilecei, bacaklarda, ellerde kantl veya dkntl lezyonlarn alma ortamnda kullanlan kimyasallardan kaynaklanabilecei gz nnde bulundurulmaldr. ou kez iiler de izinli olduklar dnemde bu dkntlerin kaybolduunu ifade etmektedirler. Deri ekleri de muayene srasnda gzden kamamal, trnak ve kllardaki deiiklikler mutlaka kaydedilmelidir. Yksk trnan psriasis ile ilikili olabilecei akla getirilmeli, beyaz lekelenmelerin vitamin, mineral eksiklii ile veya izgilenmelerin kronik deri hastalklaryla ilikili olabilecei unutulmamaldr. Trnak yemeye ilikin bulgularn kadmiyum, kurun vb maddelerle alanlarda etkilenim asndan nemi gz ard edilmemelidir. 47

Daha sonra gs muayene edilmelidir. Gs duvarndaki ekil bozukluklar gzlenmelidir. Hrltl solunum, ral, solunum seslerinde azalma olup olmadn anlamak iin akcierler simetrik olarak dinlenmelidir. Ardndan kalp sesleri birka deiik noktadan dinlenmelidir. (Karpilow, C. 2011; ayrca bilgi iin bkz. SGP kapsamnda hazrlanan Meslek Hastalklar ve le lgili Hastalklar Tan Rehberi). Karn kaslarndaki sertlik ve esnekliin anlalmas, ftk muayenesi, srtta dayankllk, deformasyon, arl blgelerin varl aratrlmaldr. Kol ve bacaklarn hareketi, bacak omuz ve kollarda kuvvet kaybnn olup olmadnn aratrlmas, koordinasyon, denge (bu konuya ilikin muayene yntemleri son blmde anlatlmtr) ve iyerinde giyilecek botlar giyebilecek durumda olup olmadn anlamak iin alann ayaklarnn muayenesi gereklidir (Karpilow, C. 2011). Aadaki tabloda salk sorunu saptanan alanlarn, hangi ilerde altrlmamas gerektii belirtilmitir. Gerek ie giri muayenesinde gerek AKMde bu tablodan yararlanlabilir. Salk Sorunlarna Gre ilerin altrlmamas Gereken ler

Salk Sorunlar
Koroner arter hastal (KAH) olanlar

altrlmamas Gereken ler

Karbonmonoksit (CO), Arsenik, Azot bileikleri, Kurun, Kkrtl hidrojen, Talyum vb. gibi kimyasallarla Yksek tempolu ve ar efor gerektiren ilerde altrlmamaldr. Yksekte (vin operatrl vb.), Reglasyonunda sorun varsa gece iinde altrlmamaldr. Fosgen, Berilyum, Arsenik, Manganez, Azot dioksit, Amonyak, Nikel karbonil, Organik fosfor bileikleri, Kurun, Karbon slfr, Kkrtl hidrojen, Talyum, Vanadyum, Klor, Flor, Aldehitler, Silisyum dioksit, Asbest vb. gibi maddelerle altrlmamaldr. Kurun, Beyaz fosfor, Civa, Manganez, Talyum, Toksik gazlar, Solventler, Organik fosfor bileikleri vb. gibi kimyasal maddelerle altrlmamaldr.

Hipertansiyon (HT) hastal bulunanlar Kronik obstrktif akcier hastal (KOAH) olanlar

Kronik karacier hastal olanlar

48

Diyabetli hastalar

Kurun, Organik fosfor bileikleri, Karbon slfr, Talyum, Metil klorr, Karbon tetraklorr, Toksik gazlarla Reglasyonunda sorun varsa gece iinde ve vardiyal ilerde altrlmamaldr. Karbon slfr, Toksik gazlarla ve Vardiyal ilerde altrlmamaldr. Civa, Talyum, Kurun, Kadmiyum, Beyaz fosfor, Solventlerle yaplan ilerde altrlmamaldr. Mangan, Kurun, Talyum, Toksik gazlar, Solventlerle yaplan ilerde altrlmamaldr. Karbonmonoksit (CO) Pestisitler, Halojenli kimyasallar, Solventler, Alminyum, Arsenik, Kurun, Civa, Manganez, Karbondislfr, Toluen vb kimyasallarla ve Gece ilerinde, tek balarna ve Yksekte altrlmamaldr. Mangan, Kurun, Talyum, Toksik gazlar vb. gibi kimyasallarla yaplan ilerde, Kapal, dar alanlarda, tek balarna ve Yksekte altrlmamaldr. Ergonomik olmayan koullarda allan ilerde Bedensel engelliler (organ kayb olanlar, protez kullananlar, grme bozukluu olanlar) uygun olmayan yerlerde, altrlmamaldr.

Peptik lserli hastalar

Kronik bbrek hastal olanlar

Kan hastalklar (anemi, lsemi vb.) olanlar

Nrolojik hastal olanlar

Psikiyatrik hastal olanlar

Hareket sistemi hastalklar olanlar

Her iyerinde yukardaki salk sorunlarna sahip kiilerin altrlabilecei baka iler vardr.

49

III.2. Ek ve Tamamlayc Muayeneler

alann; ie girerken ve alrken belirli srelerle, alma ortamndaki risklere uygun olarak ek ve tamamlayc tetkiklerle beraber muayeneleri yaplmaldr (bkz. Ek-9 Baz Ulusal Dzenlemelerde e Giri ve Periyodik Muayenelerde Yaplmas Gereken Ek ve Tamamlayc Muayeneler). e giri ve ie yerletirme muayeneleri dzenli yaplacak, kullanlan maddelere kar hassas olanlar bu ilerde altrlmayacak, ie uygun kiilerin yerletirilmesine nem verilecektir. Ayrca, ie yerletirilen alanlarn, tehlike ve zararn zelliine gre, belirli srelerde salk muayeneleri ve gerektiinde laboratuvar aratrmalar yaplacaktr27. yeri hekimi gerekiyorsa sorun ile ilgili uzman gr isteyerek muayene ilemini tamamlayabilir. alann laboratuar tetkiklerini nerede ve nasl yaptraca, destek hizmetlerinin yetersizlii nedeniyle tartma konusudur. e yeni balayacak ii tm muayene masraflar kendisi der. nk yasal dayana olan iveren istemiyorsa bu ykmll stlenmemektedir. Ancak periyodik muayene srasnda gereken ek ve tamamlayc muayeneler iveren tarafndan karlanr. lkemizde, ek laboratuvar muayeneleri yapacak ve referans olabilecek Salk Bakanlna bal salk kurulular, Meslek Hastalklar Hastaneleri, niversite Hastaneleri, SGBna bal SGM dnda, yetkilendirilmi OSGBler, yetkilendirilmi veya akredite olmu salk kurulular veya laboratuvarlardan yararlanlabilir. Maden i kolunda almann youn olduu Zonguldak ilimizde deneyimli bir iyeri hekimi iverenini ikna ederek, ie giri srasnda gerekli olan ek ve tamamlayc muayene cretinin iverence karlanmasn salamtr. Muayenelerin deerlendirilmesi srasnda henz o iyerinde iba yapmadan alanlarn % 15inde eitli dzeylerde pnmokonyoz saptanmtr. Sonuta maluliyet, tazminat gibi insani ve hukuki sorunlarla karlamak istemeyen, ileriyi grebilen iveren, ie giri muayenesini, gerekli ek ve tamamlayc muayeneleri de kapsayacak ekilde, gvenilir, ynetmeliklerde belirtilen salk kurulularnda ve akredite laboratuvarlarda yaptrmaldr. Ek ve tamamlayc muayeneler yaplrken alma ortamndaki riskler gz nnde bulundurulmal, i koluna zel gerekli laboratuvar tetkiklerinin yaplmas salanmaldr. Burada yasal dzenlemelerle yetinilmemeli, o iyerinin RD sonularna gre gerekirse daha sk, ya da bilimsel gelimelere paralel farkl tetkikler de tamamlayc muayenelere katlmaldr (bkz. Ek-10 Ulusal Dzenlemelere Gre Baz Tetkiklerin Yaplma Skl). Laboratuvar sonular ile yk ve fizik muayeneyi ieren klinik deerlendirme yeniden gzden geirilerek alann ie uygun olup olmadna karar verilmelidir.

27

i Sal ve Gvenlii Tz, R.G: 11 Ocak 1974/14765; 59. Madde.

50

III.2.1. Grltl Ortamlarda alanlarda Salk Gzetimi

Grlt, alma yaamnda en sk karlalan fiziksel ortam faktrlerindendir. Szlk anlam olarak grlt; istenmeyen ve hoa gitmeyen ses olarak ifade edilmektedir. Bu ifade kiiye gre ve ayn kii iin deiik zamanlarda farkl olarak alglanabilir. yerinde RD yapmadan nce yaplacak ortam lmlerinden biri de sesin iddetinin lmdr. Grlt dzeyi sonometre ile ve dB birimiyle llr. alma ortamndaki grlt dzeyi 80 dB (A) ve zerindeyse iveren iitme kaybna kar nlem almaya balamaldr. Grlt maruziyetinin yol at riskler kaynanda yok edilmeli veya azaltlmaldr. Bu amala genel nleme ilkeleriyle birlikte, daha az grlt maruziyeti yaratan alma yntemleri ve i donanmlar seilmelidir. yerleri ve alma birimleri grlty nleyecek ekilde tasarlanmal ve yerleilmelidir. alanlarn i donanmn grlt maruziyetini en aza indirecek biimde doru kullanmalar iin bilgilendirilmeli ve grltnn salk zararlar zerine eitilmelidir. Grltnn hava yoluyla iletimini azaltmak iin siperler, ses emici rtler ve kapatma gibi yntemler kullanlabilecei, yapsal grlt iletiminin perdeleme ve yaltm gibi teknik yntemlerle azaltlabilecei gsterilmitir. yerinde, retim sistemlerinde ve i donanmlarnda dzenli bakm programlar uygulanmaldr. grlt maruziyetini azaltacak (maruziyet sresini ve younluunu azaltacak ve dinlenme srelerini artracak) ekilde rgtlenmelidir. alanlarn maruziyet dzeyini aan grltye maruz kaldklar birimler iaretlenmeli ve buralara giriler (uygun KKD olanlarn dnda) yasaklanmaldr. Dinlenme yerlerinde grlt maruziyeti bu yerlerin kurulu amacna uygun dzeye indirilmelidir.

Grlt zararlarnn meslek hastal saylabilmesi iin grltl ite en az iki yl, grlt iddeti srekli olarak 85 dBnin stnde olan ilerde en az 30 gn (1 ay) allm olmas gereklidir. Ayrca grltye bal iitme kayplarna ilikin ykmllk sresi 6 aydr.
28

Grlt maruziyetinin baka yollardan nlenemedii iyerlerinde; 80 dB ve zerinde grlt varsa alanlara riski nleyecek veya en aza indirecek iitme koruyucusu verilmelidir. Eer grlt dzeyi 85 dBi ayorsa alanlarn mutlaka bu koruyucular kullanmalar salanmaldr (Piyal, Blent 2009). Ayrca olanaklar lsnde alanlara rotasyonlu alma yaptrlarak iyerinde grltye maruz kalma sreleri drlmeye allmaldr. Grlt dzeyi 80 dBi aan iyerlerinde alanlara ie giri ve periyodik muayenelerde odyometri testi yaplarak salk gzetimleri yaplmaldr. Grlt dzeyi 85 dBi aan ilerde ise ie girite ve iin devam sresince alanlarn odyometrik incelemesinin yan sra iitme muayenesi ile takibi gerekmektedir. Maruziyet dzeyi, maruziyet etkin deerinin alt snrn (en dk maruziyet etkin deeri=80 dB) aan iiler nleyici odyometri testi, st snrn aan (en yksek maruziyet etkin deeri=85 dB) iiler ise iitme muayenesi isteme hakkna sahiptirler29. Buralarda alacak olanlarn ie girite; otoskopik muayene, Weber Testi ve odyometrik incelemeyi de ieren iitme muayeneleri yaplmal ve periyodik aralklarla tekrarlanmaldr. Ayrca; yerinin tmnde yllk olarak topluca deerlendirilen odyometri sonularna gre bir nceki yla oranla hangi frekansta olursa olsun 5 dBin zerinde kayp varsa,

alma Gc ve Meslekte Kazanma Gc Kayb Oran Tespit lemleri Ynetmelii, R.G: 11 Ekim 2008/ 27021. 6 ubat 2003 Tarihli ve 2003/10/EC Sayl Avrupa Parlementosu ve Konsey Direktifi (89/391EEC Sayl ereve Direktifin 16(1) maddesi uyarnca karlan 17. Tekil Direktif); Grlt Ynetmelii, R.G: 23 Aralk 2003/25325.
28 29

51

Ayn iyerinde farkl blmlerin grup olarak odyometrileri deerlendirildiinde, herhangi bir blmde dier blmlerden 5 dBden fazla kayp varsa, 4000-6000 Hzde bir nceki odyometriye oranla 25 dB kayp varsa, 500-1000-2000 Hzlerde bir yl iinde 10 dB ve zerinde kayp varsa,

daha ayrntl muayene iin iitme kaybnn olduunu dndren blmde alanlarn hastaneye sevki gereklidir. Ayrca alma ortam yeniden deerlendirilmeli, KKD kullanm ile ilgili sorunlarn varl aratrlmal, kullanm ya da KKDnin nitelii ile ilgili sorunlar varsa zlmeli, KKD kullanm ile ilgili eitimler yenilenmelidir (Karpilow, C. ve ark. 2011). Salk gzetimi 80 dB (A) ve zerinde grltye maruz kalnan ilerde alan tm alanlara iyeri grlt RDyi takiben yaplmaldr (Oral, . ve ark. 2011). Bunun iin ncelikle grlt etkilenimine ynelik anamnez (aada bir rnek sunulmutur) alnmal ve bu anamnez her odyometrik muayeneden nce tekrarlanarak ncekilerle karlatrlmaldr. Otoskopik muayene ie giri, periyodik, erken kontrol gibi tm muayenelerin ayrlmaz bir paras olmaldr. Ayrca, otoskopik muayene yaplmadan odyometri testi yaplmas yanl deerlendirmelere yol aabilir. Buon, enfeksiyon, yabanc cisim grlebilir. (Bu gibi durumlarda gerekli tedavilerden bir sre sonrasna kadar odyometri ertelenmelidir). 250, 500, 1000, 2000, 3000, 4000, 6000, 8000 Hz frekanslarnda hava iletim odyometrisi yaplmaldr. Odyometri ve muayene sonular alanla paylalmaldr. Yaptmz muayene ie giri muayenesi ise; a. Ortam grlts 85 dB (A)in altndaysa 12 ay sonra, b. Ortam grlts 85 dB (A)in zerindeyse 1 ay sonra, c. Bir baka iyerinden ayrlp altnz yerde ie giren bir alan ise, (1) Eski iyerinden ayrlrken yaplm odyometrisi varsa, eski iyerinden ayrld tarihten 6 ay sonra, (2) Eski iyerine ait odyometrisi yoksa yeni ie girite ve 6 ay sonra, erken kontrol muayenesi (2. Odyometrik lm) yaplmaldr. Yaptmz muayene erken kontrol muayenesi (yerinizdeki 2. lm) ya da periyodik muayene ise; a. Eer iitme dzeyinde bir deiiklik yoksa; (1) Ortam grlts 85 dB(A)in altndaysa 3 ylda bir, (2) Ortam grlts 85 dB(A) ve stndeyse ylda bir odyometrinin tekrar edilmesi gerektii hatrlatlmaldr. (3) Ortam grltsnn dzeyi ka olursa olsun alann kendinde fark ettii tm iitme azalmalarnda, kulak nlamalarnda iyeri hekimini haberdar etmesi gerektii anlatlmaldr. b. Eer iitme dzeyinde kayplar varsa; (1) Aadaki tablolardan yararlanlarak iitme kaybnn dzeyi saptanmal, gerekli uyarlar veya sevk ilemi gerekletirilmelidir. (2) itme dzeyindeki deiimlerin nedenleri aratrlmaldr (buon, enfeksiyon vb. tbbi sorunlar aratrlmaldr.) Kulak koruyucularn tm vardiya boyunca kullanlp kullanlmad, koruyucularn doru taklp taklmad, i d bir etkilenmenin olup olmad, kulak koruyucusunun deitirilmesine gerek olup olmad tartlmaldr (Karpilow, C. ve ark. 2011). 52

(3) Sevk sonras mesleki iitme kayb tans konulmamsa, o ii iin periyodik odyometrik lm aralnda salk gzetimi srdrlmelidir. (4) Sevk sonras mesleki iitme kayb tans konulmusa, deerlendirme sonular alana bildirilmeli ve iverene raporlanmaldr. Bir yandan o alann tedavisi, grev yeri deiiklii ve meslek hastal bildirimi yaplrken, te yandan iyerinin o blmnde RD yeniden yaplmaldr. zellikle ortam grlts deerlendirilmeli, mhendislik nlemleri, kulak koruyucular, ayn blmdeki dier alanlarn odyolojik lmlerini de ieren iitme (erken kontrol) muayeneleri yaplmal, iitme korumasna ynelik eitimler tekrarlanmaldr. Her muayeneden ve lmden sonra bir sonraki lmn en ge ne kadar sonra yaplmas gerektii sylenmelidir. alana iitme korumasyla ilgili nerilerde bulunulmal, kiisel koruyucularn (tka, kulaklk, kombine kulak koruyucular) tm maruziyet sresince kullanlmasnn nemi anlatlmaldr. itme muayenesine ilikin raporlar dier muayene formlaryla birlikte etik kurallar gzetilerek saklanmaldr.

Odyogram ncesi (iin) Grlt Etkilenimi ve Tbbi Bilgilere Ynelik Anamnez 30

Ad, soyad: alann imzas: Tarih: Kaydeden: Evet Hayr Yorum yk Daha nce bir iitme testi yaptrdnz m? (Ne zaman) Hi iitme gl yaadnz m? imdi iitme glnz var m? Hi grltl bir ite altnz m? Sa kulanzla m Sol kulanzla m daha iyi duyduunuzu dnyorsunuz? Hi kulaklarnzda nlama duyuyor musunuz? Hi ba dnmeniz oluyor mu? Hi kafa travmas geirdiniz mi? Ailenizde 50 yandan nce iitme kayb olan var m? Hi kzamk, kabakulak ya da kzl geirdiniz mi? Herhangi bir alerjiniz var m? imdi ya da nceden dzenli olarak ila, antibiyotik tedavisi grdnz m? Hi kulak ars geirdiniz mi? Hi kulak akntnz oldu mu? Sa kulanzda - Sol kulanzda Askerlik yaptnz m? zellikle ateli silah deneyiminizi anlatnz. Bu gne kadar herhangi bir silah sesine maruz kaldnz m? Ek (kinci) bir iiniz var m? Hobileriniz nelerdir?

ngiltere Sal ve Gvenlii daresi (HSE)nin hazrlad ya dzeylerine gre dk ve yksek frekanslar iin uyar ve sevk tablosu aada verilmitir (Aktaran; Oral, . ve ark. 2011).

30

Lichtenwalner, C.P.; Michael, K. 1999.

53

Dk ve Yksek Frekanslardaki itme Eiklerinin Toplamlarna Gre Uyar ve Sevk Dzeyleri Dk Frekans (500+1000+2000) Hz frekanslardaki iitme eiklerinin toplam-dB (A) Ya Gruplar 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65 Uyar 45 45 45 48 51 54 57 60 65 70 Sevk et 60 66 72 78 84 90 90 90 90 90 Yksek Frekans (3000+ 4000+ 6000) Hz frekanslardaki iitme eiklerinin toplam-dB (A) Uyar Sevk et 45 78 45 87 45 99 54 111 60 123 66 135 75 144 87 144 100 144 115 144

itme dzeyinin snflanmas Her bir kulak iin tek deerin elde edilmesi amacyla, 1000, 2000, 3000, 4000 ve 6000 Hz frekanslarndan elde edilen deerlerin toplam hesaplanr. Bu frekanslar toplam, GBKin sonucudur. (Aadaki tablolara baknz, ayrntl bilgi iin bkz. SGP kapsamnda hazrlanan Meslek Hastalklar ve le lgili Hastalklar Tan Rehberi). Odyogramlarda Saptanan itme Kayplarnn(Cinsiyet ve Ya Gruplar Gz nne Alnarak Hazrlanm) Uyar ve Sevk Dzeylerine Gre Risk Snflamas Erkek (1000, 2000, 3000, 4000 ve 6000 Hz frekanslardaki iitme kayplarnn toplam) Uyar Sevk et 51 95 67 113 82 132 100 154 121 183 142 211 165 240 190 269 217 296 235 311 Kadn (1000, 2000, 3000, 4000 ve 6000 Hz frekanslardaki iitme kayplarnn toplam) Uyar Sevk et 46 78 55 91 63 105 71 119 80 134 93 153 111 176 131 204 157 235 175 255

Ya Gruplar 18-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65

Kaynak: HSE UK Controlling Noise at Work

Toplam deer risk snflamasnda belirtilen dzeyin altnda ise, iitme yetenei snf 1 (normal) olarak nitelenir. Eik deere eit veya biraz zerindeki bir kayp, snf 2 (hafif iitme kayb) olarak deerlendirilir. Normal iitme dzeyine gre % 20lik bir kayba karlk gelir. Bu durumda alan 54

bilgilendirilmelidir. Her bir kulan deerler toplam eik deeri ayorsa, snf 3 (iitme kt) olarak deerlendirilir. Ciddi iitme kaybnn varln gsterir. alan bilgilendirilmeli ve kulak burun boaz (KBB) uzmanna gnderilmelidir. itme Kayb Snflama emas
Snf 1. Normal 2. 3. 4. 5. Hafif iitme kayb Kt iitme Hzl iitme kayb Tek tarafl iitme kayb Hesaplama 1, 2, 3, 4 ve 6 kHzlerdeki iitme dzeylerinin toplam (Ya ve cinse gre dzenlenmi tablolarla karlatr) 3, 4, 6 kHzlerdeki iitme eiklerinin toplamnn nceki testle fark> 30 dB Her kulan 1, 2, 3, 4 kHzlerdeki iitme dzeylerinin toplamlarnn fark>40 dB Yaplacak i Periyodik iitme muayenesine devam Uyar KBB uzmanna sevk et KBB uzmanna sevk et KBB uzmanna sevk et

Kaynak: HSE UK Controlling Noise at Work

NIOSH ise; 1. yerinde belirgin grlt maruziyet yks varsa, 2. Kulaklardan herhangi birinde 2000, 3000, 4000 Hzlerin ortalamasnda 10 dB veya daha fazla standart eik kaymas varsa, 3. Kulaklardan herhangi birinde 500, 1000, 2000, 3000, 4000 ya da 6000 Hz de 15 dB veya zeri (yeniden yaplan testle teyit edilmi) standart eik sapmas varsa, 4. 500-1000-2000 Hz ortalamalarnda veya 1000-2000-3000 Hz ortalamalarnda ya da 3000-40006000 Hz ortalamalarnda herhangi bir kulakta 25 dB veya daha st sabit kayp varsa, GBKin kesin olarak saptanmas iin alann daha ayrntl kulak muayenesinin gerekletirilebilecei bir merkeze sevk edilmesini nermektedir.

itmenin Korunmas (Grlt Kontrol) Program

GBK konuma frekanslarndan nce yksek frekanslar etkiler. Bu yzden, bu tip iitme kayplar ciddi bir iitme testi yaplncaya kadar ortaya kmayabilir. Bunun yan sra grltye bal iitme kayb (GBK)de kiisel deiiklikler de grlr. Eer bir alann bulunduu ortamda szel iletiim kurmada zorluk ekiliyorsa, birka saatlik almann ardndan kulanda nlama veya geici iitme kayb oluyorsa orada iitmeyi koruma programna balanmaldr. itmenin korunmas program; grltnn analizi, grltnn kontrol ve iitmenin llmesini iermelidir. Grltnn analizinde; gnlk toplam grlt dzeyi (sesin iddeti), grltnn frekans spektrumu, bir alma gn boyunca grltnn sresi ve dalm, bir alma gn boyunca toplam grlt lmlerinin yaplmas gereklidir. Grltden etkilenimin lmnde alma gn boyunca farkl grlt evrelerinde bulunan alan sz konusu olduunda kiisel dozimetreler (bireysel grlt dozu leri) kullanlr (Gen, G. A.; Kayk, M.E.K. 2004) Odyometri tarama testi yaparken, lmn her bir frekansta en az 3 kez tekrarlanmas, alann grltl ortamdan 14 saat uzak kaldktan sonra testin yaplmas nerilmektedir. Bunun salanamad durumlarda 80 dB (A) in zerindeki grlt dzeylerinde standart kulak koruyucusu (tm mesai boyunca) olmas kouluyla test gn boyunca yaplabilmektedir.

55

Grlt Kontrol Program 31

lk Grlt Aratrmas dB(A) Grlt durumuyla ilgili Periyodik Kontrol

zin Verilen Grlt Dzeyinin zerinde E V E T Etkileniminin Deerlendirilmesi ve Frekans Analizi*

HAYIR

TME KONTROL PROGRAMI

evresel Grlt Kontrol

Genel grlt Haritasnn karlmas itme Korumas in Genel Planlama

Grlty Kaynanda Azaltmak iin nlemler

Danma , Eitim, vb.

itme Testleri (Odyometri)

zleme, Dzelmeler, lerleme Kontrol

itme Koruma nlemlerinin Uygulanmas

(*) lk grlt aratrmasnda sesin iddeti dB olarak llmektedir. Bu deer izin verilen snrn zerindeyse bu kez sesin iddetiyle birlikte frekans da deerlendirilmektedir. Grltnn iddeti hangi frekansta yksekse, o frekansta koruyuculuu yksek olan kulaklk, tka vb. seilmektedir. Ayrca ayrma, kapatma gibi grlty azaltma nlemlerinde kullanlacak yntem ve malzeme seiminde frekans deeri yol gsterici olacaktr.

31

Stranks, J., 2005.Noise and Vibration The Handbook of Health and Safety Practice 7. Ed:Dorset Press, Dorchester.

56

III.2.2. Tozlu Ortamlarda alanlarn Salk Gzetimi

Tozlu ortamlarda ie girite ve yaplan ortam lm ve buna bal olarak yaplan RDye gre skl belirlenen aralklarla Standart (en az 35 x 35 cm) PA akcier grafisi ve Solunum Fonksiyon Testi ile salk gzetimi yaplmaldr. ekilen PA akcier grafileri ILO (2000) Pnmokonyoz Radyografileri Uluslararas Snflandrmasna gre ekilen PA akcier grafisi kalite (1) veya kalite (2) olmaldr. PA akcier grafisi ekiminin tekrarlanmasnn mmkn olmad durumlarda kalite (3) PA akcier grafisi de deerlendirmeye alnabilir. lkemizdeki yasal dzenlemelere gre tozlu ortamlarda alanlarn; i Sal Gvenlii Tzde 6 ayda bir, Ar ve Tehlikeli ler Ynetmeliinde ylda 1, Tozla Mcadele Ynetmeliinde 2 ylda bir PA akcier grafisinin ekilmesi gerektii yazmaktadr. Tozlu ortamda alanlarn gereksiz yere radyasyon almamas iin RDye gre 2 yl gemeyecek ekilde, ylda 1 kez PA akcier grafilerinin ekilmesi uygundur. PA akcier grafisinin (en az 35x35cm.) deerlendirilmesi i Sal ve Gvenlii Tz ile Maden ve Taocaklar letmelerinde ve Tnel Yapmnda Tozla Mcadeleyle lgili Ynetmelik hkmlerine gre yaplr. Mevzuat kapsamna giren iyerlerinde alanlarn PA Akcier grafilerinin pnmokonyoz bakmndan deerlendirilmesi ilemi sertifikal okuyucu tarafndan yapldktan sonra filmler, B okuyucuya gnderilir. Deerlendirmeler sonucunda A (sertifikal hekimler) ve B (sertifikal gs hastalklar uzman hekimi veya sertifikal radyoloji uzman hekimi) okuyucu hekimler arasnda bir eliki olmas durumunda filmler her iki okuyucu tarafndan birlikte deerlendirilerek uygunluk salanr. alanlarn PA Akcier grafilerinin pnmokonyoz bakmndan A ve B okuyucu nihai deerlendirme sonucu aadaki izelgeye gre kategorize edilir. ILO Uluslararas Pnmokonyoz Deerlendirme Kategorisi izelgesi 0. Kategori : 0/0/0 0/1 I. Kategori : 1/0 1/1 * II. Kategori : 2/1 2/2 2/3 III. Kategori : 3/2 3/3 3/+ *Byk opasiteye doru gelime varsa (ax,A,B,C) II.Kategori ve zeri gibi ilem grr. ILO Uluslararas Pnmokonyoz Deerlendirme Kategorisi izelgesinde 0. Kategoriye girenler altrlr, 1. kategoriye giren alanlar, alma ortamnn toz younluu 2 mg/m altnda olan iyerlerinde altrlr. Bu alanlarn en az ylda bir kez meslek hastalklar tbbi tans koymakla yetkili salk kurulularna kontrole gnderilmeleri zorunludur. II. kategoriye giren alanlar tozsuz ilerde altrlr. Solunum Fonksiyon Testinde; FVC, FEV1 ve FEV1/FVC deerlerinin % 80in altnda olmamas gerekir. Ayrca Peak Flowmetre ile ie balamadan nce ve iteki etkilenim srasnda (2 -4 saatlik almadan sonra) % 10luk azalmann varlnda alann ortamdan etkilendii ve nlemlerin yetersiz kald, RDnin yenilenmesi ve ek nlemlerin alnmas gerektii anlalr (Akcier grafileri ve solunum fonksiyon testiyle ilgili daha ayrntl bilgi iin bkz. SGP kapsamnda hazrlanan Meslek Hastalklar ve le lgili Hastalklar Tan Rehberi).

57

(*) yeri ortamnda toza maruziyet yks incelenirken alann; ayrntl meslek yks alnmaldr (En son yapt ve daha nce alt iler, alt blmler, kulland ve alt ortamdaki maddeler, i d uralar, alkanlklar sorgulanmaldr.). (**) PA Akcier grafisinin (35x35cm.) deerlendirilmesi, i Sal ve Gvenlii Tz ile Maden ve Taocaklar letmelerinde ve Tnel Yapmnda Tozla Mcadeleyle lgili Ynetmelik hkmlerine gre yaplr. PA akcier grafileri, A ve B okuyucu tarafndan deerlendirilir. lgili Tzk ve Ynetmelik ile A ve B okuyucu listelerine www.isggm.gov.tr adresinden ulalabilir. (***) A ve B okuyucular tarafndan pnmokonyoz olgusu ya da phesi biiminde kabul edilen ve iverene bildirilen iiler, Meslek Hastalklar tans koymakla yetkili hastaneye sevk edilir. Hastane raporlarnn bir rnei ilgili iyerine ve SGM'e gnderilir.

Pnmokonyoz zleme Birimine Gnderilecek Bilgi Ve Belgeler A-)14.09.1990 tarih ve 20635 says Resmi Gazete yaynlanm olan Maden Ve Taocaklar letmelerinde ve Tnel Yapmnda Tozla Mcadeleyle lgili Ynetmeliin; 1) Toz lm sonularnn saklanmas balkl 18inci maddesinde belirtilen (Deiik 26/2/200023976 s.R.G.) toz lm sonularnn bir rnei, 2) Gs filmlerinin deerlendirilmesi balkl 27inci maddesinde belirtilen (Deiik 26/2/200023976 s.R.G.) A ve B okuyucularnn nihai deerlendirme sonular (sonular normal olsa bile), 3) Pnmokonyoz olgularnn belirlenmesi balkl 28inci maddesinde belirtilen (Deiik 26/2/200023976 s.R.G.) pnmokonyoz olgusu ya da phesi biiminde kabul edilen alanlarn yetkili hastanelerce [sigortallarn meslek hastal sonucu meslekte kazanma gc kayb oranlar tespitinde esas alnacak salk kurulu raporlarn dzenlemeye yetkili (Salk Bakanl meslek hastalklar hastaneleri ile eitim ve aratrma hastaneleri ve Devlet niversitesi)] dzenlenen raporlarnn bir rnei, 4) Geici Madde 2de (Deiik 26/2/2000-23976 s.R.G.) belirtilen veren Bildiri Formu, 5) Pnmokonyoz olgularnn belirlenmesi balkl 28inci maddesinde belirtilen Pnmokonyoz Deerlendirme i Gzlem Formu (Deiik 26/2/2000-23976 s.R.G.) iiler iin doldurulacaktr. B-) 26.12.2003 tarih ve25328 tarihli Resmi Gazete yaynlanm ve 15.4.2006 tarihinde yrrle girmi olan Asbestle almalarda Salk Ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik (zellikle 20, 19 ve 21. Maddeleri) kapsamnda yaplacak almalar. Bir sonraki sayfada ILO 2000 pnmokonyoz Radyografileri Uluslararas Snflandrma in Okuma Raporunun bir rnei ve aklamalar verilmitir: 58

59

AIKLAMA: ILO (2000) Pnmokonyoz Radyografileri Uluslararas Snflandrmas, herhangi bir pnmokonyoz tipinde meydana gelen radyografik anormallikleri tanmlamak iin kullanlmaktadr ve sadece arkan (PA) akcier radyografilerinde grlen grntleri snflandrmak iin dzenlenmitir. Teknik Kalite: Drt derecelendirme kullanlmaktadr: Kalite (K) 1. yi kalitede olan. Kalite (K) 2. Kabul edilebilir, pnmokonyoz radyografisi snflandrmasn bozmas muhtemel teknik hatas olmayan. Kalite (K) 3. Kabul edilebilir, baz teknik hatalar olan fakat snflandrmas amalar iin hala yeterli nitelikte olan. Kalite (K) 4. Snflandrma amalar iin kabul edilemez olan. 60

Parenkimal Anormallikler: Hem kk hem de byk opasiteleri iermektedir. Kk Opasiteler: Yuvarlak ve dzensiz olmak zere iki tr ekil ve her bir ekil tr iin byklk ayrt edilir. Yuvarlak opasiteler p, q ve r harfleri ile dzensiz opasiteler s, t ve u harfleri ile belirlenir. p- ap 1.5 mm ye kadar olan opasiteler; q- ap 1.5 mm ile 3 mm arasnda olan opasiteler; r- ap 3 mm ile 10 mm arasnda olan opasiteler; s- genilii yaklak 1.5 mm olan opasiteler; t- genilii 1.5 mm ile 3 mm arasnda olan opasiteler; u- genilii 3 mm ve 10 mm arasnda olan opasitelerdir. ekil ve bykl kaydetmek iin iki harf kullanlr. Bu yzden grnen tm ya da hemen tm opasitelerin tek bir ekil ve byklkte olduu dnlyorsa, eik bir izgi ile ayrlan harf iki kez kaydedilir (rnein; q/q). Ancak nemli sayda farkl bir ekil ve byklk grlyorsa, eik bir izgiden sonra farkl harf yazlarak kaydedilir (rnein; q/t); q/t, baskn olan kk opasitelerin yuvarlak ve q byklnde olduu, fakat nemli sayda t byklnde kk dzensiz opasitelerin de bulunduu anlamna gelmektedir. Younluk: ILO standart radyografileri ile karlatrlarak, opasitelerin parenkimal younluunun deerlendirilmesidir. Younluk, standart radyografilerde drt kategori olarak tanmlanmtr ve aadaki gibi sembolik olarak gsterilen sral 12 alt kategoriden sadece birinde snflandrlr: 0/- 0/0 0/1 Kategori 0: Mevcut olmayan ya da kategori 1den daha az youn olan kk opasiteler 1/0 1/1 1/2 Kategori 1 2/1 2/2 2/3 Kategori 2 3/2 3/3 3/+ Kategori 3: Standart radyografilerde tanmland gibi kk opasitelerin artan younluunu ifade eder. Byk Opasiteler: Byk opasite, 10 mm'yi aan en uzun boyuta sahip opasite olarak tanmlanr. Kategori A: 50 mm'ye kadar en uzun boyuta sahip byk bir opasite veya en uzun boyutlarnn toplam yaklak 50 mm'yi amayan birka byk opasite. Kategori B: 50 mm'yi aan fakat sa st zona edeer alan amayan en uzun boyuta sahip byk bir opasite veya en uzun boyutlarnn toplam 50 mm'yi aan fakat sa st zonun edeer alann amayan birka byk opasite. Kategori C: Sa st zona edeer alan aan byk bir opasite veya bir araya getirildiinde sa st zona edeer alan aan birka byk opasite. Plevral Anormallikler: Plevral plaklar (lokalize plevral kalnlama), kostofrenik a silinmesi ve diffz plevral kalnlamalar eklinde blme ayrlr. Bu anormallikler yok (0) veya var eklinde, eer varsa sa (R) ve sol (L) iin ayr ayr kaydedilirler. Plevral plaklar; lokalize plevral kalnlamay, genellikle pariyetal plevrada olan temsil eder. Plaklar, gs duvar (profil veya n/arka), diyafragma ve dier blgelerde grlebilir. Bazen sadece kalsifikasyonlar ile tannrlar. Kalsifikasyonun yokluu (0) veya (nonkals.) olarak, varl tm plaklar iin sa (R) ve sol (L) taraflar belirtilerek ayr ayr kaydedilir. (rn: Profil R kals. gibi) Boyut; sadece gs duvar boyunca uzanan plaklar iin kaydedilir ve hem profil hem de n/arka olanlar birletirilir. Diyafragma veya dier blgelerdeki plaklar iin boyut kaydedilmez. Snflandrmada boyut, arka-n gs radyografisinde lateral gs duvarnn (apeksten kostofrenik aya kadar) izdmnn toplam uzunluu gz nne alnarak tanmlanr ve sa (R) ve/veya sol (L) hangi tarafta olduu belirtilerek kaydedilir. (rn: R2 veya L3 gibi) 61

1- lateral gs duvar izdmnn 1/4 ne kadar olan toplam uzunluk; 2- lateral gs duvar izdmnn 1/4 ila 1/2 si arasnda olan toplam uzunluk; 3- lateral gs duvar izdmnn 1/2sini aan toplam uzunluk. Genilik; yalnzca gs duvar profildeki plaklar dikkate alnarak kaydedilir. Geniliin lm, plevral parenkimal snrda kaburgann en iteki kenarndan plan en iteki sivri kenarna kadar yaplr. Gs duvar profildeki plan varlnn kaydedilmesi iin en az 3 mm. lik bir genilik gereklidir. Genilii belirtmek iin 3 kategori kullanlr ve sa (R) ve/veya sol (L) hangi tarafta olduu belirtilerek kaydedilir. (rn: Ra veya Lc gibi) a- 3-5 mm aras genilik; b-5-10 mm aras genilik; c- 10 mm. zerindeki genilik. Kostofrenik a silinmesi; sa (R) ve sol (L) taraf iin ayr ayr var veya yok olarak kaydedilir. Silinen kostofrenik adan lateral gs duvarna kadar uzanan plevral kalnlama, diffz plevral kalnlama olarak snflandrlmaldr. Kostofrenik a silinmesi, diffz plevral kalnlama olmadan da geliebilir. Diffz plevral kalnlama; ILO (2000) Snflandrmasnda, sadece kostofrenik a silinmesi varl ve srekliliinde kaydedilir. Diffz plevral kalnlama, gs duvar boyunca var veya yok olarak, eer varsa profil veya n/arka olarak sa (R) ve sol (L) taraf iin ayr ayr kaydedilir. Boyutu ve genilii plevral plaklara benzer ekilde kaydedilir. Profil diffz plevral kalnlamann var olarak kaydedilebilmesi iin de yaklak olarak en az 3 mm. lik bir genilik gerekmektedir. Plevra, akcier apeksinde sklkla grnrdr ve gs duvarnn diffz plevral kalnlamasnn bir paras olarak kaydedilmemelidir. Dier Anormallikler: nemli radyografk zellikleri kaydetmek iin gerekli semboller aada listelenmitir. Kullanmlar yararldr; nk toz maruziyeti ve dier etyolojilerle ilikili ek zellikleri tanmlarlar. Bu sembollerin kullanm snflandrmada zorunlu tutulmutur. Sembollerin bazlar, radyografide grlen tanmlamalardan daha ok yorumlar iaret eder. Bir PA gs radyografisi, kesin yorumu dorulamak iin yeterli olmayabilir; bu yzden aadaki sembollerin tanmlamalarnn her biri "..-i gsteren deiiklikler" , veya "..-i belirten opasiteler" , veya "phe" gibi tantc bir niteleyici kelime veya ifadeyi iaret eder.

62

Semboller:

aa at ax bu ca cg cn co cp cv di ef em es fr hi ho id ih kl me pa pb pi px ra rp tb od

aterosklerotik aort belirgin apikal plevral kalnlama kk opasitelerin birleimi buller kanser: mezotelyoma hari torasik maligniteler kalsifiye pnmokonyotik olmayan nodller (granuloma vb) veya nodller kk pnmokonyotik opasitelerde kalsifikasyon kalp ekil veya byklnde anormallik kor pulmonale kavite toraks iindeki bir yapnn belirgin distorsiyonu plevral efzyon amfizem hiler veya mediyastinal lenf dmlerinin yumurta kabuu kalsifikasyonu krlm kaburga(lar) (akut veya iyilemi) kirelenmemi hiler veya mediyastinal lenf dmlerinin genilemesi bal petei akcier bozulmu diyafragma snr bozulmu kalp snr septal (kerley) izgileri mezotelyoma dz atelektazi parenkimal bantlar interlober fissur plevral kalnlamas pnmotoraks yuvarlak atelektazi romatoid pnmokonyoz tberkloz dier hastalk veya nemli anormallikler

Yorumlar: Radyografinin deerlendirilmesi srasnda, teknik kalite ve/veya od sembol kaydedildiinde ve/veya tozla ilgili olmadna inanlan grnmler olduunda, yorumlar kaydedilir.
Kaynak: Sal ve Gvenlii Serisi No.22(Rev.2000); ILO Pnmokonyoz Radyografilerinin Uluslararas Snflandrmas Kullanm Rehberi; SGB Genel Yayn No:155; ISBN 975-455-136-7

Asbest Eik Snr Deeri1 ---------------------------------------------------------------------------------veren, alanlarn maruz kald havadaki asbest konsantrasyonunun 8 saatlik zaman arlkl ortalamas (TWA) deerinin 0.1 lif/cm3 gememesini salayacaktr.

63

III.2.3. Titreimli lerde alanlarda Salk Gzetimi

Titreime ilikin maruziyet snr deerleri ve maruziyet etkin deerleri: El kol titreimi iin; 1) Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet snr deeri 5 m/s2, 2) Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet etkin deeri 2,5 m/s2. alann elkol titreimine maruziyeti u ekilde deerlendirilmeli veya llmelidir: Maruziyet deerlendirmesi El kol titreiminde maruziyet dzeyinin deerlendirmesi, sekiz saatlik bir referans dneme A (8) normalize edilen, frekans arlkl ivme deerlerinin karelerinin toplamnn (rms) (toplam deer) karekk cinsinden ifade edilen, TS ENV 25349 Mekanik Titreimnsann Elle Geen Titreime Maruz Kalmasnn llmesine ve Deerlendirilmesine Ait Klavuz standardna gre gndelik maruziyet deeri belirlenir. Maruziyet dzeyi deerlendirmesi, kullanlan i ekipmanndan yaylan titreim dzeyi hakknda retici tarafndan kullanma klavuzunda belirtilen bilgiler, yaplan almadaki gzlem ve lm sonularna gre yaplmaldr. lm Kullanlan yntemler mekanik titreime maruz kalan alanlarn kiisel etkilenimini belirleyebilecek nitelikte olmaldr. TS ENV 25349 standardna gre, kullanlan cihazlar ve yntemler, llecek mekanik titreimin karakteristiine, evresel etkilere ve lm aygtlarnn zelliklerine uyumlu olmaldr. ift elle kullanlan aygtlarda, lmler her el iin yaplmaldr. Maruziyet, her iki eldeki en yksek deer esas alnarak belirlenmeli ve dier el ile ilgili bilgiler de verilmelidir. Etkileim Mekanik titreim, elle yaplan lmleri veya gstergelerin okunmasn etkiliyor ise, iveren, RDde zellikle aadaki konular dikkate almaldr: 1) Aralkl titreim veya tekrarlanan oklara maruziyet de dhil maruziyetin tr, dzeyi ve sresi, 2) Yukarda belirtilen maruziyet snr deerleri ve maruziyet etkin deerleri, 3) Riske duyarl alanlarn salk ve gvenliine olan etkiler, 4) Mekanik titreim ile iyeri veya baka bir i ekipman arasndaki etkileimden kaynaklanan ve alanlarn gvenliinietkileyen dolayl etkileri, 5) ekipman reticilerinin mevzuat gerei verdii bilgileri, 6) Varolan ekipman yerine kullanlabilecek, mekanik titreime maruziyet dzeyini azaltacak ekilde tasarlanm i ekipmannn bulunup bulunmad, 7) Btn vcut titreimi maruziyetinin iverenin sorumluluundaki normal alma saatleri dnda da devam etmesi durumunda maruziyetin boyutu, 8) Dk scaklk ve bunun gibi zel alma koullar, 9) Salk gzetiminden elde edilen bilgileri, mmknse yaynlanm bilgileri. Kiisel koruyucular Maruziyet etkin deerlerinin aldnn saptanmas halinde iveren, mekanik titreime ve yol at risklerdenetkilenimi en aza indirmek iin zellikle aadaki konular dikkate alarak teknik ve organizasyon nlemleri ile ilgili program yapmal ve uygulamaldr; 64

1) Mekanik titreime maruziyeti azaltan baka alma yntemleri, 2) Yaplacak i dikkate alnarak mmkn olan en az titreim oluturacak uygun ergonomik tasarm ve uygun i ekipman seimi, 3) Titreimin zarar verme riskini azaltmak iin, btn vcut titreimini etkili bir biimde azaltan oturma yerleri ve elkol sistemine aktarlan titreimi azaltan el tutma yerleri ve benzeri yardmc donanm salanmas, 4) yeri, iyeri sistemleri ve i ekipmanlar iin uygun bakm programlar, 5) yerlerinin ve alma yerlerinin tasarm ve dzeni, 6) alanlara, mekanik titreime maruz kalmay en aza indirecek ekilde i ekipmann doru ve gvenli bir biimde kullanmalar iin uygun bilgi, eitim ve talimat verilmesi, 7) Maruziyet sresi ve iddetinin snrlanmas, 8) Yeterli dinlenme srelerini kapsayan uygun alma program, 9) Maruz kalan alan souktan ve nemden koruyacak giysi salanmas. Btn vcut titreimi iin; 1) Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet snr deeri 1,15 m/s2, 2) Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet etkin deeri 0,5 m/s2dir. Maruziyet deerlendirmesi Btn vcut titreimine maruziyet dzeyinin deerlendirmesi, sekiz saatlik dnemde srekli ivme edeeri cinsinden tanmlanan, en yksek (rms) deer veya frekans arlkl ivmelerin en yksek titreim dozu deeri (VDV) olarak hesaplanan, TS EN 1032Mekanik TitreimBtn Vcudun Titreim Emisyon Deerinin Tayin Edilmesi Amacyla Hareketli Makinelerin DenenmesiGenelve TS 2775 Tm Vcudun Titreim Etkisi Altnda Kalma Durumunun Deerlendirilmesi in Klavuzsayl TSE standartlarna gre gndelik maruziyet deeri belirlenmelidir. Maruziyet dzeyi deerlendirmesi, kullanlan i ekipmanndan yaylan titreim dzeyi hakknda retici tarafndan kullanma klavuzunda belirtilen bilgiler, yaplan almadaki gzlem ve lm sonularna gre yaplmaldr. Deniz tamaclnda, 1 Hzin zerindeki titreimler deerlendirmeye alnmaldr. lm Kullanlan yntemler llecek mekanik titreimin zelliklerine, evresel etkilere ve lm aygtlarnn zelliklerine uygun olmaldr. Maruziyetin boyutu zellikle, yaplan iin zellii nedeniyle alann, iverenin gzetimindeki dinlenme tesislerinden yararland yerlerde, btn vcut titreimi, "zorunlu durumlar dnda kullanm amalarna ve koularna uygun dzeye indirilmelidir. Salk Gzetimi a) RD sonucunda salk riski olduunun anlalmas halinde alanlar uygun salk gzetiminden geirilmelidir. Mekanik titreimden etkilenme sonucu ortaya kabilecek salk sorunlarnn nlenmesi ve erken tan amacyla, salk gzetimi sonular dikkate alnarak, gerekli koruyucu nlemler alnmaldr. b) Salk gzetimi ile ilgili zaten her alann kiisel salk kayd tutulmal ve gncelletirilmelidir. Bu kaytlar gizlilik esasna uygun olarak ve gerektiinde incelenebilecek ekilde saklanmaldr. Her alan, istediinde, kendisiyle ilgili kaytlara ulaabilmelidir. 65

c) Salk gzetimi sonucuna gre bir alanda, hekim veya i sal uzman tarafndan iteki mekanik titreime maruz kalmann sonucu olarak deerlendirilen, tanmlanabilir bir hastalk veya olumsuz bir salk etkisi saptandnda; 1) alan, hekim veya uzman kii tarafndan kendisi ile ilgili sonular hakknda bilgilendirilmelidir. zellikle, maruziyet sonlandktan sonra yaplacak olan salk gzetimi ile ilgili bilgi ve neri alacaktr. 2) Gizlilik ilkesine uyularak, salk gzetiminde saptanan nemli bulgular hakknda iveren de bilgilendirilmelidir. 3) veren; - RDyi gzden geirmelidir. - Riskleri nlemek veya azaltmak iin daha nce alnan nlemleri gzden geirmelidir. - Riskleri nlemek veya azaltmak iin yasal mevzuat uyarnca gerekli grlen ve alann riske maruz kalmayaca baka bir ite grevlendirilmesi de dhil, nlemleri uygularken, uzmanlarn veya yetkili makamn nerilerini dikkate almaldr. - Benzer biimde maruz kalan dier alanlarn da salk durumunun gzden geirilmesi ve dzenli salk gzetimi yaplmas iin gerekli dzenlemeyi yapmaldr. Bu durumda, hekim, uzman veya yetkili makam maruz kalan iiler iin tbbi muayene istemelidir. Muayeneler srasnda el kol titreimi sz konusuysa, Karpal tnel sendromu, tendinit vb. kas iskelet sistemi hastalklar gz nne alnarak bunlara ynelik incelemeler ek ve tamamlayc muayenelere katlmaldr. Tm vcut titreiminde ise; zellikle bel blgesi omurlar ve disklerindeki zedelenmeler gz nne alnarak, bel blgesine ait muayeneler ek ve tamamlayc muayenelere katlmaldr (bkz. bu Rehberin XVIII. yeri Hekimlii Uygulamalarnda Kullanlabilecek Basit Testler, lekler ve Muayene Yntemleri blm).

III. 2.4. Kimyasal Maddelerle alanlarda Salk Gzetimi

Kimyasal maddelerle alanlarn salk gzetiminde iyeri hekimi o kimyasallarn malzeme gvenlik bilgi formlarna (MGBF-MSDS) ulamal, salk risklerini renmeli, neden olabilecei salk sorunlarnn ortaya kmadan nlem alnmas konusunda gerekli duyarll gstermelidir. Kimyasal maddelerle alanlarn salk gzetiminde; a) veren, yaplan RDye gre salk ve gvenlik ynnden risk bulunan ilerde alanlarn, salk durumlarnn gzetim altnda tutulmas iin iyerinde gerekli dzenlemeleri yapmaldr. b) Salk gzetimi, etkilenim balamadan nce yaplmal ve daha sonra da dzenli aralklarla srdrlmelidir. yerinde kiisel ve mesleki hijyennlemlerinin derhal alnabilmesine olanak verecek ekilde gerekli dzenleme yaplmaldr. c) alanlardan birinde kanserojen veya mutajen maddelerden etkilenim nedeniyle olutuu kukusu bulunan bir salk sorunu grldnde, ayn ekilde maruz kalan dier kiiler de salk gzetiminden geirilmelidir. Bu durumda, maruziyet riskini belirlemek zere yeniden RD yaplmaldr. d) alanlarn salk gzetimi ile ilgili kiisel salk kayt sistemi bulunmaldr. yeri hekimi her alan iin, ayr ayr alnmas gerekli koruyucu nlemler konusunda nerilerde bulunmaldr. e) alanlara, etkilenim sona erdikten sonra da yaplmas gerekli salk gzetimi hakknda bilgi verilmelidir. 66

f) alann kendisi veya iveren, salk gzetimi sonularnn yeniden deerlendirilmesini isteyebilir. alanlar, kendilerine ait salk gzetimi sonularna ait bilgileri alma hakkna sahiptir. Kanserojen maddelerle ilgili ynetmelie gre; konuyla ilgili kaytlar maruziyetin sona ermesinden sonra en az krk yl sre ile saklanmaldr. yerinde faaliyetin sona ermesi halinde iveren bu kaytlar SGBna vermek zorundadr. Yaplan RD sonucunda salk ynnden risk altnda olduu saptanan alanlarda uygun salk gzetimi Kimyasal Maddelerle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakkndaki Ynetmelie gre zorunludur. Kimyasal maddelerle allan iyerlerinde koruyucu nlemlerin alnmasnda, salk gzetimi sonular dikkate alnmaldr. Bu gzetimler zellikle; 1) Belli bir hastalk veya salk ynnden olumsuz bir etkilenmeye neden olduu bilinen tehlikeli kimyasal maddeye maruziyetin sz konusu olduu, 2) alanlarn zel alma artlarnda hastalk veya etkilenmenin ortaya kma olaslnn bulunduu, 3) alanlar zerinde yaplacak tetkiklerin oluturduu riskin kabul edilebilir dzeyde olduu, durumlarda yaplmaldr. Kimyasal maddelerle allan iyerlerindeki gzetimler, hastalk ve etkilenmeyi tespit edecek geerli tekniklerin bulunduu durumlarda yaplmaldr. Biyolojik snr deeri bulunan tehlikeli kimyasal maddelerle almalarda, prosedre uygun salk gzetimi yaplmas zorunludur. alanlar bu ie balamadan nce bu durumdan haberdar edilmelidir. Bu prosedr u ekildedir: 1. Kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalanlarn salk durumunu izlemekle grevli hekim ve dier salk grevlileri, maruziyet koullarn bilmelidir. 2. alanlarn salk durumunun izlenmesi, i hekimlii ilke ve uygulamalarna gre yaplmaldr. Salk durumunun izlenmesi aadaki konular iermelidir. a) alanlarn mesleki ve tbbi z gemileri ile ilgili kaytlarn tutulmas, b) alanlarla kiisel grmeler yaplmas, c) Mmkn olduu hallerde biyolojik kontroller yaplmas, erken tehis ve tedavinin salanmas, d) Salk gzetimi yaplan her bir alanda, i hekimliindeki en son tbbi bilgilere giregelimi testler uygulanmas. Havadaki kurunun, haftada 40 saat alma sresine gre hesaplanm, zaman arlkl ortalama konsantrasyonu 0.075 mg/m3 ten fazla ise ve alanlardan herhangi birinin kanndaki kurun seviyesi 40mg Pb/ 100 ml kandan fazla ise tbbi gzetim yaplmaldr. Biyolojik izleme, absorbsiyon spektrometri veya edeer sonucu veren bir baka yntem kullanlarak kanda kurun dzeyinin (PbB) lm ile yaplr.

67

TEST Kurun (Pb) Kurun (Pb) Amino Lev. A.(ALA) Alminyum (Al) Alminyum (Al) Nikel (Ni) Nikel (Ni) Krom (Cr) Krom (Cr) Kadmiyum (Cd) Kadmiyum (Cd) -2 mikroglobulin Kadmiyum (Cd) Siyanr (SN) Civa (Hg) Organik alkil Hg bil. Civa (Hg) Amonyak (NH3)

BYOLOJK MAT. Heparinli tam kan drarda drarda Kan serum drar Kanda drarda Kan drarda (3 gn maruziyet) Kanda drarda (Kadmiyum) idrarda Heparinli Heparinli tam kan Kan Kan drar Heparinli veya EDTAl kan

ALT SINIR 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

ST SINIR 40 13 6 10 30 10 25 10 25 1.5 15 250 5 Negatif 50 100 200 30 - 86

BRM mg/dL mg/L mg/L gr/litre gr/litre gr/litre gr/litre gr/litre gr/litre gr/dL gr/litre gr/litre mg/L

gr/litre gr/litre gr/litre gr/dl

Kolinesteraz aktivitesi

1100-2700 U/L % 100 kabul edilir

Bu deerin %25-50 sine dnce klinik belirtiler balar (275-550/675-1350) U/L Total hemoglobinin % 2 si st snr yeri hek. % 5 tolere edilebilir. Normalde, kandaki hemoglobinin %1' i COHb' dir, sigara ienlerde %10' a kadar ykselebilir. Tolere edilebilen st snr %20' dir

Aromatik nitro ve amino bileikleri Karbonmonoksit (CO)

Heparinli veya EDTAl kan

Heparinli veya EDTAl kan

Benzol in Fenol drarda 0 300 drarda drarda 0 0 20 mg/L idrarda fenol 2 25 mg/ml mg/L mg/L

yeri hekimliinde tolere edilebilen deer Hipprik asit (Toluen, ksilen) Triklorasetikasit (TCA), Tetraklorasetik asit

Salk gzetimi sonucunda; bir salk etkisi saptanrsa veya biyolojik snr deeri almsa, ii durumdan haberdar edilmeli ve gereken bilgi ve neriler verilmelidir. 68

Bu durumda; 1. Yaplan RD yenilenmelidir; 2. Riskin nlenmesi veya azaltlmasna ynelik nlemleri gzden geirilerek gereken nlemler alnmaldr; 3. alann yapt iten alnarak tehlikeli kimyasal maddeye maruziyet riskinin olmad baka bir ite altrlmas da dahil olmak zere, riskin nlenmesi veya azaltlmasna ynelik gerekli nlemlerin alnmasnda, iyeri hekimi veya dier uzman kiilerin veya Bakanlk yetkililerinin nerilerine uyulmaldr; 4. Benzer ekilde maruz kalan baka alanlar da varsa, salk durumlar kontrol edilmeli ve bunlar srekli salk gzetimi altnda tutulmaldr.

III. 2. 5. Biyolojik Risk Etkenlerinden Etkilenme Olasl Olan almalarda Salk Gzetimi
Biyolojik etkenler denildiinde aklmza herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, genetik olarak deitirilmi olanlar da dhil mikroorganizmalar, hcre kltrleri ve insan parazitleri gelmelidir. Mikroorganizma, genetik materyali replikasyon veya aktarma yeteneinde olan hcresel veya hcresel olmayan mikrobiyolojik varl, hcre kltr ise, ok hcreli organizmalardan tretilmi hcrelerin in vitro olarak gelitirilmesini, tanmlamak iin kullanlan szcklerdir. Biyolojik risk etkenlerinin sz konusu olduu tm iyerlerinde kurulum aamasnda, mimari yap ilevine uygun tasarlanmaldr. alrken uyulacak hareket tarzlar liste halinde yazlmal ve tm alanlar (rnein bir hastane iin bahekimden temizlik elemanna kadar) bata bu hareket tarzlar konusunda olmak zere, el ykama davran gelitirme, kiisel hijyen, biyolojik etkenler ve neden olduklar hastalklar vb. konularda eitim almaldrlar. Periyodik taramalarla duyarl kiilerin saptanmasna allmaldr. Yaltm ve dezenfeksiyon ilemlerinin etkene uygun olmas salanmaldr. Enfeksiyon taramas iin bir epidemiyolojik sistem gelitirilmeli ve eer o etkene ynelik bir a gelitirilmise tm alanlarn aktif baklamas salanmaldr. Biyolojik etkenler enfeksiyon risk dzeylerine gre 4 gruba ayrlmlardr32. Biyolojik Etkenlerin Enfeksiyon Risk Dzeyleri
Grup 1 biyolojik etkenler Grup 2 biyolojik etkenler Grup 3 biyolojik etkenler Grup 4 biyolojik etkenler nsanda hastala yol ama ihtimali bulunmayan biyolojik etkenler. nsanda hastala neden olabilen, alanlara zarar verebilecek, ancak topluma yaylma olasl olmayan, genellikle etkili korunma veya tedavi olana bulunan biyolojik etkenler nsanda ar hastalklara neden olan, alanlar iin ciddi tehlike oluturan, topluma yaylma riski bulunabilen ancak genellikle etkili korunma veya tedavi olana olan biyolojik etkenler. nsanda ar hastalklara neden olan, alanlar iin ciddi tehlike oluturan, topluma yaylma riski yksek olan ancak etkili korunma ve tedavi yntemi bulunmayan biyolojik etkenler.

Biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan herhangi bir almada, alann salk ve gvenliine ynelik riskleri deerlendirmek ve alnmas gereken nlemleri belirlemek iin, alann etkilenme tr, dzeyi ve sresi saptanmaldr.

32

Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin nlenmesi Hakknda Ynetmelik, R.G:10 Haziran 2004/25488.

69

Birden fazla grupta yer alan biyolojik etkenlere maruziyetin sz konusu olduu ilerde RD, zararl biyolojik etkenlerin tmnn oluturduu tehlike dikkate alnarak yaplmaldr. RD, dzenli aralklarla ve alanlarn biyolojik etkenlere maruziyet koullarn etkileyebilecek herhangi bir deiiklik olduunda yenilenir. RD yaplrken; nsan salna zararl olan veya olabilecek biyolojik etkenlerin snflandrlmas, Yetkili makamlarn, alanlarn saln korumak iin biyolojik etkenlerin denetim altna alnmas hakkndaki nerileri, alanlarn yaptklar ilerinin sonucu olarak ortaya kabilecek hastalklarla, alerjik veya toksik etkilerle ilgili bilgiler, Yaptklar ile dorudan balantl olarak alanlarn yakaland hastalkla ilgili bilgiler

gz nne alnmaldr. veren, yaplan iin zelliine gre zararl biyolojik etkenleri kullanmaktan kanmal ve teknik gelimelere uygun olarak, kullanm koullarnda alanlarn sal iin tehlikeli olmayan veya daha az tehlikeli olan biyolojik etkenleri kullanmaldr (ikame-yerine koyma).

Biyolojik Etkenlerle Yaplan almalarda Salk Gzetimi veren her alann; almalara balamadan nce ve dzenli aralklarla, salk gzetiminden gemesini salamaldr. alma ortamnda yaplan RD, zel koruma nlemleri alnmas gereken kiileri tanmlamaldr. Gerektiinde, maruz kaldklar veya kalm olabilecekleri biyolojik etkene kar henz bakl olmayan alanlar iin etkili alar hazr bulundurulmaldr. verenler, a bulundurduklarnda Koruyucu A Uygulama Klavuzundan yararlanmaldr. Buna gre; Biyolojik etkenlere maruz kalanlar, etkene kar etkili bir a varsa alanmaldr. Alama, ilgili mevzuat ve uygulamalara uygun yrtlmelidir. Tm alanlar, alanmann ve alanmamann sakncalar ve yararlar hakknda bilgilendirilmelidir. Alama bedeli alana yklenmemelidir. stendiinde yetkililere gsterilmek zere, alanla ilgili bir alama belgesi dzenlenmelidir.

Bir alannetkilenime bal olduundan kukulanlan bir enfeksiyona ve/veya hastala yakaland saptandnda, iyeri hekimi veya alanlarn salk gzetiminden sorumlu kii, benzer biimde maruz kalm dier alanlarn da ayn ekilde salk gzetimine tabi tutulmasn salamaldr.Bu durumda maruziyet riski yeniden deerlendirilmelidir. yeri hekimi veya alanlarn salk gzetiminden sorumlu kii, her bir alan iin alnmas gerekli koruyucu ve nleyici tedbirler ile ilgili olarak nerilerde bulunmaldr.Maruziyetin sona ermesinden sonra yaplacak herhangi bir salk gzetimi ile ilgili olarak alanlara gerekli bilgiler ve neriler verilmelidir. alanlarn Salk Gzetimi in Uygulamaya Ynelik neriler Biyolojik etkene maruz kalan alanlarn salk gzetiminden sorumlu kii yada iyeri hekimi her bir alann durumunu ve etkilenme koullarn bilmelidir. alanlarn salk gzetimi i hekimliinin ilke ve uygulamalarna uygun olarak yrtlmelidir. alann mesleki ve tbbi yks ile ilgili kayt tutulmal, alann kiisel salk durumu deerlendirilmelidir. Uygun ise, erken ve geri dndrlebilir etkilerin saptanmas gibi biyolojik izlem yaplmaldr. Salk gzetimi yaplrken, her alan iin, i hekimliinde ulalabilen son bilgiler nda, konu ile ilgili daha ileri testler yaplmasna karar verilmelidir.

70

Salk gzetiminin yapld durumlarda, kiisel tbbi kaytlar, etkilenmenin son bulmasndan sonra en az 10 yl sre ile saklanmaldr. verenler, Grup 3 ve/veya Grup 4 biyolojik etkenlere maruz kalan alanlarn listesini, yaplan iin trn, mmknse hangi biyolojik etkene maruz kaldklarn ve maruziyetler, kazalar ve olaylarla ilgili kaytlar, uygun bir ekilde tutup, maruziyet sona erdikten sonra en az 20 yl saklamak zorundadr. Ayrca; Kalc veya gizli enfeksiyona neden olduu bilinen, Eldeki bilgi ve verilere gre, yllar sonra hastaln ortaya kmasna kadar saptanamayan enfeksiyonlara neden olan, Hastaln gelimesinden nce uzun kuluka dnemi olan enfeksiyonlara neden olan, Tedaviye ramen uzun sreler sonra nkseden hastalklara yol aan enfeksiyonlara neden olan, Uzun sreli ciddi arza brakabilen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette, bu liste, bilinen son maruziyetten sonra en az 40 yl boyunca saklanr. Biyolojik etkenlere, mesleki maruziyet sonucu meydana gelen her hastalk veya lm SGBna bildirilir.

Yaplan RD sonucunda, alanlarn salk ve gvenlii iin risk olduu ortaya karsa, alanlarn etkilenimi nlenmelidir. Bunun teknik olarak mmkn olmad durumlarda, alanlarn maruziyet dzeyinin en aza indirilmesi iin; Etkilenen veya etki altnda kalabilecek alan says, olabildiince az sayda tutulmaldr. alma prosesleri ve teknik kontrol nlemleri, biyolojik etkenlerin ortama yaylmasn nleyecek veya ortamda en az dzeyde bulunmasn salayacak ekilde dzenlenmelidir. ncelikle toplu koruma nlemleri alnmal ve/veya maruziyetin baka yollarla nlenemedii durumlarda kiisel korunma yntemleri uygulanmaldr. Hijyen nlemleri, biyolojik etkenlerin alma yerlerinden kontrol d darya tanmas veya szmasnn nlenmesi veya azaltlmasn salayacak ekilde uygulanmaldr. Biyolojik risk iareti ile birlikte ilgili dier uyar iaretleri de kullanlmaldr. Biyolojik etkenlerin kart kazalarn nlenmesine ynelik plan hazrlanmaldr. Gerekiyorsa ve teknik olarak olanak varsa, kullanlan biyolojik etkenlerin saklandklar ortam dnda bulunup bulunmadnn belirlenmesi iin lmler yaplmaldr. Atklarn, gerektiinde uygun ilemlerden geirildikten sonra alanlar tarafndan gvenli bir biimde toplanmas, depolanmas ve iyerinden uzaklatrlmas (gvenli ve zel kaplarn kullanlmas da dahil) uygun yntemlerle yaplmaldr.

71

Biyolojik etkenlerin iyeri iinde gvenli bir ekilde tanmas iin gerekli dzenlemeler yaplmaldr.

Biyolojik risk etkenleriyle yaplan almalarda iverenler SGBna u bilgileri vermekle ykmldr: -RD sonular alanlarn salk ve gvenlii ynnden risk bulunduunu ortaya koyuyorsa, istenmesi halinde; 1) RD'nin sonular. 2) alanlarn biyolojik etkenlere maruz kald veya kalabilecei iler. 3) Maruz kalan alan says. 4) yerinde salk ve gvenlikten sorumlu kiilerin ad, soyad, unvan ve bu konudaki yeterlilii. 5) alma ekli ve yntemleri de dahil olmak zere alnan koruyucu ve nleyici nlemler. 6) Fiziksel engellerin ortadan kalkmasndan kaynaklanabilen, Grup 3 veya Grup 4 de yer alan biyolojik etkenlere maruziyetten alanlarn korunmas iin acil eylem plan. -veren, biyolojik etkenin ortama yaylmasna ve insanda ciddi enfeksiyona ve/veya hastala sebep olabilecek herhangi bir kaza veya olay derhal SGB ve Salk Bakanlna bildirir. -letmenin faaliyeti sona erdiinde, biyolojik etkene maruz alanlarn listesi ile bu konudaki tm tbbi kaytlar SGBna verilir. -Tm alanlarn, biyolojik etkenlerin bulama riski bulunan alma alanlarnda yiyip imeleri engellenmelidir. -alanlara uygun koruyucu giysi veya dier uygun zel giysi salanmaldr. -alanlara, gz ykama svlar ve/veya cilt antiseptikleri de dahil, uygun ve yeterli temizlik malzemeleri bulunan ykanma ve tuvalet olanaklar salanmaldr. -alanlar iin gerekli koruyucu donanmlar; belirlenmi bir yerde uygun olarak saklanmaldr. Her kullanmdan sonra ve kullanmdan nce kontrol edilip temizlenmelidir. Bozuk koruyucu donanmlar, kullanmndan nce onarlmal veya deitirilmelidir. -nsan ve hayvan kaynakl rneklerin alnmas, ilem yaplmas ve incelenmesi yntemleri belirlenmelidir. -Koruyucu elbiseler de dhil, biyolojik etkenlerle kirlenmi olabilecek i elbiseleri ve koruyucu donanm, alma alanndan ayrlmadan nce karlmal ve dier giysilerden ayr bir yerde saklanmaldr. verence, kirlenmi bu elbiselerin ve koruyucu donanmn dekontaminasyonu ve temizlii salanmal, gerektiinde imha edilmelidir. Biyolojik risk etkenleri ile ilgili olarak bu konuda hazrlanan Ynetmelik ve eklerinden yararlanlmaldr32.

III. 2. 6. Biyolojik zlem

Biyolojik izlemin tanm; Biyolojik izlem tehlikeli maddelerin, metabolitlerinin ya da bunlarn biyokimyasal veya biyolojik etkilerinin parametrelerinin varlnda alanlardan alnan biyolojik materyallerin analizidir. Ama alanlarn i maruziyetini lmek, analiz sonularn eik dzeyleri ile karlatrmak ve maruziyeti azaltmada uygun nlemleri nermektir. ki eit biyolojik izlem yaplr; maruziyeti izleme ve biyolojik ile biyokimyasal etkiyi izleme. maruziyet izlemesinde, biyolojik materyaldeki tehlikeli maddelerin ve metabolitlerinin dzeylerinin llr. Biyolojik etki izlemesi hcresel dzeyde biyolojik reaksiyonlar ler (rn., mutasyonlar, sitogenetik ve sitotoksik etkiler). zlenen etkilerinin kendisinin organizma iin olumsuz sonular olmas gerekmez. Biyokimyasal etki izlemesinde genellikle protein ve DNA gibi makromolekllere kovalan olarak balanan (rn., DNA eklentileri ve protein eklentileri) mutajenik maddelerin reaksiyon rnlerinin lmnn kastedildii anlalr.

72

 salnn hedeflerinden biri de; alanlarn, salklarn olumsuz etkileme riski olan maddelere maruziyetini en ufak bir salk sorununa ya da toksik etkiye neden olmayacak snrlarda tutmaktr. Bu nedenle iyeri ortamndan numuneler alnarak maruziyetin deerlendirilmesi gerekir. alann etkilenme derecesinin deerlendirilmesi iin ortam lmleriyle birlikte kullanlacak biyolojik izleme lmlerinin gelitirilmesi nem kazanmtr. Endstride kimyasal maddeye maruziyetin belirli standartlara gre analizi ve yorumlanmas "evresel izleme", kiisel maruziyetin ise biyolojik parametrelere gre biyolojik svlarda analizi ise "biyolojik izleme" olarak ifade edilir. Bir baka tanmla; Salk risklerinin deerlendirilmesi amacyla; doku, salg, dk, solunan hava ya da bunlarn kombinasyonundaki madde ya da metabolitlerinin llmesi ve deerlendirilmesine biyolojik izleme denir. rnein, aromatik bir hidrokarbon olan toluenin iyeri ortamnda TLV-TWA olarak tayini, evresel izleme, maruz kalan kiilerin kanlarnda toluen, idrarlarnda metabolitleri olanhippurik asit ve o-krezol tayini "biyolojik izlemeye" rnektir. Biyolojik izleme, kiisel maruziyet deerlendirmesinin yntemi olarak nerilmeden nce toksikokinetik ve toksik kimyasallarn metabolizmalar ile ilgili yeterli bilgi edinilmelidir. Bu analizler duyarl ve gvenilir (standart) analitik yntemlerle gerekletirilir. ortamnda iyi endstriyel hijyenik koullarn salanmas iin alanlarn maruz kald zararl miktarda, tehlikeli maddeleri tanmlamak amac ile evresel izlenmeleri yaplr. Ancak evresel izleme yannda maruz kalnan internal dozun incelenmesi (biyolojik izleme) maruziyetin daha iyi bir gstergesi olarak kabul edilir. Bu amala da maruz kalnan kimyasal madde veya karmlarnn kan, idrar, sa gibi biyolojik materyalde kendileri ve/veya metabolitlerinin niteliksel veya niceliksel analizleri yaplr. Analizde kullanlan yntemlerin her kimyasal maddeyi tanmlayacak spesifiklikte olmas gerekir. Ayrca kompleks yapdaki biyolojik materyalde ise ok dk miktarda bulunduklarndan dolay bu yntemlerin duyarlklar yksek ve yeterli derecede tekrarlanabilir olmaldr.

Biyolojik izlemin kullanm ve amac; Biyolojik izlem alma koullarnn deerlendirilmesi iin bir aratr, mesleki tbbi korunmann bir paras olarak mesleki tbbi muayene ile balantl kullanlr. Biyolojik izlem gereksinimi yasal dzenlemeler veya i yeri koullarnn bir sonucu olabilen zel koullar ya da bir maddenin kendine has zellikleri tarafndan belirlenir. Biyolojik izlem gerekip gerekmediini i yeri hekimi tespit eder ve iverene haber verir. Biyolojik izlem unlarn lmn mmkn klar; -alanlar tarafndan inhalasyon, deri yoluyla veya yutma araclyla alnan tehlikeli maddelerin miktarlar, -Tehlikeli bir maddeye maruziyetin spesifik biyokimyasal ve biyolojik etkileri, -Tehlikeli maddelerin metabolizmasnda kiisel farkllklar, -Tehlikeli maddelerin kullanmnda kiisel hijyen, - yerinde koruyucu nlemlerin etkinlii ve bylece salk risklerinin deerlendirilmesi.

73

Biyolojik izleme kanser gibi dk dozlarda uzun sre / kronik etkilenim sonucu ortaya kan hastalklar iin genellikle yetersiz kalmaktadr. Kimyasal maddelerin kan veya idrara metabolitlerinin aranmas daha ok akut toksik etki oluturan kimyasal maddeler iin geerlidir. Bir kimyasaln havadaki younluu vcuda giren/alnan/emilen miktarla ilikili olmayabilir. Yani ortam havasnda konsantrasyonu ok yksek olan bir madde kanda veya idrarda bulunmayabilir. Bu nedenle asl etki olan salk etkisinin takibi iin; baz durumlarda ortam lmlerine gre biyolojik izlem daha avantajldr. nk nemli olan absorbe edilen kimyasaln miktardr. Oysa aada saylan birok faktr kimyasallarn vcuda alnmasn etkilemektedir: -Farkl yerlerde kimyasallarn konsantrasyonundaki deiiklik, -Farkl zaman noktalarnda kimyasallarn konsantrasyonundaki deiiklik, - Parack bykl ve aerodinamik zellikleri, - Kimyasaln znebilirlik zellikleri, - eitli emilim yolu seenekleri (deri, sindirim vb.), - Koruyucu donanmlar ve etkinlikleri, - Solunum hacimleri (i yk-i enerji istemleri), - Kiisel alkanlklar, - yeri dndaki etkilenmeler, - Kimyasallarn vcuda toplanmas, - Havadaki konsantrasyonlar genellikle zaman ve yer ile deikenlik gsterebilir. rnein uygun ve etkili bir KKD kullanan bir alann alt ortamdaki lmler ne olursa olsun salk etkisinden korunmu olacaktr. Oysa ortam havasnda izin verilen limitlerin altnda bile olsa KKD kullanmayan bir ii zaman zaman yksek dozlarda maruz kaldndan toksik snrlarda etkilenmi olacaktr ve kan ve idrarda etkilenilen maddenin metabolitleri saptanabilir. Bu ifadeden ortam havasn lmenin gereksiz olduu sonucu karlmamaldr. Etkeni kaynanda yok etmek buna ek olarak ortamdaki younluu azaltmaya almak temel ilkelerden biridir. Bu nedenle evresel lmlerle biyolojik izlemlerin birlikte yaplmas gerekmektedir. Maruziyet durumunun izlenmesi; kimyasaln vcuttaki miktarnn saptanmas kimyasal maddenin vcuttaki deiimine baldr. Emilim oran yksek bir madde kanda yksek konsantrasyonlara ulaabilir ama karacierden ilk geite metabolize oluyorsa rutin maruziyet izleminde anlam olmayabilir. Dk dozda kronik etkilenilen bir maddenin vcutta metabolize olamyor/atlamyorsa maruziyet izlenmesi mutlaka gerekli ve anlamldr. Maddenin vcutta nerede biriktii, ne kadar srede elimine edildii de nemlidir. Bu nedenle baz maddelerin kan konsantrasyonu nemli iken bir bakasnn idrar konsantrasyonu bir bakasnn hedef doku ve organdaki yapt patolojik deiiklikler nemlidir (bkz. Ek-11 Sanayide Kullanlan Kimyasallardan Etkilenmenin Biyolojik zlemi in nerilen Yntemler).

74

III.3.1. Maden Kolunda Salk Gzetimi

Genel ie giri muayenesinin ardndan maden i koluna zg salk tehlikeleri gz nne alnarak ek ve tamamlayc muayeneler muayene protokolne katlmaldr. Bunun iin ncelikle bu i koluna zel tehlike kaynaklarna gz atmakta yarar vardr. Madencilik pek ok farkl iin yapld bir alandr. Madencilikle ilgili geleneksel olarak; metal veya kmr madencilii; yzey veya yeralt madencilii gibi snflandrmalar yaplmtr. Metal madencilii de karlan cevherin cinsine gre snflandrlr. karlan cevherler, genellikle bir dereceye kadar ocak alannda ilenir. Metal madenciliindeki i sal tehlikelerinin ou bu metalurjik srelerle ilikilidir. Farkl maden tiplerinde, farkl alma yntemlerinde ve farkl blgelerdeki madenlerde alanlarn maruz kald olas tehlikeler de farkl farkldr. Her bireyin tehlikelere kar verdii tepki farkldr; rnein titreimli el aletlerini kullanan baz insanlarda vibrasyonun neden olduu Beyaz Parmak sendromu semptomlarnn ok az grlrken bakalarnda bu hastalk hzla kendini gsterebilir. Maruziyet alma ortamnn dndaki faktrler nedeniyle artabilir; rnein baz genetik rahatszlklarda da benzer semptomlar grlebilir. Ayn zamanda baz kiiler alma ortamnn dnda da grlt, toz ya da tehlikeli maddelere maruz kalrlar. yerindeki potansiyel tehlikelerin dzeylerini saptamak ve kabul edilebilir bir dzeye indirmek nemlidir. Bu ekilde en duyarl bireylerin bile korunacandan emin olunabilir. Madencilikte en sk karlalan meslek hastalklar
Grltye bal iitme kayb Kas iskelet sistemi hastalklar Titreime bal beyaz parmak hastal Karpal tnel sendromu Bel rahatszlklar Epikondilit Bursit Toza bal gelien meslek hastalklar Mesleki astm Mesleki deri hastalklar Scak stresi Mesleki kanser Biyolojik risk etkenleri; tetanos, leptospiroz, mantar enfeksiyonlar Madenci nistagmusu Psikososyal sorunlar

Grltye bal iitme kayb

Grlt Grlt; rahatsz edici, zararl veya iitme duyusunu kt etkileyen, istenmeyen seslere denir. Grltye bal kronik iitme kayb riski, kokleann kmlatif grlt maruziyetine baldr. Bu oran da, darbe grlts ve yllar ierisindeki maruziyet sresi dhilinde gnlk grlt maruziyeti dzeyine gre belirlenir. Madenler genellikle dar ve kapal alanlardr. alanlar her trl alet ve makineden, kesme, delme, ykleme ve tama gibi ilemlerden kaynaklanan grltye maruz kalrlar. Grlt maruziyeti; iitme 75

kayb riskinin yan sra, iletiime engel olarak, sinirlilik ve yorgunluu artrarak i kazas riskinde arta neden olabilir. GBK, odyometrik olarak saptanabilen ve genellikle 1 kHznin zerindeki frekanslarda gelien iitsel keskinlik kaybn (iitme ty hcrelerinde oluan hasar) ifade eder. kulakta oluan bir fonksiyon bozukluudur. Grltye bal iitme hasar akut (ani grltden kaynaklanr, rnein arpma veya patlama) veya kronik (uzun sre grltye maruz kalma) olarak geliebilir. Gnlk 80 dB (A) ve zeri dzeylerde grltden etkilenme sonucu iitme kayb meydana gelebilir. te yandan, gnlk 85 ila 89 dB (A) grlt dzeyinde maruziyet yalnzca uzun sreli etkilenme sonucunda iitme kaybna neden olurken, 90 dB (A) ve zeri dzeylerde hasar riski kayda deer oranda artar. Madenciliin mekanize hale gelmesiyle balayan ilk ilemlerden biri kaya delme iidir. Bu ilemler srasnda kullanlan pnmatik darbeli matkap ve martopikrler bugn hala madencilikte grlt asndan en nemli tehlikeyi kaynaklardr. Bu grlt matkap ucunun etkisi, matkap gvdesini mekanik vibrasyonu ve egzozundan gelen darbeli grltden kaynaklanmaktadr. Donanmlar ya retimde ve galerilerin bakmnn yapld durumlarda olduu gibi elle kullanlabilir ya da ta ocaklarnda kesici tel yerletirmek iin sondajda ya da yer alt madenlerinde tavan saplama yerletirmek iin kullanld gibi devingendir (mteharriktir). Baz madenlerde hazrlk almalar iin makineye bal darbeli matkaplar da kullanlabilmektedir. Bunlarn yan sra yardmc donanmlar da grltldr. Madenlerin havalandrmas iin kullanlan gereler(grltnn aerodinamik akn ortaya kard enerji ve yapsal rezonanstan kaynakland emici ve fleyici aspiratrler), grlt kayna yardmc donanmlardandr. Doal ta madenlerinde testereler, matkaplar ve talayclar yksek dzeyde grltye neden olmaktadr. ster kmr madenlerinde kullanlan srekli yzey kazc veya uzunayak kesici ykleyiciler olsun, ister ta ocaklarnda kullanlan kesme ve sondaj makineleri olsun, mekanize madenlerde maden karmada kullanlan ekipman, akm kayna ve nakil (donanm) sistemi ile kesici ksmlarn darbe grlts nedeniyle alrken devaml grlt meydana gelir. Tama sistemleri de grlt yaratmaktadr. Bu grlt aralardan ya da zincirli konveyr sistemlerden gelebilir. Aralarda grlt, dizelle alan ykleyiciler ve tanan malzemelerden ya da insan tayan kaldrma aralarndan kaynaklanr. Asl grlt kaynaklar motorlar, tama aralar ve egzoz aksamlardr. te yandan ocakta kullanlan dizel lokomotifler ile yer alt insan tamasnda kullanlan aralarda bunlara ek olarak tekerlek-ray ikilisinin oluturduu darbe grlts ve yapsal titreim vardr. Bakmlar dzenli yapld srece bantl konveyr sistemlerinde, tahrik ksmlar dnda, ar grlt olmaz. Yeraltnda yaplan patlatma, madenin geometrisi, aklklar ve duvarn przllnden kaynaklanan srtnme nedeniyle yerstnde yaplan patlatmadan farkldr. Dier darbeli maruziyetlerle birlikte maden iileri zerindeki kmlatif etkisi ok belirli deildir. Buna ek olarak, genel sanayi alanlarnn aksine, madencilik faaliyetleri duraan deildir ve yalnzca belirli bir yerde gereklemez. Bu nedenle, grlt dzeyleri deiiklik gstermektedir.

76

Madencilikte yerst kurulularnda donanmlardan kaynaklanan grlt dzeyleri

Yerst kurulular / donanm Kesme makineleri Lokomotifler (elektrikli) Kasal kamyon Ykleyiciler Uzunayak kesici ykleyici Zincirli konveyrler Srekli yzey kazc Ykleyici-damper Aspiratrler Pnmatik darbeli aletler Aralk (dB(A)) 8393 8595 90100 95100 96101 97100 97103 97102 90110 114120 Ortalama (dB(A)) 88 90 95 98 99 99 100 100 100 117

Belirtiler ve Bulgular Grltye maruziyetin etkileri kulak nlamas ve sarla kadar ilerleyebilen iitme kaybdr. Kulak nlamas, GBK olarak darbe grltsnden etkilenen bireylerin yaklak %50sinde grlr. itme kayb geri dnmszdr. Grlt maruziyetinin salk zerindeki dier etkileri arasnda yksek tansiyon, iskemik kalp rahatszlklar, sinirlilik ve uyku bozukluu yer almaktadr. nlem Grlty ortadan kaldrmaya ynelik pek ok yntem gelitirilmitir. Makineler iin gelitirilmi yaltm malzemeleri ya da sessiz tahrik dilileri gibi yeni gelitirilen malzeme ve teknolojiler bulunmaktadr. Yeni matkap ve martopikr modellerinin pek ou eski modellerle karlatrldnda glerine gre daha az grlt karmaktadrlar. Modifiye edilmi tasarm rnekleri konveyr sistemlerindeki etki noktalarn ortadan kaldracak ya da azaltacaktr. Bu ekilde de grltl g kayna ya da dililerin kapatlmasyla azaltlabilecektir. Yeni aspiratr modellerine grlty azaltan susturucular taklabilir. st dzey ynetimin bu faktrler konusunda bilgi sahibi olmas ve sessiz donanm satn alma ilkesini benimsemesi gerekmektedir. zellikle titreim yayan donanmlarda eskimi paralarn deitirilmesi ve bakm programnn iyi uygulanmas da grlty byk oranda azaltabilir. Bakm yaplmasnn ardndan koruma ve kapaklarn yerine konmas ve zangrdamay nlemek iin balant noktalarnn sktrlmas, nakliye bantlarnn ayarnn yaplmas ve bozuk egzoz paralarnn deitirilmesi gibi olas grlt kaynaklarna dikkat gsterilmesi nemlidir. Baz deiikliklerin arasnda hem yeni teknoloji kullanm hem de farkl alma yntemleri vardr; rnein pnmatik darbeli matkaplar iin uzaktan kumanda sistemiyle makineyi ve makineyi kullanan alan birbirinden ayrmak-uzaklatrmak mmkn olmutur. Grltnn bu nlemlerle kontrol altna alnamad durumlarda, iverenin uygun kulak koruyucular (KKD) ve bunlarn kullanmna ynelik talimatlar ve gerekli eitimleri vererek, maruziyet altndaki alanlarn gvenli (grltsz) bir ekilde alabilmelerini salamas gerekmektedir. zellikle tehlikelere kar uyarlara ynelik iletiimin salanmas gereken yerlerde, kulak koruyucularn koruma dzeyi grlt maruziyetine gre ayarlanmaldr. Bu nedenle bir ortamda ne kadar grlt olduu belirlenmeli ve kulak koruyucunun buna uygun frekansta olmas salanmaldr. Bunun yan sra KKD seimi yaplrken dier tehlikelerin ortaya kp kmadna da nem gsterilmelidir. Kirli ortamlarda 77

kulak ii koruyucular, kulak enfeksiyonuna neden olabileceinden uygun bir seenek olmayabilir. Grlt dzeyi 80 dBi aan iyerlerinde alanlara ie giri ve periyodik muayenelerde odyometri testi yaplarak salk gzetimleri yaplmaldr. Grlt dzeyi 85 dBi aan ilerde ise ie girite ve iin devam sresince alanlarn odyometrik incelemenin yan sra iitme muayenesi ile takibi gerekmektedir (daha ayrntl bilgi iin bkz. bu Rehberin Grltl Ortamlarda alanlarda Salk Gzetimi).

Kas iskelet sistemi rahatszlklar

Ergonomik sorunlar Tekrarlayan hareketlerin ve el emeinin youn olduu ilerde kas iskelet sisteminde hasarlanma riski yksektir. Madencilikte elle tama, byk ve ar nesneleri kaldrma ileri, uzun sreli tekrarlayan alma hareketleri, uygunsuz duru yaygndr ve kas-iskelet hasarlarna neden olabilir. Uzun sre ayn pozisyonda almak ar yorgunlua neden olur. Bu nedenle bata bel ars olmak zere madencilerde kas iskelet sistemi rahatszlklar yaygn olarak grlr.

Titreime bal gelien beyaz parmak sendromu

Ykleme birimleri, kamyonlar, kazyclar ve kepeler gibi mobil aralarn kullanm tm vcut titreim maruziyetine neden olur. Tm vcut titreimi ise zellikle bel omurlarnda ve disklerinde hasarlara neden olabilir ya da var olan sorunlar artrabilir. Haval kompresrler gibi delici aralarn kullanm da el-kol titreimine bal beyaz parmak sendromlarna neden olabilir. Beyaz parmak hastal, yaygn olarak El Kol Vibrasyonu Sendromu diye bilinen bir rahatszln bir blmn oluturur. Beyaz parmak hastal, damarlarda, sinirlerde, kas ve eklemlerde oluan, i gremezlie yol aan arl bir rahatszlktr. Ellerin titreim yayan donanmlardan etkilenmesi sonucunda oluan tekrar eden bir rahatszlktr. Madencilikte beyaz parmak hastal genellikle elle kullanlan martopikrler, dner aletler, haval delici tabancalar ve talama makineleri kullanlmas sonucu ortaya kar. retim makinelerinde olduu gibi bakm onarm ilerini yapan iiler de titreimli aletlere maruz kalmaktadrlar. Kaya krclar, poker ve kompaktrler, Kumlama, talama makineleri ve kesici diskler, Darbeli matkaplar, Yontma ekileri, Portatif testereler, Freze makineleri veya zmba tabancalar.

Bu makine ve ara gerelerin arasnda aadakiler bulunur:

Dzenli olarak
Gnde yaklak 15 dakikann zerinde bir sre boyunca darbe etkili ekipman kullanan; ya da Gnde yaklak bir saatten uzun sre baz dner ve dier hareketli makineleri kullanan bir alan ciddi risk altndadr. nk bu iiler titreim maruziyeti hakkndaki ilgili ynetmeliklerde belirlenmi maruziyet eylem snrnn muhtemelen zerinde bir deerde tehlikeye maruz kalmaktadrlar.

Hastaln iddeti, titreim maruziyetinin zelliine, alma yntemine, kiinin gemii ve alkanlklar gibi baka birka etkene daha baldr. 78

Titreimin el zerindeki etkisini belirleyen faktrler

Fiziksel Faktrler Titreimin hzlanmas Titreim frekans Her bir i gn iindeki maruziyet sresi te titreim maruziyetinin yaand yllar Aletlerin bakm durumu Biyodinamik Faktrler Tutma gcalann titreim yayan donanm ne kadar sk kavrad, Yzey alan, bulunduu yer ve ellerin titreim kayna ile temas eden ksmlar, El aletleri ile allan malzemenin sertlii, rnein talama ve apak alma ilemleri yaplan metaller, El ve kollarn vcuda gre konumu, Ele uyumlu ve yumuak sapl ara-gerece karlk sert malzemeler Bireysel Faktrler Operatr n aleti kontrol Makine alma oran Beceri ve verimlilik

Bireyin titreime duyarll Sigara, uyuturucu ve baz ilalarn (ergo trevleri, metiserjit, -adrenerjik reseptr blokrleri, bleomisin vb.) kullanm. Dier fiziksel ve kimyasal ajanlara maruziyet. Parmaklarda veya ellerde nceden var olan hastalk veya yaralanma

Eldiven, ayakkab, alma- Hastann yksnde parmaklarda ve ellerde olumu yaralanmalar, zellikle donma dinlenme sreleri dhil koruyucu uygulamalar ve donanmlar.

Belirtiler ve Bulgular Beyaz parmak hastal nbetlerini tetikleyen faktrler genellikle souk havalar veya souk nesnelerle temastr. Hastaln ilk evresinde genel olarak parmaklarda hissizlik ve karncalanma grlr. Bu durum ou zaman makine kullanldktan sonra dahi devam eder. Bir sonraki evrede parmak ularndan biri geici olarak beyazlaacaktr ve armaya balayabilir. Sonralar parmak ular daha sk beyazlayacaktr. Sonunda, dier parmaklar da beyazlamaya balar; ancak, baparmanzn etkilenme olasl azdr. Birka parmak beyazladnda, bu hastalk byk olaslkla geri dndrlemez bir aamaya gelmitir. Hastalar, saylar gittike artan ve gnn herhangi bir saatinde ortaya kan ar nbetleri geirir. Hastalar parmaklarnda dokunma duyusunu kalc olarak yitirebilir; bu hastalar iin bozuk para tutmak, dme iliklemek, ine iplik kullanmak ve ivi, vida benzeri kk nesneleri tutmak gibi gndelik ileri yapmak olanaksz hale gelebilir. Son evrede ise nekroza bal siyah parmak hastal ve amputasyon geliebilir. nlem Var olan alma yntemleri, daha dk dzeyde titreim yayan baka bir alternatifle deitirildiinde, yaplan deiiklik daima izlenmelidir. alann etkilenme sresi olabildiince ksa tutulmaldr. Bu durumda donanmlar her zaman yaplacak ie uygun ve yeterli performans gsterecek dzeyde olmaldr. El-kol vibrasyonunu azaltmak iin bir baka yntem titreimi azaltan tamponlu tutacaklarn kullanlmasdr. Bu tr ara-gere saplar titreim kaynandan, yani makineden mmkn olduunca ayrlr. Makinenin reticisine bal olarak, dekuplaj mekanizmas yayl, sngl veya titreimi dengeleyen sistemler eklinde olabilir. Tutma yerleri teknolojik bakmdan yenilenmi ise, retici bilgilerinin takibinin yaplmas hayati nem tamaktadr. Baz makineler otomatik dengeleyicilerle donatlmtr, bu donanmlar dengesiz ktlelerin yaratt sknty giderir. Bu durum dnel aftta yer alan bir konteyner iinde dzenlenen gevek elik toplarla elde edilir. Bir dengesizlik meydana geldiinde, toplar otomatik olarak kar denge kurmak zere belirli bir yerde toplanr, bir para dengesizlii giderir. Titreim ayrca titreimi nleyici kollar kullanlarak da azaltlabilir. Ara gere aparatlarnn doru seilmesi de titreim maruziyeti zerinde etkili olabilir. Emerkezlilie ve zmpara tann olas denge bozukluuna dikkat edilmesi gerekmektedir. 79

Krelmi testere ba zaman geldiinde deitirilmeli ya da bilenmelidir. Matkap ularnn hangi malzemeden olduu ve geometrisi de titreimin azaltlmasnda etkili olabilir. Bilenmi kesme paralar krelmi paralardan daha verimli alr ve bu nedenle de retim birimi bana etkilenmeyi azaltr. Makineyi kullanrken el zerinde etkili olan kavrama ve besleme kuvveti azaltlrsa, titreime bal etkilenme de azaltlr. Bu nedenle alanla titreim yayan makine arasndaki temas azaltlmak ya da ortadan kaldrmak amacyla i prosesini deitirmenin yollar zerinde dnlmelidir. rnein, tavana ya da duvarlara delik aarken destek ya da dayanaklarn kullanlmasyla maruziyet azaltlabilir. naat mhendislerinin kullanm iin mevcut uzaktan kumandal kanal kompaktrleri vardr. Bu kompaktrleri kullanan kiiler titreime neredeyse hi maruz kalmazlar. Titreim nleyici eldivenler yksek frekansl titreimin etkisini azaltabilir, ayn zamanda elleri scak tutarak semptomlar da iyiletirir. Ancak, eldiven kullanmak ayn zamanda tutu kuvvetini de arttracandan bir lde koruyucu zelliini olumsuz etkileyecektir. Eldivenlerin hastala yakalanma riskini azalttna dair bir kant yoktur; bu nedenle sadece titreim emen eldivenler kullanmak yeterli bir kontrol nlemi olarak deerlendirilmemelidir. alan el kol titreiminin olduu ite alacaksa veya alyorsa ie giri ve periyodik muayenelerde, Karpal tnel sendromu, tendinit vb. kas iskelet sistemi hastalklar gz nne alnarak bunlara ynelik incelemeler ek ve tamamlayc muayenelere katlmaldr. Tm vcut titreiminde ise; zellikle bel blgesi omurlar ve disklerindeki zedelenmeler gz nne alnarak, bel blgesine ait muayeneler ek ve tamamlayc muayenelere katlmaldr.

Karpal tnel sendromu (KTS)

KTS, karpal tneldeki medyan sinirin hastaldr. Fizyopatolojisinde, karpal tnelden geen medyan sinirin skmas olarak deerlendirilir. KTS zellikle aadaki ilerle ilikilendirilir: Tekrarlayan el hareketleri, Ellerin doal olmayan pozisyonlarda kalmas, Sk kavrama, Avu iinde mekanik stres, El kol vibrasyonu.

Belirtiler ve Bulgular Bu hastaln temel belirtisi baparmak, iaret parma, orta parmak ve yzk parmann radial yarsnda (3,5 parmak) aralkl uyumalardr. Genellikle bileklerimiz bkl bir ekilde uyuduumuz iin uyumalar genellikle geceleri ortaya kar. Uyumalar, elin kvrlmasn engelleyen el bilek ateli kullanm ile rahatlatlr. KTS, tekrarlayan hareketler ve zorlamalar nedeniyle ortaya kar, etkilenme kmlatif olabilir (Bu Rehberin son blmnde KTSnin tehisinde yararl olabilecek testler verilmitir.). nlem 80 Tekrarlayan basklardan kanmak, uygulanan kuvveti azaltmak ve kavray gevetmek. Ergonomik adan doru donanm kullanmak (i tezghlar, ara ve gerelerin saplar ile iler alann alrken bileini doal bir pozisyonda tutmasn salayacak bir biimde yeniden tasarlanabilir). El bilek ateli, bilein ntr pozisyonda tutulmasna yardmc olabilir. Uygun ekilde molalar vermek. leri alanlar arasnda dnml olarak yaptrmak.

Elleri scak tutmakrutin olarak yaplan basit egzersizlerle bilek eklemlerini stmak veya parmaksz eldivenler yardmyla elleri scak ve esnek tutmak.

Bel rahatszlklar
Bel rahatszlklar sk rastlanan mesleki yaknmalar arasndadr. Bu rahatszlklara her tr ite rastlanr. Her bir bel arsnn tam nedeni ok net olmayabilir, fakat yaplan ite genellikle aadaki zellikler grlr: Elle yaplan ar iler ve zellikle ar ve rahatszlk veren yklerin kaldrlmas, Yeralt madenleri gibi farkl yerlerde elle yk tama, Martopikr kullanmak gibi tekrarlayan iler, Uzun mesafelerde ara kullanma ya da zellikle koltuklarn uygun duruma getiril(e)medii ya da yeterince yatrl(a)mad durumlarda tmsekli yollarda ara kullanma, Alalmak, eilmek veya melmek (rnein dik durmaya yetecek alan snrl olduunda kt pozisyonlarda almak), Ar g gerektiren ykleri itmek, ekmek veya srklemek, Normal beceri ve snrlar alarak ve fazlasyla yorgunken almak, Scaklk ya da nem asndan olumsuz koullarda alma, Germe, dndrme ve uzanma.

Yeralt madenciliinde, genellikle alanlar sklkla ciddi bir ekilde eilmelerini ve dnmelerini gerektiren garip alma pozisyonlarn zorunlu klan ve baka yerde benzeri olmayan evresel kstlamalarla kar karya kalrlar. Ne var ki, eilme ve dnem faaliyetleri yerst madencilik faaliyetlerinde de karmza kmaktadr. Snrl yer (dikey ya da yatay boyutlarda) maden alanlarn uygun olmayan pozisyonlarda almaya itmektedir ve bu da hem fiziksel alma kapasitelerini hem de bel zerine uygulanan basky etkilemektedir. nsan bedeni bu tarz ortamlarda da almay srdrebilir; ancak olaan alma durumlardaki kadar iyi bir performans sergileyemez. Aslnda, (madencilik ortamnda olduu gibi) normalin dndaki iler ve evresel snrlamalara karn, iiler nemli derecede performans gsterebilmektedirler. Yerin kstl olmas (dik duracak mekn yetersizlii), alanlarn asimetrik hareketler (eilme bklme) yapmaya zorlanmasna neden olmaktadr. Buna ek olarak meknn yetersizlii, g kaynaklarnn var olmamas, alann kas sistemi zerindeki basky azaltmak iin kullanlabilecek mekanik aralarn (vinler, kaldralar, forkliftler, vs.) da saysn ve trlerini byk oranda snrlamaktadr. Bu noktada mekanik yardm alnmak istendiinde, genellikle o alma ortamna zel olarak retilmesi gndeme gelecektir ki bu da tipik bir ekipmann alnmasndan daha pahalya mal olmaktadr. Madencilik almalarndan pek ou alanlarn diz kme, eilme, melme ve/veya yere uzanma gibi pek arzu edilmeyen pozisyonlarda almalarn gerektirmektedir. Bu tarz alma durular yerst madenlerinde tamir ya da bakm ilerinden sorumlu personel ve kmr madenlerinde alak ya da orta ykseklikteki damarlarda alan her yeralt maden alan iin sk karlalan durumlardr. Madencilikte en nemli sorunlardan biri de malzeme akdr [hem malzeme retimi hem de aratrlp bulunmas (tedarik) asndan]. Malzeme aknn etkin bir ekilde salanmas yerstnde ya da yeraltnda olabildiince az tama hareketinin olmasyla ilikilendirilir. Sorunlu alanlar arasnda aadakiler bulunmaktadr: Kalabalk alma ortam, Dank giriler ve tedarik alanlar, Dzen ve tertibin kt olmas, Malzeme aknda gecikmeler ya da gerilemeler, Malzeme aknda engeller, 81

Arl 25 kgdan fazla yklerin el-kol gcyle kaldrlmas, Materyaller iin ar depolama sreleri, Malzemenin tek tek veya topyekn kaldrlp tanmas, Uygun noktalarda malzeme kaldrma donanmlarnn gereinden az kullanlmas, Depodaki para ya da malzemelerin alnmas iin ok fazla zaman gerekmesi, Ayn malzemenin birka ekilde tutulmas, Rayl tama sistemlerinde raydan kma.

Hem yerst hem de yeralt almalarnda tm vcut vibrasyonu da bel arsna neden olan bir baka faktrdr. Madencilik i kolunda tm vcut vibrasyonunun, damperli kamyon, dozer, kepe, kazc ykleyici, doldur-ta-boalt (DTB) aralar, yol dzleyici, vs. ara koltuklarndan aktarlan titreim gibi pek ok farkl kayna olabilir. Bu vibrasyon farkl krc tipleri, titreimli elek gibi titreim yayan makinelerin yannda hareket ederken ya da zerindeyken ya da baz loder tiplerini kullanrken ayaklardan vcuda geer. Vcudun farkl ksmlarnn doal bir (rezonans) frekans vardr. Eer kaynaktaki titreim frekans vcut parasnn rezonans frekansyla eleirse, titreim etkisi 4 kata kadar artabilir ve ciddi bel ars gibi hasarlara neden olabilir. Belirtiler ve Bulgular Sonular uzun sreli ar, gnlk faaliyetleri yrtme becerisinin azalmas ve malulen emeklilik olabilir. Kiisel yaknmalar arasnda gnlk ya da sk ar ve ar kesicilerin kullanm vardr. nlem Yklerin elle tanmasndan kanlmas, teknik yardm alnmas.

Pek ok durumda, zellikle yerst almalarnda, atlyelerde, lavvarlarda ve bast yksekliinin bulunduu dier yerlerde malzeme tama aralar kullanlabilir. Yeralt kmr madenleri gibi baz alma ortamlarnda malzemelerin tanmas sorununu zmek iin kolayca kullanlabilecek mekanik aralar bulunmayabilir. Yk tanmasndan kaynaklanan bel ars riskini azaltmann en iyi yntemlerinden biri mekanik aralardan yardm almaktr. Bu aralarn uygun ve etkili bir ekilde kullanlmasna zen gsterilmelidir. Bu balamda kullanlacak donanmn belirli zellikleri, kullanlaca ortam ve ekipman kullanacak kiilere uygun eitimin verilmesi gibi konular gz nnde bulundurulmaldr. Yeni tehlikeler yaratmaktan kanlmaldr. Mekanik yardm alnacak aralar; basit aralar, el arabalar ya da tekerlekli krikolar, konveyrler, kaldrma aralar, palet tayclar ve/veya farkl durumlar iin retilen yksek zellikli aralar gibi pek ok ekilde ve tipte olabilir. Bu aralarn hepsinin amac yk hafifletmek, tamay ortadan kaldrmak ve/veya malzeme tamay daha etkin hale getirmektir. Bu durum verimlilii artrrken yaralanma riskini de azaltmaktadr. Bu tr aralarn kullanlmas genellikle sz edilen faktrler zerinde olumlu etki yaparak geici ya da kalc maluliyet giderlerini azaltmasnn yan sra, verimlilii de artracaktr. Greceli olarak ksa bir zaman dilimi iinde bu aralarn maliyetini kartmak mmkn olur. Bu aletlerin doru kullanmna zen gsterilmezse, onlar kullanmann da belirli riskler ierebileceini aklda tutmak gerekir. Belirli bir yk iin kullanlan donanmn yaplan iin kapasitesine uygun olmas nemlidir. Ancak, ar kapasitesi olan donanm kullanmak da sorun yaratabilir; nk donanm hareket ettirmek iin daha fazla g uygulanmas gerekebilir. Kullanlan donanmn tanan malzemelere, yaplan ilere ve kullanld koullara uygun bir ekilde dikkatli seilmesi gerekir. Ayn zamanda eriilebilirlik ve kullanma kolayl da baar salanmas asndan kilit nem tamaktadr. iler uzak bir yerdeki mekanik arac pek arayp bulmazlar ya da zaman harcatan veya kullanmas zor aletleri pek kullanmazlar. Buna ek olarak, bu ara tiplerinin ounun dzgn kullanlmas iin dzenli bir ekilde denetlenmesi ve bakmlarnn yaplmas gerektiinin de unutulmamas nemlidir. 82

Mekanik yardm alnacak aralarn kullanlaca ortama da dikkat etmek gerekir. Eer malzeme tanmasna yardmc olsun diye forkliftler veya baka bir mobil donanm kullanlyorsa, yayalar iin yry yollar oluturmak ya da tama ii srasnda o alan geie kapatmak gerekebilir. alanlarn yaklamasn ya da destekli yklerin altnda durmalarn engellemek amacyla bariyerler konulmaldr. Alarmlar ya da uyar aygtlar alyor olmal ve/veya donanmlarn etrafnda alan kiilerin duyup, grebilecei dzeyde olmaldr. Ekipmann bu alanda kolayca manevra yapabilmesi iin gei yollarnda engellerin olmamas gerekmektedir. Eer belirli alanlarda manevra yapmay zorlatran yer kstlamalar varsa, manevra yeteneini artrmak iin drtl dner teker ya da tekerlekler kullanlabilir. Son olarak da, bu mekanik aletleri kullanacak alanlarn uygun bir ekilde eitilmesi gerektii de gz nnde bulundurulmaldr. Tm alanlarn ekipman kullanmna ynelik gvenli alma prosedrlerinden ve uygun alma yntemlerinden haberdar olmas gerekmektedir. Her ne kadar madencilik sektrnde geleneksel mekanik aletlerin kullanmn zor ya da olanaksz hale getiren benzeri olmayan alma ortamlar olsa da, bu aletlerin kolay ve etkili bir ekilde kullanlabildii pek ok yer de vardr. Aada bunun birka rnei verilmitir: Malzeme kaldrmak iin kaldra kullanlmas. Madenlerin alma ortamnda nemli oranda baarl olan tekniklerden biri (hem yer alt madeninde hem de yerstnde) ar para ya da malzemelerin kaldrlmasna yardmc olmak amacyla kullanlan standart vin mekanizmalardr. Pek ok madende merkezi ykleme ve boaltma noktalarnda vinlerin kullanlmas, ar nesnelerin elle kaldrlmas sorununu byk oranda zmtr. Kaldrma yastklar. ok ynl aralardr ve nemli oranda yk kaldrma kapasitesine sahiptir. Dier kaldrma aralarna gre daha hafiflerdir ve sndrldklerinde tanmas kolaydr. Kaldrma yastklar tayc bant makaralarnn bakm iin konveyr bantlarn kaldrlmas amacyla kullanlabilir. Baz madenlerde kaldrma yastklar yeraltnda raydan kan aralarn yeniden raya oturtulmas iin kullanlmaktadr. Kaldrma yastklar raydan kan arac kaldrmak iin kullanlabilir ve bu ekilde ara kolayca ray zerine oturtulabilir. Yastk daha sonra sndrlerek aracn raylar zerindeki yerini uygun bir ekilde almas salanabilir. Ar nesnelerin tanmas. Forkliftler ar nesnelerin kaldrlmas iin kullanlan uygun donanmlarn tipik bir rneidir. Forkliftler nesnenin basite palete yklenerek kolay bir ekilde depolama alanndan tanmasn salar. Bu yaklamn etkin bir ekilde kullanlmasndaki kilit noktann hem ykn bulunduu depo alannn hem de forklift paletinin alann bel hizasnda bulunmas olduu unutulmamaldr. Bu durum da yk kaldrma ilemindeki riski en aza indirir ve dik bir durula yaplmasn salar. Bu sayede bel zerindeki bask nemli oranda azaltlm olur. Seyyar kaldrma aralar. Maden ocaklarndaki mekanik atlyeleri genellikle, hemen raftan alnp kullanlabilecek seyyar kaldrma aralar gibi yardmc makinelerin bulunabildii yerlerdir. Grgr vin, vin, el arabas, transpalet, yk paletli manuel istif arabas ve forkliftler; atlye ve yer st bakm tesislerinde kullanlmas ok kolay mekanik yardmclardr. Bakm ileri iin genellikle rahatsz pozisyonlarda durulduundan mmkn olan her yerde makine yardmna bavurulmas zellikle nem tar. Mermer ileme tesislerinde blok ve fayans kaldrma zor ve potansiyel tehlikeler barndran bir ortamda (kesme makinesinin yannda) yaplan ar bir itir. Pnmatik ve vakumlu aralar bu tip bir iin yaplmasnda kullanlabilir ve mevcut riski de nemli oranda azaltr. Yaplan i iyi organize edilmeli, doal olmayan pozisyonlarda tama ve kaldrma ilemi asgariye indirilmelidir. ler doru pozisyonda yani genellikle alann kulak, omuz ve kalasnn dz bir hat zerinde oluu duru eklinde yaplmaya allmaldr. rnein bir yeralt madeninde bu durum raylarla yaplan tama ileminin alanlarn alt alana olabildiince yakn bir yere uzatlmasyla baarlabilir. Bir doal ta ileme kuruluunda

83

fayanslar zeminden kaldrma gereksinimini ortadan kaldracak uygun bir stand ya da platformun seilmesiyle yaplabilir. Yaplan tm elle kaldrma ve tama ilemleri iin ykn sk bir ekilde kavranmas gerektii unutulmamaldr. Kaygan yzeylerin olumas engellenmeli ve kaymayan izmeler kullanlmaldr. Kaldrma teknikleri kullanlmaldr (kaldrma ileminin nasl gvenli yaplaca konusunda alanlar eitilmelidir). Aadaki durumlarda kaldrma ileminin iki kii tarafndan yaplmas uygundur o Bir kaldrma ekipman, vin ya da dier mekanik yardm alnabilecek cihaz bulunmadnda, o Tek kiinin kaldrabileceinden daha ar bir yk olduunda (genelde 25 kilodan fazla ykler), o Yk iki kiinin kaldrabileceinden daha ar olmadnda (genelde 50 kilodan daha hafif ykler), o Ykn elle tanmas zor ya da boyutu ok byk olduunda, o Ykn arl nesnede eit bir ekilde dalmamsa.

Baz yklerin ekil ve arlklarnn iki kiinin kaldrma kapasitesini aabilecei de unutulmamaldr. Birden ok kiiyle yaplacak tm kaldrma ilemlerinde, kaldrma ileminin nceden planlanarak bu ileme katlan herkesin ne yaplmak istendiini, bunun iin kullanlacak yolu bilmesini salamak nemlidir. Bu yolla bir kiinin zerine ok yk binmesinin nne geilebilir: Ar eilmekten kanmak iin dirsek yksekliine yakn yksekliklerde allmaldr. Olabildiince bast yksekliklere uzanmaktan ve dizst kmekten kanlmaldr. Doal olmayan pozisyonlarda almaktan kanlamad durumlarda, dnml, farkl iler yaplmal, esneme hareketleri yaplmas ve sk sk ksa aralar verilmesi salanmaldr. Uzun sreler boyunca sert yzeylerde diz kmekten kanlmaldr. Zorunlu durumlarda dizlik kullanlmas salanmaldr. Duru zelliinin, omurgann ve iskelet sisteminin salnn korunabilmesi iin dikkat edilmesi gereken balca noktalar unlardr: 1. Arlk kaldrma ilemine geilmeden, arln kaldrlaca yol zerinde bulunan hareketi engelleyecek her ey yoldan kaldrlmaldr. 2. Salkl bir erikin iin optimum kaldrma ykseklii yerden 40 santimetredir. Bu nedenle 40 cmden daha fazla kaldrmay gerektiren btn cisimler iin uygun ykseklikteki bir platform kullanlmaldr. 3. Ritmik hareket etmelidir. Yrrken ban zerindeki kitabn dmesini engelleyecek bir hareket ve yrme biimi en uygun yry eklidir. 4. Dik yrme ve dik oturma alkanlk haline getirilmelidir. 5. Sandalye ve yataklarn uygun ergonomik zellikte olmas salanmaldr. 6. ne doru eilerek arlk kaldrmaktan kesinlikle kanlmaldr. 7. Sarkk, kontrolsz hareketlerden kanlmaldr. 8. Dengesiz yklenmi yklerin tanmasndan kanlmaldr. Tanan ykn iyi dengelenebilmesi gerekir. 9. Ayakta dururken daha fazla g harcamanz gerektiinde ne doru zorlanmadan daha ok geriye doru zorlanma yntemi kullanlmaldr. 10. Uygun kaldrma, itme ve ekme hareketi iin ayaklar birbirinden ayr ve dengenin salanabilmesi iin mutlaka bir ayan nde olmas zorunludur.

84

11. Arlk kaldrrken, iterken ve ekilirken kollar gvdeye yakn tutulmal ve dizlere kuvvet verilerek uygulama yaplmaldr. 12. Arln olabildiince gvdeye yakn tutulmas salanmaldr. 13. Srt her zaman dz tutulmaldr. 14. Arlk kaldrma ilemine diz bkk ve srt dz durumda kaldrma ncesi duru biiminde balanlmaldr. 15. Bir kiinin kendi arlnn yarsndan fazla bir arl kaldrmas, ekmesi ya da itmesi sakncal olabilir. Ya grubuna ve cinsiyete gre nerilen deerlerden daha fazla arlk kaldrlmas ya da arlk kaldrrken uygun teknik kullanlmamas kas iskelet sistemiyle ilgili sorunlar yaratabilir. Ya Gruplar ve Cinsiyete Gre Yk Kaldrma Snrlar Ya Gruplar in Yk Kaldrma Snrlar (Kg) Ya Grubu Cinsiyet Erkek Kadn 14-16 15 10 17-18 19 12 19-20 23 14 21-35 25 15 36-50 20 13 51 ve zeri 16 10

Aslnda kaldrlabilecek arlk deerlerinin hesab ok daha karmaktr. [Bu konuda daha ayrntl bilgi iin NIOSH Kaldrma Eiti ile ilgili bilgilerin bulunduu (Pala K., Vaizolu S., Gler ., 2004), ve (Aslanhan, B. 2004) kaynaklardan yararlanlabilir]. Tm vcut titreiminin nlenmesi Koltuklar; operatrn bindii makinelerde uygun oturaklarn bulunmas salanmaldr. Koltuk tasarmnn iyiletirilmesi titreimin etkisini azaltabilir. Ara koltuklarnn doru bir ekilde ayarlanmas konusunda operatrlere talimatlar verilmelidir. Makinelerin bakm onarm planna ara koltuu ve aracn sspansiyonu da dhil edilmelidir. Ara pedallarnda ve direksiyonlarnda titreimi snmleme malzemesi kullanlmaldr. Yetersiz ya da bozuk paralar uygun paralarla deitirilmelidir. Ara operatrleri arasnda i rotasyonu yaparak etkilenme sresi azaltlmaldr. Dzenli fiziksel egzersiz yapmak nerilmeli ve desteklenmelidir. Bu konuda i yerlerinde spor salonlar gibi olanaklar salanmaldr.

Epikondilit
Epikondilit ya da tenisi dirsei madencilikte en sk karlalan hastalklardan biridir. Epikondilit, tekrarlanan hareketlerin kol kaslar zerinde yapt bask nedeniyle ortaya kar. Epikondilit tm maden alanlar arasnda yaygn grlen bir hastalktr. Tenisi dirsei yalnzca spor faaliyetleri srasnda ortaya kan bir yaralanmayla ilikilendirilmez; ayn zamanda ar ar ykler kaldrlmas nedeniyle gerekleen kas yrtlmas ya da zedelenmesi de bu hastaln kolayca olumasna neden olabilir. Fiziksel basknn ani bir ekilde gereklemesi ve ar olmas epikondilitin balca nedenidir. Bu hastala neden olan faaliyetin uzun sre yaplmamasndan baka bir tedavisi yoktur. Dirsek altna uygulanacak sk bir bandaj semptomlar hafifletmeye yardmc olabilir; ancak bu ayn zamanda daha fazla bask uygulanmasn kolaylatrarak daha fazla hasara da neden olabilir. Tekrarlayan bir ekilde hasarn meydana gelmesi iyilemeyi gletirir. 85

nlem Mekanize alma, ekme ve kaldrma ekipmanlarnn kullanlmas ve elle kaldrma ilemlerinin yaplmamas. alanlar arasnda rotasyon yaplmas maruziyet orann azaltr; gvenli kaldrma teknikleri konusunda eitim verilmesi ve ani hareketle yk kaldrmaktan kanlmas hastaln insidansnn drlmesine yardmc olacaktr.

Bursit
Bursit, eklemlerde ortaya kan bir baka kas iskelet sistemi hastaldr. Bursalarntendonlarn (kas kirilerinin) ve kemiklerin birbirlerine yaslandklar yerde srtnmeyi engelleyen sinovyal sv keseciklerinin enflamasyonudur. Hastalk madenciler arasnda, zellikle de dar alanlarda el-kol gcyle allmas durumunda yaygn olarak grlr. Enflamasyon ve ar enfeksiyona dnebilir. Bursit vcudun deiik blmlerini etkileyebilir, ancak madenciler arasnda yaygn olarak srekli diz travmasna bal olarak grlr (beat knee). Bursit uzun sreler boyunca diz kmek, diz eklemlerinin fleksiyonu ve darbe grmesi nedeniyle olur. Hastalk, dirsek ve dier eklemlerde de geliebilir. Tedavisi dinlenerek ve arl blgeye buz uygulanmas yoluyla yaplr (sarg bezi kullanlmamaldr). Enfeksiyon phesi varsa, antibiyotik tedavisi gerekebilir.

Toza bal gelien meslek hastalklar

Hastaln nerede geliecei ya da hastaln tr, partikllerin boyutuna ya da solunan maddenin ne olduuna ve solunum yollarnda ya da akcierlerde nereye kadar gittiine baldr. Maruziyetin etkileri, st solunum yollarnn irritasyonu ile kronik enflamasyonundan pnmokonyoza ve akcier kanserine kadar deiiklik gsterir. Baz olgularda daha byk paracklar burunda veya geni hava yollarnda tutulabilir. Fakat daha kk paracklar akcierlere kadar ular. Bu paracklar bazen znerek kana karabilir. znemeyen daha byk boyuttaki paracklar genellikle vcudun doal savunma mekanizmalar tarafndan dar atlr. Vcudun solunum yoluyla iine alnan paracklardan kurtulmak iin kulland ok eitli yollar vardr. Solunum yolundaki mukus parac kaplayarak ksrkle dar atlmasn kolaylatrr. Paracklar akcierlere ulatnda, burada bulunan zel sprc hcreler bu paracklar kaplar ve zararsz hale getirir. Solunan paracklar, hangi maddeden yapldklarna bal olarak, vcutta farkl tepkiler doururlar (daha ayrntl bilgi iin bkz. SGP projesi kapsamnda hazrlanan Meslek Hastalklar ve le lgili Hastalklar Tan Rehberi). Solunabilir ajanlar (gazlar, buharlar, tozlar ve dumanlar) Madencilikte eitli gaz, toz, duman, buhar ve aerosoller gibi solunabilir ajanlarn salnm sz konusudur. Bu ajanlar irritanlar, kimyasal asfiksanlar, fibrojenler, alerjenler, kanserojenler ve sistemik toksinleri olutururlar. En sk grlen hava kirleticiler solunabilir kmr tozu ve kristal silikadr. Zararl ajanlara maruziyet, akcierlerde akut hasara, pnmokonyozlara ve solunum fonksiyon bozukluuna neden olabilir. Baz hava kirleticileri akcier kanserine neden olabilir. Baz inhalasyon zararllar, akcierin yan sra, sistemik etkilere de neden olabilir. Baz asfiksanlar yksek konsantrasyonlarda, oksijenle yer deitirerek saniyeler iinde lme neden olabilirler. Yeralt kmr madenciliinde kapal alan ve bu kstl alan iindeki havalandrma akmlar, hava kirleticiler iin tayclk yapabilir. zcler ve temizlik maddeleri, poliretan spreyler, yaptrclar, emlsiyon svlar ve madencilikte kullanlan dier rnler eitli tehlikeler ierebilir. Dizel egzoz 86

dumanlar, iyi havalandrlmayan alanlardan kaynaklanan karbondioksit veya metan da solunum zarar olutururlar. Paracklar Serbest kristal silika maden ve ta oca alanlarnn en sk karlatklar tozdur. Silika ieren kayalarn delinmesi, paralanmas patlatlmas veya ince silika paracklarnn pulvarize edilmesi gibi ilemler srasnda solunabilir silika paracklar oluur. Kumta % 100, kayrak % 40, granit% 30a kadar silika ierebilir. Madencilik faaliyetlerinde oluan tozun byk ounluu, patlatma ve sonrasnda da buralardaki buldozer, paletli vin ve benzeri aralarn almasyla iri, ap 10 mden byk paracklardan meydana gelir. Mermer ve doal talarn kuru kesim ve talama ilemleri de bu boyutlarda toz retebilir. Toprak yol zerinde, farkl trde atk ynlar zerinde ve yeraltnda galerilerde rzgr esmesi sonucunda da parack oluur. Daha byk boyuttaki bu paracklarn kiinin sal zerinde etkileri olduu kadar rahatszlk verici oluu, grmeyi engelledii de unutulmamaldr. Toz bastrma yntemleri kullanldnda veya gzle grnmese dahi kk paracklara bal salk riskinin sz konusu olabilecei unutulmamaldr. Talarn veya kayann krld veya paraland blgelerdeki toz dzeylerini ve tozun ieriini saysal olarak saptamak amacyla bilimsel aratrma yaplmaldr. nce tozun varlnn gstergelerinden birisi de dokunulmam dz yzeylerde birikmesidir. Ara egzozlarndan ve seyyar ekipmanlardan kan ince paracklar da madenlerdeki toz kaynaklar arasndadr. Silisyum (Si) yer kabuunda oksijenden sonra en yaygn bulunan elementtir. Ayn zamanda silisyum dioksit (SiO2) olarak da bilinen bileke silika, silisyum ve oksijen atomlarndan oluur. Mermer, kumta, akmak ve kayaan ta (arduvaz) gibi pek ok kayacn ve baz metal filizlerinin iinde bulunur. Silika kumun temel bileenidir. Ayrca toprakta, inaat harlarnda, alda ve agrega ierisinde de bulunur. Bu malzemeler zerinde yaplan kesim, krma, paralama, delme, talama veya andrc patlatma ilemleri sonucunda ince silika tozu aa kar. Silika halde bulunur: kristalin, mikrokristalin (veya kriptokristalin) ve amorf (kristalin olmayan). "Serbest" silika, dier elementlerle karmam saf silisyum dioksitten oluur; te yandan silikatlar (rn. pudra, asbest ve mika) SiO2nin kayda deer oranda katyonlar ile bileimidir. Kmr tozu; yeralt ve yerst kmr madenleri ve kmr ileme tesislerinde karlalan bir tehlikedir. Kark bir tozdur; kmrn yan sra silika, kil, kireta ve dier mineral tozlar da ierebilir. Kmr tozunun bileimi kmr damar, evredeki tabakalarn yaps ve madencilik yntemlerine bal olarak deiir. Kmr tozu, kesme, patlatma, delme ve tama ilemleri srasnda oluturulur. Kmr tozu kmr iisi pnmokonyozu (KP)na neden olur ve kronik bronit, amfizem gibi kronik solunum yollar hastalklarnn oluumuna katkda bulunur. Antrasit gibi karbon ierii yksek olan sert kmrlerde, KP riski daha yksektir. Kmr tozuyla baz romatoid reaksiyonlar arasnda da iliki vardr (Progressif Masif Fibrozis+Romatoid Artrit=Caplan Sendromu). Kmr, damarndan krlarak alndnda kmr tozu oluur. Kmr tozu ayrca patlatma, delme veya nakliye ileri srasnda da oluur. Yer st kmr madenciliinde alanlar, kaya deliciler ve delicilerin yardmclar silikoz asndan en yksek risk grubunu oluturmaktadr. Kmr tozu 50nin zerinde farkl element ve bunlarn oksitlerini ierir; ayrca mineral ierii de damardan damara farkllk gsterir. Aratrmalar, kmrn sertliinin madencilikte oluan toz miktar zerinde etkisi olduunu ve toz kontrol iin benimsenen yaklamlar da etkilediini gstermitir. Kmr retimi ve nakliyesi ilerinin herhangi hepsinde toz oluur. Ykleyici, kepe, dozer, dragline ve kamyon gibi yer stnde kullanlan ekipmanlar da toz yapar. Galerilerde ve pasa toplama sahalarnn etrafnda ve ykleme ilerinde ortaya 87

kan tozdan etkilenmeye bal nemli salk sorunlar oluur. Yer alt maden ocaklarnda kaya iinde alan galerilerde, ak ocaklarda da maden zerindeki rtnn kaldrlmas ilerinde yksek oranda silika maruziyeti gerekleebilir. Belirtiler ve Bulgular Silikoz, yllar boyu silika tozu soluyan insanlarda gelien ve bilinen en eski meslek kaynakl akcier hastaldr. Silikoz; alfa kuvars, kristobalit veya tridimit halinde bulunan kristalin silisyum dioksit ierikli ince, solunabilir tozun (ap 10 mikrometreden kk) akcierlerde birikmesi sonucunda geliir. Semptomlarnn ortaya kmas iin uzun yllar (20 yllk) etkilenim olmas gerektii bilinmektedir. Fakat madencilik gibi youn tozun olduu i kollarnda yldan ksa bir srede semptomlar grlebilir. Semptomlar, ksrk ve nefes darlna yol aan bronit hastalnn ilk belirtileri olabilir. Takip eden be yllk sre iinde nefes darl ktleebilir ve akcierlerdeki hasar nedeniyle kalp zerindeki bask artacandan bu hastalk kalp yetmezliine neden olabilir. Silikozun kesin tedavisi yoktur, fakat hastaln ilk evrelerinde silika solunumu durdurulursa hastaln ilerlemesi engellenebilir. Silikoz ile birlikte gelien Romatoid Artrit ya da Tberkloz prognozun kt olacann habercisidir (Fiek, G., Piyal, B. 1989). Kronik obstruktif akcier hastal yaygn olarak ayn anda grlen ve solunum yolunun daralmasyla kendini gsteren akcier hastalklar kronik bronit ile amfizemin birlikte gelimesinden ortaya kar. KOAH, akcierlere hava aknn kstlanmasna yol aarak nefes darl yapar. nlem Yerine koyma (ikame), tehlikeli emisyonlar nlemenin en iyi yoludur; fakat madencilik sektrnde pek ok durumda ikame yntemi uygulanamaz. Kontrol nlemlerine aadaki rnekler verilebilir: o Toz bastrma perde ve barajlar, o Sulu delme, o Tozun olutuu noktada su spreyi kullanlmas, rnein ta kesme makinelerinde, o Yeraltnda galerilerde ve ak ocaklarda oluan tozu kimyasal maddeler ile katlatrma (kalsiyum klorr veya polimer bilekeleri) o Havalandrma: Operatre giden hava hzn arttrmak ve tozun geriye doru tanmasn nlemek iin perde yerletirilmesi dahil Uzunayak allan ocaklarda, aadan yukarya ilerleyen havalandrma (havann malzeme nakliyesi ile ayn ynde ilerletilmesi) kullanlmas ve taban yolunu ek temiz hava girii yaplmas, o Kuru hava filtreleri ve toz toplama perdeleri, o alann yaltlmas (izole edilmesi): Mekanize ocaklarda; uzaktan kumanda kullanm ve operatrn toz kaynann kar ynne yerletirilmesi(srekli ve uzun ayak madencilik sistemlerinde yaygn olarak kullanlr), Yer-st tesislerinde kullanlan donanm zerine evresel kabinler konmas, Toz kayna ynnde bulunan alan saysn azaltmak iin kesme veya patlatma saylarnn deitirilmesi, o Delici ularn tasarmnn iyiletirilmesi ve delici ular ve kesicilerin bakmnn yaplmas ve keskin tutulmas, o Yeraltnda ve bina ilerinde kullanlan ekipmanlarn motorlarnn bakmnn uygun ekilde yaplmas ve iri paralarn ekilmesini en aza indirmek nem tar.

88

yerindeki dier kirleticilere gereksiz yere maruz kalmamak iin kiisel hijyene zen gsterilmelidir (kirleticilerin az yoluyla almn engellemek iin iyerinde yeme, ime ve bardak, fincan, vb. bulundurulmasna izin verilmemelidir). Solunum maskeleri ve dier KKDlerin kullanm, mesleki solunum maruziyetlerini nlemek iin bavurulan en az tatmin edici yntem olarak grlmektedir. KKD ancak, teknik kontroller ve toplu koruma nlemleri yerine getirildikten sonra geri kalan tehlikeyi kontrol altna almak iin kullanlmaldr. Toz maskesi kullanlyorsa, maskelerin, ortamda var olan tozun (veya dier tehlike unsurunun) boyutu ve trne gre uygun dzeyde kontrol salayp salamadklar deerlendirilmelidir. Maskeyi kullanacak kiilere eitim verilmesi ve maskelerin kiinin yzne tam oturup oturmad da kontrol edilmelidir (Sakall olmann ok iyi bir maskenin koruyuculuunu azaltaca gz nne alnmaldr).

Yksek tehlike ieren tozlar (asbest gibi) sz konusu olduunda kullan-at tipi veya her kullanmdan sonra ykanan i kyafetleri kullanlmaldr. yerinden ayrlmadan nce du almak ve temiz kyafetler giymek, tehlikeli maddelerin bulamasn ve evlere tanmasn engeller.

Asbeste bal gelien meslek hastalklar

Asbest; asbest madenlerinde ve yapsnda asbest de bulunan cevherin madenciliinde grlr. Asbestoz (pnmokonyoz), havayolu hastal, akcier kanseri ve mezotelyoma riskini artrr. Asbest, aranan fiziksel zellikleri nedeniyle ticari amala kullanlan alt dizi doal silikat mineraline verilen isimdir. Hepsinin ortak zellii asbestin lifsi, uzun, ince kristal yapsdr. ABde asbestin her trl kullanm ile asbest rnlerinin karlmas, retimi ve ilenmesi yasaklanmtr. Asbest; sesi emme, ortalama gerilme direnci ile s, elektrik hasarna ve kimyasal hasara dayankl olmas zellikleri nedeniyle 19. yzyln sonlarndan itibaren imalat ve inaat sanayisinde giderek yaygnlamtr. Son yzylda kullanm 500-1000 kat artmtr (Bilir, N., Yldz, A. N. 2004). Yangna ve sya dayanm iin kullanldnda asbest lifleri ounlukla imento ile kartrlr veya kuma veya keelerin iine dokunur. Asbest gemite, yksek slarda elektrik yaltm saladndan elektrik frnlarnda ve yaltm gerektiren kablolama ilerinde, ayrca alev geciktirme ve yaltm zellikleri ile gerilime direnci, esneklii ve kimyasallara kar direnci nedeniyle de bina yapmnda kullanlmtr. Asbest madencilii ve ileme ileri haricinde en olaan asbest maruziyeti, yapmnda asbest kullanlm yer st tesis binalarndan veya binalarda kullanlan yaltm rnlerinden kaynaklanr. Bir hareket sonucunda, rnein makinelerin yayd titreim, kaplarn alp kapanmas ve hava akm nedeniyle asbest lifleri serbest kalabilir. Bina ykm ve tadilat ilerinde daha nemli oranda maruziyet gerekleir: asbest varlndan kukulanlyorsa alanda daha gvenli alma konusunda bir uzmana danmak gerekir. Belirtiler ve Bulgular Asbest liflerinin solunmas akcier kanseri, mezotelyoma (eskiden nadir grlen, amfibol asbest maruziyeti ile arasnda gl bir iliki kurulan en ok plevrada grlen bir kanser tr) ile asbestozis (bir tr pnmokonyoz) gibi ciddi hastalklara yol aabilir. Yksek younlukta asbest liflerine uzun sre maruz kalnmasnn salk sorunlarna yol ama olasl daha yksektir. Asbestozis, asbest liflerinin fazla miktarlarda solunmas sonucunda geliir. Hastaln patogenezi progresif ve geri dnszdr. Solunum yetmezliiyle sonulanr. Ar olgularda asbestozis pulmoner HT ve kalp yetmezliinden lme yol aar. Asbest paracklarnn solunmas yalnzca asbestozisin 89

balangcndan sorumlu deil, ayn zamanda pek ok olguda son derece progresif ve lmcl bir kanser tr olan mezotelyomaya neden olabilir. Mezotelyoma nadir rastlanan, vcuttaki pek ok i organnn yan sra gs ve karn boluunun duvarlarn evreleyen ve koruyan mezotelyuma saldran bir kanser trdr. Hastaln iyi huylu olgular genel olgularn iinde ok kk oranda kald iin bu terim hemen hemen her zaman kt huylu mezotelyomay anlatmak iin kullanlr. Hemen daima asbest maruziyetine bal plrezi ile seyreden bir tablodur. zellikle, ok kk, mikroskopik asbest liflerinin solunum veya sindirim yoluyla vcuda alnmas sonuta mezotelyoma geliimine neden olur. Hastaln latans allmadk derecede uzundur. Asbeste maruz kalan kiilerde asbest ile ilikilendirilen hastalk belirtileri, asbest maruziyetinden sonraki yirmi ila elli yl boyunca gelimeyebilir. nlem Yalnzca zel eitimli alanlarn asbestle almasna izin verilmeli, alanlarn uygulayacaklar alma prosedrnn ve kullanacaklar uygun KKDn bir uzman tarafndan belirlenmesi gerekir. ABde asbestin her trl kullanm ve asbest karlmas, retilmesi ve ilenmesi yasakland iin asbest ierikli rnlerin Trkiyede bulunma ve kullanma olasl da azalmtr. Bu nedenle, gnmzde temel olarak asbeste tadilat ve ykm ilerinde maruz kalnmaktadr. Latans uzamakla birlikte, modern kontrol yntemlerinin uygulanmasndan nce gemiteki bir maruziyete bal olarak hastalk geliebilir. Trkiyenin baz blgelerinde asbest kayalarn iinde bir bileen olarak bulunur. Prof. Dr. zzettin Bar, Anadolu Blgesinde yapt aratrmalarda, toprakta bulunan baz minerallerin de (Erionite gibi) asbest gibi mezotelyomaya neden olduunu saptamtr. Anadolunun baz yrelerinde beyaz toprak ad verilen bu mineralleri ieren toprak, sva ve boya malzemesi olarak evlerin duvarlarna srlmekte ve bu nedenle bu blgelerde mezotelyoma sk grlen bir hastalk olarak karmza kmaktadr. Son yllarda yaplan almalarda SV ad verilen virsn mezotelyoma geliimi ile ilikili olabilecei bildirilmitir (Bar, . 2011 http://www.mesotheliomatr.org/halk/halkicin.php.). Bu asbest doal sreler sonucunda serbest kalarak mevcut maruziyete katkda bulunabilir. Asbest ieren kayalar, kmr ve mermer madenlerinin bulunduu blgelerde pek grlmez. Dizel motor egzozu; Gaz, duman ve partikl maddelerin bir karmdr. En tehlikeli gazlar karbon monoksit, azot oksit, azot dioksit ve slfr dioksittir. Aldehitler, yanmam hidrokarbonlar gibi birok uucu organik bileikleri (UOB),polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH) ve nitro-PAH bileiklerini de (N-PAH) ierir. Azot oksitleri, kkrt dioksit ve aldehitler akut solunum irritanlardr. PAH ve N-PAH bileiklerinin ou kanserojendir. Dizel egzoz partiklleri (DEP) genellikle kk apl (<1 mm), solunabilir karbon paracklarndan oluur. DEPne maruz kalan alanlarda akcier kanseri riskinin artrd saptanmtr(Daha ayrntl bilgi iin SGP kapsamnda hazrlanan Meslek Hastalklar ve le lgili Hastalklar Tan Rehberi ne baknz). Gazlar ve Buharlar Tabloda madenlerde doal olarak sk grlen gazlar listelenmitir. En nemlileri kmr madenlerinde metan ve hidrojen slfr, uranyum ve dier madenlerde ise radondur. Oksijen eksiklii de baka bir sorundur. Metan yancdr. Kmr madeni patlamalarnn nedeni ou zaman budur. kinci srada kmr tozu patlamalar gelir.

90

Kmr ocaklarnda meydana gelen tehlikeli gazlar ve salk etkileri Gaz Metan (CH4) Karbon monoksit (CO) Hidrojen slfr (H2S) Oksijen eksiklii Patlama rnleri Dizel egzozu Salk etkileri Yanc, patlayc, basit boucu Kimyasal boucu Gz, burun, boaz tahrii, akut solunum depresyonu Anoksi Solunum irritan Solunum irritan, akcier kanseri

Dier tehlikeli gazlar dizel motor egzoz gazlar ve patlatma yan rnleri olan solunum irritanlardr. Karbon monoksit sadece motor egzoz rn deil, maden yangnlarnn da sonucudur. Ocak yangnlar srasnda CO lmcl konsantrasyonlara ulaabilir. Bunun yan sra patlama tehlikesi de oluturabilir. Azot oksitleri (NOx) dizel motor egzozu ve patlatma bir yan rn olarak oluur. Oksijen eksiklii birok ekilde oluabilir; metan gibi baz dier gazlar tarafndan yer deitirebilir veya yanma ya da havalandrma sistemindeki mikroorganizmalar tarafndan tketilebilir.

Mesleki Astm
Mesleki astm, iyerinde var olan bir alerjene aylar veya yllar boyunca sren duyarllk (sensitizasyon) sonucunda gelien, geri dndrlemez bir hava yolu tkankldr. Madencilik sektrnde alerjenlerden etkilenme, ahap salamlatrma (tahkimat) kullanlan madenlerde sz konusu olabilir. Kullanlan ahap ilal ise, alanlar izosiyanat kaynaklarndan veya sentetik reinelerden etkilenebilir (baz ahap ilalama proseslerinde arsenik bilekeleri kullanlabilir). Bu nedenle, yaplan ilalamann uygunluunu deerlendirmek nemlidir. Mermer ileme kurulularnda ise, dolgu ilerinde kullanlan polyester ve dier sentetik reineler de tehlikeli olabilir. Kf sporlar, evlerde ve iyerlerinde bulunan tozun ortak bileenidir. Fakat sporlar ok byk miktarlarda bulunduklarnda alerjik reaksiyonlara ve solunum sorunlarna yol aabilirler. Kayda deer kf oluumu iin ortamda bir su kayna (nem veya yerlerdeki su olabilir), bir besin kayna ve reyebilen bir varlk olmaldr. Kf kolonileri yaygn bir ekilde maden duvarlarn kaplayabilir, ahap malzemeler zerinde rmcek a gibi yaylabilir. Parlak renkli grnen kfler (turuncu, sar ve mor) veya jelimsi bir halde bulunan kfler zellikle endie yaratmal, saptanmal ve deerlendirilmelidir. Madenci Astm Kmr tozuna bal geliebilir ve astm her trl toza maruziyet nedeniyle ktleebilir. Belirti ve Bulgular Astmn iki bileeni vardr. Birincisi altta yatan kronik enflamasyondur. Dieri de dnemsel ataklardr. Belirtiler arasnda kiiyi yrmek ve hafif ykleri tamak gibi en basit ileri yapmaktan bile alkoyabilecek ciddi nefes darlklar vardr. Bu hastaln baz madurlar alma hayatna geri dnemezler. Dier belirtiler arasnda hrltl solunum, ksrk ve gs skmas vardr. Belirtiler 91

iyerinde bulunan duyarllatrc (sensitizr) bir maddeye maruziyetin hemen ardndan veya saatler sonrasnda geliebilir. Bu durumda, hastalk ile iyerindeki faaliyetler arasndaki iliki ak olmayabilir. Hastalkla ilikili dier rahatszlklar arasnda rinit (haprma/burun aknts) ve konjonktivit (krmz kanan ve iltihapl gzler) bulunabilir. nlem le ilgili astm oluturan nedenin kendisini ortadan kaldrmak en iyi yoldur: o Sz konusu malzeme/kimyasal madde duyarlla yol amayan maddeyle deitirilebilir, o Astml alana astma neden olabilecek bir maddenin bulunmad bir i verilebilir, o Etkilenen alan saysn ya da etkilenim sresi azaltlabilir (rnein i rotasyonu, dinlenme sreleri, duyarlla neden olan materyallerle alanlar ya da iritanlara maruz kalan insanlarn saysn azaltan vardiya ya da yer deiiklikleri ile), Proseste veya kullanlan ekipmanda deiiklik yaplabilir (rnein boya ileri iin sprey yerine rulo kullanlmas gibi), o Prosesin snrlandrlmas, toz bastrma teknikleri, temizlik ve dzen ile alma yntemleri uygulanabilir. Eer kullanlan maddelerin yerine baka maddeler kullanlmas (ikame edilmesi) mmkn deilse, etkilenme teknik kontrol nlemleri alnarak en aza indirilmelidir. Tozun, buharn, gaz ve dumanlarn aa kt her noktaya yerel aspiratr konulmaldr. Ayn zamanda mhendislik kontrollerinin dzenli yaplmasn ve testlerin sklkla yaplmasn salamak akma ve sznt gibi tehlikelerin nlenmesi asndan byk nem tamaktadr. Toz, buhar, gaz ve duman ortaya kan her noktada havalandrma (yerel ve genel) yaplmal ve yerel emici fan temin edilmelidir. Emici fanla yaplan havalandrmada toz ve duman, alann bulunduu yerden geirilmemeli, alann solunum dzeyine ulamadan kaynandan uzaklatrlacak ekilde ayarlanmaldr. Teknik (mhendislik) kontrol nlemlerinin dzenli bakmnn yaplmas nemlidir. Tasarmda verilen kapasitelerin korunduunu kontrol edebilmek iin teknik nlemlerin periyodik olarak test edilmesi gerekir. Solunum maskeleri, eldivenler, koruyucu gzlkler ve koruyucu giysiler de dhil uygun KKD salanmaldr. Duyarlla yol aan maddeleri gvenli ekilde kullanmann yollar aranmaldr. alanlara, tehlikeli malzemelerin kullanm ve saklanmas iin uygulanacak gvenli alma yntemleri konusunda eitim verilmelidir.

Mesleki deri hastalklar

Madencilikte karlalan mesleki deri hastalklar arasnda: Kontakt dermatit veya egzama, Kontakt rtiker, Akne ve foliklit, Deri kanserleri bulunmaktadr. Deri hastalnn meslekle ilintili olup olmadn anlamak, hastaln hem prognozu hem de tedavi planlamasnda nemlidir. Anamnezde meslek ncesi dermatoz yks yoksa aadaki bilgilerin renilmesi gerekir: - Klinik grnm kontakt dermatit ile uyumlu mu? - Meslei dolaysyla kii irritan veya alerjik potansiyeli olduu bilinen maddelerle temas ediyor mu? - Lezyonlarn anatomik lokalizasyonu pheli madde ile temas edilen yere uyuyor mu? - Lezyonlarn balang yeri neresidir? 92

- Temas ile lezyonlarn balangc arasnda sre uyumlu mu? - Meslek d temas edilen maddelerin dermatit sebebi olmad kesin mi? - Kukulanlan madde ile temas kesilince dermatit dzeliyor mu ve yeniden o maddeyle temas dermatiti alevlendiriyor mu? - Yama testi veya provokasyon testlerinde lezyonlardan sorumlu olabilecek bir madde saptanm m? - Test sonucunda kiinin yalnz pozitif reaksiyon verdii kimyasal maddeler deil, bu madde ile apraz alerji gsterebilecek dier maddelerden kanm m? - Koruyucu nlemler alnm m? - yerinde alan dier insanlarda benzer yaknmalar var m? Meslek ncesi dermatoz tanmlayan olgularda; - ortamndan uzaklatnda iyileen ve alrken alevlenen deri hastal m? - Meslek ncesi var olan dermatit meslek srasnda iddetlendiinde yeni lezyonlar oluuyor mu? -Yeni lezyonlar olumad halde nceden var olan lezyonlar belirgin derecede iddetlenmi mi?

Deri Hastalklarnda Meslek ile Balant Mathias tan kriterleri Aadaki 7 sorudan 4'ne verilecek "evet" yant, olas meslek balantsn kurmak iin yeterlidir. 1. Klinik grnm kontakt dermatit ile uyumlu mu? 2. yerinde potansiyel irritanlardan ve alerjenlerden etkilenme var m? 3. Dkntnn anatomik dalm mesleki etkilenim ile uyumlu mu? 4. Etkilenme ve hastaln balamas arasndaki e zamanllk balants kontakt dermatitle uyumlu mu? 5. Mesleki olmayan maruziyetler sebeplerden dland m? 6. Dermatit, i ortamnda etkisinde kalnan kukulu irritan ya da alerjenden uzaktayken dzeliyor mu? 7. Yama ya da provokasyon testleri olas bir alerjik nedeni belirleyebiliyor mu?

33

Kmr madencileri pek ok i kolundaki alanlarla karlatrldnda kimyasal iritanlara daha az maruz kalrlar; ancak mekanize almann artmasyla bu tehlike daha byk nem tar hale gelmitir. Mekanik martpikrler, kesiciler ve delme makinesi kullanan madenciler makine yalar ile ska temas halindeyken bakm onarm ksmnda alanlarsa yaktlarla temas halindedirler. Martopikr ve kaya
33

Mathias CGT. 1989 Contact dermatitis and worker's compensation: criteria for establishing occupational causation and aggravation. J Am Acad Dermatol 1989; 20: 842-8.

93

delme makinelerinden kan maddeler ciltte kontaminasyona neden olabilir. Kompresrlerin kontrol ve bakmlar ile doru kompresr yalarnn kullanmyla zararn azaltlabilecei unutulmamaldr. Yalama sistemlerinde, kaya delme makineleri iin zel retilen yalarn kullanlmas ok nemlidir. Bu tr rnlerin hijyenle ve solunum yollar ile ilgili riskleri asgariye indirdii belirlenmitir. Pek ok madencinin derisinde rastlanan mavi-siyah lekeler, tedavi edilmemi ya da yeterince temizlenmemi yaralarda biriken kmr tozunun ince paracklarndan kaynaklanmaktadr. Eller zerinde nasr yaygndr, metakarpal (tarak) kemiklerin u ksmlarnda ve elde tutulan ekipmanlarn devaml srtnd baparman i ksmnda grlr. Lastik izmeler, ayak bileinin n ve arka ksmlarndaki derinin kalnlamasna yol aabilir. Dier bir grup sorun da deri abrazyonuna bal gelien enfeksiyonlardr. Derideki abrazyon, bakterilerin vcuda girmesine neden olur, oalmalar iin uygun bir ortam salar. Enfekte olmu abrazyonlara madende alanlar arasnda ok rastlanr. Stafilokok ve streptokoklara bal olarak eitli piyodermiler geliebilir. Madenlerdeki nem ve scaklk bakteri enfeksiyonlarnn olumasn kolaylatrr (derin madenlerde scaklk ve nem ok yksek olabilmektedir). Hem doal nedenlerden hem de tozu bastrmak iin kullanlan sudan dolay oluan nemli koullarda, ellerde deri maserasyonu olmas ok yaygndr, yzey suyunun iindeki kimyasal bileenler bu durumu daha da ktletirebilir. Egzama baz tozlar nedeniyle oluabilir ve vcudun herhangi bir yerinde, zellikle toprakl kyafetin deriyle srtnd alanlarda grlebilir. Tozun kulaa girdii durumlarda kulakta da oluabilir. Hijyen byk nem tamaktadr ve bu tehlikenin var olduu durumlarda kulak koruyucunun doru seilmesi gerekmektedir. Meslek kaynakl deri hastalklarnn ou, tehlikeli ajanlarla sk temas halindeki organlar olan el ve kollarda meydana gelir. Madencilikte, zellikle de kmr madenlerinde, mesleki dermatit bacaklarda ve gvdede geliebilir. Deri kanseri akta alanlarda ultraviyole nlardan kaynaklanabilir (rnein gne ). nlem Olanak varsa, soruna yol aan madde yerine daha gvenli bir madde kullanlmaldr. Ancak, dermatitin nedeni tozsa, bu zm madencilikte her zaman mmkn olmayabilir. Eldivenler alanlara koruma salamakla birlikte bir risk de tekil ederler. Kullanlan eldivenler yaplan ie uygun olmal (belirli tehlike trlerine en uygun eldivenler iin eldiven reticilerinden ve rehberlerden yararlanlmaldr) ve uygun ekilde kullanlmaldr. Hasarl eldivenlerin kullanlmas sahte bir gvenlik duygusu verir. Szdrmaz eldivenler, terli ve nemli bir ortamn olumasna yol aabilen geirgen olmayan bir bariyer oluturarak kullancnn aslnda elinin nemlenmesine neden olur. Su geirmez lastik ya da plastik eldivenlerin altna pamuk eldivenler giyilmesi ya da ii pamuk kaplama eldivenler kullanlmasyla bu sorunun nne bir lde geilebilir. Eldivenleri giyip karrken iine kirletici madde kamas engellenmelidir. te temiz kyafetlerle allmas, ya veya kimyasal bulam giysilerin iten hemen sonra deitirilmesi gereklidir. Gazya, ispirto veya terebentinle ellerin veya cildin temizlenmesi nlenmelidir. Souk ve scak suyun bulunduu, sabunla elleri ykama ve kurulama olanann bulunduu uygun yerler, alanlarn ilerini bitirdikten sonra, yeme-imeden nce, tuvaletten sonra ve her ihtiya duyduklarnda ellerini ykayabilmeleri asndan ok nemlidir. Suya ulamann g olduu yerlerde deri dezenfektanlar elleri kirletici maddelerden arndrrlar (en etkili ancak en az kuvvetli temizleyici kullanlmaldr). Derinin irritan ve alerjen maddelerden arndrlmas iin derhal suyla durulamak veya hafif bir sabunla ykamak genellikle yeterli olur. Dzenli olarak nemlendirici krem kullanlmas cildin nemli ve yumuak tutularak dermatitin nne geilmesini salar. Deriyi yumuatan kremler, derinin nemini korumak amacyla ite ve iten sonra 94

kullanlabilir. Ancak, kimyasal maddeler her zaman deriye szabileceinden bariyer kremler tam koruma salayamayabilir.

Scak stresi
Is hem yeralt, hem yerst madencileri iin bir tehlikedir. Yeralt madenlerinde, snn balca kayna kayann kendisidir. Her 100 metre derinlikte kaya ss 10C artar. Is artnn dier kaynaklar; fiziksel aktivite, alan says, dolaan hava, ortam hava scakl, nem, donanmlar, zellikle dizel ekipmanlardr. Scak bitkinlii ve scak arpmas, derin yeralt madenlerinde nemli bir sorun olmaya devam etmektedir. Derin ocaklarda barometrik basn da nemli bir sorundur. Isy, konvektif s alveriini artrr, terin buharlamasn azaltr. Yerst madenciliinde gnein ultraviyole nlarndan etkilenme, skuamz hcreli karsinom ve bazal hcreli karsinom oluumuna katkda bulunabilir. Pirometalurjik ilemlerde infrared etkilenimi, s stresi ve katarakta neden olabilir. Elektrolitik eritme ve rafine ilemleri srasnda elektromanyetik alanlar oluur.

Mesleki kanser
Madencilik sektrnde alanlarn, kanserojen veya kanserojen phesi olan maddelerden etkilenmeleri nedeniyle kansere yakalanma riski daha yksek olabilir. Madencilik sektrnde alanlar potansiyel olarak asbeste, radona, eitli yalara, kobalta, kobalt bilekelerine, kaynak dumanna, kuruna, silikaya, izosiyanatlara, dizel egzozuna, pasif sigara dumanna ve benzerine maruz kalrlar. UV nlar (gne nlar) cilt kanserine neden olabilir. Asbest maruziyeti halen mesleki kanserlerin ak farkla bilinen en nemli (ayrntlar iin bkz. bu Rehberin Asbeste bal gelien meslek hastalklar blm) nedenidir. Farkl kayalar farkl miktarlarda ve srekli olarak deien veya bozunan radyoaktif element ierir. Bozunum zincirinin bir blmnde elementler, doal radyoaktif bir gaz olan Radona dnr. Radon maden ocaklar, maaralar ve binalarn bodrumlar gibi havalandrlmayan yerlerde birikir. yonizan radyasyon Madencilik sektrnde nemli bir tehlikedir. Radon, talarn patlatlmas srasnda aa kabilir ya da yeralt aklaryla da madene szabilen bir gazdr. Radon ve bozunma rnleri iyonlatrc radyasyon yayarlar. Uranyum madencileri arasnda akcier kanserinden lm oranlar yksektir. Radon; uranyum, kalay ve dier baz madenlerde bulunan doal radyoaktif bir gazdr. Kmr madenlerinde saptanmamtr. Temel salk zarar iyonize radyasyondur. Radon gaz, kayalarn iindeki atlaklardan ve krklardan maden ocann havasna yayld gibi, yer alt sular ile de tanabilir. Kaya krldnda yzey alan byk oranda artacandan radon gaz yaylm da artar. Yer alt maden ocaklarndaki suyun alkanmas nemli bir radon gaz kayna tekil edebilir. Radonun yar mr 3.8 gndr. Bozunarak radon rnlerini meydana getirir. Baz rnlerin yar mr ksa olur (bir dakikadan az), bunlar da bozunarak alfa radyasyonu yayarlar. Radon rn paracklar daha ok havada bulunan toz, duman ve su buhar gibi dier paracklara yaprlar. Bu paracklar solunduklarnda akcierlerin en derin yerlerine ulaabilecek kklktedir. 95

Bozunma sreci parack akcierde iken gerekleirse yaylan alfa nlar yumuak dokuya zarar verebilir ve kansere neden olabilir. Bu doal sre devaml gereklemektedir. Radon ynnden zengin kapal alanlarda yaratt etki daha byk ve etkilenmede o oranda yksektir. Radon gaznn etkileri, kendisi de kanserojen olan sigara dumannn solunmas ile katlanarak artar. Radon ynnden zengin alanlarda sigara imek yasaklanmaldr. Radyasyon dzeylerinin dier maden ocaklarna gre daha yksek olduu uranyum madenlerinde alan iilerde Radon ile kanser arasnda bir iliki gzlemlenmitir. Radon gaz ile radon rnlerine ynelik en etkili kontrol nlemi havalandrma ile gazn seyreltilmesi ve ortadan kaldrlmasdr. Radon gaznn havalandrma ile alma ortamndan hzla uzaklatrlmasyla iyerinde radon rnlerinin oluumu azaltlm olur. Bu tr bir havalandrma iin kullanlacak hava olabildiince radonla kirlenmemi hava olmaldr. Yer stnden radonsuz temiz hava eken fanlarn kullanlmas ve yer altndaki havay tekrar dolatran fanlardan kanlmas alnabilecek en etkili nlemlerdir. Radon rnlerine kar kiisel solunum maskelerinin kullanlmas etkili deildir. Tipik bir partikln boyutu 0.09 ila 0.3 mikrondur (dizel makine kullanlmayan ocaklarda). Bu boyuttaki paracklar ou toz maskesinden geer. Radon zararl rnler oluturmak zere bozunan bir gaz olduundan bu bozunum srecinin bir blm akcierlerde gerekleebilir. Bu durumda en iyi uygulama gazn olabilen en dk dzeylerde tutulmasdr. Havalandrma gibi teknik kontrol nlemleri kullanlmas dnda etkili bir yntem olmad, bu nedenle havalandrma dzeneklerinin gzden geirilmesi ve dzenli olarak denetlenmesi gerektii unutulmamaldr. Yaplan aratrmalar sonucunda, Trkiyedeki baz maden ocaklarndaki radon konsantrasyonlarnn iyi uygulama rneklerine gre yksek olduu saptanmtr. Pek ok maden ocanda ise lm yaplmamtr. Hava akmnn dk olduu ve doal havalandrmann kullanld madenlerde alanlarn risk altnda olduklar bilinmektedir. Belirtiler ve Bulgular Belirtilerin ve bulgularn kanserin trne gre deiiklik gsterdii unutulmamaldr. nlem alma yntemlerini deitirilebilir ve havalandrma mutlaka iyiletirilmelidir, Tehlikeli kimyasallar kanserojen olmayan kimyasallarla deitirilmelidir [rnein metal ilerinde (kesimde kullanlan yalar, soutma sular) kullanlan mineral ya bazl svlarn su bazl alternatifleri vardr]. ilere eitim verilmesi ve kendi salklarn koruyabilmelerine olanak verilmelidir, Solunum cihaz ve geirmez giysiler gibi KKD salanmaldr, Sigaraya zel nem verilmeli ve ienlerin brakmas iin her yol denenmelidir, (Sigara ile iyerinde kanserojen ajanlara maruziyet bir araya gelince kansere yakalanma riski artar), Gnn en scak saatlerinde darda yaplmas gereken ileri azaltacak ekilde alma program hazrlanmaldr (rnein, bu saatlerde mola veya i meknlarda yaplacak iler programlanmaldr). Darda alma zorunluysa alanlara koruyucu (yksek koruma faktrl (SPF 30+) cilt kremleri) verilmeli ve sk sk uygulanmaldr. apkasyla (tercihen boyun koruyucusu olan), sk dokunmu ve nefes alabilen kumalardan tirt ve pantolonuyla btn alanlara uygun i kyafeti verilmelidir. Burada sz edilen risk yalnzca yaz mevsimine zg deildir. K gneinin de UV seviyeleri ok yksek olabilir. Altn madencileri ve deirmencilerinde ve civa madencilerinde civa buharna temas riski vardr. Altn ve kurun madencilerinde arsenikle temas ve akcier kanseri riski vardr. Nikel madencilerinde nikel temas ve buna bal akcier kanseri ve alerjik dermatit riski vardr.

96

Biyolojik risk etkenleri

Nemli alma ortamlarndan kaynaklanan Leptospirosis ve ankilostomiazis, havalandrma sistemlerinden kaynaklanan Legionella kontaminasyonu, dar ve kapal alanlarda birlikte almaktan kaynaklanan Tberkloz, Tetanos, Hepatit, HIV gibi enfeksiyon hastalklar madencilerde sk karlalabilen durumlardr. Tetanos Tetanos, toprakta yaayan bir bakterinin neden olduu, bazen lmcl olabilen ciddi bir hastalktr. Maden ocaklarnda bulunabilen dier organik maddelerden de geebilir. Bakteri; ivi, aa kym veya dikeni gibi enfekte olmu bir nesne araclyla genellikle ak bir yaradan insan vcuduna girer. Yaraya girdiinde, kas dokularn besleyen sinirlere saldran gl bir toksin retir. Yaklak bir haftalk kuluka dneminden sonra ene kaslarnda kaslma meydana geldii iin halk arasnda kazkl humma olarak bilinir. Hastalk daha sonra solunum sistemindeki kaslar da dhil olmak zere vcuttaki dier kaslara yaylr. Bu durumda hastalk lmcl bir hal alabilir. nlem Tetanos alaryla bu hastalk iyi bir ekilde kontrol altna alnmtr. On ylda bir tekrarlanan alarla enfeksiyona kar diren salanr. Trk erkekleri, ocukluk anda, okulda ve askerlik srasnda alanrlar. Tam a kayd bulunmayan herkesin alanmasna iyerinde iyeri hekiminin devam etmesi gerekir. Her trl harici yarann en ksa zamanda iyice temizlenmesi gerekir; hastann alar ile ilgili en ufak bir kuku varsa hasta sevk edilmelidir. Not: lkyardm yaplrken, doktor haricinde hi kimse hastaya krem (veya baka ila) vermemelidir.

Leptospiroz (Weil hastal) Sanlarn (ve dier baz memelilerin) idraryla bulaan ciddi bir hastalktr. lk olarak souk algnlna benzer semptomlarla ortaya kan bir enfeksiyondur ve bbrek ve karacier yetmezliine kadar ilerler. Hastala kar gelitirilmi bir a yoktur. Uygulanan tedavi ile tam iyileme garantisi yoktur. nsanlara bulamas sindirim yoluyla ve cilt zerindeki kesik ve syrklardan, yumuak doku ve mukz membranlardan (gzler, burun, az, vb.) olur. Hastalk, temel hijyenin (yemeklerden nce veya tuvaletten sonra el ykamak) salanamad kmr madenleri gibi kirli ortamlarda yaygn olarak grlr. alanlarn hastala yakalanma riskleri konusunda bilgilendirilmeleri ve souk algnlna benzer semptomlar gelitirdiklerinde hekime grnmeleri konusunda tevik edilmeleri gerekir. Yemekte yiyecekleri kda sarl halde tutmak gibi nlemler de tevik edilmelidir. Maden ocaklarndaki fareleri tamamen ortadan kaldrmak zordur ancak tuzaklarla, fare zehirleriyle ve yiyecek kalntlarn ocaktan karmak gibi basit tedbirlerle fare poplasyonunu azaltmak iin her trl aba harcanmaldr.

97

Mantar enfeksiyonlar

Karanlk odada Wood yla onikomikoz grnts, bir baka hastada intertrigo

Madenlerde alanlarda scaklk ve buna bal terleme, slak alma ve koruyucu giysilerin uzun saatler giyilmesine bal olarak manter enfeksiyonlar geliebilir. alanlarn erkek oluu, T. Pedisin zellikle askerlik dneminde topluma oranla yaygn grl bu dnemde kaplan rahatszln, maden alanlarnda bot giyimine bal srmesine hatta trnaa kadar yaylmasna neden olmaktadr. ntertrigo, onikomikoz gibi hastalklar madencileri uzun yllar rahatsz etmektedir. Madenci Nistagmusu Gzn istemsiz ritmik veya aritmik hareketlerine nistagmus denir. Nistagmusda gz hareketleri eitli ynlerde olabilir. Gzlerin her iki yne eit hzda gittii nistagmus tiplerine sarka tipi, bir yne yava, kar yne hzl gittii tiplerine de yay tipi denir. Yay tipinde gzlerin hzl gittii yn nistagmusun yndr. rnein gzler saa hzl sola yava gidiyorlarsa nistagmus sa ynldr. Hasta nistagmusun hzl ynne bakarsa gz hareketlerinin frekans ve amplitd artar. Nistagmuslu hastalarda: grme azl, titreyen grntler, ba dnmesi ve tek gzde ift grme ikayetleri olabilir. Nistagmus 4 grupta incelenebilir: 1- Okler nistagmus, 2- Vestibler nistagmus, 3- Nrolojik (merkezi) nistagmus, 4- Doutan nistagmus. Yer alt maden ocaklarnda aydnlatmann kt olduu yerlerde alan btn alanlar etkilenebilir. Aydnlk ve karanlk ortam arasnda gidip gelmek de bir faktr olabilir. Belirtiler ve Bulgular Yeraltnda 25 ila 30 yl boyunca alm, genellikle orta yal veya ileri yalardaki kmr madencilerinde grlen meslek hastaldr. Gnmzde elektrikli madenci ba lambalarnn kullanlmas sonucunda hastaln grlme skl azalmtr. Nistagmus ayn zamanda genetik nedenlere bal geliebilir; kulak enfeksiyonu, beyin hasar ve uyuturucu kullanm gibi baka faktrlerden de kaynaklanabilir. Fiziksel belirtileri arasnda karanlkta veya lo kta grme gl, parlak a kar ar duyarllk ve tahammlszlk ile gz kresinin ritmik olarak titremesi yer alr. Bu titremeler sonucunda, baklan nesnelerin hareket ediyormu gibi grlmesi ve grme keskinliinde bozukluk sz konusu olabilir. Gz ile ilgili bu belirtilerle ilikili olarak zellikle melip eildikten sonra ba ars ve ba dnmesi gibi genel rahatszlklar da ortaya kabilir. Hastaln ilerleyen evrelerinde yaygn olarak psiko-nrotik belirtiler geliir. Hastalk kontrol edilmezse sinirsel rahatszlklar madende alan tamamen kstlayacak ekilde iddetlenebilir. 98

Nistagmus semptomlar olan herkesin, belirtilerin nedenlerinin belirlenmesi iin sevk edilmesi gerekir. Meslek hastal nedeninin deerlendirilebilmesi iin hekimin hastasnn mesleinin farknda olmas gerekir.
Tbbi incelemeler (1) Herkes madende almaya balamadan nce tbbi olarak incelenmelidir. (2) ncelemede normal olarak akcier filmi ekilmelidir. SFT yaplmaldr. Grlt dzeyi 80 dBnin zerinde alanlara odyometri testi yaplmaldr. Tam kan saym ve kan sedimentasyonu yaplmaldr. (3) Tm alanlar, yetkililer tarafndan belirlenen aralklarla periyodik salk kontrolnden geirilmelidir (i Sal Gvenlii Tzne gre 6 ayda 1; Tozla Mcadele Ynetmeliine gre 2 ylda 1 risk deerlendirmesine gre periyodik salk kontrol sklna karar verilmesi gerekir. Kiinin gereksiz yere radyasyon almamas iin ylda 1 kez yaplmas uygundur). (4) Tm alanlar, mesleki etkilenme sonucu oluabilecek yaralanmalar ve hastalklar tehis etmek iin sk sk tbbi muayeneden geme frsatna sahip olmaldr. Akcier filmlerini de iine alan tbbi muayenelerin tipi ve ne sklkta yaplacaklar ulusal yasa veya ynetmeliklerle saptanmaldr. (5) veren bu blmde istenen btn tbbi muayeneleri, herkese cretsiz olarak salamak zorundadr. Madende almaya balamadan nce, alacak kiilerin tbbi olarak bu ie uygun olduklar belgelenmelidir. Tm tbbi incelemelerin kaytlar ve incelemelerle ilgili olarak yaplanlar gizli tutulmal ve ulusal mevzuatta belirlendii gibi tbbi tesislerde saklanmaldr. Hi kimse yer altnda veya stnde, alanlarda fiziksel hasar yapmas beklenen veya onlarn gcnn zerinde olduu belli olan, ar ilerde altrlmamaldr. (*)Yeralt Kmr Madenlerinde Gvenlik ve SalkILO Uygulama Klavuzu2011

nlem Maden ocann giri blmnde yer alan galerilerin aydnlatmasn beyaz badana veya ak renk ta tozu ile olabildiince arttrmak yararl olabilir. Bu sayede karanla alma sreci daha hzl ve rahat gerekleir. ileri hastaln tehlikeleri konusunda uyarmak ve dier insanlarn gzlerine dorudan k tutmamaya zen gstermelerini salamak iin verilecek eitim nemlidir.

Psikososyal Sorunlar
kolunun tehlikeli olmas, emeklilik sonras hayatta kalma sresinin dier mesleklere oranla ksa olmasnn bilinmesi, yaadklar yerlerde dier maden alanlarnn yaad salk sorunlar madencilerin psikolojik yaplarn olumsuz etkilemekte bunlarn meslein kaderi olarak alglanmasna neden olmaktadr. sizlik, i gvencesinin olmamas, sosyal gvencenin olmamas, kaak ocaklarda alma, vardiyal alma, karanlk, nemli ortamlarda alma, dk cret gibi dier sorunlar da yukarda saylan olumsuzluklar artrmaktadr. Madencilerin psikolojik yaplarna ynelik elimizde yeterli veri yoktur. Bu alanda iyeri hekimlerinin yapabilecei pek ok alma ile alanlarn kayg dzeyleri, depresyon prevalans, bunlarn nedenleri vb. konu akla kavuturulabilir.

99

Maden Kolunda Ek ve Tamamlayc Muayeneler

Yukarda saylan tehlikeler ve hastalklar gz nne alnarak maden i kolunda alanlarn muayene protokolleri dzenlenmelidir. Genel ie giri muayenesi i koluna baklmakszn standart olarak yaplmaldr. Madencilerin geleneksel hastal olarak bilinen pnmokonyoz ynnden inceleme, grltye bal iitme iitme kaybnn aratrlmas, titreim, yk kaldrma ve duru bozukluuna bal geliebilecek kas iskelet sistemi hastalklarna ynelik muayeneler, deri ve trnak muayenelerinin detaylandrlmas madencilerde ortaya kabilecek meslek hastalklarnn erken tannmasna yardmc olacaktr. Standart muayeneye ek olarak yaplmas gereken muayeneler: En az 35x35 cmlik ILO standartlarna gre kalite (1) veya kalite (2) PA akcier grafisi (PA akcier grafisini tekrarlama olana yoksa kalite (3) grafi de deerlendirilebilir) ekilmesi ve bu grafilerin A ve B okuyucular tarafndan okunmas gerekmektedir. Bunlarn sonularnormal olarak deerlendirilenler de dhil- SGMe bildirilir. Solunum Fonksiyon Testleri yaplmaldr. alma ortam lm sonularna gre 80 dB ve zerinde grlt saptandnda odyometri ve alma ortamnda kulak koruyucularn bulunmas salanmaldr. Grlt 85 dB ve zerindeyse odyometrik muayeneye ek olarak uygun kulak koruyucularnn kullandrlmas zorunludur. Kanda veya idrarda kurun, civa, kadmiyum, nikel, krom (Madenin trne, jeolojik yapnn zelliine ve maruziyete gre yaplan RD'ne gre var olan ar metallerin kandaki veya idrardaki dzeylerine baklmaldr) dzeyine baklmal, tam kan saym tetkiki yaplmal, kan sedimentasyonuna baklmal, tam idrar tetkiki yaplmal, karacier ve bbrek fonksiyon testlerine baklmaldr. zellikle deerli maden almalarnda kanda siyanr aranmal, COHb dzeyi, tam kan saym, tam idrar tetkiki, kan sedimentasyonu, karacier ve bbrek fonksiyon testlerine baklmaldr. Gz muayenesi yaplmaldr. Deri muayenesi yaplmaldr. Kas iskelet sistemine ynelik yaplan muayenede gerekli grlen testler muayeneye katlmaldr (Bel rahatszl dnldnde Laseq bacak germe testi, De Quarvein hastalndan kukulanldnda Finkelstein testi, KTS yaknmalar varsa Phallen, Tinnel ve skemik testler yaplmal, 3,5 parmakda duyu kontrol yaplmaldr. Testler konusunda ayrntl bilgi iin bkz. bu Rehberin XVIII.yeri Hekimlii Uygulamalarnda Kullanlabilecek Basit ;Testler, lekler ve Muayene Yntemleri Blm).

100

III.3. 2. naat Kolunda Salk Gzetimi

naat ileri ev, iyeri, fabrika, hastane, yol, kpr, tnel, stadyum, rhtm, havaalan gibi her eit bina yapm, bakm, onarm, yenilenmesi, deitirilmesi, yklmas ilerinin tamamdr. naat ileri farkl pek ok meslek grubunun ortak almas gereken ilerdir. Bir grubun iini bitirdikten sonra dier grubun almas, ardndan bir baka grup ya da daha nceki grubun tekrar ayn ortamda almas eklinde sren ilerdir. Bu nedenle inaatta alanlar genellikle srekli ayn iyerinde almaktan ok sk sk i deitirmek zorunda kalan, altklar her bir ite ancak birka haftayla birka ay arasnda bulunan kiilerdir. Bu durum alan ve i asndan eitli olumsuzluklar ierir. alanlarn eitim ve gvenlik alg dzeyleri ve iyerlerinin gvenlik anlaylar deiken olabilir. Hava koullar, inaat sezonu gibi zorlamalarla ou zaman inaatta alanlar yln tamamn alarak geiremezler. Bu a kapatmak iin sklkla fazla mesai, ar alma gibi zor koullarla yz yze kalrlar. Deneyimsiz olduklar ileri yapmak zorunda kalabilirler. Aslnda bir takm ii olmas gereken inaat ileri, bu nedenle salk ve gvenlik asndan pek ok riskleri barndrr hale gelir. naatlar, farkl meslek gruplarnn bir arada bulunduu i alanlardr. Baz inaat meslekleri-alanlar
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Kaz ustalar Duvar ustalar Marangozlar Elektrikiler Asansr kurucular Camclar Atk temizleyenler(rn. asbest, kurun, toksik dkntler) Mozaikiler, betoncular Svaclar 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Demir ve elik iileri (donat ve yapsal) Ameleler Bakm iileri tcler naat makinalar operatrleri Boyaclar, duvar kd kaplayclar Tesisatlar at ustalar Sac metal iileri

10. Yaltm iileri

20. Tnel iileri

101

naatta alma eitli salk riskleri tar. Bu riskler iyerinden iyerine, iten ie, gnden gne, hatta saatten saate deiebilir. Genellikle aralkl, tekrarlanan maruziyetler sz konusudur. alan sadece kendi yapt iten deil, ou zaman i ortamndaki dier ilerden kaynaklanan zararlardan da etkilenir. Her bir etkenin zarar, younluuna ve ilgili iin sresine baldr. Baz inaat tehlikeleri aadaki tabloda gsterilmektedir. Burada sadece iin birincil zararlarna yer verilmitir. Ayrca, her inaatta alan stres ve scaa maruz kalma, kas-iskelet sistemi hastalklar gibi ortak salk sorunlaryla da karlar. Baz inaat mesleklerinin birincil riskleri
Meslek Tula, ta vb. duvar ustas Seramik ustalar Marangozlar Svaclar Elektrikiler Elektrik santrali yapm ve tamircileri Boyaclar Duvar kd ustalar Tesisatlar Buhar kazan ustalar Hal kaplamaclar Karo ustalar Mozaik zmparaclar Camclar zolasyon iileri Demiryolu inaatlar at ustalar Kaynaklar Lehimciler Kazclar, deliciler Haval eki kullananlar Kazk makinas operatrleri Vin operatrleri Vin kulesi operatrleri Ekskavatr, kepe operatrleri Greyder, dozer, kazc operatrleri Asfalt iileri Kamyon ve traktr ofrleri Ykm iileri Risk imento dermatiti, ayakta alma, ar yk, soukta, scakta alma, gnee bal uv etkilenimi, Yaptrc buharlar, dermatitler, ayakta alma, ar yk, Ahap tozu, ar yk, tekrarlayan hareketler, titreimli el aletleri kullanm, Sva tozlar, iskelede yksekte alma, ar yk, ayakta alma, soukta, scakta alma, gnee bal uv etkilenimi, Lehim dumanndaki ar metaller, ayakta alma, ar yk, asbest, yksekte alma, Lehim dumanndaki ar metaller, ar yk, asbest, Solvent buharlar, toksik metaller, yksekte alma, Tutkal buharlar, ayakta alma, yksekte alma, Kurun duman ve partiklleri, kaynak dumanlar, asbest, uygun olmayan pozisyonlarda alma, Kaynak dumanlar, asbest, Diz travmas, ayakta alma, tutkal ve buharlar, Yaptrclar, toz, diz travmas, ar yk, Ayakta alma, silika tozu, Ayakta alma, yaralanma, yksekte alma, Asbest, sentetik lifler, ayakta alma, Silika, scak, souk, ar yk tama, gnee bal uv etkilenimi, Katran, scak, yksekte alma, Kaynak emisyonlar, Metal dumanlar, kurun, kadmiyum, Silika, grlt, vibrasyon, Silika, grlt, vibrasyon, Silika, vibrasyon, Grlt, lubrikan yalar, Stres, izolasyon, Silika, histoplazmozis, vibrasyon, scak, grlt, Silika, vibrasyon, scak, grlt, Asfalt emisyonlar, scak, dizel egzozu, Vibrasyon, dizel egzozu, Asbest, kurun, toz, grlt,

Kimyasal zararlar
Genellikle havada, gaz, toz, buhar, duman halinde bulunur ve solunumla alnrlar. Bazlar ciltten de emilirler. Sv, yar sv (yaptrc tutkallar, katran) veya toz (imento) formda da bulunabilirler. Su ve gdalarla azdan alnabilir, sigarayla birlikte inhale edilebilirler. Oluturduklar hastalk rnekleri ise; Silikozis; kum pskrtme, tnel yapm, kaya delme ilemleri, talama, zmparalama, svama, 102

har karma, kazma, ykm ve skm ileri Asbestozis; yaltm (izolasyon), tesisat, ykm ileri Bronit; kaynaklk Deri alerjileri; imentoyla yaplan iler Nrolojik hastalklar; organik zcler ve kurun etkilenimi

Asbest maruziyeti olan izolasyon ii yapanlarda, kaynaklarda ve aa ileriyle uraanlarda akcier kanseri lmleri fazladr. Kpr tamircilerinde, boyaclarda kurun zehirlenmesi grlebilir. Baz haval eki operatrlerinde ve vibrasyon oluturan ara ve makineleri kullananlarda Raynaud Sendromu grlr. Alkolizm, inaatta alanlarda nemli bir sorundur. stresi, isizlik korkusu, sosyal izolasyon, kalc olmayan alma koullar gibi, ile ilgili sorunlar kolaylatrc olabilir.

Fiziksel zararlar
Her inaatta grlrler. Grlt, scak ve souk, radyasyon, vibrasyon, barometrik basn bunlardandr. naat sektrnde makinelemenin giderek artmas, grlt sorununun boyutlarn da artrmaktadr. Tm vcut vibrasyonu da, haval eki ve dier byk makineleri kullananlar iin nemli bir sorundur. at ustalarnda gne ve scak katrana bal scak stresi riski yksektir. UV radyasyonun ana kayna gne ve elektrik kaynadr. yonizan radyasyon ihtimali dktr. Ancak, temel kazma, tnel yapm gibi ilerde radon maruziyeti sz konusu olabilir. Zorlanma ve burkulmalar, en sk grlen hasarlardr. Travmatik yaralanma, tekrarlanan hareketler, ayakta ve ar alma gibi nedenlerle tendinit, karpal tnel sendromu, bel ars gibi kronik fiziksel sorunlar sk yaanr. kazalar ynnden inaat sektr, en yksek riskli meslek gruplarndan biridir.

Biyolojik zararlar
naat ilerinde enfeksiyz mikroorganizmalar, biyolojik kaynakl toksik etkenler ve sahipsiz ya da vahi hayvan saldrlar ile karlalabilir. Kaz iinde alanlarda histoplazmozis grlebilir. Kapal ortamda yaplan almalarda, influenza, tberkloz bulamas olabilir. Stma, Sarhumma, Lyme hastal, sektrn bilinen dier enfeksiyz sorunlardr. Sarmak, mee, sumak, srgan gibi bitkilerden

103

kaynaklanan toksinler, deride erpsiyona neden olabilir. Baz aa tozlar kanserojen, bazlar alerjendir. Ar, eek ars, ylan, karnca gibi baz hayvan sokmalar grlebilir. naat sektrnde grlen salk zararlar
Kimyasal Kas-iskelet Gvenlik

Asit Yaptrclar, tutkallar Alkali Asbest Asfalt Berilyum Karbon monoksit imento Temizlik rnleri Katran Toz Epoksi reinesi Gaz zosyanatlar Kurun Yapay mineral lifler Metaller Boyalar, cilalar Silika Solventler Tinerler Kaynak duman ve gazlar Ahap tozlar

Ar zorlanma: srt hasarlar, burkulma ve zorlanmalar, omuz, dirsek, bilek problemleri Uygunsuz malzeme Ayakta alma Tekrarlanan hareketler

Fiziksel

Souk Ergonomi Scak Grlt Oksijen eksiklii Radyasyon Stres Gne Vibrasyon

Bina ykm Kapal alanlar Vin kullanma Uyuturucu ve alkol Elektrik Patlayclar Dmeler Yangn ve patlama Motorlu tatlar Ar ekipman skeleler Yangn ve patlamalar Basnl gazlar Hava koullar

Biyolojik Srngenler, kmes hayvanlar Histoplazmozis Bakteriler, mantarlar, parazitler, Virsler Bcekler, rmcekler; lyme Kfler, mantarlar Protozoalar

Bu salk zararlarna bal olarak inaat i kolunda baz meslek hastalklaryla karlama olasl artmaktadr.

naat i kolunda en sk karlalan meslek hastalklar

Grltye bal iitme kayb Titreime bal gelien beyaz parmak hastal Karpal tnel sendromu Bel rahatszlklar, tm vcut titreimine bal gelien rahatszlklar Toza bal gelien meslek hastalklar Asbeste bal gelien meslek hastalklar Kimyasallara bal gelien meslek hastalklar Mesleki deri hastalklar Mesleki astm Mesleki kanser Tetanos

104

Grltye bal iitme kayb

GBK, iitme testleri ile saptanabilen, genellikle 1 kHz.in stndeki frekanslarda gelien iitme keskinlii kaybdr (tys hcrelerinin hasar). kulan ilevsel bozukluudur. Grltyle ilikili iitme hasar akut (tek bir grlt olayndan kaynaklanabilir, rn. arpma veya patlama) veya kronik (uzun sreli grlt maruziyetinin sonucunda) olabilir. Grlt; rahatszlk veren, iitme duyusuna hasara yol aan, zararl sesler grubudur. Grltye bal gelien kronik iitme kayb riski, kmlatif koklear grlt etkilenimine baldr. Bu etkilenim, darbe grlts de dhil edilerek ve yllara yaylm maruziyet sresi erevesinde gnlk grlt etkilenim dzeyi ile belirlenir. itme kayb, gnlk 80 dB (A) veya zerindeki grlt dzeylerinde etkilenime bal geliebilir. 85 ila 89 dB (A) arasndaki dzeylerde gnlk grlt etkilenimi ancak uzun sreli maruziyet sonucunda iitme kaybna yol aarken, 90 dB (A) ve zerindeki dzeylerde hasar riski nemli lde artar. Sanayinin genelindeki iletmelerin tersine inaat i kolundaki ilemler her zaman sabit ve tek bir yerde yrtlmez. Bu nedenle, grlt dzeyleri deiir. naatlarda iler ou zaman ak havada, hava koullarnn, rzgr tnellerinin, topografyann, atmosferin ve evrenin etkileri altnda yaplr. naatlarda grlt kaynaklar, rnein ar kaz makineleri, bir yerden baka bir yere hareket edebilir; mesai saatleri iinde younluu nemli oranda deiebilir. Tipik bir antiyede karlalan grlt dzeylerinin kaynaklar iyi bilinmektedir. Her antiyede bulunabilecek beton mikseri zellikle grlt kayna bir makine olabilmektedir. Grlt dzeyleri, dizel motoruyla alan mikserlere susturucular taklarak ve mikserin dzenli bakmnn yaplmasn salayarak aa ekilebilir. Ykm ilerinde ve antiyede pnmatik matkaplarn, kompresrlerin ve i makinelerinin alt zamanlarda ciddi grlt tehlikesine rastlanabilir. yerindeki ototoksik maddeler ya da titreimden etkilenme grltye bal gelien iitme kayplarnn daha erken ortaya kmasna ya da iitme kaybnn daha fazla olmasnda rol oynayabilir. Belirtiler ve Bulgular Grlt maruziyetinin etkileri tinnitus ve tam sarla kadar gidebilecek iitme kaybdr. Tinnitus (kulak nlamas) darbe grltsnn ardndan ska grlen GBK gelien kiilerin yaklak %50sinde grlr. itme kayb geri dnszdr. Grlt maruziyetinin salk zerinde yaratt dier etkiler arasnda yksek tansiyon, iskemik kalp hastal, stres, sknt ve uyku bozukluu yer alr. nlem antiyede grlty kontrol altna alma olanaklar snrldr. naatlarda kullanlan tm donanmlar (ekipmanlar) inaat irketine ait deildir. naat irketleri ekipman tedarikilerinden ekipman kiralar ve irketlerin kiralam olduklar bu ekipmanlar iyiletirme zgrlkleri yoktur. antiyede kullanlan dier ekipmanlar alt yklenicilere (taeronlara) ait olabilir. Bu tr ekipmanlar da, grlt emisyonlarn azaltacak ekilde tasarlanmam olabilirler. antiye ortamna dayankl, kullanm pratik, grlty kesen donanm eklenmi (retrofit) kitler tasarlamak zordur. Grlty kontrol altna alma teknikleri byk lde antiye ynetiminden (rnein grltl proseslerden kanma, grltl ileri etrafta az sayda alann bulunduu zamanlarda yaptrmak) ve geici ses barajlar veya perdeleri araclyla grltl proseslerin ses yaltmndan (rnein kontrplak veya plastik kaplama) geer. irketler grlt emisyonu dk ekipmanlar talep ettiklerinde ve satn aldklarnda, yanmal motor egzozu susturucular iin sanayi tipi deil ev tipi susturucularda srar ettiklerinde, haval el aletlerinden ok elektrikli el aletlerini tercih ettiklerinde, haval deil hidrolik kaya matkaplarn setiklerinde, dizel ahmerdanlar yerine susturuculu ahmerdanlar kullandnda en etkili zm bulunmu olur. Dzenli bakm, yeni susturucular ile dier deiiklikler de olumlu bir etki yaratabilir.

105

Grlt kontrolnn bu nlemlerle salanamad durumlarda, grltden etkilenen alanlarn ilerini gvenli (grltsz) bir ekilde, kendi salk ve gvenliklerini olduu kadar i arkadalarnn da salk ve gvenliklerini riske atmadan yapabilmeleri salanmaldr. Bunun iin iveren, uygun KKDlar hazr bulundurmal ve bu KKDlarn uygun kullanm talimatlarn ve KKD konusunda alanlarn eitimlerini salamaldr. Grlt dzeyi 80 dBi aan iyerlerinde alanlara ie giri ve periyodik muayenelerde odyometri testi yaplarak salk gzetimleri yaplmaldr. Grlt dzeyi 85 dBi aan ilerde ise ie girite ve iin devam sresince alanlarn odyometrik incelemenin yan sra iitme muayenesi ile takibi gerekmektedir. (daha detayl bilgi iin bkz. bu Rehberin Grltl Ortamlarda alanlarda Salk Gzetimi blm). Sradan bir antiyede rastlanabilecek grlt dzeyleri
Operatrdeki donanmn ses dzeyi Kaz Lastik tekerlekli ykleyiciler Kazc ykleyici Dozer Yol silindiri Skreyper Greyder Kamyon Asfalt serici Malzeme Tama Beton mikseri Beton pompas Vin Ayakl vin G niteleri Jeneratrler Kompresrler Darbe ahmerdan (dizel ve haval) ahmerdan (yer ekimi, fore) Pnmatik Krc Hidrolik Krc Pnmatik yonga makinesi Dier Donanm Beton vibratr Kompres Hava fleyici Elektrikli testere Elektrikli matkap Paletli kaya delici makine Ortalama Grlt (dBA) 88 86.5 96 90 96 96 101 Grlt Aral (dBA) 85-91 79-89 89-103 79-93 84-102 <85 89-103 100-102 <85 < 85 97-102 <85 <85 <85 98 82.5 106 95.5 109 94.5 104 88.5 102 113 82-105 62-91 94-111 90-100 87-98 78-95

100

Titreime bal gelien beyaz parmak hastal

Titreime bal gelien beyaz parmak hastal, yaygn olarak El Kol Vibrasyonu Sendromu olarak bilinen bir rahatszln bir ksmn oluturan bir hastalktr. Titreime bal gelien beyaz parmak hastal parmaklara ve ele kan akn snrlayan, kan damarlarnn, sinirlerin, kas ve eklemlerin kstlayc ve arl bir hastaldr. Titreime bal gelien beyaz parmak hastal ellerin titreim yayan donanmdan etkilenmeye bal gelien tekrarlayan bask sonucu oluur. naat i kolunda beyaz parmak hastal genellikle dner el aletlerinin, talama makinelerinin, darbeli el aletlerinin kalafatlama, ekileme ileri ile balantl kullanmna ve el ve g aletlerinin kullanlmasna, ykma/krma ii yaplmasna bal olarak geliir. te yandan, bu hastalk ayn zamanda dner aletlerle talamas yaplan veya cilalanan malzemelerin tutulmasna bal olarak da geliebilir. 106

Bu tr makine ve aletler arasnda aadakiler saylabilir:

Beton krclar, poker vibratrler ve kompaktrler, Zmpara, talama makineleri ve kesici diskler, Darbeli matkaplar, Yontma ekileri, Elektrikli testereler, Freze makinesi veya zmba tabancas. Darbeli aletlerle gnde yaklak 15 dakikay akn sre boyunca veya Baz dner ve dier hareketli aletlerle gnde yaklak bir saatten fazla alanlar,

Dzenli olarak,

ciddi risk altndadr. Ayrca, bu alanlarn titreim etkilenimleriyle ilgili ynetmeliklerde belirlenen maruziyet snr deerinin de zerinde olmalar olasl da vardr. Hastalklarn iddeti, titreim maruziyetinin nitelikleri, alma ekli, kiisel gemi ve alkanlklar gibi baka birka faktre de baldr. Belirtiler ve Bulgular Titreime bal gelien beyaz parmak hastalnn nbetlerini genellikle souk hava koullar veya souk nesnelere dokunmak tetikler. lk evrede genellikle parmaklarda uyuma ve karncalanma ile kendini gsterir. Bu belirtiler ou zaman makine kullandktan sonra dahi devam eder. Bir sonraki evrede bir parmak ucu geici olarak beyazlar ve armaya balayabilir. Bu aamann ardndan parmaklar daha sk beyazlamaya balar. Son olarak, dier parmaklar da beyazlamaya balar; fakat baparman etkilenmesi olasl dktr. Birka parmak beyazladktan sonra titreime bal gelien beyaz parmak hastal byk olaslkla geri dndrlemez. Hastalar, gnn herhangi bir saatinde gittike artan sayda arl nbetler geirmeye balar. Titreime bal gelien beyaz parmak hastalna yakalanan kiilerin parmaklarnda kalc his kayb sz konusu olabilir; bu hastalar iin bozuk para tutmak, dme iliklemek, ine kullanmak ve vida, ivi benzeri kk nesneleri tutmak gibi gndelik ileri yapmak olanaksz hale gelebilir. Titreimin eller zerindeki etkisini belirleyen faktrler
Biyodinamik Faktrler Tutma gc alann titreim yayan donanm ne kadar sk kavrad, Yzey alan, bulunduu yer ve ellerin titreim kayna ile temas eden ksmlar, El aletleri ile temas edilen malzemenin sertlii, rnein talama ve apak alma ilemleri yaplan metaller, El ve kollarn vcuda gre konumu,

Fiziksel Faktrler Titreimin hzlanmas Titreim frekans

Bireysel Faktrler Operatrn aleti kontrol, Makine alma oran, Beceri ve verimlilik,

Her bir i gn iindeki maruziyet sresi te titreim maruziyetinin yaand yllar Aletlerin bakm durumu

Bireyin titreime duyarll,

Ele uyumlu ve yumuak sapl ara- Sigara ve uyuturucu ve baz gerece karlk sert malzemeler, ilalarn (ergo trevleri, metiserjit, adrenerjik reseptr blokrleri, bleomisin vb.) kullanm. Dier fiziksel ve kimyasal ajanlara maruziyet. Eldiven, ayakkab, almaHastann yksnde parmaklarda Parmaklarda veya ellerde nceden dinlenme sreleri dhil koruyucu ve ellerde olumu yaralanmalar, var olan hastalk veya yaralanma, uygulamalar ve donanmlar. zellikle donma,

107

nlem Var olan alma yntemini daha dk titreim yayan bir alternatifle deitirme olana srekli aratrlmaldr. Kullanlan donanm sz konusu ie her zaman uygun olmal; alann maruziyet sresinin mmkn olduunca ksa tutulmas iin donanm alma sresi boyunca tam performans gstermelidir. El-kol vibrasyonunu azaltmann bir yolu da donanmn elle temas eden ksmlarnn (sapnn) titreimi azaltan pedlerle kaplanmasdr. Bu tr saplar titreim kaynandan, yani makineden mmkn olduunca ayrlr. Makinenin reticisine bal olarak, dekuplaj mekanizmas yayl, sngl veya titreimi dengeleyen sistemler eklinde tasarlanm olabilir. Donanmn saplarnn teknolojik bakmdan yenilenmi olmas durumunda, reticinin verdii bilgilere uyulmas ok nemlidir. Avu talama makineleri gibi baz makineler otomatik dengeleyicilerle donatlmtr, bu donanmlar dengesiz ktlelerin yaratt sknty giderir. Bu dengeleme, dnen aftn zerindeki bir kutunun iinde serbest hareket eden elik bilyeler yardmyla yaplr. Bir dengesizlik oluursa, bilyeler otomatik olarak sz konusu arln kar istikametinde toplanarak oluan dengesizlii bir lde ortadan kaldrr. Titreim de vibrasyonu emen malzemeden yaplm saplarla azaltlabilir. Uygun ara-gere aparatlarnn seiminin de titreim maruziyeti zerinde etkisi vardr. E merkezlilie ve zmpara tann olas denge bozukluuna dikkat edilmesi gerekmektedir. Keskinliini kaybetmi kesici ve testerelerin zamannda deitirilmesi veya bilenmesi gerekir. Matkap ularnn hangi malzemeden olduu ve geometrisi de titreimin azaltlmasnda etkili olabilir. Makineyi kullanrken el zerinde etkili olan kavrama ve besleme kuvveti azaltlrsa, titreime bal etkilenme de azaltlr. Bu nedenle alanla titreim yayan makine arasndaki temas azaltlmak ya da ortadan kaldrmak amacyla i prosesini deitirmenin yollar zerinde dnlmelidir. rnein, tavana ya da duvarlara delik aarken destek ya da dayanaklarn kullanlmasyla maruziyet azaltlabilir. naat mhendislerinin kullanm iin uzaktan kumandal kanal kompaktrleri gelitirilmitir. Bu kompaktrleri kullanan kiiler titreime neredeyse hi maruz kalmazlar. Vibrasyon snmlendirici eldivenler yksek frekansl titreimi azaltabilir. Ancak, titreimi emen eldiven kullanm ayn zamanda tutu kuvvetini de arttracandan bir lde koruyucu zelliini olumsuz etkileyebilmektedir.

Karpal tnel sendromu (KTS)

KTS, karpal tneldeki medyan sinirin hastaldr. Fizypatolojisinde, karpal tnelden geen medyan sinirin skmas olarak deerlendirilmektedir. KTS zellikle aadaki ilerle ilikilendirilir: Tekrarlayan el hareketleri, Ellerin doal olmayan pozisyonlarda kalmas, Sk kavrama, Avu iinde mekanik stres, El-kol vibrasyonu. naat sektrnde KTS ile ilikilendirilen i ve mesleklere rnek olarak; elektrik ileri ile el parmak ve bileklerinin tekrarlayan ekilde bklmesini ve esnetilmesini gerektiren, pencere pervazlarnn dolgu malzemesiyle tkanmas gibi iler verilebilir. Belirtiler ve Bulgular Bu hastaln temel belirtisi baparmak, iaret parma ve orta parmak ile yzk parmann uzun ve radial yarsnda (3,5 parmak) aralkl uyumalardr. Genellikle bileklerimiz bkl bir ekilde uyuduumuz iin uyumalar geceleri ortaya kar. Uyumalar, elin kvrlmasn engelleyen el bilek ateli kullanm ile rahatlatlr. Karpal tnel sendromu tekrarlayan hareketler ve zorlamalar nedeniyle ortaya 108

kar, etkilenim kmlatif olabilir (Bu Rehberin son blmnde KTSnin tehisinde yararl olabilecek testler verilmitir). nlem Tekrarlayan basklardan kanmak, uygulanan kuvveti azaltmak ve kavray gevetmek yararl olacaktr. Ergonomik adan doru donanm kullanmak (i tezgahlar, ara ve gerelerin saplar ile iler kiinin alrken bileini doal bir pozisyonda tutmasn salayacak bir biimde yeniden tasarlanabilir). El bilek ateli, bilein ntr pozisyonda tutulmasna yardmc olabilir. Uygun ekilde molalar vermek. leri alanlar arasnda dnml olarak yaptrmak. Elleri scak tutmakrutin olarak yaplan basit egzersizlerle bilek eklemlerini stmak veya parmaksz eldivenler yardmyla elleri scak ve esnek tutmak.

Bel rahatszlklar
Bel rahatszlklar sk rastlanan mesleki yaknmalar arasndadr. Bu rahatszlklara hemen her tr ite rastlanr. Her trl bel arsnn tam nedeni ok net olmayabilir, fakat yaplan ite genellikle aadaki zellikler grlr: Fiziksel g gerektiren ar i, tama ileri, zellikle de ar ve rahat tanamayan malzemeler (25 kg arlndaki imento torbalar gibi), Merdivenler gibi uygun olmayan yerlerde yk kaldrma ve tama, Kalafatlama gibi tekrarlayan iler, zellikle de src koltuu dzgn bir ekilde ayarlanmyor veya ayarlanamyorken ya da yay sistemi dzgn deilken uzun mesafe ara kullanmak veya bozuk yolda ara kullanmak, Ekskavatr gibi ar makine kullanm, Alalmak, eilmek veya melmek (rnein, montajda ayakta alrken i yaplan tezgahn ykseklii uygun ekilde ayarlanmamsa vcut duruu uygun olmaz), Ar g gerektiren ykleri itmek, ekmek veya srklemek, Normal beceri ve snrlar alarak ve fazlasyla yorgunken almak, Germe, dndrme ve uzanma hareketleri. naatlarda tm vcut vibrasyonuna yol aan, ayn zamanda evrede rahatszlk yaratan iler arasnda aadakiler saylabilir: Ocakta patlatma yapmak, yol ve bina temel inaatlarnda ta ve kaya karma ileri, Kazk akma, Ykm, Yol ve ray trafii. Bu vibrasyon, antiyede kullanlan i makineleri gibi koltuk veya ayaklar araclyla btn vcuda titreim yayan makinelere maruz kalan kiileri etkiler. Vcudun her blmnn doal (resonant) frekans vardr. Vibrasyon kaynann frekans vcudun bu belli ksmlarnn frekansyla eleiyorsa, titreim 4 kata kadar arttrlm olabilir ve iddetli bel/srt ars gibi hasara yol aar. Belirtiler ve Bulgular Sonular uzun sren arlar, gnlk ileri yapma becerisinin azalmas ve ii brakma gereklilii eklinde ortaya kabilir. Etkileri ounlukla bel blgesinde grlr. Yaknmalar kiiye gre deiir; her gn veya sk sk ortaya kan arlara kar ar kesiciler kullanlr. 109

nlem El-kol gcyle yk tanmas engellenmeli; teknik yardma bavurulmaldr-inaat firmalarnn ou, iykne yardmc olmas iin en az bir kaldrma makinesine gerek duyar. Kaldrma ekipmanlar, normalde ancak birok kiinin birlikte tayabilecei nesneleri kaldrmalarna ve indirmelerine yarar. Bu makineler sayesinde metal iskeletler gibi nesneler dik konuma getirilir. at mertekleri bina zerinde kolaylkla yerletirilebilir. naat ekipmanlar alnrken veya kiralanrken gereksinimlere yant veren ekipmanlar aratrlmaldr. naatlarda kaldrma ileri iin kullanlan ekipmanlarn en nemli nitelikleri renilmelidir. Aada baz rnekler verilmitir: o ift kademeli asansr, bir forklift zerinde monte edilen ve forkliftin atallarnn aracn kendi boyundan yksee kaldrlmasn salayan bir aygttr. ift kademeli asansr btn forkliftlerde hazr bulunmaz. o Kollu vin veya tek ayakl vin, ar nesnelerin kaldrlmasnda kullanlan, yukar ve da doru uzayan geni bir direk veya kuledir. Kollu vin, vin ve bocurgat sistemleriyle donatlmtr. Bu tr kaldrma donanmlar normalde elektrikli veya hidrolik motorlarla alr. o Vakumlu kaldrma sistemi, ar ykleri kaldrmak iin emme kuvvetini kullanan vakum aracna bal mekanik bir aratr. Vakumlu kaldrma aralar inaatlarda en ok cam kaldrma ilerinde kullanlr. o Makas lift, bir platformu alaltp ykseltmek iin kapanan ve alan kollar kullanan hareketli bir platformdur. Akken kollar ak bir makasa benzedii iin ekipmana bu isim verilmitir. Makas liftler el kumandasyla hareket ettirilebilir, ray sistemi zerinde veya motor gcyle hareket ettirilebilir. o Vin, zincir veya halatlarla sarl asansr tamburu veya makaras yardmyla alan bir makinedir. Bu zincir veya halatlar kancalara balanr, bu sayede ar nesneler kaldrlp indirilir. Vinler elle, haval veya hidrolik sistemle altrlr. o Bocurgat, bir tamburun etrafna sarl bir zincir veya halat ile ar nesneleri kaldrmakta kullanlan bir aratr. Kullanlmas bakmndan vince benzer. Bocurgat da, motor gcyle veya elle altrlabilir. Silindirin veya tamburun yan tarafndaki bir manivela ile cihaz dndrlr ve nesnenin kaldrlabilmesi iin halat gerdirilir. Yaplacak ileri dzenlerken, yk kaldrma ve tama srasnda doal olmayan pozisyonlardan kanlmaldr. Yaplacak ileri "iyi bir pozisyonda" gerekletirilebilecek ekilde dzenlenmelidir. yi pozisyondan kast genellikle alann kulak, omuz ve kalalarnn ayn hizada olmasdr. El-kol gcyle yk kaldrma ve tama ilerinde ykn zerinde salam tutacak yerleri olmaldr. Kaygan zeminlerin olumas engellenmeli ve kaymay nleyici taban olan izmeleri kullanm salanmaldr. alanlar kaldrma tekniklerinin kullanlmas (gvenli kaldrma) konusunda eitilmelidir. Aadaki durumlarda kaldrma iinin iki kii tarafndan yaplmas uygundur: o Lift, vin veya baka bir mekanik yardmc yoksa, o Kaldrlacak nesne tek bana bir kiinin kaldramayaca kadar (25 kilodan fazla) arsa, o Kaldrlacak nesne iki kiinin kaldrabileceinden daha ar deilse (50 kilodan az), o Tanacak nesne garip ekilli veya fazla bykse, o Arl ykn iinde dengeli bir ekilde datlmam olan herhangi bir nesne tanacanda, o Baz nesnelerin iki kiinin de kaldrp tayamayaca kadar ar veya garip ekilli olduklar unutulmamaldr. Ar eilmemek iin dirsee yakn ykseklikte allmas gerekir. Zorunlu olmadka ban stne uzanlmamal ve dizlerin zerine kmemelidir.

110

Doal olmayan durular engellenemiyorsa, grev deiimi yaplmaldr. Dnml allmas, vcudun esnetilmesi, sk sk ksa molalar verilmesi salanmaldr, Uzun sreler boyunca sert zeminde dizlerin stne kmemeye allmas, diz kme zorunluluu olan ilerde diz koruyucular kullanlmas gerekmektedir.

Tm vcut vibrasyonu iin: Src kabininin veya operatr koltuunun sspansiyonu, Aralarn ayak pedallar ile direksiyonlarnda titreim engelleyicilerin kullanlmas, Etkilenim sresinin ksaltlmas, Ara operatrlerinin rotasyonu, zerine binilerek kullanlan aralarda uygun oturaklarn olmas nlemleri uygulanabilir. Her zaman dzenli ve daha fazla fiziksel egzersiz nerilmelidir.

Toza bal gelien meslek hastalklar

Hastaln nerede geliecei ve (st solunum yollarnn irritasyonu ile kronik enflamasyonundan pnmokonyoza ve akcier kanserine kadar) tr toz paracklarnn boyutuna, solunan tozun cinsine ve solunan tozun solunum yollarnn veya akcierlerin neresine ulatna baldr. Baz olgularda daha byk paracklar burunda veya geni hava yollarnda taklp kalabilir. Fakat daha kk partikller akcierlere kadar ular. Bu paracklar bazen znerek kana karabilir. znemeyen daha byk boyuttaki partikller genellikle vcudun doal savunma mekanizmalar tarafndan dar atlr. Vcudun solunum yoluyla iine alnan paracklardan kurtulmak iin kulland ok eitli yollar vardr. Solunum yolundaki mukus partikl kaplayarak ksrkle dar atlmasn kolaylatrr. Partikller akcierlere ulatnda, burada bulunan zel sprc hcreler partiklleri kaplar ve zararsz hale getirir. Solunan paracklar, hangi maddeden yapldklarna bal olarak, vcutta farkl tepkiler doururlar. Solunabilir silika tozu yap ilerinde yaygn olarak ortaya kar. alanlar ve sradan insanlar silika tozuna maruz brakabilecek yap ileri arasnda: Yap ta kesimi ve dier ta duvar ileri, Deme plakalar ile ta yol yapmnda kullanlan talarn kesim ve/veya delim ileri, Ykm ileri, Zmparalama ve talama ileri, Svama, har karma, Kazma ileri, Ykma ve skm ileri Bina kumlama ileri, Tnel inaat ileri saylabilir.

Beton ada yaamn altyapsnn son derece nemli bir parasdr ve yllar getike yenilenmesi gerekir. Var olan beton yaplarn ykm, onarm veya dzenlenmesi ilerinde kullanlan yntemlerin pek ounun olduka fazla miktarlarda solunabilir toz retme potansiyeli vardr. Genellikle, ta ve dier silika ierikli malzemelerin kesimi ve uygulanmasnda g aletlerinin kullanlmas sonucunda i srasnda etkilenme dzeyleri ok fazla olur. ou durumda, etkilenme dzeyleri iyeri maruziyet limitini aar (hatta iki katna kar). ok ince silika tozunun solunum yoluyla vcuda alnmas silikoz geliimine yol aabilir. Silikann yan sra, inaat i kolunda zellikle karlalan iki toz tr daha vardr: imento tozu ile tala. imento tozu gzde enflamasyona ve irritasyona, burun ve boazda irritasyona, ayrca kronik akcier 111

rahatszlklarna (imentonun salk zerindeki etkileri ile ilgili ayrntl bilgi iin bkz. bu Rehberin Mesleki deri hastalklar blm) yol aabilir. Ahap malzemelerin zellikle testere ile kesilmesi ve kumlanmas, makinelerin toz nitelerinden karlarak torbaya konmas veya zellikle basnl hava ile yaplan temizlik ileri srasnda aa tozu ortaya kar. Btn aa tozlar ile ilikilendirilen balca tehlikeler deri hastalklar, rinit ve astm gibi rahatszlklardr. Aa tozu, zellikle sert aa tozu nadir olgularda burun kanserine yol aabilir. Toprak toza maruz braklr veya rtlmezse toz havada tanabilir. Rzgr toza maruz kalm topra havalandrarak antiye dna karr. Toprak aadaki durumlarda yaygn olarak toza maruz kalr: Ykm ileri, antiye hazrlk ileri, Yap ileri, Tat hareketleri, rtlmemi stok malzemeler. Belirtiler ve Bulgular Silikozis, yllar boyu silika tozu soluyan insanlarda grlen, bilinen en eski mesleki akcier hastaldr. Semptomlar genellikle 20 yl kadar uzun sreli etkilenimden sonra ortaya kar, fakat tnel inaat gibi mesleklerde yldan ksa srede belirtiler grlmeye balanabilir. ksrk ve nefes darl ile seyreden bronit belirtileri ortaya kmaya balar. Bunu takip eden be yllk sre ierisinde solunum sorunlar ktye gidebilir ve akcierlerdeki hasar kalp zerinde bask yaratacandan bu hastalk kalp yetmezliine yol aabilir. Hastalk tamamen tedavi edilemez ancak, silika solunumuna hastaln ilk safhalarnda son verilirse ilerlemesinin nne geilebilir. Kronik obstrktif akcier hastal (KOAH), yaygn olarak ayn anda grlen ve solunum yolunun daralmasyla kendini gsteren akcier hastalklar kronik bronit ile amfizemin birlikte gelimesinden ortaya kar. KOAH, akcierlere hava aknn kstlanmasna yol aarak nefes darl yapar. nlem Yerine koyma (ikame) tehlikeli emisyonlar nlemenin en iyi yoludur (rnein tehlikeli maddelerin yerine daha az tehlike tayan maddelerin kullanlmasandrc kumlama malzemesi olarak silikal kum veya kristalin silika ierii %1den fazla olan dier maddeler kullanlmamaldr). yerindeki dier kirleticilere gereksiz maruziyeti nlemek iin kiisel hijyene zen gsterilmelidir (rnein iyerinde yeme-imenin yan sra bardak, aydanlk ve benzerlerinin alma ortamnda bulundurulmasna da izin verilmemelidir; aksi halde bunlar araclyla toz yutularak vcuda alnr). KKD ve solunum aygtlarnn mesleki solunum yolu etkilenimlerini nleme konusunda en az yarar olan yntem olduu ortaya konmutur. Bu yntem ancak, sz konusu sorun veya tehlike baka yntemlerle kontrol altna alnamadnda kullanlmaldr. yerinde alanlara kullan-at tipi (asbest ile allyorsa) veya ykanabilir koruyucu i giysileri giydirilmelidir. Araba, ev ve dier alma ortamlarna bulamasn engellemek iin iten kmadan nce du alnmas ve temiz kyafet giyilmesi salanmaldr.

Asbeste bal gelien meslek hastalklar

Asbest, aranan fiziksel zellikleri nedeniyle ticari amala kullanlan alt dizi doal silikat mineraline verilen isimdir. Hepsinin ortak zellii asbestin lifsi, uzun, ince kristal yapsdr. ABde asbestin her trl kullanm ile asbest rnlerinin karlmas, retimi ve ilenmesi yasaklanmtr. Asbest; sesi emme, ortalama gerilme direnci ile s, elektrik hasarna ve kimyasal hasara dayankl olmas zellikleri nedeniyle 19. yzyln sonlarndan itibaren imalat ve inaat sanayiinde giderek yaygnlamtr. 112

Yangna ve sya dayanm iin kullanldnda asbest lifleri ounlukla imento ile kartrlr veya kuma veya keelerin iine dokunur. Asbest gemite, yksek slarda elektrik yaltm saladndan elektrik frnlarnda ve yaltm gerektiren kablolama ilerinde, ayrca alev geciktirme ve yaltm zellikleri ile gerilime direnci, esneklii ve kimyasallara kar direnci nedeniyle de bina yapmnda kullanlmtr. Asbest maruziyeti tipik olarak asbestten arndrma veya ykm ilerinde gerekleir. Bu nedenle, temizlenecek malzemenin ieriini bilmek ok nemlidir. Aadaki listede genellikle asbest ieren inaat malzemeleri verilmitir: Tavanlarda; Akustik ve przl tavan yapm, Asbestli imento levha at kaplamalar, Al veya alpan derz malzemeleri, T profil tavan kaplamalar, D cephelerde; Asbestli imento at panelleri, Duvar kaplama panelleri, Dolgulu tavan, Tula veya blok svas, Binalarda at levhas (s spreyi), D cephe kaplamalarnda kullanlan yaltm malzemesi (vermiklit), at yaltm keeleri ve szdrmazlk malzemesi, cephe macunu, Zeminlerde; Zemin ykseltici malzemeler, Vinil zemin kaplama (asbestli dolgu harc), Vinil asbestli kaplama malzemeleri, Borularda; Souk su hatlar, Evsel su ve atk hatlar, Oluklu borularn birleim yerlerindeki contalar, Yamur suyu ve kanalizasyon hatlar, Buhar ve scak su besleme hatt ve geri dnm, Duvarlarda; Asbestli imento panelleri, Al veya alpan derz malzemeleri, Przl dokulu duvarlar, Termal sprey, Deiik yerlerde; Yapkan bantlar, Deme, kiri, stun ve dier yap elemanlarnda kullanlan yangna, dayankl sprey, Istma kabini panelleri (asbestli imento), Avize taban parasnn altna konan har, Yakma frnlar (i yaltm), Tiyatro perdeleri, Yaltm kablolar.

113

Belirtiler ve Bulgular Asbest ile ilgili hastalklar ondokuzuncu ve yirminci yzyln en nde gelen meslek hastalklar arasnda yer almaktadr. Asbest liflerinin solunmas akcier kanseri, mezotelyoma (eskiden nadir grlen, amfibol asbest maruziyeti ile arasnda gl bir iliki kurulan bir kanser tr) ile asbestozis (bir tr pnmokonyoz) gibi ciddi hastalklara yol aabilir. Yksek younlukta asbest liflerine uzun sre maruz kalnmasnn salk sorunlarna yol ama olasl daha yksektir, nk ortam havasnda dk dzeylerde asbest bulunmakta, bu da kendiliinden salk sorunlarna neden olmamaktadr. Asbestozis, asbest paracklarnn fazla miktarlarda solunmas sonucunda geliir. Hastaln patogenezi progresif ve geri dnsz olup sonucunda solunum yetmezliine yol aar. Ar olgularda asbestozis pulmoner HT ve kalp yetmezliinden lme yol aar. Asbest liflerinin solunmas yalnzca asbestozisin balangcndan sorumlu deil, ayn zamanda pek ok olguda son derece progresif ve lmcl asbestle ilikili bir kanser tr olan mezotelyomaya neden olabilir. Mezotelyoma, ender grlen, vcuttaki pek ok i organnn yan sra gs ve karn boluunun duvarlarn evreleyen ve koruyan mezotelyuma saldran bir kanser trdr. Hastaln iyi huylu olgular genel olgularn iinde ok kk oranda kald iin bu terim hemen hemen her zaman kt huylu mezotelyomay anlatmak iin kullanlr. Hemen daima asbest maruziyetine bal plrezi ile seyreden bir tablodur. zellikle, ok kk, mikroskopik asbest liflerinin solunum veya sindirim yoluyla vcuda alnmas sonuta mezotelyoma geliimine neden olur. Hastaln latans allmadk derecede uzundur. Asbeste maruz kalan kiilerde asbest ile ilikilendirilen hastalk belirtileri, asbest maruziyetinden sonraki yirmi ila krk yl sonra geliebilir. nlem Yalnzca zel eitimli alanlarn asbestle almasna izin verilmeli, alanlarn uygulayacaklar alma prosedrnn ve kullanacaklar uygun KKDnin bir uzman tarafndan belirlenmesi gerekir. ABde asbestin her trl kullanm ve asbest karlmas, retilmesi ve ilenmesi yasakland iin asbest ierikli rnlerin Trkiyede bulunma ve kullanma olasl azalmtr. Bu nedenle, gnmzde temel olarak asbeste tadilat ve ykm ilerinde maruz kalnmaktadr (ayrntl bilgi iin bkz. bu Rehberin III.3.1. Maden Kolunda Salk Gzetimi- Asbeste bal gelien meslek hastalklar blm). alanlarn asbeste maruz kalabilecei durumlarda zel prosedrler uygulanmaldr. Aada yasal prosedrler anlatlmam; fakat riski azaltmak iin kiisel koruma konusunda gerekli baz zel alma yntemleri ve koullar verilmitir. Yalnzca zel eitim alm alanlara asbestle alma izni verilmesi gerektiinin alt izilmelidir. Yaplacak ii planlarken iveren aadaki konular dikkate almaldr: in yapld ortamda mmkn olan en az sayda alann bulunmas, Giriin kstlanmas, rnein kapnn kapal tutulmas ve/veya gvenlik eridinin oluturulmas, uyar levhalarnn kullanlmas, Gvenlik eridindeki blgede kontamine olabilecek yzeylerin kenarlar yaptrc bant ile sabitlenmi (500-gauge) polietilen rt kullanlarak rtlmesi, Asbestli imentodan yaplm atlar skmek yerine asbest iermeyen bir malzemeyle kaplanmas, var olan asbest U profillerin zerinin rtler ile kaplanmas(ancak asbestli imentoda delme ileminden kanlmaldr), Hasar grmemi asbestli yaltm malzemeleri boyanacaksa, yzeyleri kesinlikle kumlama ilemi ile hazrlanmamaldr. Yzeyde herhangi bir hasar varsa boyama ileminden nce her trl hasar onarlmaldr. Tercihen boya sprey yardmyla uygulanmaldr (sprme hareketi ile), Asbestli imento ieren rnler krlmamaldr, asbestli imento yere indirilmeli, p utu kullanlmamaldr, 114

Tek bana olan asbestli imento rnleri (1000 gauge) polietilen rt ile ift katl kaplanabilir ve rt zerine asbest ile ilgili uyarc etiketler yaptrlabilir; birden fazla asbestli imento levhas ve dier byk paralar ise kilitlenebilen bir konteynra yerletirilmelidir; Ekipmann ve gvenlik blgesinin temizlii iin slak bezler kullanlmaldr.

Aadaki KKDler kullanlmaldr: Balkl tek kullanmlk i giysisi (d meknlarda su geirmez giysiler gerekebilir) -i giysileri ters yz ederek karlmal, uygun bir asbest atk kutusuna atlmaldr, Backsz botlar (backl botlarn asbestten arndrlmas zor olabilir), Tek kullanmlk partikler solunum maskesi (FFP3)-en son maske karlmaldr.

Kimyasallara bal gelien meslek hastalklar

Kimyasallar, ok sayda eit ve farkl uygulamalarnn olmas nedeniyle inaatlardaki en byk tehlikelerden biri olarak grlmektedir. Sz konusu kimyasaln trne bal olmakla birlikte, kimyasallar eitli salk sorunlarna neden olabilmektedir. Bu nedenle, kimyasallarla yaplacak ileri organize ederken balang noktas kullanmakta olduunuz veya kullanacanz kimyasal maddeye ait SG bilgisidir. Bu bilgi malzeme gvenlik bilgi formlarnda yazldr. Kompozit levhalar, orta younlukta lif levha (MDF), yapmnda kullanlan ve kansere yol aabilen balayc reine tehlikelidir. Ahap kullanlarak yaplan tr levha vardr: laminant levha, sunta levha ile lif levha. Lif levhalar balamak iin kullanlan reineler formaldehit (genellikle re formaldehit) ierir. Formaldehit genel olarak insanda muhtemelen kansere neden olan kimyasallar grubunda yer almaktadr. Dk dzeyde maruziyeti gz, burun ve boazda irritasyona neden olur; dermatit, astm ve rinite yol aabilir. Temel sorunlarn, MDFnin makineden geirilmesi ve toz olumas srasnda ortaya kmas olasdr. naatlarda kullanlan petrol rnleri arasnda tatlarda, elektrikli donanmlarda ve genel olarak ekipman bakmnda kullanlan yakt ve yalar yer almaktadr. zel petrol rn kirleticiler arasnda yakt, motorin, gaz ya, makine ya ve gres bulunur. Asfalt deme ileri de, ilemin ardndan kayda deer bir sre boyunca eitli yalar buharlat iin zellikle tehlikeli olabilir. Asfalt artklar ortalkta braklabilir ve tetkik edilmeden zeri rtlebilir. Ancak, bu kirleticilerin pek ou toprak partikllerine ve dier yzeylere yapt iin daha kolay kontrol edilebilirler. Boyalar, ta yzeyleri temizlemek iin kullanlan asitler, temizleyici solventler, asfalt rnleri, stabilizasyonda kullanlan katk maddeleri ile beton kr bileenleri gibi kimyasal kirleticiler de antiyelerde kullanlabilir ve yzeysel akntlarla etrafa tanabilirler. Beton mikserlerinden szan ykama sular, ak toprak veya kayalardan asit ve alkali solsyonlar ile alkalin oluturan doal elementler gibi dier kirleticiler de ortam kirliliine katkda bulunabilir. Boya, solvent, yaptrc, reine, yaltm iin kullanlan kpkler ve benzerinin antiyelerde en ok kullanlan kimyasallar olduuna dikkat edilmelidir. Bu nedenle daha ayrntl bilgi aada verilmitir. Belirtiler ve Bulgular yerindeki kimyasallardan etkilenme ve bu etkilenimin salk zerindeki olas toksik etkileri her tr hastalk iin gz nnde bulundurulmaldr. Hemen hemen btn hastalklar herhangi bir kimyasal maruziyete bal olarak geliebilir. rnekler arasnda mesleki astm, kronik bronit, cilt hastalklar vb. yer alr. Solventler birka grup iinde deerlendirilir, fakat salk zerindeki etkileri temel olarak merkezi sinir sistemi ile ilikilidir. Solventlere bal gelien kronik beyin hasar aadaki ekilde ortaya kar: Hafza ve dier bilisel ilevlerin bozulmas (soyutlama, dnme, planlama, vb.),

115

Duygusal kontrol ve motivasyonun bozulmas, rnein hzl duygu deiiklikleri, duyarllk, inisiyatif ve enerji.

Yap ilerinde kullanlan farkl organik buhar kaynaklar ve salk zerindeki etkileri aada verilmitir. Solventlerin yalnzca solunum yoluyla deil ayn zamanda deri yoluyla da vcuda girebildii unutulmamaldr.
Gaz Tr Aldehitler (formaldehit gibi) Diizosiyanatlar Kaynak MDF-Orta younluklu lif levhalar. Ya giderici solventler. Sert poliretan kpkler ncelikli olarak yaltm amal kullanlr; Poliretan-modifiye alkidler zemin kaplama, ahap kaplama malzemesi ve boya olarak kullanlr. Rutubet giderici kaplama malzemeleri, ahap ve beton zerinde ve zeminlerde dolgu malzemesi olarak kullanlr. Boyalar, yaptrclar, reineler Salk zerindeki Etkisi Gzde ve solunum yollarnda iritasyona yol aar. Gz, burun ve boaz iin iritandr. ok dk etkilenim dzeylerinde dahi, astm veya dier alerjik belirtilere yol aar, iritasyonlara neden olma potansiyeli fazladr.

Aromatik hidrokarbonlar (toluen, ksilen, vb.) Glikol Yaygn olarak boya, kaplama malzemeleri eterler(Cellosolve) ile cilalarda kullanlan, etilen glikoln alkil eterleri bazl bir solvent grubu

Karmlar rn. spirto (zc madde)

Gz, burun ve boaz irritasyonu, prenarkotik sendrom (ba arlar, yorgunluk, halsizlik, denge bozukluu, sersemlik hissi, vb.) merkezi sinir sistemine zarar verebilir. Glikol eterlerine ar maruziyet; anemiye (krmz kan hcresi eksiklii), alkoln etkilerine benzer intoksikasyona (glikol eterlerle alrken ba dnmesi, "sarholuk", denge kayb, kafa karkl, uyuukluk veya anormal yorgunluk) ve gz, burun veya deride duyarlla neden olabilir. Dier belirtiler arasnda ba ars, bulant, titreme, itah kayb, kilo kayb ve kiilik deiiklii yer alr. yerindeki maruziyetin insanlarda sperm saysnda azalmaya yol atna dair almalar vardr. Ayn zamanda Stoddard solvent ad verilen Gzde iritasyon. ispirto, yaygn kullanlan organik bir solvent, Daha yksek dzeylerde solunumda iritasyona yol aar ve parafinden elde edilen renksiz, effaf bir daha iddetli gz iritasyonu oluur. Birka mesleki etkilenme svdr. spirto; ztleme zeltisi, temizleyici olgusunda ba ars, sarholuk hissi, ba dnmesi ve solvent, ya giderici solvent ve solvent yorgunluk gibi akut belirtiler bildirilmitir. olarak aerosollerde, boyalarda, ahap koruyucularda, verniklerde, cilalarda ve asfalt rnlerinde kullanlr. Spreyle boyama, daha yksek maruziyetlere ve aerosol maruziyetine yol aabilir.

nlem letmede kullanlan kimyasallara ait malzeme gvenlik bilgi formlarna daima bavurulmaldr. Kimyasal maruziyeti engellemede dikkate alnan genel ilkeler aadaki gibidir (daha fazla ayrnt iin bkz. bu Rehberin Toza bal gelien meslek hastalklar blm ve SGP Meslek Hastalklar ve le lgili Hastalklar Tan Rehberi). kame (zararl maddenin yerine daha az zararl bir madde kullanlr-rnein MDF yerine formaldehit iermeyen daha gvenli malzemelerin kullanm dnlmelidir), Kapslleme, kapatma, Havalandrma, nlemlerin yetersiz kald durumlarda KKD son seenek olarak bavurulacak yntemdir, Kimyasallar uygun ekilde depolanmal, tanmal, kullanlmal ve (uygun ekilde bertaraf edilmesi iin) atlmaldr, naatta alanlar iin sosyal tesisler salanmaldr.

116

Mesleki deri hastalklar

naat i kolunda grlen mesleki deri hastalklar arasnda; Kontakt dermatit veya egzama, Kontakt rtiker, Akne ve foliklit, Deri kanseri bulunmaktadr. Egzama olgularnn 2/3den fazlasn toksik kontakt egzama, 1/3ini ise alerjik kontakt egzama olgular oluturur. Toksik dermatit ounlukla derinin suyla (suyla alma) veya tahri edici maddelerle tekrarlayan veya uzun sreli maruziyeti sonucunda oluur. naat i kolunda en ok deri hastalna neden olan maddeler aada sralanmtr: imento tozu ve slak imento, Epoksi reineleri ve sertletiriciler, Akrilik szdrmazlk malzemeleri, Zift veya asfalt, Boya, yaptrc veya dier yzey kaplama malzemelerinde kullanlan solventler, Benzin, mazot, ya ve gresler, Ya gidericiler, tufal krclar ve deterjanlar. Btn inaat iileri risk altndadr, ancak zararl maddelerle sk sk temas eden duvar ustalar, at ustalar, yol inaat iileri ile boya ustalar zellikle riskli gruplardr. Islak imento ile temas sonucu ciddi yanklar veya lserler oluabilir. Bunlarn iyilemesi aylar alr ve hatta deri grefti yaplmas gerekebilir. Hem irritan hem de alerjik dermatit, derinin slak veya kuru imento ile temasna bal olarak geliebilir. Alerjik dermatit, imentoda bulunan alt deerlikli kroma (kromat) kar gelien alerjik reaksiyonun neden olduu bir rahatszlktr. Maruziyet altndaki alanlar arasnda beton dzleyiciler, hazr beton kamyonu ofrleri, ndkml betonla alanlar, marangozlar, inaatta alanlar, duvarc ustalar, ameleler, fayanslar, at ustalar ve dierleri yer alr. Kesik ve syrklar da dhil deridevar olan sorunlar alerjik dermatitin oluumunda nemli rol oynar. Deriye bulam imento ykanmadan uzun sre boyunca deri zerinde kalrsa, alt deerlikli krom alerjisi riski artar. UV nlar (rnein gne ), polisiklik aromatik hidrokarbonlar, katran ve katran rnleri deri kanserine neden olabilir. Belirtiler ve Bulgular Mesleki deri hastalklarnn ou, tehlikeli ajanlarla sk temas halindeki organlar olan el ve kollarda meydana gelir. En yaygn deri hastal kontakt dermatittir (kontakt egzema olarak da bilinir). Dermatit deride meydana gelen enflamasyon nedeniyle oluur. Semptomlar arasnda kzarklk, kuruluk, kant, ilik, atlama, su toplama, dknt ve kanamalar yer alr. Alerjik dermatit bir alerjene ya da sensitizre (duyarllk arttrcya), genelde tehlikeli bir maddeye maruziyetten dolay oluur. Etkilenen kiinin baklk sistemi reaksiyon verdiinde, duyarl hale gelirler. Duyarl hale gelince de bu sorun genellikle yaam boyu srer ve ok kk miktarlarda da olsa en ufak etkilenme yeni bir ataa neden olur. Foliklit sa kklerinde meydana gelen bir enflamasyondur, genellikle mineral ve znr yalara maruz kalan inaat sektr alanlarnda grlr. Foliklitin sk karlalan semptomu papller, komedonlar ve pstllerden oluan daha ok yalarla temas eden alanlarn kol ve uyluklarnda grlen dkntlerdir. Islak imentonun iinde bulunan alkalilere uzun sreli maruziyetin deriyi kemie kadar tahrip ettii gzlenmitir. imento yan, i kazas olarak deerlendirilmesi gereken bir olaydr. 117

nlem Belirli bir deri rahatszlnn nedenini doru saptamak nemlidir. rnein, imento kullanlan bir antiyede alanlar arasnda dermatitin yaylmas slak imento ile yaplan ilerden veya bu prosesin iinde bulunan bir alerjenden kaynaklanyor olabilir. Soruturma yrtmeden bu unsurlardan birisinin sorunun nedeni olduunu varsaymak bu rahatszln gerek nedenini bulmamz engelleyebilir. Olanak varsa, soruna yol aan madde yerine daha gvenli bir madde kullanlmaldr. rnein, kontakt alerjen ieren bir yaptrc yerine deride duyarlla yol amayan alternatif bir rn seilmelidir. Bylece el dermatiti etkin bir biimde nlenmi olur. Ancak, bu nlemi uygulamak her zaman mmkn olmayabilir. Bu yzden, derinin madde ile temasn kesmek veya etken maddenin sramasn ya da deriye nfuz etmesini nlemek iin i prosesinin yeniden tasarlanmas dnlmelidir. rnein, yaptrc uygularken eller yerine spatula gibi bir gerecin kullanlmasyla, kimyasal ile kullancnn derisi arasnda gvenli bir alma mesafesi salanr. Eldivenler, alanlara koruma salamakla birlikte kendisi de risk oluturabilir. Kullanlan eldivenler yaplan ie uygun olmal (zel tehlike trlerine kar en uygun eldiven tipleri hakknda eldiven reticilerinden ve rehberlerden yararlanlmaldr) ve uygun ekilde kullanlmaldr. Hasarl eldivenlerin kullanlmas kiide yanl bir gvenlik duygusuna neden olabilir. Su geirmez eldivenler, terli ve nemli bir ortamn olumasna yol aabilir. Geirgen olmayan bir bariyer oluturarak kullancnn ellerinin aslnda suyla yaplan bir alma yapyormuasna slanmasna neden olur. Su geirmez lastik ya da plastik eldivenlerin altna pamuk eldivenler giyilerek bu sorunun nne bir lde geilebilir. Eldivenleri takp karrken ilerine kirletici madde bulatrmamaya zen gsterilmelidir. te temiz kyafetler giyilmeli ve yalanm ya da kimyasal madde bulam i kyafetleri iten hemen sonra deitirilmelidir. Ayn zamanda eller ya da cildin herhangi bir yerinin gaz ya, parafin, mineral ya ya da terebentinle temizlenmesi engellenmelidir. Souk ve scak suyu olan, sabunla elleri ykama ve kurulama olanann bulunduu uygun yerler, alanlarn ilerini bitirdikten sonra, yeme-imeden nce, tuvaletten sonra ve her ihtiya duyduklarnda ellerini ykayabilmeleri asndan ok nemlidir. Suya ulamann g olduu yerlerde deri dezenfektanlar elleri kirletici maddelerden arndrrlar (en etkili ancak en az kuvvetli temizleyici kullanlmaldr). Derinin iritan ve alerjen maddelerden arndrlmas iin derhal suyla durulamak veya hafif bir sabunla ykamak genellikle yeterli olur. Dzenli olarak nemlendirici krem kullanlmas cildin nemli ve yumuak tutularak dermatitin nne geilmesini salar. Deriyi yumuatan kremler, derinin nemini korumak amacyla ite ve iten sonra kullanlabilir. Ancak, kimyasal maddeler her zaman deriye szabileceinden bariyer kremler tam koruma salayamayabilir.

Mesleki astm
Mesleki astm iyerinde karlalan bir alerjene kar aylar ya da yllar iinde gelitirilen duyarllk dolaysyla oluan ve tedavisi olan bir solunum yolu rahatszldr. Yap ileri toz, kf ve kimyasallar gibi evresel alerjenlerin havaya karmasna yol aar. Bu alerjenler hava kanallarndan, cihazlardan, stma ve soutma sistemlerinden ve yzeylerden geerek, alerjik reaksiyonu olan kiilerin alerjilerinin tetiklenmesine, varolan belirtilerinin ktlemesine neden olur. naat sektrnde kullanlan aadaki rnler alerjiktir: Portland imento, Snm kire, Ge donan al, abuk donan al, 118

Szdrmazlk macunu (hazr karm), Poliretan reine, Kristalin silika (kuvartz), zosiyanatlar.

Kfler, doal olarak bu i kolunda yaygn grlrler. Kf sporlar, evlerde ve iyerlerinde bulunan tozun ortak bileenidir. Ancak, sporlarn miktar fazla olduunda, eski evlerde tadilat ve tamirat ileri yapan alanlarda alerjik reaksiyona ve solunum sorunlarna yol aarlar. Ciddi oranda kf oluumunun meydana gelebilmesi iin, ortamda bir su kaynann (gzle grlmeyen rutubet de olabilir), bir besin kayna ile byyebilen bir maddenin olmas gerekir. Kontraplak, alpan, kaplama alt tas, hallar ve hal altlklar gibi yaygn kullanlan yap malzemeleri kfler iin besin kaynadr. Dier alerjenler iin ise kullanlan kimyasallara ait malzeme gvenlik bilgi formlar kontrol edilmelidir. Belirtiler ve Bulgular Astmn iki bileeni vardr: biri altta yatan kronik enflamasyon ve dieri de dnemsel ataklar. Semptomlar arasnda en basit ileri yapmaktan bile alkoyabilecek ciddi nefes darlklar vardr. Alveri dahi yapamadnz, merdivenleri kamadnz ya da ocuklarnzla oyun bile oynayamadnz bir dnn. Bu hastaln baz madurlar alma hayatna geri dnemezler. Dier belirtiler arasnda hrltl solunum, ksrk ve gs skmas vardr. Semptomlar iyerinde bulunan bir maddeye maruziyetin hemen ardndan geliebilir. Ancak bazen de belirtilerin ortaya kmas birka saat srebilir, geceleri de ortaya kabilir. Bu durum da hastaln herhangi bir iyeri faaliyetiyle olan balantsnn aklanmasn geciktirebilir hatta engelleyebilir. Hastalkla ilikili dier rahatszlklar arasnda rinit (haprma/burun aknts) ve konjonktivit (krmz kanan ve iltihapl gzler) bulunabilir. nlem le ilgili astm oluturan nedenin kendisini ortadan kaldrmak en iyi yoldur: o Sz konusu materyali/kimyasal farkl bir maddeyle deitirmek ya da astml alan astma neden olabilecek bir maddenin bulunmad bir yere yerletirmek, o Etkilenen alan says ya da etkilenme sresi azaltlmaldr, rnein i rotasyonu, dinlenme sreleri, duyarlla neden olan materyallerle alanlar ya da iritanlara maruz kalan insanlarn says azaltlabilir, vardiya ya da yer deiiklikleri salanabilir, o Havalandrma (hem yerel hem de evresel), proseste ya da ekipmanda deiiklik (rnein boyama iin sprey uygulamas yerine rulo fra kullanmak), proses evreleme, toz azaltma teknikleri, iyi dzen, tertip ve alma uygulamalar yaplabilir. Eer iyerinde kullanlan maddelerin deitirilmesi mmkn deilse, etkilenme mhendislik kontrol nlemleri kullanlarak en aza indirilmelidir. Tozun, buharn, gaz ve dumanlarn aa kt her noktaya yerel aspiratr ve iyi ve gvenli kapatmalar yaplmaldr. Ayn zamanda mhendislik kontrollerinin dzenli yaplmasn ve testlerin sklkla yaplmasn salamak, akma ve sznt gibi tehlikelerin nlenmesi asndan byk nem tamaktadr. Solunum maskeleri, eldivenler, koruyucu gzlk ve i kyafetinden oluan KKDler toplu koruma nlemlerinin yetersiz kald durumlarda kullanlmaldr. Duyarlla neden olan materyallerle almann gvenli yollar vardr. alanlara alma ortamndaki tehlikeleri anlatmak nemlidir ve i gvenliini salamak iin alanlara uygun eitimin verilmesi gerekir. Gvenli alma ve dzen ve temizlik yntemleri konusunda alanlara eitim vermek yaralanmalarn nne gemenin en iyi yoludur.

119

Mesleki kanser
naat i kolunda alan kiiler kanserojenlere ya da kanserojen olduundan phe duyulan maddelere maruziyet nedeniyle artan bir kanser riskiyle kar karya kalabilirler. Geni bir meslek grubunu oluturan inaat sektr alanlar, potansiyel olarak asbeste, aa tozuna, eitli yalara, insan yapm mineral liflerine (rnein cam yn), kaynak dumanlarna, kuruna, organik solventlere, silikaya, izosiyanat, dizel egzozuna, beton tozuna, formaldehite, dumana, asfalt buharna, kuruma ve katrana maruz kalabilirler. UV nlar (gne) cilt kanserine yol aabilir. Asbest maruziyeti mesleki kanserlerin halen bilinen en nemli nedenidir (ayrntl bilgi iin bkz. bu Rehberin Asbeste bal gelien meslek hastalklar blm). Belirtiler ve Bulgular Belirtiler ve bulgular sz konusu kanser trne bal olarak deiiklik gsterebilir (ayrntl bilgi iin bkz. SGP kapsamnda hazrlanan Meslek Hastalklar ve le lgili Hastalklar Tan Rehberinde Mesleki Kanserler blm). nlem alma yntemleri deitirilebilir (rnein ahap malzemeler antiyeye getirilmeden nce makine ilerinin ou bitmi olmaldr), Tehlikeli kimyasallar yerine kansere yol amayan kimyasallar kullanlmaldr (rnein metal ileme svlar arasnda mineral ya bazl svlar-kesme yalar, soutma svlar-yerine su bazl alternatifler kullanlabilir), alanlara eitim ve kendilerini korumak iin uygun aralar verilmelidir, Solunum maskeleri ve gaz geirmez elbise gibi KKDler salanmaldr, Sigara iimi nlenmelidir. Sigara iimi ve iyerinde kansere neden olan ajanlara maruziyetin bir araya gelmesi kanser riskini artrmaktadr. alma saatleri, gnn en scak saatlerinde darda yaplacak ileri en aza indirecek ekilde programlanmaldr(rnein, bu saatleri molalara veya i meknlarda yaplacak ilere denk getirmeye almak),alanlara koruyucu verilmesi salanmaldr (alanlara yksek koruma faktrl (SPF 30+) kremler verilmeli ve sk sk uygulanmaldr). Btn alanlarn enselerini koruyan apkalar, sk dokunmu ve nefes alan kumalardan gmlek ve pantolonlar da dhil olmak zere uygun i kyafeti olmaldr. Burada sz konusu olan risk yalnzca yaz mevsimine zg olmayp kn da gne nlar ok yksek UV dzeyindedir.

Tetanos
Tetanos, toprakta yaayan bir bakterinin neden olduu ve bazen lmcl olabilen ciddi bir hastalktr. Bakteri; ivi, aa kym veya dikeni gibi enfekte olmu bir nesne araclyla genellikle ak bir yaradan insan vcuduna girer. Yaraya girdiinde, kas dokularn besleyen sinirlere saldran gl bir toksin retir. Yaklak bir haftalk kuluka dneminden sonra ene kaslarnda kaslma meydana geldii iin halk arasnda kazkl humma olarak bilinir. Hastalk daha sonra solunum sistemindeki kaslar da dhil olmak zere vcuttaki dier kaslara yaylr. Bu durumda hastalk lmcl bir hal alabilir. nlem Tetanos alaryla bu hastalk iyi bir ekilde kontrol altna alnmtr. Vcuttaki her trl yarann hemen iyice temizlenerek antiseptik krem uygulanmas gerekir.

120

naat Kolunda Ek ve Tamamlayc Muayeneler

Yukarda saylan tehlikeler ve hastalklar gz nne alnarak inaat i kolunda alanlarn muayene protokolleri dzenlenmelidir. Genel ie giri muayenesi i koluna baklmakszn standart olarak yaplmaldr. naatlardaki youn toz maruziyeti nedeniyle solunum yollar ve akcierin incelenmesi, GBKin aratrlmas, titreim, yk kaldrma ve duru bozukluuna bal geliebilecek kas iskelet sistemi hastalklarna ynelik muayeneler, deri ve trnak muayenelerinin detaylandrlmas inaat alanlarnda ortaya kabilecek meslek hastalklarnn erken tannmasna yardmc olacaktr. Standart muayeneye ek olarak yaplmas gereken muayeneler: En az 35x35 cmlik ILO standartlarna gre kalite (1) veya kalite (2) PA akcier grafisi (PA akcier grafisi ekimini tekrarlama olana yoksa kalite (3) grafi de deerlendirilebilir) ekilmelidir, (Tnel ve tozlu ilerde alanlarn PA akcier grafileri A ve B okuyucular tarafndan okunmas gerekmektedir. Bunlarn sonular-normal olarak deerlendirilenler de dhil- SGMe bildirilir), Solunum Fonksiyon Testleri, Odyometri testi, Tam Kan Saym, Kan sedimentasyonu, Kimyasal madde maruziyeti olanlarda o kimyasaln kendisinin ya da metobolitinin kanda veya idrardaki dzeyi analizi, Kimyasal madde maruziyeti olanlarn karacier fonksiyon testleri, bbrek fonksiyon testleri ve tam idrar tetkiki, Kas iskelet sistemine ynelik yaplan muayenede gerekli grlen testler muayeneye katlmaldr (Bel rahatszl dnldnde Laseq bacak germe testi, De Quarvein hastalndan kukulanldnda Finkelstein testi, karpal tnel semdromu yaknmalar varsa Phallen, Tinnel ve skemik testler yaplabilir. 3,5 parmakta duyu kontrol yaplmaldr. Testler konusunda ayrntl bilgi son blmde verilmitir).

121

122

III.3. 3. Metal Kolunda Salk Gzetimi

Metal leri Metal eritme ve artma sanayisinde saf metalleri elde etmek iin metal cevherleri ve hurdalar ilenir. Metal ileme sanayisi ise farkl sektrlerin ihtiya duyduu makine ve makine paralar, alet ve aralarn retimini yapar. Temel metal ileme teknikleri unlardr: 1. Cevher ve hurda eritme ve artma, 2. Dkmclk, 3. Scak veya souk dvme, presleme, 4. Kaynaklk ve metal kesme, 5. Sinterleme, 6. Tornaclk. Son rn elde edinceye kadar talama, parlatma, zmparalama, yzey ileme ve kaplama ilemleri (elektro-kaplama, galvanizleme, sl ilem, eloksal, toz boya ve benzeri) gibi eitli teknikler kullanlr. Eritme ve Artma Birincil eritme ve artma; zenginletirilmi cevherlerden metal elde etme iidir. kincil eritme ve artma; hurdalardan ve ilem atklarndan metalin yeniden kazanlmas ilemidir. Eritme ve artma ilemleri pirometalurjik veya hidrometalurjik tekniklerle yaplr. lemler eitli tehlikeler tarlar.
Kimyasal tehlikeler eitli zararl tozlar, gazlar, dumanlar ve dier kimyasallara maruziyet; silika, toksik metaller (kurun, arsenik, kadmiyum), kkrt dioksit, karbon monoksit, slfrik asit, nikel karbonil (nikel artma), krom, floridler (alminyum eritme), arsenik (bakr ve kurun eritme ve artma), civa ve siyanit (altn artma) Frnlar ve erimi metalden kaynaklanan parlama ve kzltesi radyasyon, grlt, elektrik tehlikeleri, srt ve st ekstremite hasarlar

Dier tehlikeler

Metallerin eritilmesi srasnda karlalan salk tehlikeleri

Eritilen metal Bakr Kurun inko Alminyum Altn Salk Tehlikeleri Bakr, kurun, arsenik, antimon, kadmiyum civa, inko, kkrt dioksit, slfrik asit, karbon monoksit, grlt, scak stresi, elektrik tehlikeleri, Kkrt dioksit, kurun, arsenik, antimon, kadmiyum ieren partikller, karbon monoksit, grlt ve scak stresi, Kkrt dioksit, inko ve kurun ieren partikller, karbon monoksit, grlt, scak stresi ve elektrik tehlikeleri, Boksit, silika, kostiksoda, alminyum oksit, kriyolit ve hidroflorik asit dumanlar, flolrit ve aluminyum florit tozlar, karbon dioksit, kkrt dioksit, karbon monoksit, grlt, scak stresi ve elektrik tehlikeleri, Arsenik, civa, siyanit tozlar, hidrojen siyanit ve arsin gaz,

123

Dkmclk Dkmclkte srasyla u i ve ilemler yaplr: 1. Maa kalp hazrlama, 2. Dkm ve ate hazrlama, 3. Metal eritme ve artma, 4. Kalp iine metal dkme, 5. Kalptaki metal dkm soutma, 6. Kalptan metal karma (sarsak), 7. Temizleme. Demir, elik, pirin ve bronz geleneksel dkm metallerdir. Dkmclk sektrnde en ok gri ve sfero demir dkm yaplr. Gri demir dkmhanelerinde demir veya pik demir (kle) kullanlr. Bklebilir demir dkmnde ise magnezyum, seryum, ve dier maddeler eklenir. Bu katk maddelerinin ortam zararlar azdr. Ancak son yllarda titanyum, krom, nikel, magnezyum ve daha toksik metallerden berilyum, kadmiyum ve toryum da katk maddesi olarak kullanlmaktadr. Dkm ileminin eitli aamalarnda farkl salk zararlar sz konusudur. Dkmhanelerin salk tehlikeleri
Demir dkmhanesi Eritme ve saflatrma Kalp hazrlama Kalp yapma ekirdek kalp yapma Kalp krma, dkm karma apak giderme Dier dkmhaneler elik Hafif alam Bronz ve pirin Basnl dkm Hassas dkm Kalptaki silika scak etkisiyle tridimit ve kristobalite dnr, Alminyum ve magnezyum dumanlar, karbon monoksit, kompleks hidrokarbonlar, vanadyum pentoksit, florospar-florit tozu, baryum, veya klor, azot oksitleri, Metal dumanlar; kurun, inko, bakr, magnezyum, alminyum, antimon, kadmiyum, Alminyum, krom, inko, bakr, nikel, kromik asit buhar, ya buharlar, organik fosforlu bileikler, Akrolein, trikloretilen, asbest, Tehlikeler nfrared (Kzltesi) ve Ultraviyole (UV-Mortesi) radyasyon, Grlt, ahap tozlar, kum tozlar, Silika, kmr tozu, kil ve organik yaptrclar, talk, grafit (yangn riski), organik zcler, Formaldehit, fenol veya re-formaldehit reinesi, izosiyanatlar -metilen difenil izosiyanat (MDI), piridin bileikleri, fosforik veya slfonik asitler, karbon dioksit, sodyum silikat ve silika karm, aminler, Grlt, scak stresi, tozlar, furanlar, furfuril alkol, fosforik asit, fosfin, re ve fenol, formaldehit reineleri, sodyum silikat, karbon dioksit, karbon monoksit, Kaynak teknikleri, silika,

Dvme ve Presleme Metal paralarna yksek basn uygulanarak ekil verilmesi ilemleridir. Preslemede genellikle yaprak, erit veya rulo halindeki metal, ortam ssnda kesme, presleme, ekme gibi ilemlere tabi tutularak belirli ekillere sokulur. Birbirini izleyen bu ilemler genellikle ayr ayr yaplr. ou zaman souk elik 124

rulolar kullanlr ve otomobil ve eitli aralarn plaka ksmlar retilir. alma koullar tekrarlanan gerilme hasarlar, srt, omuz ve st ekstremite kas iskelet sistemi problemleri, vibrasyon ve grlt, makine yalarnn buharlar gibi eitli salk tehlikelerini barndrr. Pres ve Dvme ilemlerinde salk tehlikeleri
Pres lemleri Kalp yalar: Petrol rnleri, hayvansal ve bitkisel ya asidi trevleri, klorlu yalar ve mumlar, alkanolaminler, petro slfonatlar, boratlar, selloz trevi koyulatrclar, korozyon inhibitrleri ve biyositler Kaynak emisyonlar Formaldehit Nitrozaminler Sistemdeki mikrobiyolojik kirlenmeler Dvme lemleri Ellerde laserasyon riski Kas iskelet sistemi yaralanmalar riski Scak stresi Kalp yalarnn pirolizi ve aerosollemesi: grafit amurlar, koyulatrc polimerler, slfonat emlgatrler, petrol rnleri, sodyum nitrat, sodyum nitrit, sodyum karbonat, sodyum silikat, silikon yalar ve biyositler

Haddehaneler Scak elik plakalar scak erit deirmenlerinde ekilerek ince uzun levha bobinlerine dntrlr. Sonra yzey temizlii iin slfrik ya da hidroklorik asit banyolarna alnr. Daha ince ve przsz bir rn isteniyorsa, bu kez souk haddeleme yaplr. Bu ilemler srasnda eitli salk tehlikeleri ortaya kabilir. Haddehanelerin salk tehlikeleri
Kazalar Yaralanmalar Yanklar, gz yaralanmalar Scak stresi Grlt Vibrasyon Metal ileme svlar Yzey temizleyiciler Asitler yonizan radyasyon Zararl gazlar ve buharlar: Kurun Azot oksitleri Krom Nikel Demir oksit Ozon Yksek frn gazlar Kok frn gazlar Karbon monoksit Kkrt dioksit

125

Kaynaklk ve Scak Kesme

Kaynaklk scak veya basn altnda metal veya plastik paralarn birletirilmesi ilemlerinin genel addr. Metal sektrnn en yksek riskli alanlarndan biridir. Kaynaklk ve scak kesme ilemlerinin salk tehlikeleri Yangn, yanklar, radyan s (infrared radyasyon) metal dumanlar ve dier kirleticilerin solunmas, Elektrik tehlikeleri, grlt, ultraviyole radyasyon, ozon, azot dioksit, karbon monoksit, floritler, basnl gaz silindirleri, patlamalar, Fiziksel zorlanma, ar yorgunluk, kas iskelet hasarlar, Scak stres, UV radyasyon: Arl konjunktivit (foto-oftalmi) kaynak gz, Metal dolgu veya elektrot eliinin nikel veya krom gibi eitli bileenleri, Kaynak telleri: kaplama inko ve kadmiyum, galvanizde inko, hafif elik tellerde bakr, Boyalar, gresler, metal yzey kirlilikleri, karbon monoksit, karbon dioksit gibi gazlar, dumanlar, irritanlarn paralanma rnleri, Kaynak teli klflar (rnein inorganik florit), Scak ve UV n ortam havasyla (azot dioksit, ozon) veya klorlu hidrokarbonlarla (fosgen) etkileimi, Koruyucu olarak inert gaz kullanm (karbon dioksit, helyum, argon), Metal duman atei, Kapal alanlar, Grlt, yonizan radyasyon: Kaynan X n veya gama n ile incelendii kaynak atlyelerinde uyar, levhalar bulundurulmal ve talimatlara kesinlikle uyulmaldr. iler, bu tr donanmlardan gvenli bir uzaklkta tutulmaldr. Radyoaktif kaynaklar, sadece zel aralarla ve zel nlemlerle ele alnmaldr.

Metal sektrnde ok eitli kaynak teknikleri kullanlmaktadr. En ok karlalanlarnn tanmlar ve tehlikeleri zetlenmitir.

126

Kaynak ilemleri ve salk tehlikeleri Kaynak ilemi Kaynak Tanm Kaynak alevi metal yzeyini eritir ve dolgu ubuu bu boluu doldurup ekillendirir. ki metal yzeyi metal erimeden yaptrlr. Dolgu metalinin erime scakl 450 C zerindedir. Alev stma, diren stma ve indksiyon stma yntemleri kullanlabilir. Pirin kayna gibidir. Fark, dolgu metali eritme ssnn 450 C'den dk olmasdr. Istma bir lehim havyasyla da yaplabilir. Metal alevle stlr ve basnl saf oksijenle jet kesme yaplr. Dzgn kesim yzeyi salar. Alevle oyma, delme ilemleri ise dzgn yzey salamaz. Paralar basn altnda gaz jetleri tarafndan stlr ve birlikte dvme haline getirilir. Koruyucu kaplamal metal elektrotlar kullanlr Tehlikeleri Metal dumanlar, azot dioksit, karbon monoksit, grlt, yanklar, infrared radyasyon, yangn, patlama, Metal dumanlar (zellikle kadmiyum), florits, yangn, patlama, yanklar,

Pirin kayna

Lehimleme

Lehimler, kurun dumanlar, yanklar,

Metal kesme ve delme

Metal dumanlar, azot dioksit, karbon monoksit, grlt, yanklar, infrared radyasyon, yangn, patlama, Metal dumanlar, azot dioksit, karbon monoksit, grlt, yanklar, infrared radyasyon, yangn, patlama, Metal dumanlar, floritler, infrared ve UV radyasyon, yanklar, elektrik tehlikeleri, yangn, grlt, ozon, azot dioksit, Floritler, yangn, yanklar, infrared radyasyon, elektrik, metal dumanlar, grlt, UV radyasyon, ozon, azot dioksit, UV radyasyon, metal dumanlar, ozon, karbon monoksit, karbon dioksit, azot dioksit, floritler, yangn, yanklar, infrared radyasyon, elektrik, grlt, UV radyasyon, metal dumanlar, ozon, azot dioksit, yangn, yanklar, infrared radyasyon, elektrik, grlt, floritler, karbon monoksit,

Gaz basn kayna

Elektrot-ark kayna

Tozalt kayna

Parann zeri granl halinde kaynak tozuyla kaplanr. Sonra metal tel kayna kullanlr. Kaynak alan kaynatlacak metalle ayn zelliklere sahip plak telle srekli beslenir.

Gazalt kayna

Tungsten inert gaz kayna, tungsten ark kayna

Tungsten elektrot tkenmez, dolgu metali elle ark iine doldurulur.

127

Plazma ark kayna tungsten ark kesme Elektrik diren kayna

Tungsten inert gaz kayna gibidir. Fark, inert gazn ince bir kanaldan geirilerek iyonize edilip 33,400C gibi yksek s elde edilmesidir. ki elektrota yksek akm dk voltaj verilerek kaynak alannda yksek s elde edilir ve basnla birletirme elde edilir. Kaynak veya dolgu maddesi kullanlmaz. Vakumlu bir odadaki paraya elektron tabancasyla yksek voltajl at yaplr. Lazer n paralar eritir, kaynatr, deler.

Metal dumanlar, ozon, azot dioksit, UV ve infrared radyasyon, grlt; yangn, yanklar, elektrik, floritler, karbon monoksit, X n, Ozon, grlt, yangn, yanklar, elektrik, metal dumanlar,

Elektron n kayna Lazer kaynak ve delme

X n, elektrik, yanklar, metal tozlar, kapal alan, Elektrik, lazer, UV radyasyon, yangn, yanklar, metal dumanlar, metal kaplamalarnn paralanma rnleri, Yangn, patlama, infrared radyasyon, yanklar,

Thermite kayna

Alminyum tozunun metal oksit tozlaryla karm bir potada eritilir, kaynatlacak yzeye aktlr. Genellikle dkm veya dvmenin onarmnda kullanlr.

Tornalar Sinterlenmi metallerden oluan kesici delici ulara sahiptirler. Sistemde soutmak, ilem kalitesini artrmak ve kesici delici yzeylerin mrn uzatmak amacyla sv ve ya bazl metal ileme svlar kullanlr. Katk maddesi olarak kullanlan biyositlerin etkilerini yitirmeleri nedeniyle bu svlarda bakteriyel kontaminasyon ve kolonizasyonlar olur. Bu svlarda Lejyonella trleri ve hipersensitivite 128

pnmonisine neden olan eitli etkenler saptanmtr. Bu nedenle torna makinelerinin bu soutma svlar en ge alt ayda bir deitirilmelidir.

Dier salk tehlikeleri grlt, vibrasyon, kaza ve zellikle el yaralanmalar, metal tala sramalarna bal gz ve vcut yaralanmalar saylabilir. Zmparalama ve Parlatma Doal korundum (kristalize alminyum) zmpara ta (alminyum oksit), elmas, kumta, akmak ta gibi doal andrclarn yerini bugn byk lde erimi alminyum oksit, silisyum karbr (karborundum) ve sentetik elmas gibi yapay andrclar almtr. Tebeir, ponza, tripoli, kalay macun ve demir oksit gibi ince taneli malzemeler de zellikle parlatma ve polisaj iin kullanlr. Talama talarnda en ok alminyum oksit ve silikon karbr kullanlr. Doal ve yapay elmaslar nemli uygulamalar iin kullanlr. Zmpara ve parlatma bantlarnda alminyum oksit, silisyum karbr, zmpara, granit ve akmakta kullanlmaktadr. Gz hasarlar, vibrasyon, solunum korunmasz youn kullanmda zmparalanan yzeye de bal olarak akcier etkilenmeleri sz konusudur. Sanayi Yalar, Metal leme Svlar, Soutma Svlar Scak, toz, buhar, duman, metal tuzlar, kimyasallar ve katk maddelerinden kaynaklanan riskleri tar. Yalar meslekidermatitin sk nedenlerindendir. Yalarn biyolojik kontaminasyonuna bal olarak altta yatan deri hastalklar alevlenebilir. Solunabilir aptaki aerosollere bal olarak lipoid pnmoni, astm, akut solunum yollar irritasyonu, kronik bronit, solunum fonksiyonlarnn bozulmas gibi akcier hastalklar geliebilir. Mikroorganizmalarn yan yapsn deitirmesine bal direkt toksik etkiler grlebilir. Svlar bakteri ve mantarlarla kolayca kontamine olur. Deri ve akcier sorunlar ile sistemik toksik etkilere yol aabilirler. Ayrca kansere neden olabilirler.

129

Metallerin Yzey lemleri Metal yzeyine eitli zellikler ve grnm kazandrmak amacyla farkl tekniklerle yaplan ilemlerdir. Her bir ilem, deiik salk tehlikelerini barndrr. Metal yzey ilemlerinin salk tehlikeleri
Yzey ilemi Elektrolitik parlatma Elektro-kaplama Tehlikeleri Kostik ve koroziv kimyasallara bal yanklar ve irritasyon Krom ve nikel maruziyetine bal kanser riski, siyanitler, kostik ve koroziv kimyasallara bal yanklar ve irritasyon, elektrik arpmas, slak almaya bal kayma ve dme tehlikeleri, toz patlamalar, ergonomik tehlikeler tc ve tayclardan kaynaklanan fiziksel tehlikeler, yank tehlikesi, toz maruziyeti Hidroflorik asit maruziyeti, kostik ve koroziv kimyasallara bal yanklar ve irritasyon, yank tehlikesi Yank tehlikesi, kostik ve koroziv kimyasallara bal yanklar ve irritasyon, metal duman atei, kurun maruziyeti Yank tehlikesi, kostik ve koroziv kimyasallara bal yanklar ve irritasyon, hidrojene bal patlama riski, karbon monoksit maruziyeti, siyanit maruziyeti, yangn riski Yank tehlikesi, toz patlamas riski, asetilen, inko- metal duman atei Kostik ve koroziv kimyasallara bal yanklar ve irritasyon Kimyasal duyarlandrclara maruziyet Toksik, yanc, duyarlandrc, kanserojen(krom) eitli kimyasallara maruziyet

Cam ve emaye Gravr Galvanizasyon Isl ilem Metal kaplama Fosfatlama Plastik kaplama Astarlama

Metal Yeniden Kazanma

Demir dndaki metal sanayisinin ikincil retiminin %95ini alminyum, bakr, kurun ve inko oluturur. Magnezyum, civa, nikel, kymetli metaller, kadmiyum, selenyum, kobalt, kalay ve titanyum da hurdadan yeniden kazanlan metallerdendir. Salk tehlikeleri Tabloda zetlenmitir.

130

Metal yeniden kazanma ilemlerinin salk tehlikeleri

Yeniden kazanma Kalay Kobalt Selenyum Kadmiyum Kymetli metaller: altn, gm, platin, palladyum Nikel Civa Magnezyum inko Maruziyetler Toz, dumanlar, yanma gazlar, asit buharlar, kostik, sodyum hidroksit, scak etkisi, Toz, ar metaller, asit buharlar, solventler, scak etkisi, Toz, selenyum dumanlar, yanma gazlar, kkrt dioksit, asit buhar, grlt, Solventler, kadmiyum toz ve dumanlar, ya ve gaz yanma rnleri, inko dumanlar, inko klorit, klor, hidrojen klorit, scak etkisi, Toz, grlt, organikler, yanma gazlar, toz, asit ve asit buharlar, siyanr, Dumanlar, toz, scak, grlt, solventler, Uucu civa, solventler, organikler ve asit buharlar, Toz ve dumanlar, scak, yangn riski, inko, alminyum, bakr, demir, kurun, kadmiyum, manganez ve krom ieren paracklar, lehim kirlilikleri, kkrt oksitleri, kloritler, floritler, az miktarda metaller, sodyum karbonat, inko karbonat, inko hidroksit, hidrojen klorit, inko klorit, amonyak, amonyum klorit, alam metalleri, nonspesifik gazlar ve buharlar, s, Metal duman ve partiklleri(kurun, antimon), alam metalleri ve lehim maddeleri, asit buharlar, s, grlt, karbon monoksit, Kesme, paralama, lehim giderme srasndaki hava kirleticiler, metal dumanlar, metal oksitleri, ar organikler, ya buharlar, grlt, curuf ve artklar, florit, kkrt dioksit, klorit, karbon monoksit, hidrokarbonlar, aldehitler, azot oksitleri, slfrik asit buharlar, Alminyum, kurun ve kadmiyum dumanlar, nonspesifik toz ve aerosoller, ya buharlar, metal partiklleri, curuf, ar organikler, , florit, kkrt dioksit, klorit, karbon monoksit, hidrokarbonlar, aldehitler, scak, grlt,

Kurun Bakr Alminyum

Metal sanayisinde en sk karlalan meslek hastalklar

Grltye bal iitme kayb El kol vibrasyonu sendromu (beyaz parmak hastal) Karpal tnel sendromu Bel rahatszlklar Toza bal gelien meslek hastalklar Kimyasallara bal gelien meslek hastalklar Mesleki deri hastalklar Mesleki astm Mesleki kanser Fotoelektrie bal gelien keratokonjonktivit

Grltye bal iitme kayb (GBK)

GBK iitme testi ile saptanabilen, genellikle 1 kHz.in stndeki frekanslarda gelien iitme keskinlii kaybdr (tys hcrelerinin hasar). kulan ilevsel bozukluudur. Grltyle ilikili iitme hasar akut (tek bir grlt olayndan kaynaklanabilir, rn. arpma veya patlama) veya kronik (uzun sreli grlt maruziyetinin sonucunda) olabilir. Grlt; rahatszlk veren, iitme duyusuna hasara yol aan, zararl sesler grubudur. Grltye bal gelien kronik iitme kayb riski, kmlatif koklear grlt etkilenimine baldr. Bu etkilenim, darbe

131

grlts de dhil edilerek ve yllara yaylm maruziyet sresi erevesinde gnlk grlt etkilenim dzeyi ile belirlenir. itme kayb, gnlk 80 dB (A) veya zerindeki grlt dzeylerinde etkilenime bal geliebilir. 85 ila 89 dB (A) arasndaki dzeylerde gnlk grlt etkilenimi ancak uzun sreli maruziyet sonucunda iitme kaybna yol aarken, 90 dB (A) ve zerindeki dzeylerde hasar riski nemli lde artar. Metal imalat yaplan iyerlerindeki grlt dzeylerinin yaklak 80 ila 125 dB(A) arasnda deitii bilinmektedir. Bu iyerlerinde en sk karlalan grlt kaynaklar elektrikli talama makineleri, metal pres makineleri, testere kesiciler, metal balyozlama veya malzemelere darbe uygulanan ilemlerdir. Yksek dzeyde grlt yaratan kaynak ve oluk ama ileri de grlt kaynaklar arasndadr. Bu tr grltler genellikle ksa sreli olduu iin, rnein balyozla metal bir levhaya birka iddetli vuru ya da kaynaklarn yzeyini temizlemek iin avu talama makinesi kullanlmas gibi durumlarda KKDlarn kullanm genellikle gzard edilmekte ya da hi dnlmemektedir. Bununla birlikte, bu greceli olarak ksa sren maruziyetler vardiya bana pek ok kez meydana gelir ve bu nedenle iitme duyusu zerinde ciddi bir tehlike yaratr. Ayrca, metal saclardan kan arpma sesleri gibi darbe grltleri potansiyel olarak makinelerden gelen seslerden daha tehlikelidir.

Metal imalatnda, operatrn maruz kald baz tipik grlt kaynaklar:

Metal nesneler zerinde balyoz darbe sesleri Zmba presi Talama Oluk ama 115-120 dB(A); 102-107 dB(A); 97-106 dB(A); 97- 99 dB(A).

yerinde ototoksik maddelere maruziyet veya titreim grltye bal gelien iitme sorunlar zerindeki olumsuz etkiyi artrr. Belirtiler ve Bulgular Grltye maruziyetin etkileri kulak nlamas ve sarla kadar ilerleyebilen iitme kaybdr. Kulak nlamas, GBK olarak darbe grltsne maruz kalan bireylerin yaklak %50sinde grlr. itme kayb geri dndrlemez. Grlt maruziyetinin salk zerindeki dier etkileri arasnda yksek tansiyon, iskemik kalp rahatszlklar, stres, sinirlilik ve uyku bozukluu yer almaktadr. nlem Metal imalat sanayisinde grlt etkilenimi ncelikli olarak mhendislik ve/veya idari denetim nlemleri uygulanarak kontrol altna alnmaldr. Grltnn kontrol iin uygulanabilecek mhendislik nlemleri arasnda: Haval kompresrler ve hidrolik presler gibi grltl makineleri ayr kapal yerlerde konumlandrmak, Operatrler iin ses geirmez kabinler hazrlamak, Grltl ilerin yapld yerlerde tanabilir grlty kesen kabinler kullanmak, Sessiz donanm ve prosesleri semek saylabilir. eitli retim ilemlerinden grltl ilerin vardiyann belirli bir blmnde, rnein sabahn erken saatlerinde veya akamst, daha sessiz ilerin de vardiyann dier zamanlarnda yaplacak ekilde programlanmas; grlty kontrol altnda tutabilmek iin alnabilecek idari nlemlere rnek olarak verilebilir. Grltnn bu nlemlerle kontrol altna alnamayaca yerlerde iveren, grltye maruz kalan alanlarn ilerini gvenli (grltsz) bir ekilde ve kendilerinin veya i arkadalarnn salk ve gvenliine kar risk tamayan bir ortamda alabilmeleri iin uygun kiisel koruyucu kulaklklarn yan sra bu kulaklklarn kullanm talimatlarn salamak ve alanlarna grltnn zararlar ve KKD 132

kullanm ile ilgili eitim vermek durumundadr. Grlt dzeyi 80 dBi aan iyerlerinde alanlara ie giri ve periyodik muayenelerde odyometri testi yaplarak salk gzetimleri yaplmaldr. Grlt dzeyi 85 dBi aan ilerde ise ie girite ve iin devam sresince alanlarn odyometrik incelemenin yan sra iitme muayenesi ile takibi gerekmektedir (daha detayl bilgi iin bkz. bu Rehberin Grltl Ortamlarda alanlarda Salk Gzetimi blm).

Titreime bal gelien beyaz parmak hastal

Beyaz parmak hastal, yaygn olarak El Kol Vibrasyonu Sendromu diye bilinen bir rahatszln bir blmn oluturur. Beyaz parmak hastal, damarlarda, sinirlerde, kas ve eklemlerde oluan, i gremezlie yol aan arl bir rahatszlktr. Ellerin titreim yayan donanmlardan etkilenmesi sonucunda oluan ve tekrar eden bir rahatszlktr. Metal i kolunda beyaz parmak hastal genellikle dner el aletleri, talama makineleri, darbeli el aletlerinin zellikle kalafatlama, balyozlama, dkm temizleme ilerinde kullanlmas sonucu ortaya kar. Ayn zamanda, dnel aletlerle talamas yaplan, kumlanan veya cilalanan metal malzemelerin tutulmas da bu rahatszln olumasnda etkilidir. Hastaln iddeti, titreim maruziyetinin zelliine, alma yntemine, kiinin gemii ve alkanlklar gibi baka birka etkene daha baldr. Titreimin el zerindeki etkisini belirleyen faktrler aadaki tabloda verilmitir. Belirtiler ve Bulgular Beyaz parmak hastal ataklarn tetikleyen faktrler genellikle souk havalar veya souk nesnelerle temastr. Hastaln ilk evresinde genel olarak parmaklarda hissizlik ve karncalanma grlr. Bu durum ou zaman makine kullanldktan sonra dahi devam eder.
Fiziksel Faktrler Titreimin hzlanmas Titreim frekans Her bir i gn iindeki etkilenim sresi te titreim etkileniminin yaand yllar Aletlerin bakm durumu Biyodinamik Faktrler Tutma gc alann titreim yayan donanm ne kadar sk kavrad, Yzey alan, bulunduu yer ve ellerin titreim kayna ile temas eden ksmlar, El aletleri ile temas edilen malzemenin sertlii, rnein talama ve apak alma ilemleri yaplan metaller, El ve kollarn vcuda gre konumu, Bireysel Faktrler Operatr n aleti kontrol, Makine alma oran, Beceri ve verimlilik, Bireyin titreime duyarll,

Ele uyumlu ve yumuak sapl ara-gerece Sigara ve uyuturucu ve baz ilalarn (ergo karlk sert malzemeler, trevleri, metiserjit, -adrenerjik reseptr blokrleri, bleomisin vb.) kullanm. Dier fiziksel ve kimyasal ajanlara maruziyet. Eldiven, ayakkab, alma-dinlenme Hastann yksnde parmaklarda ve Parmaklarda veya ellerde nceden var olan sreleri dhil koruyucu uygulamalar ellerde olumu yaralanmalar, zellikle hastalk veya yaralanma. ve donanmlar. donma

Bir sonraki evrede parmak ularndan biri geici olarak beyazlaacaktr ve armaya balayabilir. Sonralar parmak ular daha sk beyazlayacaktr. Sonunda, dier parmaklar da beyazlamaya balar; ancak, baparman etkilenme olasl azdr. Birka parmak beyazladnda, bu hastalk byk olaslkla geri dndrlemez bir aamaya gelmitir. Hastalar, saylar gittike artan ve gnn herhangi bir saatinde ortaya kan ar nbetleri geirir. Hastalar parmaklarnda dokunma duyusunu kalc olarak yitirebilir; bu hastalar iin bozuk para tutmak, dme iliklemek, ine iplik kullanmak ve ivi, vida benzeri kk nesneleri tutmak gibi gndelik ileri yapmak olanaksz hale gelebilir. 133

nlem alma yntemleri daha dk dzeyde titreim yayan baka bir alternatifle deitirildiinde, yaplan deiikliin yarar incelenerek gzlenmelidir. Kullanlan donanm sz konusu ie her zaman uygun olmal; alann maruziyet sresinin mmkn olduunca ksa tutulmas iin donanm alma sresi boyunca tam performans gstermelidir. El-kol vibrasyonunu azaltmann bir yolu da donanmn elle temas eden ksmlarnn (sapnn) titreimi azaltan pedlerle kaplanmasdr. Bu tr saplar titreim kaynandan, yani makineden mmkn olduunca ayrlr. Makinenin reticisine bal olarak, dekuplaj mekanizmas yayl, sngl veya titreimi dengeleyen sistemler eklinde tasarlanm olabilir. Donanmn saplarnn teknolojik bakmdan yenilenmi olmas durumunda, reticinin verdii bilgilere uyulmas ok nemlidir. Avu talama makineleri gibi baz makineler otomatik dengeleyicilerle donatlmtr, bu donanmlar dengesiz ktlelerin yaratt sknty giderir. Bu dengeleme, dnen aftn zerindeki bir kutunun iinde serbest hareket eden elik bilyeler yardmyla yaplr. Bir dengesizlik oluursa, bilyeler otomatik olarak sz konusu arln kar istikametinde toplanarak oluan dengesizlii bir lde ortadan kaldrr. Titreim de vibrasyonu emen saplarla azaltlabilir. Uygun ara-gere aparatlarnn seiminin de titreim maruziyeti zerinde etkisi vardr. Emerkezlilie ve zmpara tann olas denge bozukluuna dikkat edilmesi gerekmektedir. Keskinliini kaybetmi kesici ve testerelerin zamannda deitirilmesi veya bilenmesi gerekir. Matkap ularnn hangi malzemeden olduu ve geometrisi de titreimin azaltlmasnda etkili olabilir. Makineyi kullanrken el zerinde etkili olan kavrama ve besleme kuvveti azaltlrsa, titreime bal etkilenme de azaltlr. Bu nedenle iiyle titreim yayan makine arasndaki temas azaltlmak ya da ortadan kaldrmak amacyla i prosesini deitirmenin yollar zerinde dnlmelidir. rnein, tavana ya da duvarlara delik aarken destek ya da dayanaklarn kullanlmasyla maruziyet azaltlabilir. naat mhendislerinin kullanm iin uzaktan kumandal kanal kompaktrleri gelitirilmitir. Bu kompaktrleri kullanan kiiler titreime neredeyse hi maruz kalmazlar. Vibrasyon snmlendirici eldivenler yksek frekansl titreimi azaltabilir. Ancak, eldiven kullanm ayn zamanda tutu kuvvetini de arttracandan bir lde koruyucu zelliini olumsuz etkileyecektir.

Karpal tnel sendromu (KTS)

KTS, karpal tneldeki medyan sinirin hastaldr. Fizyopatolojisinde, karpal tnelden geen medyan sinirin skmas olarak deerlendirilebilir. KTS zellikle aadaki ilerle ilikilendirilir: Tekrarlayan el hareketleri, Ellerin doal olmayan pozisyonlarda kalmas ve uygunsuz pozisyonda alma, Sk kavrama, Avu iinde mekanik stres, Titreim.

134

Metal i kolunda KTS ile ilikilendirilen i ve meslekler

ler Konveyr bantlar zerindeki malzeme ile alma Crcrl tornavida ile iterek yaplan iler Sprey tabancas kullanma Ovalama Kk paralarn montaj Anahtar evirme D bask yaratan tam olmayan eldiven giymek Ara-gereleri avu iinde bastrmak Haval el aletleri kullanmak Meslekler Montaj hatt alanlar Mekanik iileri Boya ustalar Temizlik grevlileri Elektronik sanayii alanlar ilingir Mekanik iileri, bakm iileri, fabrika iileri Boyaclar, montaj hatt alanlar Montaj alanlar

Belirtiler ve Bulgular Bu hastaln temel belirtisi baparmak, iaret parma, orta parmak ve yzk parmann uzun ve radial yarsnda (3,5 parmak) aralkl uyumalardr. Genellikle bileklerimiz bkl bir ekilde uyuduumuz iin uyumalar genellikle geceleri ortaya kar. Uyumalar, elin kvrlmasn engelleyen el bilek ateli kullanm ile rahatlatlr. KTS tekrarlayan hareketler ve zorlamalar nedeniyle ortaya kar, maruziyeti kmlatif olabilir. nlem Tekrarlayan basklardan kanlmal, uygulanan kuvvet azaltlmal ve kavray gevetilmelidir. Ergonomik adan doru donanm kullanlmaldr (i tezghlar, ara ve gerelerin saplar ile iler alann alrken bileini doal bir pozisyonda tutmasn salayacak bir biimde yeniden tasarlanabilir). El bilek ateli, bilein ntr pozisyonda tutulmasna yardmc olabilir. Uygun ekilde molalar verilmelidir. ler alanlar arasnda dnml olarak yaptrlabilir. Elleri scak tutmak rutin olarak yaplan basit egzersizlerle bilek eklemlerini stmak veya parmaksz eldivenler yardmyla elleri scak ve esnek tutmak- yararl olacaktr.

Bel rahatszlklar
Bel rahatszlklar sk rastlanan meslekle ilgili yaknmalar arasndadr. Bu rahatszlklara her tr ite rastlanr. Her bir bel arsnn tam nedeni ok net olmayabilir, fakat yaplan ite genellikle aadaki zellikler grlr: Fiziksel g gerektiren ar i, tama ileri, zellikle de ar ve rahat tanamayan malzemeler (uzun metal borular gibi), Doal olmayan yerlerde yk kaldrma ve tama, teslimat ileri gibi, Tekrarlayan iler, elde paketleme, yaplan yer alana uygun bir ekilde dzenlenip doru ayarlanmam olduu halde uzunca bir sre i banda oturmak (rnein cilalama makinesiyle alrken srt desteinin olmamas), Alalmak, eilmek veya melmek (rnein, montajda ayakta alrken i yaplan tezghn ykseklii uygun ekilde ayarlanmamsa vcut duruu uygun olmaz), Ar g gerektiren ykleri itmek, ekmek veya srklemek, Normal beceri ve snrlar alarak almak veya fazlasyla yorgunken vcudun dinlenmesine frsat vermeden almak, Germe, dndrme ve uzanma gerektiren iler.

135

Belirtiler ve Bulgular Sonular uzun sreli ar, gnlk ileri yrtme becerisinin azalmas ve hatta ii brakma gerei doabilir. Genellikle bel blgesinde ortaya kar. Yaknmalar kiiye gre deiir; gnlk veya sk sk yaanan arlara kar ar kesiciler kullanlabilir. nlem Yklerin el-kol gcyle tanmasn engellenmeli, teknik yardma bavurulmaldr. Metal sektrnde kullanlabilecek baz rnekler aada verilmitir: o anta, torba, kutu vb. tamaforklift, hidrolik kaldrcl, makaral kamyonlar, vb. o Balya, makara, f, bidon, varil tamabidon/makara dndrcler, varil kamyonlar, hatta tart makineleri vb. o Paletlerin paketlenmesi, paketten karlmas, palet ve konteynerlerhidrolik transpalet, palet eicisi, palet makaras vb. o Sac malzemelerin tanmasforkliftler, palet tayclar, rulolu konveyrler, plaka tama arabalar, vakumlu kaldralar, kaldrma kancalar vb. o Metal borularn tanmasvin, boru kaldrma ekipmanlar, vb. gibi kaldrma cihazlar, o Kurulum ve bakm ileriara zerinde kaldra, tekerlekli alet kutular, srgl kzaklar (az srtnmeli yzey), valfli kaldrma basamaklar vb. o Silindir tama rmorku. Yaplacak ileri dzenlerken, yk kaldrma ve tama srasnda doal olmayan pozisyonlarn kullanlmasn nlenmeli, yaplacak iler "iyi bir pozisyonda" gerekletirilebilecek ekilde dzenlenmelidir (iyi pozisyondan kast genellikle alann kulak, omuz ve kalalarnn ayn hizada olmasdr). Ykseklii ayarlanabilir cihazlar, dndrlebilen ve kaldrlabilen masalar gibi teknik yardma bavurulmaldr. El-kol gcyle yk kaldrma ve tama ilerinde ykn zerinde salam tutacak yerleri olmaldr. Kaygan zemin oluumu nlenmeli, ayakkab tabanlarna kaymay engelleyici malzeme konulmaldr. Kaldrma tekniklerinin kullanm (gvenli yk kaldrma) eitimi verilmelidir. Dzenli ve daha fazla fiziksel egzersiz nerilmelidir.

Toza bal gelien meslek hastalklar

Hastaln nerede geliecei ya da hastaln tr, partikllerin boyutuna ya da solunan maddenin ne olduuna ve solunum yollarnda ya da akcierlerde nereye kadar gittiine baldr. Maruziyetin etkileri, st solunum yollarnn irritasyonu ile kronik enflamasyonundan pnmokonyoza ve akcier kanserine kadar deiiklik gsterir. Baz olgularda daha byk paracklar burunda veya geni hava yollarnda tutulabilir. Fakat daha kk paracklar akcierlere kadar ular. Bu partikller bazen znerek kana karabilir. znemeyen daha byk boyuttaki partikller genellikle vcudun doal savunma mekanizmalar tarafndan dar atlr. Vcudun solunum yoluyla iine alnan paracklardan kurtulmak iin kulland ok eitli yollar vardr. Solunum yolundaki mukus partikl kaplayarak ksrkle dar atlmasn kolaylatrr. Partikller akcierlere ulatnda, burada bulunan zel sprc hcreler paracklar kaplar ve zararsz hale getirir. Solunan paracklar, hangi maddeden yapldklarna bal olarak, vcutta farkl tepkiler doururlar (daha ayrntl bilgi iin bkz. SGP projesi kapsamnda hazrlanan Meslek Hastalklar ve le lgili Hastalklar Tan Rehberi). Solunabilir silika tozu, frnlardan kan toz, dkm kumu ile dkmlerin itip karlmas ve silkelenmesi (sarsak), dkm temizleme, zmparalama, talama ve kum pskrtme ilemleri srasnda ortaya kan toz olabilir. Toz solunabilir ince paracklar halinde olur ve dkmhaneyle kullanlan proseslere bal olarak, nemli oranda silika, kurun veya baka maddeler ierebilir. 136

Metal imalat sanayi, asbest materyallerinin en ok kullanld i kollarndan biridir. Bu sektrde asbest, yksek sya direnci ve dayankll nedeniyle, yaltm zellikli metal malzemelerin imalatnda yaygn olarak kullanlmaktayd. Ayrca, tersanelerde alan kiiler de asbeste maruz kalmaktadrlar. Metal sanayisinde toz denince, sz konusu olan metal duman da olabilir; bu tr durumlarda metaller kana karabilir. Kaynak dumanlar bu durumun tipik olmakla birlikte, tek rnei deildir. Kaynak ii metal duman aa karr; bu gazlar da salk sorunlarna yol aabilir. Sz konusu tehlike aadaki elere baldr: Kaynak yntemi (MIG, TIG, ya da korunmal metal ark kayna gibi), Kaynak ubuunun materyali (elektrot) (az duman karan kaynak ubuklar kullanlmaldr. Dumann %90 ubuktan kar), Dolgu metalleri ve adi metaller (yumuak elik ile paslanmaz elik gibi), o Paslanmaz elik, nikel ve krom ierir, o Karbon elik dier baz metallerden daha fazla oranda manganez ierir, o Alminyum ve alamlar, Kaynak yaplan metallerin zerindeki boya ve dier kaplamalar, o Galvanize metallerde veya boyada bulunan inko, o Baz boyalarda bulunan kurun, o Baz boya ve dolgu malzemelerinde bulunan kadmiyum, Havalandrma, Alan (zellikle dar ve kapal alanlar).

Belirtiler ve Bulgular Silikozis, yllar boyunca silika tozu solumu kiilerde grlen bilinen en eski meslek kaynakl akcier hastaldr. Semptomlar, etkilenmeyi izleyen 20 yl sonrasna kadar bir sre iinde ortaya kabilir. Belirtileri, ksrk ve nefes darlna yol aan bronit hastalyla birlikte balar. Belirtiler ortaya ktktan sonraki be yl sresince solunum sorunlar ktleebilir ve akcierlerdeki hasar kalbi de zorlad iin bu hastalk kalp yetmezliine yol aabilir. Bu hastaln kesin tedavisi yoktur; ancak silika solunumu erken evrelerde durdurulursa hastaln ilerlemesi de durdurulabilir. Asbestozis, asbest lifinden etkilenen kiilerce yksek miktarda asbest paracklarnn solunarak akcierlere yerlemesi sonucu geliir. Hastaln patogenezi ilerleyici ve geri dnszdr ve solunum yetmezliine yol aar. Ar olgularda, asbestoz pulmoner HT veya kalp yetmezlii nedeniyle lmle sonulanabilir. Asbest liflerinin solunumu yalnzca asbestozise yol amakla kalmayp, pek ok kez ayn zamanda hzla ilerleyen ve lmcl asbest kaynakl kansere, malign mezotelyomaya yol amaktadr. Kaynak dumanlar ile kaynak gazlar tehlikeli maddelerin karmak karmlardr ve pnmokonyoz ad verilen akcier rahatszlklarna yol aabilirler (rnein demir oksit solunumu nedeniyle sideroz veya alminyum solunumu nedeniyle alminoz geliebilir. Kaynak prosesinde aa kan kimyasallarn kana karmas nedeniyle ortaya kan salk sorunlar iin aada yer alan bu Rehberin Kimyasallarn yol at meslek hastalklar blmne baknz). KOAH, sklkla bir arada bulunan ve hava yollarn daraltan akcier hastalklar kronik bronit ile amfizemin birleimidir. Hastalk akcierlere giren ve akcierlerden kan hava akn snrlandrarak nefes darlna yol aar. nlem Yerine koyma (ikame etme), tehlikeli emisyonlar nlemenin en iyi yoludur (rnein tehlikeli maddelerin yerine daha az tehlikeli maddelerin kullanlmas andrc pskrtme malzemesi olarak %1den fazla kristalize silika ieren silika kumu veya baka malzemeler kullanlmamaldr). Sk mhendislik kontrollerinin uygulanmas havadan kaynaklanan etkilenmeyi nlemenin en iyi ikinci yoludur. Bu kontrol nlemleri arasnda havalandrma ve partikllerin havaya karmasn 137

nleyen bir proses tasarm da yer alr (rnein kaynak ileri). Etkili almalarn salamak iin toz kontrol sistemlerinin rutin bakm yaplmaldr. yerindeki dier bulaclara gereksiz bir maruziyeti nlemek iin kiisel hijyene zen gsterilmelidir (rnein; ortamdaki tozun da yutulmas durumu sz konusu olduundan iyerinde bardak, aydanlk vb. bulundurulmas nlenmeli, bunun yan sra alma ortamnda yeme imeye izin verilmemelidir). Koruyucu donanm ve solunum aygtlarnn kullanm, mesleki solunum yolu etkilenimlerini nlemek iin uygulanabilecek en az yarar olan yntem olarak gsterilmektedir. Bu yntem, yalnzca dier yntemlerin sorun veya tehlikeleri ortadan kaldramamas durumunda kullanlmaldr. yerinde tek kullanmlk (asbestle alyorsanz) veya ykanabilen koruyucu giysiler giyilmesi salanmaldr. Ara, ev ve dier alma alanlarnn kontaminasyonunu engellemek amacyla alanlarn iten kmadan du alarak temiz kyafetler giymesi salanmaldr.

Kimyasallara bal gelien meslek hastalklar

Kimyasallar, ok sayda eit ve uygulamalarnn olmas nedeniyle metal sanayisindeki en nemli tehlikelerden biri olarak dnlmektedir. Kimyasaln cinsine bal olarak eitli salk sorunlarna yol aabilir, bu nedenle de kimyasallarla yaplan almalar dzenlerken balang noktas kullanlan ya da kullanlacak olan kimyasala ilikin salk ve gvenlik bilgileridir. Bu bilgilere, malzeme gvenlik bilgi formlarndan ulalabilir. yerinde kimyasal tehlikelerden etkilenim ve bunlarn salk zerindeki olas toksik etkileri her trl hastalk iin dikkate alnmaldr. Neredeyse her trl hastala herhangi bir kimyasal maruziyeti yol am olabilir. Bunlarn rnekleri arasnda mesleki astm, kronik bronit, deri hastalklar vb. gsterilebilir. Belirtiler ve bulgular Metal ilerinde kullanlan svlar eitli oranlarda karmak karmlar olup ayn zamanda kesme svs, makine ya ve metal giderim svs adn alrlar. Bu svlar yl boyunca kesim, frezeleme, delme, presleme ve metal talama ilerinde kullanlr (daha ayrntl bilgi iin bkz. bu Rehberin Mesleki cilt hastalklar blm). Toksik metal dumanlarna metal i kolunda tipik olarak rastlanr. Bu risk faktrne bal olarak gelien metal-salk etkilerinin kaynaklarna aadaki Tabloda yer verilmitir.

138

Metal tr Alminyum Berilyum Kadmiyum Oksitler

Solunum sisteminde iritasyon, boaz ars ve kuruluu, gs ars ve solunum gl. Kronik etkileri arasnda bbrek rahatszlklar ve amfizem yer alr. Kanserojen olduundan kukulanlmaktadr. Krom Paslanmaz elik ve yksek alaml Akcier kanseri riskini arttrr. Baz kiilerde deri iritasyonu malzemelerin ou, kaynak elektrotlar. Ayn geliebilir. Baz formlar kanserojendir (alt deerlikli krom zamanda kaplama malzemesi olarak da bileikleri). kullanlr. Bakr Monel, pirin, bronz gibi baz alamlar. Akut etkileri arasnda gz, burun ve boazda irritasyon, bulant ve Ayrca baz kaynak elektrotlar. "Metal Duman Atei." Florrler Hem dk hem de yksek alaml elikler Akut etkisi gzlerde, burun ve boazda iritasyondur. Uzun vadeli iin normal elektrot rts ve eritgen madde. maruziyet sonucunda kemik ve eklem rahatszlklar geliebilir. Kronik etkileri arasnda akcierlerde ar sv birikmesi yer alr. Demir Oksitler Btn demir veya elik kaynak proseslerinde Sideroz akcierlerde toplanan partikllerin yol at iyi huylu bir en nemli kontaminandr. akcier hastaldr. Akut belirtileri arasnda burun ve akcierlerde iritasyon yer almaktadr. Maruziyet sona erdiinde genellikle temizlenir. Kurun Lehim, pirin ve bronz alamlar, elik Sinir sistemi, bbrekler, sindirim sistemi ve zihinsel kapasite zerindeki astar veya kaplamalar. zerinde kronik etkileri vardr. Kurun zehirlenmesine yol aabilir. Manganez ou kaynak prosesi, zellikle yksek Metal Duman Atei. kronik etkileri arasnda merkezi sinir sistemi mukavemetli elikler. problemleri yer alabilir. Molibden elik alamlar, demir, paslanmaz elik, nikel Akut etkileri gz, burun ve boaz irritasyonu ve nefes darldr. alamlar. Nikel Paslanmaz elik, yksek alaml Akut etkisi gz, burun ve boazda irritasyondur. Kaynak dndaki malzemeler, kaynak elektrotlar ve kaplanm mesleklerde kanser riskinin artt tespit edilmitir. Dermatit ve elik. akcier rahatszlklar ile de ilikilendirilir. Vanadyum Baz elik alamlar, demir, paslanmaz elik, Akut etkisi gzlerde, ciltte ve solunum yollarnda irritasyondur. nikel alamlar. Kronik etkileri arasnda bronit, retinit, akcierlerde sv birikimi ve zatrre yer alr. inko Galvanize ve boyal metaller. Metal Duman Atei.

Kaynak Baz alamlarn iindeki alminyum bileeni, rnein bakr, inko, elik, magnezyum, pirin ve dolgu malzemeleri. Bakr, magnezyum, alminyum alamlarnda ve elektrik balantlarnda bulunan sertletirme ajan. Kadmiyum ierikli paslanmaz elik veya kapl malzemeler, inko alam.

Salk zerindeki etkisi Solunum iritan. "Metal Duman Atei." kanserojendir. Dier kronik etkileri arasnda soluk borusunda yaratt hasar saylabilir.

Metal dumanlarnn veya oksitlerinin, zellikle pirin dkmn iinde bulunan inkonun solunmas metal duman ateine yol aabilir. Gribe benzeyen bu hastalk dumanlarn solunmasndan birka saat sonra aniden geliir. Semptomlar arasnda titreme ve terleme yer alabilir ve genellikle 36 saate kadar devam eder. Dumanlar kaynak ii, sl kesim veya erimi metalden kaynaklanm olabilir. Hastalar genelde ii braktktan sonra tam olarak iyileirler. Boyama ve kaplama, ya giderme ve endstriyel temizleme ile dier metal ilerinde organik solventlerden etkilenim grlebilir. Birka grup solvent vardr, ancak bunlarn salk zerindeki etkileri temel olarak merkezi sinir sistemine aittir. Solventlerden kaynaklanan kronik beyin hasar aadaki belirtilerle kendini gsterir: Hafzann ve dier bilisel fonksiyonlarn bozulmas (dalgnlk, dnme hali, planlama, vb.), Duygusal kontrol ve motivasyonun bozulmas, yani duygusal bamllk, duyarllk, inisiyatif ve enerji.

139

Metal sanayisindeki farkl organik buharlarn kayna ve salk zerindeki etkileri

Gaz tipi Aldehitler (formaldehit gibi) Diizosiyanat Kayna Yaptrclar ve pigmentlerle metal kaplama. Yadan arndrma iin kullanlan solventler. Metal kaplamada kullanlan poliretan boya. Salk zerindeki etkisi Gzler ve solunum yolu iin iritandr.

Gz, burun ve boaz iin iritan. ok dk etkilenim dzeylerinde dahi, astm veya dier alerjik belirtilere yol aan duyarllklara neden olma potansiyeli fazladr. Fosgen zerinde artk ya giderici solvent kalm metal. Gz, burun ve solunum sistemi iin iddetli irritandr. (Fosjen, solvent ile kaynak/gaz kesimi Semptomlar ge ortaya kabilir. radyasyonunun tepkimesi sonucu oluur.) Fosfin Pas inhibitrleri ile kapl metal. (Fosfin, pas Gzler ve solunum sistemi iin iritandr; bbreklere ve dier inhibitr ile kaynak/gaz kesimi radyasyonunun organlara hasar verebilir. tepkimesi sonucu oluur.) Solventler (toluen, Boyalar, yaptrclar, reineler Gz, burun ve boaz irritasyonu, prenarkotik sendrom (ba ksilen, vb.) arlar, yorgunluk, halsizlik, denge bozukluu, sersemlik hissi, vb.) merkezi sinir sistemine zarar verebilir.

nlem yerinde kullanlan kimyasallarn malzeme gvenlik bilgi formlarna her zaman bavurulmaldr (formlarn gncel olmasna dikkat edilmelidir). Kimyasal maruziyetini nlemede izlenen genel ilkeler aadaki gibidir (ayrntl bilgi iin bkz. bu Rehberin Tozdan kaynaklanan meslek hastalklar blm). kame (zararl maddenin yerine daha az zararl bir madde kullanlmaldr), Kapatma (ak prosesler ve vaskler kapatma), Havalandrma (kaynanda yerel havalandrma sistemi kurmak genel havalandrmadan daha etkilidir), nlemlerin yetersiz kald durumlarda KKD kullanm son seenek olarak deerlendirilmelidir. e giri ve AKMlerin (periyodik muayene) yaplmas salanmaldr.

Mesleki deri hastalklar

Metal i kolunda grlen mesleki deri hastalklar arasnda; Kontakt dermatit veya egzama, Kontakt rtiker, Akne ve foliklit, Deri kanseri. Egzama olgularnn 2/3den fazlas toksik kontakt egzama, 1/3i ise alerjik kontakt egzama olgulardr. Toksik dermatit ounlukla derinin suyla (suyla alma) veya tahri edici maddelerle tekrarlayan veya uzun sreli maruziyeti sonucunda oluur. Bu tr etkilenmelerin sk rastlanan rnekleri arasnda temizleyiciler, ya gidericiler, ya, vb. maddeler bulunmaktadr. rritanlar ounlukla sv halde bulunurlar. Eldiven kullanm, derinin tahri edici yzey etkin maddelerle yakn temas sonucunda toksik el egzamasna yol aabilir. Alerjik kontakt dermatitte deri bir alerjenle temas ettii iin duyarl hale gelir. Lehimlerde bulunan en nemli alerjen reine, elektrolizle kaplama iinde kullanlan metaller nikel slfat ve potasyum dikromattr. Metal ilerinde kullanlan svlar arasnda vernikler, boyalar, yaptrclar, epoksi akrilatlar, kromat ve nikel bileenleri gibi bir dizi alerjen vardr. Metal ilerinde kullanlan svlar kesme, delme ya da talama iin ileme proseslerinde kullanlan svlardr. Bu svlarn kullanlmasndaki ama srtnmeyi azaltmak ve ortaya kan sy yok etmektir. Deri etkilenimi elleri svya daldrma, srama ya da sv bulam paralarn ellenmesi durumunda olur.

140

Bu svlar ve svlarn iindeki katk maddeleri ok kullanldr ancak eitli salk sorunlarna neden olabilirler. UV nlar (rnein; kaynak arkndan kan yapay k), polisiklik aromatik hidrokarbonlar, katran ve katran rnleri deri kanserine neden olabilir. Belirtiler ve Bulgular Meslek kaynakl deri hastalklarnn ou, tehlikeli ajanlarla sk temas halindeki organlar olan el ve kollarda meydana gelir. En yaygn deri hastal kontakt dermatittir (egzema olarak da bilinir). Dermatit deride meydana gelen enflamasyon nedeniyle oluur. Semptomlar arasnda kzarklk, kuruluk, kant, ilik, atlama, su toplama, dknt ve kanamalar yer alr. Alerjik dermatit bir alerjene ya da sensitizre (duyarllk arttrcya), genelde tehlikeli bir maddeye maruziyetten dolay oluur. Etki altnda kalan kiinin baklk sistemi tepki verdiinde, duyarl hale gelirler. Duyarl hale gelince de bu sorun genellikle yaam boyu srer ve ok kk miktarlarda da olsa en ufak maruziyet yeni bir ataa neden olur. Foliklit sa kklerinde meydana gelen bir enflamasyondur, genellikle mineral ve znr yalara maruz kalan metal sektr alanlarnda grlr. Foliklitin sk karlalan semptomu papller, komedonlar ve pstllerden oluan daha ok yalarla temas eden alanlarn kol ve uyluklarnda grlen dkntlerdir. nlem Belirli bir cilt rahatszlnn nedenini doru tespit etmek nemlidir. rnein, bir fabrikada metal ilerinde kullanlan svlarla temas eden alanlarda meydana gelen bir dermatit salgn sulu alma ya da prosesin bir paras olan bir alerjenden kaynaklanyor olabilir. Herhangi bir soruturma yrtmeden sorunun nedeninin bunlardan biri olduunu kabul etmek bu rahatszln gerek nedenini gizleyebilir. Olanak varsa, soruna yol aan madde yerine daha gvenli bir madde kullanlmaldr. rnein, kontakt alerjen ieren bir yaptrc yerine deride duyarlla yol amayan alternatif bir rn seilmelidir. Bylece el dermatiti etkin bir biimde nlenmi olur. Ancak, bu nlemleri uygulamak her zaman olanakl deildir. Bu yzden, derinin madde ile temasn veya etken maddenin sramasn ya da deriye ilemesini nlemek iin i prosesinin yeniden tasarlanmas dnlmelidir. rnein, yaptrc uygularken eller yerine spatula gibi bir gerecin kullanlmasyla, kimyasal ile kullancnn derisi arasnda gvenli bir alma mesafesi salanr. Hava yolu ile bulaan kirleticilerin, yerel havalandrma sistemleri ile kapal kabinler gibi yollarla etkin bir ekilde kontrol altna alnmas da, zellikle kaynak ve lehimleme gibi hava yolu ile bulaan kirleticilerin artt ilemler srasnda kimyasallarn deride birikmesinden kaynaklanan etkilenimleri azaltmaya yardmc olabilir. Eldivenler alanlara koruma salamakla birlikte kendileri de risk oluturabilirler. Kullanlan eldivenler yaplan ie uygun olmal ve uygun ekilde kullanlmaldr. Hasarl eldivenlerin kullanlmas kiide sahte bir gvenlik duygusuna neden olabilir. Su geirmez eldivenler, terli ve nemli bir ortamn olumasna yol aabilen, geirgen olmayan bir bariyer oluturarak kullancnn sanki suyla yaplan bir alma yapyormuasna etkilenmesine neden olur. Su geirmez lastik ya da plastik eldivenlerin altna pamuk eldivenler giyilerek bu sorunun nne bir lde geilebilir. te temiz kyafetler giyilmeli ve yalanm ya da kimyasal madde bulam i kyafetleri iten hemen sonra deitirilmelidir. Ayn zamanda ellerin ya da derinin herhangi bir yerinin gaz ya, parafin, mineral ya ya da terebertinle temizlenmesi engellenmelidir. Deri dezenfektanlar ve temizleyicileri deriyi kirleticilerden arndrr, en etkili ama en zayf temizleyiciler tercih edilmelidir. Deriyi hemen suyla durulamak ya da sabunla ykamak iritan ve alerjenlerden kurtulmak iin genellikle yeterli ve en etkili yoldur.

141

Nemlendirici kremleri dzenli bir ekilde kullanmak derinin su kaybetmesinin nne geerek yumuak tutar ve dermatit olumasn engeller. Yumuatc kremler derinin nemini korumak amacyla hem alrken hem de mesai sonras kullanlabilir. Fakat koruyucu kremler tam bir bariyer korumas salamazlar nk kimyasallar bir ekilde deriye nfuz ederler.

Mesleki astm
Meslek kaynakl astm iyerinde karlalan bir alerjene kar aylar ya da yllar iinde gelitirilen duyarllk dolaysyla oluan ve tedavisi olan bir solunum yolu rahatszldr. Kaynak yapan ve metal paralarnn imalatnda ve ilemesinde alanlar (rnein kesme, talama, sondaj, tel ekme, presleme) risk altndadr. Kaynak iinde kromiyum, kobalt, nikel ve alminyum yaplan kaynan trne gre alerjen olarak snflandrlr. Metal i kolunun dier faaliyetlerinde metal ileme svlarnn (zellikle sentetik olanlar) mesleki astma yol at gsterilmitir. Dkmhanelerde difenilmetan diizosiyanat, dkmlerdeki boluklar oluturan maa paralarn meydana getiren kumu yaptrmak iin souk kutu sisteminin bir paras olarak kullanlmaktadr. Etkilenme hem maa yapma hem de iti ksmnda olur. Dier alerjenler iin kimyasallarn malzeme gvenlik bilgi formlarna baklmaldr. Belirtiler ve Bulgular Astmn iki bileeni vardr: biri altta yatan kronik enflamasyon ve dieri dnemsel ataklardr. Belirtiler arasnda kiiyi en basit ileri yapmaktan bile alkoyabilecek ciddi nefes darlklar vardr. Alveri dahi yapamadnz, merdivenleri kamadnz ya da ocuklarnzla oyun bile oynayamadnz bir dnn. Bu hastaln baz madurlar alma hayatna geri dnemezler. Dier belirtiler arasnda hrltl solunum, ksrk ve gs skmas vardr. Belirtiler iyerinde bulunan bir maddeden etkilenmenin hemen ardndan geliebilir. Ancak bazen de belirtilerin ortaya kmas birka saat srebilir, geceleri de ortaya kabilir. Bu durum da hastaln herhangi bir iyeri faaliyetiyle olan balantsnn aka gsterilmesini geciktirebilir hatta engelleyebilir. Hastalkla ilikili olarak rinit (haprma/burun aknts) ve konjonktivit (krmz kanan ve iltihapl gzler) gibi dier rahatszlklar da bulunabilir. nlem le ilgili astm oluturan nedenin kendisini ortadan kaldrmak en iyi yoldur: o Sz konusu materyal/kimyasal farkl bir maddeyle deitirilebilir ya da astml alan astma neden olabilecek bir maddenin bulunmad baka bir yere yerletirilebilir, o Etki altnda kalan alan saysn ya da etkilenim sresi azaltlabilir, rnein i rotasyonu, dinlenme sreleri, duyarlla neden olan materyallerle alanlar ya da iritanlara maruz kalan insanlarn saysn azaltan vardiya ya da yer deiiklikleri gibi, o Havalandrma (hem yerel hem de evresel), proseste ya da donanmda deiiklik (rnein boyama iin sprey uygulamas yerine rulo fra kullanmak), rnein proses kapatma, toz azaltma teknikleri, iyi dzen, tertip ve alma uygulamalar. Eer iyerinde kullanlan maddelerin deitirilmesi mmkn deilse, etkilenim mhendislik kontrol nlemleri kullanlarak en aza indirilmelidir. Tozun, buharn, gaz ve dumanlarn aa kt her noktada yerel aspiratr ve iyi ve gvenli kapatma uygulamalar yaplmaldr. Ayn zamanda mhendislik kontrollerinin dzenli yaplmasn ve testlerin sklkla yaplmasn salamak akma ve sznt gibi tehlikelerin nlenmesi asndan byk nem tamaktadr. Solunum maskeleri, eldivenler, koruyucu gzlk ve i kyafetinden oluan KKDlar kullanlabilir. Duyarlla neden olan materyallerle almann gvenli yollar vardr. alanlara i ortamndaki tehlikeleri anlatmak nemlidir ve i gvenliini salamak iin alanlara uygun eitimin verilmesi 142

gerekir. Gvenli alma, dzen ve temizlik yntemleri konusunda alanlara eitim vermek yaralanmalarn nne gemenin en iyi yoludur.

Mesleki kanser
Metal sektrnde alan kiiler kanserojenlere ya da kanserojen olduundan kukulanlan maddelere maruziyet nedeniyle artan bir kanser riskiyle kar karya kalabilirler. yerine ve iyerinde yaplan ilemlere ilikin nemli kimyasal etkilenimleri arasnda dier kimyasallarn yan sra asbest, silika, benzen, formaldehid, kloroform, epoksi sertletiriciler, kromat, nikel ve arsenik bileenleri ve ikinci el duman, dizel egzozu, duman ve katrana maruziyet bulunmaktadr. Asbeste maruziyet hala meslek kaynakl kanser olgularnn bilinen en nemli nedenidir. Kadmiyum, krom IV, nikel slfit, oksit, berilyum gibi kimyasallar aada belirtilen sanayi alanlarnda deri kanserine neden olabilir: Demir ve elik dkmhaneleri, Metal dkm ve kaynak ileri, Kadmiyum oksit imalat, Kadmiyum alamlar ve pigmentler, Nikel - kadmiyum imalat, Kromat imalat, Demir ve metal eya imalat, Mekanik yalarn kullanm. Metal ilemede kullanlan svlarn ve yalarn (mineral yalarnn) akcierler zerindeki etkisi konusundaki bilgiler snrldr. Yllar ierisinde metal ilemede kullanlan yalarn solunmasnn akcier kanserine yol aabileceine dair kantlar vardr. Mineral ya ieren znmez svlardan etkilenmenin tekrarlanmas ayn zamanda deri kanserine de neden olabilir. Dkmclk ve maden dkmcs yapan iiler polisiklik aromatik hidrokarbonlara maruz kalmaktadr ve bu da akcier, mesane ve cilt kanserine neden olabilir. Silika tozu elik imalatnda karlalan bir tehlikedir ve akcier kanseriyle ilikilidir. Dier kanserojenlerin belirlenmesi iin malzeme gvenlik bilgi formlarna baklmas gerekmektedir. Belirtiler ve Bulgular Belirtiler ve muayene bulgular kanserin trne gre deiiklik gsterir. nlem alma yntemlerini deitirilebilir (rnein scak su kullanm/sabunla ya giderme; metal ileme svlarnn yerine alternatif ileme yntemlerinin kullanlmas). Tehlikeli kimyasallar yerine kansere neden olmayan kimyasallar kullanlmaldr (rnein metal ileme svlar arasnda mineral ya bazl svlar (kesme yalar; soutma svlar) yerine su bazl alternatifler vardr). Kansere yol at bilinen kimyasallar fiziksel kapatma ve yerel havalandrma yntemiyle kontrol edilmelidir. alanlara eitim verilmeli ve kendini koruma yollar salanmaldr. Solunum maskeleri ve gaz geirmez elbise gibi KKD'ler salanmaldr. Sigara iimi nlenmelidir. Sigara imek ve iyerinde kansere neden olan ajanlara maruziyetin bir araya gelmesi kanser riskini artrmaktadr.

143

Fotoelektrie bal gelien keratokonjonktivit

Keratokonjonktivit gzn d katmannn (kornea ve konjonktiva) ultraviyole radyasyon nedeniyle zarar grmesine bal olarak gelien bir rahatszlktr. Bu rahatszla ayn zamanda ark gz ad da verilir. Bu adlandrma, kornea yanklarnn en yaygn grlen nedenlerinden birinin metal kayna veya ar gazl kesim ilemleri srasnda ortaya kan parlak elektrik arkndan kaynaklanmasndan ileri gelir. Kaynak ilemi hem kaynakya hem de kaynak ii yaplan yerin yaknlarnda alan kiilere zarar verebilir. KKD kullanmadklar iin, kaynak ileminin yapld yerin hemen yaknnda alan veya kaynakya yardm eden kiiler daha ok etkilenirler. Belirtiler ve Bulgular Bir kii, etkilenmenin hemen ardndan gz arsn veya grme sorunlarn fark etmeyebilir. ou durumda, belirtiler etkilenmeden ila alt saat sonra geliir. Tipik olarak gzde kant ve kanlanma oluur. Ar gzya salgs retilebilir. Grnt lekeli ya da bulank hale gelebilir ve tedavi olmazsa geici krlk oluabilir. Ultraviyole nlara uzun sreli maruziyet kalc grme sorunlarna yol aabilir. Neyse ki, ark gz sendromu neredeyse her zaman geicidir. ok ender de olsa etkilenmenin uzun srmesi ve tekrarlanmas durumlarnda lenste kalc hasar meydana gelebilir. Ark gz rahatszlnn olas semptomlarndan herhangi birini yaayan bir kii gzlerini temizlemek iin suya tutmal ve olabildiince abuk bir ekilde tbbi yardm almaldr. nlem nleme iin tek ilke koruyucu olmadan hibir zaman ark kaynana bakmamaktr. Bu ilkeye dayanarak aadaki admlar atlabilir: Kaynak yapan kiinin arktan yaylan nlardan kaynak el maskesi ya da kaynak ba maskesi ve koruyucu giysi kullanlmasyla korunmas gerekmektedir. Koruyucu maskenin kzltesi ve ultraviyole nlar emecek ekilde koyu filtre cam olmas gerekir. Filtre camlar siper numaralarna gre derecelendirilmektedir. Bu derece gemesine izin verilen k miktarn belirtmektedir; yani derece ne kadar dkse filtre de o kadar incedir. Filtre derecesi kaynak prosesine ve akm dzeyine gre belirlenir. Belirli bir akm dzeyi iin elik gibi ar metallerle MMA ve MIG kayna yaplrken ayn derecede filtre kullanlabilir. Fakat alminyum gibi hafif metallerde MIG kayna yaparken ve MSG kayna iin yksek filtre derecesine gerek duyulur. Yaknda bulunan dier iileri korumak iin en az 2 metre ykseklikte paravanlar kullanlmaldr. Ik filtreleyen perdeler ve yansmay azaltan yzeyler hem kaynak alanlarnn hem de alandaki gzlemcilerin korunmasna yardmc olur.

144

Metal Kolunda Ek ve Tamamlayc Muayeneler

Yukarda saylan tehlikeler ve hastalklar gz nne alnarak metal i kolunda alanlarn muayene protokolleri dzenlenmelidir. Genel ie giri muayenesi i koluna baklmakszn standart olarak yaplmaldr. Metal i kolundaki youn toz ve duman maruziyeti nedeniyle solunum yollar ve akcierin incelenmesi, GBKin aratrlmas, titreim, yk kaldrma ve duru bozukluuna bal geliebilecek kas iskelet sistemi hastalklarna ynelik muayeneler, deri ve trnak muayenelerinin detaylandrlmas metal sektrnde alanlarda ortaya kabilecek meslek hastalklarnn erken tannmasna yardmc olacaktr. Standart muayeneye ek olarak yaplmas gereken muayeneler: En az 35x35 cmlik ILO standartlarna gre kalite (1) veya kalite (2) PA akcier grafisi (PA akcier grafisi ekimini tekrarlama olana yoksa kalite (3) grafi de deerlendirilebilir) ekilmeli, (Kaynak ve tozlu ilerde alanlarn PA akcier grafileri A ve B okuyucular tarafndan okunmas gerekmektedir. Bunlarn sonular-normal olarak deerlendirilenler de dhil- SGMe bildirilir), Solunum Fonksiyon Testleri, Odyometri testi, Tam Kan Saym Kan sedimentasyonu Kimyasal madde maruziyeti olanlarda o kimyasaln ya kendisinin ya da metobolitinin kanda veya idrardaki dzeyi analizi, Kimyasal madde maruziyeti olanlarn karacier fonksiyon testleri, bbrek fonksiyon testleri ve tam idrar tetkiki (TT), Kas iskelet sistemine ynelik yaplan muayenede gerekli grlen testler muayeneye katlmaldr (Bel rahatszl dnldnde Laseq bacak germe testi, De Quarvein hastalndan kukulanldnda Finkelstein testi, karpal tnel semdromu yaknmalar varsa Phallen, Tinnel ve skemik testler yaplabilir. 3,5 parmakta duyu kontrol yaplmaldr. Testler konusunda ayrntl bilgi son blmde verilmitir).

145

146

IV. Erken Kontrol ve e Dn Muayenesi

lkemizdeki alma yaamna ilikin mevzuatta iyeri hekiminin grevleri arasnda aka belirtilmeyen erken kontrol muayeneleri birok lkede uygulanmaktadr. i Sal ve Gvenlii Tznn 82. Maddesinde atmosfer basncndan daha yksek basnl yerlerde ve dalg odalarnda yaplan almalarda alnacak genel tedbirler yazlmtr. 82. Maddede Bu gibi ilerde alanlar, ie baladklar gnden itibaren (15) gn sonra adaptasyon muayenesine tabi tutulacak ve iin devam sresince de, bunlarn periyodik genel salk muayeneleri yaplacaktr denilmitir. Adaptasyon muayenesi ya da erken kontrol muayenesi kavramna ulusal mevzuatmzda ad geen tzk dnda rastlanlamamtr. Erken dnemde alma ortamndan kaynaklanan etkileimler belirlenmekte ve nlemler alnmaktadr. alanlarda kronik hastalklar nedeniyle oluabilecek duyarllklar da ancak erken muayene ile belirlenebilir. Yeni ie giren kiide oluacak duyarlln bir yl sonraki muayenede deerlendirilmesi iin beklemek doru deildir. Bir yl sonra yaplan periyodik muayeneye geldiinde, aile hekimi ya da dermatoloji uzmannn yazd kortizonlu kremi aralkl olarak 6 aydr kullanan alann nikel karbonile kar alerjisi (nikel dermatiti) iyi sorgulanmazsa ok rahat atlanabilir. Bu durumda nikel karbonil ile karlamadan gnlk yaamn ve i faaliyetini sorunsuz olarak srdrebilecek olan kiinin, geliecek reaksiyon ile ilgili deerlendirmesi alma ortam dikkate alnmadan yaplrsa, dermatit tedavisi n plana kacandan sorun srer gider (Emirolu, C.2001). Erken kontrol muayenesinin sresini belirlerken, erken duyarlln ortaya kmasna izin verecek (hekimin muayenede veya laboratuvar yntemleriyle saptayabilecei, etkenin salk sorununa ilikin belirtileri ve bulgularnn ortaya kmasna yetecek kadar uzun) bir sre olmaldr. Ancak bu sre, hastaln alana zarar vermeye balamasndan nce olmal (hastaln ilerlemedii, geri dnmsz bir dzeye ulamad ve tedavi olaslnn hala ok yksek olduu), optimum dnemi amamaldr. Her etken iin meslek hastalklar tan rehberlerinde sreler belirtilmitir. e giri muayenesinde alana, alma ortamndan kaynaklanabilecek salk sorunlar konusunda bilgi verilmeli, salk durumu ile i koullar arasnda olumsuz etkiden phelenen alann erken kontrol muayenesine gelmesi salanmaldr. Eer bir iyerinde bir alanda iyerindeki etmenlerden dolay meslek hastal veya ile ilgili hastalk saptanrsa meslek hastal veya ile ilgili hastalk tespit edilen alann alt blmdeki dier alanlarnda iyerindeki etmenlerden etkilenmeleri sz konusu olabileceinden dier alanlarnda erken kontrol muayenelerinin yaplmas gerekmektedir. e dn muayenesi ise, iyeri hekiminin nemi tam kavranmam grevlerinden biridir. Pek ok iyerinde uygulanmamaktadr. Eski ynetmeliklerde salk nedeniyle haftadan uzun veya meslek hastalklar veya i kazalar nedeniyle veya sk tekrarlanan iten uzaklamalarda, ie dn muayenesi yapar diye iyeri hekiminin grevleri arasnda saylmtr. Son dzenlemelerde; sre belirtilmeden salk sorunlar nedeniyle ie devamszlk durumlarnda ie dn muayenesi yaparak, eski iinde almas sakncal bulunanlarn mevcut salk durumlarna uygun bir ite altrlmasn tavsiye etmek iyeri hekiminin grevleri arasnda saylmtr. Sadece i kazalar veya meslek hastal kukusu nedeniyle deil salkla ilgili tm sorunlarda (i d kaza, yaralanma vb. durumlar ve ile ilgili hastalk ya da meslek hastal d sorunlarda da) saptanan salk sorunu ile kiinin ii arasndaki uyum yeniden deerlendirilmelidir. ine devam edip edemeyecei gerekirse ayn iyerinde baka bir blmde almas karar iyeri hekiminin sorumluluundadr.

147

IV.1. kazalar
WHO i kazasn, nceden planlanmam, ou kiisel yaralanmalara, makinelerin ve ara gerelerin zarara uramasna, retimin bir sre durmasna yol aan bir olay olarak tanmlamaktadr. ILO ise, nceden planlanmam, bilinmeyen ve kontrol altna alnmam olan, etrafa zarar verecek nitelikteki olaylar olarak tanmlamaktadr. lkemizdeki dzenlemelere gre ise i kazas; Sigortalnn i yerinde bulunduu srada, veren tarafndan yrtlmekte olan i nedeniyle sigortal kendi adna ve hesabna bamsz alyorsa yrtmekte olduu i nedeniyle, Bir iverene bal olarak alan sigortalnn, grevli olarak iyeri dnda baka bir yere gnderilmesi nedeniyle asl iini yapmakszn geen zamanlarda, Emziren kadn sigortalnn, i mevzuat gereince ocuuna st vermek iin ayrlan zamanlarda, Sigortallarn, iverence salanan bir tatla iin yapld yere gidi gelii srasnda, meydana gelen ve sigortaly hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen zre uratan olaydr34. Genel olarak kaza kavram, herhangi bir kast sz konusu olmakszn meydana gelen, beklenmedik ve sonucu istenmeyen bir olay belirtmektedir. Kaza, dtan ve ani bir etkiyle meydana gelen ve kiilere zarar veren istenmeyen bir olaydr. Kazann oluumunu inceleyen aratrmaclarn, dik duran domino talar modeli adn verdikleri yntemle kaza incelemesi yaptklar grlmektedir. Dier iyerleriyle karlatrma yapabilmek iin Kazas Sklk Hz (KSH) [Bir yl iinde meydana gelen kaza saysnn, alan saysna blnmesiyle elde edilir (ve ya, cinsiyet, eitim dzeyi, alann alma sresi (kdem), allan blm gibi eitli zelliklere gre hesaplanabilir.)] ve Kazas Arlk Hz (KAH) nn [i kazas nedeniyle toplam igremezlik sresinin (saatinin), (alan says x gnlk alma saati x yllk alma gn) ne blnmesiyle elde edilen rakamn bir katsayyla arplmasndan elde edilir.

34 5510 Sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu, R.G: 16 Haziran 2006/ 26200 ve 5754 Sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu le Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun, R.G: 8 Mays 2008/ 26870

148

Yl iinde meydana gelen kaza says KSH= alan says ************************************************************************************************ kazas nedeniyle toplam igremezlik sresi (saat) KAH = alan says x gnlk i saati x toplam i gn says (k sabiti genelde 1 milyon alnr ve bir milyon i saatinde ne kadarlk blmnn i kazas nedeniyle kaybedildii ifade edilir.). xk

Bu modele gre, kaza zinciri faktrleri yle sralanmaktadr: Doa koullar (doal yap),

Kiisel eksiklikler,

Gvensiz durum ve davranlar,

Kaza,

Zarar (lm veya yaralanma). Ayrca kazalarn temel nedenleri (4M) ile aklanmaya allmtr. Buna gre; 1. Ortam-evre (Media): Bilgi, bilgilendirme, alma metotlar ve evresel faktrler, 2- Makine (Machine): Uygun olmayan, koruyucusuz donanm, makine, tezgh, tesis gibi fiziksel faktrler, 3- nsan (Man): Hatalara neden olan insan faktr, 4- Ynetim (Management): Ynetimsel faktrler, kazalarnn oluumunda temel nedenler olarak grlmektedir. naat sektr, dnyann hemen her yerinde en ok lml i kazasnn grld sektrlerden biridir. ABDde igcnn %5i inaat sektrnde alrken, grlen i kazas sonucu lmlerin %15i inaat sektrne aittir. Japonyada ise igcnn %10u inaat sektrnde almakta, oysa grlen lmlerin %42si inaat sektrnde grlmektedir. statistiklerin de gsterdii gibi, en yksek lm oranlar, inaat sektrne aittir. naat sektrnde grlen i kazas sonucu lmlerin %30u dmelerden,%26s tama(yksekten den nesneler) srasndaki kazalardan, %19u ise makinelerin arasna skmaktan ve arpmalardan ve %18ise elektrik arpmas gibi tehlikelere maruz kalmaktan kaynaklanmaktadr (Gnel, S., 2010). 149

SGK istatistikleri deerlendirildiinde; i kazalarnn metalden eya imali, maden ve inaat ikollarnda daha fazla olduu, i gnnn ilk saatlerinde ve mesainin son saatinde art gsterdii, ie yeni balayan acemi alanlarda daha sk grld ve zellikle kazalarn byk blmnn 1-3 alann olduu kk lekli iyerlerinde meydana geldii grlmektedir. lml i kazalarnda da maden, inaat ve metal i kollar bata gelmektedir. veren i kazasn, kazann olduu yerdeki kolluk kuvvetlerine derhal ve SGK'na en ge kazadan sonraki ign iinde bildirmekle ykmldr. Ayrca 4857 sayl Kanununa gre SGB Blge alma Mdrlne iki i gn iinde bildirim zorunluluu da vardr. SGK ve Blge alma Mdrlne bildirimlerde Kazas ve Meslek Hastal Bildirim Formu (bkz. Salnda Kayt Sistem) ile yaplmaldr (Tozan, C. 2011).

IV.2. Meslek Hastalklar

Meslek hastal: Sigortalnn alt veya yapt iin niteliinden dolay tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden urad geici veya srekli hastalk, bedensel veya ruhsal zrllk hllerini ifade etmektedir35. lkemizde hangi hastalklarn meslek hastal saylaca ve bu hastalklarn, iten fiilen ayrldktan en ge ne kadar zaman sonra meydana kmas hlinde sigortalnn mesleinden ileri geldiinin kabul edilecei Meslek Hastalklar Listesine gre saptanr. Herhangi bir meslek hastalnn klinik ve laboratuvar bulgularyla kesinletii ve meslek hastalna yol aan etkenin, iyeri incelenmesiyle kantland hllerde, meslek hastalklar listesindeki ykmllk sresi alm olsa bile, sz konusu hastalk, Sosyal Sigorta Yksek Salk Kurulunun karar ile meslek hastal saylabilir. Meslek hastalklar listesi Meslek hastalklar, Meslek Hastalklar Listesinde; a) A Grubu: Kimyasal maddelerle olan meslek hastalklar, b) B Grubu: Meslek cilt hastalklar, c) C Grubu: Pnmokonyozlar ve dier meslek solunum sistemi hastalklar, ) D Grubu: Meslek bulac hastalklar, d) E Grubu: Fizik etkenlerle olan meslek hastalklar, olmak zere be grupta toplanmtr (Meslek hastalklar tan sreci, ILOnun meslek hastalklar listesi ve daha ayrntl bilgi iin bkz. SGP kapsamnda hazrlanan Meslek Hastalklar ve le lgili Hastalklar Tan Rehberi). yerinde alanlardan birine meslek hastal tans konulduunda; o blmde alanlarn tm salk kontrolnden geirilmeli, gerekli ek ve tamamlayc muayeneleri yaplmaldr. Ayrca alma ortamna ynelik gerekli dzenlemeler, nlemler alnmaldr. Bazen alanlardan birinde ortaya kan bir hipertansiyon, diyabet gibi kronik salk sorunlar ortaya kabildii gibi baz alanlar da byk cerrahi operasyonlar geirebilirler. Bu durumlarda da ie dnen, tedavisi tamamlanan alann da gr alnarak hastala neden olan alma ortam dnda, alann eitimi ve yetenekleri dorultusunda baka bir blmde almas salanmaldr. Hizmet szlemesine bal olarak alan sigortalnn meslek hastaln bildirme ykmls onlar altran iverenleridir. Kendi adna bamsz alan sigortalnn tutulduu meslek hastaln bildirme ykmls ise kendisidir.
35

alma Gc Ve Meslekte Kazanma Gc Kayb Oran Tespit lemleri Ynetmelii, R.G: 11 Ekim 2008/27021.

150

Meslek hastal phesi veya tans alan bir alann SGKna hastaln renilmesinden sonraki i gn iinde bildirimi zorunludur. Bu bildirimde de Kazas ve Meslek Hastal Bildirim Formu kullanlr.

151

152

V. Aralkl Kontrol Muayenesi (Periyodik Muayene)

Ar ve tehlikeli iler kapsamnda alan tm alanlarn en az ylda bir kez hekim raporu ile almalarnda saknca olmadnn belirlenmesi gerekmektedir. Baz i kollarnda ve risk gruplarnda bu muayeneler daha ksa aralklarla yaplmaldr. Kurun ile alan alanlarn; her 3 ayda bir, Civa ile alan alanlarn; her 3 ayda bir, Arsenik ile alan alanlarn; her 6 ayda bir, nsektisitler ile alan alanlarn; her 6 ayda bir, Tozlu ilerde alan alanlarn; her 6 ayda bir Dier i kollarnda muayene aral 1 yldr. Kadn alanlarn ar ve tehlikeli iler kapsamnda hangi i kollarnda altrlaca belirtilmitir. Ayrca kadn alanlarn hangi ilerde gece postalarnda altrlaca belirlenmi, bu iilere her 6 ayda bir kontrol muayenesi zorunluluu getirilmitir. Ar ve tehlikeli ilerde alan 16 yan doldurmu fakat 18 yan bitirmemi gen iiler iin bu muayeneler en az 6 ayda bir yaplmaldr. 16-18 ya grubunun (gen iilerin) hangi ilerde altrlaca belirlenmitir21.

klinik ve laboratuvar yntemleri ile salk muayenesinden gemesi nerilmektedir. Risk gruplarna gre AKM:

Hangi ite alrsa alsn 13-16 ya aras ocuklarn ie giri muayenesinde (GM) almalarnda saknca olmadnn hekim raporu ile belirlenmesi ve bu muayenelerin 6 ayda bir tekrar edilmesi gerekir.

153

154

VI. ten Ayrlma ve Ge Muayene

lkemizde alan iten ayrlrken ve ayrldktan sonraki yllarda etkilendii risklerle ilgili sonradan ge muayeneler yaplmamaktadr. ten k muayeneleri yasal zorunluluk olup, iten ayrldktan sonraki yllarda yaplacak ge muayenelerle ilgili ise yasal dzenleme yoktur. Bu nedenledir ki; lkemizde SGK'ya yaplan bir tane dahi mesleki kanser bildirimi bulunmamaktadr. Gelimi lkelerde dahi tm kanserlerin 1/10'unun mesleki olduu gereinin yorumu bu orann Trkiye'de daha fazla olabilecei eklindedir. Ge muayenelerle ilgili yasal dzenlemeler yaplmal ve genel organizasyon salanmaldr. Ge muayenelerin yaplabilmesi iin ulusal salk hizmet ann rgtl yaplanmas, kayt sisteminin de dzenli olmas gerekir. zellikle bilinen kanserojen ve pheli kanserojen maddeler ve radyoaktif nlarla alanlar iten ayrldktan sonra yaam boyu izlenmelidir (Emirolu, C). alan iten ayrldktan sonra dahi eitli meslek hastalklar ortaya kabilir. Meslek hastalklarnn ortaya kma srelerinde farkllk olabilir. nk meslek hastalklarnn latent sreleri farkldr. Bir alann iten ayrldktan sonra dahi iyerinde maruz kald etkenden dolay meslek hastalnn ortaya kmas iin gereken en uzun sreye ykmllk sresi denilir. Meslek hastalklarnn ykmllk sreleri yasal mevzuatta verilmitir.

155

156

VII. Erken Tan

AKMnin ne kadar dzenli yapldna bal olarak erken tan olasl artmaktadr. Bir iyerinde alan iin erken tan, ayn blmdeki dier alanlar iin koruyucu nlemi gndeme getireceinden; erken tanlarn artmas toplumsal erken tany salayacaktr. GM ve AKM sonucu alnan nlemlere ramen meslek hastal veya ile ilgili bir hastalk saptanmsa dier alanlara ynelik yeni koruyucu nlemlerin alnmas ve hastaln veya kazann oluturabilecei olumsuz psikolojik ve organik zararlar iin evreye ynelik nlemlerin srdrlmesi gerekir. rnein; zcler organizmada geri dn olmayan zararlara yol aabilir, benzenin erken dnemdeki kan tablosu bozukluklar ileri dnemde aplastik anemi ve lsemi gibi malign deiimlere de neden olabilir. Halen geri dndrlebilen bir evrede erken tan koymak bu nedenle ok nemlidir. AKMye (periyodik muayenelere) verilen nem ile hastaln saptand dnem arasnda dorudan iliki vardr. Hekim iyeri durum saptamas yaparak alma ortam koullar ve alma ilikilerini incelemeli, iyeri RD sonularna ulamal ve risk ynetimi becerisi kazanmaldr. Bu ilemleri yapmaktaki ama; zararl etkenleri saptamak, izlemek ve riski kontrol altnda tutmaktr. Tm bunlarn stne gerekli laboratuvar incelemeleriyle, biyolojik izlemle, bireysel farkllklar nedeniyle gzden kaabilecek etkilenimler erken dnemde yakalanabilecektir. yeri hekimi, OSGB hekimi, TSM hekimi, aile hekimi veya ikinci basamakta hastanede alan hekim, meslek hastalklarndan veya ile ilgili hastalklardan phelendii alanlar meslek hastalklar tbbi tans koymakla yetkili salk kurulularna36 meslek hastal veya ile ilgili hastalk phesi ile sevklerini yaparak ileri tetkiklerinin yaplmasn salamaldr. Bylece henz maluliyet gelimeden erken tan koymak mmkn olacaktr. Daha sonra gerekli tedavi, rehabilitasyon, yer-i deiiklii ile alann salk gzetimi devam ettirilmelidir.

36 Salk Bakanl Meslek Hastalklar Hastanelerine, Salk Bakanl Aratrma ve Eitim Hastanelerine veya Devlet niversitesi Tp Fakltesi Hastanelerine.

157

158

VIII. Yer- Deiiklii, Mesleki Rehabilitasyon

Meslek hastalklarnn tan srecinde alann salnn olumsuz etkilenmesine neden olan etkenden uzaklatrlmas iin; alan, ya hastaneye yatrlr, ya istirahat raporu verilir ya da yer veya i deiiklii yaplr. Aslnda ilk iki durumun sonunda da iyerine gelen alann etkilenme ve ortam koullarna bal olarak i veya yer deiiklii gene gndemde olmas ve iyeri hekimince zme kavuturulmas gereken bir sorundur. GMde saptanamayan bir durum sonradan ortaya karsa veya ie baladktan sonra kullanlan bir kimyasal madde veya etkene kar reaksiyon geliirse ya da alanda kronik hastalklar nedeniyle duyarllk oluursa, i-alan uyumunu salamak zere alann yerinin/iinin deiimine karar verilebilir. deiimlerinde danmanlk grevi iyeri hekiminindir22. deiiklii yaplmamas durumunda, alanda gelien hastalk meslek hastaln taklit edebilir veya i gc kaybna neden olacak kadar ciddi klinik tablo ile kendini gsterebilir. Bu nedenle "uygun ie uygun alan" anlay alma ortamnda yorumlanmaldr (Emirolu, C., 2001). rnein; hemoglobin deeri dk olan veya sonradan den alan, toksik gazlarla allan bir ortam yerine odyolojik tetkikleri uygunsa grlt dzeyi yksek yerde kulak koruyucular kullanmak kouluyla altrlabilir. itme kayb balam olan bir ii grltl ortamda deil de laboratuvar tetkikleri uygun ise gaz ortamnda, uygun donanmlarla altrlabilir. Ancak kiisel koruyucu kullanmndan nce zararl etkenin kaynanda ve alma ortamnda nlemler alnmal, riskler en aza indirilmeli, buna ramen risk faktr varln koruyorsa yer deiiklii nerilmelidir. MESLEK REHABLTASYON alma gcnn en az % 40n kaybetmi olanlarn (zrllerin); igc piyasasnda gerek duyulan, ilgi ve yeteneklerine uygun mesleklerde yetitirilerek istihdamlarn kolaylatrmak ve mesleklerinde ilerlemelerini salamak amacyla devaml ve koordinasyon iinde sosyal ve tbbi rehabilitasyon, mesleki rehberlik, meslee hazrlk, meslek edindirme, gelitirme ve deitirme eitimi, ie yerletirme ve takibine mesleki rehabilitasyon ad verilir37. Mesleki Rehabilitasyon Hizmetleri (MRH), zrl veya hasta olan kiilerin iten kopmamalar, ie yerletirilmeleri ve alabilmeleri iin yardmc olmak zere yaplan hizmet ve kolaylatrc uygulamalara verilen addr. Mesleki Rehabilitasyon Hizmetleri nedir?
Mesleki Rehabilitasyon Hizmetleri (Vocational Rehabilitation Service-VRS), incinmi olan, engellilii bulunan veya salk sorunlar olan kiilere, ak emek pazarnda bamsz olarak alabilmeleri iin yardmc olmak zere mesleki rehabilitasyonla istihdam yardmn birletirir.

Mesleki rehabilitasyon
zrllerin igc piyasasnda ihtiya duyulan, ilgi ve yeteneklerine uygun mesleklerde yetitirilerek, istihdamlarn kolaylatrmak ve mesleklerinde ilerlemelerini salamak amacyla devaml ve koordinasyon iinde sosyal ve tbbi rehabilitasyon, mesleki rehberlik, meslee hazrlk, meslek edindirme, gelitirme ve deitirme eitimi, ie yerletirme ve takibidir.

37

zel Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri Hakknda Ynetmelik, R.G: 2 Mays 2006/26156.

159

MRH nin hedefi zrl alana yardmc olmaktr. MRH i arayanlara i bulmalarnda ve ilerini korumalarnda yardmc olur ve gvenlikli ve srdrlebilir i salamak iin iverenlerle yakn bir ekilde allr. Milli Eitim Bakanl tarafndan kartlan yukarda sz edilen ynetmelik gerei alabilen ve zel retim Kurumlar Ynetmeliine de bal olarak alan zel Mesleki Rehabilitasyon Merkezlerinde u hizmetler verilmektedir; Fizyoterapi (Fizik tedavi) ve rehabilitasyon: Yararlancnn varolan fiziksel ve zihinsel yetenek dzeyi, salk sorunlar, ilgileri ve becerileri belirlenir, tbbi deerlendirme, mobil deerlendirme ve mesleki rehberlik yaplr. Ergoterapi: alma kapasitesinin deerlendirilmesi, i ile uyumlandrlmas ve bu sre sonunda fizyoterapi ve rehabilitasyon birimi ile birlikte kiinin uygun i kursuna ynlendirilmesi yaplr. Sosyal rehabilitasyon: Bu srete zrl kiilerle evde, merkezde ve sosyal evrelerinde psikososyal uyumlarn desteklemek iin resmi/resmi olmayan kurumlarla etkin bir iletiim kurmalarn salamak amacyla almalar yaplr, bireysel ve grup programlar ile danmanlk hizmetleri verilir. Mesleki eitim: Bireylerin ynlendirildikleri ve eitim sonrasnda sertifikalandrldklar i kursunda eitim almalar salanr. zrl bireylere verilecek kurslarn programlar, il milli eitim mdrlklerince onaylanan eitim programlarna gre yrtlr. Mesleki rehberlik: zrlnn zelliklerine ve varolan frsatlara gre mesleki bilgilendirme, eitsel-mesleki geliim ve ynlendirme i ve mesleki danmanlk almalarn kapsar. Bu srete zrlnn bireysel zellikleri, yeterlilikleri, zgemii, bavuru formlar, kurs sonucu baar durumu deerlendirilerek yararlanc ve iveren arasnda balant kurulur. Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri 3 blmden oluur. 1. Fiziktedavi (fizyoterapi) ve rehabilitasyon blm: Yararlancnn varolan fiziksel ve zihinsel yetenek dzeyi, salk sorunlar, ilgilerinin ve becerilerinin belirlendii, tbbi deerlendirme, mobil deerlendirme, yapld blmdr. Yararlancnn gereksinimlerinin belirlenmesinden sonra gerekli fiziktedavi ve rehabilitasyon hizmetleri bu blmde yerine getirilir. Bu blmde, yararlancnn ilgi, yetenek ve becerileri ile iin gerekleri karlatrlarak uygun mesleki eitim alanna ynlendirilir. Bu blmde zr ve yaam biimi arasndaki ilikinin belirlenmesi, salkl yaam iin kardio-vaskler efor kapasitesinin belirlenmesi, fiziksel kondisyon gelitirici egzersiz eitimi, diyet, stres, hijyenik eitim, sigara braktrma eitimleri verilir. Ayrca alma kapasitesinin deerlendirilmesi, i ve zrlnn birbirine uyumlandrlmas ile verimliliin artrlmas, doru oturma, hareket etme, arlk kaldrma ilkelerinin retilmesi, kuvvet, hz, dayankllk, eviklik, duru, el becerileri gibi parametrelerin iin gerektirdiklerine gre gelitirilmesi salanr. 2. Mesleki eitim blm: En az alt haftalk kurslarn dzenlendii blmdr. 3. Mesleki rehberlik ve danmanlk, ie ynlendirme ve izleme blm: zrlnn kiisel zellikleri, yeterlilikleri, zgemii ile bavuru formlar, mesleki eitim belge ve sertifikasyonuna gre durumunu deerlendirip yararlancya mesleki bilgilendirme, mesleki geliim ve uyum, mesleki danmanlk, ie ynlendirme ve izleme hizmetlerini sunan, zrl ile iveren arasndaki balanty kuran blmdr. zrl kiilere ev ve merkezde yaadklar psikososyal sorunlarna yardmc olmak iin bireysel ve grup programlar ve danmanlk hizmetleri verilir. Ayrca bu blmde ie yerletirilen zrly iyerinde izleme, iveren ile uyumlandrma, verimlilik ve gvenlik asndan i adaptasyonu ve i yeri organizasyonu ilevlerini stlenen blmdr. e yerletirilen zrlnn izlenmesi, en az haftada bir gn ve ay boyunca devam etmelidir. Trkiye Kurumu Genel Mdrlne kaytl, 15 yan doldurmu ve zrllk orannn en az % 40 olduunu yetkili hastanelerce belgeleyenler bu hizmetlerden yararlanabilmektedir38.
38

zrllk lt, Snflandrmas ve zrllere Verilecek Salk Kurulu Raporlar Hakknda Ynetmelik, R.G: 16 Aralk 2010/27787.

160

IX. zellii Olan Muayeneler

GM ve AKMnin yetersiz kald, zel baz alanlar iin ayrntl muayene ve tetkikler gerektiren durumlarda yaplan muayenelerdir.

IX. 1. Ar ve Tehlikeli lerde alacaklarn e Giri ve Periyodik Muayenesi

Tm ie giri ve AKMsinde gsterilen titizlik burada da gsterilmelidir. Ancak ar ve tehlikeli ilerde alacak olanlarn yapacaklar/yaptklar i ile ya ve cinsiyetleri Ynetmelikte belirtilmitir. Ar ve tehlikeli ilerde altrlacak alanlar (kadnlar dhil) ile 16 yan doldurmu fakat 18 yan bitirmemi gen alanlarn ie girilerinde, iin niteliine ve koullarna gre bedence bu ilere elverili ve dayankl olduklarnn fizik muayene ve gerektiinde laboratuvar bulgularna dayanlarak hazrlanan hekim raporu ile belirlenmesi zorunludur. in devam sresince de bu ilerde altrlmalarnda bir saknca olmadnn 16 yan doldurmu fakat 18 yan bitirmemi gen alanlar iin en az 6 ayda bir, dierleri iin de en az ylda bir defa hekim raporu ile saptanmas zorunludur. Bu raporlar iyeri hekimi, iyeri ortak salk birimi, SGB, OSGB, ii sal dispanserleri, bunlarn bulunmad yerlerde srasyla en yakn Sosyal Sigortalar Kurumu, Salk Oca, salk ocann kaldrld yerlerde aile hekimi, Hkmet veya belediye hekimleri tarafndan verilir21. Ar ve Tehlikeli lerde alacaklarn ie giri ve AKMnin Ynetmelikte belirtilen salk birimlerinde yaplmas gerekmektedir. rnein zel hastanelerden alnacak muayene raporlar Ynetmelie gre geersizdir. Ayrca salk raporunu verecek hekimin iyeri alma koullarn bilmesi, alma ortamn tanmas gerekmektedir.

IX. 2. Portr Muayenesi

1593 Sayl Umumi Hfzsshha Kanununun 126 ve 127. Madde hkmlerinden anlalaca zere, gda iyerlerinde ve shhi messeselerde alanlarn bulac hastalk taycl ynnden her 3 ayda bir muayene olma ve salk raporu alma zorunluluu getirilmi ve bu salk muayenelerinin de cretsiz olarak belediye tabipleri veya hkmet tabipleri tarafndan yaplaca belirtilmitir. Ancak, lke genelinde bugne kadar birok ilde farkl dzenlemeler yaplm, kimi iller yalnzca kendi illeri iin zel tebliler karm, l Hfzsshha Kurulu Kararlar alm bu da toplum salnn korunmas gibi hassas bir konuda farkl uygulamalar yaplmasna neden olmutur. Ayrca, zellikle byk illerimizde sz konusu i kollarnda alanlarn fazlal karsnda resmi kurumlar ve belediyelere ait laboratuvarlarn portr muayenesi ve tetkikleri ynnden yetersiz kalmas, alanlarn i kaybna ve bu muayeneden kanmasna yol at bilinmektedir. Bu karkl nlemek zere Salk Bakanl yeni bir dzenlemeye gerek duymu ve bu erevede; portr muayenesine esas laboratuvar tetkiklerinin; resmi salk kurum ve kurulularnn yan sra, 9 Mart 2000 gn ve 23988 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Ayakta Tehis ve Tedavi Yaplan zel Salk Kurulular Hakknda Ynetmelik de tanmlanan zel salk kurulular, 2219 Sayl Hususi Hastaneler Kanunu kapsamnda Salk Bakanlndan ruhsatl zel hastaneler, 3153 Sayl Radyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Dier Fizyoterapi Messesleri Hakknda Kanun ile 992 Sayl Seriri Taharriyat Ve Tahlilat Yaplan ve Masli Teamller Aranlan Umuma Mahsus Bakteriyoloji ve Kimya Laboratuvarlar Kanunu kapsamnda Salk Bakanlndan ruhsatl radyoloji laboratuvarlar ile tbbi tahlil laboratuvarlar tarafndan yalnzca kendi il snrlar iinde yaplmas, 161

1.

Akcier grafisi istenen kiilerin Salk Bakanlna bal kurulular (yatakl tedavi kurumlar, birinci basamak salk kurulular ve Verem Sava Dairesi Bakanlna bal gezici tarama gruplar) Salk Bakanlndan ruhsatl zel radyoloji laboratuvarlar, radyoloji uzman sorumluluunda olmak ve Trkiye Atom Enerjisi Kurumundan lisans almak suretiyle bir arabaya monte edilmi gezici rntgen cihaz nitelerinde portr muayenesi iin mikrofilm veya standart akcier grafisi tetkiklerinin, yalnzca kendi il hudutlar dhilinde yaplmas, Kanun uyarnca portr muayenelerinin cretsiz olarak yaplmas zorunlu olduundan, portr muayenesi yaplan salk kurulularnca muayene creti talep edilmemesi gerekmektedir. Ancak, muayeneye istinaden gerekli tetkiklerin resmi kurum ve kurulular dnda zel salk kurum ve kurulularnda yaplmas halinde, birinci basamak salk kurulular tarafndan grlmek ve tasdik edilmek kayd ile geerli saylmas, Resmi ve zel salk kurulularnda yaplan mikrobiyolojik ve radyolojik tetkiklerin sonularn gsterir raporlarn 2 yl sre ile saklanmas ve tetkiklerin gvenirliinin incelenmesi veya laboratuvarlar aras uyumsuzluklarn tespiti amac ile Salk Mdrlnce yaptrlacak inceleme ve tetkik bedelinin ilgili zel salk kuruluu tarafndan karlanmas, hbar zorunlu hastalklarn tespiti halinde, mevzuatta ngrlen ekil ve srede l Salk Mdrlklerine derhal bildirimde bulunulmas, Portr muayenesine esas olarak yaplacak laboratuvar tetkiklerinde alnacak cretler kamu ve zel salk kurulularnda, bte uygulama talimatnda yer alan miktarlardan daha az miktarlarda olamamas gerekmektedir.

2.

3.

4. 5.

Gda ii ile uraanlarda ve shhi messeslerde alanlarda portr taramas iin yaplacak tetkikler unlardr; Gaita kltr, (Salmonella ve shigella ynnden, en az ylda bir) Dknn mikroskobik incelenmesi (Entamoeba, histolytica kistleri, giardia lamblia kistleri ve helmint yumurtalar ynnden, en az 6 ayda bir) Boaz ve burun kltr (Staphylococcus aureus ynnden, en az ylda bir) Akcier grafisi (Tberkloz ynnden, en az ylda bir)

Bu tetkiklerin yeni ie balayanlarda, ie giri muayenesi ile birlikte, alanlarda ise periyodik portr taramas eklinde yaplmas ve sonularna gre etkili bir surveyans sistemi uygulayarak laboratuvarlarda ve kliniklerde tans konulup, tayclk zellii olan enteropatojenlerle ilgili kaynak ve bulama yollar almalar yaplmaldr. Portrl tespit edilenlerin geici iten uzaklatrlmas veya iyerinde yapt iin geici olarak deitirilmesi de dhil olmak zere hastalk yaylmn engelleyecek nlemler alnmaldr39. yeri hekimleri aada sz edilen Kanun Hkmnde Kararnamede belirtilen hususlar gz nne alarak portr muayenelerinin yaplmasn salamaldr. 2 Kasm 2011 Tarih 28103 Mkerrer Sayl Resmi Gazetede yaymlanan Salk Bakanl ve Bal Kurulularnn Tekilat Ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname (Karar Says: KHK/663) ile 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayl Umumi Hfzsshha Kanununun; a) 126'nc maddesi aadaki ekilde deitirilmitir. Madde 126- Gda retim ve sat yerleri ve toplu tketim yerleri ile insan bedenine temasn sz konusu olduu temizlik hizmetlerine ynelik sanatlarn ifa edildii i yeri sahipleri ve bu i yerlerinin iletenleri, alanlarna, hijyen konusunda bu i yerlerindeki meslek ve faaliyetin gerektirdii eitimi vermeye veya alanlarn bu eitimi almalarn salamaya, belirtilen eitimleri alm kiileri

39

TC Salk Bakanl Portr Muayenesine Esas Laboratuvar Tetkikleri Genelge, 2005/9 27 Ocak 2005-1059.

162

altrmaya, alan kiiler ise bu eitimleri almaya mecburdurlar. Bizzat almalar durumunda, i yeri sahipleri ve iletenleri de bu fkra kapsamndadr. Bulac bir hastal olduu belgelenenler ile i yerinin faaliyet ve hizmetlerinden dorudan yararlananlar rahatsz edecek nitelikte ve grnr ekilde ak yara veya cilt hastal bulunanlar, bizzat alan i yeri sahipleri ve iletenleri de dhil olmak zere, alnacak bir raporla hastalklarnn iyiletii belgeleninceye kadar, birinci fkrada belirtilen i yerlerinde alamaz ve altrlamazlar. alanlar, hastalklar konusunda iverene bilgi vermekle ykmldr. b) 127'nci maddesi aadaki ekilde dzenlenmi ve Kanuna aadaki geici madde eklenmitir. Madde 127-126'nc maddede belirtilen i yerlerindeki hijyen eitimine ynelik hususlara, bu i yerlerinde almaya engel bulac hastalklarn ve cilt hastalklarnn neler olduuna, iyileme hlinin belirlenmesine, hangi meslek ve sanat erbabnn 126'nc madde kapsamnda olduuna ilikin usul ve esaslar, Salk, ileri ve Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanlklarnca mtereken karlacak ynetmelikle dzenlenir. 126 'nc maddede belirtilen i yerlerinde bulac bir hastalk veya bir salgn hastalk kmas durumunda, bu hastalkla alakal gerekli incelemeler, analiz masraflar i yeri sahipleri ve iletenlerince karlanmak zere ilgili kurumlar tarafndan yaplr. 126'nc maddede belirtilen i yerlerinde bulac bir hastalk veya bir salgn hastalk kmas hlinde doacak hukuk sorumluluklar ile bu durumdan zarar gren kii veya kurumlarn hukuk yol vastasyla talep edebilecekleri tazminat demeleri veya olabilecek dier demeler i yeri sahiplerine ve iletenlerine aittir. GEC MADDE 1-127'nci maddede belirtilen ynetmelik, bu maddenin yaym tarihinden itibaren alt ay iinde yrrle konulur ve anlan ynetmelik yrrle girinceye kadar ilgili mevzuat hkmlerinin uygulanmasna devam edilir.

IX. 3. Src Muayenesi

Src Adaylar ve Srclerde Aranacak Salk artlar le Muayenelerine Dair Ynetmelik gereince, src adaylarnn genel salk muayeneleri pratisyen tabip veya uzman tabip tarafndan bu Ynetmelik hkmlerine gre yaplr. Tabiplerce verilen salk raporlarnda hekimin kae ve imzasnn bulunmas gerekir. Tabiplerce verilen raporlarn geree uygun olmamasnn tespiti halinde bu raporlar geersiz saylr ve sorumlular hakknda Cumhuriyet Basavclna su duyurusunda bulunulur. Bu tabipler bir daha src aday salk raporu veremez. Bu husus Emniyet Genel Mdrlne bildirilir. Aile hekimlii uygulamasna geilmi illerde bu raporlar TSM tarafndan da verilebilir. Src Belgesi Alacaklarda renim Koullar: F, G ve H snf src belgesi alacaklarn ilkokulu, A1, A2, B, C, D ve E snf srclerin en az ortaokulu veya 8 yllk temel eitimi bitirmi bulunmalar, gerekmekle birlikte bu koul 05.07.2006 tarihinden itibaren be yl sreyle aranmaz. lkokul mezunu olmalar yeterli saylr. Src Belgesi Alacaklarda Ya art A1, A2, F ve H snf src belgesi alacaklarn on yedi, B ve G snf src belgesi alacaklarn on sekiz, C,D ve E snf src belgesi alacaklarn yirmi iki, (niversitelerin src eitimi veren yksekokullar ile Trk Silahl Kuvvetlerinin askeri ihtisas grevleri iin subay ve astsubay snf okullarnda ve uzman jandarma okullarnda alan src eitimi kurslarndan mezun olanlarda bu art aranmaz.) yan bitirmi olmalar zorunludur.

163

26 Eyll 2006 ileri Bakanl tarafndan Src Adaylar ve Srclerde Aranacak Salk artlar le Muayenelerine Dair Ynetmelik kartlmtr. Daha sonra da Ulatrma Bakanlndan Karayolu Tama Ynetmelii karlm ve 4 kez de deiiklik yaplmtr. Son deiiklik 31 Aralk 2010 da yaplm ve buna gre profesyonel olarak ofrlk yapacak olanlarn bedensel muayene ile birlikte psikoteknik adan muayenelerinin 5 ylda bir yaplmas gerektii belirtilmitir. Bu Ynetmelik kapsamndaki faaliyetlerde alan/altrlan ofrlerin; a) Tatn niteliine uygun src belgesine sahip olmalar, b) lgili mevzuatn ngrd mesleki yeterlilik belgesine sahip olmalar, c) Byk otobs kullananlarnn 26 yandan gn alm olmalar, ) 63 yandan gn almam olmalar, d)ofrlk meslei bakmndan bedeni ve psikoteknik adan salkl olduklarn gsteren bir salk raporunu yetkili salk kurulularndan her be ylda bir almalar, e) Tehlikeli madde tayan tatlar kullananlarnn, ilgili mevzuatn ngrd eitimi aldn gsteren belgeye sahip olmalar, f) Uyuturucu, silah, insan ve gmrk kaakl ile terr sularndan dolay hrriyeti balayc ceza almam olmalar arttr. (2) D3 veya K2 yetki belgesi alan ve tek ara sahibi olan gerek kiilerin kendi adlarna tescil edilmi tat bizzat kendilerinin src olarak kullanmalar halinde; bu kiilerden birinci fkrann (b), (c), () ve (d) bentlerindeki artlar aranmaz. ofrlerin alma ve dinlenme sreleri (1) ofrler ve bunlar altran yetki belgesi sahipleri, alma ve dinlenme sreleri bakmndan 20/7/1999 tarihli ve 4411 sayl Kanunla katlmamz uygun bulunan Uluslararas Karayolu Tamacl Yapan Tatlarda alan Personelin almalarna likin Avrupa Anlamas (AETR) ile 13/10/1983 tarihli ve 2918 sayl Karayollar Trafik Kanunu ile 18/7/1997 tarihli ve 23053 mkerrer sayl Resmi Gazetede yaymlanan Karayollar Trafik Ynetmelii hkmleri ve ilgili dier mevzuata uymak zorundadrlar. Ticari amala yk tamacl yapan ve azami arl 3,5 tonu geen aralarn ofrleri ile ticari amala yolcu tamacl yapan ve tama kapasitesi ofr dahil 9 kiiyi geen aralarn ofrlerinin 24 saatlik herhangi bir sre iinde; toplam olarak 9 saatten ve devaml olarak 4,5 saatten fazla ara srmeleri yasaktr. Bu ofrler en fazla 6 gnlk ara kullanma sresinden sonra 1 gnlk hafta tatilini kullanmak zorundadrlar. Hafta tatili en az 24 saattir. Dzenli seferler haricindeki uluslararas yolcu tamacl sz konusu olduunda ofrler 12 gn sreyle ara kullanabilirler, ara kullanma sresinden sonra 2 gnlk hafta tatilini kullanmak zorundadrlar. Birleik 2 hafta iinde toplam ara kullanma sresi 90 saati aamaz. Bu ofrler srekli 4,5 saatlik ara kullanma sresi sonunda, eer istirahata ekilmiyor ise en az 45 dakika mola almalar mecburidir. Bu molalar srekli 4,5 saatlik ara kullanma sreleri ierisinde en az 15 dakikalk molalar eklinde de kullanlabilir. Bu molalar sresince ofrler baka bir ile megul olamazlar. Hareket halindeki bir arata, feribotta veya trendeki bekleme sresi ile ara kullanlmadan geen sre, baka i olarak addedilemez. Alnan molalar gnlk dinlenme sresi olarak saylmaz. ofrler her 24 saat ierisinde 11 saat kesintisiz dinlenecektir. Bu sre, biri en az 8 saat kesintisiz olmak zere iki veya ayr sre halinde kullanlabilir. Ve bu durumda gnlk dinlenme sresi 1 saat daha eklenerek 12 saate kartlr. 11 saatlik kesintisiz gnlk dinlenme sresi haftada 3 defadan fazla olmamak zere en az 9 saate indirilebilir. Aracn en az iki ofrle kullanlmas durumunda her 30 saatlik srede her bir ofr en az 8 saat kesintisiz olarak dinlenecektir. Gnlk dinlenme sresi, yatakl ve yapllarnda zel dinlenme yeri olan aralar ile ofrn rahat uyuyabilecei ekilde blmleri bulunan 164

aralarda, aralar park yerinde, garajda veya yerleim yerleri dndaki karayollarnda platform dnda park edip gerekli tedbirler alnarak geirilebilir. Bu ofrlerin aralarnn feribotla veya trenle tanmas durumunda gnlk dinlenme sreleri bir kez olmak zere kesintiye urayabilir. Gnlk dinlenme sresinin iki blm arasndaki sre mmkn olduunca ksa olmaldr ve gmrk ilemleri de dhil gemiye, feribota binmeden nce veya indikten sonra 1 saati aamaz. Bu ekilde kesintiye urayan dinlenme sresi 2 saat uzatlr. Yk ve yolcu tamas yapan ara iletenleri ile bu aralar srenlerden; Ara iletenlerinin; - Otobs, kamyon ve ekici aralarnda takoraf cihaz bulundurmalar ve bunlarn iler durumda olmalarn salamalar, - Aralarna ait takoraf kaytlarn, kayt tarihinden itibaren 1 ay sreyle aralarda, 5 yl sreyle de iyerlerinde, iyeri yoksa aralarnda muhafaza etmeleri veya ettirmeleri, - Trafie kardklar tatlarn cins ve plakalarn, ofrlerin kimler olduunu, ie k yer, gn ve saati ile gidilecek yeri kaydettikleri bir defter veya liste dzenleyerek kaytlarn tutmalar, - Yk ve yolcu nakliyat yapan kurulu yetkililerinin ofrlerin alma srelerini ve bu sre ierisindeki kural d hareketlerini izlemeleri ve kurallar ihlal etmeyi itiyat haline getiren ofrleri eitmeleri ve bu konuda nleyici tedbirler almalar, - ehirleraras yk ve yolcu nakliyat yapan aralarda, bu Ynetmeliin ngrm olduu alma ve dinlenme srelerini gz nnde bulundurmak suretiyle, ofrlerin gidecei yer ve gzerghlar dikkate almalar ve buna gre urayaca, il, ile veya durak yerlerinde yedek ofrleri hazr bulundurmalar zorunludur. Psikoteknik Deerlendirme ve Psikiyatri Uzman Muayenesi Ticari olarak yk/eya ve yolcu tamacl yapan srclerin beden ve psikoteknik adan salkl olduklarn gsteren bir raporu yetkili salk kurulularndan her be ylda bir almalar zorunludur. Kanunun ilgili maddelerinde tanmlanan nitelikteki trafik sularn ileyen srcler, ekte yer alan 4 sayl Cetvel de tanmlanan usul ve esaslara uygun olarak, psikoteknik deerlendirme ve psikiyatri uzman muayenesine tabi tutulurlar. Muayene sonucu durumu uygun bulunan srclerin src belgeleri Kanunun ilgili maddesinde belirtilen srenin sonunda iade edilir40.

A1 Snf (mopet-motorbisiklet) A2 Snf (motorsiklet) A1,A2 Ehliyet in Ya Snr: 17 (Yan doldurup 18 den gn alm olmak) Kullanabildii Aralar: Mobilet, Motosiklet, Scooter

40

Karayolu Tama Ynetmelii, R.G: 11 Haziran 2009/ 27255.

165

B Snf (Otomobil) B Ehliyet in Ya Snr: 18 (Yan doldurup 19'dan gn alm olmak) Kullanabildii Aralar: Otomobil, Minibs, Kamyonet

D Snf (ekici, Tr) D Ehliyet in Ya Snr: 22 (Yan doldurup 23 den gn alm olmak) Kullanabildii Aralar: Otomobil, Minibs, Kamyonet, Kamyon, ekici, Tr

E Snf (Otobs) E Ehliyet in Ya Snr: 22 (Yan doldurup 23 den gn alm olmak) Kullanabildii Aralar: Otomobil, Minibs, Kamyonet, Kamyon, Otobs

F Snf (Lastik Tekerlekli Traktr) F Ehliyet in Ya Snr: 22 (Yan doldurup 23 den gn alm olmak) Kullanabildii Aralar: Lastik tekerlekli traktr

G Snf ( Makinalar) G Ehliyet in Ya Snr: 18 (Yan doldurup 19'dan gn alm olmak, src kursuna kayt olunduunda dnem al tarihinde yan doldurmu olmak) Kullanabildii Aralar: Makinalar

H Snf (Engelliler in) H Ehliyet in Ya Snr: 17 (Yan doldurup 18 gn alm olmak, src kursuna kayt olunduunda dnem al tarihinde yan doldurmu olmak) Kullanabildii Aralar: zel Otomobil (Engellilere Ynelik)

Monokler kiiler; Monokler Ehliyet in Ya Snr: Aadaki almak istedii ehliyet snfna gre (Yan doldurup gn alm olmak, src kursuna kayt olunduunda dnem al tarihinde yan doldurmu olmak) 1) A1, A2, B ve F snf src belgesi alabilir. 2) Ticari ara kullanamaz.

166

Salk kurullarnca verilecek src olur raporlarnn dzenlenmesine esas olan salk muayenesinde src adaylarnda aranlacak salk artlar ile muayenelerine ilikin esaslar Tabip tarafndan, src adaynda; a) itme kayb, b) Gnlk hayat kstlayan denge problemi, ba dnmesi nedeni olabilecek bir hastalk, c) Uyku bozukluu (Obstrktif uyku apnesi sendromu, gndz ar uyuklama hali), ) Malign tmr hikyesi, d) Eklem hareketlerinde kstlama, e) Ekstremite noksanl, f) Kas, tendon ve ba lezyonlar, g) Ar diabetes mellitus hastal, ) Kalp-damar hastal(anjinal yaknma, akut koroner sendrom tans, angioplasti, kalp yetmezlii, HT, kalc pil implantasyonu), h) Organ yetmezlii (organ nakli geirilmi olmas, kronik bbrek yetmezlii ve dier hayati neme haiz organlarda dekompanse yetmezlik), ) Santral sinir sistemi hastalklar, i) Periferik sinir sistemi hastalklar, j) Epilepsi, k) Kas hastalklar (myopati, progresifmuskuler distrofi, kas-sinir kavak hastalklar), l) Ruh hastal (ar akl hastal, zeka gerilii, demans, kiilik bozukluu, ar davran bozukluu), m) Alkol bamll, n) Psikotrop madde bamll, o) Grme derecelerinin uygun olmas, ) Grme alannn uygun olmas, p) Renk krl (Herhangi bir koul aranmadan src olabilirler.), r) Gece krl (Varsa gn doumundan bir saat nce ile gn batmndan bir saat sonraki zaman dilimi ierisinde kullanlabilir.), s) Derinlik duyusunun normal olmas, ) Pitozis-hemipitozis, t) Diplopi ve paralitik al, u) Blefarospazm, katarakt, afaki, progresif gz hastal, ) Monokler grme ynnden genel olarak deerlendirme yaplr. Bu konuda ileri Bakanl tarafndan karlm Ynetmelikte belirtilen kriterlere gre srcle engel hali olmayanlara, muayeneyi yapan tabip tarafndan uygun rapor verilir. Bu Ynetmelie gre srcle engel hali tespit edilen veya hakknda karar verilemeyen src aday ilgili uzman tabip/tabiplere gnderilerek uzman muayenesi istenir ve verilecek rapor dorultusunda ilem yaplr. Raporlara kar itiraz, raporun verildii ilin Salk Mdrlne yaplr. Salk Mdrl tarafndan, itiraz edilen branla ilgili olarak en az 3 uzman hekimden oluan bir kurulda src adaynn deerlendirilmesi salanr. Bu kurul raporuna gre ilem yaplr. Uzmanlar kuruluna da itiraz olduu takdirde Salk Bakanlnca belirlenecek bir kurul tarafndan src adaynn deerlendirilmesi yaplr ve karar verilir. Verilen karar kesin olup itiraz hakk yoktur.

167

Gz muayenesine ilikin esaslar (1) Gz muayenesi asndan src belgeleri aada belirtildii ekilde iki gruba ayrlr; a) Birinci grup: A1, A2, B, F, H. b) kinci grup: C, D, E, G. (2) Grme derecesi, iki gz olanlarda; a) Birinci grup srclerde dzeltmeli veya dzeltmesiz olarak bir gzn grmesi 2/10 dan aa olmamak artyla her iki gzn grme derecesi toplam 10/20 olmaldr. b) kinci grup srclerde dzeltmeli veya dzeltmesiz olarak bir gzn grmesi 6/10 dan aa olmamak artyla her iki gzn grme derecesi toplam 14/20 olmaldr. c)10/10 grme durumu: gzlk veya kontakt lensle iyi aydnlatlm ortamda aralarndan 20 metre mesafeden 79 mm ykseklik x 50 mm genilikteki ekil veya bir yazy okumalarn gerektirir. ) Monokler srclerde grme gc gren gzde 10/10 olmaldr. d) Gzlerin her ikisi birden kullanlyor ise her iki gzde grme gc toplamlar 10 / 20 den daha az olan ve her iki gzn grme derecesi ayr ayr en az 0.5 olmayan (sa gz 0.5 ve sol gz 0.5) src belgesi alamaz. (3) Grme Dzeltmesi; a) Gzlkle dzeltme kabul edilir. Ancak ara kullanrken src gzln takmak zorundadr. b) Kontakt lens ile dzeltme kabul edilir. Ancak ara kullanrken kontakt lenslerin taklmas zorunludur. (4) Grme alan; a) Santral 20 derece ierisinde skotom olmamaldr. Her iki gzde santral skotom olanlar, hibir snf src belgesi alamaz. Tek gzde santral skotom olanlar ve bu maddenin ikinci fkrasnn () bendindeki grme derecesine sahip olanlar monokler src belgesi alabilir. b) Periferik grme alan; yatay dzlemde her iki gzde ayr ayr grme alan 120 dereceden daha az olamaz. 120 dereceden daha az grme alanna sahip olanlar src belgesi alamaz. ki gzden herhangi birinde 120 dereceden az grme alan olanlara monokler src belgesi verilir. c) Periferik grme alan kayplar; yatay dzlemde uzanan 3 veya daha fazla kayp kmesi ya da herhangi bir uzunlukta ancak tek nokta geniliinde, bakaca kayp alana dokunmayan, yatay hatt kesen ya da yatay hatta dokunan, dik uzanml grme alan kayplardr. ) Kabul edilmeyen santral grme kayplar; 1) Santral 20 dereceye kadar olan alanda kme eklinde veya tek nokta tarznda kayp olmamaldr. 2) Hemianopsi ya da kadranopsi uzants olan santral grme alan kayplarndan, gece krl, glokom, retinapati gibi organik ve ilerleyici tabiatta olan hastalklarda grme alan defektlerinde normal binokler grme alan art aranr(Bu maddenin drdnc fkrasnn (a) bendi uygulanr.). Homonium ya da bitemporal defektler-hemianopik ya da kadranopik defektler sr iin gvenli kabul edilmez ve bu ahslar src olamaz. (5) Derinlik duyusu; iki gz olanlarda normal olmaldr. Monokler olanlarda en az zerinden bir yl gemi olmaldr. (6) Gece krl olanlar gn doumundan bir saat nce, gn batmndan bir saat sonra ara kullanabilirler. (7) Renk krl olanlar, herhangi bir koul aranmadan src olabilir. (8) Pitozis-Hemipitozis; 168

a) Grme derecesi ne olursa olsun iki gznde tam pitozisi olanlara src belgesi verilmez. Tek tarafl pitozisi olup pupili kapal kiiler monokler gibi ilem grr. b) Monokler veya binokler kiilerde, ameliyatla dzeltilmi veya ameliyatsz olarak hemipitozisi olanlarda, st kapak kenar primer pozisyonda iken pupillann st kenarna kadar iniyor, fakat pupilla alann engellemiyorsa ve grme dereceleri ikinci maddeye uygun ise src belgesi verilir. (9) Diplopi ve paralitik al olanlara grme dereceleri ne olursa olsun src belgesi verilmez (monoklerler dahil). Diplopi tans konulduu anda srcnn src belgesine el konulur. a) Grup 1 iin zellikli gzlkler veya kapama ile diplopi kontrol edilebiliyor ve src srme ilemi srasnda bunlara dikkat edebiliyorsa, 9 ay sonra kapama iin monoklarite kriterine uymak koulu ile ilgili merkez gr alnarak srmeye devam edebilir. b) Grup 1 ve Grup 2 src belgeleri iin tbbi destek alnarak iyi bir fonksiyonel adaptasyon ve rehabilitasyon salanm ise, duraan olan 9 aylk ya da daha fazla sreli diplopide, bu srenin sonunda sre izin verilebilir. c) Grup 2 src belgesi iin diplopi gemiyor veya rehabilite edilemiyor ise sr izni verilmez. Bir gzn kapatlarak ara kullanlmas bu grup iin sz konusu olamaz. (10) al mevcut olup da binokler grmesi olan ve grme dereceleri bu maddenin ikinci fkrasndaki artlara uygun olanlara src belgesi verilebilir. (11) Blefarospazm; a) Hafif (1 dakikada 5 kez) olduu durumlarda tbbi gr dorultusunda sre devam edilebilir. Tek veya iki tarafl olduu belirtilerek ilgili madde uygulanr. b) Orta derecede (1 dakikada 5-10 kez) ise, rehabilite edilemeyen diplopi gibi ilave durumlar olmadka, botilinum toksini kullanm ile kontrol kabul edilir. c) Ciddi (1 dakikada 10dan fazla) blefarospazmda ara ara tedavi edilebiliyor olsa dahi sre izin verilmez. (12) Katarakta, her bir grup iin asgari standartlar mevcut olmak kouluyla, tbbi gr dorultusunda ve tbbi kanaatte ngrlen aralkta muayene ve kontrolleri yaplmak zere bu maddenin ikinci ve nc fkralarndaki artlar tamak kaydyla sre izin verilir. (13) Afaki; a) Tek veya iki tarafl afak olanlara ikinci grup src belgesi verilmez. b) Tek veya iki tarafl afak olanlar ameliyattan 6 ay sonra bu maddenin ikinci fkrasnn (a) bendindeki grme artlarna sahip iseler birinci grup src belgesi verilir. c) Psdoafaklar, grme dereceleri bu maddenin ikinci fkrasndaki artlara uygun ise Grup 1 ve Grup 2 src belgesi alabilir. (14) Progresif hastalklar: Grmeyi zamanla azaltabilecek (katarakt, makula dejenerasyonu, retinapatiler gibi) hastalklarda grme durumu bu maddenin ikinci fkrasndaki artlara uysa dahi, bu srclerin muayeneleri ylda 1 kez tekrarlanr. (15) ahsn tek gz var, dier gz yok ise veya sadece bir gzn kullanabiliyor dier gzde grme yeterli deilse (Bu maddenin ikinci fkrasnn (a) bendi) (Monokler vizyon var ise); a) Grme gc kriteri, gren gzn en az 1.0 grme keskinlii olmaldr. b) Grme alan, ahsn yatay gr alan 120 dereceden daha az olamaz. 169

c) Eer ahs herhangi bir nedenle hayatnn herhangi bir durumunda tek gzl (monokler) olma durumuna gelmi ise olayn zerinden en az 1 yllk adaptasyon sreci gemeli ve sonunda ahsn 120 dereceden daha az olmamak kouluyla gr alanna sahip olduu saptanm olmaldr. ) Monokler kiiler; 1) A1, A2, B ve F snf src belgesi alabilir. 2) Ticari ara kullanamaz. 3) Kendileri asndan konulan kurallara uyup uymadklarnn denetlenebilmesi iin src belgelerine monokler ibaresi yazlr. 4) Kullanacaklar aralarn iinde, sanda ve solunda olmak zere en az 3 ayna bulunmas zorunludur. 5) Src belgesi aldktan sonra yl bir kez gz hekiminden salk raporu almalar zorunludur. 6) Kullanacaklar aralarn azami hz snrlar; yerleim yeri iinde 50 km, yerleim yeri dnda 18/7/1997 tarihli ve 23053 sayl Resm Gazetede yaymlanan Karayollar Trafik Ynetmeliinin 100 nc maddesinde belirtilen hz snrlarndan 10 km daha az olmaldr. 7) Gece ara kullanamaz (Gece: gn batmndan bir saat sonras ile gn doumundan bir saat ncesidir.) hastalklar muayenesine ilikin esaslar (1) hastalklardan diyabetesmellitusda; a) Ar diyabetes mellitus olgularnda (diyabetik kronik komplikasyonlar rnein; retinopati, nefropati, nropati gibi gelimi olanlara ve inslin kullanmak zorunda olup kan ekeri regulasyonu sk hipoglisemiler nedeniyle salanamayan labil kan ekerine sahip olanlara ve bu durumu salk kurulu raporu ile saptananlara) src belgesi verilmez. b) Kontroll diyabetlilere, belirli aralklarla muayene ve tetkik edilmek zere src belgesi verilebilir. (2) Kalp-Damar Hastalklar; Grup 1, A ve B snf src belgesi verilecek src adaylar; Grup 2, A ve B snf dnda kalan src adaylar olup bunlardan: a) Anjinal yaknmas olanlara, akut koronersendrom (Stabil olmayan angina pektoris, ST ykselmeli miyokard infarkts ve ST ykselmesiz miyokard infarkts) tans alm olanlara ve koroner arter bypass cerrahisi uygulanan Grup1 ve Grup 2 deki src adaylarna gerekli medikal tedavi ve/veya invaziv giriimleri tamamlandktan 6 hafta sonra yaplacak olan egzersiz testinde, testi pozitif klacak olan kriterler saptanmam ise src belgesi verilir. b) Anjiyoplasti ilemi uygulanm Grup 2 deki adaylara ilemden 6 hafta sonra yaplacak olan egzersiz testinde, testi pozitif klacak kriterler saptanmam ise src belgesi verilir. c) Kalp atm says ok dk (dakikada 40n alt), atrioventrikler bloklu ve hasta sins sendromu olanlardan kalc kalp pili taklmam olanlara src belgesi verilmez. ) Kalc pil implantasyonu ve baarl kateter ablasyonu yaplan Grup 2 deki adaylara ilemden 6 hafta sonra src belgesi verilir. d) mplante edilebilir kardiyoverterdefibrilatr implantasyonu yaplm olan Grup 1 ve Grup 2 deki adaylara src belgesi verilmez. e) HTsi olan ve maksimal tedaviye ramen istirahat TA: 200/120 mmHg'nin zerinde olan Grup 2 deki adaylara src belgesi verilmez. 170

f) Hipertrofik kardiyomiyopati ve dilate kardiyomiyopati tans konmu semptomatik olan Grup 1 ve Grup 2 deki adaylara src belgesi verilmez. g) Kalp yetersizlii ve kapak hastal tans konan ve ar semptomatik (NewYork Kalp Cemiyeti Snf 3-4) olan Grup 1 ve 2deki adaylara src belgesi verilmez(bkz. XVIII. Blm). ) Konjenital kalp hastal tans konmu olanlardan kompleks veya ciddi kardiyak sorunu olanlara src belgesi verilmez. Dier konjenital hastal olanlar ve baarl cerrahi onarm yaplm olanlara belirli aralklarla kontrolden gemek kaydyla src belgesi verilir. (3) Organ yetmezliinde; a) Hayati nemi haiz organlarnda dekompanse yetmezlii olanlara src belgesi verilmez. b) Byk organ nakli geirmi olanlara veya kronik bbrek yetmezlii olup diyaliz tedavisi grenlere, ilgili uzmann gr alnmak suretiyle src belgesi verilir. (4) Src adaylarnda yaplacak laboratuvar testleri doktorun takdirine baldr. Kulak-burun-boaz muayenesine ilikin esaslar (1) itme kaybnda; a) itme normal olmaldr. Normal kulak hava yolu eii 25 dBden iyi iitmek zere dier kulaktaki kayp 50 dB olmaldr. b) itmeyi yukarda tarif edilenden daha kt olan olgularda; bir kula normal olmak kouluyla, iitme dzeyi iitme cihaz ile kt iiten kulakta en fazla 50 dB olmak kaydyla B ve F snf src belgesi alabilirler; bu kiilerin ticari ara kullanamayacaklar ancak; iitme cihaz ile kullanabilecekleri belgelerine ilenir. c) itme cihaz kullananlar A1, A2, C, D, E, G Snf Src Belgesi alamaz. itme cihaz kullandklar halde B Snf Src Belgesi alanlarn ticari ara kullanmayacaklar belgelerine ilenir. B Snf Src Belgesi alp da ticari ara kullanacaklarda C, D, E, G Snf Src Belgesi alacak olanlarda iitme tam olmal, ileri derecede ses kskl, solunum bozukluu ve ileri derecede konuma bozukluu olmamaldr. ) E Snf Src Belgesi alacak olanlar ile B Snf Src Belgesi alacaklardan ticari tat kullanacak olanlarda, doutan veya sonradan meydana gelen ileri derecede ekil bozukluu ve harabiyet olmamaldr. B Snf Src Belgesi alp da bu durumda olanlarn ticari ara kullanamayacaklar belgelerine ilenir. d) Rudimental aurikula ve d kulak yolu atrezisi olmamal, eer iki ve tek tarafl rudimental aurikula ve d kulak yolu atrezisi bulunanlarda iletim tipi iitme kayb varsa, (b) bendine gre deerlendirilir. e) Otoskleroz, presbiakuzi, skatrisiel otit, timpanoskleroz, kolesteatomlu veya kolesteastomsuz kronik otit, gibi ilerleyici kulak hastalklarnda yukardaki artlar tamak kouluyla en az 2 ylda bir muayene kayd istenir. f) Bedenen ve ruhen salam, grme derecesi src belgesi almaya elverili olan iitme ve konuma engellilere, ticari olmamak kouluyla sadece otomobil kullanmak zere H Snf Src Belgesi verilebilir. Bunlarn kullandklar aracn arka camnn sol ve sa st kelerine iitme ve konuma engelli olduklarn belirleyen iaretler yaptrlmas ve yeterince dikiz aynalar ile aralarn donatlmas gereklidir. Ayrca, her iki kulakta 50 dBden fazla iitme kayb olan ve/veya iitme cihazndan fayda grmeyen olgular bu kapsamda deerlendirilir. (2) Gnlk hayat kstlayan denge problemleri ile ilgili; a) Labirent fonksiyonunu bozacak kulak-burun-boaz hastal bulunanlara, src belgesi verilmez.

171

b) Ba dnmesi nedeni olabilecek hastalklardan herhangi biri tehis edildiinde src belgesi almas iin gereken medikal ve/veya cerrahi mdahalelerden sonra sorumlu hekim ya da salk kuruluunun yazl kanaatine gre en erken 6-12 ay sonra src belgesi alabilir. c) Mevcut src belgesine yukarda tanmlanan koullarda ba dnmesi nedeni olabilecek hastalklardan herhangi biri tehis edildiinde el konmas iin gerekli bildirim yaplr. Tedavi bitiminde src belgesinin iadesi iin gereken srenin tespitinde yukarda belirtilen sreler dikkate alnr. (3) Uyku bozukluklar (Obstrktif Uyku Apnesi Sendromu, gndz ar uyuklama hali) ile ilgili; a) Her src adayna uygulanacak anketin incelenmesi sonucunda horlama, tankl uyku apnesi ve/veya youn gn boyu uyuklama hali olup ilgili uzman hekim tarafndan Obstrktif Uyku Apnesi Sendromu olduu dnlen adaylardan polisomnografi raporu istenir. Profesyonel ehliyet talep eden 45 yandan byk ve vcut kitle indeksi 25 ve zerinde olanlardan ise mutlaka polisomnografi raporu istenir (Bu kiiler altklar srece her sene bu testi tekrarlamak ile ykmldrler.). b) Polisomnografi raporuyla apne/hipopne indeksi 15den yksek olanlarn profesyonel ehliyet alabilmeleri iin medikal ve/veya cerrahi mdahaleler ile indeksleri 15in altna inmeli ya da srekli CPAP veya BPAP kullanmaldrlar. Tedaviye hasta uyumu ile birlikte belirtilerin kontrol altna alndnn ve/veya apne/hipopne indeksinin 15 veya altna indiinin ilgili uzman hekim tarafndan rapor ile tespit edilmesi halinde ve yllk kontrol muayeneleri artyla ehliyet verilebilir. Aksi taktirde her iki gruptaki adaya da src olur raporu verilmez veya verilmi olan src belgesi geri alnr. (4) Malign (Kt huylu) tmrler ile ilgili; a) Uzak metastaz olmad srece B ve F snf src belgesi alabilirler. b) Kalc trakeostomisi, lokorejyonel ve/veya uzak metastaz olmad srece A1, A2, C, D, E, G snf src belgesi alabilirler. (5) 45-60 ya aras 5 ylda bir, 60 ya sonras ise 3 ylda bir salk kontrol gereklidir. Ortopedi muayeneye ilikin esaslar 1) Eklem hareketlerinden; a) Vertebra (boyun ve bel) hareketleri: Kiinin ba ve boynunu arkaya dndrmesini ve bakmasn %50den fazla engelleyen boyun vertebra ve boyun blgesi hastalklarnda src belgesi verilmez. Lumbal vertebra eilme ve dnme hareketlerini %75den fazla engelleyen durumlarda da src belgesi verilmez. b) Dier eklem hareketleri: Her iki omuz, dirsek, kala ve diz artrodezinde veya fonksiyonel olmayan ankilozlarda src belgesi verilmez. Ancak simetrik byk ve eklemlerin ve ayn taraf diz, kala, omuz, dirsek eklemlerinin fonksiyonel ankiloz ve artrodezlerinde, ortopedi ve travmatoloji ve/veya fizik tedavi rehabilitasyon uzmannn raporu ile H Snf Src Belgesi verilebilir. c) El eklemleri: Her iki elin ba ve iaret parmaklarnn hareketlerinin %75ten fazla kaybnda Ortopedi ve travmatoloji ve/veya fizik tedavi rehabilitasyon uzman raporu ile F ve H Snf Src Belgesi verilebilir. Bundan daha az hareket snrll yapan el parmaklarnda fonksiyonel durumdaki ankiloz ve artrodezlerde ortopedi uzman ve/veya fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmannn raporu ile A1, A2, B, F ve H Snf Src Belgesi verilebilir. Bir eldeki ba ve iaret parma dndaki iki parmaktaki ankilozlarda C, D, E, G snf dnda src belgesi yine ortopedi ve travmatoloji ve/veya fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanlarnn raporu ile verilebilir. (2) Ekstremite noksanlnda; a) Bir elin baparmak veya baparmak dnda iki parmak noksanl veya noksan saylacak ekilde fonksiyon kayb olanlarda, Ortopedi uzmannn ve/veya Fizik tedavi ve rehabilitasyon

172

uzmannn grleri dorultusunda A, B ve H snf, her iki el baparmak noksanl ve ileri derecede fonksiyon kayb olanlara F Snf Src Belgesi verilir. b) st ekstremitenin dnda extremite noksanl (doutan veya sonradan) halinde Ortopedi ve/veya Fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmannn raporu uyarnca H Snf Src Belgesi verilir. st ekstremitenin tek tarafl noksanlnda da Ortopedi uzmannn kanaatiyle, H Snf Src Belgesi verilebilir. c) Alt ekstremite diz alt amputasyonlarnda protezle fonksiyon kazananlara B, F, G snf, protezle fonksiyon uyumu iyi olmad, ortopedi ve/veya fizik tedavi ve rehabilitasyon uzman tarafndan zel tertibatl ara kullanabilecek durumda olmad bildirilenlere H Snf Src Belgesi verilir. Bunun dndaki alt ekstremite noksanlk veya amputasyonlarnda, ortopedi uzman ve/veya Fizik tedavi ve rehabilitasyon uzman raporu uyarnca H snf src belgesi verilir. (3) Kas, tendon ve ba lezyonlar; a) Kas, tendon ve ba lezyonlar kala, diz ve ayak bilei eklemlerini veya bu eklemleri oluturan kemik hareketlerini %50den az bozduu ortopedi veya nroloji uzmannca belirlenenlere R ve H Snf src belgesi, daha fazla bozukluklarda H snf src belgesi verilir. 1) Bu fkrann (a) bendine uymayan durumlar iin, ortopedi ve/veya fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmannn veya nroloji uzmannn verecei rapora gre ilem yaplr. 2) Her zrl iin kullanlacak zel tertibatl ara, ortopedi ile fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmannn bulunduu heyete tanmlanr. Ancak; kalc ekstremite bozukluklarna bal zrllk hallerinde (rnein; amputasyon, hemiplaji/serebral palsi, ileri derecede artrit gibi) ve kronik nrolojik bozukluklarn sonucu olan zrllk hallerinde (rnein; multpl skleroz, parkinson, motor nron hastalklar, periferik nropatiler gibi) hangi tr bir aracn kullanlabileceinin salk kurulu raporu ile tespit edilmesi kaydyla zel donanml motorlu ara kullanlmasna izin verilir. Bu gibi durumlarda srcnn ne tr bir cihaz ile veya hangi becerilere sahip olursa ne tr modifikasyonlar yaplm ara kullanabileceinin konunun uzmannca saptanmas kayd ile zel src belgesi almaya hak kazanr. Salk kurulu raporunda zrlln ilerleyici veya statik olup olmamasna gre hastaya periyodik kontrollerin gerekli olup olmad belirtilir.

Ruh ve sinir hastalklar muayenesine ilikin esaslar (1) Ruh hastalklarndan; a) ster doumsal isterse hastala, travma veya beyin sinir ameliyatna bal olumu ar akl hastal olanlar, zeka gerilii olanlar, demans (bunama) ve/veya yalla bal davran bozukluu olanlar, muhakeme, davran ve uyumu belirgin lde bozacak dzeyde kiilik bozukluu, drt kontrol bozukluu ve ar davran bozukluu olanlar uzman hekim tarafndan dikkate alnr. b) Alkol bamll olanlar veya alkoll ara kullanmaktan vazgemeyenlere src belgesi verilmez. c) Gemite alkol bamll olanlar belirgin bir dnem alkol almadklarn kantladklarnda bamllk konusunda uzman hekimin fikri ve dzenli tbbi kontrollerle B snf src belgesi alabilir. ) Psikotrop maddelere baml olanlar veya baml olmasa da dzenli olarak kullananlar src belgesi alamaz. (2) Sinir Hastalklarndan; a) Santral sinir sistemi ile ilgili doutan veya sonradan geirilmi veya cerrahi giriime bal hastalklarla ortaya kan uzuvlarn parezi ve paralizileri (duyusal, motor, koordinasyon ve denge asndan), ara kullanmasn ve trafik gvenliini engelleyecek ekilde ileri derecede bozuk olanlara, src belgesi verilmez. Hafif derecede bozukluu mevcut olanlara, nroloji uzmannn kanaatine gre src belgesi verilebilir. 173

b) Periferik sinir sisteminin etkilenmesi sonucu ortaya kan uzuvlarda parezi ve paraliziler ara kullanmay ve trafik gvenliini engelleyecek ekilde ileri derecede ise src belgesi verilmez. Hafif derecede gszl varsa, nroloji uzmannn kanaatine gre src belgesi verilebilir. ki aya felli (parapleji), dier vcut fonksiyonlar normal olan ahslara H snf src belgesi verilebilir. c) Epilepsi tespitinde src belgesi verilmez. pheli durumlarda klinik gzlem ve EEG tetkiki dikkate alnr. (3) Kas Hastalklarndan; myopati ve progresifmuskuler distrofisi, myotonisi ve kas-sinir kavak hastalklar olan ahslara src belgesi verilmez. Nroloji uzmannn kanaatine gre hafif vakalara ylda 1 kez muayene olmak kaydyla A1, A2, B, F ve H snf src belgesi verilebilir. Aralarda bulundurulmas gereken ilk yardm malzemeleri Aralarda aada belirtilen ilk yardm malzemeleri bulundurulmas zorunludur. CNS : MKTARI : 2 Adet Byk sarg bezi (10 cm x 3-5 m) Hidrofil gaz steril (10x10 cm 50lik kutu) 1 Kutu gen sarg 3 Adet Antiseptik solsyon (50 ml) 1 Adet Flaster (2 cm x 5 m) 1 Adet engelli ne 10 Adet Kk makas (paslanmaz elik) 1 Adet Esmark bandaj 1 Adet Turnike (En az 50 cm rgl tekstil malzemeden) 1 Adet Yara band 10 Adet Alminyum yank rts 1 Adet Tbb eldiven 2 ift El feneri 1 Adet

IX. 4. Makinesi Operatr Muayenesi

G snf src belgesi kapsamndaki i makinelerinin srclerinin ve operatrlerinin eitimleri ve eitimde baarl olanlarn snav baar belgeleri Milli Eitim Bakanlnca veya Milli Eitim Bakanlnca yetkilendirilen kurumlarca verilir. Bu kurumlarn ileyiine ilikin usul ve esaslar ile uygulanacak retim programlar Milli Eitim Bakanlnca belirlenir41. Milli Eitim Bakanlndan izin alarak ve gerekli koullar yerine getiren src kurslar ve Makine Mhendisleri Odas gibi kurulular i makinas operatrlk eitimi verebilirler. makinesi operatrlerinin salk muayenesinde Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrlnce hazrlanan Salk Kurullarnca Verilecek Src Olur Raporlarnn Dzenlenmesine Esas Olan Salk Muayenesinde Src Adaylarnda Aranlacak Salk artlar le Muayenelerine likin Esaslar gz nnde bulundurulmaldr.

41

2918 sayl Karayollar Trafik Kanununun 42 nci maddesinin birinci fkrasnn (a) bendinin nc paragrafndaki deiiklik, R.G: 1 Austos 2008/ 26954.

174

IX. 5. Yksekte alanlarn Muayenesi

Yksekte alma kavram lkelere gre deilik gstermektedir. Kimi kaynaklarda 2 metrenin zerindeki almalar yksekte alma olarak kabul edilirken Avrupada 1,8 m, Amerikada 1,2 m kabul edilmektedir. Konunun uzmanlar ise kiiden kiiye deien bu lnn hesabnda insan bedeninin baz alnmas gerektiini ve L-2 vertebrann (2. Bel omuru) zerindeki yksekliklerde yaplan almalarn yksekte alma kabul edilmesi gerektiini vurgulamaktadrlar. Ayrca 3,4 metre zerinde alrken den insanlarn % 85inin hayatn kaybettiini belirtmektedirler (Kaya, A. 2008). lkemizdeki dzenlemelerde Ykseklii tabandan itibaren 3 metreden daha fazla olan ve dme veya kayma tehlikesi bulunan yerlerde alanlarla, kiremit deyicilerine, oluk ve her trl d boya ileri yapanlara, grgr vinlerini altranlara ve kuyu, lam, galeri ve benzeri derinliklerde alanlara gvenlik kemerleri verilecek ve iiler de verilen bu kemerleri kullanacaklardr denilmektedir42. Yksekte yaplan aada belirtilen ilerde alacaklara i risklerine uygun ie giri muayenesi yaplmaldr. Yksekte yaplan iler: Yap ileri, inaat, yap iskelesi, elik yap montaj, prefabrik yap montaj, kule, kpr, tnel, metro, kuyu ama, baca, direkte alma, yksekte temizlik, onarm ileri (bina d yzeyi), gemi yapm, iskele, liman, vin operatr vb. iler. Yksekte yaplan ilerde alamayacaklar; a) Kadnlar, 18 ya altnda olanlar, bedensel engelliler, (Ar ve Tehlikeli ler Tz, ek cetvel) b) Kronik hastalar; dolam sistemi hastalklar (HT, hipotansiyon, arterioskleroz, kalp ritim bozukluu. Kalp yetmezlii, geirilmi miyokard infarkts), bbrek hastalklar, nrolojik hastalklar (epilepsi), psikiyatrik hastalklar. c) Ba ve boyun travmas geirenler, ila, alkol ve uyuturucu alkanl olanlar, grme bozukluu, vertigo semptomu olanlar. d) Ykseklik korkusu (akrofobi) olanlar. Yksekte alacak olanlara ie giri muayenesi: Genel ie giri muayenesi (z gemi, soy gemi, ayrntl meslek yks, fizik muayene), ayrntl ba-vcut denge ilevinin muayenesi ile grme ve iitme muayenesi. Yksekte alacak olanlara ek laboratuvar muayenesi; EKG, metabolizma (kan ekeri), kreatinin, hemogram, TT, akcier grafisi (toz riski varsa) ve odyolojik muayene (grlt riski varsa). Yksekte alacak olanlara AKMsi; a) lk (erken) kontrol muayenesi; bedensel engelliler, kronik hastalar ve yallar iin, b) Periyodik muayeneler; ylda bir kez yaplmaldr.

42

Yap lerinde i Sal Gvenlii Tz, R.G: 12 Eyll 1974-15004.

175

IX. 6. Yeralt alanlarnn Muayenesi

Yeraltnda, nemli, hava akm olan ve yetersiz kl iyerlerinde yaplan almalarda nemin hava akmnn ve yetersiz n zararl etkilerinden korunmak iin; 1) Yeterli suni aydnlatma salanmaldr. 2) alanlara, iin zelliine gre, KKDler salanmaldr. 3) Yeraltnda, nemli, hava akm olan ve yetersiz kl iyerlerinde alacak olanlarn, ie alnrken genel salk muayeneleri yaplmal ve zellikle kaslar, eklemler ve gz zerinde durulmaldr. Ek ve tamamlayc muayene olarak; sedimantasyon hzna baklmal ve klinik yntemlerle romatizma hastal aranmaldr. Romatizma ve gz hastal olanlar, bu ilere alnmamaldr. 4) Periyodik olarak genel salk muayeneleri yaplmaldr. zellikle romatizma ve gz hastal grlenler, altklar ilerden ayrlmal, kontrol ve tedavi altna alnmaldr. Atmosfer basncndan daha yksek basnl yerlerde ve dalg odalarnda yaplan almalarda ise; 1) Dalg odalarnda, kii bana, saatte en az 40 metrekp hava salanmal ve bu havadaki karbondioksit miktar % 0,1i gememelidir. 2) Dalg odalarnda 24 saatte su altndaki alma sresi; derinlii ve bu derinlikteki basnca uygun ekilde dzenlenmeli, ini, kalk, k sreleri iin ilgili mevzuatta belirlenen esas ve sreler dikkate alnmaldr43. 3) Bir dalg, 22 metreden fazla derinlie, bir gnde 2 defadan fazla dalmamaldr. Bu 2 dalma arasnda, en az 5 saat gemelidir. Dekompresyon zaman, dalma derinliklerine ve basnca gre, iyice ayarlanmal ve durum, iyi ileyen kontroll ve hassas yazc bir manometre ile izlenmelidir. 4) Bu gibi ilerde alacak olanlar, ie alnrken, klinik ve laboratuvar yntemleri ile genel salk muayeneleri yaplmal ve zellikle E.K.G. ve solunum fonksiyon testleri ile birlikte kalp dolam, solunum ve kemik sistemleri zerinde gerekli incelemeler yaplmal ve salk ynnden saknca grlenler, bu ilere alnmamaldr. 5) Bu gibi ilerde alanlar, ie baladklar gnden itibaren 15 gn sonra adaptasyon muayenesine arlmal ve iin devam sresince de, bunlarn periyodik genel salk muayeneleri yaplmaldr. zellikle kalp, dolam, solunum ve kemik sistemi hastal ve rahatszl grlenler, bu ilerden ayrlarak, kontrol ve tedavi altna alnmaldr44. Ayrca kapal yerde kalma korkusu (klostrofobi) olanlar yer alt ilerinde altrlmamaldr.

IX. 7. Gece almas Yapacaklarn Salk Muayenesi

alma hayatnda gece, en ge 20.00de balayarak en erken sabah 06.00ya kadar geen ve her durumda en fazla onbir saat sren dnemdir. Bu konuda var olan mevzuata gre; zel durumlar dnda alanlarn gece almalar yedi buuk saati geemez. Gece saylan dnem iinde genel sebeplerle fazla alma yaplamaz. Gece altrlacak iilerden ie balamadan nce salk durumlarnn gece almasna uygun olduuna dair salk raporunun alnmas gereklidir. Gece altrlan alanlarn, en ge iki ylda bir defa iveren tarafndan periyodik salk kontrolnden geirilmesi gerekmektedir. veren alanlarn salk kontrollerinin masraflarn karlar. Gece almas nedeniyle salnn bozulduunu raporla belgeleyen iiye iveren, mmknse gndz postasnda durumuna gre bir i verecektir. veren gece postalarnda altrlacak alanlarn listelerini ve bu iiler iin ie balamadan nce alnan ve periyodik salk raporlarnn bir nshasn ilgili
43 Salk Kurallar Bakmndan Gnde Ancak Yedibuuk Saat veya Daha Az allmas Gereken ler Hakknda Ynetmelik, R.G: 15 Nisan 2004/ 25434. 44 i Sal Gvenlii Tz, R.G: 11 Ocak 1974/14765.

176

alma ve Kurumu l Mdrlne vermekle ykmldr. Gece ve gndz altrlan ve nbetlee ii postalar kullanlan ilerde, bir hafta gece altrlan iiler bir sonraki hafta gndz postasnda altrlmaldr. Ancak gece ve gndz postalarnda iki haftalk nbetleme esas da uygulanabilir. Postas deitirilecek alann kesintisiz olarak en az on bir saat dinlendirilmesi gereklidir. i bu sre kadar dinlendirilmeden dier postada altrlamaz. Sanayiye ait ilerde on sekiz yan doldurmam ocuk ve gen alanlarn gece altrlmas yasaktr45. On sekiz yan doldurmu kadn alanlarn gece postalarnda altrlmasna ilikin usul ve esaslar dzenlenmitir. Kadn iiler her ne ekilde olursa olsun gece postasnda yedi buuk saatten fazla altrlamaz. Belediye snrlar dndaki her trl iyeri iverenleri ile belediye snrlar iinde olmakla beraber, posta deiim saatlerinde allm aralarla gidip gelme zorluu bulunan iyeri iverenleri, gece postalarnda altracaklar kadn iileri, salayacaklar uygun aralarla evlerine en yakn merkezden iyerine gtrp getirmekle ykmldr. Kadn alanlarn, gece postalarnda altrlabilmeleri iin, ie balamadan nce iyeri hekimi, iyeri ortak salk birimi, ii sal dispanserleri, bunlarn bulunmad yerlerde srasyla en yakn Sosyal Gvenlik Kurumu, salk oca, Hkmet veya belediye doktorlarna muayene ettirilerek, almalarna engel bir durumun olmadna dair salk raporlarnn alnmas arttr. Bu alanlarn muayeneleri her alt ayda bir tekrarlanr. Kadn alann kocas da iin postalar halinde yrtld ayn veya ayr bir iyerinde alyor ise, kadn alann istei zerine, gece altrlmas, kocasnn alt gece postasna rastlamayacak ekilde dzenlenir. Ayn iyerinde alan kar kocann ayn gece postasnda alma istekleri, iverence, olanak orannda karlanr. Kadn iiler, gebe olduklarnn doktor raporuyla tespitinden itibaren douma kadar, emziren kadn iiler ise doum tarihinden balamak zere alt ay sre ile gece postalarnda altrlamazlar. Emziren kadn iilerde bu sre, ana ve ocuun sal asndan gerekli olduunun iyeri hekimi, iyeri ortak salk birimi, ii sal dispanserleri, bunlarn bulunmad yerlerde srasyla en yakn Sosyal Gvenlik Kurumu, salk oca, Hkmet veya belediye doktoru raporuyla belgelenmesi halinde, bir yla kadar uzatlr. Bu alanlarn anlan srelerdeki almalar, gndz postalarna rastlayacak ekilde dzenlenir46. Emziren alann doumu izleyen 6 ay boyunca gece altrlmas yasaktr. Kadn iiler, gebe olduklarnn hekim raporuyla tespitinden itibaren douma kadar geen srede gece almaya zorlanamazlar47. Gece alacak alanlarn gvenlii salanmal, vardiya dnmlerine dikkat edilmelidir. Ayrca, beslenme ve uyku dzeninin nemli olduu HT, KAH, diyabet gibi kronik hastal olanlarn iyeri hekimince olanaklar lsnde gece almasnn nne geilmesi salanmaldr. Gece almasnn alanlarn Salklar zerine Fiziksel Etkileri Uyku sorunlar: Uyku uyuyamama, uykuya ge dalma, ksa aralarla uyanma, toplam uyku sresinde ksalma, toplam uyku sresi sabit kalsa da tam dinlenemeden uyanma gibi sorunlar, Gndelik dzenli ilerde (yemek vb. rutinlerde) bozulma, aksama, atlatma, geitirme, Fiziksel (bedenen) ve zihinsel yorgunluk, Ar i yk nedeniyle z bakmn ihmal etme, Kahve /Sigara tketiminde artma, Ciltte bozulma, kknlk,

45 4857 Sayl Kanunu RG:10 Haziran 2003/25134, Postalar Halinde i altrlarak Yrtlen lerde almalara likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, R.G: 7 Nisan 2004/25426; ocuk ve Gen ilerin altrma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, R.G: 6 Nisan 2004/25425. 46 Kadn ilerin Gece Postalarnda altrlma Koullar Hakknda Ynetmelik, R.G: 9 Austos 2004/25548. 47 Gebe ve Emziren Kadnlarn altrlma artlaryla Emzirme Odalar ve ocuk Bakm Yurtlarna Dair Ynetmelik, R.G: 14 Temmuz 2004/ 25522.

177

Kronik hastal ynetememe (Tip 1 diyabet, 1 nbette 2-3 kez hipoglisemi, HTnin kontrol altna alnmasnda glk, epilepsi ve nistagmusta nbetlerin ortaya kmasnda suni n rol), Hastalk srecinde uzama/ iyilemede gecikme, Gebelik komplikasyonlar, Emzirememe/ kesintiye urama, Bacak ars, varis, Srt ve bel arlar, Gastrit / lser, Konstipasyon / barsak sorunlar/ hemoroid, rtiker.

alma Saatlerinin alanlarn Psikolojik Salklar zerine Etkileri Spontan dikkatin azalmas, unutkanlk, Anksiyete (hata yapma, unutma, gelecek ile ilgili kayg-korku), rahatlayamama, huzursuzluk, Antidepresan / anskiyolitik kullanm gerei, Vardiyada tek banalk/desteksiz hissetme, Kendini gvende hissetmeme, Yalnzlk (ite, i arkadalarndan yoksunluk-sosyal ve fiziksel yaltlmlk), Sosyal ayrmcla maruz kalma, Kiisel deerlerde farkllama, Psikolojik tkenme, Deersizlik, dikkate alnmama, aresizlik, mutsuzluk, fke (herkesin dinlenme saatinde alma), Ar sululuk (yetersiz bakma ynelik), Dayankllkta/gte/mcadele gcnde azalma, Krlganlkta artma /Hassasiyet /abuk sinirlenme, Ajitasyon, Duygusal dalgalanma, lgi kayb (sosyal aktivitelere kar).

IX. 8. Salk Koullar Bakmndan Gnde En ok 7,5 Saat ve Daha Az almas Gerekenler
Bir alann salk koullar nedeniyle gnde ancak yedi buuk saat altrlabilecei iler unlardr: Kurun ve arsenik ileri, cam, civa, imento sanayi, havagaz ve kok fabrikalaryla termik santrallerdeki iler, inko, bakr, alminyum, demir ve elik, dkm sanayi, kaplamaclk ileri, karpit, asit, akmlatr sanayii ileri, kaynak, madenlere su verme ileri, kauuk ilenmesi, yeralt ileri, radyoaktif ve radyoiyonizan maddelerle yaplan iler, grltl iler (85 dB ve zeri), su altnda basnl hava iinde almay gerektiren iler, pnmokonyoz yapan tozlu iler, tarm ilalar kullanm. Yedi buuk Saatten Daha Az altrlacak ler Bir alann gnde yedi buuk saatten daha az altrlmas gereken ilerle bunlarn her birinde en ok kaar saat altrlaca aada gsterilmitir; a) Su altnda basnl hava iinde almay gerektiren iler (ini, k, gei dhil), 1) 20-25 (20 hari) m. derinlik veya 2-2,5 (2 hari) kg/cm2 basnta 7 saat, 2) 25-30 (25 hari) m. derinlik veya 2,5-3 (2,5 hari) kg/cm2 basnta 6 saat, 3) 30-35 (30 hari) m. derinlik veya 3-3,5 (3 hari) kg/cm2 basnta 5 saat, 4) 35-40 (40 hari) m. derinlik veya 3,5-4 (3,5 hari) kg/cm2 basnta 4 saat. 178

(Dalglar iin bu sreler, 18 metreye kadar 3 saat, 40 metreye kadar olan derinliklerde 1/2 saattir). b) Civa ileri, 1) Civa izabe frnlarnda grlen iler 6 saat, 2) Elementer civa bulunan ocaklarda grlen iler 6 saat. c) Kurun ileri, Kurun izabe frnlarnn teksif odalarnda biriken kuru tozlar kaldrma ileri 4 saat. d) Karbon slfr ileri, Karbon slfrden etkilenme tehlikesi bulunan iler 6 saat. e) Ensektisitler, Karbonatl ve organik fosforlu ensektisitlerin yapm, paketlenmesi, zelti olarak hazrlanmas ve uygulanmas ileri 6 saat. Ynetmelik kapsamna giren ilerde altrlan iiler, yukarda belirtilen gnlk en ok i srelerinden sonra dier herhangi bir ite altrlmazlar. Ynetmelik kapsamna giren ilerde fazla alma yaplamaz48.

48 Salk Kurallar Bakmndan Gnde Ancak Yedibuuk Saat veyaDaha Az allmas Gereken ler Hakknda Ynetmelik, R.G: 15 Nisan 2004/ 25434.

179

180

X. alanlarn Salk ve Gvenlik Eitimleri

alanlarn salk gzetiminde eitimin yeri ok nemlidir. kazalar ve meslek hastalklar ile ile ilgili hastalklarn nlenmesinde ve saln gelitirilmesine ynelik abalarda olumlu davran deiikliini salayacak eitim tekniklerinden yararlanlmaldr. renme, bireyin evresiyle etkileimde bulunarak geirdii yaantlarn rn olan kalc izli davran deiikliidir. renme sonucu, istendik ya da istenmedik davranlar oluabildii gibi yanl davranlar da edinilebilir. Sigara ime istendik olmamakla birlikte, renilmi bir davrantr. retme; renmeyi salama ve rehberlik etme etkinliidir. Planl ve programl retme etkinliklerine retim denilmektedir. Eitim ise, bireyin davranlarnda kendi yaantlar yoluyla, kastl olarak istendik davranlar oluturma srecidir. Eitim yoluyla bireylerin bilgi ve becerileri, amalar, beklentileri, tutumlar ve deerleri, hedeflenen ynde (istendik) ve amal olarak (kastl) deitirilebilir. Eitim yoluyla olan deime bireyin yeni bir davran kazanmas biiminde olabilecei gibi, eskiden sahip olduu istenmeyen nitelikteki davranlarn brakmas biiminde de olabilir. Tozlu ortam almalarnda ie girite toz maskesi kullanma eitimi verilebilecei gibi, hatal maske kullanmnn gzlendii bir iyerinde doru toz maskesi kullanma eitimi de planlanabilir.

Salk eitiminin amac; bireyin ve toplumun gereksinimlerini karlayacak, salkl yaam iin kiilerin salklarn korumalarn ve gelitirmelerini, tedavi olanaklarndan yararlanmalar ve olumlu bir evre yaratmalarn salayacak davran deiikliini oluturmaktr. yerlerinde planlanan eitimlerin; Yetikin eitimi ilkelerine uygun, Olabildiince ok duyu organna hitap ederek, Olanak varsa beceri uygulatmaya ynelik, Olumlu eitim atmosferi yaratarak, Katlmclarn gerekten ihtiyac olan konularda, Grubun byklne gre uygun ortamda, Uygun oturma dzeniyle, nteraktif yntemler kullanarak, Yetkin eitmen(ler)le, Ynetimin onay ve katlm salanarak, Planlanarak,(yllk alma plannda yer almal,) Duyurusu nceden yaplarak, 181

Kayt altna alnarak (n-test, son-test, imzal katlmc listesi), Raporlanarak (yllk alma raporunda yer almal), Katlmclarn beklentilerini deerlendirerek

yaplmasna zen gsterilmelidir.

Genelde iyerlerinde dzenlenecek eitimlerin, zaman ve para kaybna yol aaca, pahal olduu dnlmektedir. Bu nedenle eitimlere srekli iini kaytaranlar gnderilir (i kaybn azaltmak iin). Gerekte eitime ihtiyac olann gnderilmez (yine ayn gerekeler). yerindeki eitimler bir zorunluluk ya da yasal ykmlln yerine getirilmesi olarak alglanmaktadr. verenler, iyerlerinde salkl ve gvenli alma ortamnn kurulmas iin gerekli nlemleri almakla ykml klnmtr. alanlar, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek, onlarn kar karya bulunduklar mesleki riskler ve bunlarla ilgili alnmas gerekli nlemler konusunda iyerlerinde SG eitim programlarn hazrlamak, eitimlerin dzenlenmesini, alanlarn bu programlara katlmasn salamak ve verilecek eitim iin uygun yer, ara ve gere salamak iverenin grevidir49. Asl iveren-alt iveren ilikisi kurulan iyerlerinde, alt iverene ait alanlarn eitimlerinden, asl iveren, alt iverenle birlikte sorumludur. alanlar salkl ve gvenli bir alma ortamnn tesisi iin iyerinde dzenlenecek olan SG eitimlerine katlmak ve bu konudaki talimat ve prosedrlere uymakla ykmldrler.

alanlara verilecek eitim, iyerinin faaliyet alanna gre deiiklik gsterse de;
a) Genel SG kurallar, b) kazalar ve meslek hastalklarn sebepleri ve iyerindeki riskler, c) Kaza, yaralanma ve hastalktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin uygulanmas d) donanmlarnn gvenli kullanm,
49

alanlarn Sal ve Gvenlii Eitimlerinin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, R.G: 07 Nisan 2004/25426.

182

e) alanlarn yasal hak ve sorumluluklar, f) Yasal mevzuat ile ilgili bilgiler, g) yerinde gvenli ortam ve sistemleri kurma, h) KKD kullanm, i) Ekranl ekipmanlarla alma, j) Uyar iaretleri, k) Kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddelerle ortaya kan riskler, l) Temizlik ve dzen, m) Yangn olay ve yangndan korunma, n) Termal konfor artlar, o) Ergonomi, p) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve nlemleri, r) lkyardm, kurtarma konularn kapsamaldr. SG eitimlerinde; uzmanlk konularna gre, i gvenlii ile grevli mhendis veya teknik eleman ile iyeri hekiminden yararlanlaca gibi, verilecek eitimin eidine gre, bu hizmeti veren veya vermeye yetkili kurum, kurulu ya da firmalardan, eitim amal merkezlerden, ii veya iveren kurulularnca kurulan eitim vakflarndan, iveren ve ii kurulular veya bunlar tarafndan birlikte oluturulan ortak eitim merkez ve birimlerinden, SG konularnda Mfettii olarak grev yapm olanlardan yararlanlabilir. Uzman kii veya kurululardan hizmet alnmas durumunda alanlara verilecek eitimin, bu konudaki mevzuatta belirtilen hususlar kapsayacak ekilde uygulanmasndan iveren sorumludur. SG'ye ilikin pek ok ynetmeliimizde eitime ilikin konu balklar verilmitir. Eitimin plann yapan iyeri hekimi, i gvenlii uzman, i sal gvenlii kurul yeleri ve iveren bu konu balklarndan haberdar olmaldr. Yllk alma Plan hazrlanrken eitim konularnn bu balklar da iermesine zen gstermelidir (bkz. Ek-12 Baz Ynetmeliklerde Belirtilen alanlara Verilecek Eitim Konular). Salk Bakanlnca hazrlanan uucu maddelerle ilgili ynetmelikte bunlarn retildii, depoland, satld ve kullanld iyerlerinde iyeri sahip ve iletenlerince, alanlarn ylda en az bir kez olmak zere konuyla ilgili yeterli ve uygun eitimi almalarnn salanaca belirtilmitir. Bu eitimin iyeri hekimi bulunan yerlerde iyeri hekimlerince, dier iyerlerinde ise koruyucu salk hizmetleri kapsamnda toplum sal merkezlerince verilecei ifade edilmitir. Ynetmelik eklerinde eitim konular verilmi, eitim mfredatnn ayrca Salk Bakanlnca yaymlanaca yazlmtr. Bu maddede belirtilen eitim ve bilgilendirme faaliyetlerinin 4857 sayl Kanunu ve alt dzenlemelerinde yer alan eitim ve bilgilendirme faaliyetleri yerine gemeyeceinin de alt izilmitir50. yerlerinde yine eitim faaliyetleri iinde saylmas gereken, ancak l Salk Mdrlnden yetki alm eitim kurumlarnca verilebilen ilkyardmc eitimi de nemlidir. Tm kurum ve kurulularda altrlan her yirmi personel iin bir, ilgili mevzuata gre ar ve tehlikeli iler kapsamnda bulunan iyerlerinde, her on personel iin bir olmak zere, yetkilendirilmi merkezden en az Temel lkyardm Eitimi sertifikas alm ilkyardmcnn bulundurulmas zorunludur51. Baz byk kurulular kendi bnyeleri iinde ilkyardm eitim merkezleri aarak bu konuda hayli yol katetmilerdir. yerinde alan saysna gre bu hizmetin yerine getirilmesi ve 3 ylda bir ilkyardmclarn gncelleme (yenileme) eitimlerine katlmas zorunludur.

50 Salk Bakanl Uucu Maddelerin Zararlarndan nsan Salnn Korunmas Hakknda Ynetmelik, R.G: 5 Austos 2010/27663. 51 lkyardm Ynetmelii, R.G: 22.05.2002/24762 De. 18.03.2004/25406.

183

184

XI. alma Yaamnda Hassas Gruplar

Kimler duyarl grup* Demografik nedenle duyarl ocuk-gen / kadn / yal Salk-sosyal sorunlar olanlar Hasta-sakat, eitimsiz Organize olmayan (olamayan) kiiler Dank alanlar, eitimsiz Ayrmclk konusu rk-dil-din-siyasi gr aznlk gruplar Kolay manipule edilenler smrlenler ocuk, kadn, yoksul Gmenler snmac *(Nazmi Bilir-SGP Projesi-alma Yaamnda Hassas Gruplar Sunumu)

alma yaamnda incinebilir ya da hassas gruplar olarak belirtilenler ocuk ve gen alanlar, kadn alanlar, yal alanlar, engelli alanlar ve eski hkml alanlardr. Bazen bu gruplar emzikli kadn iiler, 2 yandan kk ocuu olan kadn alanlar, birden fazla i kazas geirenler, kronik hastal olanlar, taeron alanlar, gmen alanlar gibi gruplarn katlmasyla daha da geniletilmektedir. Baz kaynaklarda alma yaamnn risk gruplar olarak adlandrlan bu kiilerin karlatklar riskler nedeniyle fiziksel, biyolojik ve ruhsal etkilenme dzeyleri dier alanlara gre daha yksek olduundan zel olarak korunmas gerektii bilinmektedir. Bunlar daha ok apaclk, toplayclk gibi krsal alanlardaki tarm ilerinde, boya, badana, tula-kiremit fabrikas ya da inaat ileri gibi geici ilerin yapld yerlerde, pazarclk, iporta, seyyar satc, hamal gibi kayt d ilerde ya da kendi evinde para ba alan kiilerdir. Yaam alanlar, alma yerlerinin hemen yannda iverenin belirledii adr, baraka vb. bir yerdir. alma koullarn iveren belirler. Gnlk alma sresi belirsizdir. Grubun banda bulunan kiinin ya da iverenin insafna kalmtr. Dinlenme aralar veya tatil yoktur. bitene kadar allabildii kadar allr. Dk cretle, i gvencesi, sosyal gvence ve sendikal rgtlenme hakk olmakszn alrlar. Fiziksel, szel, cinsel istismara ak alrlar. Ayrmcla maruz kalrlar. Yaptklar iler genellikle tehlikeli ilerdir. SG hizmetlerinden yoksun, denetim d alrlar. Sorunlar bilinse de ok yerde dile getirilmez. Saylar bile net olarak bilinmemektedir.

XI. 1. alma Yaamnda Kadnlar

Dnya nfusunun yarsndan fazlasn, alan nfusun te birini oluturan kadnlar; dnya gelirinin onda birine, yeryz mal varlnn ise yzde birine sahiptirler. 20 yandaki bir kadnn kaldrma gc, ayn yataki bir erkein %65idir.

185

tme-ekme gc ise ayn yataki erkein % 75idir. 55 yanda bir kadnda bu oran %55e dmektedir. Kadnlarn hemoglobin dzeyleri erkelerden % 20 daha azdr. Kadnlarn solunum kapasiteleri erkelerden % 11 daha azdr. Kadn kas ktlesi erkee oranla daha azdr. Erkee oranla daha geni olan erkek pelvisi, femur-tibia arasndaki ay kltmekte, bu da kadnlarda diz dislokasyonlarn kolaylatrmaktadr. Kadn omurgasnn erkek omurgasndan uzun olmas, zellikle gebelikte vcut arlk dalmnn deimesi nedeniyle, kadnlarda disk hernisi riskini artrmaktadr. Kadnlar erkeklere oranla daha fazla ya dokusu iermektedir. Bu nedenle kadnlar, yada znen maddelere (solvent, pestisid, karsinojen) daha fazla maruz kalmaktadr. Kadnlarn vcudunda bulunan su miktar erkeklerden daha azdr. Bu nedenle scaa dayanma gc erkeklerden daha azdr (1985 NIOSH kriterlerine gre; alma ortamnda uygun scaklk, erkekler iin 25.5, kadnlar iin 24.4 olarak belirtilmitir). Kadnlara zg adet kanamalar ve buna ilikin dzensizlikler kadnn dikkat, performans ve verimlilii olumsuz etkilemektedir (Bilir, N.; Yldz, A.N.; HASAK)

Gebe, yeni doum yapm ve emziren alanlarn gvenlik ve sal iin tehlikeli saylan kimyasal, fiziksel ve biyolojik etkenlerin ve sanayi proseslerinin iiler zerindeki etkileri deerlendirilerek bunlar iin alnacak nlemler aada belirtilmitir; Bu nlemler, alanlarn yaptklar ile balantl hareketleri, durular, zihinsel ve bedensel yorgunluu da kapsar. Gebe, yeni doum yapm ve emziren alanlarn alma saatleri ve ara dinlenmeleri geici olarak yeniden dzenlenmelidir. Sz konusu alanlarn alma saatlerinin gece sresine ve gebe alanlarn almalarnn gnn erken saatlerine rastlamamas iin gereken nlemler alnarak, fiziksel ve zihinsel yorgunluun nne geilmelidir. alma blgesi ve alma dzeni, gebe, yeni doum yapm ve emziren alanlarn postral (duru) sorunlarn ve kaza riskini azaltacak ekilde yeniden dzenlenmelidir. Bu kadnlarn olabildiince oturarak almalar salanmaldr. Gebeliin durumuna gre yorgunluun ve dier postral sorunlarn azaltlmas veya ortadan kaldrlmas iin dinlenme aralar gereksinime gre daha sk ve uzun olarak dzenlenmelidir. Yksekte almalarda, gebe alann alma yerlerinin platform, merdiven gibi yksek ve dme tehlikesi olan yerlerde olmamas iin gerekli dzenlemeler yaplmaldr. alma hznn, saatlerinin ve iteki younluun alann nerileri dikkate alnarak olabildiince uygun hale getirilmesi iin gerekli koullar salanmaldr. Gebe ve yeni doum yapm alann yalnz altrlmamas esastr. Ancak zorunluluk halinde gebe ve yeni doum yapm alann yalnz altrlmas gerektiinde iyerinde bulunan dier alanlarla kolayca iletiim salayabilmeleri iin gerekli nlemler alnmaldr. alann uygun tbbi ve dier destekleri alabilmesi iin gerekli dzenlemeler yaplmal, acil yardm prosedrlerinde bu durum gz nne alnmaldr. stresi ile ilgili olarak; gebe, yeni doum yapm ve emziren alan iyi, alma koullar, alma saatleri, mterilerle ve nc kiilerle ilikiler, i yk, iini kaybetme korkusu gibi stres faktrlerinden koruyucu nlemler alnmaldr. Dk veya l doum yapm veya doumdan sonra bebeini kaybetmi iiyi stresten korumak iin zel itina gsterilmelidir. Gebe alann, ayakta almas gereken ilerde, mmkn olan durumlarda oturmas salanmal, srekli oturarak veya ayakta almas engellenmelidir. almann byle dzenlenmesinin mmkn olmad durumlarda dinlenme aralar artrlmal, ayrca hamileliin geliimine gre gerekli nlemler alnmaldr. 186

Dinlenme ve dier iyiletirici olanaklarn salanmas ile ilgili olarak; gebe alann sigarasz ve dumansz bir ortamda gerekli aralklarla oturarak veya rahata uzanacak ekilde fiziksel ve zihinsel olarak dinlenmesini salayacak koullar salanmaldr. Gebe, yeni doum yapm ve emziren alann sk tuvalete gitme gereksinimi gz nne alnarak uzun sreli almalar ve ekip almalar bu gereksinime uygun olarak dzenlenmeli, ayrca enfeksiyon ve dier hastalklara kar gerekli hijyen koullar salanmaldr. Gebe ve yeni doum yapm alann, kiisel gereksinimleri gz nne alnarak, beslenme molasnn, temiz ime suyu salanmasnn ve dier tm ihtiyalarnn kendileriyle de grlerek karlanmas salanmaldr.

Gebe, yeni doum yapm ve emziren alann gvenlik ve sal iin tehlikeli saylan kimyasal, fiziksel ve biyolojik etkenlerin ve sanayi proseslerinin alann zerindeki etkilerinin deerlendirilmesi sonucu, bunlar iin alnacak genel nlemlerle birlikte aada belirtilen durumlarla ilgili riskler ve alnacak zel nlemler belirtilmitir; a) Fiziksel etkenlerden; 1)ok ve titreim ile ilgili olarak; gebe alann, ani darbelere, sarsntya, uzun sreli titreime maruz kalaca ilerde ve i makinelerinde, delicilerde altrlmalar yasaklanmtr. Vcudun alt ksmn, zellikle karn blgesini etkileyen dk frekansl uzun sreli titreim ve srekli sarsntdan etkilenmesine kar gerekli nlemler alnmaldr. 2) Grlt ile ilgili olarak; gebe alann alt yerdeki grlt dzeyinin, en dk maruziyet etkin deeri olan 80 dB(A) y gememesi salanmaldr. Eer grlt dzeyi drlemiyorsa alann yeri deitirilmelidir. KKDlerle de olsa limitleri aan grltl ortamda gebe alanlarn altrlmalar yasaklanmtr. 3)yonize radyasyon ile ilgili olarak; gebe ii iyonize radyasyon kaynaklarnn bulunduu yerlerde altrlmaz, bu gibi yerlere girmemeleri iin salk ve gvenlik iaretleri ynetmeliine uygun uyar levhalar konulmaldr. Emziren ii de radyasyonla kirlenmi olan yerlerde ve ilerde altrlmamaldr. 4)Gebe, yeni doum yapm ve emziren alann iyonize olmayan radyasyon kaynaklarndan etkilenmesine kar gerekli nlemler alnmaldr. 5) Gebe, yeni doum yapm ve emziren alann yapt iin nitelii gz nnde bulundurularak alt yerlerin scaklnn ve basncnn salk riski yaratmayacak dzeyde olmas salanmaldr. b) Biyolojik etkenler ile ilgili olarak; gebe, yeni doum yapm ve emziren alann, 10.6.2004 tarihli ve 25488 sayl Resm Gazetede yaymlanan Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin nlenmesi Hakknda Ynetmelikte tanmlanan grup 2, grup 3 ve grup 4 biyolojik etkenlerin risk oluturduu yerlerde ve ilerde altrlmalar yasaklanmtr. Ancak alann bakl varsa durum deerlendirilmesi yaplarak almasna izin verilebilir. c) Kimyasal etkenler ile ilgili olarak; kanserojen, mutajen, ok toksik, toksik, zararl, alerjik, reme iin toksik ve emzirilen ocua zararl olabilen kimyasallarn retildii, ilendii, kullanld ilerde gebe, yeni doum yapm ve emziren alann altrlmas esas olarak yasaktr. Ancak, alann altrlmasnda zorunluluk varsa ve teknik olarak bu maddeler daha az zararl olanlarla deitirilemiyorsa, gebe ii, mutajen ve reme iin toksik maddelerle, emziren ve yeni doum yapm ii, emzirilen ocua zararl olabilen kimyasallarn dndaki maddelerle, ancak her trl nlem alnarak ve salk durumlar ile maruziyet dzeyleri srekli kontrol altnda tutularak altrlabilir. d) alma koullar ile ilgili olarak; 1) Gebe ve yeni doum yapm alann kendilerinin ve bebeklerinin saln olumsuz etkileyecek ekilde elle ykleme ve arasz tama ilerinde altrlmalar yasaktr. Bu tr ilerde RD gzden geirilmeli, gerektiinde i deiiklii salanmaldr. 187

Gebelik sresi boyunca hibir surette elle tama ii yaptrlmaz. 2) Kiisel koruyucular gebe, yeni doum yapm ve emziren iiyi tam koruyacak ekilde vcuduna uygun olmal, bu kiilerin hareketlerine engel olmamal ve vcut lleri deitike yenileri salanmaldr. Uygun koruyucu salanamad durumlarda ii bu ilerde altrlamaz. Ayrca, gebe, yeni doum yapm ve emziren ii gnde yedi buuk saatten fazla altrlamaz48.

XI.2.alma Yaamnda ocuk ve Gen alanlar (rak ve Kalfalar)

ocuklarn fiziksel gelimeleri tamamlanmamtr, Mental gelimeleri tamamlanmamtr, Risk kavram ve risk bilinci tam olarak gelimemitir. yerindeki dzenekler ve dzenlemeler ocuklara gre deildir. ocuklar deneyimsizdir. ocuklar merakldr. ocuklar oyun oynama isteindedir. Baz evre faktrleri ocuklar daha fazla etkiler. ocuklarn eitim gereksinmesi vardr. ocuun emei ucuzdur. Toplam maruziyet sreleri kk yata almaya baladklarndan, zellikle kronik etkisi olan ortam faktrleri bakmndan ocuk iileri daha riskli hale getirmektedir. ( Sal ve GvenliiNazmi Bilir; Ali Naci Yldz 2004)

alan ocuk, gen alan kavramlar farkl sosyal yaplara sahip toplumlarda farkl anlamlar tamaktadr. Bu kavram ve tanmlar bir lkeden dierine, gelimi bir lkeden gelimekte olan bir lkeye, lke iinde krsal alandan kentsel alana farkllklar gstermektedir. Kanunu alma yan 15 olarak belirlemitir. Onbe yan doldurmam ocuklarn altrlmas yasaktr. Ancak, ondrt yan doldurmu ve ilkretimi tamamlam olan ocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelimelerine ve eitime devam edenlerin okullarna devamna engel olmayacak hafif ilerde altrlabilirler. Trkiyenin de imzalad Birlemi Milletler in ocuk Haklarna Dair Szlemesinin1. maddesine gre, 18 yana kadar her insan ocuktur. Medeni hukuktaki rt ya dikkate alndnda, 18 yan doldurmam olan herkes kk olarak adlandrlmaktadr. ILO, 15-24 ya grubundaki kimseleri gen alan kabul etmekte, 146 sayl tavsiye kararyla da taban yann yukarya ekilmesini benimsemektedir. ILOnun ocuk alan tanmnda benimsedii ya snr ise 15tir. ILO, Trkiyenin de onaylad 138 sayl stihdama Kabulde Asgari Ya Szlemesi ile alma ya snrn 15 olarak kabul etmitir. Buna gre, 15 yan altnda, hayatn kazanmak, aile btesine katkda bulunmak amacyla alma hayatna atlan ocuklara alan ocuk ya da ocuk ii denilmektedir. te yandan, ILOnun 87. Genel Konferansnda kabul edilen 182 sayl En Kt Biimlerdeki ocuk iliinin Yasaklanmas ve Ortadan Kaldrlmasna likin Acil Eylem Szlemesinde ocuk terimi ile 18 yan altndaki herkes ifade edilmektedir. yeri hekimi alann yana uygun ite almasn salamaldr.

188

XI.3.alma Yaamnda Engelliler (Sakat iler)

Engellilik (hatal bir sylemle zrl olma); doutan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini eitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaama uyum salama ve gnlk gereksinimlerini karlama glkleri olan, korunma, bakm, rehabilitasyon, danmanlk ve destek hizmetlerine ihtiya duyan kiidir. 2002 Trkiye zrller Aratrmas'na gre nfusumuzun %12.29'u zrldr. zrllere salanan hak ve hizmetlerden yararlanabilmek iin zrllk durumunun ve zr orannn belirtildii salk kurulu raporu alnmas gerekmektedir. Zihinsel zrl: eitli derecelerde zihinsel yetersizlii olan kiidir. Zek gerilii olanlar (mental retardasyon), Down Sendromu, Fenilketonri (zek geriliine yol amsa) bu gruba girer. itme zrl: Tek veya iki kulanda tam veya ksmi iitme kayb olan kiidir. itme cihaz kullananlar da bu gruba girmektedir. Grme zrl: Tek veya iki gznde tam veya ksmi grme kayb veya bozukluu olan kiidir. Grme kayb ile birlikte gz protezi kullananlar, renk krl, gece krl (tavuk karas) olanlar da bu gruba girmektedir. Ortopedik zrl: Kas ve iskelet sisteminde yetersizlik, eksiklik ve fonksiyon kayb olan kiidir. Kol, ayak, bacak, parmak ve omurgalarnda ksalk, eksiklik, fazlalk, yokluk, hareket kstll, ekil bozukluu, kas gszl, kemik hastal olanlar, felliler, serebral palsi, spastikler ve spina bifida olanlar bu gruba girmektedir. Dil ve Konuma zrl: Herhangi bir nedenle konuamayan veya konumann hznda, akclnda, ifadesinde bozukluk olan ve ses bozukluu olan kiidir. ittii halde konuamayanlar, grtla alnanlar, konumak iin alet kullananlar, kekemeler, afazi, dil-dudak-damak-ene yapsnda bozukluk olanlar bu gruba girmektedir. Ruhsal ve Duygusal Hastal Olan: Duygu, dnce ve davranlardaki normalden farkl rntler nedeni ile gnlk yaam aktivitelerine tamamlamada, kiiler aras ilikilerini devam ettirmede glk yaayan kiidir. Depresyon izofreni gibi hastalklar bu gruba girmektedir. Sreen (Kronik) Hastalk: Kiinin alma kapasitesi ve fonksiyonlarnn engellenmesine neden olan, srekli bakm ve tedavi gerektiren hastalklardr (kan hastalklar, kalp-damar hastalklar, solunum sistemi hastalklar, sindirim sistemi hastalklar, idrar yollar ve reme yollar hastalklar, cilt ve deri hastalklar, kanserler, endokrin ve metabolik hastalklar, sinir sistemi hastalklar, HIV). Ayrca Dikkat Eksiklii ve Hiperaktivite Bozukluu da bu grupta ele alnmaktadr: ocukta 7 yandan nce balayan, en az iki ortamda (ev, okul) 6 ay sreyle yana ve geliim seviyesine uygun olmayan dikkat eksiklii, ar hareketlilik, hiperaktivite ve drtsellik belirtileriyle grlen bozukluktur. zrller, bir taraftan alma dnyasndan uzak tutulurlarken, gnmzde bu anlayn aksine zrllerin bamsz yaamalar ve topluma katlmlar ve toplumla btnlemeleri amalanmaktadr. kinci dnya savandan sonra milyonlarca zrl i hayatnda kendilerine yer bulmakta zorlannca, pek ok lkede iyerlerinin belirli oranda zrl altrmalaryla ilgili yasal zorunluluklar getirilmitir (Barnes & Mercer, 2008). zrllerin toplumla btnlemelerini arttrmak, ayrmcl azaltmak amacyla pek ok yasa karlmasna ramen zrllerin istihdamlaryla ilgili nemli deimeler olmamtr. bulamayan, altklar halde cret denmeyen zrl oran, lkelere gre deise de dikkati ekecek kadar yksektir. Trkiye zrller Aratrmasna gre(2002) Trkiyede zrllerin i gcne katlm oran %21.71dir. zrl erkekler %32.22 orannda i gcne katlrlarken, zrl kadnlarda bu oran ok daha dktr 189

(%6.71). gcne dhil olmayan zrllerin oran %78.29dur. Bu oran erkeklerde ve kadnlarda srasyla %67.78ve %93.29dur (Trkiye zrller Aratrmas,2002). Bu oranlar zrllerin ok byk lde retim d brakldklarnn ve bakalarna baml yaamaya mahkm edildiklerinin bir gstergesidir. Dk ie yerletirme oranlar, zrllerin toplumda karlatklar en nemli ayrmclklardan biridir. Bir ite alma zrlye hem maddi kaynaklar salamas hem de onlarn toplumla btnlemeleri asndan nemlidir. zrller arasnda isizlik orannn yksek olmas yoksulluu da arttrmaktadr. Bir aznlk olarak grlen zrllere (Hahn, 1999) i yerlerinde ayrmcln nerede, ne zaman ve nasl olduunu saptamak zordur. Ayrmclk, ilk ie alma aamasnda, maa artlarnda, promosyon verme aamasnda ya da i deitirme srasnda olabilmektedir. Ayrca, zrllere beklenenden daha dk cret nerilmektedir. Dk cret, ilerideki cretlerin de dk olmasna yol amaktadr. Dk cret verilmesinin, zrllerde i iin aranan nemli bir zelliin olmamasndan m (rn., eitim, belirli bir beceri) yoksa ayrmclktan m kaynaklandn belirlemek zordur. Ayrca, iveren nyargl olmasa bile i yerinde ayrmclk olabilmektedir (OHara, 2004). Kadn zrller ise iki kat daha fazla ayrmcla uramaktadrlar. Hem kadn olduklar iin hem de zrl olduklar iin insanlarn nyarglar daha fazladr. Pek ok alma kadnlarn i yerlerinde daha ok ayrmcla maruz kaldklarn; daha az istihdam edildiklerini; engelli olmayanlardan daha dk cret aldklarn; daha doyurucu ilere daha az gei yaptklarn; zrl kadnlarn isizlik oranlarnn yksek olduunu, kadnlarn aktif olarak i aramalarna ramen istihdam sorunu yaadklarn gstermektedir.

XI. 4. alma Yaamnda Yallar (Yal alanlar)

nsan hayatnn 65 yatan sonraki dnemi yallk dnemi olarak adlandrlr. Ancak alma yaamnda yal alan denildiinde 50 ya, hatta son dnemlerde kan yaynlarda 45 ya ve zerindeki alanlar anlalmaktadr. Bu dnemde bedensel fonksiyonlar da yalanmayla birlikte yavalamaktadr. Gzlerde uyum yeteneinin azalmas ile yakn grememe, vcut direncinin azalmas, abuk yorulma, tat duyusunun bozulmas, s deiimlerine duyarllk gibi belirtiler ortaya kar. Hcre saylar azald gibi hcre fonksiyonlar ve ierikleri de deiir. Bu nedenle kaslar zayflar, eklemlerde kirelenmeler balar. Bu yapsal kle birlikte yenilenme ilemi de yavalar ve durur. Yallkta dolam bozukluu, kalp hastalklar, feller, yksek tansiyon, eklem bozukluklar, diyabet gibi hastalklar sk grlr. Yal erikinlerdeki uyku bozukluklar da yaygndr. Bunun nedenleri kafeini fazla almak veya gece ge saatte egzersiz yapmak olabildii gibi hastanede yatmak, stres veya baz kronik hastalklar da olabilir. Yine bu kronik hastalklar nedeniyle kullanlan ilalar da uykuyu bozabilmektedir. Depresyon bu ya gurubunda sktr, depresyon uyku yapsn bozmaktadr. Sevilen kiilerin kayb da insomniye (uykusuzluk) ve gndz ar uyku haline yol amaktadr. Yall geciktirmede dengeli beslenme, hareketli yaam ve stresle ba edebilme yeteneinin ok byk bir nemi vardr. Ailede tansiyon ykseklii, eker hastal, kalp-damar hastalklar olan bireylerde ok erken yalarda korunma nlemleri alnmal ve buna tm yaam boyunca uyulmaldr. Yalanmayla birlikte diyete devam edilmelidir. Kemikleri ve kas gcn korumak iin haftann 4-5 gn 20 dakika ile 1 saat arasnda egzersizler yaplmaldr. Yrme, yzme, zellikle hanmlar iin merdiven inip kma, ip atlamay da iine alan bir egzersiz program rahatlkla uygulanlabilir. Yalanmada serbest radikallerin de rol vardr. Artan serbest radikaller hcre zar ve hcre iinde ciddi bozukluklara yol aar. Alzheimer, kalp damar hastalklar, artroz gibi yallkta sk grlen rahatszlklarn altnda bu serbest radikallerin ar olumas yatmaktadr. Antioksidan maddeler serbest radikallerin zararl etkilerini nler. Bunlarn arasnda E vitamini ok nemlidir. E vitamini C vitamini ile 190

birlikte alnmaldr. inko ve selenyum da antioksidan olarak ok nemlidir. Bu vitamin ve mineralleri ieren gdalarn dzenli alnmas yarar salayacaktr. Yal bir birey olarak, yllarn kiiye kazandrd bilgi ve tecrbelerin yansra bugnn yaamn destekleyici geleneklerin de ocuklara ve torunlara aktarlmas, onlarn yaamn zenginletirecek, yal kiinin de aktif ve bir anlamda retken bir yaam srdrmesini salayacaktr. Yallk ve Hastalklar Yallkta ortaya kan bedeni deiiklikler kiinin faal hayatnda kstlamalar yapar. Bunlar sosyal artlardaki hzl deiikliklere ayak uyduramadndan toplum iindeki yerleri sarsntya urar. Bu da yaly olduka etkiler. nk senelerdir sregelen yetenekler silinmi, faaliyetler kaybolmu ve toplumda bilinmeyen, tannmayan kii haline doru gidi balamtr. Yallkta dejeneratif hastalklar (kalp-damar, romatizma, eker gibi ldrmeyen ama tbbn iyiletiremedii ve ancak belirtilerini hafifletebildii) ortaya kar. Demografik yallk 65 ya ve zeridir (emeklilik). alma hayatnda ise yallk 45 50 ya olarak kabul edilmektedir. Yallkta sorunlar: Fizyolojik deiiklikler Grme, iitme, hareket, mental fonksiyonlarda azalma., ... Patolojik durumlar Kronik-dejeneratif hastalklar; HT, Kalp hastalklar, KOAH, ... Yal --- deneyimli (olumlu) --- ar gven (yksek kaza riski) Emeklilik dnemi, birka yl farkllk olmakla birlikte hem kadn hem erkek iin ya dnm ne rastlar. Cinsiyete ilikin bir takm hormonal deiimlerin, performans kayplarnn ve bedensel yaknmalarn youn olarak hissedildii bu dnemler (kadnlarda menopoz, erkeklerde andropoz a olarak adlandrlr) emeklilik psikolojisiyle birletiinde en hafif haliyle depresyona neden olabilir.

XI. 5. alma Yaamnda Kronik Hastal Olanlar

HT, KAH, kronik akcier hastal, kronik bbrek yetmezlii, kronik karacier hastal, diyabet vb. kronik hastal olanlar da dier hassas gruplar gibi alma yaamnda zel olarak gzetilmesi gereken gruplardandr. Kronik hastal olanlarn GMsinde salk durumlarna uygun bir ie yerletirilmesi ve bunun srdrlmesi nemlidir. Yapacaklar iin varolan kronik hastalklarn azdrabilecei gz nne alnmaldr. Aday olduklar iin salklarn olumsuz etkileme olasl dnda baka bir ayrmcla gz yumulmamaldr. Kronik hastal olanlarn salk durumlar daha sk kontrol edilmeli, hastalklar ile ilgili zel eitimler planlanmaldr. yeri hekimlii eitimlerinden birinde, deneyimli bir iyeri hekiminin grev yapt byk bir fabrika ziyaretinde diyabetlilere diyabetik ayak konusunda verilen eitim iyeri hekimi adaylarna rnek olmutur. zellikle iyerinde sal gelitirme ile ilgili yaplacak almalara kronik hastal olan alanlarn katlmasna zen gsterilmelidir. Pek ok kronik hastalkta (HT, KAH, Diyabet, Kanser vb.) sigara, obezite, hareketsiz yaam var olan hastaln prognozunu olumsuz etkilemektedir. Sigarasz iyeri almalarnda, iyeri fizik egzersizlerinde, beslenmeyle ilgili eitim ve dier etkinliklerde kronik hastal olanlarn da yer almas salanmaldr.

191

XI. 6. alma Yaamnda Gezici, Geici, Ger ve Gmen iler

Ger ii denildiinde para kazanmak ve bir i yapmak iin yaad yerden ayrlarak, iin yapld yerde geici olarak gelerek hayatn kazanmaya alan ifade edilmektedir. Gmen ii lke snrlarnn dnda bir baka lkeye gen alanlar tanmlamak iin kullanlmaktadr. lkemize gelen yabanclarn ald alma izin says, lkemizde bulunan toplam kaak gmen ii saysyla karlatrldnda, ok kk bir oran oluturmaktadr. Dolaysyla kaak g olgusu kayt d ekonomiden beslenmektedir. ki byk ekonomik krize ramen Trk ekonomisindeki yksek byme oran ve Trkiyenin corafi konumu, zellikle tekstil, inaat, gda, elence ve yasad olmakla birlikte fuhu sektrnde alan kaak gmen saysnn giderek artmasna yol amtr. Sonu olarak Trkiye, gnmzde g alan bir lke konumuna gelmitir (Pehlivanolu, 2009). Corafi konumu nedeni ile nemli lde yasad ge maruz kalan Trkiyede (International Organization for Migration, 2008), Dileri Bakanlnn verilerine gre 1995-2007 yllarnda yakalanan yasad gmen says 700.000i gemitir (Trkiyenin Yasad Gle Mcadelesi, 2009). ilikilerinin deimesi, atipik istihdam biimlerinin ortaya kmas, eit ilem borcuna aykr uygulamalar, alma saatlerinin uzunluu ve alma yaam temposundan kaynaklanan stres, gmen alanlarn SGni etkilemektedir (Health&Safety Executive, 2006). Nitekim gmen alanlarn genellikle 3-D olarak ksaltlan ve yerli igcnn yerine getirmekten kand ilerde alt ifade edilmektedir. yle ki, sz konusu iler, pis (Dirty), tehlikeli (Dangerous) ve nitelik gerektirmeyen (Demeaning) iler olarak adlandrlmaktadr. Ayrca yerli iilere gre alma koullar ar olan gmen iiler, ayrca baz zel salk risklerine de maruz kalabilmektedir. Gmen alanlarn maruz kald salk riskleri de grupta toplanmaktadr. Bunlar kendi lkelerinde maruz kaldklar (rnein parazit hastal vb.) salk sorunlar, g edilen lkeye zg olan ancak gmen alanlarn bakl olmad hastalklar ve yeni bir ortama alma srecine zg fiziksel ve psikolojik koullardan kaynaklanan hastalklar ve rahatszlklardr (ILO, 1999:197). Yukarda sralanan etkenler dikkate alndnda gmen alanlarn, SG alannda eitli sorunlarla kar karya olduklar grlmektedir. rnein Almanyada gmen iiler nemli lde yksek salk riskleri ieren ilerde altrlmaktadr. Nitekim gmen iiler ounlukla iyerinden kaynaklanan stresin youn olduu ve mavi yakal olarak adlandrlan ilerde (blue collor jobs) almaktadrlar. Ayrca gmen alanlarn, klasik i stresinden daha ok etkilendikleri tespit edilmitir. Bu iiler, ar ykleri kaldrmakta veya tamakta, soua, scaa, neme ve kire dier iilere gre daha fazla maruz kalmaktadrlar. Dahas yaplan aratrmalarda gmen iilerde i kazas orannn Alman iilere gre 2/3 orannda daha yksek olduu belirlenmitir (Health&Safety Executive, 2006). Hollandada yaplan bir aratrma sonucunda gmen alanlarn radyoaktif ya da dier tehlikeli maddelere maruz kaldklar, ar scaklk ve grlt altnda gerekli izolasyon yaplmadan altklar grlmtr. Bu sebeplerdir ki gmen iiler, alma koullar iinde en olumsuz alan, SG' nin oluturduunu belirtmilerdir. altklar ilerin kendi vasflarnn altnda kaldn, alma ortamnda yksek derecede baskya maruz kaldklarn ve yaplan iin monoton bir yapya sahip olduunu bildirmilerdir (European Agency For Safety and Health At Work, 2009). Bundan baka gmen iiler, yerli iilerle karlatrldklarnda fazla alma, akam ve gece almalar, hafta tatillerinde alma ve vardiyal alma ile daha fazla muhatap olduklarn da ifade etmilerdir. Yaplan aratrmada ayrca gmen alanlarn, ounlukla iverenleri, meslektalar veya mterileri tarafndan uygulanan cinsel tacize ve fiziksel iddete urad tespit edilmitir (Ambrosini ve Barone, 2007). ABDde yaplan bir aratrmaya gre Meksikal gmen alanlarn lm orannn ayn ii yapsalar dahi yerli iilere gre daha fazla olduu, hatta baz eyaletlerde bu orann drt katna kadar kt belirlenmitir (HSE, 2006).

192

lke snrlar iinde de zellikle fndk, pamuk vb. tarm ilerinde ger iiler almaktadr. Gerlerin sorunlar da gmen alanlarn sorunlarna ok benzemektedir. Varolan tm alanlarn sorunlarna ek olarak; dil, barnma, dk cret, i gvencesinin olmamas, sigortasz altrlma, tehlikeli ve kirli ilerde altrlma, uzun sre alma, istismar gibi sorunlar bu alanlarn ek sorunlardr.

XI. 7. Alt veren ileri (Taeron alanlar)

Bir iverenden, iyerinde yrtt mal veya hizmet retimine ilikin yardmc ilerinde veya asl iin bir blmnde iletmenin ve iin gerei ile teknolojik nedenlerle uzmanlk gerektiren ilerde i alan ve bu i iin grevlendirdii alanlarn sadece bu iyerinde ald ite altran dier iveren ile i ald iveren arasnda kurulan ilikiye asl iveren-alt iveren ilikisi denir. Bu ilikide asl iveren, alt iverenin alanlarn kar o iyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, i szlemesinden veya alt iverenin taraf olduu toplu i szlemesinden doan ykmllklerinden alt iveren ile birlikte sorumludur52. lk kez 1936 tarihli 3008 sayl Kanunu ile hukukumuza girmitir. Taeron alanlar; Bir yldan uzun olmayan szlemeler ile her an iten karlma korkusu tamaktadr. verenin verdii her ii yapmakta, i tanm akln kaybetmektedir. tanm ak olmamas nedeniyle sendikal rgtlenme, toplu szleme ve grev hakk verilmemektedir. Her yl yenilenen szleme ile girdi kt yaplarak kdem tazminat ve izin/rapor haklar verilmemektedir. Szlemedeki yllk maatan yol paras karlarak maalar drlmektedir. Maalar denmesi gereken srede denmemektedir. Maalar drlmekle kalmayp dner sermaye ve bankalarn verdii promosyonlar gibi ek cretler verilmemektedir. SG hizmetlerinden ve i yeri eitimlerinden yararlandrlmayp i kazalar ve meslek hastalklarna neden olunmaktadr. Sigortasz altrlarak alann salk hakk alnmaktadr. Ayn i yerinde kadrolu ii-taeron ii ayrm meydana getirilerek iyerindeki i bar bozulmaktadr. Tm bu etmenler taeron iide ve alann sosyal ortamnda psikososyal sorunlara neden olmaktadr. Asgari cretin zerinde maa alan snrl sayda alann da sigorta primleri asgari cret zerinden yatrlmakta ve SGK zarara uratlmaktadr. Neredeyse tm i kollarna yaylm olan kuralsz taeronlama sona erdirilmeli, Taeron sistemine; amacna uygun ekilde sadece uzmanlk gerektiren devam arz etmeyen ksa sreli ve kstl saydaki i kolunda, Sendikal rgtlenme, SG haklar verilerek devam edilmesi gerekmektedir.

52

4857 Sayl Kanunu, R.G: 10 Haziran 2003/ 25134.

193

194

XII. yerinde Sal Gelitirme almalar

Son 50-60 yl iinde ortalama insan mr 20 yl kadar uzamtr. WHO yaama yllar katn (add years to life) sloganyla insan mrn uzatmaya ynelik abalar desteklemitir. 1990 l yllarn sonunda hastalksz olarak uzun yllar yaam ve yaam kalitesinin artrlmas hedeflenmi , yllara yaam katn (add life to years) slogan ile son 25 yldr WHO saln gelitirilmesine ynelik konular gndeme getirmitir. Salk; bedensel, ruhsal ve sosyal ynden tam iyilik hali olarak tanmlanmaktayken; Sal gelitirme; insanlarn kendi salklarn belirleyen faktrleri kontrol etmeleri ve bu yolla kendi salklarn gelitirmeleri ni ifade etmektedir. ABD de yaplan bir almada; Sigara ienler iin yaplan salk harcamalarnn, sigara imeyenlerdeki harcamalardan % 10-18 daha fazla olduu, Egzersiz yapmayanlar iin yaplan salk harcamalarnn, dzenli olarak egzersiz yapanlarn salk harcamalarndan % 14, Normal vcut arlnn %30 zerinde olan kiiler iin yaplan salk harcamalarnn da normal arlkta olanlardan % 11 daha fazla olduu saptanmtr (Bilir, N., Yldz, A.N., 2004). yerinde sal gelitirme Program: Programn amac net olarak belirlenmi olmal, Bu amalar iiler ve iveren tarafndan benimsenmi olmal, Katlmclarn istek ve gereksinimleri renilmeli, Programn srdrlmesi iin uygun yer ve zaman ayarlanm olmal, Programn finans salanm olmal, Programa iverenin katlm salanmal, almalarla ilgili dzenli kayt tutulmal, Programa katlanlardan geri bildirim alnmal, Kiisel bilgilerin gizlilii salanmal, Programn sonular deerlendirilmeli ve katlmclara bilgi verilmelidir.

XII. 1. Sigarasz yerleri Trkiye, sigara kullanan kii says bakmndan dnyada 7. srada yer almaktadr. Trkiye de erkeklerin % 50,6s, kadnlarn % 16,6s, genelde ise 18 ya st her 3 kiiden biri (% 33,4) sigara kullanmaktadr. Sigaray bir kez deneyen 4 kiinin 3 tanesi sigara bamls haline gelmektedir. Sigarann lkemiz insanlarna getirdii mali yk ylda yaklak 25 milyar TLdir. Sadece bu rakamlar bile sigaradan uzak durulmas iin yeterlidir. Herkes sigaray brakmaldr ama alanlar zellikle brakmaldr.

195

Meslek ile Sigara iminin Hastaln Ortaya kndaki Etkileimi53

Meslek Etkilenim Hastalk Sigara-Meslek Etkileimi (Hastaln Oluumunda Tek Tek Etkilerinin Birlikte Durumu) arpm Toplam Toplam ya da arpm Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam ya da arpm Toplam Toplam Muhtemelen arpm Toplam Toplam ya da arpm Toplam

Asbest iileri Alminyum dkm iileri imento iileri Klor retimi Kmr madencileri Bakr izabe iileri Tahl iileri-iftilerdeirmenciler Ta oca, kaya kesiciler, dkmhane iileri Tekstil iileri Uranyum madencileri Kaynak

Asbest Polinkleer hidrokarbonlar imento tozu Klor Kmr Tozu Slfr dioksit Arsenik Tahl tozu Silika tozu Pamuk, keten, kenevir tozu Alfa radyasyon rritan gazlar, metal duman, tozlar

Akcier kanseri Kronik akcier (restriktif, obstrktif) Mesane kanseri

hastal

Kronik bronit, obstrktif akcier hastal Kronik Obstrktif Akcier Hastal (KOAH) KOAH KOAH Akcier kanseri Kronik bronit, obstrktif akcier hastal Obstrktif akcier hastal Akut havayolu (Bisinozis) Kronik bronit Akcier kanseri Kronik bronit, akcier hastal tkankl

obstrktif

yerleri organize topluluklar olduu iin, salk eitimi almalar bakmndan ok uygun ortamlardr. veren ile birlikte yaplacak uygun programlarla alanlara eitli konularda eitim verilebilir. Hem lkemizde hem de dier lkelerde bu tr eitim almalarnn ok iyi rnekleri bilinmektedir. rnein Ankarada 600 dolaynda erkek alann olduu bir iyerinde sigara konusunda yaplan eitim almasnda ok baarl sonu elde edilmitir. alanlar arasnda sigara imekte olan 330 kiinin 150 kadar bu almalar sonucunda sigaray brakmay baarmlardr. Benzeri yaklamlarla salkl beslenme, fizik aktivite ve egzersiz konularnda da eitici almalar yaplmas mmkndr. Bylelikle alanlarn salklarn koruma bakmndan iyeri risklerine ynelik almalarn yan sra salkl yaamn genel kurallarna da yer verilmi olur (Bilir, N.; 2005). lkemizde ttn rnleri; a) Kamu hizmet binalarnn kapal alanlarnda, b) Koridorlar dhil olmak zere her trl eitim, salk, retim, ticaret, sosyal, kltrel, spor, elence ve benzeri amal zel hukuk kiilerine ait olan ve birden ok kiinin girebilecei (ikamete mahsus konutlar hari) binalarn kapal alanlarnda, c) Taksi hizmeti verenler dhil olmak zere karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu toplu tama aralarnda, ) Okul ncesi eitim kurumlarnn, dershaneler, zel eitim ve retim kurumlar dhil olmak zere ilk ve orta renim kurumlarnn, kltr ve sosyal hizmet binalarnn kapal ve ak alanlarnda,

53

Benowitz, N.L.; Hua, F.2007 Smoking & Occupational Health Current Occupational & Environmental Medicine 4. Ed. Edited by Joeph LaDou. ALANGE medical book. Mc Graw Hill Medical California.

196

d) zel hukuk kiilerine ait olan lokantalar ile kahvehane, kafeterya, birahane gibi elence hizmeti verilen iletmelerde, tketilemez54. yerleri de bu yasan iindedir. Sigarasz iyeri iin en nemli adm iveren, iveren vekili, iyeri hekimi, i gvenlii uzman, sendikaclar, salk iileri vb. lider konumundaki kiilerin bu ekipte yer almalar ve hep birlikte davranmalardr. yerinde hi kimsenin sigara imesine gz yumulmamaldr. Bu konuda yasal ykmllkler yerine getirilmelidir. Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrlnn hazrlad Dumansz Hava Sahas Uygulama Rehberi ne www.havanikoru.org.tr adresinden ulalabilir ve iyerindeki sigara ile ilgili sorunlarn zmnde yol gsterici olacaktr. XII. 2. Obezite ile Mcadele ve Salkl Yaam in Spor Gnmzde teknolojinin hzl ilerlemesiyle ortaya kan yeniliklere bal olarak ve insanlar gn getike deien bir yaam tarz srdrmektedir. Gnlk yaamda pek ok i makinelerle yaplmakta, ok ksa mesafelere bile arabayla gidilmekte ve insanlar daha az hareket etmektedir. Gelien teknoloji ayn zamanda insanlarn beslenme alkanlklarn da olumsuz ynde etkilemektedir. Beslenme tarzndaki deiiklikler ve fiziksel hareket azl gibi bir takm olumsuz koullar bir araya geldiinde obezite (imanlk) riski artmaktadr. Yaplan aratrmalar dnyada olduu gibi lkemizde de fazla kilolu olma ve obezite sklnn giderek arttn ve obezitenin zellikle ocuklarmz ve genlerimizi etkisi altna almaya baladn gstermektedir. Obezite ile mcadele gerekte pek ok hastalkla mcadele demektir. Obezite, kalp-damar hastalklar, yksek tansiyon, eker hastal, baz kanser trleri, solunum sistemi hastalklar, kas-iskelet sistemi hastalklar gibi pek ok salk sorununun olumasna zemin hazrlamakta, hayat kalitesi ve sresini olumsuz ynde etkilemektedir. Bu nedenle obezite ile mcadele etmek lkemizin gelecei iin son derece nemlidir. Obezite kontrol almalar uzun soluklu almalar olup salk, eitim, ulam, pazarlama, iletiim, ehirleme, gda, spor gibi birok alan dorudan ilgilendiren geni kapsaml almalardr (Trkiye Obeziteyle Mcadele ve Kontrol Program 2010-2014). Obezitenin en nemli nedenlerinden olan yetersiz beslenme ve fiziksel aktivite yetersizlii, ABDde ttn kullanmna bal meydana gelen salk sorunlarndan sonra nlenebilir lmlerin ikinci en sk nedenidir. Uzun, salkl ve mutlu bir yaam beklentisi iindeki 21. yzyl insan iin, obezitenin nlenmesinde koruyucu salk hizmetleri yaklam ok byk bir nem tamaktadr. Koruyucu salk hizmetleri kapsamnda salk otoriteleri toplumun her kesimine ulamal, etkin ve yaygn eitim almalarnn hzla yaama geirilmesi konusunda bilinli ve istekli bir aba iinde olmaldr. Halk sal nlemleri iinde en bata obezitenin engellenmesi ve tedavisi yer almaldr. Trkiye Hastalk Yk almas sonularna gre yksek beden ktle indeksi (BK)'ne atfedilebilir hastalk yk ve lm saylarnn nedenlere gre dalm aada gsterilmitir.

54 4207 Sayl Ttn Mamullerinin Zararlarnn nlenmesine Dair Kanun, R.G: 26 Kasm 1996/22829 - De. 3 Ocak 2008 tarihli 5727 sayl Kanun.

197

Yksek Beden Kitle ndeksine Atfedilebilir Hastalk Yk ve lm Saylarnn Nedenlere Gre Dalm (*)
Neden Atfedilen lm Atfedilebilir YLL Atfedilebilir YLD Atfedilebilir DALY Toplam DALY indeki Atfedilebilir DALY Oran 3.2 0.6 1.4 1.4 0.6 0.1 0.1 0.0

skemik kalp hastalklar Hipertansif kalp hastalklar skemik inme Diabetes Mellitus Osteoartritler Meme kanseri Kolon ve rektum kanserleri Korpus uteri kanseri

29.581 7.174 11.109 7.674 0 724 646 235

317.790 57.723 93.794 73.921 0 7.141 6.583 2.079

28.504 4.073 53.136 78.319 61.034 1.718 717 651

346.294 61.796 146.930 152.240 61.035 8.859 7.300 2.730

TOPLAM 57.143 559.032 228.151 787.183 7.3 * Kaynak: Trkiye Hastalk Yk almas 2004. (YLL: Kaybedilen yaam yl, YLD: Sakatlkla kaybedilen yaam yl, DALY: Sakatla bal kaybedilen yaam yl)

Grld gibi, obezitenin nlenmesi ile nlenebilecek lm saylar iskemik kalp hastalnda 29.581, iskemik inmede 11.109, diabetes mellitusda 7.674'dr. Toplamda ise 57.143 lm nlenebilmekte olup bu tm lmlerin %13.3'n oluturmaktadr. Obezitenin nlenmesi ile nlenebilecek DALY saylar iskemik kalp hastalnda 346.294, diabetes mellitusta 152.240, iskemik inmede 146.930 olarak hesaplanmtr. nlenebilecek DALY says toplam DALY' nin %7.3'n oluturmaktadr. Tm bu saylar dikkate alndnda, iyeri hekimlerinin alanlarn yaam tarzlarn olumlu ynde deitirmeye ynelik abalar iverenlerce desteklenmelidir. lkemizin nde gelen demir-elik fabrikalarndan birinde 2000li yllarn banda yaplan bir almada, alanlarn nemli bir blmnde saptanan kan kolesterol ykseklikleri, beslenmenin dzenlenmesi ve eitim almalaryla 2-3 yl iinde kontrol altna alnabilmitir. yerinde salk, kiisel hijyen, salkl ve dengeli beslenme, stresle baa kma yollar konusundaki eitimler sal gelitirmenin ilk admlar olabilir. Fizik hareketlilii artrc sportif faaliyetler ile obeziteyle mcadele almalar da kronik hastalklarn kontrolnde ve korunmada rol oynar. Ayrca alanlar arasndaki iletiimin ve dayanmann glenmesine, dolayl olarak da verimin artmasna katk salar. Dzenli olarak fizik aktivite yapanlarda hem egzersiz srasnda hem de egzersizden sonraki birka saat boyunca enerji kullanm artar (Bilir, N.; Yldz, A.N. 2004). yerlerinde dzenlenebilecek sportif faaliyetler, turnuvalar, iyerinde alabilecek egzersiz odalar yerinde ve yararl giriimler olarak deerlendirilmelidir.

198

XIII. yeri Hekimliinde Kayt Sistemi

yerinin: nvan : Adresi : Tel : Faks : e-posta : SGB Blge Sicil no: SSK sicil no : Faaliyet alan : Yer ald risk grubu : alan ii says : yeri hekiminin: Ad soyad Diploma no Sertifika no Uzmanlk alan alma sresi Adres Tel Faks e-posta : : : : : : : : : YER HEKM SZLEMES

alt dier iyerlerinin: Unvan : SGB Blge Sicil no: SSK sicil no : zel hkmler: Tarih:

veren mza

yeri Hekimi mza

e Giri Muayene Formu, Periyodik (Aralkl Kontrol) Muayene Formu, Ar ve Tehlikeli iler Muayene Formu, Gece Postalarnda alacak Kadn ilerin Muayene Formlar gerek ekil gerek ierik asndan birbirinin ayndr. Bu nedenle aada verilen form (ilgili ynetmeliklerin bir blmnn eklerinde verilmitir) bal deitirilerek kullanlabilmektedir. Burada verilen bilgiler etik sorunlara neden olmamak iin yalnz salk personelinin aabilecei ifreli bilgisayar ortamnda da saklanabilir. Ancak denetimlerde slak imzal formlar geerli olmaktadr. Ayrca hukuksal adan sorun yaamamak iin tm muayene formlarnda fotoraf yaptrlp, mhrlenmelidir. Yine ayn gerekeyle muayeneden sonra iyeri hekiminin imzasnn yanna alann muayene olduu tarihi el yazsyla yazarak imzasn atmas nerilmektedir. Bu formlarn Hasta Haklar Ynetmelii ve etik kurallar ve dzenlemelerde geen baz maddeler nedeniyle kilit altnda tutulmas zorunludur.

199

AIR VE TEHLKEL LERDE ALIACAKLARA AT E GR / PERYODK MUAYENE FORMU YERNN Sicil no Unvan Adresi Tel ve faks NN Ad ve soyad Cinsiyeti Eitim durumu Medeni durumu Ev Adresi Tel Meslei Yapt i alt blm Daha nce alt yerler 1. 2. 3. zgemii Kan grubu Konjenital/kronik hastalk Baklama - Tetanos - Hepatit - Dier Soy gemii Anne

Fotoraf

ocuk says

kolu

Yapt i

Giri-k tarihi

Baba

Karde

ocuk

TIBB ANAMNEZ 1. Son bir yl iinde aadaki yaknmalardan herhangi birini geirdiniz mi? - Balgaml ksrk - Nefes darl - Gs ars - arpnt - Srt ars - shal veya kabzlk - Eklemlerde ar - Dier (Belirtiniz) 2. Son bir yl iinde aadaki hastalklardan herhangi birini geirdiniz mi? - Kalp hastal - eker hastal - Bbrek rahatszl - Sarlk - Mide veya oniki parmak lseri - itme kayb - Grme bozukluu - Sinir sistemi hastal - Deri hastal

Hayr

Evet

Tarih

Hayr

Evet

Tarih

200

- Besin zehirlenmesi - Dier (Belirtiniz) 3. Son bir yl iinde hastanede yattnz m? 4. Son bir yl iinde nemli bir ameliyat geirdiniz mi? 5. Son bir yl iinde i kazas geirdiniz mi? 6. Son bir yl iinde Meslek Hastalklar Hastanesine gittiniz mi? 7. Son bir yl iinde Maluliyet aldnz m? 8. u anda herhangi bir tedavi gryor musunuz? 9. Sigara iiyor musunuz?

Hayr Hayr Hayr Hayr Hayr Hayr Hayr Brakm Evet Hayr Brakm Evet

Evet ise tan Evet ise nedir Evet ise nedir Evet ise tan Evet ise nedir ve oran Evet ise nedir .........ay/yl nce ..........yldr ..............yl nce ..........yldr .............ay/yl imi ..............adet/gn ..............yl imi ..............sklkla .......adet/gn imi

10. Alkol alyor musunuz?

..........sklkla imi

FZK MUAYENE SONULARI a) Duyu organlar - Gz - Kulak-Burun-Boaz - Deri b) Kardiyovaskler sistem muayenesi c) Solunum sistemi muayenesi d) Sindirim sistemi muayenesi e) rogenital sistem muayenesi f) Kas-iskelet sistemi muayenesi g) Nrolojik muayene ) Psikiyatrik muayene h) Dier -TA -Nb -Boy: Kilo: LABORATUVAR BULGULARI a) Biyolojik analizler - Kan - drar b) Radyolojik analizler c) Fizyolojik analizler - Odyometre - SFT d) Psikolojik testler e) Dier KANAAT VE SONU:

/ / BMI:

mm-Hg dk.

1- .iinde/iyerinde bedenen almaya elverilidir. 2- Raporda iaret edilen arzalar tedavi edilmek kouluyla elverilidir. MZA TARH: ........ / ......... / ..................

201

PERYODK MUAYENELER: (Bu ksma, meslek hastalklar da dikkate alnarak periyodik muayene sonular yazlacaktr. Periyodik muayenede yaplan tetkiklerin sonular rapor ekinde bulunacaktr.)

202

2./3. Basamak Salk Kuruluuna Sevk Formu:

Salk Bakanl - Sosyal Sigortalar Kurumu Salk Hizmetleri Protokol Ekinde verilen sevk formu aadadr. HASTA SEVK FORMU HASTA BLGLER ADI SOYADI TC KMLK NO KURUM SCL NO YAKINLIK DERECES KURUMU : BA-KUR SSK EMEKL SANDII YEL KART KENDS BAKMAKLA YKML EMEKL

SEVK EDLEN KURUM BLGLER ADI : PROTOKOL NO TARH : :

N TANI :

SEVK EDLEN HASTANE/BRAN Dr......... KAE - MZA Not : SSK l hastalar iin dzenlenen faturalar ilgili salk kuruluunun muhatab olan SSK Salk leri l Mdrlne gnderilecektir

Sevk zincirinin henz oturtulmam olmas nedeniyle yukardaki formun yaygn olarak kullanld sylenemez. Oysa birinci basamakta alan hekim, 2 ya da 3. basamaa ynlendirdii hastasyla ilgili bilgileri edinmek zorundadr. iye gittii hastanede neler yapld, hangi tehisin konulduu, hastaln prognozu hakknda bilgiler ok deerlidir. yeri hekimi alann dndnde iine devam edip edemeyecei, hangi ilerde alabilecei, hangi ortamlardan ne sre uzak durmas gerektii konularnda kendisine bilimsel destek aramaktadr. Bu destek st basamakta alan uzman hekim tarafndan salanmaldr. yeri hekimi, OSGB hekimi, TSM hekimi, aile hekimi veya ikinci basamakta hastanede alan hekim meslek hastalklarndan veya ile ilgili hastalklardan phelendii alanlar meslek hastalklar tbbi tans koymakla yetkili salk kurulularna (Salk Bakanl Meslek Hastalklar Hastanelerine, Salk Bakanl Aratrma ve Eitim Hastanelerine veya Devlet niversitesi Tp Fakltesi Hastanelerine) meslek hastal veya ile ilgili hastalk phesi ile sevklerini yaparak ileri tetkiklerinin yaplmasn salamaldr. yerinde tutulan salk gzetimi kaytlarnn istatistikleri kartlmal, analiz edilmeli ve deerlendirilmelidir. yerinde igc ve ign kayplarna neden olan salk sorunlar saptanp bunlarn nlenmesine ynelik gerekli koruyucu ve nleyici tedbirler alnp gerekli salk gzetimleri yaplmaldr. Aada stanbulda aktif alan bir iyeri hekimimizin hazrlam olduu ve halen kullanmakta olduu 203

sevk formu ise 2. ve 3. Basamak hekimlerince doldurulup, iyeri hekimine geri dnmesi bakmndan daha kullanl grlmektedir.
/ / 201.. ........ Uzman Sayn Doktor; Aada salk bilgileri belirtilen alanmzn tarafnzdan deerlendirilmesi ve tedavi dzenlenmesi sonrasnda, formun tbbi kanaatinize gre doldurularak tarafmza dnnn salanmas gerek ii sal, gerek igvenlii asndan kurumumuz iin ok deerlidir. Katknz iin teekkr eder, almalarnzda baarlar dileriz.

yeri Salk Birimi

alann mzas:

LTFEN SEVK BLG DN FORMUNUN LGL / / BLMLERN TIBB KANAATNZE GRE DOLDURUNUZ!
ALIANIMIZIN
Ad-Soyad: Bavuru ikayeti: .. .. Mevcut Bulgular/Tetkik Sonular: .. .. .. n Tan: .. .. stenen/nerilen Tetkikler: .. ..

B
Mevcut iini yapmasnda saknca yoktur. Mevcut iini yapmasnda saknca olup olmad .. Ay sonraki kontrolde belirlenecektir. Mevcut iini yapmas sakncaldr. Srekli . Sre iin

.. alt Blm/Yapt : ..

Uyar ve nerilerin.. Mevcut iini yapmasnda saknca olup olmad Salk Kurulu raporuyla belirlenmelidir.

A
TANI: SONU ve NERLER: ... .... .... .... KARAR: Reetesi dzenlendi. stirahat raporu dzenlendi ( gn). Kontrole arld ( gn/hafta/ay so Kontrolde deerlendirilecekler: Periyodik olarak (.... ay ara Blmne ynlendirildi. ile ilgili neri ve Uyarlar:

Tarih: .//201 Doktor Kaesi/mza:

C
Gece almas Yapmas: UYGUNDUR UYGUN DELDR Yasal Fazla Mesai Sresini: ALIABLR ALIAMAZ stteki " ile ilgili neri ve Uyarlar" blmne kanaatinizi, uyar ve nerilerinizi yazabilirsiniz.
Form Hekimi Dr. Suat Sarp tarafndan hazrlanmtr.

204

 Sal ve Gvenlii Kurul Karar Defteri: Defter kurulun sekretaryasn yrten Gvenlii Uzman tarafndan saklandndan, her ay yaplan toplantdan sonra tutanan fotokopisi iyeri hekimince dosyalanarak saklanmaldr. Bir sonraki ay yaplacak toplantdan nce gzden geirilmesi yararl olur. Onayl Defter: Defterin alnmas ve saklanmas iverenin grevidir. Defter 3 nsha otokopili olarak hazrlanm olarak piyasada bulunmaktadr. Eer iyerinde varsa Gvenlii Uzman ile birlikte doldurulup, bir kopyas iyeri hekimince saklanmaldr16. Protokol Kayt Defterleri: Protokol kayt defterleri l Salk Mdrlnden onayl olmaldr. Protokol Kayt Defterinin tamas gereken zellikler aada belirtilmitir; Defterin her bir sayfasnda sras ile yer alacak stunlarn balklar unlardr; sra numaras, tarih, ad ve soyad, adresi, ya, cinsiyeti, tan, karar, dnceler, muayeneyi yapan hekimin kaesi ve imzas. Defter matbu olarak basl olacaktr. Defterin her bir sayfas kullanlmadan nce numaralanm olacaktr. Defterin ilk sayfasnda aadaki bilgileri ieren ve l Salk Mdrlnce doldurulmu blm yer almaldr; Defterin hangi zel salk kuruluu tarafndan kullanlaca, sz konusu salk kuruluunun hangi kliniinde (tp dalnda) veya blmnde kullanlaca, defterin ka sayfadan olutuu, defterin sz konusu salk kuruluuna onaylanan kanc defter olduu. Bu bilgileri onaylanan yetkilinin ad, soyad, imzas, onay tarihi ve kurum mhr. Defterin numaralandrlm her sayfas l Salk Mdrlnce mhrlenir. Protokol Kayt Defteri, salk kuruluunda gerekletirilen tm muayene ilemleri iin ortak olarak kullanlamaz. Salk kuruluunda bulunan her bir tp dal, zel hizmet birimi ve acil nitesi veya benzeri dier muayene hizmeti sunulan birimler iin ayr Protokol Kayt Defterleri kullanlr. rnein, ayn uzmanlk ya da tp dalnda ayn muayene odasn paylaan hekimler ortak Protokol Kayt Defteri kullanabilirler. Ancak, ayn hekimin salk kuruluunun farkl birimlerinde (rnein, i hastalklar kliniinde ve acil nitesinde) hizmet sunmas durumunda ayr Protokol Kayt Defterleri kullanlr55. Buna gre hasta muayenesinde kullanlan defterin haricinde Acil Mdahale Odas ve varsa Laboratuvar iin ayr ayr protokol defterleri bulundurulmaldr. Laboratuvar Kayt Defteri: Laboratuvar Kayt Defterinin tamas gereken zellikler aada belirtilmitir; Defterin her bir sayfasnda sras ile yer alacak stunlarn balklar unlardr; sra numaras, tarih, ad ve soyad, adresi, ya, cinsiyeti, istenen tetkik, sonular, tetkiki isteyen hekimin kaesi ve imzas. Defter matbu olarak basl olmaldr. Defterin her bir sayfas kullanlmadan nce numaralandrlmal, ilk sayfasnda aadaki bilgileri ieren ve l Salk Mdrlnce doldurulmu blm yer almaldr; defterin hangi zel salk kuruluu tarafndan kullanlaca, sz konusu salk kuruluunun hangi laboratuvar biriminde kullanlaca, defterin ka sayfadan olutuu, defterin sz konusu salk kuruluuna onaylanan kanc defter olduu. Bu bilgileri onaylanan yetkilinin ad, soyad, imzas, onay tarihi ve kurum mhr. Defterin numaralandrlm her sayfas l Salk Mdrlnce mhrlenir. Laboratuvar Kayt Defteri, salk kuruluunda gerekletirilen tm laboratuvar ilemleri iin ortak olarak kullanlamaz. Salk kuruluunda bulunan her bir laboratuvar birimi iin (biyokimyasal ve radyolojik tetkikler iin) ayr Laboratuvar Kayt Defterleri kullanlr. Ortak Salk ve Gvenlik Birimlerinde kullanlacak Protokol ve Laboratuvar Kayt Defterleri yukardaki bilgiler gz nne alnarak Salk l Mdrlnce onaylandktan sonra kullanlmaldr. Gremezlik Belgesi [(2 gne kadar) stirahat] formu yeri hekimleri 2 gne kadar hastalk veya i kazas nedeniyle istirahat raporu dzenleyebilmektedir.
55

TC Salk Bakanl Ayakta Tehis ve Tedavi Yaplan zel Salk Kurulular Genelgesi, 2006-104.

205

Sigortalnn Ad Soyad: TC Kimlik No / Sicil Numaras: Hastaland Tarih-Saat: yeri Hekimine Bavurduu Tarih-Saat: e Balayabilecei Tarih-Saat: yeri Hekimi (Kae-mza)

... BAI / GREMEZLK BELGES

SALIK TESS: .. SALIK SERVS ADI : SOYADI: DZENLEYEN YER HEKM SGORTA SCL NO: POLKLNK TARHSAAT . /... / 2011 . /. TC. KMLK NO : PROTOKOL SIRA NO:

BAI STRAHAT Polikliniine Sevki Uygundur TEHS:

SEVK : HASTANE

/ / / ..

/ 2011 tarihine kadar istirahatldr / 2011 tarihinde alabilir . Saat: KAE MZA

DZENLEYEN HEKMN ADI SOYADI : T.etin BLGN SCL NO : 15977 DP. TESCL NO : 42089

206

 GREMEZLK BELGES
(1) SALIK TESS: (3) ADI, SOYADI: (6) EV ADRES: (2) DZENLEYEN POLKLNK: (4) SGORTA SCL NO : (5) TC. KMLKNO: TEL:

(II)BRNC ON GNE KADAR AYAKTAN STRAHATLER N DOLDURULACAK BLM (7) KAZASI (11) TEHS: (8) MESLEK HASTALII (12) POLKLNKTARH: (9) HASTALIK (10) ANALIK

(13) POLKLNK DEFTER SIRANO: (15)Hastaneye Yat Tarihi Hastaneden k Tarihi

(14)../../.. den ../../.. tarihine kadar istirahatldr ../../.. tarihinde alr kontrol (16)DZENLEYEN HEKMN ADI SOYADI: SCL NO: DPLOMA TESCL NO:

MZASI

(17)ONAY SM KAES: MHR: MZA:

(III) KNC ON GNE KADAR AYAKTAN STRAHATLER N DOLDURULACAK BLM (18) TEHS: (19) POLKLNKTARH: ../../... (21)../../.. tarihinden ../../.. tarihine kadar istirahatn Devamna./../.. tarihinde alr kontrol (23)DZENLEYEN HEKMN ADI SOYADI: SCL NO: DPLOMATESCL NO : MZASI (20) P OLKLNKDEFTER SIRANO: (22) Hastaneye Yat Tarihi Hastaneden k Tarihi: (24)ONAY SM KAES MHR MZA : : :

rnek No: 25 (n Yz)

AIKLAMA
Bu form blmden olumakta olup, I. blmde sigortal bilgileri, II. blmde 10 gne kadar ayaktan istirahat halinde doldurulacak bilgiler, III. blmde kontrol karar verildii takdirde ikinci 10 gne kadar ayaktan istirahat halinde doldurulacak bilgiler yer almaktadr. A1,2)stirahatn verildii salk tesisi ile poliklinie ait bilgiler yazlacaktr. 3,4,5,6)Sigortalya ait bilgiler yazlacaktr. 7,8,9,10)Hangi sigorta kolundan istirahat verilmi ise o kutuya (x) iaret konulacaktr. 11,12,13,18,19,20) stirahat verilmesi gereken tehis okunakl ve ak ekilde, poliklinik tarihi ile poliklinik defter sra numaras yazlacaktr. 14)Birinci satra istirahat sresini belirtir tarihler yazlacaktr. Alt satra istirahat sresi sonunda sigortal alacak ise alr kelimesi, kontrol isteniyorsa kontrol kelimesinin yanndaki kutuya (x) iaret konulacaktr. 15,22)Hastanede yat varsa yat-k tarihleri yazlacaktr. 16,23)Raporu dzenleyen hekim tarafndan doldurulacak ve ak imza ile imzalanacaktr. 17,24)Salk tesisi yetkililerince doldurulup imzalanacaktr. 21)Birinci satra kontrol muayenesine gerek grlenlere kontrol sonucunda istirahat gerekiyorsa ilk 10 gnlk istirahatn bitim tarihinden sonraki tarih ile ikinci defa verilecek 10 gne kadar istirahat bitim tarihi yazlacaktr. Alt satra istirahat sresi sonunda alacak ise alr kelimesi, kontrol isteniyorsa kontrol kelimesinin yanndaki kutuya (x) iaret konulacaktr. BKontroll istiharat verilirse, birinci nsha Sosyal Gvenlik l Mdrl/Merkezlerine gnderilecek, ikinci ve nc nsha kontrol muayenesine gelirken getirilmesi iin sigortalya verilecek, sigortal kontrol iin geldiinde istirahat uzatlmas gerekiyor ise, belgenin ikinci nshas Sosyal Gvenlik l Mdrl/Merkezlerine gnderilecek nc nshas sigortalya verilecektir. Kontrolsz on gne kadar istirahat verilmi ise, doldurulmadan birinci nshas imha edilip, kalan iki nshasnn birinci nshas Sosyal Gvenlik l Mdrl/Merkezlerine gnderilecek, ikinci kopya nshas sigortalya verilecektir. Her iki durumda da asl nsha, dzenlendii tarihten itibaren i gn iinde Sosyal Gvenlik l Mdrl/Merkezlerine gnderilecektir. Sigortal geici i gremezlik belgesini, iyerinde almamtr belgesini dzenlemesi iin iverene ibraz edecektir. CBu form nsha olup, ilk iki nshann arka yz bo, nc (son) nshann arka yznde form ile ilgili aklama bilgileri olacak ve bu form salk tesislerince baslacaktr. DFenne ve usule uygun olarak dzenlenmeyen belgelerden dolay oluacak Kurum zararndan, raporu veren hekim sorumlu tutulacaktr. rnek No: 25 (Arka Yz)

207

 KAZASI VE MESLEK HASTALII BLDRM FORMU

T.C . SO SYAL GVENLK KURUMU KAZASI VE MESLEK HASTALII BLDRM FO RMU EK:7

Bal bulunduu l : Vergi Dairesi ve Numaras: yerinin Unvan ve Adresi : i Says:

Erkek zrl

1-yeri Bilgileri Sicil No: Tel:

Fax:

Kadn
Hkml

ocuk Eski Hk.

Stajyer-rak

Terr M aduru

Genel Toplam

2- Kazazede veya Kazazedelerin / Meslek Hastal Tans veya phesi le Hastaneye Sevk edilenin Doum Tarihi : // Ad Soyad: Cinsiyeti: E K T.C. Kimlik No: SSK Sicil No: Ba-Kur Sicil No: e Giri Tarihi : ....//...... Okur yazar renim Durumu : Yksek Okul stihdam durumu: 5510 S.K 4-a Medeni Hali: Evli Okur Yazar Deil lkretim Bekar Dul Orta retim Hkml Stajyer-rak Dier

niversite Y. Lisans Doktora Eski Hkml Daimi Mevsimlik Geici zrl dn alan Terr Maduru Alt iverene ait alan 5510 S.K 4-b Kendi adna ve hesabna

alma ekli : Tam zamanl Ksmi zamanl Dier Prim deme hali: sona erdi sona ermedi Sona erdi ise; erdii tarih : /./.. Son bir yl iindeki toplam cretli izin gn says: Son iyerine giri tarihi: //.. Uyruu (Yabanc ise lke ad): Esas i (Meslei) : inin 1. derece yaknnn : Ad Soyad Ak Adresi
kazas Halinde Doldurulacaktr

3 Kaza Tarihi : ....//...... Kaza Gnnde ba Saati : ............... Kazann saati : ............ 4 Kaza Annda Yapt : 5 Kazann sebebi: Kaza sonucu i gremezlii Var Yok Derhal lm 6 Yarann tr: 7 Yarann Vcuttaki Yeri: 8 yerinin bykl: 9 allan Ortam: 10 allan evre: 11 Kaza Annda Kazazedenin Yrtmekte Olduu Genel Faaliyet: 12 Kazadan Az nceki Zamanda Kazazedenin Yrtt zel Faaliyet: 13 Olay Normal Seyrinden Saptran Kazaya Sebebiyet Veren Olay (Sapma): 14 Yaralanmaya Sebep Olan Hareket (Olay): 15 zel Faaliyet Srasnda Kulland Materyal (Ara): 16 Sapmaya Sebep Veren Materyal (Ara):
17 Yaralanmaya Sebep Olan Hareket Srasnda Kullanlan Materyal (Ara):

18

Kazay Gren :Var Yok

ahitlerin Ad Soyad : ahitlerin imzas :

ahitlerin Adresi

19

Kazann Olu eklini ve Sebebini Aklaynz :

208

 KAZASI VE MESLEK HASTALII BLDRM FORMU (devam)

Meslek Hastal Halinde Doldurulacaktr 21-Dzenlenme tarihi: ....//...... Meslek Hastal Tans veya phesi Tarihi: veren veya Vekilinin Meslek Hastal Tans veya phesi le Sevk Ad Soyad ve mzas edilenin alt Blm / : Meslek Hastal Tans veya phesinin Tr: Meslek Hastalnn Periyodik Muayene le Dier Saptanma ekli: Meslek Hast. Hast. e-posta adresi: st Kurum Sevki le

Not: a) verenler iyerinde meydana gelen i kazasn kazadan sonraki i gn iinde ve tespit edilecek meslek hastaln ise rendii gnden balayarak i gn iinde Sosyal Gvenlik l/Merkezi Mdrlne bildirmekle ykmldrler.(5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu Md.13, Md.14) b) verenler iyerinde meydana gelen i kazasn ve tespit edilecek meslek hastaln en ge iki i gn iinde yaz ile T. C. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Blge Mdrlne bildirmek zorundadr. (4857 sayl Kanunu md. 77) Bu bildirimi zamannda yapmayan iverenlere ayn kanunun 105 inci Maddesi uyarnca idari para cezas uygulanr. c) 1, 2 ve 21 inci blmler hem kaza hemde meslek hastal bildirimi durumunda, 3 ile 19 uncu blmler sadece kaza bildiriminde, 20 nci blm ise sadece meslek hastal bildiriminde doldurulacaktr. d) 5,6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, kazann saati ve esas ii (meslei) blmleri seildiinde konu ile ilgili tablolar ekrana gelecektir. Ekrana gelen bu tablolardan seim ilemi yaplacaktr. Bu alanlara konu ile ilgili tanmlayc kelime yazldnda da arama motoru devreye girecektir. Arama motoru ilgili blmlerdeki tanmlayc balklar ekrana getirecektir. ekrana gelen bu balklardan en uygun tanmlama seilmelidir.

Rehberin III.2.2. Tozlu Ortamlarda alanlarn Salk Gzetimi Blm)

PNMOKONYOZ ZLEME BRMNE GNDERLECEK BLG VE BELGELER (ayrntl bilgi iin bkz. bu

20

209

Pnmokonyoz Deerlendirme i Gzlem Formu (*)

No Tarih 1.yeri Unvan, Adresi 2. i Ad, Soyad 3. i Sigorta No 4. kametgh Adresi 5. Doum Yeri 6. Ya 7. Cinsiyeti 8. renim Durumu 9. alt Blm 10.Yapt 11. Meslek yks kolu 12. Salk yaknmalar: ksrk Balgam Hrltl solunum Gste sknt hissi Solunum zorluu Nefes darl Hemoptizi 13. Daha nce akcier hastal geirdi mi? Hayr ( ) Evet ( ) 14. Baka nemli hastalk geirdi mi? Hayr ( ) Evet ( ) 15. Aadakilerden hangilerini geirdi? Meslek hastal Hayr ( ) Evet ( ) Kazas Hayr ( ) Evet ( ) 16. Sigara Kullanma alkanl Hayr ( ) Evet ( ) Paket/gn ( ) Yl ( ) Brakm( ) Paket/gn ( ) Nedir: Nedir: Nedir: Nedir: : : : : : : : : : : : : : Blm/Yapt : Hayr

Sre: Srekli Bazen Sresi

Tarih:

Yl nce ( ) Yl imi ( )

(*) Maden, Ta Ocaklar vb. tozlu ortamlarda alanlar iin doldurulacaktr56.

56 Maden ve Taocaklar letmelerinde ve Tnel Yapmnda Tozla Mcadeleyle lgili Ynetmelik, R.G: 14 Eyll 1990/20635 De. 26 ubat 2000/ 23976.

210

Gebe ilerin Saln zleme Formu48

Gebelikte Karlalan Salk Problemleri Sabah kusmalar yerinde alan Etkileyen Hal ve Durumlar Erken alma saatleri, Gl havalandrma veya mide bulantlarna neden olabilecek kokulara veya kt havalandrmaya maruziyet Ayakta durma, yk tama ve duru vaziyetleri Dzenli beslenme, yeme, ime imknlar, Tuvaletin yaknl, uygunluu, ykanma imkanlar, Hijyen, ve mahallini brakmada zorluk Koruyucu elbise ve ekipmann kullanlmas, Daralan alma alan, Yksekte alma, Uzanma ve eilme gerektiren postrler Elle tama, Dar alanda almann getirdii problemler Fazla alma, Akam veya gece almas, Dinlenme aralarnn yetersizlii, Uzun sreli alma yorgunluu Islak ve kaygan zeminde yaplan almalar

Srt ars Varis veya dier dolam problemleri

Beden llerinin bymesi

Beden llerinin bymesinden dolay beceriklilik, koordinasyon, hareket etme hz ve uzanmada zorluk Yorgunluk/stres

Dengenin korunmas (Emziren kadnlar iin de geerlidir).

Salk Muayene Kd48

yeri Emzirme Odas, ocuk Bakm Yurdu, Anaokulu
T A R H A I R L I K B O Y D L E R G Z K B B S O L U N U M S. D O L A I M S. S N D R M S. S N R Ve H.S. L A B. O R A T. R N T G E N T E H S Yaplan Tedavi ve neriler Hekim Ad soyad mza

211

A Kart Ayn Ynetmeliin 8. Ekinde verilmitir. Ancak Salk Bakanlnn gncel a kartlarnn kullanlmas daha uygun olacaktr48. Bildirimi Zorunlu Hastalklar Fii: Bu formla aadaki listelerde belirtilen hastalklarn Salk Bakanlna bildirim yaplmaktadr. Kazalar ve Meslek Hastal phesi veya tansnn da bildiriminin zorunlu olduu unutulmamaldr (Bu bildirimler ise SGB- SGKya yaplmaktadr).

Form No : 014 BLDRM ZORUNLU HASTALIKLAR F ( U. Hfzsshha Kanunu Mad. 57-64 ) le Salk Grup (TSM) Bakanlna/l Salk Mdrlne GNDERENN: ADI SOYADI MESLE KURUM ADRES ADRES .. .. .. .. (Form 014 Arka Yz ) HASTANIN KMLK BLGLER CNSYET T.C KMLK NO SOYADI ADI BABA ADI DOUM TARH MESLE HASTANIN ALE HEKM BLGLER ALE HEKM NUMARASI: ALE HEKM ADI SOYADI: HASTANIN ADRES BLGLER L LES MUHTARLII SOKAI EV NO EV ve CEP TELEFONU LMSE TARH : DNCELER : HALEN YATTII YERN ADRES BALADII TARH TEHS Olas Kesin E K HASTALIIN ADI: HASTALIK DURUMU

212

BLDRM ZORUNLU HASTALIKLAR Bu grupta bulunan hastalklarn bildirimi, Trkiye genelinde hizmet veren btn salk kurulularndan yaplr. Form 014 adyla bilinen Bildirimi Zorunlu Hastalklar Fii yeri Salk Birimi veya Ortak Salk Gvenlik Birimi tarafndan doldurularak bal olduu iledeki Toplum Sal Merkezine iletilir. GRUP A HASTALIKLAR:
Grup A bildirimi zorunlu hastalklar listesi

AIDS AKUT KANLI SHAL BOMACA BRUSELLOZ DFTER GONORE HIV ENFEKSYONU KABAKULAK KIZAMIK KIZAMIKIK KOLERA KUDUZ ve KUDUZ RSKL TEMAS

MENNGOKOKSK MENEN J T NEONATAL TETANOS POLOMYELT SFLZ SITMA ARBON ARK IBANI TETANOS TFO TBERKLOZ AKUT VRAL HEPATTLER

GRUP B HASTALIKLAR: Bu grupta bulunan hastalklar; lkemizdeki hangi salk kuruluu tarafndan tespit edilmi olursa olsun, btn salk kurulularnca tespit edildii anda ihbar zorunlu olan hastalklardr. Grup Bde yer alan hastalklar ayn zamanda WHOnun Uluslararas Salk Dzenlemeleri (1969-International Health Regulations) erevesinde uluslararas bildirimi zorunlu olan hastalklardr. Bildirimler Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl (TSGHM) Bulac Hastalklar Daire Bakanlna telefon alarak yaplacaktr [0(312) 435-3215, 0(312) 435-2979, 0(312) 435-6937]. Ayrca l Salk Mdrlne de hemen telefonla bildirilir. l Salk Mdrlkleri ve TSHGM Bulac Hastalklar Daire Bakanl hastalkla ilgili aratrmay birlikte yaparlar.
Grup B bildirimi zorunlu hastalklar listesi

EK SARI HUMMA EPDEMK TFS VEBA

GRUP C HASTALIKLAR: Bu grupta bulunan hastalklarn bildirimleri, her salk kuruluundan yaplmaz! Bildirimler; bu dokmann Grup C hastalklar iin hazrlanm Standart Tan Kriterleri ksmnda, Srveyans Tipi blmnde belirtilen salk kurum ve kurulularndan yaplr. 213

Buna gre; Grup C hastalk bildirimleri tanmlanan salk kurulularndan le snrlarnda hizmet verenler le Grup Bakanlklarna (TSM) veya l merkez snrlar iinde hizmet verenler l Salk Mdrlne Form 014 ile GNLK olarak yaplr.
Grup C bildirimi zorunlu hastalklar listesi

AKUT HEMORAJK ATE CREUTZFELDT-JAKOB HASTALII EKNOKOKKOZ H. INFLUENZA Tip b (Hib) ENFEKSYONU NFLUENZA KALA-AZAR KONJENTAL RUBELLA

LEJYONER HASTALII LEPRA LEPTOSPROZ SUBAKUT SKLEROZAN PANENSEFALT (SSPE) STOZOMYAZ TRAHOM TOKSOPLAZMOZ TULAREM

GRUP D ENFEKSYON ETKENLER: Bu grupta dierlerinden farkl olarak bildirimi zorunlu olan hastalk deil enfeksiyon etkenidir. Sz konusu enfeksiyon etkenlerinin bildirimleri de her salk kuruluundan deil; bu dokmann Grup D iin hazrlanm Standart Tan Kriterleri ksmnda, Srveyans Tipi blmnde belirtilmi olan laboratuvarlardan yaplr. Devlet Hastaneleri, niversite ve Askeri Hastanelerin laboratuvarlar ile dier kamuya ait hastanelerin laboratuvarlar, l Halk Sal Laboratuvarlar, Blge ve Merkez Hfzsshha Laboratuvarlar, Grup D enfeksiyon etkenlerinin bildiriminden sorumludurlar. Buna gre; Tanmlanan laboratuvarlar, Grup D iinde yer alan enfeksiyon etkenlerinin herhangi biri iin standart kriterler uyarnca pozitif bir bulgu elde ettiinde, GNLK olarak Kurumunun bildirim sorumlusuna Grup D Enfeksiyon Etkenleri Bildirim Fii ile bildirir.
Grup D bildirimi zorunlu enfeksiyon etkenleri ve hastalklar listesi

CAMPYLOBACTER JEJUNI CHLAMYDIA TRACHOMATIS CRYPTOSPORIDIUM SP ENTAMOEBA HISTOLYTICA ENTEROHEMORAJK E.COLI

GIARDIA INTESTINALIS SALMONELLA SP. SHIGELLA SP. LISTERIA MONOCYTOGENES

Zehirlenme Bildirimi57 Zehirlenme Vaka Bildirim Formu: Her zehirlenme vakas iin dzenlenir. Formun doldurulmas ve bildirimi tm salk kurum ve kurulular (salk ocaklar, aile hekimleri, salk grup bakanlklar, toplum sal merkezleri, ile hastaneleri, devlet hastaneleri, eitim aratrma hastaneleri, zel dal hastaneleri, niversite hastaneleri ile her trl zel salk kurulular) tarafndan, l Salk
57

TC Salk Bakanl Zehirlenme Bildirimleri Genelgesi, 2009/29.

214

Mdrlne 24 saat iinde (faks, kurye, elektronik ortam, vb. ile) telefon teyidi alnarak yaplr. l Salk Mdrl tarafndan olabilirlii gz nnde bulundurularak bildirimi yaplan vakann haricinde vaka olup olmad aratrlr. Gerekli durumlarda bir salk mdr yardmcsnn bakanlnda ilgili ube mdrlkleri ile koordineli olarak epidemiyolojik aratrma yaplr. Sonrasnda oluturulan rapor TSHGMye gnderilir.
FORM 018/C ZEHRLENME VAKA BLDRM FORMU l Salk Mdrlne BLDRENN Ad Soyad Meslei Kurum Ad Adresi Tarih HASTANIN KMLK BLGLER T.C. Kimlik Numaras Soyad Ad Baba Ad Ya Cinsiyeti Meslei HASTANIN ADRES BLGLER li lesi Mahallesi Soka Apartman Numaras Daire Numaras Ev / Cep Telefonu ZEHRLENME BLGLER Bavuru Zaman Zehirlenmeye Neden Olan Etken Zehirlenmenin Olduu Yer Olay Zaman (lk Maruziyet) Maruz Kalma Sresi ikyetler ikyetlerin Balad Zaman Antidot Ad lm Zaman Dnceler Tarih:..//.. Saat: .:. Tarih:..//.. Saat: .:. .Gn . Saat .Dakika Tarih:..//.. Saat: .:. Tarih:..//.. Saat: .:. E K : : : : ..//..

215

Form 018C Zehirlenme Vaka Bildirim Formunun Doldurulmasna Ait Aklama Zehirlenme Vaka Bildirim Formunun Doldurulmas: Drt blmden olumaktadr. 1. Birinci Blmde bildirimi yapan personele ve mdahalenin yapld kuruma ait bilgiler ve formun dzenlenme tarihi doldurulur. 2. kinci Blmde hastann kimlik bilgileri yer alr, tam ve eksiksiz doldurulmas gerekir. 3. nc blmde hastann adres bilgileri yer alr, filyasyon almas yaplrken sorun yaanmamas iin tam ve eksiksiz doldurulmas gerekir. 4. Drdnc blmde zehirlenmeye ait bilgiler yer alr, tam ve eksiksiz doldurulmas gerekir. i. Bavuru Zaman: Vakann salk kurumuna bavurduu zaman tarih, saat, dakika olarak belirtilmelidir. ii. Zehirlenmeye Neden Olan Etken: Bu blmde zehirlenmeye sebep olan kimyasal, bitki, gda, hayvan, gaz vb. ak olarak yazlmaldr. rn. Teraptik ilalarn hangi grubundan olduu belirtilmelidir. Fare zehiri ile, tarm ilac ile, tuz ruhu ile, amar suyu ile, civa ile, kurun ile, arsenik ile, benzin ile, mazot ile, soba ile, tp gaz ile zehirlendi. Ar, akrep, bcek soktu, rmcek srd, ylan srd, konserve yedi, mantar yedi, bitki yedi vs. eklinde ak ve net ifadeler kullanlacaktr. Zehirlenmeye neden olan etkenin snflandrlmasnda ayrca vakann bulgularna, hangi tr antidot kullanlacana ilikin konularda Birinci Basamaa Ynelik Zehirlenmeler Tan ve Tedavi Rehberleri adl yayndan yararlanlabilir. Bu yayna http://www.tusak.saglik.gov.tr/e-ktphane blmnden ulalabilir. iii. Zehirlenmenin Olduu Yer: Mekn olarak belirtilecektir. rn. pastanesinde, banyosunda, atlyesinde vb. iv. Olay Zaman (lk Maruziyet): Zehirlenmeye neden olan etkenle ilk temas saatini ifade eder. Tarih, saat, dakika olarak belirtilmelidir. v. Maruz Kalma Sresi: Zehirlenmeye neden olan etkenle etkileim sresini ifade eder. Tarih, saat, dakika olarak belirtilmelidir. vi. ikayetler: ikayetlerin ne olduu aka belirtilecektir. vii. ikyetlerin Balad Zaman: Hastann ilk ikyetlerinin balad zaman ifade eder, tarih, saat, dakika olarak belirtilmelidir. viii. Antidot: Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Bakanl Zehir Aratrma Mdrlne 114 numaral telefon aranlarak ulalp antidotlar ile ilgili bilgi alnabilir. Antidot verildi ise hangi antidot olduunun ad ak ve net olarak yazlacaktr. ix. lm Zaman: Eer hasta ld ise lm tarihi ve saati belirtilecektir. lmn bildirimden sonra olmas durumunda ise bildirimi yapan bu bilgiyi de salk mdrlne ileterek bildirimi tamamlayacak. Salk Mdrl de lm bildirilmeyen vakalarn akbetini takip edecek. x. Dnceler: Bu blm, formu dolduran kii tarafndan yukarda belirtilenlerin dnda ifade edilmek istenen baka bir ey varsa doldurulacaktr. Form 018C Zehirlenme Vaka Bildirim Formunun TSM (Temel Salk statistikleri Modl)e Kaydedilmesine Ait Aklama: Veri giri ekran; kurum bilgileri, hasta kimlik bilgileri, vaka bilgileri olmak zere blmden olumaktadr. 1. Kurum Bilgileri: i. Bildiren Kurum; semeli alan olup, hangi kurumlardan zehirlenme vakas bildirilmise, tanm yaplm kurumlar arasndan seilip iaretlenecektir. ii. Kuruma Bavuru Tarihi: Salk kurumuna mracaat tarihi GG/AA/YYYY SS:DD (tarih, saat, dakika) olarak girilecektir. 2. Hasta Kimlik Bilgileri: i. TC Kimlik No, Ad, Soyad, Ya manel olarak girilecektir. ii. Cinsiyet: seilip iaretlenecektir. iii. Meslek Grubu semeli alandan seilerek iaretlenecektir. iv. Bal Blge: Hastann adresinden hangi salk oca/aile hekimi blgesinde olduu bulunarak semeli alandan iaretlenecektir. 3. Vaka Bilgileri: i. Zehirlenme nedeni programda belirtilmi olan semeli listeden iaretlenecektir. ii. Olay Zaman: zehirlenmenin ilk balad/maruz kalmann ilk balad zaman; GG/AA/YYYY SS:DD olarak girilecektir. iii. Maruz Kalma Sresi: Zehirlenmeye neden olan etkenle etkileim sresini ifade eder. GG/AA/YYYY SS:DD olarak girilecektir. iv. ikyet: Hastaya rahatszlk veren tm yaknmalar ak olarak yazlacaktr. v. ikyet Balangc: GG/AA/YYYY SS:DD olarak girilecektir. vi. Antidot: Eer hastaya antidot verildi ise semeli alandan iaretlenecektir. vii. lm Tarihi: Formda daha sonra dzeltme yaplabilecek tek alandr. Hastann son durumu l Salk Mdrl tarafndan takip edilerek lm olaynn gerekletii durumlarda GG/AA/YYYY SS:DD olarak bu alan doldurulacaktr.

216

Zehirlenme Nedenleri
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 Botulizm Besin kaynakl botulizm Opoid Analjezikler Kannabinoidler Belirtilmemi Uucu Maddelerle Salisilat Teraptik lalarla Sedatif Hipnotik ve Anksiyolitik lalar Antiepileptik Sedatif Hipnotik Amfetaminler Antidepresan Antipsikotik Antikolinerjik Beta Reseptr Blokr Demir eren lalar Kardiyak Glikozidlerle Kalsiyum Kanal Blokr Klasik Antihistaminik Bamllk Yapan Maddelerle Zehirlenmeler Etil alkol Metil alkol Naftalin Alifatik hidrokarbonlar (Petrol rnleri) Zehirlenmeler Benzen Toluen Ksilen Organoklorla Kloroform Trikloretilen Trikloretan Perkloroetilen Metilen Klorr Benzin Gaz Ya Tiner Vernik Aromatik hidrokarbonlar Halojenli (klorlu) hidrokarbonlar Belirtilmeyen Tp Gaz Zehirlenmeleri Btan (evlerde kullanlan tp gaz) Propan (sanayi tipi LPG) ile zehirlenmeler Tuvalet temizleyicileri (kezzap, nitrik asit, slfirik asit, tuz ruhu-hidroklorik asit) Kire ve ya zcler (sodyum hidroksit) Lavabo aclar (sodyum hidroksit, potasyum hidroksit) Frn temizleyicileri (sodyum hidroksit) Ar Metallerle Zehirlenmeler Kurun Civa Arsenik Karbonmonoksit Zehirlenmesi Organofosfatla Karbamatla Yabanl Ot ldrclerle Zehirlenme Mantar ldrclerle Zehirlenme Kemirgen ldrclerle Zehirlenme Bcek ldrclerle Zehirlenmeler Deniz rnleri ile zehirlenmeler Balk

217

60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119

Kabuklu deniz hayvanlar Mantar Zehirlenmesi; Doada yetien toksik madde ieren mantarlarn yenmesi ile zehirlenme Dier Zehirli Hayvan Isrma ve Sokmalar Ylan Isrmas Akrep Sokmas rmcek sr Ar sokmas Doada bulunan her trl zehirli bcek ve hayvan srk (kpek hari) ve sokmalar Parasetamol Freon (Buzdolab Gaz) Doalgaz Egzoz gazlar ile kapal garajlarda Lityum Kokain Sempatomimetikler Alkollerle Zehirlenmeler Hidrokarbonlu Bileiklerle Zehirlenmeler Karbontetraklorr Belirtilmeyen Tarm ve Bcek lac le (nsektisitlerle) Zehirlenmeler Piretrin ve Piretroidle Amitraz (Kenaz)'la Fsfin ve Fosfrlerle Zehirlenme Fumigantlarla Zehirlenme Her trl deterjan Belirtilmeyen Ev Kimyasallar ile Zehirlenmeler Aartclar (amar suyu-sodyum hipoklorid) Parlatclar (sitrik asit) Metal Parlatclar ve pas gidericiler (okzalik, fosforik ve kromik asitler) N-Hekzan Neft Ya Yenilen ve iilen her trl gda ile meydana gelen zehirlenmeler Et ve et rnleri ile zehirlenmeler Et suyu Domuz eti Dana veya koyun eti Kmes hayvanlar ile Salam Sosis St ve st rnleri ile zehirlenmeler i st Peynir Krema Dondurma Yumurta Kurutulmu yiyecekler Dondurulmu gdalar i sebze meyve salatalar Su ve buz Deli Bal Gdalara bulam ila ve kimyasal atklar Ticari ya da evde hazrlanm konserve Sucuk, jambon gibi vakumlu, tuzsuz ya da ekersiz ortamda depolanm besinlerle Halisnojenler Etilen glikol Bitkilerle Zehirlenmeler; Bitkilerin tedavi amac ile, yanllkla ya da zkym amacyla yenmesi Sobadan szan odun, kmr Fabrika gazlar Yangnlarda Kt baca sistemi olan yerlerle Hava dolamnn iyi olmad yerlerde

218

Antidot Listesi
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 Atropin Difenhidramin Hidroksikobalamin nslin Kalsiyum Calcium Edtate De Sodium Glukoz Digoxin mmune Spesifik Antikor Digifab (Digoxin mmune Fab) Metilen Mavisi (10 Ml) Etil Alkol (%10) Dopamin Dicobalt Edta (Kelocyanor) (6 Amp) K1 Vitamini (Fitonadion) Adrenalin (Epinefrin) Penisillamin Dmps (Dimercaptopropane-1-Sulfonate) Botulismus Polivalan Antiserumu (Tip A. B Ve E) Morfin Dmsa (Dimercaptosuccinic Acid) Succimer D-Penicilamin (50 Tablet. Kutu) Benzodiazepinler Pralidoksime Tuzlar (2- Pam) (200 Mg 10 Amp) Sodyum Nitroprussid Dimercaprol ( Bal) (British Anti-Lewisite ) Flumazenil Fomepizol ( 4-Methypyrazole ) (1kutu=5 Amp) Deferoksamin (Desferrioksamin) Lkovorin Kalsiyum (Kalsiyum Folinat) Physostigmin Salicylat (5 Amp) Nalokson Fenitoin Etanol Haloperidol Silibinin (4 Vialk Kit) N-Asetilsistein (Nas) Ylan Antivenomu Piridoksin (B6 Vitamini) Siyanr Antidot Kiti (Amil Nitrit. Sodyum Nitrit. Sodyum Thioslfat ) (Bir Hastalk Kit) Akineton Tiamin (B1 Vitamini)

219

yeri Salk Birimi Yllk alma Plan Takvimi

220

SGP SG- YS Salk Gzetimi Deerlendirme Formu

Zayf 1.SG politikas ve SG organizasyonu 1. letmenin SG politikas i saln kapsamakta yaralanma ve meslek hastalklar/ile ilgili hastalklarn nlenmesi konusunda taahhtte bulunmakta mdr? 2. yerinin bykl ve faaliyetleri dorultusunda oluturulmu, grev ve sorumluluklar ak bir ekilde tanmlanm kendine ait bir SGB ya da szlemeli bir OSGB var m? (Szlemeli iyeri hekimi var m? -Tam zamanl. -Yar zamanl..; yeri hemiresi var m?) 3. SGB veya OSGB yasada tanmlanan ve iletmenin bykl ve faaliyetleri ile doru orantl fiziki mekan ve donanma sahip mi? 4. sal hizmetleri iin ayrlan sreler yeterli mi? 5. sal iin ayr bir bte ayrlyor mu? 6. Kiisel tbbi kaytlarda Trkiye'deki mevzuatla uyum ierisinde, genel salk durumu, mesleki gemi, mesleki maruziyetler, tbbi muayeneler, tahliller, i kazalarmeslek hastalklar, ile ilgili hastalklar, ilgili dier hastalklar, biyolojik izleme vb. bilgiler yer alyor mu? Tbbi kaytlarn gizlilii salanm m? 2. SG kapsamndaki hak ve sorumluluklar 7. veren; SGB-OSGB personelinin ibirliini ve SG politikalarnn oluturulmasna ve srdrlmesine katlmn salyor mu? 8. veren SGB-OSGB personeline mesleki bamszlk sunuyor mu? 3. SGnin iletme faaliyetleriyle btnletirilmesi 9. SGB ekibi salk alannda yaplacak iyiletirmelerle ilgili yllk hedeflerin de iinde yer ald yllk plan hazrlanrken yaplan almalara katlyor mu? 10. Makine, ara-gere ve malzeme alnrken SG gzetilerek iyeri hekimi gr alnyor mu? 11. Yeni prosesler ve iler planlanrken SG gzetilerek iyeri hekimi gr alnyor mu? 12. yeri hekimi koruyucu donanmlarn satn alm ve kullanm ile ilgili tavsiyede bulunuyor mu? 13. yeri hekimi SG Kuruluna katlyor, yrtt faaliyetleri Kurula bildiriyor, Kurul almalarndan haberdar ediyor mu? Zayf 14. Ynetimin gzden geirilmesi sonucu elde edilen bulgular iyeri hekimine bildiriliyor mu? 15. yeri hekimi, iletmede meydana gelen kazalar ve kaza soruturmalar ile dzeltici ve nleyici eylem kararlar hakknda bilgilendiriliyor mu? 4. Risklerin Belirlenmesi, Deerlendirmesi ve Kontrol Edilmesi 16. Yazl bir tehlike belirleme ve risk deerlendirmesi belgeniz var m? 17. yeri hekimi, kullanlan kimyasallarn MGBFlarna ulaabiliyor mu? 18. Mesleki salk ile ilgili tehlikeler ve riskler dzenli olarak belirlenip deerlendiriliyor mu, endstriyel hijyen lmleri yapyor mu? 19. yeri hekimi, bu almalara i sal ile ilgili tehlikeleri ve riskleri ekleyerek katlyor mu, bu almalarn sonular kendisine rapor ediliyor mu? yeri hekimi iyeri ziyaretleri yapyor mu? 20. alanlarn i kazalarn ve meslek hastalklarn amirlerine ve yneticilere, gvenlik uzman ve iyeri hekimine bildirmelerine ynelik resmi bir sistem mevcut mu? 5. Salk Gzetimi 21. sal hizmet salaycs, yasalara ve iyi uygulamalara uygun olarak ve tehlike belirleme ve risk deerlendirmesi almalarn esas alarak salk gzetimi yapyor mu? 22. sal hizmet salaycs nleyici ve DFlerle ilgili tavsiyelerde bulunuyor ve bu tavsiyeler dikkate alnyor mu? 23. e giri muayeneleri yaplyor, ie uygunluk deerlendirilip raporlanyor mu? 24. Periyodik muayeneler yaplyor ve raporlanyor, gereinde i deiiklii nerisinde bulunuluyor mu? 25. Ek ve tamamlayc muayeneler yaplyor mu? (Biyolojik monitrizasyon ve teknik lmler) 26. Bulac hastalklarn kontrol, alama ve portr muayeneleri yaptrlyor mu? Orta yi Aklamalar Orta yi Aklamalar

221

27. Hassas gruplara ynelik bir gzetim program uygulanyor mu (gebeler, genler vb.)? 28. e dn muayeneleri yaplyor mu? 29. yerinin genel hijyen artlar, nitelikli yemek ve kaliteli ime suyu salanmas srekli gzetiliyor, yazl dzeltme nerileri yaplyor ve izleniyor mu? 30. le ilgili yaralanma ve rahatszlklarn uygun tedavi, izlem, kontrol ve rehabilitasyonu meslek hastalklar tansnda yetkili hastanelerle ve ilgili birimlerle ibirlii iinde yaplyor mu? Zayf 6. Performans zleme 31. yeri hekimi salk bilgilerini kaydediyor, saklyor, istatistiklerini alyor, deerlendiriyor, yorumluyor ve raporlayp iverene bildiriyor mu? 32. SGB-OSGB yllk alma plan hazrlyor mu? 33. SGB-OSGB yl sonunda yllk bir rapor hazrlyor mu? 34. letme ynetimi iyeri hekiminin performansn her yl gzden geiriyor, elde edilen bulgular iyeri hekimine bildiriliyor mu? 35. te yaralanmalar/rahatszlklarn bildirimi ve soruturulmasnda kullanlan prosedrn etkinliini deerlendiriyor musunuz? 36. letme, Sal Ynetim Sisteminin Trk Mevzuat ile uyumlu olduunu teyit etmek zere periyodik denetimler dzenliyor mu? 7. Olaylarn Raporlanmas ve Soruturulmas 37. Tm ile ilgili hastalklar aratrlyor, ie gelmemeyle sonulananlar raporlanyor ve iverene bildiriliyor mu? 38. yeri hekimi iletmede meydana gelen kazalar ve kaza soruturmalar ile dzeltici ve nleyici eylem kararlar hakknda bilgilendiriliyor mu? 39. letmenin i kazalar ve meslek hastalklar ile ilgili mevzuata uygun bir kayt ve bildirim sistemi ve grevlisi var m? 40. letmenin i kazalarnn ve meslek hastalklarnn kayt altna alnmas iin bir bildirim sistemi var m? 8. Srekli yiletirme 41. salna ynelik nleyici faaliyetlerin planlamas yaplyor ve bu planlar irketin yllk planlarna dahil ediliyor mu? 42. sal ynetimindeki olas iyiletirmelere dair karar alnmas amacyla ynetim gzden geiriliyor mu? 43. Gvenlik ve salk ile ilgili yrrlkte olan ynetmeliklere uyulmasn salamak iin kullandnz sistemde, ulusal mevzuata uyulup uyulmadn tespit etmek amacyla dzenli deerlendirmeler yaplmas ngrlm m? 9. Eitim ve letiim 44. iler iletmenin i sal politikas, i sal risk ve tehlikeleri konularnda eitiliyor, salk gzetimi bulgular hakknda bilgilendiriliyor mu? Zayf 45. yeri hekimleri ve hemireleri ulusal mevzuata uygun ekilde srekli eitim gryor mu? 46. Yneticiler, amirler ve iiler iin hazrlanm bir eitim program ile bunlarn yenileme eitimleri iin bir programnz var m? 47. Yneticiler ve alanlar, i kazalar ile meslek hastalklarnn erken tehisi, bildirimi ve uygun tedavilerinin nemi hakknda bilgilendiriliyorlar m? 10. Acil Durumlara Hazrlk 48. Acil durumlar ile ilgili nlem, hazrlk ve mdahale dzenlemeleri, ilk yardm kitleri mevcut mu ve bunlarn devamll salanyor mu? 49. Yeterli sayda ilkyardm personeli var m ve ilkyardm ekibinde yer alan herkes mevzuata uygun, dzenli eitim alyor mu? 50. letme acil salk hizmeti veren kurulularla gerektiinde ibirlii kurmu mudur? Orta yi Aklamalar Orta yi Aklamalar

SGP kapsamnda hazrlanan SG-YS Salk Gzetimi Deerlendirme Formu iyeri hekimlerinin altklar iyerlerini deerlendirmelerinde ve gelitirmelerinde kullanabilecekleri bir form olarak dnlmektedir.

222

XIV. yerlerinde Afet ve Acil Durum Organizasyonu

AFET (DISASTER) nsanlar iin fiziksel, ekonomik, sosyal ve evresel kayplar douran, normal yaam ve insan eylemlerini durdurarak veya kesintiye uratarak topluluklar etkileyen, etkilenen topluluun yerel olanak ve kaynaklarn kullanarak ba edemeyecei doal, teknolojik veya insan kaynakl olaylarn sonularna afet denilmektedir.

AFET YNETM (DISASTER MANAGEMENT) Afetlerin nlenmesi ve zararlarnn azaltlabilmesi iin afet ncesi, afet sras ve afet sonrasnda yaplmas gereken idari yasal ve teknik almalar belirleyen ve uygulamaya aktaran, bir olay zamannda, uygulama yapabilmeyi salayan ve her olaydan karlan derslerin nda varolan sistemi gelitiren ynetim biimidir.

ACL DURUM (EMERGENCY) 1. 2. 3. Olumsuz etkilerini en aza indirmek iin acil nlemler alnmasn gerektiren beklenmedik ve ani gelien olay. Acil mdahale gerektiren ve yerel kapasitenin olaylar belirleme ve ynetmede yetersiz kald durumlarda afetler sonras oluan acil durum. Acil durumlar; lmler, yaralanmalar, insanlarn yerlerini terk etmeleri, hastalk, sakatlk, gda gvensizlii, altyapnn hasar grmesi ya da kaybedilmesi, zayflam ya da zarar grm kamu ynetimi ve azalm kamu emniyeti ve gvenlii durumlarn ierebilir. Afetten etkilenen lkelerde, bu durumlar ou kez ayn anda ortaya kar, yerel kapasiteyi zorlar ve ekonomik ve sosyal faaliyetleri aksatr.

AFET TRLER Dnya genelindeki doal afetler ele alnnca, 31 eit doal afetin 28 tanesini meteorolojik afetlerin oluturduu grlr. Doal afetlerin eitleri ve nem sralar lkeden lkeye de deimektedir. rnein, Akdeniz Blgesinde doal afetler kuraklk, seller, orman yangnlar, heyelan, dolu frtnalar, lar, donlardr. lkemizde ise en sk grlen meteorolojik karakterli doal afetler dolu, sel, takn, don, orman yangnlar, kuraklk, iddetli ya, iddetli rzgr, yldrm, , kar ve frtnalardr. Dnya Meteoroloji rgtne (WMO) gre sadece 1980'li yllarda dnyada 700,000 kii meteorolojik afetlerden dolay hayatn kaybetmitir (www.afet.gov.tr).

223

(http://www.afet.gov.tr/tuaa/GenericClass/Rapor.aspx?RaporAdi=portalbilgigirisraporsayfasi&Theme=true&ALAN=object_id&KOD U=12; Kahramanmara, Afin-Elbistan Termik Santrali Yaknndaki Ak llolar Kmr Maden Havzasnda Meydana Gelen (Heyelan) Gk Afeti-10 ubat 2011).

1. DOAL AFETLER Yava gelien doal afetler iddetli souklar, Kuraklk, Ktlk vb. Ani Gelien Doal Afetler Deprem, Seller, su taknlar, Toprak kaymalar, kaya dmeleri, , Frtnalar, hortumlar, Volkanlar, Yangnlar vb. 2. NSAN KAYNAKLI AFETLER 1. 2. 3. 4. 5. Nkleer, biyolojik, kimyasal kazalar, Tamaclk kazalar, Endstriyel kazalar, Ar kalabalktan meydana gelen kazalar, Gmenler ve yerlerinden edilenler vb.

224

(http://www.afet.gov.tr/tuaa/TUAA/AfetDetayFormu.aspx?AID=64178; Ostim-vedik Organize Sanayi Blgesinde Patlama-03 ubat 2011).

DNYADA GZLENEN AFET TRLER

JEOLOJK AFETLER Deprem Heyelan KLMATK AFETLER BYOLOJK AFETLER Scak Dalgas Erozyon Souk Dalgas Orman Yangnlar SOSYAL AFETLER TEKNOLOJK AFETLER Yangnlar Savalar Maden Kazalar Biyolojik, nkleer, kimyasal silahlar ve kazalar Sanayi kazalar Ulam kazalar

Kaya Dmesi Volkanik Patlamalar amur Akntlar Tsunami

Kuraklk Dolu Hortum Yldrm Kasrga Tayfun Sel Siklonlar Tornado Tipi Ar Kar Yalar Asit Yamurlar Sis Buzlanma Hava Kirlilii Orman yangnlar

Salgnlar Bcek stilas

Terr saldrlar Gler

225

yerlerinde alanlarn yaralanmasna veya can kaybna neden olabilen, iyerindeki faaliyetleri ksmen veya tamamen durdurabilen, kurulua veya doal evreye zarar veren, kuruluun mali yapsn ve toplumdaki imajn tehdit eden planlanmam olaylardr. yerleri tehlike kayna olmas bakmndan potansiyeli yksek olan yerlerdir. Bu durum iyerlerinde acil durum ve eylem plan almasnn, ok geni bir boyutta ele alnlmasn zorunlu klmaktadr. Acil durum ve eylem plan almalar ve uygulamalarnn tek bana iyerleri tarafndan yaplmas ve yrtlmesi ok zordur. Tek tarafl uygulama ve yrtm, plan verimli ve salkl klmayabilir. lkemizde bylesi durumlarda can kayb bata olmak zere yitirilebilecek pek ok deer gz nne alnarak, Babakanla bal Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl kurulmutur. yeri ynetimi bulunduu blgedeki Afet ve Acil Durum Ynetim Merkezleri ile iletiime geerek, iyerinde hazrlanacak Afet ve Acil Durum Planlaryla ilgili destei salayabilir58. yerlerinde kurulum aamasnda ve sonrasnda alnmas gereken nlemler vardr.

Acil k yollar ve kaplar:

Acil k yollar ve kaplar dorudan darya veya gvenli bir alana almal ve k nleyecek hibir engel bulunmamaldr. Herhangi bir tehlike durumunda, tm alanlarn iyerini derhal ve gvenli bir ekilde terk etmeleri salanmaldr. Acil k yollar ve kaplarnn says, boyutlar ve yerleri yaplan iin niteliine, iyerinin byklne ve alanlarn saysna uygun olmaldr. Acil k kaplar darya doru almaldr. eri doru alan kaplar tehlike annda ka engelleyerek ylmalara ve fazladan zararlara yol aabilmektedir. Acil k kaps olarak rayl veya dner kaplar kullanlmamaldr. Acil k kaplar, acil durumlarda alanlarn hemen ve kolayca aabilecekleri ekilde olmaldr. Acil k yollar ve kaplar Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmeliine uygun ekilde iaretlenmelidir. aretler uygun yerlere konulmal ve kalc olmaldr9. Acil k kaplar kilitli veya bal olmamaldr. Acil k yollar ve kaplar ile buralara alan yol ve kaplarda k zorlatracak hibir engel bulunmamaldr. Aydnlatlmas gereken acil k yollar ve kaplarnda elektrik kesilmesi halinde yeterli aydnlatmay salayacak yedek aydnlatma sistemi bulunmaldr. yerinin byklne, yaplan iin zelliine, kullanlan maddelerin fiziksel ve kimyasal zelliklerine ve alanlarn saysna gre iyerinde etkili ve yeterli yangn sndrme donanm ile gerektiinde yangn detektrleri ve alarm sistemleri bulunmaldr. Yangn sndrme ekipman kolay kullanlr olmal, grnr ve kolay eriilir yerlere konulmal, nlerinde engel bulunmamaldr. Yangn sndrme ekipman ve bulunduu yerler Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmeliine uygun ekilde iaretlenmeli, iaretler uygun yerlere konulmal ve kalc olmaldr9,59.

Ayrca yangnla mcadele iin;

58 59

Afet ve Acil Durum Ynetim Merkezleri Ynetmelii, R.G: 19 ubat 2011/27851. yeri Bina ve Eklentilerinde Alnacak Salk ve Gvenlik nlemlerine likin Ynetmelik, R.G: 10 ubat 2004/25369.

226

yeri Salk Birimi alanlarnn Afet ve Acil Durumlardaki Sorumluluklar Afet ve acil durum ortaya kmadan iyerinde kurulmas gereken ekiplerden biri de ilkyardm ekibidir. Bu ekibin kurulmas sorumluluu iyerinde bulunan en yetkili salk alanndadr. Salk birimi alanlar (yeri hekimi, iyeri hemiresi, salk memuru vb.) kurulacak ilkyardm ekibinde yer almal, kuruluun bykl ve alan says gz nne alnarak gerekli sayda ilkyardmc yetitirilmelidir52. yeri hekimi sertifikal ilkyardmclar bir araya getirerek, ilkyardm odalar, ilkyardm dolaplar ve acil hasta/yaral tama ve salk kurulularna iletimi konusunda toplantlar yapmaldr. yerindeki en st salk yetkilisi her vardiyada gerekli olacak sayda ilkyardmclardan ekipler kurmal ve bu ekiplerin dier afet ve acil durum ekipleriyle iletiimini salamaldr. yerinde yaplacak eitim ve tatbikatlarda ilkyardm ekiplerinin yer almas salanmaldr. lkyardm odalar ve dolaplarnn dzenli aralarla denetiminin yaplarak eksiklerin tamamlanmas da ekip liderlerinin sorumluluunda olmaldr. Ayrca iyeri hekimi, ilkyardmclarn gncelleme eitimlerinin takibi, emekli olan, iten ayrlanlarn yerine yeni ilkyardmclar yetitirilmesinin salanmas grevini de yerine getirmelidir. lkyardm odalar yerinin bykl, yaplan iin nitelii ve kaza riskine gre iyerinde bir ya da daha fazla ilkyardm odas bulunmaldr. Bu odalar yeterli ilkyardm malzeme ve ekipman ile donatlmal ve sedyeler kolay eriilebilir yerlerde bulundurulmaldr. Ayrca, buralar Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmeliine uygun ekilde iaretlenmeli ve alma koullarnn gerektirdii her yerde ilkyardm donanm bulundurulmaldr. Bu donanm uygun ekilde iaretlenmeli ve kolay eriilebilir yerlerde bulundurulmaldr. lkyardm dolaplar, her zaman grnr bir ekilde iaretli, kolaylkla eriilebilecek ekilde, kaza olabilecek alanlarn yaknnda olmaldr. lkyardmclar ilkyardm dolaplarna bir iki dakika iinde ulalabilmelidir. Dolaplar uygun malzemeden yaplm olmal ve iindekileri scaktan, nemden ve istismardan korumaldr. lkyardm antalar veya dolaplar, toz veya toprak girmeyecek ekilde yaplm olmal ve herhangi bir karkla yol amayacak ekilde ileri blnm olmal ve her malzeme veya ilacn zerinde adlar okunakl bir ekilde yazlm olmaldr. Dolap kapaklarnn i tarafna iinde bulunan ila ve malzemenin bir listesi yaptrlm olmal ve beyaz zerine krmz ay iareti konarak iyerinin uygun bir yerinde bulundurulmaldr45. Balangta ilkyardm hastay kmldatmadan yaplacak olsa da, gerektiinde yaral veya hasta kiinin kaza yerinden uzaklatrlmasn salamak zere kullanlacak basit tama aralarna kolayca ulalabilmelidir. lkyardm konusundaki yazl bilgiler, iyerinde stratejik bir noktada grlebilecek bir yere aslmal ve iveren bu konuda tm iiler iin bilgi notlar dzenlemelidir. Bilgi notunun temel blmleri u maddeleri iermelidir: yerinde ilkyardm ve tbbi bakmdan daha fazla yararlanma yntemleri, lkyardm personeli olarak grevlendirilen personelin tanmlanmas, Herhangi bir kaza ile ilgili bilginin, hangi yollarla ve kime bildirilmesi gerektii, lkyardm dolabnn ve ilkyardm odasnn yerleri, Bir kaza durumunda ve kazadan sonra alanlarn ne yapmas gerektii, Ka yollarnn nerelerde olduu ve lkyardm personelinin grevlerinde nasl desteklenecekleri.

227

Madenlerde yer stnde yaplacak ilkyardm mdahaleleri: ILOnun 2006 ylnda Cenevrede yapt, Kmr Madenlerinde Gvenlik ve Salk Uzmanlar Toplantsnda alnan kararlarda; madende, bir vardiyada alan ii says ulusal yasa veya ynetmeliklerle belirlenen rakam aarsa, uygun niteliklere sahip bir ilkyardm merkezi bulundurulmal ve dzenli bir ekilde bakm yaplmaldr denilmektedir. lkyardm merkezi aadaki zelliklere sahip olmaldr: Yer stnde dier amalar iin kullanlmayan ayr bir yerde, madenin ana giriine elverili yaknlkta olmal, rahat bir girii bulunmal ve sedye tayan insanlar girebilmelidir. Yeterli derecede stlm, aydnlatlm, temiz tutulan tedavi, dinlenme, depo ve bekleme odalar bulunmaldr. Yalnzca ilkyardm, tbbi incelemeler ve ambulans hizmetleri iin kullanlmaldr.

lkyardm merkezi tedavi odas aada belirtilen zelliklere sahip olmaldr: Kolay temizlenebilen kaygan olmayan bir taban, kolayca ykanabilir duvarlar, gmme depo raflar, kolay temizlenebilir alma bankolar ve akarsu olan lavabolar bulunmaldr. Sra, sandalye, tekerlekli tedavi servis arabas (ekmeceleri bulunan ve zeri cam olan), ayarlanabilen tedavi sandalyesi, byteli lamba, kanepe ve perde bulunmaldr.

lkyardm merkezi dinlenme odas aada belirtilen zelliklerde olmaldr: Tedavi odasna alan bir kaps ve sedyelerin hareketlerini kolaylatrmak iin darya alan geni kaplar bulunmaldr. Akarsuyu olan bir lavabosu, ayarlanabilen bir kanepe ve dinlenme sandalyesi bulunmaldr.

lkyardm merkezi tedavi odasndan, kilitlenebilir niteleri ve kilitli bir kaps bulunan depo odasna geilebilmelidir. Tedavi odasndan banklar ve sandalyelerin bulunduu bekleme odasna veya alanna da geilmelidir. lkyardm merkezinde, bir doktorun hizmetinden yararlanabilen ilkyardm grevlileri grev yapmaldr. Diplomal bir hemire ya da onayl bir ilkyardm eitimi kursunu tamamlayanlarn dnda hi kimse, ynetici tarafndan ilkyardm merkezinde grevlendirilmemelidir. Madende, inaat alannda, fabrika ya da atlyelerde veya evresinde allrken, ilkyardm merkezinde grev yapan ilkyardm grevlisi veya grevlileri devaml orada bulunmuyorlarsa da hemen ulalabilir durumda olmaldrlar. (1) Herhangi bir vardiyada alanlarn toplam saysnn ulusal yasa veya ynetmeliklerle belirlenen sayy amad kk madenlerde devaml kullanma hazr olan bir ilkyardm odas bulundurulmaldr. (2) lkyardm odas yeterli derecede stlm ve aydnlatlm olmal, scak ve souk su bulunmal, kolaylkla temizlenen i yzeylere sahip olmal ve ulusal yasa veya ynetmeliklerle odada bulunacak minimum donanm belirlenmelidir. Sz konusu dzenlemeler, ilkyardm ve hayat kurtarma teknikleri konularnda yetkili (sertifikal, ehliyetli) kii veya kiilerin sorumluluunda olmal ve bu zelliklere sahip bir kii alma saatleri sresince devaml ulalabilir durumda olmaldr. letmenin kaynaklar, bu blmdeki koullar salamak iin yeterli deilse bunlar yerine getirmek iin iki veya daha fazla iletme, kaynaklarn birletirebilir. Yetkili makamlarn onay alnarak yaplan dzenlemelerde, bu tr tesislerin her iyerinden kolaylkla ulalabilecek bir yerde kurulmas salanr.

228

Yeraltnda ilkyardm dzenlemeleri veren, yeraltnda karlalan tehlikeler nedeniyle oluacak yara ve hasarlarla baa kmak iin yeterli ilkyardm hizmetlerini, kurulularn ve personelini salamaldr. Yeraltnda allrken ilkyardm salamak iin olabildiince uygun aralara ve eitilmi personele her zaman kolaylkla eriilebilmelidir. (1) Yer altnda alan yeterli sayda kii, onaylanm gncel ilkyardm sertifikalarna sahip olmaldr. (2) Bu nitelikli kiilerin her biri olanaklar lsnde dzenli olarak yer altnda ayn gurupla birlikte almaldr. Her bir ilkyardm personeli en az aada belirtilen maddeleri kullanlabilecek ekilde bulunduran bir ilkyardm antas tamaldr: (a) ki gen bandaj, (b) Sabitleyici bandaj olan, steril hazrlanm kk orta ve geni pansumanlar, (c) eitli yapc bantlar ve (d) Yeterli sayda tbbi eldiven. veren, gerekirse ilkyardma gereksinimi olan kiiyi nakletmeden nce, ona tedavi salamak zere, yeterli ve uygun ek ilkyardm birimleri oluturmaldr. lkyardm donanmlarn dzenli bir ekilde bulundurmak ve gerektiinde yenilemek tm ilkyardm grevlilerinin ve yer altndaki denetilerin (nezaretilerin) grevi olmaldr. Tm ilkyardm gereleri uygun, temiz, toz ve nem geirmez saklama kaplarnda bulundurulmal ve iiler bu gerelere eriebilmelidirler. Yer altnda ilkyardmda alan tm kiilerin listesi, ilkyardm merkezinde madende alanlar tarafndan kolayca grlebilecek bir yerde bulundurulmaldr. Hasta ve yaral kiilerin tanmas Maden yneticisi yaral ve hasta kiilerin maden yzeyine abuk ve rahat tanmalarn salamak iin gerekli dzenlemeleri yapmaldr. veren yaral ve hasta kiilerin, hastaneye veya evlerine hemen tanmalar iin gereken dzenlemeleri yapmaldr. Yaral insanlarn karlaca her kuyuda veya aklklarda, insanlarn yalnz bir kafesle karlabilecei ve kafesin, sedyenin dz olarak yatrlabilecei kadar geni olmad her kuyuda ve her batk kuyuda, yaralanmann arlamasn nlemek iin uygun bir can yelei veya tutma sistemleri salanmal ve kullanlmaldr. Denetim veren tarafndan grevlendirilen yetkili bir kii tarafndan, tm ilkyardm ve ambulans donanmnn ne sklkla denetlenecei, ilgili ynetmeliklerle belirlenmitir. Her kullanmdan sonra ya da en ge 6 ayda bir kontroller yaplmaldr. Tm noksanlklar zaman geirmeksizin dzeltilmelidir. Eitim ve gncelleme-takviye eitimleri (1) Kmr madenciliine yeni balayan herkes, mmkn olduunca nemli hayat kurtarc teknikler ve ilkyardmn temelleri konusunda eitim ve bilgi almaldr. 229

(2) Bu kiilerin yeni teknikler konusunda gncel bilgiler edinmeleri iin gerektiinde gncelleme-takviye kurslar dzenlenmelidir. Onaylanm ilkyardm sertifikas alan kiiler, yetkilileri tarafndan istenilmesi durumunda yeniden eitilerek snava sokulmaldr. lkyardm merkezinde alan ve yer altndaki iilere ilkyardm ulatran kiiler, elde edecekleri baka zellikler yannda aada belirtilen hususlar yapmalarn salayacak bilgiler almal ve eitim grmelidir: (a) ok tedavisi ve canlandrma, (b) Yaralar inceleme ve deerlendirme, (c) Pansuman yapma, (d) Tbbi ve cerrahi durumlar inceleme ve deerlendirme, (e) zerinde akm bulunan alete yakalanm olanlar uzaklatrma ve elektrik oku ve ciddi vcut yaralanmalarn tedavi etme, (f) Acil durum tedavisi ve sevk yapma, (g) Basit raporlar tutma, (h) Zayiatlarn ynetimi, (i) Btn acil durum donanmlarn kullanma ve (j) Depo ve destek ynetimi. Yaralanmalarn bildirilmesi Yaral bir kimse, yaras ne kadar hafif olursa olsun madeni terk etmeden nce inceleme ve tedavi iin ilkyardm merkezine bavurmal, gerekirse tedavi ve sevk edilmelidir. Yaralanma yer altnda tedavi edilmi bile olsa ilkyardm merkezinde bildirilen yaralanmalarn kayd tutulmal ve saklanmal ve yllk deerlendirilmelidir. Tahliye ve kurtarma Acil durumlarda tahliye Her iveren, madende acil bir durum grlrse uygulamak zere maden acil durum eylem plan bulundurmaldr. Bu plan, yangn nleme ve acil durum eylem plannn bir paras olmal, madenin tahliyesini ve aada belirtilen konular kapsamaldr: (a) Acil durumlarda alnacak nlemleri ynetmek zere kiisel sorumluluklar saptanmaldr, (b) Acil durum iletiim sistemi kurulmal, acil durumlardaki iletiimi yrtmek zere yntemler ve kiisel sorumluluklar belirlenmelidir, (c) Acil durumdan etkilenen herkese derhal durumun bildirilmesini salayacak ve tm kiiler tarafndan grlp duyulabilecek bir alarm sistemi bulundurulmaldr, (d) Madenden veya tehlike blgesinden kiilerin gvenli olarak, dzenli bir ekilde hemen ekilmesini salayan bir yntem izlenmeli, acil durumlardaki ka yollar ve yntemleri konusunda eitim verilmelidir, (e) Kritik operasyonlar yapmak zere madende kalan alanlarn, madeni terk etmeden nce izleyecekleri yntemler belirlenmelidir. Bu durumlarda:

230

(1) Yalnzca, kritik operasyonlarda ve yangnlar, patlamalar gibi madende grlen acil durumlarda yaplacak eylemler konularnda zel eitim alm personel seilmeli; (2) Hemen ekilmeyecek olan kiilerin bulunduklar yerlerin gvenli olmalarn salayacak elverili yntemler uygulanmal; (3) Karlalan kritik duruma hazrlkl olmak zere personel, gaz tayin edici ekipmann yansra gerekli dier ekipman ve gerelerle donanm olmaldr. (f) Belirli riskler altnda olan kiilere kamalar iin kiisel solunum donanm gibi, gerekli donanm salanmal; (g) Madende acil durumlar oluturan yangnlara ve dier tehlikelere kar eitilmi, donatlm ve hemen ulalabilecek bir eylem grubu oluturulmal; (h) Acil durum tahliyesi tamamlandktan sonra, yntem tm iilere aklanmal; (i) Her dzeydeki tm personel iin; acil durumlarn nlenmesi iin dzenli tatbikatlar, hazrlkl olma, eylem yntemleri ve periyodik olarak acil durum altrmalar konusunda bilgi ve eitim verilmelidir. Maden kurtarma almalar Maden acil durum eylem ve kurtarma plan, ulusal yasa veya ynetmeliklerle istenilmeli ve her iveren, madenden kurtarmay da kapsayan, bu plan hazr bulundurmaldr. Plan yangn nleme ve acil durum eylem plannn bir paras olmaldr. veren birleerek veya ayr olarak uygun merkezlerde, kurtarma almalar ve kurtarma alanlarnn eitimleri iin tam olarak donatlm yeterli merkezi kurtarma istasyonlar bulundurmal, bunlarn bakmn salamaldr. Bu merkezler yetkililer tarafndan onaylanmaldr. Kurtarma istasyonun alma alan yetkililer tarafndan belirlenmelidir. Her kurtarma istasyonu, kurtarma iinde yeterli eitim alm, yetkililerce belirlenen sre madende yer altnda pratik yapm ve ulusal yasa veya ynetmeliklerde istenilen dier zelliklere sahip yetkili bir memurun, dorudan kontrol edebilecei bir konumda olmaldr. Ulusal yasa veya ynetmelikler ile istisna kabul edilmedike; (a) Maden blgesinde merkezi bir kurtarma istasyonu bulunuyorsa iveren o istasyona, her hangi bir zamanda arayp verdii hizmetlerden tam olarak yararlanacak ekilde, balanmaldr. (b) Var olmas durumunda her madenin, merkezi kurtarma istasyonu ile telefon balants olmaldr. Merkezi bir istasyon bulunmuyorsa, kurtarma istasyonlar olan evredeki dier madenlerle telefon balants olmaldr. Ulusal yasa veya ynetmelikler yeterli kurtarma iisi saysn belirlemelidir. Kurtarma iileri aada belirtilen ekillerde organize edilmeli ve bulundurulmaldrlar: (a) Merkezi istasyonda devaml bir kurtarma tekilat ve madende eitilmi kurtarma iileri bulundurulmal veya (b) Madende kurtarma ekipleri oluturulmaldr. Yetkililerin belirleyebilecei zel durumlar dnda, daimi kurtarma biriminden yeterli sayda bir grup devaml olarak istasyonda grevlendirilmeli ve orada kalmaldr. Her madende, hizmetlerine gerek duyulur duyulmaz, dier kurtarma alanlarn de grevlendirmek iin etkili dzenlemeler yaplmaldr. 231

Kurtarma alanlarnn seimi Maden kurtarma almalar iin eitilecek alanlarn seiminde, fiziksel uygunluklar, mizalar, dayanma gleri, kurtarma ii iin genel uygunluklar ve daimi kurtarma birimi ile ibirlii yapabilecek iletiim becerisi gz nne alnmaldr. Ayrca, madenin yerleimi konusundaki bilgileri de temel alnarak dikkatle seilmelidir. Kurtarma alanlarnn yeralt kmr madeninde en az iki yl alma deneyimleri ve onayl ilkyardm sertifikalar olmaldr. Kurtarma iileri ylda bir salk kontrolnden geirilmeli, uygun olduklar saptanmadka greve devam etmemelidirler. Bilgilendirme ve uygulama Her merkezi kurtarma istasyonunda veya yetkililer tarafndan gerek grlen dier istasyonlarda, kurtarma alanlarn eitmek zere yeterli sayda uzman eitimci bulundurulmaldr. Kurtarma iinde eitim iin seilen herkes, yetkililer tarafndan belirlenen bilgilendirme kurslarna katlmal ve pratik almalara olabildiince fazla sayda katlmaldr. Sertifikalarn baar ile alm olan kurtarma iileri, yetkililer tarafndan tanmland veya onayland ekilde periyodik olarak daha ileri bilgilendirme ve uygulama eitimleri de almaldrlar. Kurtarma alet ve donanmlar Her merkezi kurtarma istasyonu ve yetkililer tarafndan onaylanan dier btn istasyonlarda, yetkililer tarafndan belirlenen kurtarma donanmlar salanmal, iyi bir ekilde bakm yaplarak devaml kullanma hazr halde bulundurulmaldr. Solunum aygtlar, duman kasklar ve benzerlerini kullanma sonucunda grlebilecek olan kazalar veya dier tehlikeli durumlar yetkililere bildirilmelidir. (1) Her madende kurtarma iileri iin ayr bir oda veya kalnacak yer bulundurularak bakm salanmal ve ulusal yasa veya ynetmeliklerle uyumlu donanmlar salanmaldr. (2) Yer altnda bulundurulmas gerektii belirtilenler dndaki kurtarma donanmlar, bir odada veya kalnacak yerde saklanmal, yer altnda bulundurulmamaldr. Ulusal yasa veya ynetmelikler, kurtarma almalar, eitimi ve uygulamalar iin salanan odalarn, aletlerin ve donanmn ne sklkta denetlenmesi gerektiini belirlemelidir. Her madende kurtarma iileri tarafndan ve eitim amal olarak kullanmaya uygun bir formda, genel havalandrma sisteminin ak ve okunakl biimde yeterli sayda kopyas bulundurulmaldr. Kopyalar, btn kaplar, kapaklar, hava geitlerini, reglatrleri ve telefon istasyonlarn gstermelidir. Kopyalarda giri hava yollar, dn (k) hava yollarndan ayr bir renkte gsterilmelidir.

Kurtarma almalarnda ve eitimde kullanlacak sinyal kodlar, her lkede tm madenler iin ayn olmal ve yetkililer tarafndan onaylanm olmaldr.

232

Maden kurtarma almalarnn ynetimi (1) Madende yaplacak kurtarma almalarnn ynetimi ile ilgili kurallar, ulusal yasa veya ynetmeliklerin ve yetkililerin ngrd ekilde, hazrlamak her maden yneticisinin grevi olmaldr. (2) Kurallar: (a) Kurtarma almalar srasnda belirli kiiler tarafndan yaplacak grevleri; (b) Ynetici veya dier bir yetkili kii tarafndan madende yer stnde grevlendirilen, bir kiinin yapaca grevleri; (c) Madenin etkilenmi olan ksmna yalnzca tam olarak yetkilendirilmi kiilerin girebileceini; (d) Madene giren herkesin isminin kayt edilmesi gerektii hususlarn belirtmelidir. Ynetici tarafndan grevlendirilen yetkili bir kii, yeterli kurtarma ekiplerinin organize olmu olduunu ve solunum aygtlarnn yetkililer tarafndan istenilen koullara gre testten geirilmi olduunu garanti etmelidir. Soluk alnamama olaslnn olabilecei atmosferin mmkn olduunca yaknnda, temiz hava istasyonu veya istasyonlar kurulmaldr. Temiz hava istasyonlarnda aada belirtilen destekler mmkn olduunca salanmaldr: (a) Biri tanabilir solunum cihaz bakmnda, dieri ilkyardmda uzman iki kii, (b) Solunum aparatlar ile donatlm, soluk alnamayan bir atmosferde grev yapmaya hazr bir kurtarma ekibi, (c) Canlandrma iin gerekli donanm ve ulusal yasa veya ynetmeliklerle istenilen bu tr dier donanm ve (d) Temiz hava istasyonu ile madenin yer stndeki ksmlar arasnda telefon balants. Hi bir kurtarma ekibi nereye gidecei ve ne yapma giriiminde bulunaca konusunda kesin talimat almadan temiz hava istasyonu tesine gememelidir. Ekibin gidecei yolu iyi bilmemesi durumunda, plan yolu aka gstermelidir. Mmkn olan her yerde madende alan, solunum aygt donanm olan bir rehber (eer donanm kullanma konusunda eitilmi ve ehliyetli ise) kurtarma ekibine elik etmelidir. Kurtarma takmlar liderleri ncelii her zaman takmlarnn gvenliine vermelidir. Takmn solunamayan atmosfere girmesinden hemen nce, lider solunum aparatlar setlerinin gvenli ve tatmin edici bir ekilde altndan emin olmaldr. Soluk alnamayan ortamda bulunduklar zaman lider, takm yelerinin ve aparatlarn durumlarn dzenli olarak kontrol etmelidir.

Yangn, patlama, terr olaylar ya da doal afetlerde inaat alanlar, atlye ve fabrikalarda da gvenli ka yollar, toplanma alanlar belirlenmi olmal, arama, kurtarma, yangn ve ilkyardm ekiplerinin talimatlarna uyulmas salanmaldr. alanlarn bu tr durumlara hazr olabilmesi iin belli aralarla (ylda 2 kez) tatbikatlar yaplmaldr.

233

234

XV. alma Yaamnda Beslenme

alanlarn salkl bir yaam srdrebilmeleri iin beslenme temel gereksinimlerden biridir.

Maslow Gereksinimler Teoremi: nsan ihtiyalarn bir hiyerari ierisinde ele alan Abraham Maslowun yaklamnda birinci varsaym; kiinin gsterdii her davrann, kiinin sahip olduu belli gereksinimleri gidermeye ynelik olduudur. Kii gereksinimlerini gidermek iin belirli ynlerde davranr. Bu nedenle ihtiyalar davran belirleyen nemli etmenlerdir. Yaklamn ikinci varsaym ihtiyalarn sras ile ilgilidir. Bu varsayma gre kii belirli bir sralama gsteren hiyerariye sahiptir. Alt kademelerde bulunan ihtiyalar giderilmeden st kademelerdeki ihtiyalar, kiiyi davrana yneltmez. htiyalarn kiiyi yneltme zellii bunlarn tatmin edilme derecesine baldr. Tatmin edilen ihtiya, davranta etkili olma zelliini kaybeder ve daha st seviyedeki ihtiyalar davran etkilemeye balar.

Maslowun Gereksinimler Hiyerarisi Piramidi

Abraham Maslowun htiyalar Hiyerarisi Teorisinde de belirtildii gibi fizyolojik gereksinimlerin banda gelen insann nefes almasndan sonraki ilk temel gereksinimi beslenmedir. alanlarn altklar i kolunda verimli, zenli ve yaratc olabilmelerinin nde gelen koullarndan biri dengeli ve salkl beslenmedir (Fiek, G., Piyal, B. 1989). alanlarn beslenme program yaplrken, yaptklar iin arlk derecesinden balayarak gnlk enerji gereksinimleri belirlenmeli, bunu karlayacak ekilde besin ve kalori deerlerine gre, gnlk, haftalk ve aylk beslenme programlar dzenlenmelidir. 235

Gerek iyerinde, gerekse i dnda alanlarn salk riskleri ve alma koullar temel alnarak, yeterli ve dengeli beslenmelerini salayacak beslenme programlar uygulanmal, kaliteli ve ekonomik beslenme konusunda alanlar, iveren ve alan temsilcileri ve sendika grevlileri bilinlendirilmelidir. Sadece iyerinde deil, evlerinde de ekonomik ve kaliteli beslenmenin salanabilmesi iin, alanlara etkin beslenme eitimleri verilerek, yeterli ve dengeli beslenme bilinci oluturulmaya allmaldr. zellikle ar ve tehlikeli ilerde alanlar iin ykl enerjinin tek bir nde verilmemesine dikkat edilmeli; i yerinde alanlara verilmesi gereken beslenme hizmeti en az bir ara ne de paylatrlmaldr. Bylece hem le yemeindeki ar yklenme nlenmi olur, hem de sabah ounlukla kahvalt yapmadan i yerine gelen veya kalitesiz bir kahvalt yaparak i yerine gelen alanlarda bu ynden oluabilecek olumsuzluklar nlenmi olur. Sabah iyerine gelince veya kuluk vakti, ay molasnda kaliteli bir ara n rnts dorultusunda planlanan kumanya menleri ile alanlarn performans ve verimlilii olumlu ynde etkilenmi ve i kazas riski de azaltlm olur. alanlara ynelik toplu beslenme hizmetinin her basamanda tm ilemler kaliteli ve gvenilir olmaldr; aksi halde besin zehirlenmeleri, alanlarn doyumsuzluu/memnuniyetsizlii, toplu beslenme servisi alanlarnn moral bozukluu, alanlarn performanslarnn dmesi ve sonuta o kuruluta verim dkl kanlmazdr. yerinde kaliteli beslenmenin salanabilmesi iin, nlere dalm dengeli olmak kouluyla, her gruptan, her eit besine gereksinme lsnde yer verilmelidir. alanlarn servis edilen yiyecekiecekleri tketebilmesi iin; yemekler itah ac, hijyenik ve sbjektif kalitesi yksek olacak biimde retilmeli ve sunulmaldr. Ar ve tehlikeli ilerde alanlarn sebze ve meyve tketimlerinin de, hafif ilerde alanlara gre daha fazla olmas gerektii dnlerek, men planlamada bu durum dikkate alnmaldr. zellikle ar ve tehlikeli iler kapsamnda alanlarn sv alm, susama duygusuna baklmakszn artrlmaldr. Bunun iin yine yaplan iin niteliine gre artrlmas kaydyla (gne altnda, ok scak ortamlarda alma vb. koullarda) gnde en az 12-14 bardak veya her 1000 kalori bana 1 litre kadar sv tketilmesi salanmaldr. Sv olarak, bata temiz ve gvenilir ime suyu, tercihen taze meyve sular, ayran, st, ak ay, bitki aylar, limonata, orba vb. sulu yiyeceklerin tketimine olanak salanmaldr (Beyhan, Y. 2008). Gazl ieceklerin (kola, gazoz vb.) salkl ve dengeli beslenmede yeri yoktur. Bata ar ilerde alanlara gnlk enerji ve besin eleri gereksinmelerinin yarsn karlayacak nitelikte; ana ve ara nl menler planlanmaldr. Set seimsiz menler uygulanyorsa; bu menler mmknse 4 kap olarak planlanmaldr. Baz yemeklerin de gereksinmeye paralel olarak 1 porsiyonlarna giren yiyecek gramajlarnda daha nce de belirtildii gibi bir miktar artrma gidilmelidir (et, makarna, pilav, kuru baklagiller gramajlar ile yemeklerin ierisine giren ya miktarlar vb.). Baz i kollarnda, baz besin eleri normal gereksinmeye ek olarak verilmelidir. ok scak ve ar tozlu ortamlarda alanlarn bol sv almalar salanmaldr. ok souk ortamda alanlara scak iecekler, orbalar sklkla verilmelidir. Gne altnda uzun sre alanlara veya rntgen nlarna maruz kalanlara A vitamininin n maddesi karotenlerden zengin havu, kvrck, marul, roka, domates, kays, portakal vb. sebze ve meyveler yeterince verilmelidir. Sadece karn doyurucu deil, sosyal ve psikolojik tatmin salayan, eitici ve alanlarn beslenme alkanlklarna uygun bir beslenme program uygulanmaldr. alanlar, iveren, iyeri hekimi ve toplu beslenme yneticisi bir arada, toplu beslenme standartlarna uygun yemekhanelerde yemek yemelidir.

236

Yaplan iin arlk derecesine gre kalori gereksinimleri in Arlk Derecesi ok Ar (Ar yk kaldrma, ukur kazma, har karma) Ar (Yk kaldrma, beden gc) Orta (Ayakta el hareketi ile alma Hafif (Genellikle ayakta, hafif el ileri) in Yapl ekli Maden kmr, demir elik sanayi, inaat, tnel ileri Marangozluk, makine, gemicilik, porselen ve imento sanayisi, tarm ileri Kimya, gda, tekstil, lastik, kauuk, matbaa, kat sanayi, ttn, ar ev ileri Ev ileri, bro vb. iler in Gereken Enerji Harcamas 10-12,5 7,5

5,0

2,5

Toplu beslenme yneticisi, alanlara belirli aralklarla salkl yaam, gda hijyeni, kiisel hijyen zararl alkanlklar, yeterli ve dengeli beslenme konularnda iyeri hekimi ile koordineli olarak eitimler vermeli, alanlarn beslenme hizmetlerinden memnuniyet dzeylerini lmeli ve elde edilen sonular dorultusunda gerekli dzenleme ve kalite iyiletirme almalarn yaparak tketici memnuniyetini en st dzeye karacak stratejileri oluturmaldr. Ayrca evre ssndaki her 10 0C lik art enerji harcamasn % 5 orannda artrrken, her 10 0C lik azalma iin % 5 orannda enerji harcamas dmektedir. Ayrca i gcnn ya durumu da enerji harcamasnda nemlidir. 25 yatan sonraki birinci 10 yl iin % 3, ikinci 10 yl iin % 5 ve daha sonraki 10 yllar % 7 orannda enerji harcamasnda azalma olur (Fiek, G., Piyal, B. 1989). Ar ite alanlarn terlemeye bal olarak normalden ok azot kaybettikleri bilinmektedir. Ar fiziksel hareket kas kitlesini de artrmaktadr. alma ortamndaki s ok yksek veya ok dk olduunda da azot kayb artmaktadr. Bu nedenle ar ilerde, ok scak ve ok souk ortamlarda alanlarn protein gereksinimi % 10-20 artmaktadr. Kalori ve besin deerinin yan sra psikolojik doyum da gz ard edilmemelidir. Kullanlan ya, yemee eklenen tuz, baharatlar, yemek trleri, yemek yenen kaplar, masa rts, peete vb. etkenler psikolojik doyumu etkiler. alma ortamnda kullanlan maddeler ya da retim srecinde ortaya kan toz, duman, gaz gibi kirleticiler alanlarn tat duyularn etkileyebilir. Azda oluan metalik tat psikolojik doyumu engelleyebilir. Ara dinlenmelerde sv gdalar verilmesi hem psikolojik hem de fizyolojik gereksinim asndan nerilmektedir. alma ssnn dk olduu yerlerde pekmez, urup, erbet, ay gibi iecekler verilebilir. Scak ortam almalarnda ise limonata, ayran ve ay gibi sv gdalar nerilebilir (Piyal, Birgl., 1991). yerinde aylk ya da haftalk yemek listesi hazrlanmasnda iyeri hekimi, aba, yemekhane sorumlusu, satn alma ya da personelden sorumlu bir kii ve varsa sendika temsilcileri ya da alan temsilcilerinin katlm salanmaldr. Eer yemek iyerine dardan geliyorsa ve hizmet satn alnmas eklinde yaplyorsa veya iyerine ait yemekhanede taeron firma tarafndan yemek kartlyorsa, artname hazrlanmas srasnda yemek irketinde diyetisyen ya da gda mhendisi altrlmas koulu eklenmeli ve liste hazrlanmasnda yemek irketinin temsilcisi olan bu yetkilinin de katlm salanmaldr. Gda reten ve 60 beygir gcnn zerinde motor gc bulunan veya 10 ve zerinde 237

ii altran veya et ve et rnlerini reten veya st ve st rnlerini reten veya su rnlerini ileyen veya hazr yemek reten i yerleri veya yemek fabrikalar veya her trl gda katk karmlar reten i yerlerinde; en az 4 yllk lisans eitimi alm ziraat, gda, kimya mhendisleri, veteriner hekimler, kimyagerler, su rnleri mhendisleri ve biyologlar ile gda bilimi konusunda en az yksek lisans yapm dier meslek gruplarna ye kiilerin eitim dallarna ve retimin niteliine gre sorumlu ynetici olarak altrlmalar her bir i yeri iin zorunludur. En az 4 yllk lisans eitimi alm Ev Ekonomisi Yksek Okulu Beslenme Blm mezunlar ve diyetisyenler yemek fabrikasnda her bir i yeri iin sorumlu ynetici olarak istihdam edilebilirler60. Yemek listesi hazrlanrken; herhangi bir yemein sk sk verilmesi, ayn lezzetteki yemeklerin bir arada verilmesi gibi hatalardan kanlmaldr. Ayrca, ayn nde verilen yemekler, yap, kvam, ekil ve renk ynnden birbirini tamamlamal, monoton olmamaldr. Bir nde hazrlanmas zaman alan yemeklerden birden fazlas ayn nde yetitirilmeye allmamal, mutfan ara gere durumu, personel says gz nnde bulundurulmaldr. Bir gnn mens, bir nceki ve bir sonraki gnn mensyle balantl dnlmeli ve alnan malzemenin zarara uramadan kullanlmas salanmaldr (Piyal, Birgl., 1991).

60 Gda ve Gda ile Temas Eden Madde ve Malzemeleri reten yerlerinin alma zni ve Gda Sicili ve retim zni lemleri ile Sorumlu Ynetici stihdam Hakknda Ynetmelik, R.G: 27 Austos 2004/25566.

238

XVI.alma Yaamnda Baklama

Alarn salad en byk yarar toplum salnn srdrlmesidir. Pek ok baklama program iin hastaln kontrol gereki bir hedeftir. Alama ile olgu saylarnn hzla azaltlmas, salgnlarn nlenmesi ve hzla kontrol altna alnmas amalanr. Baz alar ise bireysel korumay amalar. rnein Tetanos bakterisi toprakta ve baz hayvanlarn gastrointestinal sisteminde de yaar. Bu nedenle bu bakterilerle karlama riski azaltlamaz. Tetanos as bireyleri tetanos bakterisi tarafndan retilen toksinin etkisine kar korur (Pehlivan, T., Altnel, S., 2009). lkemizde alama kampanyalar nedeniyle ocukluk dnemi alar iyi bilinmektedir. Ancak erikin baklamas konusunda ayn dzeyde duyarllk gzlenmemektedir. Bu nedenle yakn zamanda lkemizde ilk Erikin Baklama Merkezi Gazi niversitesi Tp Fakltesinde hizmete girmitir. lkemizde Salk Bakanl tarafndan yrtlen kampanya tarz a almalarnn hemen tamamnda bebekler ve ocuklar hedeflenmitir. Yeni doan sal iin hamilelere yaplan alamalar da bu erevede deerlendirmek yanl olmayacaktr. Erikinlere ynelik sz edilmesi gereken en nemli ve kapsaml alama Trk Silahl Kuvvetleri (TSK) Bulac Hastalklarla Mcadele Ynergesi dorultusunda, TSK bnyesine yeni katlanlara yaplan alamadr. Buna gre ilk hafta ierisinde Meningokok A+C ve Kzamk as, bu alardan 3 hafta sonra ise Td as uygulanmaktadr. yeri Salk Birimleri ve yeri Hekimlerinin Grevleri ile alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelikte iyeri hekiminin grevleri saylrken Bulac hastalklarn kontroln salayarak yaylmasn nleme ve alama almalar yapar denilmektedir. alma ortam ile birlikte deerlendirildiinde, iyerlerinde saln korunmas ve gelitirilmesi ile grevli olan iyeri hekimleri, lkemizdeki erikin alamasna nemli katklar sunabilecek konumdadrlar. Bugnk koullarda erikinlere ynelik alamay programl bir ekilde yrtmeyi hedefleyen bir baka mesleki organizasyon olmadndan, iyerlerinde yaplacak alamalarn gelitirilmesi, yaygnlatrlmas nem tamaktadr (Aksoy,.). yerinin faaliyet alan, alma ortam, alanlarn ya ve salk durumu, bulunduu evre ve karlaabilecekleri tm riskler deerlendirilerek, kiilere zel bir a takvimi karmak gerekmektedir. Yani rutin erikin alarna ek olarak, kiilerin zel durumlarndan kaynaklanan risklerin gerektirdii dier alar da gz nnde bulunduran bir program yaplmaldr. Pek ok iyerinde alanlarn bir blm ksa veya uzun sreli olarak almak zere veya turistik amal olarak yurtdna seyahat etmektedir. Seyahat edilen lkelerdeki bulac hastalklara yakalanma riski nedeniyle de a yapmak gerei ortaya kabilir. WHO, seyahat edilen lkenin ve konaklanacak yerin koullarn, kalnacak sreyi, seyahat edenin davranlarn ve salk durumunu gz nne alarak, bir RD yaplmasn ve gerekli alarn buna gre saptanmasn nermektedir. Seyahat edilen lkenin tbbi olanaklar ve salk/seyahat sigortasnn olup olmad da bu deerlendirmede gz nne alnmaldr. lkemizde yerlemi ve herkes tarafndan kabul gren bir rutin erikin aslama emas olmadndan, hekimler genellikle Amerikan Hastalk Kontrol Merkezinin (Centers for Disease Control and Prevention - CDC) nerilerini referans almaktadrlar. (Aksoy, .).

239

ACIP 2011 Erikin A emas(*)

Ya Gruplar A Tetanos, azaltlm Difteri, azaltlm Bomaca (Td, Tdap) Influenza-Grip Varisella Kzamk, kzamkk, kabakulak (KKK) Pnmokok (polisakkarit) Human (HPV) Zoster Hepatit A Hepatit B Meningokok
Aklama nceden baklanmam ve bu ya grubunda olan tm bireyler (A kartnn olmamas veya enfekte olduuna dair kant olmayan)

19-26 Ya

27-49 Ya

50-59 Ya

60-64 Ya

65 Ya Her 10 ylda 1 Td rapeli

Yaam boyunca 10 ylda 1 Td, bu dozlardan bir tanesinde Tdap uygulanmaldr. Her yl 1 doz 2 doz 1 veya 2 doz 1 veya 2 doz 3 doz kadnlar iin 1 doz

1 doz

papillomavirus

1 doz 2 doz 3 doz 1 veya daha fazla doz

Baka bir risk faktr varsa (salk gerekesi-kronik hastalklar-, mesleki gereke, yaam tarz, dier endikasyonlar) neri yok

(*) Recommended Adult Immunization Schedule: United States, 2011

Yukardaki emadan da anlalaca gibi 2009 ylna kadar 50 ya ve zerine nerilen influenza as daha alt ya gruplarnda baka bir risk faktr varsa nerilmekteydi. u anda tm ya gruplarna ylda 1 nerilmektedir. alma yaamnda iin niteliine gre farkllk gstermekle birlikte en nemli alama tetanosa ynelik olandr. Bu konuda Salk Bakanlnn nerileri aada verilmitir.
SALIK BAKANLII BAIIKLAMA DANIMA KURULU KARARI 22.06.2010 YARA YNETMNDE TETANOS PROFLAKSS EMASI Temiz, kk yara AI HKYES Tetanos toksoidi ieren a* TAT HAYIR HAYIR Kirli Yaralar+ Tetanos toksoidi ieren a* EVET HAYIR***

TAT EVET HAYIR

Bilinmiyor ya da primer a serisi olan 3 dozdan az (0, 1, 2 doz) a uygulanm EVET 3 ya da daha fazla doz uygulanm HAYIR**

+Kir fees, toprak, bykba hayvan salyas ile kontamine olmu yaralar, kesici/batc aletlerle olumu yaralar, kopma, ezilme, mermi ile yaralanmalar, yanma ve donmalar * 59 ayn altnda ise beli karma, 60-155 aylk ise DaBT-PA, 14 ya ve zerinde ise Td uygulanr. ** Son dozdan 10 yldan daha uzun sre getiyse a uygulanr. *** Son dozdan 5 yldan daha uzun sre getiyse a uygulanr. Tedavide ve tetanos toksoidinin (TAT) kontrendike olduu vakalarn profilaksisinde tetanos immun globulini (TIG) kullanlr.

240

Difteri Tetanos As Atlye, fabrika, antiye gibi alma ortamlarnda toplumun dier kesimine oranla kirli maddelerle temas ve yaralanma riski fazladr. Yaplan almalarda erikinlerin ilerleyen yala artan oranda Tetanos ve Difteriye(Td) kar bak olmadklar, bu orann %40 lara vard tespit edilmitir61 (zgven, V., Grenek, L.). lkemizde erikin alama oranlarnn daha dk olmas nedeni ile baklk dzeyinin de ok daha dk olduu ileri srlebilir. Bu nedenle iyerinde Td alamas, tm alanlar kapsayacak ekilde (ii, memur, taeron alanlar) yaplmaldr. yerindeki btn erikinlere her 10 ylda bir, dzenli olarak tek doz Td as yaplmaldr. Ancak ocukluunda hi alanmam olanlara veya aland konusunda kuku duyulanlara 3 doz a ile primer alama yaplmaldr (Birer ay ara ile 2 doz, bundan 6-12 ay sonra ise 3. doz Td as). Yaralanma durumunda ise kiinin a ve yara durumu deerlendirilerek ek a ve /veya serum yaplp yaplmamasna karar verilir. Yukarda Salk Bakanl Baklama Danma Kurulunun bu konudaki nerisi verilmitir.

Hepatit A As Hepatit A lkemizde de yaygn olarak grlen viral bir hastalktr. yerlerinde alanlarn ou sarlk belirtileri grlmeden, bir souk algnl enfeksiyonu geirdiini dnd bir srada aslnda bu hastal geirebildiinden, alanlarn pek ou bu hastala kar doal bak saylmaktadr. Hepatit A as Salk Bakanl'nn ulusal baklama program ierisinde yer almamaktadr. yeri hekimi grev yapt i yerlerinde risk gruplarn (yemek, gda, ay datm vb. ilerde alanlarla ii gerei sk yolculuk yapanlar) deerlendirilerek, a programlarna Hepatit A asn da ekleyebilir. lk adan 6-12 ay sonra ikinci a yaplarak yaam boyu baklk salanmaldr. Hepatit B As yeri hekimleri bata portr muayenesi ile ie girite saptad Hepatit B as olmamlarn alanmasn salamaldr. Salk Bakanl Hepatit B asn ulusal baklama programna katmtr. Ancak erikinler programa dhil edilmemitir. lkemizde Hepatit B hastalnn yaygnl ve karacier kanserine kar koruyuculuu gz nne alnarak gda ve salk i kolu alanlarnn dndakilerin de alanmas yararl olacaktr. Hepatit B alamas iin n kan testleri zorunlu olmamakla birlikte, tayclarn saptanmas asndan tarama testleri sonrasnda alama yaplmas nerilmektedir. Hepatit B alamas birer ay ara ile 2 doz ve ikinci dozdan 6-12 ay sonra ise 3. doz eklinde uygulanmaktadr. 3 doz alama ile mr boyu baklk salanmaktadr. zel durumlar dnda adan sonra baklk kontrol iin kan tetkiki nerilmemektedir (EKMUD, 2009). Grip (nfluenza) As Grip as risk grubu olarak adlandrlanlara, tbbi gereklilii olanlara (Kronik kalp ve akcier hastal olanlara, diyabeti olanlara, 65 yan zerinde olanlara vb.) nerilmektedir. Bunun dnda toplu olarak bir arada yaamakta olanlara ve alanmak isteyenlere de nerilmektedir. Grip ass virsnn yapsn deitirmesi nedeni ile her yl tekrarlanmakta ve Ekim - Kasm aylar ierisinde yaplmas nerilmektedir. lkemizde en yaygn kullanlan erikin asdr. Salk personeline, retmenlere de nerilebilmektedir.

61

http://www.gata.edu.tr/dahilibilimler/infeksiyon/guncel/asilar.doc.

241

Kzamk- Kzamkk- Kabakulak As yerlerinde ender de olsa kzamk ve kabakulak hastalklarna rastlanlmakta ve bak olmayanlar arasnda yaylma grlebilmektedir. alanlarn byk bir blm ocukluk dneminde alanm veya bu hastalklar geirmi olduklarndan bak durumdadr. Ancak erikinlerin bu hastalklar ar geiriyor olmalar dikkate alnarak, bu hastalktan herhangi birine kar risk olumas durumunda, Kzamk- Kzamkk- Kabakulak as (MMR-KKK) yaplmas, CDC tarafndan nerilmektedir. lkemizde gemite tek doz kzamk alamas yaplm olduunu da dikkate alarak, hastalarla temas ve salgn olan lkelere ii gerei seyahat etmek zorunda olunmas vb. risk durumlarnda (50 ya alt hi alanmamlara 4 hafta ara ile 2 doz, daha nce alanmlara ise tek doz) MMR as yaplabilir. Su iei As Su iei as 2 doz halinde 1-2 ay ara ile kontrendikasyonu olmayan erikinlere yaplmaktadr. Su iei erikinlerde ar seyreden viral hastalklardandr. Hastalkla temas durumunda ilk birka gn ierisinde alamann yaplmas koruma salayabilmekte veya hastaln hafif seyretmesine yardmc olmaktadr. Su iei bulama riski olan ve hastal geirmedii bilinen erikinler suiei ass ile alanabilir.

Polio As Gemite ya da daha fazla dozda azdan ocuk felci as (OPV) olanlarn, hastaln yaygn olduu blgelere gitmesi durumunda tek bir hatrlatma dozu ile alanmas yeterli grlmektedir. (CDC erikinler iin IPV enjeksiyon eklinde olann aktive polio asn nermektedir. Salk Bakanl Pakistan, Hindistan, Nijerya, Cad, Sudan, Afganistan, Nijer, Orta Afrika Cumhuriyeti, Msr, Benin, Burkina Faso, Fildii Sahili, Bostwana, Kamerun, Gana, Gine, Mali, Yemen ve Endonezya gibi lkelere seyahat edenlere 1 doz OPV ass nermektedir.) Ann yolculuktan 4 hafta nce yaplmas gerektii unutulmamaldr. Polio as ile salanan baklk yaam boyu srmektedir. Human Papilloma Virs (HPV) As Rahim az kanserinin nlenmesi iin gen kzlk dneminde yaplmas nerilen yeni bir adr. Rahim az kanserine neden olan HPV baz tiplerine kar gelitirilmitir. Cinsel yaamn balamas ile birlikte HPV virs enfeksiyonu geliebileceinden, alamann erken yata ve/veya cinsel yaam balamadan nce yaplmas nerilmektedir. Cinsel yaam balam ancak HPV enfeksiyonu gelimemi olanlarda da ann yarar salayaca bildirilmektedir. yerlerinde, 26 yasndan kk kadn alanlara 3 doz halinde, birinci adan 2ve 6 ay sonra olmak zere 3 a yaplmas nerilmektedir. Sar Humma As WHO, sarhumma hastal riski bulunan lkelere seyahat edenlerden veya bu lkelerden transit gei yapanlardan sarhumma as olduklarn belgelendirmeleri istemektedir. Sarhumma as, canl viral adr. 10 ylda bir yaplmaktadr. Koruyuculuu ok yksektir. Dier alarla ayn anda, vcudun farkl blgelerine uygulanabilir. A sertifikas, alanmadan 10 gn sonra ve 10 yl sre ile geerlidir. Hudut ve Sahiller Genel Mdrlnn a merkezlerinde yaplmakta ve a sertifikas ile belgelendirilmektedir62.

62

http://www.hssgm.gov.tr/seyahat/zorunluasilama.aspx.

242

(Meningokoksik) Menenjit As CDC tarafndan menenjit kuanda yer alan baz Afrika lkelerine seyahat edenlere nerilmektedir. Erikinlerde menenjit salgnlarna yol aan Neisseriameningitidisin A, C, Y ve W-135 tiplerine kar gelitirilmitir. Yaygn olarak kullanlan bu 4 alt gruba da kar koruyucu olan kapsler menenjit asdr. Derialtna yaplmakta ve koruyuculuk sresi 2 yl veya daha uzun olarak verilmektedir. A yolculuktan 1 hafta nce yaplmaldr. lkemizde hacca gidenlere ve TSK ne katlanlara A ve C trlerine kars etkili olan a yaplmaktadr (zgven, G.; Grenek, L.). Pnmokok As Risk grubu olarak belirtilen ve tbbi gereklilii olan alanlara (kronik akcier hastal, bbrek yetmezlii olanlara, splenektomi ameliyat geirenlere veya organ nakli yaplm olanlara ve 65 ya zerinde olanlara) bir veya 2 doz halinde yaplmas nerilmektedir. Koruyuculuk sresi 5 yl olarak verilmektedir. Tifo As CDC tarafndan hijyen koullar yetersiz lkelere seyahat durumunda, kalnacak sreye ve konaklama koullarna gre nerilmektedir. Tablet (ABD) ve enjeksiyon (AB) seklinde olmak zere 2 ayr tr tifo as bulunmaktadr. Ty21atablet tifo as canl adr. 48 saat ara ile 4 tabletin arka arkaya alnmas ile alanr. Hatrlatma dozu 5 ylda bir yaplr. Dieri ise Vi polisakkarit tifo asdr. Enjeksiyon eklinde ve kas iine yaplr. Hatrlatma dozu 2 ylda birdir. lkemizde tifo as bulunmamaktadr (Aksoy, .). Kuduz Proflaksisi Kuduz hastalnn mortalitesinin ok yksektir. Bu nedenle enfeksiyonun hastalk etkeni ile karlar karlamaz durdurulmas byk nem tamaktadr. Kuduz ynnden srekli risk oluturan ilerde alan kiilerde temas ncesi proflaksi, kukulu srk-temas durumlarnda ise temas sonras proflaksi uygulanmaktadr. Temas ncesi Proflaksi: Temas ncesi proflaksi, kuduz riskli temas sonras yaklam gerekliliini ortadan kaldrmaz. Bununla birlikte kuduz immnglobulin kullanmna gerek kalmaz ve a dozunu azaltr. Temas sonras yaklamn gecikebilecei koullarda koruyuculuundan yararlanlr. Fark edilmeyecek temaslar iin de koruyuculuk salayabilir. Temas ncesi proflaksi kimlere uygulanmaldr: 1. Kuduz asndan yksek riskli ilerde alanlara; veteriner hekimler, hayvan bakclar, kuduz laboratuvar alanlar, 2. Kuduz olasl olan hayvanlarla sk temas eden kiilere, 3. Kpek kuduzunun yksek olup, uygun tbbi yaklamn verilemeyecei blgelere seyahat edenlere.

243

A uygulama ekli ve takvimi: 1. Kas ii uygulama: Deltoid kas iine 0., 7., ve 21.(ya da 28.) gnlerde toplam doz a uygulanr (Bu uygulama ekli ve takvim, TC Salk Bakanlnn Kuduz Ynerge sinin uygulama nerisidir.). 2. ntradermal uygulama: ntradermal uygulamaya uygun olan a preperatlar kullanlr. Klorokin veya meflokin gibi antimalaryal ila alan veya almas gereken kiilere intradermal ema uygulanmamaldr. ntradermal a uygulamas sadece deneyimli ve bu konuda yetki verilen kiiler tarafndan yaplmaldr. Deltoid blge stne 0., 7. ve 21.(ya da 28.) gnlerde 0.1 ml. olarak uygulanr. Rapel doz: Kuduz virs veya a retiminde alanlar gibi yksek risk grubunda olanlarda her alt ayda bir, dier risk gruplarnda iki ylda bir kuduz antikorlar llr. Eer RFFIT ile tam ntralizasyon 1/5 serum dilsyon altnda ise, bir doz rapel nerilir. Bunun dnda normal bir kiide tam doz uygulamadan 2-4 hafta sonra antikor yant gelieceinden rutin olarak antikor titre lm nerilmez. Risk grubunda 2-3 ylda bir rapel yaplabilir. Ancak bakl basklananlarda antikor lm gereklidir. Temas ncesi proflaksi uygulananlarda, temas sonras yaklam: Bu grupta kuduz pheli temasta, kuduz immnglobulinine gerek yoktur. 0. ve 3. gnde olmak zere toplam iki doz a uygulanr. Temas Sonras Profilaksi: ncelikle kuduz pheli bir temas olup olmad ve temasn nitelii deerlendirilmelidir. Temas sonras proflaksi; -Yara temizlii, -A uygulanmas, -Kuduz immnglobulin uygulanmas, basamaklarn kapsar. Proflaksi gerektirmeyen temas: Kuduz ancak virsn srk yaras, deride daha nce var olan kesi veya btnlk bozulmas veya mkz membran temasyla geer. nsan srklarnda kuduz olmad srece proflaksi gerekmez. lkemizde ve dnyada bugnk verilerle fare, san, sincap, hamster, kobay, gerbil, tavan, yabani tavan srklarnda insana kuduz geii gsterilmemitir. Bu nedenle hayvan sal ile ilgili kurumlar zel bir veri bildirmedike, bu tr hayvan srklarnda proflaksi gerekmez. Kuduz bir hayvan beslemek, kan, idrar ve feesle temas, pimi et ve stn yemek kuduz geii asndan risk oluturmaz ve proflaksi gerekli deildir. Kuduz hastasna rutin bakm yapan salk personeline mkz membran veya btnl bozulmu deriye infeksiyz materyal temas olmadka proflaksi gerekmez. Rutin alanan kedi, kpek gibi hayvan srklarnda, hayvann gzlenmesi art ile proflaksi gerekmez. Gerekirse bu konuda alamay yapan veteriner hekimden bilgi istenmelidir.

244

Riskli temas: Tm vahi ve evcil etobur hayvan srklar, yeri ne olursa olsun kuduz iin risk oluturur. Isrk d yaralar: Ak yara, kesi, mkz membranlarn tkrk, salya ve dier nral doku gibi potansiyel enfekte olabilecek materyalle temas ve trmalama da riskli olarak kabul edilir.

Yara bakm: Kuduz pheli temas proflaksisinde en nemli adm yara bakmdr. Bu uygulama kuduz virs geiini yksek oranda azaltmaktadr. Tm srk ve trmk yaralar bol akarsu ve sabunla hemen ykanmal ve temizlenmeli, arkasndan iyot, povidone-iodine gibi virusidal ajanlar uygulanmaldr. Tm hastalar tetanos proflaksisi ynnden deerlendirilmelidir. Derin ve geni yaralanmalarda kozmetik faktrler ve enfeksiyon riski deerlendirilerek kuduz proflaksisi gerekiyorsa mutlaka yara evresine kuduzimmnglobulini yapldktan sonra str atlabilir.

Baklama: Tm temas sonras baklama yaklamlar, arada geen sre ve srk ya da srk d temas olup olmadna bakmakszn kuduz immnglobulin ve asnn birlikte verilmesini kapsamaldr. Kuduz immnglobulini gerektirmeyen durumlar: Temas ncesi tam alama yaplanlar, Daha nce hcre kltr alaryla temas sonras tam alama yaplanlar, Belge ile ispatlanm, kuduz antikor titresi bulunanlar.

Daha nce tam doz alanm veya temas ncesi tam doz proflaksi uygulanm kiilerde, temas sonras baklama: * 0. ve 3. gnlerde iki doz a, kas iine uygulanr. A uygulanmas: Varolan hcre kltr alarndan her birinin yeterli etkinlie sahip olduu gsterilmitir. Doz: 0.,3., 7., 14. ve 28. gnlerde toplam be doz uygulanr. Sresi: Temas sonras olabildiince erken balanmaldr. Kuduzda inkbasyon sresi ok deiken olduundan, temas sonras geen sreye bakmakszn alamaya alnr. Uygulama ekli: Erikinlerde deltoid blgeye, kas iine uygulanr. Kk ocuklarda uyluk anterolateral blgeye kas iine uygulanabilir. Gluteal blgeye enjeksiyon, antikor titresini drd iin asla yaplmamaldr. * 10 gnlk gzlem sresi iinde pheli temasa neden olan hayvann kuduz olmad kantlanrsa, a uygulamasna son verilir. 245

Kimlere A Uygulanmaz? Al hayvan tarafndan srlma veya temas, Bilinen ve halen salam bir hayvan tarafndan 10 gnden daha nce srlm veya temas etmi olanlar. Fare gibi dier kk kemiriciler tarafndan srlan veya temas olanlar, Soukkanl hayvanlar tarafndan srlanlar, Kuduz veya kuduz pheli hayvan besleyen, kan, idrar, dks ile temas olan, etini ve stn piirdikten sonra yiyenler, A ve immnglobulin yaplmas risk oluturup, 10 gn hayvan gzleme alma seenei olan durumlar (ar hastalk, malntrisyon gibi). Kuduz olmayan insan srklar, Kuduz hastasna rutin bakm uygulayanlar.

Salk Bakanl Kuduz Koruma ve Kontrol Ynergesi-2001

Kuduz riskli temasta proflaksi yaklam

246

Salk alanlarna Uygulanmas ngrlen A emas63

mmumoBiyolojik Ajan
Hepatit B As

ema
0-1-6. aylar, M, booster doz gereksizdir.

Endikasyonlar

Uyar ve Kontrendikasyonlar
Gebelik dhil bilinen kontrendikasyonu yoktur. Nadir anafilaksi rapor edilmitir.

Aklama
nfekte kiilere tedavi edici zellii ya da uygulanmsa yan etkisi yoktur. n tarama testi koul deildir. ema tamamlandktan 1-2 ay sonra antikor kontrol nerilir.

Temas ncesi: Kan, vcut svlar ve hastalarla temas riski yksek salk alan Temas Sonras: nce al ve Anti-HBs yant var ise gerekmez; asz-yantsz ise HBIG+Alama. HBIG Temas sonrasnda HBV hemen 0.06 mL/kg, infeksiyonlu/kontamine materyal ile temas IM. etmilere ilk yedi gn iinde uygulanr. Grip As Yllk uygulama. Hastalarla temas eden tm salk alanlar; zellikle >50 ya olanlara. Kzamk As Bir doz, SK; 1 ay 1957 ve sonrasnda (canl) sonra 2.doz. doanlardan iki doz a yaplmam olan ya da hastal geirdiine ilikin delil bulunmayanlar; 1957 ncesi doanlar da ayn kapsamda dnlebilir. Kabakulak As Tek doz, SK. 1957 ncesi doanlar immn olarak kabul edilir.

Kzamkk As Su iei As

Gebe kalabilecek yataki kadnlar hari 1957 ncesi doanlar immn olarak kabul edilir. Bir ay ara ile iki doz Hastal geirmedii 0.5 mL, SK. dokmente edilen tm salk alanlar.

Tek doz, SK.

VZIG

<50 kg: Her 10 kg iin 125 nite, M; >50 kg: Toplam 625 nite.

Su iekli ile youn ve uzun sreli temas etmi olan ve bilinen ya da olas risk altndaki (rnein gebe) salk alan. zellikle oul direnli tberkloz hastalar ile ilgili blmde alanlara

BCG As

0.3 mL, tek doz, PK

Yumurta alerjisi olanlarda lk ay sonrasnda anafilaksi. gebelere uygulanmasn engelleyecek veri yoktur. MMR, duyarl bireylerin Gebelere, ciddi immnsupresyonlu HIV kzamk, kzamkk ve kabakulaktan korunmas infeksiyonlular dahil immnkompromizelere, iin idealdir. 1963-1967 arasnda tek l a, l a jelatin veya neomisin alerjisi olanlara, yaknda ardndan canl a ya da tr bilinmeyen a Ig verilmilere yaplmlara iki doz ardk uygulanmaz. canl a uygulanmaldr. Gebelere, ciddi immnsupresyonlu HIV infeksiyonlular dahil immnkompromizelere, jelatin veya neomisin alerjisi olanlara yaplmaz. Gebelere, neomisin alerjisi olanlara veya immnkompromize hastalara uygulanmaz. Gebelere, Alama ncesi tarama ile immnkompromizelere, immn stat aratrlmaldr. jelatin veya neomisin alerjisi olanlara uygulanmaz. Alamadan sonraki alt hafta iinde salisilat kullanmndan kanlmaldr. Alama ncesi yaplan tarama ile immn stat ortaya konarak VZIG uygulamasna karar verilebilir. VZIG sonrasnda hastalk nlenebilmi ise takiben a uygulanr. Gebelere ve immnkompromize hastalara uygulanmaz.

63

63

Centers for Disease Control and Prevention. Immunization of health-care workers. Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) and the Hospital Infection Practice Advisory Committee (HICPAC). MMWR 1997; 46 (RR-18): 1-42.

247

248

XVII. alma Yaamnda Etik Sorunlar

alma yaamna adm atma aamasnda, henz GM srasnda karlaabileceimiz etik sorunlar, tm alma yaam boyunca hatta emeklilik sonras bile karmza kabilmektedir. Uluslararas Sal Komisyonu (ICOH: Sal Uluslararas Komisyonu Genel Sekreterlii)tarafndan Sal Profesyonelleri in Uluslararas Etik Kurallar 1992 ylnda yaynlanm, 1994 ve 1996 yllarnda yeni basklar yaplm, 2002 ylnda da gncellenmitir64 (bkz. Ek- 13- Sal Profesyonelleri in Etik Kurallar). salnn amac, alanlarn bireysel ve toplu olarak salna ve sosyal refahna ynelik hizmetlerin sunulmasdr. sal uygulamas en yksek profesyonel standartlara ve etik ilkelere gre gerekletirilmelidir. sal profesyonelleri, evre ve toplum salna katkda bulunmaldr. sal profesyonellerinin grevleri arasnda, alann yaamn ve saln koruma, insan onuruna sayg ve i sal politikalar ile programlarnda en yksek etik ilkeleri gelitirme yer alr. Profesyonel davran, drstlk, tarafszlk, salk verilerinin gizliliini ve alanlarn zel bilgilerini korumay da iermektedir. sal profesyonelleri, grevlerini yerine getirirken tam profesyonel bamszla sahip olmas gereken uzmanlardr. Grevleri iin gerekli olan yeterlii edinip srdrmeli ve ilerini doru uygulamayla ve profesyonel etik kurallara uygun biimde yrtmelerini salayacak koullar talep etmelidirler. Yukarda ana ilkeleri saylan toplam 26 etik kuraln-ilkenin iyeri hekimleri ve i gvenlii uzmanlarnn grevlerine ilikin karlan ynetmeliklerde de yer bulduu grlmektedir16,65. yeri hekimlerinin karlat etik sorunlarn banda, ie giri muayenesinin hakkyla yaplamamas, alma ortam ve koullar konusunda yeterli bilgiye sahip olmayan hekimlerin karar vermek zorunda kalmas gelmektedir. Ayrca, isizlii ve tetkik cretlerinin yksekliini gereke gsterip laboratuvar gibi ek ve tamamlayc muayene ayrntlarndan kanan ii adaylar da iyeri hekimini g durumlarda brakabilmektedir. Benzer sorunlar periyodik muayene srasnda da iyeri hekimlerinin karsna kabilmektedir. Muayene srasnda pek ok zel bilgisini hekimle paylaan alann bu gizli bilgilerinin sakland salk dosyasnn kilit altna alnmas gerekir. alann rzas alnmadan ve salk personeli dnda kimsenin bu dosyalara ulaamayaca herkes tarafndan bilinmeli, iyeri deiikliklerinde de bir rneinin alana veya yeni iyerinin salk birimine ulatrlmas salanmaldr. Gelien teknolojik olanaklar, salk kaytlarnn bilgisayar ortamnda da saklanmasna olanak vermitir. Bu bilgilerin, salk gzetimi amal kullanlmas, hatta baz yara, dknt, skar vb. nin fotoraflarla dosyalara eklenmesi alann yararna bir gelime olarak deerlendirilebilir. Ancak bu bilgilerin de ifreli bilgisayar kaytlar olmasna ve salk personeli dnda ulamn engellenmesine zen gsterilmelidir. Taeron firma alanlarnn kadrolu alanlarn yararland i sal hizmetlerinden, alanlarn salk ve gvenlik eitimlerinden, KKD ve sosyal gvencelerden yoksun olmas i salnda ciddi etik sorunlardandr. Bu ayn zamanda iyeri hekimini de zorda brakan bir durumdur.

64 65

http://www.icohweb.org/core_docs/code_ethics_tur.pdf. Gvenlii Uzmanlarnn Grev, Yetki, Sorumluluk ve Eitimleri Hakknda Ynetmelik R.G: 27 Kasm 2010/27768.

249

Bilgilerin Gizli Tutulmas Madde 23-Salk hizmetinin verilmesi sebebiyle edinilen bilgiler, kanun ile msaade edilen haller dnda, hibir ekilde aklanamaz. Kiinin rzasna dayansa bile, kiilik haklarndan btnyle vazgeilmesi, bu haklarn bakalarna devri veya ar ekilde snrlanmas neticesini douran hallerde bilginin aklanmas, bunlar aklayann hukuki sorumluluunu kaldrmaz. Hukuki ve ahlaki ynden geerli ve hakl bir sebebe dayanmakszn hastaya zarar verme ihtimali bulunan bilginin ifa edilmesi, personelin ve dier kimselerin hukuki ve cezai sorumluluunu da gerektirir. Aratrma ve eitim amac ile yaplan faaliyetlerde de hastann kimlik bilgileri, rzas olmakszn aklanamaz.
66

Etik sorunlar sadece ulusal dzeyde kalmamaktadr. Sala zararl, kirli ilerin, kazalara neden olan ar ilerin geri kalm ya da gelimekte olan lkelere kaydrlmas, tehlikeli maddelerin alma ortamlarnda izin verilen en fazla deerlerinin (MAC, msaade edilen azami konsantrasyonlar) lkelere gre farkllklar gstermesi, atklarn geri kalm lkelere gnderilmesi, ekonomik mrn tamamlam tbbi ya da tp d ara ve gerelerin, yardm, ba vb. adlarla gelimekte olan lkelere aktarlmas zlmesi gereken ciddi etik sorunlardandr.

66

Hasta Haklar Ynetmelii, R.G: 01 Austos1998/ 23420.

250

XVIII. yeri Hekimlii Uygulamalarnda Kullanlabilecek Basit Testler, lekler ve Muayene Yntemleri
XVIII. 1. Fizik Muayene ncesi Yaplan Hazrlk Muayeneleri Fizik muayeneye hazrlk; boy, vcut arl, kan basnc, nabz, solunum says, beden ss, gs evresi lm (inspirium ve ekspiriumda), bel ve kala evresi lmleri ile yaplmaldr.

Muayeneye hazrlk hemire ya da yardmc bir baka personel tarafndan yaplabilir. Bu bilgiler, muayeneye gelen kiiye sorularak deil tm lmler yaplarak elde edilmeli ve sonra kayda geirilmelidir. Boy ve Arlk lm lmler kalibrasyonu yaplm, sert ve dz bir zemine yerletirilmi tart ve boy ler (stadiometre) ile (tercihen ayn aralarla, ayn kii tarafndan, benzer kyafetlerle, a karna-kahvalt ncesi ve dklama sonras) ayakta yaplmaldr. l aletlerinin su terazisi ile dengesi salanmaldr. lm yaplan yerde yeterli k olmal, her lmden nce tart ibresi sfrlanmaldr. Ayrca her hafta banda kontrol edilmelidir. Dijital olanlar da tercih edilebilir. Tm alanlarda standart lm salamak iin; kaln giysiler kartlmal, cepler boaltlmal, ayakkablar kartlmaldr. Her iki ayaa eit yk binecek ekilde teraziye ayaklar yerletirilmeli, lm yaplan kiinin dik ve hareket etmeden durmas salanmaldr. Boy lm yaplan kii topuklarn ve srtn lm cihaznda ayn hizada tutarak, boy lere yanamaldr. Bulunan deerler kaydedilerek BK hesaplanmaldr (bkz. bir sonraki sayfa). Kan basnc lm Muayene olacak kii son yarm saat iinde sigara imemi olmal, 5 dakika oturarak dinlenmesi salanmaldr. Standart manon kullanlmaldr (12x35 cm). alann oturduu koltuun kola, manonun kalp dzeyinde olmasn salayacak ekilde desteklenmelidir. Manon 200-250 mm Hg iirildikten sonra yava yava indirilmelidir (saniyede 2 mm Hg). lm 1-2 dakika sonra tekrar yaplmaldr. lm sonucu hemen kaydedilmelidir. Sonu ayrca tedavi rehberlerindeki snflamaya gre deerlendirilmelidir (bkz. aadaki JNC VII veya ESH-ESC Kan Basnc Dzeyi Snflamas). 251

Nabz ve solunum says 1er dakika boyunca llmelidir. Beden ss lm rutin ie giri ya da periyodik muayenede ok kullanlmasa da portr muayenesindeki deeri gz nne alnarak yaplmas salanmaldr. Efor gerektiren ilerde alacaklar iin hem inspiriumda hem de ekspiriumda gs evresinin lm nem tamaktadr. Bel evresi lm Geceden a kalm alan, ba evresi lmnde kullanlan ya da 150 cm.lik herhangi bir mezura kullanlabilir. Bel evresi llecek kiinin sa tarafnda en alt kosta bulunur ve midaxiller hat ile kesitii noktaya iaret konulur. kinci iaret yine midaxiller izgide iliak kemik knts zerine konur. ki iaretin ortas lm yaplacak yerdir. Belirlenen yer zerinden lm yaplrken, nce normal soluk alp vermesi istenir. Expirium annda lm yaplr. lm srasnda nefesin tutulmamas, karnn serbest olmas, mezurann yere paralel olmas, mezurann bol tutulmamas, ok sktrlmamas ve ar bask uygulanmamaldr. Kala evresi lm Uygun kyafetle, cepler boaltldktan sonra, yandan baklarak, kalada en yksek nokta belirlenir ve lm oradan yaplr. Beden Kitle ndeksi (BK), Bel evresi ve Bel Kala Oranna ilikin deerlendirme aada verilmitir. Vcut arl (Kg) BK = Boy 2 (m2) Beden Kitle ndeksi Snflandrmas Snflandrma Zayf<18.5 Ar Dzeyde Zayf Orta Dzeyde Zayf Hafif Dzeyde Zayf BK (Kg/m2) < 16 16-16.99 17-18.49 18-50-24.99 25 25.00-29.99 30 30.00-34.99 35.00-39.99 40

Normal Toplu, hafif iman, fazla kilolu Pre Obez Obez-iman 1. Derece Obez Obez 2. Derece Obez 3. Derece Obez

Bel evresinin Cinsiyete ve Beden Kitle ndeksine Gre Deerlendirilmesi Erkek-Bel evresi Kadn-Bel evresi BK> 25 94 cm 80 cm BK>30 102 cm 88 cm

252

Bel Kala Oran Abdominal ya miktarn gsteren basit yntemlerden biridir. Bel Kala Oran = Cinsiyet Erkek Kadn Bel evresi (cm) Kala evresi (cm) Bel Kala Oran >1 >0.85

XVIII. 2. Arteryel Kan Basnc Deerlendirmesi

XVIII. 2. 1. JNC-VII Deerlendirmesi; Deerlendirme; ABD' de 39 dernek-kurulu ile 7 hkmet kuruluundan katlan uzmanlarn almalar sonucu ortaya kan ve 21 V.2003 tarihinde JAMA' da yaynlanan JNC-VII raporuna gre yaplmtr. Bu snflama aadaki ekildedir. Snflama Normal Pre-HT Evre 1 HT Evre 2 HT Sistolik Kan Basnc < 120 mm Hg 120-139 mm Hg 140-159 mm Hg >160 mm Hg Diyastolik Kan Basnc < 80 mm Hg 80-89 mm Hg 90-99 mm Hg > 100 mm Hg

XVIII. 2. 2. ESH-ESC Deerlendirmesi; Avrupa HT Dernei ve Avrupa Kardiyoloji Dernei alma Grubunun hazrlad Arteryel HT Tedavisi Cep Klavuzuna gre: Snflama Optimum Normal Yksek normal 1. derece HT 2. derece HT 3. derece HT zole sistolik HT Sistolik Kan Basnc < 120 mm Hg 120-129 mm Hg 130-139 mm Hg 140-159 mm Hg 160-179 mm Hg 180 mm Hg 140 mm Hg Diyastolik Kan Basnc < 80 mm Hg 80-84 mm Hg 85-89 mm Hg 90-99 mm Hg 100-109 mm Hg 110 mm Hg < 90 mm Hg

zole sistolik HT deerlendirmesinde; diyastolik deerin < 90 mm Hg olmas kouluyla, hangi arala denk geliyorsa ona gre deerlendirilebilir (izole 1. Derece sistolik HT, gibi).

ve ve/veya ve/veya ve/veya ve/veya ve/veya ve

253

XVIII. 2. 3. Kan Basnc Hedefleri in Algoritma (ESC) (*) KVH RD'nin bir paras olan kan basncn ln. lk llen kan basnc Sistolik > 140 ve/veya diyastolik > 90 mmHg

Yaam tarz nerilerinde bulunun, kan basncn izleyin ve hedefe ulamak iin tedavi uygulayn; < 140/90 mm Hg

Diyabetik ise; < 130/80 mm Hg 1 g ve zeri proteinri varsa; < 125/75 mm Hg

(*) Aktaran: (Klarslan, A. 2011).

XVIII. 3. Basit Dikkat Testleri

Aada sizden istenenleri 1 Dakikadan ksa srede yapmalsnz. Sadece bakarak bulmalsnz, Mouse imleci ya da kalem benzeri destek kullanmakszn arananlar bulmalsnz. Kolay gelsin.

1. Aada Cyi bulun. OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOCOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO 2. Eer Cyi bulduysanz imdi de 6 y bulun. 99999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999996999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999 99999999999999999999 3. Son olarak Nyi bulun, biraz daha zor gibi. MMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMNMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM 254 MMMMMMMMMM MMMMMMMMMM MMMMMMMMMM MMMMMMMMMM MMMMMMMMMM MMMMMMMMMM 99999999999999 99999999999

XVIII. 4. BECK Anksiyete lei

Katlmcnn Ad Soyad: Tarih: Aada her insann kaygl ya da endieli olduklar zamanlarda yaadklar baz belirtiler verilmitir. Ltfen her maddeyi dikkatli okuyunuz. Daha sonra her maddedeki belirtinin bu gn dahil son bir haftadr sizi ne kadar rahatsz ettiini yandaki uygun yere (X) iareti koyarak belirleyiniz.
Uygulanan lekteki bilgiler benimle sizin aranzda gizli kalacaktr. Bu nedenle ok ak, gizlemeden ve ekinmeden durumunuzu belirtebilirsiniz. Hi rahatsz Hafif dzeyde Orta dzeyde Ciddi dzeyde
etmedi (0) rahatszlk rahatsz oldum rahatsz oldum verdi, ok ama dayanmakta ok etkilenmedim dayanabildim zorlandm (1) (2) (3)

1. Bedeninizin herhangi bir yerinde uyuma veya karncalanma 2. Scak/ate basmalar 3. Bacaklarda halsizlik, titreme 4. Geveyememe 5. ok kt eyler olacak korkusu 6. Ba dnmesi veya sersemlik 7. Kalp arpnts 8. Dengeyi kaybetme korkusu 9. Dehete kaplma 10. Sinirlilik 11. Bouluyormu gibi olma duygusu 12. Ellerde titreme 13. Titreklik 14. Kontrol kaybetme korkusu 15. Nefes almada glk 16. lm korkusu 17. Korkuya kaplma 18. Midede hazmszlk ya da rahatszlk hissi 19. Baygnlk 20. Yzn kzarmas 21. Terleme (scakla bal olmayan)
(15in zerinde alnan puanlarda psikiyatri uzmanna sevk yararl olacaktr)

255

XVIII. 5. BECK DEPRESYON LE

AIKLAMA: Aada gruplar halinde cmleler verilmektedir. ncelikle her gruptaki cmleleri dikkatle okuyarak, BUGN DHL GEEN HAFTA iinde kendinizi nasl hissettiini en iyi anlatan cmleyi seiniz. Eer bir grupta durumunuzu, duygularnz tarif eden birden fazla cmle varsa her birini daire iine alarak iaretleyiniz. A0.Kendimi zntl ve skntl hissetmiyorum. 1. Kendimi zntl ve skntl hissediyorum. 2. Hep zntl ve skntlym. Bundan kurtulamyorum. 3. O kadar zntl ve skntlym ki artk dayanamyorum. B0. Gelecek hakknda mutsuz ve karamsar deilim. 1. Gelecek hakknda karamsarm. 2. Gelecekten beklediim hibir ey yok. 3. Geleceim hakknda umutsuzum ve sanki hibir ey dzelmeyecekmi gibi geliyor. C0. Kendimi baarsz bir insan olarak grmyorum. 1. evremdeki birok kiiden daha ok baarszlklarm olmu gibi hissediyorum. 2. Gemie baktmda baarszlklarla dolu olduunu gryorum. 3. Kendimi tmyle baarsz biri olarak gryorum. D0. Birok eyden eskisi kadar zevk alyorum. 1. Eskiden olduu gibi her eyden holanmyorum. 2. Artk hibir ey bana tam anlamyla zevk vermiyor. 3. Her eyden sklyorum. E0. Kendimi herhangi bir ekilde sulu hissetmiyorum. 1. Kendimi zaman zaman sulu hissediyorum. 2. ou zaman kendimi sulu hissediyorum. 3. Kendimi her zaman sulu hissediyorum. F0. Bana cezalandrlmm gibi geliyor. 1. Cezalandrlabileceimi hissediyorum. 2. Cezalandrlmay bekliyorum. 3. Cezalandrldm hissediyorum. G0. Kendimden memnunum. 1. Kendi kendimden pek memnun deilim. 2. Kendime ok kzyorum. 3. Kendimden nefret ediyorum. H0. Bakalarndan daha kt olduumu sanmyorum. 1. zayf yanlarn veya hatalarm iin kendi kendimi eletiririm. 2. Hatalarmdan dolay ve her zaman kendimi kabahatli bulurum. 3. Her aksilik karsnda kendimi hatal bulurum. 0. Kendimi ldrmek gibi dncelerim yok. 1. Zaman zaman kendimi ldrmeyi dndm olur. Fakat yapmyorum. 2. Kendimi ldrmek isterdim. 3. Frsatn bulsam kendimi ldrrdm. J0. Her zamankinden fazla iimden alamak gelmiyor. 1. Zaman zaman iimden alamak geliyor. 2. ou zaman alyorum.

256

3. Eskiden alayabilirdim imdi istesem de alayamyorum. K0. imdi her zaman olduumdan daha sinirli deilim. 1. eskisine kyasla daha kolay kzyor ya da sinirleniyorum. 2. imdi hep sinirliyim. 3. Bir zamanlar beni sinirlendiren eyler imdi hi sinirlendirmiyor. L. 0. Bakalar ile grmek, konumak isteimi kaybetmedim. 1. Bakalar ile eskiden daha az konumak, grmek istiyorum. 2. Bakalar ile konuma ve grme isteimi kaybetmedim. 3. Hi kimseyle konumak grmek istemiyorum. M. 0. Eskiden olduu gibi kolay karar verebiliyorum. 1. Eskiden olduu kadar kolay karar veremiyorum. 2. Karar verirken eskisine kyasla ok glk ekiyorum. 3. Artk hi karar veremiyorum. N 0. Aynada kendime baktmda deiiklik grmyorum. 1. Daha yalanm ve irkinlemiim gibi geliyor. 2. Grnmn ok deitiini ve irkinletiimi hissediyorum. 3. Kendimi ok irkin buluyorum. O0. Eskisi kadar iyi alabiliyorum. 1. Bir eyler yapabilmek iin gayret gstermem gerekiyor. 2. Herhangi bir eyi yapabilmek iin kendimi ok zorlamam gerekiyor. 3. Hibir ey yapamyorum. P0.Her zamanki gibi iyi uyuyabiliyorum. 1. Eskiden olduu gibi iyi uyuyamyorum. 2. Her zamankinden 1-2 saat daha erken uyanyorum ve tekrar uyuyamyorum. 3. Her zamankinden ok daha erken uyanyor ve tekrar uyuyamyorum. R0. Her zamankinden daha abuk yorulmuyorum. 1. Her zamankinden daha abuk yoruluyorum. 2. Yaptm her ey beni yoruyor. 3. Kendimi hemen hibir ey yapamayacak kadar yorgun hissediyorum. S0. tahm her zamanki gibi. 1. itahm her zamanki kadar iyi deil. 2. tahm ok azald. 3. Artk hi itahm yok. T0. Son zamanlarda kilo vermedim. 1. ki kilodan fazla kilo verdim. 2. Drt kilodan fazla kilo verdim. 3. Alt kilodan fazla kilo vermeye alyorum. Evet .............. Hayr ............... U0. Salm beni fazla endielendirmiyor. 1. Ar, sanc, mide bozukluu veya kabzlk gibi rahatszlklar beni endielendirmiyor. 2. Salm beni endielendirdii iin baka eyleri dnmek zorlayor.

257

3. Salm hakknda o kadar endieliyim ki baka hibir ey dnemiyorum. V0. Son zamanlarda cinsel konulara olan ilgimde bir deime fark etmedim. 1. Cinsel konularla eskisinden daha az ilgiliyim. 2. Cinsel konularla imdi ok daha az ilgiliyim. 3. Cinsel konular olan ilgimi tamamen kaybettim. Deerlendirme: Yukardaki her bir gruptaki size uyan seenei iaretleyiniz. aretlediiniz seeneklerin bandaki saylar toplaynz. Bu lek depresyon belirtilerinin iddetini belirleme amacyla kullanlr. Pek ok psikiyatrik hastalkta yksek kabilir. 0 -9 puan = Minimal dzeyde depresif belirtiler 10-16 puan = Hafif dzeyde depresif belirtiler 17-29 puan = Orta dzeyde depresif belirtiler 30-63 puan = iddetli dzeyde depresif belirtiler Beck depresyon leinden alnan puana gre depresyon olaslklar 10 puan ve alt; Psikiyatrik muayene ile depresyon tans konma olasl var ama ok dk 11-16 puan; Psikiyatrik muayene ile depresyon tans konma olasl var 17 puan ve st; Psikiyatrik muayene ile depresyon saptanma olasl ortalama % 80, depresyonu olan bir bireyin 16 ve puan alma olasl ortalama % 30 24 puan ve st; Psikiyatrik muayene ile depresyon tans konma olasl yksektir.

altnda

258

XVIII. 6. TKENMLK
Hayat ekilmez olarak grme duygusu, kiide tkenme belirtisi olarak tanmlanrken, tkenmilik ise meslek zerindeki kronik duygusal ve kiinin kendi i gerginletiricilerine verilen uzam yant tipi olarak tanmlanmaktadr (Maslach, C. 2004). Bu durum duygusal tkenme, duyarszlama ve azalm kiisel baar bileenlerinden oluan psikolojik bir hastalk tablosudur (Maslach, C. ve ark. 1997). Maslach Tkenmilik lei
Hibir zaman (0) 1.imden souduumu hissediyorum. 2. dn kendimi ruhen tkenmi hissediyorum. 3.Sabah kalktmda bir gn daha bu ii kaldramayacam hissediyorum. 4.im gerei karlatm insanlarn ne hissettiini hemen anlarm. 5.im gerei baz kimselere sanki insan deillermi gibi davrandm fark ediyorum. 6.Btn gn insanlarla uramak benim iin gerekten ok ypratc. 7.im gerei karlatm insanlarn sorunlarna en uygun zm yollarn bulurum. 8.Yaptm iten yldm hissediyorum. 9. Yaptm i sayesinde insanlarn yaamna katkda bulunduuma inanyorum. 10.Bu ite almaya baladmdan beri insanlara kar sertletim 11.Bu iin beni giderek katlatrmasndan korkuyorum. 12.ok eyler yapabilecek gteyim. 13.imin beni kstladn hissediyorum. 14.imde ok fazla altm hissediyorum. 15.im gerei karlatm insanlara ne olduu umurumda deil. 16.Dorudan doruya insanlarla almak bende ok fazla stres yaratyor. 17.im gerei karlatm insanlarla rahat bir hava yaratrm. 18.nsanlarla yakn bir almadan sonra kendimi canlanm hissederim. 19.Bu ite birok kayda deer baar elde ettim. 20.Yolun sonuna geldiimi hissediyorum. 21.yerimdeki duygusal sorunlara serinkanllkla yaklarm. 22.im gerei karlatm insanlarn baz problemlerini sanki ben yaratmm gibi davrandn hissediyorum. ok Nadir (1) Baze n (2) ou Zama n (3) Her Zaman (4)

4, 7, 9, 12, 17, 18 ve 19. Cmleler kiisel baar lei grubunu oluturur; alnan puan arttka tkenmilik azalmaktadr. Dier cmleler ise; duyarszlama ve duygusal tkenmilik cmlelerdir ve alnan puanlar arttka tkenmilik artmaktadr (Budakolu, I.. ve arkadalar 2006).

259

XVIII. 7. Uyku Sorgulamas

1. Boyun evreniz ka santimetredir? 2. Ortalama uykuya dalmanz genellikle ka dakika sryor? 3. Ortalama genellikle ne kadar saat uyursunuz? 4. Ortalama genellikle yatakta ne kadar sre harcarsnz? 5. Genel olarak saat kata yatarsnz? 6. Genel olarak saat kata kalkarsnz? (.. cm) (..) (..) (..) (..) (..)

1. Performans becerisi: Getiimiz bir ay iinde evdeki ve iteki grevlerinizi yapabilme yeteneinizi nasl derecelendirirsiniz? (1) Yaptm ie ok iyi younlayorum. (2) ok nadiren kendimi yorgun hissediyor ve iime younlaamyorum. (3) Nadiren kendimi yorgun hissediyor ve iime younlaamyorum. (4) Ara sra kendimi yorgun hissediyor ve iime iyi younlaamyorum. (5) Sklkla kendimi yorgun hissediyor ve iime iyi younlaamyorum. (6) Srekli kendimi yorgun hissediyor ve iime iyi younlaamyorum. 2. Gndz uyuklamas (uykululuk); Getiimiz bir ay iinde gndz veya normal i saati srasnda ar uyku haliniz oldu mu? (0) Hi (1) Nadiren: Haftada bir gnden az, (2) Bazen: Haftada bir veya iki, (3) Sklkla: Haftada -drt kez, (4) Hemen hemen her gn: Haftada be-yedi kez, (5) Emin deilim. 3. Geen bir aydaki horlama skl; Getiimiz bir ay srasnda ne sklkla horlamanz oldu? (0) Hi horlamadm, (1) Nadiren: Haftada bir gnden az, (2) Bazen: Haftada bir veya iki, (3) Sklkla: Haftada -drt kez, (4) Hemen hemen her gn: Haftada be-yedi kez, (5) Bilmiyorum. 4. Sk uyanmalar; Getiimiz bir ay iinde uykuya daldktan sonra sk uyanmalarnz oldu mu? (0) Hi uyanmadm, (1) Nadiren: Haftada bir gnden az, (2) Bazen: Haftada bir veya iki, (3) Sklkla: Haftada -drt kez, (4) Hemen hemen her gn: Haftada be-yedi kez, (5) Emin deilim. 5. Gzlemlenen apneler; Geceleri uyurken einiz sizin nefesinizin durduunu fark etti mi? (0) Hi, (1) Nadiren: Haftada bir gnden az, (2) Bazen: Haftada bir veya iki, (3) Sklkla: Haftada -drt kez, (4) Hemen hemen her gn: Haftada be-yedi kez,

260

(5) Emin deilim. 6. Sabahlar ba ars ile uyanyor musunuz? 7. Sabahlar uykumu alamadan ve yorgunluk hissi ile uyanyorum. 8. evreye uyum gstermede zorluk ekiyorum. 9. Karar verme yeteneimde azalma oldu. 10. Yeterli uyusam da ara kullanrken uykum geliyor. 11. Ara kullanrken uyuklama sonucu kaza yaptm. 12. Bacaklarm uyuma karncalanma veya gdklanma nedeniyle hareket ettirmek isterim. 13. Dinlenme srasnda hemen hareket etme isteim ortaya kar. 14. Bacaklarm uyuma karncalanma veya gdklanma uzandmda veya yattmda daha ok olur ve hareket ettirdiimde ksmen veya tamamen iyileir. 15. Bacaklarm uyuma karncalanma veya gdklanma akam veya gece ktleir. 16. Uykuya dalarken bacaklarmla tekme atarm. Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Hayr Hayr Hayr Hayr Hayr Hayr Hayr Hayr

Evet Evet Evet

Hayr Hayr Hayr

XVIII. 8. Dikkat Dankl Testi

Dikkat Dankl (DD) Hastalnz Var m? Aadaki sorular yetikinlik dneminde nasl davrandnz ve nasl hissettiinizle ilgili. u sralar genellikle olduunuzdan farkl iseniz, cevaplarnz genel olarak nasl davrandnz ve nasl hissettiinizi yanstmaldr. Cevabnz aadaki derecelendirmelerden birini kullanarak iaretleyiniz.
0=Hi deil 1=Az 2=Bir dereceye kadar 3=Ortalama olarak 4=Olduka fazla 5=ok fazla

1. Okulda, evde ya da ite zor ya da ilgin olmayan eylerin ilgimi ektiini fark ediyorum. 012345 2. Yazl materyalleri ok ilgin ya da ok kolay olmadka okumakta zorlanyorum. 012345 3. zellikle grup iinde konuulanlara ilgimi toplamakta zorlanyorum. 012345 4. abuk heyecanlanp, abuk sakinleiyorum. 012345 5. Genellikle huzursuzum ve kk eyler beni sinirlendiriyor. 012345 6. Dnmeden sylediim eyleri daha sonra inkar ederim. 012345 7. Kt sonulara yol aabileceini dnmeden hzl kararlar alrm. 012345 8. nsanlarla ilikilerim nce konuup sonra dnme eilimim nedeniyle zarar gryor. 012345 9. Ruh halim ini klarla doludur. 012345 10. Birka ii ya da amac gerekletirmek iin plan yapmakta zorlanyorum. 012345 11. Kolaylkla hayal krklna uruyorum. 012345

261

12. Krlgan biriyim ve birok ey beni kolaylkla incitiyor. 012345 13. Her zaman bir yere gidecek gibiyim. 012345 14. Hareket ederken, otururken olduumdan daha rahat hissediyorum. 012345 15. Genellikle sorunun tamam sorulmadan soruyu cevaplamaya balyorum. 012345 16. Genellikle ayn anda birden fazla proje zerinde alyorum ve birounu sonulandramyorum. 012345 17. Kafamda ok fazla taknt var. 012345 18. Sessizce otururken bile ayaklarm ya da ellerimi hareket ettiririm. 012345 19. Grup almalarnda sramn gelmesini beklemekte zorlanrm. 012345 20. Zihnime ilevselliini yitirecek kadar ok gereksiz eyler dolar. 012345 21. Dncelerim zihnimde toplarn duvara arpmas gibi arparak dolar. 012345 22. Beynim ayn anda birden ok kanaln gsterildii bir televizyon ekran gibidir. 012345 23. Gndz hayal grmeyi engelleyemiyorum. 012345 24. Beynimin organize olamayan alma eklinden dolay stres yayorum. 012345 TOPLAM = ? NOT: Bu yetikinler iin bir DD testidir. Tehis koyan bir test deildir. 70 zerindeki sonular yksek DD olasln gsterir. DD tehisi ancak detayl bir kiisel gemi ve psikiyatrik aratrma sonucu koyulabilir. DDde grlen semptomlar anksiyete, depresyon ve dier dzensizliklerdir. Bir yetikin iin DD tehisi konulabilmesi iin nce bu belirtiler bir psikiyatrist tarafndan giderilmeye allmaldr. Bu testi ilk yaptnzda DD olma olaslnz %50 gibi gelebilir. Dr. Goldberge gre bu test sonucu %70in zerinde olan birisinde DD olma olasl %95tir. Bu gr, testi yapann daha nce dikkatle ilgili problemlerinin nedenlerini psikiyatrik ve radikal olarak deerlendirdiini varsayar.

XVIII. 9. Mental Durum Muayenesi

Bu muayenede dikkat, oryantasyon, hafza, anlay ve genel durumun kavranmas (idrak) test edilir. Bir seri numaralar tekrarlatlabilir ve dikkat muayenesi iin belli aralklarla spesifik balklar sorulur. Hastaya ya, ad, nerede olduu, tarih ve gn sorulur. Hatrda tutulan hafza ile numaralar tekrarlatlabilir. Bu belli bir srenin ardndan nesnelerin adlarnn tekrarlanmas ile de test edilebilir (rnein 5-15 dakika). Daha fazla hafza muayenesi, hastaln veya yaamn kronolojik sra ile anlattrlarak test edilebilir. Genel bilgi sorular sorulabilir. Eer cevaplarda sorun varsa, hastann kendini iyi hissedip hissetmedii sorulur. Ataszlerinin aklatlmas daha fazla bilgi verebilir. Spesifik yksek kortikal fonksiyon test edilebilir. Dil fonksiyonlar, spontan konuma, adlandrma, tekrarlama, okuma yazma ve kyaslamadr. Hesap yapma, sa-sol ayrm, parmaklar ayrt etme, el ileri (sa fralama, di fralama, slk alma vb.), resim yapma ve kopyalama becerisidir.

262

XVIII. 10. Kraniyal Sinir (KS) Muayenesi

1. KS: Koklama muayenesidir. Sabun, di macunu, kahve, limon gibi stimuluslar kullanlr. Gzler kapal olarak hastann koklatlan materyali tanmas istenir. 2. KS: Grme keskinlii muayenesi (gzlk veya pinhole dzeltme ile) Snellen kart ile (uzaklk) veya Jaegers testi (yakn) ile yaplr. Grme alan konfrantasyon testi grme alannn her bir kuadrant iin yaplr. En iyi yntem hasta ile karlkl oturup (arada 0.6-1 m uzaklkla) hastann bir gzn kapatmas istenir ve testi yapann burnuna bakmas istenir. Hastann grme alan testi yapan ile kyaslama yntemi ile yaplr. Bu yntemde kr nokta da nemlidir ve santral vizyon iin krmz ine ile alma yaplmaldr. Kk ayrntlar iin perimetri ve tangent grme alan test edilir. Optik fundusun muayenesi oftalmaskop ile rengine, byklne ve elevasyonuna baklarak yaplr. Retinal damarlar, byklk, arterio-venz bilekeler, hemorajiler, eksudalar vb. kontrol edilir. Normalde 8-12 damar diskten kken alr, koyu arterler ak olanlara gre iki numara daha yakndr. 3., 4., 6. KS: Pupilin ap, bykl ve direk k reaksiyonuna baklr. Konverjans ile pupilin akomodasyonuna baklr (hastann kk bir objeyi izlemesi istenir). Gz kapaklarna, retraksiyona baklr. 0.6 mden (2 adm) hastann bir objeyi izlemsi istenir. Obje horizontal ve vertikal eksende hareket ettirilir; paralizi, nistagmus veya anormal gz hareketleri gzlenir. Horizontal nistagmus en iyi 45 derece deerlendirilir ve ar u bak yaptrlmamaldr. nkomplet gz hareketleri nkleer veya supranklear nedenlerden kaynaklanabilir. Ta bebek manevrasyla (nazik, hzl bir ekilde bir yandan dier yana veya yukar-aa boynun hareket ettirilmesi) tm gz hareketleri varsa supranklear bir neden sz konusudur. 5. KS: Masseter ve temporal kasn kaslmas hissedilmelidir. ene atrlp, protrzyon ve yana hareketine baklr. Gze pamuk paras ile dokunup, kornea refleksine baklr. 7. KS: Dinlenme halinde ve spontan hareketlerde fasial asimetri olup olmadna baklr. Gz kapaklarn ama, aln krtrma, gz kapama, glme, fleme, nefes alma ve dudak bzme ile test edilir. Yzn alt ve st tarafndaki kontraksiyon farkna baklmaldr. Dilin 2/3 tarafnn tat duyusu korda timpaninin proksimal sinir lezyonu tarafndan zarar grebilir. Tat testi tatl (eker), tuzlu, eki (limon) ve ac (kinin) iin pamuk ulu aplikatrlerin yardm ile dilin kenarna ve arka yarsna dokundurarak yaplr. 8. KS: Parmak klatma sesi, saat sesi veya fslt sesi ile her iki kulakta iitme kontrol edilir. Hava ve kemik iletimi karlatrlmaldr (Rinne testi ile ilgili aklamaya baknz). Titreen bir diyapozonu alnn ortasna yerletirerek laterazisyonuna baklmaldr (Weber testi ile ilgili aklamaya baknz). Timpanik membranlar otoskopla kontrol edilmeli ve iitmenin kantitatif lm odyometri ile yaplmaldr. 9., 10. KS: Aaaah sesi karlarak uvulann pozisyonuna baklr, eit eleve olup olmadna ve istirahat halindeki simetrisine baklr. Tonsilin, posterior farinksin ve dilin duyusuna bakmak baz hastalarda gerekebilir. Faringeal (rme) reflekse posterior farinks duvarnn her iki tarafna ucu kt bir cisimle (dil basaca gibi) dokunularak baklr. Laringoskopla vokal kordlarn direk muayenesi gerekli olabilir. 11. KS: Omuzun yukar elevasyonuna (trapezius kas) ve ban her iki tarafa rotasyonuna (sternokleidomastoid) ve dirence kar koymasna baklr. 12. KS: Dilin hacim ve g muayenesi. Atrofi, protrzyon ile orta hattan deviasyon, tremor ve kk titreimle veya seirme hareketleri aratrlr.

263

XVIII. 11. Motor Muayene

nspeksiyon: Atrofi ve hipertrofi iin baklr. Spontan ortaya kan veya hafif perksyonla oluan fasiklasyonlara baklr. stemsiz hareketler dinlenmede (tik, koreatetoz, ballismus, myoklonus), postr srdrme srasnda (Parkinson Hastalnn hap yapar tremoru) veya istemli hareketlerle (serebellar hastaln intansiyonel tremoru veya familyal tremor) grlebilir. Serbest braklan ekstremitelerde pasif hareketlere baklarak kas tonusu deerlendirilir. Muayene srasnda hastay muayeneye adapte edip aktif hareketler azaltlabilir. st ekstremitelerde tonusa kolun pronasyon ve supinasyona getirilmesi ve elin bilekten evrilmesi ile baklr. Alt ekstremitelerde el uyluun altna koyulup hzla kaldrlr, normal tonusta bacak kaldrlmadan nce masaya belli mesafede kalrken, artan tonusta yzeyden hzla kalkar. Azalm tonus daha ok alt motor nron, periferik sinir patolojileri ve serebellar yollara ait bozukluklarda grlr. Artm tonus spastisite (a ve hareket ynnde diren gzlenir; kortikospinal yol bozukluklarnda), rijidite (hareketin tm alarnda benzer diren; ekstrapiramidal bozukluklarda) veya para-tonia/Gegenhalten (tekrarlayan pasif hareketlerde fluktuasyon veren diren; frontal lob bozukluklarnda) bulgusu olabilir. Sklkla gzlenen bir rijidite tipi Parkinson hastalnn dili ark rijiditesidir, burada pasif hareketler kesintili diren oluturur. Kas kuvveti her eklemde fleksiyon, ekstansiyon, adduksiyon ve abduksiyon yaptrlarak test edilir. Kas kuvveti kaydedilirken u lek kullanlr: 0- Hareket yok, 1- Eklemde hareket yok ama kontraksiyon var, 2- Yer ekimi elimine edildiinde hareket gzlenmesi, 3- Yer ekimine kar koyan hareket ama dirence kar koyamaz, 4(-)- ok az bir dirence kar koyan hareket, 4- Belli bir dirence kar koyabilen hareket, 4(+)- Kuvvetli dirence kar gelen hareket, 5- Tam kuvvet.

XVIII. 12. Reflekslerin Muayenesi

Kas refleksi: En sk baklan refleksler; st ekstremitede biceps (C5,C6), brakioradial (C5,C6), triseps (C7,C8) ve parmak fleksrleri (C8) dir. Alt ekstremitede, patella veya kuadriseps (L3-L4) ve ail (S1-S2) refleksleridir. Bu reflekslere relaks haldeki ekstremitelerde baklr. Refleksine baklan hastalarla konumak onlar rahatlatmak iin yararldr. Hastadan baka kaslarn kontraksiyona getirmesi istenerek reflekslerin daha canl alnmas salanabilir (Jendrassik Manevras). rnein st ekstremitede refleksler dilerin sklmas ile daha iyi alnrken, alt ekstremite iin, ail refleksine baklrken el parmaklar birbirine balanmal ve ektirilmelidir. Her bir refleks muayenesi iin sa ve sol omuz eit dzeyde, benzer pozisyonda olmal ve her iki tarafa da baklmaldr. Daha az stimulus vermek maksimum yant almak iin daha yararldr. Refleksler kaydedilirken u lek kullanlr: 0- Yok, 1- Var ama azalm, 2- Normoaktif, 3- Artm, 4- Klonus. Klonus uzatlm uyarm ile verilen repetetif ritmik konsantrasyonlardr; en sk ail tendonundan alnr. Ara sra dizde bir iki atmlk klonus elde edilmesi fizyolojiktir, ama diz klonusu hiperaktif ve st motor nron tutulumuna ait bulgular varsa anormaldir. 264

Deri refleksleri; plantar refleks sivri ulu, anahtar vb. eylerle ayak tabanna topuktan baparmaa doru izilerek baklr. Normalde yant baparman plantar fleksiyonudur. S-1in zerindeki st motor nron lezyonlarnda baparmakta ekstansiyon gzlenirken, dier parmaklarda alma ve ekstansiyon gzlenebilir (ekstansr plantar yant ya da Babinski iareti) bu ekstansr yant diz, topuk ve kalada fleksiyondan sorumlu olabilir. Kortiko-spinal yolda lezyonu olan hastalarda baparmak ayan hareketinden sonra veya dinlenme halinde de ekstansiyondadr. Baz hastalarda istemli olarak plantar yantta ekstansiyon alnr. Bu durumlarda doru yant anterior tibia zerine bastrlarak (Oppenheim) veya ayak bilei sklarak (Schaefer) ya da baldra basn uygulayarak (Gordon) veya baparman srtna baslarak (Bing) elde edilir. Yzeysel karn derisi refleksi; karn duvarnn keskin bir obje (ine gibi) ile izilmesi ve gbekte hareketlerin gzlenmesi ile saptanabilir. st abdomen refleksi (spinal kord T-9 dzeyi) karn duvarnn st kenar kesinin gbee doru izilmesiyle alnrken, alt abdomen refleksi (T-12 dzeyi) karnn alt kenarnn stimulusu ile alnr. Normal yant gbein stimulusa doru hareketi ile alnr. st motor nron hastalklarnda bu refleksler alnamaz. T-12 ve T-9 arasnda spinal lezyon varlnda st karn deri refleksi alnrken, alt karn deri refleksi alnamaz veya yant asimetriktir. Obez ve multipar hastalarda bu refleksler alnamaz. Dier yzeysel deri refleksleri kremaster (ipsilateral testisin elevasyonu), anal (perianal blgenin stimlasyonu ile anal sfinkterin kaslmas) ve bulbokavernz (retrann ve anal sfinkterin glans penise stimlasyon verilmesi ile kaslmas) refleksleridir. Primitif refleksler; Frontal lob hastalklarnda yetikinlerde normalde gzlenmeyen refleksler ortaya kar. Dudaa hafife dokunma ile emme refleksi ortaya kabilir. Yakalama refleksi, hastann avu iine dokunulmas ve ba ve iaret parma arasna koyma ile pozitif yant (anormal) elin kavranmasdr. Palmomental yant avu iinin izilmesi ile ipsilateral tarafta mental kasn kontraksiyonundan oluur.

XVIII. 13. Duyu Muayenesi

Be primer duyu modalitesi -vibrasyon, nokta saptanmas, hafif dokunma, scaklk, ar- her ekstremitede test edilmelidir. Vibrasyon genelde 128 Hz lik titreen diyapozonun baparmak falanksna veya orta parmak trnak yatann altna yerletirilerek baklr. Testi yapan kendi hissettii titreimler ile hastannkini, ayrca proksimal ve distal farkn karlatrr. Eklem pozisyon testi; distal ekleme kenarlarndan tutulup a verilir; kk 1-2 mm yanlmalar normal kabul edilir. Hafif dokunma duyusu pamuk parasyla, ar duyusu ineyle, scaklk duyusu scak ve souk su tpleriyle yaplr. Talamusda lezyonu olan hastalar iki nokta ayrm gibi birbirine yakn iki noktaya stimulasyon verildiinde duyu ayrm yapamaz (iki nokta ayrm), bir dokunuta elindeki nesneyi tanma (stereognozi), veya eline yazlan sayy veya kelimeyi bulma (grafestezi).

XVIII. 14. Koordinasyonun Muayenesi

Hastadan parman burnuna daha sonra da muayeneyi yapann parmana dokundurmas istenir, testi yapan parman her defasnda yer deitirebilir. Dier testte ise hastadan elinin ters ve dz halde dier eline vurmas istenir. Koordinasyonun muayene edilmesinde; ayan supin pozisyonda bacaktan dizden topua kadar dier aya ile srtmesi istenir ve bacan kaldrp baparman testi yapann iaret parmana dedirmesi istenir. Btn bu testlerde ritim, hz ve doruluk not edilmelidir.

XVIII. 15. Yry Muayenesi

Yrmenin test edilmesi nemlidir; beklenmeyen anormallikler testi yapan daha fazla ayrntya indirmeye itebilir. Normal yry, g, duyu, koordinasyon praksisi ieren birok sistem gerektirir. 265

Oturur pozisyondan ayaa kalkma veya uzanma, yrme, dnme ve dz izgi zerinde yrme not edilmelidir. Romberg testi (denge testidir, ayaklar bitiikken, ayakta; eller ne doru uzatlm vaziyette gzler kapal denge salanp salanamad kontrol edilir)nin pozitif olmas gzler ak durumda ayakta durmadr, gzler kapandnda denge bozulur ve proprioseptif (serebellum, i kulak denge merkezi vb.) bozukluun belirtisidir. Muayenede hastada bir kolunu sallamadan yrme (kortikospinal trakt tutulumu), ksa admlarla yrme (parkinsonizm), geni tabanl yrme (ataksi), spastik yrme veya yksek stepajl yrme (arka kordon tutulumu veya periferik sinir hastal) saptanabilir veya hasta yere yapm gibi grnebilir (apraksi) (Martin, J. B., Hauser, L.S., 2004).

XVIII. 16. Kas skelet Sistemine likin Testler

stanbul niversitesi stanbul Tp Fakltesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Anabilim Dal Kas skelet Hastalklar ve Ergonomi Biriminin Robens Centre for Health Ergonomics (European Institute of Health & Medical Sciences, University of Surrey)in gelitirdii QEC (Quick Exposure Check) Kas skelet Sistemi Hastalklarnda Risk Deerlendirme Rehberi-Hzl Maruziyet Deerlendirme Yntemi, SGBnca (Yayn No:144) yaynlanmtr. Boyun, bel ve st ekstremiteye ynelik Hzl Maruziyet Deerlendirmesi yapmak isteyen iyeri hekimleri SGB ana sayfasndan yaynlar/kitapklar/Kas skelet Sistemi Hastalklarnda Risk Deerlendirme Rehberi adresini izleyerek formu indirebilirler. XVIII. 16. 1. De Quarvein Hastal Testi; Finkelstein Testi: De Quarvein hastalnn tehisinde yaplr. Baparmak avu iinde, el yumruk pozisyonundayken elin bilekten kk parmak ynne doru yana bklmesiyle baparmak kknde yakc, dayanlmaz bir ar olumas testin pozitif olduunu gsterir. Hasta olmayanlarda da ar olabilir ama ksa srede geer. Hastalarda test srasnda gelien arnn dayanlmaz olmas ve uzun srmesi belirleyicidir. Testin fazla tekrarlanmas nerilmez. XVIII. 16. 2. Karpal Tnel Sendromu Testleri; Phalen Testi: Karpal tnel sendromunda 30 - 60 saniye sre ile bilein tam fleksiyonu (ie bklmesi) ar ve duyu bozukluklarn artrr/ortaya kartr. % 80 olguda test pozitiftir. Tinnel Bulgusu: Karpal tnel zerine hafife vurmak ile median sinir dalmnda parastezi ve ar; olgularn % 60' nda pozitiftir. skemik Test: Karpal tnel sendromunda tansiyon aletinin manonu n kola yerletirilir 30 - 60 saniye sre ile iirilir bu esnada ar ve duyu kusurlar oluursa test pozitif olarak deerlendirilir. XVIII. 16. 3. Bel Arl Hastada zel Testler; Valsalva Testi: ntratekal ve intradiskal basncn artmasna sebep olarak buradaki disk ve omur patolojilerini bize gsterir. ksrme, haprma ve knma hastann bel arsn artrmas gerek bir valsalva pozitifliidir. Ancak test olarak yapl; hasta otururken, derin bir nefes aldktan sonra azn kapatp knmas eklinde yaplr. Bu test srasnda hastann bel bacak ars artarsa pozitif olarak anlalr. Laseq Germe Testi-Dz Bacak Kaldrma Testi: Siyatik sinir germe testi de diyebileceimiz bu test srasnda, hasta srtst yatarken hekim bir eliyle hastann ayak topuundan tutarken, bir eliyle de dizi zerinden tutarak diz ekstansiyonda iken hastann kalasn basit olarak fleksiyona getirir. Normalde 90 dereceye kadar arsz ve yaplabilir olmas gereken bu test, siyatik sinir kkleri bas altnda ise 30-70 derece arasnda kstlanr ve arl hale gelir. Hastada L4-L5 ve L5-S1 disk hernilerinde olduu gibi L5, 266

S1 sinir kklerinde bir bask varsa 30-70 derece arasnda hasta bel ve bacanda siyatik sinirin trasesi boyunca ars olduunu belirtir. 30 derecenin altndaki pozitiflik, siyatik sinir gerilmediinden temaruz (hasta gibi gsterme) olabilir, 70 derecenin stnde ise diz fleksr kaslar (hamstring) gerilmesine bal olabileceinden aldatc olabilir. Kar Tarafta Dz Bacak Kaldrma Testi: Bel bacak arl hastann armayan taraftaki bacana dz bacak kaldrma testi yapldnda, hastann arl taraftaki bel bacak arsnn ortaya kmas iyi tarafta veya kar tarafta dz bacak kaldrma testi pozitiflii olarak adlandrlr. Bu durum hastada posteromedyan yerleimli disk hernilerinde ortaya kar. Bunun nedeni lomber disk hernisinin spinal sinir kkn (L5-S1) medyan tarafta sktrmasdr. Lomber Schober Testi: Bel arl hastalarda zellikle seronegatif spondilartrit dnld zaman yaplmas gereken bir testtir. Bunun iin ayakta dik dururken krista iliaka posterior superiordan geen hat (L4-L5) iaretlenir ve hekim mezura ile bu hattan 10 cm yukarsna da kalemle iaret koyar. Hastann eilebildii kadar ne doru eilmesini ister ve tekrar bu iki nokta arasndaki mesafeyi ler. Normalde ayakta dik durua gre ne doru eilmede bu mesafenin 5-6 cm almas gerekir. 3 cm.nin altnda kstllk testin pozitifliini gsterir. Yani omurgann birbirleri zerindeki esnekliinin kaybolduunu bize anlatr. Lomber disk hernili hastalarn akut dnemlerinde de pozitiflik bulunabilir. Fabere Testi: Bel bacak arl hastalarda olayn kala patolojisine bal olup olmadn anlamak iin mutlaka baklmas gereken testlerden biridir. Bu test srasnda hasta srt st yatarken kalas fleksiyon-abduksiyon-eksternal rotasyon ve ekstansiyona (aya kar diz zerine koyma) zorlanr. Bu ekilde kala kombine bir hareketle test edilmi olur. Bu testin yaplmas srasnda hasta kaskta ar duyuyorsa ve hareket yeterince yaplamyorsa hastann kala ekleminde patoloji olduu bel ve bacak arsnn aslnda kala patolojisine bal yansyan ar olduu dnlr. Hoover Testi: Bel bacak arl hastann temaruz (simulasyon) yapp yapmadn anlamak iin yaplan bir testtir. Bunun iin srt st yatan hastann ayakucunda duran hekim, hastann her iki ayak bileini kavrar. Bu durumda hastann bir bacann dizini bkmeden yukar kaldrmas istenir. Normalde hastann bir baca yukar kalkarken, dier bacann aa doru basmas gerekir. Bu hareketin yaplmamas bel bacak arsnn gerek olmadn hastann temaruz yaptn bize dndrr (Sar, H., 2007).

XVIII. 17. Gz Muayeneleri

Genel GM dnda aadaki durumlarda da alanlarn gz muayeneleri yaplmaldr; - Ekranl aralarla almaya balamadan nce, - Dzenli aralklarla ve - Ekranl arala almalardan kaynaklanacak grme zorluu olduunda. Yukarda belirtilen muayene sonularna gre gerekiyorsa alanlara oftalmolojik testler uygulanmaldr. Muayene ve test sonularna gre gerekiyorsa alanlara yaptklar ie uygun ara ve gere verilmeli ve ne muayeneler ne de alnacak nlemler alanlara herhangi bir maddi yk getirmemelidir67.

67

Ekranl Aralarla almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik, R.G: 23 Aralk 2003-25325.

267

XVIII. 17. 1. Yakn Grme Muayenesinde Kullanlabilecek Yaz rnekleri: Yakn okuma 40 cm. mesafeden yakn gzl kullanlyorsa gzlkle ve her bir gz ayr ayr deerlendirilerek yaplmaldr. No. 1deki yazlar okunamyorsa, alann ayrntl gz muayenesi iin sevk edilmesi gerekir. XVIII. 17. 2. Kuru Gz Deerlendirilmesi: Schirmer testi : Birim zamanda gzya miktar tayinini salar.5 mm kalnlnda 35 mm uzunluundaki Whatman kad, alt gz kapann d 1/3 ne yerletirilir.5 dakika sonra kaldrlr ve gzyann slatt ksm llr. Islanan alan 5 mmnin altndaysa test pozitif olarak deerlendirilir. zellikle uzun sreli ekranl ara kullanm kuru gz hastalnn yaygnlamasna neden olmutur. XVIII. 17. 3. Amsler Grid Testi Amsler Grid Testi rutin bir gz muayenesinin karl olmasa da Yaa Bal Makula Dejenerasyonu (AMD) hastalnn erken belirtilerini taramalarla saptamanz salayacak bir emadr. 40 ya zeri herkese bu testin uygulanmas nerilmektedir. - Aada grlen emay iyi aydnlatlm bir odada, uygun okuma mesafesinde ve ortadaki nokta tam gz hizasna gelecek ekilde duvara asnz. - Muayene edilecek kiinin normalde okumak iin kulland gzlk yada kontak lens varsa taktrnz. 268

- Muayene edilecek kiinin bir gzn eliyle kapatp, ak olan gzle tam ortadaki noktaya odaklanmasn syleyin. emada yeralan byk karenin her 4 kesini de grp grmediini sorun. Her iki gz iin ayr ayr uygulamay tekrarlayn.

Muayenesi yaplan kii eer her keyi gremiyor ya da izgilerde dalgalanma, krlma, bulanklk gryorsa, yaa bal makula dejenerasyonu hastal belirtileri var olabilir. En ksa zamanda Retina Hastalklar uzman bir gz hekimine ynlendirilmesinde yarar vardr.

269

XVIII. 17. 4. Grme Kaybnn Deerlendirilmesi (Trk Tabipleri Birlii Srekli Tp Eitimi Dergisi-Eki)

270

.XVIII. 17. 5. Grme lme Tablosu

271

XVIII. 17. 6. Ishhara Renk Krl Testi Doutan renk krl ikiye ayrlr. Total renk krl ve krmz yeil renk krl. Bu her iki grup renk krl de ayrca tam veya tam olmayan renk krl olarak 2ye ayrlr. Bu seri aadaki 38 tablodan olumaktadr. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Gerek normal insanlar gerekse renk krl bulunanlar bu ekilleri ayn derecede okuyabilirler. Gr normal olanlar ekli 8 olarak; krmz-yeil renk krl olanlar 3; total renk krleri ancak zorlukla okurlar. Gr normal olanlar ekli 6 olarak; krmz-yeil renk krl olanlar 5; tam renk krleri ancak zorlukla okurlar. Gr normal olanlar ekli 29 olarak; krmz-yeil renk krl olanlar 70; tam renk krleri ancak zorlukla okurlar. Gr normal olanlar ekli 57 olarak; krmz-yeil renk krl olanlar 35; tam renk krleri ancak zorlukla okurlar. Gr normal olanlar ekli 5 olarak; krmz-yeil renk krl olanlar 2; tam renk krleri ancak zorlukla okurlar. Gr normal olanlar ekli 3 olarak; krmz-yeil renk krl olanlar 5; tam renk krleri ancak zorlukla okurlar. Gr normal olanlar ekli 15 olarak; krmz-yeil renk krl olanlar 17; tam renk krleri ancak zorlukla okurlar. Gr normal olanlar ekli 74 olarak; krmz-yeil renk krl olanlar 21; tam renk krleri ancak zorlukla okurlar.

10. Gr normal olanlar ekli 2 olarak okurlar. Ancak renk krl olanlarn bunu okumas zordur. 11. Gr normal olanlar ekli 6 olarak okurlar. Ancak renk krl olanlarn bunu okumas zordur. 12. Gr normal olanlar ekli 97 olarak okurlar. Ancak renk krl olanlarn bunu okumas zordur. 13. Gr normal olanlar ekli 45 olarak okurlar. Ancak renk krl olanlarn bunu okumas zordur. 14. Gr normal olanlar ekli 4 olarak okurlar. Ancak renk krl olanlarn bunu okumas zordur. 15. Gr normal olanlar ekli 7 olarak okurlar. Ancak renk krl olanlarn bunu okumas zordur. 16. Gr normal olanlar ekli 16 olarak okurlar. Ancak renk krl olanlarn bunu okumas zordur. 17. Gr normal olanlar ekli 73 olarak okurlar. Ancak renk krl olanlarn bunu okumas zordur. 18. Krmz-yeil renk krl olanlarn ou ekli 5 olarak okur. Gr normal olanlar ile total renk krl olanlarn ou ise hi okuyamaz. 19. Krmz-yeil renk krl olanlarn ou ekli 2 olarak okur. Gr normal olanlar ile total renk krl olanlarn ou ise hi okuyamaz. 20. Krmz-yeil renk krl olanlarn ou ekli 45 olarak okur. Gr normal olanlar ile total renk krl olanlarn ou ise hi okuyamaz. 21. Krmz-yeil renk krl olanlarn ou ekli 73 olarak okur. Gr normal olanlar ile total renk krl olanlarn ou ise hi okuyamaz.

272

22. Tam krmz renk krl olanlar ekli 6; tam yeil renk krl olanlar ekli 2; normal grenler ile ksmen krmz yeil renk krl olanlar ekli 26 okurlar. 23. Tam krmz renk krl olanlar ekli 2; tam yeil renk krl olanlar ekli 4; normal grenler ile ksmen krmz yeil renk krl olanlar ekli 42 okurlar. 24. Tam krmz renk krl olanlar ekli 5; tam yeil renk krl olanlar ekli 3; normal grenler ile ksmen krmz yeil renk krl olanlar ekli 35 okurlar. 25. Tam krmz renk krl olanlar ekli 6; tam yeil renk krl olanlar ekli 9; normal grenler ile ksmen krmz yeil renk krl olanlar ekli 96 okurlar. 26-27. ki x iaretini birletiren kavisleri gzleri ile takip ederken tam krmz renk krl olanlar yalnz mor hatt; tam yeil renk krl olanlar yalnz krmz hatt; normal grenler ile ksmen krmz yeil renk krl olanlar ise her iki hatt da grr ve takip ederler. 28-29. ki x iaretini birletiren kavisleri gzleri ile takip ederken krmz ila yeil renk krl olanlarn ekseriyetle kolaylkla takip eder; normal grenler ile tam renk krl olanlar btn renklerde zorluk ekerler. 30-31-32-33. ki x iaretini birletiren kavisleri gzleri ile takipte normal grenlerin ekseriyeti hibir glk ekmez. Renk krl olanlar ise glk ekmeden gremez ve takip edemez. 34-35. ki x iaretini birletiren kavisleri gzleri ile takip ederken normal grenler yeil hatt; ksmen krmz ve yeil renk krl olanlar mavi hatt grrler. Tam renk krl olanlar ile ksmi renk krl olanlar ise her iki hatt grp takip edemezler. 36-37. Normalde krmz hatt ksmen ve tam; krmz yeil renk krl olanlar mavi hatt ksmen takip ederler. Btn renklerde tam ve ksmi krlk olanlar her iki hatt talip edemezler. 38. ki x iaretini birletiren kavisleri gzleri ile takipte normal grllerin ou ve renk krl olanlar hibir glk ekmezler. Testin Uygulanmasna Ait Aklama Muayeneler iyi k alan odalarda gndz yaplmaldr. Tablolar bir masa zerine konulur. Muayene olanlar ayakta ve en az 75 cm. uzaklkta olmaldrlar. Kukulanlan, kararsz kalnan durumlarda 10-19 ve 13-20 ve 14-18 nolu tablolar karlatrlmaldr. 22-27 nolu tablolar her zaman kullanlmaz.

273

274

275

276

277

278

279

XVIII. 18. itme le lgili yerinde Uygulanabilecek Testler

Odyometri testi iitme bozukluu iin en etkili tarama testidir, fakat ekonomik ve ksa zamanda yaplabilecek tarama amal bir seenek fslt testi dir. XVIII. 18. 1. Fslt Testi; Bu tarama iin iyeri hekimi dorudan muayenesi yaplacak kiinin nnde ve birka adm ilerde durur (hem muayene olan, hem hekim oturuyor ya da ayakta olmaldr). Hekim baz saylar fsldayacan, bu srada muayene olann gzlerini kapatmas gerektiini anlatr. Hekim muayene olann 30-45 cm uzanda, (hacmi standardize etmek iin) nefesini dar verir ve bir saniye ara ile rasgele drt say fsldar ve fsldad tm saylar yinelemesini ister. En azndan iki sayy iitemeyen alan testte baarl olamamtr. Fslt Testi iin baka bir yntem; Hekimin dudaklarn gstermeden soluunu verdikten sonra cierinde kalan hava ile kard fsldanm szckleri muayene olann doru olarak tekrarlad mesafe: 6 metreyse iitme kayb yoktur. Hafif iitme kaybnda; 6 metrede iitmediini sylen kii, hekimin 6 metreden itibaren yava yava yaklaarak fsldad szckleri 4 metreye kadar olan mesafede doru tekrar eder. Orta iitme kaybnda; 4 metrede iitmediini syleyen kii, hekimin 4 metreden itibaren 1 metreye kadar olan mesafede szckleri doru tekrar eder. Ar iitme kaybnda; 1 metrede iitmediini syleyen kii, hekimin 1 metreden 25 cm ye kadar olan mesafede fsldad szckleri doru tekrar eder. Tam sarlkta bu mesafe 25 cm den kktr. Tam sarlkta sessiz bir odadaki normal konuma hi iitilmez. Testte duyarllk %80-100 ve zgllk %80-90'dr.

280

XVIII. 18. 2. Diyapozon Testleri68 Weber Testi: Hangi kulakta ne tip bir iitme kayb olduunu aratrmak amacyla yaplr. Titretirilen bir akort atal (diyapozon) kafatasnda orta hatta bir noktaya yerletirilir ve hastaya sesi nereden duyduu sorulur. Sonuta tek kulanda sinirsel (sensrinral) iitme kayb bulunan hastalar sesi normal olan kulaklarndan daha fazla duyarlarken; iletim tipi iitme kayb olanlar, tkankln d sesleri maskeleyici etkisinden dolay, sesi patoloji olan kulaklarndan daha youn olarak duyarlar. Rinne Testi: Bir kulaktaki iletim tipi iitme kaybnn varln aratrmak iin yaplr. Titretirilen bir akort atal (diyapozon) nce, kulan arkasnda bulunan mastoid knt zerine konur. Hasta, kulanda sinirsel bir iitme sorunu yoksa bu noktadan yaylan titreimleri kemik yoluyla duyacaktr. Hastaya, ses kesildii anda haber vermesi istenir ve hasta "ses kesildi" dediinde, titreimi azalm iddette de olsa devam eden diyapozonun ucu bu kez kulak kepesine doru tutulur. Salam bir kulakta, hava yolu zerinde birok artrc (amplifikatr) mekanizma bulunduundan, iddeti azalm diyapozon sesi, salam kiilerde rahatlkla duyulur. Fakat iletim yollarnda bir tkanklk varsa, bu ses iitilmeyecektir.

XVIII. 19. Koroner Kalp Hastal Risk Hesaplama

68

MEDICANA Genel Salk Ansiklopedisi Cilt 12, Tp Szl.

281

XVIII. 19. 1. Framingham Koroner Kalp Hastal Risk Skoru; Ya, total kolesterol, hdl kolesterol, sistolik HT ve sigara iiminin, erkeklerde ve kadnlarda 10 yllk dnem iin koroner kalp hastal riskinin hesaplanmas. Her tablodaki risk puanlar toplanp, soldaki tablodan cinsiyete gre karlatrlacaktr (JAMA 2001; 285 (19); 2486-2497). XVIII. 19. 2. JBS Risk Skoru Hesaplama Modeli

Sistolik kan basnc ile Total kolesterolun HDL kolesterole oran karlatrlarak; kadn ve erkek cinsiyete gre ve ya gruplarna gre, dk, orta, yksek ve ok yksek risk gruplarna ayrlmlardr (Heart-2005,91;1-52). Yeil renk (dk risk)- 10 yllk kardiyovaskler hastalk riskinin % 10un altnda olduu anlamna gelir. Turuncu (orta dereceli risk)-10 yllk kardiyovaskler hastalk riskinin % 10 ila 20 arasnda olduunu ifade eder. Krmz renk (yksek risk)- 10 yllk kardiyovaskler hastalk riskinin % 20 nin zerinde olduu anlamna gelmektedir. Krmz renk iinde beyaz izginin sa taraf (ok yksek risk)- 10 yllk kardiyovaskler hastalk riskinin % 30un zerinde olduunu ifade etmektedir.

282

XVIII. 20. WHO ve Amerikan Diyabet Dernei (ADA)nin Diyabet Tan Kriterleri
1. Diyabetin klinik semptom ve bulgular olan kiilerde rastlantsal plazma glukozunun 200 mg/dL olmas, 2. Alk kan glukozunun 126 mg/dL olmas, 3. Azdan verilen 75 glk glukoz yklemesini (oral glukoz tolerans testi-OGTT) takiben 2saat sonraki plazma glukozunun 200 mg/dL olmas Hipoglisemi varl, takip eden gn, bu yntemden biriyle dorulanmaldr. Rastlantsal glukoz dzeyinin 100 ve 200 mg/dL arasnda olmas gibi belirsiz bir durumda WHO tan iin OGTTnin kullanlmasn nermektedir. Hipergliseminin ara kategorileri: Diyabetin tm formlarnn doal gidiat boyunca hastalk, OGTTden 2 saat sonraki plazma glukozunun 140 ve< 200 mg/dL olarak tanmland bozulmu glukoz tolerans (IGT) evresinden geer. Bozulmu alk glukozu (IFG) alk glukoz dzeyleri temelinde bir kategori olup, alk plazma glukozunun 110 mg/dL ve <126 mg/dL olarak tanmlanr. (Williams, G.; Pickup J.C. 2004) Diyabetes Mellitus Tans Alm Hastalarda Tedavi Hedefleri69 Alk plazma glukozu < 100 mg/dL Tokluk plazma glukozu < 140 mg/dL HbA1c < % 6.5.

XVIII. 21. New York Kalp Cemiyetinin (NYHA) konjestif kalp yetersizlii snflamas
Snf I Snf II Gnlk olaan fiziksel aktivitelerinde kstlanma olmayan kalp hastalar Fiziksel aktivitelerinde hafif kstlanma olan kalp hastalar (rn. yol yrmekle nefes darl olmas) Fiziksel aktivitede belirgin kstlanma olmas, ev iinde yrmek gibi ok hafif aktivitelerle bile semptomlarn ortaya kmas stirahatte bile nefes darl olmas

Snf III

Snf IV

69 SGM Blge Laboratuvarlarnn Glendirilmesi Teknik Destek Projesi-EKG&Kardiyovaskler Risk Eitimi-Do. Dr. Alpaslan Klarslan-Haziran 2011.

283

XVIII. 22. SOLUNUM FONKSYON TESTLER70

VC: Vital Kapasite (Vital Capacity): Maksimum inspirasyondan sonra maksimum ekspirasyonla (yava ve zorlanmadan) dar atlan toplam hava hacmidir. FVC: Zorlu Vital Kapasite (Force expiratory Vital Capacity) Maksimum inspirasyondan sonra zorlu, derin ve hzl ekspirasyonla dar atlan toplam hava hacmidir. Normal salkl kiilerde FVC, VCye eittir. FEV1: (Forced Expiratory Volume in 1 second) Zorlu ekspirasyonun 1. Saniyesinde atlan hacimdir. Normalde zorlu ekspirasyonla ilk saniyede, alnan havann % 75-80inin atlm olmas gerekir. FEV 1deki azalma byk hava yollarnn obstrksiyonunu dndrr. FEV 1/FVC: %sinin beklenen deere yakn, beklenen, beklenen deerden fazla oluu restriktif ventilatuar bozukluu gsterirken; azald durumlarda obstriksiyon lehine dndrr. o FEV 1 / FVC % 80 ok hafif dereceli obstriksiyon, 79-60 hafif dereceli obstriksiyon, 59-40 orta dereceli obstriksiyon 39-30 ciddi, ok ar, belirgin obstriksiyonu gsterir. FEV 3: Zorlu ekspirasyonun 3. Saniyesinde atlan hacimdi, mililitre, litre ile ifade edilir. Akcierlerde eskpire edilen volmn az olduu evredeki akm hzdr, normal salkl kiilerde FEV 3 % 90 olmaldr. Byk hava yollarn deerlendirmede nemlidir. FEF 25-75: Maksimum ekspirasyon ortas akm hz: MMF (Maximum Mid expiratory Flow rate). Zorlu ekspirasyonun ilk ve son orta blmleri arasndaki akm hzdr. o MMF: VC/2 x formle edilir. MMF, zorlu ekspiraasyonun efora bal olmayan segmentidir. Hava yollarndaki obstrksiyonu erken dnemde gsteren, zellikle orta ve kk hava yollar obstrksiyonunu belirleyen en duyarl, en nemli parametredir. Normal beklenen deerleri o ya, boy ve cinsiyete gre deimekle beraber 2-4 l/sn dir. FEF 200-1200: Zorlu ekspirasyonun ilk evresindeki 200-1200 ml arasndaki akm hzn, dier bir ifadeyle FVC manevrasnda ilk 200 ml atldktan sonra 1000 mlnin ekspire edildii sradaki akm hzdr, litre/sn olarak ifade edilir. Bireyin eforu, kooperasyonu nemlidir. Byk hava yollarndaki hava akmna kar direnci gsteren en iyi indekstir. FEF %50-75 (Orta Blm) ve FEF %75-RV (Son Blm): Bu blmde akm hzlarn efor etkilemez (efordan bamsz blm). Bu blmde akm hzn akcierin elastik recol basnc, komprese hava yollarnn elastik zellikleri ve hava yollarndaki akma kar oluan rezistans etkiler. Orta ve son blmdeki akm hzlar periferik hava yollar hakknda bilgi verir. lk fonksiyonel bozukluklar bu segmentlerden balar. FEV 1/FVC > 80 79-60 59-41 < 40

Solunum Bozukluunun SFT ile Derecelendirilmesi FVC FEV 1 Derecesi > 80 > 80 Normal 79-60 79-60 Hafif 59-51 59-41 Orta < 50 < 40 Ar

70

Karabykolu, G. Solunum Fonksiyon Testleri.

284

XVIII. 23. AEROBK G TESTLER (PERFORMANS TESTLER)

Performans testleri geni ii gruplarnn performanslarnn deerlendirilmesi amacyla kullanlabilirler. Fiziksel i gc, i yapabilme yeteneinin tanm ve snflandrlmas, askeri, yargsal, alann sal, sporcu sal, i yapabilme yetenei, tazminat hesaplar gibi birok konuda yol gsterici olabilir. Bu testler: 1. 2. 3. 4. GMde alanlarn performans snflandrmalarnn yaplabilmesi, stresinin kii performans zerindeki etkilerinin ve kiinin uyum derecesinin belirlenmesi, Belirli bir i yknden sonra kiinin bedensel yeteneklerinin ve potansiyelinin ortalama derecesinin belirlenmesinde, Hastalk ve ie dn muayenelerinde kiinin deerlendirilmesi amacyla kullanlabilir.(Gler, ,; Bilir, N.1991).

Aerobik testler; kardiovaskler dayankllk ile e anlaml olarak kullanlan aerobik gc ler. Kardiovaskler dayankllk veya aerobik fitness, yorgunluk olmadan almaya, egzersize devam ettirme yetenei ve birok spor aktivitesi iin nemli bir bileendir. Bir kiinin aerobik fitness seviyesi alan kaslara vcut tarafndan tanan oksijen miktarna ve kaslarn bu oksijeni kullanma yeteneine baldr. yeri Salk Birimlerinde maksimal testleri uygulamann sorun yaratabilecei (uygulama srasnda ortaya kabilecek kardiyovaskler zorlanmalara kar yeterli mdahale olana bulunamayacandan), bu nedenle submaksimal testlerin yaplmasnn daha uygun olaca dnlmektedir. Maksimal Testler; 20 m Mekik Kou Testi, Maksimal Oksijen Tketimi Testi, Zamana veya Mesafeye Kar Kou Testi, Submaksimal Testler; Bisiklet Testleri, Basamak Testleri, Yry Testleri, Basamak-Step Testleri; Queens Kolej Basamak Testi, 3-Dakika Basamak Testi, Harward Basamak Testi, Tecumseh Basamak Testi.

XVIII. 23. 1. Queens Kolej Basamak Testi Uygulama: Basamak testi uygulanacak iiler (sporcular, renciler) 3 dk. boyunca, kadnlar dakikada 22 ve erkekler dakikada 24 basamak olmak zere platforma kp inerler. Test biter bitmez alanlarn kalp atm saylar 5. ve 20. saniyeler arasnda 15 sn. sre llr. Gereken Aralar: 16,25 in (41,3 cm)lik basamak, Kronometre, Metronom veya ritim kaseti, Kalp atm monitr (opsiyonel), 285

Gvenilirlik: Toparlanma kalp atm says iin test ve tekrar-test gvenilirlii r: 0,92dir. Geerlilik: Toparlanma kalp atm says ile Vo2 max arasndaki korelasyon r:0,75dir. Avantajlar: Minimal ara ve para gereksinimi, az zaman gereklidir ve tek banza uygulatabilirsiniz. Dezavantajlar: Biyomekanik zellikler bireylere gre deiir (rn. Uzun boylu kiiler avantajldr).

XVIII. 23. 2. Dakika Basamak Testi Uygulama: Sporcular ritme alana kadar metronomu dinlerler ve hazr olduklarnda teste balarlar. Denekler 96 vuru/dk tempoya ayarl metronomla ya da ritim kasetiyle yukar, yukar, aa, aa admlar atarlar. Bu da dakikada 24 basamaa tekabl eder.3 dk. boyunca basamaa inip karlar ve son basamaktan sonra oturur pozisyonda kalp atmlar 1 dk. boyunca saylr. Gereken Aralar: 12 in (30,5 cm)lik basamak, Kronometre , 96 vuru/dkya ayarlanm metronom veya ritim kaseti, Steteskop (karotid atm kullanlabilir), Avantajlar: Minimal ara ve para gereksinimi, az zaman gereklidir ve tek banza uygulatabilirsiniz. Dezavantajlar: Biyomekanik zellikler bireylere gre deiir (rn. Uzun boylu kiiler avantajldr).

3 Dakika Basamak Testi (*)

Ya Grubu Deerlendirme Mkemmel yi Ortalamann zerinde Ortalama 18-25 Erkek <79 79-89 90-99 100105 Kadn <85 85-98 26-35 Erkek <81 81-89 Kadn <88 88-99 100111 112119 120126 127138 >138 36-45 Erkek <83 83-96 Kadn <90 46-55 Erkek <87 Kadn <94 56-65 Erkek <86 Kadn <95 66 ve zeri Erkek <88 Kadn <90 90-102

90-102 87-97

94-104 86-97

95-104 88-96

99-108 90-99 109117 118126 127138 >138 100107 108117 118128 >128

97-103 103110 104112 113119 120130 >130 111118 119128 129140 >140

98-105 105115 106116 117122 123132 >132 116120 121129 130135 >135

98-103 105112 104112 113120 121129 >129 113118 119128 129139 >139

97-103 103115 104113 114120 121130 >130 116122 123128 129134 >134

Ortalamann altnda 106116 Kt ok kt 117128 >128

(*) 3 dakikalk uygulamadan sonra 1 dakika boyunca saylan nabz

XVIII. 23. 3. Harward Basamak Testi Uygulama: iler yorgunluk oluana kadar, dakikada 30 basamak olmak zere 5 dk. boyunca basamak inip karlar. Uygulama srasnda gste ar, ba dnmesi, sknt gibi yaknmalar olursa test hemen yarda kesilir. Kii srt st yatrlarak dinlendirilir. Ancak bu srada nabz saylmaldr. Eer 286

nabz 160/dakikann zerindeyse hekim muayenesi gereklidir. Bitkinlik; alann 15 sn. boyunca test ritmini yakalayamad zaman tanmlanr. i test bitiminde hemen oturur ve toparlanma salanana kadar yarm dakikada bir kalp atm saylar alnr.(Egzersiz sonras 1-1.5; 2-2.5; 3-3.5 dakikalardaki nabz saylr).

Egzersiz sresi (sn) X 100 Kondisyon ndeksi = 2 X Egzersiz sonras nabz saysnn toplam

Gereken Aralar: 12 in (50,8 cm.)lik basamak, Kronometre, 120 vuru/dkya ayarlanm metronom veya ritim kaseti, Steteskop (carotid atm kullanlabilir), Deerlendirme: Puan u eitlikle hesaplanr: Puan: [100 x test sresi (sn.)] / (2x toparlanmadaki toplam kalp atm); Geerlilik: VO2 max ile korelasyonu yaklak r: 0,6-0,8; Avantajlar: Minimal ara ve para gereksinimi, az zaman gereklidir ve tek banza uygulatabilirsiniz. Dezavantajlar: Biyomekanik zellikler bireylere gre deiir (rn. Uzun boylu kiiler avantajldr). Deerlendirme Mkemmel yi Orta Ortann alt Kt Kondisyon ndeksi >90 80-89 65-79 55-64 <55

Harward Basamak Testi, sadece hekimler ve salk personeli tarafndan deil, iyeri salk grevlisi gibi salk eitimi veren okullardan mezun olmam kiilerce de uygulanabilmesi ynnden nemli bir test olarak kabul edilmitir. Bu test; a) b) c) d) e) f) kapasitesinin belirlenmesinde yararldr. nsanlarn maksimal aerobik kapasitelerinin % 3050sini gemeyen ilerde yorulmadan altklar bilindii iin olduka yararl bir testtir. Tansal yarar vardr. skemik kalp hastalklarnn tansnda yardmc olabilir. e giri ve hastalk sonu ie dn muayenelerinde ve i uygulamalar srasnda performansn deerlendirilmesini salayabilir. Toplu kitle etkinliklerinden nce kardiyovaskler riski olanlarn belirlenmesinde yarar salayabilir. Rehabilitasyon etkinliinin deerlendirilmesinde yarar salayabilir. Herhangi bir i yknden sonra bedensel potansiyel zorlanmasn ortaya koyabilir.

287

XVIII. 23. 4. Tecumseh Basamak Testi Uygulama: iler ritme alana kadar metronomu dinlerler ve hazr olduklarnda teste balarlar. iler 96 vuru/dk. tempoya ayarl metronomla yukar, yukar, aa, aa admlar atarlar. Bu da dakikada 24 basamaa karlk gelir. 3 dk. boyunca basamaa inip karlar. Test bittikten 30 sn. sonra kalp atm says 30 sn. saylr. Tablolar kullanlarak alann kardiyovaskler dzeyi belirlenir. Test sporcularda yaygn bir ekilde uygulanmaktadr. Gereken Aralar: 8 in (20,3 cm.)lik basamak, Kronometre, 96 vuru/dkya ayarlanm metronom veya ritim kaseti, Steteskop (carotid atm kullanlabilir), Avantajlar: Minimal ara ve para gereksinimi, az zaman gereklidir ve tek banza uygulatabilirsiniz. Dezavantajlar: Biyomekanik zellikler bireylere gre deiir (rn. Uzun boylu kiiler avantajldr).

Tecumseh Basamak Testi (*)

Ya Grubu Deerlendirme Sekin ok yi yi Orta Dk Kt 20-29 Erkek 34-36 37-40 41-42 43-47 48-51 52-59 Kadn 39-42 43-44 45-46 47-52 53-56 57-66 30-39 Erkek 35-38 39-41 42-43 44-47 48-51 52-59 Kadn 39-42 43-45 46-47 48-53 54-56 57-66 40-49 Erkek 37-39 40-42 43-44 45-49 50-53 54-60 Kadn 41-43 44-45 46-47 48-54 55-57 58-67 50 ve zeri Erkek 37-40 41-43 44-45 46-49 50-53 54-62 Kadn 41-44 45-47 48-49 50-55 56-58 59-66

(*) Test bittikten 30 saniye sonra, 30 saniye sresince saylan nabz.

288

EK-1 MEVZUATIMIZDA SALIK GZETM

Salk gzetimi ile ilgili olarak, TC. Anayasann 50. Maddesinde kimsenin yana, cinsiyetine ve gcne uymayan ilerde altrlamayacana, 56. Maddesinde de herkesin salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahip olduuna dikkat ekilmektedir. Umumi Hfzsshha Kanununda (1593 Nolu Kanun; Resmi Gazete: 6 Mays 1930 - Say: 1489, Madde 126 - 127 ve 266. Maddeler de konuyla ilgilidir)salk gzetiminin srekliini ngren periyodik-portr muayenesinin kimlere, ne sklkla yaplaca belirtilmitir. Kanunun 180. Maddesinde Devaml olarak en az elli ii altran btn i sahipleri, alanlarnn shhi ahvaline bakmak zere, bir veya mtaaddit tabibin shhi murakabesini temine ve hastalarn tedaviye mecburdur denilmektedir. Szlklerde murakabenin szck anlam korku, denetlemek, gzetmek, kontrol etmek olarak gemektedir. Kanununda (4857 Nolu Kanun, Resmi Gazete: 10 Haziran 2003 25134) aadaki maddelerden de anlalaca zere i sal gzetimine ilikin (alann salk gzetimi ve alma ortamnn gzetimi) olduka ayrntl aklamalara yer verilmitir. (Madde 71 - Onbe yan doldurmam ocuklarn altrlmas yasaktr. Ancak, ondrt yan doldurmu ve ilkretimi tamamlam olan ocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelimelerine ve eitime devam edenlerin okullarna devamna engel olmayacak hafif ilerde altrlabilirler. Madde 73 Sanayie ait ilerde onsekiz yan doldurmam ocuk ve gen iilerin gece altrlmas yasaktr. Madde 74 Kadn alanlarn doumdan nce sekiz ve doumdan sonra sekiz hafta olmak zere toplam onalt haftalk sre iin altrlmamalar esastr. Madde 77 - verenler iyerlerinde SG'nin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak, iiler de SG konusunda alnan her trl nleme uymakla ykmldrler. Madde 80 - Bu Kanuna gre sanayiden saylan, devaml olarak en az elli ii altran ve alt aydan fazla srekli ilerin yapld iyerlerinde her iveren bir SG kurulu kurmakla ykmldr. verenler SG kurullarnca SG mevzuatna uygun olarak verilen kararlar uygulamakla ykmldrler. SG kurullarnn oluumu, alma yntemleri, dev, yetki ve ykmllkleri SGB' ce hazrlanacak bir ynetmelikte gsterilir. Madde 81 (Deiik: 15/5/2008-5763/4 md.) verenler, devaml olarak en az elli ii altrdklar iyerlerinde alnmas gereken SG nlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasnn izlenmesi, i kazas ve meslek hastalklarnn nlenmesi, alanlarn ilkyardm ve acil tedavi ile koruyucu salk ve gvenlik hizmetlerinin yrtlmesi amacyla, iyerindeki ii says, iyerinin nitelii ve iin tehlike snf ve derecesine gre; a) yeri salk ve gvenlik birimi oluturmakla, b) Bir veya birden fazla iyeri hekimi ile gereinde dier salk personelini grevlendirmekle, c) Sanayiden saylan ilerde i gvenlii uzman olan bir veya birden fazla mhendis veya teknik eleman grevlendirmekle, ykmldrler. Ayrca, 85-89. Maddelerde-Kimlerin ar ve tehlikeli ilerde alp alamayacan, raporlarnn nereden alnacan, 18 yandan kkler ve gebe emzikli kadnlarn gzetimi ile Salk Bakanlnn gr alnarak salk gzetimi ile ilgili karlabilecek dier ynetmeliklerden sz edilmektedir). lkemizdeki en kapsaml i sal dzenlemelerinden saylan ve aktif iyeri hekimlii yapanlara rehberlik eden i Sal Gvenlii Tz nn (Resmi Gazete: 11 Ocak 197414765) Salk artlar ve Gvenlik Tedbirleri nin belirtildii 2.Ksm ile yerinde Kullanlan Alet, Edevat, Makine ve Ham Maddeler Yznden kabilecek Hastalklara Engel Olacak Tedbirler in akland 3. Ksmn yan sra 4. Ksmda da yerlerinde Kazalarna Kar Alnacak Tbbi Tedbirler ve yerlerinde Bulundurulmas Zorunlu olan lkyardm ve Tedavi Levazm ile Shhi Tesisat anlatlmtr. Tzn neredeyse yars (5-108. Maddeler)alann salk gzetimine ayrlmtr. Kanunu kapsamnda kartlm ynetmeliklerden yeri Hekimlerinin Grev, Yetki, Sorumluluk ve Eitimleri Hakknda Ynetmelik te (Resmi Gazete: 27 Kasm 2010-27768; Madde-8 TSM lerin grev yetki ve sorumluluklar; Madde 15-yeri hekiminin grevleri) Toplum Sal Merkezleri (TSM)nin grev, yetki ve sorumluluklar bal altnda; i sal gzetimine ilikin grevleri tanmlanmtr. [(1) TSMler iyerlerinde salkl ve gvenli bir alma ortam oluturmak amacyla; a) ilerin saln korumak ve gelitirmek iin iilere verilecek salk gzetiminden, b) yerinde salk ve gvenlik risklerine kar yrtlecek koruyucu, nleyici ve dzenleyici faaliyetleri kapsayan alma ortam gzetimine katk verilmesinden, c) ilerin SG eitimleri ve bilgilendirilmelerinden, ) yerinde kaza, yangn, doal afet ve bunun gibi acil mdahale gerektiren durumlarn belirlenmesi, acil durum plannn hazrlanmas, ilkyardm ve acil mdahale bakmndan yaplmas gereken uygulamalarn organizasyonu ve ilgili dier birim, kurum ve kurulularla ibirlii yaplmasndan, d) alma ortamnn gzetimine ve alanlarn salk gzetimine ait btn bilgilerin kayt altna alnmasndan, e) ilerin yaptklar iler, iyerinde yaplan risk deerlendirme sonular ve maruziyet bilgileri ile GM, periyodik salk muayeneleri sonular ve i kazalar ile meslek hastalklar kaytlarnn, iyerindeki kiisel salk dosyalarnda gizlilik ilkesine uyularak saklanmasndan sorumludurlar. (2) TSMlerin grev ve sorumluluklar bu maddenin iyeri hekimlii

289

hizmetleriyle snrldr. (3) yerlerinde iyeri hekimlii hizmeti sunmak zere TSMlerce grevlendirilen iyeri hekimi tarafndan muhafaza edilmesi gereken onayl defter suretleri, TSM arivinde tutulur ve istenmesi halinde denetime yetkili memurlara sunulur. Kendilerinden talep edilmese dahi szleme sresi sonunda btn kayt ve dosyalar TSMlerce iverene teslim edilir. (4) TSMler bu hizmetlerin salanmas srasnda iin normal akn aksatmamaya zen gsterirler. (5) TSMler, iverenin, alanlarn ve bulunmas halinde SG kurulunun, SG ile ilgili kayt ve istatistiklere ulaabilmesini salarlar. (6) TSMler, iyeri hekimlii hizmetlerini baka bir kii veya kuruma devredemezler]. Ayn Ynetmeliin 15. Maddesi de yeri hekimlerinin, SG hizmetleri kapsamndaki grevlerini tanmlamtr.[a) Rehberlik ve danmanlk; 1) Bulunmas halinde SG kuruluna katlarak alma ortam gzetimi ve iilerin salk gzetimi ile ilgili danmanlk yapmak ve alnan kararlarn uygulanmasn izlemek, 2) Kantin, yemekhane, yatakhane, kre ve emzirme odalar ile soyunma odalar, du ve tuvaletlerin bakm ve temizlii konusunda gerekli kontrolleri yaparak tavsiyelerde bulunmak, 3) sal, hijyen, toplu koruma yntemleri ve KKD konularnda tavsiyede bulunmak, 4) yerinde SG'nin gelitirilmesi amacyla gerekli aktiviteler konusunda iverene tavsiyelerde bulunmak, 5) SG almalar kapsamnda iyerinde periyodik incelemeler yapmak ve risk deerlendirme almalarna katlmak, 6) yerinde sala zararl risklerin deerlendirilmesi ve nlenmesi ile ilgili mevzuata gre yaplmas gereken koruyucu salk muayenelerini yapmak, 7) Salk sorunlar nedeniyle ie devamszlk durumlar ile iyerinde olabilecek salk tehlikeleri arasnda bir ilikinin olup olmadn tespit etmek, gerektiinde alma ortam ile ilgili lmler yaplmasn salayarak, alnan sonularn iilerin sal ynnden deerlendirmesini yapmak, 8) in yrtmnde ergonomik ve psikososyal riskler asndan alanlarn fiziksel ve zihinsel kapasitelerini dikkate alarak i ile iinin uyumunu salamak ve alma ortamndaki stres faktrlerinden korunmalar iin aratrmalar yapmaktr. b) Salk gzetimi; 1) Gece postalar da dhil olmak zere iilerin salk gzetimini yapmak, 2) ilerin ie giri ve periyodik salk muayenelerini SG mevzuatnda belirtilen aralklarla ve Ek-7de verilen rnee uygun olarak dzenlemek ve iyerinde muhafaza etmek, 3) Salk sorunlar nedeniyle ie devamszlk durumlarnda ie dn muayenesi yaparak eski iinde almas sakncal bulunanlarn mevcut salk durumlarna uygun bir ite altrlmasn tavsiye etmek, 4) Hassas risk gruplar, meslek hastal tans veya phesi olanlar, kronik hastal olanlar, madde bamll olanlar, birden fazla i kazas geirmi olanlar gibi alanlarn, uygun ie yerletirilmeleri iin gerekli koruyucu salk muayenelerini yaparak rapor dzenlemek, 5) Bulac hastalklarn kontrol iin yaylmay nleme ve baklama almalar yapmak, portr muayenelerinin yaplmasn salamak, 6) Salk gzetimi sonularna gre, bulunmas halinde i gvenlii uzman ile ibirlii iinde alma ortamnn gzetimi kapsamnda gerekli lmlerin yaplmasn nermek, lm sonularn deerlendirmek, 7) Salk gzetimi konusunda iileri bilgilendirmek ve onlarn rzasn almak, salk riskleri ve yaplan salk muayeneleri konusunda iileri yeterli ve uygun ekilde bilgilendirmek, 8) Gerekli laboratuvar tetkikleri, radyolojik muayeneler ve portr muayenelerini yaptrmak, bulac hastalklarn kontroln salamak, baklama almalar yapmak, iyeri ve eklentilerinin genel hijyen artlarn srekli izleyip denetlemek, 9) Yllk alma plann, bulunmas halinde i gvenlii uzman ile ibirlii yaparak hazrlamak, iyerindeki salk gzetimi ile ilgili almalar kaydetmek ve Ek-5te belirtilen rneine uygun yllk deerlendirme raporunu hazrlayarak elektronik ortamda Bakanla gndermektir. c) Eitim ve bilgilendirme; 1) yerinde ilkyardm ve acil mdahale hizmetlerinin organizasyonu ve personelin eitiminin salanmas almalarn ilgili mevzuat dorultusunda yrtmek, 2) sal, hijyen ve ergonomi alanlarnda bilgi ve eitim salanmas iin ilgili taraflarla ibirlii yapmak, 3) yeri yneticilerine, SG kurulu yelerine, iilere ve temsilcilerine genel salk konularnda eitim vermek ve bu eitimlerin srekliliini salamak, 4) Bamllk yapan maddelerin kullanmnn zararlar konusunda iyerinde eitim vermek. ) lgili birimlerle ibirlii; 1) SG alannda yaplacak aratrmalara katlmak, 2) kazasna urayan veya meslek hastalna yakalanan iilerin rehabilitasyonu konusunda iyerindeki ilgili birimlerle, meslek hastal tansnda yetkili hastaneler ile ibirlii iinde almak, 3) kazalar ve meslek hastalklarnn analizi ile i uygulamalarnn iyiletirilmesine ynelik programlarn gelitirilmesi almalarna katlmak, 4) Yeni teknoloji ve donanmn salk asndan deerlendirilmesi ve test edilmesi gibi mevcut uygulamalarn iyiletirilmesine ynelik programlarn gelitirilmesi almalarna katlmak, 5) Bulunmas halinde i gvenlii uzman ile ibirlii iinde yllk alma plann ve yllk deerlendirme raporunu hazrlamak, 6) Yneticilere, bulunmas halinde SG kurulu yelerine ve iilere genel salk, SG, hijyen, KKD'lar ve toplu korunma yntemleri konularnda bilgi ve eitim verilmesi iin ilgili taraflarla ibirlii yapmak]. Ar ve Tehlikeli ler Ynetmeliinde (Resmi Gazete: 16 Haziran 2004-25494 (Deiiklik Resmi Gazete: 7 Mart 2010-27514) de Salk Raporu balnda yer alan 5. Maddesi) salk gzetimine ilikin olarak, gen ve kadn iiler de dhil tm ar ve tehlikeli ilerde alacaklarn salk raporlarnn hangi salk kurulularndan ve ne sklkla almalar gerektii aklanmtr.

290

 Sal Ve Gvenlii Hizmetleri Ynetmeliinde (Resmi Gazete:27 Kasm 2010 - 27768, Madde 12) de Sal ve Gvenlii Birimleri(SGB) ve Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri (OSGB), iyerlerinde salkl ve gvenli bir alma ortam oluturmak amacyla; dolayl olarak alann saln korumaya ynelik pek ok sorumluluun yan sra, dorudan alanlarn saln korumak ve gelitirmek amac ile iilere verilecek salk gzetiminden de sorumlu tutulmulardr. Ekranl Aralarla almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelikte (Resmi Gazete: 23 Aralk 2003-25325, Madde 9), salk gzetimiyle ilgili olarak ekranl aralarla alanlarn gzlerinin korunmas iin, ie girite, dzenli aralarla ve ie bal gz rahatszl olduunda gz muayenesi yaptrlmasndan sz edilmektedir. Gebe veya Emziren Kadnlarn altrlma artlaryla Emzirme Odalar ve ocuk Bakm Yurtlarna Dair Ynetmelik (Resmi Gazete: 14 Temmuz 200425522, Madde-6) ise salk gzetimi ynnden, gebe, yeni doum yapm ve emziren kadnlarn, fiziksel, kimyasal, biyolojik risk etmenleri ve alma koullar ile ilgili olarak hangi ilerde alp alamayacan dzenlemektedir. Asbestle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelikte (Resmi Gazete: 26 Aralk 200325328, Madde-19) salk gzetimi bal altnda, bu ite alanlarn salk gzetiminde dikkat edilecek konular belirtilmitir. Buna gre; Asbestle alacak her iinin almaya balamadan nce genel salk durumu deerlendirilecek ve Ynetmelik Eki'nde belirtildii ekilde, zellikle gs muayeneleri ile dier tetkik ve kontrolleri yaplacaktr. ilerin salk durumlarnn deerlendirmesi en az 3 ylda bir tekrarlanacak ve her ii iin salk kayd tutulacaktr. Salk gzetiminden sorumlu hekim; muayene ve tetkiklerin sonucuna gre, iinin asbeste maruz kalaca ilerde altrlmamas da dhil, her trl koruyucu ve nleyici nlemleri belirleyecek ve nerilerde bulunacaktr. ilere etkilenmenin sona ermesinden sonra da yaplmas gereken salk deerlendirmeleri ile ilgili bilgi verilecektir. Hekim, etkilenmenin bitmesinden sonra salk gzetiminin devam etmesi gereken sreyi belirleyebilir. i veya iveren salk muayene ve tetkiklerinin yeniden yaplmasn isteme hakkna sahiptir. Ayrca ynetmelik ekinde de; serbest asbest liflerine etkilenmenin sebep olabildii hastalklar (asbestosis, mezotelyoma, akcier kanseri-bronchial carcinoma, mide-barsak kanseri-gastrointestinal carcinoma) yazlmtr. Doktor ve/veya dier grevli salk personelinin asbeste maruz kalan alanlarn her birinin etkilenme durumunu ve alma koullarn yakndan bilmesi gerektii ifade edilmitir. Yine ynetmelik ekinin son blmnde; iilerin salk muayenelerinin i hekimliinin ilke ve uygulamalarna uygun ekilde yaplmas ve en azndan:a) iinin mesleki ve tbbi zgemii ile ilgili kaytlarn tutulmas, b) her ii ile grme yaplmas, c) genel klinik muayenesi, zellikle gs muayenesi ve d) solunum fonksiyon testi (solunan havann hacmi ve hz) konularn iermesi gerektii, doktor ve/veya dier yetkili salk personeli, i hekimliindeki gelimeleri gz nne alarak sputum sitoloji testleri, gs filmi (x-ray), tomodensitometri gibi daha ileri tetkikler isteyebilecei belirtilmitir. Kadn ilerin Gece Postalarnda altrlma Koullar Hakknda Ynetmelikte (Resmi Gazete: 9 Austos 200425548, 7 ve 9. Maddeler) kadn iilerin, gece postalarnda altrlabilmeleri iin, ie balamadan nce ve 6 ayda bir salk raporu almas gerektii, bu raporun hangi salk kurulularndan alnabilecei, gebelik sresince ve emzirme dnemlerinde (doumdan sonra 6 ay) de gece almas yapmamalar gerektii ifade edilmektedir. Yeralt ve Yerst Maden letmelerinde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmeliinin (Resmi Gazete:21 ubat 2004-25380- 10. Madde) salk gzetimi bal altnda, alanlarn, yapmakta olduklar ilerde maruz kaldklar salk ve gvenlik risklerine uygun olarak salk gzetiminin yaplmas ve bunun ie girite ve iin devam sresince periyodik olarak yaplmas gerektii belirtilmitir. Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin nlenmesi Hakknda Ynetmelikte (Resmi Gazete: 10 Haziran 2004-25488, 16. Madde) biyolojik etkenlerle yaplan almalarda, ie balamadan ve dzenli aralklarla salk gzetiminin yaplmas gerektii yazlmtr. RDnin, zel koruma nlemleri alnmas gereken iileri tanmlayaca; gerektiinde, maruz kaldklar veya kalm olabilecekleri biyolojik etkene kar henz bakl olmayan iiler iin etkili alarn hazr bulundurulaca; bir alann, etkilenmeye bal bir enfeksiyona ve/veya hastala yakaland saptandnda, iyeri hekimi etkilendii dnlen dier alanlarn de ayn ekilde gzetime tabi tutulmasn salayaca ve bu durumda maruziyet riskinin yeniden deerlendirilmesi gerektii belirtilmitir. Biyolojik etkene maruz kalan alanlarn salk gzetiminden sorumlu kii ya da iyeri hekimi her bir alann durumunu ve etkilenme koullarn bilmelidir. ilerin salk gzetimi i hekimliinin ilke ve uygulamalarna uygun olarak yrtlmelidir (alann mesleki ve tbbi yks ile ilgili kayt tutmak, alann kiisel salk durumunun deerlendirilmesi, uygun ise, erken ve geri dndrlebilir etkilerin saptanmas gibi biyolojik gzetim). Salk gzetimi yaplrken, her ii iin, i hekimliinde ulalabilen son bilgiler nda, konu ile ilgili daha ileri testler yaplmasna karar verilmelidir.

291

Kimyasal Maddelerle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelikte de (Resmi Gazete: 26 Aralk 2003-25328, 12. Madde) yaplan RD'ye dikkat ekilmekte ve bunun sonucunda salk ynnden risk altnda olduu saptanan iilere uygun salk gzetimi yaplacandan sz edilmektedir. yerinde koruyucu nlemlerin alnmasnda salk gzetimi sonularnn dikkate alnaca ve bu gzetimlerin zellikle; belli bir hastalk veya salk ynnden olumsuz bir etkilenmeye neden olduu bilinen tehlikeli kimyasal maddeyle etkilenimin sz konusu olduu, alanlarn zel alma koullarnda hastalk veya etkilenmenin ortaya kma olaslnn bulunduu, iiler zerinde yaplacak tetkiklerin oluturduu riskin kabul edilebilir dzeyde olduu durumlarda yaplaca belirtilmitir. Bu gzetimler, hastalk ve etkilenmeyi tespit edecek geerli tekniklerin bulunduu durumlarda yaplmaldr. Ynetmelik ekinde (Ek-II) belirtilen, biyolojik snr deeri bulunan tehlikeli kimyasal maddelerle almalarda, ayn Ekde belirtilen izlenecek yola uygun salk gzetimi yaplmas zorunludur. ilerin bu ie balamadan nce bu durumdan haberdar edilmeleri gerekmektedir. Salk gzetimi yaplacak her ii iin kiisel salk ve etkilenme kaytlarnn tutulmas ve gncelletirilmesi zorunludur. Kiisel salk ve etkilenim ile ilgili kaytlar, yaplan salk gzetimi ve kiinin etkilenme dzeyi izleme sonularnn bir zetini iermelidir. Salk gzetiminde biyolojik izleme ve gerekli dier incelemeler yer almaldr. leriki bir tarihte deerlendirilmesi asndan, bu kaytlar, gizlilii de dikkate alnarak, uygun bir ekilde tutulmal ve saklanmaldr. Ynetmelie gre kaytlarn bir rnei, istenmesi halinde Bakanla verilecektir. iler, kendilerine ait salk muayene sonular ve etkilenme dzeylerine ait bilgileri grme hakkna sahiptirler. yerinin faaliyetine son verilmesi halinde, iveren salk ve etkilenim ile ilgili kaytlar Bakanla vermek zorundadr. Salk gzetimi sonucunda; iyerinde tehlikeli kimyasal maddeye maruz kalan iide, bu maddeden kaynaklanan tanmlanabilir bir hastalk veya olumsuz salk etkisi grlmesi veya biyolojik snr deerin aldnn saptanmas durumunda, alann durumdan haberdar edilmesi ve kendisine yaplmas gerekli salk gzetimi ile ilgili bilgi ve nerilerin anlatlmas zorunludur. Bu durumda; i yerinde yaplan RD yenilenmeli, riskin nlenmesi veya azaltlmasna ynelik nlemlerin gzden geirilerek yeniden alnmas gereken nlemler belirlenmelidir. Ayrca, alann yapt iten alnarak tehlikeli kimyasal maddeden etkilenim riskinin olmad baka bir ite altrlmas da dhil olmak zere, riskin nlenmesi veya azaltlmasna ynelik gerekli nlemlerin alnmasnda, iyeri hekimi veya dier uzman kiilerin veya Bakanlk yetkililerinin nerilerine uyulmas da zorunludur. Benzer ekilde maruz kalan baka iiler de varsa, salk durumlar kontrol edilmeli ve bunlar srekli salk gzetimi altnda tutulmaldr. Kanserojen Ve Mutajen Maddelerle almalarda Salk Ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik (Resmi Gazete: 26 Aralk 200325328, Madde 16) iverenin, iyerinde yaplan risk deerlendirmesine gre salk ve gvenlik ynnden risk bulunan ilerde alanlarn, salk durumlarnn gzetim altnda tutulmas iin iyerinde gerekli dzenlemeleri yapmak zorunda olduu ifade edilmektedir. Salk gzetimi, etkilenme balamadan nce (ie girite) yaplmal ve daha sonra da dzenli aralklarla srdrlmelidir. yerinde kiisel ve mesleki hijyen nlemlerinin derhal alnabilmesi mmkn olacak ekilde gerekli dzenleme yaplmaldr. alanlardan birinde kanserojen veya mutajen maddelere maruziyet nedeniyle olutuun kukulanlan bir salk sorunu grldnde, ayn ekilde maruz kalan dier kiiler de salk gzetiminden geirilmelidir. Bu durumda, maruziyet riskini belirlemek zere yeniden risk deerlendirmesinin yaplmas zorunludur. alanlarn salk gzetimi ile ilgili kiisel salk kayt sistemi bulunmal, iyeri hekimi her alan iin, alnmas gerekli koruyucu nlemler konusunda nerilerde bulunmaldr. alanlara, etkilenme sona erdikten sonra da yaplmas gerekli salk gzetimi hakknda bilgi verilmelidir. alann kendisi veya iveren, salk gzetimi sonularnn yeniden deerlendirilmesini isteyebilir. alanlar, kendilerine ait salk gzetimi sonularna ait bilgileri alma hakkna sahiptir. alanlarn salk gzetiminde dikkat edilmesi gereken konular Ynetmelik Ekinde (EkII) verilmitir. Kanserojen veya mutajen maddelerle etkilenim sonucu ortaya kan meslek hastalklar (tm saptanan meslek hastalklarnda olduu gibi) SGBye bildirilmek zorundadr. Sz edilen kaytlar maruziyetin sona ermesinden sonra en az krk yl sre ile saklanacaktr. yerinde faaliyetin sona ermesi halinde iveren bu kaytlar Bakanla vermek zorundadr. Kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalanlarn salk durumunu izlemekle grevli hekim ve dier salk grevlileri, maruziyet koullarn bilmek zorundadr. ilerin salk durumunun izlenmesi i hekimlii ilke ve uygulamalarna gre yaplmaldr. Salk durumunun izlenmesinde; alanlarn mesleki ve tbbi zgemileri ile ilgili kaytlarn tutulmas, iilerle kiisel grmeler yaplmas, mmkn olduu hallerde biyolojik kontroller yaplmas, erken tehis ve tedavinin salanmas, salk gzetimi yaplan her bir iide, i hekimliindeki en son tbbi bilgilere gre gelimi tbbi testler uygulanmas zorunludur. Geici veya Belirli Sreli lerde Sal ve Gvenlii Hakknda Ynetmelikte de (Resmi Gazete: 15 Mays 2004-25463, Madde 7) salk ve gvenlik ynnden zel tehlike bulunan ve zel salk gzetimi gerektiren ilerde, iverenin, geici veya belirli sreli i szlemeleri ile altraca alanlarn, iin gerektirdii zel salk gzetimine

292

tabi tutulmalarn salamak zorunda olduu, hatta bu zel salk gzetiminin, gerekli olduu durumlarda, alann szleme sresinin sona ermesinden sonra da srdrlmesi gerektii ifade edilmitir. Grlt Ynetmeliinde de (Resmi Gazete: 23 Aralk 200325325, yaymlanmasndan 3 yl sonra yrrle girmitir, Madde 12) iyerinde yaplan risk deerlendirmesi sonucunda salk riski olduunun anlalmas durumunda alanlarn uygun salk gzetimlerinin yaplmas gerektii belirtilmitir. [Ynetmeliin Madde 5ine gre en yksek maruziyet etkin deerlerini (85 dB (A)) aan grltye maruz kalan bir ii, bir hekim veya hekimin sorumluluu altndaki uzman bir baka kii tarafndan iitme testi yaplmasn isteme hakkna sahiptir. Deerlendirme ve lm sonularnn bir salk riski olduunu gsterdii yerlerde, en dk maruziyet etkin deerlerini (80 dB (A)) aan grltye maruz kalan iiler iin de iitme testleri yaplaca ynetmelikte yer almaktadr.] Bu testlerin amacnn grltye bal olan herhangi bir iitme kaybnda erken tan koymak ve iitme ilevini koruma altna almak olduu da ifade edilmektedir. Salk gzetimi ile ilgili olarak her iinin kiisel salk kayd tutulmal ve gncellenmelidir. Salk kaytlar, salk gzetiminin bir zetini iermelidir. Bu kaytlar gizlilik esasna uygun olarak ve gerektiinde incelenebilecek ekilde saklanmaldr. Ynetmelie gre, bu kaytlarn kopyalar, yetkili makamlarn istemesi halinde verilecektir. Ayrca, her ii istediinde kendisiyle ilgili kaytlara ulaabilmelidir. itme ile ilgili salk gzetimi sonucunda, iide iitme kayb saptanrsa, iitme kaybnn grltden etkilenmeye bal olup olmadn bir hekim veya hekimin uygun grd bir uzman deerlendirmelidir. itme kayb grltye bal ise; ii, kendisi ile ilgili sonular hakknda bilgilendirilmelidir. Ayrca, iveren; risk deerlendirmesini gzden geirmeli, riskleri nlemek veya azaltmak iin alnan nlemleri yeniden deerlendirmelidir. veren, riskleri nlemek veya azaltmak iin gerekli grlen ve alann grltye maruz kalmayaca baka bir ite grevlendirilmesinin de aralarnda olduu nlemleri uygularken, i sal uzmanlar veya dier uygun nitelikli kiilerin veya yetkili makamn nerilerini dikkate almaldr. Benzer biimde maruz kalan iilerin salk durumunun gzden geirilmesi iin de dzenli bir salk gzetimi uygulanmaldr. zrl, Eski Hkml ve Terr Maduru stihdam Hakknda Ynetmelik (Resmi Gazete: 24 Mart 200425412, Madde 10) zrl olduunu ne srerek ie yerletirilmesini isteyenlerin, bu durumlarn, (18/3/1998 tarihli ve 23290 sayl Resmi Gazetede yaymlanan zrllere Verilecek Salk Kurulu Raporlar Hakknda Ynetmelikte belirtilen) yetkili salk kurulularndan alnm salk kurulu raporu ile belgelemek zorunda olduklarn belirtmektedir. Ayrca ynetmelik ekinde zrllerin yeti kayplarna gre hangi ilerde altrlabilecekleri uzun bir liste halinde verilmitir. Maden ve Taocaklar letmelerinde ve Tnel Yapmnda Tozla Mcadeleyle ilgili Ynetmelik (Resmi Gazete: 14 Eyll 1990-20635; Deiiklik R.G: 26 ubat 2000-23976, 26-29. Maddeler) ilerin Pnmokonyozdan Korunmalar, Pnmokonyoz Tans ve Pnmokonyozlularla lgili lemler bal altnda konuyu ok ayrntl incelemitir. Ynetmelik kapsamna giren iyerlerinde alan alanlarn ie alnma srasnda ve ie alndktan sonra alma sresince tbbi kontrol muayenelerinden geirilmeleri gerektii, bu muayenelerin alanlarn bedence bu ilere elverili ve dayankl olduklar nn raporla belirlenmesine ynelik olduu ok aktr. [Bu Ynetmelik kapsamna giren iyerlerinde, ilerin yrtm yznden toz riski bulunmas nedeniyle tbbi raporlar dzenlenmesinde olaan klinik ve laboratuvar muayene yntemleri arasnda gs filmi bulgularna zen gsterilmelidir. Gs filmlerinin deerlendirilmesi; Ynetmelik kapsamna giren iyerlerinde retimde alan alanlarn ie girite ve alma sresince en az iki ylda bir kez standart gs filmleri alnarak radyolojik muayeneleri yaplmaldr. Bu radyolojik muayenelerin dzenli olarak yerine getirilmesinden iveren sorumludur. Gs filmlerinin pnmokonyoz bakmndan deerlendirilmesi ilemi bu konuda verilen eitim (Pnmokonyozun nlenmesi Ve Uluslararas Pnmokonyoz Radyografileri ILO 2000 Snflandrmas Ulusal Eitim Semineri) sonras sertifikalandrlm A ve B okuyucular tarafndan gerekletirilir (A okuyucular bu eitime katlm ve sertifikalandrlm pratisyen hekimler, B okuyucular ise bu eitim sonras sertifikalandrlm gs hastalklar veya radyoloji uzmanlardr. Bu eitimler biriken talepler dorultusunda SGMde verilmektedir. Pnmokonyoz Okuyucu Hekimler in Eitim Talep Formu na SGGMnn www.isggm.gov.tr adresinden ya da SGMn www.isgum.gov.tr adresinden ulalabilir). Bu radyografilerin deerlendirilmesi nce A okuyucu tarafndan yaplr. Sonra filmler, B okuyucuya gnderilir. Deerlendirmeler sonucunda A ve B okuyucu hekimler arasnda bir eliki olmas durumunda filmler her iki okuyucu tarafndan birlikte deerlendirilerek uygunluk salanr. Her iki okuyucunun nihai deerlendirme sonular iveren tarafndan SGMe bildirilir. A ve B okuyucu listelerine www.isggm.gov.tr adresinden ulalabilir.

293

Pnmokonyoz olgularnn belirlenmesi A ve B okuyucular tarafndan pnmokonyoz olgusu ya da phesi biiminde kabul edilen ve iverene bildirilen iiler, iverence mesai izelgesi ekli standart ii gzlem formlar ile birlikte ilgili sigorta mdrl veya meslek hastal dosyas amaya yetkili (devlet niversite hastaneleri, devlet eitim aratrma hastaneleri veya meslek hastalklar hastanelerine) hastanelere sevk edilir. Bu deerlendirmeler sonucunda dzenlenen raporlarn bir rnei ilgili iyerine ve SGM'e gnderilir. Pnmokonyozlu veya pnmokonyoz phesi olan alanlarn klinik ve laboratuvar muayenelerinin gecikmesi, savsaklanmas ilgililerce nlenmelidir. Pnmokonyozlu alanlarn alma durumlar ILO Uluslar aras Pnmokonyoz Deerlendirme Kategorisi izelgesinde 1. kategoriye giren iiler, alma ortamnn toz younluu 2 mg/m altnda olan iyerlerinde altrlabilir. Ancak, bu alanlarn en az ylda bir kez yukarda sz edilen yetkili hastanelere kontrole gnderilmeleri zorunludur. 2. kategoriye giren iiler asla tozlu ilerde altrlmamaldr]. Titreim Ynetmeliinde (Resmi Gazete: 23 Aralk 2003-25325, Madde 10) iyerinde yaplan risk deerlendirmesi sonucunda salk riski olduunun anlalmas halinde, alanlarn uygun salk gzetimine tabi tutulacaklar belirtilmitir. Mekanik titreimden etkilenme sonucu ortaya kabilecek salk sorunlarnn nlenmesi ve erken tan amacyla, salk gzetimi sonular dikkate alnarak, gerekli koruyucu nlemler alnmaldr. [Maruz kalnan titreimin iilerde tanmlanabilir bir hastalk veya sala zararl bir etkiye neden olduu saptandnda, hastaln veya etkilenmenin alann zel alma koullarndan ortaya kmas durumunda, hastalk veya etkilenmenin saptanmas iin geerli ve uygun yntemlerin bulunduu durumlarda salk gzetimi yaplmaldr. Ayrca, her durumda, sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet etkin deerleri (el kol titreimi iin 2,5 m/s2, tm vcut titreimi iin 0,5 m/s2) aan mekanik titreime maruz kalan iilere uygun salk gzetimi yaplmaldr. Salk gzetimi ile ilgili her alann kiisel salk kayd tutulmal ve gncelletirilmelidir. Salk kaytlar, salk gzetiminin bir zetini iermelidir. Bu kaytlar gizlilik esasna uygun olarak ve gerektiinde incelenebilecek ekilde saklanmaldr. Ynetmelie gre yetkili makamlarca istendiinde, kaytlarn bir rnei verilecektir. Her ii, istediinde, kendisiyle ilgili kaytlara ulaabilmelidir. Salk gzetimi sonucuna gre bir iide, hekim veya i sal uzman tarafndan iteki mekanik titreime maruz kalmann sonucu olarak deerlendirilen, tanmlanabilir bir hastalk veya olumsuz bir salk etkisi saptandnda; ii, hekim veya uzman kii tarafndan kendisi ile ilgili sonular hakknda bilgilendirilmelidir. iye zellikle etkilenim sonlandktan sonra yaplacak olan salk gzetimi ile ilgili bilgi ve neriler aka anlatlmaldr. Gizlilik ilkesine uyularak, salk gzetiminde saptanan nemli bulgular hakknda iveren de bilgilendirilmelidir. veren; bu durumda risk deerlendirmesini ve riskleri nlemek veya azaltmak iin nlemleri gzden geirmelidir. Bunun iin gerekli grlen ve alann riske maruz kalmayaca baka bir ite grevlendirilmesi de dhil, tm nlemleri uygularken, uzmanlarn veya yetkili makamn nerilerini dikkate almaldr. Benzer biimde maruz kalan baka iiler de varsa, bunlarn salk durumunun gzden geirilmesi ve dzenli salk gzetimi yaplmas iin gerekli dzenleme yaplmaldr. Bu durumda, hekim, uzman veya yetkili makam maruz kalan tm iiler iin tbbi muayene istemelidir]. Hemirelik Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik (Resmi Gazete: 19 Nisan 2011 - 27910) Salk Bakanl tarafndan yaynlanmtr. Ynetmelikte i sal hemiresinin grev, yetki ve sorumluluklarnn akland blmde; alma ortamnn gzetiminden, alann salk gzetimine kadar pek ok grev tanmlanmtr. Temel Sal Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esaslar Hakknda Ynerge de (Salk Bakanlnn 16 Haziran 2011 tarih, 20065 sayl Ynergesi Madde 12)toplum sal merkezleri bnyesinde, kurumsal olarak iyeri hekimlii hizmeti sunmak zere kurulan, alanlarn sal birimlerinin alma usul ve esaslar ile burada grev yapan personelin, grevleri tanmlanmtr. [Ynergede iyeri hekiminin; grev, yetki ve sorumluluunu ilgili ynetmelie uygun olarak yerine getirecei veya kullanaca, bu grevlere ek olarak, a) Elliden az ii altran iyeri iverenlerinin, kurumsal olarak talep edecekleri iyeri hekimlii hizmetleri kapsamnda Ar ve Tehlikeli ler Ynetmeliinde belirtilen ar ve tehlikeli ilerde alan alanlarn ie giri ve periyodik salk muayenelerini, ynerge ekinde (Ek -2) yer alan form rneine gre yapaca ve b) Sorumlu hekimin verdii dier grevleri yapaca belirtilmitir]. Toplum Sal Merkezlerinin Kurulmas ve altrlmasna Dair Ynerge (Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl Aile Hekimlii Toplum Sal ubesi 03 Austos 2011 tarih, B.100.TSH.020.00.06

294

Sayl Ynerge) de TSM nin grevleri arasnda i sal gzetimine ilikin pek ok madde yer almaktadr. [Madde 25-SG Hizmetleri; 1) Blgesindeki tm alanlarn ve iyerlerinin, zellikle salk asndan tehlikeli iyerlerinin kaytlarna ulaarak koruyucu ve nleyici salk hizmetlerinin sunulmas iin, iyeri ve dier kurumlarla ibirlii yapar. yeri Salk ve Gvenlik Birimleri ile Ortak Salk ve Gvenlik Birimlerinde grevli olan iyeri hekimleri ile ibirlii yapar. yeri hekimleri ve aile hekimleri arasnda oluabilecek problemleri zer ve koordinasyon iinde almasn salar. 2) lgili mevzuata uygun olarak salk ve gvenlik birimi kurabilir ve/veya ihtiyac olan personeli hizmet satn alma yntemiyle temin edebilir. Bunlar dnda SG ile ilgili mevzuat hakknda daha ayrntl bilgi sahibi olmak isteniyorsa; SGP tarafndan hazrlanan KOBler iin Sal ve Gvenlii Ynetim Rehberleri- METAL, NAAT, MADEN Sektrleri Ek B Yasal Ykmllklere Uyumluluk Listesine baklabilir.

295

EK-2 YER SALII VE GVENL KOULLARI DURUM SAPTAMA FORMU

I. yerinin Tantm
yerinin nvan: kolu: kolu numaras: _ _ _ _ Risk Grubu: yeri adresi: retime balama tarihi (yl): _ _ Bilgi alnan kii/ler veren veren temsilcisi (sorumlu mdr) yeri hekimi gvenlii uzman Dier (Belirtiniz: ...................................) yeri telefon numaras _ ___ ___ __ __ yeri faks numaras _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ e-mail yeri alan:Kapal: yeri hacmi: _ _ __ m2 Ak:_ _ _ _ m2 Yeterli Toplam:

Tarih:

yeri hemiresi

@ _ _ _ m2 Yeterli deil Uygun deil

yeri binas olanaklar:Uygun Uygun iken bozulmu

Uygun deil ama dzenlemeler yaplmaya balanm

i says
retim Bro-hizmet Toplam Taeron iisi

Kadn ____ ____ ____ ____

Erkek ____ ____ ____ ____ 2

18 ya alt Toplam ____ ____ ____ ____ 3

____ ____ _____ _____

Vardiya says: 1 Vardiyal alan ii says: _ _ _ _ Vardiyal alan ilkyardmc ii says: _ _ _ _ Vardiyada alma sresi: _ _ saat retim/alma konusu: retim kapasitesi: retim teknolojisi: Kullanlan g kayna: yerinin yetkili sendikas (varsa):

..................................................................................... /yl Eski Yeni Kark

II. Ak emas ve Kullanlan Hammaddeler, Ara rnler

(yerinin retim Akm emas, hammaddeler ve yar mamul bilgiler ayr hazrlanarak forma ek dokman eklinde yaplacaktr. )

296

yeri salk birimi: Yok Var yeri salk birimi alanlar: yeri hekimi Yok Var Gnde _ _ saat alyor. gvenlii uzman Yok Var Gnde _ _ saat alyor. Varsa i gvenlii uzmannn meslei: ........................... yeri hemiresi Yok Var Gnde _ _ saat alyor. Dier personel Yok Var (Belirtiniz: ............................) Salk ii Yok Var (Belirtiniz: .............................) lkyardm eitimi grm ii says: _ _ _

III. yeri Salk/Gvenlik Birimi

yeri salk birimi etkinlikleri:

e giri muayeneleri Dzenli yaplyor Ksmen yaplyor Yaplmyor AKM Dzenli yaplyor Ksmen yaplyor Yaplmyor Ksmen yaplyor Yaplmyor yeri durum saptama Dzenli yaplyor alanlara i sal eitimi Dzenli yaplyor Ksmen yaplyor Yaplmyor Ksmen tutuluyor Tutulmuyor Kayt ve istatistik Dzenli tutuluyor yeri salk birimi kaytlar: Yllk i kazas: Toplam says: _ _ _ Ramak kala kaza says: _ _ _ gnden fazla ign kaybna neden olan i kazas says: _ _ _ lm says: __ kazas nedeni ile kayp ign says: _ _ _ _ _ Kazalarn analizi yaplm mdr? Evet Hayr Evet ise sonuta yaplanlar:_ _ _ _ Yllk meslek hastal says: _ _ Yllk poliklinik bavurusu says: _ _ _ _ _ yeri son bir yl iinde denetlenmi midir: yeri salk birimi son bir yl iinde denetlenmi midir: Sal Gvenlii Kurulu Yok Evet Evet Hayr Hayr

Var Dzenli Toplanyor Var Dzenli Toplanmyor

297

IV. yerinde SG Bakmndan nemli Etkenler

Etken FZKSEL Souk Scak Nem Ar hava akm Grlt Titreim Radyasyon Uygun olmayan aydnlanma KMYASAL Metaller zcler Asit ve alkaliler Pestisitler Tozlar Gazlar Dier (belirtiniz) ................ BYOLOJK (belirtiniz) ERGONOMK Srekli ayakta alma Srekli oturarak alma Srekli sabit pozisyonda alma Belirli kas grubuna yklenerek alma Kstl bir alanda alma Ar yk kaldrma Ar yk tama Youn g harcayarak alma Youn dikkat harcayarak alma e uygun olmayan aydnlatma ile alma e uygun olmayan scaklk ve nem de alma yerinde sigara iimi (Kapal alanlarda yerlerde izmarit, kl tablas vb.) DER Varsa Belirtiniz Bakm ve Onarm almalar Makinalar Basnl kaplar Kaldrma-tama aralar Yangn sndrme aralar Elektrik tesisat Uygun yerinin tertip/dzeni Elektrik donanm Zemin Havalandrma (*belirtiniz ...........) Temizlik ve yntemi (**belirtiniz .....................) * 1: Doal 2: Genel 3:Lokal, filtreli **1: Islak 2: Kuru 3: Vakum Uygun deil Uygun deil ise etkilenen kii says Yok Etkilenen ii says Var, doru Var nlem Var, yanl Yok

Dzenli yaplyor

Dzensiz yaplyor

Yaplmyor

4: Lokal, filtresiz

298

Forkliftlerin sesli ve kl ikazlar Gezer vinlerin sesli ve kl ikazlar Yangn sndrme tpleri

Yok Forklift yok Var Yok Var son muayene tarihleri uygun Var son muayene tarihleri uygun deil

Var

Gezer vin yok Yok Yok Gerekmiyor

lgili personel Ehliyetli elektriki Var Kaldrma-tama aralar iin ehliyetli operatr Var Yok Kaldrma-tama aralarnn periyodik bakm Yaplyor Yaplmyor Basnl kaplarn periyodik bakm Yaplyor Yaplmyor Elektrik donanmlarnn periyodik bakm Yaplyor Yaplmyor Periyodik bakm gerektiren baka ara gere varsa (aklayn) bakm Yaplyor Yaplmyor

299

V. Sal ve Gvenliine likin Teknik nlemler:

Ortam lmleri Var/Yok Gaz (belirtiniz ........................................) Toz Grlt Termal koullar Aydnlatma Radyasyon Dier (belirtiniz ..........) Dzenli Yaplyor Dzensiz Yaplmyor En son yaplan lmn tarih ve sonular

Makina koruyucular

Yok, eklenemez Yok, eklenebilir Var, amaca uygun, kullanlyor Var, amaca uygun, kullanlmyor Var, amaca uygun deil kullanlyor Var, amaca uygun deil kullanlmyor

Kiisel koruyucular
Var Kiisel koruyucu Yok elbisesi Eldiven Gzlk Balk Maske Ayakkab Krem Kulaklk Dier (belirtiniz ...............................). Risk iin uygun Kullanlyor Kullanlmyor Risk iin uygun deil Kullanlyor Kullanlmyor

300

VI. Dier Konular

yeri Hizmet Birimleri Olanaklar Yeterli me suyu Kullanma suyu Tuvalet Lavabo Banyo/du Soyunma yeri Elbise dolab Yemekhane, yemek Dinlenme yeri ve olanaklar Spor yapma olana Salk birimi lkyardm birimleri/dolaplar elbiselerinin ykanmas veren tarafndan Var Yetersiz Yok

i tarafndan

Kat Atk Yok Geri dnml Belediye plne veriliyor Fabrika sahasna gmlyor zel sahalara gmlyor Dier (belirtiniz) ............................ Sv atk Yok Geri dnml Temizlenerek evre sulara boaltlyor Temizlenmeden evre sulara boaltlyor Dier (belirtiniz) ............................ Gaz atk Yok Geri dnml Temizlenerek evreye boaltlyor Temizlenmeden evreye boaltlyor Endstri ve evre korumas ile ilgili yntem: Koruyucu yntem Var Yok Dzenleyici yntem Var Yok

Atklar

SG Hizmetleri Hakknda Grler ve Beklentiler

veren ya da vekili: yeri salk/gvenlik birimi alanlar: Salk ii: iler (Tercihan farkl dzeylerde ve farkl birimlerdeki iiler)

yeri SG Durum Saptamas almasn Yapan Kiinin Grleri

ncelikli riskler ve alnmas gereken nlemler yerine ve iyeri salk/gvenlik birimine ilikin dier neriler:

301

EK- 3 GENEL ORTAM GZETM

yerlerinin yaam alanlarnn dnda olmas, ounun bir arada organize sanayi blgeleri nde toplanmas modern ehircilik anlaynn sonucudur. yerlerinin evreye verdii rahatszlktan doan bu durum, sorunlarn ortak zmne de olanak salamtr. evrenin Gzetimi: yerlerinde ve eklentilerinde haarat, bcek ve kemirici hayvanlarn bulunmamas iin her trl nlem alnmaldr. alma ortamnda yaplacak baz dzenlemeler, kap ve pencerelere sineklik yaplmas, kap altlarnn lastik, kauuk vb. malzeme ile haere giriini engelleyecek hale getirilmesi, krk camlarn onarlarak ku, yarasa gibi hayvanlarn atlye iine girmesinin nne geilmesi nemli korunma nlemlerindendir. Byk atlyelerde yuvalanan kulara bal alerjik deri ve akcier hastalklar bildirilmitir. Bu nlemlerin yetersiz kald durumlarda Salk Bakanlndan yetki alm kurululara uygun ilala ve yeterli aralklarla ilalama yaptrlmaldr (Salk Bakanl-Halk Sal Alannda Haerelere Kar lalama Usul ve Esaslar

Hakknda Ynetmelik -Resmi Gazete: 27 Ocak 2001-25709)

naat atklar dereye dklrken (uygun olmayan bir davran rnei)

Fabrika bahesinde dolaan bir ylan

yeri evresinde sahipsiz olup babo dolaan kedi, kpek vb. hayvanlarn, kuduz gibi bulac hastalklar oluturabilecei ve baz alanlarda korkuya neden olduu unutulmamaldr. Bunlarn alanlar iin tehlike kayna oluturmasn nlemek adna belediyeden yardm istenmelidir (11.04.2007 tarih, 26490 sayl Resmi Gazete-Belediye Zabta Ynetmelii ve 14.03.2009 tarih ve 27169 sayl Resmi GazeteHayvan sal ve Zabtas Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Ynetmelik). yerlerinde bulac hastalklarn kmas olaslna kar, alma ortamnda ve alanlara ait yatp kalkma yerlerinde ve dier tm eklentilerde; tuvaletlerin temizliine zen gsterilmelidir. yerlerinde ve barnma yerlerinde kullanlan ime ve kullanma sularnn temiz ve iilebilir olduundan emin olunmaldr. yerleri ile alanlarn barnma yerlerinde sivrisinek, sinek, tahtakurusu, pire ve benzeri zararllarn yok edilmesi iin, sk sk gereken temizlik nlemleri alnmal, gerekli durumlarda ilalama yaptrlmaldr. yeri ve evresinde haeratn remesine yarayacak su birikintisi, sprnt, p ve gbre gibi pislikler biriktirilmeden kaldrlmaldr. Bulama ihtimali olan iyerlerinde ve almalarda, alanlara, uygun koruyucu elbise, izme ve benzeri gerekli malzeme verilmeli, maden ocaklar, yeralt ve benzeri ilerde deriden hastalk bulama tehlikesine kar, plak ayakla alma nlenmelidir. Bulac hastalklarn kmasna yol aabilecek yiyecek maddelerinin, iyerlerinde bulundurulmas ve tketilmesi nlenmelidir. alanlar arasnda bulac bir hastalk kt yahut kan hastaln bulac olmasndan kukulanldnda, Salk Bakanlnn ilgili birimleriyle balant kurularak yaylmas nlenmelidir. Hastaln trne gre ve varsa alama uygulamalar, iyeri ve eklentilerinin genel dezenfeksiyonu da dhil tm toplu ve kiisel korunma nlemleri alnmaldr. yeri atsnn yapsndan tavan yksekliine kadar (ortalama 3 metre), ii bana decek hava hacminden (ii bana en az 10 m3 olmaldr-hava hacmi hesabnda 4m' nin zerindeki ykseklik dikkate alnmamaktadr) tezghlar aras mesafeye kadar (en az 80 cm), taban demelerinin dz ve kaymaz malzemeden

302

yaplmasndan, aydnlatma dzeylerine kadar pek ok ayrnty iinde barndran i Sal Gvenlii Tz bu konuda bavuru kitab niteliindedir. yerinde ve evresinde bulunan meyve aalarnn ilalanm olabilecei gz nne alnarak, alanlara gerekli uyarlar yaplmal, olas pestisid etkilenmelerinin nne geilmelidir. yerinin evreye etkisi yerlerinin i ortamlarndaki toz, duman, tts gibi hava kirleticilerinin kontrol SGBnn dzenlemelerine gre yaplmaktayken, ak ortam almalar ve iyerinden evreye yaylan kirleticilerin kontrol evre ve ehircilik Bakanlnn (04 Temmuz 2011 tarih 27984 sayl Resmi Gazetenin mkerrer saysnda yaynlanan 644 Sayl Kanun Hkmnde Kararname ile Bayndrlk ve skn Bakanlnn ad evre ve ehircilik Bakanl olmu, eski evre ve Orman Bakanlnn evre ile ilgili ileri ad geen Bakanla devredilmitir. Ayn tarih ve sayl Resmi Gazetede 645 Sayl Kararnameyle de Eski evre ve Orman Bakanlnn ad Orman ve Su leri Bakanl olmutur) mevzuatna gre yaplmaktadr.

Bakanl Belediye Zabta Ynetmelii-RG: 11. Nisan 2007-26490)

yerlerinin kurulu aamasnda ve sonrasnda ilgili ynetmeliklerde belirtilen izinlerin alnmas, emisyon lmleri ile evre havasn kirletmediinin saptanmas, lmlerde yksek deer kanlarn uygun baca filtre sistemleri kurmas gerekmektedir. yerlerinin evreye yaydklar grltyle ilgili olarak tutanak dzenleyip yetkili makamlara bildirmek ve bu konuda kendisine verilen grevleri yerine getirmek grevi belediye zabtalarna verilmitir. (ileri

yerlerinde atk ya, mazot vb. maddeler ayr olarak toplanmal ve ilgili kurulularca bertaraf edilmesi salanmaldr. yerlerinin kan kaz (hafriyat) geliigzel yerlere dklmemelidir. naat atk ve artklarn bunlarn toplanmasna veya depolanmasna zg yerler dna atlmas engellenmelidir. Belediye snrlar iinde hafriyat atklarnn msaade edilen yerler dna dklmesini nlemek zabtalarn grevlerinden saylmtr. (5326 Sayl Kabahatler Kanunu Resmi Gazete: 31 Mart 2005 -25772
Mkerrer. 41. Madde; ileri Bakanl Belediye Zabta Ynetmelii-RG: 11. Nisan 2007-26490) )

Temmuz 2008 26927).

Ayrca iyeri bahesinde ve iyerine gidi geli yollarnda alanlar ve evredekiler iin tehlike yaratacak kuyu, mahzen gibi yerlerin kapatlmas, kanalizasyon ve fosseptik ukurlarnn sznt yapmalarnn nlenmesi, yklacak derecedeki binalarn boaltlp, gvenli ykmnn salanmas gerekmektedir. yerinin evsel atklarnn kartrlmas engellenecek ekilde kapal tutulmas salanmal, plerin evreye yaylmas nlenmelidir. Dier atklarn snflarna uygun olarak toplanp, bertaraf edilmesinin salanmas gerekmektedir (Atk Ynetimi Genel Esaslarna likin Ynetmelik Resmi Gazete: 05

303

yeri Eklentilerinde Salk Gzetimi

yeri Salk Birimi yeri salk birimlerinin varl, bu birimlerde alanlarn say ve nitelikleri, iverenin vizyonuyla dorudan ilintilidir. leriyi gren iveren iin bu birimler iyerinin gz bebei, vitrinidir. Rekabetin bu kadar artt, standartlarn oluturulduu bir i dnyasnda ayakta kalmak, gerek ulusal gerek uluslararas rekabet gcn artrmak isteyen iveren SG birimlerine yatrm yapmaktan ekinmemelidir. yeri salk birimleri iyerinde sal gzetmek amacyla kurulmutur. Bu nedenle gerek iyerindeki uygulamalaryla gerek atklaryla kendisi bir salk tehdidi oluturmamaldr. Baz iyerlerinde salk birimlerinde muayene ve acil mdahale odasnn yannda laboratuvar ve hasta gzlem odas, eitim salonu, ariv gibi eklentilere de sahip olabilmektedir. yeri Salk Biriminin atklar ayr ayr biriktirilerek ilgili birimlerce toplanmas salanmaldr. Kt atklar, piller, cam ve plastik atklar iin zel farkl toplama kaplar dier alanlara da rnek olacaktr. yeri salk biriminin tbbi atklar, dier plerle kartrlmamaldr. Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmeliine uygun krmz poetlerde ve kesici-delici atk kaplarnda toplanan atklarn dzenli olarak yetkililerce toplanmas salanmaldr (Tbbi Atklarn Kontrol

Ynetmelii, Resmi Gazete: 22 Temmuz 2005 25883, Madde 22)

Yemekhane-Mutfak-ae Birimleri

Yemek aralnn eve gidip gelmeye uygun olmay, iyerinin yerleim yerlerinden uzak oluu, ara yetersizlii veya yokluu gibi nedenlerle yemeklerini iyerinde yemek zorunda olan alanlar iin, iverence rahat yemek yenebilecek nitelik ve genilikte bir yemek yeri salanmaldr. Bu yemek yeri iyerinden tamamen ayrlm, soyunma yerleri ve lavabolara yakn bir yerde yaplmaldr. Temiz, aydnlk, havadar, mevsimine gre uygun stlabilen, yerleri kolayca temizlenecek nitelikte olan, taban bol su ile ykanacak ekilde su geirmez malzemeden yaplm, duvarlar kolayca silinip, ykanabilecek zellikte olmaldr. Yemek masalar alan saysna gre yeterli, kolay silinen ve temizlenen malzeme ile kapl olmaldr. Masalarda oturmak iin, sra yerine sandalye tercih edilmeli ve yeteri kadar srahi, bardak ve iilecek nitelikte su bulundurulmaldr. veren tarafndan yemek verilmeyen yerlerde yemek yerlerinde alanlarn kendi yemeklerini stabilmeleri ve koruyabilmeleri iin zel bir yer ayrlmal, gerekli malzeme bulundurulmaldr (i Sal ve Gvenlii Tz Resmi

Gazete:11 Ocak 1974-14765 Madde-36).

304

Byk iyerlerinde yemek piirilen yerlerin de ayn nitelikleri tamas nemlidir. Baz yerlerde n yemek piirilmesi zorunludur. Bu durumda, yemekhanede alan personel says kacak yemek miktarna gre artrlmaldr. Bu birimde alanla, yemek datmnda alan tm personelin portr muayeneleri 3 ayda bir dzenli olarak yaplmaldr (Bk. Portr Muayeneleri). Kuru gdalarn saklanaca kiler, souk hava deposu ve tuvaleti zel olarak en az haftada bir kez denetlenmelidir (Bu ekin devamnda, Mutfak Hijyen Denetleme Formu ve Tuvalet Denetleme Formuna baknz). Yemein vaktinde yetitirilebilmesi iin sabah erken saatte almaya balanan yerlerde yaplacak denetimlerde pek ok eyin gzden kaabilecei unutulmamaldr. Bu nedenle denetimi yapacak iyeri hekimi ya da dier salk personeli bir kontrol listesi hazrlamal ve denetimleri farkl saatlerde yapmaya zen gstermelidir. Camlarnda sineklik olmal, kap altlarndan haeratn girmesi engellenmelidir. Dzenli aralklarla ve yetkili kurulularca ilalama yaplmas salanmaldr. Tm haereleri ultrasonik sistemle kovan cihazlarn etkili olduu, bunlarn kullanld iyerlerinin hekimlerince dile getirilmektedir. Elektrik kesilmedii srece, kap, cam ak kalsa bile etkisinin srd gzlenmitir. Yemek piirme alanlar, iae merkezleri ve yemek yenen yerlerin temizliinde kullanlan sprge, paspas, kova, temizlik bezi ve eldivenler farkl renklerde olmaldr (rnein tuvalet iin krmz, yemek piirme alan iin sar, brolar iin mavi). Temizlie az kirli olduu dnlen yerden balanp, en son tuvalet temizlenmeli ve her alann temizlii iin belirlenen renkteki gereler kullanlmaldr. Her temizlikten sonra, temizlik gereleri de birbirine kartrlmadan ayr ayr dezenfektanlarla temizlenmeli, ykanp kurutulduktan sonra dolaplarda saklanmaldr. Bu blmde alanlarn eitim programna kiisel hijyen ve el ykama konular da eklenmelidir. Byk iyerlerinde ime ve kullanma sularnn biriktirilip dinlendirildii su kuleleri ya da byk su depolar belli aralarla temizlenerek dezenfekte edilmeleri salanmaldr. Ayrca su kaynakl hastalklarn nne gemek iin, tketim miktar orannda artan sklkla su numunesi alnarak yetkili laboratuvarlarda analizinin yaplmas salanmaldr (nsani Tketim Amal Sular Hakknda Ynetmelik-Resmi Gazete: 17 ubat 2005-

25730 Eki: 2 Tablo B-1 :me ve Kullanma Amal Su in Minimum Numune Alma ve Analiz Skl).

Bir datm ebekesinden ya da bir tankerden salanan ya da gda retiminde kullanlan me-kullanma amal su iin minimum numune alma ve analiz skl
Bir su ebekesi blgesi iinde her gn Her yl iin kontrol izlemesi says (Notlar 3, 4 ve 5) datlan ya da retilen suyun miktar (Notlar 1 ve 2) m3 2 100 4 100 1 000 4 1000 10 000 Bu sayya ilave her 1000 m3/gn iin 3 kontrol izlemesi ilave edilecektir. 31 10000 100 000 Bu sayya art her 1000 m3/gn iin 3 kontrol izlemesi daha ilave edilecektir. 301 100000 Bu sayya art her 1000 m3/gn iin 3 kontrol izlemesi daha ilave edilecektir.
Not 1 Not 2 Not 3 Not 4

Her yl iin denetleme izlemesi says (Notlar 3 ve 5) 1 1 1 Bu sayya ilave her 3300 m3/gn iin 3 denetim izlemesi ilave edilecektir 3 Bu sayya ilave her 10000 m3/gn iin 1 denetim izlemesi ilave edilecektir 10 Bu sayya her 25 000 m3/gn iin 3 denetim izlemesi daha ilave edilecektir.

Not 5

: Bir su ebekesi blgesi ime-kullanma suyunun bir ya da daha fazla kaynaktan geldii ve iindeki su kalitesinin yaklak olarak ayn olduu corafi blgedir. : Miktarlar bir takvim yl zerinden ortalama olarak hesaplanr. Bakanlk minimum skl, 200 L/gn/kii olarak varsaymak kaydyla, su miktar yerine bir su ebekesi blgesindeki nfusun saysn kullanarak belirleyebilir : Aralkl olarak ksa dnem su verilmesi halinde tankerlerle datlan suyun izleme skl Bakanlk tarafndan kararlatrlr. : Ek-1 de yer alan parametreler iin, Bakanlk tabloda belirtilen numunelerin saysn aadaki hususlara gre gzden geirilebilir. (a) En azndan birbirini izleyen iki yl boyunca alnan numunelerden elde edilen sonu deerleri deimez ve Ek-1de belirtilen limitlerden belirgin biimde daha iyi ise, (b) Suyun kalitesinin bozulmasna neden olacak olas bir faktr yoksa azaltabilir. Tabloda belirtilen numune saysnn % 50sinden az olamaz. : Numunelerin says zaman ve yer bakmndan mmkn olduu kadar eit olmaldr.

305

Barnma Yerleri Corafi ve teknik durum ve koullar nedeniyle iileri iin konut salanmas gerekebilir. i barnma yerleri; bekr iiler iin ortak koular bulunan binalar halinde, aileleri ile birlikte oturan iiler iin ayr evler veya apartmanlar eklinde olmal ve bir konut iin gereken donanm, dzenek ve eklentiler bulunmaldr. Barnma yerlerinin gne ve hava alacak ekilde planlanmas ve d etkilere kar korunmu olmas salanmaldr. Salk ve teknik koullara uygun bir ekilde ina edilmeli ve bunlar, iyerlerinin grlts, pislii ve hava kirletici etkilerinden korunmu olmaldr. Bekr iilere zg binalardaki koularn taban, her gn kolaylkla temizlenecek ve gerektiinde ykanacak nitelikte, duvar ve tavanlarn yzleri de kolayca svanp boyanacak veya badana edilecek ekilde yaplm ve ak renk bir boya ile boyanm veya badana edilmi olmal ve her yl badana yaplmas salanmaldr. Koularn pencerelerinin st ksmlar, her zaman alp kapanacak ekilde (vasistasl) olmal, ayrca koulardaki havay, devaml bir ekilde deitirebilecek dzenek salanmal, baca, menfez veya elektrikli zel vantilatrler kullanlmaldr. Koularda tavan ykseklii 280 santimetreden aa olmamal ve adam bana den hava hacmi, en az 12 metrekp olarak hesap edilmeli, her kouta yatrlacak ii says, buna gre saptanarak kouun hava hacmi ile yatabilecek en ok ii saysn gsteren ve iveren veya iveren vekilinin imzasn tayan bir cetvel, koulara aslmaldr. Koulardaki yataklar, tabanla balants kesilecek ekilde karyola ve somyalar zerine yaylmaldr. Somyalarn aralarnda en az 80 santimetrelik bir aklk bulunmal, baularna, zel eyalarn konmas iin, kk etajer veya komodinler konmaldr. ki katl karyola ranza kullanldnda, katlar arasndaki ykseklik ile karyola somyalarn genilii 80 santimetreden az olmamaldr. Koularda, duvarlara ivi aklmas, elbise vb. aslmas engellenmelidir. Koularda yatan ii says kadar, kilitli ve uygun elbise dolaplar bulundurulmal ve bunlarn ykseklii 170 santimetreden aa olmamaldr. Koulardaki yatak, yastk, yorgan, battaniye, yatak rts, yastk klfl, pike gibi yatak eyas, mevsim ve iklime gre salanmal ve bunlar, temiz bir halde bulundurulmaldr. Yataklar, pamuktan, ynden veya kauuktan yaplm olmal, her gn havalandrlarak stleri temiz rt ile rtlmelidir. Koularda, yataa i elbiseleri ile oturmak ve yatmak engellenmelidir. Koularn, souk mevsimlerde sala uygun bir ekilde stlmas salanmaldr. Istmak iin soba kullanldnda, duman, gaz ve yangn tehlikesine kar gerekli nlemler alnmaldr. Mangal kmr veya kok kmr ile mangal veya maltz gibi ilkel aralarla veya st ak atele veya borusuz petrol sobas veya havagaz sobas ile stma yasaklanmaldr. Tututurucu olarak benzol ve petrol gibi parlayc maddelerin kullanlmayaca buralarda kalacaklara zellikle anlatlmaldr. Koular, geceleri yatma zamanna kadar, koridor ve tuvaletler ise srekli olarak aydnlatlmaldr. Koularda yemek piirmek ve yemek yemek yasaklanmaldr. Ancak yemek yerlerine gitmesinde tbbi saknca grlen hasta iilere, doktorun gsterecei lzuma gre, odalarnda yemek yeme izni verilmelidir. Koular her gn, toz kaldrmayacak bir ekilde sprlp temizlenmeli, gereken yerlerin tozlar alnmaldr. En az 6 ayda bir veya gerektiinde antiseptik solsyonlarla genel temizlik ve gerekli durumlarda haerata kar ilalama yaptrlmaldr. Binalarn uygun bir yerinde, alanlarn yatarken veya kalktklarnda el, yz ve ayaklarn ykamalar, tra olmalar iin, yeteri kadar akarsulu lavabolar ve ykanma yerleri bulundurulmaldr. Bekr iilere zg binann uygun bir yerinde veya yaknnda, alanlarn amarlar ile yatakhane malzemesinin ykanp tlenebilecei bir amarhane ile t yeri yaplmaldr. Geici ilerin yapld yol, demiryolu, kpr inaat gibi ak havada ve yaam alanlarndan uzakta yaplan ilerde alanlardan gecelerini iyerinde geirmek zorunda bulunanlarn akta yatmamalar iin, basit barakalar veya adrlar salanmaldr. Baraka ve adrlar, korunakl bir yere kurulmal, yerler dzeltilerek, drenaj iin gerekli nlemler alnmaldr. Baraka ve adrlar, salk koullar ve d etkilerden 306

korunma bakmndan yeterli nitelikte olmaldr. Baraka ve adrlarn stlmas iin, gerekli aralar salanacaktr. Yangn ve zehirlenmelere kar, gerekli tedbirler alnmak suretiyle sobadan yararlanlabilir. Baraka ve adrlarda mangal, maltz ve benzeri ak ateler yasaklanmaldr. Baraka ve adrlarda, yere yatak sermek suretiyle yatmak engellenmelidir. veren, karyola, ranza ve benzerini salamak zorundadr. Baraka ve adrlarda, alanlarn gerekli ekilde rtnmeleri iin, yeteri kadar battaniye, iverence verilmelidir. Yatak, battaniye ve benzerleri temiz bir halde bulundurulup, gerektiinde dezenfeksiyonu yaplmaldr (i Sal ve Gvenlii Tz Resmi Gazete: 11 Ocak 1974-14765). Soyunma Yerleri e gelen alann gndelik kyafetini karp i giysilerini giyebilecei, dutan nce ve sonra kyafetlerini deitirecei yerlerin temiz ve dzenli olmas gereklidir. yerlerinde soyunma yerleri, atlyelerden ayr, du ve lavabolara bitiik, alanlarn k yerlerine yakn bir yerde yaplmal ve onlarn rahata soyunup giyinmelerine elverili genilikte olmaldr. Lavabo ve vestiyerler, zel ve ayr bir yerde iseler, bunlara kapal bir geitle geilmesi salanmaldr. Soyunma yerleri, aydnlk, havalandrmaya elverili ve souk mevsimlerde yeteri kadar stlm olmal, srekli temizlii ve bakm yaplmaldr. ilerin soyunma yerlerinin dnda soyunmalarna izin verilmemelidir. Buralarn en az gnde bir kere temizlenmesi ve ykanmas salanmal ve duvarlar, ak renkle boyanmaldr. Kadn ve erkeklerin birlikte altklar iyerlerinde soyunma yerleri ayr ayr olmaldr. Soyunma yerlerinde iiler iin, yeteri kadar elbise dolab, sra, sandalye, tabure ve benzeri eya bulundurulmaldr. Soyunma yerlerindeki dolaplar, metal veya kolay temizlenecek malzemelerden, gerektiinde boyanabilir benzeri maddelerden yaplmal, kaplar, hava akmn salayacak ekilde kafesli veya eitli yerlerden delikli olmaldr. Dolaplarn ykseklii, 150 santimetreden kk olmamal, stte apka ve altta ayakkab konacak gzleri bulunmal ve ortasnda 2 elbise asmak iin; zel bir ubuu olmaldr. ilerin dolaplar, kilitli olmal ve temizlikleri, iveren tarafndan hazrlanm bir ynergeye gre yaplmaldr. Zehirli, tehlikeli, nemli, tozlu ve kirli ilerde allan yerlerde, i elbiseleri ile harici elbiselerin ayr yerlerde saklanabilmesi iin, iilere, yan yana 2 blmeli dolap verilmelidir. Bunun salanamad yerlerde, 2 ayr dolap verilmelidir (i Sal ve Gvenlii Tz, Resmi Gazete: 11 Ocak 1974-14765; yeri Bina ve

Eklentilerinde Alnacak Salk ve Gvenlik nlemlerine likin Ynetmelik, Resmi Gazete: 10 ubat 2004 25369).

Dular ilerin iten karken, yemek ncesi ve sonras her ihtiya duyduunda el ve yzlerini ykayp temizlemeleri iin, iyerlerinin uygun yerlerinde yeterli kadar musluklu akarsu, temizlik ve silecek malzemesi bulundurulmaldr. Ykanma yerleri, temiz, bakml, havadar, aydnlk ve salk koullarna uygun olmaldr. Kadn ve erkek alanlarn birlikte altklar iyerlerinde, kadn ve erkek ykanma yerleri, birbirinden ayr yaplmaldr. veren, iin zellii bakmndan yalnz el ve yz temizliinin yeterli olmad durumlarda veya kirli, tozlu ve yorucu ilerden sonra ya da gerektiinde alanlarn ykanmalarn, temizlemelerini salamak iin, du tesisleri yapmak, kurmak ve alanlarn yararlanmalarna hazr bulundurmakla ykmldr. Du kabinlerinin taban ve duvarlar, kolaylkla temizlenebilen malzemeden yaplmal, yan duvarlarn ve kaplarn ykseklii 170 santimetreden az olmamal, yerlerdeki kirli sularn kolayca akmas iin, gerekli nlemler alnmal, salk koullarna nem verilmelidir. Du kabinlerinde yeterli havalandrmay salayacak aspirasyon ve ventilasyon dzenei kurularak, koku ve pislik nlenmelidir. Du kabinleri, mevsime gre yeteri kadar stlmal, bu scaklk 25 C den aa olmamal ve yeterli ekilde aydnlatlmaldr. Kadn ve erkeklerin birlikte altklar iyerlerinde, kadn ve erkek du kabinleri, birbirinden ayr bulunmal ve alanlarn, dardan grlmesi nlenmelidir. Dularda scak ve souk akarsuyun, iyi bir ekilde ayarlanacak durumda olmas ve yeteri kadar basnla akmas salanmaldr. Duta ykanmak iin, gerekli sabun ve benzeri malzeme, iveren tarafndan salanmaldr. Dularda 307

kullanlmak zere, iveren tarafndan salanm temiz havlu ve petamallar, zel dolaplarda bulundurulmal, kullanlm olanlar, ykanp, kurutulup, iyice temizlenmedike bir bakasna kullandrlmamaldr. Du soyunma yerlerinde, kirli havlu ve benzeri malzeme iin, zel sepetler ve kt, p vb.'nin atlmas iin st kenetli zel p kutular bulundurulmaldr. veren, dularn kullanma zamann, saatini, artlarn ve alanlarn srasn dzenlemelidir. Dular, normal temizlik ve bakm dnda, her 15 gnde bir, iyice ykanp temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Soyunma ve ykanma yerlerinin temizliinden, iveren sorumlu olduu gibi, temiz tutulmas da, yararlananlarn grevidir. Erkek ve kadn iilerle 18 yandan aa ocuk alanlarn ykanma gn ve saatleri, ayr ayr dzenlenmelidir. Tuvaletler yerlerinin uygun yerlerine alan says gz nne alnarak yeter sayda tuvalet yaplmaldr. yerlerinde yaplm veya yaplacak tuvaletlerde; kabinler, insanlarn bulunduu kapal yerlere almayacak bir ekilde yerletirilmeli ve gerei gibi havalandrlarak, koku kmasna kar nlemler alnmaldr. Tuvaletlerin yeterli ve uygun bir ekilde aydnlatlmas salanmaldr. Taban ve duvarlar, su geirmez seramik, fayans gibi maddeden, yaplmal, boyalar ak renklerden seilmelidir. Duvar yzeyleri, dz yaplm olmal, kaplar iyi bir ekilde kapanmaldr. i Sal ve Gvenlii Tzne gre 100 kiiye kadar ii altran iyerlerinde 30 erkek ii iin, bir kabin ve pisuar, her 25 kadn ii iin de en az bir kabin (hel) hesap edilerek,100 den sonras iin her 50 kiiye 1 tane hesab ile hel bulundurulacaktr. Kadn ve erkek alanlarn birlikte alt iyerlerinde; kadn ve erkek tuvaletleri, birbirinden ayr olmal ve gnde en az bir kere iyice ykanarak, her kullanmadan sonra temiz bir halde bulundurulmas salanmaldr. Kokular uygun bir ekilde giderilmi olmaldr. Tuvaletlerde, atya kadar ykseltilmi apkal havalandrma bacas, rezervuar, sifon gibi kokuya kar alnan nlemlerle birlikte, gerektiinde kire kayma ve benzeri kimyasal maddelerden de yararlanlmaldr. Yaam yerlerinden uzakta yaplan almalarda ve inaat ilerinde, geici olarak yaplan tuvaletlerin, su depolarndan ve su geen yerlerden uzak bir yerde kurulmas salanmaldr. Tuvalet ukurlarnn toprakla rtlmesi durumunda, ukurun durumunu belirten bir iaret veya yaz konmaldr. Atk su dzenei yrrlkteki mevzuata uygun olarak denmeli ve fosseptiklere, ancak kanalizasyon tertibat ve balants olmayan yerlerde izin verilmelidir. Fosseptikler gda maddelerinin depoland veya ilendii yerlere 30 metreden daha yakn bir yerde yaplmamaldr. Aktaki iyerlerinde altrlan iiler iin, iyerleri evresinde uygun yerlerde yaplacak tuvaletler, st ve etraf kapal barakalar eklinde olmal, ilerinde musluklu kaplarda temizlik suyu bulundurulmal ve ukurlarna her gn bol miktarda snmemi kire tozu dklmelidir. iler de bu tuvaletleri kullanmak zorundadrlar(i Sal ve

Gvenlii Tz Resmi Gazete: 11 Ocak 1974-14765;yeri Bina ve Eklentilerinde Alnacak Salk ve Gvenlik nlemlerine likin Ynetmelik, Resmi Gazete 10 ubat 2004 25369).

308

Mutfak Hijyen Denetleme Formu

No Denetim sorusu E Mutfak Yemekhane Girii Genel Hijyen Denetimi 1 Ortalkta kt koku var m? 2 Duvarlar kolay temizlenebilir malzemeden yaplm m? 3 Duvarlar temiz mi? 4 Duvarlarda rmcek alar var m? Personel Hijyeni 5 3 ayda 1 dzenli portr muayeneleri yaplyor mu? 6 En az 6 ayda 1gaitann mikroskobik incelemesi yaplyor mu (parazit yumurtas 7 En az ylda 1 boaz, burun ve gaita kltr yaptrlyor mu? 8 En az ylda 1 akcier grafisi ektiriliyor mu? 9 Personelin trnaklar kesilmi ve aralar temizlenmi mi? 10 Personelin sa ve sakallar kesilmi, taranm m? 11 st solunum enfeksiyonu olanlar geri hizmete ekiliyor mu? 12 Her gn ie balamadan, eller hijyenik ekilde (ald el ykama eitimine uygun-scak sabunlu su ile, bilek hizasndan balayarak, parmak aralar iyice ovularak ykanarak, trnak aralar fralanarak) ykanyor mu? 13 i yiyecek ellendikten sonra eller hijyenik ekilde ykanyor mu? Her tuvalet knda, eller hijyenik ekilde ykanyor mu? 14 Ellerinde kk kesik ve yaralar su geirmez bantlarla kapatlm m? 15 Ellerinde enfekte yara, bere, yank bulunanlar geri hizmete ekiliyor mu? 16 Mutfak personeli temiz tl ya da disposable kep veya bone kullanyor mu? 17 Personelin i giysileri ak renkli, temiz ve tl m? 18 Personelin yedek i giysisi var m? 19 Darda giyilen giysiler ve ayakkablarla mutfaa giri engelleniyor mu? 20 Mutfakta sigara iiliyor mu? Souk Depolamada Hijyen 21 Souk depo ya da buzdolab var m, gzle grlr ekilde temiz mi? 22 Bunlarn i scakl 4-5 Cnin altnda tutuluyor mu? (Termometre var m?) 23 Saklanan yemeklerin, kyma, doranm et vb. nin zeri kapak, folyo ya da filmle kaplanm m? 24 Et tavuk gibi yiyecekler dier yiyeceklerden ayr tutuluyor mu? 25 Dolapta pimi yiyecekler i yiyeceklerden ayr tutuluyor mu? Kuru Depolama-Kilerde Hijyen 26 Kuru depo veya kiler var m? 27 Kilerde alr termometre var m? 30 Bu alann scakl 15-20 C arasnda tutuluyor mu? 31 Kilerin havalandrmas yeterli mi? 32 Depo veya kilerde su veya kalorifer borusunun gememesi salanm m, geiyorsa yaltlm m? 33 Kiler kapsnn piirme blm dnda nemden etkilenmeyecek bir yere almas salanm m? 34 Kilerin gneten etkilenmesi nlenmi mi? 35 Kilerdeki raflar bakml ve gzle grlebilir ekilde temiz mi? 36 Zemini temizlenmesi kolay bir malzemeden yaplm m, temiz mi? 37 Duvar ve tavanlar bakml ve temiz mi (boyas, fayanslar salam m)? 38 Kilerde kuru gda, konserve, tuz, eker, baharat dnda gda maddesi var m? 39 Kilere deterjan, sabun, amar suyu vb. temizlik maddelerinin konulmas nlenmi mi? 40 Kilerde saklanan yiyeceklerin zeminle ve duvarla temas nlenmi mi? 41 Kilerden gda maddesi knda son kullanm tarihlerine baklyor mu, (kilere ilk giren ilk kar ilkesine uyuluyor mu)? Yiyecek Hazrlama Blmnde Hijyen 42 Yalnz etlerin hazrlanmasna ayrlm tezgah var m? 43 Yalnz sebzelerin hazrland ayr tezgah var m? 44 Yalnz hamur ii gdalarn hazrland tezgah var m? 45 Btn tezgahlar bakml ve temiz mi? 46 Tezgahlarn duvarla birleme yerleri aralksz ve dzgn yapda m?

Dnceler

309

47 48

Et dorama tablas (tahta-polyamid) var m? Yzeyi dzgn m? Et dorama tablas ahapsa, ykanp durulandktan sonra tuzlanyor mu? Polyamidse dezenfekte ediliyor mu? 49 Et kyma makinesi her gn sabunlu scak suyla ykanp, dezenfekte ediliyor mu? 50 Sebze dorama tablas var m, sadece sebze dorama amacyla m kullanlyor, yzeyi dzgn m? 51 Sebze ykama evyeleri bakml ve temiz mi? Yemek Piirme Alannda Hijyen 52 Ocak balarnda yeterli emi yapan davlumbaz var m? 53 Kullanlan tencereler paslanmaz elikten yaplm m? 54 Piirme kaplar dzgn yapda ve temiz mi? Bulaklar ve pler 55 Kazan ve byk kaplarn ykanmas iin ayr bir blme veya bulakhane var m? 56 Byk kaplarn ykand havuzun ykama ve durulama blmeleri var m? 57 Kazanlar ve kaplar sabunlu scak suyla ykandktan sonra akarsu altnda durulanyor mu? 58 Bulak alannda suyun kolay akmasn salayacak yeterli eim verilmi mi? 59 Bu alandaki mazgallar yeterli mi? 60 p toplamada plastik ya da paslanmaz elikten kapakl p bidonlar kullanlyor mu? 61 p bidonlarnn iine p poeti yerletiriliyor mu? 62 Genel plerin topland alan izole edilmi mi, kapasitesi yeterli mi, szntlar nlenmi mi? Dier 63 Personel iin mutfak, tuvalet ve depolama alanlarnn dnda ve uzanda temiz ve tm alanlara yetecek kadar soyunma yerleri var m? 64 giysilerinin ykanp tlenebilmesi iin gerekli koullar salanm m? 65 Genel olarak tm zemin salam m, temiz mi? 66 Duvarlar en azndan 2 m. (ya da tavana kadar) ak renk fayansla kaplanm m, gzle grlr ekilde temiz mi? 67 Aydnlatma yeterli mi? 68 Ortamn scakl alma koullarna (yaz aylarnda18 C, k aylarnda 22 C) uygun mu? 69 Yeterli havalandrma var m? 70 Byk frn, tezgh, ocak vb. arkalar ve alt ksmlar temiz ve bakml m? 71 retim alanlarnda yalnz el ykama amal lavabo var m? 72 Laboratuvar kontrol iin her yemekten rnek alnp, soutucuda 48 saat saklanyor mu? 73 inde yemek bulunan tencereler kapal tutuluyor mu? 74 Taze sebze ve meyveler akarsu altnda iyice ykanyor mu? 75 Satn alma aamasnda; etlerin damgal olmasna, sebze ve meyvelerin taze ve berelenmemi olmasna, yumurta alrken, krk-atlak olmamasna, konserve alrken, kutularn bombeli, pasl ve deforme olmamasna dikkat ediliyor mu? 76 Her 10-12 alan iin 1 tuvalet decek ekilde, yiyecek retim ve depolama alanlarndan uzak tuvalet(*) var m? (*) Tuvalet denetimiyle ilgili form bir sonraki ekte verilmitir. 77 Personel iin temiz ve yeterli kapasitede du, banyo var m? 78 Tm alanlarda souk ve scak akarsu var m? 79 Tketilen suyun miktaryla orantl sklkta laboratuvar kontrol yaplan temiz ve salkl su kullanlyor mu?

310

TUVALET DENETLEME FORMU (*) Tuvalet no, yeri: No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 Denetim sorusu Duvarlar temiz mi? rmcek alar alnm m? ereve ve kaplar boyal m? Kaplar lekesiz mi? Kap kilitleri dzgn alyor mu? Kap kollar temiz mi? Camlar salam m? Camlar temiz mi? Aydnlatma sistemi eksiksiz alyor mu? Elektrik anahtar temiz mi? Ayna salam m? Ayna lekesiz mi? Musluklar dzgn alyor mu? Musluklar lekesiz mi? Rezervuarlar dzgn alyor mu? Klozet kapaklar salam m? Klozetler temiz mi? Pisuarlar dzgn alyor mu? Pisuarlar temiz mi? Lavabonun su tahliyesi alyor mu? Lavabo lekesiz mi? Sv sabun var m? Tuvalet kd var m? Kt havlu veya makine var m? p sepetleri lekesiz mi? Su kesintisine nlem alnm m? Temizlik malzemeleri tamam m? Kontrol izelgesine uygun temizlik yaplyor mu? Havalandrma yeterli mi? Kt kokular giderilmi mi? Yer karolar salam m? Yerler temiz mi? Kadn tuvaleti var m? zrl tuvaleti var m? Tuvaletlerin evresi temiz mi? Bir nceki denetimde saptanan aksaklklar giderilmi mi? Genel grnm puan (1den 10 Kadar-1=en kt, 10=en iyi) Temizlik sorumlusu (Ad soyad, imzas) Denetim tarihi: E H Dnceler

Denetimi yapan (Ad soyad, imzas)

(*) Temizlik Raynda-TCDD ve OPET el ele, Salk ve Temizlie Projesi, temiz tuvalet kampanyas bilgilendirme formundan uyarlanmtr.

311

EK-4 LKEMZDE VE BAZI AVRUPA LKELERNDE ALIMA ORTAMINDAK BAZI MADDELERN MAK DEERLER
FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

EINECS (1)

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3

2034534 0,3 30 20 0,1 0,25 0,5 0,25 1,2 2 5 2 12 4 10 2 6 4,5 0,25 2 5 12 2 12 2 22 4,8 5 12,1 2 5 4 2 2 5 5 4,7 22 45 0.25 0,25 0,3 5 10 15 2 2 2 2 15 4

CAS (2) 124-04-9 111-69-3 107-02-8 0,1 0,25 0,1 0,25 0,25 0,06 0,03 7 0,25 4,8 5 0,1 2 2 0,03 59 4 0,3 6 4,4 0,9 45 8,8 0,75 4,8 24 25 2 1 2

Maddenin Ad Adibik asit (Adipik asit) Adiponitril Akrilaldehit

0,1

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 5 2 8,8 0,05 0,12

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 2 9 0,1 0,23 0,3 0,69

2011737

2034665

2 2

0,03 6 4,4 0,25 5 4,7 12 3 18 5 12

2062158

79-06-1 79-10-7 107-13-1 107-02-8 309-00-2

2034707 2034639

2185507

107-18-6 107-11-9 106-92-3 107-05-1 2179-59-1 10 1 2 45 3 12

10 100 50 0,001 1 3 0,5 5 0,06 20 14 50 36 50 35 2 12 0,2 8 2,5 3 7,6 0,007 270 100 540 10 530 150 800 100 525

12 2 2 5 10 10

10 1 50 170 100 540 10 50 270 100 540

3 0,5 5 12 3 2 28 0,2 0,5 5

2054833 2048814 2054833 2747617 2008609 5,1 6 2 12 0,22

7,5 1,9 12 0,2 0,1

15

0,5 5

6 1 0,5 5

15 2,5 2 12

1,5 5 6

5,9 12 55

10

240

2005215 2316353 2156476 2317865

1344-28-1 10043-013 7429-90-5 628-63-7 625-16-1 92-67-1 141-43-5 141-43-5 81-16-3 504-29-0 75-31-0 919-30-2 61-82-5 7664-41-7 1336-21-6 7727-54-0

Akrilamit Akrilik asit Akrilo nitril Akrolein (Akril aldehit) Aldrin (Toz) Alfa naftiltiore (Toz) Allil alkol Allil amin Allil glisidileter Allil klorr Allil propildislfit Alminyum znr tuzlar Alminyum alkilleri Alminyum duman Alminyum oksit Alminyum slfat Alminyum toz Amil asetat Amilasetat ,tert 4-Amino bifenil 2-Amino etanol 2-Amino-etanol 2-Amino naftalin-1-slfonikasit 2-Amino piridin 2-Amino propan -Amino propil trietoksisilan Amitrol Amonyak (anhidroz) Amonyak Amonyum

312

EINECS (1) 15 7,7 0,51 0,5 0,1 0,3 0,1 0,01 0,05 5 10 10 25 25 46 21 37 0,2 91 21 5 20 0,05 100 0,2 180 0,2 0,8 0,05 200 5 0,5 0,2 360 20 0,01 25 2 0,01 0,03 45 8 0,5 0,3 0,1 0,5 0,5 0,3 0,05 0,05 0,26 2 0,1 5 19 1 0,1 2 7,7 0,5 4 15 1,5 15 0,05 10 20

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,01

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

2318717

2005393 2032542 2311465

2 0,1

10 10 10 0,5

2017063 2319019

10 10 4 0,5 0,5 0,25 0,3

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,01 0,05 10 10 20 2 7,7 0,1 0,5 0,5 0,1 0,5 0,3 0,1 0,16 25 21 0,01 25 5 15 46

23206663 2008368 2035648

0,05 50 5

2005807

CAS (2) 3825-26-1 7789-09-5 7773-06-0 12125-02-9 62-53-3 104-94-9 7440-36-0 7803-52-3 86-88-4 7778-39-4 7440-38-2 7784-42-1 75-07-0 108-24-7 520-45-6 64-19-7

141-78-6

10 100 150 400

25 525 710 1400

79-20-9

5 500 40 5 0,2 3 25 1 30 10 30 6 70 1210

50 200 200 1 5 1000 40

300 610 840 14 20 10 2400 1 70

2000641 2044191 2006622

5 49 3,5

10

5 50 5

2008352

50-78-2 98-86-2 67-64-1 75-86-5 75-05-8

2324909 2176178 2016761

2 0,2 5 9 10 29 1 3

10 2 0,2 9,5

10 0,02 5,7

6 10

20 0,06 11 29

3 10

0,5 5 0,2 5,7 30 1

9,6

2332710

8052-42-4 1912-24-9 86-50-0 10102-440 10102-439 7783-54-2 744-50-8

Maddenin Ad Amonyum perfloro octanoat Amonyum dikromat Amonyum slfamat (Toz-Ammat) Amoyum klorr duman Anilin p-Anisidin Antimon (Toz) Antimon hidrr Antu (1-naftiltiyore) Arsenik asit Arsenik ve inorganik bileikleri Arsin (Arsenik hidrr) Aset aldehit Asetik anhidrit Asetik asit, anhidriti Asetik asit (Aset asidi) Aset asidi amil esteri Aset asidi btil esteri (n-Butil asetat) Aset asidi etil esteri (Etil asetat) Aset asidi heksil esteri (Metil amil asetat) Aset asidi metil esteri (metil asetat) Aset asidi propil esteri (n-propil asetat) Asetilen tetra bromr Asetil salisilik asit Asetofenon Aseton Aseton siyan hidrin Asetonitril Asfalt [asphalt petroleum) fumes as benzene-soluble aerosol] Atrazine Azinfos-metil Azot dioksit Azot monoksit Azot triflorr Bakr tozu

313

EINECS (1) CAS (2) 2311596 7440-50-8 7758-89-6 1317-39-1 544-92-3 1111-67-7 10380-28-6 12069-69-1 7447-39-4 10125-13-0 1338-02-9 3251-23-8 1332-40-7 1317-38-0 7758-98-7 7758-99-8 2221-10-9 1344-67-8 0.5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 -0,05 0,5 0,5 0,8 20 64 0,5 0,04 5 0,001 5 0,008 10 500 1 2,8 2000 5 0,5 2,8 61 0,005 9,6 0,04 5 2,4 29 3,25 0,005 5 0,04 1 3,25 0,8 1 10 3,25 5 1,6 0,83 1 20 10 10 10 3,25 0,04 5 62

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,1

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,1

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,2

2317844

2007537

13701-592 22326-552 17194-002 1361-37-2 10326-279 10294-403 10022-318 1304-28-5 7727-43-7 17804-352 71-43-2

2090080 2109337

0,12

2028536 2027108

552-30-7 626-17-5 92-87-5 140-11-4 8006-61-9 100-44-7 98-88-4

Maddenin Ad Bakr duman Bakr-(I)-klorr Bakr-(I)-oksit Bakr-(I)-siyanr Bakr-(I)-tiyosiyanat Bakr-(II)-8-Hidroksi kinolin Bakr-(II)-Hidroksi karbonat Bakr-(II)-klorr Bakr-(II)-klorr, dihidrat Bakr-(II)-naftenat Bakr-(II)-nitrat Bakr-(II)-oksiklorr, hidrat Bakr-(II)-oksit Bakr-(II)-slfat Bakr-(II)-slfat, pentahidrat Bakr etil hekzanoat Bakr klorr Baryum (Ba olarak znr bileikleri Baryum diborat Baryum hidroksit, monohidrat Baryum hidroksit, oktahidrat Baryum klorr Baryum klorr, dihidrat Baryum kromat Baryum nitrat Baryum oksit Baryum slfat Benomyl Benzen Benzen-1,2,4-trikarbonikasit-1,2anhidrit Benzen-1,3-dikarbonitril Benzidin Benzil asetat Benzin Benzil klorr Benzoilklorr

0,5

2,9

314

EINECS (1) CAS (2) 2034052 106-51-4 2000285 50-32-8

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 0,45 0,3 1,3 0,01

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 0,45

2021635 2021106 2027286 2039244 2042110 0,001 0,003 0,014 5 0,0048 2

0,2

1,3

0,6

3,8

0,2

0,002 1,3

0,001

5 0,005 10

200280

7440-41-7 92-52-4 91-95-2 119-93-7 111-96-6 117-81-7 542-88-1 56-35-9 1304-82-1

10 1 1 10 2,8

2336579 2315695 2317781

3 3 0,1 3 1 5 0,5 200 5 1000 1 11 23 5,2 1100 20 6200 5,1

31 8,4 0,66 33

0,1

1 1 0,2

10 3 1,4

2008263

2008876

11129138 1303-86-2 10294-334 7637-07-2 7726-95-6 314-40-9 74-96-4 75-25-2 74-97-5 74-83-9 7789-30-2 75-63-8 75-26-3 1000 1000 800 1900 50 100 300 150 100 10 150 300 35 450 2200 2200 10 500 50 0,5 150 22 1200 150 1,5

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) DANMARKA TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) 8 saat ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 0,45 0,1 0,4 0,3 1,5 0,1 0,4 0,1 0,4 0 0,005 0,002 0,002 0,002 0,005 0,002 0,002 0,001 0,16 1 0,2 1,5 0,2 1 0,003 0,03 0,003 0,03 5 28 5 27 10 5 3 0,001 0,005 0,001 0,005 0,0021 0,05 10 10 5 0,05 0,3 10 10 10 1 10 1 3 1 0 1 3 1 3 0,1 0,66 0.1 0.7 0,1 0,7 0,1 0,7 0,1 0,7 1 10 5 5 7 10 14 10 15 5 22 0,5 5 0,5 5 200 1100 200 1050 200 1050 200 1050 5 20 0,1 0,7 0,1 0,7 1000 6200 1000 6100 1000 6100 1000 6100 1,5 250 10 0,1 1300 16 1300 39 0,7 8000 5 0,5 200 1 0,1 1000 0,7 10 23 5,3 1075 4 0,73 6175

106-99-0

1 800 50 0,5 50 50

2,2 1900 150 1,9 150 150 1000 75 1,5 75 75 2400 230 5,6 230 230

2 800

4,5 1935 50 0,5 100 1,9 308 154

2034508 2034487 2037865 2007516 2037053 109-795 2011585 1,9 300

106-97-8 110-63-4 71-36-3

Maddenin Ad p-Benzokinon Benzopiran Benzopiran Berilyum (Toz) Berilyum tozu ve bileikleri Bifenil Bifenil-3,3',4,4'-tetraltetraamin 4,4'-Bi-o-toluidin Bis(2-etilhekzil) eter Bis(2-etilhekzil) ftalat Bis( kloro metil) eter Bis (tribtil inko) oksit Bizmut tellur Bizmut tellur selenyum ekli Bor hidrr Bor oksit Bortribromr Bortriflorr Brom Bromacil Bromoetan Bromoform (Tribromometan) Bromoklorometan Bromometan Bromopentaflorr Bromotriflorometan Brompropan Btadien 1,3-Btadien 1,3-Btadien Btan Btan-1,4-diol Btan-1-ol 34 11 2400 200 310

15 5 1000 50 100

78-92-2 15892-236

Btan-1-tiyol Btan-2-ol ()-Btan-2-ol

0,5 100

315

EINECS (1)

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,3 200 1 2 64 11 10 53 2 6 2 6 600 300 900 1200 200 300 590

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 50 150 75 230 50 150 75 230

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,87

2046471

CAS (2) 4221-99-2 14898-794 123-73-9

2011590

78-93-3

2046471

0,34

2054807

0,1 2 2 2

0,29 11 11 11

0,3 10 10 10

0,87 53 53 53

11

10

53

2046466

123-73-9 106-63-8 141-32-2 1663-39-4 123-72-8

20

5 150 200 710 950 200 940 150 710

15

100 5 5 5 5 5 150 150 15 15 15 710 710 3 150 150

300 15 15

5 720 720 200 200

15 960 960 150 200 724 966 200 965

2036992 2368134 2377327 2046581 2008881

5 5 5 100 20

15 15 15 480 96

2079884 2231888 2028080 2026790 5 10 60 50 50 5,6 5 180 10 10 480 200 950 25 30

109-73-9 75-64-9 13952-846 123-86-4 540-88-5 85-68-7 3766-81-2 89-72-5 98-54-4 98-51-1 5 30 0,5 60 0,08 1 240 6 270 30 0,5 6,1

5 10 62 20 25 5 50 35 60 150 25 710 120 150 720 200 960 200 30 180 10 120 140 61 1 25 5 40

31 6,2 133 30 147

0,08 10

2426-08-6

2097505

592-34-7 138-22-7 97-88-1 1634-04-4

50

5 25 40

30 145 144

2033001

100

966

2039050 2039333 2037729 100

105-46-4 7580-85-0 111-76-2 112-07-2 112-34-5 20 20 10 98 133 67.5 100 50 15 475 333 101.2

Maddenin Ad (R)-Btan-2-ol (S)-Btan-2-ol 2-Btenaldehit Ter-Btanol (Trimetilkarbind) Btanon 2-Btanon trans-2-Btenal Btil akrilat n-Btil akrilat t-Btil akrilat Btil aldehit Btil alkol n-Btil amin (1-Aminobtan) n-Btil amin ter-Btil amin sek-Btil amin n-Btil asetat ter-Btil asetat Btil benzil ftalat 2-sek-Btil fenil metil karbamat 2-sek-Btil fenol 4-ter-Btil fenol 4-ter-Btil toluen Btil glikol (2-Butoksietapol) n-Btil glisid eter n-Btil glisidil eter (BGE) Btil kloro format n-Btil laktat n-btil metakrilat (ter-Btil) metil eter Btil merkaptan p-t-Btil toluen sek-Btil asetat 2-ter-Btoksi etanol 2-Btoksi etanol 2-Btoksi etil asetat 2-(2-Btoksi etoksi) etanol 100 10 67,5

316

EINECS (1)

CAS (2)

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

2311067

0,1

0,01 0,05

0,01 0,1

0,05 0,025

0,025

1 5

0,5 4

1 5

2 10

2000243 2417118 0,05 0,01 10 0,1 0,1 0,05 0,05 0,1 4,8 0,1 0,05 65 0,01 0,05

0,05

1 0,25

1 5 10 1 0,3 1 0,3 0,15 0,1 5 0,01

0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 1 5 10 1 0,25 3 0,76 0,3 0,05 0,01

1 0,25

0,15

0,76

0,01 0,5

0,1

0,1 0,5 5 0,8

2366708 2050163 2126588 2151750 2151169 2154814 0,2 50 0,1 0,1 0,2 50 0,1 100 2 0,1 100 25 14 0,1 860 190 0,1 240

7439-97-6 7783-30-4 7487-94-7 10045-940 7783-35-9 7646-85-7 1314-13-2 557-05-1 50-29-3 17702-419 34464-385 8065-48-3 8022-00-2 1309-37-1 13463-406 131-17-9 101-77-9 1309-64-4 1303-28-2 1327-53-3 0,81 5 0,1 0,3 0,1 0,1 1 0,3 350 0,1 0,5 3,5 0,8 3 0,8 0,081 0,1 0,1 0,01 0,01

0,11 0,5 5 0,8 0,82 0,1 0,1

0,2

1,6

2063738

0,6

0,3 1 0,2 100 0,1 100 0,1 2

100

0,1 0,35 180

0,2 50 0,3 150 0,78 14 4 0,1 100 29 0,5 0,5 0,3

0,1 0,34 92

2083445 2023276 2429406 5 0,1 3 860

0,1

2008855 0,8 14 3,5 5

100

180 3 5 0,1 3 870

5 0,11 3 870 100 0,001 0,1 0,5 0,3 1 5 5 1

10 0,34 6 1300

5 0,11 3 872

0,1

2008609 2197727

2035098

333-41-5 334-88-3 10024-972 523-31-9 94-36-0 19287-457 300-76-5 75-61-6 96-12-8 106-93-4 102-81-8 2528-36-1 84-74-2 107-66-4

Maddenin Ad Civa alkil bileikleri Civa organik bileikleri Civa ve inorganik bileikleri Civa-(I)-iyodr Civa-(II)-diklorr Civa-(II)-nitrat Civa-(II)-slfat inko klorr (duman) inko oksit (duman) inko sterat DDT Dekaboran Dekan Demeton Demeton-metil Demir oksit Demir penta karbonil Diallil ftalat 4.4'-Diamino-difenil-metan Diantimontrioksit Diarsenpentaoksit Diarsentrioksit Diaseton alkol (4-Metil, 2 pentanon) Diazinon Diazometan Diazotdioksit Dibenzilftalat Dibenzoilperoksit Diboran Dibrom Dibromodiflorometan 1,2-Dibromo-3-kloropropan 1,2-Dibromometan 2-Dibtilaminoetanol Dibtilfenilfosfat Dibtilftalat Dibtilhidrojenfosfat 0,1 0,4 90 3 5 0,1 3 860 0,01 1 3,5 3,5 3 8,6 1 8,7 3 26 1 3,9 3,6 3,6 5 8,7

17

317

EINECS (1) CAS (2) 2004845 60-57-1 2037163 109-89-7 2030571 100-37-8 2 9,6 10 49 2 9,7 0,2 100 5 1 100 1 1 0,5 5 20 2 5 2 50 3 290 0.02 0.07 0.05 0.17 3 20 2 5 20 2 2,8 5 22 0,5 10 45 2 5 23 2 860 10 7 1 1 7,1 5 7 3 3 5 10 21 1 308 200 616 400 1200 5 10 7,1

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,25 0,25 5 15 10 30 25 75 5 25 10 50

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,25

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,25

2042985 2004672 2015506 2005896 2045394 2029812 3 0,2 5 7,1

119-12-0 60-29-7 84-66-2 64-67-5 122-39-4 101-84-8

0,03

14,2

2152361 2152424

1314-56-3 1314-80-3

2044275 2036217 2319789

120-80-9 123-31-9 05077783 84-69-5

2479771

2035585 2035606 0,02 0,16 20 0,05

21

200

20 850

5 250 0,01

20 1050 0,08

5 250 0,1 0,005 1

3 3 3 20 1050 0,4 0,025 0,2 15 90 0,2

5 250

21 1060

310 0,1 0,005 0,6 0,025 0,2

1310 0,39

26761-400 28553-120 27554-263 108-18-9 108-20-3 26471-625 7572-29-4 541-73-1 764-41-0 0,2 20 20 122 122 50 50 306 306 50 75 0,03 0,2

3 0,01

**2042587

118-52-5

0,4

2024259 2034005

95-50-1 106467

300 450

2011936

91-94-1

Maddenin Ad Dieldrin Dietilamin 2-Dietilaminoetanol O,O-Dietil-O-(1,6-dihidro-6-okso-1fenilhidrazin-3-il)-tiyofosfat Dietileter Dietilftalat Dietilslfat Difenilamin Difenileter Diflordibrommetan Difosforpentaoksit Difosforpentaslfr Diglisidileter (DGE) Diheptilftalat (tm izomerleri) 1,2-Dihidroksi benzen 1,4-Dihidroksibenzen Dihidrojen selenr Diizobutil ftalat Diizobtil keton Diizodekzilftalat Diizononil ftalat Diizooktil ftalat Diizopropilamin Diizopropileter Diizosiyonat toluen Dikloroasetilen 1,3-Diklorobenzen 1,4-Diklorobt-2-en Diklor difenil trikloretan (DDT)- (Toz) 1,3-Diklor-5,5-dimetilhidantoin Dikloretileter 1,2-Diklorobenzen 1,4- Diklorobenzen o-Dikloro benzen p-Dikloro benzen 3,3'-Diklorobenzidin

0,003

318

EINECS (1) 2029189 2008939 2008635 2034445 2098540 2034581 1 2 200 4 8 790 10 10 200 200 200 41 40 800 800 800 20 20 250 250 250 82 80 1000 1000 1000 5 5 200 20 20 807

CAS (2) 111-44-4 75-71-8 75-34-3 107-06-2 75-35-4 540-59-0 156-59-2 156-60-5 10 50 100 0,01 1000 2 75 10 10 350 9500 10 75 4200 10 60 350 0,11 0,02 350 0,02 0,22 0,22 43 350 30 0,02 40 180 1000 500 10 4200 1740 10 35 40 122 10 100 40 350 20 250 0,06 80 880 0,67 10 50 0,01 43 177 0,1

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 10 59 5 30 1000 5000 1000 4950 100 4950 100 412 100 400 5 20 10 40 50 200 2 8 5 20 200 800 200 790 250

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 5 30 500 2475

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 30 10 59 1000 5000 1300 6500

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 30 10 60 1000 4115 1250 5145

1010

2008698 2008389 2498548 2030498

75-43-4 75-09-2 29797-408 101-14-4

10 100 5

10 75 0,11 1 1000 650 0,1 0,5 1 0,25 0,1 6 7000

2 75 1 1 1 500

1 12 350 5 5 6 3500

10 75

10 60 350

20 120

20 120 560

2 75 1

10 12 352 4,6

110

517

1000

7100

1300

9200

1 1000

5,9 7110

1250

8890

2018659 2009361 2087502 2087921 2481340 2038701 2009377 2465622 2023611 2005477 2009230 1 0,1 0,5

1 1000 0,015 5 0,11 0,11

1 60 350 0,5 5 5,9 7100 0,1 30 1 1

1 0,25 0,5 0,5 0,5 5 5 25 25 5 25 5 25 10

3 1,5 1,5 1,5 50

0,1

0,91 0,25 0,1

2046974 25 10 720 720 300 36 20 72 5

94-75-7 594-72-9 78-87-5 542-75-6 26952-238 75-99-0 76-14-2 98-87-3 95-73-8 62-73-7 141-66-2 2764-72-9 85-00-7 94021-768 4032-26-2 124-40-3 2 3;8 5 9;4 25

2044935 2048264 2054943 2019338 2088265

25

10

50

121-69-7 127-19-5 75-83-2 79-29-8 108-84-9 562-49-2

Maddenin Ad 2,2'-Dikloro-dietileter Diklorodiflorometan 1,1- Dikloroetan 1,2-Dikloroetan 1,1-Dikloroeten 1,2-Dikloroetilen cis-Dikloroetilen trans-Dikloroetilen 2,4-Diklorofenoksi asetik asit (2,4-D) Dikloroflorometan Diklorometan Diklorometilbenzen 2,2'-Dikloro-4,4'-metilendianilin Diklormonoflormetan 2,4-Diklorofenoksi asetik asit 1,1-Dikloro-1-nitroetan 1,2-Dikloropropan 1,3-Dikloropropen Dikloropropen 2,2-Dikloropropiyonik asit Diklorotetrafloroetan ,-Diklorotoluen 2,4-Diklorotoluen Diklorovos 2,2-Diklorovinil dimetilfosfat Dikuat Dikuatbromr Dikuatdihidroksit Dikuatklorr Dimetilamin Dimetilanilin N,N-Dimetilanilin N,N, Dimetilasetamid 2,2-Dimetilbtan 3,2-Dimetilbtan 1,3-Dimetilbtilasetat 3,3-Dimetilpentan 50 300 50 300 5 50 30 300 500 500 50 300 1800 1800 300 1200 630 630 75 500 2300 2300 450 2100 50 300

200 200 50

319

EINECS (1) CAS (2) 2021090 119-90-4 2040658 115-10-6 2006795 68-12-2 10 30 10 30 20 61 10 30

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,003 0,03 1000 1920 10 30 10 30 10 30 10 30 290 300 300 100 50 0,5 2,1 270 360 100 540 50 0,5 270 2,2 100 1,5 360 270 1200 1200 25 0,1 250 0,2 50 0,5 290 1 25 0,01 3 150 0,025 25 40 0,1 500 500 5 150 10 240 0,25 2100 2100 25 0,01 148 0,025

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

2024458 2008640

50

2009068

50

540 6,5

2073437 2364124 2010581 0,1 0,25 0,5 1 5 0,01 0,05

131-11-3 108-83-8 57-14-7 590-35-2 565-59-3 75-84-3 625-16-1 14857-342 38815-291 108-08-7 463-82-1 13360-571 77-78-1 300 300 500 1200 1200 1500 0,25 500 500 630 0,01 2100 2100 1900 0,75 0,052

1000

1000 0,05

3000 0,26

0,02 0,04 1000 0,15 1 1 3100 1000

2006643 2037142 2039218

67-68-5 109-87-5 111-92-2 25154-545 528-29-0 100-25-4 99-65-0 0,2 1 1 0,2 1,5

1000 5

3000 0,1 0,1 0,2 160 3200 29 3100

1000

3200

1300 5

1000

3165

0,15

1 1 1 1

4100 27 3 3 3 3

0,15 0,15 0,15

1 1 1

2036201 2043554 2057064 5 10 35 0,2

25321-146 121-14-2 606-20-2 610-39-9 148-01-6 0,05 1,5 5 5 73 0,2 1050 40

0,007

0,15 0,15 0,15 100 100 100 360 360 600 250 10 36 0,2 25

0,2 0,2 0,2

0,15 0,15 0,15 5 91 40 150 20 74 0,2 1100 320 1400

2121218

123-91-1

20

78-34-2

2038696

111-43-3

Maddenin Ad 3,3'-Dimetoksibenzidin Dimetileter N,N-Dimetilformamit Dimetilformid Dimetil ftalat 2,6-Dimetilheptan-4-on 1,1-Dimetilhidrazin 2,2-Dimetilpentan 2,3-Dimetilpentan 2,2-Dimetilpropanol 1,1-Dimetilpropilasetat Dimetiletoksisilan Dimetilpentan 2,4-Dimetilpentan Dimetilpropan Dimetilslfamilklorr Dimetilslfat Dimetilslfat Dimetilslfoksit Dimetoksimetan Di-n-btilamin Dinitrobenzen 1,2-Dinitrobenzen 1,4-Dinitrobenzen Dinitrobenzen tm izomerleri Dinitro-o-kresol (DNOC) Dinitrotoluen (DNT) 2,4-Dinitrotoluen 2,6-Dinitrotoluen 3,4-Dinitrotoluen 3,35-Dinitro-o-toluamit Dinonilftalat 1,4-Dioksan Dioksan Dioxathion Dipropilenglikol monometil eter Dipropileter

320

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,005 1 25 10 10 0,2 20 20 10 0,6 91 40 150 5,5 2 0,1 10 54 0,2 0,055

EINECS (1) CAS (2) 2015459 84-61-7 2258632 5124-30-1 77-73-6 149-26-8 97-77-8 298-04-4 2101060 128-37-0 2063544 330-54-1 2153255 1321-74-0 2086011 534-52-1 0,1 2 5 150 26 960 1,3 21 1000 0,5 5 5 100 442 200 884 9;4 10 400 18 1400 15 27 1900 1 20 9,4 1500 50 5000 125 9500 200 740 25 75 19 0,5 2 20 1000 5 5 150 9,2 540 5 300 6,1 50 1900 21 9,4 1100 40 1300 0,5 10 100 2500 1,3 42 2 20 1000 0,5 5 6,2 52 1910 1,3 21 10 0,1

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) DANMARKA TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) 8 saat ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 3 0,054 0,005 0,054 0,5 2,7 5 30 0,5 2,7 5 2 2 2 0,1 0,1 0,1 10 10 10 5 10 5 50 10 50 0,2 0,2 0,2 0,2 0,1

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

2007757 204-0794 2375534

1302-74-5 72-20-8 115-29-7 13838-169 0,1 0,1 150 0,1 0,1 15

20

0,1 0,1 77

20

0,3 0,3 150

75

10 0,1 0,1 575

2193979

50

2034733 2005786 2008373 2054388

556-52-5 107-22-2 107-21-1 64-17-5 75-08-1 140-88-5

10 50 0,5 5

0,2 0,2 10 1000 0,5 5

1 0,5 26 1900 1 20

40 15

104 62

2008347 2022004 2028494

75-04-7 141-78-6 100-41-4

5 400

10 25 1000 10 400 100 200

25 100 1900 18 1400 435 890

500

1800

400

1460

2029744

23

23

23,5

5 5 300 2 2 5 25 15 75 35 10 25

25 24 1200 7,5 11 15

10 10 500

49 48 2100

24

5 5 20 52 40 104

50

150

2462789 2038041 2099408 2034686 2034733

687-47-8 100-74-3 617-78-7 7085-85-0 110-80-5 111-15-9 598-56-1 107-15-3 107-21-1 19 27 20 25 5 5 5 10 19 27 15 25

Maddenin Ad Disiklohekzilftalat Disiklohekzilmetan-4,4'-diisosiyonat Disiklopentadien Disul Dislfiram # Dislfoton 2,6-Di-ter-btil-p-kresol Diuron Divinilbenzen (tm izomerleri) DNOC (dinitro-o-kresol) E-605 (Paration a bak) Emery, dust Endrin Endoslfon Enfluran Epiklorhidrin EPN 2,3-Epoksipropan-1-ol Etandial Etandiol Etanol Etantiyol Etilakrilat Etil alkol (Etanol) Etilamin Etil asetat Etilbenzen (Feniletan) Etil bromr Etil-(S)-laktat 4-Etilmorfin 3-Etilpentan Etil siyanoakrilat 2-Etoksietanol 2-Etoksietilasetat Etildimetilamin Etilendiamin Etilenglikol 2 5 5 25 10 10 18,5 27 75 25 10 1 30 3,3 5 5 25 10 18 27 75 25

10

321

EINECS (1)

CAS (2)

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

2057939 1 1 100 4 300 1 100 1,8 1

151-56-4

0,5

0,5 1 3 150 0,6 13 460 1 100

0,9 1,8 4,3 308

2008499 310 270 82 7,9 25 4,4 1000 10 82 1 0,5 0,4 0,1 0,4 0,1 0,02 0,1 0,05 1 6 0,25 10 60 0,05 1 0,5 100 850 2600 5 25 117 1 0,1 10 47 25 5 5 25 5 5 42 25 1 100 100 200 300 740 4 300

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,2 1 50 240 200 740 100 540 25 80 25 120 0,5 0,9 0,5 1 5 16 1 2 1 5 50 90 1,8 0,1 4,3 310

2037210

75-21-8 96-45-7 111-40-0 109-94-4

100

2028452 2032343 2030807

50 10

2026759 2087785

104-76-7 103-11-7 24468-131 6283-86-9 16219-75-3 541-41-3

10 10

84 50

25

97-64-3

10 20

49 95 1 0,1 5 0,4 0,1 2 0,1 21 0,4 0,1

2025975

97-63-2

10

2525450 2182768

35400-43-2 2104-64-5

2113097 2092423 2448481

2160325 2024306 20334047 2113254

0,1 0,05 0,5 3,1

0,1 0,1 0,3 0,23 0,05 0,1 0,62 0,23

637-92-3 563-12-2 22224-926 13356-086 108-45-2 1477-55-0 95-54-5 106-50-3 638-21-1 122-60-1 0,1 0,1 0,1 0,05

Maddenin Ad Etilenglikol dinitrat Etilenglikol monobtileter Etilenglikol monoetileter Etilenglikol monoetileter asetat Etilenglikol monometileter Etilenglikol monometileter asetat Etilenamin Etilen klorhidrin Etilenoksit Etilentiyore Etilentriamin Etilformat (etilformiat) Etil glikol 2-Etilhekzan-1-ol 2-Etilhekzilakrilat 2-Etilhekzilkloroformat Etil hekzil laktat 5-Etiliden-8,9,10-trinorborn-2-en Etilkloroformat Etil klorr Etil laktat Etil merkaptan Etil meta akrilat O-Etil-O-(4-metiltiyofenil)-Spropilditiyofosfat O-Etil-O-4-nitrofenilfeniltiyofosfat Etil silikat (Tetraetil ortosilikat) Etil-ter-btil eter Etion Fenamifos Fenbtatenoksit m-Fenilendiamin m-Fenillenbis (metilamin) o-Fenilendiamin p-Fenilendiamin Fenilfosfin Fenilglisidileter (PGE) 0,1 0,1 0,1 0,1 0,25

0,01

322

EINECS (1) CAS (2) 2028735 100-63-0 2031376 103-71-9 2027050 98-83-9 20 5 0,1 5 20 1 0,1 2 0,2 10 2,5 0,1 0,05 0,3 10 0,3 10 0,37 19 10 0,5 0,1 5 10 110 50 290 5 10

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,1 0,6

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 22

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 0,45 0,01 0,05

2060826 2038392 2036327

2041143 2002319 2384842

299-84-3 122-99-6 180-95-2 92-84-2 115-90-2 55-38-9 14484-641 102-54-5 12604-589 0,16

5 0,1 0,2 10 10 1 1 1,6 2 5,2

2319548 2069771

7782-41-4 406-90-6

2134080 2060522 2000018 2008420 2005791

944-22-9 298-02-2 50-00-0 75-12-7 64-18-6

0,1 0,05 0,4 18

0,3 20 37 10 19

0,37

2322608 2008703

7803-51-2 75-44-5

0,1

0,15

0,1

0,14

0,3

0,42

0,05

0,07

0,2

0,28

2330467

10025-873

0,1

0,6 1

0,5

2,4 1

0,1 0,1

0,64 0,9

2330603

10026-138

2317493 2016075 2045897

7719-12-2 85-44-9 98-01-1

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) Maddenin Ad ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 Fenilhidrazin 5 22 5 22 Fenilizosiyonat 0,01 0,05 2-Fenilpropen 50 246 100 492 Feniltiofosforik asit-p-nitrofenil, etil eter 0,5 Fenklorfos (Ronnel) 5 10 2-Fenoksietanol 20 110 Fenol (Fenik asit) 2 7,8 5 19 Fenoltiazin 5 Fenslfation 0,1 0,1 Fention 0,2 Ferbam (Ferridimetil ditiokarbamat) 15 10 15 Ferrosen 5 10 ferrovanatyum, tozu Ferrovanadin 1 Flor 0,1 0,16 1 1;58 2 3;16 1 2 0,1 0,2 Floroksen 10 Florrler, inorganik 2,5 2;5 2,5 2,5 Florr asit (Hidroflorik asit) 3 2 Fonofos 0,1 0,1 Forat 0,05 0,05 0,4 Formaldehit 0,5 0,62 0,5 1 5 6 Formamit 18 20 30 Formik asit 5 9 Formik asit dietil esteri (Etil formiat) 100 300 Formik asit dimetil esteri (Metil formiat) 100 250 Fosfin 0,1 0,14 0.1 0.14 0.2 0.28 0,1 0,13 0,3 0,3 0,4 Fosgen 0.02 0.08 0.1 0.4 0,1 0,4 Fosfor (beyaz, sar, renksiz) Toz 0,1 Fosforiltriklorr 0,2 1,3 0,1 0,6 6 0,5 3 Fosfor oksiklorr (Fosforil klorr) 0,5 3 Fosfor pentaklorr 1 1 0,1 1 1 Fosfor pentaoksit 1 Fosfor penta slfr 1 Fosfor triklorr 0,5 2,8 0,2 1,5 Ftalik anhidrit 1 2-Fur aldehit 5 20 2 8 5 20 0,2 2 1,2 1 7,9 0,5 2 0,2 8 5 2,8 20 0,2 1 2 1,1 6 8 0,5

2,8

323

EINECS (1) 2026261 2319616 2110630 2002408

CAS (2) 98-00-0 7782-65-2 628-96-6 55-63-0 56-81-5 5 2

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 2 8,1 10 41 0,2 0,64 0,1 0,63 0,3 1,9 0,1 0,94 0,3 2,8 20 0,05

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 20 15 61 0,2 0,64 0,05 0,3 0,05 0,5 0,2

2038565

2311313 2311313

111-30-8 7782-42-5 7440-22-4

0,03

2311664 2057965

1 0,1

3 0,3

35 2,1

50 0,1 0,02 1 0,01 9,8 0,11 3 29 1

0,5 410

2116763

0,01 0,1 0,1 0,5 8,2 5 0,69

2006664 2156413

0,69 0,2 0,002 9,8 0,2

2124858 2046796 2097311

7761-88-8 20667-123 506-64-9 7440-58-6 151-67-7 12054-85-2 684-16-2 87-68-3 118-74-1 67-72-1 1335-87-1 319-84-6 77-47-4 822-06-0 124-09-4 591-78-6 5

21

10

42

0,01 0,005 0,5 5

0,11 0,035 2,4 21

2009623 2138310

76-44-8 1024-57-3

0,5

1,5

0,05 0,05 300 1200 500 2100

2037671 2033881 2046089 2055638

110-43-0 106-35-4 123-19-3 142-82-5

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) DANMARKA TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) 8 saat Maddenin Ad ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 ppm mg/m3 Furfuril alkol 10 41 10 40 50 200 5 20 Germanyum tetrahidrr 0,6 0,2 0,6 0,2 0,6 Glikoldinitrat 0,05 0,32 0,17 1 0,2 1 0,02 0,12 Gliserintrinitrat 0,05 0,1 1 0,2 2 0,02 0,2 Gliserin 10 Glisidol 50 150 Glutalaldehit 0,1 0,42 0,1 0,4 0,2 0,8 0,2 0,8 Grafit 2 Gm (metalik) 0.1 Gm (Ag olarak znr bileikleri) 0.01 Gm nitrat Gmoksit Gmsiyanr Hafniyum 0,5 0,5 0,5 Halotan 5 41 5 40 Hekzaamonyummoliptan, tetrahidrat Hekzafloroaseton 0,7 0,1 0,7 0,1 0,7 Hekzakloro-1,3-btadien 0,02 0,24 Hekzaklorobenzen 0,025 Hekzakloroetan 1 9,8 1 10 1 10 Hekzakloronaftalin (tm izomerleri) 0,2 0,2 0,2 1,2,3,4,5,6-Hekzaklorosiklohekzan 0,5 Hekzakloro siklopentadien 0,01 0,1 0,01 0,1 Hekzametilen-1,6-diizosiyonat 0,05 0,35 0,01 0,075 0,02 0,005 0,035 Hekzametilendiamin 2,3 0,15 0,5 2,3 Hekzan-2-on 5 21 5 20 8 100 410 1 4 n-Hekzan 500 1800 Sek-hekzil asetat 50 300 Heptaklor (ISO) 0 0,03 0,5 0,05 Heptakloroepoksit Heptaklor tetrahidro endometilen naftalin 0,5 Heptan (tm izomerleri) 500 2100 500 2000 Heptan-2-on 50 238 100 475 Heptan-3-on 20 95 Heptan-4-on 238 50 235 50 238 n-Heptan 500 2085 500 2000 50 239

324

EINECS (1) 2061149 2331130 2316348 2315957 2317650 10 14 15 21 1 10 2 10 50 0,46 10 0,2 240 75 11 360 1,4 14 20

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,01 0,013

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 0,13 0,3 0,4

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,01 0,013

15

21

2319658 14 96 2 2 10 10 11 2

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,1 0,13 0,1 0,1 1 1,3 2 6;7 5 17 1;8 1;5 3 2;5 5 8 10 15 1 1,4 1 1,5 1 1,4 5 7 10 14 10 15 0,1 0,18 10 1 10 0,1 0,4 5 1,4 15 0,2 4,4 5 5 4,7

2008216

CAS (2) 302-01-2 10035-106 7664-39-3 7647-01-0 7722-84-1 7783-06-4 7782-79-8 61788-32-7 74-90-8

10

50 5,3

2028850

20

2009073 2023936 1 0,6 0,1 940 150 0,18 25 270 1000 50 100 540 200 5 10 420 2 250 50 10 950 240 300 500 50 2100 240 500 12 2 150 50 10 625 240 3000 270 50 270 149 710 200 5 150 25 25 15 710 145 120 0,1 100 1 360 10

818-61-1 123-42-2 999-61-1 111-42-2 95-13-6 7440-74-6 15 45 0,1 50 0,5 3 10 240 3 15 45

1 50 0,5 0,46 10

5 240 3 2 45 0,1

2 48 0,1 3,3

20

96

50 0,5 0,46 10 0,6

241 2,7 2 48 0,1 9,8 0,1 1

2008745 2314424

75-47-8 7553-56-2

0,1

3 1,1

0,2 0,1

3 1

0,6 0,1

9,8 1,1

2008572 2011454 2037451 2026130 80

1000 5 100

2400 15 480 300

150

720

200

960

150

724

2478977

75-47-5 78-81-9 110-19-0 97-86-9 4439-24-1 2667-46-7

10 300 50 270

77 1200

20 500

150 2100

50

383

2481335 2011428 2046623

31394-544 26952-216 78-78-4 123-92-2

50

271

2121967 20355611

768-52-5 108-21-4

100

100

420

200 50

850 240

2 250 50

11 1060 241

310 75

1365 362

4016-14-2

Maddenin Ad Hidrazin Hidrojen bromr Hidrojen florr Hidrojen klorr Hidrojen peroksit (%90) Hidrojen slfr Hidrojenazit Hidrojenlenmi terfeniller Hidrojensiyanr (Hidrosiyanik asit) Hidrokinon 2-Hidroksietil akrilat 4-Hidroksi-4-metil-pentan-2-on 2-Hidroksipropil akrilat 2,2'-minodietanol nden ndiyum triyum yodoform yot zoamil alkol (Iso-Amilalkol) zobtan zobtilamin zobtilasetat zobtilmetilakrilat 2-zobtoksi etanol zofluran zo foron zo heptan zo oktan-1-ol zopentan zo pentil asetat zo propil alkol zo propil amin N-zo propil anilin zo propil asetat zo propil eter zo propil glisidil eter

325

EINECS (1) 2043580 2035632 2169836 2026277 5 0,005 0,05 0,05 0,05 0,005 0,01 0,01 0,05 0,1 0,01 0,01 0,01 0,03 2 5 1 1 0,05 0,5 5 1 6 13 10 5 5 0,1 40 0,1 0,1 5 5 0,1 3,5 0,1 5 5 0,1 0,1 0,39 5 3,5 0,3 1,2 2 10 12 2 12 0,3 2,9 0,9 5,7 2 10 2 0,5 5 2 1 2 0,5 5 1,5 10 10 13 5 0,001 0,5 10 2 0,05 0,2 0,05 0,2 0,02 0,01 0,045 22 5 0,005 22 0,046 0,092 39 0,01 0,09 0,02

CAS (2) 80-05-7 108-23-6 1712-64-7 109-59-1

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 5 5 45 5 22 25 105 ,

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

2011260 2096915

0,01 10

2247290 2322200 2410840

2088291 2333316

4098-71-9 590-86-3 7791-13-1 10026-24-1 1306-19-0 4464-23-7 7790-79-6 17010-21-8 1306-19-0 542-83-6 10124-36-4

2311528

7440-43-9

2151373

2151373

2151389 2058618

5 3 19

2319003

2009450 2033132

2050870 2005550 2163530

1305-62-0 7778-44-1 1305-62-0 13765-190 156-62-7 1317-65-3 1305-78-8 156-62-7 592-01-8 7778-18-9 10101-414 76-22-2 105-60-2 2425-06-1 133-06-2 63-25-2 1563-66-2 1333-86-4

Maddenin Ad 4,4'-zo propilliden difenol zo propil kloroformat zo propi lnitrat 2-zopropoksi-etanol 3-zosiyonatmetil-3,5,5-trimetilsiklohekzilizosiyonat zovaleraldehit Kabalt-(2)-klorr , hekzahidrat Kabalt-(2)-slfat, heptahidrat Kadmiyum Kadmiyumdiformat Kadmiyum florr Kadmiyum hekzaflorosilikat Kadmiyum oksit Kadmiyumsiyanr Kadmiyum sulfat Kadmiyum toz,duman ve inorganik bileikleri (znebilen) Kalay (kalay olarak inorganik bileilkleri) Kalsiyum dihidroksit Kalsiyum arsenat Kalsiyum hidroksit Kalsiyum kromat Kalsiyum siyanamit Kalsiyum karbonat Kalsiyum oksit Kalsiyum siyanamit Kalsiyum siyanr Kalsiyum slfat Kalsiyum slfat Kamfor e-Kaprolaktam (toz veya buhar) Kaptafol Kaptan Karbaril Karbofuran Karbon karas 7 0,1 5 5 0,1 2

326

EINECS (1) CAS (2) 2046969 124-38-9 353-50-4 75 10 0,5 64 0,87 87

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) DANMARKA TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) 8 saat ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 ppm mg/m3 5000 9100 5000 9000 5000 9000 5000 9000 2 5 2 6

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5000 9100 2 5,5

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5000 9150 15000 27400 2 505 5 14

2012458 2111283 2008436 2002628 2073369 50 10 2 0,5 25 10 5 10 1,5 1 0,5 200 0,5 0,5 1000 0,28 1 0,005 0,05 10 10 36 0,2 0,3 75 25 1000 2 100 268 1000 2600 1 0,05 3 11 1000 5 2600 16 350 90 1770 0,5 100 1 1 1,9 264 3 5 0,5 500 1,9 1300 630 1700 3 0,1 0,3 0,3 0,8 0,1 1 3600 0,3 0,5 3 0,1 0,3 0,1 0,28 0,3 0,84 0,1 0,5 0,5 0,5 1 0,5 0,5 1 0,5 1050 0.5 1;5 1 3 1 3 0,5 0,5 10 1,5 1,5 0,5 0,5 0,5 1 2,9 1,5 1,5 1,5 0,5 0,1 0,05 75 60 55 30 12 0,9 500 20 10 0,5 0,1 55 60 65 0,9 0,4 25 5 1 0 ,5 29 15 6,3 0,9 30 5 5 35 16 32 25 10 5 0,5 4

492-80-8 630-08-0 75-15-0 56-23-5 463-51-4

30 10 2,5 0,5

0,08 35 30 16 0,9

29 31 32 0,87

10 1,5

64 2,6

2319595

61790-532 2971-90-6 7782-50-5 1336-36-3 53469-219 11097-691

0,5

10 1,5 1,1 0,7 0,5

2003490

57-74-9

2008719 2331628

55720-995 75-45-6 10049-044

0,1

0,28

0,3 1 0,15 1 0,05 10 1 47 3,7 20 5 3,3 0,32 93 18 0,05 0,05 10 10 1000 0,5 100 0,23 0,32 47 37 4200 1,9 268 1 0,05 1 20 1 0,05 1 1 10 3 0,2 3,6 3,8 46

0,84 3,3 0,7 3,8 94

2034010 2034728 2011716 2048180 2011611 2036285 2036856 2028096 2216414 2099900 2008305 3,3 0,4

106-47-8 107-20-0 79-04-9 532-27-4 78-95-5 108-90-7 126-99-8 109-69-3 75-68-3 106-89-8 75-00-3

0,04 1

10 5 25 1000 3 9

0,2 3 0,2 0,3 3,8 47 18 95,5 4200 12 25

2034597 2028536

107-07-3 2698-41-1

Maddenin Ad Karbondioksit Karbonil florr 4,4'-Karbonimidolilbis[N,Ndimetilanilin] Karbonmonoksit Karbonslfr Karbonteraklorr Keton Kinon Kiselgur Klopidol Klor Klorbifenil Klorbifenil (%42 klor) Klorbifenil (%54 klor) Klorbrommetan (Metilen klorobromr) Klordan (Ortaklor tetra hidro endometilen daimin) Klor difenil (% 42 Klor) Klor difenil (% 54 Klor) Klordifeniloksit Klordiflorometan Klordioksit Klorlu kafur (% 60 Klor) Kloroanilin Kloroasetaldehit Kloroasetilklorr 2-Kloroasetofenon Kloroaseton Klorobenzen (Menoklorobenzen) 2-Kloro-1,3-btadien 1-Klorobtan 1-Kloro-1,1-difloroetan 1-Kloro-2,3-epoksipropan Kloroetan Kloroetanol (2-Klor 1- Etanol) ((2-Klorofenil) metilen malononitril

3,3 0,39

327

EINECS (1) 1,4 2 50 10 2 1 1000 1000 6300 3 6320 1 3,2 3 10 20 30 0,05 0,1 2 1 100 3 150 9,5 0,2 0,64 10 0,1 2 1 1000 0,1 0,,2 290 50 0,5 50 285 4270 2,6 260 75 0,1 75 0,6 430 0,26 390 50 105 100 210 50 100 75 160 50 10 50 100 240 210 105 0,65 10

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,5

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

0,5

2098032 2006638 2008174 2036966 2085311 20343398 2008918 100 0,2 0,2 0,5 100 3 0,44 0,2 0,75 0,2 2 50 1000 4300 285 0,38 5 0,5 0,1 0,1 0,01 0,4 0,1 0,1 7 0,05 0,7 0,4 50 0,05 1 50 0,2 285 0,2 5 250 50 0,1 0,2 285 0,3 20 25 1 100 90 3

CAS (2) 95-57-8 593-70-4 67-66-3 74-87-3 90-13-1 91-58-7 100-00-5 600-25-9

50

100

210

0,075 20

2238616

6,4

2020799 2208644

3,2 6420 0,41 0,2 288

75

432

2080528 2311748

2008944 2155577

107-05-1 76-15-3 598-78-7 2921-88-2 2039-87-4 506-77-4 100-44-7 95-49-8 75-72-9 13331-288 0,1 0,4

1000

1 50 1000

5,3 264 4300

2322304

7790-91-2

0,1

0,1

0,38 0,02 0,1 0,1

0,1

0,38

5 5 5 5 22 5 22

0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 22 22 22

10 10 10

45 45 45

2152932

7440-48-4 16842-038 10210-681 7646-79-9 1307-96-6 10124-433 1308-04-9 513-79-1 12602-23-2 68186-856 108-39-4 95-48-7 106-44-5 1319-77-3

Maddenin Ad Klorofenol ve tuzlar Kloroflorometan Kloroform Klorometan 1-Kloronaftalin 2-Kloronaftalin 1-Kloro-4-nitrobenzen 1-Kloro-1-nitropropan Kloropren 3-Kloropropen Kloropentafloroetan 2-Kloropropiyonikasit Kloropirifos o- Klorositiren Klorosiyanr -Klorotoluen o-Klorotoluen Klorotriflorometan Klorovinilbenzen Klorpikrin Klortriflorr Klorr asit (Hidroklorik asit) Kobalt Kobalt hidrokarbonil Kobalt karbonil Kobalt-(2)-klorr Kobalt-(2)-oksit Kobalt-(2)-slfat Kobalt-(3)-oksit Kobaltkarbonat Kobaltkarbonathidroksit Kobalttitanat grn spiel m-Kresol o-Kresol p-Kresol Krezoller (tm izomerleri)

328

EINECS (1) 2 0,5 0,05 0,005 0,05 0,3 0,87 5 0,1 5 5 2 150 100 435 25 109 50 220 100 440 50 221 440 50 50 50 50 221 221 221 221 100 100 100 100 442 442 442 442 100 5 1 435 5 0,05 0,29 0,05 0,1 0,1 0,1 0,5 0,025 2 0,16 0,05

CAS (2) 14464-461

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,15

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,05

2390568

2311596 2060831

2155337 2035763 2024222 2033965

100

100

442

25

10

25

0,5 0,5 0,5

2,5 2,5 2,5

5 5 5 5 5 5 5 0,1

10 10 10 10 10 10 10

50 50 50 50 50 50 50

0,5

2,2

0,15

0,1 25 25 25 25 25 25 25 0,2 0,05 0,5 0,05 1,3 1 2,7

2320642

7440-47-3 14977-618 24613-896 7738-84-5 1333-82-0 4170-30-3 299-86-5 7440-50-8 7440-50-8 1330-20-7 108-38-3 95-47-6 106-42-3 1477-50-0 95-68-1 95-78-3 1300-73-8 87-59-2 87-62-7 95-64-7 108-69-0 14808-607 7784-40-9 7758-97-6 0,05 4 5 5 10 1000 6000 1000 6100 1300 11

0,1 0,15 0,15 5 7900 5 5 1000 10 1 2 1000 5,3 6075 13

2311004 2311952 2311952 2198542 2 5,6 0,26

7439-92-1 7446-09-5 744609-05 2551-62-4

0,5 1 1000

0,1 1,3 2,5 6100

0,2 13 13 6000 15 6 0,025 0,025

2330362 2272044

10025-679 5714-22-7 7783-60-0 7446-11-6

Maddenin Ad Kristobalit Krom (Metalik,inorganikkromII ve kromIII bileikleri (znmez) Krom tozu ve tuzlar Kromklorr Krom-(II)-kromat Kromik asit ve kromatlar Kromtrioksit Krotonaldehit Krufomat Krufomat Krufomat , Cu Ksilen (tm izomerleri) m-Ksilen o-Ksilen p-Ksilen m-Ksilen-,'-tridiamin 2,4-Ksilidin 2,5-Ksilidin Ksilidin (tm izomerleri) 2,3-Ksilidin 2,6-Ksilidin 3,4-Ksilidin 3,5-Ksilidin Kuartz Kurunarsenat Kurun kromat Kurun tozu, duman ve inorganik bilieikleri Kkrt dioksit Kkrt dioksit Kkrt hekzaflorr Kkrtl hidrojen (Hidrojen slfr) Kkrt klorr Kkrt monoklorr Kkrt pentaflorr Kkrt tetraflorr Kkrttrioksit 1 0,01 0,1 6 0,1 0,4 1 0,025 0,1 5,6 0,26 0,45 2 0,075 0,3 1 11 0,79 1,3 3,3

1 0,025

1 0,01 0,1

5,6 0,1 0,45

329

EINECS (1) CAS (2) 2027045 98-82-8 5989-27-5 2004012 58-89-9 0,5 0,025 0,5 10 10 10 1 0,1 1 5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 20 25 20 200 0,5 10 10 0,5 200 2 610 250 760 200 1000 20 2 3 3000 610 1650 80 0,1 500 0,44 1500 500 1500 630 1900 1000 3000 35 15 12 1 260 200 10 10 1000 13 2,2 610 70 260 20 35 3100 10 200 1000 610 1700 250 1300 13 770 2200 5 0,5 200 605 2,2 616 0,5 2 1 0,5 2 1 1 7 2,8 1,5 5 3 3 18 8,4 0,5 2 1 1 7,2 2,7 100 20 70 20 71 20 72 100 0,1 15 5 0,4 10 0,41 15 20 0,25 0.025 0,025 0,5 0,025 0,025 0,2 6 0,025 0,5 0,075 0,5 0,2 0,5 0,5 0,5

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 50 250 20 100 50 250 50 245

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 20 100

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 20 100 rw3w a 250 25 140 50 280 0,5

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 20 100 50 250

2314843 2311051

2044977 20355716

7580-67-8 7439-96-5 1309-48-4 546-93-0 121-75-5 108-31-6 15 0,41

0,1

0,025 0,2 10 10 10 1

2036044

1344-43-0 187187-07-5 7773-01-5 7785-87-7 10034-96-5 1313-13-9 108-67-8

2006596 20008221 2408150 2025006 1 2,5 18

0,5

79-41-4 79-41-4 67-56-1 74-93-1 74-93-1 96-33-3 126-98-7

1 2,5 7 3

2008200 2028709 2011852

74-89-5 100-61-8 79-20-9 56960-91-9 59355-75-8

10 0,5 200

15 250

19 770

5 0,5 150 1000

6,4 2,25 455 1800

2099523 2040684 2011428

115-18-4 115-19-5 78-78-4

Maddenin Ad Kmen (izopropil benzen) d-Limonen Lindan Lindeyn (Hekzaklor siklohekzan) Lityumhidrr Magan tozu ve inorganik bileikleri Magnezyum oksit Magnezyumkarbonat Malation Maleikanhidrit Mangan (ez) Mangan-(II)_oksit Mangan-(II)-fosfat Mangan-(II)-klorr Mangan-(II)-slfat Mangan-(II)-slfat, monohidrat Mangan-(IV)-oksit Mesitilen (trimetilbenzenler) Mesitil oksit Metaakrilik asit Metakrilik asit Metanol (Metil alkol) Metantiyol Methomyl Metilakrilat Metilakrilonitril Metilal Metilamin N-Metilanilin Metilasetat Metil asetilen propadien karm Metil asetilen-propadien-blanding Metil bromr (Bromometan) 2-Metilbt-3-en-2-ol 2-Metilbt-3-in-2-ol Metilbtan

0,6 0,9 1000

330

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 200 200 370 150 550 100 366 715 50 270 100 125

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 458

EINECS (1) 2040705 2052899 2034576 2046335 2092643 2109468 2009089 50 266 50 270 100 540

CAS (2) 137-32-6 75-85-4 123-51-3 598-75-4 563-80-4 626-38-0 624-41-9

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 100 360 100 360 100 360 100 360

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 360 360 100 370 100 360 100 360 360 705 200 705 50 270 100 540 50 270 100 410 50 0,01 0,02 500 200 0,2 0,1 0,035 0,035 120 0,02 100 5 16 25 80 250 100 250 0,14 0,005 0,005 50 5 16 1,5 1 0,035 0,035 123 16 1740 590 0,2 1,5 0,005 100 0,5 300 300 250 1,6 1200 1200 150 500 500 0,2 2 100 25 0,024 4,5 0,02 0,5 350 100 10 210 20 100 410 200 1900 210 20 25 5 102 20 10 42 50 210 50 208 100 410 100 25 0,01 1 135 0,03 5 0,02 0,05 0,02 0,047 12 370 2100 2100 0,38 100 5 0,036 270 16 0,2 0,02 150 0,005 230 0,1 0,2 5 0,05

540

2095136 2077625 2029660

74222-97-2 101-68-8 838-88-0

5 0,05 0,05

0,005

5 0,052

1,5 0,14 406

2055025 2024531 2108438 2034817

1338-23-4 95-80-7 584-84-9 91-08-7 107-31-3

0,005 0,005 50

2037137

2037378 2087937 20 0,2 2 0,35 12 107 2

20 10

95 53

2008195

109-86-4 591-76-4 589-34-4 110-12-3 541-85-5 60-34-4 74-88-4

0,3

0,01 1

0,02 5,6

0,01 2

0,019 12

2108663 2025011

99-87-6 624-83-9 96-34-4

0,01 1

2012971 2095445

80-62-6 109-02-4

Maddenin Ad 2-Metilbtan-1-ol 2-Metilbtan-2-ol 3-Metilbtan-1-ol 3-Metilbtan-2-ol 3-Metilbtan-2-on 1-Metilbtilasetat 2-Metilbtilasetat Metilbtilketon Metil-2-((((4,6-dimetil-2 - pirimidinil) amino) karbonil)-amino) slfonil) benzoat 4,4'-Metilen difenil diizosiyonat 4,4'-Metilendi-o-toluidin Metilen klorr Metil etil keton (MEK) Metil etil ketone peroksit 4-Metil-m-fenilendiamin 4-Metil-m-fenillendiizosiyonat 2-Metil-m-fenilendiisosiyonat Metilformat Metil glikol (2-Metoksi-etanol)Propilen glikol 2-Metilhekzan 3-Metilhekzan 5-Metilhegzan-2-on 5-Metilheptan-3-on Metil hidrazine Metiliyodr Metil izobtil eton Metil izobtil karbinol Metil izopropil benzen Metil izosiyonat Metil kloroasetat Metilkloroform (1,1,1,Trikloroetan) Metil klorr Metil merkaptan Metil-metakrilat 4-Metilmorfin

50

416

331

EINECS (1) CAS (2) 2020390 107-83-5 2035234 107-41-5 25 125

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 25

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 500 1800 630 2300 25 120 40 200

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 123

25 20 10 5 1000 75 1600 50 50 50 50 50 240 240 230 240 240 500 75 75 75 75 75 50 150 805 235 400 50 150 83 40 20 20 25 25 800 80 100 100 1900 50 75 210 310 2400 230 2000 360 360 350 360 360

2099502 2035517 2035501 2036400 2046267 2128281 100 170 25 20 15 25 50 100 400 50 50 310 62 810 235 230 50 235 100 470 50 400 1600 500 2000 200 50 100 150 300

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 200 720 10 49 25 25 100 200 720 20 85 25 100 20 83 50 208 20 83 50 205 50 240 25 100 15 60 19 80 500 25 1800 110 630 40 106 83 61 103 154 308 1630 237 233 75 40 50 25 75 150

170 208 102 309 462

2034890 2011480

96-14-0 108-11-2 108-10-1 108-10-1 141-79-7 872-50-4 75-28-5 78-83-1 75-65-0

100 20

2036243

108-87-2

200

2471526

25639-42-3

50

583-91-5 583-60-8 7443-52-9 7443-70-1 100 100 9,2 1,5 0,1 0,5 5 1,5 2 8 4 18 460 480

50

349

2052752

8 1,5

2 0,025 0,2 0,1 20 20 5

18 3 1,5

0,2

0,92 1,5 0,1

2075319

0,1

9,2 0,17 1,5 0,6 0,5 0,5 5 75 110 24 2

5 5 5 10 14 15 270 50 50 100 150 275 308 375 100 550 568 50.1

0,5 5 19 28 25 10

40 0,5 2,5

20 20 5 10 50 14 5 275 50 10 270 100 20 550 50

0,5 5 75 110 24 50,1 10 275

220

2036039 2057698 2019631 2164555 2018004 2039066 2009560 2007799 2008897 2521042 2035391

137-05-3 26590-20-5 479-45-8 78-94-4 90-04-0 150-76-5 1589-47-5 70657-70-4 110-49-6 111-77-3 76-38-0 72-43-5 108-65-6 34590-94-8 107-98-2

Maddenin Ad 2-Metilpentan 2-Metilpentan-2,4-diol 2-Metil-2-pentanon-4 3-Metil pentan 4-Metil-2-pentanol 4-Metil pentan-2-on 4-Metil pentan-2-on 4-Metil-3-penten-2-on N-Metil-2-pirolidon 2-Metil propan 2-Metil propan-1-ol 2-Metil propan-2-ol Metil propil keton Metil siklo hekzan Metil siklo hekzanol (tm izomerlerio,m ve p ekli) 2-Metilsiklohekzanol cis,trans- izomer blanding 2-Metilsiklohekzanon trans-2-Metil siklohekzen cis-2-Metilsiklohekzen o-Metil siklo hekzamon a-Metilstirol (Metilstiren) Metil-2-siyanoakrilat Metil tetrahidro ftalanhidrit N-Metil-2,4,6-N-tetranitroanilin Metilvinilketon 2-Metoksi-anilin 4-Metoksifenol 2-Metoksipropanol 2-Metoksipropilasetat 2- metoksietilasetat 2-(2-metoksietoksi)etanol Metoksifluran Metoksiklor 2-Metoksi-1-metiletilasetat 2-Metoksimetiletoksi propanol 1-Metoksipropanol-2

50

100

550

332

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

EINECS (1) 2027658 2408150 2442097 2320951 2311072 0,01 5 5 0,25 2 36 10 5 10 1 0,087 180 1000 20 50 170 1 35 500 3000 72 1800 0,001 0,01 0,02 140 0,005 0,095 0,005 25 0,04 50 180 1 150 540 0,005 50 0,043 179 1 50 0,05 20 500 100 2000 400 36 20 72 20 70 30 20 70 20 72 9 30 110 10 36 0,25 105 0,25 23 15 70 0,25 5 0,1 0,01 0,093 0,01 2,5 5 0,09 5

CAS (2) 120-71-8 16752-775 21087-649 7786-34-7 7439-98-7

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,5 2,5 2,5 5 5 0,01 0,093 0,01 0,1 5 5 15 0,03

0,27

2036285 2300427

1313-27-5 108-90-7 6923-22-4

2038151 2038151

110-91-8 110-91-8

10

20

72

2020495

2019673

0,17

2046618 2073437 2037776

0,01

8030-30-6 91-20-3 61789-51-3 134-32-7 91-59-8 3173-72-6 463-82-1 110-54-3 7440-02-0

50

0,05 1 1 1 0,1 1 1 0.5

0,12

0,001

0,007

0,001

90 0,05 0,01 0,05 0,007

0,001

0,0071 0,1

0,003

0,021

0,05

0,12 0,1 0,1

2348233

0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,5

0,1 0,1 0,1 0,1

2001933

13463-39-3 6018-89-9 12035-368 12054-487 3333-67-3 7718-54-9 13478-00-7 12035-722 13770-893 7786-81-4 16812-547 1314-06-3 54-11-5

Maddenin Ad 6-Metoksi-m-toluidin Metomil Metribuzin Mevinfos Molibden znebilir bileikleri Molibdenin znemeyen bileikleri Moliptentrioksit Monokloro benzen Monokrotofos Mono metil anilin Morfin Morfolin Nafta (Hampetrolden ) Nafta (Maden kmr katranndan ) Naftalin Naftensyrors Kobolt salter 1-Naftilamin 2-naftilamin 1,5-Naftilendiizosiyonat Neopentan n-Hekzan Nikel ,tozu Nikel bileikleri, Ni olarak zlebilir Nikel bileikleri, Ni olarak zlemez Nikel karbonil Nikel-(II)-asetat, tetrahidrat Nikeldioksit Nikel-(II)-hidroksit Nikel-(II)-karbonat Nikel-(II)-klorr Nikel-(II)-nitrat, hekzahidrat Nikel-(II)-Supslfit Nikel-(II)-slfamat Nikel-(II)-slfat Nikelslfr Nikeltrioksit Nikotin

333

EINECS (1) 0,5 5 1 3 0.2 310 100 310 100 310 100 310 1 150 1 1 6 5 1 5,7 3 17 470 100 2;6 2 10 5 4 10 2 5 2 5 5 13 2 0,5 0,5 5 3,1 3 2

CAS (2)

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

2311135

0,5 0,5 5 4 20 10

2317142 2188026 2035501 2027160 2011889

7400-03-1 1929-82-4 7697-37-2 102-71-6 100-01-6 98-95-3 79-24-3 5,2 5 6

10 5,2 5 3 312

100

100 25 25 100 310 2 12 90 0,19 25 25 90 90 5 5 18 18 25 5

2008766 2747242 2051387 2094745 2403477

75-52-5 581-89-5 108-03-2 79-46-9 99-55-8

100 0,035 25 5

250

0,25 0,2 100 20 50 20 51 92 18

1,6 2 250

20 40 40 150 150 25 5

51 93 19

250 0,25 92 18 0,5

2012091 2024814 2028101 2 11 4200

5 5

0,5 28 28

5 5 5 5 10

30 30 30 30

200

1050

2 2 2 2 200

11 11 11 11 1100

4 4 4 4 250

23 23 23 23 1300

5 5 5 200

29 29 29 1065

2123770 1 0,1 300 0,1 1450

1321-12-1 88-72-2 99-08-1 99-99-0 111-84-2 811-97-2

1000

2056343 2187787

144-62-7 2234-13-1 111-65-9

0,3 200 300 1400 380 1800 300 400 400 1900 1900

0,1 935

0,1 1420

500

2034230 2410018 25

106-68-3 2238-07-5 2238-07-5

0,1 0,1

2400 130 0,54 0,54 135

0,1 0,1 2,5 2 4 10 10 10 0,53 11 20 10 0,2 1,1

0,54

2188026 2038680 2018533 2073065

2238-075 111-46-6 26530-20-1 460-19-5

Maddenin Ad Niobyum bileikleri Nb olarak zlebilir Niobyum duman Niobyum tozu, Nb olarak zlemez Nitrapyrine Nitrik asit 2,2',2''-Nitrilotrietanol 4-Nitroanilin Nitrobenzen Nitroetan Nitroglikol Nitrogliserin Nitrometan 2-Nitronaftalin 1-Nitropropan 2-Nitropropan 5-Nitro-o-toludin Nitrostan Nitrotoluen (o, m, p) Nitrotoluol 2-Nitrotoluen 3-Nitrotoluen 4-Nitrotoluen Nonan Norfluran Odun tozu Oksalik asit Oktakloronaftalin Oktan Oktan (tm izomerleri) Oktan-3-on 2,2'-(oksibis(metilen)bisoksiran 2,2'-(Oksibis(metilen)) bisokziran 2,2'-(Oksibis(metilen))bisokziran 2,2-(Oksibis(metilen)) bisoksiran 2,2'-Oksidietanol 2-Oktil-2-H-izotiazol-3-on Okzalonitril 0,54 44 0,05 22 22

1 10

10

334

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,0006 0,05 0,1 0,3 0,1 0,1 0,3 0,6 0,015 10 0,5 0,005 0,1 0,0002 0,0021 0,0002 0,2 0,4 0,05 0,002 0,1 2

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,006

EINECS (1) CAS (2) 2316332 7664-38-2 2440587 20816-12-0 2330692 10028-156 8002-74-2 22551417 4685-14-7 0,1 0,1 0,01 5 5 0,005 40 5 0,005 0,005 0,1

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) DANMARKA TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) 8 saat ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 ppm mg/m3 1 2 0,0002 0,0021 0,0002 0,002 20 0,0002 0,002 0,1 0,2 0,1 0,2 0,2 0,1 0,2 0,1 0,2 2 2 0,1 0,1

2176157 2181963 2002717 2060501 2431944 0,005 0,1 0,2 0,01 10 0,1 0,2 0,01 42 0,1 0,2 0,014 10 42

0,005

0,1 0,1 0,1 0,2 0,013

0,1 0,2 0,013 10 0,041 20 84 1,5

0,015

0,039

2009251

2153208 1000 3000 600 1800 1000 2950

0,5

0,5 0,5

0,5 0,5

40 0,05 0,5 0,5 500 100 200

0,5 0,5 0,5 1500 370 710 630 150 250 1900 550 890 200 200 715 716 250 300 894 1075

1000

200 200 50 50 1,5 345 3 50 270 270 100 100 540 540 705

2036924 2007521 2279076 203581 2095267 2024903 2110473 200 705 200 700

3000 360 360 710 360 700

100 100 200 100 200

360 360 700 360 700

0,01 1,5 14 335 100 0,1 670 0,0 0,1 10 3 10

0,01 6 4,5 26 3 10 1,5 13 70 3 25

2045001

1910-42-5 2074-50-2 56-38-2 298-00-0 19624-227 115-77-5 76-01-7 76-01-7 87-86-5 1321-64-8 82-68-8 109-66-0 71-41-0 6032-29-7 107-87-9 584-02-1 96-22-0 628-63-7 620-11-1 382-21-8 121-82-4 7616-94-6 127-18-4 0,082 1,5 14 70

50

0,083 0,5 13 172

6 100

26 689

2 0.1

10 0,1

2018659

10 0,1 0,1 10 0,1

20 10 0,1

2014628

93763-703 7727-21-1 88-89-1 1918-02-1 1918-02-1 1918-02-1 83-26-1

Maddenin Ad Ortofosforik asit Osmiyumtetraoksit Ozon Parafin, buhar Parakuat (N,N'-dimetil-4,4'-bipiridin) Parakuat-diklorr (N,N'-dimeil-4,4'bipiridinium diklorr) Parakuat-dimetilslfat Paration Paration metil Pentaboran Pentaeritritol Pentakloroetan Pentakloroetan Pentaklorofenol Pentakloronaftalin Pentakloronitrobenzen Pentan Pentan-1-ol Pentan-2-ol Pentan-2-on Pentan-3-ol Pentan-3-on Pentilasetat 3-Pentilasetat Perfloroisobtlen Perhidro-1,3,5-trinitro-1,3,5-triazin Perklolorilflorr Perkloroetilen Per kloro metil merkaptan Perlit Persulfatlar,alkali metal, Pikrik asit Pikloram Piklorom Pikrolam Pindon

335

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 5 5 0,028 0,1 5 5 5 1 5 0,084 0,3 10 10 10

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0.1 0.3 5 5 1 5 5 5 5 5 15 5 15 1 1 1 0,002 5 2 1 1 0,002 5 0,01 2 0,05 0,05

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 0,3 5 5

5 1 2,3

1 0,05 400 980 1000 1650 0,3

2 1000 0,05 200

4,7 1800 0,34 500

1 1000 0,02 200 200 100

2,5 1800 0,2 490 500 172

1 800 0,02 200 200 100 5 25

2 0,05 0,05 5 2,3 1500 0,14 500 500 420 12 110

3 1100 0,06 250 250 5 200 2

10 7 2000 0,41 620 620 12 850 4,7

0,05 400 200

0,34 998 500

500 250 250

1250 625 1060

100 20 25 0,4 1000 10 31 20 62 10 30 1 10 5 45 1650 50 105

420

2,5 25 20 20 1000 31 2

6 110 120 86 1700

200 2 100 25

840 5 240 110

150 2 5 25

625 5 12 110

40

170

40

175

EINECS (1) CAS (2) 2038083 110-85-0 142-64-3 2323198 8003-34-7 121-21-1 121-29-9 2038099 110-86-1 2232965 3811-73-2 2311161 7440-06-4 2034712 13121-705 1336-36-3 1310-58-3 7778-50-9 7789-00-6 151-50-8 107-19-7 2008279 74-98-6 2291800 6423-43-4 2006617 67-63-0 71-23-8 115-07-1 107-10-8 2036861 109-60-4 75-55-8 2008792 75-56-9 2109850 627-13-4 2202789 20706-256 2039616 2807-30-9 2008284 74-99-7 57-57-8 2011763 79-09-4 2040438 114-26-1 7440-16-6 25 1000 0,1 10 1000 10 0,5 0,001 5 5 0,001 5 10 1700 31 1,5 0,1 1300 20 2200 61 110 1650 1,5 30 0,5 0,1 200 2 5 25 20 20 1000 0,5 10 849 4,7 12 109 120 86 1665 1,5 31 0,5 1 0,01 5

20

62

2035852

108-46-3 83-79-4

Maddenin Ad Piperazin Piperazine dihidroklorr Piretrum Piretrum I Piretrum II Piridin Piridin-2-tiyo-1-oksit-sodyum tuzu Platin Platin bileikleri, Pt olarak zlebilir Pliktran Poliklorlanm bifeniller Potasyum hidroksit Potasyumdikromat Potasyumkromat Potasyum siyanr Prop-2-in-1-ol Propan Propan-1,2-ildinitrat Propan-2-ol 1-Propanol Propen 1-Propilamin Propilasetat Propilenamin Propilenoksit n-Propilnitrat (2-Propiloksi)asetat 2-(propiloksi)etanol Propin -Propiyolakton Propiyonikasit Propoksur Radyum, tozu ,duman Radyum bileikleri Rh olarak zlebilir Resorsinol Rotenon

336

EINECS (1) 0,1 0,05 10 2 700 210 10 1000 41 210 690 25 0,5 90 0,7 0,5 10 0,1 0.58 0,75 0,3 1 0,6 0,2 5 0;1 0;3 0,1 0,05 2 5 2 5 5 5 5 5 5 5 5 10 7 0,67 1,5 2 10 10 300 10 75 1015 40 200 300 10 75 1015 40 200 40.8 20 81.6 300 75 200 700 300 50 1050 200 375 75 1300 300 1000 300 50 50 300 50 50 172 200 300 50 1800 1050 200 200 1050 1100 210 1000 210 2 2 83 2 380 75 380 10 120 20 170 2 1300 310 1300 41 330 300 50 300 10 75 600 1050 208 1020 41 206 1745 0,4 0,05 0,4 0,15 1,2 0,05 0,1 0,3 0,1 0,16 10

CAS (2) 57-50-1

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 10

2319574

7782-49-2

7783-79-1 9004-34-6

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 10 0,05 0,2 0,1 0,2 0,05 0,2 0,2 10 5

28523-867 21351-791

200 50

600

2100

2038062 2036306 2036311 2038078 2038078 2036290 2060166 2088354

300 10 75

2623738

110-82-7 108-93-0 108-94-1 110-83-8 108-91-8 542-92-7 287-92-3 120-92-3 7803-62-5 7803-62-5 112926-00-8 7440-21-3 7803-62-4

2069923 2080528

420-04-2 506-77-4 108-77-0

0,3

0,77

2478521 2318921

26628-228 7775-27-1

7681-49-4 7631-90-5

2042359

7681-57-4 143-33-9

Maddenin Ad Sakkaroz Selenli hidrojen Selenyum Selenyum bileikleri Selenyum hekzaflorr Selloz Sert aa tozlar Sevofluran Sezyum hidroksit Svlatrlm petrol gazlar (SPGLPG) Siklohekzan Siklohekzanol Siklohekzanon Siklohekzen Siklohekzilamin Siklopentadien Siklopentan Siklopentanon Silan Silantetrahidrr Silikajel Silisyum Silisyumtetrahidrr Sistoks Siyanamid Siyanojenklorr Siyanrklorr Siyanrler Sodyum azid Sodyum Sodyum flor asetat (1080) Sodyum florr Sodyum hidrojen slfit Sodyum hidroksit Sodyum pirosulfit Sodyum siyanr

337

EINECS (1)

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 2 1 1 5 0,1 0,1 0,3

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 1 1 10 0,1 0,3

2478521 2048285

2057106 2005482

0,05 2

0,15

0,05 0,05 0,05 2 0,05 100 430 20 86 40 172

2151855

CAS (2) 1303-96-4 12179-04-3 1330-43-4 136-78-7 127-20-8 26628-228 148-18-5 10588-019 7789-12-0 62-74-8 1310-73-2 7772-11-3 10102-40-6 100-42-5 20 86 20 0,05 0,05 0,05 2 0,05 5 86 0,15 0,05 0,45 0,15 0,0005

2028515

57-24-9

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) Maddenin Ad ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 Sodyum tetraborat, dekahidrat 5 Sodyum tetraborat, pentahidrat 1 Sodyum tetraborat, susuz 1 Sodyum(2-(2,4-Diklorofenoksietilslfat 10 Sodyum-2,2-dikloropropiyonat 1 5,9 Sodyumazr 0,2 0,1 0,3 Sodyumdietilditiyo karbamat 2 Sodyumdikromat Sodyumdikromat, dihidrat Sodyumfloroasetat 0,05 0,05 0,05 Sodyumhidroksit 2 2 Sodyumkromat Sodyum moliptat dihidrat Stiren 20 86 50 215 2 Stirol (Stiren monomer) 100 420 Striknin 0,15 0,15 0,15

2229952 2316395 3 1 21 2 0,1 5 5 0,1 0,02 0,2 10 5 0,1 5 20

7789-06-2 9014-01-1 3689-24-5 7664-93-9 0,1 0,5 0.1 0,2 1

0,0075

0,15 0, 0005 0,00006 0,008 0,1 1 5 20 5

0,2 21 5 0,1 10 0,05

1 42 0,11 5

0,2 1 21 2 0,1 10 0,05

3 42 0,11

2229952

2202815

2152382

2388779

2699-79-8 7783-41-7 14807-966 7440-28-0 7446-18-6 1314-61-0 7440-25-7 13494-809

5 5 0,1 0,1 0,02 0,2 0,02

0,1 0,2 2 2 2 2 0,06

0,3 0,6 0,02

5 5 0,1 0,2 10 2

7783-80-4 3383-96-8 7440-31-5 7772-99-8 53408-949 21651-194

Strosiyum kromat Subtilisins Sulfotep Slfrik asit Slfrik asit anhidriti Slfrldiflorr Syredifloride Talk Talyum bileikleri, Tl olarak znr Talyumslfat Tantalyum oksit Tantalyum, tozu Telluryum Tellr bileikleri Telluryum hekzaflorr Temefos Tenn Tenn-(II)-klorr, dihidrat Tenn-(II)-metanslfonat Tenn-(II)-oksit

338

EINECS (1)

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 2 2 2 2 5 0,02 0,099 0,06 0,3 10

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

10 0,5 100 1 15 1 14 0,2 0,05 0,1 500 200 4170 1665 0,007 0,004 10 0,05 0,05 85 1 14 560 100 560

2087607 2474773 2323507 2009340 14 0,075 10 86

CAS (2) 18282-105 7783-47-3 12534-337 1332-29-2 1332-19-2 2406-52-2 100-21-0 1189-85-1 26140-60-3 8006-64-2 558-13-4 79-27-6 5 560 0,5 25 5 140 100 1 0,23 20 170 1 567 14 1 100 0,1 1 10 570 1,4 14 3 150 0,4 3 29 850 5,5 43

100

0,52 150

0,1 5 850

0,005 20 0,1 50 8500 1700 500 500 4170 4170 150 100 300 200 0,1 590

2034953 2010754 2041269 2010838 2037268

78-00-2 107-49-3 78-10-4 116-14-3 7723-14-0 109-99-9 0,004 10

0,05 0,06 170

0,1 0,05 85

0,004 10 2 0,02

0,1 0,05 87 8,3 0,1

30

260

2477114 # 2009356

76-11-9 76-12-0

1000 200

500

4200

630

5300

2011915 0,5 2 0,05 0,15 1 0,5 1 0,1 1 2,8 5 2 0,4

5 100 5

35 670 35

2038722

7 0,5 0,5 0,5

21 1,5 1,5 1,5 0,2 0,007 2 0,05 0,075 10 1,5 1 8 1,5 1 0,5 0,005 5 0,5 0,05 32 2,8 0,41 0,23 63 8,5

2317687 2116564

79-34-5 25167-833 4901-51-3 58-90-2 117-08-8 1335-88-2 75-74-1

2 0,15 1 0,5 0,005

2029592 2156429 2008970

0,16 0,5

2317671

101-61-1 681-84-5 3333-52-6 509-14-8 7722-88-5

Maddenin Ad Tenn-(IV)-oksit Tennflorr Tennoksit Tennoksit Tennoksit,rk Tennvate Tera ftalik asit Ter-btilkromat Ter fenil (tm izomerleri) Terpentin (Terebentin) Tetra bromo metan 1,1,2,2-Tetra bromo metan Tetra etil ditiona piro fosfat (TEDP) Tetra etil kurun Tetra etil pirofosfat (TEPP) Tetra etil silikat Tetra floro etilen Tetra fosfor Tetra hidrofuran (THF) 1,1,1,2-Tetra kloro-2,2-difloroetan (R 112a) 1,1,2,2-Tetra kloro-1,2-Difloroetan 1,1,2,2-Tetra kloro etan Tetra klor etilen (Perkloretilen) 1,1,2,2-Tetra kloro etilen Tetra kloro fenol 2,3,4,5-Tetra kloro fenol 2,3,4,6-Tetra kloro fenol Tetra kloro ftalan hidrit Tetra kloro naftalin (tm izomerleri) Tetra metil kurun N,N,N',N'-Tetra metil-4,4'-metilen dianilin Tetra metil ortosilikat Tetra metil sksinnitril Tetra nitrometan Tetra sodyum pirofosfat Tetril 6 3 8 5 6 3 0,04 5 603 208 0,04 5

339

EINECS (1)

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 10

2344134 2036353 1 0,5 3,8

CAS (2) 137-26-8 13463-677 96-69-5 108-98-5 68-11-1 7719-09-7 62-56-6 0,5 3 2,2 11

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 5 5 5 10 15 10 10 2 0,5 2 4 1 5

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 1 6 10 0,5 2,3 1 5 1 5

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 1 10 10 0,5 2,3 1 3,8 1 4,9

2166531 2035831 2024290 2034031 2036259 5 50 0,2 2 5 3 1000 0,2 0,1 38 2 15;1 5 37.8 5 5 5 0,035 100 555 200 110 75 405 10 200 350 100 1900 535 10 10 10 10 30 55 160 37 15 37 5 2 5 38 15 38 0,1 1000 5600 1 5 0,2 6100 0,1 0,2 0,1 0,2 5 3 8,4 3 12,6 25 100 5 3 5 3 2,5 550 0,2 2,5 192 100 384 100 375 150 100 0,02 750 0,14 50 22 5 22 190 5 0,1 2,5

26447-14-3 108-44-1 95-53-4 106-49-0 108-88-3

10 100

44 380 10

0,2 50

70 9 0,5 1 190

10 2 2 2 25

70 9 9 9 94

2 0,2 2 50 0,2

8,9 0,89 8,9 191 2,2 0,05 10 6 0,6 5 3 0,2 0,1 1 6,8

2036259

2044694 2048002 2100355

126-73-8 15468-323 121-44-8 603-34-9 115-86-6

2041122

12108-13-3

2351665

12079-65-1

2052862 2044280

10 5 10

75 38 75

15

38

0,005

10 30

20 45

110 250

10 50

56 273 10

20004028 2007563 2011669 2351424 2011674 2091283 2022733 55 165 0,5 10 0,5

76-03-9 120002-48-1 120-82-1 87-61-6 120-82-1 108-70-3 2431-50-7 71-55-6 79-00-5 79-01-6 25167-822 93-76-5 95-95-4

Maddenin Ad Tiram Titanyum dioksit 4,4'-Tiyobis(6-ter-btil-m-kresol Tiyofenol Tiyoglikolikasit Tiyonil klorr Tiyore [(Tolliloksi)metil]oksiran (Tm izomerleri) m-Toluidin o-Toluidin p-Toluidin Toluen Toluen 2-4- diizo siyanat Tri btil fosfat Tridymit Tri etilamin Tri fenilamin Tri fenilfosfat Tri flor monobrom metan Tri karbonil (metilsiklopentadienil) mangan Tri karbonil(eta-siklopentanienil) mangan Tri klorflorometan (Florokarbon 11) Tri kloro asetik asit Tri kloro benzen (tm izomerleri) 1,2,4, Tri kloro benzen 1,2,3-Tri kloro benzen 1,2,4-Tri kloro benzen 1,3,5-Tri kloro benzen 2,3,4-Tri kloro but-1-en 1,1,1,-Tri kloro etan 1,1,2-Tri kloro etan Tri kloro etilen Tri kloro fenol 2,4,5-Tri kloro fenoksi asetik asit 2,4,5-Tri kloro fenol 54 55 0,5 5 0,5

340

EINECS (1) 3900 1000 7600 1250 1000 7600 1300 75 10000 460 1000 7795

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 1250

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 9745

2011978

500

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,5 500 3800

1000 0,1 5 0,1 50 50 0,1 1 5 25 25 20 20 2,6 0,04 0,04 5 0,5 0,1 25 149 1,5 2 10 100 100 3 0,005 0,045 0,005 5 0,045 300 1 25 0,1 0,1 5 0,25 0,5 50 0,05 175 0,1 10 3 7,77 1 2,59 500 1300 50 10 5 1 500 2100 0,5 2,6 10 51 120 20 100 125 12 0,7 0,05 0,5 0,7 310 310 0,3 75 75 0,1 2,1 460 460 0,8 5 0,7

1000

5600

2466940 2008923 20988404 2153213

0,1 500 0,1 1300 0,1 7000 0,77 0,1 0,1

0,6 2810 0,8 5

1000 50 3 1000

7800 310 18 5600

1000 0,77 5 0,7

5720

0,1

5700 0,8 5 0,68

2009309

0,012

0,1

2026345

12

15

37

2083948 2024369 2152665

CAS (2) 88-06-2 76-13-1 598-77-6 96-18-4 75-69-4 594-42-3 1321-65-9 76-06-2 7789-89-1 3175-23-3 98-07-7 1308-06-1 1317-35-7 75-50-3 25551-13-7 25551-137 255511-13 526-73-8 95-63-6 121-45-9 2 10

2205486

16938-22-0

2397144

2102221 2042896 2044715 2011035

2 0,011

5 0,2 0,3 0,1 0,1 5

11 0,1 0,1 5

29

0,6 50 10 1 75 20 50 10 0,5 3

2152398 2311439 2013776 2037844 8 5

2035454 2008310

15646-96-5 464-06-2 78-59-1 118-96-7 78-30-8 7440-33-7 12070-121 7440-61-1 1314-62-1 110-62-3 81-81-2 108-05-4 593-60-2 75-01-4 0,05 175 0,5 36

Maddenin Ad 2,4,6-Tri kloro fenol 1,1,2-Tri kloro tri floro etan 1,1,2-Tri klor propan 1,2,3-Tri kloro propan Tri kloro floro metan Tri kloro metan slfonil klorr Tri kloro naftalin Tri kloro nitro metan 1,1,1-Tri klor propan 1,2,2-Tri klor propan Tri klor-toluen Tri kobal tetra oksit Tri mangan tetra oksit Tri metil amin Tri metil benzen (Tm izomerleri) Tri meti lbenzen Tri metil benzen 1,2,3, Tri metil benzen 1,2,4, Tri metil benzen Tri metil fosfit 2,,2,4-Tri metil hekza metilen-1,6-di izo siyanat 2,,4,4-Tri metil hekza metilen-1,6-di izo siyanat 2,2,3-Tri metil pentan 3,5,5-Tri metil siklo hekz-2-enon 2,4,6-Tri nitro toluen (TNT) Tri-o-tollilfosfat Tungsten Tungstenkarbit Uranyum bileikleri Vanadyum pentaoksit tozu, duman Varelalhehit Varfarin Vinilasetat Vinil bromr Vinilklorr Vinilklorr 0,2 0,03 175 0,1 30 20 3 1200 5,7 0,1 0,1 5 5 0,2 0,05 180 0,1 36 4,4 270 0,3 71 0,2 0,05 179 0,1 36 2,2 7,8

10

15

54

3 2

341

ALMANYA TRKYE (Kimyasal Ynetmelik) FRANSA TRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,1 0,5 0,1 0,5 10 0,5 1 6,7 49 3,4 50 2,9 0,1 0,1 0,45 0,58 246 100

DANMARKA 8 saat ppm mg/m3

FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3

EINECS (1) CAS (2) 2035449 88-12-0 100-40-3 106-87-6 100-80-1 25013-15-4 75-94-5 490 0,1 25 5 2,5 1 1 5 1 145 1 5 1 5 50 240 100 480 0,1 10 25 25 0,4 60 120 120

100

492

2027092 2311769

8052-41-3 7440-65-5 7440-67-7

Maddenin Ad 1-Vinil-2-pirolidon Vinilsiklohekzen 4-Vinilsiklohekzen diepoksit Vinil toluen, tm izomerleri Vinil toluen (tm izomerleri) Viniltrilorosilan Warfarin (Fenil asetil etil hidroksi kumarin) White spirit, mak. 20 aromatik bileikleri (Beyaz ispirto) Yitriyum Zirkonyum bileikleri

10

( 2) CAS ( 3) TWA ( 4) STEL ( 5 ) ppm ( 6) mg/m3

( 1) EINECS :

: : : : :

Kimyasal maddelerin Avrupa envanteri. Kimyasal maddelerin servis kayt numaras. 8 saatlik belirlenen referans sre iin llen veya hesaplanan zaman arlkl ortalama. Baka bir sre belirtilmedike, 15 dakikalk bir sre iin almamas gereken maruziyet st snr deeri. 1 m3 havada bulunan maddenin mililitre cinsinden miktar (ml/m3). 20 oC scaklkta ve 1 Atmosfer basnta [101,3 KPa. (760 mm civa basnc) 1 m3 havada bulunan maddenin miligram cinsinden miktar.

PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLKEL VE ZARARLI MADDELERLE ALIILAN YERLERNDE VE LERDE ALINACAK TEDBRLER HAKKINDA TZK (Bakanlar Kurulu Kararnn Tarihi: 27.11.1973, No: 7/7551 Dayand Kanunun Tarihi: 25.8.1971, No: 1475 Yaymland R. Gazetenin Tarihi: 24.12.1973, No: 14752 Yaymland Dsturun Tertibi: 5, Cildi: 13, S. 371). KMYASAL MADDELERLE ALIMALARDA SALIK VE GVENLK NLEMLER HAKKINDA YNETMELK (26/12/2003 tarih ve 25328 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr).

Kimyac Dr. Neslihan DMCnin katklaryla Kalite Yneticisi / SGB- SGM

342

EK-5 DENETMLERDE STENEBLECEK BAZI BELGELER

Resmi Kurumlarca yaplacak SG denetimlerinde aadaki belgeler ve bu belgelerin ierikleri sklkla sorgulanacaktr. e Giri Muayene Kaytlar (Ar ve Tehlikeli ilerde alacaklara AIR VE TEHLKEL TE ALIMA RAPORU) E GR MUAYENES (tm alanlara) GECE VARDYASINDA ALIABLR RAPORU (gece almas yapanlara) Kazalar ve Meslek Hastalklar istatistik Kaytlar Salk Birimi Yllk alma Plan Periyodik Salk Muayene Raporlar Portr Muayeneleri Gs Radyografileri Solunum Fonksiyon Testleri itme Testleri Kan ve idrar testleri Risklerine Gre zel testler Vizite Kaytlar Gebe ve Emzikli Kadn alanlarn Salk Kontrol Emzirme Odalar ve Krelerle ilgili Kaytlar Gece Postalarnda alacak Kadn alanlarn Kontrol ocuk alanlarn Salk Kontrol me Suyunun Analiz Raporlar Sal ve i Gvenlii Kurul Toplants Kararlar yeri Ortamlarndaki (Gaz, Toz, Grlt, Aydnlatma vb.)lmlerin Raporlar Emzirme Odalar ve Krelerin Kontrol Ecza Dolaplarnn ierisinde Bulunan Malzemeleri Belirten Liste Yangn Alarm ve Tahliye Denemeleri Kiisel Koruyucularn Kontrol Eitim Kaytlar Operatrlk Belgesi Kazanclar iin Yeterlilik Belgesi Kaynaklar iin Yeterlilik Belgesi nsan ve Yk Asansrlerinin Periyodik kontrol Kaldrma Aralarnn Periyodik Kontrol Motopomplarn Periyodik Kontrol Buhar ve Scak Su Kazanlarnn Periyodik Kontrol Basnl Kaplarn Periyodik Kontrol ve Basn Deneyleri Vulkanizatr ve Devulkanizatrlerin Periyodik Kontrol Basnl Su ve Hava Tanklarn Periyodik Kontrol Kompresrlerin Periyodik Kontrol ve Basn Deneyleri Asma iskelelerin Kontrol Grgr Vinlerin Kontrol Basnl Gaz Tplerinin Periyodik Kontrol ve Basn Deneyleri Asetilen Tplerinin Kontrolleri Alev Geirmez Cihazlarn Uygunluk Belgeleri Yangn Sndrme Cihazlarnn Periyodik Kontrol Yangn Hortumlarnn Kontrolleri Aspirasyon Donanmlarnn Kontrolleri Marangoz Makinelerinin Kontrolleri Gvenlik Supaplarnn Kontrolleri Basnl Asit Kaplarnn Kontrolleri Frn ve Ocaklarn Kontrolleri Elektrikli El Aralarnn Kontrolleri Elektrikli Kaynak Makinelerinin Kontrolleri Tam Yaltlm Elektrikli Aygtlarn Kontrolleri Aydnlatma Tesisatlarnn Kontrol Topraklama Tesisatnn Kontrol Elektrik Tesisatnn Kontrol Paratoner ve Tesisatnn Kontrol ve Diren lm raporlar Boru ve Donanmlarn Kontrol Sv Tank ve Depolarn Kontrol

343

 Taban ve Asma Kat iskelelerinin Kontrol Kaynak ileri Srasnda Onarm izni Asansr Kabinlerinin Tayabilecei Maksimum Yk Levhas Zmpara Tann Dnme Hz ve zelliklerine ilikin Etiket Kazanlarn zerindeki Etiketler Basnl Kaplarn Etiketleri ve Yllk Bakm defteri Kompresrlerin zerindeki Etiketler ve yllk muayene defteri Vinlerin Tama Gcn Belirten Etiketler Motorlu Ara ve Rmorklarn Tama Kapasiteleri Etiketi Par. Pat. Teh. ve Zar. Madde Kaplarna ilikin Etiketler Karpit Saklanan Kaplar iin Etiket Asetilen Jeneratrleri iin Etiketler Kurma izni ve iletme Belgeleri iin Bavuru Gnde 7,5 saat ve daha az alma bildirimi ve isim listesi Gece Postalarnda altrlacak Kadn iiler iin izin Belgeleri

344

EK-6 SALII KONUSUNDA LKEMZDEK SON DZENLEMELERDEN BAZILARI

Hekimlerinin Grev, Yetki, Sorumluluk Ve Eitimleri Hakknda Ynetmelik Resmi Gazete: 27 Kasm 2010-27768); Temel Sal Hizmetlerinin Uygulama Usul Ve Esaslar Hakknda Ynerge de (16 Haziran 2011/20065 ); Toplum Sal Merkezlerinin Kurulmas ve altrlmasna Dair Ynerge (03 Austos 2011B.100.TSH.020.00.06 Sayl Ynerge); Ayrca, Trkiye 'de ilk defa yeri Hekimlii Hizmeti Yetki Belgesi almaya hak kazanan ili Toplum Sal Merkezinin, ili deki fabrikalarda iyeri sal eitimleri dzenleyecei, ii says 50nin altnda olan fabrikalara iyeri hekimlii hizmeti verecei. ili Ata Sanayi blgesinde kaytl 2 bin 500 alan zerinden yrtlecek projenin, Trkiyeye model olaca zmir l Salk Mdrlnn web sayfasndan duyurulmutur.- 5 Mays 2011].

Son kan baz ynetmelik ve ynergelerde ad konan Salk Bakanlna bal Toplum Sal Merkezlerinin, alanlarn Sal Birimi kurarak bu alanda hizmet vermeye balamtr. [yeri

Temel Sal Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esaslar Hakknda Ynergede alanlarn Sal Birimi nin (SB) kuruluu, nitelikleri, grev yetki ve sorumluluklar aklanmtr. alanlarn Sal Birimi (SB) Hangi TSM lerde bu birimin kurulaca ildeki Salk Mdrlnce belirlenir. Bu TSMler iin yetkilendirilmek amacyla ilgili ynetmelik hkmlerine gre hazrlanan bavuru dosyas SGBna gnderilir. lgili Bakanln belgelendirmesi ile SB kurulur ve tescil iin Genel Mdrle bildirilir. SB, TSMlere bal olarak zel veya kamuya ait farkl binalarda hizmet verecek ekilde kurulabilir. TSM, SB birimi iindeki iyeri hekimlii hizmeti koordinasyonuyla ilgili idari grev dalmlarn yazl olarak yapar ve yaplan idari grev dalmlarn mdrle bildirir. SBde iyeri hekimlii hizmeti sunulabilmesi iin; en az bir iyeri hekimi, en az bir dier salk personeli, ncelikli olarak tbbi sekreter veya veri hazrlama kontrol iletmeni(VHK) olmak zere bir personel grevlendirilmesi zorunludur. Dier salk personeli grevi iin ncelikli olarak, evre sal teknisyeni grevlendirilir. Ancak hemire, salk memuru (toplum sal) veya acil tp teknisyeni grevlendirilmesi zorunlu ise bu personele yapaca ilerle ilgili hizmet ii eitim verildikten sonra i sal hizmetlerinde grevlendirilir. htiya olmas halinde sorumlu hekimin talebi ile mdrlk tarafndan uzman hekimler, fizyoterapist, diyetisyen, psikolog, sosyal almac ve sair personelden oluan i sal hizmetleri ile ilgili bir ibirlii kurulu oluturulur. Bu kurul yeleri kendi alanlar ile ilgili olarak i yeri hekimlerinin yrttkleri almalara katlrlar. TSM sorumlu hekiminin izinli olduu hallerde yerine veklet eden kii bu grevi yrtr. SBde grevlendirilecek hekimlerin iyeri hekimlii sertifikasna sahip olmalar gerekir. yeri hekimleri, grevlendirildikleri iyerlerinin ilgili Ynetmelikte belirtilen grevlerini yerine getirmek iin belirlenen sreler dnda kalan zamanlarnda TSM bnyesindeki sorumlu hekimce verilen dier grevleri yaparlar. Ayrca SBde i gvenlii hizmeti verilmesinin de n almtr. Mdrlk tarafndan SB biriminde gerek grlmesi halinde mhendisler gerekli sertifika programna gnderilerek i gvenlii uzman olarak grevlendirilebilir. gvenlii uzmanna; ilgili ynetmelik hkmlerine gre yetki belgesi alnr ve iyerleri ile ayr szleme yaplr. Toplum Sal Merkezlerinin Kurulmas ve altrlmasna Dair Ynergede TSMde alan personelin grev tanmlar iinde i salna ilikin grevler de yer almaktadr.
[Hekimin Grevleri Madde 34-Gereken hallerde i sal ve i gvenlii hizmetlerini yrtr; Salk Memuru (toplum sal), Hemire ve Ebenin Grevleri Madde 35- sal ve gvenlii hizmetlerinde grev alr; evre Sal Teknisyenlerinin Grevleri Madde 37- iyerlerinin salk koullarna uygun olup olmadn ilgili mevzuat hkmlerine gre denetler, sala zararl hususlarn dzeltilmesi amacyla ilgililere bilgi verir, sonularn izler, gayri shhi messese ve iyerlerinin salk ynnden denetimleri ile ilgili ilemleri yapar, endstriyel kat ve sv atklarn salkl bir ekilde izole edilmesi iin gerekli tedbirlerin alnmasn salar, almayanlar hakknda ilgili mevzuat hkmlerine gre ilem yapar; Rntgen Teknisyeninin Grevleri Madde 38- i ve esnafn periyodik muayenesinde radyolojik tetkikleri yapar].

345

4857 Sayl Kanunda 2008 ve 2010 ylnda yaplan deiikliklerle sal ve gvenlii hizmetleri Madde 81 (Deiik: Resmi Gazete: 15 Mays 2008-5763/4 md.) verenler, devaml olarak en az elli ii altrdklar iyerlerinde alnmas gereken SG nlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasnn izlenmesi, i kazas ve meslek hastalklarnn nlenmesi, alanlarn ilk yardm ve acil tedavi ile koruyucu salk ve gvenlik hizmetlerinin yrtlmesi amacyla, iyerindeki ii says, iyerinin nitelii ve iin tehlike snf ve derecesine gre; a) SGB oluturmakla, b) Bir veya birden fazla iyeri hekimi ile gereinde dier salk personelini grevlendirmekle, c) Sanayiden saylan ilerde i gvenlii uzman olan bir veya birden fazla mhendis veya teknik eleman grevlendirmekle, ykmldrler. verenler, bu ykmllklerinin tamamn veya bir ksmn, bnyesinde altrd ve bu maddeye dayanlarak karlacak ynetmelikte belirtilen vasflara sahip personel ile yerine getirebilecei gibi, iletme dnda kurulu ortak salk ve gvenlik birimlerinden hizmet alarak da yerine getirebilir. Bu ekilde hizmet alnmas iverenin sorumluklarn ortadan kaldrmaz. (Ek fkra: Resmi Gazete 23 Temmuz 2010-6009/49 md.) yeri salk ve gvenlik birimleri ile ortak salk ve gvenlik birimlerinin nitelikleri, ortak salk ve gvenlik birimlerinden hizmet alnmasna ilikin hususlar, bu birimlerde bulunmas gereken ara, gere ve tehizat ile grevlendirilecek iyeri hekimi, i gvenlii uzman ve dier salk personelinin nitelikleri, says, ie alnmalar, grev, yetki ve sorumluluklar, alma artlar, grevlerini nasl yrtecekleri, eitimleri ve belgelendirilmeleri ile eitim kurumlarnn yetkilendirilmeleri, iyeri hekimi ve i gvenlii uzman eitim programlarnn ve bu programlarda grev alacak eiticilerin niteliklerinin belirlenmesi ve belgelendirilmeleri ile eitimlerin sonunda yaplacak snavlar ilgili taraflarn gr alnarak SGB tarafndan karlacak ynetmelikle dzenlenir. (Ek fkra: Resmi Gazete: 23 Temmuz 2010-6009/49 md.) yeri hekimlerinin, iyeri salk ve gvenlik birimleri ile ortak salk ve gvenlik birimlerinde grevlendirilmeleri ve hizmet verilen iyerlerinde alan iilerle snrl olmak zere grevlerini yerine getirmeleri hususunda dier kanunlarn kstlayc hkmleri uygulanmaz. (Mlga nc fkra: Resmi Gazete: 23 Temmuz 2010-6009/49 md.) Kanuna veya kanunun verdii yetkiye dayanlarak kurulan kamu kurum ve kurulularnda ilgili mevzuatna gre altrlmakta olan hekimlere, nc fkrada ngrlen eitimler aldrlmak suretiyle ve asl grevleri kapsamnda, almakta olduklar kurum ve kurulularn asl iveren olarak altrdklar alanlarn iyeri hekimlii hizmetleri grdrlr. Bu kurum ve kurulularn dier personel iin oluturulmu olan salk birimleri, SGB olarak da kullanlabilir. Kamuoyunda Torba Yasa olarak bilinen 27 Temmuz 2010da kabul edilen 6009 Sayl Gelir Vergisi Kanunu le Baz Kanun Ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun (Resmi Gazete: 01 Austos 2010 27659) ile 4857 sayl Kanununda ve 3146 sayl SGB'nn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun da baz deiiklikler yaplmtr. Bu alanda kkl deiikliklere neden olaca dnldnden Kanundaki ilgili maddeler aaya eklenmitir. MADDE 48-22/5/2003 tarihli ve 4857 sayl Kanununun 2. maddesinin nc fkrasndan sonra gelmek zere aadaki fkra eklenmitir. "Bu Kanunun uygulanmas bakmndan;

346

a) yerinde SG hizmetlerinde grev yapmak zere Bakanlka belgelendirilmi hekimler, iyeri hekimini; mhendis, mimar ve teknik elemanlar ise i gvenlii uzmann, b) sal ve gvenlii hizmetlerini vermek zere, gerekli donanm ve personele sahip olan Bakanlka yetkilendirilen kamu kurum ve kurulular ile Trk Ticaret Kanunu hkmlerine gre faaliyet gsteren irketlerce kurulan ve iletilen messeseler OSGB'ni, c) sal ve gvenlii hizmetlerinde grev yapacak iyeri hekimi ve i gvenlii uzmanlarnn eitimlerini vermek zere Bakanlka yetkilendirilen kamu kurum ve kurulular, niversiteler ve Trk Ticaret Kanunu hkmlerine gre faaliyet gsteren irketlerce kurulan ve iletilen messeseler eitim kurumunu, MADDE 49 - 4857 sayl Kanununun 81 inci maddesinin nc fkras yrrlkten kaldrlm, ikinci fkradan sonra gelmek zere aadaki fkralar eklenmitir. "yeri salk ve gvenlik birimleri ile ortak salk ve gvenlik birimlerinin nitelikleri, ortak salk ve gvenlik birimlerinden hizmet alnmasna ilikin hususlar, bu birimlerde bulunmas gereken ara, gere ve tehizat ile grevlendirilecek iyeri hekimi, i gvenlii uzman ve dier salk personelinin nitelikleri, says, ie alnmalar, grev, yetki ve sorumluluklar, alma artlar, grevlerini nasl yrtecekleri, eitimleri ve belgelendirilmeleri ile eitim kurumlarnn yetkilendirilmeleri, iyeri hekimi ve i gvenlii uzman eitim programlarnn ve bu programlarda grev alacak eiticilerin niteliklerinin belirlenmesi ve belgelendirilmeleri ile eitimlerin sonunda yaplacak snavlar ilgili taraflarn gr alnarak SGB tarafndan karlacak ynetmelikle dzenlenir. yeri hekimlerinin, iyeri salk ve gvenlik birimleri ile ortak salk ve gvenlik birimlerinde grevlendirilmeleri ve hizmet verilen iyerlerinde alan iilerle snrl olmak zere grevlerini yerine getirmeleri hususunda dier kanunlarn kstlayc hkmleri uygulanmaz." MADDE 50-9/1/1985 tarihli ve 3146 sayl SGB'nn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunun 12'nci maddesinin birinci fkrasna (1) bendinden sonra gelmek zere aadaki (m) bendi eklenmi, takip eden bent buna gre teselsl ettirilmitir. "m) yeri hekimi, i gvenlii uzman, dier teknik ve salk personel ile iilere eitim vermek iin kamu kurum ve kurulular, niversiteler ve Trk Ticaret Kanunu hkmlerine gre faaliyet gsteren irketler ile ortak salk ve gvenlik birimlerini yetkilendirmek, gerektiinde yetkilerini iptal etmek, hizmetin etkin ve verimli bir ekilde verilip verilmediinin kontrol ve denetimini salamak, iyeri hekimi ve i gvenlii uzmannn eitimleri sonundaki snavlar yapmak veya yaptrmak, belgelerini vermek," Ayrca II. Torba Yasa olarak bilinen 6111 Sayl Yasada MADDE 76- 22/5/2003 tarihli ve4857 sayl Kanunun 74 nc maddesinin birinci fkrasna aadaki cmle eklenmitir. Kadn alann erken doum yapmas halinde ise doumdan nce kullanamad altrlmayacak sreler, doum sonras srelere eklenmek suretiyle kullandrlr. MADDE 77- 4857 sayl Kanunun 91 inci maddesinin birinci fkrasndan sonra gelmek zere aadaki fkra eklenmitir. 30/1/1950 tarihli ve 5521 sayl Mahkemeleri Kanununun 10 uncu maddesine istinaden i szlemesi fiilen sona eren alanlarn kanundan, i ve toplu i szlemesinden doan bireysel alacaklarna ilikin ikyetleri SGB blge mdrlklerince incelenir. MADDE 78- 4857 sayl Kanunun 92'nci maddesinin ikinci ve nc fkralar aadaki ekilde deitirilmitir.

347

Tefti, denetleme ve incelemeler srasnda iverenler, iiler ve bu ile ilgili grlen baka kiiler izleme, denetleme ve teftile grevli i mfettileri ve ii ikyetlerini inceleyen blge mdrl memurlar tarafndan arldklar zaman gelmek, ifade ve bilgi vermek, gerekli olan belge ve delilleri getirip gstermek ve vermek; i mfettilerinin birinci fkrada yazl grevlerini yapmalar iin kendilerine her eit kolayl gstermek, bu yoldaki isteklerini geciktirmeksizin yerine getirmekle ykmldrler. alma hayatn izleme, denetleme ve teftie yetkili i mfettileri ile ii ikyetlerini incelemekle grevli blge mdrl memurlar tarafndan tutulan tutanaklar aksi kantlanncaya kadar geerlidir. mfettileri tarafndan dzenlenen raporlarn ve tutulan tutanaklarn ii alacaklarna ilikin ksmlarna kar taraflarca otuz gn ierisinde yetkili i mahkemesine itiraz edilebilir. mahkemesinin kararna kar taraflarca 5521 sayl Kanunun 8 inci maddesine gre kanun yoluna bavurulabilir. Kanun yoluna bavurulmas i mahkemesince hkm altna alnan ii alacann tahsiline engel tekil etmez. MADDE 79- 4857 sayl Kanunun108 inci maddesinin ikinci cmlesi aadaki ekilde deitirilmitir. 101 inci ve 106'nc maddeler kapsamndaki idari para cezalar ise dorudan Trkiye Kurumu il mdr tarafndan; birden fazla ilde iyerleri bulunan iverenlere uygulanacak idari para cezas ise iyerlerinin merkezinin bulunduu yerdeki Trkiye Kurumu il mdrnce verilir ve genel esaslara gre tahsil edilir. SGK 2011/50 Sayl Genelge 1.1.3. kazas bildirimi ve bildirim sresi kazasnn bildirimi ve sresi Kanunun 13 nc maddesinin ikinci fkras ile Ek 5 inci maddesinin beinci fkrasnda ve Sosyal Sigorta lemleri Ynetmeliinin 38 inci maddesinde dzenlenmitir. Kanunun 4 nc maddesinin birinci fkrasnn (a) bendinde saylan sigortallar ile 5 inci maddesinin (a), (b), (c) ve (e) bendinde saylan sigortallarn i kazas geirmeleri halinde iverenleri tarafndan kazann olduu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhal, Kuruma kazadan sonraki ign iinde; 5 inci maddesinin (g) bendinde saylan sigortalnn i kazas geirmesi halinde, ivereni tarafndan kazann olduu ve lkemiz ile sosyal gvenlik szlemesi bulunmayan lkelerdeki yerel kolluk kuvvetlerine derhal, Kuruma kazadan sonraki ign iinde; Ek 5 inci maddesinin drdnc fkrasnda belirtilen tarm veya orman ilerinde hizmet akdiyle sreksiz olarak altrlan sigortallarn ise kendilerince veya iverenlerince kolluk kuvvetlerine derhal, Kuruma kazadan sonraki ign iinde bildirilmesi gerekmektedir. Sigortallarn, iverenin kontrol dndaki yerlerde i kazas geirmeleri halinde ise, i kazas ile ilgili bilgi almasna engel olacak durumlarda i kazasnn renildii tarihten itibaren bildirim sresi igndr. Denilmektedir. Ayrca SGB Blge Mdrlklerine bildirim zorunluluu kaldrlmtr. 4857 sayl Kanununun 105 inci maddesi aadaki ekilde deitirilmitir. "MADDE 105 Bu Kanunun; a) 78 inci maddesinde ngrlen ynetmeliklerdeki hkmlere uymayan iveren veya iveren vekiline, alnmayan her SG nlemi iin iki yz Yeni Trk Liras, alnmayan nlemler iin izleyen her ay ayn miktar, b) 86'nc maddesi uyarnca iilere doktor raporu almayan iveren veya iveren vekiline bu durumda olan her ii iin, 87'nci maddesi gereince ocuklara doktor raporu almayan iveren veya iveren vekiline bu durumdaki her ocuk iin iki yz Yeni Trk Liras,

348

c) 77nci maddesine aykr hareket eden, 78 inci maddesi gerei iletme belgesi almadan iyeri aan veya belgelendirilmesi gereken iler veya rnler iin belge almayan, 79 uncu maddesi gereince faaliyeti durdurulan ii izin almadan devam ettiren veya kapatlan iyerlerini izinsiz aan, 80 inci maddesinde ngrlen SG kurullarnn kurulmas ve altrlmas ile ilgili hkmlere aykr davranan, SG kurullarnca alnan kararlar uygulamayan, 81 inci maddesinde belirtilen ykmllkleri yerine getirmeyen, 88 ve 89 uncu maddelerinde ngrlen ynetmeliklerde gsterilen artlara ve usullere uymayan iveren veya iveren vekiline biner Yeni Trk Liras, d) Bu Kanunun 85 inci maddesine aykr olarak ar ve tehlikeli ilerde onalt yandan kkleri altran veya ayn maddede belirtilen ynetmelikte gsterilen ya kaytlarna aykr ii altran iveren veya iveren vekiline her ii iin bin Yeni Trk Liras, ayn maddenin birinci fkrasnda belirtilen mesleki eitim almam ii altran iveren veya iveren vekiline her ii iin beyz Yeni Trk Liras, cezaya aptrlr. 2 Kasm 2011 Tarih 28103 Mkerrer Sayl Resmi Gazetede yaymlanan Salk Bakanl ve Bal Kurulularnn Tekilat Ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname (Karar Says: KHK/663) ile 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayl Umumi Hfzsshha Kanununun; a) 126'nc maddesi aadaki ekilde deitirilmitir. Madde 126- Gda retim ve sat yerleri ve toplu tketim yerleri ile insan bedenine temasn sz konusu olduu temizlik hizmetlerine ynelik sanatlarn ifa edildii i yeri sahipleri ve bu i yerlerinin iletenleri, alanlarna, hijyen konusunda bu i yerlerindeki meslek ve faaliyetin gerektirdii eitimi vermeye veya alanlarn bu eitimi almalarn salamaya, belirtilen eitimleri alm kiileri altrmaya, alan kiiler ise bu eitimleri almaya mecburdurlar. Bizzat almalar durumunda, i yeri sahipleri ve iletenleri de bu fkra kapsamndadr. Bulac bir hastal olduu belgelenenler ile i yerinin faaliyet ve hizmetlerinden dorudan yararlananlar rahatsz edecek nitelikte ve grnr ekilde ak yara veya cilt hastal bulunanlar, bizzat alan i yeri sahipleri ve iletenleri de dhil olmak zere, alnacak bir raporla hastalklarnn iyiletii belgeleninceye kadar, birinci fkrada belirtilen i yerlerinde alamaz ve altrlamazlar. alanlar, hastalklar konusunda iverene bilgi vermekle ykmldr. b) 127'nci maddesi aadaki ekilde dzenlenmi ve Kanuna aadaki geici madde eklenmitir. Madde 127- 126'nc maddede belirtilen i yerlerindeki hijyen eitimine ynelik hususlara, bu i yerlerinde almaya engel bulac hastalklarn ve cilt hastalklarnn neler olduuna, iyileme hlinin belirlenmesine, hangi meslek ve sanat erbabnn 126'nc madde kapsamnda olduuna ilikin usul ve esaslar, Salk, ileri ve Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanlklarnca mtereken karlacak ynetmelikle dzenlenir. 126'nc maddede belirtilen i yerlerinde bulac bir hastalk veya bir salgn hastalk kmas durumunda, bu hastalkla alakal gerekli incelemeler, analiz masraflar i yeri sahipleri ve iletenlerince karlanmak zere ilgili kurumlar tarafndan yaplr. 126' nc maddede belirtilen i yerlerinde bulac bir hastalk veya bir salgn hastalk kmas hlinde doacak hukuk sorumluluklar ile bu durumdan zarar gren kii veya kurumlarn hukuk yol vastasyla talep edebilecekleri tazminat demeleri veya olabilecek dier demeler i yeri sahiplerine ve iletenlerine aittir. GEC MADDE 1-127'nci maddede belirtilen ynetmelik, bu maddenin yaym tarihinden itibaren alt ay iinde yrrle konulur ve anlan ynetmelik yrrle girinceye kadar ilgili mevzuat hkmlerinin uygulanmasna devam edilir. d) 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayl Umumi Hfzsshha Kanununun 10 il 15 inci maddeleri,17'nci maddesi ve 180 inci maddesi yrrlkten kaldrlmtr. 349

EK-7 BAZI KAMU KURULULARININ SALIK YNERGELERNDEN RNEKLER

Baz kamu kurulularnda hangi meslek gruplarnda ne gibi salk koullar aranaca kendi i dzenlemelerinde belirtilmitir. yeri hekimlerine yol gsterecei dnlerek balklarndan sz edilen ynetmelik ve ynergelere internetten ulama olana vardr. TCDD Salk ve Psikoteknik Ynergesi Trkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollar letmesinin Salk ve Psikoteknik Ynergesi (Ynerge tam metnine internetten ulam-tcdd.gov.tr-mevzuat-ynergeler-TCDD letmesi Genel Mdrl Salk ve Psikoteknik Ynergesi-09.09.2010)ne gre alanlar A ve B grubu olarak 2ye ayrlmlardr. Hangi meslek grubunun grme keskinliinin ne kadar olaca, hangi tansiyon dzeyinde hangi ilerin yaplp yaplamayaca, hangi ameliyatlarn hangi tr ilere engel olduu ak bir ekilde tanmlanmtr. A ve B grubunda yer almayan alanlar iin periyodik muayene zorunluluu yoktur. Gemi Adamlar Salk Ynergesi benzer bir dzenleme T.C. Salk Bakanl Hudut ve Sahiller Salk Genel Mdrlnn uygulad Gemi Adamlar Salk Ynergesinde de vardr. Ayrca ekinde gz muayenesinden, psikiyatrik muayeneye ve en az hangi tetkiklerin isteneceine kadar ayrnt yazlmtr (Ynerge tam metnine internetten ulam-hssgm.gov.tr-mevzuat-ynergeler-Gemi Adamlar Salk

Ynergesi-01.03.2011).

Profesyonel Sualtadamlar Ynetmelii T.C. karasular ile gller ve nehirlerde yaplacak sualt almalarnda profesyonel olarak alan kii ve kurulularn alma yntem ve sorumluluklarn belirlemeyi amalayan Profesyonel Sualtadamlar Ynetmeliinde de bu ii yapacak kiilerde hangi muayenelerin ne sklkla ve hangi salk kurulular tarafndan yaplabilecei, hangi rahatszlklar bulunanlarn profesyonel dalglk yapamayaca aka belirtilmitir. TSK Salk Yetenekleri Ynetmelii ve TSK Dalglk Ynetmelii Trk Silahl Kuvvetleri (TSK) Dalglk Ynetmelii ve TSK Salk Yetenei Ynetmelii de lkemizdeki en kapsaml salk derecelendirmesi yapan dzenlemelerden biridir. Bu Ynetmelikte karl amac, Trk Silahl Kuvvetlerinde grevli askeri ve sivil personel ile askerlik grevi ile ykml vatandalarn Silahl Kuvvetlerdeki grevlere uyarlk bakmndan salk yeteneklerini tespit etmek ve barta ve savata yaplacak salk ilemlerini dzenlemektir diye belirtilmitir. Hastalklar, TSK Salk Yetenei Ynetmeliindeki hastalk ve arza listesinde A, B, C, D olarak iyiden ktye snflandrlmtr. (A salkl- ynetmelikte geen tm unvanlarda grev yapabilir C, tedavi ve nekahet dnemidir. Tedavi tamamlandktan sonra grev yapabilir ya da yeniden muayeneden sonra grev snf belirlenir. B ve D ise listede belirtilen hastalklarn dzeyi ile ilgilidir). Emniyet Tekilat Salk artlar Ynetmelii Benzer ekilde ileri Bakanlnn kard Emniyet Tekilat Salk artlar Ynetmelii de olduka ayrntldr. Bu Ynetmeliin amac, Emniyet Tekilatnn insan kaynan salayan Emniyet Genel Mdrlne bal eitim-retim kurumlarna alnacak rencilerde, Emniyet Tekilatna ilk atamalarda, rencilikte veya memuriyette hastalanma durumlarnda, idari polislie geilerde, hizmet snf deiikliklerinde ve atamalarda aranacak salk artlarna ilikin esas ve usulleri dzenlemektir. rencilerin ve personelin salk durumlar, ynetmeliin ekinde belirtilen hastalk branlarnn snflandrlmas na gre hangi dilimde olduuna (ynetmelik ek-3; hastalklarn ve yaralanmalarn vcuttaki seyrinde geirdii safhalarna ve brakt sekellerin derecelerine gre belirlenen Hastalk Branlarnn Snflandrlmasndaki A, B, C, D, E dilimlerindeki salk durumlarna) baklarak deerlendirilmektedir.

350

EK- 8 KADINLARIN, GENLERN VE OCUKLARIN ALITIRILABLECEKLER VE ALITIRILAMAYACAKLARI LER

Ar ve Tehlikeli ler Kapsamnda Kadnlarn alamayaca ler; Arama ve sondaj ileri ile ilgili petrol, doal gaz, su, her eit maden, maden filizleri ve mineralleri arama ve her eit sondaj ileri ile ta, toprak, kum ve benzeri maddelerin karlmas ve retimi ileri. Bu ilerinin yaplmasnda tamamlayc nitelikte olan krma, ykama, zenginletirme, tama, depolama ve benzeri ilerde kadnlar alamaz. Metalrji sanayisi ile ilgili metallerin ve metalsilerin filiz ve minerallerden itibaren pirometalurjisel (Bu ilemde atein fiziksel olduu kadar kimyasal bir ilevi de vardr. Ate filizdeki baz bileenleri uzaklatrr. Istlmadan nce, filize indirgen ad verilen bir maddeyle erime kolaylatrc bir madde (rnein kireta, CaCO3) katlr. Kireta, filizdeki kum vb. maddelerin erimi metal zerinden ayrlmasn salar), kimyasal, elektrolitik yntemlerle retimi ileri ve bunlarla ilgili iler. Metallerin ve metalsilerin eritilmesi, saflatrlmas, alamlarnn retimi ve bu amalarla yaplan her eit iler. Metal ve alamlarnn, metalsi ve alamlarnn her eit dkm (adi dkm, pres dkm, enjeksiyon dkm gibi) ve haddeleme (birbirine

ters olarak dnen iki merdanenin arasndan geirilerek bir metalin inceltilmesi ve levha haline getirilmesi ilemidir. Souk ve scak haddeleme olarak iki farkl ekli vardr. Souk haddelemede, gnderilen metal ve merdaneler souktur, yumuak metallerin ekillendirilmesinde kullanlr. Scak haddelemede, gnderilen metal souk olduu halde merdaneler scaktr, daha sert metaller iin bu ilem uygulanr), presleme yoluyla scak ve souk olarak ekillendirilme ileri. Font (dkme demir, pik), elik ve dier madenlerin ve alamlarnn eritilip potalara

dklmesiyle eitli eyalarn retim ileri. Metal ve alamlarna, metalsi ve alamlarna (kle, takoz, biyet halinde veya ekillendirilmi olanlarna) uygulanan sl ilemleri (tav, su verme ve benzeri ilemler). Kkrdn eritme yoluyla retimi, tlmesi ambalaj ve depolanmas ve bunlarla ilgili ilerde kadnlarn altrlmas yasaktr. Ta ve toprak sanayisi ile ilgili (ta ocaklarnda her eit tan kartlmas ve ilenmesi -krma, kesme, tama, tme, yontma, cilalama ve benzeri) iler. imento fabrikalarnda ve ta ocaklarnda; dinamitleme, konkasr(Yapclkta yol, yap vb. yapmnda kullanlacak akl veya talar elde etmek iin, byk kayalar krp ufalamaya yarayan makine, krma makinesi) ve yacl, konkasre vagon devirme ve monitr havai hat yacl, ekskavatr ileri ile imento retiminde kalker stoklanmas, kalsinatr (kalsinasyon

sadece suyun deil, karbon dioksitin ya da hidratlar, karbonatlar gibi kimyasal bal dier gazlarn uzaklatrlmasn da kapsar), klinker (imento yapmnda frndan ezilmeden kan piirme rn) elevatr, ambalaj, gezer

vin, kaynak, santralde ocaklk ve klclk, ocak ve frn duvarcl ve tamircilii, ykleme ve boaltma, su kulesi, baca ve boya tamiri, gezer vin yollar, kanalizasyon ve bakm ileri. Kire ve al tann yaklmas ve bunlar tme ve eleme ilerinde kadnlar altrlamaz. Kadnlarn almasna izin verilen [ta ve toprak sanayi ile ilgili (topran piirilmesiyle elde edilen kiremit, tula, ate tulas, boru, pota, knk ve benzeri inaat ve mimari malzeme ileri. Fayans, porselen ve seramik imaline ait iler) ile cam, ie, optik ve benzeri malzeme fabrika ve imalathanelerinde retime ilikin iler ve bunlarn ilenmesine ait] ilerin frn ileri ve silis tozlar saan ilerinde kadnlar alamaz.

Metal ve metalden mamul eya sanayi ile ilgili ar sa levhalar balama, perinleme ve presleme ileri ile kalafat ileri, kara, deniz ve hava tatlarnn tamir veya imalinde kullanlan malzemenin zellikleri itibariyle bir kii tarafndan idare edilemeyen ilerde kadnlar alamaz. Gemi inaat ve tamiratnda iskele, dikme ve kzak ileri ile vinler, i iskeleleri, bumbalar, direkler, demir ve zincirler ve benzeri tehizatlara ait iler. skeleler, arpantlar, kprler, motorlar, makinalar, kazanlarn imali ve bunlarn montaj ile iletilmesi ileri. Demiri stp dverek ekillendirme veya presleme suretiyle eitli eya imali ileri. Souk demircilik ve her eit kaynak ilerinde (Oksijen, elektrik, punta ve diki kayna ileri gibi) kadnlarn almas yasaktr. Altn, gm, bakr, pirin, alminyum ve benzeri malzemeden eya 351

imalat ileri ile kurun kaynak ileri, seri ve devaml lehim ileri. 10 kg'm aan tornaclk, tesviyecilik gibi talal imalat ve talama ileri. Her trl madeni ve fiber optik kablo imali, elik ve benzeri malzemelerden tel, erit gibi souk haddeleme, imali ileri. Metal yzeylerde yaplan, mekanik ve kimyasal temizlik ileri ile elektroliz yolu ile yaplan koruyucu kaplama (nikelaj, kromaj ve kadmiyum kaplama vb.) scak daldrma yolu ile yaplan koruyucu kaplama (kurun, kalay, inko vb.) eitli kimyasal maddelerle yaplan dier koruyucu kaplama (fosfatlama, eloksal vb.) teflon ve emaye ilerinde kadn iiler alamaz. Aa ve bunlardan eya retimi ile ilgili muharrik kuvvetle alan her trl baklar ve testereler ile kesici, yontucu, soyucu, delici makineler ve hzarlarla yaplan ilerde kadnlar altrlamaz. Yap ileri ile ilgili bina, duvar, set, baraj, yol, demiryolu, kpr, tnel, metro, her trl rayl sistem, iskele, liman, marina, dalgakran, balk barna, hava alan, havai hat, elik konstrksiyon yap kanalizasyon, yamur suyu drenaj ve her trl drenaj sistemleri, kanal, kanalet, fosseptik, kuyu, havuz, spor tesisleri, her trl sondaj ileri, her nevi yer st ve yer alt inaat, su st ve su alt inaatlar, her trl temel inaat ileri (ankrajl istinat duvar, fore kazk yapm, palplanl almalar vb.), ykm ileri, arazi lm, ett, aratrma, her eit onarm ve glendirme ve benzeri iler ve bu iler iin gerekli ara, malzeme, sabit tesis ve ekipmann kullanlmas ileri (teknik hizmetler ve yardmc ilerde kadn ve gen ii alabilir). Her trl prefabrik yap eleman (pabu, kolon, kiri, ak, mertek gibi) retimi ve yerinde montaj ilerinde kadnlarn altrlmas yasaktr. Kimya sanayi ile ilgili ilerden, klorr asidi, slfat asidi, nitrat asidi vb. her eit tahri edici ve yakc asitler ile sodyum ve potasyum hidroksit, amonyak gibi her trl alkalilerin retimi ve bunlarla yaplan iler. Aldehitler, ketonlar, eterler, karbon slfr, analin, alkoller, solventler, tinerler, triklor-etilen ve benzerleri gibi ve parlayc maddelerin imali ve bunlarla yaplan iler. Ham petrol ve katranlarn distilasyonu, bitum, madeni yalar ve her trl akaryakt ve rafinasyon ileri (maddelerin kk mikyaslarda yalama, silme ileri gibi kullanlmasna ilikin ilerde kadn ve gen iiler altrlabilir). Odun ve kmrlerin gazlatrlmalar, koklatrlmalar ve bunlardan elde edilen bitum, katran gibi ara ve art rnlerin distilasyonu ileri. Doal gaz, likit petrol gaz, hava gaz, bio gaz, ve asetilen gaz gibi her trl gaz retimi, stoklanmas ve arz ileri. Asfalt ile dam tecrit maddeleri ve yalamaya zg, olup petrol rafinerilerinde elde edilemeyen sv ve kat yalarn imali ileri. Her trl patlayc madde ve mhimmatn imali, depolanmas ve nakli ileri. Her trl zehirli gazlarn ve sava gazlarnn retimi, kullanlmas, depolanmas ve nakli ileri. Aktif kmrlerin, dier aktif maddelerin ve eitli kimyasal maddelerin emprenyasyon ileri. Her trl patlayc maddenin kullanld iler ile toz ve gaz maskeleri, koruyucu balk, elbiseler ile dier koruyucularn kullanlmas zorunluluu bulunan iler. Piroteknik malzemesi hazrlama ve imali ileri (Aydnlatma ve iaret fiekleri, havai fiekler enlik maytaplar, tabanca mantar benzerleri). Her trl organik ve anorganik zehirli veya tahri edici maddelerle boya ve vernik imali ve bunlardan meydana gelen zehirli ve tahri edici boyalarn kullanlmas ileri. Kimyasal gbrelerin retimi ve depolanmas ileri. Sellozik, sentetik ve her eit boya imali ileri. Sellloit imali ve lak nitroselllozu ile yaplan eitli kimyasal maddelerin imali ileri. nsektisit, rodentisit ve tarmsal mcadele ilalar hazrlanmas, retimi ve depolanmas ileri. Flor, klor, brom, iyot retimi ve bunlarn zarar verici trevlerinin imali ileri. Organik ve inorganik pigmentlerin retimi. nsan salna zarar verici kimyasal maddelerin retimi, ykleme, boaltma ve nakli ileri. Akmlatr imali ve seri olarak akmlatrlerin bakm ve arj ilerinde kadn iiler alamaz. Kadnlarn alabilecei bitkisel ve hayvansal ya retimine ilikin ilerde karbon slfr gibi parlayc veya tahri edici solventlerle yaplan prine ve benzeri yal maddelerden ekstraksiyon yolu ile ya retimi ilerinde ekstraksiyon kademelerinde kadn ve gen ii altrlamaz. Tabakhaneler ile her eit deri fabrika ve imalathanelerinde tabaklama, nakil ve depolama ilerinde kadnlar alamaz. Kadnlarn alabilecei kauuk ve lastik sanayine ait ilerin lastik hamurunun hazrlanmas aamasnda kadn altrlamaz.

352

plik dokuma ve giyim sanayisinde linolyum ve dier sert yzeyde zemin demeleri, suni deri (plastik hari muamba ve kaplanm kumalar, hasr, lif ve sair keeler, paspaslar ve her trl elyaftan vatka ve koltukuluk malzemesi imali ileri), bu rnlerin dknt ve paavralarnn elyaf haline getirilmesi ilerinde kadn iiler alamaz. Kt ve selloz sanayisinde kt ve selloz retiminde klor, hipoklorit, kkrt dioksit, hiposulfit gibi tahri edici ve zararl maddelerin retimi ile zeltilerinin hazrlanmas, kullanlmas ve geri kazanlmas ilerinde kadnlarn almas yasaktr. Kadnlar gda ve iki sanayisinde her trl canl hayvann kesilmesi, ilenmesi ambalajlanmas, sakatat tesislerindeki ilerde alamazken, ambalaj ve paketleme ilerinde altrlabilir. Ttn sanayisinde balyalarn depolara tanmas ve istiflenmesi ileri ile imalathane ve depolardaki aktarma ilerinde kadnlarn almas yasaktr. Enerji retimi, nakli ve datm ile ilgili ilerde buhar, gaz vb. muharrik kuvvet retimiyle ilgili iler. Elektriin retimi, nakli ve datm ileri, elektrik bakm ve onarm ileri. Hareket halinde bulunan makine, motor ve aksam ile transmisyon dzeneinin yalanmas, tamiri ve temizlenmesi gibi ilerde kadnlar alamaz. Nakliye benzeri ilerde, arasz olarak yirmi be kilodan fazla arlk tama, boaltma ve ykleme ileri. El arabas gibi aralarla elli kilodan fazla arlk tama, boaltma ve ykleme ileri. ve drt tekerlekli ve pedall arabalarla altm kilodan fazla arlk tama, boaltma ve ykleme ileri. En ok %10 rampal yerlerde vagonetlerle yz kilodan fazla arlk tama, boaltma ve ykleme ileri. Gaz, petrol, su ve benzeri maddelerin her eit boru araclyla tanmas ve bu nakil hatlarnda yaplan bakm, onarm, tamirat ve benzeri ilerde kadn alanlarn almas yasaktr. Tarm ve hayvanclk ile ilgili olarak; denizlerde gletlerde ve nehirlerde balk ve dier hayvanlarn ve bitkilerin avlanmas, toplanmas, retilmesi, bunlardan elde edilecek rn ve yan rnler ve dalyan ileri, tarm ilalar kullanm ilerinde kadnlar altrlamaz. Ardiye ve antrepoculuk ile ilgili olarak, ardiyeler, antrepolar, umumi maazalar ve iskelelerde yaplan her trl ambarlama, depolama, ykleme ve boaltma ilerinde kadnlarn altrlmas yasaktr. Haberleme ile ilgili posta, telefon, telgraf, telsiz, radyo, televizyon gibi iletiim aralar iin yaplan her trl yapm, bakm, onarm ve alt yap ilerinde kadnlar alamaz. Ynetmelik ekinde eitli iler alt balnda geen asbest tozlar ile yaplan her eit imalat ile (at yaltm malzemesi, imento ve asbest esasl borular, kauuklu ve plastikli yer demeleri imali, eitli sanayi rnleri, kiisel koruyucular gibi) asbest hamuru hazrlama ve ekillendirme ileri, snger avcl ileri, itfaiye ileri, ocaklk, ateilik ileri ile ocak ve baca temizleme ileri, kanalizasyon ve fosseptik ileri, bataklk kurutma, su alt ve toprak alt ileri ile suya girilerek yaplan her trl iler, dme ve kayma tehlikesi olan yksek yerlerde yaplan her trl ilerde kadnlarn altrlmas yasaktr. Ayrca, metalden matbaa harfi imali ve klie imali ileri ile yzer vin ve taraklarda yaplan ilerde kadnlar ALITIRILAMAZ. Kadnlarn alabilecei Ar ve Tehlikeli ler; Arama ve sondaj ileriyle ilgili olarak, bu ilerin yalnz yer stnde yaplan yardmc hizmetlerinde kadn ve gen ii altrlabilir. Yine bu ilerde elle yaplan basit ayklama ilerinde kadnlar altrlabilir. Ta ve toprak sanayisi ile ilgili (topran piirilmesiyle elde edilen kiremit, tula, ate tulas, boru, pota, knk ve benzeri inaat ve mimari malzeme ileri. Fayans, porselen ve seramik imaline ait iler. Cam, ie, optik ve benzeri malzeme fabrika ve imalathanelerinde retime ilikin iler ve bunlarn ilenmesine ait ilerde kadn iiler alabilir. 353

Demir tel ve ubuktan malzeme imalat ileri (ivi, zincir, vida vb. gibi) ile muharrik kuvvetle ileyen tam otomatik souk ekillendirme tezghlarnda yaplan ilerde kadnlar alabilir. Aa ve bunlardan eya retimiyle ilgili (kurutma yaptrma ileri, kontraplak, kontrtabla, yonga aatan mamul suni tahta ve pvc yzey kaplamal suni tahta imali ileri ile emprenye) ilerinde kadn alanlar yer alabilir. Yap ileri ile ilgili teknik hizmetler ve yardmc ilerde kadn ve gen ii alabilir. Metal ve metalden mamul eya sanayi ile ilgili olarak mutfak ve ev eyas ile ss eyas imalatnda kadn ve gen ii altrlabilir. Radyo, televizyon, elektrik ve elektronik cihazlarn imalinde ve onarmnda yaplan seri ve devaml lehim ilerinde kadn altrlabilir. Kimya sanayi (Uyuturucu maddelerin imali ileri. Bitkisel ve hayvansal yalarn retimi ve bunlardan yaplan maddelerin imaline ilikin ilerin (Karbon slfr gibi parlayc veya tahri edici solventlerle yaplan prine ve benzeri yal maddelerden ekstraksiyon yolu ile ya retimi ilerinde ekstraksiyon kademelerinde kadn ve gen ii altrlamaz) bir blmnde kadnlar alabilir. Tyl olarak kullanlacak derileri hazrlama ileri. Ham krkleri ileme ve boyama ileri. Kauuk ve lastik sanayisinde, lastik hamurunun hazrlanmasndan her eit ekillendirilmi mamul yapmna kadar baz ilerde (Lastik hamurunun hazrlanmasnda kadn altrlamaz). Plastik maddelerin ekillendirilmesi ve plastik eya imali ileri.(PVCnin imali ve PVCden mamul eyalarn yapmnda gen ii altrlamaz). Maddelerin kk mikyaslarda yalama, silme ileri gibi kullanlmasna ilikin ilerde kadn ve gen iiler altrlabilir. plik, dokuma ve giyim sanayisi ile ilgili (rr fabrikalarndaki iler, pamuk, keten, yn ipek ve benzerleriyle bunlarn dkntlerinin halla hal, tarak, presleme ve kolalama ileri. Her trl ilkel ve mamul maddelerin temizlenmesi, boyanmas, gazlanmas, aartlmas, baslmas ve hazr hale getirilmesi ileri. Suni ipek imalinde hazrlama ve retme ilerinde kadnlar alabilir. Kt ve selloz sanayisi ile ilgili kt hamuru ve odun hamuru retimi ileri, selloz retimi ilerinde kadn iiler altrlabilir. Gda ve iki sanayisinde ambalaj ve paketleme ilerinde kadn ii altrlabilir. Ynetmeliin ekinde eitli iler alt balnda sngerleri temizleme, ykama, beyazlatma ve boyama ileri, her trl p ve atk maddeler (toplanmas, tanmas, depolanmas, ilenmesi, yok edilmesi vb.) ile ilgili iler, radyoloji ileri ile radyum ve radyo aktif maddelerle ve radyasyon yayan her trl cihazla (eitli rntgen, magnetik rezonans ve benzeri elektronik cihazlar) allan iler, vahi veya zehirli hayvan bulunduran bahelerdeki ve hayvan terbiyesi yaplan yerlerdeki her trl iler, her trl mrekkep imali ileri, hayvan tahniti ileri, kemik, boynuz, trnak ve hayvan kan ile ilgili retim ileri, deri sanayisinde mamul derilere yz ve fantezi fason yapma ve derileri perdahlama ileri, makinesiz deniz nakil aralarnda (mavna, at ve benzerleri) yaplan btn iler, hava alanlarndaki uua hazrlk ileri ile yer hizmetleri ve bakm ileri, uaklarda yaplan btn iler ve uaklarla yaplan ilalama ve yangn sndrme ileri, kara, demiryolu, deniz ve gl tat aralar iin bakm, ikmal, onarm ve park yerlerinde yaplan iler, her trl siloculuk ileri, matbaaclk ileri (Her trl basm ileri, her trl kat ve sv ara rn ve son rnlerin ambalajlanmas, paketlenmesi ve dolumu ileri, deri, suni deri, plastik, aa ve dier malzemelerden mamul her trl ayakkab, terlik ve benzerleri imalat ilerinde kadn iiler altrlabilir. Gen ilerin altrlabilecekleri ler Meyve ve sebze konservecilii, sirke, turu, sala, reel, marmelat, meyve ve sebze sular imalat ileri, meyve ve sebze kurutmacl ve ilenmesi ileri, 354

Helva, bulama, ada, pekmez imalat ileri, Kasaplarda yardmc iler, ay ilemesi ileri, eitli kuru yemilerin hazrlanmas ileri, Kkba hayvan besiciliinde yardmc iler, Sprge ve fra imalat ileri, Elle yaplan aa oymacl, kemik, boynuz, kehribar, lle ta, Erzurum ta ve dier maddelerden ss eyas, dme, tarak, resim, ayna, ereve, cam ve emsali eya imalat ileri, Toptan ve perakende sat maaza ve dkknlarnda sat, etiketleme ve paketleme ileri, Bro iyerlerinde bro ileri ve yardmc iler, lalama ve gbreleme hari iek yetitirme ileri, kili yerler ve alk hizmetleri hari olmak zere hizmet sektrndeki iler, Dier giyim eyas, baston ve emsiye imalat ileri, Yiyecek maddelerinin imalat ve eitli muamelelere tabi tutulmas ileri, Yorganclk, adr, uval, yelken ve benzeri eyalarn imalat ve dokuma yapmakszn dier hazr eya imalat ileri, Sandk, kutu, f ve benzeri ambalaj malzemeleri, mantar, saz ve kamtan sepet ve benzeri eya imalat ileri, anak, mlek, ini, fayans, porselen ve seramik imaline ait iler (frn ileri ve silis ve quarts tozu saan iler hari), El ilan datm ileri, Cam, ie, optik ve benzeri malzeme imalathanelerinde retime ilikin iler (frn ileri ve silis ve quarts tozu saan iler, sl ilem, renklendirme ve kimyasal iler hari), Bitkisel ve hayvansal yalarn retimi ve bunlardan yaplan maddelerin imaline ilikin iler (karbon slfr gibi parlayc veya tahri edici zclerle yaplan prine veya benzeri yal maddelerin ekstrasyon yoluyla ya retimi ilerinde ekstrasyon kademeleri hari), Pamuk, keten, yn, ipek ve benzerleriyle bunlarn dkntlerinin halla, tarak ve kolalama tezghlarndan ve boyama ile ilgili ilemlerden blme ile ayrlm ve fenni iklim ve aspirasyon tesisat olan iplikhane ve dokuma hazrlama ileri, Balkhane ileri, eker fabrikalarnda retime hazrlamaya yardmc iler, Arasz olarak 10 kgdan fazla yk kaldrlmasn gerektirmeyen torbalama, flama, istifleme ve benzeri iler, Su bazl tutkal, jelatin ve kola imali ileri, Sandal, kayk ve emsali kk deniz aralarnn imalat ve tamirat ileri (boya ve vernik ileri hari).

ocuk ve Gen ilerin altrlamayacaklar ler

Gece dnemine (akam saat 20.00-sabah 06.00 aras) rastlayan srelerde yaplan iler, Maden ocaklar ile kablo demesi, kanalizasyon ve tnel inaat gibi yer altnda veya su altnda allacak iler, Ar ve Tehlikeli ler Ynetmeliinde 18 yan doldurmam kiilerin almasnn yasakland iler, Hazrlama, Tamamlama ve Temizleme leri Ynetmelii kapsamndaki iler, 355

25425 Ek-2 ve Ek-3)

Salk Kurallar Bakmndan Gnde Ancak Yedi buuk Saat veya Daha Az allmas Gereken ler Hakknda Ynetmelik kapsamnda yer alan iler, Alkol, sigara ve bamlla yol aan maddelerin retimi ve toptan sat ileri, Parlayc, patlayc, zararl ve tehlikeli maddelerin toptan ve perakende sat ileri ile bu gibi maddelerin imali, ilenmesi, depolanmas ileri ve bu maddelere maruz kalma ihtimali bulunan her trl iler, Grlt ve/veya vibrasyonun yksek olduu ortamlarda yaplan iler, Ar scak ve souk ortamda alma gerektiren iler ile sala zararl ve meslek hastalna yol aan maddeler ile yaplan iler, Radyoaktif maddelere ve zararl nlara maruz kalnmas ihtimali olan iler, Mteharrik makineler kullanlarak yaplan iler, Fazla dikkat isteyen ve aralksz ayakta durmay gerektiren iler, Para ba ve prim sistemi ile cret denen iler, Para tama ve tahsilt ileri, bitiminde evine veya ailesinin yanna dnmesine olanak salamayan iler (eitim amal iler hari), Meslek eitim program gerei staj nedeni ile yaplan almalar hari, gzellik salonlarnda yaplan yz, vcut bakm ve estetii, epilasyon ve masaj ileri, Ak bir ekilde veya uzman hekim raporu ile fiziki ve psikolojik yeterliliklerinin zerinde olan iler, Toksit, Kanserojen, nesil takip eden genler zararl veya domam ocua zararl veya herhangi bir ekilde insan saln etkileyen zararl maddelerle ilgili iler, Eitim, deney eksiklii gvenlik konusunda dikkat eksikliine bal olarak genlerin maruz kalabilecei kanlmas veya fark edilmesi mmkn olmadna inanlan i kazas riski tayan iler. (*) ocuk ve Gen ilerin alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (Resmi Gazete: 06 Nisan 2004

Gen ilerin alabilecei Ar ve Tehlikeli ler (Ar ve Tehlikeli iler Ynetmeliine gre 16 yan bitirmi, 18 yandan gn almam gen iiler in alabilecei ar ve tehlikeli iler) unlardr; Arama ve sondaj ilerinin yalnz yer stnde yaplan yardmc hizmetlerinde gen ii altrlabilir. Ta ve toprak sanayisi ile ilgili ilerden; topran piirilmesi yoluyla elde edilen kiremit, tula, ate tulas, boru, pota, knk ve benzeri inaat ve mimari malzeme retim ileri ile fayans, porselen ve seramik retimine ait ilerde gen iiler alabilir. Gen iiler cam, ie, optik ve benzeri malzeme fabrika ve imalathanelerinde retime ilikin iler ve bunlarn ilenmesine ait ilerde altrlabilir. Metal ve metalden mamul eya sanayi ile ilgili iler; mutfak ve ev eyas ile ss eyas imalatnda kadn ve gen ii altrlabilir. Aa ve bunlardan mamul eya sanayi ile ilgili ilerden; kurutma, yaptrma ileri, kontraplak, kontrtabla, yonga aatan mamul suni tahta ve PVC yzey kaplamal suni tahta imali ileri ile emprenye ilerinde gen iiler alabilir. Yap ilerinin teknik hizmetler ve yardmc ilerinde gen ii alabilir. Kimya sanayi ile ilgili; maddelerin kk mikyaslarda yalama, silme ileri gibi kullanlmasna ilikin ilerde gen iiler altrlabilir. Bitkisel ve hayvansal yalarn retimi ve bunlardan yaplan maddelerin imaline ilikin iler (Karbon slfr gibi parlayc veya tahri edici solventlerle yaplan prine ve benzeri yal maddelerden ekstraksiyon yolu ile ya retimi ilerinde ekstraksiyon 356

kademelerinde gen ii altrlamaz) ile plastik maddelerin ekillendirilmesi ve plastik eya imali ileri.(PVCnin imali ve PVCden mamul eyalarn yapmnda gen ii altrlamaz) ilerinde parentez iinde belirtilen blmler dndaki ilerde gen iiler alabilir. plik dokuma ve giyim sanayi ile ilgili ilerden rr fabrikalarndaki ilerde genler alabilir. Kt ve selloz sanayisi ile ilgili ilerin; kt hamuru ve odun hamuru retimi ile ilgili blmlerinde ve selloz retimi ilerinde gen iiler altrlabilir. Ynetmelik ekinde eitli iler alt balnda aklanan her trl mrekkep imali ilerinde gen iiler alabilir. Yukarda saylan ilerin dnda kalan ar ve tehlikeli ilerde ocuklarn ve gen alanlarn altrlmas yasaktr.

357

EK-9 BAZI ULUSAL DZENLEMELERDE E GR VE PERYODK MUAYENELERDE YAPILMASI GEREKEN EK VE TAMAMLAYICI MUAYENELER
Tehlike Kayna, MAK ESD(TWA) Kurun (Pb) MAK: 0.15 mg/m3 e Girite Klinik ve laboratuvar birlikte deerlendirilecek; genel muayene, kan, kan yapc sistem, karacier ve bbrek fonksiyonlar deerlendirilecek, yetmezlii olan, kuruna duyarl olanlar ve alkolikler ie alnmayacaklardr. Periyodik Muayenede Yasal Dayanak yi Uygulama Dzeyleri Her ayda bir, alanlarn SGT-61 muayenesi yaplacak, kurun absorbsiyonunun ilk belirtileri, klinik ve laboratuvar yntemleri ile saptanacaktr. alann sindirim yaknmalar olup olmad, di etlerinde burton izgisi bulunup bulunmad, kollarn ekstansiyon durumlar incelenecektir. drarda kopraporfirin aranacak ve kanda hemoglobin yzdesi llecek, bazofil granulasyonlu eritrosit saym yaplacaktr. Gerektiinde kanda ve idrarda kurun aramak zere kan rnei, ihtisas laboratuvarlarna gnderilecektir. SGT-62 Her ayda bir, klinik ve laboratuvar yntemleri ile salk muayeneleri yaplacaktr. Tkrk artmas, di etlerinde lserasyon, el, gz kapaklarnda titremeler eklindeki belirtileri bulunanlar, yaptklar iten ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr. Her alt ayda bir, klinik ve SGT-63 laboratuvar yntemleri ile salk muayeneleri yaplacaktr. drar, dk, kl ve trnaklardaki arsenik miktar saptanacak, arsenikle ilgili zehirlenmelerin grlmesinde iiler, yaptklar ilerden ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr. SGT-64 Risk deerlendirmesine gre MAK:0.01 mg/m3 (*)

Civa (Hg) MAK: 0.075 mg/m3

Klinik ve laboratuvar yntemleri ile genel muayeneleri yaplacak, karacier veya bbrek yetersizlii olanlar ile ciltleri hassas bulunanlar veya cilt hastal olanlar, bu ilere alnmayacaklardr.

Arsenik (As) MAK: 0.5 mg/m3

Klinik ve laboratuvar yntemleri ile genel muayeneleri yaplacak, derisi nemli ve hassas olanlar ile deri, karacier ve sinir hastal olanlar, bu ilere alnmayacaklardr.

Beyaz fosfor (P)

e giri muayenesinde alanlarn, ie giri ve periyodik muayenelerinde, olduu gibi. genel salk muayenesi ile beraber, ene ve dilerin filmleri ektirilecek, fosfordan meydana gelen alt ene nekrozu (Fossy - Jow) nun ilk belirtileri aranacaktr nceden fosfor bileikleri ile i ie girerken ve iin temasa gelip gelmedikleri devam sresince en az 6 incelenecek ve klinik belirti ayda bir kez hassas tbbi

Organik fosfor (insektisit)

SGT-65

358

Tehlike Kayna, MAK ESD(TWA)

e Girite aranacaktr. Herhangi bir ekilde organik fosforlu ve karbamatl ensektisitlere maruz kalanlarda, rutin olarak biyokimyasal testle kolinesteraz aktivitesinin tayini yaplacak, duyarll bilinenler, nceden tehis alanlar ie alnmayacak.

Periyodik Muayenede kontrole tabi tutulacaktr. Kolinesteraz seviyesi % 25 orannda dnce ii, organik fosfor bileikleri ile temas ettirilmeyecek, ii deitirilecektir.

Yasal Dayanak

yi Uygulama Dzeyleri

Kadmiyum (Cd) MAK: 0.1 mg/m3

Klinik ve laboratuvar yntemleri ile salk muayeneleri yaplacak, solunum sistemi ve bbrek hastal tespit edilenler bu ilere alnmayacaklardr. Klinik ve laboratuvar yntemleri ile genel salk muayeneleri yaplacak, sinir sistemi, solunum sistemi, frengi hastal ve ruh hastal tespit edilenler, bu ilere alnmayacaklardr. Klinik ve laboratuvar yntemleri ile genel salk muayeneleri yaplacak, kroma kar alerjisi olanlar ile cilt ve solunum sistemi hastalklar bulunanlar bu ilere alnmayacaklardr.

SGT-66 Periyodik muayenede solunum sistemi ve bbrek hastal tespit edilenler, yaptklar ilerden ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr. Periyodik olarak, klinik ve SGT-67 laboratuvar yntemleri ile salk muayeneleri yaplacak, manganezle ilgili zehirlenmelerin grlmesinde iiler, yaptklar ilerden ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr SGT-68 Periyodik olarak, klinik ve laboratuvar yntemleri ile salk muayeneleri yaplacaktr. Burun septumunda lserasyon grlenler ile solunum sistemi ve cilt hastal bulunanlar altklar iten ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr. Periyodik olarak, klinik ve SGT-69 laboratuvar yntemleri ile genel salk muayeneleri yaplacaktr. Solunum sistemi hastalklar bulunanlar ile zayfladklar grlenler, altklar iten ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr. SGT-71 Periyodik olarak, klinik ve laboratuvar yntemleri ile genel salk muayeneleri yaplacak, kan yapc sistem ve karacier hastal grlenler, bu ilerden ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr. Periyodik olarak, klinik ve SGT-72 laboratuvar yntemleriyle genel salk muayeneleri yaplacak, deri, bbrek ve karacier hastal grlenler, bu ilerden ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr. MAK:0.002 mg/m3 (*)

Manganez (Mn)

Krom (Cr)

Berilyum (Be)

Klinik ve laboratuvar yntemleri ile genel salk muayeneleri yaplacak, bnyece ok zayf olanlar ile solunum sistemi hastal bulunanlar, bu ilere alnmayacaklardr.

Benzen MAK: 20 ppm

Klinik ve laboratuvar yntemleri ile genel salk muayeneleri yaplacak, kan yapc sistem ve karacier hastal bulunanlar, bu ilere alnmayacaklardr.

MAK:1ppm (*)

Anilin-Nitroamin

Klinik ve laboratuvar yntemleri ile genel salk muayeneleri yaplacak, deri, bbrek ve karacier hastal olanlar ile aniline kar alerjisi bulunanlar, bu ilere alnmayacaklardr.

359

Tehlike Kayna, MAK ESD(TWA) Halojenli hidro karbonlar MAK: 20 ppm 60 mg/m3

e Girite Klinik ve laboratuvar yntemleri ile genel salk muayeneleri yaplacak, deri, bbrek ve karacier hastal olanlarla klora kar alerjisi bulunanlar bu ilere alnmayacaklardr.

Periyodik Muayenede

Yasal Dayanak

yi Uygulama Dzeyleri

SGT-73 Periyodik olarak, klinik ve laboratuvar yntemleri ile genel salk muayeneleri yaplacak, deri, bbrek ve karacier hastal bulunanlar ve klora kar alerjisi grlenler bu ilerden ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr. Periyodik olarak, klinik ve laboratuvar yntemleriyle ile salk muayeneleri yaplacak, bbrek, karacier ve sinir sistemi hastalklar bulunanlarla alkolik ve epileptik olduu grlenler, bu ilerden ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr. SGT-74

Karbon slfr (CS2) MAK: 20 ppm

Klinik ve laboratuvar yntemleriyle genel salk muayeneleri yaplacak, bbrek, karacier ve sinir sistemi hastalklar olanlarla alkolik ve epileptikler, bu ilere alnmayacaklardr.

Tozlu ler

ESD Asbest: 0.1 lif/cm3

Genel salk muayeneleri yaplacak, gs radyografileri alnacak ve solunum ve dolam sistemi hastalklar ile cilt hastal olanlar, gs yapsnda bozukluk bulunanlar, bu ilere alnmayacaklardr. Tozlu ilerde alacak iiler ie girite bedence bu ilere elverili ve dayankl olduklarnn raporla belirlenmesine ynelik muayene olurlar. Bu Ynetmelik kapsamna giren iyerlerinde, ilerin yrtm yznden toz riski bulunmas sebebiyle tbbi raporlar dzenlenmesinde olaan klinik ve laboratuvar muayene yntemleri arasnda gs filmi bulgularna zen gsterilir. Asbestle alacak her alann almaya balamadan nce genel salk durumu deerlendirilecek ve Ynetmelik Ekinde belirtildii ekilde, zellikle gs muayeneleri ile dier tetkik ve kontrolleri yaplacaktr

Periyodik olarak salk SGT-76 muayeneleri yaplacak ve her 6 ayda bir, gs radyografileri alnacaktr. Solunum ve dolam sistemi hastalklar ile deri hastal grlenler, bu ilerden ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr. alma sresince en az iki ylda bir kez standart gs filmleri (35x35) alnarak radyolojik muayeneleri yaplr. Toz Y-26-27Ek-2 Asbest Y-10 yeri risk deerlendirmesine gre

En az 3 ylda 1 muayene; Asbest Y-19 genel klinik muayenesi, Ek-1/3 zellikle gs muayenesi, - solunum fonksiyon testi. (solunan havann hacmi ve hz) Doktor ve/veya dier yetkili salk personeli, i hekimliindeki gelimeleri gz nne alarak sputum sitoloji testleri, gs filmi (Xray), tomodensitometri gibi daha ileri tetkikler isteyebilir.

360

Tehlike Kayna, MAK ESD(TWA) Grltl iler Maruziyet snr deeri: 87 dB En yksek MED:85 dB En dk MED: 80 dB

e Girite

Periyodik Muayenede

Yasal Dayanak

yi Uygulama Dzeyleri

Grltl ilerde alacaklar ie alnrken, genel salk muayeneleri yaplacak, zellikle duyma durumu ve derecesi llecek, kulak ve sinir sistemi hastal olanlar ile bu sistemde arzas bulunanlar ve HTliler, bu ilere alnmayacaklardr. Ancak doutan sar ve dilsiz olanlar, bu ilere alnabileceklerdir. e girite, genel salk muayeneleri yaplacak, zellikle kemik, eklem ve damar sistemleri incelenecek ve bu sistemlerle ilgili bir hastal veya arzas olanlar, bu ilere alnmayacaklardr.

Periyodik olarak, genel salk SGT-78 muayeneleri yaplacaktr. Duyma durumunda azalma ve herhangi bir bozukluk grlenler ve kulak ve sinir hastal bulunanlar ve HTli olanlar, altklar ilerden Grlt Y-5 ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr.

Titreim El-kol: Maruziyet Snr Deeri: 5 m/s2, Maruziyet Etkin D: 2,5 m/s2. Tm vcut: 1.15-0.5 m/s2.

Periyodik olarak salk SGT-79 muayeneleri yaplacaktr. Kemik, eklem ve damar sistemleri ile ilgili bir hastal veya arzas grlenler, altklar ilerden ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr. Mekanik titreime maruziyet Titreim Y-10 sonucu ortaya kabilecek salk sorunlarnn nlenmesi ve erken tan amacyla, salk gzetimi sonular dikkate alnarak, gerekli koruyucu nlemler alnacaktr. Salk gzetimi yaplrken aadaki hususlar da dikkate alnacaktr: - Maruz kalnan titreimin iilerde tanmlanabilir bir hastalk veya sala zararl bir etkiye neden olduu tespit edilebildii durumlar, - Hastaln veya etkilenmenin alann zel alma koullarndan ortaya kmas hali, - Hastalk veya etkilenmenin saptanmas iin geerli ve uygun yntemlerin bulunduu durumlar. - Maruziyet deerlerini aan her durumda uygun salk gzetimi yaplacaktr.

nfraruj Inlar

e alnrken genel salk muayeneleri yaplacak, zellikle grme durumu ve derecesi tayin olunacak ve gzle ilgili bir hastal olanlar, bu ilere alnmayacaklardr.

SGT-80

Yeraltnda, nemli, hava akm e girite genel salk olan ve ksz yerlerdeki muayeneleri yaplacak ve almalar zellikle kaslar, eklemler ve gz zerinde durulacak ve

Periyodik olarak genel salk SGT-81 muayeneleri yaplacak ve zellikle romatizma ve gz hastal grlenler,

361

Tehlike Kayna, MAK ESD(TWA)

e Girite

Periyodik Muayenede

Yasal Dayanak

yi Uygulama Dzeyleri

sedimantasyon yaplacak ve altklar ilerden klinik usullerle romatizma ayrlacaklar, kontrol ve tedavi hastal aranacaktr. altna alnacaklardr. Romatizma ve gz hastal olanlar, bu ilere alnmayacaklardr. Yksek basnta alma Saatte kii bana 40 m3 hava salanacak, CO2 miktar % 0.1i gemeyecektir. e alnrken, klinik ve laboratuvar yntemleriyle genel salk muayeneleri yaplacak ve zellikle E.K.G. ve solunum fonksiyon testleri ile birlikte kalp dolam, solunum ve kemik sistemleri zerinde gerekli incelemeler yaplacak ve salk ynnden saknca grlenler, bu ilere alnmayacaklardr. e baladklar gnden SGT-82 itibaren (15) gn sonra adaptasyon muayenesine tabi tutulacak ve iin devam sresince de, bunlarn periyodik genel salk muayeneleri yaplacaktr. zellikle kalp, dolam, solunum ve kemik sistemi hastal ve arzas grlenler, bu ilerden ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr. Periyodik olarak genel salk SGT-83 muayeneleri yaplacak ve zellikle sinir ve kan hastalklar ile ilgili bozukluklar grlenler, altklar ilerden ayrlacaklar, kontrol ve tedavi altna alnacaklardr

Radyoaktif ve yonizan nlarla e alnrken genel salk alma(**) muayeneleri yaplacak ve zellikle sinir, kan ve kan yapc sistemi incelenecek, sinir ve kan hastalklar ile ilgili bozukluklar grlenler bu ilere alnmayacaklardr.

(*) Toksikoloji Prof. Dr. smet Dkmeci, 1999 (**)Grev Gerei Inlanmalar in Radyoizotoplarn Vcuda Ylda Alnma Snrlar (ALI) (Yllk alnmasna izin verilen miktarlar-Radyasyon Gvenlii Ynetmelii Ek-IIde uzun bir liste olarak verilmi)

362

EK-10 ULUSAL DZENLEMELERE GRE BAZI TETKKLERN YAPILMA SIKLII Tetkik

DZENLEME Akcier grafisi

Ulusal Dzenlemeler ve neriler

i Sal Toz Mcadele Gvenlii Tz Ynetmelii14.09.1990-20635 Tozlu ilerde 6 2 ylda 1 Ayda 1 SB Portr ILO Ynergesi- nerisi 2005 Asbestle almalarda Ylda 1 Tozlu ilerde 2 muayenenin en az 3 ylda 1 ylda 1yaplmas ve muayenenin de a grafisini iermesi gerektii belirtilmi A-I Pnmokonyoz A-I Pnmokonyoz saptand ve tozsuz saptand ve tozsuz ortamda almaya ortamda devam ediyorsa: Ylda almaya devam 1 Sorun yoksa ylda 1 ediyorsa: Ylda 1 devam Sorun yoksa ylda 1 devam Sresi belirtilmemi (En az 3 ylda 1) Asbest Ynetmelii 26.12.2003-25328 Dier-yi Uygulama rnekleri yeri risk deerlendirmesi yaplarak alann gereksiz yere radyasyon almasn nlemek iin grafi ektirme sklna karar verilmelidir. tozlu ilerde ylda 1 kez ektirilmesi uygundur.

SFT Odyometri Kanda Pb drarda Pb drarda koproporfirin Kanda Hb Eritrosit saym Kanda Hg drar, dk, kl ve trnaklarda As ene ve di filmleri Kolinesteraz aktivite tayini Sre belirtilmemi

yeri risk deerlendirmesine gre muayene skl belirlenmelidir. 80 dB i aan yerlerde alanlarda ylda 1 yaplmas uygundur.

3 Ayda 1 (gerektiinde) 3 Ayda 1 (gerektiinde) 3 Ayda 1 3 Ayda 1 3 Ayda 1 3 Ayda 1 Beyaz fosforla alan iilere ie girite ve Organik fosforlu insektisitlerle alan iilere ie girite ve en az 6 Ayda 1 6 Ayda 1 Ylda 1 Ylda 1 Ylda 1 e girite Gerekli durumda a 3 Ayda 1 Ekranl aralarda alanlar e girite ve dzenli aralklarla (sre belirtilmemi. Ek Ar. al. SG nlem Hk. Y.

Gaitada parazit yumurtas aranmas Gaita kltr Boaz kltr Burun kltr HBSAg Portr muayenesi Gz muayenesi

Muayene ve tetkiklerin yaplabilecei yerler: e Giri ve Periyodik MuayeneAr ve Tehlikeli lerde alanlarn Salk Raporu: iyeri hekimi, iyeri ortak salk birimi, iyeri salk ve gvenlik birimi, OSGB, ii sal dispanserleri, bunlarn bulunmad yerlerde srasyla en yakn Sosyal Sigortalar Kurumu, Salk Oca, salk ocann kaldrld yerlerde aile hekimi, hkmet veya belediye hekimleri tarafndan verilir (Ar ve Tehlikeli ler Ynetmelii Resmi Gazete: 16 Haziran 2004 - 25494 De. 7 Mart 2010-27514).

363

EK-11 SANAYDE KULLANILAN KMYASALLARDAN ETKLENMENN BYOLOJK ZLEM N NERLEN YNTEMLER(*)

Kimyasal ajan Biyolojik Parametre Biyolojik Materyal Serum drar drar drar Referans Deeri < 1 g/100 ml < 50 g/g kreatinin < 1 g/g kreatinin < 40 g/g kreatinin < 1 g/g < 10 g/g kreatinin Tentative (imdilik) zin Verilen Notlar Maksimum Konsantrasyon(**) A. norganik ve Organik Metal Maddeler Alminyum Alminyum Alminyum Antimon Antimon Arsenik Total arsenik

150 g/g kreatinin 35 g/g kreatinin Deniz etkisi kaynakl arsenik

Total arsenik Kan Total arsenik Sa norganik arsenik ve tm drar metil metabolitleri Azot oksit Bakr Baryum Berilyum Civa (inorganik) N2O N2O Bakr Bakr Baryum Baryum Berilyum Civa Civa Civa Civa Civa inko inko Flor Flor Germanyum Gm Gm Kadmiyum Kadmiyum Metallothionein yot-azid testi drar Nefes drar Serum drar Kan drar drar Kan Tkrk Kan Sa drar Serum Serum drar drar drar Serum drar Kan drar drar

Eer TWA: zaman arlkl ortalama Deniz kaynakl 50 g/ m3 ise; 50 g/g kreatinin arsenik etkisi Eer TWA: zaman arlkl ortalama 10 g/ m3 ise; 30 g/g kreatinin 60 g/g kreatinin

kk

< 50 g/g kreatinin < 0.14 mg/100 ml < 15 g/g kreatinin < 0.8 g/100 ml < 2 g/g kreatinin < 5 g/g kreatinin < 1 g/100 ml < 1 g/100 ml < 0.9 mg/g kreatinin < 170 g/100 ml < 0.5 mg/g kreatinin < 1 g/g kreatinin < 1 g/g kreatinin < 0.5 g/100 ml < 2 g/g kreatinin < 0.5 g/100 ml

Sigara imeyen 50 g/g kreatinin 2 g/100 ml 10 g/100 ml

Metilcva inko Flor Germanyum Gm Kadmiyum

3-4 mg/g kreatinin

Vardiya sonras ve vardiya ncesi deerlerin fark

5 g/g kreatinin 0.5 g/100 ml >6.5 (Vasak ndeksi) 100 mg/m3den fazla etkilenmenin saptanmas

Karbon dislfr

Krom VI (znen bileikleri) Kobalt

Kurun

2-Tiyotiyazolidin-4drar karboksilasit (TTCA) Krom drar Krom Alyuvar Kobalt drar Kobalt Kan Kobalt Serum Kurun Kan Kurun drar Kurun drar 1 g iv EDTA ya da po 2 g DMSAdan sonra Serbest porfirin Alyuvar inko protoporfirin Kan -Aminolevulinikasit (ALA) Koproporfirinler ALA dehidrataz Pirimidin-5-nkleotidaz Kurun Manganez Manganez Nikel Nikel Nikel Selenyum Selenyum Talyum Talyum Tellr Uranyum Uranyum Vanadyum Vanadyum drar drar Alyuvar Alyuvar drar drar Kan drar Plazma drar Serum drar drar Kan drar drar Kan drar Kan

< 1 mg/g kreatinin < 1 g/g kreatinin < 2 g/g kreatinin < 0.2 g/100 ml < 0.05 g/100 ml < 25 g/100 ml < 50 g/g kreatinin < 600 g/24 saat < 75 g/100 ml Alyuvar < 40 g/100 ml < 2.5 g/g Hb < 4.5 mg/g kreatinin < 100 g/g kreatinin

4 mg/g kreatinin 30 g/g kreatinin 20 g/g kreatinin

40 g/100 ml 50 g/g kreatinin 600 g/24 saat 80 g/100 ml Alyuvar 40 g/100 ml 3 g/g Hb 5 mg/g kreatinin 100 g/g kreatinin

Kurun tetraetil Manganez Nikel (znen bileikler) Nikel karbonil Selenyum Talyum Tellr Uranyum Vanadyum

< 50 g/g kreatinin < 3 g/g kreatinin < 1 g/100 ml < 2 g/g kreatinin < 0.05 g/100 ml < 15 g/100 ml < 25 g/g kreatinin < 1 g/g kreatinin < 1 g/100 ml < 1 g/g kreatinin < 0.1 g/g kreatinin < 0.01 g/100 ml < 1 g/g kreatinin < 0.1 g/100 ml

100 g/g kreatinin

30 g/g kreatinin

50 g/g kreatinin

B. Organik Maddeler 1. Aliphatic and Alicyclic hydrocarbons

364

Kimyasal ajan n-Hekzan

Biyolojik Parametre 2-Hekzanol 2,5-Hekzanedion

Biyolojik Materyal drar drar

Referans Deeri

2-Metil pentan

3-Metil pentan

Siklohekzan

n-Hekzan n-Hekzan 2-Metil-2-pentanol 2-Metilpentan-2,4 diol 2-Metil pentan 2-Metil pentan 3-Metil pentan 3-Metil pentan 3-Metil pentan siklohekzanol 1,2 siklohekzandiol 1,4 siklohekzandiol Siklohekzan Siklohekzan Fenol Mukonik asit Fenil merkapturik asit Benzen Benzen

Kan Nefes drar drar Nefes Kan drar Nefes Kan drar drar drar Kan Nefes drar drar drar Nefes Kan drar drar Nefes Kan drar drar Kan Nefes drar Nefes Kan drar drar drar Kan Nefes drar drar drar Nefes Kan drar drar drar Alyuvar Lenfosit drar drar Kan drar Kan Kan Nefes (2 drar drar drar drar Plazma Nefes < 1.5 g/g kreatinin < 0.3 mg/g kreatinin < 20 mg/g kreatinin < 0.5 mg/g kreatinin

Tentative (imdilik) zin Verilen Notlar Maksimum Konsantrasyon(**) 0.2 g/g kreatinin 2 mg/g kreatinin lk alma gnnn sonunda 4 mg/g kreatinin alma haftasnn sonunda 15 g/100 ml Etkilenme srasnda 50 ppm Etkilenme srasnda

1500 g/l 35 g/100 ml 1500 g/l 35 g/100 ml 3.2 mg/g kreatinin

45 g/100 ml 220 ppm 45 mg/g kreatinin < 20 mg/g kreatinin < 1.4 mg/g kreatinin < 0.022 ppm < 2 g/100 ml 2.5 g/g kreatinin 1.5 g/g kreatinin 1 mg/g kreatinin 0.6 mg/g kreatinin 20 ppm 0.05 mg/100 ml 0.005 mg/100 ml 1 g/g kreatinin 0.15 mg/100 ml 200 mg/g kreatinin

Etkilenme srasnda Etkilenme srasnda Eer TWA: 10 ppm ise Eer TWA: 1 ppm ise Eer TWA: 1 ppm ise Eer TWA: 1 ppm ise (etkilenme srasnda) Eer TWA: 1 ppm ise (etkilenme srasnda) Eer TWA: 100 ppm ise Eer TWA: 50 ppm ise Eer TWA: 100 ppm ise Eer TWA: 50 ppm ise Eer TWA: 100 ppm ise (etkilenme srasnda) Eer TWA: 100 ppm ise (etkilenme srasnda) Etkilenmeden 18 saat sonra

2. Aromatic hydrocarbons Benzen

Toluen

Hippurik asit -Kresol Toluen Toluen

Etil benzen

Kmen (izopropil benzen)

Trimetil benzenler (mesitilen, psdokmen, beyaz ispirto Stiren

Mandelik asit Fenil glioksilik asit Etil benzen Etil benzen 2-Fenil propanol Kmen Kmen Dimetil benzoik asit Mandelik asit Fenil glioksilik asit Stiren Stiren Stiren Atrolaktik asit Metil hippurik asit Ksilen Ksilen 1-Naftol 2,4 hidroksibifenil 1-Hidroksipiren Hemoglobin etkisi DNA etkisi

Etkilenme srasnda

800 mg/g kreatinin 250 mg/g kreatinin 0.1 mg/100 ml 0.002 mg/100 ml 9 ppm 50 g/l 1.5 g/g kreatinin 0.3 mg/100 ml 1.5 mg/g kreatinin < 2 g/g kreatinin 2.7 g/g kreatinin (< 1 mol/mol kreatinin) mol/mol kreatinin)

Etkilenmeden 16 saat sonra

-Metil stiren Ksilen

Etkilenme srasnda

Naftalin Bifenil Polisiklik hidro karbonlar

(< 1.4

3. Halojenli hidrokarbonlar Mono klorometan (Metil klorid) S-metil sistein Mono bromometan (Metil bromid) S-metil sistein Bromid Bromid Diklorometan HbCO Diklorometan Diklorometan 1,2 Dibromo metan N-asetil-sistein hidroksietil) Vinil klorid Tiyodiglikolik asit Trikloroetilen Trikloretanol Triklorasetikasit Trikloretanol Trikloretilen

< 1 mg/100 ml < 10 mg/l <%1

%2 0.05 mg/100 ml 15 ppm

Sigara imeyenlerde

< 2 mg/g kreatinin 150 mg/g kreatinin 75 mg/g kreatinin 0.25 mg/100 ml 0.5 ppm

5 gnlk etkilenmeden sonra Etkilenmeden 16 saat sonra

365

Kimyasal ajan

Biyolojik Parametre Triklorasetikasit

Biyolojik Materyal Plazma

Referans Deeri

1,1,1 Trikloretan (metilkloroform)

Tetrakloretilen

Trikloretilen Kan Trikloretanol + Triklorasetik drar asit Triklorasetik asit drar Trikloretanol drar Trikloretanol Kan Trikloretan Kan Trikloretan drar Trikloretan Nefes Tetrakloretilen Nefes Tetrakloretilen Tetrakloretilen Triklorasetik asit Hekzakloretan Hekzaklorbutadien 4-Klorokatekol 4-Klorofenol -Diklorobenzen 2,5 Diklorofenol 2,3 ve 3,4 Diklorofenoller 3,4 ve 4,5 Diklorokatekoller Trifloroasetik asit Trifloroasetik asit Halotan Halotan Enfloran Trifloroasetik asit Trifloroasetik asit Florr Trifloroasetik asit TCDD TCDD Poliklorlu bifenil Kan drar drar Plazma Kan drar drar drar drar drar drar drar Kan drar Nefes drar drar

Tentative (imdilik) zin Verilen Notlar Maksimum Konsantrasyon(**) 10 ppm Etkilenme srasnda 5 mg/100 ml 5 gnlk etkilenmeden sonra 0.06 mg/100 ml Etkilenme srasnda 40 mg/g kreatinin alma haftas sonunda 10 mg/g kreatinin 30 mg/g kreatinin 0.1 mg/100 ml 100 g/100 ml 800 g/g kreatinin 30 ppm 60 ppm 8 ppm 100 g/100 ml 70 g/g kreatinin 5 mg/g kreatinin alma haftas sonunda

Etkilenmeden 16 saat sonra Etkilenme srasnda Etkilenmeden 16 saat sonra Etkilenmeden 16 saat sonra Etkilenmeden 16 saat sonra Hafta sonunda

Hekzakloretan Hekzaklorbutadien Monoklorobenzen -Diklorobenzen -Diklorobenzen Halotan

250 g/g kreatinin

10 mg/g kreatinin 0.25 mg/100 ml 90 g/g kreatinin 10 g/g kreatinin 0.5 ppm 3.5 g/l

Eger TWA:5 ppm ise 5 gnlk etkilenmeden sonra Eger TWA:5 ppm ise 5 gnlk etkilenmeden sonra Eer TWA:50 ppm ise Eer TWA:5 ppm ise Eer TWA:5 ppm ise

Enfloran (Etran) 1,1 Dikloro-2,2,2-trifloroetan (HCFC-123) 1-Kloro-1,2,2,2-tetrafloroetan (HCFC-124) 1,2,2,2-tetrafloroetan (HCFC-134a) 2,3,7,8-Tetrakloro-dibenzo-dioksin (TCDD) Poliklorlu bifenil

drar drar drar Serum Kan Serum Adipoz doku Triklorobifenil Kan Dier uucu halojenli hidrokarbonlar (Karbon tetraklorr, kloroform, halojenli anestezikler vb) Maddeler Nefes Kan 4. Amino ve nitro trevleri Trietilamin (TEA) TEA+TEA-azotoksit drar Dimetilamin (DMEA) DMEA+ DMEA-azotoksit drar Anilin Anilin drar -aminofenol drar Methemoglobin Kan <%2 Hemoglobinden serbest Kan anilin etkisinde Nitrogliserin Nitrogliserin Kan Etilenglikoldinitrat Etilenglikoldinitrat drar Etilenglikoldinitrat Kan zopropilnitrat zopropilnitrat Kan zopropilnitrat drar zopropilnitrat Nefes Aromatik amino ve nitro bileikleri Methemoglobin Kan <%2 Diazo-pozitif metabolit drar Benzidin, -naftilamin gibi drar yakn bileikler Hemoglobin eklentileri Kan Nitrobenzen -nitrofenol drar Methemoglobin Kan <%2 4,4-Metilen (2-Kloranilin)-MOCA MOCA drar Metilendianilin-MDA MDA drar Benzidin trevi azo bileikleri Benzidin drar Monoasetil benzidin trevi azo Monoasetil benzidin drar bileikleri 2,4-Dinitrotoluen 2,4-Dinitrobenzoik asit drar Hidrazin Hidrazin drar Trinitrotoluen 2,4 ve 2,6-Dinitro drar aminotoluen Trinitro toluen drar

60 mg/g kreatinin 90 mg/g kreatinin 30 mg/g kreatinin %5 10 g/100 ml

Eer TWA: 2.5 ppm ise EerTWA: 5 ppm ise

5 mg/g kreatinin %5

366

Kimyasal ajan 5. Alkoller Metanol

Biyolojik Parametre Metanol Metanol Formik asit Aseton zopropanol Furoik asit Okzalik asit Glikolik asit Etilen glikol Metoksiasetik asit Etoksiasetik asit Etoksiasetik asit Butoksiasetik asit

Biyolojik Materyal drar Kan drar drar Nefes drar drar drar Serum drar drar drar drar drar drar Kan drar drar drar Kan Nefes drar drar drar drar Kan Nefes drar drar drar drar drar drar Kan Kan Nefes drar drar drar Alyuvar drar drar drar drar drar drar drar Kan Kan Nefes drar Plazma Kan Kan drar + Kan drar drar Kan

Referans Deeri < 2.5 mg/g kreatinin < 60 mg/g kreatinin < 2 mg/g kreatinin < 65mg/g kreatinin < 50 mg/g kreatinin

Tentative (imdilik) zin Verilen Notlar Maksimum Konsantrasyon(**) 25 mg/g kreatinin

zopropanol Furfuril alkol 6. Glikoller ve trevleri Etilen glikol

30 mg/g kreatinin 500 mg/m3

Etilenglikol monometileter (metilcellosolve) Etilenglikol monoetileter (etilcellosolve ya da 2-etoksietanol) Etilenglikol monoetileter asetat (2etoksi etanol asetat) Etilenglikol monobutileter (butilcellosolve) Etilenglikol fenileter (fenilcellosolve) Propilenglikol monometileter izomer (1metoksi 2-propanol)

150 mg/g kreatinin 150 mg/g kreatinin

Eer TWA: 5 ppm ise Eer TWA: 5 ppm ise

Fenoksiasetik asit Propilenglikol (1,2 propanediol) Propanglikol monometileter Propanglikol monometileter Propilenglikol -izomer (2-metoksi -hidroksietoksi asetik asit 1-propanol) Dioksan 7. Ketonlar Aseton Aseton Aseton Aseton Siklohekzanon Siklohekzanol 1,2-siklohekzan diol 1,4-siklohekzan diol Metiletilketon Metiletilketon Metiletilketon Metiletilketon 3-Hidroksi-2-butanon Metil-n-butilketon 2,5-Hekzanedion Metilizobutil keton Metilizobutil keton 8. Eterler Tetrahidrofuran Tetrahidrofuran 9. Aldehitler Furfural Furoik asit 10. Amidler ve Anhidritler Dimetilformamid N-metilformamid(*) Dimetilformamid N-metilformamid(*) Dimetilformamid N-asetil-S-(N-metil karbamoyl) sistein Dimetilasetamid N-metilasetamid Akrilamid S-(2-Karboksietil sistein Hemoglobin etkisinde Maleik anhidrit Maleik asit Pitalik anhidrit Pitalik asit Hekzahidropitalik anhidrit Hekzahidropitalik asit 11. Esterler Pitalik asit esterleri Pitalik asit Metilmetakrilat Metakrilik asit 12. Fenoller Fenol Fenol p-tert-butilfenol p-tert-butilfenol 13. Boucular-(Asfiksiyanlar) Karbonmonoksit Karboksi hemoglobin Karbonmonoksit Karbonmonoksit Siyanrler ve alifatik nitriller Tiyosiyanat Tiyosiyanat Siyanr SCN(mg/g kreatinin)/HBCO(%) Akrilonitril Tiyosiyanat Methemoglobin

4 mg/100 ml 100 mg/g kreatinin

< 2 mg/g kreatinin < 0.2 mg/100 ml

30 mg/g kreatinin 5 mg/100 ml 20 mg/g kreatinin

2.5 mg/g kreatinin

4 mg/g kreatinin 0.5 mg/g kreatinin

alma haftas sonunda

< 65 mg/g kreatinin

80 mg/g kreatinin 30 mg/g kreatinin 0.15 mg/100 ml 0.1 mg/100 ml 2.5 ppm 40 mg/g kreatinin 35 mg/g kreatinin

Etkilenme srasnda

< 1.5 mg/g kreatinin 8 mg/g kreatinin 8 mg/g kreatinin Eer TWA: 1 ppm ise Eer TWA: 0.1 ppm ise

< 20 mg/g kreatinin

250 mg/g kreatinin 2 mg/g kreatinin % 3.5 7 ml/100 ml 12 ppm Sigara imeyenler Sigara imeyenler Sigara imeyenler Sigara imeyenler Sigara imeyenler Sigara imeyenler Sigara ienler

< %1 < 0.15 ml/100 ml < 2 ppm < 6 mg/g kreatinin < 0.6 mg/100 ml < 10 g/100 ml < 50 g/100 ml

3 < 6 mg/g kreatinin <%2 Sigara imeyenler %5

Akrilonitril zel bileikler dnda Methemoglobin oluturan maddeler 14. Pestisidler

367

Kimyasal ajan Organofosforlar

Biyolojik Parametre Kolinesteraz Kolinesteraz Kolinesteraz Dialkilfosfataz p-Nitrofenol Kolinesteraz Kolinesteraz Kolinesteraz 1-Naftol 2-zopropoksifenol DDT DDT+DDE+DDD DDA Dieldrin Dieldrin Lindan Endrin Anti-12-hidroksiendrin Hekzaklorobenzen 2,4,5-Triklorofenol Pentaklorofenol Pentaklorofenol Pentaklorofenol 2,4-D 2,4,5-T MCPA Siklopropan karboksilik asit Dinitroortokresol Amino-4-nitroortokresol 2-Metil-4-kloroanilin Tetrahidropitalimid Etilenoksit Etilenoksit N-asetil-S(2-hidroksi etil) sistein

Paration Karbamat insektisitler

Karbaril Baygon DDT

Dieldrin Lindan Endrin Hekzaklorobenzen

Pentaklorofenol Klorofenoksi asetik asit trevleri (2,4-D; 2,4,5-T; MCPA) Sentetik piretroidler Dinitroortokresol Klordimform Kaptan Etilenoksit

Biyolojik Materyal Alyuvar Plazma Tam kan drar drar Alyuvar Plazma Tam kan drar drar Serum Kan drar Kan drar Kan Kan drar Kan drar drar drar Plazma drar drar drar drar Kan drar drar drar Nefes Kan drar

Referans Deeri

Tentative (imdilik) zin Verilen Notlar Maksimum Konsantrasyon(**) % 30 inhibisyon % 50 inhibisyon % 30 inhibisyon 0.5 mg/g kreatinin % 30 inhibisyon % 50 inhibisyon % 30 inhibisyon 10 mg/g kreatinin

< 10 g/100 ml < 1 g/100 ml 15 g/100 ml 2 g/100 ml 5 g/100 ml 0.13 mg/g kreatinin 30 g/100 ml

< 1 g/100 ml < 0.3 g/100 ml < 30 g/g kreatinin < 30 g/g kreatinin

1 mg/g kreatinin 0.05 mg/100 ml

1mg/100 ml

0.5 mg/m3 0.8 g/100 ml

Etkilenme srasnda Etkilenme srasnda

15. Hormonlar Dietilstilbestrol Dietilstilbestrol 16. Mutajenik ve Karsinojenik Maddeler Mutajenik aktivite drar Tiyoeter drar Kromozom analizi Lenfosit Sperm analizi Sperm Protein etkisi Kan DNA etkisi Lenfosit Nkleik asit etkisi drar Onkojen proteinler Serum 17. Dier Maddeler Siklofosfamid Siklofosfamid drar Etilen oksit Etilen oksit Nefes Etilen oksit Kan N-asetil-S(2-hidroksi etil) drar sistein Toluen diizosiyanat Toluendiamin drar Hekzametilen diizosiyanat Hekzametilendiamin drar 4-4-Metilen difenil-1-diizosiyanat 4-4-Metilendianilin drar Ttn duman Kotinin drar Aksi belirtilmedike analizler ignnn sonunda toplanan materyallerle yaplr. (*)N-metilformamid in gaz kromatografisi ile llen balca metabolitleri N-hidroksimetil-N-metilformamiddir

30 mg/g kreatinin Bir kontrol grubu ile karlatrlmas

24 saatlik idrar toplama

0.5 mg/ m3 0.8 g/100 ml

(*) Hoet, P. Ve ark. 2004 Biological Monitoring General Principles- Occuppational Health Practice Ed: Waldron, London.

H.A.; Edling, C.2004-Arnold-

(**) imdilik zin verilen konsantrasyon ifadesiyle, zaman ierisinde ortaya kabilen salk sorunlar nedeniyle bu deerlerin debilecei belirtilmektedir. Baz yaynlarda rnein kanda kurun iin nceden 50 g/100 ml olan deerin 40 g/100 mlye, civa iin idrarda 50 g/g kreatinin olan deerin 35 g/g kreatinine drlmesi gerektiine ilikin bilgiler bulunmaktadr (The Japan Society for Occupational Health-2007).

368

EK- 12 BAZI YNETMELKLERDE BELRTLEN ALIANLARA VERLECEK ETM KONULARI

Resmi Gazete Tarih ve Says Kanserojen ve Mutajen Maddelerle 26/12/2003 almalarda Salk ve Gvenlik 25328 nlemleri Hakknda Ynetmelik Ynetmeliin ad Eitim Konular veren, alanlarn ve/veya temsilcilerinin yeterli ve uygun eitim almalarn salayacak, iilere zellikle aadaki konularda gerekli bilgi ve talimat verecektir: a) Sal etkileyebilecek riskler ile sigara imenin getirecei ek riskler, b) Maruziyeti nlenmek iin alnmas gerekli nlemler, c) Hijyen kurallar, d) Koruyucu malzeme ve giyim eyalarnn kullanlmas, e) Kazalarn nlenmesi ve kaza halinde kurtarma almalar da dahil yaplmas gereken iler, Yeni bir risk ortaya ktnda veya risklerde deiiklik olduunda eitim yenilenecek ve belirli aralklarla tekrarlanacaktr. veren kanserojen ve mutajen madde ieren tesis ve kaplarn zerinde bulunmas gereken etiket, uyar ve tehlike iaretleri ile ilgili olarak iilere gerekli bilgi ve eitimi verecektir. Bilgilendirme ve eitim; ilere salk ve gvenliklerini salayabilmeleri iin yeterli bilgi, talimat ve eitim verilecek ve bu eitimler tekrarlanacaktr. veren, iilere verilen talimatlarn kendilerinin ve dier alanlarn salk ve gvenliklerini tehlikeye atmalarn nleyecek ekilde kolay anlalr olmasn salayacaktr. veren, asbest ieren tozlara maruz kalan veya kalma ihtimali bulunan btn iilere uygun ve yeterli eitimi salamak zorundadr. Bu eitim; a) Belirli aralklarla tekrarlanacak ve iilere maddi bir yk getirmeyecektir. b) ilerin kolayca anlayabilecei ekilde yaplacak, korunma ve gvenlik ynnden zellikle aadaki hususlarda alanlarn gerekli bilgi ve beceriyi kazanmalar salanacaktr; 1) Asbestin zellikleri ve sigara imenin olumsuz etkilemesi de dahil asbestin sala etkileri, 2) Asbest iermesi muhtemel malzeme ve rnlerin trleri, 3) Asbeste maruz kalnabilecek ilemler ve bu maruziyeti en aza indirmek iin alnacak koruyucu tedbirlerin nemi, 4) Gvenli alma ekli ve yntemi ile koruyucu ekipman, 5) Uygun solunum sistemi koruyucusu seimi, bunlarn koruma ekli ve koruma derecesi ve uygun ekilde kullanlmas, 6) Acil durum ilemleri, 7) Dekontaminasyon ilemleri, 8) Atklarn uzaklatrlmas ve 9) Gerekli tbbi muayeneler. ilerin Eitimi ilere, gemilerde salk ve gvenlik, zellikle kazalarn nlenmesi konusunda uygun eitim verilir. Bu eitimde verilen bilgiler ve hazrlanan talimatlar tereddde yol amayacak ekilde net ve kolay anlalr olmaldr. Eitim, zellikle yangnla mcadele, can kurtarma ekipmannn kullanlmas, balk avlama ve ekme ekipmannn kullanlmas ve el iaretleri de dahil eitli iaretlerin kullanlmas hususlarn kapsar. Gemideki almalarda yaplan deiikliklerin gerektirmesi durumunda, iilere verilecek eitim gncellenir. Gemiyi Sevk ve dare Edecek Kiilerin zel Eitimi bir gemiyi sevk ve idare edecek kiiye, aadaki konularda ayrntl eitim verilir. a) Gemilerde meslek hastalklarnn ve i kazalarnn nlenmesi ve herhangi bir kaza olduunda yaplmas gereken iler, b) ngrlebilir ykleme koullarnda ve avlanma ilemleri srasnda, geminin dengesinin ve gvenli bir durumda bulunmasnn salanmas, c) Radyo navigasyonu ve iletiimi ile bunlarla ilgili yntem ve kurallar. Ek-3-Btn iilere acil durumlarda yaplmas gereken ilerle ilgili uygulamal eitim ve talimat verilecektir. a) veren, iyerinde alan alanlarn ve/veya temsilcilerinin uygun ve yeterli eitim almalarn salar ve zellikle aada belirtilen konularda gerekli bilgi ve talimatlar verir; 1) Olas salk riskleri,

Yeralt ve Yerst Maden letmelerinde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii

21/02/2004 25380

Asbestle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik

26/12/2003 25328

Balk Gemilerinde Yaplan almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik

27/11/2004 25653

Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin nlenmesi Hakknda Ynetmelik

10/06/2004 25488

369

Ynetmeliin ad

Resmi Gazete Tarih ve Says

Eitim Konular 2) Maruziyeti nlemek iin alnacak nlemler, 3) Hijyen gerekleri, 4) Koruyucu ekipman ve elbiselerin kullanm ve giyilmesi, 5) Herhangi bir olay annda ve olaylarn nlenmesinde iilerce yaplmas gerekenler. b) Eitim; 1) Biyolojik etkenlerle temasn sz konusu olduu almalara balanmadan nce verilecek, 2) Yeni veya deien risklere gre uyarlanacak, 3) Gerektiinde periyodik olarak tekrarlanacaktr. a) veren, iilere ve temsilcilerine alma yerlerinde salk ve gvenlik ile ilgili btn konularda ve zellikle bu Ynetmeliin 5, 7 ve 9 uncu maddelerinde belirtilen hususlarda bilgi verecektir (zorlayc travmalarn neden olaca riskler, operatrlerin periyodik olarak ara vermesi veya dnml alma, ekranl aralarda gz salnn korunmas iin muayene ve nemi). b) veren ekranl aralarla alanlara, ie balamadan nce ve alma koullarnda nemli bir deiiklik olduunda gerekli eitimi verecek ve bu eitimler periyodik olarak tekrarlanacaktr. Eitim, zellikle aadaki konular ierecektir; 1) Zorlayc travmalar ve korunma yollar, 2) Doru oturu, 3) Gzlerin korunmas, 4) Gzleri en az yoran yaz karakterleri ve renkler, 5) alma srasnda gzleri ksa srelerle dinlendirme alkanl, 6) Gzlerin, kas ve iskelet sisteminin dinlendirilmesi, 7) Ara dinlenmeleri. a) veren, bu Ynetmelik uyarnca salk ve gvenliin korunmasna ynelik alnan tedbirler hakknda iileri ve/veya temsilcilerini bilgilendirecektir. veren, elle tama ilerinde iiler ve/veya temsilcilerine tanan ykle ilgili genel bilgileri ve mmknse ykn arl ile eksantrik yklerin ar tarafnn arlk merkezinin yeri hakknda, kesin bilgileri vermekle ykmldr. b) veren, Sal ve Gvenlii Ynetmeliinin 12'nci maddesindeki hususlarla birlikte, bu Ynetmeliin eklerinde belirtilen hususlar da dikkate alarak, yklerin doru olarak nasl tanaca ve yanl tanmas halinde ortaya kabilecek riskler hakknda iilere yeterli bilgi ve eitim verecektir. verenler, hazrlama, tamamlama ve temizleme ilerinin yrtlmesi srasnda, SG'nin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak ve alanlarn gerekli SG eitimini almalarn salamakla ykmldrler. iler de SG konusunda alnan her trl nleme uymak zorundadrlar. veren, ocuk ve gen iilere, altrmaya balamadan nce iyerindeki riskler, ie uyum ve kanuni haklar ile iin niteliine gre gerekli i ba eitimlerini verir. a) alan ocuk ve genlerle ilgili konularda ailelerin, ii ve iveren sendikalarnn, meslek kurulularnn, iverenlerin, toplum ve bireylerin duyarllatrlmas ve bilgilendirilmesi amacyla seminer, toplant, konferans, sempozyum benzeri eitim programlar dzenler, bu amala kitap, bror, dergi yaynlar ve eitim materyali hazrlar. b) alan ocuk ve genlere ynelik olarak alma ilikileri, SG, yasal haklar ve benzeri konularda eitim seminerleri dzenler ve alan ocuk ve genlerin bu programlara katlmnn salanmas iin gerekli tedbirleri alr. c) ocuk ve gen altrlan iyerlerinde ve ilerde, kontrol ve denetim yetkisi bulunan kurum ve kurulularda konu ile ilgili alanlara bu konudaki mevcut yasal dzenlemeler ve bunlarn uygulanmas ile gerekli dier hususlarda eitim semineri verir. yerinde belli aralklarla acil eylem plan ile ilgili uygulamal eitim ve tatbikat yaplacak ve uygun ilkyardm imknlar salanacaktr. ilerin Eitimi ve Bilgilendirilmesi Tehlikeli kimyasal maddelerle alanlarn eitimi ve bilgilendirilmesi ile ilgili esaslar aada belirtilmitir: a) veren, iilere veya temsilcilerine, Sal ve Gvenlii Ynetmeliinin 10 ve 12'nci maddelerinde belirtilen hususlarla birlikte zellikle; 1) Risk deerlendirmesi sonucunda elde edilen bilgiler ve alma koullarnda nemli bir deiiklik olmas halinde gerekli yeni bilgiler, 2) yerinde bulunan veya ortaya kabilecek tehlikeli kimyasal maddelerle ilgili, bu maddelerin tannmas, salk ve gvenlik riskleri, mesleki maruziyet snr

Ekranl Aralarla almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik

23/12/2003 25325

Elle Tama leri Ynetmelii

11/02/2004 25370

Hazrlama, Tamamlama ve Temizleme leri Ynetmelii

28/04/2004 25446

ocuk Ve Gen ilerin altrlma Usul Ve Esaslar Hakknda Ynetmelik

06.04.2004 25425

Kimyasal Maddelerle almalarda 26/12/2003 Salk ve Gvenlik nlemleri 25328 Hakknda Ynetmelik

370

Ynetmeliin ad

Resmi Gazete Tarih ve Says

Eitim Konular

deerleri ve dier yasal dzenlemeler, 3) ilerin kendilerini ve dier iileri korumalar iin alnmas gerekli nlemler ve yaplmas gerekli iler, 4) Tehlikeli kimyasal maddeler iin tedarikiden salanan malzeme bilgi formlar, hakknda bilgi salamak ve eitim vermekle ykmldr. ilere veya temsilcilerine verilecek bilgi, bu ynetmeliin 6'nc maddesine gre yaplan risk deerlendirmesi sonucu ortaya kan riskin derecesi ve zelliine bal olarak, szl talimat ve yazl bilgilerle desteklenmi eitim eklinde olacaktr. Bu bilgiler deien artlara gre gncellenecektir. b) Tehlikeli kimyasal madde bulunan blmler, kaplar, boru tesisat ve benzeri tesisat ilgili mevzuata uygun olarak ve iindeki maddeyi ve tehlikelerini aka belirtecek ekilde etiketlenecek veya iaretlenecektir. c) Kimyasal madde reticileri veya tedarikileri, iverenin talep etmesi halinde, risk deerlendirmesi iin gerekli olan, bu Ynetmeliin 6' nc maddesinin (a) bendinde yer alan hususlar ile ilgili tm bilgileri vermek zorundadr. Sondajla Maden karlan 22/02/2004 Bilgilendirme ve eitim letmelerde Salk ve Gvenlik 25381 ilere salk ve gvenliklerini salayabilmeleri iin yeterli bilgi, talimat ve eitim artlar Ynetmelii verilecek ve bu eitimler tekrarlanacaktr. veren, iilere verilen talimatlarn kendilerinin ve dier alanlarn salk ve gvenliklerini tehlikeye atmalarn nleyecek ekilde kolay anlalr olmasn salayacaktr. 11/02/2004 veren, KKD'larn kullanm konusunda uygulamal olarak eitim verecektir. Kiisel Koruyucu Donanmlarn yerlerinde Kullanlmas Hakknda 25370 iler de kendilerine verilen KKD'lar aldklar eitime ve talimata uygun olarak Ynetmelik kullanmakla ykmldr. zrl, Eski Hkml Ve Terr 24 Mart 2004 Kurum, iverenlerden gelecek bilgilere ve yapaca aratrmalara gre, Maduru stihdam Hakknda 25412 zrllerin hangi ii yapabileceklerini belirleyerek, i kolu ve meslek iin gerekli Ynetmelik olan nitelikleri de gz nne alarak, zrly meslee kazandrma eitimi ve rehabilitasyon programlarndan geirir. Bu eitim sonunda zrlye baarl olabilecei i ve meslekleri gsterir belge verir. Kurum, meslee kazandrma eitimi ve rehabilitasyon hizmetini verirken ilgili kurum ve kurulularndan yardm talebinde bulunabilir. Kaytlar yaplan, meslee kazandrma eitimi ve rehabilitasyon programlarndan geirilen zrllere, Kurumca sosyal haklar ve mesleki rehabilitasyon eitimi ve alabilecekleri i ve mesleklerin durumu, alma artlar, ie yerletirilmeleri iin yapmalar gereken ilemler, denecek cretler, iyerinin ve evresinin sosyal ve ekonomik durumu ile iyerinin bulunduu yerin geim artlar, ulam imknlar, salk kurulular ve benzeri konularda aklayc bilgiler verilir. Eski Hkmllerin Mesleki Rehabilitasyonu Kurum, eski hkmlleri mesleki eitim ve rehabilitasyon programlarna tabi tutarak durumlarna uygun bir meslek sahibi olmalarn, bunlarn topluma kazandrlmalarn salar. Cezaevlerinde bulunan ve tahliyelerine bir yldan az sre kalan hkmllerin tahliye olduklarnda sosyal hayata uyumlarn ve istihdamlarn kolaylatrmak iin Adalet Bakanl ile yaplacak ibirlii erevesinde, cezaevi ortamnda uyumlatrma program ve meslek edindirme, gelitirme, deitirme eitimi verilir. verenler de gerekli i ortamn hazrlayarak altrdklar eski hkmllerin meslek sahibi olmalarna ve topluma kazandrlmalarna yardmc olur. Ekipmanlarnn Kullanmnda 11.02. 2004- a) ekipmann kullanmakla grevli iilere, bunlarn kullanmndan Salk ve Gvenlik artlar 25370 kaynaklanabilecek riskler ve bunlardan kanma yollarn da ieren yeterli eitim Ynetmelii verilecektir. b) Bu Ynetmeliin 8 inci maddesinin (b) bendinde belirtilen, i ekipmanlarnn tamiri, tadili, kontrol ve bakm konularnda alanlara, yeterli zel eitim verilecektir. lkyardm Ynetmelii (Salk 22.05.2002- 1-genel ilkyardm bilgileri Bakanl)(*) 24762 2-hasta / yaralnn ve olay yerinin deerlendirilmesi De: 3-temel yaam destei 18.03.2004 - 4-kanamalarda ilkyardm 25406 5-yaralanmalarda ilkyardm 6-yank, donma ve scak arpmasnda ilkyardm: 7-krk, kk ve burkulmalarda ilkyardm 8-bilin bozukluklarnda ilkyardm 9-zehirlenmelerde ilkyardm 10-hayvan srmalarnda ilkyardm (*) Sertifikal ilkyardm eitimi Salk 11-gz. Kulak ve buruna yabanc cisim kamasnda ilkyardm Bakanlndan yetki alm eitim 12-boulmalarda ilkyardm kurumlarnca verilmektedir 13-hasta/yaral tama teknikleri

371

Ynetmeliin ad Uucu Maddelerin Zararlarndan nsan Salnn Korunmas Hakknda Ynetmelik-Salk Bakanl (**)

Resmi Gazete Tarih ve Says 05.08.201027663

Eitim Konular yerlerinde verilecek Uucu Maddelerin Zararlarndan nsan Salnn Korunmas Eitimi konu balklar a) Uucu maddeler ile uucu maddelerin salk zerine etkileri ve bamllk riski, b) Bu maddelerle alma esnasnda ortaya kacak mesleki risklerden korunmak amacyla alnmas gerekli nlemler, c) Genel salk bilgisi kurallar, ) KKD'lar ve kullanmlar, d) Kazalarn nlenmesi ve kaza halinde kurtarma almalar da dhil yaplmas gereken iler, e) Acil yardm teknikleri, f) Parlama, patlama ve alevlenme gibi yangn ile ilgili konular.

(**)Bu maddede belirtilen eitim ve bilgilendirme faaliyetleri 4857 sayl Kanunu ve alt dzenlemelerinde yer alan eitim ve bilgilendirme faaliyetleri yerine gemez.

372

EK-13 SALII PROFESYONELLER N ETK KURALLAR

ICOH (International Commission on Occupational Health) Giri 1. sal uygulamasnn amac, alanlarn saln korumak ve desteklemek, alma kapasiteleri ile becerilerini glendirmek ve gelitirmek, salk durumlarn gzeterek alanlarn yeterliliklerine gre iin uyarlanmasn dzenlemek, herkes iin gvenli ve salkl alma ortamn kurmak ve srdrmektir. 2. salnn geni bir alma alan vardr; iten kaynaklanan zararlar nlemeyi, i kazalar ve meslek hastalklar dhil olmak zere ie bal rahatszlklar ve i ile salk arasndaki etkileime ilikin tm ynleri kapsar. sal profesyonelleri her frsatta salk ve gvenlik gerelerinin seimi ve tasarmnda, uygun yntem, ilem ve gvenli i uygulamalarnn salanmasnda yer almal ve deneyimden gelen bilginin aktarlmas kadar alanlarn bu alana katlmlarn da desteklemelidirler. 3. Eitlik ilkesi temelinde, i sal profesyonelleri iilere, salk sorunlar ya da engellerine ramen, i edinmeleri ve srdrmeleri konusunda yardmc olmaldr. Kabul edilmelidir ki, alanlarn cinsiyet, ya, psikolojik durum, sosyal konum, iletiim engelleri ve dier etmenler tarafndan belirlenen zel i sal gereksinimleri vardr. Bu tr gereksinimler, ile ilgili saln korunmasna gerekli zen gsterilerek ve hibir ayrm gzetme olasl braklmadan bireysel temelde karlanmaldr. 4. Bu Kurallarn amac iin, i sal profesyonelleri tanm, profesyonel yeterlie sahip olarak i gvenlii ve sal grevlerini yrten, i sal hizmeti veren ya da bir i sal uygulamasnda yer alanlarn tmn kapsamak zere kullanlr. sal, teknik, tbbi, sosyal ve yasal alanlar ierdii ve teknoloji ile salk arasnda bir ara yz oluturduu iin, ok farkl disiplinler ile ilikilidir. sal profesyonelleri; i sal hekimlerini ve hemirelerini, i mfettileri ile i hijyenistleri ve psikologlar, SG aratrmas alanndaki uzmanlar olduu kadar, ergonomi, rehabilitasyon, kaza nleme, alma ortamnn gelitirilmesi alanlarndaki uzmanlar da kapsar. Eilim, bu i sal profesyonellerinin yeteneklerini, ok disiplinli bir ekip yaklam ierisinde harekete geirme ynndedir. 5. Kimya, toksikoloji, mhendislik, radyasyon gvenlii, epidemiyoloji, evre sal, uygulamal sosyoloji, sigorta personeli ve salk eitimi gibi farkl disiplinlerden birok profesyonel de bir lye kadar i sal uygulamalarnda yer alabilir. Bunlarn yansra, halk sal ve ii yetkilileri, iverenler, iiler ile temsilcileri ve ilk yardm alanlar da, meslek olarak i sal uzman olmamalarna ramen, i sal politika ve programlarnn uygulanmasnda temel bir role, hatta dorudan sorumlulua sahiptirler. Son olarak, dier birok meslek sahipleri, rnein avukatlar, mimarlar, imalatlar, tasarmclar, i analistleri, i organizasyonu uzmanlar, teknik okul, niversite ve dier kurumlardaki retmenler ve medya personeli de alma ortamnn ve alma koullarnn gelitirilmesine ilikin olarak nemli bir rol stlenirler. 6. verenler terimi, zerinde karlkl anlalm bulunan bir ilikinin sonucu olarak (serbest alan kii hem iveren hem ii kabul edilir), ura alanndaki iilere kar yasal sorumluluk, taahht ve grev stlenen kiiler anlamna gelir. iler terimi, bir iveren iin tam sreli, yar sreli, ya da geici olarak alan her kii iin kullanlr; buradaki terim geni anlamda, idari personel ve serbest alanlar (serbest alan kiinin hem iveren, hem de alann grevlerini stlendii kabul edilir) dhil olmak zere kullanlmaktadr. Yetkili makam, resmi kurallar, emirleri ya da yasal yaptrm olan ynergeleri karma gc olan ve bunlarn denetiminden ve yrtlmelerinden sorumlu olan bakan, hkmet ya da kamu grevlisi anlamna gelir. 7. gvenlii ve sal konular ile ilgilenen ve bu alanlarda yer alanlarn arasnda karmak ilikiler olduu kadar, geni kapsaml bir grevler, ykmllkler ve sorumluluklar alan da vardr. Genel olarak ykmllkler ve sorumluluklar yasal dzenlemelerle belirlenir. Her iveren kendi iindeki alanlarn salk ve gvenliinden sorumludur. Her meslein kendi grevlerinin doasna ilikin sorumluluklar vardr. sal profesyonellerinin rolnn, dier profesyonellerle, yetkili makamlarla ve ekonomik, 373

sosyal, evre ve salk politikalarnn etki alan iindeki evrelerle ilikilerinin tanmlanmas nemlidir. Bu durum, i sal profesyonellerinin etik kurallar ve profesyonel tavrlarndaki standartlara ilikin net bir gr as gerektirir. Birok meslekten uzman ok disiplinli bir yolda birlikte alrken, eylemlerini ortak deerler temeline oturtmaya aba gstermeli ve birbirlerinin grevleri, ykmllkleri, sorumluluklar ve mesleki standartlar konusunda anlayl davranmaldrlar. 8. sal profesyonellerinin ilevlerinin yerine getirilmesinin baz koullar ve i sal hizmetlerinin yrtlmesi, etkinliklerin planlanmas ve gzden geirilmesi, iiler ve ynetimle srekli bilgi alverii gibi konularda olduu gibi yasal dzenlemeler iinde tanmlanr. Salkl bir i sal uygulamasnn temel gereksinimleri arasnda tam bir profesyonel bamszlk da yer alr; yani i sal profesyonelleri, grevlerini yerine getirirken, bilgileri ve vicdanlar dorultusunda, alanlarn salnn korunmas ve gvenlikleri iin kararlar almalarna ve onlara nerilerde bulunabilmelerine olanak tanyacak kadar bamsz olabilmelidirler. sal profesyonelleri etkinliklerini, yararl uygulamalar ve en yksek profesyonel standartlara gre yrtmelerine olanak veren gerekli koullarn salandndan emin olmaldrlar. Bu koullar, uygun elemanlarn almn, eitim ve srekli eitimi, uygun dzeyde deneyimli bir ynetime eriim ve bunun desteklenmesini iermelidir. 9. Bunlarn dndaki ve ounlukla ulusal dzenlemelerle belirlenen gereksinimler; alma alanna serbest girii, rnek alma olanaklarn ve alma ortamn deerlendirmeyi, i analizleri yapmay, soruturmalara katlmay ve iteki gvenlik ve salk standartlarnn uygulamaya konmasnda yetkili makamlara danmay kapsar. in korunmas ve saln korunmas, bilgi ve gizlilik hakk ve bireysel karlarla toplu karlar arasndaki elikiler gibi ayn anda izlenen ve birbiriyle atabilen hedeflerden doabilecek etik elikilere zel dikkat gsterilmelidir. 10. sal uygulamas, ILO ve WHO tarafndan 1950de tanmlanm ve ILO/WHO Sal Ortak Komitesi tarafndan 1995de aadaki ekilde gncellenmi bulunan i sal amalarna uymaldr: sal unlar amalamaldr: Btn alanlarn fiziksel, aklsal ve sosyal iyilik durumunun en st dzeye ykseltilmesi ve bunun srdrlmesi; alma koullar yznden alanlarn salk durumlarnn bozulmasnn nlenmesi; iteki sala aykr etmenler yznden doabilecek risklerden alanlarn korunmas; alanlarn fizyolojik ve psikolojik yeterliklerine uygun i ortamlarna yerletirilmesi ve bu koullarn srdrlmesi ve zetlemek gerekirse, iin insana ve her insann da iine gre uyarlanmas. salnda temel odak noktas farkl amaca ynelmitir: (i) alanlarn salnn ve alma kapasitesinin gelitirilmesi ve srdrlmesi; (ii) i ortamnn ve iin, gvenlik ve sal gelitirici ynde dzenlenmesi; (iii) in organizasyonu ve alma kltrnn, iteki sal ve gvenlii destekleyici ynde gelitirilmesi; bunu yaparken ayn zamanda olumlu bir sosyal ortam ve dzgn alma yntemi gelitirilmesine yardmc olup, iin verimliliini arttrabilmesi. Bu balamda, alma kltr kavram, ilgili i tarafndan benimsenen ana deer sistemlerinin bir yansmas anlamna gelmelidir. Byle bir kltr, iteki ynetsel sistemlere, personel politikasna, katlm ilkelerine, eitim politikalarna ve kalite ynetimine yansr. 11. sal uygulamasnn ana hedefinin, esas olarak meslek hastalklar ve yaralanmalarn ve ile ilgili hastalklarn nlenmesi olduu ne kadar vurgulansa azdr. Byle bir uygulamann amacna uygun, bilgi-temelli, bilimsel, etik ve teknik bak asna gre salkl olmasn ve iletmedeki i risklerine ve sz konusu alan nfusun i sal gereksinimlerine uygun olmasn garantilemek iin, denetimli koullar altnda ve olanakl ise profesyonel i sal hizmetlerini ieren-dzenli bir sistem iinde gerekletirilmesi gerekir. 12. Kusursuz bir i sal uygulamasnn yalnzca lmler yapmak ve hizmet salamak olmad; iileri koruyan, bakmn ve geliimini salayan bir bak asyla alanlarn salna ve alma kapasitesine zen gstermek anlamna geldii gittike daha iyi anlalmaktadr. salnda bu zenli ve gelitirici yaklam; koruyucu, gelitirici ve tedavi edici salk hizmetleri, ilk-yardm, rehabilitasyon ve gerektiinde tazminat denmesi, iyileme sonras i ortamna yeniden katlmay da ieren kapsaml ve 374

tutarl bir anlayla, alanlarn salna, insani ve sosyal gereksinimlerine ynelir. Benzer olarak i sal, evre sal, kalite ynetimi, rn gvenlii ve kontrol, halk ve toplum sal ve gvenlii arasndaki balantlar gz nnde bulundurmann nemi de gittike daha iyi anlalmaktadr. Bu strateji; i gvenlii ve salk ynetimi sistemlerinin gelimesine, bu gelimeyi srdrlebilir, adil, sosyal adan yararl ve insani gereksinimlerle uyumlu yapabilmek iin temiz teknolojilerin seiminin ve retenlerle koruyanlarn g birliinin gerekliliini vurgulayarak olanak salar. Temel ilkeler Aadaki paragrafta, i sal profesyonelleri iin Uluslararas Etik Kurallarn temel ald ilke ve deerler zetlenmitir. salnn amac, alanlarn bireysel ve toplu olarak salna ve sosyal refahna ynelik hizmetlerin sunulmasdr. sal uygulamas en yksek profesyonel standartlara ve etik ilkelere gre gerekletirilmelidir. sal profesyonelleri, evre ve toplum salna katkda bulunmaldr. sal profesyonellerinin grevleri arasnda, alann yaamn ve saln koruma, insan onuruna sayg ve i sal politikalar ile programlarnda en yksek etik ilkeleri gelitirme yer alr. Profesyonel davran, drstlk, tarafszlk, salk verilerinin gizliliini ve alanlarn zel bilgilerini korumay da iermektedir. sal profesyonelleri, grevlerini yerine getirirken tam profesyonel bamszla sahip olmas gereken uzmanlardr. Grevleri iin gerekli olan yeterlii edinip srdrmeli ve ilerini doru uygulamayla ve profesyonel etik kurallara uygun biimde yrtmelerini salayacak koullar talep etmelidirler. sal alanlarnn grevleri ve ykmllkleri Amalar ve danmanlk rol 1. sal uygulamasnn ana amac, alanlarn saln korumak ve desteklemek, gvenli ve salkl bir i ortam oluturmak, alanlarn i kapasitelerini ve ie eriimlerini korumaktr. Bu amac izlerken, i sal profesyonelleri RD'de geerli yntemler kullanmal, etkin nlemler nermeli ve uygulamalarn srekli klmaldr. sal profesyonelleri, iverenlerin SG alanndaki sorumluluklarn yerine getirmelerinde olduu gibi, alanlarn ie ilikin salklarn koruma ve destekleme konusunda da yeterli ve drst nerilerde bulunmaldrlar. sal profesyonelleri, bulunduklar yerlerde, gvenlik ve salk kurullar ile dorudan ilikide bulunmay srdrmelidirler. Bilgi ve uzmanlk 2. sal profesyonelleri, i ve alma ortamna yakn olmak iin aba gstermeli, bilimsel ve teknik bilgi ile donanmal, konuyla ilgili riskleri yok etmek ya da en aza indirmek iin en verimli yntemler hakknda yeterince bilgili olmaldr. Yaplan almalarda ncelikli vurgu, politikalar, temiz teknolojilerin seimi, mhendislik kontrol yntemleri ve i dzenlemeleri ile iyerlerinin iilere gre uyarlanmas gibi konulara dayanlarak tanmlanan birincil korumaya olacandan, i sal profesyonelleri dzenli biimde ve rutin olarak her frsatta iyerlerini gezmeli, iilerle ve ynetimle iletiim iinde bulunmaldr. Politika ve program gelitirilmesi 3. sal profesyonelleri, alanlarn saln etkileyebilecek risk etmenleri konusunda, ynetimi ve iileri bilgilendirmelidir. le ilgili tehlikelerin RD, ilerin ve iyerlerinin gereksinimlerine gre uyarlanm bir i gvenlii ve sal politikas ile bir nleme program oluturulmasna ynlendirilmelidir. sal profesyonelleri, hlihazrda kullanlabilir bilimsel ve teknik bilgi ile i dzenlemesi ve alma ortam hakkndaki bilgilerini temel alarak byle bir politika ve program nermelidirler. sal profesyonelleri, uygun ekilde i gvenlii ve salk tehlikelerini izlemede ve baarszlk halinde sonular en aza indirmede, nlemleri de ieren nerilerde bulunmak iin gerekli beceriye ve uzmanla sahip olduklarn garanti etmelidirler. nleme ve hzl hareket etmenin vurgulanmas 4. Teknik adan kusursuz ve kolaylkla uygulanabilen basit nlemlerin seilmesine zel dikkat gsterilmelidir. leri dzeyde deerlendirmeler yaplarak, nlemlerin etkin olup olmad ya da daha 375

eksiksiz bir zmn bulunup bulunmayaca kontrol edilmelidir. Bir i riskinin ciddiyetine ilikin kukular varsa, saduyulu bir dikkatle hzla harekete geilmeli ve gereken yaplmaldr. lgili tehlike ya da risklerin doas hakknda belirsizlikler ya da farkl dnceler varsa, i sal profesyonelleri tm ilgililere deerlendirmelerinde ak olmal, dncelerini iletmede mulaklktan kanmal ve gerektiinde dier profesyonellere danmaldrlar. yiletirici eylemlerin izlemi 5. sal profesyonelleri, bir riskin kaldrlmasnn ya da salk ve gvenlik iin tehlike yaratan bir durumun iyiletirilmesinin reddedilmesi veya gnlszce karlanmas durumunda, olabildiince hzla, uygun st dzey ynetim grevlisine, bilimsel bilginin deerlendirilmesinin nemini, maruz kalm snr deerlerini de ieren, ilgili salk koruma standartlarnn uygulanmasnn nemini vurgulamal ve iverenin iyerinde yasa ve ynetmelikleri uygulama ykmlln anmsatarak, kayglarn yazl olarak aka dile getirmelidir. lgili iiler ve kurulutaki temsilcilerini bilgilendirmeli ve yetkili makamlarla gereken her durumda iletiim kurmaldr. Gvenlik ve salk bilgileri 6. sal profesyonelleri, alanlarn maruz kalabilecekleri i tehlikeleri konusunda, hibir gerei gizlemeyen ve nleyici yntemleri vurgulayan tarafsz ve anlalr bir tarzda bilgilendirilmelerine katkda bulunmaldrlar. sal profesyonelleri, idari personel ve alanlarn salk ve gvenlii konusunda yeterli bilgi salanmas ile ilgili olarak iveren, iiler ve temsilcileriyle ibirlii yapmaldr. sal profesyonelleri, iverenlere, iilere ve temsilcilerine, iyerindeki bilinen ya da kukulanlan i tehlikelerinin bilimsel kesinlik derecesi hakknda bilgi salamaldr. Ticari srlar 7. sal profesyonelleri, etkinlikleri srasnda farkna varabilecekleri endstriyel ve ticari srlar aklamamakla ykmldr. Bununla birlikte, alanlarn ve toplumun gvenlik ve saln koruma asndan gerekli olan bilgileri de saklamamaldrlar. Gerektiinde, i sal profesyonelleri, ilgili yasann uygulanmasn izlemekle grevli yetkili makama danmaldr. Salk izlemi 8. salnn hedefleri, salk izlem yntemleri ve ilemleri, bu konularda bilgilendirilmesi gereken iilere ncelik verilmek zere, aka tanmlanmaldr. Bu yntemlerin ve ilemlerin uygunluu ve geerlilii saptanmaldr. zlem alanlarn onay alnarak yrtlmelidir. Muayene ve izlem programlarna katlmn olas olumlu ve olumsuz sonular, onay alma ileminin bir paras olarak tartlmaldr. Salk izlemi, yetkili makam tarafndan onaylanm bir i sal profesyoneli tarafndan gerekletirilmelidir. iyi bilgilendirme 9. Salk izlem sistemi iinde yrtlen muayenelerin sonular, ilgili iilere aklanmaldr. Belirli bir ie uygunluun deerlendirmesi, iin gereklilikleri ve alann sal hakknda yeterli bilgi temel alnarak gerekletirilmelidir. ilere, karlarna aykr olduunu hissettikleri bir ie uygunluklar hakknda verilen kararlara ilikin kukularn belirtme olanaklar olduu bildirilmelidir. Bu konuda bir bavuru formu hazrlanmaldr. vereni bilgilendirme 10. Ulusal yasa ve ynetmeliklerle saptanm muayenelerin sonular, planlanan alma iin uygunluk, i ile ilgili veya mesleki tehlikelere maruz kalmada tbbi bakmdan gerekli snrlamalarla ilgili konular, sadece ynetime aktarlmaldr; nerilerde, ilerin ve alma koullarnn alann yeteneklerine gre uyarlanmas gerektii vurgulanmaldr. e uygunluk konusundaki, salk konusundaki, ya da i tehlikelerinin salk zerindeki olas etkilerine dair genel bilgiler, alann salnn korunmasn garantilemek iin, gerekli grld kadaryla, ilgili iiye haber verilip onay alnarak verilebilir. 376

nc kiilere ynelik tehlike 11. alann salk durumunun ve yrtlen iin doasnn bakalarnn gvenliini tehlikeye sokma olasl varsa, ii durumdan ak ekilde haberdar edilmelidir. zellikle tehlikeli bir durumda, ynetim ve ulusal ynetmeliklerce gerekli ise yetkili makam, nc kiileri korumak iin gerekli nlemlerden haberdar edilmelidir. sal profesyonelleri nerilerinde, sz konusu alann ii ile tehlikeye uramas olas kiilerin salnn ve gvenliinin arasn bulmaya almaldr. Biyolojik izlem ve aratrmalar 12. Biyolojik testler ve dier aratrmalar, ilgili alann salnn korunmas iin, geerlilik ve uygunluklarna, duyarllk, seicilik ve prediktif deerlerine gre seilmelidir. sal profesyonelleri, gvenilir olmayan ya da verilen iin gereklerine ilikin yeterli ngr deeri tamayan kontrol testleri ve aratrmalar kullanmamaldr. Olanakl ve elverili olduunda, seim daima ilgili alann salna kar hibir tehlike iermeyen, invaziv olmayan yntemlerden yana yaplmaldr. Sz konusu alann sal iin risk tayan invaziv bir aratrma ya da muayene, ancak alann yararlar ile anlan risklerin deerlendirilmesinden sonra nerilebilir. Bu tr bir aratrma alann aydnlatlm onamna sunularak, en yksek profesyonel standartlara gre gerekletirilmelidir. Sigorta amal ya da sigorta istemlerini hakl karmak iin kullanlamaz. Saln desteklenmesi 13. sal profesyonelleri, salk eitimi, saln desteklenmesi, salk taramas ve halk sal programlaryla urarken, tasarm ve uygulama aamalarnda, hem iverenin hem de alanlarn katlmn istemelidirler. Ayn zamanda alanlarn kiisel salk verilerinin gizliliini korumal, ktye kullanmlar nlemelidirler. Toplumun ve evrenin korunmas 14. sal profesyonelleri, toplum ve evrenin korunmasna ilikin rollerinin bilincinde olmaldrlar. evre sal ve halk salna katkda bulunacak bir bak as ile iletmedeki almalar veya ilemler sonucu doabilecek mesleki ve evresel tehlikelerin nlenmesi amacyla tanmlama, deerlendirme, tantma ve haberdar etme konularnda uygun biimde ilk adm atmal ve katlmda bulunmaldrlar. Bilimsel bilgiye katk 15. sal profesyonelleri, yeni ya da kukulanlan i tehlikelerinden bilimsel topluluklar, halk sal ve ii snf yetkililerini tarafsz olarak haberdar etmelidirler. Ayn zamanda, yeni ve amaca uygun nleme yntemlerini de bildirmelidirler. Aratrmada grevli i sal profesyonelleri, etkinliklerini tam bir profesyonel bamszlk iinde salam bir bilimsel temele oturtarak tasarlamal, yrtmeli ve bamsz bir etik kurulun uygun biimde deerlendirmesi de dhil olmak zere, tbbi ve dier aratrmalara ilikin etik ilkeleri izlemelidir. sal profesyonellerinin ilevlerinin yrtlmesine ilikin koullar Yeterlilik, doruluk ve tarafszlk 16. sal profesyonellerinin etkinliklerindeki temel amalar, alanlarn sal ve gvenliinden yana olmaldr. sal profesyonelleri, yarglarn bilimsel bilgiye ve teknik yeterlie dayandrmal ve gerektiinde uzman grne bavurmaldr. sal profesyonelleri, doruluk ve tarafszlklarna olan gveni tehlikeye atabilecek yarglardan, neri ve etkinliklerden kanmaldrlar. Profesyonel bamszlk 17. sal profesyonelleri, ilevlerini yrtmede tam bir profesyonel bamszlk aramal, bunu srdrmeli ve gizlilik kurallarna dikkat etmelidirler. sal profesyonelleri, zellikle sala ve 377

gvenlie kar tehlike oluturan mesleki riskler konusunda, iveren, ii ve temsilcilerine nerilerde bulunurken, hibir koul altnda yarglarnn ve beyanlarnn bir kar atmasndan etkilenmesine izin vermemelidirler. Eitlik, ayrm gzetmeme ve iletiim 18. sal profesyonelleri, i sal hizmeti verdikleri insanlarla gven, gizlilik ve eitlie dayanan bir iliki kurmaldr. Durumlarna, yarglarna ya da i sal profesyonelinin danmanlna gtren nedene baklmakszn ve hibir ayrm gzetilmeksizin, tm iiler eit olarak deerlendirilmelidir. sal profesyonelleri, kendi aralarnda, iin ve iteki alma ortamnn koullar ve dzenlenmesi konularnda, en st dzeyde kararlardan sorumlu st dzey ynetim personeliyle ve alanlarn temsilcileriyle ak iletiim kanallar kurmal ve bunu srdrmelidir. szlemelerinde etik hkm 19. sal profesyonelleri, szlemelerine etik hkm konulmasn istemelidirler. Bu etik hkm, zellikle profesyonel standartlar, ynerge ve etik kurallar iermelidir. sal profesyonelleri, ilevlerini beklenen profesyonel standartlara ve etik ilkelere gre yrtmelerine izin vermeyen i sal uygulamas koullarn kabul etmemelidirler. szlemeleri, yasal, szlemeye bal ve taraflar arasnda klavuzluu iermeli ve anlamazlk ynetiminde zellikle kaytlara ve gizlilie eriimi kapsamaldr. sal profesyonelleri, i ya da hizmet szlemelerinin profesyonel bamszlklarn kstlayabilecek koullar iermediinden emin olmaldrlar. Szleme koullar hakknda kuku olumas halinde yasal dayanak aranmal ve yetkili makama uygun ekilde danlmaldr. Kaytlar 20. sal profesyonelleri, iletmedeki i sal sorunlarn tanmlama amacyla, uygun bir gizlilik ls ierisinde yeterli kayt tutmaldr. Bu tr kaytlar alma ortamnn izlemine ilikin verileri, i yks gibi kiisel verileri ve i riskleri ile ilgili yk, mesleki tehlikelere maruz kalma konusunda kiisel izlem ve uygunluk sertifikalar gibi i sal verilerini ierir. ilerin, alma ortamnn izlemine ilikin verilere ve kendi salk kaytlarna eriimi salanmaldr. Tbbi gizlilik 21. Bireysel tbbi veriler ve tbbi aratrma sonular, i sal hekimi ya da i sal hemiresinin sorumluluu altnda korunan gizli tbbi dosyalara kaydedilmelidir. Tbbi dosyalarn eriimi, iletilmesi ve aklanmas, yerel dzeyde geerli olan tbbi veriler hakknda ulusal yasa ve ynetmeliklere ve salk profesyonelleri ile tbbi meslek sahipleri iin ilgili ulusal etik kurallara gre dzenlenir. Toplu salk verileri 22. Bireysel olarak tannma olana bulunmayan durumlarda, iteki ynetime ve ii temsilcilerine ya da bulunduklar yerlerdeki gvenlik ve salk komitelerine, korunmasz ii gruplarnn saln ve gvenliini koruma grevlerinde yardmc olmak amacyla, ii gruplarna ait btn salk verileriyle ilgili bilgi aklanabilir. yaralanmalar ve meslek hastalklar, ulusal yasalara ve ynetmeliklere gre yetkili makamlara bildirilmelidir. Salk profesyonelleriyle ilikiler 23. sal profesyonelleri, ile veya tmyle igcnn salyla ilikili olan; alanlarn salnn korunmas, bakm ya da desteklenmesi gibi konularla ilgili olmayan kiisel bilgileri aratrmamaldr. sal hekimleri, alann onay ile ve yalnzca sz konusu alann korunmas, bakm ya da salnn desteklenmesi amacyla, alann kiisel hekiminden ya da hastane tbbi personelinden daha fazla bilgi ve veri talebinde bulunabilir. Bu ilem srasnda, i sal hekimi, alann kiisel hekimini ya da hastane tbbi personelini, yapt ilem ve gereken tbbi bilginin ya da verinin amac hakknda bilgilendirmelidir. sal hekimi ya da hemiresi, eer gerekliyse alann onay ile kiisel hekimine, alann salk durumu, risk oluturan iteki tehlikeler, mesleki riskler ve sorunlar hakknda bilgi verebilir. 378

Suiistimalle mcadele 24. sal personeli, alanlarn sal ve tbbi verilerin gizliliinin korunmas konusunda, dier i sal profesyonelleri ile ibirlii yapmaldr. sal profesyonelleri, bu kurallar iinde yer alan etik ilkelere aykr olduunu dndkleri ilgili ilem ve uygulamalar tanmlamal, deerlendirmeli ve bunlara dikkat ekmeli, gerektiinde yetkili makamlar haberdar etmelidirler. Bunlar; zellikle i sal verilerinin kt kullanm, bulgularn gizlenmesi ya da alkonmas, tbbi gizliliin ihlal edilmesi ya da bilgilerin bilgisayara konmas gibi kaytlarn korunmasndaki yetersizlie dair rneklerdir. Sosyal taraflarla ilikiler 25. sal profesyonelleri, insan onuruna sayg gstermek ve i sal uygulamasnn kabul edilebilirliini ve etkinliini artrmak amacyla, tam bir profesyonel bamszln ve tbbi gizliliin korunmasn garanti etmenin gereklilii konusunda, iverenleri, iileri ve temsilcileri bilinlendirmelidir. Etii destekleme ve denetim 26. sal profesyonelleri, i sal uygulamasnda en yksek etik standard uygulayabilmek iin, iverenlerin, alanlarn ve onlarn rgtlerinin ve yetkili makamlarn desteini ve ibirliini istemelidirler. sal profesyonelleri, uygun standartlarn konulmu olduundan ve bunlarn karlandndan, eer eksiklikler varsa bunlarn ortaya karlp dzeltildiinden ve profesyonel performansn srekli gelimesini garantilemek iin gerekli admlarn atldndan emin olabilmek amacyla, etkinliklerin profesyonel olarak denetimine ilikin bir program balatmaldrlar.

379

KAYNAKLAR
Aksoy, ., Erikin Alamasnda yeri Hekimlerinin Rol-yeri Hekimleri Dernei nternet Sitesi Aslanhan, B. 2004 Mesleki Bel Arlarnda NIOSH Kaldrma Eiti ve Bir Uygulama rnei, Mesleki Salk ve Gvenlik Dergisi-Temmuz-Austos-Eyll 2004 Says Trk Tabipleri Birlii Yayn. Ankara. Bar, . (eriim tarihi: 01.09.2011) http://www.mesothelioma-tr.org/halk/halkicin.php Benowitz, N.L.; Hua, F.2007 Smoking & Occupational Health Current Occupational & Environmental Medicine 4. Ed. Edited by Joeph LaDou. ALANGE medical book. Mc Graw Hill Medical California. Beyhan, Y. 2008 i Sal ve Gvenlii. Salk Bakanl Yayn No:726 Ankara. Bilir, N., Yldz, A.N. 2004 Sal ve Gvenlii, Hacettepe niversitesi Yaynlar. Bilir, N., Yldz, A.N. 2008 alma Hayat ve Sigara (Sigarasz yerleri) Salk Bakanl Yayn- Ankara. Bilir, N. 2005 yerlerinde nlenebilir Bir Risk: Sigara Bilir, N, Yldz, A.N. Salnda Risk Gruplar-HASAK- Halk Sal Kurumu Dernei, Teknik Rapor-9 Budakolu, I..; zcan, C.; Atl, K.; Erdal, R. T.C. Devlet Demiryollar Ankara Fabrikalar ve 2. Blge Mdrlnde alanlarn Tkenmilik Durumlar. TSK Koruyucu Hekimlik Blteni, 2006: 5 (5). CDC 1997 Centers for Disease Control and Prevention. Immunization of health-care workers. Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) and the Hospital Infection Practice Advisory Committee (HICPAC). MMWR 1997; 46 (RR-18): 1-42. Dkmeci, . 1999 Toksikoloji-Akut Zehirlenmelerde Tan ve Tedavi, Nobel Tp Kitabevleri Ltd. Mikrobiyoloji Uzmanlk EKMUD 2009 Erikin Baklama Rehberi- Trkiye Enfeksiyon Hastalklar ve Klinik Dernei Erikin Baklama Rehberi alma Grubu. Bilimsel Tp Yaynevi. Ankara. Emirolu, C. 2001 AKM ve -i Uyumu, Mesleki Salk ve Gvenlik Dergisi TTB Yayn. Fiek, A. G., Piyal, B. 1989 i Sal Klavuzu Trk Tabipleri Birlii Yayn, Ankara. Gen, G.A.; Kayk, M.E.K. 2004 itme Salnn zlemi. alma Yaamnda Grlt ve itmenin Korunmas. Ed: Belgin, E. alkan, M.Trk Tabipleri Birlii Yayn, Ankara. Gnel, S. 2010 naat Sektr Asndan Gvenlii ve i Sal. TC Beykoz Lojistik MYO Giriimcilik ve Proje Ynetimi Asistanl Blm ktisadi ve dari Program Bitirme Projesi, stanbul. Gler, .; Bilir, N. 1991 i Sal Deerlendirme Arac Olarak Harvard Basamak Testi2. Ulusal i Sal Kongresi 4-7 Nisan 1988. Trk Tabipleri Birlii Yayn. zmir. Hoet, P. ve ark. 2004 Biological Monitoring General Principles- Occuppational Health Practice Ed: Waldron, H.A.; Edling, C.2004-Arnold-London ILO-2011 Yeralt Kmr Madenlerinde Gvenlik ve Salk-ILO Uygulama Klavuzu-eviren; Handan Uysal Sabr- ILO Ankara Uluslararas alma Ofisi-2011, Ankara. (http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/publ/komurmaden.pdf). Karpilow, C. 2011 Etkin Zamanl Fizik Muayeneler-SGM Gezici Salk Aralar Eitimi 29 Haziran 2011- SGM Blge Laboratuvarlarnn Glendirilmesi Teknik Destek Projesi. Kaya, A., 2008 Yksekte alma Sunumu-24.01.2008 Yldz Teknik niversitesi. Klarslan, A. 2011 EKG&Kardiyovaskler Risk Eitimi TR0702.21.01/001 Sal ve Gvenlii Merkezi Mdrl (SGM) Blge Laboratuvarlarnn Glendirilmesi Teknik Destek Projesi-Haziran 2011 Lichtenwalner, C.P.; Michael, K. 1999 Occupational Noise Exposure and Hearing Conservation Handbook of Occupational Safety and Health ed: Louis J. Diberardinis, A Wiley-Interscience Publication, Second Edition. John Wiley & Sons, Inc. Martin, J. B.; Hauser, S. L. 2004 Nrolojik Hastalklarda Hastaya Yaklam Harrison Hastalklar Prensipleri. NobelTp Kitabevleri Ltd. ti. & Mc Graw-Hill Comp. Inc. stanbul. Maslach, C.2004. Burnout. Eds: Stellman JM: Encyclopedia of Occuptional Helath and Safety. Geneva, ILO. Maslach, C., Jackson SE, Leitter MP, 1997 Maslach Burnout Inventory. Eds: Zalaquett, CP, Wood RJ; Evaluating Stres a Book of Resources. London. The Scarecrow Press. Mathias, C.G.T. 1989 Contact dermatitis and worker's compensation: criteria for establishing occupational causation and aggravation. Journal of American Academic Dermatology 1989; 20: 842-8.(Aktaran:Dr. Belin zol-Uluda niversitesi Tp Fakltesi Deri ve Zhrevi Hastalklar Anabilim Dal-SGP- Sal Eitim Sunusu (17-23 Ekim 2011) Bursa). Oral, . ve ark. 2011 Grltye Maruz Kalan alanlarn Salk Gzetimi. te Salk Gzetimi. Koordinatr: Tiryaki, A.R. yeri Hekimleri Dernei Yayn No:1 stanbul. zgven, V., Grenek, L. Alar ve mmunglobulinler. Glhane Askeri Tp Akademisi nfeksiyon Hastalklar ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal. http://www.gata.edu.tr/dahilibilimler/infeksiyon/guncel/asilar.doc

380

Pala K., Vaizolu S., Gler ., (2004), Duru ve Arlk Kaldrma, Salk Boyutuyla Ergonomi Hekim ve Mhendisler in, Editr Prof.Dr.aatay Gler, Palme Yaynclk, Ankara Pehlivan, T., Altnel, S., 2009 Alar-Tm Bilmek stedikleriniz-Sanofi Pasteur A Tic. A.. Yayn, stanbul. Piyal, Birgl., 1991 i Beslenmesi, Hekimlii Ders Notlar. Yayna Hazrlayan: Haluk Orhun. Trk Tabipleri Birlii Yayn. Ankara. Piyal, Blent. 2009 Sal ve Gvenliinde Trkiyenin Avrupa Birliine Uyum Sorunu. Belediye- SendikasABye Sosyal Uyum Dizisi. Ankara. Rantanen, J. Fedotov, I.A. Standarts, Principles And Approaches in Occupational Health Services http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/@ed_protect/@protrav/@safework/documents/publication/wcms_110439.pdf Rantanen, J. 2007 Temel Sal Hizmetleri, SGB Yayn No:142 Salk isi Eitimi Standard, Trk Standartlar Enstits, TS 12280/Nisan 1997, ICS 13.020, 13 100 Ankara, 1997. Sar, H., 2007 Bel Arlarna Genel Bak, Anamnez ve Muayene Clinic Medicine Bel Ars zel Says-1, ISSN: 1306-2123 Ed: Hidayet Sar. 11-16 sayfalar. stanbul. Stranks, J., 2005. Noise and Vibration The Handbook of Health and Safety Practice 7. Ed:Dorset Press, Dorchester The Japan Society for Occupational Health-2007 Recommendation of Occupational Exposure Limits (2007-2008). J. Occup Health. 2007; 49: 328-344. Tozan, C. 2011 Kazas ve Meslek Hastal Uygulamalar Trk- Yaynlar, Ankara. Trk 1980 Uluslararas alma Tekilat ILO Trkiye Tarafndan Onaylanan Szlemeler (45 Nolu ILO szlemesinin Atatrk Tarafndan Onay Belgesi) Trk- Yaynlar No:137. Trkiye Obeziteyle Mcadele ve Kontrol Program 2010-2014. Salk Bakanl Yayn No: 773. Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl Ankara. Vural, N. 2005 Toksikoloji, Ankara niversitesi Eczaclk Fakltesi Yayn No: 73 Ankara. Williams, G.; Pickup, J.C. 2004 Handbook of Diabetes-Diyabet El Kitab Trke Basks eviri Ed:Prof. Dr. Kubilay Karda. Sigma Publishing. stanbul. Yldz, A.N. 1997 Salk i Eitimi lkeleri, i Sal Gvenlii Blteni, SGB i Sal Daire Bakanl Yayn, Say 37 Mays 1997. Risk Deerlendirmesinde Yntem Tartmas, Yldz Teknik niversitesi Meslek Yksekokulu i Ylmaz, F. 2010 Sal ve Gvenlii Blm www.toprakisveren.org.tr/2010-86-fatihyilmaz.pdf http://www.afet.gov.tr/tuaa/GenericClass/Rapor.aspx?RaporAdi=portalbilgigirisraporsayfasi&Theme=true&ALAN=object_id&KODU =12 (Kahramanmara, Afin-Elbistan Termik Santrali Yaknndaki Ak Maden Ocanda Meydana Gelen Gk Afeti-10 ubat 2011). http://www.afet.gov.tr/tuaa/TUAA/AfetDetayFormu.aspx?AID=64178 (Ostim-vedik Organize Sanayi Blgesinde Patlama-03 ubat 2011). (http://www.icohweb.org/core_docs/code_ethics_tur.pdf). ICOH Sal Profesyonelleri in Uluslararas Etik Kurallar- eviren: Dr. Ycel Demiral-Dokuz Eyll niversitesi Halk Sal retim yesi.

381