Stalin Dnemi Sovyet

i 93D'LAR VE SOSYALIST GEREKiLIK

192D'lerin sonunda Sovyet dnya
bir ne sahipti, ama byk ynetmenlerinin n
ve nfuzu srede kayboldu;
karannaysa ani ve Sesin birlikte
nl "Rus montaj!" oldu ve Rus gerile-
rneye Ama Sovyet yok
da1930'lann siyasal ok
daha nemlidir.
1928'den 1932'ye kadar Sovyetler
tm etkileyen byk bir Kl-
trel alandaki alanda mecburi kolektif-
kulak'lann tasfiyesini ve en zamanda en-
dstriyel bir yaratma ieren kapsam-
bir 192D'lerde var olan mte-
yok edilmesine Stalinistler
"Kltr dediler. yeni dzene uygun
ilkeler ve ymernlerle pa-
sif kurban, ama Sovyet sine-
lde
na liderlikten Bol-
kendi mesajlanm halka ku-
sursuz bir ama sayarak "yeni sosyalist yaratmak
iin, sanatsal aralardan ok kullandilar.
. Bu yksek beklentilerin ka-
Sanatsal ve komniSt bir mh-
la bir izleyici kitlesi iin ekici de-
Hkmet sanatsalolarak ticari olarak b",<;a-
ve siyasalolarak filmler istemekteydi. Bu istek-
lerin ynleri ve hibir sinemao-
mn bu isteklerin tmn
Devrimi, bir kusur gibi g-
rnen dzeltmeyi sanatsal
ok ilgin ve deneyselolan eserler, ula-
ve kylleri etkilernek iin izleyicinin il-
gisi ekilmeliydi. politikalar istenen sonulann
bir ve 1930'larda sinemaya gitmek, ilk
kez ortalama bir haline
geldi. 192D'lerde sinema, esas olarak bir kent
di ve ogu kylerde Oysa
kyler, kolektif iftliklere kaulmaya, de projek-
tr almaya 1928-1940 te-
sis drde, bilet e
Sovyet endstrisi sonunda kendi ham filmini, pro-
jektrlerini ve retmeyi Sov-
yet retiminin teknik kalitesi ok gerisinde kal-
bu yine de nemli bir Sesin ge-
iin ekiciydi; nk basit
lerin, sesle daha iyi ama
cre yandan endstriyi yeniden dzenlemenin teknolOjik
yk ok bykt. lkenin byk blm sesli g5te-
rim yoksun iin, Sovyetler
Ikinci Dnya bile birok sessiz versi-
yapmak zorunda
izleyicisinin tercih seenekleri byk lde
Bir nceki on ok popler alan film
ithali durdu. Yerli filmlerin 192D'ler-
de endstri 120 ila 140 retirken 1933'e gelin-
35. filme ve 1930'lar boyunca yle kaldi.
Partinin eli kendisini film kontroln-
de de iin gerileme, slup
deki daralmayla el ele gitti. 192D'lerin sonunda
bu sre giderek 1934'te sosyalist gerekili-
SSCB'nin resmi sanatsal ilan edil-
di ve bu, 1928-32'nin Kltr Devrimi siyasetinin bir so-
nucuydu. Militan rgtlenmeler, en da
RAPP (Rus Proleter Yazarlar Birligi), komnist veya pro-
leter olmayan eserlerinin sindirilmesi agn-
bulundular. Bu Kltr Devrimi
Pani'nin destegini ama Merkez Komite 1932'de
tm sanatsal rgtlenmeleri bir ve
bylece RAPP gibi daha militan hizipleri kitle-
ler iin ve okunabilir retmeye yooe- .
lik, Sovyet desteklerneyi vaat eden uzun va-
deli bir sanat yneldi. Bunu yaparken hem
mimetik kurgu geleneklerine uygun hem de So"yet sis-
temini glendiren toplumsal mesajlar veren eserle-
ri destekledi. Bu durum, zamanda sosyalist gerek-
ilik adiyla bir sisteme
Sosyalist gerekilik, ondokuzuncu
STAUN DONEMI SOVYET SIt\EMASI
"Saydam" slubu, sosya-
lizm ve Sovyet ilgili temel temalar iin uygun
bir onam olarak grld. Doktrinler eserleri-
ni (pani ruhu) -LOplumsal konularda Pani li-
daima gibi
kesin ideolojik savunuyordu.
Sosyalist gerekilik, 1934'te i. Yazarlar Kon-
resmen gunlerde tm sanatlar
iin bir uygulama haline Sinemaya uy-
i. Plan filmleri en-
dstrilerle aym izgide merkezi planlamaya dahil etme
sreciyle Sovyet film stdyolan, 1920'krin yan-
piyasa sistemine olarak, konulannda de-
netimi tek bir devlet burokrasisinde
Sosyalist gereki roman ve filmler, genellikle ayru .
rguyu izler. Kahraman, olumlu bir karakterin, kom-
bilinci bir Parti liderinin vesayeti
da lIstesinden gelir, kt adarrun, yeni sosya-
list topluma nedensiz nefret duyan bir maskesi-
ve sre iinde kendisi bilince
yani daha iyi bir olur.
Sovyetler sosyalist
gerekilik, edebi ve gerekilik modellerine
Sovyet sosyalist ger-
uygun olarak temsil etme bulunma-
ok bir gerekilik biinliy-
di. Bu yzden, sadece
nndan tr de olumsuz olarak Sanli-
mi yerini bir insani
durumu ve LOplumsal konulan
nledi: !nsanlar, yle gs-
ve Sovyet LOplumu, sosyalizm yolunda bir
toplum olarak resmedildi. Bu basit izah etmek
sosyalist gereki sanata mutlak bir tekel verilmeliy-
di; nk izleyiciyi, kendisinin yalruzca gerek-
te gibi Bu
yzden zorla siyasal bir gereksi-
nim duydu. Sosyalist gerekilik, ironiyi, de-
neyi ve formlc bir sanam. Bu tr
nitelikler,
cek, bylece rnn didaktik
1933-1940 Sovyet stdyolan 308 film yap-
Bunlardan 54' -Mark Donskoi'nin Gorky lemesi
gibi dnenlin en iyi filmleri de dahil- ocuk filmleriydi.
447
Bu filmler didaktikti, kapitalist lkelerdeki o-
cuklann g kahnmanca mcadelelerini ve
en nemlisi en nemini gstererek
ocuklan komnist ruhla
On ikinci rejim ulusal vgye, eski
moda yeniden alevlendirmeye
daha fazla ilgi gsterinee, tarihsel gsteriler zellikle an-
maya Bu Alexander Nevsky, Buyk Pet-
ro veya Suvorov gibi ilgiliyeli ve
utan duyulacak lude tarihsel
doluydu: iki Kazak asi, Pugachev ve Stenka Ra-
zin, Marksist terimlerIe zumler ve
idamlanndan nce, taraftarlanm bUyuk. devrinlin
ngrerek teselli ederken gsterilmekteydi.
Devrimi ve I konu alan film 61'eli. Bun-
lar on en populer ve belki de en iyi filnli
olan, Sergei ve Georgi Vasiliev ynetilen (a-
payev (1934) gibi bilinen filmler, Kozimsev ve Tra-
uberg'in Maxim lemesi (1938-40), Alexander Zarkhi ve
losif KheifilS'in Milletvekili (Deputat Ba/-
tihi, 1936) Bir stdyosu olan her cumhuriyet, Sov-
yet en az bir
Filmlerin geri dunyada gemekteydi.
Bunlardan sadece 12'si bir konu ve
ekononlik Sovyet gundenlindeki nenli
bu, lude kuuk bir rakam-
ilgili ilgin filmler zor
bulup bundan gibiydi. lTsinin konusu kolek-
tif bir iOikte geiyordu ve alandaki
rrun, son dans ve dolu izle-
nimini mzikal komedilerdi. ve
muhtemelen izleyiciler de egzotik mekanlardan
maktayeli. jeologlann ve pilotlann
birok film 1938-1940 ara-
8 piloltu.
ele alan filmlerde surekli tekrarlanan
tema, ve vatan mucadeleyeli.
O dnem karalamalar, sahte ve
kompalan dnenliydi. Filmlerde, gster-
melik mahkemelerdeki itiraflarda gibi,
nedensiz bir sosyalizm nefreti yuzunden en alaka ha-
reketlerde bulunmaktayeli. ilgili
rin (85 filmden 52'sinde) kahra-
man, su gizli maskesini
SESli SINEMA 1930-1960
bazen en iyi dostu, bazen
bazen de
1940'ta tuhaf bir O konulan ele
alan 30 filmin hibiri, vatan hainlerine I
kaybolurkm onun yerini, yabancilar veya on-
Iann ajanlan lke, yabana bir kar-
gelmeye Filmler, i
avlamak yerine, Sovyetler ulus-
lann 'onak 'iyi' birlikte gerekti-

1930'lar boyunca tm filmler
tehclitkar, tek tip ve sefil bir dnya olarak
Bu dnyada insanlar 1yor ve
polis komnist hareketi tutuyordu.
rin nihai Sovyetler anavataru-
Sovyetler gelip zengin, mutlu
bir yabancilann yks, srekli tek-
:>0""'50 .. :: .";Li ..... '::.
... , ,, __ -,_ ... n
Kolektif iDikre eglence: Grigori Alexandrov'un (l937).
448

_.

STAUN SOVYET SINEMAS!
zaman tketen bir haline getiren (zel-
likle film Parti izgisi
koymaktayd!. Sovyetler film
yapmak, veya 1920'Ierde ok daha
uzun zam(1n
Sansr, ilk gnlerden beri Sovyet Rus
bir senaryo Resmi
gre can ngr ve nihai sorumlu, ynet-
menden ok senarislti. Stalin, ynetmenin. tek
senaryoda zaten var olan 101i-
matlan izlemek olan bir teknisyen
Dnemin siyaset yazarlan, ynetmenin
bir biimde "demir senaryo"da
ve ynetmen bir fonnalizm
olarak gryordu. Sansrn birok senaryo-
yu dikkatle inceleyip ynetmenin uygun
izin vermenin hibir
yoktu. Bu durumun bir yan etkisi, terr dne-
minde sadece birka ynetmen halde,
ok daha fazla senansn bu sonia
1930'lann sonundan 1953'te lmne kadar
piyasaya her filmi izleyip onaylayan
sansrc oldu. Nazi Goebbels gibi,
film adlannda nerdi, gzde ynetmen ve
oyunculan destekleyip senaryolan inceleyerek
mikro dzeyde ynetti. Frieclrich Ermler'in Byiik Yurt-
(Veliky grazhdanin, 1939) gibi siyasal olnrak hassas
filmlerde nemliydi ve Stalin, bu an-
lamda neredeyse Bir ke-
resinde sansr emirlerini geri Alexandrov'un bir'-ko-
meclisinin gsteritmesine izin verdi. film i'in
oniki ayn ad zahmetine de katlanarak sonun-
da "Cinelerella" yerine Yol"u tercih etti.
her filmin en ai;. okur yazarlara dek
ederek deneyin nne engeller koyan,
her bireysel "formalist"likle sulayan rejim, byk
yeteneklerini yok etti. En fazla zarar grenler
en "devrimci" ve en "saIru" Ver-
tav, Dovzhenko ve Pudovkin'in yeteneklerinin
zgnlkleri giderek yok oldu. Eskiden yeniliki olan
Gngory Kozintsev ve Leonid Trauberg'in ekibi' giderek
Kuleshav, film
yok Eisenstein bile "formalist"
ki sonunda 1938'de, Alexander
449
Nevsky'yi izin ayru
slubu nemli
Sinemaolar, karalama gstererek ona
bulundular. 1933'ten sonra film
Kuleshov hibir nl ynetmertin bu ok
iyi bir sicili yoktur. Eisenstein, Bezhin (Bezhin lug,
1935-57) filmini Pavel Marazov'un bir yksne e1ayana-
rak ihanetirti gster-
mekti. Dovzhenko'nun (l935) bir adam,
vatan hairti vurur. On
belki en talSlz filmi olan Pyriev'in Partiinyi bilec'inde
('Pani bir gizli olan
Ermler'in Vstrechny'si 1932 -Sergei Yutke-
vich'le anak ynetildi) gerekli-
ilgiliydi; Byk Kirov'un ve b-
yk temizlik Stalinist versiyonunu anlat-
..(Btiyk filmle
li dn Bir terr ve dneminde
bu ynetmenlerden hibiri, bu p filmlerin bu-
gibi grnyor. Uyum gsterilmecli-
herkes tehdit ve
en
BYK YURTSEVERLIK
dnemi Sovyet sinemas. bir ironi iindeydi.
Birlige her lkede sinema devlet daha.
fazla kontrol edilip daha fazla propagandaa oldu. Sov-
yetler sinema, iin seferber ve
retilen filmler propaganda filmleriyeti. Yine de
Sovyet ve dikkate
dnemi bir zgrlk gibi gr-
nr. Rejim, deneye bir lde izin verdi.
derinden ilgi e1uyduklan konulan
ele gerekten hissettikleri duygulan ifade ettiler.
Haziran 1941'de Hitler Sovyetler ve
Alman birlikleri luzla Moskova'ya ilerledi. Sovyet
sinema end(lStrisinin liderleri, bu zor durumda btn
gleriyle endstriyi bir harekete
geirdiler. belgesel
nl ynetmenler, haber filmlerirtin kurgulan-
edildi. Stdyolar, ekilmekte olan
uzun filmleri, temalan ekleyerek
diler. Alman nce neredeyse
olan, Yuli yeniden
SESLI SINEMA 1930-1960
ve Sovyet mutlu
ga;teren, ham bir komedi olarak planlanan filmin r-
gs 1942'de piyasaya srlen yeni versi-
yonda kahraman, cepheye gnll git-
mekle ga;tererek elde ede.r- ya da
Polonya temalan bulunan, zamanda
kimi filmler geri ekildi. egemen
ga;teren Mikhail Romm'un Mechra'st
iki boyunca piyasaya srlmedi. Halk uzun
filmler< gereksinim iin, Byk Petro (Piotr
pervy, 1937) ve Dovzhenko'nun Shchors (1939) gibi sa-
ncesinin yurtseverlik filmleri Ei-
senstein'in keskin bir Alman olan filmi, Alexan-
der Nevsky, Molotov-Ribbemrop paku dola-
iin zellikle nemliydi.
Zorunluluk, Gl propaganda
ierikli filmleri yapmak iin std-
yolar filmler rettiler ve bunlan bir derleme biimin-
de Hemen Nazi filmlerin retimi-
ne geildi. Ilk derleme, 2 1941'te sinemalarda
ga;terildi ve hemen iki tane daha geldi. Her
derleme, en az iki, en ok filmden bir film
grubu halindeydi. numaralar, Zafer Bizim Olacak
isimli bir diziyi 1941'te yedi derleme daha
retildi, sonuncusu olmak zere 1942'de
tane daha ve yeri yeniden dzenlenen
endstri uzun mmler iin bu
uygulama kesintiye Kinosborniki olarak bilinen
derlemelerin son derece heterojendi. Bu derleme-
ler, lngiliz ve Londra zerindeki hava
belgesellerinden, bu tip Mttefik belgesellerinden ve r-
Lyubov Orlova'run Volga-Volga (1937) filminden
syleyen gibi, daha nceki
uzun film zetlerinden
Halk film zlemi ekiyordu: Gnlk sefaletlerinden
umut etmek ve nihai zafere inanlanrun
grmek Filme gitmek, geride
birka biiminden biriyeli, ama
Sergei ve Georgi Vasiliev ynetilen, popler ve ok taklit edilen I apayev'de(1934)
bir KlziI Ordu rolndeki Boris Baboehlcin (sagda).
450
5TAUN DONEMI SOVYET SINEMASI
film ve gC6terimi son derece sinema
salonlan ilk kullarulabilir pm-
jektr yanya Uzak orta Asya'da film
glklerle doluydu. Dnemin en filmlerinden bi-
ri, Mark Donskoi'nin 1944).
mevsiminde Ukroyna'da geen film, 1943 40
dereceden fazla bir ekildi,
"kar" pamuk, tllZ ve ihtimal-
Ierine bir doktor oyuncular rol
lerini paltolarla oynamak
1942-1945 stdyolan, 21'i tarihsel
drama olmak zere 70 film (ocuk filmleri ve
filme konserler hari). Cephedeki askerleri .konu
alan filmler lde ve Georgi Vasiliev'in
Cephe'si (1943)
tinne arzusu srece pek grlmedi. 5ine-
bir dizi olarak betimlemek yerine
Almanlann barbarca 51radan insanlann
sakin ve sadakat-
Ierini gC6termeyi tercih ettiler. Bu yzden dnemin en
nemli filmleri cephe gerisini, Alman
topraklarda sren panizan
Panizan ilgili' zellikle arulmaya
film Bunlann ilki &nler'in, gC6teri-
me giren Ona zashchi5hehaet rodinu
filmiydi. Sanatsal ilkeldi, kahroman
ok az bireysel zellikle ve
gibi basit bir siyasal mesaj Ocak
piyasaya Raduga, daha Film,
yapmak zere kyne dnen panizan Ole-
na'run yksn Olena yakalarup korkun
celere maruz ama ele vermez. Son ola-
rak, Eyll perdelerde grnen ve lev
Zoya, 18 partizan Zoya Kosmodem-
konu ediniyordu. Raduga'da-
ki Olena gibi, Zoya da ve
na ihanet etmektense lm tercih eder. filmde de ka-
cesaret ve gC6-
tererek hem zalim nefret
hem de erkeklerin bu daha fazla-
yapmalan amalarur.
FilmIer ilgin bir evrimi gC6termektedir. Ond zashe-
hishehaet'in sonunda panizanlar ky ve ka-
dm da iclamdan kunanr. RadLlga'da
kahroman ldrlr, ama panizanlar kyn kunararak
20ya ise, sadece bir lme taruk
biter. basittir.1942'de
Ona Sovyet izleyi-
ciler bir idama cesaret
1944'n insanlar zaferden emindi
ve temsili bir kunulma tesellisine ihtiyalan
Cephe gerisini konu alan
da genelkle ve sadakat, zveri
erdemleri yceltilmekteydi. Sergei Gerasimov'un Boisha
ya ('Byk toprak') cepheye gittikten
sonra tahliye bir fabrikada mkemmel
bir olup zafere bulunan bir gC6terilir.
lkelerde gibi,
nemli bir Casusluk bir Ilk sa
filmlerinde ocuklar ve dahil herkes
casuslann maskesini 1941'de
kan film v storozhevoi budhe'de ('Nbeti kulbesin-
de') askerleri, kusursuz Rusa Sovyet
bir Alman casusunu yakalar. Casus,
Stalin'in bebeklik resmini kendini ele verir.
yk gereki bir veriye yani 193O'lar-
da Sovyetler hi kimsenin byle bir
mmkn Fakat nem-
li olan altmetindir: Stalin, duvardaki bir ikon biiminde
bile kendi koruma gcne sahiptir.
ilk filmlerde Naziler, sadece canavarea 'za-
lim zamanda aptal ve drst Alman
portreleri veto edildi. 1942'de Pudovkin, Brecht'in Hitler
Alman kurban1aruu ve
korkuyu. anlatan yklerinden uyarlanan
Ubiytsy na dorugu ('Katiller yolda)' bir
. film ama filmin izin verilmedi.
Almanya'ya "Byk Yunseverlik Sava-
demidi ve askerleri sosyalizm ya da kom
nizm iin "anavatan, onur, zgrlk ve Stalin iin"
giuiler. Peki ok uluslu bir imparatorlukta yurt-
severlik ne anlama gelmekteydi? Sovyetler
olduka heterojen nfusu iindeki gizli bir
tehlike -' ve bu, zellikle daha
sonraki dnemlerinde Nazi propagandactlantun yarar'
lanmak iin ellerinden geleni bir tehlikeydi.
Buna olarak film stdyolan "halklann
gC6teren filmler Grc bir askerle Rus
451
SESLI 5lNEMA 1930-1960
o
Zv'"igora (1927).
.
0'-0
.. ,
ALEXANDER DOVZHENKO
(1894-1956)
Dovzhenko, daha sonra, bu ilk bir l_
k dnemi olarak bir tarafa nk hi.
biri Ukrayna ilgisini srdrmesine uygun degil.
di. tarihsel zerine eski Ukrayna folk-
Alexander Dovzhenko en ok. Ukrayna 11 S . i d
or i e ovyet a modern des-
deneyiminin byk tarihisi olarak Otuz tekleyen ideolojilerin zengin bir konu edinen,
sinema kariyeri boyunca, memleketi ekono- bir alegori alan (1927) ilk ciddi proje.
mik ve siyasal byk Sovyetler Birligi'nin mo- si Olduka kurgusu, Dovzhenko'nun Sov-
uyumunun izini yet ifade ediyordu.
Kuzeydogu Ukrayna'da bir kyde Dovzhenko, Dovzhenko, bu zellikleri bir sonraki nemli filmi Ar-
yerel kltrne ynelik dnemin- senare (1929) de Bu tarihsel drama, Bol-
de byd ve emperyalist dzene fke neden Kiev cephaneliklerinde barikat kurup anti-Bol-
olan birikimi edindi. "1917'nin devrimci milliyetilerle I
ergenlik o Ukrayna'da mantar gibi biten Ne,var ki, Dovzhenko yine filmin ideolojisini Uk-
radikal siyasal hareketlerin iinde yer aldi ve sonunda, rayna rne-
modern bir sosyalist sistem kurmak iin Rus . pskrttug son sah-
le savunan, Rus Uk- ne bir onsekizinci halk
rayna Partisi'ne Bir re_ssam ve politik Toprak (Zerniye, 1930) ile Dovz.henko, Sovyet yneti-
yn basan karikatrist olarak kariyeri minde Ukrayna daha zgn bir biimde
Dovzhen!<o, Sovyet ynetimi sosyalist ele Film, Ukrayna ky iftliklerinin
ve yerli kltrel en- si kOflusunu SSCB'nin uygun olarak ele
bir olan edebiyat o ve bu konuyu aile _ii sorunla ilgili bir. masalla
rgt YAPLITE'ye rir; siyasal gen direngen
Dovzhenko, 1926'da arzulu bir ynetmen ola;ak Ki-" eski okur. Gen kahraman,
ev'in ana film stdyosuna kaba O-meyi sabote etmeye kulak'lar ldrln-
gDldr Vasia-re(ormator'c;:Ja (,Reformcu Yasia', 1926)-se- . 0 ce, o zamana dek dik olan baba, savunan
narist olarak toplumsal ve cinsel ahlak ze-:" 00 .
ri ne bir olan ilk ynetmenlik denemesi Yagodkc:' Ilk sesli filmi olan Ivan'da (1932), yky orn !.Jkray-
ubvi meyvesi', 1926) ile komediye devam etti. Ilk, .. _na:da byk Oneprostroi hidroelekC!'ik tesisinin ala-
uzun denemesiyse, bir Sovyet kuryesinin anti.Bol";;.: Plan alunda endstri-
ajanlar gerek bir.otaydan o o konusunu ele SovYet
yola siyasi' gerilimofilmi Sumka ,o 'me
o
projesi edildi ve
matik anta', 1928). Do'(Zhenko, ldrme Ingini: ,.0 DoVzhe'nko yeni endstriyel sistemde bireysel ye-
gizli polisini Ingiliz Sovyet diplomatiko.. ,orini incelemek,iin bu in-
belgelerinin SSCB'ye bu getirilen bir kyldr. Kyl-
bir entrika ve masalina." .. <':nn "endstriyel uyum kendi
" o..<:..>: nin tepkisinin bir mikrokosmosunu sl:Jnar.
.',' -. _., ". o , 0'
452
STAUN DNEMI SOVYET
Dovzhenko'nun kariyeri de o siyasal
etkilenecekti. Sovyet zerinde
Parti denetimi artarken Rus olmayan cumhuriyetlerde sa-
"milliyeti ilgili her hareket titizlik-
le incelenmeye Hem Toprak hem de Ivan, Par-
ti ve "milliyetilik"
yznden sert bir biimde Sonu olarak Dovz-
henko, konusu uzak geen Aerog-
rad'la (1935) birlikte Ukrayna meselelerinden
Bu film, Sibirya Sovyet sa-
bote ilgilidir ve Stalin ynetiminde boz-
gunculuk korkulann izlerini
Stalin'in nerisi zerine" Dovzhenko, tarihsel biyogra-
Shchors (1939) ile Ukrayna mevzusuna geri dnd. Uk-
Nikolai Shchors'un I.
film, sosyalist gerekilik
da resmen onaylanan ve Stalinist klt"ne
bulunan biyografi film.leri dizisinin -en nemlisi nl apa-
yev (1934)- bir
Sovyet sinema e-ndstrisi daha fazla
Parti sansr diger SovYet oldu-
gu gibi Dovzhenko'nun da Ikinci Dnya
propaganda belgeselleri ynetti ve
dnemde sadece Michurin 948) bir :uzun
film Bu film, resmi olarak "materyalist bir
bilim" Rus Ivan
Michurin'in biyografisiydi.
956'da Denizin o mOl':"e) ile
Ukrayna geri. dnmeyi ama
film proje ld. ve uzun sredir sanat-
sal JuliaSolntseva (1901-1989) filmi
Solntseva,
senaryo ve yklerinden uzun metrajll film-
leri ynetmeye devam -etti; (Pevesr plamennykh
let, 1961) ve Sihirli Desna (Zacharobannoia Desna, 1965) da
bunlara dahildir.. kariyeri boyunca Dovzhen-
ko'nun modern belgeleme"projesi-
nin srdrlmesine oldu.
VANCE KEPLEY
FilMLER
Yagodka Iiub{f 926); Sumka dipkurera '(1928);
Zve.nigora (r 927); Arsenal (1929); Zemlya 930);.,'
Ivan 932); Aerogrod (1935); Shchors 939);
Osvobozhdonie (Liberation, belgesel, 1940);
8;{vo za nQshu Ukroinu (belgeser, 1943); '.
Pobeda na Pravobereshnoi UkrainiJ- (belgeser, 1945):
Michurin (t 948)
KAYNAKA
Doyzhenko, Alexan'der (1973),: Alexander Dovzhenko: {h'e Poet as
Filmmaker.
KepIey, Vance 986)" In Service of che State: The Cinema of
Alexander Dovzhenko.
Oms, Mareel (1968), A1cxondre Dovjenko.
Schnicz.er, Luda, ve Sehnitzer, Jean (1966), A/exandre Dovjenko.
453
bir asker, olan teh-
likeli bir greve gider, sonunda Rus, Grc askerin ha-
kurtanr ya da tam tersi olurdu.
Marksjst ememasyonalizmden eski moda yurtsever-
lige nce, 1930'lann sonunda ulusal
kahramanlarla ilgili bir dizi filmle Fakat
sre ve tek bir byk
reyin gibi) tarihi g('5teren
filmler Buna bir rnek, Vladimir Petrov'un yz
nce Napolyon kurtaran gene-
ralle ilgili filmi Kutuzav'du (1944). Bu filmde Kutuzov,
Tolstoy'un ve ken-
disini izin iin galip gelen kuman-
dan KULUzay'un tersine bir olarak gs-
teriIir. Bu tre daha az bir film de Eisenstein'in
sadece byk ulusal kahraman olarak so-
bir karakter olarak betimlemeyi
ran usta filmi Korkun (Ivan grozny, 1944).
zor bir konuydu. Her byk
ulus, kendi byk bir film yapmaya
edildi: Azerbaycan'cia AIskin-Mcll-Alan, Ukrayna'da
BogeIan Khmelnitshy, Grcistan'cia Geargii SaahaeIze, Er-
menistan'cIa David Beh. Bu ullL,al kahramanlann Rus bas-
asla mcadele aksine ;'halklann
gemi.,'ie sylemeye gerek yoktur.
te yandan, milliyeti duygu, Ruslann "nc
rol"ne dayanan sistemi tehdit ediyordu.
Ukrayna bir nk Al-
manlar, Sovyet rejiminin aleyhine ekme-
ye Ukrayna ok fazla yer
vermemek gerekliydi Stalin, Dovzhenko'nun ok
fazla milliyeti bir senaryosunu yasakla-
Sonu olarak byk ynetmen
uzun metraJh film
Herhangi bir yer ve zamanda neredeyse tm
tarihsel filmler ve modem konulan ele ala-
rak modem izleyiciye seslenmeyi amalar. Sert bir sava-
Sovye[ olaylan serin-
bir berimlemesini beklemek olurdu.
Ama yine de Sovyet filmlerinin
bir film, 1918'de Almanla-
nn Ukrnyna'yt Bu filmlerde Alman-
lar daima zatimdir, onlan yenmeyi daima basa-
ve Stalin daima bilge bir nderdir. Halbuki, 1921'de
SESLI SlNEMA 19J(}.1960
Almanlan yenilgiye bir yana, kimi
kk onlarla bile, Sta-
lin de lider Ama bu gerekler
\..eonid Lukov'un Alexander Parkhomenka (1942)
ve Vasilev'lerin Oberona (Tsarirsyna savun-
1942) asla olmayan ga;terir. gerek-
yenilgisiyle
.
STALIN'IN SON YILLARI
sonu, iin daha fazla zgrlk
yolu Aksine 1946 sonbahannda Stalinist iktidar,
ideolojik kontrol yeniden kur-
mak iin Yetkililerin kaprisli talepleri ve si-
srekli mdahaleleri o kadar ki,
sinema endstrisi neredeyse dunna geldi. D-
nemin en kt film
denilen dnemde- Sovyet stdyolan ondan az film
retti ve Eisenstein'in Korkun Ivan lL. Blm' (1946) gi-
bi filmler ancak Stalin'in lmnden sonra gsteril-
di. $tdyolar ve gen ynetmenlerin
yeteneklerini olanaklan yoktu. Sinema salon-
lan, ncesinin ve filmlerini
zorunda Bu filmler sadece Sovyet'"
eserleri zamanda "ganimet filinleri"ydiler - "
Alinanyadan ganimeti. 1947-
1949 bunlardan 50 filmin ya-
Tuhaf bir ironiy!e, Sovyet siyasal
talepleri bulduklan halde yeniden
acilan Nazi ve Amerikan filmleri
girebilinekteydi. Asla yeniden incelenmemeleri-
bu filmler son derece peplerdi. ..
19461953 Sovyet stdyolan 124 uzun
film retti. Birka ocuk filmi neredeyse
tm bugn izlenemez filmlerdir. Bup.lan kategoriye
mmkndr: "Sanatsal belgeSeller', propagan-
da ve biyografi filmleri.
Birinci trn en nl Mikhail Chiaureli'nin
Stalin kltnn temsil eden filmi Berlin'in
(Padeniye Berlina, iki blm 1949-50). Chi-
aureli, Sovyet liderini, insanlann kalplerinin ii-
ni grebilen, grmsne melekle-
rin bir figr olarak betimlemektey-
di. 0, sadece tek Hitler'i yenen biri
zamanda gizliden 'gizliye Nazilere sempati duyup onlara
454
eden da uzak tutan askeri bir de-
Propaganda tr filmler Sovyetlerin i ve po-
hedenerini desteklemek iin
Abram Room'un Onur Mahkemesi (1948), "kksz koz-
mopolitler"e mcadele zerinedir.
Onemli bir bulunan iki Sovyet bilim a-
"bilimde fikri" ve n va-
adiyle ve bir Amerikan
dergisinde karar verirler. Casus olduklan
Amerikali bilim adamlan Sovyet
nna gelir ve ne kadar iyi Iki
Sovyet bilim Birisi kabul
eder ve affedilir, Sovyet adaletine teslim
ok ynetmen ve senarist, kozmopolit
oldu. Leonid Trauberg,
Dziga Vertov ve Sergei Yutkevich gibi Yahudiler sert
Stalin hayatta srece film
Bu arada,_biyografik film tr azalmadan
srd, askeri ve sivil -bested Glinka,
Mussorgsky, Rimsky-Korsakov'un da aralannda bulun-
konu alan 17 biyografik film
Bu filmler o kadar birbirlerine benziyordu ki
diyaloglann kimse fark etmeden bi-
rinden digerine belirtmekteydi.
Bu umutsuz sinema, brokratik mdahale-
ler, tek boyutlu siyasal mesajlar, bireysel slubun basu-
ve grnt szn ("demir senaryo") On-
her zamankinden daha ok zarar grd. Ama
Stalin'in lmnden hemen nce' Parti liderleri, S:;vyd
kadar fark etmeye
Roman, oyun ve filmlerin Parti'nin ajitasyon ge-
reksinmelerine arnk hizmet etmemesinden
ortodoks birka tereddtl
la G. M. Malenkov, Ekim 1952'de Ondoku-
zuncu Farti Kongresi'ndeki SovYet kl-
trnn daha fazla film
bulunarak, sadece
eden daha nceki tutumu rtl olarak
Romm'un gibi: "Az film yapmamn, ok
film yapmaktan daha Dik-
katinzi birka esere gerektigi
cesinin (sankisadece bu kusursuz rnler yarat-
mak gibi) topya bellidir."
HINT SINEMASI, BA'iLANGITAN BAGIMS1ZUCA
. Daha fazla film yapma karanmn nemli ve farkli
noktalara sonulan oldu. Ihmal cumhuri-
.ye[ stdyolan canlanabilirdi; gen yeteneklere perspektif-
ler stdyolar grkemli filmler zerinde
daha fazla film retebilecek. neredeyse
olan trler dirilebilecekti. Sovyet komedileri-
nin ifade eden Malen-
kov'un gibi: "Olumsuz, ve her
. ileriye hareketimizi her ate-
ortadan Sovyet Gogol'lanna ve Shched-
rin'lerine biT biimde basma-
ve kabul edilen filmlere
tekrar gerekiyordu. Ne var ki, bu
ru zme (yeninin zaferi) yol aan tipte bir a-
eskinin ile yeninin arasmda) ol-
Hibir sylemeye cesaret
sinernacllar bir
srece daha cesur filmlerin
1952-53'deki film hemen
etkilemedi. Sovyetler bir filmin tasar\anma-
. piyasaya srlmesine kadar epey zaman geerdi,
1953'te filmler, ncekiler kadar ve kasvetliy-
di. zsel Stalin'in .
Stalin Man 1953'te ld ve siyasal dzende
kkl oldu. ve etkile-
ri Sovyet kltrnn her Sovyet sine
da illzIa 1950'lerin eski
malann retim etkileyici bir biimde art-
ilgin eserler olan yne[menler
geri dndler. Yeni ve yene-
[ekli onaya sahici
ra ynelip kendilerini tutkuyla ifade ettiler. Sinema
her bir sistem-
de az ok gereki bir biimde do-
eden herhangi bir filmin aslen
bir Sovyet 1920'lerin
sonunda sahip dnya prestiji bir daha
kazanamasa da filmleri tekrar izlemneye oldu ve
kltrel olumlu birer haline geldiler.
. Kaynaka
Kenez, Peter (1992), CinenU! cmd Soviet Sade!y. 19 J7-1953.
Leyda, lay (1960), !'ino: A History oj Soviet .
Stes. Richard (1992), Soviet Popular ClIlwrc:
and SOciely tn Russia since 1900.
Hint

i
!
Hindistan dnyanm en ve kltrel
en lkelerinden birisidir. Nfus in'in
film endstrisinin ve nemi
Devletler'in ikinci
gelir. Him filmleri sadece Hindistan'da Asya ve Af-
rika'mn byk bir kesiminde, Hint toplulukla-
nn lkelerde de Kendine
zg bir Hint kkleri epey gerilere uzana-
i
rak kltrel gelenekleri kapsar. n-
i
da Him film retiminin ana merkezi Bomb')Y
halde, faaliyetlerini ve yerel modelleri'
. ,
sanatsal ve tarzlara endstri-
leri da -Kalkta, Madras, !.ahor, ve diger nem-
li ve yerel modellerin bu kay-
Hindu mil ve efsanelerini temel alan, Hin-
distan'a zg "mitolojik film" gibi ok tr dog-

TIYATRODAN FILME: SMRGECI
, Bombay ve Parsi
.' Tarihi D. D. gibi, Hin-
. .' distan'da tarih kendisini genellikle cografi olarak ifade
eder. Bugn bile Bombay'da, kentin Parel ve
!.albaug'un tekstil fabrikalanndan Reay Road'a
devasa ikinci Chor Bazaar'a,
. Falkland gendev blgesine, oradan Lahar
'. ve Crawford Market'a uzanan toptancilar dek
u'iayan bir yay kilometre kareden
by.kolmayan bu alan, Hindistan'da ilk en
zengin) endstriyel yerdi ve lke-
nin smrge ekonomisinin temeliydi.
Hint sinema endstrisinin de dogdugu yerdir.
Hindistan'daki en byk stdyo -Daclar'da Korunoor
Film Company, Parel'de Ranjit MovielOne, bugnk Na-
na Imperial Film Company-
455