Emo Kuvvetli Akım

TR T A A I U GU OD B
ek a -i p t
EE T K V ELA I () LKRK U V T KM 1
DZ Y E E N MLR A L
*E L A A I TME T S R M *E H T E S TK A MA I *G/ B K Y P A I Y OG E E E A I R L *R N I N A A TA S E T N L Y Z * TM G E N *A DMC G S TMLR Y R I I E E S
T MMOB E kr M e ds r a l t e i k h n iei l Od s
E Y YNN E /0 18 MO A I O: 2 1 / K
ELEKTRKKUVVETLAKIM(1) Dizaynlemleri

1
ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

NotlarDerleyen: AydnBodur EmreMetin NotlarYaynaHazrlayan: AydnBodur Hakknl M.TurgutOdabanaSayglarmzla 621.31906BOD2009 ElektrikKuvvetliAkm:Dizaynlemleri ElektrikMhendisleriOdas1.bsankara,2011 104s.;24cmISBN9786050100617(EK/2011/8) Elektrik Elektrik Kuvvetli Akm Notlar, Turgut Odabann Elektrik Tesisat Mhendisleri Dergisinde yaynlad yazlardan, Elektrik Kuvvetli Akm Tesisat El Kitab ile her blmn sonunda belirtilenABB,Schneider,Chevron,NAVFACveSiemensinhazrladmalat,Bakm,MontajEl kitaplarndanEMOiinderlenmitir.
TMMOB ELEKTRKMHENDSLERODASI
ELEKTRKKUVVETLAKIM(1):Dizaynlemleri
TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI
Genel....................................................................................................8 Temeldizaynprojeninbalangsafhasolupaada aklananblmlerikapsar,........................................................11 Detaydizaynaadakiblmlerikapsar...................................12 Elektriktesisleritasarmndagznnealnmasgereken temelesaslar..................................................................................15 Temeltasarmveyatemelprojelendirme......................................21 Yklerinbelirlenmesivetoplam................................................21 Ykverileri..................................................................................21 Yklerinyerleimi.......................................................................23 Detaylyktoplamlar.................................................................23 Sistemdekiyklerinsnflandrlmas..........................................26 YklerinalmaeklivealmaSresinegre Snflandrlmas......................................................................26 Niteliklerinegreyklerinsnflandrlmas............................28 Devreyegirmesrasndakidavrannagreyklerin snflandrlmas ......................................................................29 . zelliklerinegreyklerinsnflandrlmas............................29 Gtemini..................................................................................30 Yardmcgsistemleri...............................................................31 3
Yardmcgkaynaklar..............................................................33 Yardmcgkaynaklarnntasarmndagznnealnmas gerekenesaslar...........................................................................34 Sistemgerilimleri........................................................................35 Datmgerilimi..........................................................................37 Kullanmgerilimi.........................................................................37 Tekhatemas............................................................................38 BeslemekaynaklarnnAyrlmas................................................40 Topraklamasistemlerininseimi................................................45 Tipprojelerinhazrlanmas.........................................................51 Detayprojelendirmeartnameleri.............................................51 Detaytasarm.................................................................................54 ebekeyapsnnbelirlenmesi....................................................54 YG/OGebekeyaplar ...........................................................55 . Ortagerilimebekeyaplar....................................................55 Alakgerilimebekeyaplar..................................................56 Ksadevreakmlarnnbelirlenmesi............................................56 Aktifvereaktifglerinbelirlenmesi..........................................57 Transiyentanalizi........................................................................58 4
Motorlarnyolalmaolaynnincelenmesivebesleme sistemininyeterliliinkontroledilmesi......................................58 Harmonikanalizi........................................................................59 Transformatrlerinseimi..........................................................61 Jeneratrlerinseimi..................................................................62 letkenlerinkesitlerininbelirlenmesi..........................................63 Korumasistemininbelirlenmesi.................................................64 Beslemeistasyonuyardmcekipmanlar...................................65 Gvenilebilirlikaratrmasveanalizi.........................................66 Gvenilebilirlik aratrmasnn gerekli olduu alanlar (Tm ebeke tipleri ve kontrol ve izleme sistemleri iin uygulanmaldr): .........69 . Gfaktrdzeltmesistemleri................................................74 Sistemdizayniingereklihesaplamalarveincelemeler.......75 ebekelerinelektrikseldavranlar............................................75 Elektriktesisleriiingereklihesaplar.........................................78 Gvenilebilirlikhesaplar.......................................................79 Sreklialmaartlarhesaplar............................................83 Ksadevrehesaplar................................................................86 Koruma...................................................................................89 Stabilite...................................................................................92 5
Harmoniklerileilgilihesaplamalar.........................................94 Argerilimler. .......................................................................96 . Elektromanyetikuygunluk....................................................100 FAYDALANILANKAYNAKLAR.........................................................103
Genel
Baarl bir elektrik tesis projesi, izilecek proje resimlerinin, izelgelerinveteknikyapmartnamelerininetkili,geerlivegereki olarak dzenlenmesine baldr. Bu nedenle sistemin genelini kapsayan (mimari, tesisat, elektrik, proses) kullanmn belirleyen, olmasgerekenihtiyalar,garantileriaklayanvesisteminileyiini ortaya koyan, kullanlacak ekipman ve cihazlarn genel karakteristiklerinitesisingenelyapsnvetipinibelirleyenkavramsal 8
tasarmn iveren tarafndan gerekletirilmesi gerekmektedir. Bu tasarmntamamlanmasndansonrasistemintesisvetesisgruplarna aitdisiplinlerinintemeltasarm,detaytasarm,yapm(konstrksiyon) tasarm ve sonunda (asbuilt) uygulanm proje safhalar sras ile gerekletirilebilir. Bu safhalarn her birinde dier tesis disiplinleri arasnda koordinasyonun salanmas iin koordinasyon ve kontrol teknik ekibinin kurulmas iyi bir tasarm ve istenen performansta verimlibirtesiskurulmasiingereklidir. Elektrik tesisleri dizayn ilemlerinin, proje resimlerinin ve artnamelerin aada aklanan genel zelliklere sahip olmas gerekir. 1.Elektriktesisatnyapacakyklenicinintesisatsrasndaaltraca personel saysn, vasflarn ve kullancak tesis ara ve gereleri belirleyebilecek, tesisin yapm maliyetlerini ve teklif hazrlanmasn salayacakaklktavedetaydaolmal 2. Tesis edilen yapdaki dier tesisatlarn durumunun aklanmasn ve tesis edilecek hat ve ekipmanlarn montaj iin gerekli talimat ve montaj resimleri ile montaj klavuzlarn ihtiva etmeli ayrca tesis yapmndaoluabilecektehlikerisklerininaklamasyaplmal 3. Tesisin yapm srasndaki deiiklikleri ve sonradan yaplmas ihtimali olan deiiklikleri ve g artlar ve bunlarn nasl
gerekletirilebilecei ve maliyetleri hakknda gerekli veyeterli bilgileresahipolmaldr. Tasarm ilemleri tesisin tamamlanp teslim aamasna gelinceye kadar temel, detay konstrksiyon ve uygulanm (asbuilt) projelendirmesafhalarndanoluur.
Bu safhalardan temel ve detay projelendirme tesisin yapm aamasnagelinceyekadargerekletirilensafhalardr.Busafhalarda gelecekblmlerdedetaylolarakaklanacakilemleri,ltlerive hesap metotlarn kapsayacak tesisin ana yaps ekipman ve tesis hesaplarn yapm, detay boyutlandrma ve tesisin genel ve konstrksiyon resimlerinin verilmesi zetle tesisin yapm iin tm hesaplarnnveilemleringerekletirilmesisalanr. Btn bunlara ramen tesisin yapm srasnda ekonomik esneklik temin etmek ve gerek tesis malzemelerinin almnda ve gerekse ekipmanlarn seiminde rekabeti ortam salamak ve optimum maliyeti gerekletirebilmek iin imalatlarn biri veya bir ka tarafndanimaledilenmakinaveyamalzemeboyutlaresasalnarak boyutlandrma yaplmaz, ayrca tesisin yapm aamasnda yeni ihtiyalar ve proses gelitirme gerei ortaya kabilir. Btn bunlardan dolay yapm srasnda kullanlmasna karar verilen malzeme ve ekipman boyutlarnn revizyonu anlamna gelen konstrksiyon detay tasarm genellikle gerekli olur. Tesisin tamamlanmasndansonrailetmevebakmkolaylvegereklibakm ve iletme iin yedek malzeme stoklamasnn kolaylatrlmas 10
adlandrlan
asndan uygulanm proje (asbuilt) projelendirmeilemigerekletirilir.
olarak
lkemizde ne yazk ki konstrksiyon projelendirmeye gerekli nem verilmemekte ve bu nedenle temel ve detay projelendirmede gerekletirilen proje ltlerinden, hesaplamalardan uzaklalmakta ve gereken sistem performans salanamakta ve sistemi belirleyen anakriterlerdenuzaklalmaktadr. Temeldizaynprojeninbalangsafhasolupaada aklananblmlerikapsar, Prosesveykverilerininvedeerlerinintoplanmas, Sistemde gerekletirilecek alma ve uygulamalar iin bara ve tayc sistemlerin belirlenmesi ve sistem iin en uygun ebekekonfigrasyonunbelirlenmesiveseilmesi, Sistemiinzelliklerineenuygungkaynannvebesleme sistemininbelirlenmesi, Enerji temini iin balanacak ebekenin gvenirliliinin belirlenmesi ve gvenilir alternatif enerji temin yerlerinin veyaaltenenatifgretimininbelirlenmesi, Sistemgerilimlerininbelirlenmesi, Tesisin bulunduu yere ait alma ve ortam artlarnn belirlenmesi, Temelseviyedetekhatdiyagramlarnnhazrlanmas, 11
Detay dizayna esas olacak detaylandrma prensiplerini belirleyecekdetaydizaynartnamelerininhazrlanmas.
Detaydizaynaadakiblmlerikapsar Tekhatdiyagramlarnngelitirilmesi, Sistemdeki alma tarzlarna gre yk tiplerinin (normal, temel yk, hayati nemi haiz yk, ebeke gerilim ve akm sapmalarna hassas olan kritik ykler) ve sistemdeki davranlarna gre yk tiplerinin (sakin, darbeli, lineer ve lineerolmayanyklerolarak)snflandrlmas, Bu yklerin uygun ve gerekli iletme performansn salayacakbeslemesistemlerininbelirlenmesi, Ekipmanvebeslemesistemlerininboyutlandrlmas, Sistem performans almalar ve istenilen performans ve iletmegvenliineuygunebekeyapsnnbelirlenmesi, OG ve AG sistemler iin gerekli topraklama ve dolayl temaslarakarkorumasistemlerininbelirlenmesi, Patlayc ortamlara uygun ve gerekli emniyete sahip cihaz, ebekeyapsveebekeelemanlarnnbelirlenmesi, Anabeslemekaynadevredolduundaveyaenerjialnan sistemde enerji kayb olduunda iletmenin devam etme eklininveenerjisreklilikgerekliliklerinegreacildurumve 12
standby jeneratr gruplar ile kesintisiz g kaynaklarna (UPS) ait g deerlerinin ve sz konusu yardmc g kaynaklarnnalmaeklininvetipininbelirlenmesi, Sistemeaitksadevreglerininbelirlenmesi, Sistemde transformatrlerin veya asenkron motorlarn devreye girmesi gibi geici olaylarn sistemdeki etkilerinin belirlenmesi, Muhtemel geici gerilim kmelerinde sistemin dinamik stabilitesininanalizi, Sistemde oluabilecek harmonik miktarlarnn tahmin edilmesivebunlarnnedenolacaetkileriningiderilmesiiin gerekelitedbirlerinalnmas, Aydnlatmavetopraklamasistemlerininprojelendirilmesi, Koruma sistemlerinin projelendirilmesi. Koruma rle tiplerinin gerek ekipman seviyesinde gerekse sistem seviyesindebelirlenmesi, Koruma rlelerinin seiciliini salayacak ekilde ama akm eik deerlerinin ve atrma srelerinin belirlenmesi ve tm sistemiinseicikorumakoordinasyonplannnkartlmas Sistemde kullanlacak elektrik ekipmanlarinin standartlara uygunekildeimalsatnalma,montaj,testvedevreyealma artnamelerininvetalimatlarnnhazrlanmas, Besleme sisteminin yerleimi ve montaj ile ilgili projelerin hazrlanmas,
13
Datm sistemi ile ilgili yerleim ve montaj projelerinin hazrlanmas, Sistemin iletme ve bakm planlar ve prosedrlerinin hazrlanmas letme iin gerekli yedek para listelerinin ve bakm izelgelerininhazrlanmas, Sistemingerekmalzeme almve gereksetesisve montajnn maliyetlerininkartlmas, Sisteminiletmeesnasndagerekkullanlanenerjivegerekse enerjikayplaresasalnarakiletmesenaryolarnagreenerji maliyetlerininkartlmas, letmenin sreklilii ve gvenirliliini salayacak bakm maliyetlerininbelirlenmesi, Enerjialmtarifesininbelirlenmesi, Sisteminelektrikselkayplarnnazaltlmasynndegereken tedbirlerinalnmas, Sistemin malzeme ve ekipmanlarnn niteliklerinin belirlenmesi temini, sistemin montajn ve montaj usul ve kurallarnveinsansalveemniyetiileilgiligerekliesaslar belirleyenveynlendirenTesisyapm,montaj,devreyealma, sistemin kabul ile ilgili esaslar belirlemeyen yapm artnamelinihazrlama.
14
Elektriktesisleritasarmndagznne alnmasgerekentemelesaslar.
Elektrik tesislerinin tasarm yaplrken aada belirtilen esaslar, mutlakagznnealnmaldr. Emniyet: nsan hayat ve sistem emniyeti elektrik sisteminin dizaynnda mutlaka gz nne alnmas gereken en nemli kritik faktrlerden birisidir. Mevcut ve yrrlkteki ulusal ve uluslararas standartlara, yerel ynetmelik ve yasa gerekliliklerine insan hayat ve sistem emniyeti asndan zelliklemalzemeveekipmanseimindekesinlikleuymaart vardr.
Gvenirlilik: Gereken alma ve iletme sreklilii tesisin veyaprosesintipinebaldr.Tesisinbazblmlerindegeici olarak enerji kesilmesine msaade edilebildii halde dier blmlerinde bu srenin yedek besleme kaynaklarnn devreye girme sresi kadar olmas istenir, hatta baz blmlerde (kontrol/kumanda, koruma ve izleme devreleri gibi) enerjinin hi kesilmemesi ve bu blmlerin srekli enerjidekalmasistenir.
Bakm kolayl: Bakm gereklilikleri ve kolayl elektrik sistemlerinin dizayn safhasnda gz nne alnmaldr. yi ve dzenli bakm yaplan sistem daha emniyetli ve gvenilirdir. 15
Elektrik tesisleri prosesin almasn nemli bir kesintiye uratmayan ekilde bakm yaplabilecek ekilde tasarlanmaldr. Ayrca iletme ve bakm personeli tercih edilen sistem konfigrasyonuna ve mevcut bakm prosedrlerinegrebilgilendirilmelidirler. Esneklik: Elektrik sistemlerinde esneklik, tesisin iletme sresince gelecek yllarda deien ve artan alma ihtiyalarnauyumsalayabilmezelliidir.Gerilimseviyeleri, g besleme kayna kapasitesi, ekipmanlarn deer ve kapasiteleri, ilave ekipmanlar iin gerekli yer ve besleme kapasitelerin bulunmas elektrik tesislerinin dizaynnda gz nne alnmaldr. Ana ve yardmc besleme kaynaklarnn zellikleri ve kapasiteleri tesisin gelecekteki genilemelerini karlayabilecekekildehesapedilmelidir.
letmenin basitlii: letme, sistem ihtiyalarn karlayacak lde mmkn olduu kadar basit olmaldr. letmenin basitlii emniyetli ve gvenilir bir almay gerekletirebilmekiingereklibirfaktrdr.
Gerilimreglasyonu:Kullanmgerilimitmyklenmeartlar altnda ekipman nominal geriliminin tolerans snrlar dahilinde kalmak zorundadr. Kt bir gerilim reglasyonu, elektrikekipmanlarnnalmaperformansveiletmemr zerine olumsuz etki yapar. Genellikle nominal gerilim, 16
iletme gerilimi ve kullanm gerilimi kavramlar birbirleriyle kartrlmakta, gerek elektrik sistemlerinin tasarmnda gerekse iletmede yanllklar yaplmaktadr. Sz konusu kavramlar bir rnekle aklanabilir. rnegin 36 kV nominal gerilimli orta gerilim datm sisteminin iletme gerilimleri 31,5kV, 33kV ve 34,5 kV olabilir. Kullanm gerilimi ise %5 tolerans olmak zere 31,5 kV iletme geriliminde ise 31,5.(1 0,05) = 29,925kV ile 31,5.(1 + 0,05) = 33,075kV arasnda deimektedir.Aynekilde400Voltalakgerilimsisteminde 400 Volt iletme gerilimini haiz elektrik motorunun balant klemenslerindeki kullanma gerilimi %5 tolerans dahilinde 400.(1 0,05) = 380Volt ile 400.(1 + 0,05) = 420Volt arasnda olmak zorundadr. Genellikle bu kavramlar, ska birbirleriyle kartrldndan gerilim dm hesaplarna gre iletken kesiti belirlenmesinde ya kablo kesiti gereinden dk hesaplanarak ar deerde gerilim ve performans dklne neden olunmakta veya kesitler, gereksiz yere byk seilerek tesisin yatrm maliyetleri arttrlmaktadr. rnein kesit hesaplarnda iletken snma ynnden uygun olmak artyla motor terminallerindeki gerilim dm %5,5 ise bir st kablo kesiti semek yerine transformatrde bulunan bota kademe deitirici vastasyla transformatr sekonder gerilimi %2,5 arttrldnda sz konusu elektrik motorununbalantterminallerindekigerilimdm%5,5 %2,5=%3istenilensnrlardahilineekmekimknolacaktr. Ayrca lkemizde yklenme durumuna gre enterkonnekte 154 kV ebekede gerilimler nominal gerilim seviyesinden deiik deerler almakta ve fakat sz konusu deiimler gz nne alnmadan yaplan tesis boyutlandrlmasnda cihaz 17
terminallerineuygulanangerilim,istenengerilimdeerinden aa deerde olmakta ve sonuta tesiste gerilime bal performans dkl grlmektedir. Bu nedenle tesis tasarmnda enerji temin edilen ebeke iyi analiz edilmeli ve gerekirsedinamikveyastatikreglasyongerekletirilmelidir. evre artlar: Elektrik ekipmanlarnn karakteristikleri ve performans deerleri imalat firmalar tarafndan standart evre artlar iin verilir. Tesisin yapld sahann gerek artlar ile ilgili parametreler, ekipmanlardaki performans dzeltme faktrlerini belirlemek veya tesis iinde gereken performans salanmas iin gerekli deiiklikleri yapabilmek zereprojeyiyapantarafndanbilinmesigerekir. Elektrik tesisleri tasarlanrken tesis edilecek ortamn bilinmesigerekenzellikleri:
1. Yanc ve parlayc atmosferik ortamn varl veya patlaycgazvarlndandolaypatlamariskleri, 2. Depremriskleri, 3. Denizseviyesindenykseklik, 4. Maksimum,minimumveortalamascaklklar, 5. Toprantermalveelektrikzgldirenleri,
18
6. Topraktaveevrededondurumu(donmutoprakta toprakzgldirenciokyksekdeerlerektndan topraklama sistemi gereken ekilde almaz), kar ve rzgardurumu, 7. Yldrmakartesisinkorunmasiinblgeselyldrm younlukseviyesi, 8. Atmosferik ve evresel kirlenme (toz korozyon ve nemmiktar), 9. evre dzenidir (krsal alan veya ehir ii tesisleri gibi). Maliyet: Yatrm maliyetleri balangta ok nemli olmakla beraber tesisin iletme ve bakm giderleri ve elektriksel kayplaratekabledengiderler,gznnealnmaldr.
Maliyetler3grupolarakbelirlenmelidir. 1. Tesis ekipmanlarnn malzeme, montaj test ve devreye alma giderlerini kapsayan yatrm maliyetleri: Genellikle yatrmgiderlerigznnealnmadanyaplantesisprojeleri, elektriksel hesaplar gerekli ltleri salad halde ebeke yapsnn ve sistem yaplanmasnn yatrm maliyetleri gz nne alnmadan projelendirilmesi sonucu ortaya yatrm maliyeti ok yksek tesis ortaya kar. rnein yatrm maliyetlerini ykselten nedenlerden birinin transformatrn 19
yklerinin youn olduu yere yakn tesis edilmemesinden dolay gerilim dm standartlara uygun olarak seilen kablolarnmaliyetlerininokyksekolduudur. 2.Enerjigiderlerivekayplarkapsayaniletmemaliyetleri: Bunlarn banda ana besleme hatlarnn yksek akm deerinde ve uzun mesafeler ekilmi olmas gelir. Hat kayplargenelde I 2 .R ifadesiileverilen( I hatakm, R hat kesitinevehatuzunluunabalhatdirenci)omikkayplardr. rnein sz konusu hat transformatr, yklerin arlk merkezineyaknyereekerekmesafeninyaryavehatkesiti ve hat ift devre ekilip akm I drldnde kayplar 2
I 2 .R olacak; yani hat kayplar orannda I .R = 4 2
2
azalacaktr. Dier bir kaypta transformatorun tam yknde uzun sreli altrlmas veya belirli bir sre ar ykte altrlmasdr. Bu ise gerek transformatr kayplarnn artmasndan dolay enerji maliyetlerinin artmasna ve dier taraftan ar snmadan dolay transformatr yann bozulmasna bal olarak ya deiim maliyetlerine ve transformatrn abuk eskimesine neden olaca iin amortismanmaliyetlerineetkieder. 3.Tesisingvenilirbirekildealmasnsrdrebilmesiiin gerekli olan bakm ve onarm maliyetleri: Gerek prosesin ileyii ve gerekse tesis iin enerji alnan noktadaki 20
aratrmann yeterli olarak yaplmamasndan dolay; ebekede sk sk enerji kesilmesine bal ve jeneratr gruplarnnuzunveyaksasrelialmasnabalolanenerji giderlerininartylabirlikteprosesdurmasnedeniyleortaya kanretimkayplarmeydanagelir.
Temeltasarmveyatemelprojelendirme
Yklerinbelirlenmesivetoplam Elektrikdatmsisteminebalanacakolanyklerinhepsidetayl olarak listelenecektir. Besleme sistemlerinin balanacak ekipmanlarauygunbirekildeboyutlandrlmasiinsisteming ihtiyalarnnbelirlenmesigerekir. Ykverileri Yk toplamlarn belirleyebilmek iin ilgili tesisin prosesle ilgili gerekenbilgileri,aynandadevredeolacaktmyklerinverilerini bir araya toplamak gerekir. Genellikle endstriyel tesislerin ykleri, prosese ait ekipmanlarn birer fonksiyonlar olup; sz konusu yk listeleri, prosesi tasarlayan firmalardan alnmaldr. Liste, elektrik motor srclerinin alrken ekecei yk ve motorlarn plaka deerlerini ve dier proses ekipmanlarnn g tketimdeerlerinikVAveyakWcinsindenifadeetmelidir.Ayrca sistemlerde kullanlacak olan UPS, frekans konvertr, ark ocaklarveelektronikekipmanlargibilineerolmayanveharmonik 21
reten cihazlara ilikin harmoniklerin deerleri temel bileenin yzdesi olarak imalatlardan ve ilgili standartlardan alnmaldr. Bu bilgiler tesis iin gerekli gcn tahminine ve uygun sistem ekipmanlarnnvesistemyapsnnseimineyardmcolacaktr. Tasarmbalangcndaykverileriningerekdeerlerineulamak, snrl olabilir.Yklerin gerek deeri, dizayn safhasnn sonuna malzemesipariinekadarkesinolarakbelirlenmelidir.Balangta zellikle besleme sistemi ile ilgili ekipmanlarn dk boyutlandrlmasndan saknmak iin yksek deerlere gre tahminetmekdahafaydalolacaktr. Ykverileriaadakitabloyagredzenlenecektir. PANOADI
Sra Ykn Yeri Gerilim Ykn Kullanm Ykn Cos Reaktif Grnen Ykncinsi gc g No ad Deeri Gc Faktr ektii (Normal kW kVA darbeli Volt kVAR % G harmonik retici) kW 1 2 3
Tablo1.1Talipanolariinykveritablosu 22
Yklerinyerleimi Byk tesislerde nemli derecede byklkte yk eken elemanlargsterenpilotplanlarkullanarakykyerleimiyaplr. Yksek yk younluuna sahip alanlarda gerek kablo kesitleri ve gerekse transformatr ve jeneratr gleri asndan tesisin optimum boyutlandrlmasn salamak ve gerekse iletme basitliini gerekletirmek, iletmedeki gerilim dmlerinin ortaya kard performans dklnn nne gemek ve iletme maliyetlerini azaltmak iin yk datm ve OG/AG transformatr merkezlerinin bu yerlerde kurulmas gerekliliini ortaya karr; dier bir deyimle yk yerleim plan g datm merkezlerinin yerlerinin seimini ve glerinin ve boyutlarnn gereken ve arzu edilen bir ekilde ekonomik olarak belirlenmesineimkansalar. Detaylyktoplamlar Detayl yk toplamlar yk verilerinden toplamndan ve yk yerleiminin gerekletirilmesinden sonra yaplabilir. Temel datmsistemiseilerekherbirbarayaveyapanoyabalanacak yklerbelirlenir. Detaylyktoplamlar3ananedendendolayhazrlanr. 23
1. Her bir yk ve motor kontrol merkezinin g ihtiyalarn belirlemek, datm gerilimini semek ve transformatr, jeneratr, baralar, kesiciler, yol vericiler ve fiderler gibi besleme ve datm elemanlarnn glerinin belirlenmesiniveboyutlandrlmasnsalamak, 2. Tm sistemin g ihtiyacn belirleyerek g temin sisteminiboyutlandrmak, 3. Maliyettahminiiintemeloluturmak. ncelikle yk toplam herbir yk ve motor kontrol merkezi iin gerekletirilir; sonra bu toplamlar, bir araya getirilerek tm sistem iin genel g ihtiyac belirlenir. Tali datm panolarna balanacak talipanolaraaitykveriizelgesitablo1.2yegrehazrlanacaktr. 24
Talidatm panosu
Sra Bal Yeri pano No No
Gerilim Topla Ezamanlk Talep Cos Reaktif Grnen Yk g snflamas m Gc Deeri kurulu Faktr Gc kVA (ncelikli, g kVAR Volt % kW normal, kW krtik)
Tablo1.2Talidatmpanosuveritablosu
25
Anapanoykverileriaadakitablo1.3egrehazrlanacaktr.
Ana datm panosu Sra Bal Yeri alt No pano no Gerilim Toplam Ezamanlk kurulu Deeri g Faktr Volt kW % Talep Gc kW
Cos
Reaktif Grnen Yk g snflamas Gc kVA (ncelikli, kVAR normal, kritik)
Tablo1.3Anadatmpanosuykveritablosu
Sistemdekiyklerinsnflandrlmas YklerinalmaeklivealmaSresinegreSnflandrlmas 1.Devredeolanyk:letmeesnasndagerekolaraksisteminektii yktr. Devrede olan yk deeri ile balant devreleri jeneratrler, transformatrler, fiderler ve motor kontrol merkezleri, kesiciler ve kesintisizgkaynaklarboyutlandrlr.Devredeolanykbelirlemek 26
iin devreye balanacak ykler, srekli, faslal veya yedek yk olarak tanmlanmaldr. Srekli yklerin ve gelecekte srekli olarak devrede olacak ekilde planlanan yklerin tamam devrede olacak ekilde yklenme hesabna dahil edilir. Devrede olan yk hesap edilirkengfaktrveverimbalangtatahminedilerekvezellikle byk gl motorlarda gerek g faktr ve verim elde edildikten sonra kVA cinsinden bulunmaldr. rnei bir su temin sisteminde tesisedilen2pompadanbirsreklialrkendieridevredeolmayp 1. pompann arzalanmas halinde iletme sreklilini salamak amacyladevreyealnr. 2. Srekli ykler: 3saat veya daha fazla devrede kalacak ykler ykler olarak tanmlanr.Devrede olan yklerin hesabnda yk deerlerinintamamhesabadahiledilir. 3. Faslal ykler: Srekli alma peryodu 3saatten az olan ykler olup devrede olan yklerin belirlenmesinde ykn belirli bir yzdesi olarakhesabadahiledilirler. 4. Yedek ykler: Dier ykler devrede olmad zamanlarda alan cihazlara ait yklerdir ve devrede olan yk hesabnda hesaba dahil edilmezler. 27
Niteliklerinegreyklerinsnflandrlmas 1. Normal ykler: Herhangi bir nedenle uzun sre enerjisiz kald durumlarda iletmenin almas ve verimlilii zerine herhangi bir etkisiolmayancihazveekipmanlaraaityklerdir. 2. Temel ykler: Herhangi bir nedenle enerjisiz kald durumlarda iletmeyi ve retimi kalite ve miktar asndan nemli seviyede etkileyencihazlaraaityklerolupszkonusuyklerinmmknolan enksasredetekrarenerjilendirilmesigerekir. 3. Hayati nemi haiz ykler: Enerjisiz kalmas halinde iletmede, emniyetsiz iletme artlarnn ortaya kmasna ve insan hayatnn tehlikeye girmesine veya tesiste nemli zararlarn meydana gelmesinenedenolancihazlaraaityklerdir.Buekipmanlarnsrekli enerjiliolmasgerekir. 4. Kritik ykler: Bilgisayarlar, programlanabilir lojik sistemler, telekomnikasyon ve kontrol/kumanda sistemleri gibi kritik fonksiyonlar yerine getiren ebeke dalgalanmalarna ve bozunmalarnakarhassasolanvebunedenleszkonusuetkilerden izoleedengkaynazerindenbeslenmesivesreklienerjiliolmas gerekenyklerdir. 28
Devreyegirmesrasndakidavrannagreyklerin snflandrlmas 1.Darbeli ykler: Devreye girme srasnda nominal akmn katlar eklinde enerjilenme akmlar eken ve sistemde yksek deerde gerilimdmnenedenolanyklerdir.Bunlarmotorlarndorudan yolalmasndaolduugibi1520saniyesreli,kondansatrgruplarnn devreye girmesinde olduu gibi mili saniyeler mertebesinde ksa sreliolabilir. 2.Sakinykler:Buyklerenerjilendiindeenfazlanominalakmlar kadar yk ekerler. Aydnlatma ykleri, direnli stclar bu gruptan yklerdir. zelliklerinegreyklerinsnflandrlmas 1. Lineer ykler: Bu ykler harmonik akmlar retmeyen ve bu zelliklerinden dolay ebeke gerilimini distorsiyona uratmayan dorudan ebekeye bal elektrik motorlar, direnli stclar, akkor lambalaydnlatmacihazlargibiyklerdir. 2.Lineerolmayanykler:Yksekgenlikliharmonikakmlarretenve buzelliklerindendolayebekegeriliminioldukafazladistorsiyona uratanUPS,frekanskonvertr,dearjlambalaydnlatmacihazlar, bilgisayarlar,arkocaklarveelektronikcihazlargibiyklerdir. 29
Gtemini G temininin, sistem gvenirliliine etkisi sistemin dier elemanlarndan ok daha fazladr. G ya enerji retim ve datm irketlerindenalnrveyajeneratrlervastasylaotoprodktrolarak tesis ierisinde retilir ancak hangi durum tercih edilirse edilsin, iletme sreklilii asndan gvenilir olmaldr. Sk sk ve uzun sreli enerji kesintileri zaman kaybna bal olarak retim ve maliyet kayplarna ve ekipmanlarn zarar grmesine neden olmakla birlikte personelyaralanmalarriskideartar.Gerilimkmeleriveebekedeki harmoniklerinnedenolduudistorsiyonlarzelliklebilgisayarkontrol ve izleme sistemleri ile dearj lambalar zerinde problemler meydanagetirir. G temini enerji retim ve datm irketlerine ait ebekelerden yaplacaksa, enerjinin temin edilecei ebekelerin enerji kalitesi ve gvenirliliinin mutlaka aratrlmas gerekir. ebeke g analizi ile birlikte yllk arza istatistikleri incelenerek enerji kesilmelerinden oluabilecekretimveiletmekayplarmutlakabelirlenmelidir. Eer g temini tesis iinde kurulacak enerji retim sistemi vastasyla gerekletirilecekse retilecek gcn miktar gvenirlilii ve kalitesinin yannda enerji retim maliyetleri ve yatrm maliyetleri mutlaka aratrlmaldr. 30
Ayrca enerji alnan noktann tesis iin yeterli seviyede gc salayacak kapasitede olup olmadnn almasnn mutlaka yaplmas oknemlidir.Buyaplmadtakdirdetesisnekadarmkemmeldizayn edilirseedilsinenerjininyounolarakekildiidurumlardaenerjiekilen noktada meydana gelen ar gerilim dmleri ve ebeke salnmlar tesisialamazhalegetirir. Yukarda aklanan nedenlerden dolay enerji alnan noktann gvenilirliine gre tesis gvenlii iin optimizasyon gz nne alnarak ya alternatif besleme kaynaklar tesis edilir veya gvenilir enerji temini iingvenilirkaynaklararanr. Yardmcgsistemleri Normal elektrik beslemesi kesildiinde iletmenin srekliliini salamak amacyla tasarlanrlar. Acil durum ve Standby olarak iki kategori altndabelirlenirler. Yardmc g sistemlerinin dizaynnda ilk adm her bir sistem iin farkl fonksiyonlar ve farkl g ihtiyalarn ve varsa yardmc g sistemleri zerinden beslenecek dier ykleri acil durum veya standby olarak belirlemektir. Acil durum sistemler enerjinin kesilmesi esnasnda personelin emniyeti iin devrede olmak zere dizayn edilen sistemlere g ve aydnlatma temin ederler. Bu sistemler, lkenin kanunlarnn gerektirdii ve 31
olmamasnedeniyleinsanhayatkaybolutuundaveyainsanlarnzarar grmesi durumunda iletmenin yasal olarak sorumlu tutulaca sistemlerdir.Acildurumbeslemedeiletmeveretimdururvebalolan ebekedeenerjiningelmesibeklenir. Tipik acil durum ykleri, k ve ka sinyal ve aydnlatmalar, insan hayatn srdrebilmesi iin gerekli havalandrma sistemleri, asansrler, yangn ve gaz alglama ve ihbar sistemleri, yangn pompalar ve enerji kesilmesi esnasnda hayati tehlikelere sebep olabilecek endstriyel proseslerdir. Acildurumgteminsistemi,enerjikesildiktensonraenok10dakika ierisinde gerekli ekipmanlar enerjilendirmesi gerekir. Acil durum yklerin balantlar btn dier balantlardan tamamen bamsz olmaldr. Standby sistemler, yangn sndrme kurtarma ve hayati tehlikelerin kontrolnyapansistemlereenerjikesilmesihalindeenerjisalar.Tipik standby ykler, haberleme, havalandrma belirli aydnlatmalar, klima sistemleri ve yangn sndrme sistemlerine ait yklerdir. Standby sistemleri, enerjisiz kalma durumunda proseste ve iletmede ciddi zararlara sebep olabilecek kritik ykleri de besler. Standby besleme sisteminde, acil durum yklerinin beslenmesi ile birlikte ayn zamanda iletmeveprosessistemleridealmayadevameder. 32
Yardmcgkaynaklar Acildurumvestandbyykleri,ayrkaynaktanbeslenebilecei gibiayn enerji kayna zerinden de beslenebilirler. Genellikle daha ekonomik olduuiinacildurumvestandbyykleraynjeneratrebalanrlar.Acil durum ve standby ykleri iin 4tip yardmc besleme kayna mevcuttur. 1. MotorJeneratrgrubu:Butipyardmcgkaynaounlukla acil durum ve standby ykleri ayn anda beslemek iin kullanlrlar. 2. Akler: Bu sistem, akmlatr bataryalardan ve ak arj cihazlarndanmeydanagelir. 3. Kesintisiz g kaynaklar(UPS): Bu g sistemi, tipik olarak arj cihazzerindenbeslemehattvastasylasrekliolarakarjolan akmlatr grubu ve doru gerilimi alternatif gerilime eviren inverterdenmeydanagelir.Kesintisizgkaynaklarndanyksek kaliteli distorsiyonsuz gce ihtiyac olan acil durum ve standby yklereenerjiverilir. 4. niteekipmanlar:zerindetekrararjedilebilirbataryayasahip ekipmanlardr ve normal beslemenin kesilmesi durumunda otomatikolarakbataryazerindencihazagereklielektrikenerjisi sreklilii salanr. Bu nite elemanlar zellikle acil durum aydnlatmalardakullanlr.
33
Yardmcgkaynaklarnntasarmndagznnealnmas gerekenesaslar. Acil durum ve Standby g sistemlerinin dizaynnda aada belirtilen sorularnaklakavuturulmasgerekir. 1. Acil durum ve standby g ihtiyalar nelerdir. Yksek gvenilirlikte ve kalitede g ihtiyac, iletme ve proses iin ne olmaldr.Gcnkalitesineolmaldr? 2. Motorlariinyolvermegcnekadardr? 3. Gelecekteolabilecekykartnekadardr? 4. Standbygihtiyacnekadardr.Gerekenstandbygihtiyac ksasrelimidirvenormalbeslemesalanncayakadarstandby sistemgvermeyedevamedecekmidir? 5. Enerji kesildiinde acil durum ve standby sistemin devreye girmesresinekadarolmaldr? 6. Tekkaynaktanbirdenfazlatesisinenerjilendirilmesidnlyor mu? 7. Sisteminsrekliolarakdevredekalmasresinedir? 8. Sahada standby ve acil durum enerji retimi iin kullanlacak birincil enerji kayna nedir? Gaz, buhar, likit hidro karbon (benzin, dizel yakt, LPG) yaktlardan hangisi seilecektir? Bu yaktlarn seilmesinde alma sresi, yakt maliyeti, bakm 34
maliyeti, personel gereklilikleri, atmosferik ve grlt kirlilii,atksnnpotansiyeldeerlerigznnealnacaktr. Sistemgerilimleri Datm ve kullanm gerilimlerini semek iin aadaki faktrler gz nnealnmaldr. 1. zelykler(byklvegerilimseviyesi), 2. Ulusal datm ebekesinin gerilim seviyesi; Enerji retimi tesisiindeyaplyorsaretimsisteminingerilimseviyesi, 3. Tesistekimevcutgerilimseviyeleri, 4. Farklgerilimseviyelerindeveakmdeerlerindekikablolarn veelektrikekipmanlarnnmaliyetleri, 5. Dkgerilimseviyesikullanmndayksekakmlardandolay ortayakankayplar, 6. Sisteminesneklii(gelecektekigenilemelerdendolayyeterli yedekkapasiteninbulunmas), 7. Tesisintoplamgc, 8. Minimumksadevregihtiyac, 9. Tesistarafndanretilenvetolereedilenbozunmalar,
35
10. Tesisin yapld saha yaknlarndaki enerji datm hatlarnn gerilimseviyeleri, Kontrol ve izleme sistemleri aada aklanan faydalar salayacak ekildedzenlenmelidir. Sahaiindekigerilimseviyelerininseiminde Gblmvesahannboyutlar, Byk gl motor, ark ocaklar gibi OG kullanan yklerinvarl.
Gerilim seviyelerinin seiminde nemli olan faktr kablo ve ekipman maliyetleridir. Yksek seviyede datm geriliminin kullanlmasnn amac ayn gcn datmnda daha az akma ihtiya gstermesinden dolaygerilimdmlerininvedatmkayplarnnkktutulmasve busayedekablokesitlerinindahakkseilmesinisalamasdr.
36
Datmgerilimi Datm gerilimi seviyesi, iletme g ihtiyacna bal olarak byk ounlukla kullanm gerilimi seviyesinden daha yksektir. Datm geriliminin seviyesinin belirlenmesinde enerji al noktasndaki gerilimseviyesinceliklegznnealnr.lkemizdedatmgerilimi seviyelerigenellikle31,5kV,33kV,34,5kVseviyelerindeolupnadiren 15kV seviyesinde datm sistemlerine rastlanlr. Byk gl ve genitesislerde(tesisiindebirdenfazladatmtransformatrnn tesisedilmesigereiolanvebykglOGmotorlarnnbulunduu) datm emniyeti asndan ve motorun gerilim seviyesine uygun olarakgiridatmmerkezineanadatmindiricitransformatortesis ederek6kVve3kVgerilimseviyesindedatmgerekletirilir. Kullanmgerilimi Kullanm geriliminin seimi ncelikle kullanlacak ekipmanlarn gerilimine baldr.lkemizde alak gerilim ekipmanlarn nominal gerilimi 400/231 Volt AC ve 24Volt veya 48Volt DC dir. Bu nedenle alak gerilim alternatif akm tesislerinde kullanm gerilimi, nominal olarak400/231Voltdur. Orta gerilim datm sistemlerinde genellikle 31,53334,5 kV deerlerindedir.
37
Byk gte orta gerilim motorlarnn nominal gerilimi 6,3 kV olmasndandolaysistemkullanmgerilimi6,6kVolarakbelirlenir. Geneldetercihedilenkullanmgerilimleri400/231Voltve6,6kV,35 kVdur. Tekhatemas Elektrik sisteminin yapsn aklayan grafik semboller ve standart semboller kullanlarak izilen ematik bir diyagramdr. Standart sembol ve ekiller elektrik ekipmanlarn getermek iin kullanlrlar emada bulunan hatlar cihaz ve ekipmanlarn birbiri ile balantsn gsterir. Elektrikekipmanlarnndeerleri,tipivebyklkleritekhatemalar zerindebelirtilir. Bir tek hat emas, elektrik sistemini deerlendirmek ve planlamak iinyeterliveriyivedetaykapsamaldr. Aadakibilgilerintekhatdiyagramzerindegsterilmesigerekir. 38
1. Gkaynaklar:Jeneratrler,transformatrler,kesintisizg kayna ve bunlara ait gerilim deerleri, oluabilecek ksa devreakmlarnndeerleri,topraklamametotlar, 2. l ve koruma sistemleri: l ve rle tipleri, akm ve gerilim transformatrlerinin evirme oranlar, doruluk snr faktrleri, ksa sre akm dayanm kapasiteleri, kesicilerin amavekapamaakmkapasitelerivegerilimdeerleri, 3. Transformatrler: G kapasiteleri, gerilimler, empedanslar, sargbalanttiplerivetopraklamametotlar,kuruveyayal tipolduu,reglasyontipleri, 4. Baralar ve bara sistemleri: Gerilim ve akm deerleri ile ksa devredayanm, 5. Ortagerilimpanolar:AkmveMVAolarakksadevregleri, rleatrmaayarlar, 6. Ortagerilimmotoryolvericileri:Akmdeerleriveksadevre gleriverleatrmaayarlar, 7. Motorlar iin kullanlacak src tipleri ve bunlara ait karakteristikdeerler, 8. Alak gerilim panolar: Akm deerleri, ksa devre gleri ve rleatrmaayarlar,kapallktipi, 9. Sigortalar:Byklvetipi, 10. Fiderler:Byklkleriiletkensaylarvegleri, 11. Ykler:Byklkleri,aklamalar, 12. Gfaktrdzeltmesistemleri. 39
Tek hat emalarnda gelecekte olabilecek genilemeler, g artlar vebunlaraaitfiderlerileyedekfiderlergsterilmelidir. BeslemekaynaklarnnAyrlmas ebekede bulunan gibi baz ykler dorudan yol alan byk gl motorlar, frekans konvertr ile yol alan byk gl motorlar veya arkocaklarbeslemesistemizerindesalnmlara,distorsiyonlarave enterferanslarasebepolurlar.Bunedenlegereksistemstabilitesive gerekse enerji kalitesi asndan yklerin snflandrlmasna gre aada ekil 1.1, 2, 3, 4, 5, 6 da grld gibi ayr besleme sistemlerizerindenenerjilendirilmelerigerekebilir.
ekil1.1EndstriyeltesislerdeOG/AGdatmmerkezi (Yktiplerinegrebeslemetipleriayrlm)
40
ekil1.2.SanayisitelerineaitOGdatmmerkezi (Beslememesafesinegredatm)

ekil1.3.AGdatmsistemi
41

ekil1.4.Endstriyeltesisleriindahiliykdatm
42
ekil1.5.Blgeselenerjidatm 43

ekil 1.6. Darbeli yke sahip olan sistemin elektrik santral vastasyla senkronolarakbeslenmesi
ekillerde de grld gibi salnmlara ve enterferanslara neden olan yklerin dier yklerden ayrlmasn salamak ve sistemin g kalitesini ykseltmek ve yk miktar ve ykn uzakl esas alnarak gerilim dmn ve g kayplarn standartlarn n grd seviyedetutmakvegkalitesiniarttrmakamacylatekbirnoktadan tm sistemi beslemek yerine birbirinden ayr ayr besleme kaynaklarna balanr. Bu ekilde beslemelerin ayrlmas aada belirtilenavantajlarsalar. Koruma cihazlar arasnda seicilik dzelir ve buna bal olarak dier yklerin gereksiz amalardan dolay devreden kmalarnlenir. 44
Yktiplerineuygunolaraktopraklamasistemleriuygunhale getirilir. Ykdatmuygunhalegelir
Topraklamasistemlerininseimi Standartlar ve ynetmelikler, yasalar elektrik tesislerinde dorudan vedolayltemaslarakarinsanhayatnkorumayartkoar.Genelde koruma ilevi otomatik olarak hata akm ve gerilimi meydana geldiinde ve seiciliin ngrd ekilde ve gerekli srede hatal blmbeslemesistemindenayrmaktr. ebekelerde topraklama sistemi aada belirlenen krterlere gre yaplmaktadr. Tesisin yapld lkedeki genel eilimler (ebekenin ntr noktasileilgiliiletmetopraklamalarndakigeneleilimler), Yasalgereklilikler, ebekedekiyapmzorluklar, ebekeniniletilmesindekizorluklar, Yktiplerindenilerigelenzorluklar.
45
ebekeNtrnn5tiptopraklamaeklivardr. 1. Ntrndorudantopraklanmas, 2. Ntrnreaktanszerindentopraklanmas, 3. Ntrnsndrmebobinizerindentopraklanmas, 4. Ntrnomikdirenzerindentopraklanmas, 5. Ntrnyaltlmas, Herbirntrtopraklamasistemininyapsndankaynaklananavantajve sakncalar vardr. Topraklama sistemi seilirken bu avantajlar ve sakncalargznndebulundurulmaldr. Ntrtopraklamasistemlerininavantaj,sakncalarvekullanmyerleri Ntrndorudantopraklanmas Avantajlar:
46
Toprakhataakmlarnnalglanmasndaveseicikorumann yaplmasndakikolaylklar, Hata esnasnda meydana gelebilecek ar gerilimlerin snrlandrlmas.
Sakncalar: Yksek hata akmlarnn meydana gelmesi ve buna bal olarakinsanhayatntehlikeyesokacakyksektemasveadm gerilimlerinin olumas ve transformatr, jeneratr, kablolar gibitesisinnemlielemanlarzerindehasarlanmariski
Kullanmalanlar: Alakgerilim4veya5hatlebekelerdesklklakullanlmasna ramenortaveyksekgerilimliebekelerdeyksekdokunma vehatagerilimleriilehataakmlarnnyksekseviyedeolmas nedeniiletercihedilmezler.
Ntrnreaktanszerindentopraklanmas Avantajlar: Toprakhataakmlarsnrlandrlr.
Sakncalar: 47
Ntr dorudan toprakl sistemlere gre daha kompleks korumasistemigerektirir, ebekeninyapsnabalolarakkuvvetlisreklivetransiyent ar gerilimlerin meydana gelmesinden dolay daha yksek seviyedeizolasyongerekliliiortayakar.
Kullanmalanlar: Devrenin toplam hata direncine gre eer reaktansn empedans dk ise zel n tedbirler alnmadan uygulanabilir.
Ntrnsndrmebobinizerindentopraklanmas Avantajlar: Sakncalar: 48 Toprakhataakmnnsndrlmesi.
Komplekskorumasistemiihtiyac(ynlkorumaelemannm uygulanmasndakiglkler).
KullanmAlanlar: Ntrnizoleedildiisistemler. Avantajlar: Sakncalar: Toprak hatas halinde gerilim ykselmeleri ve transiyet ar gerilimdarbeleri, ebekeelemanlarndavekablolardayksekizolasyonseviyesi gereklilii, 49 Toprakhataakmlarsnrlandrlr. Bazdoulkelerindekullanlr.
OG ebeke topraklama sistemlerinin seimi iin krterler gz nne alnr. letmesreklilii, Meydanagelenargerilimlerinseviyesi, Ekipmannfaztoprakizolasyonseviyesi, Toprak hata akmnn byklne bal olarak termik zorlamalar, Korumasistemininyaps, letmevebakmihtiyalar, ebekebykl. Argerilimlerekarkorumagereklilii, zolasyonizlemesisteminegerekolmas.
Alakgerilimtopraklamasistemiseimkriterleri letmesreklilii, Meydanagelebilecekargerilimlerinseviyesi, 50
Elektriinyolatyangnriskleri, letmevebakmihtiyalar.
Tipprojelerinhazrlanmas Hazrlanmasgerekentipprojeler: Detayprojelendirmeartnameleri Detayprojeninyapmiingerekekipmanvegereksenitevesistem baznda detay projelendirme esaslarn aklayan, uyulmas gereken standart ve ynetmelikleri belirleyen detay projelendirme artnamesininhazrlanmasgerekmektedir. Yerleimvekonstrksiyontipprojeleri, Ekipmankorumatipprojeleri, nitekorumatipprojeleri, Kontroldevresitipprojeleri, Sistemkonfigrasyonutipprojeleri,
51
Detay dizayn artnameleri genellikle aada belirlenen tesis ve elemanlariinyazlr. 1. Genel kurallar ve genel ihtiyalar artnamesi: Elektrik sisteminin genel gerekliliklerini ve elektrik sisteminin dizayn iin genel artlar kapsar. Bu artname elektrik sistemlerinin detayl projelendirilmesi iin geerli olan ve kullanlmas ve gz nne alnmas gereken ulusal ve uluslar aras artnameleri, enerji alm ve besleme metotlarndan, tesisin projelendirilmesinde esas olacak hesap metotlarn ve analiz vesentezkurallarnnaklanmasndanmeydanagelir. Genellikleaadaverilenbalklaraltndahazrlanr: artnameninamac, artnameninkapsam, Ksaltmalarveaklamalar, artnamenin hazrlanmasnda ynetmelikvestandartlar, esas alnacak
Fonksiyon ve performans kriterleri: ekipmanlarn boyutlandrma esaslar, g temini, yardmc ve acil gkaynaklarileilgiliaklamalarOGveAGdatm sistemlerininesaslar,datmvekontrolsistemleriile dier sistemlere ait projelendirme ve hesaplama esaslar, 52
Tesisin projelendirme kriterleri: elektrik g ihtiyacnn belirlenmesi, iletme ve izolasyon gerilim seviyelerinin belirlenmesi esaslar, koruma topraklamas ve iletme topraklamasnn belirlenmesi, Salk emniyet ve evre iin gereklilikler, Tesisyapmvemontajiintemelgereklilikler, Kabulvetestgenelesaslarvegereklilikleri, Dokmantasyon: izimler ve detay resimlerle ilgili aklamalar
2. Ana datm sistemi artnamesi: Ana transformatr ve datmmerkezininyapmihtiyalarnvehesapmetotlarile tesisveilgiliulusalveuluslararasstandartlaragresistemin dizayn gerekliliklerini kapsar. OG ve AG datm sistemi artnameleriolarakhazrlanmaktaolup;eersistemdedoru akm datm sistemleri mevcutsa, DC datm sistemleri zerineartnamehazrlanr. 3. Kablovebalanthatlarartnamesi:kablohesapmetotlar, kablo tesis artlarn ve kullanlmas istenen kablo tipi ve balantekillerivetesismetotlarnkapsar. 4. Elektrik sisteminde kullanlan cihaz ve ekipmanlarlarla ilgili artnameler: 53
Transformatrler Acil durum veya standby jeneratrler veya yardmc jeneratrgruplar, Elektrikitesisat, Elektrikmotorlar, UPSvedoruakmbeslemesistemleri, Topraklamaveyldrmdankorumasistemleri, Motor yol vericiler (frekans konvertr, soft starterve dier yolvericiler)ilgiliartnameler, Reaktifgkompanzasyonsistemiartnameleri
Detaytasarm
ebekeyapsnnbelirlenmesi Farklebekeyaplararasndaenuygunyapnnseilmesiiingznnde bulundurulmasgerekenkriterler Gereklivegeerliihtiyalar,
54
G kalitesini dren ve ebeke gvenirliliini azaltan gerilim kmesi, dengesizlik, harmonikler, fliker olaylar gibi bozunmalarnsnrlandrlmas, letmevebakmgerekliliklerine.
YG/OGebekeyaplar Gerekli ihtiyalar ve tesisin boyutlar esas alnarak aadaki ebeke yaplarkullanlr. Ortagerilimebekeyaplar Sahaiindekiortagerilimdatmitenenartlarabalolarakherbir blgeiindizaynedilir. Bu gereklilikler gz nne alnarak aada belirtilen ebeke yaplar seilir. Tek taraftan beslemeli radyal ebeke: yk ihtiyacnn dk olduunda kullanlr. imento tesislerinde olduka sklkla kullanlr. 55 1Beslemeligtemini, 2beslemeligtemini, 2beslemeliiftbaralsistem.
Kuplajsz ift beslemeli radyal ebeke: demir elik endstrilerinde, petrokimya tesislerinde kullanlan ebeke yapsolup,yksekykkullanmndatercihedilirler. Gzlebeke:gelecektekigenilemeninyksekolduubyk sahaya yayl sisltemler iin ok uygundur. Ak ve kapal olarak altrlabilir. kapal altrma eklinin performans dahayksekolupancakdahapahalbirsistemdir. Paralel beslemeli ebeke: gelecekteki genilemesi snrl olan byksahayayaylsistemleriinkullanlr.
Alakgerilimebekeyaplar Yk sreklilii ve miktarna bal olarak alak gerilim panolar jeneratr ve kesintisiz g kayna (UPS) gibi birka kaynaktan beslenebilir. Ksadevreakmlarnnbelirlenmesi Sistemin elemanlarnn ve balantlarnn belirlenmesi iin yaplacak almalarn en nemlisi, ksa devre hesaplardr. Bu alma sonucundasisteminbtnnoktalarndamaksimum,srekli,minimum vedarbeliksadevreakmlarbelirlenir.Budeerlerlekesicilerinama ve kapama kapasiteleri, elektrik ekipmanlarnn elektrodinamik kuvvetlereveksadevretermikdayanmperformanslartesbitedilir. 56
Maksimumksadevreakmnnefektifdeeriile Darbeksadevreakmnndeeriile Minimum ksa devre akmnn deeri ile sigorta ve kesicilerin ama erileri veya ar akm koruma elemanlarnn atrma akm eik deerleri belirlenir ve koruma sistemine ait seicilik ve stabilite planlarhazrlanr. Ksa devre hesaplar yannda yk ak analizi, transiyent stabilite ve dinamikstabiliteanaliziveharmonikanaliziyaplmaldr. Aktifvereaktifglerinbelirlenmesi Ykakanalizindenormalvezeliletmeartlaraltndasistemdeki aktifvereaktifglerbelirlenir. Kesicilerveayrclarnkapamakapasiteleri, Hatlarnvebaralarnelektrodinamikdayanmlar. Kesicilerinvesigortalarnkesmekapasitesi, Ekipmanlariingereklitermikdayanmseviyeleri.
57
Transiyentanalizi Transiyent analizi, sadece senkron motor ve jeneratrlere sahip tesislerdeuygulanr. Motorlarnyolalmaolaynnincelenmesivebesleme sistemininyeterliliinkontroledilmesi Motorlarda yol alma olay aada belirtilen durumlarn bir veya bir kanngereklemesidurumundamutlakaincelenmelidir. STN (kVA) transformator gcnn; motorun elektrik ebekesindenektiinominalgcnnSMN(kVA)katndan azolmas Motor ile transformator arasnda ekilen kablo motor terminallerinde elde olunanan ksa devre gcn (MVA) azaltr. Bu ksa devre gcnn motor yol alma gcnn (MVA)sekizkatndanazolmas Besleme panosu bara ksa devre gcnn (kVA) motor yolalmagcnnsekizkatndandahaazolmas Yknveykmakinasnnyksekataletesahipolmas
58
Motorun beslendii kaynaktan dier elektrik cihazlar besleniyorsayolalmaolayesnasndameydanagelengerilim dmlerinin cihazlarn almalarn etkileyebilecek deerde olmas
Harmonikanalizi Harmonikanalizigfaktrnehaizsistemlerinevebuykgteyar iletkengevirme(motorlariinACveDCsrcler,UPScihazlar, kumanda/kontrol sistemleri iin doru akm kesintisiz g kaynaklar DCPS) ihtiva eden sistemlerde yaplr. Harmonik akmlarn ve gerilimlerin etkilerinin ele alnmayarak yaplan elektrik tesisi tasarmlarnda zellikle elektronik yol verme ve kontrol sistemine sahip endstriyel tesisler alamaz ve i gremez duruma gelebilir, elektrik motorlarnn performanslar der ve tesisteki ekipmanlarda arsnmalarmeydanagelebilir. Lineerolmayanszkonusubuyklerinsebepolduudeformasyon G faktrn dzeltmek iin kullanlan kompanzasyon sisteminde ar snma veya rezonans sebebi ile kondansatrnarsnmasnaveyatahripolmasna, Motor ve transformatrlerde ar snmaya ve bu nedenle g kullanmnn azalmasna ve ayrca motorda sarsc momentleri oluturmasndan dolay motorda bulunan
59
rulman, yatak, mil gibi hareketli paralarn abuk ypranmasna, Reglatr, konverter, kalc izolasyon monitr ve koruma rlelerininanaormalvehatalalmasnanedenolurlar.
Harmonik analizi, ebekede oluan bozunmalarn azaltlmas standartlarn ngrd uygun deerlerde almalarn salanmas iingereklitedbirlerinalnmasnsalar. Butedbirleraadasralanmtr. Kondansatrlerle ebeke endktans arasndaki rezonans azaltacak antiharmonik bobinli kompanzasyon gruplarnn kullanlmas, Harmonikakmlartutarakharmonikgerilimleriniazaltannt filtrelerinkullanlmas, Datm yklerinin bulunduu yerlerde ksa devre gcnn azaltlmas, Aktif,pasifvekarmafiltrelerinkullanlmas, Harmonik retiminin snrlandrlmas (dorultucu, UPS, frekans konvertr gibi cihazlarn giriinde 6darbeli dorultucular yerine 12darbeli dorultucularn kullanlmas. Hjarmonik reten yklerin besleme devrelerinin dier lineer yklerinbeslemedevrelerindenayrlmas).
60
Harmonikanalizi,aadakiilemleriihtivaeder Kullanlanebekedencedenbulunan mevcutharmoniklerin belirlenmesi, Her bir lineer olmayan yk iin harmonik akm ve glerinin belirlenmesi, Kullanlacak ebekede harmonkk miktarlarn kabul edilebilir deerlerininbelirlenmesi.
Transformatrlerinseimi Biryliindeenfazlayklenebileceigndekivesredekimaksimum gesasalnaraktransformatorseilir.Buganalizininkullanmave ezamanllkfaktrgznnealnarakgerekletirilmesindensonra ortayakangtr. En doru metot tesis yk erileri ve transformator ar yklenme erileriesasalnaraktransformatorglerininbelirlenmesidir.(IEC76 2) Transformatrlerin seiminde nemli kriterlerden biriside darbeli veyasakinolmakzereyknuygulaneklidir. 61
Sakin ykler (aydnlatma, stma) iin yukarda sz konusu esaslar dahilindeyklenmebelirlenir. Asenkronmotorlarnyolalmasndaolduugibitransformatoradarbe eklinde ykler uygulanacaksa ilerde g kaynaklar ve elektrik motoru ile tahrik edilen sistemlerin boyutlandrlmas blmlerinde aklanacagibitransformatrleringcve u SCT (% ) nisbiksadevre gerilimveyadierbirdeymleempedansgerilimibeslediisistemde dinamik stabliteyi bozmayacak ve sistemde almay srdrebilecek derecedegerilimdmmeydanagetirecekekildebelirlenmelidir.. Transformatrlerin seiminde dier bir nemli kriter ise transfomatora balanacak yklerin lineer ve lineer olmayan ykler olarak tipleridir. Endstriyel sistemlerde frekans konvertrlerinin kullanmnnyaygnlamasvezellikleprosesiinkaliteligtemini salayacakkesintisizgkaynaklarUPSlerinbykglereulamas byk miktarlarda harmonik reten glerin kullanmnn artmas kullanlan glerle birlikte bu harmonik miktarlarn da karlayacak gte ve gerilim toplam harmonik distorsiyon faktr %5 i gemeyecekekildetransformatorseimininyaplmasgerekir. Jeneratrlerinseimi Transformatrlerin seimindeki tm kriterlerde jeneratrler iin geerlidir.Jeneratrleringcbeslemesigerekenyklerincinsitipive 62
bunlarn miktarlar ile bunlara ait toplam g ihtiyac belirler . Gereklidetaylbilgilergkaynaklarblmndeverilmitir. letkenlerinkesitlerininbelirlenmesi letkenlerinkesitlerininbelirlenmesiiinaadabelirtilensrayagre olur. Maksimumdizaynakmnnhesab, Tesismetotlarvetesisartlarileilgilidzeltmefaktrlerinin belirlenmesi, Gerilimdmhesaplar, Normal iletme artlarnda akan akm deerine gre ve bu akmlareerharmonikihtivaediyorsaharmonikmiktarlarda gznnealnarakiletkenkesitininsnmayaveakmtama kapasitesinegrebelirlenmesi, Koruma cihaznn hatal blm ayrma sresi esas alnarak ksadevrehalindetermikdayanmnkontroledilmesi, Byk motorlarn yolverme esnasndaki ve normal alma esnasndakigerilimdmlerininkontroledilmesi, Alak gerilim sistemlerinde dolayl temaslara kar insan hayatn korumak iin koruma cihazlarnn kesme veya 63
atrma akm eik deerleri ile topraklama sistemlerine bal olarakmaksimumbalantuzunluununkontrol, Orta gerilim sistemlerinde toprak hatas esnasnda kablo ekranlarnntermikdayanmlarnnkontrol, Ntr, koruma iletkeni ve epotansiyel balant iletkeninin kesitlerininbelirlenmesi.
Korumasistemininbelirlenmesi Elektrikebekelerindekorumasisteminintemelgreviinsanhayatve ekipmanlarn emniyeti, hatasz blmlerdeki yklerin beslenmesinin srekliliininsalanmasdr. Tesis normal iletmede iken tesiste meydana gelen hatadan dolay aadabelirtilenolaylarmeydanagelebilir. Aryklenmevearykler, Ksadevrelervebunlarnsonucumeydanagelenarakmlar, Hatalmanevralar, Ar gerilimler (Yldrm dearj, toprak hatas sonucu oluan ar gerilimler ve bu ar gerilimlerin AG tarafna transferi, ferrorezonans),
64
Ar scaklk ve ar gerilimler sonucu izolasyon malzemesininbozulmas.
Buolaylarnkorumasistemivastasylanlenmesiyle Ekipmanlarn termik ve elektrodinamik zorlanmalaar snrlandrlr, ebekestabilitesikorunur, Elektro manyetik bozunmalarn dier devrelere olan etkisi sresiazaltlr, Tesisinerkenypranmasnlenirvebakmgiderleriazaltlr.
Koruma sistemi sadece hatal blm ayracak ekilde seicilik zelliine sahip olmal ve salam blmlerde enerji sreklilii salamaldr. Beslemeistasyonuyardmcekipmanlar Elektrik datm sistemine bal aada belirtilen yardmc ekipman ykleri Korumarleleri, Koruma ve kumanda sistemini besleyen yardmc g kaynaklar 65
Kesicilerin, anahtarlarn ve ayrclarn ama ve kapama mekanzmalarvekilitlemevekurmatertibatlar, Elektrik odalarnn ve panolarnn soutma ve havalandrma klimasistemlerivestmasistemlerinindirenleri, Elektrikodalarnnaydnlatmasistemleri, Transformatrn soutma radyatrleri havalandrma fanlar veykkademedeitiricileridir.
Szkonusu yklerin g teminleri, UPS, doru akm kesintisiz g kaynaDCPSdorultucuaksistemlerigibiyksekseviyedegvenilir zelkaynaklardansalanmaldr. Eerbukaynaklardaenerjikesilirseikiiletmeprensibikullanlr. stasyon devre d edilir.Bu personel ve ekipman emniyeti iinnceliklikistenenyerlerdeuygulanr, letmeye devam edilir. Bu prensip ise iletme sreklilii ncelikliolanyerlerdeuygulanr.
Gvenilebilirlikaratrmasveanalizi Gvenilebilirlik aratrmas tesisin kurulu safhasnda yatrm maliyetlerininbelirlenmesindevetesisalmayabaladktansonra 66
retim ve iletme kayplarnn nlenmesi ve bakm giderlerinin azaltlmasbakmndanyaplmasoknemliolanveyatrmcyveya tesissahibiniyakndanilgilendirendizaynilemidir. Aratrmaveanalizkriterleri Ykn baland terminaldeki gerilimi etkileyan unsurlar ya enerji temin edilen ebeke veya kullanclarn hatal tasarlanan elektrik tesislerivebusistemdeortayakanhatakkenlidir. Anormaliletmeveortayakanzararlarnmaliyetiyklerintipineve endstriyel prosesin krtiklk seviyesine baldr. Bylece ani kritik yklenmede yknden dolay endstriyel proses zerinde ciddi sonularortayakarr.Diertaraftanaynrahatszlkvebozunmalar, ykler zerinde zararl tesirler meydana getirir. Bir elektrik ebekesinin dizaynnda, meydana gelebilecek hata etkilerinin ve bozunmalarn kesin analizi gerekletirilmelidir. Harmonik etkileri, fliker, gerilim dengesizlii, frekans deiimleri ve ar gerilmeler her durumdauygunekipmankullanarakveebekeyapsnuygunseerek azaltlabilir. G kesilmesine kar baklk, normal jeneratr gruplar veya sfr saniye transfer sreli motor jeneratr gruplar ve kesintisiz g kaynaklar gibi zel elemanlarn kullanmn gerektirebilir. Bu ekipmanlar genellikle problemlerin hepsinin zm iin uygun deildir.ebekeyaps,otomatikbeslemerestorasyonsistemleririskli 67
ekipmanlarn gvenirlik seviyeleri kontrol ve izleme sistemleri ve bununla beraber bakm sisteminin ileyii g beslemesindeki kesilmeleri azaltma veya ortadan kaldrmada nemli rol oynarlar. Ortaya kacak problemlerin tamamnn endstriyel tesisin izin verebileceibeslemekesilmesininolueklivesresinibelirleyenbu verilerin tamamn hesaba katarak analiz edilmesi gerekir. Bu almalar tesisin ihtiyalar iin en uygun ekipman ve ebeke yapsnnbelirlenmesinisalar.Onlargenelliklehassasiyetseviyesiile ilgili snflandrmaya gerek duyarlar ve aada verilen farkllklara greszkonususnflandrmayaplr:
- Uzun sreli enerji kesilmesine izin verilen ykler 1 saat veya daha fazla, - Bir ka saniye sonra tekrar enerjilendirilmesi gereken ykler, - Herhangi bir enerji kesilmesine tahamml olmayan ykler.
ekil 1.7 aada aklanan duruma gre dzenlenmi ebeke rnei verilmektedir.
- Kesintisiz g kayna tarafndan beslenen her hangi bir enerji kesintisine tahamml olmayan hayati neme haiz ykler, - Datm ebekesinde enerji kesilmesinden sonra jeneratrn frekans ve geriliminde stabilite salanr salanmaz birka saniye sonra jeneratr grubu tarafndan tekrar enerjilendirilen temel ykler,
68
- Temel yklerin tamam devreye girer girmez, tekrar kademeli olarak devreye alnan ncelikli ykler (Jeneratr grubu ani olarak tm ykleri kabul etmez ve zellikle birden fazla asenkron motorlarn ayn anda devreye girmesi sonucu ortaya kabilecek stabiliteyi bozacak ar yk darbelerini nlemek amacyla sz konusu ykler, belirli bir sra ile uygun srede devreye alnmaldr),
- ebeke tekrar enerjili duruma geldiinde ve enerjilendirilebilen ve uzun sure enerjisiz kalmasna izin verilebilen ykler.
letme gerekliliklerine gre yerine konulabilir kaynan boyutlandrlmasnda dogru ebeke seilirse optimizasyon salanabilir. Gvenilebilirlik almalar kritik yklerin g ihtiyalar minimum yapnn belirlenmesinde mutlaka gz nne alnmaldr. Ntr topraklama sisteminin seiminin ok nemli olduu hatrdan karlmamaldr
Gvenilebilirlik aratrmasnn gerekli olduu alanlar (Tm ebeke tipleri ve kontrol ve izleme sistemleri iin uygulanmaldr): - Tek tarafl beslemeli ebeke, - ift tarafl beslemeli ebeke,
69
- Otomatik olarak tekrar kurulan gzl ebeke, - ift baral ebeke, - Kesintisiz g kaynakl ebeke, - Otomatik envesrl sistem, yk atmal ve eki konuma getirmeli sistemler.
70

ekil 1.7. Enerji kesilmesine kar hassasiyetlerine gre ebeke yklerinin snflandrlmas
Gvenilebilirliintayiniiinkriterler:
- Birinci hatadan nce alma sresinin ortalama miktar (MTTF: Hatann ortalama sresi), - ki hata arasnda geen ortalama ortalama sre (MTBF: Hatalarn oluumu arasndaki ortalama sre), - Ykn beslenmesinde g kaynann yeterlilii. Bunun belirlenmesinde hatalarn oluumundaki sklk ve tamirat ve hatann giderilme sreleri hesaba katlr, - Bir yl sresinde meydana gelen hata miktar, - Onarm sresi (MTTR: Ortalama onarm sresi), - Hata sresince sistemin ortalama kullanlamama sresi (MDT: Sistemin ortalama devre d olabilecei sre). Bunlara hatann alglanma ve belirlenme sreleri, bakm
71
servisinin hata yerine ulama sreleri hatal ekipmann satn alnma sreleri ve onarm sresi dahildir, - Koruyucu bakm ilemi ortalama skl ve bu ilemler srasnda tesisin kullanlabilirlii, - Bakm srasnda geici enerji kaynaklarnn yerletirilmesinin ekonomiklii, - Kullanm ebekesinde meydana gelen enerji kaybnda jeneratr grubunun devreye girememe ihtimali, - Jeneratr grubu kontrol ve test ilem skl, - Bir ylda oluabilecek ncelikli yklerdeki enerji kesintisi miktar, - Jeneratr grubu kontrol ve test ilem skl, - Bir ylda oluabilecek ncelikli yklerdeki enerji kesintisi miktar, - Hayati yklere ait gcn kesilmesine kadar bu yklerin enerji altnda tutulmas gereken sre,

72
Analiztipleri
- Tek bir yap tipi ele alnarak gerekletirilen analiz.
ekil 1.8. Tek yap tipi ele alnarak gerekletirilen analiz metodu
- Alternatif bir yap gelitirerek iki yapnn karlatrlmas metodu
73
ekil 1.9. ki yapnn karlatrlmas
Gfaktrdzeltmesistemleri G faktrnn deeri, cezal reaktif g bedeli dememek iin enerji sayalarnn bulunduu ve lm yaplan ksmda elektrik datm firmasnn art kotuu miktarda olmaldr. Genellikle transformatrn bota ve ykte kendisi tarafndan tkettii reaktif enerjinindekompanzasyonugznnealnmadanyaplandizaynve yapm sonucu tesiste, AG tarafnda g faktr katsays iin art koulan deer saland halde enerji sayalar primer OG tarafna balanan tesislerde zellikle yksek gl transformatr 74
sistemlerinde g faktr art koulan deerden daha az deer almaktavesistemdekompanzasyontesisiolduuhaldecezalreaktif gbedelidenmektedir.
Sistemdizayniingereklihesaplamalarve incelemeler
ebekelerinelektrikseldavranlar Elektrik ebekeleri, birbirini karlkl olarak etkileyen farkl elemanlardan meydana gelir. Bu karlkl etkiler altnda sistemin kesintisiz ve gvenilebilir bir ekilde alabilmesi iin elektrik sisteminin akm gerilim, empedans ve dier elektriksel parametreler esas alnarak, geerli standart ve elektrik kanunlarna uygun olarak hesaplanmas ve elemanlarn bu ebeke hareketleri ne dayankl olarak seilmesi gerekmektedir. Sistemin cevap srelerine uygun olarak elektriksel davranlarn snflandrlmalar aada verilen kriterleresasalnarakaklanmaldr Devre d olma davran ve beslemenin geici olarak devre dedilmesi, Yava davranlar yani iletme artlarndaki standart deiimler, Kararldavran,srekliiletmeartlar, Hzl davranlar, dner makinalarn deien etkilelerininin ebekealmaszerineyaptgiriimler, 75
Elektromanyetik davranlar, kablolar tarafndan yaylan dalgalarnyaptgiriimler, Elektromanyetikdalgayaylm.
Yukarda aklanan davranlarn datm sistemi ve proses zerinde aadabelirtilendeiiketkilermeydanagetirir. Elektrikbeslemesininkesilmesi, Gerilimkmelerivedeiimleri, Transiyentakmlar, Harmonikler, Ksadevrehesaplar, Elektromekaniksalnmvetitreimleri, Ama kapamalar, arklar ve toparlanma transiyentlerinden dolayargerilimlervegerilimdarbeleri, Yldrmn neden olduu ar gerilimler ve ar gerilim darbeleri.
Yukarda aklanan etkilerin byklkleri ebekenin tipine ve iletme gerekliliklerinebaldr. 76
ebekeveiletmekarakteristiklerininbelirlenmesi Elektrik tesislerinin ana parametrelerinin belirlenmesi iin aada verilenhesaplarngerekletirilmesigerekir. 1. Beslemekaynanntipi 2. Ykntipi G(Aktif/Reaktif,tesisgc/ekileng) letmekarakteristikleri(kabuledilen,bozucuetkilere karduyarllk), Fazdengesizlii, Harmonikykler, Proses iin farkl yklerin ncelii (Normal /Temel /hayatinemihaiz), 77 Ksadevregc, Hzvegerilimdzenlemeleri, Harmonikkirlenme, Normalveyadeitirilen, Anahtarlamasalnmlarvetransiyentolaylar.
3.ebekediyagram Gerilimseviyeleri, ebeke yaps (radyal, gzl, ift veya tek besleme, ift veyatekbarasistemi), Konfigrasyon(normal/yedeklemeli,yedekli), Topraklamasisteminindzenlenmesi, Hatuzunluklar, Gfaktrnndzeltilmesi, Bakmgereklilikleri. Darbeliveyasakinyk.
4.Standartlar,ynetmeliklervetalimatlarvedzenlemeler. Elektriktesisleriiingereklihesaplar Hesaplamalarn amac, kurulmas dnlen sistemi analiz etmek ve eitliartlardakisistemdavranlarnncedengrmektir.Hesaplarn sonucu ebeke yaps zerine, cihazlarn ve ebeke elemanlarnn seimineveiletmekurallarnnbelirlenmesineetkieder. 78
Buhesaplamalaraadabelirlenenksmlarkapsar Gvenilebilirlik, Sreklialmaartlar, Ksadevreler, Koruma, Stabiliteartlar, Harmonikler, Argerilimler, Elektromanyetikuyumluluk, Deerlendirmeler denetimler. iin gerekletirilen lmeler ve
Gvenilebilirlikhesaplar Gkaynaklarnn(geneldatmebekesininveenerjiretimiyapan tesislerin) gvenilebilirlii aada verilen deerler tarafndan belirlenebilir. 79
Enerjinin belirlenen g ihtiyacna uygun olmas veya enerji yeterlilii, Enerji kesintilerinin yllk miktarlar ve enerji kesintilerinin sreleri, Enerjisreklilii.
Gvenilebilirlikaratrmalarnngerekletirilmesisonucunda Tesisteki yklerin proses boyunca servis gerekliliklerinin sreklilii ile belirlenen enerji ihtiyalarnn dalm gz nnealnarakoptimumebekedizaynyaplabilir, Enerji kesintilerinin neden olaca risklere kar daha iyi kontrolunsalanmas, zm saylar arasnda seim yapamak iin yardmc kriterleriartrlr, letmeyi olumsuz ynde etkileyen nedenleri azaltmak veya bu etkiler ortaya ktnda gerekli tedbirlerin alnmasn salanr.
Davranlarveorjinler Elektrikenerjisininvarl 80
Hatalarn ortaya k sreleri arasndak ortalama zaman MTBF veya ilk hataya kadar geen sre ile ifade edilen iletmezamanaralgvenilirlii, Geerlisreveyailetmesresi, Bir hatann giderilmesi iin ortalama sre ile karakterize edilir.
Elektrikenerjisiteminibalca Belirlenen iletme ekillerinde ve durum deiikliklerinde elektrikebekesinintopolojikyapsnn, eitli iletme senaryolarnda alma durumunda sistemin normalvedoruolarakiletmeyedevametmesinin, Bakmorganizasyonunun, Bozucu ve rahatsz edici etkilerin ve bozunmalarn tesbit edilmesisonucutayinedilir.
Etkilervezmleri Elektrik sistemlerinde aada verilen hatalar ve bunlarn etkilerinin zmleriaadaaklanmtr. Kullanmenerjisininkesilmesi:ebekelerdegerekatmosferik nedenlerden dolay gerekse ebekeye bal elemanlarda oluabilecek hatalardan dolay ebekede bir takm 81
rahatszlklar ortaya kar. Sonu olarak gerilim kmeleri veya ksa ve uzun elektrik kesintileri meydana gelir. ebeke topolojisine ve gcne bal olarak bu bozucu etkileri yk seviyesineekilebilir. zolasyon hatas: ksa devrelerin sonular aadaki durumlarabalolarakyklerdegerilimkmeleriniveenerji kesintilerini ortaya kartr.Bu durum aada aklanan tedbirlerlehafifletilirveyaortadankaldrlr. 1. Tesisedilenkorumacihazlarveseicilikseviyesi 2. Ykvehatayeriarasndakiuzaklk 3. ebeketopolojisi Gereksiz veya hatal amalar: Gerekli hata toleranslar dahilinderlelerinayarlanmasileortadankaldrlr. Amavekapamadameydanagelenhatalarvegeiciolaylar: Buhatalargenellikleyklerzerinedorudanbozucuetkilere nedenolmazlar.Buetkilergenelliklealglanmazlarvekoruma ve seicilik kayb meydana getirmezler. Gerilim kmeleri veyakesintietkileriyklerinhassasiyetinebaldr.Bilgisayar ekipmanlar gibi belirli ykler gerilim kmelerine ve ksa srelikesintilerekarokhassasdr.Bunedenleelektriktesisi tasarmnda hassasiyet dereceleri esas alnarak yklerin karakterize edilmesi gerekmektedir. Prosesin ve iletme srekliliinin nemine gre bu kriterizasyon daha nem kazanmaktadr.
82
Byle durumlarda sistem gerekliliklerine gre aada verilenzmlernemkazanmayabalar 1. Kendi otonom besleme kayna tesis etmek (Diesel veyegazgeneratrgruplartesisetmek), 2. Tesisbirbirindenbamszbirdenfazlanoktadanveya kaynaktanbeslemek, 3. KesintisizgkaynaklarUPStesisetmek, 4. Beslemedealternatifbeslemekaynaklartesisetmek, 5. Yksekhzdahataalglamacihazlartesisetmek. Sreklialmaartlarhesaplar r Elektrik ebekesinin normal ve karal iletme artlar altnda dzgn iletmesi sistemin batan aa doru ve iyi tasarlanmasna baldr. Kararlhalalmaskavramgfrekansolarakadlandrlannominal frekans,akmvegerilimlerinbykl,aktifvereaktifgseviyeleri iletanmlanr. Kararliletmeartlaraltndadavranlarnaratrlmasiletkenin; Tesisveekipmanlarntemelboyutlandrlmas,sistemkontrol veynetimi, Tesisin hatal iletilmesinin veya elektrik cihazlarnda ortaya kanproblemlerinnedenolduuriskdurumlarnngznne 83
alnmas (zolasyonun eskimesi, iletkenlerin hasarlanmas) salanr. Hesaplamalaraesasolandavranlarveorjinler Kararliletmeartlaraltndaebekenindzgnalmas ebekenin dizayn edildii iletme ve proses gerekliliklerine balolaraksisteminuygunkullanmna, Deieniletmeekillerineuygunebekeyapsnabaldr. Akmakmiktarlar, Datmgerilimleri, AktifveReaktifgler, Simetrisizyklenmevebeslemesistemlerindekisimetrisizlik, Lineerolmayanyklerinortayakardharmonikler.
Etkilervezmleri Yanlalmaaadaverilien3ekildemeydanagelir. Besleme gerilimlerinin d toleranslar: ebekenin tamam boyuncabugerilimdeiimitolerans%10iindedir.Kararl 84
hal artlar altnda hesaplamalar, u gerilim ve tketim deerlerigznnealnarakyaplmaldr, Hatlarda ve transformatrlerde gerilim dm: Gerilim dmleri akmlardan dolay veya aktif P ve reaktif Q ve direnRveendktansXebalolarakaadaverilenifadeye
U U
balolarakmeydanagelir. U = (RP + XQ ) 2
Gerilimdmlerieitlibozucuetkileriortayakarr. 1. Ykvekaynakdeiimlerinebalolarakgerilimdeiimleri %10snrlariindedir, 2. Gerilimoynamalaraydnlatmadevrelerindefilikerolaylarna neden olur. Bu gerilim oynamalar kaynak makinalar ve ark ocaklargibiyksekdeikenyklerdeortayakar, 3. 3fazl sistemlerde iki veya bir fazl byk yklerin balanmasndaortayakar. Gerilimdmhesaplarnnsonucunda Elektrik devrelerinde ar akmlardan dolay ilave scaklk ykselmesivebyleceyksekkayplar, Kesicilerinamasvemakinahzlarnndmesi, Hassas yklerde ve koruma cihazlarnda hatal ve yanl alma, Rahatsz edici seviyede aydnlatma sistemlerinde fliker etkisi ortayakar. 85
Gerilimdmleri R, X deerlerini transformatrlerin nisbi ksa devre gerilim deerlerini ve hatlarn kesit deerlerini veya besleme uzunluklarndeitirerekazaltmaksuretiyle, Beslemegerilimininnominaldeeriniarttrarak, Kaynaklarnksadevregleriniarttrarak, Transformatrlerde ykte veya bota kademe deitirici kullanarakgerilimreglasyonuile, Gfaktrnndzeltilmesiile, Uygun balant ekilleriyle tek fazl ykleri dengeliyerek azaltlr.
Ksadevrehesaplar Elektrik ebekesinin iletilmesi srasnda yksek deerde akm meydana getirebilecek ksa devre hatalar ortaya kabilir. Ksa devreler, iletkenlerin birbirine kazara temas etmesi sonucu ortaya karve Tipleri(tekfazltoprakveyantr,fazaras,3fazl), Balangkarakteristikleri, Akmdeerleri(maksimumveyaminimumdeerler), 86
Sresi(subtransiyent,transiyent,srekli), vedolmakzererorjinleri.
Buhesaplarnsonucunda nsan hayat ve ar snma, ar gerilim ve elemanlarn zerindeki elektrodinamik kuvvetlere bal olan riskler belirlenir, Gerilimkmeleriveenerjikesintilerininnedenolacahatal almalarbelirlenir, Hatalarnnedenolduuetkilerininsnrlandrlmasnaynelik temelkararlarnalnmasnsalar, Topraklamasisteminindzenlenmeeklibelirlenir, Elektrik ekipmanlar ve cihazlar, ksa devre akmlarnn byklkleri gz nne alnarak koruma ekipmanlarnn kesmesrelerineuygunboyutlandrlmassalanr, Koruma cihazlarnn belirlenen hata akm deerleri esas alnarakboyutlandrlmasgerekletirilir, Koruma sisteminin seicilik kriterleri belirlenir ve koruma rlelerininayareerleritesbitedilir.
Davranlarveorijinler Hata noktalarnda yksek gerilim dmlerinin ve akmlarn olumas, 87
Etkilervezmleri Tesisteki elemanlar aklanmtr. zerindeki dorudan etkileri aada ebekeboyuncadengesizliinbymesi.
lkyarmperiyottamaksimumanitepedeeri, AC elemanlar zerinden geen RMS akm deerlerindeki artlar, PeriyodikolmayanDCbileenakmlar, Kablo boyunca ve baralarda elektrodinamik kuvvetlerindeki artlar, alt sisteminde ve hatlardan akan akm deerinde olan artlarnnedenolduuarscaklkykselmeleri.
Buetkiler,aadakietkilergznnealnarakyaplanboyutlandrma ve uygun ekipmanlarn seimi sonucunda tesisin hasar grmeden iletilmesinisalayacakseviyeyeindirilir. Hatlarn ve cihazlarn ebeke elemanlarnn elektro dinamik vemekanikdayanmlar, Ksa devre akmlar deerlerine dayanacak deerde termal dayanmlar, 88
Ksadevreamavekapamakapasiteleri.
Gerilim kmeleri ve aktif olmayan iletken blmlerdeki potansiyel ykselmeler tarafndan meydana getirilen dolayl etkiler, aadaki sonularmeydanagetirir. Hassas cihazlarn yanl almas, kontaklarn almas, frekanskonvertrlerininkilitlenmesi, Dnermakinalarntransiyentdavranlarndakibozunmalar, Cihazlarndielektrikdayanmlarndakizayflamalar, letme personelinin hayatn tehlikeye sokacak dokunma gerilimler.
Koruma ebeke korumas anormal durumlar alglayan ve gerek ve gvenirliliisalayancihazlargrubudur. Korumasistemininhesaplarngerekletirmektenama Sonutainsanhayatntehlikeyesokan,tketicilerinenerjisiz kalmasna neden olan anormal alma durumlarn belirlemek,
89
Koruma sisteminin belirlenmesini, koruma ve kesme cihaz kombinasyonunun vetesisin seimini salamak, koruma cihazlarnnayardeerlerinibelirlemekdir.
Davranlarveorjinler Aadabelirtilenelektrikseldavranlarincelenmelidir. Gfrekansndailetmesrasndanominaldeerlerietkileyen bir hatal alma olmas durumu gz nne alnarak akm gerilimvefrekansdavranlar, Toprak hatas, ksa devre ve ar gerilimlerin meydana gelmesidurumundanormalsistemdeerlerindensapanar yklenmeargerilimkemelerigibianormalertleraltnda uygunalmaekilleri, Kazaraoluabilecekbozunmalar, ebekeyaplar, Ama/kapama davranlar. srasnda meydana gelen transiyent
Etkilervezmleri Hatalbirkorumasistemindeksadevre,toprakhatas,argerilimler meydanagelirvebunlar letmepersoneliiinhayatitehlikeoluturabilecekkazalara, 90
Ekipmanvecihazlardatahribata, Elektrikebekesindeprosestehatalalmalaranedenolur.
Szkonusuetkilerdensaknmakiin ncelikle izole IT , topraklanm TT veya TN sistemlerden uygunolanbirininseilmesi, Kesici, ayrma cihazlar, sigortalar, sigortal ayrclar kullanlmas, Zamana, akma, hem zamana hem akma bal, ynl, diferansiyelkorumasistemininkullanlmas, Hatalar aacak koruma cihazlarnn sz konusu hatalar aabilecekveyaayrabilecekkapasitedeseilmesi, Koruma cihaznn herhangi bir nedenle almamas ihtimaline kar artc koruma sisteminin kullanlmas gerekmektedir.
Buincelemevehesaplamalarnamac Datm ebekelerinde meydana gelebilecek toprak kaak, ksadevrearyklenmehataakmdeerlerininbelirlenmesi, Sahada alan dner makinalarda oluabilecek hatalarn ve hatadeerlerininbelirlenmesi, letme konfigrasyonlarnn belirlenmesi (besleme kaynaklar,acilalmaekilleri,gelecektekigenilemeler.), 91
Koruma sistemindeki cihazlarn, sensrlerin ve rlelerin ve atrmaekillerininbelirlenmesi, Koruma cihazlarnn ve koruma sisteminin ayarlarnn ve korumaplannnbelirlenmesinisalamaktr.
Stabilite Stabilite, zellikle yksek gerilimli yksek gce haiz ebekelerde ve genellikle geni alana yayl kompleks yapya sahip ve birden fazla beslemesistemlerinihaizsistemlerdenemkazanr. Alternatif akm ebekesinin dzgn almas srekli ayarlamaya ve enerjiretimvetketimarasndakidengeninkurulmasnabaldr. ebekestabilitesikavram Dk byklkte bozunmalarda balang artlarna dnlebilenkararlhalstabilitesi, Bir stabilite durumundan dierine kayld ve farkl durumlarda yeni bir stabilitenin olutuu transiyent stabilite (besleme kaynaklarndan birinin devre d olmas veya yksekgteolanelektrikmotorununyolalmas), Bozunmalarn olumsuz etkilerinin snrlandrlmas ile kontrol edilen sistem iletmelerinde geerli olan dinamik stabilite
92
(hayati yklerin devrede kalmasnn salanmas iin baz yklerindevrededilmesi), Bu inceleme ve hesaplamalarnn amac ebeke almasndaki kararszlklarn ortaya karaca risk durumlarn belirlemek ve dinamik stabiliteyi salamak iin gerekli yapy ortaya karmaktr. Dinamikstabiliteningerekletirilebilmesiiin Uygun srede elektrik hatalarnn temizlemek iin gerekli korumasisteminikurmak, letmeekillerinioptimizeetmek, Tesisiuygunboyutlandrlmasnsalamakgerekir.
Kararszlkdavranlarvebunlaroluturannedenler Makinalarn elektromekanik salnmlar (tahrik edilen makinalardaaniykdeiimi), Kaynakla yk arasna balanan hatlardan akan akmlardaki salnmlar,aktifvereaktifgmiktarlararasndakideiimler vegerilimdmleri, Ksa devreler, gerilim kmesi, enerji kesintileri, hatal amalar,cihazhatalar,insanhatalar, Ykdeiimleri,yksekgteelektrikmotorununyolalmas, yklerindevreyegirmevekmasndakigeiciolaylar,
93
Elektrik ebekesinin yaps,Bu aratrma ve hesaplamalarn amac Ksadevreakmlarnnveetkilerininbelirlenmesi, Hatlardaki, besleme kaynandaki ve yklerdeki kayplarn belirlenmesi, Motorlarn yol almas srasnda ebeke zerinde meydana getirebileceietkilerinbelirlenmesi, Standart iletme problemleri gz nne alnarak muhtemel geiciolaylarnanalizi, Yk paylam, yk atma, yklerin balanmas esnasnda ebekede meydana gelebilecek olaylarn ve etkilerin belirlenmesi, Beslemekaynareglasyonlarnnbelirlenmesidir.
Harmoniklerileilgilihesaplamalar. Harmoniklerleilgilihesaplamalarsonucunda Harmoniklerin ortaya karaca scaklk ykselmeleri ,yanl ve hatal ilemeler, hzl ypranma, elektromanyetik ve mekanikbozunmagibirisklerinbelirlenmesi,
94
Standartlarn n grd kirlenmenin kabul edilebilir seviyede olmasn salamak amacyla alnacak tedbirlerin belirlenmesisalanr.
Alnacaktedbirlerleilgilihesaplamalarveincelemeler Kirlenmeye neden olacak lineer olmayan yklerin miktarlarnnveharmonikseviyelerininbelirlenmesi, Filtreleringcvetipiilgiligereklihesaplamalar, Tesisinharmoniketkileriazaltacakekildeboyutlandrlmas, letmeninoptimizasyonu.
Harmoniklerinetkilerivezmler Kaynak makinalar, ark ocaklar ve dearj lambalargibi pasif ykler ve frekans konvertr,UPS gibi g elektronii cihazlarnn lineer olmayan ykler olup besleme kaynana aitakmvegerilimdalgalarndistorsiyonauratrlar;Bunun etkileriniazaltmakamacyla12darbelikonvertrler,yumuak endktrlervefiltrelerkullanmakgerekir, Harmoniklerin ykler zerine dorudan etkileri, ilave scaklk ykselmeleriveenerjikayplardr;Bununnnegemekiin standartlarn ngrd dzeltme faktrlerini kullanarak elektrikcihazlarnarboyutlandrmakgerekir, Harmonikler elektrik cihazlari zerinde ar grltlere nedenolurlar, 95
ekilenharmonikakmlarempedansnfonksiyonuolaraktm ebeke boyunce ebeke gerilimini distorsiyona uratrlar; Kapasitrdevrelerizerinderezonansmeydanagetirirler, Harmonikler asenkron motorlarda sarsc momentler olutururlar.
Hesaplamalarnamac ebekedemeydanagelecekakmvegerilimdistorsiyonlarnn belirlenmesi, Filtredeerlerininfiltretiplerininbelirlenmesi, Cihazlarnarboyutlandrmahesaplar, eitli iletme ekillerinde ebeke iletme diyagramlarnn analizi, nemliparametreleriinduyarllnanalizi.
Argerilimler. Ar gerilimler, ebekede aada belirtilen dalga ekli ve byklkleriilebelirlenirler
96
letme gerilimi ve darbe gerilimi deeri arasndaki oranla belirlenenargerilimkatsays, Uzun sreli (yaklak 1 saat) g frekansndaki srekli sinusoidalargerilim, Nisbetenuzunsreligeicisinsoidalargerilim, Titreimliveyatitreimsiztransiyentargerilimler, Ferrorezonansargerilimleri.
Argerilimlerileilgilihesaplamalarsonucunda Ekipmanbozulmasveelektrodinamikzorlamalarveizolasyon eskimesine bal ve elektronik ekipmanlarn hatal almasnanedenolabilecekrisklerbelirlenir, Ar gerilimlerin etkilerini en aza indirebilecek tedbirler belirlenir.
Alnacaktedbirler zolasyon koordinasyonu belirlenmesi, ve izolasyon seviyesinin
Koruma cihazlarnn tipi, koruma seviyesi ve deerlerinin tayini, Ekipmanlarn ve cihazlarinin sz konusu artlara uygun boyutlandrlmas, 97
Argerilimlerinebekedekidavranlarveorjinleri Normal ebeke iletmesinde, endktif ve kapasitif yklerin devreyegiripkmasdurumunda, Hatlarn uzunluu ve ebeke ntr noktas ekillerine bal olarakebekeyaps, Kazaraortayakandurumlar(topraktemas),yldrmisabeti, Ferrorezonans, letmevemanevratarzlarnnbelirlenmesidir.
Argerilimlerinebekedekietkilerivezmler G frekansnda bir izolasyon hatas meydana geldiinde teorik olarak ar akm katsays 1,7 olacaktr; Ntr noktasnnkopmasntrnoktasnnyerdeitirmesineneden olur, 3fazl ebekede dengesiz yklenme durumunda transformatorunsatrasyonnoktasndadengesizhalegebilir ve bu durumda motor yol almaya balad durumda ar gerilimlermeydanagelir, Yksz LC karakteristikli uzun enerji nakil hatlarnda ferranti olay ad verilen nedenle hat sonu gerilimi hat ba geriliminden fazla olur; zellikle uzunluu 300 km den fazla 98
olan hatlarda bu etki ihmal edilemeyecek seviyede ar gerilimmeydanagetirir, Ferro rezonans, kapasitr ve satre olabilen endksiyon devrelerinde baz durumlarda ok yksek ar gerilimler, meydana gelebilir; Gerilim transformatrlerinde ve IT sistemlerde faz ile ntr arasnda meydana gelir; Btn bu riskler uygun dizayn ve iletme tedbirleri ile ortadan kaldrlabilir. Ama ve kapamada meydana gelen ar gerilimler, bu ar gerilimlerin ortaya kmas yklenme artlarna baldr; Kapasitrdevreyealnmasdurumundaargerilimkatsays 2 ve devreden kartlmas durumunda 3 deerine ulaabilir; Motor ve transformatrn anahtarlamas srasnda ar gerilim katsays 2ye ulaabilir; Enerji nakil hattnn devreye alnp karlmas halinde ar gerilim katsays 3e ulaabilir; Anahtarlamaargerilimlerisistemindielektrikdayanmnn bozulmasna ve hatal almasna neden olur; Bu gibi durumlardatavsiyeedilenkorumacihazlarenerjititreimleri amortize eden ve snrlandran kontaktr ve ve kesicide devrelerarasnadirensokmakveyaRCdarbetutucularveya parafudrlarkullanlr, Hata srasnda oluan darbe gerilimleri, hatal blmn devreden karlmas srasnda meydana gelen ar gerilim katsaysntrizolesistemlerse,tekfazhatadurumunda2,5 deerinekadarykselir, Yldrm darbeleri, hata veya metal yapya dmesi durumunda izolatrde atlama ve ksa devrelere neden olur, topraklama elektrotlar ile tesis arasnda gerilimin artmasna neden olur; Yldrm akmlar, tesiste elektrodinamik etkiler 99
meydana getirmekle beraber dielektrik dayanm zerinde tahribatlar meydana getirir; Koruma cihazlar olarak uygun boyutlandrlmparafudrlarkullanlr. Hesaplamalarnveincelemeninamac ebekeyapsnabalolarakoluanrisklerinbelirlenmesi, Tama ve sistemde oluabilecek byklklerininhesaplanmas, ar gerilimlerin
Sistem dizayn ile ilgili nemli parametrelerin hassas olarak analizi, Korumacihazlarnnbelirlenmesi, Ekipmanlarnizolasyonseviyesininbelirlenmesi, Yksekgerilimtarafndaoluacaktoprakhatassonucuortaya kan ar gerilimlerin alak gerilim tarafna transferinin nlenmesi.
Elektromanyetikuygunluk Elektromanyetik uygunluk, tm elektrik ve elektronik cihazlar yakndanilgilendirenbirkonudur.Bukavramcihaz,sistemkapasitesi olarak veya herhangi bir bozunmaya neden olmakszn kendi
100
elektromanyetik ortamnda normal olarak alan tesis olarak uluslararasstandartlardaaklanmtr. Elektromanyetikuygunlukincelemesindekiama Sistemin iletmesi esnasnda sistemin yanl almasna nedenolabilecekdurumlarnbelirlenmesi, Standartlar ve nceki uygulamalara dayanayarak tesisteki bozucuetkilerinsnrlandrlmasnsalanmas, Duyarlekipmanlarnhatalalmasnnnlenmesi.
Elektromanyetik uygunluun incelenmesi aada aklanan ksmlarkapsar eitli ebeke belirlenmesi, elemanlar arasndaki etkileimlerinin
Dalgaekillerinebalolarakspektrumlarnbelirlenmesi, Etkileimenerjimiktarnnvebyklnnbelirlenmesi.
Elektromanyetikuygunluunincelenmesiile Bozucukaynaklar,kuplajlarveetkilenenelemanlarbelirlenir,
101
Sistem parametrelerinin belirlenmesi. standartlara uygunluunun
102
SONSZ
Bu notlarn hazrlanmasnda 2009da yitirdiimiz Sayn M.Turgut Odabann deerli katklarn anmadan geemeyiz. Botata Elektrik Mhendislii yapmakta olan Turgut Odaba, eitli kaynaklardan hazrladnotlarnceElektrikTesisatMhendisleriDergisinineitli saylarndameslektalarnayararlolmakzereyaynlad. Kendisinin hazrlad notlardan yararlanarak, notlarnn bir ksmn BileimYayneviaraclileyaynlamtk.Onunnotlarndanvedier kaynaklardan yapacamz dier derlemeleri ise EMO kanalyla yaynlanmas kendi isteiydi. Ancak bu isteini hemen gerekletirmekmmknolmad. ElektrikTesisatNotlarolarak,SaynOdabanndeerlialmasndan da yararlanarak hazrladmz bu almann EMO kanal ile yaynlanmasiinbandanberidesteiniesirgemeyenOrhan(rc) Aabeyimize, derlemenin hazrlanmasnda katklarndan dolay Emre (Metin)veHakk(nl)kardelerimeteekkrborbilirim. Bu tr mesleki yaynlarn ekitap olarak ok dk bedeller ile meslektalarna kazandrmak iin bu yayn portaln oluturma karar alan 42. Dnem EMO Ynetimine nc rlnden dolay teekkr ederiz. EKitabDerleyenveYaynaHazrlayan brahimAydnBODUR,HakkNL
104
FAYDALANILANKAYNAKLAR
1.ElectricalDesignGuide...............................................GroupSchneider 2.IndustrialElectricalNetworkDesignGuide................GroupSchneider 3.ElectricalManual.........................................................ChevronCompany 4.ElectricalInstallationHandbook..................................Siemens 5.ElectricalInstallationHandbook..................................ABB 6.ElectrcalEngineeringDesignCriteria..........................NAVFAC 7.ElektrikKuvvetliAkmTesisleriElKitab...................T.Odaba 8.ETMDDergisi20052006dnemisaylar
103
EE T K V ELA I () LKRK U V T KM 1
DZ Y E E N MLR A L
TR T A A I U GU OD B
E Y n t K rl 4 . e d (a 2 1 ) i a p r l l tru MO ei uu 2 D n meK s 0 0 br y ot u ud . m u m y n ao B y y p r l z r d ,a a c d srme t od mu, u a ot ei ed h n e e d r ke lu u z n a n b s eglr z tre srmlr b s i pa z tn ae a d ri i i nen t ei a k a lr a l e min , l t mn t r ml v vi iia amaoa a lrl d u a tre ei e bli y r e r st l m n ln k e o rd n nen t z r d n i s az a i n ga na i i blc n ek a lr o d kb d l r e i bl n r i e iz -i pa k e el l dn i de e i t ee e me oa a s h oa a s ln n a i lc kz a p n. nen ti miei e -i p a i t i k d i t t n t z ny n m tre se z z r d nek a d t h mei, a ah mee z grc koa E Y y P r l c l oa ,i miny y i e ln MO a ot n n ln se z a e n a n t i n b l n ey r lnek a lr uu c bre i ei ru . m d e aa -i pal zn a i rdr r od k t a s v y Y y lr zie e lr a y c k i ek a zE e i a a ly n h ta a a t l -i bm MO y s n m z e r l rk , t , Ai a " e e N k e S nrl r H y " i bn r K n r N d n l r a t l e a k a n f n e ae r t P F a k t A k y an k e s nrl umai d D b sy . k mei k u ud l ra t k r n sd H n e a a ma ls f aak ma t n eb smb k a h l ae e h l a d. ry c a t z u i p aa r l D l t c l. . . g n e! . E n ntre se i z r d nh meegrnb y n MOu nen ti sei e i t i t n z e u ei se z ey n ek a lr h meea ied v r y y lma i mi t d e i -i pal i t l . z re as a a k t a z d Sl a n ie iiz i paz n t r bz i tbl izB y y lr a s dn k a lr , ol z i l e is i u a a y y t i t n an e e in . r n n k ms o u zn d r n i s d ns nau g nb l us o i n muu e el dr i e o r y u u n r y e me n u a y y ln c kv e e s h i E rtai s eg r rt d n c ki a a a a e s ra i n MO ce tr i e ce e e e t n b e f n e r . -i lraa d n a a dk a m n y lr e y p s mi c a EKtpa trf z a y y ln a eei z a r ae o t i i t c ki l li e t e el e r . S y r z a gl l a ma E kr M e ds r a l t e i k h n iei l Od s 4 . e Y n t K rl 2 D n m ei uu m u
ek a -i p t
T MMOBE kr M e ds r a l tk h n iei e i l Od s Ia ro a N : K t K yA k r h mu S k k o1 a: a / n aa l 0 2 z l T l 3 2 4 5 2 2 a s(1 ) 1 3 1 e: 1 ) 2 3 7 F k:3 2 4 7 8 8 ( ht: t www.moogt EP s : mo moogt p e .r. -ot e @e .r. r a r
E Y YNN E /0 18 MO A I O: 2 1 / K

Emo Kuvvetli Akım

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Emo Kuvvetli Akım

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TR T A A I U GU OD B

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

asndan uygulanm proje (asbuilt) projelendirmeilemigerekletirilir.

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

Detay dizayna esas olacak detaylandrma prensiplerini belirleyecekdetaydizaynartnamelerininhazrlanmas.

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

Reaktif Grnen Yk g snflamas Gc kVA (ncelikli, kVAR normal, kritik)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Yktiplerineuygunolaraktopraklamasistemleriuygunhale getirilir. Ykdatmuygunhalegelir

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Toprakhataakmlarnnalglanmasndaveseicikorumann yaplmasndakikolaylklar, Hata esnasnda meydana gelebilecek ar gerilimlerin snrlandrlmas.

Kullanmalanlar: Alakgerilim4veya5hatlebekelerdesklklakullanlmasna ramenortaveyksekgerilimliebekelerdeyksekdokunma vehatagerilimleriilehataakmlarnnyksekseviyedeolmas nedeniiletercihedilmezler.

Ntrnreaktanszerindentopraklanmas Avantajlar: Toprakhataakmlarsnrlandrlr.

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

Ntrnsndrmebobinizerindentopraklanmas Avantajlar: Sakncalar: 48 Toprakhataakmnnsndrlmesi.

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

Alakgerilimtopraklamasistemiseimkriterleri letmesreklilii, Meydanagelebilecekargerilimlerinseviyesi, 50

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK KUVVETL AKIM NOTLARI (1)