PLATON:SOKRATESN SAVUNMASI Sokrates'in Savunmas Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi doentlerinden Niyazi Berkes tarafndan, Jowett'in ngilizce evirisi temel

alnarak dilimize evrilmi ;E.Chambry ile M.Croiset'nin Franszca ve O.Apelt'in Almanca evirileri ile de karlatrlmtr. Bu kitabn hazrlanmasnda, SOKRATES'N SAVUNMASI'nn MEB Yunan Klasikleri dizisinde 1942'de yaynmlanan ilk basks temel alnm ve eviri dili gnmz Trkesine uyarlanmtr. Haziran 1 NSZE NSZ Dnya Klasikleri dizimize Rnesansn ve Aydnlanma ann dnce temelini oluturan Yunan klasikleriyle balyoruz. Dizinin ilk kitab olarak da Sokratesin Savunmasn setik. Bunun nedeni, eski Yunan dncesinin en nemli ad olan Platonun tm diyaloglarnda Sokratesi konuturmas. Diyaloglarda Sokratesin savunduu dncelerin ne kadar onun, ne kadar Platonundur bilmek olanaksz; ancak bu diyaloglar iinde Sokratesin kiiliinin en ak seik ortaya kt, Sokratesin Savunmasdr. Kitabnbana da Sabahattin Eyubolu ile M. Ali Cimcozun Devlet evirilerinin nszn aldk. Eflatunlar Platon yapmak dnda tek szcn deitirmediimiz bu nsz, Devlet iin yazlm olmakla birlikte, Sokratesi ve zellikle Sokratesin lm karsndaki tutumunu, lme ve yaama bakn da anlatyor ve ok iyi anlatyor. Ayrca, Sokratesin kendisini yarglayp lme mahkm edenleri tartrken, tarttnn aslnda o gnn Atina devleti olduu da bir gerek. Bu nedenle, Eyubolu ile Cimcozun nsznn, yalnzca bu kitabn deil, Devlet bata olmak zere, bu dizide yer alacak tm Platon diyaloglarnn anlalmas asndan yararl olacan dnyoruz. NSZ Okuyucu, nsz okumazsn sen, biliyoruz, kendimizden biliyoruz bunu. Haksz da deilsin hani. nszlerin ou anlayna snr koyar; bir gzlk takar gzne. yle bir gzlk ki ne kadar gzel de gsterse grlm bir dnyay gsterir sana. nsz eserin sahibi de yazm olsa, sana dilediini gstermeye hakk yoktur o eserde. Hakk olsa da okluk bir ey kazanmaz bundan: kendi hakkn korurken eserinin hakkn yer; nk eserle senin serbeste kaynamana, onun kan gzn deil de topuunu ya da salarn sevmene engel olur. Oysa ki kendisi bile asl senin oralarn sevmene sevinir. Bylesine kark bir itir bu.

Bunu kendi eserine nsz yazan iin sylyoruz. Bir de o eseri bir baka dile evirenin nszn dn. Eseri evirmekle zaten seninle eserin ve yazarn arasna girmi, bir de tutup yeni bir gzlk daha vermeye alyor sana; sanki eserden ne anladn, onu senin de nasl anlaman istediini evirideki dili ve deyiiyle belli etmemi gibi! eviri ister istemez bir eserin anlamn snrlandrmadr. eviren ne kadar drst olsa sana eserin kendincesini, bir szgeten gemiini verir: traduttore traditore. evirene gven olmaz, der talyanlar. Ne var ki bir kitab gerekten, atlamadan, dalga gemeden okuyanlar da yalnz evirenlerdir. Okuyucunun anlar gibi olup getii, dnya grne ve gndelik kayglarna gre inemeden yuttuu ya da bir kenara attn evirip evirmek, u veya bu trl aklamak ve kendi anlaynn sorumluluunu yklenmek zorundadr; hele evrilen kitap Platon'un Devlet'i gibi bin bir szgeten geip bin bir kalba girmi, iki bin drt yz yldr halla pamuu gibi atlm bir kitap olursa! Sana sunduumuz Trke Devlet elbette bize gre bir Devlet olacak; ama bu bize grelii bile bile yapm, Platon'u zorla kendi zevkimiz ve anlaymzdan yana ekmi deiliz. Tersine, elimizden geldii kadar Platon'un havasna girmeye, deyiine ermeye, Platonca konumaya altk. Senin anlayacan, Efltun'un yz yllardr evresine dolan kerli ferli, cbbeli, uzun sakall, atk kal bir sr deerli deersiz bilginleri ite kaka yanna sokulmak, kendisiyle senli benli olmak istedik. Srtmzda ne filozoflarn, ne de filologlarn yumurta kfesi vard; onun iin de Devlet'i evirirken kl krk yarmaktan ok, anladmz kadarn en rahat Trkeyle sylemek yolunu tuttuk. Bu ii gle syleye, Sokrates'i kendi hocamzm gibi kh hayranlkla, kh phe ve glmsemeyle, kh rke rke dinleyerek yaptk. Ama bundan, iimizi ve kendimizi kmsedik, ciddiye almadk manasn karma; nk bir yandan Platon'la senli benli olma, bir yandan da imdiye kadar adal, lgatli bir dille sylenmeye allm szleri halkn Trkesiyle syleme abalarmzla, hem insanca, hem de Trke dnmenin gelimesine az ok yardm ettiimize inanyoruz. evirimizdeki trl eksiklikler, aykrlklar ortaya knca da bu inancmz sarslmayacak; sa kalrsak onlar seve seve dzelteceiz, kalmazsak bizim yerimize dzeltecek Trklere imdiden: Merhaba! Bu szlerimizden iin kolayna katmz, kendimizi hem Platon'a hem de sana kar sorumlu saymadmz sanma; sana verdiimiz, bizim yapabileceimizin en iyisidir. Dilimizin ok daha ark, terimlerimizin hem daha Trke hem de daha kesin, daha kaamaksz olmasn isterdik. Ne var ki, Yunanca bilmediimiz, hem de Devlet'in rahat okunmasn istediimiz kadar kullanamadk. Ortalama bir yolu bu eviri iin uygun grdk. Faydalandmz deiik eviriler bilimsel deerlerine, Yunancadan evrilmi olmalarna ramen, ok yerde Platona pek ar cbbeler giydirmi; btn eserlerinde gndelik konuma dilini kullanm, felsefeyi halkn, hatta ocuun senli benli, glmser dnyasna indirmi olan bu adam adal,

etrefil bir yaz dili ile konuturmular. Akdeniz'in sular gibi duru bir dnceyi kimi zaman dibi grnmez karanlk kuyulara evirmiler; metinden uzaklamayalm derken insandan uzaklamlar. Felsefeyi ayaa drmek korkusu ile halkn ulaamayaca raflara koymular. Ama hakszlk etmeyelim: ngiliz Jewed hi de yle deil. Bizden ok nce o da Platon'un kolay okunup anlalmasn, yani Platon'un kendi dilinde yaptn ngilizcede yapmak istemi. Anlamadmz yerleri ona sormadk, hatta bize yolumuzu bulduran da o olmad; ama almalarmzn sonuna doru hz ve gven verdi bize. Dorusunu istersen bizim evirimiz bakalarnn evirileri arasndan Platon'u sezinleme abas oldu. Yunanca metne hi bavurmam saylmayz. Drdnc kitaba kadar klasikler arasnda km ve Yunancadan yaplm eviriden faydalandk. Sktmz yerlerde eski Yunancay bilen dostumuz Azra Erhat'a bir kelime ya da bir cmlenin asln kurcalattk. Platonun u ya da bu sz nasl bir az ve ne eit, ne kkten kelimelerle sylediini sorduk. Fransza evirilerin Platon'un orta mal dilden ald diri ve somut kelimeleri bir hayli soyutlatrp terimletirdiini o da gsterdi bize. Ama, ne de olsa biz Platon'u el gz ile tandk, Devlet'i klavuzla dolatk. Bu yzden batan sona dilediimiz kadar serbest olamadk; eski Yunancann somutluk ve dirilik bakmndan Trke ile yaknlndan faydalanamadk. Bununla beraber syleyite olduu kadar kelime seiminde de baz arlklar atmay, metnin zne daha yakn karlklar bulmay denedik. Buna bir rnek verelim: Devlet'in nemli kavramlar arasnda adalet ve dil bata gelir. Bu terimleri arapa diye deil, dncenin akn bozduklar, yerlerine oturmadklar iin deitirmek zorunda kaldk. Buna karlk doruluk ve doru hibir yerde aksamad. Bunun sebebi u olsa gerek: Bizim eskiler adalet ve dil kavramlarn ba kaba saydklar Trklerin diline smayacak kadar yksek saym ve bunlar Kuran'n dili ile sylemeyi, adaleti tanr katna ykseltmeyi daha doru bulmular. Bunu yapan aydnlarmz adalet dmanlarnn bundan faydalanacan dnmemiler. Ne bilsinler ki, gnn birinde adaletin klc keskindir denince, halk bunu padiahn klc keskindir diye anlayacak, doruluktan, doru adam olmaktan kan padiaha dil denmesini kimse yadrgamayacak? Eski Yunan aydn burada faka basmam: Adalet'i yani Devlet'in en byk ilkesini, Devlet'in hizmet ettii, daha dorusu hizmet edecei halkn dili ile sylemi. Bakn Platon ya da Sokrates adaleti, yani doruluu nasl anlatmaya alyor: bir delinin eline silah vermek doru mudur? diye balyor. Siz gelin de burada doru sz yerine dil szn koyun! Tutmuyor. Deliye silah vermek neden doru deildir, diye balayan dnce, doruluun herkese en iyi yapaca ii vermek olduu sonucuna varyor. Bylece Efltun doruluktan ne anladn halkn diline dayanarak anlatyor; bizim, itimai adalet diye gndelik hayat dna kardmz kavram, Devlet'te herkesin doru diyecei bir ey, bir orta mal kavram oluyor. Herkesin en iyi yapaca ii yapmas

doru mudur? Doru; yleyse doruluk herkesin kendi iini yapmasdr; doru adam da kendi iini yapandr. Adalet, adil kelimeleriyle bu gelitirmeyi yapamazsnz dilimizde. Onlar ancak Arapa konuanlar Devlet'i evirirken kullanabilir. Kald ki, adalet'in, adil'in kartlarn nasl syleyeceksiniz? Haydi adaletsizlik dediniz, (bu da kavram tam vermiyor ya, neyse), ya adil'in kartna ne diyeceksiniz? Adil olmayan ya da gayri adil mi? Olacak ey deil. Oysa ki erilik, eri, Platon'un ne demek istediini kestirmeden anlatyor; adalet gibi orta mal olmas gereken bir kavram, bilinen bir kke balyor. Geri doru yalann ve yanln da kartdr; ama ne yapalm dilimiz yle istemi, belki bir keramet de vardr yle isteyiinde. Doru adam dendii zaman her Trk bunu gerektii gibi anlar, karklk olmaz, daha ne istiyoruz? Devlet'in nemi: Bugn insanlk ad altnda topladmz deerlerin kaynaklarndan biri de Platon'un Devlet'idir. Dou'da ve Bat'da Hristiyanlk ve Mslmanlktan nce kutsal deilse bile, en nemli kitap Devlet idi. Kald ki, ilk Hristiyan ve Mslman aydnlar kendi din felsefelerini bu kitabn deiik yorumlar stne kurdular. dea kuram, ki Platon'un hi de kestiremeyecei mistik ve metafizik dnya grlerine dkld, en ak anlatl ile bu kitaptadr. Hristiyan'n da Mslman'n da gerek tesi ve dnya zindan 7. kitaptaki maara benzetmesine balanabilir. Hsn- mutlak, Hayr-i ul, fevk-at-tabia, ilkeler ilkesi, tek Tanr kavramlar, Platon'dan gelme olduu gibi, Descartes'n: Dnyorum, yleyse varm sz Platon'un Devlet'te dnlen, kavranan dnyay, grlen dnyadan daha gerek sayarken sylediklerinin bir zeti gibidir. Platon'un dinlere yiyecek olmu yn bir yana, bugne kadar ortaya atlm btn Devlet kuramlarnn, Komnizm ve Nazizm de iinde btn toplum dzenlerinin Devlette ip ular, hatta kaynaklar bulunabilir. Rnesans'tan bu yana politika alannda ne dnlmse, Devlet'te ekirdek olarak vardr. Hele J.J. Rousseau'nun devlet ve eitim stne dndklerini bu okuyacanz kitapta daha da ak olarak grrsnz. Devlet insanln iliklerine ilemi bir kitaptr. Byle iken, ne tuhaftr, en az okunan kitaplardan biri de Devlet'tir. Biz, bu kitab evirenler bile, birok sahifelerde yepyeni eylerle karlatk ve Devlet'i gerekten okuyup okumadmz birbirimize sorduk. Devlet, okunmu olsa bile, sk sk yeniden okunmaya deer, dnya gibi hep yeniden anlalmak isteyen bir kitaptr. Devlet'i kim, nerede, ne zaman, nasl yazd?

Sokrates, hi phesiz, Platon'dan ok daha yaratc, daha erkek bir kafa idi. Kalplar kran, buzlar eriten herkesin alk olduu dnten baka trlsn getiren her halde Sokrates idi. Bu adam stne bildiklerimiz o zaman iin az saylmaz. Ama onlar hi bilmesek bile, Platon gibi deerli bir insann dnebildii en deerli eyleri kendisine mal ettii insann, zamannda genler stne ne trl bir etkisi olduunu, byle bir etkisi olabilmek iin de ne yaman bir kafas olduunu dnn! Bizim eski dnyamzda buna benzer bir durum ems'le Mevlana arasndaki kaynamadr. ems de Sokrates gibi dnyaya kitap yerine kendini anlam, sevmi bir insan brakp gidiyor. Platon gibi Mevlana da btn dncesini ve sanatn bir byk dostun emrine, hizmetine koyuyor. Dar kafalarn ldrd Sokrates gibi ems'in lm de yepyeni bir dn ve duyu akmnn balangc oluyor. Btn diyaloglarda olduu gibi, hangi dncelerin nereye kadarnn Sokrates'in veya Platon'un olduunu bilemeyiz. Bu iki insan bir potada eriyip birbirine karm, kaynam gibidir. Geri Platon'u bir yazar, bir sanat olarak yalnz bana dnebiliriz. Devlet'te Sokrates'in syledikleri gerekten kendi dnceleri de olsa, onlar Sokrates'in lmnden yllar sonra derleyip toparlayp kendi diledii gibi dzene sokan Platon'dur. Tandmz Sokrates ise Platon'un tantt, diledii gibi konuturduu bir Sokrates'tir. Resim modeline ne kadar benzerse benzesin, resmi yapann eseridir elbet. Ama bir filozof olarak Platon'un, Sokrates'in eseri olduu su gtrmez. Ksaca: Devletin babas Sokrates, anas Platon'dur diyebiliriz. nsan dncesinin bir dnm noktas olan Sokrates'in kim olduunu, nasl yaayp ldn az ok biliyoruz: Milattan nce 468 ylnda domu ve 400 ylnda lm. Btn mr Atina'da gemi. Babas heykel ustas, anas ebeymi. Erkenden dklm salar, yuvarlak yz, irice burnu ile kaba grnl, filozoftan ok hamala benziyen bir adamm. Geliigzel giyinir, yaar, kendi evinden ok bakalarnn evinde yer ier, karsna, ocuklarna boverir, her gn evresini saran genlerle urada burada akamlara kadar ene alarm. Bir savata Alkibiades'in hayatn kurtaracak kadar gz pekmi. Her eit insanla ahbapa, dobra dobra konuur, her dndn herkese aka syler, Devlet'in politikasna da yalnz seyirci ve tenkidci olarak karrm. Konumalarnda asl gtt ama, herkesi bildii, inand eyden phe ettirmekmi. En ok syledii iki szden biri: Benim tek bildiim, bir ey bilmediimi bilmektir, teki de: Kendini tan; sz imi. Genliin ahlakn bozuyor diye 275'e kar 281 oyla lme mahkm edildiinde ne kendini kurtarmak iin dncelerinden ksnt yapm, ne de kaabilecei halde kam; dostlar arasnda baldran zehirini, arap ier gibi imi!

Platon olmasa Sokrates stne bildiklerimiz, aa yukar bunlar olacakt. Ho Platon da bize hayat stne fazla bir ey retmiyor; ama diyaloglarn her satrnda Sokrates bir Tanr gibi hazr ve nazr'dr. Diyaloglarnn ve hele Devlet'in yazlmasna asl yol aan olay da Sokrates'in lmdr. Bu lm ayn zamanda bugn bizim Garpl dediimiz kafann da kayna saylabilir. Onun iin Sokrates'e baldran zehirini iirten olaylar zerinde durmak istiyoruz. Sokrates'in lm, Atina ile Sparta'nn birleip ran ordularna kar kazandklar zaferle, yani Sokrates'in domasndan iki yl nce hazrlanmaya balar. Ortak dmana kar Sparta kara kuvvetleri, Atina ise deniz kuvvetleriyle katlmt. Zaferden sonra Sparta'nn ordusu bana dert oldu; memleketi smrd. Atina ise, sava iin hazrlad filoyu, ticaret iin kulland, dnyaya ald, dnya Atina'ya geldi; Atinallar kendilerine hi benzemeyen, kendileri gibi dnmeyen bambaka insanlarla tant. Deiik insanlarn bir araya gelmesi,Atina'da eski inanlarn, dn geleneklerinin ypranmasna yol at. Deniz yolculuklar Atinallar yldzlar bilmeye, yldzlar da evrenin snrlarn aratrmaya gtrd. Atina'da bir yandan eski inanlar ypratan, bir yandan da yeni bilgiler edinmeye alan ve sonradan filozof (bilgisever) adn alan bir takm aydnlar tremeye balad. Bunlarn bir ksm, Thales ve Herakleitos gibi Anadolu filozoflarnn ardndan giderek insann yaad dnyay, havay, suyu, atei, topra, yani fizik gerei aydnlatmaya alyorlar; bir ksm da akllarn yalnz btn inanlar rtmekte, her eyin pf noktasn bulmakta kullanyorlard. Birinciler iin nemli olan insan d gerekler, ikinciler iinse daha ok insan ii gereklerdi. Fizikiler insanla ilgili sorunlar (meseleleri) kmsyor, sofistlerse, hibir sonuca varmakszn da olsa, yalnz insafla ilgili sorunlar ele alyorlard. Sokrates'in doduu yllarda Atina'da daha ok sofistlerin sz geiyordu. Dorusunu isterseniz, Sokrates fizikilerden ok sofistlerden yanadr. Bu okuyacanz kitapta bile aslan pay fizikilerden ok sofistlerindir; nk Devlet, insan dndan ok, insan iine evrik bir kitaptr. Uzun szn ksas, Sokrates sofistlerle birlikte demek istiyor ki, insann hayat dnyann hayatndan daha nemlidir; asl bilgi dnyay deil, insan bilmektir. Tanrlar evreni ynetedursun, insan kendi hayatn ynetmelidir; iyi ile kty, doru ile eriyi ayrdetmesini renip hem kendini, hem bakalarn adam etmelidir. Btn bilimlerin amac insanlarn daha iyi insan olmalarn salamaktr. Sokrates bylece felsefeyi tabiattan ok insana, fizikten ok ahlaka balam; filozofu ister istemez dnya ilerine, politikaya, gnlk sorunlara kartrm oluyordu. O kadar ki, dncelerinden kan sonuca gre, ya devlet adamnn filozof, ya da filozofun devlet adam olmas gerekiyordu.

Atina'da demokrasi ile felsefenin sarma dola olduu, ya da birbirini didikledii yllarda sofistler arasnda iki dnce atyordu: bunlardan birine gre insanlar doutan iyi ve eittirler; toplumun kt dzeni onlar bozuyor; gller gszleri eziyor; kanunlar gllerin elinde gszlere kar bir silah oluyor. teki dnceye gre ise, insanlar doutan ne iyi, ne de eittirler. Yalnz gl ve gszler vardr; glnn gsz ynetmesi, ezmesi tabiat gereidir ve dorudur; insan hakl olmaya deil, kuvvetli olmaya bakmaldr. Bu iki dnceden biri daha ok Atina, teki daha ok Sparta devletinden rnek alyordu. Biri daha ok halklarn, teki daha ok aristokratlarn ya da zenginlerin ekmeine ya sryordu. te Platonun Devlet diyalounun kayna bu iki dncenin atmasdr. Sokrates geri aka hibirini desteklemi deildi. O, devletin bana en aklllarn gelmesini istiyor, nerede olursa olsun, yalnz akla uygun olan aryordu. Ne var ki, iinde yaad Atina demokrasisinin akla uymyan taraflar oktu. Sokrates de aklnn dikine gittike durmadan dman kazanyordu. 400.000 Atinalnn 250.000'i hibir siyasal hakk olmyan klelerdi. Geri kalan 150.000 yurttatan da kk bir aznlk Byk Meclis'e girebiliyor, devleti ynetenler yurttalar listesinden alfabe srasna gre seiliyordu. Bylece her halk ocuu her an, devleti yneten 1000 kiinin arasna girebiliyordu. Ama u ya da bu deeri, bilgisi olduundan deil, yalnz halk ocuu olduundan, Sokrates herkesin baa geme hakkn doru bulmakla birlikte, baa geenin en deerli yurtta olmasn istiyor. Bunu istemekle de devleti ounluun deil, sekin bir aznln ynetmesini istemi oluyordu ki, bu da bir yandan halk ocuunun bilgisizliini yzne vurmak, te yandan kendilerini en deerli aznlk sayan aristokratlarn ve zenginlerin halk dmanln ister istemez hakl karmak demekti. Demokrat Atina'nn btn korkusu da, onlarn kuvvetlenip devleti elde etmeleriydi. Nitekim Sparta'nn destekledii demokrasi dmanlar, Kritias'n nderlii ile ba kaldrmaya hazrlanyorlard. te bu Kritias, Platon'un amcalarndan biriydi. Ba kaldrma suya dt. Kritias ld. Demokratlar bu ba kaldrmann arkasnda hakl, haksz Sokrates'in parma olduunu sandlar. Hem bu Sokrates de ok oluyor artk dediler; ne Tanrlara saygs var, ne atalara, ne devlete! Herkesi, her eyi eletirmeye, akla vurup rtmeye kalkyor; genlerde hibir eye inan brakmyor. Sokrates bylece, ba kaldrmaya katld, bakalarn ba kaldrmaya zorlad iin deil; serbest dnd, eski dzenin temellerini sarst iin lme mahkm oldu. Zaferi aristokratlar ve zenginler kazansayd, Sokrates kurtulur muydu? Hi sanmyoruz. nk, Sokrates en gllerin deil, en aklllarn baa gemesini istiyordu, bunu istemekten de hibir g, hibir dzen alkoyamayacakt onu. stelik belki Kritias'n ve Platon'un

dostluundan da olacak, diyaloglar yazlmayacak, Sokrates'in dnceleri bize kadar gelemeyecekti. Sokrates'in lm vaktinden nce ten horozun lm gibidir. lmek, onun dncesinin kanlmaz sonucuydu. Bir bakma da en byk eseri lmdr. Onun iin bu lm size -okuyacanz Devlet'in de belki asl kayna olduu iin- Platon'un azndan anlatacaz: ...Sokrates: Artk gidip ykanma zaman geldi. Zehiri imeden nce ykanmak yerinde olur sanrm. Bir ly ykama iini kadnlara brakmamal dedi. O zaman Kriton sze kart: Peki Sokrates, dedi; buradakilerden ve benden, ocuklarn ve daha baka eyler stne isteklerin nedir? Ne dilein varsa yle; sevdiimiz iin seni, canla bala yaparz. Ne mi istiyorum sizden? dedi, her zaman ne istedimse onu: Kendi kendinize iyi bakn, bylece hem benim iin, hem benimle ilgili her ey iin, hem de kendiniz iin gereinde yaplacak olan seve seve yaparsnz; imdiden sz vermeseniz bile. Ama kendinize bakmazsanz, eskiden ve bugn konutuklarmzdan kan sonulara gre yaamazsanz, ne kadar sz verseniz, ne kadar yemin de etseniz botur. Peki yle olsun, dedi Kriton: elimizden geleni yaparz. Ama nasl gmelim seni? Onu syle bari. Nasl isterseniz yle. lnce artk tutamazsnz ki beni, kam olurum elinizden. Bunlar sylerken tatl tatl gld, bize doru bakarak: Dostlar, dedi, Kriton'u bir trl inandramyorum ki, asl Sokrates u anda sizlerle konuan, her szne belli bir dzen veren Sokrates'tir. Ona kalrsa, ben biraz sonra lecek olan Sokrates'im. Nasl gmleceini sorduu Sokrates... Bu szler zerine Sokrates kalkt, ykanmak iin baka bir odaya gitti. Kriton da onunla gitti, bekleyin, dedi bize. Biz de kendi aramzda konuarak bekledik, o gn orada sylenen szler zerinde durduk. Bamza gelen felaketin bykln, Sokrates'te bir baba kaybettiimizi, mrmz boyunca yetim kalacamz syledik birbirimize. Ykandktan sonra, ocuklar geldi yanna, (kisi ok kk, biri byke ocuu vard). Kadnlar da girdi ieri. Sokrates onlarla Kriton'un yannda konutu, tler verdi, son isteklerini syledi. Sonra kadnlarla ocuklar dar kartt, bizim yanmza geldi. Bir hayli kalmt yandaki odada; gne de batmak zereydi. gelir gelmez oturdu, fazla bir ey konuulmad artk. On birlerin adam ieri girdi, Sokrates'in nne gelerek: Sokrates, dedi, sen bakalar gibi deilsin; onlara hkimlerin adna zehiri imelerini sylediim zaman kzyorlar bana, kfrediyorlar. Sen buraya gelmi insanlarn en deerlisi,

en anlayls, en iyisisin. Bunu birok davranlarn gsterdi bana. Bugn bile, bana hi kzmadn gryorum. lmne kimlerin sebep olduunu, kimlere kzman gerektiini biliyorsun da ondan... Haydi uurlar olsun. Madem kurtulu yok, bari rahat lmeye al. Szlerini bitirirken ban arkaya evirip alad ve gitti. Sokrates arkasndan: Sana da uurlar olsun, dediin gibi yaparm dedi. Sonra bize dnd: Ne iyi adam, dedi, buraya geldim geleli sk sk grmey geldi beni; zaman zaman da konutuk onunla; az bulunur bylesi; bugn de candan alad benim iin. Haydi Kriton, dediini yapalm adamn. Getirsinler zehiri hazrsa, deilse syle de ezsinler. O zaman Kriton; Evet ama, dedi, gne daha batmad sanyorum, dalarn stnde olacak. Hem sen de bilirsin ki, oklar zehiri geldikten ok sonra ierler. Daha nce gzel yemekler yer, arap ierler; bazlar isterse diledii ile seviir bile. Madem vakit var, acele etme sen de. Kriton, dedi Sokrates; o adamlar byle yapmakta hakldrlar, nk bununla bir ey kazandklarn sanrlar; bense yapmamakta haklym, nk bir ey kazanacam sanmyorum. Zehiri biraz daha geciktirmekle kendi kendime gln olurum; hayata bouna yapyorum, tkenmek zere olan her eyi tutmaya alyorum diye. Haydi, haydi dediimi yap, boyuna kar koyma bana. Bunun zerine Kriton kede bekleyen uaa iaret etti. Uak kt, biraz sonra zehiri verecek adamla dnd. Bu adam ezdii zehiri bir tas iinde elinde tutuyordu; onu grnce Sokrates: Gel bakalm ahbap, dedi; bu ileri en iyi bilen sensin, syle bana yapacam. Kolay, dedi adam, itikten sonra odann iinde dolarsn, bacaklarnda bir arlk duyunca uzanrsn, zehir de yapacan yapar. Bu sz zerine tas uzatt. Sokrates tas ald ve inanr msnz Ekhekrates? Ne kl kprdad, ne rengi att, ne bir ey. Her zamanki boa bakn, alttan alttan adama evirerek: Ne dersin? dedi, bu ikiden Tanr iin biraz dkmeye izin var m, yok mu? Sokrates, dedi adam, zehiri tam yetecei kadar eziyorum. Anlyorum, dedi Sokrates, ama her halde Tanrlara dua etmeme izin vardr; teye gidiim daha kolay olsun diye; dilerim yle olsun. Bunu syler sylemez hi yzn buruturmadan tas su ier gibi dibine kadar dikti. O ana kadar hepimiz alamamak iin kendimizi tutmutuk, ama zehiri itiini grnce dayanamadk artk. Ben de boandm. Bama ektiim rtnn altnda ona deil, kendi kendime byle bir insann dostluundan olacama alyordum. Kriton benden nce boanm, kalkp uzaklamt. Bandan beri alayp duran Apollodoros, imdi gz yalarna acl, fkeli barmalarn da katt. Onun bu hali Sokrates'ten baka oradakilerin yreklerini sarst. Sokrates: Ne oluyorsunuz, dedi, ne tuhaf adamlarsnz, insan byle uursuz szler duymamal lrken, haydi tutun kendinizi, dayankl olun! Bunu duyunca utandk hep, yalarmz tuttuk. O, odada dolap duruyordu. Bir ara, bacaklarm arlayor,

dedi. Adamn syledii gibi srt st uzand. O srada adam elini bastrp Sokrates'in bacaklarn yokluyordu. Ayan kuvvetle skp Sokrates'e ac duyup duymadn sordu. Hayr dedi Sokrates. Adam daha yukarlar skt ve bize katlap soumaya baladn gsterdi. Gsne dokunarak, souma yreine yaklanca gidecek, dedi. Souma karnna doru yaylmt ki, yzne rtt rty kaldrd, u szler dudaklarndan kan son szler oldu: Kriton, dedi, Asklepios'a bir horoz borcumuz var, dostlar demeyi unutmasn sakn. Peki deriz, dedi Kriton, baka bir diyecein yok mu? Cevap vermedi Sokrates, bir an sonra birden kasld. Adam yzn iyice at, Sokrates'in bak donmutu. Bunu grnce Kriton azn ve gzlerini kapad. te Ekhekrates, dostumuzun, zamanmzda tandmz insanlarn en iyisi, en bilgesi ve en dorusunun lm byle oldu. (Phaidon: 115-118). Sokrates ld zaman Platon yirmi sekiz yandayd. Yakkl, gl kuvvetli bir insand. Omuzlarnn geniliinden tr sonradan Platon adn alm derler. Soylu, zengin bir ailenin ocuuydu. anda grlebilecek en iyi eitimi grm, matematikte ve iirde erkenden sivrilmiti. Olimpiyatlarda yar kazanm nl bir atletti. Ksacas filozof olmas en az beklenecek delikanllardan biriydi. Sokrates'in konumalarn ilkin bir zeka yarmas olarak ekici bulmu olabilir. Ama bu konumalarn tadna vardktan sonra kafa sporunun tekilerden ok daha nemli, Sokrates'in btn ampiyonlardan ok daha stn olduunu anlyor. Sevgili hocasnn lmyse ona dncenin hem bir tek insann, hem de btn insanlarn hayatna neler getirebileceini retiyor. Denebilir ki, Platon btn mrn Sokrates'i ldrmeyecek, tersine onu ve onun gibileri ba tac edecek bir toplumun, bir devletin kurulabileceini dnmekle geirmitir. Hele okuyacanz diyalog bu kaygnn ta kendisidir. lk ii Sokrates'i ldrten demokrasiden uzaklap dnyay dolamak oluyor. Nerelere gittii pek bilinmiyor: Msr'a, talya'ya, Anadolu'ya, hatta Hindistan'a gittiini ileri srenler var. Her halde on iki yl yok oluyor ortadan, Atina'ya krk yanda olgun bir insan olarak dnyor. Atina yaknnda bir kr evine yerleiyor, sonradan dnya akademilerine adn verecek olan Akademos'un bahesinde genlerle buluup Sokrates gibi kendini sevdiren bir hoca oluyor. te Platon filozofi ile sanat sevgisini birletiren, insan dncesini bir eit tiyatro yoluyla anlatan diyalog eidini o zaman yaratyor. Bu arada Platon, Sicilya'nn zorbas Kral Dionysios'un sarayna gidip orada dnd devleti gerekletirmeyi deniyor; ama ne filozof olmaya, ne de devleti filozoflara brakmaya yanamayan kral, Platon'u kap dar ediyor. Tekrar dnce bahesine dnen Platon artk seksen yana kadar hem

evresindeki, hem de gelecek yzyllardaki genlerle en iyi devletin nasl olabileceini tartmakla yetiniyor. Ne Yunanistan'da, ne de belki hibir yerde gereklemeyeceini anlad en iyi devleti Sokrates'le birlikte bir kitapta kuruyor. Diyaloglarnn en gzeli deilse bile -nk gzel sz daha ok len'e yakyor- en zengini, en ykls olan Devlet 'te Platon insanlara btn duygu ve dncelerinin, btn sevgi ve fkelerinin, phe ve hayallerinin zetini veriyor. En iyi devletin bir topya olduunu biliyor elbet, biliyor ama, kurulsun kurulmasn, herkesin byle bir devlete, yani en doruya ynelmekle adam olacana inanyor. Herkes byle bir devleti varsayp onun kanunlarna gre yaasn, diyor. 1Sabahaddin Eybolu - M. Ali Cimcoz SOKRATESN SAVUNMASI Eski Yunanca zel adlarn yazl hakknda not Yunan eserlerinin evirisinde tanr, insan ve lke adlarn, asllarndaki gibi yazmay uygun bulduk; bunun iin de bugn Avrupa lkelerinin hemen hepsinde kullanlan evriyaz yntemini aldk. Yunancann her harfi, aadaki cetvelde gsterildii gibi, tek veya ift harfle karlanmtr. Th ve kh gibi ift harfleri kullanmaya gerek vard; nk Yunancann Qsn da, T n da t ile gsteremezdik, ikisini ayrmak zorunluydu. X iin de yalnzca h harfini alsaydk Yunancada bazan sesli harflerin nne gelen ( ) iareti ile karabilecekti. Ph ift harfine gelince, Yunancann F harfini Avrupallar teden beri byle gsterirler; eski Romallar da yle gstermiler; demek ki o harfin sylenii Romallarn harfinin syleniine tmyle uymuyormu. Romallar ve bugnk Avrupa lkeleri, Yunancann X harfini de x ile gsterirler; ancak x harfi bizim alfabemizde yok; bu yzden x yerine ks ift harfini kullanmay daha uygun bulduk. Yunancada y harfi sessiz deil, sesli harftir ve okunmas gerekir. Ancak bu syleyi kesin de deil. Bugnk Yunanllar onu i diye okuyorlar. ift sesli harfleri de gene ift olarak gsterdik. Ancak (ou) yerine tek bir u koyduk; bu imdiki uluslararas evriyazda da byledir. Yunan Alfabesi:

AAHENNTT BBQThXKsYY GGIOOFPh DDKKPPXKh EELPRYPs ZZMMSSWO BRNC BLM I Atinallar! Beni sulayanlarn zerinizdeki etkisini bilemiyorum; fakat szleri okadar kandrcyd ki ben kendi adma onlar dinlerken az daha kim olduumuunutuyordum. Byle olmakla birlikte, inann ki bir tek doru sz bile sylemediler.Ancak, uydurduklar birok yalan arasnda, beni usta bir konumac gibigstererek szlerimin gzelliine kanmamak iin sizi uyank olmaya armalarnaok atm. Azm aar amaz hi de gzel konuan bir adam olmadm ortayakacak ve yalanclklar kesinlikle anlalacak olduu halde, bunu sylemek iininsan dorusu ok utanmaz olmal. Eer onlar her doru syleyen adama konumacdiyorlarsa, diyeceim yok. Bunu demek istiyorlarsa ben yle olduumu kabulederim; ama onlarn anladndan bambaka anlamda. Herhalde, az nce dedediim gibi, sylediklerinde doru bir yan hemen hemen yoktur; ben ise size tmgerei syleyeceim. Ancak, Atinallar, ben onlar gibi batan baa parlak vegsterili szlerle bezenmi hazr bir sylev yapacak deilim; Tanr korusun!Hayr,u anda iyi kt dilim dnd kadar syleyeceim; nk btn diyeceklerimindoru olduuna inanyorum. inizde kimse benim dorudan baka bir eysyleyeceimi sanmasn. Toy delikanllarmz gibi huzurunuzda birtakm sslcmlelerle konumak, benim yamdaki bir adama yakmaz. Sizden yalnzca unudileyeceim; kendimi savunurken teden beri alk olduum gibi konutuumu,agorada, sarraf tezghlarnda ve benzeri yerlerde nasl konuuyorsam burada dayle konutuumu grrseniz amayn, o yzden de szm kesmeyin. nkben yetmiimi atm halde ilk kez yarg huzurunda bulunuyorum; bu yerin dilinetmyle yabancym. Bunun iin, bir yabancnn ana diliyle kendi yurdunungeleneklerine gre konumasn nasl doal karlarsanz beni de tpk bir yabancsayarak alk

olduum gibi konumama izin verin. Bu dileimi yersizbulmayacanz umarm. Syleyi iyi ya da kt olmu, bundan ne kar? Siz yalnzca benim doru syleyip sylemediime bakn, asl buna nem verin. Zaten yargcnasl stnl buradadr; nasl ki konumacnnki de doruyu sylemektir. II Atinallar! nce bana yneltilmi olan daha eski sulamalara ve beni ok dahaeskiden beri sulayanlara yant vermek isterim. Bundan sonra daha yenileriniyantlayacam. nk, Atinallar, yllardan beri haksz yere beni size kar sulaypduran birok kimse olmutur. Anytos ile arkadalar benim iin daha az tehlikeliolmamakla birlikte, ben bunlardan daha ok korkarm. Evet, yarglarm, bunlardaha tehlikelidirler; nk bunlar birounuzu ta ocukluunuzdan beri yalanlarlakandrarak gya gklerde olup bitenlerle uraan, yerin altnda neler getiiniaratran, yanl doru gibi gstermeyi beceren Sokrates adl bir bilgin olduunasizi inandrmlardr. Beni sulayanlar iinde en ok korktuklarm ite bu masalyayanlardr; nk bunlar dinleyenler, bu gibi konularla uraanlar tanrlara inanmaz sanyorlar. nann, bu adamlar oktur; eskiden beri beni bununla suluyorlar. stelikbunlar, ocukluunuzda olsun, genliinizde olsun, daha ok etki altndakalabileceiniz yalardayken, kulaklarnza doldurmulard. Hem bu sulamalar,karlarnda kendilerini yantlayacak kimse yokken, benim arkamdan oluyordu.Bir komedya yazarn bir yana brakrsak, tekilerinin ne adn biliyorum, ne de sizesyleyecek durumdaym, iin en korkun yan ite bu. Kskanlklar, ktlkleri yznden bazen ilkin kendilerini bile inandrmaya varacak kadar, sizi tm sulamalara inandran bu adamlar, uralmas en g olanlardr, nk bunlar ne buraya getirmek ne de sylediklerini rtmek olanakldr... Bu yzden kendimi savunurken yalnzca glgelerle arpmak, karmda yant verecek biri olmadan savlarnn yanlln gstermek zorunda kalyorum. O halde, demin de dediim gibi, dmanlarmn iki trl olduunu gryorsunuz; bir beni imdi sulayanlar, bir de eskiden sulam olanlar. Umarm ki, ilkin ikincileri yantlamam siz de yerinde bulursunuz; nk bunlar hem tekilerden daha nce, hem de daha sk duymusunuzdur. O halde, Atinallar, artk savunmama balayabilirim. Yllardan beri kafanzda kklemi olan bir sulamay ksa bir zamanda skp atmaya almalym. Eer hakkmda ve hakknzda hayrlysa, bunu baarmay ve kendimi temize karmay dilerim. Ama bunun kolay bir i olmadn da iyice biliyorum. Her neyse, bunu tanrnn buyruuna brakalm; bana den grev, yasann emrine gre kendimi savunmaktr.

III Batan balayarak, benim ktlenmeme yol aan ve Meletosu bana kar budavay amak iin yreklendiren sulamann ne olduunu aratralm. ncelikle, banahaksz yere sulama yneltenler bakalm ne diyorlar. Beni dava ettiklerini varsayarakbunlarn sulamalarn yle ksaca bir toplayacam; Sokrates kt bir insandr; yeraltnda ve gkyznde olup bitenlere karyor, eriyi doru diye gsteriyor, bunlarbakalarna da retiyor; sulamann aa yukar z bu. Aristophanesinkomedyasnda grdnz gibi; sahnede Sokrates adl bir adam dolatrlyor,havada gezdiinden, benim hi ama hi anlamadm eylerden dem vurarak birsr sama sapan sz sylyor. Bunu, byle bir bilgisi olanlar varsa, onlarkltmek iin sylemiyorum. Atinallar, Meletosun bana at bu davadan kurtulamayaym ki, gerekte benim bunlar zerinde en kk bir fikrim bile yoktur. Buradabulunanlarn ou bunun doruluuna tanktr. Onlara sesleniyorum: Beni dinleyenler,iinizde bu konular hakknda imdiye kadar tek sz sylediimi bilen varsaburadakilere sylesin... Yantlarn iitiyorsunuz. Sulamann bu ksmna verdikleri buyant karsnda, geri kalannn doruluu hakknda da bir yargya varabilirsiniz. IV Bunun gibi, benim parayla ders vermekte olduuma ilikin dolaan szn dehibir temeli yoktur; bu da tekiler kadar aslszdr. Dorusu, bir kimsenin insanlaragerekten bir ey retmesi olanakl olsayd, buna karlk para almas bence okimse iin bir onur olurdu. Leontinoili Gorgias gibi, Keoslu Prodikos gibi, ElisliHippias gibi kent kent gezerek ders veren ;genlerin kendi hemerilerinden paraszders almalar olana varken, onlar bu kiilerden ayrarak kendilerine ekecek kadarkandran, dersleri iin para almakla kalmayp stelik bu paray ltfen kabulettiklerinden dolay bir de teekkr ettiren kimseler var! imdi, Atinada Paroslu bir bilginvardr. Bu adam tanmam yle olmutu: Bir gn, bilgicilerin (sofist) uruna dnyakadar para harcayan Hipponikosolu Kalliasa raslamtm; bu kiinin iki oluolduunu biliyordum, onun iin kendisine sordum: Kallias, dedim, iki olun olacanaiki tayn veya buzan olsayd, bunlar eitecek birini bulmakta zorluk ekmezdik;onlar kendi doalarnn olanakl kld lde yetitirecek ve olgunlatracak birseyis veya bir ifti tutardk; mademki birer insandrlar, onlar eitimleri iin kimegnderebileceini biliyor musun? Onlar bir insan ve bir yurtta olarak yetitirecekbiri var mdr? Herhalde, oullarn olduuna gre bu konuyu dnmsndr?Ne dersin, byle bir kimse var m? Kallias bana, evet var, dedi. yleyse kim?Nereli? Derslerini kaa veriyor? diye sorunca, Paroslu Evenos dersine bemina(1) alyor yantn verdi. O zaman

kendi kendime dndm ve dedim ki:Evenos gerekten byle bir bilgin ise, bu bilgisini bu kadar ucuza retiyorsa,dorusu mutluymu. Bende de byle bir bilgi olsayd, gerekten ben de gurur vesevin duyardm; fakat, Atinallar, dorusu benim byle bir bilgim yoktur. V Belki iinizden biri btn bunlara kar diyecek ki: Sokrates, bunlarn hepsigzel, ama uradn bu sulamalar nereden kyor? Herhalde allann dnda birey yapm olacaksn ki sana kar bu gibi sulamalar var. Sen de herkes gibiolsaydn btn bu dedikodular kmazd; o halde, hakknda acele bir hkmvermemizi istemiyorsan bize bunlarn nedenini anlat.Bu kar knn hakl veyerinde olduunu kabul ederim; onun iin ben de size bu kt nmn neredenktn anlatacam. Ltfen dikkatle dinleyin. Bazlarnz belki aka ediyorum sanr;ama inann ki tamamyla doru sylyorum. Atinallar, bu n bende bulunan bir trbilgiden, yalnzca ondan kmtr. Bunun ne biim bir bilgi olduunu sorarsanz,derim ki, bu, herkesin elde edebilecei bir bilgidir; ben de ancak bu anlamda birbilgim olduunu sanyorum. Oysa szn ettiim kimselerin, bende olmad iinsize anlatamayacam insanst bilgileri var. Benim byle bir bilgimin olduunusyleyen yalan syler, bana kara alm olur. Atinallar, size belki abartyorum gibigelecek, fakat szm kesmemenizi dilerim. nk size imdi syleyeceim szlerbenim szlerim deildir. Size gvenilir bir tank gstereceim. Benim bir bilgimvarsa, bunun nasl bir bilgi olduunu Delphoi Tanrsndan dinleyin. Khairephonutanrsnz; ok eski bir arkadamd; sizin de dostunuzdu, geen srgnde o dasizinle birlikteydi, dnerken de birlikte gelmitiniz. Khairephonun huyunu bilirsiniz,kafasna koyduu eyi kesinlikle yapard. Bir gn Delphoiye gitmi, -ltfen szmkesmeyin- benden daha bilgin bir kimse olup olmadn tanrya ekinmedensormu; Pytholu tanr szcs de benden daha bilgin bir adam olmadn sylemi.Khairephon bugn sa deil, ama kardei burada, mahkemededir ; sylediklerimindoruluunu onaylayabilir. VI Bunu size srf bu kt nmn nereden geldiini gstermek iin sylyorum.Tanrnn bu yantn renince dndm: Tanr bu szyle ne demek istemi? Bubilmece nedir? nk, az olsun, ok olsun, bende byle bir bilgi olmadnbiliyorum. Byle olduu halde insanlarn en bilgini olduumu sylemekle ne demekistiyor? Tanr yalan sylemez, yalan onun szyle uzlar bir ey deil. Ne demekistediini uzun zaman dndm; en sonunda iin asln bir aratraym dedim.Bilgisi belli birini bulup tanrya gider, szn rtmek

iin derim ki: te bendenbilgili bir adam; oysa sen benim iin en bilgili demisin.Bunun zerine bilgisiylen salm birine gittim, kendisine iyi baktm. Ad gerekmez, denemek iin setiimbu adam devlet ileriyle urar. Vardm sonu u oldu: Bu adam ok kimselere vekendisine bilgin gibi gzkyor ama gerekte hibir bilgisi yok. Bunun zerinekendisini bilgin sandn, gerekte ise olmadn anlatmaya altm. Bunun sonucu,onun da, stelik orada bulunup beni dinleyen birok kimsenin de dmanlnkazanmam oldu. Yanndan ayrlrken kendi kendime dedim ki: dorusu belki ikimizinde iyi, gzel bir ey bildiimiz yok; gene de ben ondan bilgiliyim ; nk o hibir eybilmedii halde bildiini sanyor; ben ise bilmiyorum ama bildiimi de sanmyorum.Daha dorusu, bilmediimi biliyorum;demek ki ondan biraz daha bilgeyim. Bundan sonra baka birine, daha da bilgili tannan baka birine gittim. Geneayn sonuca vardm; onun da, daha biroklarnn da dmanln kazandm. VI Bylece, birok dman edindiimi bile bile, birini brakp tekinegidiyor, gittike umutsuzlayor ve kederleniyordum. Artk boynumun borcu oldu, hereyden nce tanrnn szn gz nnde tutmalym diyordum. Bilgili denen kimvarsa ona bavurarak tanrnn ne demek istediini anlamam gerekiyordu. Sizedoruyu sylemeliyim. Atinallar, kpek hakk iin, btn o aratrmalarmda baktm,asl bilgisizler, bilgilidir diye tannm olanlar!Botur denenlerde ise daha ok aklvar. Size btn o dolap durmalarm anlataym. Atinallar; o kadar didindim, tanrnnszn rtemedim. Devlet adamlarndan sonra tragedya yazanlara,vgclere (2), her trden ozana bavurdum. Kendi kendime, artk bu kezgreceksin, kendinin onlardan ok daha bilgisiz olduunu anlayacaksn diyordum.Yazlarndan, bence en iyi ilenmi paralar setim, ne demek istemi olduklarngidip kendilerine sordum, bir ey reneceimi umuyordum. Yarglar, inanrmsnz? Doruyu sylemeye utanyorum; ama sylemeliyim. O ozanlarn, yaptlarhakknda dedikleri, orada bulunan hemen herkesin diyebileceinden daha iyideildi. O zaman anladm ki ozanlar yaptlarn bilgilerinden deil, bir eit igdyle, tanrdan gelme bir esinle yazyorlar, tpk bir sr gzel ey syleyip dedediklerinden bir ey anlalmayan tanr szcleri, biliciler gibi. Ozanlar iin de yleolduunu grdm; stelik onlar, kendilerinde ozanlk var diye, bilmedikleri eylerdede insanlarn en bilgini olduklarn sanyorlar. Yanlarndan ayrlrken anlamtm ki,devlet adamlar karsnda nasl bir stnlm varsa, onlardan da ylece stnm. VIII

En son, ustalara gittim; nk kendim bir ey bilmediimin farknda olduumgibi, onlarn da hem ok, hem de iyi eyler bildiklerinden emindim. Bu kezaldanmamm; onlar benim bilmediim birok eyleri gerekten biliyorlard vebunda hi kukusuz benden daha bilgindiler. Ama, Atinallar, grdm ki iyiustalarda da ozanlardaki zr var; kendi ilerinin eri olduklar iin en yksekeylerden de anladklarn sanyorlar, byle sandklar iin de asl bilgileri glgedekalyor; o kadar ki Tanrnn szne geldim, onlar gibi bilgin, onlar gibi de bilgisiz olmaktansa, bilgilerini de, bilgisizliklerini de edinmeyip Olduum gibi kalmak dahaiyi deil mi? diye dndm; gerek kendime, gerek Tanr szne yant vererek,benim iin olduum gibi kalmak daha iyi dedim. IX Atinallar, btn bu aratrmalarm birok dman, hem de en kt, en tehlikelitrnden dmanlar edinmeme neden oldu; birok karalamaya yol at; admbilgeye kt, nk beni dinleyenler, bakalarnda bulunmadn gsterdiim bilgininbende bulunduunu sandlar. Asl bilen, Atina Yarglar, belki yalnzca tanrdr; o szyle de insan bilgisinin byk bir ey olmadn, hatta bir ey olmadn gstermekistemitir; Sokrates, demi olmas ancak bir sz geliidir: Ey insanlar! Aranzdaen bilgeniz, Sokrates gibi bilgeliinin gerekte bir hi olduunu bilendir,demekistemitir. te bylece tanrnn szn dnerek yer yer dolayor, yurtta olsun,yabanc olsun bilge sandm kimi bulursam konuup soruyorum; bilge olmadklarnanlaynca da, tanr szne hak vererek bilge olmadklarn kendilerine gsteriyorum.Bu i btn zamanm alyor; bu yzden devlet ileriyle de, kendi ilerimle de yeterince uraacak zaman bulamyorum; o kadar ki, tanrya hizmet edeceim diye yoksul kaldm. Dahas var: Birtakm genler kendiliklerinden bama toplanyor; babalar zengin,zamanlar bol; ben nme aldm adama sorular sorarken durup dinliyorlar; stelikbilgilerin sorguya ekilmesini dinlemekten holanyorlar, ou kez banabenzeyerek bakalarn da denemeye kalkyorlar; az bir bilgiyle, stne stlkbsbtn bilgisiz, kendilerini bilgin sananlar saysz; bunu o delikanllar da biliyorlar.Sktrdklar adamlar kendilerine kzacaklarna bana kzyor, Ah! Alak Sokrates!Genleri batan karyor!.. diyorlar. Oysa biri kp da kendilerine sorsa Pekiama bunun iin ne yapyor? Ne retiyor? dese, ne yant vereceklerini bilemezler;fakat aknlklarn belli etmemek iin de her zaman filozoflara kar evrilenbulutlarda, yerin dibinde olup bitenleri retmek, tanrlara inanmamak, iyiyi ktgstermek gibi beylik szleri sayp dkerler; nk bir ey bilmedikleri halde biliyorgrnmek istediklerinin aa vurulduunu sylemeye bir

trl dilleri varmaz. Onlar,iyi tannacaz, szmz geecek diyen, kalabalk bir gurup insandr; benim szmalnca, bir azdan konuup karlarndakini kandrmay bildikleri iin, teden beri,ar karalamalarla kulaklarmz doldurdular, gene de dolduruyorlar. Meletosa,Anytosa, Lykona bana saldrmak cesaretini veren, ite bu karalamalardr. Meletos,airlerin, Anytos, ustalarla politikaclarn, Lykon da konumaclarn dmanlklarnatercman olmutur. Szme balarken de dediim gibi, byle kk salm birkaralamadan kendimi bylesine az bir zamanda temize karabileceimi sanmam.te, Atinallar, size doruyu syledim; byk kk, bir eyi saklamadm, bir eyideitirmedim. Biliyorum ki bu yzden gene dmanlklaryla kar karyakalacam; bu da gsterir ki ben doruyu sylyorum, bana hakszlk ediliyor, nedenide budur. imdi arayn, sonra arayn, bulacanz hep budur. XI Beni sulayan birinci gruba kar savunmam iin bu kadar yeter; imdi ikincilerednyorum. Bunlarn banda Meletos ; kendi szyle iyi, yurdunu gerekten seven Meletos var. Bunlara kar da kendimi savunmaya alacam. Nelerdenyakndklarn bir okuyalm. Aa yukar yle deniyor: Sokrates, genleri doruyoldan ayrmakla, devletin tanrlarna inanmamakla, bunlarn yerine yeni yeni tanrlarkoymakla suludur. te bana ykledikleri sular; bunlarn hepsini ele alalm. Genleri doru yoldan ayrmak suunu iliyormuum. Ben de ileri sryorum ki;Meletos ciddi eyleri alaya alarak herkesle elenmekten, gerekte zerinde hiuramad ilere szmona ballk ve ilgi gstererek herkesi mahkemeyesrklemekten suludur. Bunun byle olduunu size kantlamaya alacam. XII Meletos, yle gel, bana yant ver: Genlerimizin olabildiince erdemliolmalarna ok nem veriyorsun, deil mi? -Tabii veriyorum. - O halde, onlar daha iyi klann kim olduunu da yarglara syle. Madem ki onlardoru yoldan ayran ortaya karmak glne katlanmsn ve yarglarn karsnda beni gstererek bu sulunun ben olduumu ortaya atyorsun, o halde unuda bilmen gerekir. Onlar eitenler kim? Yarglara adlaryla syle... Grdn m?Meletos, susuyorsun ite. Bir

ey sylemiyorsun, ama bu susman, senin iinutanlacak bir ey deil mi? Konuyla hi bir iliiin yoktur dememin, bu, ak birkant deil mi? Syle dostum, syle, genleri daha iyi klan kimdir? -Yasalar. -Fakat, delikanlm, bu benim soruma yant deil ki. Ben unu bilmek istiyorum: Hereyden nce bu yasalar bilen kim? - te bu mahkemedeki yarglar, Sokrates. - Ne dedin? Nasl, Meletos? Onlar genleri yetitirebilir, daha iyi klar m diyorsun? - Elbette. - Hepsi mi, yoksa bazlar m? - Hepsi. - Hera hakk iin ne gzel sz! Demek genleri daha iyi klanlar birok kiiymi. Ohalde, syle bakalm, burada bizi dinleyenler de genlii eitiyorlar m? - Evet onlar da. - Peki, ya senato yeleri? - Onlar da. - Acaba Meclis halinde toplanm yurttalar, genlii doru yoldan ayryorlar m,yoksa eitiyorlar m dersin? - Onlar da eitiyorlar. - O halde, bundan baka, btn Atinallar onlar gzel ve iyi klyorlar; onlar yalnzca bendoru yoldan ayryorum.leri srdn bu, deil mi? - Tam bu ite.

- Sen haklysan, ben gerekten, ok mutsuz bir adamm.... Ama de ki, sana yle birey soruyorum; acaba sana gre atlar iin de bu byle mi? Atlara da herkesin iyilikettiine, yalnzca bir kimsenin ktlk ettiine mi inanyorsun? Gerek bunun tam tersideil mi? Atlar, bir veya birka kii, yani seyisler eitebiliyor; binenler ise onlarbozuyorlar, deil mi? Atlar iin de, baka hayvanlar iin de byledir, deil mi,Meletos? Bu, kukusuz byledir; Anytos ile sen, ne derseniz deyin, genleri yalnzcabir kiinin yanl yola srkledii, ondan baka herkesin daha iyi kld doruolsayd, bu onlar iin gerekten esiz bir mutluluk olurdu. Ama hayr, Meletos,genler zerinde hi kafa yormadn yeterince gsterdin; senin kaytszln, bama atn ileri hi umursamam olmandan da aka anlalyor. XIII imdi sana bir sorum daha var. Zeus hakk iin yantla! Sence ktkimselerle birlikte yaamak m, yoksa iyi kimselerle birlikte yaamak m daha iyi?..Yantlasana, dostum; zor bir ey sormuyorum. yi insanlar yanlarndakilere hepiyilik, ktler de ktlk ederler, deil mi? - Kukusuz. - imdi, bir arada yaad kimselerden yarardan ok zarar grmek isteyen var m?..Yantla, dostum, yasa,yantlaman emrediyor. Zarar grmek isteyecekkimse var mdr? - Kesinlikle yoktur. - Peki, genleri doru yoldan karyor, ktle gtryor diye beni suluyorsun;sence ben bu suu bilerek mi, bilmeyerek mi iliyorum? - Bilerek, diyorum. - Demek ki, Meletos, iyilerin, yanlarndakilere iyilik, ktlerin ise ktlk ettikleri, ugen yanda senin yksek zekanca bilinen bir gerek olduu halde, ben buyamda, birlikte yaamak zorunda olduum bir kimseyi doru yoldan ayrrsam,ondan bana zarar geleceini bilmeyecek kadar karanlk ve bilgisizlik iindeyim; hemde bunu, savna gre, bile bile yapyorum. Meletos, buna ne beni inandrabilirsin, nede bakalarn. yleyse ya ben onlar doru yoldan karmyorum yahut dakaryorsam, bunu bilmeyerek yapyorum; her iki halde de yalan sylyorsun.Bundan baka, ilediim su bil-

meyerek ilenmise, yasa onu su saymaz; benibir yana ekerek ayrca anmsatman ve t vermen gerekirdi; nk tle,bilmeyerek ilediim suu herhalde ilemekten vazgeerdim: oysa sen benimlekonumaktan, bana retmekten kandn; bunu istemedin; beni mahkemeye,yasann, aydnlatlmas gerekenleri deil, cezalandrlmas gerekenleri gnderdiimahkemeye srkledin. XIV Atinallar, artk anlalyor ki Meletos bu ilerle, az olsun ok olsun, kafayormamtr; ama Meletos sen gene syle; ben genleri nasl yanl yolasrklyorum? Yazdn sulamadan anladma gre, genlere devletin tapndtanrlar tanmamay, onlarn yerine baka tanrlara inanmay retiyormuum;genleri bozan derslerim bunlardr diyorsun, deil mi? - Evet, bunu btn gcmle ileri sryorum. - yleyse, Meletos, szn ettiimiz tanrlar hakk iin ne demek istediini bana vebu yarglara daha aka anlat. Sence ben birtakm tanrlara inanmayretiyormuum; yle ise o tanrlara ben kendim de inanyorum, demek ki bsbtntanrbilmez deilim, byle bir su ilememiim; imdi unu anlayalm: sen benidevletin tanrlarn brakp baka tanrlara inanmakla m suluyorsun? Yoksa tanrlarabsbtn inanmayp bunu bakalarna da alamakla m? - Evet, ben senin hibir tanrya inanmadn sylyorum. - alacak ey! Meletos, bunu nereden karyorsun? Herkes gibi, gnein ya da ayn tanrlna inanmadm m sylemek istiyorsun? - Emin olun yarglar, inanmaz; nk gnein ta, ayn toprak olduunu sylyor. - Fakat, dostum Meletos, sen beni Anaksagoras sanmsn da buraya karmsn.Buradaki yarglar Klazomenaili Anaksagorasn kitaplarnn bu kuramlarla dolu olduunu bilmeyecek kadar bo ve bilgisiz mi sanyorsun? Genler bu kitaplarorkestrada en ok bir drahmiye satn alabilirlerse, Sokrates de bu dncelerisahiplenince delikanllar onunla alay edebilirlerse, bunlar neden gelip bendenrensinler ? (3) Doru syle, Meletos, sen gerekten benim hibir tanryainanmadm m sanyorsun?

- Zeusa yemin ederim ki, hibir tanrya inanmyorsun. - Buna kimse inanmayacak. Atinallar, bu Meletos azgn kstahn biri; benisulamas da genliinden, aalama olsun diye. Kim bilir, belki de beni denemekiin bu bilmeceyi uydurmutur. Belki de kendi kendine, Bakalm bilgin Sokrates iialaya alp birbirini tutmaz szler sylediimi bulacak, ortaya karacak m; yoksaonu da, bizi dinleyenleri de aldatabilecek miyim? demitir. Bana yle geliyor kisulamasnda bir dedii bir dediini tutmuyor. Sanki yle demi: Sokrates,tanrlarn varlna inanmamaktan, tanrlar olduuna da inanmaktan suludur.Bunadpedz alay derler. Atinallar, Meletosun dt elikileri benimle birlikte gzden geirin!Vesen Meletos, bizi yantla. Siz de benim ta bataki dileimi anmsayn da alkolduum gibi konuursam, ses karmayn. Dnyada bir kimse var mdr ki,Meletos, insanlara zg iler olduuna inansn da insanlarn varlna inanmasn? unasyleyin, Atinallar, kaamakl yollara sapmadan beni yantlasn. Bir adambulunur mu ki at yoktur, ama atn kullanld iler vardr ; flavtaclar yoktur, amaflavtaclk vardr desin? Bulunmaz, dostum, bulunmaz. Madem ki sen yantlamaktan kanyorsun ; sana da, buradakilere de ben karlk vereyim; ama sen hiolmazsa unu yantla : bir kimse var mdr ki tanrlara zg ilere inansn da tanrlarainanmasn? Daimonlara inanmasn da, daimonlarn gcne inansn? - Hayr, yoktur. - ok kr, yarglarn zoruyla azndan bu yant alabildim. Demek daimonlukilere, bu iler yeni olsun eski olsun, inandm ve bunlar rettiimi ileri sryorsun. O halde, sylediine gre, ben daimonluk ilere inanyorum. Sulamandabuna ant bile iiyorsun. Bu ilere inanyorsam, onlarn varlna da ister istemezinanmam gerekir, yle deil mi? Hi phesiz,yantlamadna gre senin deayn dncede olduunu kabul ediyorum. Peki, daimonlar tanr veya tanroullarolarak alabiliriz, deil mi? - Evet, phesiz. - yle ise, sylediim gibi, daimonlarn varlna inanyorsam, te yandan da ne adlaolursa olsun, daimonlar bir tr tanr iseler, bilmeceler uyduruyorsun ve bizimleeleniyorsun demekte haksz mym? Hem tanrlara inanmadm ileri sryorsun,hem de biraz sonra daimonlara inandm sylemekle tanrlara inandm kabuletmi oluyorsun! Denildii gibi daimonlar, tanrlarn nymhalar ya da baka analardandoma pileri iseler, tanrlar olmad halde, tanrlarn ocuklar olduuna kiminanabilir? Bu, katrn eekle atn

yavrusu olduuna, ama eein de, atn da varolmadna inanmak kadar yersiz olur. Hayr, Meletos, sen btn bu samalar yabeni denemek iin kasten karmsndr, yahut da bana kar ciddi bir subulamadndan sulamana koydun. Fakat, inan ki, ayn kimsenin daimonlara zg ilere inand halde, daimonlara, tanrlara, kahramanlara inanamyacana, biraz anlayolan hi kimseyi inandramazsn. XVI Meletosun sulamalarn yeterli lde yantladm sanyorum; daha fazlasavunmaya gerek yok. Bununla birlikte, zerime ne kadar ok kin ekmiolduumu dnyorum ve yarglanmam gerekirse, beni yok edecek olann buolduunu;Meletos, Anytos deil, imdiye kadar birok iyi insann lmneneden olmu, belki ileride de olacak olan karalama ve ekememezlik olduunudnyorum; nk bu kurbanlarn sonuncusu her halde ben olmasam gerek. Belki biri yle diyecek: Sokrates, seni byle zamansz bir sona srkleyen bir mrdenutan duymuyor musun? Bana bunu soracak olana aka yant verebilir vediyebilirim ki: Dostum, yanlyorsun. Deeri olan bir kimse, yaayacak mym yoksalecek miyim, diye dnmemelidir; bir i grrken yalnzca doru mu eri mi, yrekli bir adam gibi mi yoksa tabanszca m davrandn dnmelidir.Oysa sizin gznzde, Troiada len kahramanlarn, hele namussuzlua kar hertrl tehlikeyi kmseyen Thetisolunun bir deeri olmamas gerektir. Hektoruldrmek iin sabrszlanrken, anas tanr ona, yanlmyorsam, aa yukar u szlerisylemiti: Olum, arkadan Patroklosun cn alacak ve Hektoru ldreceksin,ancak bil ki onun arkasndan sen de hemen leceksin; nk tanr yargs byleemrediyor. Halbuki o, bu de aldrmayp her eyi gze alarak, arkadann cnalmadan namussuzca yaamaya lm ve tehlikeyi stn grd: Burada u erigemilerin yannda, dnyaya gereksiz bir yk olarak, maskara gibi durmaktansa,dmanmdan cm alaym, arkasndan da leyim. Onun bu davrannda hi lmve tehlike korkusu var myd? En doru davran, Atinallar, bir kimsenin yeri neresiolursa olsun, ister kendinin setii, ister komutannn gsterdii yer olsun, tehlikekarsnda direnmek; lm, baka tehlikeleri deil, ancak namusu gz nndebulundurmaktr. Atinallar, benim iin de bundan baka trl davranmak gerekten ok garipolurdu; nk, Potideada, Amphipoliste, Delionda, setiiniz komutanlarngsterdikleri her yerde, her trl lm tehlikesi karsnda btn yrekliliiyle duran ben,imdi, kendi dnce ve sanmca, tanr tarafndan, kendimi ve bakalarn denemekiin filozofluk gre-

viyle gnderildiim zaman, lm veya baka bir ey korkusuyla nasl grevimi brakp kaardm? Byle bir davran gerekten ar bir su olurdu.Kendimi bilge sanarak lm korkusuyla tanr szne ba emeseydim, o zamanmahkemeye pek hakl olarak arlabilir, tanrlarn varln yadsmakla sulanabilirdim. nk, yarglar, lm korkusu, gerekte bilge olmadn haldekendini bilge sanmak deil midir? Bilinmeyeni bilmek sav deil midir? nsanlarn,korkularndan, en byk ktlk saydklar lmn en byk iyilik olmadn kim bilir?Bilmediimiz bir eyi bildiimizi sanmak gerekten utanlacak bir bilgisizlik deilmidir? te yarglar, ancak bu noktada bakalarndan farkl olduuma inanyorum.Belki de onlardan daha bilge olduumu ileri srebilirim: Ben, teki dnyada olupbitenler hakknda pek az bir ey bildiim halde, bir ey bildiime inanmyorum;fakat, tanr olsun, insan olsun, belki, kendinden daha iyi olanlara hakszlk vebakaldrnn bir ktlk, bir namussuzluk olduunu biliyorum; ben ktlk olduunuiyice bildiim eylerden korkarm, ama iyilik olmadn kestiremediim eylerden nekorkar, ne de saknrm. Onun iin siz beni imdi serbest brakn; Anytosun size:Sokrates madem ki byle sulanmaktadr, ona her halde lm cezas vermekgerekiyor, yoksa btn ocuklarnz onun tlerini dinleyerek bsbtnbozulacaktr. demesine bakmayp Sokrates, biz Anytosun dncelerine inanmakistemiyoruz, seni serbest brakacaz, ama, artk bir daha byle herkesisorguya ekmeyeceine ve filozofluk etmeyeceine sz vermek kouluyla; bunlaryapmakla bir daha sulandrlrsan, leceksin dersiniz, kurtulmam iin ilerisrlebilecek byle bir koula kar derim ki: Atinallar, size sayg ve sevgim vardr;ancak, ben size deil, yalnzca tanrya ba eerim, mrm ve gcm olduka da iyibilin ki felsefe ile uramaktan, karma kan herkesi buna yneltmekten, felsefeyiretmekten vazgemeyeceim; karma kana, her zaman dediim gibi yine ylediyeceim: Sen ki, dostum, Atinalsn. Dnyann en byk, gcyle ve bilgeliiyle ennl kentinin hemerisisin; paraya, onura, ne bu kadar nem verdiin haldebilgelie, akla, hi durmadan ykseltilmesi gereken ruha bu kadar az nemvermekten sklmaz msn? Kendisiyle tarttm bir adam bu saydklarma nemverdiini sylerse, yakasn brakacam ve salvereceimi sanmaynz; hayr, genesoracam, onu gene sorguya ekeceim, onunla gene tartacam; erdemliolmasnn bir szden baka bir ey olmadn anlarsam, kendisini, deeri bykolana az, deeri kk olana ise ok deer verdii iin utandracam. Aynszleri gen, yal, yurtta, yabanc, herkese, hele benim kardelerim olmalarndandolay btn hemerilerime tekrarlayacam. nk, biliniz, bu bana Tanrnn birbuyruudur; una inanyorum ki kentimizde, imdiye kadar tanrya benim buhizmetimden daha byk bir iyilik yaplmamtr. nk ben, gen, yal hepinizi,vcudunuza, paranza deil, her eyden nce ruhun en yksek eitimine nemvermeniz gerektiine inandrmaya almaktan baka bir ey yapmyorum... Evet,benim grevim, size parayla erdemin elde edilemeyeceini; parann da, genel olsun-

zel olsun, her trl iyiliin de, ancak erdemden geldiini sylemektir. Ben bunlarretmekle genleri doru yoldan ayryorsam, zararl bir insan olduumu kabulederim. Ama biri gelip rettiim eylerin bunlar olmadn ileri srerse, yalansylemi olur. Bu noktada, Atinallar, Anytosa ister inann ister inanmayn, hakkmdaister aklanma karar verin ister vermeyin; her halde, iyice bilin ki, bir deil bin kerelmem gerekse bile, yolumu asla deitirmeyeceim. XVIII Atinallar, szm kesmeyin, beni dinleyin; sonuna kadar dinleyeceinizesz vermitiniz. Syleyecek bir eyim daha kald. yle bir ey ki, iitince, korkarmki, haykrmak isteyeceksiniz; fakat beni dinlemek sizin iin daha doru olacaktr,onun iin, yalvarrm, sakin olun. Bilmelisiniz ki, benim gibi bir adam ldrmekle,bana deil, kendinize zarar vermi olacaksnz. Bana kimse, ne Meletos, ne Anytos,zarar verebilir; kt bir kimse iyi bir adama nasl zarar verebilir? Ancak kendinezarar vermi olur. Onlarda kukusuz beni ldrtmek, srdrmek ya da hemerilikhaklarndan yoksun brakmak gc vardr; onlar herkesle birlikte byle bir cezannbana kar byk bir ktlk olduunu sanabilirler. Fakat, burada onlarla birdnemem; nk, onlarn imdi yaptklar gibi, baka bir kimsenin yaamn hakszyere yok etmek daha byk bir ktlktr. O halde, Atinallar, size tanrnn bir vergisi olan beni mahkm ederek ona kar bir gnah ilemeyin dediim zaman, sizin sandnz gibi kendimi deil, sizi dnyorum. nk, gln bir benzetme yapmama izin verin; beni ldrrseniz, hem byk, hem cins, ama byklnden dolay ar ve drtlmek isteyen bir ata benzeyen devleti yerinden oynatmak iin, tanrnn bana bela ettii benim gibi bir atsineinin bir benzerini kolay kolay bulamazsnz. Ben tanrnn, devletin bana sard bir atsineiyim, her gn her yerde sizi drtyor, uyaryor, azarlyorum; peinizi brakmyorum. Benim gibi bir kimseyi kolay kolay bulamayacaksnz. Onun iin, size, kendinizi benden yoksun brakmamanzneririm. Belki de, anszn uykusundan uyandrlan biri gibi, cannz sklarak, Anytosun dne uyar, beni kolayca vurup ldrebileceinizi sanr ve tanr size acyp baka bir atsinei gnderinceye kadar,yaamnzn geri kalannda gene uykuya dalarsnz. Size tanr tarafndan gnderildiimin kantn m istiyorsunuz? Ben bakalar gibi olsaydm, yllarca sizi erdeme yneltmekle, bir baba, bir aabey gibi teker teker sizin sorunlarnzla uramakla kendi ilerimi bolamaz, onlara sabrla seyirci kalmazdm; byle bir durum, sanrm ki, insan doasna uygun bir ey deildir. Bundan bir ey kazansaydm ya da yol gsterme ve aydnlatmalarmn karlnda para alsaydm, bu davranmn belki bir anlam olurdu; fakat

imdi, kendiniz de gryorsunuz ki, beni sulayanlarn kstahl bile, bir kimseden para aldm ya da almak istediimi sylemeye varamyor; nk bylebir eyi hi grmemilerdir. Bu szmn doruluuna, yeteri kadar tanklk edecekbir eyim var: yoksulluum. XIX Devlet ilerine girerek dncelerimi oradan sylemek varken herkese ayrayr t vermeye, bakalarnn ilerine karmaya kalkmam belki size alacakbir ey gibi geliyor. Bunun nedenini de syleyeceim. Bir tanrnn ya da tanrsal birruhun bana grndnden, ok kez ve birok yerde sz atm iitmiinizdir.Meletosun sulamasnda,bununlaalay ettiini de bilirsiniz. Birtrses olan buiaret, bana ocukluumda gelmeye balamt; bu ses hep beni greceimilerden alkor, ama, hibir zaman Yap! diye emretmezdi. te beni politikayagirmekten alkoyan da budur. Bu alkoymann da ok yerinde olduuna inanyorum.nk, Atinallar, ben politikayla urasaydm, besbelli ki oktan yok olurdum vene size, ne kendime hibir iyilikte bulunamazdm. Cannz sklmasn ama, gerek u:Devlette grlen birok yasa d ve haksz ie kar dorulukla savaarak, sizeya da herhangi bir baka kurula kar gelen hi kimse lmden kurtulamyor. Evet,ancak hak yolunda alan bir kimsenin, ksa bir zaman olsun yaayabilmesi iin,devlet adam deil, yalnzca yurtta olarak kalmas gerekiyor. XX Size, - hem yalnz szle deil, daha ok deer verdiiniz ile de - sylediklerimikantlayabilirim. Bamdan geen bir olay anlataym; o zaman lm korkusuyznden hakszla hibir zaman boyun ememi, boyun emeye lmeyi stntutmu bir adam olduumu grrsnz. Size mahkemeler hakknda, belki peknemli gzkmeyen, ama gerekten olmu bir olay anlatacam. Atinallar! imdiyekadar zerime aldm biricik devlet grevi, Halk Kurulu yelii olmutur: yesiolduum Antiokhis Oyma, deniz savandan sonra lenlerin cesetlerini toplamayanon komutann durumasnda pritanlk (4) makamnda bulunuyordu; hepinizinsonralar kabul ettiiniz gibi yasaya aykr olarak onlar toptan yarglamaynermitiniz. O zaman yasaya aykr bu neriye kar koyan biricik ye ben olmu,oyumu sizden yana kullanmamtm. Konumaclar beni sulayp hapse sokmaklakorkutmaya altklarnda; sizler de barp ardnzda ; ben ne hapsolmaktan, nede ldrlmekten korkarak, hakszlklara ortak olmaktansa yasann ve doruluunyannda tehlikeye atlmaya karar vermi-

tim. Bu olay, ehrimiz demokratlklaynetildii zamanlarda olmutu. Otuzlar oligarkhl erki ele alnca,benimle birlikte br drt kiiyi Tholosa ararak, ldrmek istedikleri SalaminliLeonu Salaminden getirmemizi istediler. Bu, onlarn, iledikleri cinayetlerdenellerinden geldii kadar ok kiiyi sorumlu tutmak iin verilmi emirlerinden biriydi; ozaman bu artlar altnda, szm yerindeyse, lme kl kadar nem vermediimi, enok, hatta biricik nem verdiim eyin hakszlktan, gnah ilemekten saknmakolduunu yalnzca szle deil, eylemle de gsterdim.O zorlu ynetimin gl kolubeni hakszlk suu iletecek kadar korkutamad; Tholostan kar kmaz teki drtkii Salamine gidip Leonu getirdikleri halde, ben yalnzca evime dndm. Otuzlarn erki ok gemeden sona ermeseydi, bu davranm belki de yaammladeyecektim. Bu szlerimin doruluuna birok kimse tanklk eder. XXI O halde, politika yaamna girdiim halde, iyi bir adam gibi hep hak gzetipdoal olarak doruluu her eyden stn tutsaydm, imdiye kadar sa kalabilirmiydim, sanyorsunuz? Hayr, Atinallar, hayr; bu ne bana, ne de baka bir kiiyeksmet olurdu. Oysa tm yaammda; zel olsun, genel olsun, btndavranlarmda hi deimedim;rettiklerimi lekeleyenlere de, bakalarna da,doruluktan ayrlarak, alakasna boyun emedim. Srekli rencilerim olduusav da doru deildir. Ben, bana deni yerine getirmeye alrken, gen, yal,beni dinlemek isteyenleri geri evirmedim. Yalnzca bana para verenlerle konumadm;varsl yoksul, herkes bana soru sorabilir, yant verebilir, szlerimi dinleyebilir; fakat,bundan sonra, o kimse iyi ya da kt bir insan olduunda, her ikisini de banayklemek hakszlk olur; nk ben ona ne bir ey rettim, ne de reteceime sz verdim. Bir kimse, benden, bakalarnn iitmedii, deiik bir ey rendiini ya da duyduunu ileri srerse, bilin ki, yalan sylyor. XXII yleyse, birok kimse benimle konumak iin zaman harcamaktan neden holanyor ? Bunun asl nedenini, Atinallar, size aka syledim:bu kimseler, hibir bilgelikleri olmad halde bilge olduklarn ileri sren kimselerinsorguya ekilmesini dinlemekten holanyorlar; gerekten, bu pek de tatsz bir eydeildir. Bakalarn sorguya ekmeyi bana tanr emretmitir; bu yol bana tanrszleriyle, gzme gzken dlerle, tanr buyruunun insanlara grnd herdurumla gsterilmitir. Atinallar bu szm gerektir; olmasayd, imdiye kadarkart kantlanrd. Ben genleri bozmusam, hl da bozuyorsam, imdiye dek-

bym olanlar, genliklerinde kendilerine kt tler verdiimi anlam olanlarortaya karak beni sular, benden alrlard. Bunu yapmak istemeseler bile, hiolmazsa yaknlarndan biri, babalar, kardeleri ya da akrabalar benim yzmdenailelerinin ne byk dertlere uradn sylerdi. imdi tam zamandr. Onlarn birounu burada gryorum. te ocukluk arkadam, benim blgemden olan Kriton,ite olu Kritobulos. Sonra, Aeschinesin babas da, Sphettoslu Lysanias daburada; bunlardan baka Epigenesin babas Kephisial Antiphonu ve benimlebirlikte bulunmu olan birok kimsenin kardelerini de gryorum. Theozotidesinolu ve Theodotosun kardei Nikostrates (Theodotos imdi sa deil, onun iin oengel olamaz), Demodokosun olu ve Theagesin kardei Paralos; Aristonun oluve urada grdmz Platonun kardei Adeimatos hazr bulunuyorlar;Apollodorosla kardei Aiantodorosu da gryorum, daha biroklarn sayabilirim.Meletos bunlarn bazlarn, sulamasnda tank gstermeliydi. Unutmusa imdiyapsn, kendisine yol gsteriyorum. Bu trden, istedii tan gstersin. FakatAtinallar, gerek bunun tam tersidir. nk bunlarn hemen hepsi MeletoslaAnytosun savna gre arkadalarn bozmu, batan karm olan benden yanatanklk edeceklerdir; hem yalnzca bozulan genler deil, benden yana tanklketmelerine hi gerek olmayan, bozulmam daha yal akrabalar da. Bunlar tanklktaniin benim yanm tutarlar? Sanrm, yalnzca gerek ve doruluk adna; doru sylediimi, Meletosun ise yalan sylediini bildikleri iin. XXIII Szn ksas, Atinallar, savunmam iin btn syleyeceklerim buna ve bunabenzer eylere varr. Bir szm daha var. Belki, iinizde, buna benzer ya da bundandaha az nemli bir sorunla bile karlatnda, gzyalar dkerek yarglarayalvarp yakaran, onlar yumuatmak iin ocuklarn, akraba ve dostlaryla birliktemahkemeye getiren birini anmsayarak bana kzanlar olacaktr. Oysa ben, belkide yaamm tehlikede olduu halde, bunlarn hibirini yapmadm. Bunun tam tersidavrandm grnce, belki kzgnlkla oyunu benden yana vermeyecektir. Aranzdabyle biri varsa-yzde yz vardr demiyorum- ona aka yant verir ve derim ki:Dostum, herkes gibi ben de bir insanm; Homerosun dedii gibi tahtadan ya da tatan deil; etten, kandan yaplm bir varlm; benim de oluum ocuum var;evet, Atinallar, biri hemen hemen yetimi, erkek olmu, ikisi henz ocuk, olumvar; byle olduu halde, sizden aklanmam dilemeleri iin, hibirini burayagetirmeyeceim. Niin? Kstahlktan ya da size kar saygszlktan dolay deil.lmden korkup korkmadm da ayr bir konudur, imdi burada bundan sz aacakdeilim. Ancak, bence byle bir davran, kendimin, sizin ve devletin onurunaaykrdr. Benim yama

gelmi, bilgeliiyle tannm bir kiinin byle bir aaladmemesi gerekir. Sanrm herkes Sokratesin u ya da bu bakmdanbakalarndan ayr olduuna inanyor. Halkn bu dncesi bana uyuyormu,uymuyormu, bunu burada aratrmyorum. Aranzda bilgelii, yreklilii ya da herhangi bir erdemiyle sivrilmi olduu sylenen kimselerin, byle aalk birdavran gstermeleri ne kadar utanlacak bir eydir! Cezaya arptrldklarzaman birtakm garip davranlarda bulunan nice tannm adam grdm; bunlar,sanki lmle korkun bir acya deceklerini, sanki yalnzca yaamalarna izinverilmekle lmsz olacaklarn sanyorlar. Kanmca bu gibi eyler devlete karsaygszlktr; bunlarn bu gibi davranlar dardan gelen bir yabancya, Atinann ennl adamlarnn, gene kendi hemerilerinin n ve mevki verdii bu kimselerin,kadnlar kadar bile yrekli olmadklar kansn verir. O halde, Atinallar, bu gibi eylerihi olmazsa bizim gibi nl kiilerin yapmamas gerekir; tersi durumda, sizin deonlara gz yummamanz; soukkanllk gsterecei yerde, ackl sahneleryaratarak kenti gln duruma sokan bu gibi kiileri daha fazla cezalandracanz gstermeniz gerekir. XXIV Bundan baka, - halkn dncesi sorununu brakalm, - yargc aydnlatmak ve kanksatmak yerine, onun byklk yapmasn rica ederek aklanmak da doru bir ey deildir. nk yargcn grevi, doruluu balamak deil, herkesin hakkn lerek karar vermek; kendi keyfine gre deil, yasalara gre hkm vermektir. Yalan yere ant imeye alarak sizi etki altnda brakmamalyz, siz de buna gz yummamalsnz; bu, dine uymaz bir davran olur. O halde, Atinallar,- hele imdi, Meletosun ileri srd sava gre, burada dinsizlikten yarglandm bir srada -onursuz, dine uymaz ve yanl saydm bir eyi yapmam benden beklemeyin. nk, sizi rica gcyle kandrmaya, yeminlerinizi bozmaya alsaydm, tanrlarn olmadna inanmay size retmi, kendimi savunurken, tanrlar reddetmek sulamasna kar yalnzca kendi kendimi kandrm olurdum. Ama gerek bunun tam tersidir; ben, tanrlarn varlna, ey Atinallar, tm benisulayanlarn inandndan daha yksek bir anlamda inanrm; bundan dolaydr kisizin iin ve benim iin iyisi neyse ona karar vermek zere, davam size ve tanryabrakyorum. KNC BLM XXV

Atinallar, benim iin verdiiniz mahkmluk kararna zlmememin biroknedeni var. Bunun byle olmasn bekliyordum; yalnzca, oylarn birbirine bu kadar,denk denecek kadar yakn olmasna atm; nk bana kar olan okluu daha da fazla sanyordum. Oysa imdi, br tarafa otuz oy gitmi olsaydaklanm olacaktm. Bu yzden diyebilirim ki, Meletosun sulamasndan aklanmsaylrm; hatta stelik, Anytos ile Lykon beni sulamak iin buraya gelmeselerdi,Meletos oylarn bete birini alamayacak ve yasa uyarnca bin drahmi para cezasna arptrlacakt. XXVI O imdi lm cezas neriyor. Bense kendi adma neyi ileri sreyim,Atinallar? Kukusuz, deerim neyse onu. O halde hakkm nedir? Btn yaamndaherkesin dkn olduu birok eye; zenginlie, aile balarna, askerlik rtbelerine,halk kurullarnda sylevler vermeye, yargla, bakanlklara, taraflara hialdrmam bir adama verilecek karlk ne olabilir? Ben bir siyaset adam olmak iinfazla drst olduumu dnerek, size ve kendime iyilik etmeme engel hibir yolasapmadm! Tam tersine, hepinize iyilik etmemi olanakl klan bir yola girdim,herkesin kendini dnmekten, kendi ilerinin peinde komaktan nce, erdemi,bilgelii aramas gerektiini, devletin srtndan geinmeye bakmazdan ncedevlete bakmas gerektiini sizlere kabul ettirmeye altm. Byle bir kimseye neyaplr? Atinallar, her halde, ona bir dl vermek gerekirse, iyi bir ey verilmeli ve bu,ona yakr bir ey olmaldr. Sizi yetitiren, sizi aydnlatmak iin iini gcnbrakmay her eyden stn gren yoksul bir adama yakan dl ne olabilir? Atinallar,ona Priytaneonda beslenmekten daha yakan bir dl verilemez; byle bir dl,Olympiada at yarlarnda, bilmem ka atl araba yarnda dl kazanan bir yurttatanok ona yarar. nk ben yoksulum, oysa onun yetecek kadar geliri vardr: o, siziyalnzca grnte mutlu ediyor, bense gerekten. Bana vereceinizcezann uygun ve yerinde bir ceza olmas isteniyorsa, diyeceim o ki, Prytaneonda beslenmek en dorusudur. XXVII Belki, daha nce, gzyalar ve yalvarmalar hakknda sylediim gibi, buszlerimle de size boyun emediimi gstermek istediimi sanacaksnz; ama yledeil; hi yle deil; bunlar, isteyerek hibir yanl davranta bulunmadmainanarak sylyorum. Byle olduu halde sizi de buna inandramam, nk zamanok az; baka kentlerde olduu gibi, Atinada da byk davalarn bir gndegrlmemesi iin bir yasa olsayd, o zaman sizi kandrabileceime inanrdm.Fakat bu kadar az bir zamanda bu kadar byk sulamalar

datamam. Naslimdiye kadar kimseye ktlk etmemisem, kendime de elbette etmeyeceim;kendimin bir ktle layk olduumu sylemeyeceim, kendim iin bir cezanermeyeceim. Niin edeyim? Meletosun ileri srd lm cezasndankorktuumdan m? lmn bir iyilik mi yoksa bir ktlk m olduunu bilmediimhalde, mutlaka ktlk olan bir cezay neden nereyim? Hapis cezas m? Niin,tutukevlerinde, yln yarglarnn, Onbirlerin klesi olaym? Para cezas mdiyeceksiniz, yoksa para cezas deninceye kadar hapislik mi diyeceksiniz? Bunakar da ayn ey sylenebilir; nk be param olmadndan ve cezay dadeyemeyeceimden, tutukevinde leceim. O halde, srgnl m nereyim?Belki siz de bu cezay kabul edeceksiniz. Ama benim kendi hemerilerim olan sizlerbile, artk benim konumalarma, szlerime dayanamazken, bunlar ekemez veiren bulurken, bakalarnn bana dayanacan umacak kadar dncesiz olmakiin, yaama hrsnn gerekten gzlerimi brm olmas gerek. Hayr, hayr,Atinallar, bu hi de byle deil. Yer yer dolaarak, srgn yerim hepdeitirilerek, her gittiim yerden kovularak yaamak, benim yamda bir adam iinne ac bir ey olur ! yi biliyorum ki burada olduu gibi, her gittiim yerde gene genlerbeni dinlemek iin evremi saracaklar; onlar yanmdan uzaklatrsam daha yalhemerilerini ayaklandrarak beni dar attracaklar; evreme toplanmalarna izinversem babalar, dostlar gene onlarn yznden beni yurtlarndan kovacaklar. XXVIII Belki bana denecek ki: Sokrates; eneni tutamaz msn, sana kimsekarmadan yabanc bir kente giderek, yaayamaz msn? Buna vereceim yantbazlarnzn anlamas ok g. nk dediinizi yapmann tanrya kar bir bakaldr olacan, onun iin enemi tutamayacam sylersem ciddi bir sz sylediimeinanmayacaksnz; erdemi, zerinde hem kendimi, hem bakalarn snadm dahabirok sorunlar her gn tartmann insan iin ne byk iyilik olduunu, snavsz birmrn, yaanmaya deer olmadn sylersem bana gene inanmayacaksnz. Sizekabul ettirmek kolay olmamakla birlikte, sylediklerim dorudur. Kendimi hibir cezaya deer grmeye de almadm. Param olsayd, beni aklayacak bir para cezasn nerirdim; bundan bana bir ktlk gelmez. Ama ne yapaym, yok; onun iin bu para cezasn, ancak benim verebileceim kadar kesmenizi dilerim. Evet,belki bir mina verebilirim, onun iin, bu cezay neriyorum. Buradaki dostlarmPlaton, Kriton, Kritobulos ve Apollodoros otuz mina nermem iin beni sktryorlar;onlar stlerine alacaklar. Haydi otuz olsun; bu para iin onlar size yeterli gvenceolacaklardr.

NC BLM XXIX Atinallar, Sokratesi, bir bilgeyi ldrmekle, kentinizi ayplayacakolanlar nedeniyle kazanacanz kt nn dnda, byk bir kazancnz olmayacak; bengerekte hibir ey bilmeyen bir adam olduum halde onlar sizi ktlemekistedikleri zaman, benim bilge olduumu syleyecekler. Oysa biraz dahabeklemi olsaydnz, istediiniz, doann gidiiylekendiliinden yerine gelmiolacakt. nk, grdnz gibi, yam ok ileri; lmden ok uzak deilim.imdi tmnze deil, yalnzca bana lm cezasn verenlere sesleniyorum. Onlarasyleyecek bir szm daha var: belki aklanmam kolaylatracak eylersylemediimden, sululuk kararndan kurtulmak iin gereken eyleri sylemeyi veyapmay kabul etmediimden dolay mahkm edildiimi sanyorsunuz.Hayr; cezalandrlmama neden olan eksiklik, szlerimde deil. Sizin istediiniz gibi;alayarak, szlayarak, haykrarak, bence bana yakmayan, fakat bakalarndansrekli duymaya altnz birok eyi sylemememde ve yapmamamdadr. Fakat ben, tehlikeye dtm zaman, ne byle aalk davranlara, alaklklara saparm, ne de kendimi byle savunmadm iin piman olurum. Asla! Byle bir ey yapmaktansa, sizin altnz gibi kendimi savunmaktansa, kendi altm gibi konuarak lmeyi stngrrm. nk, sava alannda olduu gibi adalet karsnda da, hikimse - ben de - kendini lmden kurtaracak aralar kullanmaya kalkmamaldr. Evet okkez, bir kimse savata silahlarn brakmakla, dmanlarnn nnde diz kmeklelmden kurtulabilir; her eyi sylemeyi, her eyi yapmay kabul eden bir kimse iinher trl tehlike karsnda lmden kurtulmann daha birok yolu vardr. Yalnzca,una iyice inann, yarglarm, asl sorun, lmden saknmak deil, hakszlktansaknmaktr; nk ktlk lmden daha hzl koar. Ben yal ve ar olduumdan,bana yava koan lm yetiti; oysa beni sulayanlar gl ve evik olduklarndan,onlara da abuk koan ktlk yetiti. imdi ben, tarafnzdan lm cezasna, onlarda gerek tarafndan ktln ve hakszln cezasna arptrlarak ayrlyoruz. Bencezama boyun eerim, onlar da cezalarna boyun esinler. Herhalde byle olmasyazgym; belki de yerindedir... XXX imdi, ey beni mahkm edenler! Size bir kehanetimi sylemek isterim; nkben imdi yaamn yle bir annda bulunuyorum ki, bu anda insanlar lmeden ncesezgi gcne eriirler. O halde benim katillerim olan sizlere haber vereyim ki,lmmm zer-

inden ok gemeden, bana verdiiniz cezadan daha ar bir cezasizi beklemektedir. Beni ldrmekleyaamnzn hesabn soranlardankurtulacanz sanyorsunuz. Fakat, bana inann, sandnzn tam tersi olacaktr.Evet, hi kuku duymayn, imdiye kadar ne atlmalarna engel olduum birokkimse karnza kacak, sizi iddetle sulayacaklardr; bunlar daha gen olduklariin sizi daha ok incitecekler, sizinle daha ok uraacaklardr. Atinallar, insanlarldrmekle, herkesi kt yaamnz knamaktan alkoyacanz sanyorsanzyanlyorsunuz; bu, olas bir ka yolu, bilinen bir ka yolu deildir: en kolay, en soyluyol, bakalarn hibir ey yapamayacak hale getirmek deil, kendinizi yceltmektir.te, buradan ayrlmadan nce, beni cezalandran yarglara syleyeceim kehanetbudur. XXXI Beni aklayan dostlar, yarglar megulken, leceim yere gitmeden, sizlerlede olup bitenler hakknda konumak isterim. Onun iin azck daha durun,birbirimizle grebilecek kadar zaman var. Siz benim dostlarmsnz, onun iinbama gelenin anlamn size aklamak isterim. Ey yarglarm!( nk ancaksizlere gerekten yarg diyebilirim.)Size gerekten alacak bir olay anlatmakistiyorum. imdiye kadar gndelik ilerde bile, kt ya da yanl bir i yapmak tehlikesikarsnda, iimden gelen tanrsal bir ses beni alkoyuyordu; imdiyse, grdmzgibi, herkese gre belki de ktlklerin en kts ve en sonuncusu bama gelmitir.Oysa sabahleyin evimden ayrlrken de, mahkeme karsna ktmda da, buradasz syleyeceim anlarda da tanrnn sesi beni durdurmamt; baka durumlarda,birok kez sz sylememe engel olurken, bugn bu konu zerinde sylediim veyaptm eylerin hibirinin nne gemedi. Bu susmann anlam nedir? te sizebunu syleyeceim: kukusuz bu, bama gelenin iyilik olduuna ve lmn birktlk olduuna inananlarmzn yanldklarnn bir gstergesidir. nk iyilie deil,ktle doru gitmi olsaydm, her zamanki uyar sanrm beni durduracakt. XXXII Bir baka ynden bakarsak; lmn, iyilik olduunu umduracak bir nedenolduunu da grrz. lm iki eyden biridir; ya bir hilik, bsbtn bilinsizlikhalidir, yahut da herkesin dedii gibi, ruhun bu dnyadan ayrlarak baka birdnyaya gemesidir. lm bir bilinsizlik, deliksiz ve dsz uyuyan bir kimseninuykusu gibi bir uykuysa, o ne eksiksiz, ne tam bir kazantr!Bir kimse, uykusundahi d grmedii bir gecesini dnerek bunu yaamnn teki gnleri vegeceleriyle karlatrsayd, btn yaamnda bundan daha iyi ve daha ho

ka gnve ka gece geirmi olduunu da bize syleseydi; sanrm ki herkes, deil yalnzsradan kimseler, Byk Kral bile yaamnda byle pek az gndz ve gece bulurdu.lm bu tr bir uykuysa, byk bir kazantr; nk yle olunca, zamann btnak, tek bir gece gibi gzkecekti. Ama lm bizi bu dnyadan baka bir dnyayagtren bir yolculuksa ve herkesin dedii gibi btn lenler baka bir dnyadayayorlarsa, yarglarm, bizim iin bundan daha byk ne iyilik olabilir? Gerekten,teki dnyaya vardmzda, bu dnyada doru olduunu ileri sren kimselerden kurtularak, denildii gibi asl dorular olan gerek yarglar, Minosu, Rhadamanthesi,Aeakosu, Triptolemosu, doru yaam olan yar tanrlar bulacaksak, bu yolculukhibir zaman bir ceza olamaz. Bir kimse orada, Orpheusa, Musatosa, Hesiodosa,Homerosa kavuacaksa, bunun iin ne vermez ki? Hayr, bu doruysa brakn birdaha, bir daha leyim. Hele Palamedos ile, Telmonolu Aias ile, haksz bir cezayznden len eski kahramanlarla bulumak bizim iin ne yce eydir! Kendisonumu onlarn sonuyla karlatrmak benim iin ne byk bir mutluluk! Hepsininstnde, burada olduu gibi teki dnyada da, z ve yanl bilgelii aratrmamilerletebileceim; kimin bilgi, kimin bilgisiz olduunu anlayabileceim. Yarglar!Byk Troia seferinin nderi Odysseusu, Sisyphosu, kadnl erkekli dahabiroklarn snayabilmek ne byk bir mutluluk! Onlarla konumak da, onlarn arasndayaamak da, onlara sorular sormak da ne sonsuz bir zevk olacak! Orada hikukusuz, soru sormak yznden lm cezasna arptrlmak tehlikesi de yoktur.Doruyu syleyen orada bizden daha mutlu olduktan baka, lmsz de olacaktr. XXXIII O halde yarglar! Siz de benim gibi lmden korkmayn. unu bilin ki, iyi birinsana, ne yaamda, ne de ldkten sonra, hibir ktlk gelmez. Onu ve onungibileri tanrlar her zaman korur. Benim yaklaan sonum, yalnzca bir raslant iideildir; tam tersine, apak gryorum ki lmek ve bylece btn aclardan tmylekurtulmak benim iin daha deerlidir. te iimden gelen iaretin benialkoymamasnn nedeni budur. Gene bunun iin, beni cezalandranlara, benisulayanlara asla kzmyorum. Onlar bana iyilik etmeyi bile bile istememilerse de,bana hi de ktlk etmemilerdir. Onlar ancak bana bilerek ktlk etmekistediklerinden dolay knayabilirim. Sizden dileyeceim bir ey daha kald: ocuklarm bydkleri zaman Atinallar, erdemden ok zenginlie ya da benzeri herhangi bir eye dknlk gsterecek olurlarsa, ben sizinle nasl uramsam, siz de onlarla yle uran, onlar cezalandrn; kendilerine, kendilerinde olmayan bir deeri verir, nem vermeleri gereken eye nem vermez, bir

hi olduklar halde kendilerini bir ey sanrlarsa, ben sizi nasl azarlamsam, siz de onlar yleazarlayn. Bunu yaparsanz, bana da, oullarma da doru davranm olursunuz. Artk ayrlk zaman geldi, yolumuza gidelim; ben lmeye, siz yaamaya. Hangisi daha iyi? Bunu tanrdan baka kimse bilemez. AIKLAMALAR (1) Eski Hellen paras. (2) Dithyrambos airi anlamnda. (3) Jowett, burasn En fazla bir drahmi giri creti ile tiyatrolarda gsterildiinigrmek biiminde evirerek, Anaksagorasn dnceleriyle alay edenAristophanese ve bu fikirleri alan Euripidese gnderme yaptn sylyor; Croisetise, bu parann Atinada sahnenin n ksm olan orkestrada yazma halinde esersatldnn biricik kant olduunu belirtiyor. (4) Bugn komisyon dediimiz kurullara benzeyen bir kurul.

Thank you for evaluating ePub to PDF Converter. That is a trial version. Get full version in http://www.epub-to-pdf.com/?pdf_out