TOTEM,

TOTEMzM VE TABU ZERNDE ARATIIlMALAR Pruf. Dr. Hikmet TANYU

YEN

1- TOTEM: Totcm kelimes;, Totam eklinde Amerika Kzlderi~lerinden Ojibwa veya Ocibva kabilesinden gelmektedir. Ototeman kelimesinden tretildii ileri srlyor. 1791 ylnda John Long yaynlad eserde bu ad kullanmtil'. Kelimenin anlam "Onun erkek kardei ilc kzkardei akrabadr." dem~ktir. Kzldeililcre gre bu "Ruh" hayvan ekline girmi uhi bir yaratk olarak grlmektedir. O evredeki baz kabileler trk veya toplum halindehayvanlar, bttkile; veya kularla akraba olduk. larna inanm:ktadrlar. Birok ilkel toplumlarda ayr terimlerle hemen h~men ayn inan tantlmaktadr. Kuzey Amerika B.D. de dikkati ekmise de benzer totemik inancn Avustralya'da, vc Okyanus adalarnda da grlm. tr. Bir eit hayvan, hitki veya ncsnelere totem olarak bakld, hatta hazan cansz bilinen bireye kaya v.h. hazan hir tabiat olay olan gkgii. rltsne, yldrma veya baz gksel hir sicime (Gkta-Meteor) totem eklinde yaknlk gsterildii tesbit edilmitir. Toteme kendisini bal olarak gren toplumlar kendileriyle, onlar akraha tanmaktadrlar. Bu hazan da bir sembol veya hir alamet olarak henimsenmektedir. Totem, klan halknn kutsal sayd bir varlk olarak belirmektedir. Totemle klan topluluu arasnda bir kan akrabal bulunduu benimsenmekte, hatta bu totem bir hayvan ise, ok zaman o kutsal hayvann, kHn mensubu kiilerin ilk ceddi, dedeleri, atalar saylmaktadr. Arada, kan akrabal bulunduu dncesinin, nasl, ne zaman teekkl ettii bilinememrktedir. Bir iddiaya ve yoruma gre ok telerinde olan bir durum veya olay sonucunda byle b;r iliki ve inancn ktn varsayanlar olmutur. nsanlar toterne hem ferd hem de kHn topluluu olarak, belli Iir sihirli, byl ve mistik bir bala, bi ilikiylebaldr. Klanlar ken-

156

HIKMET

TANYU

dilerini O totemin adyle adlandrrlar. ok zaman onlarla akraba olduklarn kabul ederler, onu korurlar, kutsal sayarlar. Totem canlysa, onu ldrmek veya eti yenilecek cinsten ise, onu yemek tabudur, yasaktr. Aneak bazzel trenlerle, eer totem yenilecek bir cins hayvansa eti birtakm merasimlerle, beI1i zamanlarda yen;lir. Totem inancnda olan her ahsn bazan kendisine mahsus bir totemi de bulIunmakta olup, nnlara da koruyucu ruh, koruyucu. hayvan eklinde inanlmakdr. Bunlar zerine yaplan dier aratmalarda, Avustralya'daki Abrogines'lerin kulla.ndklar benzer ekillerin, Kuzey Amerika'daki Kzlderilileri!lkine uyduu grlmtr. Bylece tamamen hayvanlara karyaplan bu trl in ayinler (TOTEM1ZM)

ve

ad altnda

t0l'lamtr.

Totem inanendakiler, kendileri ile Totem arasnda bir balant kurmay ve bu.nlan vcudar zeine resmetmeyi benimsemilerdir. Baz kabilelerde Totem sembol hem vcutlarma, hem o.turduklar yerlere (adr, kulbe), hem de kullandklar eyalam (Kalkanlara. v.b.) resmetmektedirler. llerin vcutlarna bile ayn,ckli yapmaktadrlar. Totem'de bir kutsal kudret -bulunduuna inandklarndan bu izilile, o ahsa, o kudretin geebileceine inanr, kendisini bylece koruyabileceine gvimirler. Totenie benzemek, o insanla iin bir gaye olmaktadr. ns<.nlar totem'e bylecebalayan sebebi baz bilginler, bir korunm", snma ilgisi .olarak gmlerdir. Bazlan korkulan veya faydalanlan ey gibi, tanmlardr. Halen altma yakn to temin mahiye1i hakknda nazariye, (kuram) vardl. Totfm'de bir mana (kudret, kuvvet) bul.unduuna inanmlardr. Ayn foterne inananla1 kesinade iten evlenme (endogamie) olmad sanlmsa da yaplan birok arat,ma bu nazafiyeyi rtmtr. nceleri, toteme inanlam evlenmelerinin hepsinin dtan evlenme (exogamie) olduu ileri srlmt. Fakat baz totemci klfnlar da bunun aksi grlnce bu iddia rm oldu. Trenlerde totem. hayvanlarn taklidi yaplr. Bu hareket 'bir eit tiyatronun, izilen resimler, resmin, alnn a1etler mziin, ve oynanan oyunlar dansn ve bunlarla ilgili sanatlann douuna sebep say-mtr. Birok bilginler, totem hakknda farkl grler ileri srmlerdir. Mesela Emil Durkheim, Totem'i belirli bir insan gurubunun b"_yra, armas olarak telfkki etmektedir. Bayran kutsall gibi, totem de kutsal ve tabulu saylr demektedir. Buna kar eletiriler yaplmtr. Durkheim, Totem zerinde hibir mahalli inceleme Ye aratrma yapmam, Spencer ve Gillen'in incelemelerini doru sayarak benimsemi, Mller'i naturizminini,Tylor'un animlzminin reddiyle, Totemizmi dinin

TOTEM, TOTEMzM. VE TABU

157

meneine oturtmak istemitir. 'Orjinal ilmi inceleme ve aratrmas ol. mad ve toplumbilimci oldugu, Dinler Tarihilii ve Din Fenomenolojisi hakknda yeterli bir uzmanla sahip olm.ad halde totemizm hu. susundaki gr, inceleme ve aratrma yaplmakszn birok lkelerde etkisini ytpmtr. Durkheim'in grnn bugn yanllarla dolu olduu, gerek tesbit ve gerek tahlil ve gerek umumiletirmesinin hatal olduu artk anlalmtr. Yaplan aratrmalar Totem inancmn belli. blgelerde ve ilkel toplumlar da olduudur. BUJJlar da ayn klana mensup bir kimsenin ldrlmesi kesinlikle yasakt. Totem'c de ok zaman dokunmak tabudur. Ancak yln belirli zamanlarnda zel trenlerle totem kurban edilebilir .. tlmi bir belge .olmadan, Im konuda ciddi bir aratrma yapdmadan, baz efsanelere karm hayvanlar, baz cesur ve gl hayvanlar Trklerin Totemi olmu gibi saymak ilmen hataldr. Bu bakmdan, Kurt'u, at, kar~al, koyunu, geyii v.b. Trklerin totemi olmu gibi grmek ilmi isbattan uzaktr. Trklerin klan devri on bin yl nce geride kalmtr. Hunlar zamannda byk lkeler fethedilnii, byk ordular vcuda getirilmitir. Bu ~amanlar da. Trkerin kendierine mahsus birtakm adet ve inanlar yannda dini bir sisteme sahip olduklarna dair elde bulunan belgel!lr 3000 yllk bir gemie sahiptir. Bu da Gk Tanr (Yce, Ulu Tanr) (Tenri) inanc ve onunla ilgili olarak birtakm t" renler, kurbanlar, kutsal tanlan bayramlar la balantl inanlardr. Bir varl, bir eismi, veya herhangi bir ku ve hayvan takdir edip vmek veya henimsemek,onu cesaret sembol gibi grmek mahiyet bakmndan totemizmden farkldr. Esasen Totemleri birer ilah olarak yorumlamak dier k anlar iin bile yanl olmaktadr; Hatta Totem inancnn bile ilk bir inan olmayp, onun da bir gelime rn olduu ileri srlmekted:r. lahIar da bulunan, ayca Totf'm'de bu inanlar arasnda yer alan kabileleI'in totemlerinin says 500 eidi bumaktadn. Baz Toplumlarda Totemler:

Amerika Kzlderililerinde her kabilenin ayr ~otemi vardr. Ojibwalar'd~ totemler ay, su kz, Beyaz Aa, balk, kurt, ~aplumbaadr. Alkanquilerde ay, balk, hindi; tilki, k-arta!, geyiktir. Avustralya'da. kertenkele, Afrika'da, ka,lan, kz, kpek, krmz toprak, zeytin aac, timsah ve aslan<lr. Hindistan'da, totem sembol ok zaman, madenll.'r, demir, tuz, ve aalar, kaplan, kurt, Kunduz'dur. Polinez ya'da, Totemleri hayvandr, ta ve baz insan'dr. Fakat ayn zamanda Atwa (Tanr) akraba anlamna benmsenmektedir.

158

HKMET

TANYU

2- TOTEMzM

- (TARHES

VF.

MAHYET):

Totem inanc ile ilgili trenler ve adetleI'in toplamna totemizm denilmektedir. 1791 ylndd ngilizce'de grlen TOTEM kelimcsi (John Long) un (Voyges and Travels of ndian ntepreter and Tadee, London 1791) adl eserinde kullanlarak ortaya kmtr. Bir hayvan, bir birki (Aa v.b.) veya bakaca herhangi bir cisim (Kaya), rmak v.b. gibi, bir kabilenin kutsbl tanyarak, ona zel bir arma, bir sembol eklinde balan olarak grlmtr. Ayn toterne mensup olanlarn, ayn to. temi benimseyen,erin kendinini akraba oaak benimsediklei 'de gzlemlenmitir. Tesbit edilen diu hir husus da ba:n toplumlarn kendi totemleini ellcrine, gslerine ve bacaklarna boyayle ilemeleri olmutur. Oyunlarnda da o totemin postuna sarldklar veya elbiselerini o totemebenzettikleri grlmtr. John Long'un tesbitinde umumiyetlc totem olarak benimsenen hayvann eti yenmez, bitki koparlmaz. Daha sonra yaplan baz gzlemler, baz yerlerde lotemi belirli zamnnlarda yemek, ancak zel iiyinlein izniyle yenebilmektedir. lk aratrmalarda, hayvan veya bitki de totem sayldnda ze' bir ruhun bulunduuna 'inanlmaktadr. Bu hayvan veya .bitki kuts~l s'aylr. Bunlar iin ayinler yaplr, bu totemler bir arkada, bir koruyucu, bir akraba olarak tanndgibi, ona zel bir sevgi de gsterilir. ncelemder sonunda anlalmtr ki, totem'de kartrlan ve yanl anlalan nokta ok za. zaman O hayvan v.b. bir ilah gibi tannm olmas iddiasdr. Bu durum sadece (hayvana tapma) ile ilgilidir. Yoksa O, totemiliihi kendisi olarak kabUl edilmi deildir. John Ferguson Mc Lennan (Studies n Ancient History, London, 18.96, Sf. 493, 566, 567, v.b.) adl eserinde, bu gzlemlerini 1869-1870 yllarnda belirtmcktedir. Ona gre, lkel toplumlarn totemik basamaklan getiklerini ve inanlarn esasnda bunun olduunu ileri srerek totem inancn ok umumiletirmek istemektedir .. J.F.M. Lennan, hayvan, bitki ve dier varlklarn yaayan ahslar gibi teliikki edildiini grmtr. Ayn toterne bal olan ahsla evlenmemesi, dcr toterne mensup ahsla evlenilmesi dikkatini ekmitir. Hatta Mc Lcnnan, ilk Hristiyanlarda baz kiiliklerin balk eklinde gsteriliine rnek olarak (sa'mn balk eklinde ilah olduu nazariyesini) bile ileri srmtr. nl bir bilginolan James G. Frazer, (Totemism and Exogamy, 4 Vols; London 1910, V. 52-63),(nce Totemsm balmda yaynlanm olan bu eser, (The Golde~ Bough, 1890) yaynlanm olup, daha sonra 1887 de Totemism ve 1910 Totemism and Exogamy) adl eserinde ba-

TOTEM,

TOTEMtZM

VE TABU

159

hca teori ileri srmektedir. Frazer, ilkellerin dnya grnn ok deiik olduunu, ileri toplumlarda basit olarak grlen baz hareketlerin, ilkellerde kark olarak tanndn diniIi meneinin ve toplumun tamamyle ayr bir faktr olduunu, bu sebeple olaylarn ve inanlarnn ynnn deiiklie urayabileceini belirtmektedir. Frazer, totemizm zerinde dikkatle durarak, totemizmin din ile hibir ilgisi olmad sonucuna v~rmtr. O, yaplan ayinlerin tabiilinde, (Totem hayvan)nn ilahi bir kuvvet eklinde deil, onu ~it bil" durumda olarak grm, ilkel insanlarn dnyaya baka bir gzle baktklarn sylemi-o til"; Frazer, (Observarions on Central Australian Totemism; Anthropologieal ~stitute of Grcat Britain an.d reland, N.S.l (1899), Sf. 282.) ve Frazer, Totemism and Exogamy, V. 57,58) de, T~temizme dair inan ve ayini tehlikeden korumak iin bir nevi by eklinde grmtr. Fraze, !Iker batl inanclarn totemizmin kkin tekil ettii kanaatin~ dedir. O. orta Avusturalya'daki her kabileye mensup erkek kadn ve cuun ayr birer totemi olduuna iaret eder ve nazriyesini zet olarak belirtir: "ocuun ruhu en yakndaki bir aaca, kayaya, suya veya dier tabi kaynaklara geer. l olann ruhu orada bekler ve sonra yeniden doar. Bylece insan ruhu, inand totem ile kaynar. Totemik ruh, hayalet eklinde dolar. Kadnda rahminde olan ocuuna kolaylkla bir totem buluverir. Bu anlay~la, kabilenin ocuk doumunun sebebini bilmedikleri ortaya km oluyor (Jerome Rothenberg, ed., Technicians of the Sacred, Anchor Book, Carden City 1969, Sf. 363-375.). Umumiyetle vcud dnda bir ruh anlay baz top1unlarda yaygn bir ekilde grJnce, Frazer'in Ruh ve Totemi kaynatrma cklinde dnd ve buna da Totemik Ruh adnn verdii grlyor. Baldwin Spencer ve Gillen, (Som Remarks on Totemsm as applied to Australian Tribes; Anthropolical nstitute Of Great Britain and retand, N.S.r. (1899), Sf. 227) de yeni baz aklamalarda bulunma denemilerdir. Fakat totemizm iin yeterli ilmi gzlem ve geni aratrmaiar, mukayeseli almalar olmadan konuyu umumiletirme temaylleri artmtr. Hemen ayn ylda yaynlanan bir eserde William Robertson Smith, (Leetures on the Re1igion of the Semites: The Fundamental nstitutions (New Yorg 1899, Sf. 130,338-389) totemizmi dier bir ynden savunmu, 'ilkel toplumlarda totemik basamaklar deiik tarzlar gsterit demekte, en ilkel iidetlerin, ilk totem ekillerinde olduunu, milli ve cihan UD1uIdinlere kadar bu trl itikat kalntlarnn getiini ileri srmektedir. Bununla beraber Totcm inancnn eski modelden ok deiik bir ekil arzettiini ileri srmtkte ve herhangi bir totemin sahibi

160

HiKMET

TANYU

olmadn f~kat onun ahiret hayatn zleyi ve inann bu anlfm iinde tabIillere kartrmaktadr. Frank Byron' Jevons, (An ntroduetion to the History of Religion, London 1896, Sf. 114-20, 395) totemik gelimenineitli basamaklar olduunu vc bu gelimenin bylece farkl ekiller gsterdiini, evcilletirilen bitki ve hayvanlarn, ehlilecrek totemi-zmi ortadan kaldrlican ve hatta kaldrdn bir tcz ola~ak savunmaktadr. O, baz totemlerin zamanla kaybolduunu ve sonra yenidc.n' ortaya ktn ileri srmektedir. Grld iizei'e 19. yzyln sonlarnda Totemizm meselc8i ok ilgi ekmi ve birok kitaplar Lu konuda dciik grler ortaya "koymulardlj. Konuyla Dinler Tarihileri, Dir. Fenomrnologlarndan fazla antropolog, etnolog ve seyyablar, misyonerler ilgi kurmular, t1 tahlil ve nazariyeler ileri srmlerdir. Konu nihayet baz toplumbilimcilerin ilgisini ekerek onlarn da ok umumi hkmler karmalana yol amtr. 1900-1912 yllar arasnda ilim alemindc Totemizmle ilgili bir duraklamadneminden soma atest bir toplumbilimci olan ve Comte'un etkisi altnda fazlasyle kalan, bunlara Baldwin Spencer ve Glilen'de katlarak Emile Durkheim'in 1912 ylnda (Lea Formes Elemen-' . taires de Vic Religieuse, Pais 1912, Sf .. 10 v.b. -Trkeye cviren Huseyin Cahit (Yaln) ,Din' Hayatnn ptidai ~llleri., st. 1923-1924.) dncelerini g~yoruz. Bu kitap Trkiye'de sanki kesin bir sonucu ifade ediyomu .samlarak derin aratma ve tahlilolmadan benimsemi vc Trkiye'de birok bilgine ve Toplumbilime ctki yapmtr. Bu kitap adeta umumi bir dini kanun gibi benimsenmi ve hatal yne saplmay kolayla~emtr. Emile Durkheim bu kitabnn son eseri olduunu belirtmitir. Halbuki, Durkheim, totemizmle ilgili mahalli bir aatrma vc inceleme yapmadan, sadece Spencer ve Gille'nin incelemelerini benimsemi vc bunlara dayanarak kendi inanc dorultusunda umum hkmler ortaya srm ve Dinin ilahi ynn bir tarafa terketmitir. Durkheim, totemizmi, Avustralya ve Kuzey Amerika ve Okyanus Adalar ycrlileri arasnda ilahlar ve dini sistem yannda, sibir, by veya koruyucu ikinci inan olarak dci, bir din sist'emi olarak grmtr. Zaten ona gre. bireyin din olmas iin. ayrca bir ilah kavamna da htiya yoktur. tikat,' ibadet ve ccmaat esaslarndan, ibadet esasn bir tarafa brakarak, Budizm ve Cainizm dc de eya ve olaylar: 1- Kutsalolanlar, 2Kutsalolmayan dnce ve hareketlerden vcuda gelmi olan herhangi bir dini sistem olarak grm, buna da dindir, demitir. Bylece ilkel

LO.

TOTEM,

TOTEMzM

VE TABU

161

toplumlarn, kabilelerin dini olarak tand gibi, btn toplumlarn da bu totem dneminden getiini umLmiIetierek iddia etmitir. Hal'buki, Mc.Lennan'da, Smith'de, Jevons'ta totemizmi tamamyle gelimi bL din eklinde grmemiler,daIa ok sihri ve sembolik bir pratik adet olarak tesbit etmilerdir. Hatta KB. Tylor, bu grlerden farkl kanaatte idi. O, totemik adetleri n din n esaslarna geip yerletiine k~lDiidi; Durkheim, btn bunlar ilmi belge ve kantlarla deil, ahsi bir gr olarak bir kenara brakm, totemizmi ok genileterek benimsemi ye her topluma, elde yeterli gzlem olmadan, yaymtr. O, totemi bir alame~ fikri hatta ilah derecesinde grd: "Kabiledebulunan birle~ik ve biliimeyen kuvvctie-, dini kuvvetlerden baka olmadna, ve bu dncelerde de totemik bir ekilolarak temsil edildiine gre', totemik alanet Tanr'nn gren bir vcudu gibidir." (Sf. 271) iddiasn - ileii srd. Durkheim, baz bilginler gibi, totemimi ok ar ekilde umumiletirmionun sebebini, mahiyetini ilmi bir aratrma ile tesbitten nce, umumi bir gr olarak "totemzmden daha aa tabak~lara inmenin imldnszln savun"mutur (Sf. 203). Daha sonra Durkheim fikir deitirmi; kaynan belfftmeden Mc. Lennan'n (Studies n Andent History, Sf. 564) eserinin, (Totemizm ile ilgili tabiat fikirlerini) benimsemitir. Durkheim'e gre,"totemizm bir dindir, baz hayvanlar, insanlar ve tasvirler (Put) deildir, bilinmeyen, ahsi olmayan kuvvetler" bu eylerde mevcuttur demi ve bilhassa: "bu kuvvetin toplum tarafndan meydana getirdii" ve Dinin meneindc "birleik hislerde ve ahsi hislerde sinir sistemnin deiik artlar altnda totemLerin incelemekle elde edile"ceini sylemitir. O, t:otemizmin kkn, iyi duygular ve kendi kendine inanta grr, korku ve b ask!?n tot;emizmin ana kayna olamayacan (Durkheim, The Elementary Forms of the Religions Life, Sf. 224) de iddia etmitir. lmi sahas dnda olduu halde, Sigmund Freud'da bu konu ile ilgilenerek dine kar n ,yarglarla bu totem konusunu kullanmak istemitir. Sigmund Freud 1913 ylnda yaynlanan (Totem Und Tabu), adl eserinde (Trkeye, Alman Klasikleri' bal altnda, (Totem ve ,Tabu) adyle evrilm.itir. Bu kitapta totem .konusu cnsi bakmdan aklanmak istenmitir. Hatta' ilkelIe~ ile ocuklar arasndaki ayrntlar' : zerinde durmutur. Freud, iman ile hayva,n ayn saym ve hatta baz hayvanLar insanlara 'eit olarak grm, ilkel kabileIerin fetleri ilc hayvanlar arasnda benzerlikler olduunu ileri srmtr. O da Durk-

162

HiKMET

T ANYU

heim gibi totemizmi bir din olarak grmtr:. "nitik olarak dini ele al ve sinir sistemi ile ilgili gzlemleri" ve dikkati eken tarafn "mutlu . bir gvenin, (Oedipm;.dipus) ko~pleksi ile totemizmi aklama almas olmutur. (dipus kompleksi) Eski Yunan Mitolojisinde (Theban)n babasn ldrerek annesi ile c~lenmesidir. Bununla ilikili olarak, o. cuun ve alt yalar arasnda cins duygularnda kart cinsiycte kar, cinsi hayatnda gelimedir . Yetikin yalarda da ahsiyetin geli. mesinde dipus'un rol oynamasdr. 0, totemik sistemlerin dipus artlar altnda gelitiini, ruhi tarafn ocukta ve ilk totemik gelime.lerde ay olduu gzlemlenil' denektc ve ilkellerin dnceleri ile baz sinir hastalar zerindeki gzlemlerinde ayn sonuca. ulatn iddia i etmektedir. 0, totemik uygulamalarn bazen patolojik, bazen de sinir sistemlerinde grld gibi (NcVl'osses) sinirlilikle ilgi olduunu: ileri srmektedir. Freud'a gre, ocukluun totenizmc dnnn belirdiini ifade eden bu tez, kltrel gelimelerin basamaklarli tekil etmektedir. te yandan akli gelimeler, totemik da"ranlar;eit olarak gelime isti. da d gsterehiir. Totemik h~yvan baha olarak kabul edilirse, totemizm. . de iki esas vcuda gelir, buna kar olarak da ik,i tabu beliriL Totem ldrlmez veayn toleme bal olan kadnla da cinsi mnas.ebette bulunulamaz. Freud, bilinmeyen fikirleI'in ilkel insanlarda~'zamanmza ka da geldiini, hayvan ruhlarndan korkarak onlarn totem olarak benimsendiini, bu ruhlara totem denmesinin, kahileyi korumak gibi bir duygu altnda kalndn belirtmitir. Freud, hylece: "Salomon Rei. nach'n "Code du Totemisme", "Revue Scientifique, 1900 (I), Sf 17"1 eserinden etkilenerf;k onun grn benimsemitir. Bu gr yle zetlenebilir: 1- Baz hayvavlar .ldrlmez, onlar cvcjiIe~tirilir. 2-0 hayvan kazara lrse ona bir gmme treni yplr. 3.:..0hayvann etini yememek, vcudunun baz uzuvlarna uygulanmaz. 4-0 hayvan ldrlmez ise de,haz tabulaa kar trenle ldriilebilir. ayet merasimle ldrlrse, ona yas tululur. 5- Dini trenle Jdrien hayvann dcr:si ve baz yerleri saklanp kullanlabilir. 6- Her kabile kendi totem hayva. nnm adn kullanr. 7-0, totem hayvanlarnm resimleri vcutlarna d!:>". me ile yaplabilir. 8- Totem hayvan kOl'l'ma ve onun adn alma ileri yaplr. 9- Totem hayva~ ile ilgili olarak efsaneler anlatiI', hikayeler sylenir. 10- Totem hayvannn kKleri ile o toplum arasnda ayn kk. lerin bulunduu inantl vardr. Freud, bijha'Jsa her ilkel toplulukta totemik sistem bulundu, (Totem ve Tabu) iddiasndadr. Freud, Libido ve insann cinsiyet enerjisi teori~ini, cinsi arilU hirikimi ve cins igdy ve hcnzemc olay bu

!
TOTEM, TOTEMZM. VE T ABU

163

totem konusunada uygulamak istemitir. Feud, ishat gereken fikrini, . varsaym ke>inlie gtrmck istemi, fakat bu konuda birok nok ay cevapsz hr&km, hatta bazan bilmed;ini sylemck mecburiyetinde kalmtr. (Freud, Goup Psycholog)' and the Analysis osf Ego, London

1921, Sf. 1, 23.)

Freud, aha insan vc hayvan kurhan etmein, hu maksatla kan dkmenin zeinde durmu Ye ilkcl toplumlar hakknda' haz grler ileri srmtr. Bu kouda Smith'e dayanm (W. Rohertson Smith, Lectures of the Religio of the Semites, Sf. 13) ye onun, kurhan edilen hayvann yal totem hayvan olduu, iki im hayvandan birisinin evciletirilmi olmasyle yenen cinsten oluu, ikinci cinsin de yenrnee elverili olmayan ~ayv&nlardan oluudur. te Freud, bunlara dayanarak (Totem ve Tabu) kitabnda, yenmesi yasaklanan cinsin kutsal sayldndan, ilahlaa adad sonucuna ulamak istemitir. Bylece evcilletrilen hayvanlanlan, mesela inek hesleme, totunik haz hayvanlar bu durumuna son vermi saylmtr. Freud, toiemizm k;musunda Diiler Tarihi ve Din Fenomenolojisi bakmndan tamamen yetersiz kalm, birtakm indi gr ve tahlilleri ilmi bir deer kazanmaa ulaamamtr. R. Thurnwald, Totcmizmin Kk Hakkmda Dnceler: "Richard Thurnwald, Denkart als Wurze1. des Totemismus, Berlin 1918) adl eserinde bir yandan bu husustaki, I-Ekonomik, 2- Biyolojik 3":' Corafi nazaiyeleri benimscmekle birlikte, ayrca hu unsurlar zerine ba~k )'apan ruhi hir tahakkm evresinede deer vcriyor. O, 1'otcmizmin, 1- Toplumun tketimi, 2- Toplumun devam, artlarmada hal olduuna iiaret ediyor ve otemizmle ekzogamya birhirine ba deildir, diyor. Ona gre yunus baln drt kabilenin kutsal hir trenle ytnmesini de buna rnek vererek, dini trenlerin, sosyal guruplar ve ruhi ayinlerin skca birbirine bal olmad~ da sylemektedir. Anold Van Gennep: "(L'etat actuel du Probleme Totemiqe, Paris 1920, Sf. 345) eserinde, daha nceki aratrmala tamamlamak ve Durkheim'i elt>tirmek istemitir. O, btn totemik sistemlerde birbirini tall)amIayan noktalar hulmakta ve bylece olaylar gruplatrmak istemektedir. Ona gre, toplumlarda akrabalklar, guruplar ve eyalar arasnda vardr. Dier gr se, toplumun inancna gre kiisel ilikil~r, toternizmle ilgilidir. Durkhei ve Gennep'in, totelDi7Ini snflama sistemleri arasnda ok ayr, farkl grler vardr. Hatta Van Gennep: "Ben Durkheim'in,. Formes elementaires, sf. 318. deki aklamasn kahul etnem. Zira

\
164 HKMET T ANY{J

kozmik snflamada varlklar, insanlar dalil. hir totemil'm ile ilgilidir~ Benim dnceme gre bunun akEini de alrsak, zel ekilde ko:r.mik snflamadaki Totemizmi meydana getirdiini grrz. Blsit olarak ekillendil'ilen, ilkel ve hakiki olaak meydana gelen ksml.dr". Durkheim, lotemizmin maliyet ve sebebiyle, Gcnnep'te, toemizmin sonu Yf' insanlar snflandrma ynnden ay~'lmaktadrlar. Bilhassa Amerikal Frank Boas, (The Methods of Ethnology; .Raee, Language and Culture, New York 1920; Sf. 10.) da, Freud'un ok UlllUmileen teorisi!li eletirmi, Freud'un Avrupa ktasmda ve. yalnz klinikte, snrl insanlar zerinde ineeleme yaptn, dnyann be ktasna dair bii- incelerpesi olmadn, tek tarafl ve dar bir erevede aratrmada bulunduundan, sonucuda ok dar hir evreyi ilgilendirir, yetcrsiz umumiIetir~lerden teye geemez, demitir. Edward Sapir: (Language, New Yorg 1921, Sf. 29), 1921 ylnda yaynlanan im eserinde, Freud'un teorisini iddetle eletirmitir. O, Psikoloji. fizik bir makinaya benzer, demekte ve Freud'un hereyi psikoloji ile aklamaa almasnn yanl sonular dourduunu belirtmektedir. Edward Sapir, ilkelerin ruM dnceleri ile verdikleri eseder, Psikoloji ile hi te ilgili olmayan elemanlar haizdir, demektedir. Bylece ilkel fikri, kuvvet nazariyesi zmee yeterli olmad gibi, ilkel insanlarn fikirlerinin gelimesini, ~bir ocuun belirli yataki hareketleri ile lne ve huna gre hkm verme yanl saylahiIii', demektedir. R. Firth, (Wc, The Tikopia, London 1936, Sf. 38-40) adl eserinde: "Totem hayvanmn hihir insan topluluunun alaneti olarak kullanl. mad gihi, hibir gunbu da tem~il etmez. Sosyal guruplar hayvan silsilesinden geldiklerine inanmazlar, umum inanlar toplumu~ silsilesi olduu, hunlarn da insandan geldiine, normal olaak yaayp ldklerine inan.rlar" demektedir. Bylece ilkel insanlarda ilk dini fikirler, dilil sistemlerin douu ve geiiminin totemik esasardan meydana gelip gelmedii hilinmemekle bareber, pratik olarak ilkel din karakterlerinde ve adetlerinde kuvvetli olarak rastlanabilir". Burada, btn kavimlerin totemik bir dnemden getii kansna katlmak iin hibir yeterli ilmi kant ortada yoktur, buIunamamtr. Ayrea ilkel Msr dinlerinde kulIanlan hayvan sembolleri, ilah iin yaplan ona dair hayvan ekillerden ibarettir. Kanatl Boay temsil eden Apis'e tapln, onun gerisinde hir iIahvarlna n ait olduu bilhassa dikkate alnma gerektirir. Taplan hayvan mdr? Yoksa bir iIahl temsil eden ilah veya iHiha zge olan bir hayvan .1l1dr, bunlarn ayr olarak mahiyetleri ok farkldr.

TOTEM,

TOTEMzM

VE T ABU

165

Margarared Mead: "From the South Sea;, New Yorg 1939, Sf. x-x) eserinde, Freud'un Lihido gibi kark bir konuda sadece Psikoloji ve Biyolojiye nem verdiini, kltr hi dikkat nazarna almadm belirtmi, ve kltrn, tabiatta' bulunan her ahsta ayr bir karakter yarattt11 sylemitir. O Freud'un daha ok (Ego), Benlik ve (Super Ego), Yksek Benlik olarak, aratrmalarn tamamlad~n!,. oysaki, insan karakterinin sadece Benlik ve Yksek Benlik deil, ayrca onun zerinde tabiat kuvvetleri ve yaratcn da nemli hir rol, olduunu belirtmektedir. Christian Chulliat: "Le Systeme Totemique Paris :1936, Sf. (21) eserinde totemiz,in, sihir gibi kullanlmadan nce, din, iktisadi ve dahili V.s, sistemler ile ilk olarak soy.l sistemlerde kullanld, demi v,e dier gler, onu glgdeyemedi ve o da dier glerden yardm almad,grn benimsemitir. Chulliat, Van G?nep'in tabii totemizmindeki smrlandrma nazariyesini kabul etmi olmaktadr. Josef Hackcl 1953 ylnda yaynlanan makalesinde ilk olarak u gr ileri srd: "To temiz m, tabii Objenin dcvaml~ olarak duygu altnda, tasavvufi, snfsal, sihri, mitiksel ve sosyal birimlerde akrabalk kavram ilc, kabilenin, bir mahalli gurupun, ahs veya hay~anlarn badat biriik noktadr" (J. Hackel, Dcr I:Ieutige Stand des 1'0temismus Problems, Mitteilungen der Anthropologisehen Geseschart in Wien, LXXXII, 1953, Sf. 33, 44, 45.). Hackel, animatizm din hareketlere ailtir, gnlk yaayta grlen avcnn ve balangta sihri bir kuvvetin etkisinden kurtulamaz. Yirminci yzylda da sihir ve din hayat, insan yaaysnda nemli bir role sahiptir. Bu itibarla totemizmle adamedeniyet badatrlabilir, demektedir. lkel toplumlarda, insan topluluklar ile hayvan guruplar arasnda bir akrabalk balants inanc, ikili bir totemizmin meydana gelmesine yol aar. Bu totemik akrabalktr. Bunun.la beraber hfm ahs totemler, hem de gurup.totcmleri bir arada grlmektedir, grn syleyen Hackel, acaba hangisi daha ncedir, diye sormaktadr. Cevap olarak da hikaye anlatmak, hikayesi olmadan mmkn deildir, karln vermektedir. Ruhbilimci Carl Gustav Jung'da bu Totemizm ve dinin menei ve toternizmin mahiyeti konusuyle ilgilenmi: (Komplex, Archetypus; Symbol in der Psycologie, Zurich 1957, Sf. 22, 23.) de, Kompleks duygu ile Totem ve Tabu arasnda bir mnasebet (bat) kurmak istemi, daha nce Freud'un z.ikrettii y~ratll n'azariyesini geniletmee zen-

. i

\
166

\
HKMET

TANYU

mi~tir. O, duygularn bu i~te nemini. belirtiyor Ye l~arekct arasnda bir iliki kurmak istiyor.

ve duygu, ruhi durum

Claude Levi-Strauss, 1962-1968 yllar arasmda yaynlad" muh. telif makale vekitapJarnda Totl'mizm konusu zerinde durmu~v(: "Sihir ve lmi birbiriyle kart olarak getermektense, iki kuvveti birbirine eit olarak ineelemk lazmdr ... bunlar birbirinden farkl olmayp yalnz deiik bir incc1l'me tarzngerektirir" demektedir. O; "Totemizm guruplamaerbir ei,stem midir? Evet, toplum guruplamalarda tabiatyle umumi hir meselenin birok ekiller ile aklanmasnda roloynar. To. temizm, kltr ve tabiat ile de deiik ynlerden balantldr" demek. tedir. O da totemimi bir hayvan ilc akrabalk eklinde gryor ve iki ayr hayvan totemi olan kabileler arasda Lir yakmlk elirebilir, de. mektedir.Ayrca Levi: "Totemizm kullanlan hir sistem olduu iin ekil dei~tirchilir" grn ileri srmektedir. Levi.Strauss Totemism, Trans, by John Hussel, Boston 1953, Sf. 31. ve gene asl: Leyi-StraSS, Le Totemisne Aujourd'hui, Paris 1962.) ~(Claude Leeyi.Strauss, The Sayage Mind, The Nature of Humen Society Series, Chicago 1968, Sf. 10, 13, 62. -elaude Levi.Strauss, Tristes Tropiques, trans, by John H~sscI, New York, 1968, Sf. 61.) ... Claude Levi.Strauss'un (Le TotemiiSme aujourd' hui, Paris 1961) tarihli eserinin 1969 ylnda yaplan nc basmnn Almanca evir-, mesinde (Claude Levi.Strauss, Das Ende des Totemismus), (Totemizmin Sonu) adl eser hu konunun nemi mahiyeti zerinde en yeni ara' trmalardan saylmaktadu. Herekadar Totemizm, ilk belirdii zaman. Jardaki umumiletirme onu ilk din sayma v.h. birok yanlaklama lardan ibaret nazariyelerden sonra Levi-Strauss: Giri bahsini takiben, Totemist Tasavvur, jllusyo~, Avustralya Nominali:r.mi, Fonksiyoel Totemizm, Soyut mukayese Yolunda ve Derinliine Totemizm'in tah. IiIine alDU ve sonuta unlar belirtmitir: "Eer buna karlk baka herhangi bir kavram sistemine de atfedildii gibi; dini tasavvurlara, dncelere, ve bu gibi deerlere, dncenin mekaniklemesi asndan bir geit yolu sunuluyorsa, din antropolojisi sahip olduu. metodlar Y" nnden -konuyn- kymetlendirmi saylrsa da buna karlk muhtari. yctini (otonomisni) Ye izafiyetini (spezit'at) kaybedee(~ktir" (Sf. 135) ve son olarak-zet halinde una ulamaktadr: Sayet bir ka dnce ve grle toplanan totemizmin tanm zerinde ilerlenince konu aydnla gtrlebilir. Totemizm konusunda d.i.ygular ifade edilmektedir, ayrca bu konu ile ilgili dnceleri de ihtiva etmektedir, btn, bunlarn birletirilerek konu zernde durulmak gcr'ekir. B)lece

TOTEM,

TOTEMlzM

VE TABU

167

totemzm, akH hir muhakeme-i1e ilgili ve neelikle 7.ihinsel hir konu olarak ortaya .kmaktadr~ "Bu anlamda o kcndisinde ilkalardan ve gemiten hilir ey tamaz." Leyi, ancak onun grniin buna yunsyahileceine ve .totemizmin maddesinin, zniin dardan elde edilemeyeceini sylemektedir. Totemi:r.m hakkndaki son cmlesi bu konunun nasl hir (lhision) olarak griildnn de bir belgesi olmutur: "nk ecr~ illusion hir para hakikati ihti\'a etseydi hu durumda, hakikat bizim dmzda deil de hililkis iimi7.de olurdu" (Sf. BS). Bylece hir vakitler Durkheim'in ok ileri ve tam~men yanl ola. rak: "Kahilede bulunan birleik ve hilinmeyen kuvvetler, dini kuvvetlerden baka olmadn gre, h,u dneclerde de totemik bir ekil olarak temsil edildiine gre, Totenik illiimet lilh'm grlen hir vcudu gihidir." (Sf. 271) iddias ok ar yanl bir yommama vc konuyu unumiletirme olarak ortada helgesi? talmaktadlI'. ~_ TOTEMZM:-MA~A VE TABU KAVRAMLARlYLE LKS

Totemik inanc olan toplumlarda M-ana ve Tabu inanc da grlmektedir. Mana kelimesi Pasifik blgesine ait olmakla beraber, kuvvet, kudret. inane halinde birok lkelerde grlmektedir. Bu kelimenin muhtevas, Mikronezyaya ait hilinmekle' hareber, mana kelimesinin Polinezya dilinden nakled~ldii tcshi edilmitir. Antropolog R.R. Marett, (The Threshold Of Religion, Sf. 99), mana'y; yksek tabiat kuvvetini h~lirten teknik Lir terim olarak kulanmtr. Ayn zamanda Imnun Animizmden nce Animatizm'le ilgisi olduunu MarcH. ne srmtr. Tylor'a gre (Primitive Cu1ture, Sf. 66), Animi~m dininin daha doru hir deyile inancnn kayna, bu ruhi varlklara inannaktadr. Mana, varlklarda, eyada, ta, aa v.h. ilct, balt~, kalkan: semhol... de bulunan ahsi olmayan' bir kuvvet, kudret olarak Maret tarafndan ilim alannda d~ kullanlm ve bylece dier hilginleree de benimsenmi~tiL Mikronezya'da, Mana, Tabu. Tapu veya TamIm kelimeleriyle anlatlabilir. Baka lkelerde .de bu hyle olmaktadr: Tahu: Ta - anlam iaretlenmi, Pu- :mlam, srekli, devaml demektir. Polinezyadan alnm bir kcine olan Tah' kelimesinin Mana kavram ile yakn bir balants yardr. NIceazi anlamda yasak doknulma~ dl'IDektir. Yzha~ Cook 1777 ylnda Tonga adasnda Taht kelimesinin kullanldn' grmtr: (l. Cook ve J. King, A Voyage to 1;he Paeifie Occan, 1~76 -1780, (London, 178,1), Sf. 286 v.h.),

\
ltil

HIKMET

TANYU

Bu kelimenin Polinezya'da Tapu, Havai'de Kapu ve Mikrone7.ya da Tambu olarak kullamld hilinmektedir. Totemizm, Mana ve Tahu kavramlar gellf~llikle ayn konu iinde hirhiriyle ili~kil; olarak gemektedir.

4- TABU:
PolilI(~7.cehir kelimedir. Orada TalJU diye ku~nlr. Polinezya'da Ta - nn anlam i~aretlenmi; Pu - ise dl)t'aml olarak helirtilir. Mana ile Tabu yakndan ilgilidir. Ha~'ai'de Kapu ve Mikronezya'da Tamhu veya Tab, Tahoo eklinde kullanlr. Tab gcn ruhan ve ilaltan almaktadr. Bu inan yalnz hu adalara mahsus deildir. Afrikada ve dier yerltmle de hu inan yaygndr. lkel dinlerin esasn tekil eder ve Mana (Kudret kvvd)ve Totemle, Totemi7.mle sk bir ili~kisi vardr. Tapu kelimesi' hir hakma iaretlenmi, tayin edilmi anlamlarna geldii gibi fiiliyatta giinah, yasak:- haTan gihi hir inanc gsterir. enlii denizci ve Y7.ha CeymisCook, 1777 ylnda Tonga adasn kefi srasnda bu kelimeyle orada karlat. Bylece Polinezyaca olan 'hu TAPU kelimesi, daha sonra bat lkelerine tantld. Bunun sonunda Tab eklinde dinler tarihi literatrne de girmi oldu. J. Cook, kelimenin anlamn aratrdnda mene olarak, kuvvetle belirtilen, iaret edilen anlamna geldiini anlad. Bu Tahu allm olann aksi, zt anlamls olarak saylyol. Kelimenin Mana ile ilgiti ve onun deiik bir kavram olarak .ortaya km old. Bie)' Tahu ise' o ay zamanda tahiat st ve tehlikeli hir kudrete (:\lana) sahip demektir. 0, kuvvet ykl, hatta tehlike tekil eden hir yapyasahiptir. Ayrca kutsalolduundan ona dokunmamak gerekir. Tahu adeta hir hastalk gihi baka eyleri de etkileyip hulaahitir, dokunana gt~ebili. Mana gibi sari olarak yaylabilir. Kutsal, kuvvetle dolu saylan kiiler Tahu hilinir, onlara alelade, haya kiilerin yaklamamas gerekir. Onu.n ii~, ona yakla~ma imkan mevcut olduu zamanlai'da hile nee uzun hir hazrlk ayini gerc.!<.ir.Eer h olmadan dokunulmu~sa temiztik, tasfiye ayinleri yaplarak onun zarar giderilebilir. ok zaman Tahu'yu,. yahut o yasa hozan derhal cezalandrlr. Esasen lInumiy(~tlc o ki.~i kendikendine telkin.le gnaha girdiine inanarak vicdan azab ekerek lehilir. Bu durumda Tabu suunu ihliille yapan kii bizzat Tabu tarafndan eczalandrlm saylr: ok zaman byle ki~ini kvrana kn,rana lp gittii ok grlmtr. Olmesc, o zaman da cemaat tarafndan ekseriya lm cezas" verilerek cezalandrtr. Tabuyu hozcm hir topluluksa, o 0,luluk kunn dier fertlei tarafindan c.~7.alandrlr. '

TOTEM,

TOTEM1ZM

VE TABU

]69

Tabuya dokunnay nlemek zere fIynler, trenler "cIda getiril: mitir.Polinezyal bir kraln dokunduu hereyi hemen Tabu haline getirehilcceine, esasen kendisi Mana denilen kudret ve kuvvetlf dolu olduuna inaldndan. hu krallar yemeklerini kendi elIpriyle yeme?ler, zd hirhizmetkar tarafndan yemeklerini yedirmek gerekir. Ksaca totehle ilgili ynn de aiklayacak olursak. Totem o top: luma ait bir hayvan, bir bitki. bi . ta. herhangi b; . cisim veya herhangi ii mana, kudret ve kuvvetle dolu eyolup. ite ona dokunmak,.batta yaklamak Tabu'dnr. Pratikte u anlam almaktadr: "Nolime tun.gere = hana dokunma" (Dokunmaya izinli deilsin, bunu yapmamalsm", dier bir ifarIe "Ben ona tabu oJdum." eklindedir. lkel denilenlerin inancna gre, tabulu olan eyadan saknnak gerekir. tahulu olanii yapmamak !azmdr. Burada batdanmas gereken dier hir yn de, yalnz kutsal eyler ve kiilerin tab olmayacadr. Murdar, kirli saylan kii veya maddeler de tabu saylr, ondan saknmak, kanmak gerekir. LohuslL iidet giiren kadnlar yeni domu oeuklar_ v.h. hu guruha gireler. Bylece eyalar gibi .nsanlar da tab olabilir: Kabile reisIeri, bycler, savaa veya ava gidecek olan erkekler, lohusalar, ayha~ olan kadnlar. veya yeni doanlar veya yeni lm~ kiiler, cesetler, kan, tabu ilemi iinde grlrler. Kirlenme, dokunma olmusa. muhakkak temizleme ilemi bn takibeder. Ha'yvanlarn bir fert veya toplum. iin tab olmas grlmektedir. Bu totem saylan varlk, tahu 'ilemi ii)dedir, eti yenmez veya zel tenler sonunda korku ile kark hir saygyle . msaade edilen zamanlar da yenehilir. Tahunun grevi hazan koruy. cnlnktu)'. Tabular iinde mutlak olanlar vardr. Tabudan gelecek zarar v('ya tehlikeyi nlemek iin bu sebeple ayinler vcuda getirilmitir. Erg.inlik, nikh, lm gibi olaylarda y,pla trenlerde, ayinlerde t.ahunun zel bir rol olduu grlmektedir. Gzlemci bilginler "ok zaman tabu'mm. ikiye ayrldn tesbit etmilerdir: 1- lkel hir .gre gre Tabn olan ey ya prol'an (dnyed) evreden ayr olarak kutsal ve mahrem telakki edilir. 2-- Veya Mukaddes olmayan, profan hir anlamda olup, dnyev) kavramlarn, inanlar ekirdei -olur. Bu sebeple kutsal bir yere veya kutsal bir ~ye yaklamak istenilirse uzun bir hazrlk treni gcirmee mecbur braklr. Yahut temiz olmayan ~ye dokunan kii. uzun temizlepme ayinleinc tiibi tutularak tekrar temiz hir hale getirilir. Antropologlar, Dinle Tarihileri, Etnologlar, Din Fenemenologlar ilkel denilen toplumlarn ounda kark }jir sosyal fenomen (-

\
170

HIKMET

TANYU

timai Olay) olarak Tahu veya Tapu veya Taheo kavramn! Kullanyor. lar. Fakat ba toplumlardaklana hencrlik olduu halde ttcmizm ve ~, . dolaysyle Tabu esas olmayahilir. Hpr kUmu hir totemi ve Tahu inanc olmas iddias da tartmal hir konudur. Ayrca Tabu'nun ekli, varl hel' topluma gre de farkl, deiik olabilir. Pasifik adasndakileri Tylor ,yle aklamaktadr: Polineya adalarnda kahile reisi, sosyal etkiler sonunda, 1Hana'lll11 (G, kudrt~t, kn.vet) hir ksmna sahiptir. 'O, ilah gibi heryerde etki yapabilir. Baz yerlerde rahipler, kraldan stn ol. duklarn hu yolla gstermek istemektedirl,r. Malenezya'da kabile reisieri Tah ve Mana'y kl'ndil,rin etkisiyle ilgili gst,rmek istiyorlar. Birok kahile kltrlerinde hu dunm karmak hir ekil almaktadr. Ev, kayk, l'rkek, kadm hir tatil gn, helli tren zamannda Talm dini hir gr~v gihi grlr. Tahu'nun aileoen aileye g,tii inancna da rastlannstr.

...

1819 ylnda Havai'de kral, Rihariho'nun Tabu ilc haI h;r kanun ,;kararak, ngilir.leri orada benimsemi olduklar Pazar gnn Tabu yapm~ ve lgiinii toplmea henimseterek Kilise ile hkmeti bala. m ve Tah kaidesi kurarak hu durunu desteklemitil, '
Madagaskar adasnda Mana henimsenmitir. Bylece :\fana'nn anlamda ku\lallahiImektedir .

= Hasina '""ya ilahn gc. olarak

gsterdii Tabu ekli, iyi veyu kt

Lny BnhL Tah'yu dini hir yol olar,k grmii, ,linin meneinde de Tah inancm ilk kayna"- olarak tanmtr. Sigmund Freud, 1913 yl gihi artk ok gerilerde kalm ve yaplan yeni aratrmalarla eskimi olaf! hilgileri, kendi libido, cinsiyet meselesi, hilinalt ve psikanalist tahlillerle kendi teorisini teyid iin kullanmaa ah~mtr. Esasen Frend n grn sadece klinikteki (AvTl\pada) haz gzlemcrine ve haz ~ahslar ii~erindeki tasavvurlarna gre ele almt r. Yoksa ktalar aras hir iiedeme de }nlnma ve aratrma olnadan o giinlerin snrl haz hilgilerini kendi grne gre saptrarak aklamak istemi (Totem und Tahu) ve }m yolda zamanmz da artk hatal yan gsterilmi \ e. hu iddias tamamen iirtiilm bulunmak~ tadr. Hemcn ha~tanha~a Dinler Tarihi ve Din Fenonenolojisi )'nnden yaplan dctirilcr<eki yanllarla dolu olan bu kitabn, sadece dinIeri inkara ve cinsi etkilpre v.h dayandrmak istenildii, csasen bir Dinler Tarihisi olmayan Freud'un hu konudaki yanlmas ilmi seaeplerlc tahii grlmektedir. ,

TOTEM, TOTEMzM

VE TABU

SONU:
Baz ilkel toplumlarda grlen bu inancn, bu gibi adetlerin toplumu birbirine balayarak bir dzen kurmu olmas dikkati ekmektedir. Ayrca Tabu, tabii bir dinin kkl ve temel mevkiinde bir unsuru olarak bc1irmekted;r. Bu Tabu inanc, bazan zayflam olarak veya izler halinde baka dinlerde de grlmektedir. Hinduizm, Zerdtlk (Parsizim), Y.ahudilik ve Hristiyanhk'ta bilc grlmektedir. Hernekadar Polinezya kabilesindeki alelade kiiler bakanlarndan ckinir ona yaklamazlar. Yzne bakarken bile heyecan ve rkeklik, korku iinde kalrlar. Onlar Mana ile dolu, g ve kudretl.e dolu harikuliide kiile olarak bilirler. Hindistan'da aa k"as'a bal veya kast d kalm hir kiinin

Brahman'a yaklamaktan ekinmeler gerekir. Birok d:nlerde olduu gibi kutsal maddelere, rahipler, dini grevliler dokunabilir. Bakalarnn dokunmas yasaktr, aksi halde byle yapanlarn arplacaklarna inanlr. Nitekim ferdIerin illlhlatrlmas, putlatrlmasnda bu gibi eski inan ve psikoloji bulunmaktadr. Yahudiliktc Cumartesi gn uyulmas gerekenler arasnda, atee dokunulmamas ,ate yaklmamas v.b, baz inanlar, et ve stn beraber ye]memesi, bunlarn ayr tabaklara konulmas vb. inanlar vardr. Hristiyanlkta "konlar, baz putlara, beykellere dokunmamak, ekmek ve arap (Evharistiya) iiyini ve vaftiz suyu kutsal ve zel bir yapda grlr, keza Hristiyanlkta pazar gn Hz. sa'nn dirilip ge kmas gn) veya sa'nn lm gn (Cuma g_ n)et yememek- gibi inanlarn. Tabu ile.ilg:i olduu iler isrlmektedir. ada haz toplumlarda, benimsenen siyasi esaslara. ve ideolojilere .dokunulmamas gen ken bir ilem gibi davranlmakta, onlara ait ilke veya dstnrlarn tartlmas yasaklanmaktadr. Diktatrlkle ynetilen yerlerde klk deitirmekle beraber, iktisadi, siyasi, ideolOjik tabular bulunmaktadr. Byle yerlerde nemli saylan kiiler Marb, Lenin .. v.b. eletirilmesi ve tartlmas yasak kiiler arasnda bulunmaktadr. Tabu, ,bylece klk dei'tirmekle beraber yirminci yzyln ada saylan lkelerinde bile izlerini srdrmektedir .

*-

Tabu ilc ilgili Bala kaynaklar:

1 Tabu ilc ilgili ilk kaynak:

J. Cook and J. King, A. Voyage to the Paci~ic Oecan, 1776-80, (London,

1784) S. 286 v.b.
i

172

HKMET TANYU

2- J.G. Frazer, Taboo and the P~rils of the Soul (The golden Bough III), 1920. 3- S. Freud, Totem und Tabu (Trkeye iki defa evrildi) 4- F.R. Lehmann, Die polynes. T; sitten, 1930. 5- Eli Edwards ,Burriss, Taboo, Magic, Spirits, New Yorg The Mac Millan Co - 1931. .
f)-

H. Welbieter, Taboo, 1942.

7- G. Vandel' Leew, Die Rdigion, 1948. (Tabu), Phiinemcnologicder Religion, (Tabu) v.b. - V.D~Leew (Tabou) 1952, Payot, d. 299-337.