Professional Documents
Culture Documents
Sunum Plan
Elektriin tarihesi Elektriin tanm Statik elektrik Topraklama Elektrik akmnn insan zerine etkisi Elektrik kazalarnn nedenleri
ELEKTRN TANIMI
Elektrik Tarihi
Antik Yunan'da kehribarn (Yunanca -ilektron) srtnmesi ile dier nesneleri ektiini gzlemlemi ve bu gce elektrik adn vermilerdir.
Yzyllar sonra, 1752'de, Benjamin Franklin elektrik zerine deneyler gerekletirmi ve yldrm ile statik elektrik arasndaki ba tannm uurtma deneyi ile incelemitir. Luigi Galvani (1737-1798), Alessandro Volta (1745-1827), Michael Faraday (17911867), Andr-Marie Ampre (1775-1836), ve Georg Simon Ohm (1789-1854) almalar ile elektriin anlalmasnda nemli katkda bulunmulardr. 20 yzyllarn balarnda ise, elektrik mhendislii tarihinin en nemli isimlerinden bazlar belirmitir: Nikola Tesla (floresan lamba, hz ler, otomobillerdeki ateleme sistemini, radarn , Samuel Morse, Thomas Edison, George Westinghouse, Werner von Siemens, ve Alexander Graham Bell.
temellerini, elektron mikroskobu, mikrodalga frn, 700 patent)
ELEKTRN TANIMI
Madde Yaps
Maddenin yap talar olan atomlar, ekirdekte ntron ve proton ile bunlarn evresinde dnen elektronlardan oluur Bir elektron yk e= -1.6x10-19 Coulombdur. Proton ise bunun pozitif deerlisidir.
ELEKTRN TANIMI
Madde Yaps
Atomlarn kendi aralarnda birleip moleklleri oluturmalar, elektriksel ekim kuvveti sayesinde gerekleir. rnein tuzlarda atomlar elektriksel ekim kuvveti (iyonik ba) bir arada tutar.
ELEKTRN TANIMI
Madde Yaps
Ayrca gezegenimizin de evresindeki manyetik alan da, ekirdeinde yer alan elektrik akmlarndan doar.
ELEKTRN TANIMI
Elektriksel Yk
Elektrik ayrt edici bir zellik olup, fizikiler tarafndan maddenin davranlarn tanmlamak iin kullanlr.
Hi kimse dorudan bir elektriksel yk grmemitir, ancak benzerlik yaklam ile tm davranlar doru olarak bilinmektedir.
Biri dierinin tersi davranlar sergileyen iki tr elektriksel ykten sz edilir, bunlar art (veya pozitif) yk ve eksi (veya negatif) yk diye adlandrlrlar.
ELEKTRN TANIMI
Elektriksel Yk
Farkl trden iki yk ise birbirini eker ayn trden iki yk ise birbirini iter. Paracklar arasndaki bu kuvvetin nicel deerlendirilmesi ise Coulomb yasas ile hesaplanmaktadr. F=kq1q2/r2 Eit miktarda art ve eksi yke sahip paracklar ise, biri dierini bastrdndan, yksz veya ntr olarak adlandrlrlar.
ELEKTRN TANIMI
Elektriksel Gerilim
(gerilim = potansiyel fark = voltaj )
ki konum arasndaki elektriksel gerilim, art ykl bir noktasal yk bu iki konum arasnda ilerletmek iin retilen i olarak tanmlanr. (1 volt = 1 joule/coulomb). Elektriksel gerilimin lm birimi volt'tur, voltmetre ile llr.
ELEKTRN TANIMI
Elektriksel Gerilim
(gerilim = potansiyel fark = voltaj )
Bu kavram, scakla benzetilebilir. Uzayn her hangi bir konumu iin bir scaklk deeri sz konusudur ve iki konum arasndaki fark snn hangi yn ve miktarda deieceini gsterir. Benzer biimde, uzayn her konumu elektriksel gerilim deerine sahiptir ve iki konum arasndaki gerilim fark, bu iki nokta arasndaki elektron hareketinin ynn ve miktarn ifade eder.
10
ELEKTRN TANIMI
Elektrik Akm
Elektrik akm, elektriksel ykn ak olup, birimi amperdir, ampermetre ile llr.
Herkes tarafndan bilinen akm tanm, elektronlarn metal tel gibi bir iletken ierisinde hareketidir. Bir dier rnek, elektrolizdir. Burada ykl atomlar (iyonlar) svnn ierisinde hareket ederler.
NVER Elektrikle almalarda ISG 11
ELEKTRN TANIMI
Elektrik Akm
Elektrik akm kavramlarndan
12
ELEKTRN TANIMI
Elektrik Akm
Alternatif akm
13
ELEKTRN TANIMI
Elektrik Akm
Ohm yasas elektrik akm ile gerilimi balayan nemli bir bantdr. I [A]= U[V] / R[W] ile ifade edilir. Burada grld gibi akm gerilim ne kadar ykselirse, diren ne kadar derse akm o denli fazla olur.
14
ELEKTRN TANIMI
Statik Elektrik;
Elektronlarn atomlar arasnda hareket etmesiyle ortaya kan enerji olarak dnlebilir. Buradaki hareket, elektronlarn ekirdek etrafndaki hareketi deil, farkl atomlar arasndaki hareketidir. Statik elektrik dearj iin en iyi rnek yldrm dmesidir
15
ELEKTRN TANIMI
Statik Elektrik;
Ksaca statik elektrik; srtnme sonucu oluan, genel olarak bir ie yaramayan ve zaman zaman arklar eklinde boalan bir elektrik enerjisidir. Bu boalma genelde kontrol altna alnamaz dolaysyla ok nemli bir yangn k ve patlama sebebidir.
16
ELEKTRN TANIMI
Statik Elektrik;
Unutulmamaldr ki: Herhangi bir madde statik elektrik ile yklenmise, ortamda her zaman buna eit miktar ama zt iaretli ykler bulunur. Dikkat: Yklenmenin sona ermesi ile artk ykler birbirine ynelmeye balar.
17
ELEKTRN TANIMI
Yk boalmas, ykl maddenin direncine ve topraklama durumuna baldr. Plastik malzemeler iin bu yk boalmas saatler hatta gnler alabilirken, gaz/buharlarda yk boalmas ok daha sratli olur. Bu nedenle, yanc gazlar ile ilem yaplrken ok dikkatli olmak gerekir.
18
ELEKTRN TANIMI
Statik Elektrik Uygulamalar
Statik elektrik ile; tama ileri, konveyr bantlar, kaplama ilemleri, rtme ve doldurma ilemleri, basm ve matbaa ilemleri, kartrma ilemleri ve sprey uygulamalar gibi birok yerde karlalmaktadr.
19
ELEKTRN TANIMI
Statik Elektrik Uygulamalar
5
NVER Elektrikle almalarda ISG 20
*******
TOPRAKLAMA
TOPRAKLAMA NEDR?
Elektrik akmnn canllara zarar vermemesi amacyla toprak potansiyelinin ihtiya duyulan noktaya tanmasdr. Paratoner tesisatlar da topraklama tesisatdr.
21
TOPRAKLAMA
TOPRAKLAMA NASIL YAPILIR? Genelde topraklama tesisatlar aadaki trlerden biri ile yaplr.
ubuk elektrot Kazaya Levha elektrot (tercih edilmez) erit elektrot Metal elektrot Metal yer alt su borular Bina ihata elektrodu
22
TOPRAKLAMA
TOPRAKLAMA NASIL YAPILIR? zellikle insanlarn ve hayvanlarn bulunduu alanlarda topraa gei direncinin mmkn olduunca kk tutulmas nemli ve hayatidir.
Yldrmdan korunma tesislerinde ise topraklama direncinin mmkn olduu kadar kk olmas, yldrm dmesi halinde meydana gelecek yan atlamalar azaltacandan bu hususa ayrca nem verilmelidir.
23
TOPRAKLAMA
TOPRAKLAMA NASIL YAPILIR?
nsanlar ve hayvanlar iin tehlike bulunan yerlerde her bir toprak elektrodu sisteminin topraa gei direncinin en ok 10 ohm deerinde olmas istenir. Ancak bu deerin ne kadar altna inilirse o kadar avantaj salanr. Bu deerin altna inilemeyen zeminlerde
(kum, akl, kuruluk vs)
24
TOPRAKLAMA
Topraklama Ynetmeliine gre;
Binann toprak tesisat ile paratoner topraklamasnn e potansiyelde olmas salanmal ve her ikisi birbirine irtibatlandrlmaldr. (???) Eer binann genel topraklama tesisatna bilgisayar gibi hassas cihazlar balanm ise; bu takdirde iki topraklamann bamsz olmas dnlebilir. ki topraklama tesisatnn birbirinden tam anlamyla izole edilmesi iin aralarndaki uzaklk en az 10 m olmaldr.
25
TOPRAKLAMA
Elektrik topraklama ynetmelii Madde 18 e gre
Koruma dzeninin anma akm Amper . Bakr iletkenin min.kesiti mm2
.
25 A. e kadar
35 A. e kadar 50 A. e kadar 63 A. e kadar 125 A. e kadar 160 A. e kadar 224 A. e kadar 250 A. e kadar 630 A. e kadar 800 A. e kadar 1000 A. e kadar
2,5
4,0 6,0 10,0 16,0 25,0 35,0 50,0 70,0 95,0 120,0
26
Elektrik akm ile meydana gelen kazalar, tesir bakmndan ana gruba ayrlabilirler. 1) Elektrik akmnn dorudan sinirler, adaleler ve kalbin almas zerine tesiri, 2) Elektrik akmnn sebep olduu snmadan kaynaklanan zararlar, mesela arkn sebep olduu yanmalar. 3) nsan iin zararl olmayan ok kk akmlarda, korku sebebi ile mesela dme, arpma vb. gibi mekanik zararlar.
27
28
3.5 - 10 kV 10 - 50 kV
60 cm 90 cm
29
AKIMIN ETKS
Elektrik akm insan vcudu zerinden getiinde, sinir yolu ile adalelerin kaslmasna yol aar; bu fizyolojik bir olaydr.
Elektrik kaa olan cihaz tutan bir insan, vcudundan geen akmn belirli bir deerinden sonra, adalelerin kaslmas sebebiyle artk bu cihaz elinden brakamaz.
Elektrik akmnn en zararl belirtisi, kalp adaleleri zerine olan tesirdir.
30
AKIMIN ETKS Kalbin, arpma akmnn yolu zerinde bulunmas halinde, kalp adaleleri kaslr ve kalbin kumanda sistemi bozulur. Kalp her ne kadar yine atmaya devam etse de bu artk dzenli deildir. Kalbin bu artlar altndaki anlamsz atlarna ventrikler fibrilasyon denir. Fibrilasyon halinde kalp artk normal alamaz ve kan pompalama grevini yapamaz. En tehlikeli durum, akmn sol elden girip gsten kmasdr.
31
1. Blge
32
2. Blge Tansiyon ykselir, teneffs zorlar, kalp dzensiz alr. Ksa sreli arpmalar, korku ve ok tesiri yapar, fakat zararl deildir.
33
2. Blge
Kalpte ba gsteren fibrilasyon reverzibldir. Ksa sre iinde tesiri ortadan kalkarsa ve gerekirse suni teneffs yaptrlarak, kazazede ksa zamanda normal durumuna dner
Eer elektrik arpmasnn sresi uzun olursa, mesela otuz saniyeden sonra hasta uurunu kaybeder ve bundan sonra lm ba gsterebilir.
NVER Elektrikle almalarda ISG 34
2. Blge Eer derhal suni teneffs yaptrlmazsa, kalbin dzensiz almas nedeniyle beyin oksijenle beslenemediinden drt dakikadan sonra hayati merkezler fel olur: Buna beyin lm denir.
35
3. Blge Tehlikeli blgedir: Tehlikeli kalp fibrilasyonlar bu blgedeki akm deerlerinde meydana gelir. Akmn belirli bir sre tesir etmesi halinde kalp bundan zarar grr ve lm ba gsterir: Buna kalp lm denir.
NVER Elektrikle almalarda ISG 36
3. Blge ou zaman bu olay reverzibl deildir: Kazazedeyi suni teneffsle kurtarmak mmkn olmaz. Ancak bu blgelerin snrlar kesin olmadndan ve akmn tesiri ahslara gre ok byk farklar gsterdiinden, kazazedelere mutlaka kurtarma tedbirleri uygulanmaldr.
NVER Elektrikle almalarda ISG 37
3. Blge
nsan vcudunun direncinin en az 1000 ohm olduu kabul edilirse, 220 V ebeke geriliminde insan vcudundan 220 mA gibi bir akm geer ki, bu da nc blgeye isabet eder. 0,3 saniyeden daha uzun bir sre tesir ettii takdirde bu akm, lmle sonulanan kalp fibrilasyonlarna yol aar.
38
4. Blge Daha ziyade yksek gerilim kazalarnda sz konusu olur. ncelenen ok saydaki olayda gzlenmitir ki; tehlikeli fibrilasyon nc blgede ba gsterdii halde drdnc blgede buna her zaman rastlanmamtr:
39
Bu ok enteresan bir sonutur. 6 kV luk bir yksek gerilim tesisinde ba gsteren bir kazada insan vcudundan 6 A gibi byk bir akm geer: Bu deer drdnc akm blgesine girer. Bu akmn sebep olaca yanma ve benzeri zararlarn dnda, reverzibl kalp durmas sebebiyle, bu kazazedenin kurtulma ans daha byktr.
NVER Elektrikle almalarda ISG 40
41
42
Bir elektrik arpmas olaynda mutlaka acil olarak kazazedeye ilk yardm uygulanmaldr.
Elektrik arpmalarnda tesir sresinin nemi ok byktr. Sre uzadka tehlike byr.
43
Kalp zerinden 0,3 snden daha uzun sre 80 mA ve daha stnde akm geerse kalp adaleleri kaslarak tehlikeli fibrilasyon balar ve olay ou zaman lmle sonulanr.
Kalbin normal alma periyodu 750 msdir. 750 ms den daha uzun sre tesir eden akmlar zellikle tehlikelidir.
44
4-) Kii -stnde kuru elbiseler varsa, arkadan yaklalarak- elbisesinden ekilmek suretiyle elektrikten uzaklatrlmal
5-) Bunlarn hibiri yaplamazsa kesinlikle kendinizi tehlikeye atmaynz
NVER Elektrikle almalarda ISG 45
tercih edilmektedir. Nefes verme olay dakikada yaklak 12 defa tekrarlanr. Kalbin durmas halinde suni teneffsle birlikte ayrca derhal dardan kalp masaj yaplmaldr; bunun iin gs zerine baslp braklr. Gerekli hallerde suni teneffs uzun zaman uygulanmaldr. Bu arada kazazedeyi bir hastaneye nakletmek iin ambulans arlr; hastann nakli esnasnda da suni teneffse devam olunur, eer varsa oksijen verilir. Kalp normal almaya balayp kazazede kendiliinden normal nefes alp verirse, suni teneffs baaryla sonulanm saylr. Yangn balangc varsa, kazazede yere yatrlr ve ilkin yaygn sndrlr. Yank yaralar mikropsuz, temiz bezle rtlr. Yaraya pudra, ya veya merhem srlmez. Kazazede derhal hastaneye kaldrlmaldr.
Suni teneffs yaptrlr. Son yllarda azdan aza veya azdan buruna nefes verme metodu
*******
46
balantlarndaki kt temas
Elektrik izolasyonunun bozulmas Elektrik ksa devresinin meydana gelmesi Statik elektrik olumasnn nlenmemesi Statik elektrik topraklamas yaplmamas Manyetik alan korumas yaplmamas
NVER Elektrikle almalarda ISG 47
alanlara yeterli kiisel koruyucu, yeterli gvenlik malzemesi verilmemesi veya alanlarn bunlar kullanmamalar,
NVER Elektrikle almalarda ISG 48
Yer alt kablolarnn alak gerilimde yzeyden 60 cm aada, yksek gerilimde ise yzeyden 1,5-2 m aada denmemi olmas.
alanlara i sal ve gvenlii konularnda gerekli bilgilerin verilmemesi ve bu konuda srekli olarak uyarlmamalar
50
Makine yaknndaki elektrik kaa ile madeni ksmlarnn elektriklenmesi sonucu oluan kazalar zolasyon hatalarndan oluan kazalar
%26 %23
Enerji iletim hatlaryla temas sonucunda oluan kazalar %20 ------------------------------------------------------------------------------------------Elektrik direkleri zerinde veya yaknnda oluan kazalar %12 Gerilim yaknndaki ilerde oluan kazalar Patlama sonucu oluan kazalar Elektrik ksa devreler sonucu yangn %5,5 %5,9 %7,6
51
Elektrik yapt btn iyi eylere karn tehlikeli de olabilmekte, hatta insanlar ldrebilmektedir.
A.B.D.'de yaplan her yl yarm milyondan fazla elektriksel nedenli yangn meydana gelmektedir, buna bal milyonlarca dolarlk mal-mlk hasar olmaktadr ve yaklak 1100 kii elektrik arpmalarndan lmektedir.
52
Baz insanlar 110 volt'luk elektriin ok tehlikesi/riski yaratmadn sanmaktadr. Bu inan doru deildir. 50 Volt'dan yukars daima risklidir. Elektrik akm en az direnli yolu tercih ederek bir yerden baka bir yere akar Eer insan vcudu bu yolu salarsa, bir elektrik okuna maruz kalnabilir. Nemlilik ise etkiyi artrc bir rol oynar.
53
Elektriin gvenli kullanm iin u hususlara dikkat etmek gereklidir. 1-) Elektrik tesisatnda TSE standartlarna uygun malzemelerin kullanlmasna zen gsterilmelidir. 2-) Atlyedeki veya ksmdaki tezgahlar tamamen durduracak bir ana alter bulunmaldr. Ayrca her makina ve tezgahn ayr ayr durdurma tertibat bulunmaldr.
54
55
56
57
58
9-) Prizlerin emniyet kapakl olmas tercih edilmelidir. 10-) Mutlaka toprakl (toprak balantl) priz kullanlmaldr.
11-) Buonlu sigortalara asla tel sararak onarm yaplmamaldr. Otomatik sigorta kullanlmaldr.
59
12-) Kaak akm rleleri kullanlmal ve enaz ayda bir kez almas kontrol edilmelidir. 13-) Herhangi bir elektrikli tehizat onarmaya kalklmamaldr. Elektrik ii bu konuda eitilmi ve deneyim kazanm elektrikiye braklmaldr. 14-) Her trl cihazn kullanm klavuzu mutlaka dikkatle incelenmelidir. 15-) Cihazlar mutlaka uygun artlar altnda kullanlmaldr.
60
Sonu olarak; Elektrik kazalar ve yangnlarn nlemek zor deildir. Elektrik hakknda bilgi edinilmeli, gerekli gvenlik nlemleri alnarak riskler kontrol altnda tutulmaldr.
61
62
64
65
66
ELEKTRKLE ALIMALARDA SG
Teekkr ederim
letiim : Yrd. Do.Dr. H. Murat NVER 544 771 07 90 hmunver@hotmail.com
67