HERKESN YARGISI KENDNE...

DEMOKRATKLEME SRECNDE BASININ YARGI ALGISI

herkesn yargs kendne... demokratkleme srecnde basnn YARGI ALGISI

ISBN 978-605-5832-34-6 TESEV YAYINLARI

Dzelti: zge Gen Kapak Tasarm: Bora Tekoul Bask ncesi Hazrlk: Myra Bask: Sena Ofset

Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakf Demokratikleme Program Bankalar Cad. Minerva Han No: 2 Kat: 3 Karaky 34420, stanbul Tel: +90 212 292 89 03 PBX Fax: +90 212 292 90 46 info@tesev.org.tr www.tesev.org.tr

Copyright ubat 2010 Bu yaynn tm haklar sakldr. Yaynn hibir blm Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakfnn (TESEV) izni olmadan elektronik veya mekanik (fotokopi, kayt veya bilgi depolama, vd.) yollarla oaltlamaz.

Bu kitapta yer alan grler yazara aittir ve bir kurum olarak TESEVin grleriyle birebir rtmeyebilir. Bu kitabn yaymlanmasndaki katklarndan tr Ak Toplum Vakfna ve TESEV Yksek Danma Kuruluna teekkr ederiz.

HERKESN YARGISI KENDNE...

DEMOKRATKLEME SRECNDE BASININ YARGI ALGISI

MERYEM ERDAL

Teekkr

Zorlu ve youn bir almann rn olan bu kitap, bir ok kiinin emei ve zverisiyle gerekleti. Binlerce sayfay bulan dokmanlar biraraya getirerek ve snflandrarak byk bir engeli amam salayan sevgili arkadalarmn katks benim iin unutulmazd. Bylesine ykl bir almay gerekletirmemde nerileriyle yol gsterici olan Mithat Sancara ve alma boyunca desteklerini esirgemeyerek ykm hafifleten Koray zdil ve zge Gen bata olmak zere TESEV Demokratikleme Program alanlarna sonsuz teekkrler.

indekiler
Yargya Dair Alglar ve Zihniyet Yaplar, 1 Basnn Yarg Algsna Bakarken, 3 Summary, 5

GR, 9 Yntem, 11 DERN DEVLET VE DERNLEEMEYEN YARGILAMA, 13

Trkiyenin Derin Devleti, 13 Derin Devletin Derin zi: Mustafa Mulal, 15 Acemi Derin Devlet Olur mu?, 18 Genelkurmayn Derin Devlet Bildirisi, 20 Yargnn Gzyle Derin Devlet, 22 Susurluk Srecinde Derin Devlet Tartmalar, 29 Askerin Susurlukla likilendirilmeye Tepkisi: Hainliktir, 32 emdinli Srecinde Derin Devlet Tartmalar, 34 Hrant Dink Cinayetinde Derin Devlet Tartmalar, 49 Cinayet Derin Devlet Balantl, 59 Cinayet rgt i mi, Mahalle Psikolojisi mi?, 62 Emniyet Mdr Cinayeti Milliyeti Duygulara Balad, 66 Cinayette Ergenekon Balants, 73 Ergenekon Soruturmasnda Derin Devlet Tartmalar, 75 Ergenekon ile Veli Kke lk Kez Dokunuldu, 76 Basnn Ergenekon Tanmlamas, 79 Askeri Yarg-Sivil Yarg Ayrm, 85 ift Bal Yargnn Askeri Dokunulmazlktaki levi, 93

YARGI BAIMSIZLII, 96
Yargya Sayg: Szde Deil, zde, 101 Yargnn Siyasallamas, 105 Susurluk ve Ergenekonda Taraf Olma Tartmalar, 108 Basnn Yargy Etkilemesi, 113 Basn Yargy Parti Kapamada Greve aryor, 116 Yasamann Yargya Mdahalesi, 120 DEPlilerin Dokunulmazlklarnn Kaldrlmas, 129 RP Kapatma Davasnda Yasama-Yarg ekimesi, 137 Kritik Yarg Srelerinde Ordu, 138 Yargnn Ordu Hassasiyeti, 141 Parti Kapatma Davalarnda Ordunun Rol, 146 TSKnn Ergenekon Tepkisi, 156 Genelkurmay-Hkmet Arasndaki Grme Trafii, 162 Silah Tehdidiyle Yargy Hizaya Getirmek, 164 Yargnn Tarafszl, 170

HKM (VE SAVCI) GVENCES, 177

Savc Ferhat Sarkayann hrac, 178 Basnn Genelkurmaydan Bekledii Bildiri Nihayet Geldi, 191 stenen Oldu: Savc hra Edildi, 198 hra Kararnn Glgesindeki Yarg, 203 Susurluk Hakimi: Baskya Boyun Emediim in Atandm, 214 Susurluk Komisyonunda Grevli Hakimin Kukulu lm, 215

ADL YARGI, 217

Makul Srede Yarglanma, 218 emdinli Davasna Hzl Yarglama Sulamas, 219 Ergenekon Soruturmasna Gecikti Sulamas, 223 Masumiyet Karinesi, 226 Soruturmann Gizlilii, 228 emdinli ddianamesi Basna Szd, 230 Ergenekon Soruturmasnda Basna Szdrma Tartmalar, 231 Ergenekonda Sanklar Sulamadan Haberdar Edilmedi ddias, 240 emdinli Davasnda ddianame Sansrlenerek Okundu, 243 Ergenekon Davasnda Yarglamann Aleniyeti Tartmalar, 244 Davalarn Nakli, 245

viii

DOKUNULMAZLIK VE CEZASIZLIK, 247

Susurluk Srecinde Dokunulmazlk, 248 Mahkmiyet, Buz Dann Grnen Ksm, 252 Siyasi Dokunulmazlklar, 261 Susurluk Babakanlk Eliyle Aratrld, 266 emdinli Soruturmasnda Dokunulmazlk, 268 TSKdan Sanklara Avukat Destei, 272 Hrant Dink Cinayetinde Dokunulmazlk, 273 Hrant in, Adalet in, 282 Ergenekon Soruturmasnda Dokunulmazlara Dokunmak, 285 Dokunulmazlara Dokunmann Ar Bedeli, 288 Soruturmalarn Derinlemesine Devlet Srr Engeli, 291 Meclis Aratrma Komisyonlarna Devlet Srr Engeli, 296 Susurluk ve Dink Cinayeti Davalarnda Deliller Sakland, 296 Yasayla Cezaszlk Stats, 299 Siyasi rade Yoksunluu, 301 Dokunulmazlk Ve Cezaszln Yaratt Cesaret Ortam, 305

SONU YERNE, 311 Yazar Hakknda, 321

ix

Ksaltmalar
AA Anadolu Ajans AB Avrupa Birlii ABD Amerika Birleik Devletleri AHM Avrupa nsan Haklar Mahkemesi AK Parti/AKP Adalet ve Kalknma Partisi ANAP Anavatan Partisi BG Bat alma Grubu CHP Cumhuriyet Halk Partisi CMK Ceza Muhakemesi Kanunu DEP Demokrasi Partisi DEHAP Demokratik Halk Partisi DSP Demokratik Sol Parti DYP Doru Yol Partisi EMASYA Emniyet Asayi Yardmlama ET Ergenekon Terr rgt FP Fazilet Partisi GATA Glhane Askeri Tp Akademisi HSYK Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu JT Jandarma stihbarat Tekilat JTEM Jandarma stihbarat ve Terrle Mcadele KKK Kara Kuvvetleri Komutan MGK Milli Gvenlik Kurulu MT Milli stihbarat Tekilat NATO Kuzey Atlantik Pakt OHAL Olaanst Hal HD zel Harp Dairesi RP Refah Partisi SHP Sosyaldemokrat Halk Parti TBB Trkiye Barolar Birlii TBMM Trkiye Byk Millet Meclisi TC Trkiye Cumhuriyeti TCK Trk Ceza Kanunu TESEV Trkiye Ekonomik ve Sosyal Ettler Vakf TSK Trk Silahl Kuvvetleri YARSAV Yarglar ve Savclar Birlii

Yargya Dair Alglar ve Zihniyet Yaplar

Avrupa Birlii yelik srecinin siyasette merkezi bir yere oturmasndan bu yana Trkiye reformlara ve deiime odaklanm durumda. Ne var ki bu sadece siyasi iradeyi deil, toplumsal kabullenmeyi de gerektiriyor. nk Trkiyenin ayak balar devlet geleneinden olduu kadar, toplumsal zihniyetten de kaynaklanmakta. Bu nedenle yeniden yaplanmas beklenen alanlarda toplumsal algnn nasl deitii ve muhtemel reformlara ne denli hazr olduu ok nemli bir soru. TESEV bu yndeki irdelemelerini yakn gemite drt kitapla kamuoyuna sunmutu. Dindarlk, laiklik, milliyetilik gibi ideolojik ereveler yannda, devlete olan yaklam ve aile iindeki ataerkil ortam ele alan bu almalar, alglarn bireysel ve grupsal dzlemde nasl deimekte olduunu ortaya koydu. Ancak siyasi irade ile toplumsal sahiplenme arasnda ok nemli bir katman daha var ve Trkiyenin reform ihtiyac belki de kendisini en fazla bu noktada gsteriyor. Sz konusu katman, brokratik kurumlar. Bata silahl kuvvetler, yarg ve emniyet olmak zere neredeyse btn brokrasinin hem zihniyet hem de organizasyon ve ilevler asndan yeniden yaplandrlmas zorunlu gzkyor. Dolaysyla Alglar ve Zihniyetler dizisinin bundan sonraki almalar kurumlar ele alyor. Yargy kuatan zihinsel ereveyi farkl boyutlaryla sunmay hedefleyen ilk proje, meseleye adan yaklayor. Birinci alma savc ve yarglarn anlam dnyasn irdelerken, ikinci kitap toplumdaki adalet algsn ve yarg kurumunun zihinlerde nasl ilevselletiini tespit etmeyi hedeflemiti. Elinizdeki son kitap ise, yarg kurumu ile adalet ve hukukun toplumsal alglanma biimi arasnda kpr ilevi gren hayati bir alana, yani medyaya bakyor. nk yargnn kurumsal dnmnn toplumda bir ihtiya olarak alglanmas ve bu ihtiyacn demokratik ilke ve normlar erevesinde zm, modern toplumlarda gl bir medya desteini gerektirmekte. Ne var ki medyann kendisi de meslein ima ettii standartlardan hayli uzakta ve yargya ideolojik bir szgele bakmaktan kurtulabilmi deil. Dolaysyla medyann farkl bir sorumluluk anlay gelitirebilmesi, yarg reformunun nkoullarndan biri olarak karmza kyor.

Trkiyenin demokratikleme srecindeki gereksinimi, gnmzn evrensel kabullerine uygun bir vatandaln ve ona uygun ynetsel mekanizmann olumasdr. Hukuk ve dolaysyla yarg brokrasisi ise byle bir dnmn vazgeilmez teminat olarak merkezi bir yere sahip. Elinizdeki almann, bylesine nemli bir alanda yaplacak reformlarn tartlmasna ciddi katklar yapacan umuyo-

ruz...

Etyen Mahupyan Demokratikleme Program Direktr TESEV

Basnn Yarg Algsna Bakarken

TESEV Demokratikleme Program, getiimiz senelerde Toplumsal Alg ve Zihniyet Yaplar aratrmalarn tamamlamasnn ardndan, 2007den itibaren yargy kuatan alg ve zihniyet kalplarn inceleyen bir aratrma dizisi ile devam etmeye karar vermiti. Bunun esas nedenlerinden birisi, Trkiyede demokratikleme, hukuk, devlet-yurtta ilikileri asndan merkezi konumda olan bu kurumla ilgili ok az sayda aratrma bulunmasyd. Bu eksiklik dikkate alnarak, kamuoyunda yarg hakknda yaplan tartmalara, bilgilendirici ve yn gsterici katk sunmas hedefiyle birbirini tamamlayc nitelikte ayr almadan oluan bir aratrma dizisi hazrland. Yargnn ileyii ve yaplanmas asndan kilit role sahip olan hkim ve savclarn zihniyet ve alg kalplarn inceleyen, Adalet Biraz Es Geiliyor... Demokratikleme Srecinde Hkimler ve Savclar adl ilk alma, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesinden Mithat Sancar ile Eylem mit Atlgan tarafndan hazrland. Bu kitap, hkim ve savclarn devlet, adalet ve hak kavramlar ile Avrupa Birlii, demokratikleme sreci ve reformlara nasl yaklatklarna k tutmaya alyor ve yarg bamszl, yargnn tarafszl ve yargda devletilik gibi konular etrafnda sregelen tartmalara ilikin bak alarn sergiliyor. Yine Mithat Sancar ile Hacettepe niversitesi Antropoloji Blmnden Suavi Aydn tarafndan hazrlanan serinin ikinci kitab Biraz adil, biraz deil: Demokratikleme Srecinde Toplumun Yarg Algs ise, yarg bamszlnn nndeki engeller, mahkemelerin adillii, adalet sistemi dnda hak aray gibi farkl konular zerinden yurttalarn hukuk sistemi ve yargsal ileyie ilikin alg ve bak alarn inceliyor. Hukuku ve aratrmac yazar Meryem Erdal tarafndan hazrlanan Herkesin Yargs Kendine Demokratikleme Srecinde Basnn Yarg Algs adl alma ise, serinin nc ve son kitab. Aratrmada, Trkiyenin yakn siyasi gemiine damgasn vuran ve derin devlet, ifade zgrl ve siyasi parti kapatma gibi hukuki boyutlar bulunan konular kapsayan davalara; temsil ettikleri eilimler gz nnde bulundurularak seilen Hrriyet, Zaman, Ortadou, Radikal ve Taraf gazetelerinin yaklamlar incelendi. Bu inceleme derin devletin derinleemeyen yargs, yargnn bamszl, silahl kuvvetler bata olmak zere kurumlarn yarglama srelerindeki etkileri ve mdahale biimleri, askeri yarg-sivil yarg ayrm, hkim ve savc gvencesi, adil yarg, dokunulmazlk ve cezaszlk sorunu balklar altnda ele alnyor.
3

Meryem Erdaln almasnn ana hedeflerinden birisi, basnn hukuk, adalet, devlet-vatanda ilikisi ve siyasi zgrlkler gibi kavramlara yaklamn ve basn kurulularnn bu olgulara bak alarndaki farkllklar ortaya koymak. Erdaln almas ayn zamanda, basnn kamuoyunun yargya ilikin konular tartma biimlerini ekillendirmesindeki roln anlamamz asndan da kapsaml bir arka plan bilgisi sunuyor. Aratrma dhilinde yaplan basn taramas, basn temsilcilerinin farkl davalar zelinde aldklar pozisyonlar ve bu pozisyonlarn farkl siyasi artlar altnda nasl deiebildiini ayrntl biimde gzler nne seriyor. Ayrca, almann basnn yarg algsn gstermesinin yan sra, ierdii detayl basn taramas sayesinde gazetecilik ve habercilik uygulamalar ile ilgili de deerli bir kaynak oluturduuna inanyoruz. Kitapta, haberlerden ve ke yazlarndan yaplan alntlara mmkn olduunca uzun yer verildi. Bununla, incelenen davalarla ilgili metinsel veya sylem analizi yapmak isteyecek aratrmaclara, kapsaml bir yazl kaynak oluturulmas hedeflendi. almann geneline yansyan bulgulardan birisi, basnn yargyla ilgili konulara yaklamnn ve haber yapma pratiinin tutarl, aklayc ve geni perspektiften bakma hassasiyetinden yoksun oluu. Davalarn ele aln kapsamnda ortaya kan ayrmalar, basnn kamuoyunu bilgilendirme grevini ilkeli biimde yerine getirmediini sergilemekte. Dileimiz, medyann, demokratik dnmn gereklemesi yolunda kstlayc deil, sorunlarn zlmesine katkda bulunan bir rol stlenmesi... TESEV Demokratikleme Program

Summary

Under the scope of a research series titled Perceptions and Mentality Structures as part of TESEVs Democratization Program, this study constitutes the third stage in the project Perceptions and Mentality Structures within and about the Judiciary. Following the two books Adalet Biraz Es Geiliyor... Demokratikleme Srecinde Hkimler ve Savclar (Justice can be Bypassed Sometimes Judges and Prosecutors in the Democratization Process) and Biraz Adil Biraz Deil... Demokratikleme Srecinde Toplumun Yarg Algs (Just at Times, Unjust in Others... Peoples Perception of the Judiciary in the Democratization Process), this book titled Herkesin Yargs Kendine Demokratikleme Srecinde Basnn Yarg Algs (Everybody has his own Judiciary Press Perception of the Judiciary in the Democratization Process) focuses on the relationship between the media and the judiciary, aiming to provide an outline of the formers perception of the latter on the basis of select critical court cases, which have drawn close public attention and media scrutiny. With this purpose, the study builds on cases concerning the deep state and political party closures that have significantly hampered the democratization process in Turkey, bearing case-specific political, legal and social consequences. Under the category of the deep state, the medias coverage of the following cases were analyzed: Susurluk, emdinli, Ergenekon cases and the Hrant Dink murder case. As for political party dissolutions, the cases of Democracy Party (DEP) and Welfare Party (RP) were selected. In order to reflect the the medias perception of justice and the judiciary regarding these six critical cases, Hrriyet, Zaman, Ortadou, Radikal and Taraf newspapers were screened based on the diversity of their political tendencies. The book comprises five main chapters. Building on the cases analyzed under this study, the first chapter summarizes the discussions around the deep state and the failure of the courts to get deeper in their review. This chapter highlights the approaches of the press, judiciary and army to the notion of deep state, and the discussions around the events surrounding these cases. Views and comments expressed in the press point that a vast majority of the press holds the idea that the state can exceed the limits of the rule of law when its higher interests deem it necessary. Those segments of the press expressing such a claim have also reacted against the association of the people and events under investigation with the deep state, and the judicial inquiry into these cases. The same segments in
5

general have shaped their attitude towards the events and developments on the basis of militaristic sensitivities. Only a smaller segment of the press has expressed an unconditional support for investigations into the deep state. A limited number of columnists have suggested that compared to other organized crimes, the judiciary has held a double standard for the deep state related cases regarding the judiciarys assessment of the acts of accused, effective execution of the investigation, and other similar issues. This chapter also analyses the separation of military and civilian judiciary, the consequent problems caused by this categorization as well as the role played by this dichotomy in the judicial immunity of the military. The press perception of the double-headed judiciary systems impeding role in critical processes also varies. While the problems due to this separation are highlighted by those newspapers and writers advocating that the deep state should be uncovered, those adopting the militaristic sensitivity have undermined this issue. The second chapter aims to reflect the press view on the issue of judicial independence and impartiality. The findings of this chapter demonstrate that the major actors claimed to be interfering with or affecting the judiciary are the government, political parties, legislature, army, and the press. Likewise, it is also evident that the issue of judicial independence and impartiality is defined relative to the position the actor takes, and is not based on any standards. Parties to the controversy in the press surrounding these cases have also assessed judicial independence and impartiality from their own perspectives. Considered to be a key aspect of judicial independence, occupational security for judges and prosecutors is the subject matter of the third chapter. This chapter analyzes the press coverage of processes such as the dismissal, transfer to a new place or a new post, and lifting of job security for judges and prosecutors. Regarding this issue, which has started and come to be symbolized with the emdinli investigation, a vast majority of the press has been observed to adopt an approach in support of the immunity of military officers. Therefore, judicial discretion exercised by judges and prosecutors towards accusing senior military officers in investigations in relation to the deep state have caused significant reactions and led to the punishment of such judiciary personnel. The fourth chapter sets out to reflect the press approach to the notion of fair trial, a major issue in Turkish judicial system. While lack of fair trial is common to judicial practice in Turkey, it has been observed that the press interest in the issue is limited to specific cases and segments of the society, and the media coverage of the issue is not based on coherent and objective criteria. Looking at the critical cases covered by the press, the fifth chapter evaluates issues of immunity and impunity as major issues in the current judicial practice,
6

which serves to encourage further human rights violations. Although it is a prevailing issue that some individuals and institutions have carefully been kept out of the deep state related investigations at all times, the issues of immunity and impunity have rather been pointed out by those newspapers and writers supporting the deep state related investigations. It is emphasized that immunity and impunity at individual and institutional levels ensure the sustenance of the deep state. While only one case has yielded a sentence of imprisonment so far, this sentence is the tip of the iceberg, failing to produce a durable solution of the impunity of perpetrators. As a result, this study demonstrates that in relation to critical judicial processes, the dominant approach adopted by the press towards major issues of the judiciary is in support of the etatist judicial practices. It also puts forth that regarding the judicial processes, a significant portion of the press holds a militaristic perspective based on institutional legitimacy, and that the journalistic outcome of this perspective does not contribute to the democratization of the judiciary and the society. While still failing to change the perception created by this dominant tendency, those remaining outside this perspective have played a significant role in meeting the publics needs to be informed on some critical processes and, albeit partially, in promoting judicial transparence and ensuring democratic control by providing the society with information on different aspects of the events.

Giri

TESEVin Demokratikleme Programnda yer alan Alglar ve Zihniyet Yaplar balkl aratrma dizisi erevesinde gerekletirilen bu alma, Yargda ve Yargya Dair Alg ve Zihniyet Kalplar projesinin nc aamasn oluturmaktadr. Proje kapsamndaki yargnn kendine bakn yanstan Adalet Biraz Es Geiliyor... Demokratikleme Srecinde Hkimler ve Savclar adl kitapla, toplumun yargya bakn ele alan Biraz Adil Biraz Deil... Demokratikleme Srecinde Toplumun Yarg Algs adl kitaplar izleyen bu almayla, yarg algs konusuna, demokratikleme srecinde ve yargya ynelik algnn ekillenmesindeki pay sahiplerinden biri olan basn penceresinden baklmtr. almayla, basn-yarg ilikisine odaklanlarak, kamuoyunda geni yank uyandran ve eitli basn yayn organlarnda ayrntl bir biimde ele alnan kritik davalar temelinde, basnn yargya bak ve yargsal srelerde etkilerinin deerlendirilmesi amalanmtr. Bu almann bir ayanda, bireyler aras veya kamusal eylem ve ilemlerden doan uyumazlklar zme balayarak toplumsal uzlay salayan yarg, teki ayanda ise bireyler ve toplumla devleti oluturan kurumlar arasndaki mesafeyi, kamunun bilgilenme hakk erevesinde azaltma veya ortadan kaldrma olanaklarna sahip basn yer almaktadr. Basnn, gereklik, nesnellik, bamszlk ve tarafszlk ltlerine uygun biimde toplum adna faaliyetlerini izledii kurumlar arasnda yarg nemli bir yere sahiptir. Toplumun yarg algsnn ekillenmesindende, basnn yargyla ilgili eletiri, yorum ve deerlendirmeleri gittike daha fazla nem kazanmaktadr. Basnn yargsal srelerle ilgili artan rolne iaret eden bir baka nokta, basnn, ulat bulgular ve gzlemlerini kamuoyuna aktarmakla, yargsal srelerin effaflamasn ve demokratiklemesini salamasdr. Demokratik sistemin ayrlmaz paras haline gelen basnn etkili bir demokratik denetim arac olmasnn, demokrasinin, hak ve zgrlklerin gelimesine ve glenmesine katk sunaca aktr. Bu almayla, rnek davalar zerinden, basnn bu ilevini yerine getiri biimi ile toplumun ve yargnn demokratiklemesine ne lde katk sunduu gsterilmeye allmtr. almada, kritik dava srelerinde ortaya kan kurumlar aras ekimelerin basndaki yansmalar ve bunlarn srece etkileri aktarlmaya allmtr. Bylece, basnn davalarla ilgili haber, yorum ve deerlendirmelerinde izledii izginin toplumsal, siyasal blnmeleri keskinletirmeye mi, yoksa trplemeye mi yol at da ortaya karlmak istenmitir. Bunu salayabilmek iin almada yer
9

alan haber, yorum ve deerlendirmelerin aynen aktarmna zen gsterilmitir. Bu almada, gazetelerin kimliiyle zdeleen yazar ve yorumculardan farkl olarak, kendine zg tutum ve yaklamlaryla dikkat eken ve gazetelerin genel duruunu ve yayn izgisini birebir yanstmayan veya rtmeyen yazar ve yorumcularn grlerine de zel bir nem verilmitir. Genel olarak basn iindeki ayrmadan ve ekimeden bamsz biimde olaylar ele alan yazar ve yorumcularn deerlendirmeleri, kritik srelerde, basnn demokratik denetim ilevini hatrlatmas bakmndan da yol ac olmutur. almann amacn gerekletirmek zere, her biri kendi zelinde siyasi, hukuki ve toplumsal sonular olan, iz brakan alt kritik dava ile basndaki eilimleri ve dalm yanstmas bakmndan be gazete belirlenmitir. Son olarak, bu almann, Haziran 2009da sonlanmas nedeniyle, kitabn yaymland tarih itibariyle devam etmekte olan Ergenekon, Hrant Dink ve emdinli davalar ile ilgili bu tarihten sonraki gelimeleri ve deerlendirmeleri kapsamadn belirtmekte yarar var. Bu husus, zellikle devam eden Ergenekon soruturmalarnda yaanan kritik gelimeleri gz ard etmemek bakmndan nem tamaktadr. Yine ayn biimde aradan geen sre boyunca emdinli davasnda askeri mahkemenin grevsizlik karar vererek dosyay Hakkari Ar Ceza Mahkemesine gndermesi de bir baka kritik gelime olarak kaydedilmitir.

10

Yntem

Bu alma, basnn yarg algsnn, farkl eilimleri temsil eden yazl basn kurulularnn, devletin ve toplumun demokratiklemesi bakmndan nemli gstergeler sunan kritik davalardaki tutum ve sylemleriyle ortaya konulmas yntemine dayanyor. almada, geni dava daarc arasndan, basnn algsn ortaya koyma amacn gerekletirmeye elverili davalarn seimi nem kazanmtr. Bu nedenle kamuoyu ve basnn uzun sre gndeminde yer alan, toplum vicdannda rahatszlk yaratan, etkili yarglama ve cezalandrma beklentisi tanlan ve yaratt sonular itibariyle toplumsal bellekte iz brakan alt dava belirlenmitir. Bunlar, derin devlet balamnda Susurluk, emdinli ve Ergenekon davalar, ifade zgrlnden cinayete giden srete Hrant Dink davas ile rgtlenme ve ifade zgrl balamnda Demokrasi Partisi (DEP) ve Refah Partisi (RP) kapatma davalardr. Derin devlet davalar, birok faili mehul cinayet, kayp ve yaam hakk ihlalini ve bunlarn fail ve sorumlularn kapsamas, devlet iinde kurumsal dzeyde aa kard balantlar, dokunulmazlk engelleri ve basndaki yansmalaryla dikkati ektiler. Hrant Dink cinayeti davas, Trk Ceza Kanununun (TCK) 301. madde yarglamalaryla balayan ve devlet balantl cinayetle sonulanan sreci ve ilikileri ortaya koymasyla nem kazand. Trkiyedeki milli gvenlik politikalarnn blclk ve irtica balkl iki ayr i tehdit algsndan hareketle, etnik ve dinsel temsil bakmndan ne kan DEP ve RP kapatma davalar ise rgtlenme, siyasi faaliyette bulunma ve ifade zgrl zerindeki kat hukuki ve fiili engelleri aa karmasyla ne kt. alma, tespite elverililii, basnn yarg algsn yanstmaya uygunluu ve ulalabilirlii asndan salad imkanlar nedeniyle yazl basn zerinden gerekletirilmitir. Basnn yarg algsn ortaya koyabilmede, temsil ettikleri kesimler ve yayn izgileri itibariyle tadklar farkllklar dikkate alnarak be gazete belirlenmitir. Ana akm medyay temsil etmesi bakmndan Hrriyet, bask saysnn ykseklii ve muhafazakr kesimin grlerini yanstmas bakmndan Zaman, milliyeti kesimi temsil etmesi bakmndan Ortadou, kritik dava srelerinde farkl bir slup ve bak as sergileyerek kamuoyunu bilgilendiren Taraf ve Taraf gazetesinin yayna balamasndan nceki dnemler iin Radikal gazetesi seilmitir.

11

12

Derin Devlet ve Derinleemeyen Yarglama

Derin devletin kkeni, Trkiyedeki yaplanmas ve izledii seyirle ilgili basnda pek ok deerlendirme ve yorum kaleme alnd. Derin devlet balantl soruturma ve davalar ile faili mehul cinayet ve olaylar her seferinde derin devletin gndeme gelmesini ve tartlmasn salad. Trkiyede devlet iinde gizli rgtlenmeler oluturarak hukuk d yntemlere bavurulmasyla ilgili tartmalarda, Souk Sava dneminde komnizm tehlikesine kar NATO bnyesinde oluturulan Gladio tipi rgtlenmelere atfta bulunuldu. Susurluk, emdinli, Hrant Dink cinayeti ve Ergenekon soruturmalar ve yarglamalar, yakalanan veya aa kan ilikiler a ve sust halleri nedeniyle, derin devlet olgusunun ve tartmalarnn son yllardaki kritik dnemeleri oldular. Bu davalarn her biri kendi iinde farkl noktalarda ilk olma zellikleri tadlar. Bu da, derin devlet yaplanmasndaki deiimlerin iaretiydi. Bu deiim ayn zamanda, derin devletin gittike gcn arttrdnn bir gstergesi oldu. Nitekim gerekletirilen her operasyon ve aa kan her bilgi ve ilikiler a, yeni derin devletin bir ncekinden daha derin ve daha kapsaml olduu yorumlarna yol at. rnein, emdinli ve Ergenekon sreleri, soruturmalar destekleyen basn ve kamuoyu tarafndan Susurluktan daha derin ve kapsaml olarak nitelendirildi. En dikkat ekici yan ise derin devletin tasfiyesi konusunda devlet kurumlarnn ortaya koyduu direnti. Bu kurumsal direncin, siyasi aktrler, yarg ve basn iinden destek grmesi, derin devletin devamlln salayan nemli bir faktr oldu. Bylece, hem olaylarn aydnlatlmas engellendi, hem de hukuki sreler tkanarak yargsal srecin etkin ilemesinin nne geildi. Dolaysyla kritik soruturma ve dava sreleri, derin devletin tasfiyesi ve cezalandrlmas konusunda bir uzlay ve ortak kararll gstermenin frsat olmak yerine, mevcut siyasi ayrmalarn keskinletii ve saflarn sklatrld bir etki yaratt.

Trkyenn Dern Devlet

Ergenekon soruturmas, basnda, derin devlet yaplanmasnn kkeni ve izledii seyirle ilgili gr, yorum ve analizleri n plana kard. lk kurulduu 1948 ylndan 1990l yllara kadar geen dnemde deiik adlarla kurulan bu yaplanmann birok faili mehul olay ve eylemi gerekletirdii vurguland:
13

Trkiyede zel Seferberlik Tetkik Kurulu adyla 1948 ylnda kurulan, daha sonra zel Harp Dairesi, zel Harekt Komutanl, zel Tim, Jandarma stihbarat Tekilat (JTEM) adlarn alan bu gizli yaplanma devlet yetkilileri tarafndan nedense hep inkr edildi. 1950li yllardan balayarak 1960, 1970, 1980 ve 90l yllardan beri karanlkta kalm yzlerce, binlerce cinayetin, onlarca olayn bu rgt(ler) tarafndan yapld ileri srld.1

Gladionun souk sava dneminde Trkiyede ortaya kmamasnn dnlemeyeceini belirten Mehmet Kam da, Trkiyedeki derin devletin saysz cinayet ve eyleme imza attn belirtti. Dier lkelerin aksine Trkiyede derin devletin tasfiye edilememesini ise dokunulmazlara dokunulamamasna balad:
Gladio tr yaplanmalarn tabii ki, bir dier NATO lkesi ve komnizm tehdidi altnda olan (NATOnun varl iin byle bir tehdide ihtiyac vard) Trkiyede ortaya kmamas dnlemezdi. Bu rgt Souk Sava srecinde Trkiyede de tahmin edilemeyecek kadar ok i yapt. lkeyi 12 Eyll srecine hazrlad. Faili hl belli olmayan yzlerce eyleme imza att. Trkiye, talya gibi dokunulmaz kii ve kurumlarn dokunulmazln kaldramad iin, 12 Eyllden nce ve zellikle 90l yllarda ka faili mehul terr eylemine imza attklar tam olarak tespit edilemiyor. Ancak yzlerce faili belli olmayan dosyann adresi olarak oray grmek sanyorum hakszlk olmaz.2

Mehmet Kam bir baka yazsnda, Ergenekon yaplanmasnn talyadaki Gladio rgtlenmesine benzemesini, rgtn devlet iinde ve dnda birok alana dalan ilikiler ann olmasna dayandrd:
Bizdeki Ergenekon soruturmas talyadaki Temiz Eller operasyonuna ok benziyor. Benziyor nk oradaki yap da NATO dneminde komnizm tehlikesine kar rejimi koruma kastyla oluturulmu gayri nizami bir oluumdu Bu etenin yeleri tpk Ergenekonda olduu gibi sadece bir kurumda yuvalanmamt. rnein sadece ordu ya da polis iinde deildi. Ordu iinden, polisten, medyadan, i dnyasndan byk holding yneticilerine, oradan byk iadamlarna kadar uzanan ok geni bir eteydi. Hkimler, savclar, spor adamlar da bu yapdan ayr tutulmamt. lkede etkin saylabilecek her kesimden balantl olduklar kiiler vard. Yani tpk bizim Ergenekon gibi bir yapyd.3

1 2 3

Demir, Halim, 2009, Ergenekonun Derin Devletle Olan Balantlar, Taraf, 12 Ocak. Kam, Mehmet, 2008, Gladio ya da Ergenekon, Zaman, 29 Mart. Kam, Mehmet , 2008, Atatrkn Deil Darbelerin Rejimi, Zaman, 16 Temmuz.

14

Dern Devletn Dern z: Mustafa Mulal

Mustafa Mulal, 4 derin devlet balantl olaylarn yarg srelerinde, derin devletin ve devlet adna su ileyenlerin cezalandrlmasndan duyulan pimanln simgesi olarak sk sk anlan isim oldu. Susurluk raporunu deerlendirdii yazsnda Erturul zkk, Mulal olayn, siyasi aktrlerce gvenlik grevlilerine dokunulmazlk gvencesinin ifadesi olarak kullanld dnemi hatrlatarak, derin devletin hafzasnda derin bir iz olarak yle aktard:
Derin devletin hafzasnda, Mustafa Mulal olay diye derin bir iz vardr. Mulal, Doudaki Krt isyanlarnn bastrlmasnda uygulad acmasz yntemlerle tannan bir subay. Baz kaynaklara gre, isyann bastrlmasnda onun yntemlerinin de etkisi olmutur. Mulal btn bunlar, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin btnln korumak iin yaptna inanyordu. Ama bir gn geldi, cezalandrld. te o nedenle Demirel, 1991 ylnda babakan olduktan sonra, Gneydouda mcadele eden gvenlik glerine moral vermek iin sk sk, Mulal rnei yaratmayacaz demiti. Mulal, Trk devletinin gcn m, yoksa zaafn m gsterir? Susurluk raporu ite Mulal tartmasnn yeniden yaplaca bir rnek olacak.5

Erturul zkk, Susurluk sanklarndan zel timci Ayhan arknn aklamalarn deerlendirdii yazsnda, Sleyman Demirelin szlerinin doruluunu ve derin devletin gerekliliini belirtti. zkk, Mulal gibi mehul insanlara duyulan ihtiyaca ve kahraman olarak niteledii bu kiilerin sonraki yaamlarnda da mehul kalabilmelerinin gvence altna alnmasn istedi:
Dalarna neredeyse PKK bayraklar ekilmiti. te yle gnlerin birinde bu lkenin Dokuzuncu Cumhurbakan, devletinin bayra iin dada savaan insanlara u gvenceyi vermiti: Korkmayn, ikinci bir Mulal olay yaratmayz. Evet aynen byle demiti ve doru olan yapmt. Bir ksm ise baka ilere bulat. Hangi ilere derseniz, iddialar ok ama yle somut delil de pek yok. Ne yazk ki dnyann hibir yerinde byle savalar, sadece dzenli ordularla kazanlamyor. Her lkenin byle mehul insanlara ihtiyac oluyor Genelkurmayn bahesindeki kahraman komutanlar galerisindeki heykellerden biri Mulalnnkidir. O yzden bu szler zerinde ciddi bir biimde durma4 3. Ordunun Komutan Orgeneral Mustafa Mulalnn emriyle, 30 Temmuz 1943 tarihinde, Vann zalp ilesinde, hayvan kaakl yapan kyllerin yakalanamamas zerine ayn airete mensup 33 kylnn gzaltna alnarak snra yakn bir yerde kuruna dizildii, 32sinin lm ve birinin kamas ile sonulanan olay. Demokrat Parti tarafndan Meclis gndemine getirilen olayla ilgili asker ve sivil ynetici Genelkurmay Askeri Mahkemesinde yargland. Yarglama sonunda, kuruna dizme emrini verdiini syleyen Mustafa Mulal hakknda 2 Mart 1950 tarihinde verilen lm cezas, ileri ya ve hafifletici nedenler dikkate alnarak 20 yl hapse evrildi. Mahkemenin mahkumiyet kararnn Askeri Yargtay tarafndan bozulmasn takiben Mulal, 11 Aralk 1951 tarihinde (71 yanda) askeri cezaevinde ld. Menemen ayaklanmas ve Kubilayn ldrlmesi olayn yarglayan stiklal Mahkemesi Bakanl da yapan Mulalnn yarglanmas ve cezaevinde lm, TSK tarafndan kabullenilmediinin gstergesi olarak, 2004 ylnda, Vann zalp ilesindeki jandarma snr taburuna Mustafa Mulal Klas ad verildi. zkk, Erturul, 1998, Susurluk Raporundaki simler, Hrriyet, 10 Ocak.

15

lyz. Her kahraman iin bir dadan ini vardr. nemli olan bu kahramanlarn tarihi bir zveride bulunmasdr. Yani dada mehul kalmak, indikten sonra da... Devletin milli siyaset belgesindeki en gizli maddenin bu olmas gerekirdi.6

zkkn yazsn yorumlayan ve kendisinin de daha nce benzer ierikteki bir yazy kaleme aldn belirten Fatih Altayl da, devletin katilleri olabileceini ancak bu katillerin babo braklamayacan ifade etti:
Getiimiz gnlerde Erturul zkk her devletin katillere ihtiya duyabileceini, devletlerin kirli ilerini yaptracak ellere ihtiyac olabileceini yazd. zkk, Aye Armann gerekten mthi rportajna atfta bulunuyor ve Susurluk ekibinin Ne yaptksa devlet iin yaptk serzeniine bir anlamda hak veriyordu. ok benzer bir yazy 5 yl nce kaleme almtm. Bana gre de devletlerin katilleri olabilirdi ama bu katiller babo braklp, mafyalama hakkna hukuk devletlerinde sahip olamazd. Bugn Susurluk etesi denilen ve devlet iin kurun attklar iin yarglandklarn ne sren grubun korunmas talebi, devlet iin bir eyler yapan herkesin yarn br gn kanunsuz hareketlerinden sorumlu tutulmamas isteini de beraberinde getirir. Dorudur. Devletler baz pis ilerini yaptracak kirli eller bulabilirler. Fakat devlet olabilenler, bu eller ortaya knca gereini yapabilenlerdir.7

Devletin, karlarnn gerektirdii durumlarda hukuk dna kabilecei ve gizli yaplanmalar oluturabilecei fikri, Hrriyet gazetesiyle snrl kalmad. Ortadou gazetesi de kutsal devlet anlay temelinde derin devleti savundu. Gazete, derin devleti, devletin kendini savunmasnn meru bir arac olarak grd. Gazete yazar Altemur Kl, devletin hukuk d yntemlerle i ve d dmanlara kar mcadele etmesinin gerekliliini savunduu yazsnda, derin devleti, devletin meru savunmas olarak niteledi:
O zamanlarn zel koullar olduu gibi ileride de, yine devletin meru savunmas uruna hukuken ve aka yaplamayacak baz eylerin zel operasyonlarla yaplmas muhakkak gerekecektir. Maalesef cennette deil, vahi hayvanlarla dolu bir engelde tehlikeler gittike artyor.8

Cennette yaamyoruz tespiti erevesinde Altemur Kl, devletin hukuk d operasyonlara bavurmas nedeniyle ortaya kabilecek olas risklerin doal olduunu, hatta bazlarnn yoldan kabileceklerini belirtti:
Bir takm kytrklar tarafndan milliyetilie ve lkcle hatta derin devlet diye devlete kar alabildiine istismar edilecek, oysa milliyetilerin ve lkclerin bu konuda eziklik duymalarna komplekse kaplmalarna gerek yok; lk6 7 8 zkk, Erturul, 2002, 30. syanda arpacak Adam Bulamazsnz, Hrriyet, 12 ubat. Altayl, Fatih, 2002, Devletler ve Kirli Elleri, Hrriyet, 16 ubat. Kl, Altemur, 1998, Rapor, Ortadou, 24 Ocak.

16

clkle nispetleri kesilmi olanlar gerekten su ilemilerse bu milliyetilii ve lkcl balamaz. [] Trkiye bu tehlikeli konumunda her trl dmanla evrili iken en demokratik devletlerin de yapt gibi dmanlarn gizli glerine kar baz gizli operasyonlar yapacak ve de yaptracaktr. Cennette yaamyoruz. Bundan sonra da dier lkelerde olduu gibi bazen bu operasyonlar yaplacak bazlar da baarsz kalacak, deifre olacak, yapanlar da trl etkiler altnda hayal krklndan yeni alkanlklar elde ettikleri iin ve elde edilebilecek maddi kazanlar ok fazla olduu iin yoldan kabileceklerdir. Baz devlet memurlar da bu arada harcanacaklardr. Bunlar iin malum riskleridir.9

Ayn yazar baka yazsnda da, derin devletin aa karlmasyla ilgili tutumlar, her lke iin gerekli derin baklk sistemini kertmekle ve yabanc servislerin maas olmakla sulad:
Bunlar Susurluk olayn, vatansever duyarll yok etmek iin frsat bilmi, gizli hizmet kadrolarnn nemli bir blmn hem deifre etmi, hem de aalamlardr. Medyamzdaki saysz maay kullanan yabanc servislerin amac; her lkeye gerekli derin baklk sistemini kertmektir. Bunun iin; fert bana en ok yabanc uann dt sektr medyadr. Gazete ve televizyonlarmzda, Trk devletinin gizli etkinliklerinden rahatszlk duyanlarn byk blm, baka bir devlet adna ve kendi lkesi aleyhine i grr.10

Bu abalar, Susurluk etesinin yurt dndaki operasyonlar gerekletiren kii ve kurulular ypratmak olarak niteleyen Refik Snmezsoy ise bu konuda basnn bir blmn hedef alarak, Susurlukta ortaya kan irkin ibirliini kullanmak istemekle sulad:
rnein PKKnn ba Apoya gvenlik glerinin suikast giriimini ya da ASALA adndaki Fransz ve Amerikan gizli rgtlerince de destek bulan terrist kuruluun yelerine kar, kana kan-cana can tanmlamasna girecek bir mcadeleyi gerekletiren kurulu ve de kiileri ypratp sulamak ve bunun hesabn sormak herhalde medyann Ali Kemallerinin, para iin yapmayacaklar ihanet kalmayan baz tekelci medya patronlarnn haddi deildir Kald ki SiyasetiMeclis-Mafya etesi kadar tehlikeli ve kabul edilemez bir dier gelimenin de, Siyaseti-Tekelci sermaye-Medya ebekesi, olduu da gzard edilemez. Trkiye bir bakma, bir eteden yakasn kurtarmaya alrken, dier bir etenin ksesine yakalanr. Bu grnt de, Susurlukta ortaya kan irkin ibirliinin, birilerince, kendi karlarna kullanlmak istendiini gsterir.11

Basndaki, devletin karlarn koruma ve devlete ynelen tehlikeleri bertaraf etme gerekesiyle dile getirilen derin devlet savunusu, derin devletle ilgili hazrlanan resmi raporlara da yansyan bir yaklam oldu. Bu konudaki en arpc saptama,
9 10 11 Kl, Altemur, 1998, Btn Bunlardan Ne kacak, Ortadou, 28 Austos. Tayyar, Ali, 2002, Susurluk ve uursuzluk, Ortadou, 3 Mart. Snmezsoy, Refik, 1998, Susurluk ve Devlet Dmanl, Ortadou, 23 Ocak.

17

Susurluk olayn aratrmak zere grevlendirilen, Babakanlk Tefti Kurulu Bakan Kutlu Savan hazrlad raporda12 yer ald. Radikalin nfaz yetkisine rapor onay balyla verdii habere gre, Savan raporunun 73. sayfasnda devletin hukuk dna kabilecei ynndeki grleri u szlerle ifade edildi:
Hukuk devletinde bu suallerin yeri olamaz itiraz da kanaatimizce geerli deildir ve realiteye uygun dmez. Bu uygulama tm dnya lkelerinde olduuna gre bizde de olacaktr. Ama (cmle Sayn Babakana ters gelse de) hukuk devleti kurallar iinde bu tip kararlar alnacak ve devlet ciddiyeti iinde uygulanacaktr.13

Radikal rapordaki bu ifadeleri, ite bu son alntyla gryoruz ki, Kutlu Savan kiisel gr, devletlerin gerekirse cinayet de ileyebilecei yolunda. Savan btn itiraz, bu yetkinin laubali ve alaturka kullanlmasna, karar alma srecinin baavu seviyesine kadar inmesine.Tabii, Savan ifadelerine bakarak, Resmen size teslim edilmi bir kiiyi kpr altnda ldrecek kadar aptal olmayn, iinizi temiz yapn d verdii sonucunu karmak bile mmkn biiminde deerlendirilerek eletirildi. Rapor ayrca ierdii, Jandarma stihabarat Terrle Mcadele (JTEM) biriminin Olaanst Hal Blgesinde (OHAL) etkili almalar yapt, devletin infaz grubu kurma yetkisi olacaksa sistemin hangi amala ve nasl ileyecei, ldrme yetkisi konusunda karar mercilerinin itiraflara kadar indirildii ve bu yetkinin keyfi kullanld tespitleriyle de, derin devlet savunusuyla rtt.

ACEM DERN DEVLET OLUR MU?

Kritik davalarda derin devlet tartmalarnn ilgin grnmlerinden biri de, zellikle sust durumlarnda ortaya kan tablonun, acemi derin devlet olur mu? temelinde ele alnarak deerlendirilmesiydi. emdinli ve Ergenekon soruturmalar srasnda rastlanan bu deerlendirmeler, daha ziyade, aa kan faillerle eylemler arasndaki ilikilere dair kukulara dayandrld. emdinli olaylarn Hrriyet yazarlarnn bir blm, ayrntlar ve olu biimi itibariyle derin devletin bu kadar acemi bir eylem yapp yapamayaca noktasnda sorgulayarak, derin devlet iddialarna dnk eletiri ve kukularn dile getirdiler.
12 Susurluk raporu, 3 Kasm 1993 tarihinde Balkesirin Susurluk ilesinde meydana gelen kazayla ortaya kan devlet-siyaset-mafya ilikilerinin aydnlatlmas iddiasyla 55. Hkmetin Babakan Mesut Ylmaz tarafndan, 13 Austos 1997da verilen grevle Babakanlk Tefti Kurulu Bakan Kutlu Savaa hazrlatld. Babakan Mesut Ylmaz raporda yer alan bilgilerin bir ksmn, 22 Ocak 1998 tarihinde kt bir televizyon programnda aklad. Bu aklamann ardndan medya, raporun tamamnn aklanmasn istedi. Ancak devlet srr nedeniyle raporun tamam aklanmad. Resmen aklanmamakla birlikte, raporun gizli tutulan 12 sayfalk blmnde yer alan konular basna szd. Raporun gizli tutulan blmleri Susurluk davasna bakan mahkemeye dahi gnderilmedi. Buna karn raporun gizli blmleri, Ergenekon operasyonlar srasnda sanklarn ev ve iyeri aramalarnda bulunarak, Ergenekon iddianamesinin ekleri arasnda yer ald. Radikal, 1998, nfaz Yetkisine Rapor Onay, 29 Ocak.

13

18

Erturul zkk derin devletin bu kadar acemice bir eylem yapamayacandan yola karak, btn gcyle devletinin yannda saf tutmaktan vazgememek iin olayn aydnlatlmas gerektiini u szlerle ifade etti:
Yllardan beri derin devlet kavram etrafnda efsaneletirdiimiz gl devlet bu kadar beceriksiz, bu kadar s, bu kadar acemice bir gizli grev yapabilir mi?Bu kadar beceriksiz ve acemi bir gvenlik birimi, Ortadou gibi derin bir gayya kuyusunda Trkiyenin gvenliini nasl koruyabilecek? te o nedenle, bu olayn mutlaka, ama mutlaka btn akl ile ortaya karlmas gerektiine inanyorum. Olay, sadece illegal bir devlet operasyonu suu iddias olmaktan ibaret deil. Ayn zamanda gvenliimizi toptan ilgilendiren bir beceriksizlik hatta ahmaklk yan da var Bu lkede gerek anlamda bir derin devlet falan yoktur. nk derin devlet bu kadar s bir kafaya smaz alak ve acmasz bir katiller etesinin varln da kafamzn arkasna atmayalm Ayrca ne yalan syleyeyim, daha hibir ey kesinlik kazanmadan, bir katil etesi ile devlet arasnda tarafsz saha mahidi olmay da kendime yediremiyorum. Btn gcmle devletimin yannda saf tutmaktan vazgememek iin de bu olayn mutlaka aydnlatlmas gerektiine inanyorum.14

Ahmet Hakan jandarma yetkililerinden ald bilgiye dayanarak, yakalanan jandarma grevlilerinin olayla ilgili provokasyon deerlendirmesine yer verdii yazsnda, derin devletin bu kadar acemice eylem yapp yapamayacayla ilgili kukularn yle dile getirdi:
Ancak emdinli tanklar, Derin devlet bu kadar acemice bir eylem yapar m? eklindeki soruya tatmin edici bir yant veremiyorlar. Askeri istihbarat grevlilerinin Gelin bizi yakalayn dercesine bir eyleme nasl imza atabildikleri konusu boluk... te bu boluk, kukular besliyor ve drt ba mamur bir yknn yazlmas zorlayor Jandarma grevlilerine u soruyu sordum: Umut Kitabevi olayn nasl yorumluyorsunuz? Dediler ki: O kitabevi sahibinin 1 Kasmdaki bombalamay gerekletirdii saptand. Jandarma istihbarat o kiiyi yakalayacakt. Ancak olay yle bir ekle brnd ki, biz bile ne olduunu anlayamadk. Bildiimiz tek bir ey var: Bu bizim aleyhimize bir provokasyondur. Peki arataki silahlar nasl yorumluyorsunuz? diye sordum. Yantlar u oldu: Jandarma istihbarat elemanlarnn arabalarnda silah olmasndan daha doal ne olabilir? Kitabevini bombalad ne srlen itiraf Veyseli de sordum. Onun arata ne ii vard? dedim. O haber elemandr dediler. Jandarma istihbaratndan sz ettiklerini hatrlattm ve sordum: Bu JTEM mi?. Yantlar ksa oldu: JTEM yok JT var.15

Radikal yazar Haluk ahin de olayda tuhaf bulduu noktalar, acemilik kukusuyla birlikte ele ald:

14 15

zkk, Erturul, 2005, Tarafsz Saha Mahidi Olamam, Hrriyet, 23 Kasm. Hakan, Ahmet, 2005, emdinli Notlar: Aydnn avk Vurur emdinlinin stne, Hrriyet, 4 Aralk.

19

emdinlide yaanan her ey bir taraftan ok yaln, te yandan ise ok kafa kartrc grnyor. Son bombay atan ve arkadalarn halk grp yakalam... Tuhaflk burada balyor: Bombaclarn geldikleri otomobilin iinden byle bir eyleme giden bir arata asla bulunmayacak belgeler ve kantlar km. Silahlar, haritalar, hedef listeleri... Bu ite bir mantkszlk yok mu? Onlar oraya birileri bu trden kantlarla yakalansnlar diye mi gnderdi? Yoksa garip bir acemilik mi sz konusu? in iinde hangi iler var? Kimler sulu, kimler gl? emdinlinin az tesinde kanunsuzluk balyor.16

emdinli olaylarnn yaratt tabloyu, derin devletin bu kadar acemi olamayaca yaklamyla ele alan yazarlara benzer bir yaklam, Ergenekon soruturmasyla ilgili yorumunda Bekir Cokun da dile getirdi. Cokun, Trkiyede derin devlet olmadn, baz sanklarn ve delillerin ele geirilmesini salayan yanllara balad:
Ben size syleyeyim; Trkiyede derin devlet yoktur. Gmd silahlarn krokisini izip masasnn zerinde unutann zel kuvvetlerin ba... Sakal braknca tannmadn zannedip hastanede yakalanann askeri istihbaratn komutan... El bombalarn mutfanda saklayann en nemli istihbarat elaman olduunu dnrseniz... Art; Trk haber alma sisteminin ite bu grdnz Tuncay Gneyden yararlandn hesaba katarsanz... Ve normal devletin de zaten olmadn bilirseniz... Derin devletin olmadn grrsnz... Ve olamayacan...17

Hadi Uluengin ise Ergenekon soruturmas balamnda yapt deerlendirmede, Ergenekonun derin devlet olamayaca dncesini, kifayetsiz muhteris olarak adlandrd sanklara ve rgtlenmenin be benzemezleri barndrmasna balad:
yle, zira ilkin, kendisini eski Trk efsanesinin adyla vaftiz etmi olan tekilat, sz konusu iddialarn aksine, devlet iindeki bir organizma deildir! Derin devlet hi deildir! Ergenekon, hazin bir ulusalclk ideolojisini payanda almann dnda tek ortak zellii olmayan ve tortulardan oluan l-u-m-p-e-n bir magmadr. Bir babozuk grhudur. Bnyesinde, Kontrgerilla ertesi isiz kalarak mafyalaan asker-sivil unsurlardan, her kapy denedikten sonra kapa darbecilie atan karanlk maoculara dek, poker oyunundaki tabirle be benzemez barndrmaktadr. Hepsi de kifayetsiz muhteristir!18

GENELKURMAYIN DERN DEVLET BLDRS

Genelkurmay kritik yarg srelerine dier birok konuda olduu gibi derin devlet ile ilgili tartmalara da yaymlad bildiri veya aklamalarla katld. Genelkurmay bu konudaki aklamasn, emdinli olaylarnn yol at derin devlet tartmalarna dayanarak 16 Ocak 2006 tarihinde gerekletirdi. emdinlide ortaya kan durumun derin devletin varlnn kant olarak gsterilmesine yant niteliindeki bu akla16 17 18 ahin, Haluk, 2005, emdinlide Snav Var, Radikal, 13 Kasm. Coun, Bekir, 2009, Derin Devlet Yok, Hrriyet, 19 Ocak. Uluengin, Hadi, 2008, Ergenekon Ta, Hrriyet, 23 Ekim.

20

mada, Gemite zaman zaman gndeme getirilen Kontrgerilla, Gladio, Derin Devlet gibi kavramlarn, son gnlerde zel Harp Tekilatyla irtibatlandrlmas gayretlerinin artt dikkati ekmektedir. [...] Tamamyla yetkili makamlarn onay ile tekil edilen, ilgili yasal mevzuat ve emir-komuta disiplini iinde Genelkurmay Bakanlna bal olarak grev yapan zel Kuvvetler Komutanl adnn bu tartmalara kartrlmasndan znt ve endie duyulmaktadr denildi. Bylece, Genelkurmay, bir yandan derin devlet olarak nitelenen ad geen kurumlarn, yasal ereveye uygun biimde, emir-komuta zinciri iinde kendisine bal olarak grev yaptn belirterek savunurken, dier yandan bu kurumlarn derin devletle ilikilendirilmesine tepki gsterdi. Ancak bu tepki, bu konudaki tartmalarn ve Genelkurmay bnyesindeki zel Harp Dairesi (HD) gibi baz kurumlarn derin devletle ilikilendirilmesinin nne geemedi. Zaman gazetesi yazar Tamer Korkmaz aklamada geen ve Genelkurmayn derin devletle ilikilendirilmesinden rahatsz olduu HDnin talyadaki Gladionun karl olduunu belirtti:
Genelkurmay Bakanlnn gn nce yapt aklamay hatrlayalm: Gemite zaman zaman gndeme getirilen Gladio, Derin Devlet gibi kavramlarn son gnlerde zel Harp Tekilat ile irtibatlandrlmas gayretleri dikkat ekmektedir. Bu abalar Souk Harp dneminde tekil edilmi dier birok lkede benzeri bulunan bu birime zarar vermekte ve vatan savunmas hazrlklarnda zafiyete sebep olmaktadr. Gladio, HDnin talyadaki muadili: Yani, NATOnun Souk Sava dneminde ye lkelerde rtl harp konsepti erevesinde kulland mekanizmadan sz ediyoruz19

Sz konusu aklama, Ergenekon soruturmas srasnda Zaman yazar Mmtaz Er Trkne tarafndan yeniden gndeme getirildi. Trkne, Genelkurmay bildirisinde belirtilen kontrgerilla rgtlenmesinin Ergenekon iddianamesinde dava konusu edildiini ve iddianamenin bu blmnn Genelkurmay bildirisine yant niteliinde olduunu syledi:
Genelkurmayn iki yl ncesinde kalan bu bildirisinden Ergenekon davasnn iddianamesine geelim. ddianame dorudan doruya, Genelkurmayn bu bildirisinde geen kontrgerilla rgtlenmesinin dava konusu edildiini ak ve net ifadelerle belirtiyor: 46. sayfada yer alan u ifadeye bakalm: ...NATOnun komnizmle mcadele amacyla birok lkede kurduu bu rgtler, zaman ierisinde amalar dna km ve bir ksm kii ve zmrelerin kendi ama ve ideolojilerini gerekletirmek iin kullandklar birer terr rgtne dnmtr. ddianamedeki bu blm, aslnda Genelkurmayn yukardaki bildirisine de bir cevap niteliinde ddianame deiik yerlerde sklkla bu rgtn kendisini Trk Silahl Kuvvetleri bnyesinde faaliyet gsteren bir rgt olarak takdim ettiini tekrarlyor. Zaman uzadka dikkatler dalyor, baz eyleri tekrarlamak gerekiyor.20
19 20 Korkmaz, Tamer, 2006, Beyhude, Zaman, 20 Ocak. Trkne, Mmtaz Er, 2008, Ergenekon Soruturmasnda Eksik Olan Ne?, Zaman, 23 Eyll.

21

YARGININ GZYLE DERN DEVLET

Derin devlet kavram, devletin hukuk d rgtlenmesi balamnda mahkeme kararlarna da yansd. Ele alnan kritik davalar iinde hukuki sreci tamamlanan ilk ve tek dava, Susurluk oldu. Ancak Susurluk skandalyla ortaya kan ilikiler, soruturmay yrten savclk ve davaya bakan mahkeme tarafndan terr suu kapsamnda deerlendirilmedi. Davann, basit ete suu21 olarak deerlendirilmesinin altnda yatan en byk neden terrle mcadele hassasiyetiydi. Terrist ile terrle mcadele edeni ayn kefede grmeme tutumu, sanklarn iledikleri sularn arl ile rtmeyen ve sanklarn iine yarayan bir kayrma biimi olarak gzlendi. Susurlukla ilgili mahkeme kararlarnn gerekelerine yansyan hususlar dahi, sanklarn eylemlerinin basit bir ete nitelii tamadn gstermesi bakmndan hayli nemliydi. Sanklarn 4 ile 6 yl arasnda deien hapis cezalarna arptrld mahkmiyet kararnda, devlet iindeki etelemeye dikkat ekildikten sonra, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin ve yce Trk milletinin i ve d gvenliinin katillere, uyuturucu kaaklarna, kumarhane iletmecilerine emanet edilmesi, bunlardan medet umulmas affedilemez, kabul edilemez bir davrantr tespitinin yaplmas hayli dndrcyd.22 Mahkumiyet kararn onayan Yargtay 8. Ceza Dairesi de, gerekeli kararnda, gvenlik glerinin terrle mcadele ad altnda hukuk d rgtlenmeye bavurulduunu yineledi:
Sanklarn, Terrle mcadele ad altnda yola kp, bir sre sonra yasalarn kendilerine verdii yetkileri tam bir sorumsuzluk iinde ve kendi karlarn gzeterek, her trl yasa dl meru sayp amalarna ulamak iin her yntemi uygun yntem olarak benimsemilerdir. Terrle mcadele ad altnda da olsa, akland gibi bir hukuk d rgtlenmeyle, devletin meru gleri gibi g kullanarak, yrrlkteki yasalar yerine, kendi g ve kurallar ile szde yasalar oluturmak, devleti, hukuk devleti olmaktan karr. Bunun ise savunulur yeri yoktur.23

Devlet iinde hukuk d rgtlenmeyle ilgili bir baka tespit, Susurlukla ilgili dank biimde ele alnan davalardan birinde Cumhuriyet savcsnn esas hakkndaki mtalaasnda yer ald. eitli illere ve mahkemelere dalan ve tamamna
21 Gerek 765 sayl TCKnin 313, maddesi, gerek 1 Haziran 2005de yrrle giren 5237 sayl TCKnin 220. maddesi, su ilemek iin rgt kurmak suunu kamu dzeni aleyhine sular olarak deerlendirerek, devlete kar sular kapsamndaki rgtl sularn ve Terrle Mcadele Kanununun kapsam dnda, basit bir su olarak dzenlemitir. Dolaysyla bu su iin 765 sayl TCKde en fazla 6 yl, 5237 sayl yeni TCKde ise en fazla 5 yl hapis cezas ngrlrken, daha ar yaptrmlar ieren devlete kar sular kapsamndaki rgt sularnda ise arlatrlm mebbet hapis cezas bata olmak zere en st snrda hapis cezalar ngrlmtr. Hrriyet, 2001, Susurluk Dersi, 12 Nisan. Hrriyet, 2002, Anayasa Suu lediler, 24 Ocak.

22 23

22

yakn zaman am, artl salverme ve erteleme gibi kararlarla cezasz kalan davalarda nadiren de olsa devlet iindeki etelerin yapsn ele alan hukuki deerlendirmelere rastlanmas artc oldu. Enis Berberolu, savcnn esas hakkndaki mtalaasnda izilen derin devlet portresini yle aktard:
Brokrasi ve siyasetin yan sra yargdan da yrekli ses kyor. Ankara nc Asliye Ceza Mahkemesinde grlen davada Savc Fahri Artun, esas hakknda grn aklarken enfes bir eteci portresi iziyor: Yksekova, Haymana ve Sedat Demir etesi gibi eteler eklinde anlan, organize ekilde ilerinde rtbeli zabta grevlilerinin bulunduu gruplar, yksek dzeyde menfaatler salamlar ve bu konu, yargnn konusu olduu gibi siyasetin de balca malzemesi olmutur. Bir ksm zabta mensuplarnn ete mensubiyetleri (yelikleri), yaantlarnda aka grlm ve baz zabta grevlileri gelirleriyle mtenasip (uygun) olmayan yaant iinde grlm, Beymen ve Vakko markal giysiler ile yine markal akmak ve gzlkler adeta bu bir ksm kamu grevlileri ile zdelemitir. Btn bunlar alt alta koyduumuzda, zabtann, bir ksm st dzey personelinin memurlarn da kullanarak baz insanlarla dostluklar kurup onlarn menfaatlerini gzetip kolladklar, bazen de daha ileri gidip yol keserek maln gasp ettikleri inkr edilemeyecek bir gerek haline gelmitir. Savc Beyin azna salk. Tek satr bile eklemeye gerek yok.24

Henz hukuki sre tamamlanmamakla birlikte, emdinli soruturmas ve davas her aamada ortaya kan gelimeleriyle kritik davalar iindeki zelliini korudu. emdinli, derin devlet iddialarnn yarg tarafndan nitelendirilmesi konusunda nemli bir farkllk gsterdi. Susurlukla balayan ilk yarglama srecinde sanklarn eylemleri ete suu kapsamnda deerlendirilirken, emdinlide sanklarn eylemleri ilk kez, adl ete suu dnda grld. Davann san olan astsubaylar devletin birlii ve lkenin btnln bozma suunu iledikleri gerekesiyle tutuklandlar. Tutuklama kararnn gerekesi, Trk Silahl Kuvvetleri (TSK) bata olmak zere, birok kesimde rahatszlk yaratt. Basn, ayn sutan calan ve PKK yneticilerinin de yarglandn hatrlatt:
emdinli olaylaryla ilgili iki astsubayn tutuklanmasndan ok gereke kt. Van ar ceza yargcnn, astsubaylar, su ilemek amacyla ete kurma dnda, devletin birlii ve lkenin btnln bozmaya ynelik faaliyette bulunmaktan tutuklad belirlendi. PKK ynetici ve eylemcilerine iletilen, mebbet ar hapis ngren madde, ilk kez askerlere uygulanm oldu. Bu su, eski TCKnn 125. maddesinde yer alyordu ve arlkla Abdullah calan dhil PKK ynetici ve eylemcilerine uygulanmt. Yargcn su bu, dedii 302. madde, bylece ilk kez grevdeki rtbeli askerlere de uygulanm oldu Tutuklamadaki dier nemli ayrnt ise yargcn, savc talebinin aksine astsubaylar bomba atmak (TCK 170) ve adam ldrmek (TCK 82) sularndan tutuklamadnn belirlenmesi oldu.25
24 25 Berberolu, Enis, 1998, Devlet Refleksi, Hrriyet, 2 ubat. Radikal, 2005, Astsubaylara Blclk Yapt, 30 Kasm.

23

Astsubaylarn devlete kar sular kapsamnda tutuklanmalarna ve gerekesine milliyeti yazarlarn tepkisi gecikmedi. Ortadou gazetesi yazar Taylan Sorgun astsubaylarn calanla ayn gerekeyle tutuklanmasn, PKK ile mcadele eden blgede grev yapan gvenlik glerinin zerinde brakaca etkiyi ne kartarak eletirdi:
Burada dikkatleri eken bir gelime udur: Tutuklanmaya gereke olarak terrba onca insann katili calann mahkm edildii 302ci madde de gsterilmektedir. Tabii yarg bu iddialar deerlendirecektir. Ali Kaya ise verdii ifade de yle demitir: Terrle mcadele ederken dada PKKllar ldrdm. imdi suu saptanm bir PKKly neden yakalamayp da bomba ataym. Byle bir gereke ile tutuklanmak blgedeki gvenlik glerinin zerinde nasl bir etki yapacaktr?26

Bir baka Ortadou yazar, tutuklama gerekesini vatana ihanet sulamas olarak zetleyerek, astsubaylarn tutuklanmalarn gnah keisi ilan edilmek olarak niteledi ve protesto gsterilerine katlanlara kar ayn savclk tarafndan ne yapldn sorgulad:
Ve nceki gn iki gnah keisi ilan edildi. ki astsubay Vatana hanet sulamasyla yarglanacak. Bebek katili terr elebas Abdullah calan ile ayn sutan! Onlarca insann yaraland olaylarn faili olarak gsterilen iki astsubay hakknda yargnn verecei karar beklemekten baka elden gelen bir ey yok. Ne var ki PKK paavralar aan, devlete kar isyan edip ayaklanan, tal sopal, maskeli bombal ortal talan edip sokaklarda terr estirenlerin akibetini sormak da boynumuzun borcu!27

Tutuklama gerekesindeki sulama iddianameye28 de yansd. Ancak iddianamenin nemi yalnzca su nitelemesindeki farkllkla snrl deildi. ddianame, sulananlarn kapsamnn geniliiyle de bir ilke imza att. Susurluk hep vard, emdinlide olan terrdr, orada ete kurulmutur diyen savclk, blgede yaanan yasa dlklarn ordunun st birimlerine kadar uzandn ne srd. ddianamede, dnemin Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Yaar Bykant hakknda su rgt kurmak, grevi ktye kullanmak, sahtecilik ve yargy etkilemeye teebbsten, komutas altndaki dier st dzey komutanlar hakknda ise su ilemek iin rgt kurmak, grevi ktye kullanmak ve sahte belge dzenlemek sularndan Genelkurmay Askeri Savclna su duyurusunda bulunuldu. Yine, olaylar srasnda blgede grev yapan komutan hakknda da yasad istihbarat nedeniyle grevi ktye kullanmak iddiasyla ilem yaplmas istendi. ddianamede Askeri hiyerari ve Emniyet-Asayi Yardmlama (EMASYA) direktifleri gereince
26 27 28 Sorgun, Taylan, 2005, Cevap Bekleyen Sorular ve AB Statkoculuu, Ortadou, 1 Aralk. ankaya, Esra Demir, 2005, Astsubaylar ve calan Ayn Kefede, Ortadou, 2 Aralk. Radikal, 2006, ddianame: Bykant Askerlerle ete Kurdu, 7 Mart.

24

astn stten habersizce onun izni veya emri olmadka herhangi bir ilem yapamayaca genel kural olduundan, halen Hakkri Da Komando Tugay Komutan Erdal ztrk ile Van Asayi Kolordu Komutan Selahattin Uurlunun yasaya aykr istihbarat almalarndan bilgisinin olmad dnlemez denilerek st dzey komutanlarn sorumluluuna iaret edildi. ddianamenin geni kapsam ve ieriinin ne anlama geldiini deerlendiren Mmtaz Er Trkne, iddianameyle eylemlerin bir merkezden planlandnn, emirkomuta zinciriyle uygulamaya sokulduunun ortaya ktn, savc macunu tpten kard benzetmesiyle aklad:
Savc, net olarak askeri brokrasiyi kastediyor. unu sylyor. emdinli, lokal bir olay deildir. Bu, merkezde planlanan, uygulamaya sokulan, emirkomuta zinciriyle yukardan aaya doru inen bir olaydr diyor. Yani, emdinli olay, brokratik elitlerin demokratik siyaseti, zgrlkleri bastrarak, kendi iktidar alanlarn geniletme plandr Savc, olaylar devlet grevlilerinin kkrttn ve bunun sistematik, planl bir faaliyet olduunu sylyor. Devlet grevlilerini, halk devlete kar kkrtacak eylemler yapmakla suluyor ddianamede, Kara Kuvvetleri Komutan Bykant dhil, general rtbesinde bir sr asker var Gneydouda yllardr sren terr, ayn Afganistandaki gibi bizde de sava lordlar yaratm. PKK tarafnda da, devlet tarafnda da terrden beslenen, gcn ve sahip olduklarn terrle salayan, uyuturucu, hara her trl ii yapan, elindeki imkn ve yetkiyi kendi karna kullanan sava lordlar ortaya km Bu paralel rgtlenmenin jandarma bnyesinde olduunu iddianamede verdii isimlerle ve imalarla sylyor savc Sulanan isimlerin byk ounluu jandarmadan Devletin iinde eteleme olduuna dair endielenmemizi hakl gsterecek yeteri kadar delil sunuyorlar bize Savc jandarmann yarglanma srecini balatt, macunu tpten kard. Artk macunu tpe geri koyamazsnz.29

emdinli sanklarna ynelik sulamann nitelii ve suun hangi kapsamda deerlendirilecei sorunu karar aamasna da damgasn vurdu. ddianamedeki su vasf, davann ikinci durumasnda savcnn esas hakkndaki mtalaasnda deitirilerek, sanklarn eylemleri Susurluk davasnda olduu gibi ete suu kapsamnda deerlendirildi.30 Sanklar, mahkemenin oy okluu ile verdii kararla ete, adam ldrme ve adam ldrmeye teebbs sularndan toplam 39ar yl hapis cezasna mahkm edildiler. Ancak bu mahkmiyet kararna, astsubaylarn eylemlerinin (tutuklama gerekelerinde olduu gibi) devletin birlik ve btnln bozmak kapsamnda deerlendirilmesi gerektii gerekesiyle ye hkim Sinan Sivri tarafndan muhalefet erhi konuldu. Bylece, derin devlet sularnn da dier rgtl sular kapsamnda deerlendirilmesi gerektii gr, bir kez daha gndeme gelmi oldu:
29 30 Dzel, Nee, Mmtaz Er Trkne syleisi, 2006, Devlette Sava Lordlar Yaratld, Radikal, 20 Mart. Hrriyet, 2006, emdinli in Yayn Yasa, 2 Haziran.

25

Van 3.Ar Ceza Mahkemesinde grlen davada karar kt. Astsubaylar Ali Kaya ve zcan ldenize ete kurmak suundan bir yl 11 ay on gn, Zair Korkmaz ldrmekten 25er yl, Seferi Ylmaz ldrmeye teebbsten 12 yl ve Metin Korkmaz yaralamaktan 6 ay olmak zere toplam 39 yl be ay, 10 gn hapis cezas verildi. Karar bir yenin kar kmas nedeniyle oy okluu ile alnd. Hkim ye Sinan Sivri, sanklarn devletin birlik ve btnln bozmak, adam ldrmek sularndan iki kez arlatrlm mebbet hapis cezasna arptrlmalar gerektiini belirterek kar oy verdi.31

emdinli davas karar, devlet iinde etelemeye ve sanklarn emir komuta zinciri iinde hareket ettiklerine dair tespitler nedeniyle derin devlet yarglamalarnda nemli bir adm oldu. Radikalin emdinlide karar: ki askere 39ar yl manetiyle duyurduu mahkmiyet kararnn gerekesi, mahkemenin olayn Susurluka benzedii sonucuna vardn gsterdi.32 Mahkeme, emdinlinin Susurluk benzeri bir olay olduuna dikkati ekerek ve Yargtayn Susurluk kararna gnderme yaparak gerekesini oluturdu. Karar, sanklarn astlk-stlk ilikisi, konumlar ve i disiplin gerei daha yksek rtbeli grevlilerin himayesi ve katlm olmadan bu eylemi gerekletiremeyecekleri gerekesine dayandrld. Ayrca, st dzey komutanlarn sorumluluuna atfen, sanklarn faaliyetlerinin grev snrlar dna tat ve bu grevlendirme nedeniyle dllendirildiklerinin anlald da vurguland. Hrriyet gazetesinin st Rtbeli de Var, Devlet Yakalamal, Zaman gazetesinin eteyi st Rtbeli Subaylar Koruyor balyla verdii haberlere gre kararn gerekesinde u tespitler ne kt:
Asker bir emir komuta zinciri iinde bulunan sanklarn bylesi bir eylemi terr eylemlerinin youn olarak yaand bir blgede tek balarna planlamalar ve uygulamalar hayatn olaan akna aykr ve olanak d olup; su konusu, olayn derinliinin ok ynl aratrlmasn gerekli klmakla birlikte, olayn arkasndaki ilikilerin zlmesinin, blgedeki dier kamu grevlilerini de kapsayacak lde g ve karmak olduunu ortaya kardndan, soruturma ve kovuturma safhasnda bu kiilerin varl tespit edilememi, var ise de kendilerine ulalamamtr.33 ayet var ise, sanklar dnda bunlara yardm eden kiilerin yarg nne karlmalar grevi devletin yetkili organlarndadr. Jandarma tekilatnda grevli olan sanklar, yanlarna bir itirafy alarak terrle mcadele ad altnda yola kmlardr. Bir sre sonra yasalarn kendilerine yetki verdii alanlarda her trl yasa dl meru saymaya balamlardr. Yeterli delil elde edilemediinden, terrle mcadeleye ynelik olduu kabul edilen amalar iin tam bir sorumsuzlukla yasad her yntemle ve tam ibirliiyle eteleme srecine gir31 32 33 Hrriyet, 2006, emdinli Davasnda 2 Astsubaya 39ar Yl Hapis, 20 Haziran. Radikal, 2006, emdinlide Karar: ki Askere 39ar Yl-manet, 20 Haziran. Zaman, 2006, eteyi st Rtbeli Subaylar Koruyor, 19 Temmuz.

26

milerdir Grevlendirmelerinin ve buna dayal olarak yerine getirip karlnda dllendirilmi bulunduu anlalan grev ve faaliyetlerinin Jandarma stihbarat grevinin snrlar dna tam bulunduu grlmektedir.34

ddianameye tepki gsteren kesimler mahkmiyet kararna da eitli gerekelerle tepki gsterdiler. Tepkiler, davann hzl bitirilmesi, delillerin yeterince toplanmamas ve kararda sanklarn emir-komuta zinciri iinde hareket ettikleri ynndeki tespitler zerinde younlat. Hrrriyet gazetesi, gerekede vurgulanan sanklarn emir-komuta zinciri iinde hareket ettikleri tespitine ynelik eletirileri ne kard. Avukat Turgut Kazann normal karlamyorum aklamas gazetede yle yer ald:
nl hukuku, avukat Turgut Kazan, emdinli kararnn gerekesinde hkm giyen sanklarn emir komuta zinciri iinde hareket ettiine dair deerlendirmenin yer ald blmn normal olmadn syledi. Kazan, Delile dayanmayan saptamalar yapmak rastladm bir rnek deil dedi. Zaten emdinli iddianamesi iin yaplan deerlendirmeleri hatrlarsak, bu karar da byle bir deerlendirmenin sonucudur diye dnyorum. Bu karar, bir anlamda, HSYKnn savcyla ilgili uygulad yaptrm tartma giriimi.35

Mahkmiyet kararna gsterilen tepkiler, kararn Yargtay tarafndan bozulmasndan sonra gnderildii askeri mahkemedeki ilk durumada sanklarn salverilmeleriyle yerini sevince brakt. Soruturmann bandan beri her trl korumann sergilendii davadaki bu gelime, emdinlide bulunan askeri yetkililerce sevinle karland. Radikal gazetesi, emdinli Kararn Tanklarla Tur Atarak Kutladlar balyla verdii haberde, Demokratik Toplum Partisi yetkililerinin aklamalarna dayanarak, tahliye kararndan sonra emdinlide st dzey askeri yetkililerin tanklarla ilede tur atarak kutlama yaptklar iddialarn duyurdu.36 Kritik davalarda sanklara gsterilen hogr ve sulamalarn basit ete suu kapsamnda deerlendirilmesi konusunda yargnn tutumu, Hrant Dink cinayeti davasnda ifte standart yorumuyla eletirildi. Gvenlik birimlerinin aklamalarndan sonra yargnn, sanklarn iledikleri sular terr suu yerine basit ete suu kapsamnda deerlendirmesi, baz yazarlar tarafndan, rgtl sulardan yarglanan dier sanklarla kyaslanarak ifte standart olarak nitelendirildi. Yargnn sergiledii tutumu, Hrant Dink davasnda eletiri konusu yapan ilk yazar smet Berkand. Dink cinayeti zanllarna terrist denmemesini ve tutuklama gerekesinin terr suu yerine basit ete suu olmas konusunda yargnn gsterdii iki farkl tutumun ardnda yatan zihniyeti smet Berkan, siyasilerin benzer ierikteki sylemlerine gnderme yaparak yle deerlendirdi:
34 35 36 Hrriyet, 2006, st Rtbeli de Var Devlet Yakalamal, 18 Temmuz. Hrriyet, 2006, O Blm Normal Deil, 19 Temmuz. Radikal, 2007, emdinli Kararn Tanklarla Tur Atarak Kutladlar, 16 Aralk.

27

Fakat nedense, zellikle milliyeti kanadn terristleri her zaman terrist olarak nitelenmediler. rnein Trkiye i Partili yedi genci elleriyle ldren lkc Haluk Krc, terr tanmna giren ceza kanunu maddeleriyle deil, adi cinayet sulusu olarak yargland ve hkm giydi. (Krc, terr kapsamndaki bir maddeden yarglanp hkm giymi olsayd bugn serbestti, adi cinayetten yargland iin hl hapiste, o ayr.) Krc bu konuda yalnz da deildi. Adli yetkililer, zellikle savclar, ou lkc terristin yaptklarn Devlete kar kalkma yani terr eylemi olarak sayma konusunda hayli utanga davranyorlard Neden stanbul Cumhuriyet Savcl sanklar terr suundan deil de basit eteden tutuklad? Herhangi bir solcu gen pankart asa tek kiilik terr rgt oluyor da, Trkiyenin birlik btnlne ynelik bir saldr olduu daha ilk andan sylenen Hrant Dink cinayetinin zanllar neden terrist olmuyor? Ben syleyeyim neden olmadn, Bana milliyetiler su iliyor dedirtemezsiniz diyen, Devlet iin kurun skan, kurun yiyen diyen zihniyet bugn hl geerli de o yzden. Savclar derinine inseler, toplum kendisiyle yzlemeye raz olsa, son -be ylda basit bir siyasi muhalefet yapmak uruna sorumsuzca yaratlan milliyeti atmosferin zehirli etkileri sakncal eyler olarak konuulmaya balanacak da ondan derine inmiyorlar.37

Dink cinayeti zanllarnn tutuklanma gerekelerinin basna yansmasyla birlikte, yargnn tutumuna ynelik bir baka eletiri Hrriyet yazar Mehmet Y. Ylmazdan geldi. Ylmaz, sula sulama arasndaki orantszla ve uygulamadaki ifte standarda dikkati ekerek, baz sulularn daha az ceza almalar iin yarg sisteminin elinden geleni yaptn belirtti:
Dinki ldren katil ve rgt arkadalar su ilemek amacyla kurulan rgte ye olmak ve adam ldrmek sularndan tutuklandlar. Savcln, soruturmann bu aamasnda sanklara terr rgt kurma sulamas yneltmedii anlalyor. Yarglama srasnda haklarndaki iddianame bu ynde dzenlenmedii takdirde sanklar ceza asndan nemli bir avantaj elde edecekler. Trkiyede iki afi ast iin, bir yrye katld iin insanlarn terr rgtne ye olmakla sulandklarn ve bu sutan mahkm edildiklerini ok grdk. Ancak her ne hikmetse baz sanklar, iledikleri su aka terr suu olduu halde bu ekilde yarglanmyorlar. Hrant Dinkin katilini azmettiren bombacnn da bombalama eylemi nedeniyle ksa sre yatp kmas, bu tutumun bir sonucu. ocuklarn gittii bir kafeteryaya, hedef gzetmeksizin bomba atmak, nasl oluyor da terr suu saylmyor, Adalet Bakanlnn, savclarn ve yarglarn bunu aklamasnda yarar var! Dnyann neresine giderseniz gidin bu tr sularn bir tek ad var: Terr! Bu sular terr suu kapsamna sokmamann ise bir tek izah olabilir: Baz sulularn az ceza almalar iin yarg sistemi elinden geleni yapyor!38

37 38

Berkan, smet, 2007, Terr Grmeyen Yap, Radikal, 27 Ocak. Ylmaz, Mehmet Y., 2007, Buna Dnyann Her Yerinde Terr Denir, Radikal, 27 Ocak.

28

Susurluk Srecnde Dern Devlet Tartmalar

3 Kasm 1996 tarihinde Balkesirin Sususluk ilesi snrlarnda meydana gelen trafik kazas,39 rastlantyla da olsa, derin ve geni ilikiler ann siyaset-mafya-polis ayann ipularn vermesi bakmndan ilk kritik eikti. Kazann aa kard bu tablo kamuoyunun saysz faili mehul olaya duyduu tepkiyi dile getirme olana yaratt. Sivil inisiyatifle gerekletirilen Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk eylemine vatandalarn geni katlm Susurlukun aydnlatlmas ynndeki kamuoyu desteini gsterdi. Susurluk, hem rgtlenmenin siyasi balantlar, hem de olayn aydnlatlmas bakmndan siyasi irade eksikliini ortaya koyan nemli bir sre oldu. Dnemin Babakan ve RP Genel Bakan Necmettin Erbakan sivil eylemleri faso fiso, mum snd oynuyorlar eklinde deerlendirirken, hakknda birok iddiann gndeme getirildii Doru Yol Partisi (DYP) Genel Bakan Tansu iller ise skandal ncesi ve sonrasnda sarf ettii sahiplenme sylemleriyle ne kt. Kamuoyu ve basn uzun sre sorumlularnn aa kaca ve cezalandrlaca beklentisini tad. Trkiye kendi derin devletiyle yzleme ve hesaplama frsatn, 28 ubatla 40 birlikte dikkatlerin baka ynlere ekilmesi, skandaln siyaseti ayanda yer alan isimlerin dnemin hkmetinde yer almalar ve devamndaki hkmetlerin iddial klarn hayata geirememeleri gibi nedenlerle hibir zaman kullanamad. Siyaseten karlksz kalan beklentiler dikkatlerin ve ilginin yarglama srecine evrilmesine neden oldu. Ancak bu sre de kamuoyunun ve basnn desteine ramen, byk oranda dokunulmazlk ve cezaszlk tablosuyla nok39 Kaza yapan Mercedes marka otomobilde, DYP anlurfa milletvekili Sedat Edip Bucak, stanbul Polis Mdr Hseyin Kocada, Mehmet zbay sahte kimlikli ve krmz bltenle aranan, Bahelievler katliam sanklarndan Abdullah atl ve Gonca Us adl bir kadn bulunuyordu. Sedat Edip Bucakn yaral kutulduu kazada, dier kii yaamn yitirdi. Kazadan sonra Bucaka ait otomobilde birok silah ve dokman ele geti. Kazann gerekletii tarihte ileri Bakan Mehmet Aard. atl ve polis mdr Hseyin Kocadan ayn arata olmasn, Gvenlik glerine teslim etmek zere gtryorlard eklinde aklamaya alan Aar, tepkiler zerine, kazadan be gn sonra Bakanlktan istifa etti. Kaza sonras ortaya kan pek ok sulamada Aarn ad geti. Kayp silahlar, MT mubiri Tark mite ve uyuturucu kaaks Yaar ze sahte yeil pasaport vermek, bu sulamalardan yalnzca bir kayd. 40 30 Ocak 1997 tarihinde Sincan Belediyesinin dzenledii Kuds gecesinde sergilenen cihad oyununun ardndan Sincanda tanklarn yrmesiyle trmanan sre, 28 ubatta toplanan Milli Gvenlik Kurulunda alnan kararlarla, hkmet deiikliine kadar uzanan tarihi gelimelerin yaanmasna yol at. 28 ubat muhtras ve post-modern darbe olarak anlan MGK kararlar arasnda, zorunlu eitimin sekiz yla kartlmas, tarikatlara bal okullarn denetlenmesi ve Milli Eitim Bakanlna balanmas, irtica nedeniyle ordudan atlan ve orduyu din dmanym gibi gsteren medya kontrol altna alnmas, Atatrk aleyhindeki eylemlerin cezalandrlmas, kyafet kanununa riayet edilmesi gibi hususlar yer ald. Bu srete ordunun siyasete mdahalesini eletiren bir ksm yazar ve gazeteci Genelkurmay tarafndan andland. Kararlar takiben, 21 Maysta, iktidarda bulunan Refah Partisi hakknda laiklik kart eylemlerin oda olmak iddiasyla Anayasa Mahkemesinde kapatma davas ald. 10 Haziranda st dzey yarg mensuplarna Genelkurmay Bakanlnda irtica brifingi verildi. 18 Haziranda Babakan Necmettin Erbakan Babakanlktan istifa etti. Erbakan, Babakanl hkmet orta DYPnin Genel Bakan olan Babakan Yardmcs Tansu illere devrederek Refahyol hkmetinin devam etmesini salamak istediyse de, Cumhurbakan Sleyman Demirel hkmeti kurma grevini Mecliste ounluu bulunan DYP Genel Bakanna deil ANAP Genel Bakan Mesut Ylmaza verdi. Ylmaz ise DSP ve Demokrat Trkiye Partisi yle birlikte ANASOL-D hkmetini (55. Hkmet) kurdu.

29

taland. Devletin kurumlar ve sanklar devlet srr, devletin yksek karlar gibi mazeretlerle bilgi ve belgeleri mahkemelere vermeyerek, yarglamann derinlemesini engellediler. ete davasnda aa kan snrl saydaki sann mahkmiyetiyle sonulanan bu srecin ardndan yeni karanlk eylem ve ilikiler lkenin gndeminde kalmaya devam etti. Bu manzara, derin devletin aslnda bizatihi devlet olduunu dndrtecek denli yaygn ve kapsaml bir oluuma da iaret etti. Gntay imek bu durumu, Susurluk kazasndan sonraki aklamalaryla dikkati eken ve birok konunun aa kmasnda rol oynayan dnemin Emniyet Genel Mdrl stihbarat Daire Bakan Hanefi Avcnn derin devlet, gerek devletti szlerine gnderme yaparak yle aklad:
Aylardr Derin Devletin tam olarak ne olduunu anlamaya alrken, cevap Hanefi Avcdan geldi: Derin Devlet gerek devletti. Gerek devletin merkezinde, Susurluk Raporunda tartmaya alan hadiselerin odandaki istihbarat birimleri vard Grld zere siyasilerin gerek devlet pardon Derin Devlet zerinde tasarruflar yok. Gleri yetmiyor. Ancak, Derin Devletin glenerek, siyaseti olmas, hkmete gelmesi, siyasi evreleri derin gleriyle kontrol etmeleri gibi bir manzara var. Susurluk Raporundan karlacak en anlaml zet bu.41

Susurluk kazasndan sonra yaplan yorumlarn ortak zellii, kazayla birlikte devlet iinde gizli bir yaplanmann olduunun kabul edilmesiydi. Taha Kvann 3 Kasm 1996 pazar gn Susurlukta meydana gelen kazada ortaya salan pislikler, devletin iinde gizli bir yaplanmann var olduunu o zamana kadar grmeyen gzlere de sokmu oldu tespiti bu noktada nemlidir.42 Taha Kvan ayn tespitini yineledii bir baka yazsnda da, derin devletin hkmetme ynteminin srekliliine ve bu durumun hkmetleri gerek iktidar sahibi yapamadna vurgu yapt:
Susurluk Skandal hi bir ie yaramadysa bir kanaatin yerlemesine hizmet ettii yadsnamaz: Trkiyede devlet iinde bir baka devletin varl. Bazlarnn hakl olarak derin devlet de dedikleri bu yaplanma, hkmetler deise bile hkmetme ynteminin ve temel politikalarn neden deimediinin, partilerin hkmet kursalar bile neden iktidar olamadklarnn da izah. Gerek iktidar hkmetlerin dnda nk. Devlet iinde devlet? Hi yle bir ey olur mu canm diyorlard bize. Susurluk derin devlet denilebilecek bir yapnn varln grmeyen gzlere bile gsterdi. 43

Yazar ayn yazsnda, derin devlet tartmalarnda dikkati Milli Gvenlik Siyaset Belgesine ekerek, gizli devletin anayasas olarak niteledii belgenin derin devlet kavramna g verdiini belirtti:
41 42 43 imek, Gntay, 1998, Susurluk Raporuna Nazire, Zaman, 9 ubat. Kvan, Taha, 1997, Susurluka Nasl Gelindi, Zaman, 4 Kasm. Kvan, Taha, 1997, Yalnz Bize Deil, Herkese Lazm, Zaman, 6 Kasm.

30

Refahyolun Susurlukun zerine gitmeyecei anlaldktan sonra, yazlarmda ve konumalarmda, srarla bir konuyu vurguladm: Bu hkmet Susurlukun zerine gitmezse devrilir ve yerini alacak olan artk bir eteler hkmeti olacaktr. Milli gvenlik siyaset belgesine bu gzle bakabiliriz. Derin devlet kavramna g veren byle bir belgenin varlndan oktandr haberdardk Milli gvenlik siyaset belgesi, varlndan oktandr haberdar olunan derin devletin alma esaslarn ieren gizli anayasadr. Benim, Susurlukun zerine gidilmezse eteler hkmeti kurulacaktr derken kastettiim de buydu ite. Yani, gizli devlet diye anlan yaplanmann kendini yasallatrma abasna girmesi. Belge yargya da, lkenin uluslararas ilikilerine de burnunu sokuyor; tam bir byk birader devleti haline getiriyor Trkiyeyi.

Devletin derin devlet oluumlarna ve yasa d ilere ynelmesinin nedenlerini deerlendirdii yazsnda Bekir Cokun, devletin devlet olamamas nedeniyle etelere elini verip kolunu kaptrdn ileri srd:
Peki devlet niye devlet gibi olamyor?... Devlet niin illegaliteye muhta?... ada devlette, bir yasa dl ortadan kaldrmak iin, bir baka yasa dla snmak ve onu glendirmek, onunla el ele vermek olabilir mi?... Devlet niye bunlara muhta?... Bir byk devlet, yer alt rgtlerine-tarikatlaraderebeylerine-mafyaya-etelere snabilir mi?... Nasl?... Eer devlet, devlet deilse te byle olur Elini verir, kolunu alamaz Susurluk olaynda yaananlar sizi niin artyor? alacak ne var?... Devlet elini verdi kolunu alamyor Bu kadar44

Susurluku tanmlad yazsnda Yavuz Gkmen ise, etelerin bizzat devlet tarafndan kurulup ynetildiini, cinayetlerin devleti ynetenlerce verilen emirlerle etelerce yerine getirildiini belirterek derin devletin erevesini izdi:
Susurluk olay ite buydu: eteleri bizzat brokratik devlet kurmu, ynetmi, tm emirleri vermi ve sonra olaylarn suunu kendi yaratt bir avu adama yklemek istemiti. Meral atl, kadn bayla ite bunu sylyordu Demek ki, uzun yllar ncesinde ilenen bir dolu tek ve seri cinayet yukardan verilen emirlerle ve yukardan rgtlenen eteler araclyla ilenmi. Demek ki, yozlam dzenindeki kalan saltanatn srdrmek amacyla birtakm insanlar, halkmzn yreine saldklar c motiflerini glendirmek amacyla oluk oluk kanlar aktmlar.45

Derin devletin devletten bamsz olmay ve devlet iinde dayand gler, ayn zamanda derin devletin tasfiyesi konusundaki beklenti ve umutlar azaltan bir unsur olarak grld. Susurlukun aa kard balantlarn olayn devletten bamsz olmadn gsterdiini belirten Serdar Turgut da, olayn zlmesi konusundaki umutsuzluunu, Ben uzun zamandr Susurluk olaynn zlmesinin
44 Cokun, Bekir, 1997, Bataklk, Hrriyet, 16 Eyll. 45 Gkmen, Yavuz, 1997, Devlet Ayaa Kalk, Hrriyet, 25 Ekim.

31

mmkn olmadn dnyordum. Hl da olayn resmi makamlarca zlmesinin mantken mmkn olmad inancndaym. nk Susurluk olay, devletten bamsz deil, ama ne yazk ki devletin bilgisi dhilinde gelien bir olaym gibi gzkyor. szleriyle ifade etti. 46

ASKERN SUSURLUKLA LKLENDRLMEYE TEPKS: HANLKTR

Susurluk srecinde aa kan ilikiler a kazada grnd biimde mafyasiyaset-polis geniyle snrl tutulmak istendi. Oysa skandalla ilgili olarak meclis ve yrtme iinde yaplan aratrma sonular ilikilerin bunlarla snrl olmadn gsterdi. Olaylarn ve eylemlerin birou OHAL Blgesinde veya burayla balantl olarak gerekletii halde, TSK zenle bu srecin dnda tutulmaya alld. JTEM zelinde jandarmaya dnk youn iddialar, hem i soruturmalarla bertaraf edildi, hem de hibir yarg organ tarafndan TSK mensuplarna ynelik sulamada bulunulamad. Bu tutum basnn konuyla ilgili deerlendirmelerine de yansd. rnein, Meclis Susurluk Komisyonu Bakan Mehmet Elkatmn, lke ynetiminde ve Susurlukta askerin yerinin ve 28 ubat muhtras ile Susurluk srecinin gndemden drln deerlendirdii aklamas, Hrriyet gazetesi tarafndan, Elkatmtan Asker in Ar Sulama balyla haberletirildi. Elkatmn meclis aratrmalar srasnda edindii izlenimlere dayandrd tespitleri haberde yle aktarld:
Mehmet Elkatm Susurluk olaynn 28 ubattan sonra gndemden dtn syledi ve Susurluk olay 3 Kasm tarihinden 28 ubat tarihine kadar Trkiyenin gndemini en fazla megul eden ve her eyi Susurluka kilitleyen bir olayd. Ama gel gr ki 28 ubattan sonra bu kayboldu dedi. Devletin ve hkmetin zerinde gizli bir g olduunu ne sren Elkatm, Bu gc son gnlerde zellikle 28 ubat tarihinden sonra daha iyi gryoruz diye konutu. Btn ifadelerin yan yana konulmas durumunda derin devletin ortaya ktn syleyen Elkatm, Trkiyenin btesinin iki katndan fazla uyuturucu ticareti yapldn syledi ve Bu ilerde asker, polis ve gmrkler vastasyla oluyor iddiasnda bulundu. Askerler bakyorsunuz bir eroin yakalyor, bir ksmn gsteriyor, dier ksmn da pazarlyor. Kimse arayamad iin rahatlkla girip kyorlar. Silahta da ayn ey var. Bu ilerin nlenmesi iin mutlaka Gneydou meselesinin halledilmesi lazm. Orada bu iler ok gzel yaplyor. Yapanlar da tamamen asker kiiler, polisler.47

Elkatm ayn aklamasnda, komisyon almalar srasnda dinlenen ve askerin rolne iaret eden kiilerden biri olan srecin dokunulmazlarndan Mehmet Aarn kayp silahlarla ilgili PKKye kar kullanld ynndeki szlerine de netlik kazandrd. Mehmet Aar komisyonda dinlerken kendisine, Sizin MGKye
46 Turgut, Serdar, 1997, Susurluk, Hrriyet, 4 Kasm. 47 Hrriyet, 1997, Elkatmtan Asker in Ar Sulama, 16 Mays.

32

2 maddelik bir tasar sunduunuz syleniyor bunu aklar msnz? sorusunu ynelttiini ve Aarn da, Hayr, ben 2 maddelik deil, birok maddelik tasar verdim. Milli Gvenlik Kurulunda (MGK) alnan kararlar uygulanmtr yantn verdiini belirten Elkatm, in iinde kendisinin sorumlu olmadn, kendine verilen emirleri ve alnan kararlar uyguladn ima etmek istemitir. 12 Martta MGK Genel Sekreterliine yaz yazdm. Bugne kadar bir cevap alamadm dedi.48 Ordunun Susurluktaki rolne iaret eden her aklama ve yorum, bir yandan ordunun kendini koruma reflekslerini devreye sokmasna, te yandan da ordu ile ete arasndaki balar reddedenlerin tepkilerinin ne kmasna neden oldu. Fatih Altayl, Aarn aklamalaryla orduyu Susurluka bulatrmak istediini belirterek, etecileri vatandan orduya gvenini kullanmakla sulad:
Trkiyede zlemeyen ve devleti ypratan her olayn altndan kan Mehmet Aar-brahim ahin ikilisi, kaybolan silahlarla ilgili yine benzer demeler veriyorlar: Bunlar PKKya kar kullanld Aar bir adm ileri giderek bu silahlarn ordunun isteiyle verildiini sylyor. Herhalde ie orduyu da bulatrarak, yeni bir gizlilik perdesi yaratma peinde Aarn bu szleri zerine Genelkurmay bir aklama borlu Ya kp diyecek ki, Evet, bu silahlar polise biz verdik. Biz aldrdk ve bunlar bizim bilgimiz dhilinde Gneydouda kullanld ya da Hayr, bu silahlar bizimle alakal deildir. nk Susurluk etesi diye bildiimiz rezaletin mimarlar, olayn patlad gnden beri sistemli bir biimde orduyu bu rezaletin iine ekmeye alyorlar Bunda en byk primi ise Trkiyede devletin ypranmasndan medet uman gler yapyor Yani PKK, yani er gler. Vatanda da ordusuna gvendii iin Ordu yapmsa, doru yapmtr mantn yrtyor nk herkes PKK ile mcadelede ordu duruma el koyunca, blgede devlet gcnn tesis edildiini biliyor. Bu yzden de eteciler sularna Trk Ordusunu ortak etmek iin sistematik bir alma yapyorlar49

Susurluk ile aa kan ilikiler a iinde jandarmann yer aldyla ilgili bir baka tespit Babakanlk Tefti Kurulu Bakan Kutlu Savan raporunda yer ald. Daha nce siyasiler tarafndan da gndeme getirilen bu iddialara raporda yle yer verildi:
Gvenlikle ilgili kurumlarda itici g Silahl Kuvvetlerdir. zel Harp Kuvvetleri ise zel Harekt timleriyle rtl dier etkili almalar yrtmlerdir. Fakat maddi menfaate ynelik ilere askerler karmamtr. Karanlar da tasfiye edilmitir. Farkllk herhalde ynetimde, ynetende, anlaytadr. Konunun sadece disiplinle izah edilebilecei dnlebilirse de jandarmann niin dier askeri birliklere deil de polise yakn olduunu izah etmek gerekir.50

48 Hrriyet, 1997, Elkatmtan Asker in Ar Sulama, 16 Mays. 49 Altayl, Fatih, 1997, eteciler, Orduyu Susurluka Bulatrmak stiyor, Hrriyet, 18 Eyll. 50 Radikal, 1998, nfaz Yetkisine Rapor Onay, 29 Ocak.

33

Kutlu Savan raporunun basna yansmasyla birlikte, TSKnin tepkisi hesap sorma tehdidine kadar vard. Radikal, rapordaki jandarma ve Veli Kkle ilgili iddialar, bizim evimizin ii temiz ve askeri bulatrmak istemek maksatl ve hainane olarak niteleyen bir askeri yetkilinin aklamasn, ierdii tehdidi ne kararak Bunun Hesabn Sorarz balkl haberde aktard:
Jandarma dediiniz 200 bin kii demek. Diyelim ki bu adam herkesten ok bu iin iinde. Bu btn jandarmay balar m? Kald ki ortadaki eyler iddia. spatnz var m? Ordu yok jandarma var diyorlar, bu laf m yani. smen konuun. Bu insanlar bizim. ok yanl eyler yaplyor Jandarma asayi grevini ileri Bakanlnn sorumluluunda yapyor. Genelkurmayn sorumluluunda yapyor. Dolaysyla kolaylkla ordu yok, jandarma var denilebilir. Ama bu da ok hakszlk olur. Onlarla ayn niformay giyiyoruz Bizim evimizin ii temiz. Bakalar da evlerini bizim kadar temiz tutsun Biliyorsunuz olayn banda polis kendisine ortak arad. Eer askerde i varsa, askerleri ayarlayalm, bize kimse dokunamaz dedi. Polisin hesab buydu. O yzden Aard, oydu buydu orada burada konutular ve devaml amur atmak istediler. Ordu bu iin iinde varm gibi. Bir taraflarn kurtarmak iin, Ordunun bilgisi dhilinde yapld havasn vermeye altlar... On sene evvel de vard. Susurluk olay ile ilgili konuuyoruz. Jandarmada asla byle bir ey olmaz. Olmaz olur mu, olur tabii; Ama Susurluk olayna askeri bulatrmak istemek maksatl, hainane bir eydir. Bunlarn hesabn sorarz.51

Askerlerle ilgili iddialar dile getirenleri hainlik ile sulayan ve hesap sormak ile tehdit eden bu aklama, herhangi bir tepkiye yol amad.

EMDNL SRECNDE DERN DEVLET TARTIMALARI

Susurluk skandalnn ardndan Trkiye, 9 Kasm 2005 tarihinde yeni bir derin devlet tartmasyla yz yze kald. emdinlide faili mehul bombalama eylemlerinin sonuncusunda, Jandarma stihbarat Tekilat (JT) eleman iki astsubay ve bir PKK itirafsnn halk tarafndan yakalanmasyla, derin devlet tartmalar yeniden gndemin baat konusu haline geldi. Bu bombalama eyleminden nce blgede, 15 Temmuz 2005 tarihinden itibaren 17 bombalama eyleminin meydana geldii, bunlardan 12sinin faili mehul kald, 7 askerin ld ve 44 kiinin yaraland ortaya kt. Jandarma grevlilerinin kulland aratan birok isim listesi, kroki, silah ve benzeri malzeme kmas ve yakalananlarn JTEM eleman olmas tm dikkatleri bu bombalama eylemine ekti.52 Hrriyet bir kitabevinin bombaland ve 2 kiinin ld saldry, Karanlk Olay: Aratakiler Jandarmaym manetiyle duyurdu ve olaylar provokasyon olarak deerlendirdi. Haberde gelimeler zetle yle aktarld:
51 52 Radikal, 1998, Bunun Hesabn Sorarz, 24 Ocak. Deer, Mesut, emdinli mi?, Mart 2007, s.12.

34

Olaydan sonra lin edilmek istenirken polisin kurtard bir stemen, bir astsubay ve bir uzman avu talimat zerine savcla teslim edildi. Bilgilerine bavurulan ve haklarnda gzalt ilemi yaplmayan asker, patlama ile bir ilgi ya da bilgilerinin olmadn syledi. Olay yerinde tesadf eseri bulunuyorduk diyen 3 grevli, savcln yapt kimlik tespitinin ardndan salverildi. Saldry yapanlarn kulland ileri srlen 30 AK 933 plakal arata, savcln incelemesinden nce evredekilerin bulduu ne srlen bir askeri kimlik basn kurulularna ulatrld. Bu arada otomobilin, Hakkri Emniyeti tarafndan jandarmaya tahsis edilmi sahte plakal bir ara olduu bildirildi.53

Hrriyet, ayn gn Asker Bilgi Topluyordu balkl bir baka haberde ise halkn lin giriiminde bulunduu askerin olayla bir ilgisinin olmad ynndeki askeri bir yetkilinin aklamalarna yer verdi. Aklamay yapan yetkili olay, Meydana gelen patlamay da gvenlik glerinin zerine ykmaya alyorlar. Bu rgtn genel taktiidir. Baz kiilerin zerine kp tepindikleri, iinde kalanikof bulunan sivil plakal otomobil merak ediliyor. Bu otomobil bir askere ait. Aracn orada bulunmas da baz duyumlar zerine aratrma yapmak, bilgi toplamak iin gidilmesinden kaynaklanyor eklinde aktard.54 Gazete ayrca Genelkurmay Bakanlnn olayla ilgili yapt aklamaya da yer verdi. Hrriyetin Olduka temkinli olarak nitelendirdii bu aklamada, Bu zc olaya baz askeri ahslarn da karm olabileceine dair iddialar ortaya atlmaktadr. Sz konusu olay her ynyle adli makamlara intikal etmi olup gerekli yasal ilemler yaplmaktadr. Soruturma safhasnn gizlilii dolaysyla gelimeler hakknda yaplacak mteakip aklamalar adli makamlarn takdirinde olacaktr denildi.55 Olaylarn akabinde geni bir kesim, emdinli olaylarnn derin devletle ban kinci Susurluk benzetmesiyle kurdu. Her iki derin devlet soruturmas arasnda kurulan bu ba, bir ksm gazetenin manetine aynen yansd. Zaman gazetesi, emdinli olaylarn, bandan itibaren Susurlukla benzerliklerine dikkati ekerek ele ald. emdinlide Susurluk phesi: emdinli Karartma Deil, Aydnlatma manetiyle olayla ilgili olarak Susurlukun karartlmasna gnderme yapt. Haberde, yakalanan askerlerin aralarnda kan silah, zeri iaretli isim listesi, harita ve benzeri bulgulara dayanarak kinci Susurluk ifadesi kullanld ve yeni bir gerilim senaryosunu hayata geirmek isteyen provokatrlerin bu kez yakay ele verdikleri belirtildi. Haberde ayrca, Babakann ve Genelkurmay Bakannn olayn aydnlatlmas konusunda arlklarn koyduklar ve Susurlukta yaplan hatann tekrarlanmayaca vurgusu yapld:
1996da Susurlukta devletin yapt en byk hata olaya fasa fiso mantyla yaklamasyd. Bu adan derhal soruturmalarn balatlmas tansiyonu d53 54 55 Hrriyet, 2005, Karanlk Olay: Aratakiler Jandarmaym-manet, 11 Kasm. Hrriyet, 2005, Askerler Bilgi Topluyordu, 11 Kasm. Hrriyet, 2005, Genelkurmay: Olaylarla lgili Aratrma Balatld, 11 Kasm.

35

recektir Hkmete, yargya ve gvenlik glerine byk grevler dyor. Yetkililer, ilede ve lkede saduyunun hkim olmas iin olaylar karartmay deil, aydnlatmay dndklerini gstermeliler.56

Zaman devam eden gnlerde de bu yaklamn srdrd. Trkiye Kararl: Olaylar Karanlkta Kalmayacak: emdinli Karanlkta Kalmayacak manetiyle emdinlinin aydnlatlmas konusundaki hkmet dhil tm kesimlerin ifade ettii kararllk mesajlarn ne karmaya zen gsterdi. Mesajlarn byk bir blm, emdinlinin kinci Susurluk olduu noktasnda birleti. Meclis nsan Haklar Komisyonu Bakan Mehmet Elkatm iki olay arasndaki balanty, emdinlideki olay Susurluk olayn andryor. Susurlukta olduu gibi ortada bir ara var. Arata mehul silahlar, mehul insanlar var. Baz olaylara karyorlar, devlet adam olduklarn, olaylar devlet adna yaptklarn sylyorlar. Gemite de bu olaylar olmutu, Susurlukta da yaand. Bu olay da Susurluku andryor57 szleriyle kurdu. Radikal, emdinli srecinin bandan itibaren gelimelerin nemli bir blmn manetten duyurdu. emdinliyi, Susurluk emdinlide: emdinli Kaynyor Devlet Susuyor maneti erevesinde deerlendirdi. Haberde, olayla ilgili gelimeler ayrntlaryla aktarld.58 emdinlinin ikinci derin devlet vakas olduu ynndeki kanaat, ke yazarlarnn yorumlarna da yansd. Yazarlar, olayn Susurlukla akan zelliklerine vurgu yaptklar yazlarnda, bu grlerini, olaydaki somut bulgulara dayandrdlar. Hrriyet bayazar Oktay Eki, emdinli olaynn Susurluktan zerre kadar fark olmadn belirttii yazsnda, hkmet ve ordudan gelen aklamalarn ne kadar samimi olup olmadnn ilerleyen gnlerde anlalacan ifade etti:
emdinli gibi bir cra Gney Anadolu ilesinde arka arkaya 17 kere bomba patlar m? Patlarm... Nitekim birka hafta iinde birbiri ardndan patlayp durmu. Orada bir eyler oluyor diye ileri Bakan Abdlkadir Aksu bu ayn ilk gnlerinde emdinliye gitmi... Ayrca Emniyet Genel Mdrlnden bir ekibi de oraya gndertmi. Velakin kendisini devlet iinde devlet sananlar 9 Kasm gn, hem de gpegndz, ile merkezindeki Umut Kitabevini bombalayacak kadar pervasz davrandlar. Fail diye -stelik halk tarafndan- yakalanp polise teslim edilenlerin Kdemli avu, Uzman Baavu kmas; JTEM isimli yasad infaz biriminin kalnts olduu izlenimini veren JTe (Jandarma stihbarat Tekilat) mensup olduklarnn anlalmas gsteriyor ki emdinli olaynn yaps Susurluktan zerre kadar farkl deildir. imdi bekleyip greceiz. Cumhurbakan, Babakan, Genelkurmay Bakan sonu nereye varrsa
56 57 58 Zaman, 2005, emdinlide Susurluk phesi: emdinli Karatma Deil, Aydnlatma-manet, 11 Kasm. Zaman, 2005, Trkiye Kararl: Olaylar Karanlkta Kalmayacak: emdinli Karanlkta Kalmayacak-manet, 12 Kasm. Radikal, 2005, Susurluk emdinlide: emdinli Kaynyor, Devlet Susuyor-manet, 11 Kasm.

36

varsn, sorumlular bulup adalete verme konusunda kararl olduklarn ilan ederken ne lde samimilermi, anlayacaz. Dediklerini yaparlarsa bu devletin hukuk devleti olmas yolunda ok ama gerekten ok nemli bir adm atm olacaz. Ama ya dediklerini yapamazlarsa?59

Radikal yazar Haluk ahin, yaymlanan belgelere dayanarak son bombalama olaynn Susurluk olayyla benzerliinin ortaya konulduunu belirterek, dikkatleri Jandarma stihbarat Tekilatna ekti:
Radikalin dn yaymlad belgeler emdinli olaynn Susurluk olayyla benzerliini ortaya koyuyor... emdinlideki bomba olayyla ilgili pheler, dn Radikalin yaymlad belgelerle daha da koyulat. Bunlar, 9 Kasm gnndeki eylemin JTle ilgili olduu pheleriydi... Jandarma Genel Komutanlna bal bir birim olarak biliniyor. Jandarma Genel Komutanlnn ise ikili bir konumu var. Genelkurmayn komuta alanna bal ama, ynetim asndan ileri Bakanlnn bnyesinde... Radikalin aklad belgeler bombann atlndan sonraki olaylarla birletirilince, rktc bir tablo ortaya kyor.60

Zaman yazar Vahap Cokun da emdinliyi Susurlukun yeni bir versiyonu olarak nitelerken, bu iddiay glendiren ciddi emareler olduunu ifade etti:
emdinlide iki buuk aydr tam 17 bombal saldr yaand. Tm bu bilgi ve gelimeler; Susurluk etesinin yeni bir versiyonuyla kar karya olduumuzu gstermektedir. Hi phe yok ki bu olay, en az Susurluk kadar ciddidir. nk aynen Susurlukta olduu gibi; devletin, vatandalarn gvenliini salamaya memur ettii glerinin, vatandalarn temel haklarna kastettii iddia edilmekte ve bu iddiay glendiren ciddi emareler bulunmaktadr. Bu nedenle, olayn her ynnn titizlikle incelenmesi gerekir.61

Baz yazarlar emdinliyi Susurluktan daha derin ve vahim olarak nitelediler. Bu fikri savunanlardan biri olan Yaln Doan, Susurluk benzetmelerine hayr demesinin nedenlerini yle aklad:
Trkiye emdinli ile sarslyor Olaydan sonra yakalananlarn jandarma istihbarat yeleri olduu ne srlyor. Neden bu bombalama? Neden emdinli? Kimden emir alyor bu kiiler? Ya da emir olmadan, kendi iradeleriyle mi byle bir ie kalkyorlar? Ve ne uruna? Yarg ile sivil ve askeri ynetim bu olayn kiilerini ve amalarn mutlaka aydnlatmal Basnda Susurluk-emdinli benzetmeleri yaplyor. Hayr. emdinli ok daha derin ve vahim sonular yaratabilir. Susurlukta bir ete var. Kapsam dar. emdinli bir kent ve orada bir halk yayor. Sk sk terrle karlaan halkn devletine gveni iin bu tuza kuranlar aa kmal.62

59 60 61 62

Eki, Oktay, 2005, Hukuk Devleti Snav, Hrriyet, 15 Kasm. Radikal, 2005, Gvenlikte Reform htiyac, 13 Kasm. Cokun, Vahap, 2005, Makale, kinci Susurluk, Zaman, 12 Kasm. Doan, Yaln, 2005, emdinli Tuza, Hrriyet, 12 Kasm.

37

Susurluk benzetmelerini daha ileriye tayan Mustafa nal ise, Susurluku glgede brakan emdinlide kraln daha plak olduunu savundu. nal, su ileyenleri koruma refleksinin braklmas ve ilgili herkesin cezalandrlmalarnn salanmas arsnda bulundu:
Dosya savclkta, titizlikle soruturuluyor. Ortaya Susurluku bile glgede brakacak bir sonu kabilir. nk Susurluka gre kral daha plak. stnn sis perdeyle rtlmesi, olayn rtbas edilmesi ok zor grnyor Bata asker kesim olmak zere devletin ilgili birimleri kontrol dna karak su ileyenlere kar koruma refleksini bir yana brakmal, olaya dorudan ya da dolayl olarak bulaanlarn gerekli cezay almasn salamal provokasyonun olduu kesin; ancak iin iinde jandarma var. Provokasyonu kimin hangi amala yapt sorusu ok nemli, nmzdeki gnlerde cevabn bulacamz umuyorum.63

Ortadou gazetesi ise olayla ilgili deerlendirmelerini emdinlide PKK parma manetiyle aktard. Gazete emdinli olaylarnn arkasnda PKKnn olduunu belirtti ve bu yaklamn, bombalanan yerin sahibinin 15 yl hapis yatan PKK itirafs olmasna dayandrd. Bu kannn askerlere ait arata ele geirilen belgelerle kuvvetlendii ifade edildi. Haberde, yakalanan failler tesadfen olay yerinden gemekte olan kiiler olarak nitelendirildi:
emdinlide olaylarn arkasnda PKK terr rgt olduu iddia edildi. Bombalanan yerin 15 yl hapis yatan PKK itirafsna ait olmas iddialarn doruluunu ortaya koydu. Tesadfen olay yerinden gemekte olan kiinin, Jandarma stihbarat Tekilatnn (JT) sivil ekibi olduu ortaya kmasnn ardndan sulamalarn hedefi haline gelmeleri terr rgtnn iine geldi. Bombalama olaynn arkasnda devletin parma var iddiasn ortaya atanlar, PKKnn elinde olanlar grmezden gelerek, olayn sorumlusu olarak gvenlik glerini gsterdiler Savclk soruturmas yaplrken halkn zerine ate almas PKKnn tahrik unsuru olarak grlmektedir. Eylem planlar Roj Tvden Terr rgt PKKnn bombalama talimatlarn yelerine ifreler aracl ile televizyondan verdii iddia edildi.64

Yine Ortadou gazetesi yazarlar, gsterileri gereke gstererek, gvenlik glerinin yetkilerini arttran yeni yasal nlemler alnmas gerektiini belirterek, bu kapsamda MGKnin olaanst gndemle toplanmas arsn yinelediler:
TBMMde ivedilikle emdinli oturumu yaplmaldr. MGK olaanst toplanmaldr. Gerekiyorsa ki bize gre gerekiyor, yeni bir Terrle Mcadele Yasas karlmaldr. Terre hassas blgelerde olaanst tedbirler alnmaldr. lkenin bir yerinde gvenlik birimleri saldrya uruyor, devletin kaymakam zor durumda kalyor ve gvenlik gleri ile saldrganlar arasnda atma kyorsa,
63 nal, Mustafa, 2005, emdinlide Kral plak, Zaman, 13 Kasm. 64 Ortadou, 2005, emdinlide PKK Parma-manet, 12 Kasm.

38

lkeyi ynetenler darda gezemez, gezmemelidirler. Hkmet niin btn dikkatini bu olaylara younlatrmyor. [] Ksaca, PKK Trk devletinin hkmranlk snrlar iinde prova yapmaktadr. Bunu grmek ve gereken tedbiri almak zorundasnz. syancya yalvarp yakararak, taviz vererek gvenliimizi salayamazsnz.65

Ortadou yazarlar ayrca, bombalama eyleminden sonra eitli il ve ilelerde gerekletirilen emdinli olayn protesto gsterilerini ayaklanma provas olarak deerlendirerek, hkmeti, gsterilere kar sergiledii tutum nedeniyle, vatann btnlnn tehlike iinde olmasna seyirci kalmakla sulad:
Ne yazk ki, gelimeler vahim ok tehlikeli bir kimlik tayor. Sokaklarda btn bu terr dalgalanmalar olurken, hkmetin duruu en azndan hayretler uyandryor Vatann blnmez btnlnn tehlike iinde oluuna hibir kimse, hibir kurulu, hibir kurum seyirci kalamaz, kalmamal... Her eyden nce, hkmetin olaylara derhal elkoymas, nlemesi, msebbiplerini yakalayp adalete teslim etmesi gerekiyor. Hkmetin, teorik olarak byle bir gc bulunuyor.66

Gazetedeki yazsnda Kenan Akn da protesto gsterileri srasnda jetlerin alaktan uuunu TSKnin ihtar olarak niteleyerek, en ar nlemlerin alnmas iin meru zeminin doduunu belirtti:
te yandan, bata Milli Gvenlik Kurulu olmak zere, birok yksek kurum ve kurululara da grevler dyor. Ne kadar eletirilse de, Durumdan vazife karmann tam zaman yaanyor. Nitekim dn Yksekovada jetlerimizin alaktan geii, bir ihtar gerekletiriyor. Eskilerin deyimiyle seferberlik ilan etmenin btn vahameti ve artlar, en ar nlemleri alma meruiyetini kendiliinden douruyor.67

Orhan Karata devletin olaylar karsnda gcn gstermesi gerektiini, Babakann emdinlide yapt konumaya atfla, sarf edilen szlerin hainlere cesaret verdiini belirtti.
Bata AB lkeleri olmak zere, dnyann her yerinde yapld gibi, orada devletin gcn gstermek ve hibir kanunsuzlua meydan verilmeyeceini gstermek yerine, yine Krdm deme hakk gibi ipe sapa gelmez laflar edilmi, gvenlik gleri zor durumda braklm ve blcye, haine cesaret verilmitir.68

kinci Susurluk benzetmesi derin devlete gnderme yapmas nedeniyle, devletin kendi karlarn korumak iin hukuk dna kmasn savunan Ortadou gaze65 66 67 68 Saraolu, Zeki, 2005, emdinli, Yksekova Derken, Ortadou, 17 Kasm. Akn, Kenan, 2005, Ya Milli Koalisyon, ya Erken Seim, Ortadou, 15 Kasm. Akn, Kenan, 2005, Dikkat Dikkat, Vatan Tehlikede, Ortadou, 18 Kasm. Karata, Orhan, 2005, emdinliden yansyanlar, Ortadou, 22 Kasm.

39

tesi tarafndan tepkiyle karland. emdinlinin derin devletle ilikilendirilmesine duyduu tepki, gazetenin manetlerine ve ke yazarlarnn yorumlarna aynen yansd. Ortadou gazetesi derin devlet iddialarn reddederek, olay PKK tezgah olarak deerlendirerek, benzetmeyi yapan basn ve olayla ilgili yaklam nedeniyle hkmeti, devleti ypratmakla suladlar:
emdinlide daha hi bir delil ortada yokken, askerimiz de hedef alnarak devletin temel talar ypratlmak isteniyor. Hkmet ve medyann byk blm az birlii etmiesine ayn ifadeleri kullandlar Trkiyenin milli birliini hedef alan blc tahriklerin artt bu dnemde devlet yneticilerine ve basna nemli grevler dyor Basnn byk blm belgeler ortaya konmadan, rapor hazrlanmadan, dava sonulanmadan kinci Susurluk maneti atp devleti suladlar, sulamay da srdryorlar.69

Gazete, ertesi gn, kinci Susurluk benzetmelerine karlk, st dzey bir askeri istihbarat yetkilisine dayanarak, saldrnn PKK tarafndan gerekletirildii iddiasn yineleyerek, olaydan iki dakika sonra Roj TVnin ayn yerde ekim yaptnn belirlendii iddialarn ne kard. Naklen terr: Karaylan parma balkl manet haberde, bu iddiann telsiz konumalaryla doruland belirtildi.70 Gazete, emdinli olaylarnn ardndan birok ilde gerekletirilen gsterileri ayaklanma olarak nitelendirerek, olaanst hal ilan edilmesi arsnda bulundu. OHAL art oldu manetiyle verilen haberde ar u ifadelerle yapld:
Hakkari bata olmak zere Gneydou illeri yaanmaz bir hal ald. Fransada bir ka ehirde olaylar kt diye Olaanst Hal (OHAL) ilan edildi. Trkiyede ise her geen gn artan terr olaylar, can, mal ve Trkiyenin gelecei asndan OHAL ilan edilmesinin art olduunu gsteriyor. MGK da terr gndemiyle olaanst toplanmal.71

Benzetmeyi, PKK tezghna dmek olarak niteleyen Yldray iek, bu tezghn deifre olduunu belirterek, durumu bedeli mutlaka grlecek bir ihanet olarak niteledi:
PKK ve evresi, emdinliden yola karak, ikinci bir Susurluk tekerlemesi yaratmaya alyor PKKnn tezghna dp, ikinci Susurluk lklar atanlar, acaba Susurluk gayrimeru bir yaplanmann rn de, PKK meru mu? Yaptnz aklamalar, yorumlar nerdeyse PKKnn meru, mazlum haline yaklan atlar gibi grnmektedir. emdinlideki PKK tezgh deifre olmutur. Bu tezghta rol alan kim olursa olsun, Trk devletine, milletine ihanet etmektedir. Her ihanetin bedeli de muhakkak grlecektir.72
69 70 71 72 Ortadou, 2005, Devlete Haksz Sulama-manet, 13 Kasm. Ortadou, 2005, Naklen Terr: Karaylan Parma-manet, 14 Kasm. Ortadou, 2005, OHAL art Oldu-manet, 18 Kasm. iek, Yldray, 2005, PKK Tezgahna Dmeyin, Ortadou, 16 Kasm.

40

Olayn, PKK komplosu olduu iddiasn yineleyen gazete yazarlarndan Yldray iek ise, devletin sulanmasn ve ypratlmak istenmesini eletirerek, terrle mcadele eden devlet grevlilerinin thmet ve bask altnda tutulduunu belirtti:
Bu olaylarn ok ak bir PKK komplosu olduu iyice aikrdr. Dikkat ettiniz mi bilmiyorum? Hedef olan kitapevi sahibi ve blclkten hkm giymi olan ahsa hibir ey olmam, sadece orada alan bir kii lmtr. Demek ki bu bombay o kitapevi sahibi kendisi de koymu olabilir. nk araba ile dolaan gvenlik grevlilerini sulamak iin bir-iki kiiyi ldrmek hi de zor deildir. Eer araba oradan geerken bomba patlatlmsa elbette arabadaki grevliler can havli ile arabalarn terk edip kaacaklardr Sanki bu vatan evlatlar sulu sandalyesine oturtulmu ve beyinlerde infaz yaplmtr. Bu yolla adli organlar ve idari grevliler thmet ve bask altnda tutulmutur. Daha dorusu devlet sulanmtr.73

Taylan Sorgun blgede yabanc istihbarat elemanlarnn bulunduunu belirterek, Avrupa Birliini (AB) Trk ordusuna saldrgan davranmakla sulad ve kinci Susurluk benzetmesini eletirdi:
emdinlide yaanan bombalama olaylar bir sre nce blgede PKK terrnn balatt bombalama olaylar ardndan ortaya kmtr. Ama buna daha ilk gn kimi evrelerce hemen kinci Susurluk yaftas aslvermitir... emdinlideki bombalama olaylarndan sonra bir otomobil tahrip edilmitir. Savc gelene kadar o otomobilin bagaj ak kalmtr. Acaba hangi eller o bagajla megul olmutur? [...] AB bundan bir sre nce Trk ordusunun terre kar saldrgan davrand yolunda rezil bir aklama yapmtr. Ama buna kar ksm- siyaset sessiz kalmtr.[] te yandan, blgede yabanc devlet istihbaratlar elemanlar fink atmaktadr. [] emdinli ve etrafa yaylan olaylardan sonra Krt sorununa siyasi zm talepleri decam etmitir. imdi btn bu gelimelere bakmadan, ikinci Susurluk iddialarna ynelivermek soruna sathtan bakmaktr.74

Ayn yazar, ertesi gnk yazsnda, blgede yaanan olaylar Avrupal parlamenterlerin ziyaretleri ile ilikilendirdikten sonra, terrle mcadelede kesin ihtiya duyulan yeni yasal dzenlemelerin rafa kaldrlmasndan duyduu endieleri dile getirdi:
Zaman zaman blgeye giderek oray bilmemneistan ilan eden Avrupal komiserler ve parlamenterlere gereken tepki gsterilmemitir, o tepkisizlik blgedeki teki gelimelere ve terre yeni desteklere neden olmutur. [...] emdinli olaylarndan sonra gvenlik glerinin vahim siyasi hatalarla sulanmas, terr daha da artracaktr. [...] Gvenlik glerinin moralleri zerinde ters etki yaratacaktr. [...] Terrle mcadelede kesin bir ihtiya olduu aa kan yeni yasal dzenlemeler de bylece sanki yeniden rafa kaldrtlacaktr.75
73 74 75 ahin, Seyfi, 2005, emdinli Olaylar PKK Tertibidir, Ortadou, 17 Kasm. Sorgun, Taylan, 2005, emdinli, Terre Destek, Krt Sorunu Tabiri, Ortadou, 14 Kasm. Sorgun, Taylan, 2005, emdinli, ABni Mdahaleye Davet, Szde Krt Sorunu, Ortadou, 15 Kasm.

41

Bir yandan Susurluk benzetmesi tartmalar yrrken, te yandan olayla ilgili nemli gelimeler yaanmaya devam etti. Bu gelimeler, izleyen gnlerde gazeteler tarafndan manetten verilmeye devam etti. Hrriyet, emdinlide ilk etapta bilgisine bavurulduktan sonra salverilen askerlerin yeniden gzaltna alnmalarn 6 Kii Sorguda76 balyla manete ekerken; Radikal, olayn sust zelliine dikkati ekerek, askerlere ait arata ele geen belgeleri, te Sust Belgeleri: Aratan kan Belgelerle Sust manetiyle mercek altna ald ve belgeler arasnda yer alan krokiler hakknda ayrntl bilgiler verdi.77 Yakalanan faillerin zerinden jandarmaya ait kimliklerin kmas, gzlerin Jandarma Genel Komutanlna evrilmesine neden oldu. Murat Yetkinin Susurluk Skandalnda Grlmeyen Gelime olarak aktard, Hilmi zkk: Ne Korurum, Ne Sularm balkl yazsnda, askerlerin ve siyasi evrelerin grleri ve tepkileri aktarld.78 Bu tepkilerden ilki, olay lokal ve provokasyon olarak niteleyen Jandarma Genel Komutan Fevzi Trkeriye aitti. Yetkinin aktarmna gre Trkerinin aklamasnda, Soruturma sonulanana kadar yorumda bulunmak doru deil. Gvenlik kuvvetlerinin mcadele gcn dnmek lazm. Soukkanl olmak lazm dedikten sonra, Susurluk benzetmelerinin hatrlatlmas zerine de Doru deil, bu lokal bir olay dedii belirtildi.79 Yetkin yazsnda ayrca Kara Kuvvetleri Komutan (KKK) Yaar Bykantn, ilerleyen srete yargya mdahale tartmalarn balatacak olan szlerine yer verdi. Soruturmann srmesini gereke gstererek sorular yantsz brakt belirtilen Bykantn yapt ksa aklamada, Gazetelerde resmi kan astsubay benim yanmda grev yapt. elik operasyonunda pemergeler bizimle ibirlii yaparken yanmdayd, ok iyi Krte konuur. Su ileyecek biri olduunu sanmyorum, ama soruturmada meydana kar dedii ifade edildi.80 Gerek Bykant, gerek Trkerinin aklamalar, emdinli srecinde daha sonra yaanan ba dndrc gelimelerin habercisi olmas bakmndan tarihi bir nem kazand. Olayn seyrini deitiren bu aklamalar, emdinlinin, yargya mdahale, hakim (ve savc) gvencesi, dokunulmazlk ve cezaszlk konularnn ana tartmas haline geldi. (Bu konulardaki gelimeler ve basnn yaklam, izleyen blmlerde ayrntlaryla ele alnmtr.) Bykant ve Trkerinin aklamalarnn aksine, Genelkurmay Bakan Hilmi zkk ise Murat Yetkinin, konuya daha farkl bir bak getirdi eklinde yorum76 77 78 79 80 Hrriyet, 2005, 6 Kii Sorguda-manet, 12 Kasm. Radikal, 2005, te Sust Belgeleri: Aratan kan Belgelerle Sust-manet, 12 Kasm. Yetkin, Murat, 2005, Hilmi zkk: Ne Korurum, Ne Sularm, Radikal, 12 Kasm. a.e. a.e.

42

lad, Olaylara annda mdahale edildi. Vandaki asayi komutan hemen emdinliye gitti. Biz idari soruturma yrtyoruz, ayrca adli soruturma yryor. Ben personelimi ne sularm, ne korurum. Soruturmann sonucunu bekleyelim. Yargya gveniyoruz. szleriyle temkinli bir biimde deerlendirdi.81 Murat Yetkin komutanlarn beyanlar arasndaki fark ve belirleyici rol deerlendirdii yazsnda, olaydaki derin devlet kukusunu, emdinlide bir baka ey de mi patlad, aa kt yoksa? sorusu temelinde dile getirdi:
zkkn Personelimi ne sularm, ne korurum demesi dikkat ekiyor. Dikkat eken bir baka nokta, Jandarma Genel Komutan Orgeneral Fevzi Trkerinin, hem soruturma sonulanmadan yorum yapmay yanl bulduunu sylemesi, hem de Susurluk benzetmesine kar karak, Bu lokal bir olay demesi. Akla, acaba Trkerinin soruturma sonulanmam olsa da olayn yerel, yani merkezle, Ankara ile balantl olmadndan nasl bu kadar emin olduu sorusu taklyor Ayrca Trkeri, phelilerin jandarmayla ba olmasna karn, konunun Kara Kuvvetlerini ilgilendirdiini sylyor. Trkerinin iki kez yapt bu vurgu, zerinde durulmaya deer. Kilit soru, yalnzca ortadaki suun devlet grevlilerinin yerel bir disiplinsizlii mi, yoksa ucu Ankaraya uzanan bir baka anlayn m sonucu olup olmad deil. Ayn zamanda, bu kadar dar bir blgede, eer konu disiplinsizlikse, bu disiplinsizliin nasl fark edilemedii. Ya da acaba gz m yumulduu. Neden emdinlinin arzi bir olay, bir disiplinsizlik suu olduunu, Ankara ile bir ba olmadn kantlama tela var? emdinlide bir baka ey de mi patlad, aa kt yoksa?82

Komutanlarn aklamalarnn olayn merkezi haline gelmesiyle birlikte, ok gemeden, aklamaya ynelik tepkiler de basna yansd. zellikle Trkerinin, olay derin devlet nitelemesinden uzaklatrmaya dnk szleri, Babakan Recep Tayyip Erdoann lokal deil szleriyle tepki gstermesine yol at. Radikal, Babakann tepkisini ve olayn zerine gidecei ynndeki kararllk mesajn, Devletten emdinli Sz: Babakandan Sonuna Kadar Gideceiz Sz balyla yine manete ekti. Ayn haberi Zaman ise, emdinli Bir Zihniyetin Devam, Yargdan Da Gereini Bekliyoruz balyla ne kard. Haberlerde, Babakan Erdoann, olay aydnlatma kararlln da vurgulad aklamalar ise yleydi:
emdinlide de eski zihniyetin devam ettiini gryoruz. Bulgular elimize geldiinde daha salkl deerlendirme yapabiliriz. Devletle milleti kar karya getirmek istiyorlar. Amalar budur. Ama onlara bunun bedelini dettireceiz. [...] Bir marka koymak gerekmez. Bir anlayn devam demek yeterlidir. [] Bizim zamanmzda JTEM diye bir ey yok. [] Hadise pek yle iddia edildii gibi lokal bir meseleye benzemiyor. Arkasnda bir anlay bulunuyor. [] Bulgular iyice netlesin arkasndaki ey neyse onu kazmaya kararlyz. Hukukun i81 82 a.e. Yetkin, Murat, 2005, emdinlide Madalyonun ki Yz, Radikal, 13 Kasm.

43

nenmesine, kimilerinin devletle milleti dman etmesine gz yumulmayacak. Genelkurmay Bakanyla grtm. Ortak karar verdik. Nereye kadar gidiyorsa oraya kadar gideceiz. Sonuna kadar gideceiz. Ayn kanaatteyiz. Cumhurbakanyla da grtm. O da byle dnyor. Devletin tm organlar uyum iinde gereini yapmaya hazr.[.].. Siyasi iktidar ve Meclis olarak atabileceimiz adm var.[] Bir, TBMMde aratrma nergesi vermek ki bu hafta iinde verilecek. ki, yrtme ve yasama olarak salam bir alma yapmak. Gerektii takdirde yeni yasalar kararak, sorumlu kii ve anlaylar hukuken ortadan kaldrmak. , yargnn bu konuda ok sk, zgr almasnn zeminini hazrlamak.83

Babakann tepkisi, olayn derin devlet erevesinde deerlendirildii veya bu yndeki kukularn dile getirildii yorumlar da beraberinde getirdi. Mehmet Y. Ylmaz meselenin lokal bir olaya benzemediini ancak bu srecin derin devletle hesaplamay salamaya yetmeyeceini ve soruturmann grnen olayla snrl kalacan ileri srd:
Jandarma Genel Komutan Orgeneral Fevzi Trkeri, emdinli olay ile ilgili olarak Bu lokal bir olay dedi. Babakann bu sze verdii yant da gazetelere yansd: Hadise pek yle iddia edildii gibi lokal bir meseleye benzemiyor. Arkasnda bir anlay var. Bulgular iyice netlesin, arkasndaki ey neyse onu kazmaya kararlyz. Hepimiz biliyoruz ki emdinlide srmekte olan soruturma, bu olayla snrl kalmaya mahkm ve sadece grnen gerekleri tekrar tespit etmeye yetebilir. Arkasndaki ey neyse onu kazmaya yetmez! Yaplmas gereken, bu ie Trkiye Byk Millet Meclisinin el koymasdr. Meclisin bu olay aratrmas ve yerel savclarn ulaamayaca tanklar bulup sorgulamas gerekiyor. Souk sava dneminin art Gladio ile hesaplamadan, emdinli olaynn stndeki esrar perdesinin btnyle kaldrlmasnn mmkn olamayacan dnyorum.84

emdinlideki olayn derin devletin ii olduu ynndeki yaygn inana vurgu yapt bir baka yazsnda da Mehmet Y. Ylmaz, olayn perde arkasnn aydnlatlmas konusunda, siyasi aktrlerin aklamalarna yansyan kararllk ifadesini, siyasi irade ciddiye alrsa zer biiminde deerlendirdi:
emdinlide meydana gelen bombalama olaynn derin devletin bir ii olduu yaygn bir inan. Olayn ardndan ortaya kan belirtiler, blgedeki kamu yneticilerinin tereddtleri bu kany glendiriyor. Babakann Hakkri gezisinde syledikleri de ayn minval zerinde. Her ey aa karlacak sz, st rtl bir derin devlet imas da tayor. Siyasi otorite, ciddiye ald takdirde bu sorunu kolaylkla zebilir. Susurluktaki karanlk ilikiler ann hl tam olarak ortaya kamam olmasnn nedeni, biraz da siyasi otoritenin gnlsz
Radikal, 2005, Devletten emdinli Sz: Babakandan Sonuna Kadar Gideceiz Sz-manet, 14 Kasm ve Zaman, 2005, emdinli, Bir Zihniyetin Devam Yargdan da Gereini Bekliyoruz, 13 Kasm. 84 Ylmaz, Mehmet Y., 2005, Gladio ile Hesaplama Zaman, Hrriyet, 15 Kasm. 83

44

katlmndan kaynaklanyordu. ktidar ve muhalefetin nemli kesimi bir karanlk olay aa karmak iin ilk kez bu kadar kararl davranyor ama bu blgenin sakinlemesine yine de yetmiyor.85

Ortadou gazetesi ve yazarlar ise komutanlarn aklamalarn destekleyen ve ieriklerini onaylayan yazlar kaleme aldlar. Olayn mnferit olduu ve derin devlet balants kurulamayacan ileri srdler. Gazete yazarlarndan Kenan Akn, Trkerinin lokal aklamasna katldn ve olayn mnferit olduu halde, rgt ve derin devlet balants kurulmaya alldn belirterek, resmi bilgilere dayanarak yorum yapmak gerektiini ifade etti:
Mnferit bir olay organize hale getirip derinletirmenin hibir yarar bulunmuyor. stelik mnferit olay gereke gstererek devlete kar eyleme girimek, beraberinde eitli provokasyonlar da getiriyor. Elbette, Mnferit olsa da, bylesine bir olayn fail veya failleri mutlaka bulunmal ve cezalandrlmal grne kimsenin itiraz bulunmuyor. Ayrca, mnferit de olsa, byle bir olayn sebebi veya fail veya faillerini bulup yakalamak, bizzat hkmete dyor. Sulularn yakalanmas yerine derin ithamlarda bulunmak, kimseye yakmyor. Herkes ayr telden alyor Sadece resmi ve doru bilgi zerine yorum yapmak gerekirken, herkes kendine gre yaktrmalarla ortaya kyor. Susurluk benzetmesiyle devlet ypratlmak isteniliyor. Kald ki, 4. gnnde olsa da, yakalanan 4 kiiden 2sinin tutuklanmas, olayn bireysellik ihtimalini glendiriyor.86

Radikal yazar smet Berkan olay lokal olarak niteleyen ve jandarma grevlilerine ait aratan kan belgeleri kmseyen yazarlar eletirerek, emdinlinin bir sust durumu olutuunu ve olay olduundan daha kk gstermekten kanlmas gerektiini belirtti:
emdinlide bir sust durumu olutu. Bu hafife alnabilecek bir ey deil. Her ne kadar baz meslektalarmz daha dereyi grmeden paalar svayp olup biteni lokal gsterme ve otomobilden kan belgeleri de sradan istihbarat notlar olarak niteleme eilimine girdiyse de bizim durma niyetimiz yok. Bakn, emdinli daha imdiden PKKya propaganda malzemesi oldu. Olay rtbas etmek yerine her eyin ortaya kmasn salamak en dorusu. Yoksa o PKK propagandasnn sonu gelmez. emdinli muhasebesini herkes serinkanl biimde yapmaya almal ve adaletin n almal. Ama nce, emdinliyi olduundan kk gstermekten kanmalyz.87

Komutanlarn szlerinin yaratt tartma ortamna ramen, resmi grevliler arka arkaya yaptklar aklamalarla emdinli olaynn derin devletle balants konusundaki tartmalara katlmaya ve ynlendirici beyanlarda bulunmaya devam etti85 86 87 Ylmaz, Mehmet Y., 2005, Trkiye En Kritik Dnemete, Hrriyet, 23. Kasm. Akn, Kenan, 2005, Artk nce Trkiye, Ortadou, 13 Kasm. Berkan, smet, 2005, emdinli Muhasebesi, Radikal, 15 Kasm.

45

ler. Hakkari Valisi Erdoan Grbz bu konuda ne kan isimlerden biri oldu. Grbz, olayn hemen ardndan yapt aklamalarda, bombalama eylemlerini PKKnn yaptn ileri srd. Grbzn, zanllar yakalanm olmasna ve soruturma srmesine ramen CNN Trkte katld canl yaynda gvenlik glerinin bu ile ilikisinin olmas mmkn deil. Byle bir ey olabilir mi? szlerine tepkiler gecikmedi. Birok sivil toplum rgtnn yansra, basn da valinin olayn ynn deitirmeye ve gvenlik grevlilerini korumaya dnk tavrn eletirdi. Zamandaki yazsnda Vahap Cokun, bu tr tavrlarn klasik devlet refleksini yanstmaya yarayacan, hukukun gcnn deil g sahiplerinin hukukunun hkim olduu inancnn kklemesine yol aacan belirtti:
Bu demeler, ancak devlet iktidarn kullananlarn asla yanla sapmayacaklarna iman eden klasik devlet refleksini yanstmaya yarar, gerekleri ortaya karmaya deil. Kald ki bu lkenin insanlar; baz durumlarda devletin, hukuku inemede ne denli pervasz davrandn gsteren yeter miktarda tarih tecrbeye sahiptir. Ayrca, bu olayn zerine hemencecik mnferit bir vaka damgas da vurulmamaldr. emdinlide, Trkiyede bir hukuk devletinin var olup olmad test edilecektir ve bu srete en nemli grev yargya dmektedir. Yarg organlar, olayn zerine kararllkla gitmeli ve tadklar sfatlardan bamsz olarak suu ileyenlere gereken cezay vermelidir. Hukuka gven ancak bu ekilde tesis edilebilir Bu kiilerin kimlikleri itibaryla, olay rtbas etmek iin devlet iktidarn kullanabilme ve delilleri karartabilme imkanna sahip olduklar aktr. Onlarn serbest braklmas; hem hukuki geree ulamay sekteye uratacaktr, hem de insanlarda hukukun gcnn deil, g sahiplerinin hukukunun hkim olduu inancnn kklemesine neden olacaktr. Eer Susurlukta, tm failler adaletin nne kartlp gereken cezalar verilseydi; bugn belki de byle devlet ii ama hukuk d bir yaplanma vcut bulmazd. O halde, yarn br gn lkenin bir baka ilesinde bir nc Susurlukun yaanmamas iin, bugn emdinlide hukuku hkim klmak gerekir.88

Aklamann yanks srerken Hakkari Valisi Erdoan Grbz grevden alnarak Tokat Valisi olarak atand. Ancak hkmetin bu karar da, Hrriyet ve Ortadou gazeteleri tarafndan tepkiyle karland. Grevden alma karar, olayn aydnlatlmasn talep eden kesimlere verilen bir dn olarak grld. Hrriyet gazetesi karar, mzay Bile Beklemedi: Nbet Deiimi manetiyle vererek, haksz bir tasarrufa kar valinin onurlu tavr izlenimini yaratt.89 Askerin dokunulmazl destekleyen yazarlar, ayn gerekeyle blgedeki sivil brokratlarn grevden alnmasna, blgede grev yapan kamu grevlileri zerinde yarataca etkiye dikkat ekerek kar ktlar. Emin laan, vay halimize szleriyle zetledii bu yaklamn yle aklad:
88 89 Cokun, Vahap, 2005, Makale, kinci Susurluk, Zaman, 12 Kasm. Hrriyet, 2005, mzay Bile Beklemedi: Nbet Deiimi-manet, 24 Kasm.

46

Son emdinli, Yksekova, Hakkri kalkmas sonrasnda ahali ve yrenin DEHAPl belediye bakanlar, Hakkari Valisi Erdoan Grbzn grevden alnmasn istediler. Babakan yreye gittiinde, karsnda bu dorultuda alm pankartlar buldu. Vali grevden alnsn. Bu istemler kendisine ayn kesim tarafndan szl olarak da iletildi... Ve Hakkri valisi grevden alnd, Tokat valiliine atand. Hem de hi zaman yitirmeden! Eer yoksa birilerinin basks ve umumi arzusu zerine nasl olur da grevden alnr?... Pekiii bu ilemden sonra blgedeki valiler, kaymakamlar, hkimler, savclar ve teki kamu grevlileri rahat olacak mdr? Birileri ortaya kp onlar iin de istemezk derse, o kiiler ne yapacaktr? Bu koullarda kendilerinden verimli ve dnsz hizmet beklenebilir mi? Terr ciddi itir Her olayda birileri tarafndan istenmeyen kamu grevlileri grevden alnrsa, bu yol alrsa, vay bizim halimize.90

Ortadou yazar Altemur Kl grevden alma olayn taviz olarak niteleyerek, Tavizin sonu yoktur. Trkiye Cumhuriyetinin valisini ve uaklarn istemeyenler ve dediklerini yaptranlar bundan sonra baka neleri istemeyecekler? Greceiz! diyerek tepkisini dile getirdi.91 Bir baka yazar Yldray iek ise valinin tepki gren aklamalarn, devletin varl ve birliini savunan aklamalar olarak deerlendirerek, hkmetin bu kararyla, valinin istifasn isteyenlerin hedeflerine ulatn belirtti:
Erdoan Grbz olaylar balad andan itibaren devletin varl ve birlii ynnde aklamalar yapp, PKKnn yaygarasna pabu brakmamt. Devlet adna bu onurlu duruu ise, kendisini yerinden etmitir. Recep Tayyip Erdoan, emdinlide yapm olduu konuma srasnda PKKl, DEHAPl kiilerin Vali istifa diye tempo tutarak oluturduklar atmosfer, ne yazk ki hedefine ulamtr Anlalan o ki, emdinli olaylar, devlete kafa tutmak iin bir srecin balangcdr ve bundan sonra o blgede askerini, polisini, halkn PKKdan koruyacak gerek devlet adamlarna ihtiya vardr92

Hkmetin yapmadn Hakkri Valisinin yapmaya altn belirten bir dier deerlendirmede ise valinin grevden alnmas ynndeki talepler, AB ve hkmet eletirisi temelinde ele alnd:
Bir yerde terr rgt ve yandalarnn devlete meydan okumasnn arkasnda AB lkeleri bulunuyor. Trkiyeyi adm adm uurumun kenarna srkleyen bu tablo karsnda daha ne kadar suskun kalacaz? Hkmet olanlar daha ne kadar bu olaylara seyirci kalacak? Resmen ayaklanma provalara yaplyor. Resmen devlete ve gvenlik glerine meydan okunuyor. Btn bunlar yaplrken devlet suskun mu kalacak? Yoksa gereken tedbirleri alacak m? Alacaksa daha niye bekliyor? Ankaradakilerin yapmas gerekenleri Hakkri valisi yapmaya alyor. Terr rgt yandalar valinin de grevden alnmasn istiyorlar. Tam
90 laan, Emin, 2005, stemezk, Hrriyet, 25 Kasm. 91 Kl, Altemur, 2005, Kark ler, Kark Kafalar, Ortadou, 25 Kasm. 92 iek, Yldray, 2005, DEHAP stiaresi mi?, Ortadou, 27 Kasm.

47

bir kargaa yaanyor. Kimin eli kimin cebinde belli deil. Olaylar Ankaradan deerlendirenleri vali uyarmak istiyor ama Ankara yine bildiini okumaktan vazgemiyor.93

emdinli ile ilgili tartmalar valinin grevden alnmasyla noktalanmad. Olaylarla ilgili her trl iddia taraflarn kendi yaklamlarn sergilemeleri iin bir frsat olarak deerlendirildi. Bunlardan biri de gsteriler srasnda polis kulbesine yaplan saldrda hayvanlarn ldrlmesi iddiasyd. Ortadou yazar Taylan Sorgun, bombalamay protesto amacyla gerekletirilen gsteriler srasnda, polis kulbesine saldran gstericilerin orada bulunan ve gvenlik grevlilerinin besledii hayvanlar ve Pako adl kpei vahice ldrdn belirterek, olay, terristin insan hakk olamayaca anlay temelinde deerlendirdi. Sorgun, terristin insan haklar olur mu? konusundaki yaklamn yle aklad:
Evet, olaylar srasnda bir baka vahet yaanmtr. Gvenlik glerinin besledikleri zavall Pakolarn gzleri kr edilmi, yine gvenlik glerinin besledii gvercinler, kanatlarndan duvara aklmlar... Kimileri, Terristin bile insan haklar vardr demez mi? nsaftr. Hangi insan hakk? Kundaktaki bebekleri kurunlayanlarn insan hakk olur mu? nsan hakk imi. ldreceksin, pusu kuracaksn, vatan evlatlarn kallee ehit edeceksin, sonra da yakalannca Benim de insan hakkm var diyeceksin. Sonra da AB, bunlarn da insan hakk olduunu syleyecek. Peki o katledilen bebeklerin, ninelerin, dedelerin yaama haklar nerede kalyor ki?94

Ortadou gazetesiyle ayn yaklamdaki Emin laan da, olaylar durulmu gzkmekle birlikte hkmeti, ortada devlet yok, hkmet yok szleriyle eletirerek, gstericilere kar aciz kalmakla sulad:
Olaylar imdi durulmu gibi grnyor. Ya sonras? Yakn gelecekte neler olacan hi kimse bilmiyor... nk ortalkta devlet yok, hkmet yok! PKK terr 1984 ylnda balad. Nice olaylar yaadk. Ancak bylesine, bu kadarna ilk kez tank oluyoruz. ller, ileler, sokaklar, cenaze trenleri, mitingler, hibir zaman devlet d glerin kontrolne braklmamt Utandk. PKKnn, blclerin, Krtlerin istedii de bundan baka bir ey deildir Adamlar zaten diyordu da, bundan sonra da aka buralar bizden sorulur derse yanl m olur? lkeyi ynetenlerin yaratt bu sorumsuzluk ortamnda, yrede grevli vali, kaymakam, hkim, savc, doktor, retmen, asker, polis, btn kamu grevlilerinde moral kalr m? Nitekim yok.95

93 Sivasl, Necdet B., 2005, Terr Hafife Almann Af Turas, Ortadou, 20 Kasm. 94 Sorgun, Taylan, 2005, Pazar Notlar! emdinlideki Vahet ve Terr, Ortadou, 4 Aralk. 95 laan, Emin, 2005, Oralar Kim Ynetiyor?... Devlet ve Hkmet Nerede, Hrriyet, 19 Kasm.

48

HRANT DNK CNAYETNDE DERN DEVLET TARTIMALARI

Hibir cinayet bylesine gstere gstere ilenmedi ve bylesine geliyorum dedirtmedi. 19 Ocak 2007 tarihinde, Hrant Dinkin AGOS Gazetesi nnde urad silahl saldr sonucu yaamn yitirmesi, yaratt oka ramen beklenmeyen bir gelime de olmad. Nasl oldu, neden sorusu yneltilemedi. Cinayeti bylesine beklenen klan ey, Dinkin ok ncesinden hedef haline getirilmesini salayan TCKnn 301. maddesinden doan yarglamalar ve ban Veli Kkn ektii grup ve destekilerinin yrtt lin kampanyas ve tehditlerdi. Cinayet sonras aa kan bilgiler, cinayet hazrlklarnn birinci elden devletin gvenlik birimleri tarafndan bilindiini, adm adm izlendiini ve eylem sonlanana kadar mdahale edilmediini gsterdi. Bu gelimeler ve balantlar, Dink cinayetinin de derin devlet balamnda tartlmasn kanlmaz kld. Ancak her derin devlet kaynakl olay ve yarglamada olduu gibi bu davada da sanklar, sadece aa vurulanlarla snrl kald. Cinayetin ileneceini aylarca nceden bilen polis, jandarma, istihbarat grevlileri ve sorumlular dokunulmazlk zrhyla korundu. Bir ksmnn, Dinkin yaam hakknn ortadan kaldrlmasn salayan ar kusurlarna ramen, cinayet davasndan bamsz yrtlen grevi ihmal davasna dhil edilebilmeleri bile uzun bir abay gerektirdi. Bu gelimeler karsnda, cinayetin aydnlatlmas mmkn olamad. Hrant Dinkin ldrlmesini basn manete tayarak duyurdu. Hrriyet, Katil Vatan Haini: Trkiyeyi Vurdular manetiyle, cinayeti, Trkiyeye kar yaplm bir saldr olarak niteledi.96 Radikal, Eserinizle Gurur Duyun: Dinke 301nci Maddenin Yapamadn Kurun Yapt manetiyle, cinayette 301. madde yarglamalarnn rolne gnderme yapt.97 Ortadou gazetesi ise Hrant Dink ldrld balyla verdii haberde cinayetin, Trkiyeye kar sulamalarn artt bir dnemde ilendiine vurgu yapt.98 Gazete ertesi gn cinayeti Hep Ayn Senaryo manetiyle ele ald. Uur Mumcu, Necip Hablemitolu gibi faili mehul cinayetlerin hatrlatld haberde, Hrant Dink cinayeti de dierlerinde olduu gibi d odaklar iaret ediyor yorumu yapld.99 Katilin yakalanmasn,Tek Bana Olamaz manetiyle100 deerlendiren gazete, ertesi gn ise manetine Gndeme 4 Kurun baln tad. Bu haberde de, cinayetle birlikte gndemdeki, Kerkk, Musul ve Trkmen katliam, PKK terr ve snr tesi harekat, cumhurbakanl ve genel seimler ile hkmet, Kbrs, AB dayatmalar ve Ermeni isteklerini unuttu balkl konularn gndemden dt ileri srld.101
Hrriyet, 2007, Katil Vatan Haini: Trkiyeyi Vurdular-manet, 20 Ocak. Radikal, 2007, Eserinizle Gurur Duyun: Dinke 301. Maddenin Yapamadn Kurun Yapt-manet, 20 Ocak. 98 Ortadou, 2007, Hrant Dink ldrld, 20 Ocak. 99 Ortadou, 2007, Hep Ayn Senaryo-manet, 21 Ocak. 100 Ortadou, 2007, Tek Bana Olmaz-manet, 22 Ocak. 101 Ortadou, 2007, Gndeme 4 Kurun-manet, 23 Ocak. 96 97

49

Hrriyet gazetesi, Dinkin 301den mahkm olmasna neden olan yazsnda kulland ifadeleriyle ilgili lmnden nce Ahmet Hakana yapt aklamalar, cinayetten sonra O szleri alnma leke olarak srdler balyla manetten yaymlad. Haberde, Trkten boalacak o zehirli kann yerini dolduracak temiz kan, Ermenilerin Ermenistanla kuraca asil damarnda mevcuttur szleri nedeniyle Dinkin, Trkl aalamakla sulanmay kendisine yediremedii belirtildi. Gazete bu konudaki yorumu Dinkin, aalayacaksam ben niye bu lkede yayorum? Aalayacaksam gider uzaktan aalarm, bama da bu belalar gelmez. Alnma bir leke srlm, Trkl aalamm. Ben Ahmet Hakan aalamsam ben senle nasl yaarm? Ahlakszlktr. Ben Trkle yaamay ans sayarm. szleriyle aktard.102 Trkl, Cumhuriyeti, Devletin kurum ve organlarn aalama suunu dzenleyen TCKnn 301. maddesi, Hrant Dink dhil pek ok aydn ve yazarn yarglanmas nedeniyle dnce ve ifade zgrl balamnda nemli bir sorun alan olarak ortaya kt. Bu sorun, daha sonra Ergenekon davas sanklar arasnda yer alan baz kii ve kurulularn, gerekletirdii planl mdahale ve saldrlarla farkl bir boyuta tand. Bu aktrlerin, 301 yarglamalarnda ve bu davalarla balantl olarak alan baka davalarda yaratt bask ve tehdit ortam, Dinkin ldrlmesinin ertesinde yaplan deerlendirmelere damgasn vurdu. Basnda geni bir kesim, Dinkin 301. maddeden yargland davann ve bu dava sonunda verilen kararn cinayetteki roln mutlak biimde vurgulad. Tepkiler, cinayetin yalnzca tetii eken kiinin eylemi olmadn, 301 yarglamalarna ve bunu frsata eviren kesimlerin yaratt atmosfere atfen, yasamadan yrtmeye, yargdan basna, gvenlik birimlerinden valilie kadar cinayetin pek ok payda olduu noktasnda birleti.103
102 Hrriyet, 2007, O Szleri Alnma Leke Olarak Srdler, 22 Ocak-manet; Hrriyet, Yasin Abi Vur Dedi Gittim Vurdum-manet, 22 Ocak. 103 Basn, Dinkin hedef haline getirilmesinde srecin nemli bir paras oldu. Basnn rolnn, AGOS gazetesinde 6 ubat 2004 tarihinde Hrant Dink imzasyla yaymlanan ve Sabiha Gkenin Ermeni kkenli olduunu aklayan Sabiha Gkenin 80 yllk srr balkl haberin, iki hafta sonra 21 ubat 2004 tarihinde Hrriyet tarafndan: Sabiha Gken mi, Hatun Sebilciyan m? maneti kullanlarak yaymlanmasyla balad sylenebilir. Hrriyet, haberi AGOSta yaymlanan habere dayandrmakla birlikte, manette, ierikten bamsz biimde soru iareti yaratmaya dnk bir bal kulland. Ertesi gn Genelkurmay Bakanl 22 ubat tarihli aklamasnda, Sabiha Gkenle ilgili haberleri milli duygu ve deerleri ktye kullanmak olarak niteledi. Bu aklamadan iki gn sonra ise Dink stanbul Valiliine arlarak tehdit edildi. Bu tehdidin ardndan, radikal sa basnda Dinki hedef gsteren yaz ve haberler yaymland. 26 ubatta ise AGOS gazetesi nnde, tehdit ierikli sloganlar eliinde gsteri yapld. Bu arada, basn, Dinkin Ermeni kimlii zerine hazrlad 8 blmlk yaz dizisinin 13 ubat 2004 tarihinde yaymlanan blm iinden cmbzlayarak ve yaznn ieriinden soyutlayarak ald, Trkten boalacak o zehirli kann yerini dolduracak temiz kan, Ermenilerin Ermenistanla kuraca asil damarnda mevcuttur. Yeter ki bu mevcudiyetin farknda olunsun cmlesini, yeni saldrlarn bahanesi olarak kulland. 28 ubat 2004 tarihinde Hrriyetteki yazsnda Emin laan, bu cmleyi, AB yolunda hzla ilerliyoruz her ey zgr, her ey serbest. [...] Trkin zehirli kanna kadar... yorumuyla ne kard. zleyen gnlerde szkonusu cmleden hareketle Dink hakknda TCKnin 301. maddesinden dava ald. ili 2. Asliye Ceza Mahkemesi, bilirkiinin su unsuru grmemesine ramen, 7 Ekim 2005 tarihinde, Dinki, 6 ay hapis cezasna mahkum etti. Mahkumiyet karar, Yargtay 9. Ceza Daire-

50

Radikal, Dinkin Peine 301le Dtler balyla verdii haberde, 301 yarglamalar srasnda yaanan saldrlar, oluturulan bask ve tehdit ortamn yle zetledi:
Kemal Kerinsizin liderliindeki Byk Hukukular Dernei tpk Elif afakn, Orhan Pamukun davalarnda olduu gibi, Hrant Dink yarglanrken de davaly protesto etmek iin oradayd. Yazarlar dava srelerinde hedef gsterildi. Hrant Dinke yazlarndan dolay drt kez dava ald. Her bir durumas, kendisini milliyeti olarak adlandran gruplarn protestolarna sahne oldu Hrant Dink, ili Adliyesinin koridorlarnda duruma salonuna doru ilerliyor. Salona varmadan kesiyorlar yolunu. Kfrler, tehditler havada uuuyor. Kimi hain diyor, kimi alak. Dinke tkrmeye alanlar etraftan tebrik bekliyor. lerinden biri Dinki aryor, Gel de temiz Trk kann gr... G bela girebildii mahkeme salonunda sz almak istiyor. Bu kez karsnda kendine ulusalc diyen avukatlar var. Sus, yeter artk. Srekli konuuyorsun...104

Yldrm Trker, Hrant Dinkin 301. maddeden yargland davann mahkmiyetle sonulanmasyla birlikte Dinke ynelik saldrlarn, yeni bir noktaya tanarak lkeyi terk arsna dek vardrlmasn hatrlatarak, ary ve mahkeme kararn yle yorumlad:
Mahkeme knda okeyde tek taa kalm bir kraathane kaarnn zafer ifadesiyle kameralara srtyordu. Daha nce de Ermeni konferansnn durdurulmasnda barol stlenmi o avukat, Hrant Dinki alt ay hapse mahkm eden mahkemenin kararn savunuyor, Hrant da Trkiyeyi terk etmeye davet ediyordu. O surata dikkatlice bakanlar, zgrlemeye, insanlamaya direnen glerin ruh halini aka grmtr. 2. Asliye Ceza mahkemesi, Hrant Dink hakknda yazm olduu yaz eletiri amacyla yaplan dnce aklamas niteliinde olmadndan, Trkten boalacak o zehirli kann yerini dolduracak temiz kann Ermeninin Ermenistanla kuraca asil damarnda mevcutur eklindeki yazlar bir nevi Trkn kannn pis, aalayc, incitici nitelikte olduu mahkemece kabul edilerek ve .... mad. uyarnca suun ileniindeki zellik de gz zne alnarak takdiren alt ay hapis cezas ile cezalandrlmasna, ancak sann grevi sabkasz oluu ilerde bir daha su ilemeyecei konusunda mahkememizde olumlu kanaat uyandndan sana verilen cezann... ertelenmesine karar verdi. Trkl korurken Trkenin pek umursanmadn gryoruz105
si tarafndan onanarak kesinleti. Onama kararna Yargtay Cumhuriyet Basavclnca yaplan itiraz da, Ceza Genel Kurulu tarafndan reddedilmesi nedeniyle sonusuz kald. 9 Ekim 2004 tarihinde Yenia gazetesi, Ermeniye bak manetiyle Dinki hedef gsterdi. Gazeteye, bu haber nedeniyle, Basn Konseyi tarafndan uyarma cezas verildi. Basn ve yarg kskac altndaki Dinke ynelik sre burada noktalanmad. Dinkin kararla ilgi aklamalar da dava konusu yapld. Bu kez hakknda yarglamay etkilemeye teebbsten dava ald. Bu dava srasnda tehdit ve saldrlar, medyann ve yargnn gz nnde gerekleti. Dink ve avukatlar, davann ilk durumasnda, davaya mdahil olmak istediini syleyen grubun kfr, hakaret ve tehditlerine maruz kald. Dink ve avukatlarnn durumaya giri ve klar, polis korumas altnda gerekleebildi. 104 Radikal, 2007, Dinkin Peine 301le Dtler, 20 Ocak. 105 Trker, Yldrm, 2007, Kardeimi Vurdular, Radikal, 22 Ocak.

51

Taner Akam, 301 ekseninde yapt deerlendirmede, cinayet ncesi ortamn yaratlmasnda ve srdrlmesinde pay olanlarn tutumlarna ve kaytszlklarna gnderme yaparak, Dinkin katilinin yalnzca 17 yandaki birinin olamayacan belirterek, Dinki ldrenleri yle tanmlad:
Hrant 17 yanda bir katil ldrmedi. Her gn basnda Hrant Trk dman gsterenler ldrd. Hrant 301. maddeden mahkeme kaplarnda sryenler ldrd [...] Hrant, korumak yerine, Valilik binasna arp tehdit edenler ldrd [...] Her gn basnda bu katile Hrant Trk dman diye gsterenler ldrd. Hrant 301. maddeden mahkeme kaplarnda sryenler ldrd. Hrant, 301. maddeyi aydnlarn srek av olarak kullananlar, 301. maddeyi deitirmeye cesaret edemeyenler ldrd. Siz 301i aydn avnda kullananlar, 301 zerine yazdklarnza, mahkeme kararlarna baknz, katili orada greceksiniz.106

Dink cinayetini, dnceyi aklamann bedelinin ldrmek olabileceini gstermesi balamnda ele alan Murathan Mungan da, tetii eken dier parmaklar yle iaret etti:
Bu lkede kiinin sz sylemesinin, dncesini aklamasnn bedelinin ldrlmek olabilecei, bylelikle bir kez daha herkese hatrlatlm, 301. maddeyle yeterince cezalandramadklarnn, 7,65lik tabancayla susturulabilecei herkese gsterilmi oldu. [] Hrant Dinkin katili yakalanamad aslnda. Yalnzca tetii eken yakalanm oldu. 17 yandaki bir gen, Hrant Dinkin ldrlmesini isteyen niceleri adna tetii ekmi oldu. Onun ektii tetikte daha nice elin parma var. Olay yerinde belki yalnzd. Ama yalnz deildi. Arkasnda yllardr sistemli bir biimde kkrtlan, kanla ve kinle bilenmi kitlelerin uultusunu duyuyordu. [...] Yakn tarihte Trabzondaki her lin giriiminin, devlet yetkililerince nasl hogryle karlandnn bilgisine ve onayna sahipti. Sonunda kurt dii kana dedi.107

Avni zgrel ise aydnlarn 301. maddeyle hedef haline getirildiklerini belirterek kanun yapcnn sorumluluuna iaret etti.
Hrant Dink suikast zelinde elbette TCKnn 301. maddesini mulk brakp kimi aydnlarn Ognlerin hedefi haline gelmesine zemin hazrlayan kanun yapcnn sorumluluk pay var. Ama bundan te her ke banda, her okulda, her internet dkknnda kmelenen, iddet, fke, kan gruplarn babo brakan Emniyet ve istihbarat birimlerinin ar ihmali var.108

Dinkin ldrlmesini, gstere gstere gelen tasarlanm cinayet olarak tanmlayan Murat Belge, yarglama srecindeki aktrlerin, hukuk yoluyla mcadele izlenimi yaratarak saldrlarn gerekletirdiklerini belirterek eletirilerini, bu sal106 Akam, Taner, 2007, Trklmn syan, Radikal, 24 Ocak. 107 Mungan, Murathan, 2007, Cinayetin Arkasndaki En Byk rgt, Radikal 2, 4 ubat. 108 zgrel, Avni, 2007, Daha ok Ogn Var, Radikal, 24 Ocak.

52

drlar engellemeyen, arkasndaki zihniyetin zerine gitmeyen ve psikolojik lin aracna dntrlen 301. maddeyi kaldrmayan hkmete yneltti:
Orhan Pamuk, Elif afak, Perihan Maden gibi deerli yazarlarn durumalarnda yapld gibi Hrant Dinkin durumalarnda da ayn faist saldrlar yapld. Amalar ok ak belli olan bu saldrganlarn hakaretleri, tehditleri, fiili tecavzleri, savc ve hkimleri tehdit edip bask altna almalar seyredildi. Hatta bu grup medyada sivil toplum rgt olarak tantld ve grleri nemsendi. Sanki su duyurular ve mdahil olma talepleriyle hukuk yoluyla hareket ediyorlarm gibi bir izlenim yaratp, mahkeme salonlarn bir arenaya evirip demokrasinin, ifade zgrlnn ve hukukun canna okuyarak su ilemeleri sorgulanmad. Medya olay kar dorultusunda kullanrken, baro sessiz kald. Hkmet, zellikle Adalet ve ileri Bakanlar bu saldrlarn ve gerisindeki oluum ve zihniyetlerin zerine gitmedi. TCK 301. maddenin psikolojik lin ve saldrlarn arac olarak kullanlmas, kaldrlarak bu madde derhal engellenmedi. Gstere gstere gelen tasarlanm bir cinayete siyasi iktidar, brokrasi, medya tarafndan gz yumuldu ve cinayet ok kolay ve basite ilendi. Sulu ayaa kalk dendiinde herkesin, hepimizin ayaa kalkmas gerekiyor.109

Kemal Kerinsizin Dinke ynelik saldrlarna ve Dinki hedef haline getiriine vurgu yapan Hadi Uluengin, cinayeti yabanc gizli servislerin ve Ermeni diasporasnn eylemi olarak niteleyenleri eletirdii yazsnda, cinayetin azmettiricilerine dikkati ekti:
Evet evet sizler, yani avenesiyle birlikte ahparike de sille tokat girimeye kalkan o avukat numunesi! Yani, ahpariki yln vatan haini diye iln ve tehir eden o sol (!) yaftal provokasyon paavras! Yani, ahpariki her an boy hedefi olarak gsteren o karanlk ajan ebekesi! Yani, ttihat Taltn crmlerini iftiharla sahiplenen o komitac bozuntular! Yani, Ermeni pii; Agopun dl; en terbiyelisi barmzdaki ylan diye Hrant Dinki namlunun nne koyan o nefret tacirleri! Yani, ahparikin cesedi daha morga kaldrlmadan ktili Ermeni diasporasnnda; ABD servislerinde; NATO rgtlerinde kefediveren o bezirgn komplo teorisyenleri! Sulular ayaa kalk ve teamden cinayete AZ-MET-TRT-MEK-TEN hesap verin.110

Dinkin, grlerini ifade ettii iin ldrld kansn tayanlar arasnda Oktay Eki, Dinkin grlerine katlmadn, ancak ldrln, inandklarn yazan bir gazetecinin katledilii olarak deerlendirdiini syledi:
Ama bugnn meselesi,-grlerine katlmadmz- bir gazetecinin, inandklarn yazd iin katledilmi olmasdr. Dink, szn saknmayan yani inandklarn olduu gibi yazan, yrekli ve -bildiimiz kadaryla- drst, zellikle uygar bir gazeteciydi.111
109 Belge, Murat, 2007, rkek Gvercin Misali Yaamak, Radikal, 28 Ocak. 110 Uluengin, Hadi, 2007, Ahparik, Ahparik, Hrriyet, 20 Ocak. 111 Eki, Oktay, 2007, O Kurun Trkiyeye Atld, Hrriyet, 20 Ocak.

53

301 yarglamalaryla ilgili sreci, hukukun askya alnd durumlardan biri olarak niteleyen Fuat Keyman ise bu srete ne kan aktrlerin, saldrlarn farkl dnceyi ve farkl olan yok edilmesi gereken teki olarak kodlayan yeni milliyeti ve meta rk sylemlere dayandrdklarn ve Dinki hedef haline getirdiklerini belirtti:
Son dnemlerde hukukun askya alnd alanlarn banda, TCK 301. madde temelinde oluan, zellikle gazeteci ve yazarlar Trkle hakaret ad altnda yarglama srecine sokma eylemi ve sreci oldu. Bu srecin temel sylemi, farkl olan, farkl dnceyi dman ve yok edilmesi gereken teki olarak kodlayan, 1990lardan bugne kreselleen, son dnemlerde de Trkiyede de g kazanan yeni milliyeti ve meta-rk yaklam oldu. Bu srecin temel aktrleri, bir taraftan bu sylemi yaama geirme temelinde rgtlenen sivil toplum kurulular ve eteler olurken, bu sre iinde ilgin bir biimde, yeni milliyeti ve meta-rk sylemi en yksek sesle seslendirenler de hukuk alannda yer alan, avukat meslek kimliini tayan kiiler oldu. Bu aktrler, bir taraftan TCK 301. madde temelinde gazeteci ve yazarlar yarg srecine soktular, bu srete avukat kimlikleriyle mahkemeleri bastlar, mahkeme nlerinde yarglanan kiilere lin eylemi dzenlediler, dier taraftan da yarglanan kiileri yok edilmesi gereken dman olarak kodlayarak hedef tahtas konumuna getirdiler, sergileri ve toplantlar bastlar ve bu eylemlerini yaptktan sonra ellerini kollarn sallayarak evlerine gittiler, hatta televizyon kanallarna ve gazetelere grlerini bildirdiler Ne Adalet Bakanl, ne ileri Bakanl, ne valilikler, ne emniyet mdrlkleri, ne iktidar partisi, ne muhalefet partisi, ne Cumhurbakan, ne Genelkurmay Bakanl, ne kuvvet komutanlklar, ne yazl ve grsel basnda nemli yer tutan, istisnalar hari, ou genel yayn ynetmeni ve ke yazar, ne nemli sivil toplum rgtleri, bu syleme, bu srece, bu eylemlere ve bu aktrlere dur dedi, bu hukukun askya alnma durumuna mdahale etti. Aksine, genel eilim, bu yeni milliyeti ve meta-rk eilime katlmak, dolayl ya da dolaysz destek oldu. Lin eylemlerinden mahkeme nnde onur krc iren saldrlara, lm tehditlerinden ak hedef ilan etmelere hukuk askya alnd, farkl dnenleri dman tekine indirgeyen yeni milliyeti ve meta-rk sylem, siyasal dzen adna dolayl ya da dolaysz desteklendi.112

Bu sylemlere dikkati eken Mithat Sancar da, Dinkin, kin ve intikam duygularn barndrmayan dilini mahkm eden zihniyetin, onun hayatn da mahkm ettiini belirterek, her lin giriiminde ve yarglama srecinde ortaya kan bu sylemlerin, yetkililer ve yaygn medya tarafndan merulatrldn vurgulad:
Hrantn neredeyse tek bana oluturduu ve gemile hesaplamada evrensel birikime bir model olarak katlabilecek bir dildi bu. Bu dil, hayatyd onun. Kin ve intikam duygularn barndrmas mmkn olmayan bu dilin ve bu hayatn
112 Keyman, E. Fuat, 2007, Hrant Dinki Yaatmak, Radikal 2, 28 Ocak.

54

karsnda kadim olduuna inand ve ebedi olacan zannettii gvenliini yitiren rk/milliyeti zihniyet, hn ve dmanlkla cevap verdi buna. Hakaretler, tehditler yad; byk ounluun kaytsz baklar, azmsanmayacak bir kesimin de destekleyici klar altnda. Davalar ald, yarglamalar ak lin gsterilerine dntrld, yine byk ounluun ve onu temsil eden resm makamlarn engin hogrs altnda. nanmak ok zor geliyor, ama hkm de giydi bu dilden. Bilirkiilerin, savclarn kar grlerine ramen, Yargtayn onayndan geti bu hkm. Bu dili mahkm eden zihniyet, o gzelim hayat da mahkm etmi olmuyor muydu? te burada bir kez daha vuruldu Hrant, son zamanlarda cann en ok yakan darbeyle hem de. O, zaten daha nce ok st dzey yetkililerin de katld meum bir koro tarafndan hain iln edilmiti. imdi artk tescilli bir dmand. Bu lkede, i dman yaratma politikasnn veya muhalifleri genel bir i dman kategorisine yerletirme yaklamnn sonularna dair saysz tecrbe, olabilecekler hakknda herkese yeterince fikir verdi, en azndan vermi olmaldr. dman ilan edilen hainler, vatanda statsnden fiilen karlr, her trl gvenceden yoksunlatrlr ve adeta kan helal bir hale getirilir. Trabzonda balayan ve dalga dalga yaylan lin giriimleri, bu politikann olaan, hatta kanlmaz yansmalardr. Nitekim, emniyet mdrleri, valiler, bakanlar ve hatta babakan ve kukusuz yaygn medya tarafndan, vatandan milli hassasiyetlerden kaynaklanan normal davranlar sylemiyle merulatrld bu barbarlk ayinleri. Her lin giriimi ve bunu merulatran her tutum, sz ve suskunlukta Hrant bir kez daha vuruldu.113

smet Berkan, tetii eken zanlya cinayette elik eden katil atmosferi oluturanlar ve sorumlular, TSK, hkmet ve medyay da iine alacak biimde tanmlad:
Lmpen milliyetilii sattrc unsur olarak kullanan reklamc ve reklam veren, Trkiyeyi dnyadan izole etmeyi savunan, yabanc dmanln artk utanmadan aka yapan ana ve yavru muhalefet partilerinin szcleri, muhalefetin dmanlarmz syleminden beslenen bu negatif milliyetiliinin karsna pozitif milliyetilii koymak yerine en kaba saba lumpen milliyetilii yapmaya balayan iktidar, NATO sebebiyle Trkiyenin Batl eiti kurumlarla en i ie gemi kurumu olan ama son birka ylda gelitirdii nc dnyac, zaman zaman izolasyonist antiemperyalist sylemle Trk Silahl Kuvvetleri, sebebini aklamaya bile gerek olmakszn biz medya ve en nemlisi her fikir tartmasn siz vatan hainisinizle bitirenlerin tamam...114

Zaman yazar hsan Da ise Dinki hedef haline getiren oven milliyetiliin kkrtlmasnda siyasi aktrlerin katksna iaret etti. Da ayrca, Dinki mahkm eden hkimlerin, yersiz, anlamsz korku ve ideolojik saplantlarla Dinki kurban ettiklerini belirtti:
113 Sancar, Mithat, 2007, Gvercin Kasaplar, Radikal, 28 Ocak. 114 Berkan, smet, 2007, 17 Yanda Bir ocuk mu?, Radikal, 22 Ocak.

55

Kkrtlan milliyetilik, tahammlszlk ve saldrganlklar Dinki hedef haline getirdi; hem bu kesimlerin hedefi haline getirdi hem de provokatrlerin. Geen yl Ermeni konferans dzenleyenleri bu milleti arkadan hanerleyenler diye hedef gsteren Adalet Bakan Cemil iek ve 301in kaldrlmasna asla izin vermeyiz diyen CHP lideri Deniz Baykal neyi kkrtyorlard? nceki gn bir yurtsever Ermeni vatandamzn yok oluuna anak tutan oven milliyetilii... Ve te yandan Dinkin bir paragraf Trke yazsn anlayamayp onu Trkle hakaretten mahkm eden Trk hkimler... Yersiz, anlamsz korkular ve ideolojik saplantlara Dinki kurban ettiler.115

Ekrem Dumanl, Dinkin yarglanmasna neden olan ifadelerin tahrik edici olduunda kuku olmadn, ancak Dinkin yanl anlaldn ve bundan dolay defalarca zr diledii halde, 301. madde yarglamalarnn kamplamay derinletirdiini, sokak tahrikilerinin duruma salonlarn basacak cesareti bulabildiini belirtti:
Tansiyonun ok yksek olduu bir noktada o mehur Trkn zehirli kan tartmas patlad. Yaznn tahrik edici bir yn olduunda phe yok. O yzden tepki de byk oldu. Ancak yaznn sahibi Dink, yanl anlaldn, asl maksadnn Ermeni diasporas olduunu, onlara Trk dmanlndan dolay kanlarnn zehirlendiini; bunu sylemek isterken yanl bir cmle -daha dorusu maksadn tam anlatamayan bir cmle- kurduunu syledi ve yanl anlalmaya neden olduu iin Trklerden defalarca zr dilediini syledi. Bu tr durumlarda muhatabn samimiyet testine tabi tutulmas doru deil. 301. madde zerinden alan davalar, kamplamay daha da derinletirdi. Trkle hakaret basit bir sulama deil. stelik sokak tahrikileri mahkeme salonlarn basacak cesareti buluyordu kendinde. Ellerine yumurtay alan kk ama hain bir zmre sokaa frlad. Manzara ho deildi. Diyelim ki ortada Trkle hakaret diye bir durum var; buna kar kmann yolu yumurta avcl myd?116

Hseyin Glerce, Dinkin szleri arptlarak hain olarak yaftalandn, bu sylemlerin tahrikilerin gsterileriyle kitlelere yayldn belirtti:
Byle bir insann lafn arptarak, hem de hi okumadan arptarak, Trkn kanna zehirli diyen hain yaftasn acmaszca yaptrdlar, mahkemelere karttlar, avukat cbbeli tahrikilerin gsterileriyle bu yalan, aratrma imkn olmayan kitlelere yaydlar da yaydlar. Hem de bilirkii raporuna ramen bunu yaptlar.117

Ali Bula da, Dinkin 301. maddenin ve nefret dolu atmosferin kurban olduunu belirterek, bu srete Trk ve Trklk dman olarak ilan edilerek tekiletirildiine, haftalarca manetlerden drlmediine ve yetkililerin destekleyici beyanlarna dikkati ekti:
115 Da, hsan, 2007, Milliyetilii Yeniden Dnmek, Zaman, 21 Ocak. 116 Dumanl, Ekrem, 2007, Dink Suikastndan Medyann karaca Ders, Zaman, 29 Ocak. 117 Glerce, Hseyin, 2007, Hrant Dink, Zaman, 25 Ocak.

56

Ben, aylardr hedef gsterilen Hrant Dinkin cezalandrldn dnyorum. Hrant Dink, 301in ve giderek derinlemekte ve bir yanardaa dnmekte olan bir nefretin patlamasnn kurban oldu. Hrant Dink, haftalarca manetlerden inmedi, Trk ve Trklk dman ilan edildi; en yksek makamlardan yetkililer, 301i ihlal edenler iin bizi arkadan hanerliyorlar dedi. Hrant Dink bir anda tekiletirildi, iblisletirildi ve bu lkenin varl, devletin bekas nndeki en byk engel, zararl bir unsur olarak gsterildi. Trabzondan 17 yanda bir ocuun () kalkp stanbula gelmesi ve Hrant Dinki vurmas, onun tetikleyen, motive eden bir iklimin, nefret dolu bir atmosferin sonucudur.118

Hrant 301. madde kurbandr diyen ahin Alpay, resmi yetkililerin yrtlen nefret kampanyasna kar sessiz kalarak cinayete katkda bulunduunu, anak tuttuunu ve hkmetin de ifade zgrln boan bu kampanyay krklediini belirtti:
Resmi yetkililer, zellikle bunlarn bazlar, aydnlara kar yrtlen nefret kampanyasna kar sessiz kalarak, hatta bazen katkda bulunarak anak tutuyorlar. Hkmet, ifade zgrln boduu, farkl fikir sahiplerine kar yrtlen lin kampanyasn krkledii iin TCKnn bunca zamandr tartlan ve eletirilen 301. maddesi hakknda ne yazk ki hibir ey yapmad. Birok baka aydnmz gibi Hrant Dink de bu maddeden yargland. Durumalar Trk adalet tarihinde belki hi grlmedik hakaretler ve saldrlar altnda cereyan etti. Ermeni diasporasndaki rklar Trk dmanl yapmamalar konusunda uyaran szleri, bilirkii raporlarna ramen, tepetaklak edilerek Trkle hakaret olarak yorumland ve Hrant, adalet duygusunu rencide edecek lde haksz bir ekilde mahkm edildi. Hrant, kuku yok ki bir bakma da 301. madde kurbandr119

Hkmete ynelik bu eletirilerde, Adalet Bakan Cemil iekin ad eitli vesilelerle ne kt. iekle ilgili tepkiler, cinayetin birinci yldnmnde de srd. Taraf gazetesi, iekin 301. maddenin kaldrlmas kimsenin derdi deil aklamasn Bunu Rakelin Yzne Syle balyla manetten verdi. Haberde, iekin Ermeni Konferans120 srasndaki tutumu da hatrlatld:
ki yl nce Ermeni Konferans giriimini Meclis krssnden ihbar edip savclar 301. maddeyi iletmeye davet etmesinden bu yana Devlet Bakan Cemil iekin tutumunda deiiklik yok Babakan Yardmcs ve Hkmet Szcs Cemil iek, TCKnn 301. maddesiyle ilgili deiiklii engelleyen isim olarak gsterilmesine kzd ve Vur abalya olmaz. Herkes benim zerimden yazyor, vuruyor. Filancann fikir zgrl var da peki devlet bakan olarak benim
118 Bula, Ali, 2007, Kurun Kime Skld?, Zaman, 22 Ocak. 119 Alpay, ahin, 2007, 301 Derhal Kalkmal, Zaman, 23 Ocak. 120 Cemil iek, Ermeni Konferansnn yaplmasnn planland ve ertelendii dnemde TBMMde Ermeni Konferans konulu 24 Mays 2005 tarihli oturumda yapt konumada, Konferans Trk Milletini arkadan hanerlemek, sorumsuzluk, ciddiyetsizlik ve millete kfretme olarak niteleyerek, zerk kurulular [YK kastederek] greve davet ediyoruz. Hkmet olarak bir yetkimiz olsayd gereini yapardk. Keke Adalet Bakan olarak dava ama yetkimi devretmeseydim. szleriyle TCK 301. maddenin iletilmesini hatrlatmt.

57

zgrlm yok mu? diye sordu. Ardndan da 301 kiisel meselem deil. Hem 301, Trkiyede kimsenin derdi de deil diye ekledi.121

301. madde temelinde yaplan yorumlar, Ortadou ve Hrriyet gazetelerinin yazarlar tarafndan tepkiyle karland. Erturul zkk, Dinkin katili tanmlamasnda 301. maddeyi savunanlarn belirtilmesini ve cinayetle 301. madde yarglamalarnn ilikilendirilmesine tepki gsterdi. zkk tepkisini, bu madde olmasayd da kimliinin aalandn hissedenlerin yaratt tehlikenin ortadan kalkmayaca tespitine dayandrd.:
Belki de en ilikisiz cevap, Orhan Pamukun suikasttan 301i destekleyenleri sorumlu tutmas oldu. Doru, bu maddedeki Trkln aalanmas kavramnn sorun nitelii henz giderilmi deil. Ama bu madde olmasayd, kimlii aalanm hissedenlerin yaratabilecei tehlikeler ortadan kalkar myd? Oysa o, Radikalin n sayfasn tanzim vesilesiyle tam tersini yapt. Toplumun ve devletin, Nzmla balayan ve kendisiyle devam eden, hogrszlnn kurban olduunda srar etti. Bu, gereklerle yzlemek ya da ifade zgrl getirmek gibi yce amalarla ilikisiz marazi bir inat.122

Konuyu dnce zgrl balamnda ele ald bir baka yazsnda zkk, 301. maddeyi savunma hakknn olmad yerde demokrasiden sz edilemeyeceini belirtti:
Yaplan konumalarn bir ksmna bakyorum. Hrant Dinkin katili 301i savunanlardr. ok yanl. Bana gre bu szn, okey masasnda cinayet karar alanlarn muhabbetinden hi fark yok. Yani bu lkede baz insanlarn 301inci maddeyi savunma hakk yoksa, hangi demokrasiden sz edeceiz? Ha, Kerinsiz gibilerle, 301i tamamen demokratik tavr ve duygularla savunan insanlar ayralm diyorsanz, buyurun sonuna kadar sizinle birlikteyim. u veya bu yazar aleyhine yazmayalm. Bu da ok yanl.123

Ortadou gazetesi yazarlar ise yorumlarn 301. madde savunusuyla temellendirdiler. Orhan Karata, gerek failler 301. maddeyi savunanlardr yaklamn, maddenin kaldrlmasnn yeni canavarlar yaratabilecei ve lkesiyle, milletiyle meselesi olmayanlarn maddeyle bir derdinin olmad gerekesine dayanarak eletirdi:
Olay yenidir taze ve ok zcdr. Bu sebeple daha cenaze topraa verilmeden 301i tartmak ve 301 savunan fikirleri katil ilan etmek aydn olmakla badamaz. Ayrca 301 nci madde devleti koruyan bir kalkandr. 301 Devlet ve millet olgusunu hatrda tutan bir ayrcalktr. Mikro karlar uruna bu maddeyi kaldrmak canavarlar yaratabilir! 301 i yok etmek size ne kazandrr! Menfur cinayeti knayan Milliyeti aydnlarn tamam bu olaydan znt duyup dile getirmilerdir. Bu gerei grmemek asl krlk deil midir?... Gerek failler,
121 Taraf, 2008, Bunu Rakelin Yzne Syle-manet, 11 Ocak. 122 Aktan, Gndz, 2007, Bir lm, Radikal, 3 ubat. 123 zkk, Erturul, 2007, Madmak Sendromu, Hrriyet, 24 Ocak.

58

301. maddeyi savunanlarm. Ne gzel. Ne kadar basit. Ne kadar masum lkesiyle, milletiyle meselesi olmayanlarn 301 diye bir derdi yok. Kimse kp da demokrasi, ifade zgrl gibi genel ve yaygn kabul gren deerleri bahane ederek, meseleyi izah etmeye kalkmasn Her trl iftiray atacaksnz, her trl yaktrmay yapacaksnz, her trl hkm vereceksiniz ve bu alenen aalama deil de eletiri olacak, yle mi?124

CNAYET DERN DEVLET BALANTILI

301 yarglamalar, cinayetin derin devletin ii olup olmad ynndeki tartmalar da belirleyen unsur oldu. 301 yarglamalarnn cinayetteki rolne zel vurgu yapan gazete ve yazarlar, ayn zamanda, derin devlet balantsna da iaret ettiler. Zaman yazar Mustafa nal, derin devletin aydnlatlmas konusunda mesafe alnamamasn, derin devletin devlet iindeki gcne ve derinliine balayarak, Hrant Dink cinayetindeki derin etenin hedef saptrmak ve gerek faile gtren izleri karartmakla megul olduunu belirtti:
Herhalde derin devlet denen mekanizmay vcuda getirenler veya resm kurumlarda eteleenler babakanlardan da Meclisten de daha gl. Sz konusu oluumlarn stesinden gelinememesi devletin iindeki etelerin derinliini, uzand yerlerin yksekliini gsteriyor akas. Yoksa bu kadar sz havada kalmaz, bugne kadar epey mesafe alnrd. Konuyu gncellersek gazeteci Hrant Dink suikastnda derin devlet veya uzantlarndan sz edilebilir mi? Maalesef hi kimse, bu soruya kesin olarak hayr diyemiyor. Hemen herkeste derin kukular var. Bir kara kutuya dnen tetiki Ogn Samastn sim kart, azmettirici Yasin Hayal ve Erhan Tuncelin esrarengiz ilikiler a, cinayetin zerine sis perdesi olarak dyor. Derin ete yine ibanda, u sralar hedef saptrmak, gerek faile doru giden izleri karartmakla megul. Var gcyle tartmay baka ynlere ekmeye urayor.125

Dink cinayetinde derin devlet balantsyla ilgili deerlendirmelere Babakan Recep Tayyip Erdoan da katld. Erdoan, Hrant Dink cinayetiyle ilgili yapt aklamada, derin devleti kurumlar iinde eteleme olarak tanmlad:
Derin devletin varlna katlmyorum diye bir ey yok. Katlmyorum olur mu, neden olmasn. O her zaman olmu. Trkiye Cumhuriyeti dneminde balam bir ey de deil. Ta, Osmanldan. Bu gelenekten gelen bir ey zaten. Ama bunu minimize etmek, mmknse yok etmek, bunu baarmak gerek.126

Babakann bu aklamas, basnda, sokak serserilerine itibar kazandrlaca, olay derin devlete havale ederek cinayeti tasarlayanlarn perdelenecei, esas faillerin gizlenecei, rehavete kaplarak olanlar kanksamaya yol aaca ve mevcut
124 Karata, Orhan, 2007, 301 ve Hrant Dink, Ortadou, 24 Ocak. 125 nal, Mustafa, 2007, Derin ete, Zaman, 7 ubat. 126 Radikal, 2007, Erdoan: Derin Devlet Her Zaman Var, 28 Ocak.

59

verilerin gz ard edilemeyecei gibi itirazlar beraberinde getirdi. Enis Berberou, cinayetteki ak ve ar ihmaller zincirine ramen sorumlularn halen grevde olduuna vurgu yapt yazsnda, Babakann olayla ilgili deerlendirmelerine gnderme yaparak, cinayetin failini derin devlet olarak ilan ederek eldeki somut verilerin gz ard edildiini belirtti:
Dink ldrld, 11 ay nceki ihbara ramen bariz ve ar ihmal ortada. Ama stanbul Emniyet Mdr yerinde, ileri Bakan grevde. Fakat neden aryorsunuz ki, zaten katil peinen ilan edildi: Derin devlet. Onu da yakalamak mmkn deil, aresiz sadece ekliyle yetineceiz Babakan bu brifingden ilham alarak, suikastta suluyu derin devlet olarak ilan etti. Muhalefet Neden yakalamyorsun? diye itiraz edince polemik patlak verdi. Devlete dnk soyut sulamalar, memurun olaydaki ihmalini unutturdu. Tekrar tekrar yazyoruz, uyaryoruz: Artk yarg nnde deil yarg zerinden adalet aranyor. Gerein sadece iine gelen blmn aklayarak siyaseti, medyay maniple edenler var. 10 soruya san muhbir dosyas bile cinayetin sebep ve faili kadar ibirlikilerini gsteriyor. Peki, o zaman derin devlet diye topu taca atmak neden?127

Babakann aklamalarn, sokak serserilerini derin devlet saymakla onlara itibar kazandrmak ve hayatn kaybedenlere hakaret olarak deerlendiren smet Berkan, eletirilerini yle srdrd:
Ve imdi Babakan bu haydutlara, etecilere rtbe takyor. Hrant Dinke kyanlarn devlete hizmet ettikleri izlenimini yaratyor. l kanca, yanl tarif sua vgye, hatta reklama dnyor. Ogn Samast elde, azmettiren abileri, silahlar, telefonlar da yle. Bakalm iddianameden Kurtlar Vadisi mi kacak, yoksa Susurluk mu?... Bugnk sokak serserilerini derin devlet saymak... Derin devletle mcadeleyi hayatlaryla deyenlere hakarettir.128

Avni zgrel de, adi sululara derin devlet atfetmenin cinayeti tasarlayanlar perdelediini ifade etti:
Hrant Dink suikastnn Trabzondan balayp stanbulda devam eden bir polis zafiyeti sonucu gerekletiini kabullenmesi imknsz Derin devlet diye iaret ettiimizde, hele hele bu iddia Babakann azndan ktnda, olay kimilerinin gznde grmezlikten gelinebilir nitelik kazanyor, adi sululara kimlik vehmedilmi oluyor. En nemlisi, derin devlet diye Ogn iaret etmekle gerek derin tuzaklar, onun planlayclar perdeleniyor.129

Derin devletin uyuturan bir taraf olduunu belirten Ahmet Altan, Dink cinayetinde faillerin polis ve jandarmayla olan balantlarnn ortaya kmasndan hareketle, derin devleti olayn faili olarak ilan ettikten sonra rehavete kaplarak olanlar kanksama, derinlii ve gizlilii sorgulamama riskini yle irdeledi:
127 Berberolu, Enis, 2007, 10 Soruda Muhbir Dosyas, Hrriyet, 17 ubat. 128 Berkan, smet, 1998, Pazar Gn in Can Skc Bir ete Yazs, Radikal, 30 Austos. 129 zgrel, Avni, 2007, Derin Devlet Sorunu, Radikal, 7 ubat.

60

u bizim mehur derin devlet lafnn insan uyuturan bir yan var. Suikastlar dzenleniyor, cinayetler ileniyor, sabotajlar yaplyor, bombalar atlyor, haralar alnyor, uyuturucu kaakl rgtleniyor... Biz kimin yaptn anlyoruz. Derin devlet diyoruz... Ve, rahatlayp duruyoruz. Sanki bir lkede derin devletin olmas, su ilemesi, lkenin istikrarn bozmas, adam ldrmesi ok normal ve sradan bir imi gibi... Sanki derin devlet dediimizde failleri bulmuuz gibi Derinlik ve gizlilik arasndaki iliki neden hi sorgulanmad? Bir devlet kendi iinde byle bir rgt nasl barndrd? Bunlar ok net sormadk. Hrant Dinkin ldrlmesinden sonra katili ynlendiren muhbirin jandarmayla ve polisle balantlar resmen ortaya kt. Bu cinayette rol alan insanlarla ilikideki devlet grevlilerini kim ynetiyordu? Bu grevliler kime balyd? Onlarn bal olduu makam devletin hangi kademesine yerlemiti?... Bunun iin de tepesinde kimin bulunduunu aka sormalyz. Bir sivil mi ynetiyor bunu, bir asker mi? Bu derin devlet polisin iinde, ordunun iinde nerelere kadar uzanyor?... Eer bu rgtn yeleri ve yneticileri devletin iinde deilse neden devlet bu sulular ve onlarn liderlerini yakalamyor? Yok, devletin iindeyse, bir devlet bir su rgtn ne kadar iinde barndrabilir?130

Sorumluluu soyut derin devlet kavramna yklemenin esas faili gizlediini ileri sren Hadi Uluengin, yaanan gelimelerin hibirinin olayda derin devletin olmad gereini deitirmeyeceini ifade etti:
Hayr, Hrant Dink cinayetinin perde arkasnda derin devlet falan yok! Olmad da! Olamazd da! Olmayacakt da! Yukardaki hkm daha maktlun cesedi soumadan yazmaya baladm aclar yazsnda vurgulamtm ve sonraki btn gelimeler de bunu harfiyen dorulad. Yani, ne Trabzondaki lumpen etenin varl; ne istihbarat birimlerinin alargal; ne de bayrakl ve sloganl hatra fotoraflarnn mevcudiyeti bu yokluu deitirmez. Tersine, crmn derin devlet tanml soyut kavrama mal edilmek isteniyor olmas azmettiricilerin ekmeine ya sryor ki, onlarn esas faili gizlemek giriimlerine yaryor.131

Cinayette derin devlet olduunu belirten Trker Alkan ise, faillerin cinayeti ilemesini engelleyecek nlemlerin alnmamasnda derin devlet ideolojisinin etkili olduuna dikkati ekti:
Hrant Dink cinayetinde derin devlet var elbette. Yetkililerin cinayeti engelleyecek nlemleri almamalarnda sadece ihmal veya tevekkl deil, ayn zamanda derin devlet ideolojisi de rol oynam olmal. Derin devletle nasl ba edilir? Babakan Erdoan, Yrtme, yasama, yargnn ilevini yerine getirmesiyle diyor. lke olarak hakldr. Ama bu organ, zaten devletin kendisi demek. de ilevlerini yerine getirse, yasalara uygun davransa, tanm gerei derin devlet olmaz132

130 Altan, Ahmet, 2008, Derinlik Sarholuu, Taraf, 25 Ocak. 131 Uluengin, Hadi, 2007, Derin Toplum, Yatay Devlet, Hrriyet, 7 ubat. 132 Alkan, Trker, 2007, Derin Devletin Derin Toplumu, Radikal, 1 ubat.

61

CNAYET RGT M, MAHALLE PSKOLOJS M?

301 yarglamalarnn rolne kar kan gazete ve yazarlar, olayn arkasnda rgtl bir gcn bulunduu yorumlarna da kar ktlar. Cinayetin derin devletle ilikilendirilmesini redderek cinayeti, ya yabanc istihbarat rgtlerinin provokasyonuyla ya da iinde bulunduklar sosyal-ekonomik-siyasi koullarn/iklimin itmesiyle, varo genlerinin gerekletirdii bir eylem olarak grdler. Erturul zkk olayla ilgili ilk yorumunda, cinayette insanlar pespaye katiller haline getiren sosyal ve siyasi iklimin etkili olduuna vurgu yapt:
Bu cinayet, szde soykrm iddialar konusunda byk bir fikri taarruza hazrlanan Trkiyenin savunma gcne vurulmu ok byk bir darbedir. Bu cinayet, Trkiye Cumhuriyeti tarihinin en vahim suikastlarndan biridir O adamn eline silah veren kim, onu bulup yakasna yapalm. Ama her eyden nce, lkemizde insanlar byle pespaye katiller haline getiren sosyal ve siyasi iklimi kim, kimler yaratyor ona bakalm [] Emin olun, bu cinayetin iki sevineni olacaktr. Irk Trkler ile rk Ermeniler.133

zkk, bir baka yazsnda cinayeti, psikolojisini yle iyi okuyabiliyorum ki dedii ve bir abinin dolduruuna gelmi, tutunamayan bir gen tarafndan ilenmi cinayet olarak zmledi:
Gnlerden beri televizyon televizyon dolap hep unu sylyorum: nallah, bu gerek bir rgt ii kar. Eer birbirini doldurua getiren mahalle kabadaylar ise iimiz daha zor. Korktuum bamza geldi. Kendi kendine misyon yklenmi, bir abinin dolduruuna gelmi, daha 20 yana gelmeden tam anlamyla looser, tutunamayan durumuna gelmi bir gen. Psikolojisini yle iyi okuyabiliyorum ki. Cinayeti iledikten sonra en nemli iki delili, silahn ve beyaz beresini atmam. Polis bile hayretler iinde. Hi kendi kendinize sordunuz mu: Niye bunlar atp delilleri yok etmemi? Cevab ok basit. Trabzona dnyor. Orada arkadalarna vne vne, Hrant Dinki ben ldrdm diyecek. Byk bir ihtimalle arkadalar, Atma lan diyerek dalga geecekler. Yani inandramayacak. te o nedenle delillerini de getiriyor. Srf arkadalarn ikna edebilmek iin.134

Kendisini derin devlet kavramn Trk literatrne sokan gazeteci olarak niteleyen Erturul zkk, daha sonra ortaya att Trkiyede derin devlet yok iddiasn, Dink cinayeti davasnda cinayette mahalle psikolojisinin etkili olduu tezine dayandrd. Cinayette rgt balants arayanlarn bouna aba harcadn, zlemeyen her sorunun derin devlete havale edilerek, derin ihmallerin bahanesi haline getirildiini belirtti:

133 zkk, Erturul, 2007, Ali Kemale Vatan Haini Dememitim, Hrriyet, 20 Ocak. 134 zkk, Erturul, 2007, Sizce O Silah Niye Atmad, Hrriyet, 23 Ocak.

62

Derin devlet kavramn Trk literatrne sokan gazeteci olarak unu iddia ediyorum. Trkiyede derin devlet yoktur. Ve arkasndan u provokatif iddiay yapyorum. Keke bu lkenin gerek anlamda bir derin devleti olsa. nk, bizimki gibi maynl corafyalarda bekasn srdrmeye alan her lkenin derin bir devlete de ihtiyac vardrlkenin zellikle aydn kesimi, Dink cinayetinde ok sofistike bir rgt aryor. yle anlalyor ki, aratrmann sonunda byle sofistike bir rgte ulalmad takdirde, o kesimin vicdan rahatlamayacak. Elbette byle bir iliki varsa mutlaka ortaya karlmal. yleyse tehlike ne? Ben bu olayn bandan beri mahalle psikolojisinin nemini vurgulamaya alyorum. Mesele orada, mahallede, internet kafelerde, okey masalarnda karara balanyor Mahalledeki o ocuu ve abilerini neredeyse kahraman haline getirdik. Eer o gn mahalleye, okey masalarna eilseydik, orada oluan havay anlamaya alsaydk, Hrant Dink belki bugn yayor olacakt Farknda msnz, zemediimiz her sorunu artk komisyona havale eder gibi derin devlete havale ediyoruz. Derin devlet, giderek derin ihmalimizin bahanesi haline geliyor. Biz bu sofistike meseleler zerinden yazarlk rant salamaya alrken, okey masalarndaki, internet kafelerdeki ocuklar ellerinde tabancalarla hret yollarn aralamaya alyor. Bizse derin ilikiler peindeyiz.135

zkkn bu yaklamna basn iinden tepkiler gecikmedi. Yasemin ongar henz zanllarnn adlarnn yeni renildii srada, canileri varo psikopatlar olarak nitelendirenlerin cinayetin arkasnda derin glerin aranmamasn istediini belirtti:
Hrant Dinkin katledilmesinden hemen sonrayd. Ogn Samast, Yasin Hayal, Erhan Tuncel adlarn henz yeni renirken biz, birileri de bu adamlar nasl bilmemiz, cinayeti nasl zmlememiz gerektiini buyuruyordu kelerinden. Varo psikopatlar demeliydik bu canilere; her birinin birer yalnz kurt olduuna inanmalydk. H cinayetin arkasnda derin gler aramamalydk. Esas zorluk, tek bana hareket eden bu sersem canilerin psiko-sosyal zmlemesini yapmakt zira. Neyse ki bunu en lsndan yapacak sosyomedyatik kalemler vard. Bize den, onlarn yazdklarn dikkatle okuyup yrekten inanmakt.136

Dink cinayetinin derin devlet tarafndan gerekletirildii yaklamna kar kanlar, cinayetin zamanlamasna dikkati ekerek, olay daha ziyade yabanc istihbarat rgtlerinin Trkiyeyi ieride ve darda zor durumda brakmak amacyla gerekletirdii bir provokasyon olarak grdler. Arlkl olarak Ortadou gazetesi yazarlarnn savunduu bu gr, Hrriyet ve Radikal yazarlar arasnda da dile getirildi:

135 zkk, Erturul, 2007, Derin Devlet Bir Bahane mi?, Radikal, 2 ubat. 136 ongar, Yasemin, 2008, Bir Cinayet, ki Darbe Plan ve Fikri Takibin Erdemi, Taraf, 15 Nisan.

63

Baz akldneler de bu cinayeti hemen derin devlete balayverdiler. Efendim, ulusalc derin devletiler, Trkiyeyi ABden koparmak ve ieriye kapayarak antidemokratik bir rejim kurmak iin bu suikast yaptrmlarm... Gvenlik ve istihbarat rgtlerinin, silhl kuvvetlerin baka ii gc yokmu da Hrant Dinki ldrteceklermi. Ben asl, sokaklarda Katil Devlet! diye baranlar kimlerin ynlendirdiini merak ediyorum. Ordu, Irak snrna ynak yapp beklerken hangi derin devleti byle bir provokasyonu dzenler? Bu, olsa olsa baka devletlerin derin operasyonu olabilir Nasl gerekletirilmi olursa olsun, bu suikastn Trkiye aleyhinde olduu muhakkaktr. Trk gvenlik ve istihbarat glerinin bu messif olayn faillerini en ksa zamanda yakalamas elzemdir.137

Hrriyet yazar Tufan Tren de, zamanlamasna vurgu yapt cinayetin Trkiyenin soykrm iftiralarna kar yrtt mcadele gcn yok ettiini, bu erevede Ermeni diasporasnn iini kolaylatrdn belirtti:
Hrant Dinke sklan kurunlar onun lmne yol at ama ayn kurunlar Trkiyeyi de ar yaralad. Bu saldr iin yle bir zamanlama seildi ki, Ermeni iddialarna kar Trkiyenin btn hakl tezleri rtld. Trkiyenin soykrm iftiralarna kar srdrd mcadele gcn yok etti. Sanrm Trkiyeyi soykrm sulusu olarak damgalatmay amalayan Ermeni diasporasnn iini ok kolaylatrd.138

Olay derin devlet balam dnda ele alan Ortadou gazetesi yazarlar da cinayeti genel tutumlarna paralel biimde deerlendirerek provokasyon olarak nitelediler. Bir ksm yazarlar cinayet nedeniyle devletin ve milliyetilerin sulanmasna tepki gsterdiler. Gazetedeki yorumlarda, Ermeni soykrm tasarlarnn grld dneme denk gelmesi nedeniyle zamanlamaya dikkat ekilerek, cinayetin arkasndaki asl glerin AB dhil yabanc lkelerin gizli servisleri olduu belirtildi. Ayrca zanllarn profilinden hareketle, isizliin yaratt sosyal boyuta dair vurgular da ne kt:
Hrant Dinkin bir cinayet sonucu ldrlmesinin arkasndaki sr devam ederken, bu cinayeti iledii ne srlen 17 yandaki Ogn Samastn kimlere hizmet edebilecei ve zamanlamas dikkat ekici... Umarm arkasndaki kiiler de yakalanr. Hepimiz ok iyi biliyoruz ki bu cinayeti birileri yaptrd. Bu, 17 yandaki bir ocuun akl edebilecei bir ey deil. Umarm o pislikler de yakalanr. Zanl be defa uakla stanbula gidiyor. Bu bir ay iinde yaplyor. Babas zengin biri deil, kendi de bir ite almyor... Sizce bu paray nereden bulmu olabilir?... Trkiyenin gndeminden, Irak ve Kerkk drmek iin Ermeni diasporasnn ilemi olduu bu cinayetin tuzana dmemeli, Irak ve Kerkk yine birinci gndem olmal. Hrant Dink de planl bir suikastla ldrlmtr. Ve
137 Gzel, Hasan Celal, 2007, Hrant Dinki Kim ldrd, Radikal, 21 Ocak. 138 Tren, Tufan, 2007, Kurunlar Hem Hranta Hem Trkiyeye Skld, Hrriyet, 20 Ocak.

64

bana Trkiyeye kar planl olmayan bir suikast de gsteremezsiniz. Karanlk gler bir cinayet daha iledi...139

Taylan Sorgun, cinayetle ilgili deerlendirmelerinde devletin ve milliyetilerin sulanmasna tepki gstererek, bunun bir iftira olduunu belirtti:
Devlet irkin bir ekilde sulanmtr. Tabi bu mfterilik, yani iftira atmaktr... Bestesi ve gftesi ayn kiiler tarafndan yaplan bir arknn korosu ortaya kverdi. Dorudan ya da dolayl milliyetilik sulamas sylentileri. Elinizde belge var m? Yok. Ama koro i bandadr.140

Ramazan Kaan Kurt, Hrant Dinke gaz veren devirmeler olarak niteledii aydn ve yazarlar da cinayetin arkasndaki gler olarak niteledi:
ncelikle unun altn izelim. Hrant Dinki ldren tetiki yakaland, arkadaki esas katil AB lkelerinin bazlarnn gizli servisleri, CIA, srail gizli servisi MOSSAD ve Trkiyede demokrasiyi Trk milletine svmek, onun deerleriyle alay etmek olarak alglayan, bu vesile ile topra bol olsun Hrant Dinke gaz veren devirmelerdir.141

Aydnlar hedef alan bir baka yazar ise, cinayeti yangnn zerine benzin dkme olarak deerlendirdi:
Alevlerin her yan sard bir yangnn zerine benzin dklmesi gibi bir ey, Hrant Dinkin ldrlmesi. Bu menfur cinayetin ilenmesi her halde en ok Trk milliyetilerini zmtr. Bu provakasyonun arkasndan yaplabilecek en kolay ey insan haklar, demokrasi ve zgrlk gibi Sorosun gizli emellerinin kamuflaj olan kavramlarla yaplacak edebiyattr. Her grup kendini tatmin anlamnda bir takm davranlar sergilerken, kendini Trk milletine ve Devletine adam olan vatanseverler ise, var olan belalarn zerine gelen bu provakasyonun bamza aacag bedellerini de, minimal zararla geitirmenin yollarn aramak durumunda kalmlardr142

Necdet B. Sivasl, isizliin yaratt sosyal koullarn kandrlmaya uygun insanlarn cinayet ilemesini kolaylatrdna vurgu yapt. Sivasl, bir baka yorumunda da Dinkin devlet tarafndan korunmamas nedeniyle gz gre gre ldrldn belirtti:
Hrant Dink cinayeti lkemizde ok kolay cinayet ilenebilecei gereini de ortaya koymutur. Asl sknt, ii sosyal boyutudur. sizliktir, geim skntsdr. Etrafnza dikkat ediniz, yle ba bo insan, ylesine kandrlmaya uygun insan var ki bunlarn beyinleri ykanarak, her an sua tevik edilebilir.143 Aslna
139 Tavadolu, Tark, 2007, Bir Cinayetin Anatomisi, Ortadou, 27 Ocak. 140 Sorgun, Taylan, 2007, Dinkin ldrlmesi-Devlete ftira-Yaadmz Tarih Gnleri-Atay-Askerin Dn, Ortadou, 21 Ocak. 141 Kurt, Ramazan Kaan, 2007, Hrant Dink, Kripto Ermeniler, PKK ve Asala, Ortadou, 24 Ocak. 142 Gzelhan, Yaln, 2007, Hrant Dinkin ldrlmesi, Ortadou, 23 Ocak. 143 Sivasl, Necdet B., 2007, Hrant Dink Cinayetinde Asl Sulu Olanlar Kim?, Ortadou, 24 Ocak.

65

baklacak olursa ortada ok nemli bir olay vardr. Hrant Dink, resmen gz gre gre cinayete kurban gitmitir. Devlet olarak, kritik bir durumda bulunan bir vatandamz koruyamyorsak, buraya bir nokta koymamz gerekiyor. 144

Gazete yazarlar ayrca cinayeti emdinli olaylarnda olduu gibi mnferit olay olarak nitelediler. Yazarlardan Ali nc, cinayetin bireysel veya dardan telkinlerle gereklemi mnferit bir eylem olduunu ifade etti:
Bir su ilendi Suun asla savunmas olmaz. Su, sutur tesi yok. Adam Hrantn faaliyetlerini kendine gre zararl bulmu. Karar vermi ve eylemini gerekletirmi. Azmettiricisi olmu Veya dardan telkinler. Onlar da cezasn alacak. Ama sonu olarak mnferit bir olay ve bu sua kanunlarca verilecek ceza belli. Ve mahkeme karsna kldnda cezas kesilecek145

EMNYET MDR CNAYET MLLYET DUYGULARA BALADI

Cinayetin rgt ii olmadn ileri sren bir baka kesimse, cinayetteki sorumluluklaryla gndeme gelen mlki amirlerdi. emdinli srecinden sonra Dink cinayeti soruturmas srecinde de mlki amirler, aklamalaryla olay niteleme tela iine girdiler. Dink cinayetinin akabinde stanbul ve Trabzon valileri ile stanbul Emniyet Mdrnn, yaptklar aklamalarda, derin devlet balantsn reddeden kesimlerin grleriyle rten bir biimde, cinayette rgt balantsnn olmadn, faillerin milliyeti duygularla hareket ettiklerini sylemeleri, tartmalar yeni bir boyuta tad. Dinke ynelik tehditlerden haberdar olduklar ve izledikleri halde nlem almayan ayn yetkililerin, olay basit bir cinayet olarak lanse etmeleri, basn tarafndan soruturmay ynlendirme ve kendi sorumluluklarn perdeleme abas olarak algland. Nitekim, ilerleyen srete aa kan bilgiler, polis ve jandarmann, cinayetin ileneceini muhbirler araclyla ok nceden rendii halde hibir nlem almadklarn ortaya kard. stanbul Emniyet Mdr Celalettin Cerrah, Dink cinayetinin ertesi gn sabah saatlerinde Anadolu Ajansna (AA) yapt aklamada Cinayetin herhangi bir siyasi boyutu ve rgt balants yok. Zanl, milliyeti duygularla cinayeti ilemi. Arkada Yasin Hayalle de bu konuda grmede bulunmu. dedi. Ancak bu haberin televizyon ve gazetelerin internet sitelerinde yaymlanmasyla gelien tepkiler zerine ayn gn le saatlerinde AAya ikinci bir yazl aklama yapld. Radikal, iki aklamadan ilkini ne kararak yaymlad haberde, Cerrah rtbas Ediyor: Bir Emniyet Mdr Bunu Sylyorsa Trkiye Yand, Bitti balyla duyurdu ve szleri cinayeti rtbas etme olarak deerlendirdi. Radikal ikinci aklamada rgt balants yok ve milliyeti duygular sznn karldn belirtti.146 Hrriyet
144 Sivasl, Necdet B., 2007, Bakan Aksu O Koltukta Oturmamaldr, Ortadou, 5 ubat. 145 nc, Ali, 2007, Ben Hrant Deilim Ermeni se Hi Deilim, Ortadou, 24 Ocak. 146 Radikal, 2007, Cerrah rtbas Ediyor: Bir Emniyet Mdr Bunu Sylyorsa Trkiye Yand, Bitti, 23 Ocak.

66

ise her iki aklamay ierecek biimde Milliyeti Hislerle Yapmlara Dzeltme balyla haberi verdi. Dzeltme aklamasnda hem Cerrahn hem stanbul Valisi Muammer Glerin beyanlarna yer verildi. Ancak haberde aktarlan ikinci aklamada da, zanl okuduu gazetelerden etkilenmi szleriyle eylemin bireysel bir tasarruf olduu yaklamnn srdrld ve nceki aklamann bir rastlant olmad grld:
Cerrah, Cinayetin siyasi boyutu ve rgt balants aratrlyor. Zanl, okuduu haberlerden etkilenmi. Arkada Yasin Hayalle de bu konuda grmelerde bulunmu diye konutu. stanbul Valisi Muammer Gler de rgt balants olup olmadnn, cumhuriyet savclarnca aratrldn belirtti. Vali Gler, unlar syledi: Soruturma bitmeden rgt veya siyasi balantsnn olup olmad konusunda kesin bir yargda bulunmak mmkn deildir. Sayn Cerrah da Cumhuriyet savclar bakacaklar, o onlarn grevidir bizim grevimiz deildir demitir.147

Celalettin Cerrahn szleri, emdinli olaylar ve Trabzonda Rahip Santoro cinayetinin ardndan mlki amirler tarafndan yaplan resmi aklamalarla benzerlik gsterdi. Yazarlarn birou bu tutuma cinayetlerin aydnlatlmasn engelledii ve rtbas edilmesine hizmet ettii gerekesiyle tepki gsterdi. rgt var demek iin antetli kat m bastrmas gerekirdi diyen Mehmet Y. Ylmaz, Santoro cinayetinde erken aklamalarla soruturma kapatlmasayd, Dink cinayetinin ilenemeyeceini vurgulad:
Gerekten ilgin bir durum! Bir reis var, gen ocuklar etrafna topluyor, onlarla yaylada at talimleri yapyor. Sonra birisinin eline silah verip greve gnderiyor. Ayn kii daha nce de benzer eylemlerde bulunmu. i ocuklarla dolu olan bir hamburgerciye bomba atp alt ocuun yaralanmasna neden olmu! Ve stanbul Emniyetinin bir numaral ismi, rgt yok diyor. Su ilemek iin bir araya gelmi bir etenin rgt saylmas iin antetli kt bastrmas, bir bro tutmas m gerekiyor? Trabzonda Rahip Santoro ldrldnde, byle erken aklamalar ile soruturma alelacele kapatlmam olsayd, acaba Hrant Dink cinayeti ilenebilir miydi? Elbette bu sorunun yantn renemeyeceiz. nk emniyet kararn bugnden verdi: rgt yok, milliyeti duygular var!148

Cerrahn aklamalarna tepki gsterenlerden biri de yazar Yaar Kemaldi. Hrriyet gazetesinde yer alan haberde Yaar Kemalin tepkisi, Ben inanmyorum buna. Byle sylediine. Syleyebiliyorsa biz yandk gitti. Trkiye yand gitti. Eer bir polis mdr byle sylyorsa. Mmkn deil ben inanmyorum buna szleriyle yanstld.149
147 Hrriyet, 2007, Milliyeti Hislerle Yapmlara Dzeltme, 23 Ocak. 148 Ylmaz, Mehmet Y., 2007, Mdr Bey Kararn Verdi Bile, Hrriyet, 23 Ocak. 149 Hrriyet, 2007, yle Dediyse Yandk Gitti, 23 Ocak.

67

Cerrahn szlerini, kendini yarg erkinin yerine koymak olarak deerlendiren Cneyt lsever de, aklamayla izilen sanal erevenin olayn arkasndaki gerein irdelenmesini engelleyeceini belirtti ve pek ok yazar gibi Cerrahn grevden alnmasn istedi:
Hkmetin liyakat zerine deil biat zerine kamu istihdam politikas yrtmesi kendisinin yarg erki olmadn bilmeyen bir kiiyi stanbula emniyet mdr yapabiliyor. Baarl yneticilii siyasiler karsnda ceketinin tm dmelerini ilikleyip, boyun krmak zannedenler stanbulu ynetiyorsa bizim de u grntleri gerek grnt kabul etmemiz gerekiyor: Zrafann dkn beyaz giyer k gn iar ile hareket eden bir adet katil internette okuduklar zerine Hrant Dinke kzar ve cebinde bir adet tabanca ve o gn itibaryla neredeyse stanbulda beyaz bere giyen tek kii olarak Halaskargazi Caddesinde cinayeti iler. Sonra kameralara taklmaya aldr etmeden otobs garna gider, boy boy resimleri TVlerde bilmem ka yz kere yaynlanrken o otogarda birka saat hi televizyona bakmadan bekler. Sonra otobse biner. Samsunda yakalanr. Ancak, neredeyse ahsi kimlii haline gelen beyaz beresini atmay, kyafet deitirmeyi, sakaln dahi kesmeyi akl edememitir. Hele hele cinayet delili tabancasn atmay ise gururuna hi yedirememitir. Yakalannca Celalettin Abim ahidimdir, ben bu cinayeti tek bama milliyeti duygular ile iledim der. Celalettin Abi de hey ya! der ve konu kapanr!... Bu tip cinayetlerde ama bir an nce yemi yakalatp, cinayetin zld duygusunu ortaya yayarak iin aslnn astarnn irdelenmesine engel olmaktr. Yemleme zerine kurgulanan cinayetlerde kullanlan metoda da yerse! metodu denir. Bu i ok kolay zld, hatta adeta biz bir ey yapmadan zld diyecek emniyet mdrleri yerse metodunun sevmedii emniyet mdrleridir. Zira onlar grnen gerein ardnda baka gerekler de ararlar. Hamd olsun ki bu tip mdr says azdr; onlar da sratle serhat illerimize srmek, acilen grevden almak, Sonuna kadar git arkandaym deyip ardndan satmak caizdir.150

smet Berkan, Dink cinayetinin ardndan resmi makamlarn aklamalarn ve cinayet zanllarna gvenlik glerince gsterilen hogry, cinayeti sradanlatrma ve katili kahramanlatrma abas balamnda deerlendirdi:
Bakn, daha ilk gnden beri Hrant Dink cinayetini sradanlatrma ve katilini kahramanlatrma ynnde ciddi bir aba var. eytann aklna gelir mi, katil zanlsnn arkasna bir takvim yapran tutup adeta bir poster yaratmak? Hem de o kstl zamanda? Ama Samsun polisinde birileri bunu yapt, stelik bu fotoraf nc kiiler araclyla basna da gnderdi. Neydi o stanbul Emniyet Mdr Celalettin Cerrahn, Bu i rgt ii deil, milliyeti -be gen birbirinden etkilenmi demecindeki acelecilik? Neydi dn grevden alnan Trabzon Valisinin ve Emniyet Mdrnn kendi baarszlklarnn suunu Avrupa Birlii reform yasalarna atmalar ve ardndan valinin katil zanlsn neredeyse temize karan szleri?151
150 lsever, Cneyt, 2007, apsz Yneticiler lkesi, Hrriyet, 24 Ocak. 151 Brkan, smet, 2007, Terr Grmeyen Yap, Radikal, 27 Ocak.

68

stanbul Emniyet Mdrnn cinayetle ilgili rgt yok aklamasna tepkilerin srd srada, benzer ierikteki ikinci aklama Trabzon Valisi Hseyin Yavuzdemirden geldi. Radikalin Vali zd, Savclar Yorulmasn balyla verdii habere gre, cinayeti deerlendiren Yavuzdemir, olayn arkasndan bir ey kmayacan savunarak, Amatrce ilenmi bir cinayet. deolojik rgt yok. smini bildiimiz kii tarafndan kullanlm ve rgtlendirilmitir. Tevik edilmitir Anne-babalarn ocuklarna olan ilgi azl, anne-babann alyor olmas, ocuklar babo brakyor. Babo kalan ocuk atari ve internet salonlarnda vakit geiriyor. nternet kafeler mlki amirin onayyla denetlenmeli. Ben hkimden izin alyorum. dedi.152 Bu aklamadan ksa bir sre sonra Vali Yavuzdemir ve Trabzon Emniyet Mdr Reat Altay, ileri Bakanl tarafndan grevlerinden alndlar. Bakanlk, Cerrah hakknda herhangi bir ilem yapmad.153 Ayn biimde stanbul Valisi ve ileri Bakan da, youn eletirilere ramen grevlerinde kalmaya devam ettiler. Hrriyet, Trabzon Valisi ve Emniyet Mdrnn grevden alnmalarn Beklenen Fatura: Fatura Onlara, Trabzonda Aksu Tarafndan Grevlendirilmiti manetiyle deerlendirdi.154 Haberde, Vali Yavuzdemirin Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM) Faili Mehul Cinayetleri Aratrma Komisyonu ile Susurluk Komisyonunda uzman olarak alt ve grevlendirildii 2004 ylndan itibaren, Trabzonda meydana gelen lin giriimine ve Rahip Santoronun ldrlmesine dikkat ekildi. Radikal, cinayeti nleme gcne sahip olduklar halde bunu yapmayan ve cinayet sonrasndaki aklamalaryla failler hakknda farkl izlenim yaratmaya alan sorumlular, Oturmayn O Koltuklarda: Akyrek Savsaklad, Gler Grmedi, Cerrah Kollad, Bakan Sadece Bakt balyla manete ekti. Sorumluluk makamndaki kiileri ve ihmallerini daha nceki vukuatlar ile birlikte ayrntlaryla sralayan Radikal, ounun halen grevde olmasna dikkati ekti:
Daha nce birok vukuat bulunan kamu grevlileri Dink cinayetinde de baroldeydi: ileri Bakan Abdlkadir Aksu, stanbul Valisi Muammer Gler, stanbul Emniyet Mdr Celalettin Cerrah ve Trabzon Emniyet Mdryken terfi ettirilerek Emniyet stihbarat Daire Bakanlna getirilen Ramazan Akyrek Soruturma srasnda sadece Trabzon Valisi Hseyin Yavuzdemir ve Emniyet Mdr Reat Altay grevden alnd ileri Bakanl, 26 Ocakta Trabzon Valisi Hseyin Yavuzdemiri ve Emniyet Mdr Reat Altay grevden ald. Bu ihmaller zinciri srerken ileri Bakanl koltuunda Abdlkadir Aksu oturuyordu. Daha nce drt kez ileri Bakan olan Aksunun dnemlerinde toplam 16 derin suikast yaand Bu suikastlarn birou halen zlemedi.155
152 153 154 155 Radikal, 2007, Vali zd, Savclar Yorulmasn, 25 Ocak. Radikal, 2007, Trabzona Nihayet Neter Vuruldu, 27 Ocak. Hrriyet, 2007, Beklenen Fatura: Fatura Onlara-manet, 27 Ocak. Radikal, 2007, Oturmayn O Koltuklarda: Akyrek Savsaklad, Gler Grmedi, Cerrah Kollad, Bakan Sadece Bakt-manet, 31 Ocak.

69

Zaman yazar ahin Alpay, gvenlik birimlerinin ar kusurunun zerinin Trabzondaki grevden almalarla rtlemeyeceini, ileri Bakannn da istifa etmesi gerektiini ve Babakann derin devlet aklamalarnn yeterli olmadn belirtti:
Basna yansyan haberlere gre, Trabzon Emniyet Mdrl Hrant Dinkin ldrleceine dair istihbarat tam 17 kez Emniyet Genel Mdrlne bildirdii halde, nedense bunlardan yalnzca biri stanbul Emniyet Mdrlne ulatrld. Sz konusu olan ar kusur ve ihmalin zeri Trabzon valisi ve emniyet mdrnn grevden alnmalaryla rtlemez. Gvenlik rgtnn en st yetkilisi olan ileri Bakannn istifa etmesi gerekir. Hkmet, eer iktidar ise, bu ar kusur ve ihmalin sorumlularndan mutlaka hesap sormaldr. Sz konusu ar kusur ve ihmalin zeri, Osmanldan beri devam eden derin devlet geleneine atfta bulunmakla da rtlemez.156

Katilin hemen yakalanm olmasnn, cinayetteki sorumluklar ortadan kaldrmayacan vurgulayan Mehmet Y. Ylmaz ise emniyet grevlilerinin koruma ve nleme grevlerini yerine getirmediklerinden hareketle grevden alnmalar gerektiini yineledi:
Katilin bu kadar abuk yakalanm olmasndan dolay elbette polislerimizi kutlamamz gerekiyor. Ama bu baar, bamz dndrmesin. u koca stanbulda lm tehdidi altnda yaayan, hatta bunu gazetesindeki kesinde de aka yazan ka kii var? stanbul Emniyet Mdrnn grevlerinden biri de bu kiileri korumak deil mi? Baar, tesadfen bir gvenlik kamerasnda grntlenen katili yakalamak m, yoksa o cinayetin ilenmesini nleyebilecek tedbirleri nceden almakta mdr? stanbul Valisi, vilayet binasnda Hrant Dinke baz uyarlar ileten kiinin istihbarat grevlisi olduunu sylyor. stihbarat grevlilerinin ii, tehdit altndaki kiilere nutuk atmak mdr, yoksa bu tr sularn ilenmesini nleyecek istihbaratlar toplayp, gerekenleri yapmak m? Katilin yakalanmasndaki baar, grevlerini ihmal edenlerin sorumluluklarn rtmeye kullanlmasn. Hkmet, Emniyet Mdrne bir hayli byk gelen bu grevi ondan bir an nce almaldr.157

Cinayetle ilgili aklamalarn mnferit ve yeni olmadn belirten Ahmet nsel de, gemi yllarda yetkililerce sarf edilen Bana milliyetiler adam ldryor dedirtemezsiniz ve milliyeti tosuncuklar szlerine gnderme yapt:
Peki, Hrantn katilinin yakalanmasnn hemen ertesinde, cinayetin arkasnda siyasal bir ama olmadn, iin sadece milliyeti duygularla yaplm olduunu alelacele beyan eden, sonra kim uyarmsa, szlerini toparlamaya alan stanbul Emniyet Mdr? Trabzon halk da iyidir, ulusalc refleksleri yksektir, manevi deerleri yksektir, bu mnferit bir olaydr diyen Trabzon Valisi? Bunlardan bir rahatszlk duyuluyor mu? Ulusalc-milliyeti-Mslman vicdann
156 Alpay, ahin, 2007, Farklla Sayg Seferberlii, Zaman, 6 ubat. 157 Ylmaz, Mehmet Y., 2007, Hrriyet, Emniyet Mdr Grevinden Alnmal, Hrriyet, 22 Ocak.

70

bu sesleri ne mnferit ne de yeni. Bana milliyetiler adam ldryor dedirtemezsiniz diye kan ses hl kulaklarmzda. Eli kanl canilerin ban, milliyeti tosuncuklar diye okayanlar da. stelik bu sesler imdi gnmzn akil seslerini temsil ediyorlar. Daha az akil olan geri kalannn ne durumda olduunu tarif etmeye gerek yok. Bu lkede rkln ad milliyetilik, vatanseverlik, dindarlk oldu.158

Katille Fotoraf ektirme Yar

Hrant Dink cinayetinde gvenlik birimleriyle ilgili gelimeler bununla snrl kalmad. Zanlnn Samsunda yakalanmasndan sonra gvenlik grevlilerinin Samsun Emniyet Mdrl Terrle Mcadele ubesi ay ocanda zanlyla kol kola girerek fotoraf ektirdikleri ve ekim yaptklar ortaya kt. Fotoraf ve grntler basnda tepkiyle karland ve gvenlik birimlerine ynelik eletirilerin artmasna neden oldu. Zaman, bu gelimeyi, Babakan Erdoann tepkisini de ne kararak, Erdoan: Devlet Kurumlarn Vuruturmak Yanl manetiyle verdi. Haberde, 15 polisin fotoraf ektirmek iin sraya girdii, Babakan Erdoann da olay sululuk ve gayri ciddilik olarak deerlendirdii belirtildi. Fotoraflarn ve grntlerin kim tarafndan basna szdrld tartmalar nedeniyle polis ve jandarma arasnda srtme olduu iddialarn reddeden Babakan Erdoan, fotorafn Samsun Emniyet Mdrlnde ekildiini, mfetti raporlar dorultusunda 4 jandarmann grev yerinin deitirildiini, 4 polisin de grevden alndn aklad.159 Ayn haberi Hrriyet, polislerin ifadelerindeki gerekeyi ne kararak Sadece Hatrayd baln kullanarak aktard. Habere gre, suikast zanls ile fotoraf ektiren polislerin mfettilere, zanlnn kendi dzenledikleri operasyonla yakalanmasnn heyecanna kaplarak, nemli bir baarya imza attklarn dnerek, yakalama annn hatras olarak ektirdik dedikleri belirtildi.160 Hrriyet, fotoraflarn basna szdrlmasndan bir sre sonra bu kez Samsun Emniyet Mdrlnde katil zanls ile polislerin poz verdii video grntlerini gndeme tad. Gazete grntleri ele geirdiini belirterek olay, te 2. kaset: Bayra cebinden kard manetiyle kamuoyuna duyurdu. Haberde, Vatan topra kutsaldr, kendi kaderine teslim edilemez yazl takvimin nnde ekilen grntlerde gvenlik grevlilerinin, Gel sen yle, ikimizi beraber eksinler, Aslanm benim, Salih Beyi ar bana, Salih Beyi... Polis yelekli arkada gelsin. Gir koluna Osman Abi.. Bunlar bizim arkadalar ve Kendi eyimiz. Kendi arivimiz deriz ya hani. Dosyaya koyarz... Sylyorum sana. Yoksa
158 nsel, Ahmet, 2007, Irkln Ad, Radikal 2, 28 Ocak. 159 Zaman, 2007, Erdoan: Devlet Kurumlarn Vuruturmak Yanl-manet, 3 ubat. 160 Hrriyet, 2007, Sadece Hatrayd, 4 ubat.

71

bir tek gazetede, bir tek yayn kuruluunda geerse ben o.. ocuuyum kendi adma anladn m? eklindeki konumalarnn duyulduu belirtildi. Hrriyet, fotoraflarn ekildii srada savc ve emniyet mdrnn de odada olduunu iddia ettii haberini ise Mdr ve Savc ay Ocanda: Emniyet Mdr ve Bir Savc da Oradaym manetiyle duyurdu.161 Bu haber ve grntler, gvenlik grevlilerinin zanlya kahraman muamelesi yaptklarn ortaya koydu. Katille fotoraf ektirilmesine eitli kesimlerden tepkiler geldi. Tepkilerin byk bir blm, katille fotoraf ektirmenin anlam ve gsterdii gereklik zerine younlat. Mehmet Y. Ylmaz ise katille fotoraf ektirmeyi derin devletin varlna ihtiya duymayacak denli faizan bir gelimenin iareti olarak yorumlad:
Bir katille fotoraf ektirme isteine, o fotoraf ekilirken apkann karlp salarn dzeltilmesine baknca, Trkiyede bir derin devlet varlna ihtiya olmadn da dnmek mmkn. Durumdan vazife karmaya hazr bir kitle var ve bu kitlenin bir yerlerden talimat almasna hi gerek yok. Bunu igdsel olarak gayet iyi baarabilme kapasitesine sahipler nk. Cinayetin, bildiimiz klasik rgtlere benzer yaps olmayan bir ete tarafndan ilendii yava yava ortaya kyor. Bu, kendisine benzemeyen her eyi ve herkesi dlamaya hazr bir toplumun iddeti meru bir yntem olarak grmesinin sonucu. Toplumsal iklim bu olunca, byle bir cinayetin ilenmesinde de, katilin kahramanm gibi karakolda belgesel ektirmesinde de yadrganacak bir durum yok Ortada insan ilikilerinden doduu ak bir faizan gelime var ve Trkln tehdit altnda olduu nermesiyle bu tehlikenin altna odun atlyor!162

Grnt ve fotoraflarda gvenlik grevlilerinin cinayet zanlsna ynelik vg ve yknme anlamna gelebilecek sz ve davranlarn Mustafa nal, hatra olmann tesinde bir anlam olduunu belirterek yorumlad ve basna kim tarafndan servis edildiinin nemini vurgulad:
Ogn Samastn Trk bayra nnde fotorafn ekenleri gsteren grntler televizyonlarda yaynlannca byk grlt koptu. Grntlerin medyaya nasl szd merak konusu... Ogn Samast bir kahraman gibi gsteren, zerinde Mustafa Kemal Atatrkn yazsnn okunduu, Trk bayrann arka fon olarak kullanld mehur fotoraf kim ekti, daha nemlisi medyaya kim servis yapt? Btn dnya medyas manidar bulduu o fotoraf Trkiyeye kar kulland. Mlkiye mfettilerinin soruturmasnda bu nokta maalesef aklk kazanmad. Bayrakl fotorafn hatra iin ekilmesinin tesinde anlam var. Bir misyon yklyor nk...163

Buna karn tepkilerin bir blm, olayn ordu-polis ekimesinin bir uzants olarak grld ve TSKnn ypratlmasnn amaland bir bak asna hapsoldu.
161 Hrriyet, 2007, Mdr ve Savc ay Ocanda: Emniyet Mdr ve Bir Savc da Oradaym-manet, 14 ubat. 162 Ylmaz, Mehmet Y., 2007, Uzatsan Tam Sper Olacak, Hrriyet, 3 ubat. 163 nal, Mustafa, 2007, zler, Zaman, 4 ubat.

72

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) lideri Deniz Baykal, basna szan grntleri ve bu grntlerin nerede ekildiiyle ilgili emniyet-jandarma tartmalarn deerlendirdii aklamasnda, emdinliyle balant kurarak emniyetteki kadrolamadan hareketle, TSKnn g duruma drlmesinin amalandn belirtti:
Gvenlik gleri kar karya getiriliyor. Bunlardan birisi brne kar sistematik, kamuoyu gznde drme anlay iinde. emdinlide de bunu grdk. Emniyetteki sakncal kadrolamann amalarndan biri Silahl Kuvvetleri g duruma drmek. Ben hibir zaman jandarmann polisi suladn, tehir ettiini grmedim. emdinli, Atabeyler, Dink cinayeti... olayda da ayn manzara. Hep polis, jandarmaya dnk yapyor. Grevini yapmayanlar grevini yapanlar suluyor. Sokakta gsteri yapan coplayp gtreceksin, adam cinayet ilemi, Trkiyeye ktlk yapm, bayraklar, posterler, vgler...164

Ortadou gazetesi ise olaya bambaka bir anlam ykledi. Gazete, Samsun Emniyet Mdrlnde katil zanls ile gvenlik grevlilerinin fotoraf ektirmeleri ve video ekimi yaptrmalarn, olaya yeni bir boyut kazandrma abas olarak niteledi ve zanlnn yakalanmasn byk baar olarak deerlendirerek, fotoraflar da bu baarnn kant olarak gsterdiler. Bu aklama biiminin, ilerleyen gnlerde olayla ilgili gvenlik grevlileriyle ilgili kovuturmaya yer olmad kararnn gerekesiyle rtmesi ise ilgin bir rastlant oldu:
Hrant Dink cinayetinin tutuklu san Ogn Samastn yakalandktan sonra Trk bayra nnde ekilen ve basna yansyan fotoraf ile video grnts basnn ynlendirmesiyle yeni bir boyut kazandrlmaya allyor. Cinayeti ileyen Ogn Samastn stanbulda bir gece kalarak ertesi gn kara yoluyla memleketine giderken Samsunda Emniyet ve Jandarma ekiplerince yakalanmas byk bir baardr. Gnlerdir konuulan ve tartlan hatta savclk tarafndan soruturma balatlan fotoraf olay aslnda baarnn belgesidir. Baary fotoraflayan Emniyet ve Jandarmay ypratmak adna altnda baka sebepler aramak kimseye bir yarar salamaz. Baary kamuoyuna duyurmak iin bu tr grntleri her gn gryoruz. Madem sakncaly bugne kadar neden hi gndeme getirilmedi?... Bugn ne oldu da Samsun Emniyeti ve Jandarmann baarsn Trk bayrayla fotoraflamas yazl ve grsel basn tarafndan skandal olarak nitelendiriliyor? Yoksa katil zanls bahane edilerek bayramz tartmaya m alyor?165

CNAYETTE ERGENEKON BALANTISI

Ergenekon soruturmas kapsamndaki gzalt ve tutuklamalar, Dink cinayetinin de bu rgtlenme tarafndan gerekletirildii iddialarn gndeme getirdi. 301 yarglamalarnda kimi zaman ikayeti, kimi zaman mdahil ve kimi zaman gsterici, sal164 Radikal, 2007, Baykalla Erdoan Aksu in Restleti, 10 ubat. 165 Mftolu, Mehmet, 2007, Medyann Glgeledii Fotoraf, Ortadou, 3 ubat.

73

drgan olarak ortaya karak aktif rol oynayanlarn Ergenekon davasnda sank olarak yarglanmalar, bu iddialar glendiren nemli bir gelimeydi. Ergenekon rgtyle cinayet arasndaki ba mdahil avukatlardan Fethiye etin yle aklad:
Asl azmettiriciler davann u anki sanklar deil. Hrant Dink cinayeti ok daha organize bir yapnn ii. Bunlar, Hrant Dink hakknda dava almasn saladlar, onu bir nefret objesi haline getirdiler, hedef gsterdiler. Hrantn durumalarn kampanyaya dntrdler. Bir durumada Hrant bunlarn lininden zor kurtardk. Yumruklar, tkrkler, kfrler... Bu saldrganlarn arasnda Veli Kk, Sevgi Erenerol, Oktay Yldrm ve Kemal Kerinsiz gibi bugn Ergenekondan tutuklu drt sank da vard. Zaten Veli Kk Hrantn durumalarna daima gelirdi. Koridorda onu gren herkes nn ilikleyip elini perdi ki astsubayn ifadelerinden sonra cinayetin aydnlanmas konusunda bizim elimiz glendi imdi Bu bir iaret. Ergenekon rgtlenmesinin asker iindeki baz uzantlarn deifre srecine girildi. Orduda bir tasfiye balad, su ileyenler gzden karlacak. Btn bunlar Silahl Kuvvetlerin kararyla oluyor imdi Hrant hain olarak gsterenler, Ergenekon operasyonundan tutuklular. Bunlarn devlet ierisindeki uzantlarna Hrant zerinden gidebiliriz.166

Cinayetle Ergenekon rgtlenmesi arasndan iliki, cinayet davasnda da gndeme geldi. Avukatlarn talebi zerine Dink cinayeti davasna bakan mahkeme, Ergenekon davas sanklarndan Veli Kkle, cinayetin ileneceini bildii halde hibir nlem almad gerekesiyle Trabzonda yarglanan Albay Ali z arasndaki ilikinin aratrlmasna karar verdi. Radikalin Dink Suikastnda Ergenekon Ba: Dink Davasnda Ergenekon zi manetiyle verdii haberde karar ierii yle belirtildi:
Karara gre,Dinkin ldrlmesinin arkasndaki rgtl yapnn ortaya karlabilmesi iin z ad kaytl ya da zn kulland telefonlarla yaplan grmelerin tespit edilmesi ve banka hesap hareketlerinin Ergenekon soruturmasn yrten cumhuriyet savclar eliyle aratrlmas iin stanbul Cumhuriyet Basavclna yaz yazlacak. Ayrca Ergenekon tutuklu sanklarndan Trk Ortodoks Patrikanesi Basn Szcs Sevgi Erenerolun Genelkurmay Bakanlna verdii Trkiyede Misyonerlik Faaliyetleri balkl seminerlerin kaytl olduu CDlerin delil olarak bu kurumlardan istenmesine hkmedildi. Mahkeme yine Ergenekon sanklaryla Dink davasndan yarglanan sanklar arasnda bir irtibat olup olmadnn tespiti asndan stanbul 13. Ar Ceza Mahkemesinden Ergenekon sanklarna ait telefon numaralarnn HTS raporlarnn digital katrlarn da delil olarak isteyecek.167

Yaln Doan, Susurluk srecinde ad geenlerden bazlarnn, Dink cinayetinde ad geenlerle ayn olduunu vurgulayarak, bu balanty, siyasi iktidarlarca derin devletin ortaya karlmayna balad. Doan, derin devletin tasfiyesi iin siyasi
166 Dzel, Nee, Fethiye etin syleisi, 2008, Fethiye etin: Santaronun da ldrlecei Biliniyordu, Taraf, 31 Mart. 167 Radikal, 2009, Dink Suikastnda Ergenekon Ba: Dink Davasnda Ergenekon zi-manet, 27 Ocak.

74

iktidara verilen en byk destee ramen Susurlukun aydnlatlmamasyla, aradan geen on yl getikten sonra Dink cinayetinin ilendiine dikkati ekti:
Dn gibi anmsyorum. 23 milyon insan ayaa kalkyor. Biz byle bir Trkiyede yaamak istemiyoruz. Biz derin devletin kol gezdii, insan haklarnn ayaklar altna alnd bir lkede yaamak istemiyoruz. Biz effaf bir hukuk devletinde yaamak istiyoruz. 23 milyon insan bu nedenle 1 ubat 1997 akam saat 21de, bir dakika sreyle klar kapatyor. Birka gn dnlen eylem, bir ay sryor. 23 milyon insan derin devleti protesto iin, birbirinden bamsz olarak bir araya geliyor. Derin devletin ortaya kartlmas iin kola kola giriyor. Derin devletin dibine kadar inilmesi iin, siyasal iktidarlara verilen en byk destek. u tesadfe bakn. O gn Susurlukta ad geenlerin bazlar, bugn emekli ya da deil, Hrant Dink cinayeti senaryolarnda ad geenlerle ayn. Oysa on yl nceki eylem bu karanlklara son vermeyi amalyor. Ama Susurluklarn, faili mehullerin ard arkas kesilmiyor. Bugn derin devlet tartmas yeniden alevleniyor. Olay ortada. Siz siyasal iktidar sahipleri, Trkiyeyi ynettiini sananlar, siz on yldr ne yaptnz?168

Cinayetin Ergenekonla ilikisine ynelik iddialara ramen soruturma kapsamnda byle bir balantnn kurulduuna tank olunmadn syleyen Mehmet Y. Ylmaz ise rgtn devlet iindeki ilikiler an ortaya karmas bakmndan Ergenekon soruturmasnn yrtl biimini kukuyla karlad:
Hrant Dink cinayeti ile ilgili yarglama ise sryor ve o dava ile Ergenekon arasnda bir balant kurulmaya alldna da tank olmadk. Dink Suikastnda, polis ve jandarma istihbaratnn cinayetle sonulanan ihmalleri olduu da basna yansyan haberlerden aka grlyor, ancak soruturmann o ynde derinletirildiini de duymadk. Bu yaplsayd, Ergenekonun devlet iindeki uzantlarna ulamak da mmkn olabilirdi. Bu soruturmann yrtlme biiminden bu nedenle kukuluyum: Byk iddialar var ve o byk iddialar ortaya koyacak ilikiler a hibir ekilde gndeme gelmiyor!169

ERGENEKON SORUTURMASINDA DERN DEVLET TARTIMALARI

12 Haziran 2007 tarihinde mraniyede bir gecekonduda ele geirilen bombalarn izi srlerek balatlan Ergenekon soruturmas, Dantay baskn, Cumhuriyet gazetesinin bombalanmas ve hkmete kar darbe giriimleri gibi olaylar iine alacak biimde geniletilerek srdrld. Hlihazrda stanbul 13. Ar Ceza Mahkemesinde devam etmekte olan davann kapsam her yeni gelimeyle birlikte geniletilerek srdrld. Ergenekon soruturmas, sulamalarn kapsam, rgtlenmenin yaygnl, emekli ve muvazzaf TSK mensuplarnn ve st dzey komutanlarn dhil edilmesiyle ken168 Yaln, Doan, 2007, On Yldr Ne Yaptnz Siz, Hepiniz, Hrriyet, 2 ubat. 169 Ylmaz, Mehmet Y., 2008, Soruturmada Bir Yn Eksik Kalyor, Hrriyet, 14 Temmuz.

75

dine zg farkllklara ve ilklere sahne oldu. Ancak soruturmann seyrindeki gelimeler, her yeni gzalt dalgasnda siyasi platformda, toplumda ve basnda annda yanksn buldu. Ayrma ve kutuplamalar, her seferinde biraz daha artt. Yazl ve grsel basn soruturmaya ve gzalt operasyonlarna kar tavrn, iktidara kar tutumlarna ve genel yayn izgilerine uygun biimde belirlediler. Dolaysyla, derin devletin tasfiyesi konusunda yargsal sreci destekleyen bir uzla sergilemediler. Soruturma ve yarglama srecindeki gelimeler, varolan tartmay her seferinde daha ileri bir noktaya tad. Ayrmann ilk grnm soruturmann adlandrmasnda kendini gsterdi. Hrriyet ve Ortadou gazeteleri operasyonlar ve soruturmay adlandrrken terr rgt ifadesini kullanmaktan zenle kanrken, soruturmay destekleyen ve iktidar yanls olmakla sulanan basn ise terr rgt vurgusunu kullanmaya zen gsterdi. Hrriyet ve Ortadou gazeteleri Ergenekon soruturmas veya Ergenekon davas demeyi tercih ederken, Zaman, Taraf ve Radikal ise Ergenekon terr rgt ifadesini kullandlar. Ana akm medya soruturmann, dolaysyla yargnn, hkmetin siyasi karlar temelinde Adalet ve Kalknma Partisi (AK Parti) kartlarn sindirmek ve korku toplumu yaratmak iin kullanldn ileri srd. Soruturmay destekleyen gazeteler ise, soruturma ve davay, Cumhuriyet tarihinin en nemli davas, yzyln davas, tarihi frsat ve devletin barsaklarnn temizlenmesi olarak deerlendirdiler. Murat Belge, medyadaki bu ayrmay toplumdaki cephelemeye balad yazsnda, soruturmay eletiren medyann bir blmnn tutumunu, devletin szclne dayal yayn izgisine balad:
Toplumun kendisinde bir cepheleme var; o olduu iindir ki medyann bir blm cephenin o tarafnda yer almay tercih ediyor. Bu tercihin tarihe dayanan nedenleri var. Bir kurum ki imdiki sahibi veya alanlarndan ok nce devletin topluma iletmek istedii bilgi ve dncelerin szcs olmu, byle bir ortamda o gazetenin baka bir yerde olacan hayal edemezsiniz.170

ERGENEKON LE VEL KKE LK KEZ DOKUNULDU

Daha nceki derin devlet olaylarnda adlar gemekle birlikte dokunulmayan bir ksm zanllar, bu operasyonlar kapsamnda sorgulandlar veya tutuklanarak cezaevine konuldular. Ad ilk kez Susurluk skandalnda ortaya kan ve hi bir adli soruturma geirmeyen Emekli Tugeneral Veli Kk, yllardan sonra ilk kez yasalarla yzleti.
170 Belge, Murat, 2009, Niin Herkes Deil?, Taraf, 20 Ocak.

76

Susurluktaki kazadan sonra hakkndaki iddialar nedeniyle TBMMde oluturulan komisyona gidip ifade vermeyi reddeden, Tugeneral rtbesine terfi ettikten sonra emekliye ayrlan Kk, Ergenekon soruturmasnda ilk kez gzaltna alnd.171 Veli Kkn Susurluktan bu yana yksn Zamandan Tamer Korkmaz yle zetledi:
Susurluk hadisesinin kilit isimlerinden biriydi. Veli Kkn ad ilk kez Hanefi Avcnn TBMM Susurluk Komisyonuna verdii ifade srasnda (13 ubat 1997) ortaya atlmt... Avc, komisyona ...zmit blgesinde Veli Kk mesela; u anda Karadeniz Blgesinde (Giresunda) general zannediyorum. Btn bu mafyaclarla ok sk irtibat var. Mafyaclarn balantlarn incelediiniz zaman ok sk diyalogu olduunu grrsnz diyerek Kk Dosyasn am oluyordu. Ad Susurluk filminin ortalarna doru zikredilmi olsa da, Veli Kkn filmin balang sahnesinde nemli bir rol vard. Susurluk Kazas meydana geldiinde, Kk Kocaeli l Jandarma Alay Komutan idi Neticede, Veli Kk, Abdullah atlnn deifre olmasn engelleyememiti... stanbul DGM Savcs, atlya ait cep telefonu dkmlerinde Veli Kkn ismine rastlaynca Genelkurmay Bakanlna su duyurusunda bulundu... Genelkurmayn istei zerine, Jandarma Genel Komutanl Kkle ilgili iddialar aratrmak zere bir komisyon kurdu... Aratrma sonucunda Veli Kkle ilgili su unsuruna rastlanmad! Kk, aratrma komisyonuna verdii ifadede, Abdullah atl, Mahmut Yldrm, Sami Hotan ve Sedat Peker gibi isimlerle istihbarat temini iin konumalar yaptn sylemiti!... Veli Kk, Susurluktan sonra tuge nerallie terfi etti. Sonra da emekli oldu...172

Ergenekon soruturmas kapsamnda tutuklanan Veli Kk, adeta derin devlet iddialar ve davalaryla zdeleen aktrlerden biri olarak her dnemde gndemdeki yerini korudu. JTEM temelinde jandarmayla balantl tm iddialarda ad gemesine ramen, Susurlukla balayan derin devlet yarglamalarnda askerin dokunulmazlnn simgelerinden biri olan Kk, bu srete, idari adan da aklanarak grevinde terfi ettirilmiti:
Eer bu lkede Meclis ve Yarg on yl boyunca Veli Kkn ifadesini alamadysa bunun bir tek nedeni var. Devlet buna engel oldu ve Veli Kk aksine terfi ettirildi. Hatrlayn Susurluk srecinde Mehmet Aar dhil herkes hep ne dedi? Bunlar devlet srrdr, bilgi veremem dediler173

Kkn, hakkndaki tm iddia ve phelere ramen cezalandrlmak bir yana terfi edilerek dllendirilmesinde kukusuz kurumsal korumann rol bykt. Komutanlarnca daima korunmu ve iddialarn en youn olduu gnlerde dhi onun yerine komutanlar iddialar yantlayarak, kukular datmaya almt:
171 Hrriyet, 2008, Kke Dokunmaya Askerden Yeil Ik, 25 Ocak. 172 Korkmaz, Tamer, 2004, Tutturmular Bir JTEM, Zaman, 28 Aralk. 173 Dzel, Nee, Mahmut vr syleisi, 2009, 11. Operasyon Medya ve Siyasete: Medyada Ergenekoncular Temizlenecek, Taraf, 12 Ocak.

77

Tugeneral Veli Kkn ad, Susurlukla ilgili gereki ve tarafsz almalar yapan btn gazetecilerin ve aratrmaclarn nne bir ekilde kt... Bir dnemin faili mehul cinayet kurbanlarnn tmnn onun blgesinde bulunmas, eski MT Mstear ve Jandarma Genel Komutan Teoman Koman tarafndan, Belki de pheleri zerine yneltmek iin oraya atlmtr diye yorumland.174

Susurluk srecinde derin devletle hesaplaamamann doal sonucu olarak, tasfiye edilemeyen yaplanmalarn yakn tarihe kadar faaliyetlerini srdrmesi, Ergenekonla Susurluk arasndaki ilikinin sk sk gndeme gelmesine yol at. Ergenekonu, daha geni ve kapsaml olmas nedeniyle, Susurlukun devam olarak niteleyen Mahmut vr, iki olayn derin devletle balantlar bakmndan aralarndaki farklar ortaya koyarken, kontrgerillann znn asker olduunu, Ergenekonla birlikte bu ayan deifre olduunu syledi:
Aslnda Ergenekon Susurlukun devam... Ama Ergenekon Susurlukun ok daha geni ve kapsaml bir hali. En byk fark u. Ergenekon ok farkl kesimleri bir araya getirdi. Susurluk devletin iindeki devleti, milliyeti, lkc kadrolarla devletin dndaki lkc kesimlerin oluturduu sac bir derin devlet yaplanmasyken... Mesela Susurlukun mafyas bile eski lkclerden oluurken... Ergenekon Susurlukun sac kesimleriyle yetinmedi. Ergenekon bu yapya solu da katt. Susurlukta yer almayan solun ve Kemalistlerin bir kesimini de iine ald. Bylece hem darbeci yap ok geniletildi hem de bu yap ulusalc, cumhuriyeti, laik denilen bir ideolojik temele oturtuldu Susurlukta iin polis aya deifre oldu. imdi Ergenekonla birlikte bu yapnn asker aya da deifre oldu. Zaten kontrgerillann z askerdir, zel Harp Dairesidir. Susurlukta bu yapy aa kartmaya kimsenin gc yetmemiti. imdi yetiyor.175

Etyen Mahupyan, derin devletin ideolojik ve operasyonel boyutlarn ve ilevlerini deerlendirdii yazsnda, yaratt yasa d iktidar alanyla bu yapnn tamamen tasfiyesinin mmkn olmadn Ergenekon yaplanmas balamnda yle somutlad:
Trkiyede derin devlet denen olgunun iki aya var ve normal dnemlerde ayran bu iki ayak, kriz anlarnda doal bir biimde btnleiyor. Sz konusu ayaklardan biri ideolojik derin devlettir. Bata asker olmak zere, yarg ve dier brokratik kurum ve ahsiyetleri birbirine balayan bu hiyerarik a, sivil siyaseti, medyay ve sivil toplumu engelleyerek ve ynlendirerek istedii noktada tutmay hedefler. Ama rejimin olduu gibi kalmas, yani daha demokratik hale gelmemesidir Ama srf ideolojik kurgu ile lkeyi darbe ortamna getirmeniz mmkn deil. Sokaa da hkim olmanz, toplumun sokaktan ekilmesini salamanz lazm. Dolaysyla derin devletin bir de operasyonel aya
174 Altayl, Fatih, 1998, Koman, Kke Kefil mi?, Hrriyet, 3 Mart. 175 Dzel, Nee, Mahmut vr syleisi, 2009, 11. Operasyon Medya ve Siyasete: Medyada Ergenekoncular Temizlenecek, Taraf, 12 Ocak.

78

var. Cinayet ileyecek, kargaa kartacak, tahrik edecek, maniplasyon yapacak farkl tynette kadrolar gerekiyor. yle ki, derin devletin ideolojik kanadnn iktidara el koymas meru hale gelebilsin... Bugn de Ergenekon etesi denen oluum, esas olarak iktidar uzun vadeli ele geirmeyi ve rejimi demokratiklemeyi engelleyecek ekilde konsolide etmeyi planlamaktayd. in ideolojik kanadnda doal olarak bir sr asker, akademisyen ve iadam var. Ancak hiyerarinin tepesinde baz ordu mensuplarnn olduu ve zaten sistemin de bu sayede gizli ve disiplinli kald ak. Buna karlk iin operasyonel tarafnda ise, gemiten bu yana devlet iinde ve eperinde tanan sua batm eteler ve hcreler bulunuyor.176

BASININ ERGENEKON TANIMLAMASI

Gazete ve yazarlar, Ergenekonu farkl biimlerde tanmladlar. Ayn biimde soruturmann nemine dair vurgular da farkllk gsterdi. Bu tanmlama ve vurgularda, yarg nemli bir unsur olarak ortaya kt. Soruturma srecinde grev alan savclar ve hkimler, kararlar ve tasarruflaryla, eletirilerin hedefi oldular. Yasemin ongar, Tarafn yaklamn zetledii yazsnda, Ergenekon soruturmasn, iddet kullanp istikrarszlk yaratarak siyasetin akn deitirmeyi ve darbe zemini hazrlamay denediinden, bu amala bugne dek birok suikasti, saldry planlayp gerekletirdiinden kukulanlan, sivil-asker brokraside, siyasette, i dnyasnda, basnda uzantlar olduu sanlan bir etenin ortaya karlmas abas olarak tanmlad. ongar ayrca, derin devlet olarak niteledii bu yapnn zerine gitmenin, yargnn ve siyasi iradenin kararllna bal olduunu belirtti:
te yandan, iinde emekli ve muvazzaf subaylarn, gazetecilerin, en st kademelerde grev yapm brokratlarn ve siyasetilerin olduu sylenen bir derin devlet yaplanmasnn stne gitmek, sadece kararl bir yargc deil, hi kukusuz o yargcn elini tutmayacak kararl bir siyasi iradeyi de gerektiriyor.177

Zaman yazar Mmtaz Er Trkne Ergenekon davasnn nemini, davann devlet iindeki su rgtlerinin tasfiyesi dnda gvenlik hizmeti veren kurumlarn siyasi denetimi ihtiyacn ortaya koymasna dayandrd:
Ergenekon davas Trkiyede bir devri kapatp yeni bir devir aacak kadar nemli bir dava. nemi, sadece devlet iine yerlemi su rgtlerinin tasfiyesi ile snrl deil. Bu dava devletin stlendii en nemli sorumluluun, yani gvenlik hizmetinin nasl suiistimal edildiini; lke ve vatandalara ynelik bir tehlikeye dntn gsteriyor Bu yzden devlet dzeninin en temel kural, gvenlik hizmeti veren kurumlarn denetlenmesidir Gvenlik birimleri
176 Mahupyan, Etyen, 2009, Derin Devletin ki Aya, Taraf, 13 Ocak. 177 ongar, Yasemin, 2008, Krleen Simetri, Kapatma Davas ve Ergenekon, Taraf, 25 Mart.

79

zerinde ok gl ve etkili bir siyas denetim mekanizmasna ihtiyacmz var. Ergenekon davas bize zl bir ekilde bu ihtiyac anlatyor. Hem Babakanln hem de TBMMnin bu alanda inisiyatif sahibi olmas ve bu inisiyatifin kurumlamas art. Denetimsiz gcn verdii zararlarn, tad potansiyel tehlikelerin baka trl nnn alnmas mmkn deil.178

Hrriyet gazetesinin Ergenekon soruturmasna ve davasna bak, daha ziyade eletiri temelinde geliti ve bu eletiriler soruturmann yrtl biimine ve amacna yneldi. Bu erevede birok gereke ileri srld. Bunlardan ilki, soruturmann AK Parti kartlarn sindirmek ve gzda vermek iin kullanldyd:
Ergenekon rgt ile ilgili dava srecine ve soruturmann yrtlme biimine ynelik eletirilerimizin nedeni, bu soruturmann AKPye muhalif evreleri sindirmek iin de kullanlyor olmasdr Bu dava AKP muhaliflerini sindirmek iin bir ara olarak kullanlyor, iddianame o kadar zensiz ve kt yazld ki asl sulularn yakay kurtarmalar mmkn olabilir, dava sreci sanklarn insan haklarna sayg asndan tam bir rezaletti!179

Hrriyet yazar Rahmi Turan sindirme ve susturma politikas olarak niteledii soruturmann hedefine ulatn belirtti:
Siz bundan ne anlyorsunuz bilemeyiz ama biz sindirme ve susturma politikasnn hedefine ulat sonucuna varyoruz. Muhalifleri birer birer susturuyorlar!... Bu gidile sessiz, suskun bir korku toplumu haline geleceiz.180

Tufan Tren de, operasyonlarn korku toplumu yaratmaya dntrldn ve yargnn AKP kartlarn susturmak iin iktidarca kullanldn belirtti:
Su etelerinin ortaya karlmas iin balatlan operasyonlar bir korku toplumu yaratmaya dntrld. Yarg, AKP kartlarn susturmak iin iktidar tarafndan kullanlyor. Ondan sonra Babakan kp krslerden bas bas baryor: Hukuku rahat brakn.181

AK Parti hakknda Anayasa Mahkemesinde kapatma davas almasyla, soruturma kapsamndaki yeni operasyon ve gzaltlar, Hrriyet gazetesi tarafndan AKPyi kapatma davasna kar rvan olarak nitelendirildi. Hrriyet, Gzalt emri niye iki gn bekletildi balkl haberinde, Ergenekon soruturmas kapsamndaki 6. dalga operasyonunun, Yargtay Cumhuriyet Basavcsnn kapatma davasnda szl aklama yapt gne denk getirildiini ileri srd:
Ergenekon soruturmas erevesinde dn sabah yaplan gzaltlar iin polise verilen emrin 29 Haziran tarihini tamas kafalar kartrd. Emir iki gn bek178 179 180 181 Trkne, Mmtaz Er, 2008, Denetimsiz Gvenlik Gc, Su rgtne Dnr, Zaman, 28 Kasm. Ylmaz, Mehmet Y., 2009, Bizim imiz Gereklerle Dedikodularla Deil, Hrriyet, 15 Ocak. Turan, Rahmi, 2009, Susan Trkiye Daha m yi?, Hrriyet, 26 Ocak. Tren, Tufan, 2009, Gazze Fiyaskosu, Hrriyet, 19 Ocak.

80

letildikten sonra, polis dn sabah gzaltlar gerekletirdi. Kulislerde, gzalt emrinin, Yargtay Basavcsnn AKPnin kapatlma davasnda Anayasa Mahkemesinde szl aklama yapt gne denk getirildii iddia edildi Bir gn sonra ise stanbul Nbeti 10. Ar Ceza Mahkemesinden gzaltna alnacak kiilerin adreslerine ilikin arama karar kartld. Dn de 150 polisten oluan ve savclarn da yakndan takip ettii 40 ayr ekip, eitli adreslere operasyon dzenledi.182

Erturul zkk, soruturmann birok kiide bir eylerin rvan alnmaya allyor duygusu yarattn belirtti:
Soruturma daha imdiden ideolojik bir zihniyete teslim olma sinyalleri veriyor. Daha imdiden ok sayda insann kafasnda Bir eylerin rvan alnmaya allyor duygusu yaratmtr.183

Tufan Tren, gzaltlar darbe dnemlerine benzeterek, savclarn gzaltna alnmasn istedii isimlerin tmnn AKP kartlar olmasnn, soruturmada gdlen amacn ne olduuna dair ipular verdiini, belirtirken,184 Ferai Tn ise gzaltlarla kapatma ihtimaline kar AKPnin gardn aldna vurgu yapt:
Savcnn gzaltna alnmasn istedii isimlerin tmnn AKP kartlar olmas, gdlen amacn ne olduunun ipularn veriyorBabakan, Ergenekon davasn talyadaki Temiz Eller Operasyonuna benzetiyor. Hem de bu benzetmeyi o gn yapyor. AKPye muhalefetin en sert zirvelerindeki isimlerin sabaha kar, 12 Mart ya da 12 Eyll tipi ev basknlaryla gzaltna alndklar gn [...] Kald ki AKP, partinin kapatlma ihtimaline kar gardn alrken, muhalefeti susturmaya bu denli abanrsa, temiz eller operasyonu derken kendi ellerini kirletmesinden korkarm.185

Cneyt lsever de, darbecilerin, darbe yntemiyle gzaltna alnmalarnn amacnn rvan olduunu belirtenler arasndayd:
Darbecileri yine bir darbe ile sabah yataklarndan gzaltna almalar esas amacn zm yemek olmad, amacn rvan olduu, ortalkta byk pazarlklar dnd iddialarn glendiriyor.186

Rvan deerlendirmesi, soruturmay destekleyen gazete ve yazarlarca tepkiyle karland. Zaman, kapatma davas ile soruturma arasndaki ilikiyi, soruturma zerinde bask oluturmak ve yargy etkileme abas olarak yorumlad. Soruturma kartlarn AK Partinin kapatlmas davasnda takndklar tutumla kyaslayarak eletirdi. Mmtaz Er Trkne, rvan balkl yazsnda, soru182 183 184 185 186 Hrriyet, 2008, Gzalt Emri Niye ki Gn Bekletildi, 2 Temmuz. zkk, Erturul, 2008, Asacaksn Beni, Memleket Kurtulacak, Hrriyet, 3 Temmuz. Tren, Tufan, 2008, Canm Sklyor, Hrriyet, 2 Temmuz. Tn, Ferai, 2008, Dikkat Edin Elleriniz Kirlenmesin, Hrriyet, 23 Mart. lsever, Cneyt, 2008, Manzara-i Umumiye, Hrriyet, 2 Temmuz.

81

turma ile kapatma davas arasnda iliki kurulmasn akl d olarak niteleyerek bu iddiann her iki yargy da vebal altna soktuunu belirtti:
Ergenekon terr rgt soruturmas ile AK Partinin Anayasa Mahkemesinde grlmekte olan kapatma davas arasnda kurulan iliki akl d Ergenekonun zellikle son gzaltlar safhasn AK Parti kapatma davasnn rvan olarak grmek ve gstermenin tek anlam var: Ergenekon soruturmas zerinde psikolojik bir bask oluturarak gereklerin ortaya kmasn engellemek Rvan, yargnn iki alan zerinden alnmaz. Rvan iddiasnn kendisi, dorudan yargy, zellikle anayasal yargy vebal altna sokuyor.187

hsan Da, Baykaln soruturma savcsnn Babakandan emir ve direktif ald iddialarnn, kapatma davas savcsnn Baykaldan veya Ergenekon liderlerinden mi direktif ald sorusunu gndeme getireceini belirtti:
Baykal da Ergenekon soruturmasn yrten savcnn Babakandan emir ve direktif aldn ima ediyor. Ergenekon, Babakann kiisel davasdr demekle bunu kastediyor Baykal. Savclar byle emirler alyorlarsa sormazlar m adama, AK Partiye kapatma davas aan basavc kimden emir ve direktif almt peki? Ergenekonun liderlerinden mi, yoksa Baykaln kendisinden mi? Baykaln iddiasnn mantk uzants budur.188

Soruturmay eletiri ve tepkiyle karlayan kesimlerin bir baka kar k, soruturmayla ilgisi olmadn ileri srdkleri kiilerin de soruturmaya kartrlmalaryd. Soruturmada sapla samann birbirine kartrldn ileri sren Hrriyet gazetesi yazarlar, bu yntemle derin devletin ortaya karlmas ve cezalandrlmas amacndan uzaklaldn ve dolaysyla soruturmann inandrcln yitirdiini belirttiler:
Kiisel olarak Ergenekon isimli bir rgtn varlna, baz karanlk iler evirmi olduklarna ikna olmu durumdaym. Ancak, bu ile hi ilgisi olmayan insanlarn isimlerinin uyduruk ifadelerle, sahte belgelerle soruturmaya kartrlm olmasn kabul edemiyorum Byle savruk bir soruturmann, gerek suu ve suluyu laf ve belge kalabal arasnda kaybetmesinden de endie ediyorum.189

Enis Berberolu Susurluk sreciyle kyaslayarak yapt deerlendirmede, aradaki farkn soruturma teknii olduunu, Ergenekonda faillerin seilerek, sulamaya uygun olaylar arandn belirtti:
Mesleinin tek gvencesi ifade zgrl olan gazeteci darbe ister mi? Tabii ki hayr... Ama gazetelerle darbe soruturmas eletiriliyor. Bu yaman eliki neden diye merak m ettiniz? Aslnda ok sebebi var ama biz birkan sayalm yeter. 1) Ergenekon-Susurluk fark: Dikkat ediyorum, Susurluk ilikilerini aylarca ve hatta yllarca mercek altnda tutan birok kalem (bendeniz dhil!) Ergenekon
187 Trkne, Mmtaz Er, 2008, Rvan, Zaman, 8 Temmuz. 188 Da, hsan, 2008, Savclara Kim Emir Veriyor?, Zaman, 8 Temmuz. 189 Berberolu, Enis, 2008, AKP Medyasnn Grmezden Geldii Blm, Hrriyet, 16 Austos.

82

soruturmasna mesafeli duruyor. Bence Susurluk ve Ergenekonu ayran soruturma tekniidir. Susurlukta seri cinayetler ilendi, bombalar atld, devletin istihbarat mekanizmas adeta ikiye blnd, resmi raporlar medyaya szd. Kamyon Mercedese arptnda iliki a sergilendi. Susurluk faili mehullerin sorumlularn yakalayp adalete kartma srecidir. Ergenekonda ise izlenimim, faillerin seilip, sulamaya uygun olaylar aranddr. 2) Eski davalara kulp aranyor3) Darbe yntemleri uygulanyor4) kara mizaha dklyor190

Rahmi Turan, ii bo bir soruturma olmad halde emekli generaller, profesrler ve YK Bakan gibi her cinsten insann bir araya gelmesiyle aure gibi bir gizli rgtn olamayacan, bu nedenle soruturmann inandrclnn azaldn ve ciddi iddialarn bile sulandrldn belirtti:
Ergenekon, ii bo bir soruturma deil ama sapla saman birbirine kartrlnca inandrcl azalyor [] Evet, kaz yaplarak yeraltndan karlan silah ve bombalar endie veriyor, fakat bunlarla emekli generallerin, profesrlerin, eski YK Bakannn ve Bedrettin Dalann ne ilgisi olabilir? Her cinsten insann bulunduu aure gibi bir gizli rgt olamaz. Soruturmann rejim mcadelesi gibi gsterilmesi yanl! Toprak altndan karlan silahlarn zerine sonuna kadar gidilmeli. Bunlar kimler koydu, balantlar nedir? Mutlaka bulunmal ve kamuoyuna aklanmal. Ancak... ok kiiye inandrc gelmeyen, sindirme ve bask izlenimi yaratan gzaltlarn, en ciddi iddialar bile sulandrd bilinmeli [] Trkiye bir hukuk devletidir ve yarg gerekeni yapacaktr. Sulu olanlar elbette cezalandrlmal, ama ya susuzlarsa? Onlara imdiden sulu damgas vurmak, telafisi mmkn olmayan zararlar yaratmaz m?191

Mehmet Y. Ylmaz da dedikodular ve nemsiz sanklarla asl fotoraf grebilmenin zorlatn ve bu durumun asl amacn laik muhalefeti cezalandrmak olarak dnlmesine yol atn belirtti:
ddianame gereksiz ayrntlar, dedikodular ve nemsiz sanklar ile o hale getirildi ki, asl fotoraf grebilmek giderek gleti. Bu davayla ilgili kukum da bundan ileri geliyor. Asl amacn, yzlerce faili mehul cinayetin, terr eyleminin ve yasad faaliyetin oda olan bir devlet ii gizli rgt cezalandrmaktan ok, bundan yararlanarak laik muhalefeti cezalandrmak olduunu dnmemin nedeni budur.192

Ahmet Hakan, Sabih Kanadolu ile brahim ahinin ayn kefeye konmasn soruturma hatas olarak deerlendirdi:
Eer savc olsaydm... Devletin derin ve kirli glerine kar verdiim gzelim mcadelenin, AKP muhaliflerine ynelik sindirme operasyonu diye alglanmasnn nne gemek iin var gcmle aba harcardm... Eer savc olsaydm...
190 Berberolu, Enis, 2008, Fail Tamam, Olay Eksik, Hrriyet, 8 Temmuz. 191 Turan, Rahmi, 2009, Allahn Adaleti Var, Hrriyet, 18 Ocak. 192 Ylmaz, Mehmet Y., 2009, yle Grnyor ki ki Ayr rgt Var, Hrriyet, 13 Ocak.

83

Derin devletin pisliklerini ortaya karmak iin giritiim muhteem sava, bir maniplasyon yava olan Tuncay Gney adl ahsn zerinden ykseltmeyi denemezdim... Eer savc olsaydm... Ya Sabih Kanadolu ile brahim ahini ayn kefeye koymazdm... Ya da brahim ahin hcresi ile Sabih Kanadolu hcresinin arasnda ne trden bir ba olduunun iaretlerini akardm.193

Tufan Tren, karanlk iler evirenlerin arasna, laik cumhuriyet yanllarnn sokulmasyla davann yozlatrldn ve hukuk devletinin zedelendiini belirtti ve bunun sulusu olarak bir st akl iaret etti:
Trk toplumunu korku toplumuna dntren Ergenekon Davas ve dalga dalga srdrlen soruturmas anlalyor ki artk iktidarn da kontrolnden kt. Karanlk iler eviren, cinayetler ileyen, her trl pislie bulaan devlet iine reklenmi ete mensuplarnn arasna laik demokratik cumhuriyet yanllarn sokma gayretleri yznden hem dava yozlatrld, hem de hukuk devleti zedelenmeye balad. Bunun sulusu, soruturmay yrten savc Zekeriya z ve yardmclar m? Yoksa onlarn arkasndaki grnmeyen, Trkiyeyi bir baka yrngeye oturmay amalayan bir st akl m?194

Hrriyet yazarlarnca Ergenekon soruturmasna ynelik olarak dile getirilen iddialar, basnda pek ok yazar tarafndan eletiriyle karland. Sz konusu yazarlar, Ergenekonun bir derin devlet yaplanmas olduu ve bu nedenle de her yeni operasyonun bu yaplanmann boyutlarn gsterdii noktasnda birleti. Murat Belge soruturma kapsamnda farkl kiilerin bir araya gelmelerini, derin devlet gibi geni bir yap iindeki karmak iblmne dayandrd:
Ancak derin devlet gibi metaforlarla anlatabildiimiz son derece geni bir yapnn iindeki karmak iblmnden sz ediyoruz. Onun iin, u son gzalt dalgasna kar retilen o adamla bu adam nasl bir arada olur? mugaltasnn hibir geerlilii yok. Yaplan iin kendi mant bunun byle olmasn gerektiriyor. Askeri, yargc, profesr, gazetecisi, sendikacs olmadan derin devlet olabilir mi?195

Zaman yazar Mustafa nal da, etelerin anas olarak niteledii Ergenekonun her yere dal budak salan byk bir su ebekesi olduunu belirterek yeni gzaltlar, etenin boyutlarna balad:
AK Partiyi kapatma davasn anlamaya alrken, Ergenekon etesinden yeni gzaltlar yaand Hl Ergenekon etesinin boyutlarn tam kavrayabilmi deiliz. Her yere dal budak salan byk bir su ebekesiyle kar karya olduumuz bir gerek. Amalar ses getirecek eylemlerle lkeyi kaosa srklemek Ergenekon, etelerin anas.196

193 194 195 196

Hakan, Ahmet, 2009, Eer Ergenekon Savcs Olsaydm, Hrriyet, 15 Ocak. Tren, Tufan, 2009, Babakan ve Adalet Bakannn Dikkatine, Hrriyet, 12 Ocak. Belge, Murat, 2009, Cinnetin Kk, Taraf, 13 Ocak. nal, Mustafa, 2008, Ergenekondan Rahatsz Olanlar, Zaman, 26 Mart.

84

ASKER YARGI - SVL YARGI AYRIMI

Devlet iindeki derin ilikiler a veya rgtlenmelerinde ad geen asker kii ve brokratlarn yarglanmalar her dnemde sorun oldu. Jandarma tekilat, Susurluk srecinden bu yana eitli vesilelerle eletirilerin odanda bulunmasna ramen srekli olarak yarglama srelerinin dnda tutulmaya alld. emdinlideki bombalama olayyla ilgili yarg sreci balayana kadar bu durum devam etti. emdinli davasnda, tartmal bir yarglama srecinin sonunda ne yazk ki, su ileyen askerlerin sivil yargda balayan yarglamalar tamamlanamad. emdinli davas, yarg bamszl ve yargnn tarafszl, asker kiilere dokunmann bedeli ve hkim (ve savc) gvencesi konularnda yaratt travmalarla Trkiye yarglama tarihine geen bir davayd kukusuz. Byle bir davann sonraki srece damgasn vurmas da yadrgatc olamazd. Nitekim sivil yargyla balayan, askeri yargyla devam eden bu davada edinilen deneyimler, basnn da araclk etmesiyle srmekte olan Ergenekon davasnda yeniden gndeme getirildi ve ek iddianame kapsamndaki darbe sularnn askeri mahkemede grlmesi gerektii ileri srld. Emekli Deniz Kuvvetleri Komutan zden rneke ait darbe gnlklerinin Ergenekon davas iddianamesinde yer almamas, basnda, davann askeri yargda m, yoksa sivil yargda m grlecei tartmalarn balatan ilk gelime oldu. Gnlklerin iddianamede yer almamasn da fare dourdu szyle deerlendirenler, ayn zamanda konunun sivil yargnn grev alanna girmediini iddia ettiler. Buna karn gnlklerin sivil yargnn grev alna girdii tezini savunanlar, gnlklerle ilgili soruturmann ikinci bir dava konusu olmas gerektiine vurgu yaptlar. Nitekim gnlkler, Ergenekon davas aldktan sonra aralarnda emekli generallerin de bulunduu yeni gzaltlarla soruturma geniletilince ek iddianame kapsamnda yer ald. Darbe gnlklerinin ilk iddianamede yer almamasn doal karlayarak konunun sivil yargnn grev alanna girdiini ve asl beklentinin darbe davas olduunu savunanlar bu beklentilerini yle dile getirdiler:
ddianame hakknda verilen resmi bilgiler esas alndnda, davann darbe planlaryla ilgili olmad, bir darbenin altyapsn hazrlamaya ynelik faaliyetleri amalayan bir terr rgt ile ilgili olduu grlmektedir. Zaten, balangcndan itibaren yrtlen soruturma bu ereveye oturtulmutu. Darbe gnlklerinin iddianamede yer almamasn bu bakmdan tabii karlamak gerekir. Ancak, bu soruturma dnda, adli yargnn darbe gnlkleri erevesinde yeni bir soruturma balatmas ve bu konudaki tartmalar ayr bir dava konusu yapmas gerekmektedir. Trkiye, asl darbe davasn beklemektedir. Aslnda, gnlklerin Nokta dergisinde yaymlanmasndan hemen sonra byle bir soruturmann balatlmas gerekirdi, bu olmamtr, yaplamamtr. Darbe teeb85

bslerinin soruturulmas bir yana, herhangi bir muvazzaf subayn isminin bile getii soruturmalarn nasl sonulandn hepimiz biliyoruz Bir btn olarak baktmzda, darbe suunun asker bir su olarak kabul mmkn olmad iin, asker kiilerin gerek muvazzaf iken gerekse emekliliklerindeki fiilleri dolaysyla asker yargda yarglanmalar mmkn deildir. Mevcut iddianame erevesinde, sadece emeklilik dnemlerine dair fiiller sz konusu olduundan, zaten asker yargnn grev alanndan bahsedilemez. Darbe gnlkleri erevesinde alacak yeni bir soruturmann da, sadece muvazzaflk dneminde ilenmi birtakm fiilleri ihtiva etmesinden dolay asker yargnn grev alannda kabul mmkn deildir; bu fiiller muvazzaflar tarafndan da ilenmi olsa asker su veya grevle ilgili bir su olarak deerlendirilemeyeceinden asker yargya havale edilemez ddianame sadece bir balang olmaldr. Trkiye, darbe teebbsleriyle ve darbelerle hukuk sistemi iinde hesaplamak zorundadr. Bu bakmdan, savclarmzn desteklenmesi ve yetkilerinin arttrlmas gerekmektedir. Hepsinden nemlisi, 12 Eyll asker darbesini yapanlar hukuk karsnda himaye eden Anayasann geici 15. maddesi derhal yrrlkten kaldrlmaldr. Bu madde, darbenin zerinden 28 yl getii halde bir utan vesikas olarak Anayasada varln koruyabilmektedir.197

Ancak gelimeler bununla snrl kalmad. Emekli Yargtay Cumhuriyet Basavcs Sabih Kanadolunun, emekli orgenerallerin grevde bulunduklar sradaki darbe giriimlerinin, emekli de olsalar grevleri bandayken iledikleri iin Genelkurmay Askeri Mahkemesinde yarglanmalar gerektii ynnde aklamalarda bulunmasyla tartmann boyutu geniledi. Ergenekon soruturmasn destekleyen basn, bu yaklama kar kan grleri ne karan haber ve yorumlara yer vermeye zen gsterdi. Nitekim Zaman, darbe giriiminin sivil yargnn grev alanna girdiini belirten grleri, Darbe Giriimine Askeri Deil Sivil Mahkeme Bakar balyla manetten duyurarak, daha sonra da konuyu uzun sre gndemde tuttu:
Emekli asker hkim mit Karda, asker kiilerin grev banda iledii her suun asker su kapsamna girmediini belirterek, Darbe suu Asker Ceza Kanunu (ACK)nda varsa Sabih Kanadolunun sylediini kabul edelim. Eer bu darbe teebbs asker mahalde ilendii iin asker mahkemede dava alm olsayd ve o arada emekli olsalard sivil statye getikleri iin grevsizlik kararyla sivil mahkemeye gnderilecekti.198

Baz yazarlar, zellikle emdinli deneyiminden hareketle ve darbe giriiminin cezaszlkla sonulanmas kaygsyla, Ergenekon soruturmasnda da benzer srecin yaanmasna kar ktlar ve bu tavrlarn destekleyen grleri yanstma konusunda zenli davrandlar. Zaman, Hukukulara Gre, Emekli Askerlerin Yarglanma Yeri Sivil Mahkemeler balkl haberde, davann sivil yargda grlmesi gerektii ynndeki grlere yer vermeye devam etti:
197 entop, Mustafa, 2008, Darbecilik Neden Askeri Bir Su Deildir?, Zaman, 16 Temmuz. 198 Zaman, 2008, Darbe Giriimine Askeri Deil Sivil Mahkeme Bakar-manet, 13 Temmuz.

86

Ergenekon terr rgt soruturmas kapsamnda tutuklanan eski Jandarma Genel Komutan emekli Orgeneral ener Eruygur ve emekli Orgeneral Hurit Tolonun asker mahkemelerde yarglanmas gerektii iddialarna hukukulardan tepki geldi. Eski Yargtay Cumhuriyet Savcs Ahmet Gndel, rejimi ykmaya ynelik darbe sularnn sivil savcln grev alanna girdiini belirterek, Gzaltna alndklar tarihten geriye doru Sarkz ve Ay darbe giriimlerini savclk soruturabilir. dedi Emekli asker hkim mit Karda da Asker Ceza Usul Yasasnn Trk Silahl Kuvvetleriyle iliii kesilen asker kiilerin iledii suun asker bir su olmamas halinde sivil mahkemelerde yarglanacan ifade ediyor. Karda, tutuklanan emekli paalarn grev zamanlarnda darbe giriiminde bulunduunu, ancak asker savclk tarafndan bir soruturma balatlmadna dikkat ekiyor. Karda, emekli orgenerallerin artk normal yurtta olduunu belirterek, Emekli oldular, TSK ile iliikleri kesildi. Bu sularn Asker Ceza Kanununda yeri yok. Darbe giriimlerini cezalandrmay ngren dzenlemeler TCKda yer alyor. Asker su da deil. Dolaysyla asker ceza usul yasasnn kriterlerine uyuyor. Normal yurtta bunlar.199

Ergenekon soruturmas kapsamnda darbe sulamasyla muvazzaf askerlerin sivil savclka sorgulanmalar ve ayn biimde sivillerin de askeri savclka gzaltna alnmalar, askeri yarg ile sivil yarg arasndaki grev ve yetki sorununu yeniden alevlendirdi. Zaman, konuyla ilgili akademisyenlerin grlerini ieren haberi Ergenekon zanllarn hepsi sivil mahkemede yarglanmal balyla yine manetten verdi:
Ergenekon soruturmasnn konusu olan darbeye teebbs suunun Asker Ceza Kanununda dzenlenmediini kaydeden Prof. Dr. Bahri ztrk, bu sebeple yarglamann sivil mahkemelerin grev alanna girdiini aktard. Son operasyonda gzaltna alnan askerlerle ilgili soruturmann Ergenekon ana davas ile birletirilebileceini dile getiren ztrk, asker ve sivil zanllarn bir arada olduu iin soruturmada sivil savclar ve asker yetkililerin ibirlii yaptna da iaret etti Ceza hukukusu Prof. Dr. Vahit Bak, zanllarla ilgili suun niteliine baklacan ifade etti. Asker kiilerin Asker Ceza Kanunu dnda baka kanunlarda dzenlenen sulardan dolay gzaltna alnmas halinde sivil mahkemede yarglanacan aktaran Bak, Ergenekon iddianamesinde atl sulara bakldnda bunlarn TCKda dzenlenen sular olduunu, dolaysyla yarglamay da sivil mahkemelerin yapacan kaydetti Emekli Asker Hkim mit Karda, muvazzaf askerlerin yarglanmasyla ilgili sivil yargnn yetkili olduunu, Ergenekon soruturmasnn sivil sular kapsadn syledi. Karda, Sivil su sz konusu. Askerlerle siviller birlikte su ilenmi ama yklenecek sular sivil sular. Askeri Ceza Kanununda belirtilmeyen ve sivil bir susa sivil yarg grevlidir. Eer asker bir su olsayd asker savc devreye girerdi ve asker mahkemede yarglanrlard. aklamasnda bulundu.200
199 Zaman, 2008, Hukukulara Gre, Emekli Askerlerin Yarglanma Yeri Sivil Mahkemeler, 11 Temmuz. 200 Zaman, 2008, Ergenekon Zanllarnn Hepsi Sivil Mahkemede Yarglanmal-manet, 20 Eyll.

87

Taraf gazetesi de Ergenekon soruturmas erevesinde sren bu tartma ekseninde, soruturmann sivil yargnn grev alanna girdii ynndeki grleri ayn ekilde yanstmaya devam etti:
u an Asker Ceza Kanununa gre deil TCKya gre soruturma mevcut. Demek ki bu fiiller asker deil. O zaman illegal yaplarla balants varsa bu soruturma ekseninde grevdeki generaller dahi sivil savclarca dorudan soruturulur ve gzaltna alnabilir.201

Ergenekon soruturmasnda askeri savcln uygulamalarn deerlendiren Emekli Yargtay Cumhuriyet Savcs Ahmet Gndel de, savcln muvazzaflar davetiye ile arrken, sivilleri gzaltna almalarna dikkat ektii yazsnda, askeri mahkemelerle sivil mahkemeler arasndaki grev uyumazlklarnn darbe ortam yaratan faktrlerden olduunu vurgulad:
Ankara Cumhuriyet Basavclnca Genelkurmay Askeri Savclna grevsizlik kararyla gnderilen Nokta dergisinde yaynlanan gnlklerdeki darbe giriimleri hakknda yllardan beri hibir ilem yaplmamtr. Yine Karargh evleriyle ilgili asker savcln yapt veya yapar grnd soruturmay da ilgi ve hayretle izliyoruz. Muvazzaflar davetiyeyle savcla davet ediliyor, siviller gzaltna alnyor Bu nedenle gerek muvazzaf askerler, gerek emekliler ve gerekse siviller hakknda askeri savclklarn yukarda szn ettiimiz sularla ilgili soruturma yapma yetkisi sz konusu deildir. Asker yarg makamlar bu sularla ilgili gzalt, tutuklama, yarglama gibi ilemleri gerekletiremezler Asker yarg ile sivil yarg arasndaki bu grev uyumazlklar darbe ortamna zemin hazrlayan faktrlerden bir tanesidir. Asker savclklar darbe giriimleriyle ilgili sularn kendileri tarafndan soruturulacan kabul etmekte sivil savclarn da bir takm nedenlerle bu tr sularn soruturmasnda kendilerini yetkili grmedikleri ve ellerini tan altna sokmak istemedikleri grlmektedir. Sokanlarn da akbetlerinin ne olduu bilinmektedir.202

Adli yarg ile askeri yargnn grevleri arasndaki snrn net ve ak yaplmadna ve askeri yargnn askeri brokrasiyi dokunulmaz kldna iaret eden mit Karda, Tarafta yaymlanan yazsnda, yargdaki bu ift ballk nedeniyle yllardr ihlal edilen doal hkim ilkesinin neminin Ergenekon soruturmas vesilesiyle daha anlalr hale geldiini belirtti. Karda, askeri yargnn varlk amacnn dna kmasnn da Trkiyede yargnn en nemli sorunu olduunu ve anayasa deiikliiyle askeri yksek mahkemelerin kaldrlmasn ve askeri mahkemelerin grev alannn askeri disiplin sularyla snrlandrlmasn istedi:
En nemlisi sivil kiilerin asker mahkemelerde yarglanma gerekeleri olarak askerlerle birlikte iledikleri sularn asker su saylmas ve bu gereke ile sivillerin tabii hkimlerinden koparlmalar vahim bir sorun olarak ortaya k201 Avc, Gltekin, 2008, Ergenekon Sadece Terr rgt Deildir, Taraf, 23 Temmuz. 202 Gndel, Ahmet, 2009, Ergenekonda Neler Oluyor, Taraf, 15 ubat.

88

maktadr. Trkiyede uygulanan sivil ve asker yarg sistemlerinin farkl sistemler olduu, ayr usuller uyguladklar, hkimlerinin bamszlklarnn ve gvencelerinin farkl dzenlemelere bal olduu bu durumun da yarglama birliine aykr olduu aktr. Bu nedenle asker su kavramnn aklkla ve kesinlikle belirlenmesi, yoruma ak olmamas, snrlarnn iyi izilmesi byk nem gstermektedir203

Bu duruma rnek olarak emdinli davasn gsteren Karda, bu gibi davalarda karlalan uygulamalarn, askeri su tanmnn geni tutulmasndan kaynaklandn ve askeri yargnn sivil yarg aleyhine geniletildiini vurgulad:
Yine Van Cumhuriyet Basavcl dnemin Kara Kuvvetleri Komutan hakknda su ilemek iin rgt kurmak, grevi ktye kullanmak, sahte belge dzenlemek ve adil yarglamay etkilemek sularyla ilgili evrak da Genelkurmay Bakanl Asker Savclna gndermitir. Bu evrak da Asker Savclka Genelkurmay Bakanlna gnderilmi olup, bu komutan hakknda da soruturma emri verilmemitir. Oysa dnemin Kara Kuvvetleri Komutanna yklenen sulardan su ilemek iin rgt kurmak, sahte belge dzenlemek ve adil yarglamay etkileme sular askeri su kapsam iinde olmadklarndan bu sularn soruturulmasnn adli yargda yaplmas gerekirdi En nemlisi asker yargnn grev alan yukarda belirttiimiz ltlere gre yeniden dzenlendiinde sivillerin hibir ekilde askeri mahkemelerde yarglanamayacaklar zellikle belirtilmelidir. Bunun dnda asker kiiler de disiplini ihlal eden sular dnda tabii yarg yerlerinde yarglanr olacaklardr.204

mit Karda, emdinli yarglamas srecinde Zamana yapt deerlendirmede de benzer grleri gndeme getirmi ve askeri yarg-sivil yarg ayrmnn, hkim bamszl ve tarafszl, doal yarg ve yarglama birlii ilkelerine aykrl nedeniyle adil yarglanma hakknn nemli dayanaklarn yitirmesine yol atn vurgulamt:
Ergenekon terr rgtyle ilgili soruturmaya kar kan evrelerin dile getirdii, darbe giriimine askeri savc bakar iddiasna hukukular tepkili. Eski Asker Yargtay Bakan emekli Tugeneral Nursafa Pandar, Sarkz ve Ay gibi darbe teebbslerinin sivil yargnn grev alanna girdiini syledi. ener Eruygur ve Hurit Tolonun tutukland... sularn asker nitelik tamadn belirten Pandar, Bunlara adl yarg bakar, kural budur. Asker mahkemeler, asker kiilerin Asker Ceza Kanununa giren ve asker mahalde ilenen sularyla ilgilenir. dedi. Pandar, szlerini yle srdrd: Darbe hazrlna ilikin toplantlar darda yaplyor. Sivil kiiler de var Fiilin ilendii yer son hareketin yapld yerdir. Bu ynden de sivil mahkemeler grevlidir.205

203 Karda, mit, 2009, Yargnn Temel Sorunu ift Ballk, Taraf, 14 ubat. 204 a.e. 205 Karda, mit, 2006, emdinli Tartmasnda Asl Byk Tablo, Zaman, 7 Mart.

89

emdinli davasnda sivil-askeri yarg ayrm, asl olarak, Yargtayn ilk temyiz incelemesinde verdii bozma kararyla nem kazand. O gne dek sank tarafn talebi olarak gndeme gelen yarglamann askeri mahkemede yaplmas talebi, Yargtayn da ayn ynde karar vermesiyle davada somut bir sorun haline geldi. Kararn gelecekteki etkilerini, terrle mcadelede grev alan askeri glerin grevleri dolaysyla iledikleri sularda emsal olarak deerlendiren sank avukatlarndan Vedat Glenin aklamasndan sezinlemek mmkn:
Sank avukat Vedat Glenin Yargtayn emdinli kararyla ilgili deerlendirmesi yle: Bozma karar adaletin yerini bulmas ynnden ok nemlidir. Bu terrle mcadelede alan dier arkadalar iin de moral olacaktr. nk, terrle mcadele eden askeri glerin bu grevleri dolaysyla ilenmi sulara da emsal bir karar kmtr. Bundan sonra zannediyorum ki adli yarg ile askeri mahkemeler arasndaki uyumazlk mahkemesinin karar uygulanmaya balanacak ve askeri mahkemeler bu konuda yetkili olacaktr. Bu ynyle de bu kararla bir ilk yaanm oluyor. Hepimize, vatanmza, milletimize, devletimize hayrl olsun.206

Karar deerlendiren mdahil avukatlarn aklamalar ise Yargtay kararnn siyasi deerlendirmeler ierdii, kararda Genelkurmay Bakannn aklamasnn etkili olduu ve askeri mahkemede adil bir yarglama olana olmayaca eklinde aktarld:
emdinli davasna mdahil avukatlardan Diyarbakr Barosu Bakan Sezgin Tanrkulu, Mahkeme kararndaki ifadeler hukuki olmaktan daha ok siyasi deerlendirmeler iermektedir dedi. Tanrkulu, yle devam etti: En son 12 Nisanda Genelkurmay Bakan bu davay kastederek emdinlide hukuk cinayeti ilenmitir ifadelerinden sonra bu karar bizim iin srpriz deildir. Ama kamuoyu vicdannda tereddt yoktur. Dosya askeri mahkemeye gittiinde, adil yarglama imkn olmayacaktr.207

Yargtayn askeri mahkemeye gnderilmesi ynndeki bozma kararna direnen Van 3. Ar Ceza Mahkemesinin bu direnci, hkim ve savclarn baka yerlere tayin edilmeleriyle krld.208 Yeni yelerin katlmyla oluan heyet, Yargtayn ikinci kez ayn gerekeyle yineledii kararna uyarak dosyay askeri yargya gnderdi. Askeri mahkeme, beklentileri boa karmayarak daha ilk durumada tutuklu sanklar hakknda tahliye karar verdi. Ayn durumada mdahil tarafn, davann sivil mahkemenin grev alanna girdii gerekesiyle grevsizlik karar verilmesi talebi ise mahkemece reddedildi.209

206 207 208 209

Radikal, 2006, emdinlide Askeri Mahkeme Talebine Ret, 14 Haziran. a.e. Hrriyet, 2006, emdinli Davas Yine Ayn Mahkemede, 14 Haziran. Hrriyet, 2007, emdinlide Tutuklu Kalmad, 15 Aralk.

90

Sanklarn avukatlarnn yarglama boyunca davann askeri mahkemeye gnderilmesi ynndeki taleplerinin sonu vermesi ve dosyann askeri yargya gnderilmesinin ardndan sanklarn salverilmeleri, gelimeleri yakndan izleyen basn tarafndan bilinli bir ura olarak deerlendirilerek, tahliyelerin artc olmad eklinde yorumland:
emdinli Davasnn bilinli bir ura sonucunda askeri yargya intikal ettirilmesinin ardndan alnan tahliye kararlar ok da artc olmad. nk ama zaten sanklar sistemin koruyucu emsiyesi altna almakt. Hukuku bir devlet tasarrufu olarak alglayan zihniyeti hl kanksamam olanlar, bu srecin ifade ettii apak elikilerden rahatsz olmulardr Yargtay 9. Ceza Dairesinin davay ille de askeri yargya havale etme istei kendi apnda birer hukuk skandal. Ama asl akl almaz gelime askeri mahkemedeki son durumada yaand: Dnn ki daha nce sivil mahkemede 39 yl ar hapis cezas alm sanklardan sz etmekteyiz... Sust yakalanan bu zanllarn bombalama eylemi sonunda bir kii lmt Dolaysyla askeri yargya gidilince mdahil avukatlar grevsizlik karar verilmesini istediler. nk sulu olduklar apak olan bu insanlarn, yaptklar ii askeri grev kapsam iinde yapm olmalar dnlemezdi... Askeri yarg grevsizlik karar verseydi, sulularn askeri emir komuta dnda davranm olduklarn sylemi olacakt... Ama tam da beklendii zere tersi oldu! Yani askeri yarg grevsizlik talebini reddederek, sulularn askeri grev anlay iinde davrandklarn kabullendi. Bunun akla yakn en olas nedeni, kurumsal hiyerarinin ima ettii sze dklmemi antaj gcdr Bu ihtimalin ne derece geerli olduunu tabii ki bilemeyiz, ama meselenin bugne kadarki serencam askeri yargnn tahliye karar ile birletiinde, ilk akla gelenin bu olmas doaldr.210

Mahupyan, yaznn devamnda ise davann askeri mahkemede grlmesiyle basnn ilgisinden karlarak unutturulmasnn ve yarg srecinin etkisizletirilmesinin gl bir beklenti olduuna iaret etti:
Bundan sonra en gl beklenti sz konusu davann kamuoyunun dikkatinden giderek karlmas, ok satan gazetelerin bu konudan bahsetmemesinin salanmas ve olayn sulandrlarak unutturulmasdr. Davann yeterince uzatlmas sonucu verilecek ihmal cezasnn da zaman amna uramasyla mesele kapanacaktr. Dmanlk yaratmak ve kamusal dzeni bozmak zere eylem yapan, cinayet ileyen bu insanlar, muhtemelen ait olduklar kurumda ait olduklar grevlerinin banda ilerine devam edecekler. Bu sonu ne ilk, ne de son olacak... Ama sulularn kurumsal destek ve koruma altna alnd her olay, devleti gerek yzyle ve ileviyle biraz daha effaf hale getiriyor.211

emdinli soruturmasnda dnemin Kara Kuvvetleri Komutan Yaar Bykantla ilgili iddialar askeri savcla gnderen savc Ferhat Sarkayann bu tasarrufuna
210 Mahupyan, Etyen, 2007, Devlet plak, Taraf, 18 Aralk. 211 a.e.

91

kar Genelkurmay Bakanlnn 8 Mart 2006 tarihli bildirisinin tamam Hrriyet tarafndan Su lediyse Askeri Mahkemede Baklr balyla duyuruldu. Hrriyet bildiriyi, Genelkurmay Bakanl, isim vermeden, Van Cumhuriyet Savcsnn emdinli ddianamesinde sulad Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Yaar Bykantn bir suu varsa, yarglamay Genelkurmay Bakannn izniyle Genelkurmay Askeri Mahkemesinin yapabileceini vurgulad eklinde aktard:212
353 sayl Askeri Mahkemeler Kuruluu ve Yarglama Usul Kanununun 95. maddesi gereince, asker kiilerin askeri yargya tabi sularna ilikin olarak Cumhuriyet basavclklarna yaplacak ihbar ve ikyetlerin, gerekli adli ilem yaplmak zere; generaller ve amiraller iin yine ayn Kanunun 15. maddesi uyarnca dorudan Genelkurmay Bakanlna, dier askeri ahslar iin tekilatnda askeri mahkeme kurulan kta komutanlklarna veya askeri kurum amirlerine gnderilmesi gerekir. Aklanan bu yasal mevzuat erevesinde: General ve amiraller iin adli soruturma ancak Genelkurmay Bakannn emir ve msaadesi ile Genelkurmay Askeri Savcl tarafndan yaplabilir. Cumhuriyet basavclar, generaller ve amiraller hakknda vaki olabilecek sulamalar, bunlarn ciddiyetini dikkate alarak Genelkurmay Bakanlna gnderirler. Genelkurmay Bakan iddialar Adli Mavirliine inceleterek ve onlarn tekliflerini de dikkate alarak deerlendirir ve soruturma alp almamasna karar verir. Soruturma sonucunda askeri savc ya dava aar ya da kovuturmaya yer olmadna karar verir.213

Adeta sivil yargda grev alan hkim ve savclarn askeri brokrasiyle ilgili nasl davranmas gerektiini gsteren bir talimat algs yaratan bildiri, yarg ve hukuk evrelerinden herhangi bir tepki grmezken, basn iinden de Savc Sarkayaya tepki gsteren kesimlerden beklenen destei ald:
Farknda msnz, ad ne olursa olsun veya konusu, lkemizin temel kurumlarna ynelmi bir yarglama sreci ad altnda lin grnts hkim son gnlerde... Klasik olacak ama drt taraf ate ve dmanla evrili bu corafyada ayakta kalmasn en ok istediimiz iki temel yapdan biri olan TSK ve onun mensuplarna ynelik, taa emdinli davasndan bu yana sistematik olarak yrtlen bir psikolojik sava var Syler misiniz, en st seviyedeki askerler hakknda bu milletin gururu ve gzbebei ordusunun prestijini krmadan, kendi usul ve esaslar erevesinde soruturma ve yarglama yrtlemez miydi? Yani eer olduysa grevde olduklar dnemde malum basnca yapld varsaylan yasaya aykr eylemlerin kovuturulmasn, Silahl Kuvvetlerin ba, askeri yarg usul ve esaslarnda yaplmasn hkmet ve devletin bandaki kiiler bakomutandan isteyemez miydi? Ynlendirilmi malum medya linine frsat vermeden, haklarnda iddia olan bu zevat hakknda sust hkmleri veya delillerin karartlmas ihtimali mi vard da bylesine avantr polisiye operasyonlarla gzaltna alndlar? Korkarm ki bu sre toplumun en
212 Hrriyet, 2006, Su lediyse Askeri Mahkemede Yarglanr, 9 Mart. 213 a.e.

92

ok gvendii kurumlarn banda olan ordu onun mensuplar zerinde onulmaz yaralar aacaktr. Yarg m dediniz? Allahakna son iki yldr yarg kurumlar ve yarglar bu kadar yerle bir eden, onlarn prestijini hie sayan bir dnem yaad m lkemiz?214

FT BALI YARGININ ASKER DOKUNULMAZLIKTAK LEV

emdinli ve Ergenekon gibi derin devlet balantl davalar, ordu mensuplarna ynelik iddialar sz konusu olduunda askeri yarg-sivil yarg ayrmnn cezaszlk ve dokunulmazlk sorununda nemli bir engel olduunu gsterdi. Basn bu meseleye de soruturmada ald pozisyona gre yaklat. Ordunun dokunulmazlna eletirel yaklaanlar, dava ve soruturmalarn sivil yarg tarafndan yrtlmesi gerektiini destekleyen savlar ne kardlar. Buna karlk, st dzey komutanlar bata olmak zere, ordu mensuplarna dokunmay, ypratmak ve mcadele azmini krmak erevesinde deerlendirenler ise sivil yargnn tasarruflarna kar daha hassas ve eletirel davrandlar. Bu hassasiyet, komuta kademesi sz konusu olduunda mutlak dokunulmazlk anlayyla daha kat bir tutuma dnt. Komuta kademesinin yarglanamazl, yalnzca sergilenen yaklamla snrl kalmad. Askeri mevzuattan kaynaklanan imknszlklar da belirleyici unsurlardan biriydi. Askeri mevzuata gre komutanlar yarglayacak mahkemenin kurulmas fiilen imknszd. nk bu mahkemelerde grev alabilecek, sulanan komutanlardan daha yksek rtbeli bir komutan yoktu. Kamuoyu bu imknszl emdinli davas sayesinde renebildi. Bylece, sivil yargdan alnarak askeri yargya havale edilen sularda, komutanlar sz konusu olduunda geni bir yarglamadan muafiyet alan doduu ortaya kt. kili yarg sisteminin yaratt bu dokunulmazlk zrhna, emdinli srecinde yaplan deerlendirmelerinde yer veren Etyen Mahupyan, komutanlarn yarglanamazlna yle dikkati ekti:
Askerlerin ayr bir yarg sistemine sahip olmasnn bedelini ise gryoruz... Bykant sulansa bile yarglanamayacak, nk askerlerin kendileri iin retmi olduklar hukuka gre yarg olarak ondan daha st rtbeli iki subay gerekiyor. Trkiye kendi memurlarn yarg harici klm bir lke. Bazlar da maksatlarn ap hukuk harici oluyorlar, artc m?215

emdinli iddianamesinde st dzey komutanlar hakkndaki sulamayla balayan askeri yarg-sivil yarg ayrmn yarg sisteminin en nemli sorunu olarak niteleyen mit Karda, Taraftaki yorumunda, komutanlar yarglayacak mahkemenin kurulamayacana yle aklk getirdi:
214 Bayer, Yaln, 2008, Yarg m Dediniz, Hrriyet, 5 Temmuz. 215 Mahupyan, Etyen, 2006, Maksat Nerede Ald, Zaman, 17 Mart.

93

Niye asker kiinin askeri suu dndaki sular askeri yargda grlyor? Trkiyenin yarg sisteminde zlmesi gereken bir sorun bu. Bykant dava alsa da, yarglanamayabilir. Niye? Aslnda Bykant yarglanamaz. nk Bykantla ilgili askeri mahkeme kurulamayacak. Bu mahkeme askeri hkim ikisi subay ye be kiiden oluuyor. Hukuku olmayan bu iki subay yenin, yarglanan komutandan daha kdemli olmas gerekiyor. Oysa bugn orduda Org. Bykanttan daha kdemli iki kii yok. Bir tek Genelkurmay Bakan var, o da soruturma emrini verdii iin zaten mahkemeye giremiyor. Mesela Genelkurmay Bakan byle bir su ileseydi, o da yarglanamazd. Orduda ondan daha kdemli kiiler olmad iin mahkeme kurulamazd. Bu kdemdekiler ancak emekli olduklarnda yarglanabilirler. Trkiyede generaller, nerede su ilerlerse ilesinler Ankarada kurulan Genelkurmay mahkemesinde yarglanabiliyorlar. Askeri yarg meselesi ok nemli bir meseledir...216

Karda, sivil yargda ilk kez askerlerin yarglanmasn savcnn cesaretine balayarak, siyasetin, medyann ve brokrasinin bu srete sergiledii tutumun umut verici olmadn ve bu davann da Susurluk gibi sonusuz kalacan belirterek, Savc bizi Hesap verme yolunu an. Sreci balatn diye uyaryor. Siyasete, brokrasiye, medyaya bakn... Bir generalin n kesiliyor, terr mcadelesi zayflatlyor gibi deerlendiriliyor olay. Bu dava bir ekilde kapatlacak. Susurluk gibi bu dava da birka kiiyle snrl kalacak. Savc da yaptyla kalacak. dedi. Karda bu ngrsnde yanlmad. Yaanan gelimeler bu yndeki kayglar hakl kard. Nitekim Ergenekon soruturmas vesilesiyle yapt deerlendirmede, Karda, Bykant ve dier komutanlarla ilgili su duyurusunun sonusuz kalmasn da yle aklad:
emdinli soruturmasnda ayrca sanklarn sral komutanlar olan alay komutan, tugay komutan ve kolordu komutan hakkndaki soruturma evrak da gerei yaplmak zere Genelkurmay Bakanl Asker Savclna gnderilmitir. Sz konusu komutanlardan ikisinin general olduu ve generalleri yarglayan tek mahkemenin Genelkurmay Bakanl Asker Mahkemesi olmas nedeniyle soruturma evrak askeri yargya gnderilmitir. Sz konusu komutanlara ilikin evrak Asker Savclka Genelkurmay Bakanlna gnderilmi, ancak bu makamca soruturma almasna gerek grlmemitir. Yine Van Cumhuriyet Basavcl dnemin Kara Kuvvetleri Komutan hakknda su ilemek iin rgt kurmak, grevi ktye kullanmak, sahte belge dzenlemek ve adil yarglamay etkilemek sularyla ilgili evrak da Genelkurmay Bakanl Asker Savclna gndermitir. Bu evrak da Asker Savclka Genelkurmay Bakanlna gnderilmi olup, bu komutan hakknda da soruturma emri verilmemitir.217

216 Dzel, Nee, mit Karda syleisi, 2006, Van Savcs Doru Olan Yapt, Radikal, 13 Mart. 217 Karda, mit, 2009, Yargnn Temel Sorunu ift Ballk, Taraf, 14 ubat.

94

ift bal yargnn baz askeri brokratlar dokunulmaz kldna ilikin bir dier rnek, darbe gnlkleriyle ilgili soruturma sreciydi. Emekli Deniz Kuvvetleri Komutan zden rneke ait 2003-2004 yllarna ait darbe giriimlerini anlatan gnlklerdeki eylemlere ilikin yargsal srecin ilemeyiini mit Karda ayn yazsnda yle deerlendirdi:
Alper Grm hakknda Bakrky Cumhuriyet Basavclnca iftira atmak ve hakaret etmek sularndan dava alm, bunun yan sra gnlklerdeki darbe giriimleri anlatmlar ciddiye alnarak pheli zden rnek hakknda da asker darbe hazrl iddiasyla soruturma balatlmtr. Ancak savclk kendisini bu konuda yetkili grmediinden soruturmaya balamadan Nokta dergisindeki yayn delil gstererek soruturma evrakn [...] yetkisizlik kararyla [...] Genelkurmay Bakanl Asker Savclna gndermitir. [] zden rnek ve gnlklerde ad geen generaller hakknda emekli olmalar ve suun da asker bir su olmamas nedenleriyle grevli merci adli yargdr. [] Genelkurmay Bakanl [...] ise iddia hakknda gerek, somut ve tutarl bir bilgi ve belge bulunmamas nedeniyle herhangi bir ilem yaplamad bilgisini vermitir. [] Adli yargnn grevli ve yetkili olduu bir olayda grev, yetki ve soruturmann almas konularnda Genelkurmay Bakanl tek karar verici merci durumuna sokulmutur. Genelkurmay Bakanl adeta yargy bloke etmi ve hukuka ve kanunlara aykr olarak fiili bir durum yaratmtr Bu durumun sonucu olarak darbe teebbsnde bulunduklar iddia edilen kuvvet komutanlar soruturulamaz ve yarglanamaz bir konuma gelmiler, hukuk d bir korumaya alnmlardr.218

Bu almann sonlandrld srete hkmet tarafndan askeri mahkemelerin grev alann snrlandrmay amalayan bir adm atld. Hkmet, 26 Haziran 2009 tarih ve 5918 sayl kanunla, CMKnn 250. maddesi kapsamnda askeri mahkemelerin grev alann sava ve skynetim halleriyle snrlamak istedi. Ancak bu giriim, CHP tarafndan Anayasa Mahkemesine yaplan bavuru zerine, 21 Ocak 2010 tarihinde verilen iptal kararyla sonusuz kald.

218 a.e.

95

Yarg Bamszl

1985 tarihli Yarg Bamszlna Dair Temel lkeler219 btn hkmet organlarnn ve dier kurumlarn, yarg bamszlna sayg gstermek ve gzetmekle ykml olduunu, yarg bamszlnn, yarglama organnn davalar adil bir biimde grmesini ve taraflarn haklarna sayg gsterilmesini gerektirdiini ve yarglama srecine usulsz ve yetkisiz mdahale yaplamayacan ngrmtr. Uluslararas norm ve belgelerin de vurgulad zere, btn resmi ve dier kurumlar yarg bamszlna sayg gstermek ve gzetmekle ykmldr. Ancak, sayg ykmll biimsel olmayp zsel bir tutumdur. Aksi halde, mahkemelerin ve hkimlerin kararlarn verirken zgr olmalar, dsal bask ve etkiden uzak kalmalar mmkn olmayacaktr. Derin devlet ve parti kapatma davalar gibi kritik dava sreleri, yargnn bamszl ve tarafszlnn snand ve tartld nemli ke talar olmutur. Yargnn bamszl sorunu siyaset, basn ve toplum iindeki var olan ayrmalarn derinletii yeni bir alan olarak alglanmtr. Bu yanyla soruturma ve dava sreleri, siyaset ve medya kurumlar arasndaki ekimede arasallatrlmtr. Buna, yargnn bamszl ve tarafszl konusundaki kurumsal ve sistemik zaaflar ve yapsal sorunlarn eklenmesiyle de durum iinden klmaz bir hal almtr. Ancak toplumsal tepkiler ve duyarllklar dahi bu durumu deitirmeye yetmemitir. Kritik davalar zerinden yrtlen tartmalarn en arpc zellii, yarg makamlar dhil taraflarn, yargnn bamszln ve bamszl tehdit eden kaynaklar kendilerine gre yorumlamalar ve tanmlamalardr. Bu nedenle, kritik davalarda taraflarn kendi konumlarn ve tezlerini destekleyen gelimelere paralel biimde yargnn bamszl sorununu ne srdkleri veya mazeret olarak kullandklar grlmektedir. Taraflarn, kendi yaklamlarna uygun gelimelerde yargnn bamsz olduuna vurgu yaparken, tersi durumlarda yargnn mdahale veya ynlendirmelerle bamszln yitirdii iddialarn dile getirmeleri dikkat ekicidir. Yargsal sreler temelindeki ayrma ve saflama, basnn iinden ve dndan olmak zere pek ok yorumu da beraberinde getirdi. Eski yksek yarg mensup219 26 Austos-6 Eyll 1985 tarihleri arasnda Milanoda toplanan Sularn nlenmesi ve Sulularn Islah konulu Yedinci Birlemi Milletler Konferans tarafndan kabul edilmi ve Genel Kurulun 29 Kasm 1985 tarih ve 40/32 sayl, 13 Aralk 1985 tarih ve 40/146 sayl kararlaryla onaylanmtr.

96

lar, yazarlar, akademisyenler ve sivil toplum rgtlerinin bu konudaki grleri sk sk basna yansd. Bunlardan biri de Eski Yargtay Bakan Sami Seluktu. Zaman gazetesinde yer alan syleisinde Sami Seluk, davalar temelindeki saflamalar, toplumdaki cemaati kltrn rn olarak deerlendirdi:
Toplumumuzda cemaati bir yaklam var. Ergenekon davasnda da Trkiye adeta iki cemaate blnd. Birbirlerine adeta meydan okuyorlar. Kapatma davasn destekleyenler Ergenekona kar kyor, Ergenekonu destekleyenler, kapatma davasna... Bu, cemaati bir kltrn rndr. Yani bizden olanlar, bizim ocuklar hep doru yaparlar, su ilemezler anlay. Kimse nceden, Bunlar su iler ya da ilemez biiminde nyargyla konuya yaklamamal.220

Siyasi partiler arasnda ve medya iinde Ergenekon soruturmas ve AK Partiyi kapatma davas zerinden yeniden bir ayrma yaanmas ve bu ayrmann gsterdii elikiler, ok gemeden baz yazarlarn eletirisine konu oldu. Hrriyet yazar lter Trkmen kutuplama olarak deerlendirdii bu tabloyu yle zetledi:
Ergenekon soruturmas ile AKPyi kapatma davas Trkiyedeki kutuplamay artk had safhaya getirdi. Bir sarlar diyalogudur gidiyor. Sadece siyasi yelpazenin iki tarafndakiler deil, fakat medya ve toplum da tamamen blnm durumda. Tuttuunuz tarafa gre hukuka ve yarg sistemine ya saygda srar ediyorsunuz veya onlar yerin dibine batryorsunuz. Bu elikinin en arpc rnei de muhalefet lideridir. Kapatma davas sz konusu olduunda hukuk ve yarg onun iin kutsal. Yargtay Basavcs iddianamesinde yerden gre hakl ve onu eletirmek yargya mdahaleden baka bir ey deil. Ergenekon soruturmasna gelince bu soruturma btn ile siyasi ve arkasnda hkmet var.221

Parti kapatma ve derin devlet balantl davalarda herkesin kendi durumuna gre pozisyon alarak yargnn bamszln ileri srmesi ve ayn nedenle tutarsz ve elikili bir tutum sergilenmesine ynelik bir baka deerlendirme de Murat Belgeden geldi. Yargnn bamszl temelindeki yaklam farklln ve bunun nedenlerini irdeleyen Murat Belge, taraflarn iine dtkleri elikiyi, yargnn siyasetin etkisinde kalmasna balyor. Ergenekon soruturmas ve AK Partinin kapatlmas davas karlatrmas balamnda Belge, bu elikili tutumu yle aklyor:
Yarg bamszdr. Yargya mdahale etmeyin. ki ksa, yaln, kolay anlalr cmle. Ve bugnlerde Trkiyede bu cmleler kulanza sk sk alnabilir. alnabilir ama burada, bu balamda, sylediim yalnlk birden yok oluyor. nk szgelii, Yargtay Basavcs, eitli partilerin kapatlmas iin (ama en scak olan tabii iktidardaki partiyi ilgilendiren) dava ayor. Bunun stne bir kesim,
220 enocakl, Mine, Sami Seluk syleisi, 2008, Herkes Susmal, Zaman, 28 Temmuz. 221 Trkmen, lter 2008, Kutuplama ve ki Dava, Hrriyet, 19 Temmuz.

97

hemen o yukardaki cmleleri arka arkaya getiriyor. Aradan birka gn geiyor ou tannm bir grup insan daha Ergenekon adyla tannan davada gzaltna alnyor. Bu durumda, Yarg bamszdr. Yargya mdahale etmeyin cmlelerini kurmak, teki kesime dyor. Bu durumdan kacak ne gibi anlamlar olabilir?... Ayn cmleler, hem Parti hemen kapatlsn, hem de Darbecilerin hepsi yakalansn anlamna gelebilmektedir. Peki, bu nasl byle oluyor? Yarg, politikann ar etkisinde kald iin byle bir durum olabiliyor. Yani, var olan politik elikiler, mcadeleler, manevralar ortam, iki yarg srecini n plana itiyor, btn bu sorunlarn bu dzeyde, bu srelerde bir zme varacan ima ediyor. yle olabilir mi?222

Ayn elikiye dikkati eken Hrriyet yazar Mehmet Y. Ylmaz da, davalar zerinde siyasi partilerce yaratlan saflamaya gre yargnn bir blm bamszken, dier blmnn baml olarak nitelendirildiini ve taraflarn yargya saygy ilerine geldii biimde yorumlayarak, keyfi bir mesele hale getirdiklerini vurguluyor:
AKP Genel Bakan Yardmcs Dengir Mir Mehmet Frat, dn sabahki Ergenekon tutuklamalarndan sonra gazetecilere unu syledi: Yargnn tarafszlna, bamszlna sayg gsterilmesi lazm. Sabah haberlerinde bu szleri duyunca hayrdr inallah dedim, yoksa Dengir Bey yine bir travma m geiriyor? nk Yargtay Cumhuriyet Basavcs, kapatma davas aldndan beri, AKP szcleri arasnda yarg hakknda ileri-geri konuma yarmas yaplm olsayd, birincilik uzak ara Dengir Beyin olurdu. Demek ki yarg sz konusu olduunda Dengir Bey ve izgisindekiler iin yargnn bir blm saygdeer, teki blm sayg demez! Ayn durum CHP szcleri iin, bu kez tersinden geerli Onlar iin de yargnn bir blm bamsz, teki blm baml! ine gelince sayg, iine gelmeyince kayg!223

Ayn ekilde Zaman gazetesi yazar Mustafa nal da, muhalefet partisinin AK Partiyi kapatma davas ile Ergenekon davasnda yargya sayg konusunda izledii farkl tutuma dikkat ekerek mevcut durumu eletirdi:
Gzlerden kamyor; etenin derinlemesinden rahatsz olanlar, baz gereklerin ortaya kmasndan korkanlar var. AK Partiye dava aan savcy ycelten bu kesimler Ergenekon savcsn ise yerden yere vuruyor. Daha dn syledikleri Yargya saygy da hukuk srecine mdahaleyi de abuk unutuyorlar.224

Yarg hiyerarisindeki konumu itibariyle ve devletin ideolojik temellerini koruma ilevi ve beklentisi nedeniyle Anayasa Mahkemesinin zellikle siyasi partilerin kapatlmas davalarnda yargya sayg ve gven vurgusu zel bir nem ve anlam tad. Bu nedenle Anayasa Mahkemesinin devletin resmi ideolojisiyle atma halinde olan veya sorun yaayan partiler hakkndaki kapatma kararlarnn, basn
222 Belge, Murat, 2008, Yarg Politikay kame Edemez, Taraf, 5 Temmuz. 223 Ylmaz, Mehmet Y., 2008, Bir Gn Sayg, teki Gn Kayg, Hrriyet, 2 Temmuz. 224 nal, Mustafa, 2008, Ergenekondan Rahatsz Olanlar, Zaman, 26 Mart.

98

dhil resmi ideoloji yanls kesimler tarafndan tartma d braklarak, tam bir sayg ve gvenle karland grld. Bu durum, blclk ve irtica temelli tehdit algsna paralel biimde DEP ve RP kapatma davalar srelerinde daha net biimde gzlemlenebildi. DEP davasnda basnn neredeyse tamamn kapsayan bu tutum, RP davasnda politik ayrma temelinde bir blnme yaratt. DEPin kapatlmas karar, basn ve siyasi evreler tarafndan bir yandan beklenen, hatta gecikmi bir gelime olarak deerlendirilirken, te yandan yargya saygnn, zellikle de Anayasa Mahkemesi gibi st yarg kararlarnn tartlamayaca fikrinin ne kmasn salad. Zaman gazetesinin Anayasa Mahkemesi DEPi Kapatt manetiyle duyurduu DEP kapatma karar, siyasi parti temsilcilerince, mahkeme kararlarna sayglyz biiminde yorumland. Anavatan Partisi (ANAP) Bakanvekili Ekrem Pakdemirli, DEPin kapatlmas yarg karardr. Buna sayglyz. Anayasa Mahkemesi kararlarnn tartlmasn doru bulmuyorum, DYP Genel Bakan Yardmcs Yaar Dedelek, Yargnn verdii karar hakknda bir yorum getirmek istemiyoruz, RP Genel Bakan Yardmcs Rza Ulucak ise DEPin kapatlmas Anayasa Mahkemesi karardr Bu konuda yorum yapmak da bu aamada doru deil Anayasa Mahkemesinin gerekeli kararn beklemek durumundayz. Saytay, Dantay, Yargtay ve Anayasa Mahkemesi gibi kurumlar devletimizin en st makamlardr. Bu makamlar hakknda karlacak sylentiler nce devleti zedeler demitir.225 Zaman gazetesi yazar lhan Murad bu yaklam zetle, Mahkeme karar bizce layseldir. Yani tartma d braklmak icap eder226 szleriyle ifade etti. RP kapatma davasnda ise mahkeme kararna sayg ve gven, laiklik anlay ve politik karlar temelinde ayran siyasi aktrler ve basn kurulular tarafndan farkl algland ve yorumland. ANAP Genel Bakan Yardmcs Yaar Okuyan RPnin kapatlmasn, yargnn bamszl ile yargya gveni birbirinden ayrarak ve Susurluk srecindeki tutumlara gnderme yaparak, Adaletin bamszlna ilikin ikyetler olabilir, yaknmalar olabilir, ama yargya gvenmemenin dayana yaplamaz bu. Yargya gvenmezseniz neye gveneceksiniz? etelere gveniyor, Susurluka sahip kyoruz diyor, ama yargya gvenmiyor szleriyle deerlendirdi. DEPin kapatlmas davasnda basnn tmne hakim olan mahkemenin kararn saygyla karlamak gerektii yaklam, Hrriyet ve Ortadou gazetesi tarafndan RPnin kapatlmas kararnda da srdrld. Zaman gazetesi ise karar eletiriyle karlad.
225 Zaman, 1994, Anayasa Mahkemesi DEPi kapatt-manet, 17 Haziran. 226 Murad, lhan, 1994, Hukuk mu, Guguk mu?, Zaman, 22 Haziran.

99

Anayasa Mahkemesi kararnn saygyla karlanmas gerektii, kararn ieriiyle ilgili beklenti ve ngrlerden kaynakl olarak, ana akm medya yazarlarnn zerinde nemle durduu bir konu oldu. Hrriyet gazetesinden Tufan Tren, karar, saygyla ve soukkanllkla karlamak gerektiini belirtti:
Bata Refah Partililer olmak zere btn vatandalarmza, politikaclarmza den ok nemli grevler var. Herkes, ama herkes yargnn kararlarn saygyla karlamal. Kimse tahriklere kaplmamal. Provokatrlerin oyunlarna gelmemeli. Olaylar soukkanllkla karlamalyz.227

Kapatma kararnn, RPnin stratejik hatalarnn sonucu olacan belirten Erturul zkk, mahkemenin kararna kar saygl olma zorunluluunu yineledi:
Trkiye bir hukuk devleti. Bu devletin en yksek yarg organ da Anayasa Mahkemesi. Hepimiz bu mahkemenin ald karara saygl olmak zorundayz. Ayrca bu mahkemenin siyasi bir yarglama olduuna inanmamz gerektirecek hibir belirti yok. Refah Partisi, zellikle DYP ile koalisyon yaptktan sonraki stratejik hatalarnn kurban olmutur.228

Hrriyet yazar Emin laan, en doru karar verdiini belirttii Anayasa Mahkemesi kararn, parti yetkilileri tarafndan karardan nce mahkemeye gven konusunda yaplan aklamalar erevesinde Hadi canm sen de! szleriyle deerlendirdi:
Kapatlan Refahn Genel Bakan Necmettin Erbakan, karar aklanmadan nce ok anlaml konuuyordu: Anayasa Mahkemesine gveniniz. Orada ok deerli hkimlerimiz var. En doru karar vereceklerdir Anayasa Mahkemesi dosyay inceledi ve Refah kapatarak en doru karar verdi. Ve bir anda, bunlarn dilinde tu kaka oldu! Hani o mahkemeye gvenmek gerekiyordu? Kapatmasa, imdi bunlar nutuk atyor olacaklard: te, adalet budur. Mahkeme en doru karar vermitir. imdi hadise 180 derece yn deitirdi: Vay efendim, 3 milyon yesi olan bir parti nasl kapatlrm! Hukuk adna cinayet ilenmi... Hadi canm sen de!229

DEP kararn tartma d kabul eden grlerin dile getirildii Zaman gazetesi yazarlarndan Mustafa nal ise, RPnin kapatlmas kararnn saygyla karlanmas gerektiini belirtenlerin yaklamlarnn bir ilkeye dayanmadn ve konuyu ilerine geldii gibi kullandklarn ifade ederek eletirdi:
Avrupada babakann asan tek lke utancnn yanna bir yenisini ekledik, iddetle uzaktan yakndan ilgisi olmayan Trkiyenin en byk partisini kapatarak. lkesizlik hastalnn medyada yaygn olduuna bir kez daha tank oluyo227 Tren, Tufan, 1998, eriatn Kestii Parmak Acmaz, Hrriyet, 17 Ocak. 228 zkk, Erturul, 1998, Ne Zafer l Ne At, Hrriyet, 17 Ocak. 229 laan, Emin, Hrriyet, 1998, Kyma Makinesi, 27 Ocak.

100

ruz. Demokrasi ve adalk adna destanlar yazan kalemler mahkeme kararnn saygyla karlanmas gerektiinden dem vurdular. Mahkeme kararna sayg bir ilkenin sonucu olsa bir sz syleyemeyiz. Ancak bu ilke deil. ine gelince sayg, iine gelmeyince tepki.230

YARGIYA SAYGI: SZDE DEL, ZDE

Yargya sayg ve gven meselesi her ne kadar siyasi aktrlerin farkllaan tutumlar zerinden tarif edilse de, bu meselenin basna yansmalar iin de ayn eyleri sylemek mmkn. Pozisyona gre deien tutum, yargya sayg ve gvenin sklkla, hatta abartl biimde vurguland ancak gerekte ayn zen ve dikkatin gsterilmedii sorunlu bir tabloya iaret etmektedir. Sayg ve gvene dair tekrarlanan sylemler, yargnn bamszln salamad gibi, aksine, yargy bask altnda tutan bir mdahale biimine ve mesaja dnmtr. emdinli olaylar srasnda Genelkurmay Bakan olmas beklenen Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Yaar Bykant, emdinli soruturmas srerken sanklardan biriyle ilgili olarak yapt aklamann yargy etkilemek olarak deerlendirilmesi zerine yargya saygl olduklarn u szlerle vurgulad:
Olay yargya intikal etti. Dolaysyla o olayla ilgili bir ey sylemem mmkn deil. Yargya sayglyz Asker olarak yargy bask altna almak aklmzdan bile gemez, inandmz temel deerlere aykrdr. Biz yargya sayglyz. Ama ben unu sormak istiyorum. Hibir soruturma neticelendirilmeden, hibir yarg karar olmadan, hemen olaya Susurluk yaftasn yaptranlar yargya sayg gsterdiler mi? Gstermediler. Bu, asker olarak bizi son derece zd.231

te yandan, emdinli soruturmas savcs Ferhat Sarkayann iddianamede Bykant ve st dzey komutanlara ynelik iddialara yer vermesi zerine, Genelkurmay Bakanl tarafndan yaymlanan ve savcnn meslekten ihra edilmesi srecini balatan 20 Mart tarihli bildiride siyasi organlarn ve yargnn nasl davranmas gerektiini iaret eden ve anayasal kurumlar greve aran sylemlerin ardndan, Trk Silahl Kuvvetleri hukukun stnlne ve yargnn bamszlna yrekten inanan bir kurumdur232 denmesi, TSKnin beklentilerinin karlanmas mesaj dnda bir anlam ifade etmedi. Genelkurmayn ayn bildiride, emdinli iddianamesini hazrlayan Sarkaya hakknda anayasal kurumlar greve armas, basnda yazarlar tarafndan yargnn bamszln ortadan kaldran bir gelime olarak nitelendirildi. Hrriyet yazar Yaln Doan bu konudaki grlerini yle aklad:
230 nal, Mustafa, 1998, lkesizlik ve Tarihin Karar, Zaman, 18 Ocak. 231 Batur, Nur, Yaar Bykant syleisi, 2005, F-16lar Kasten Uurmadk Ama: Suluysa Ceza Alr, Hrriyet, 23 Kasm. 232 Hrriyet, 2006, Asker Mesajnn Gizli ifreleri: Genelkurmayn Gizli ifreleri, 21 Mart.

101

Bu olay, sembolik bir anlam tayor. Ne var ki, Genelkurmay Bakanlnn dnk aklamas, bu sembolleri ykyor. Genelkurmay savc hakknda inceleme yaplmasn ynnde giriimde bulunduklarn aklyor Genelkurmay tarihinde lk kez bir aklamada, anayasal kurumlar greve davet ediyor. Dolaysyla, belleklerimize kaznan antik, modern, postmodern arm sembollerini ykyor. Demokratik kurallarn iletilmesini istiyor. Ama bu arada yarg bamszl bir kez daha sizlere mr.233

emdinli iddianamesi nedeniyle yaanan gelimeleri deerlendirdii aklamasnda dnemin Dileri Bakan Abdullah Gl, Btn bunlar hepimiz bir ders olarak alalm ve sonuna kadar gvenebileceimiz, sonuna kadar bizi actsa bile acsn duyacamz bir gveni tesis etmeliyiz. imdi yargya herkesin gvenmesi gerekir. Teorik olarak sylyorum. Byle olmas gerekir. Hani atalarmzn syledii gibi bir sz vardr. eriatn kestii parmak acmaz diye. Yani yle bir ey var ki, yargya sevsin sevmesin herkesin tam inanmas tam gvenmesi gerekir diyerek yargya gven vurgusu yapt.234 Ancak, siyasilerin bu vurgusu, ordunun mdahalesiyle yaanan gelimeleri nlemeye yetmedi. Yargya sayg ve gven konusunda kritik davalarda sylemle uygulama arasnda gzlenen tutarszlklar, baz yazarlarn dikkatinden kamad. Zaman yazar Mustafa nal, yargya sayg konusunda samimiyeti yle dile getirdi:
Yarg bamszl konusundaki samimiyet, soyut beyanlarla, al nutuklaryla deil, somut olaylar karsndaki tutumlarla ortaya kmaktadr. emdinli Davas yargya sayg ve yarg bamszl meselesini btn boyutlaryla bir daha gzmzn nne getirmitir. Ne zaman, nereye kadar yargya sayg?235

Yargya sayg konusunda kurumlarn ve kiilerin ne lde samimi olduklarna dikkat eken yazar, emdinli iddianamesiyle ilgili olarak yaanan gelimelerle ilgili yapt bu deerlendirmeleri, aradan geen zamana ramen gncelliini yitirmemesi nedeniyle, Ergenekon soruturmasyla ilgili yryen tartmalarda da yinelemek zorunda kald.
emdinli olaylar sebebiyle yaanan yarglama srecini Trkiye ve btn kurumlar bir kez daha hatrlamaldr. Yarg sreci gazetelerde yazlan ke yazlarndan deil, kurumsal aklamalardan etkilenmektedir. Bu etkinin psikolojik bir etki olmann tesine getiini hep beraber grmtk Ksaca, kronolojik olarak zetlediimiz sre, devam eden davalar hakknda sz ve i yaplaca zaman ne kadar dikkatli olunmas gerektiini ortaya koymaktadr. Trkiyenin, saygl olarak da olsa, yargya mdahaleye tahamml yoktur. Ergenekon Davas Trkiye iin yepyeni bir sreci balatmtr; bundan geriye dn yoktur. Artk demokratik hukuk devleti btn gerekleriyle ilerlik kaza233 Doan, Yaln, 2006, Sembolleri Ykan Aklama, Hrriyet, 21 Mart. 234 Hrriyet, 2006, Yargy Sevsin Sevmesin Herkes nanp Gvensin, 10 Mart. 235 entop, Mustafa, 2006, Hukuka Sayg ve emdinli ddianamesi, Zaman, 12 Mart.

102

nacaktr; yol budur. Anayasann da gerei olan bu hususu herkesin iine sindirmesi gerekmektedir. Hukuka ve yargya szde deil zde sayg beklemek bizim hakkmz, gstermek de kamu grevlilerinin vazifesidir.236

Toplumun yargya olan sayg ve gvenini korumas, toplumsal uzlamann nemli dinamiklerinden biridir. Bu noktada kritik davalar, toplumun yargya gveninin en nemli gstergeleri haline gelmektedir. Susurluk kazasyla aa kan ilikiler a ve yarglama srecinde ortaya kan dokunulmazlk tablosu, toplumun yargya sayg ve gveninin sarslmasnda nemli rol oynad.237 Toplumun yargya gveni konusundaki bir baka vurgu emdinli soruturmas srasnda gndeme geldi. emdinlide blge halknn gnlerce sren gsterileriyle yargya gven arasnda ba kuran Radikal yazar Murat elikkan da, imdi blge durulmuyor. Olayn stnn rtlmemesi, karartlmamas, bu konularda bu corafyada alld gibi yarglamann aysbergin ucu ile snrl kalmamas iin halk ayakta. Niin? nk bu lkede kimse yargya gvenmiyor. Hukukun stnl ve yarg bamszlnn lafta kaldn dnyor238 yorumunu yapt. Susurluktan Ergenekona uzanan dnemdeki gelimeler yargya gvendeki anmann artarak srdn gsterdi. Toplum nazarnda yargya gvenin kaybolduuna dair izlenimler daha ok dile getirildi:
Hukukular ne derse desin, u bir gerek ki, Trkiyede kimse hukuka gvenmiyor. Yargtay ve Anayasa Mahkemesi gibi hukukun gzide kurumlarnda alnan kararlar, lke insanlarnn byk ounluunca mesnetsiz bulunuyorsa, bunu dnmesi gerekenler nce kendileridir. Halk bundan ne anlar demeyin. Evet, halk kark kanun metinlerini bilmez ama alnan bir kararn hukuki olup olmadn bilir. Hakl ile haksz ayrt edip etmediini anlar. nsanlarn en byk sorunu olan bu lkede hibir mesele hukuk yoluyla zlmez, g ile zlr kanaatini deitirmek iin devletin temel organlarndan biri olan Yargnn bamszln salamak gerekli her eyden nce. Herkes hukuki srece sayg gstersin denilmesine gerek kalmayacak kadar hukuka gvenimizin olduu bir lkede yaamak istiyoruz, hepsi bu aslnda.239

Yargya gvenin tahrip olduu bu koullarda toplumsal vicdana dnk vurgular daha ok ne kt. Baz yorumlarda bu durumun ortaya kmasnda yargnn demokratik deiimleri engelleyen tutumuna da dikkat ekildi:
Trkiyenin btn demokratik deiim imknlarnn n yarg tarafndan kesilmitir Ergenekona kar mcadele hukukun olamad bir Trkiyede veril236 entop, Mustafa, 2008, Yargya Szde Deil zde Sayg, Zaman, 5 Eyll. 237 Bkz. Mithat Sancar, Suavi Aydn, Adalet Biraz Es Geiliyor Demokratikleme Srecinde Toplumun Yarg Algs, TESEV Yaynlar, 2009, stanbul. 238 elikkan, Murat, 2005, Yarg Bamsz, Hukuk da stn Deil, Radikal, 20 Kasm. 239 akr, Elif, 2008, Hukuk Kuu, Devlet Kuu, Taraf, 25 Mart.

103

mektedir ve umut ederiz ki verilmeye de devam edecektir. nk hukukun olmad yerde mcadele biter diye bir ey yok. Hukukun olmad yerdeki mcadele kanlmaz olarak vicdani bir mcadeledir. Bu mcadelede nihai hkm, kredibilitesini tamamyla kaybetmi Trk yargsndan nce halkn vicdan verecektir Halkn dokunulamazlara kar verdii vicdani mcadeledir. Bu mcadeleyi bir mugaltaya evirmeye alan bir garip vicdan tr var ki, bunlar ekmeini tatan karr. imdi benim yargm senin yargn ikileminden ekmek yemekteler.240

Klasik devlet veya kutsal devlet anlayyla soruna yaklaan kesimler bakmndan yargya gven ve saygnn temel lt, yargnn devlet kurumlarn ve grevlilerini korumas olarak algland. Bu kesimlerin yargya sayg ve gvenlerinin kkeninde, yargnn devleti gelenei ve refleksleri rol oynad. Bu konuya yaplan vurgular ise, yargnn bu ereve iinde gereini yapmas anlamnda younlat:
Devletimizin temel direi kurumlarmz karanlk bir phe altnda brakmak bu lkeye yaplabilecek en byk hakszlktr. Gzide kurumlarmza saldran karanlk sinsi glere duyarl olmak gerekir Jandarma iinde mnferit olarak yaplm bir olay eer var ise aydnlatlmaldr. Ortaya konan ciddi deliller varsa hassasiyetle deerlendirilmeli orta yere konmaldr. Eer byle bir delil yoksa papaan gibi konuan tellallara frsat verilmemelidir. nanyorum bu olay en ksa zamanda aydnlatlacaktr. Byk Devletimize ve yce yargmza gvenimiz tamdr.241

Yargya gven, kritik davalarda yarglanan sanklarn ve destekilerinin de savunma stratejisinin nemli bir parasn oluturmaktadr. Devlet iin yapldna inanlan hukuk d eylemlerin yarg tarafndan ho gryle karlanaca beklentisi, sanklar arasnda olduka yaygn bir beklenti olarak ne kmaktadr. Sanklar lehine kan her trl karar yargya gvenin tazelenmesine yol aarken, aksi yndeki kararlar ise yargya gvende yanlgy, hayal krkln gndeme getirebilmektedir. Susurluk kazas srasnda iktidarda bulunan Refahyol hkmetinin Babakan Yardmcs olan DYP Genel Bakan Tansu illerin, Susurluk skandalnn nemli aktrlerinden biri olan zel Harekt Daire Bakanvekili brahim ahinin tahliyesiyle ilgili olarak Bu bamsz yargnn zaferidir aklamas bu noktada dikkat ekicidir.242 Susurluk davasnda hakknda mahkmiyet karar verilen Emekli Yarbay Korkut Eken, kararla ilgili basna yapt deerlendirmede, yargya gvenmekte yanldn syleyerek hayal krklnn nedenini mahkemenin bask altnda tutulmasna balad:
240 zgn, H. Gkhan, 2008, Biraz Vicdan Yrtelim, Taraf, 3 Temmuz. 241 Ertekin, Mustafa, 2005, Karanlk Bomba, rkten phe, Ortadou, 13 Kasm. 242 Hrriyet, 1997, iller Orakoluna Sayn Kstebek Dedi, 14 Eyll.

104

Korkut Eken, durumalar baladnda Trk adalet sistemine, hkim ve savclara gvendiini belirterek, Yanlmm dedi. Eken, mahkemenin karar siyasi bask altnda verdiini syleyerek, Hibir belgeye dayanmayan, dedikodularla isnatlarla 6 yl ceza verilir mi? diye konutu. Eken, Dava daha tam bitmemitir. Temyize bavuracaz. nanyorum ki bu yanllk dzeltilecektir. Dzeltilmezse de devletime, milletime zarar verecek en ufak bir ey sylemem. Syleyecek durum da yok. Salk olsun diyorum, hayrls olsun diyorum dedi.243

YARGININ SYASALLAMASI
Yargnn bamszlyla ilgili tartmalarn odanda yer alan konulardan birini yargnn siyasallamas meselesi oluturmaktadr. Bu erevede, siyasi mdahale sulamasnn ana eksenini siyasi aktrler oluturmakla birlikte, bizatihi yargnn da bu iddialara kaynaklk ettii grlebilmektedir. Yargnn resmi ideolojiye mesafesiz duruu, bu yndeki tartmalar koullayan faktrlerin banda gelmektedir. Bu durum, yargnn resmi ideolojiyi temsil eden kurumlara ve tutumlara kar kaytsz kalamamasna, dolaysyla da yargnn bamszl konusundaki kukularn artmasna neden olmaktadr. emdinli olaylaryla yaanan gelimelerin, yargnn resmi ideolojinin uzants bir zihniyetten beslendiini ortaya kardn belirten Etyen Mahupyan, siyaset d kalamayan yargnn hakem olma niteliini kaybettiini yle ifade ediyor:
emdinli olay ise devleti iyice plak brakm durumda. Bu olay Krt meselesinde TSKnn konumunu ve roln grnr klmak bir yana, yargnn da hukuktan ziyade resmi ideolojinin uzants bir zihniyetten beslendiini ortaya koyuyor [] lkenin adalet datmas ve siyaset d olmas beklenen yarg kurumu da hakem olma niteliini her geen gn yitiriyor244

Mahupyan, Trkiyede yargnn kendisini rejimin siyasi aktr olarak grdn ve yle davrandn belirten bir baka yazsnda ise, yargnn rejim adna sergiledii kar klara yle dikkati ekiyor:
Dnn ki att tm anti-demokratik admlarda biz yasalar uyguluyoruz diye kendini aklayan; ancak i yasalarn deiimine geldiinde rejim adna bu deiiklie kar kan bir yarg kurumu var... Dolaysyla yargnn tasarruflarnn yasalar nedeniyle atlan zorunlu admlar olduuna inanmak sadece saflk olur. Trkiyede yarg kendisini rejimin siyasi aktr olarak grmekte ve yle de davranmakta. Bu nedenle de asl deimesi gereken ey rejimin zihniyetidir.245

Yargnn resmi ideolojinin etkisinde kalmasyla ilgili bu tespitlere karn, yargnn siyasallamas sorunu daha ziyade, siyasi iktidarn, yrtmenin yargya mdaha243 Hrriyet, 2001, Beni mralya Hapsedin, 13 ubat. 244 Mahupyan, Etyen, 2007, Devlet plak, Taraf, 18 Aralk. 245 Mahupyan, Etyen, 2008, tidal Tuza, Taraf, 23 Mart.

105

lesi balamnda algland ve ele alnd. Bu alglama biimi, kritik davalar sz konusu olduunda dier siyasi aktrlerin yani muhalefet partilerinin yargya mdahalesini de kapsad. Yarg cephesinden gelen yargnn siyasallatrld ynndeki iddialarn muhatab ise genel anlamda hkmet oldu. Yargtay Bakan Hasan Gereker, Ergenekon operasyonlarnn gncelliini koruduu dneme rastlayan adli yl al trenindeki konumasnda, Ergenekon davasn kastederek, Dilerim ki mmkn olan en ksa srede hukuki sre iinde yanllar dorular birbirine kartrlmadan, hukuk siyasallatrlmadan yarglama tamamlanarak gerek ve doru bir zme ulalr ve gerek sulular cezalandrlr dedi.246 Basn, zellikle kritik dava srelerinde, Trkiyede siyasi aktrlerin ve siyaset d olmalarna ramen bu alanda politika reten glerin yargya mdahalesine ilikin rnekleri kamuoyuna sunmas ve grnr klmas bakmndan nemli bir ilevi yerine getirmektedir. Karlalan rnekler, yarg yetkisinin kullanlmas sz konusu olduunda hibir organ, makam, merci veya kiinin mahkemelere ve hkimlere emir ve talimat veremeyecei kuralyla erevesi izilen yarg bamszlnn salanamadn gstermektedir. Kritik nemdeki olaylara dnk yarglamalara siyaseti ilgisi her dnemde karlalan bir olgu olmutur. Susurluk srecini de yakndan izleyen gazeteci Enis Berberolunun, Amma ve lakin soruturmaya siyaseti ilgisi ne yazk ki Trkiyenin gelenei247 eklindeki szleriyle zetledii bu ilginin, kritik davalar asndan, hkmetle snrl olmad ortaya kmtr. Yargya siyasi mdahalenin nemli bir ayan hkmetle birlikte, muhalefet partileri de oluturmaktadr. Derin devlet yarglamalar ve parti kapatma davalarnda, muhalefet partileri aktif rol stlenmitir. Bu durum, iktidar ve muhalefet partilerinin, yargya mdahale tartmalarnn merkezinde yer almasna neden olmutur. Susurluk davas, hkmetin ve iktidar partilerinin, hukukun ve yargnn siyasallatrld iddialarna maruz kald kritik davalardan biri oldu. Bu davann grld dnemde Babakan Mesut Ylmaz, muhalefet partileri tarafndan yargya intikal etmi bir konuda beyanda bulunarak yargy siyasallatrmakla suland. Bu iddiay gndeme getirenlerin banda, Susurluk kazas gerekletii srada hkmet orta olan ve skandaln siyasetilerle balantsnda ad geen DYP geldi. Partinin Grup Bakan Vekili Turhan Gven yapt aklamada Babakann ve siyasetilerin yargya mdahale ederek hukuku siyasallatrdn ileri srd:
Anayasamzda kuvvetler ayrl ilkesi mevcut iken ve demokratik, ada devlet anlaynn temel esaslarna gre yarg organlarnn her trl siyasi ve idari mdahalelerden uzak tutulmas anayasamzda aka belirtilmi olmasna karn, hukukun maalesef siyasiletirildiini, siyasi mlahazalarla yargya bask
246 Hrriyet, 2008, Siyasallamasn, 9 Eyll. 247 Berberolu, Enis, 2008, Ekipler Amiri Ruhu, Hrriyet, 25 ubat.

106

yapldn ve yargya intikal eden konularda Ylmaz bata olmak zere birok siyasetinin mdahalelerde bulunarak, ileride verilecek kararlar zerinde tesir icra etmeye altklar aka grlmektedir.248

Susurluk kazasyla aa kan devlet-ete balantlarna kar mcadelede ne kan ve o dnemde olayn aydnlatlmas iin iktidar partilerine kar muhalefet yrten CHP, bu tavrn, izleyen yllarda emdinli ve Ergenekon soruturmalar ve yarglamalar srasnda devam ettirmedi. CHP lideri Deniz Baykal, emdinli srecinin banda olayn karanlkta kalmamas ynndeki aklamalarna karn, iddianamenin ieriinde st dzey komutanlarn sulandnn aa kmasyla birlikte bu tutumunu deitirdi. Baykal, emdinli iddianamesini, siyasi bir belge olarak niteledi. CNN Trkte yaymlanan Ankara Kulisi programna katlan Baykal, Meclis Aratrma Komisyonunun da bu tertibin bir paras olduunu ileri srd.
emdinli ddianamesinin siyasal bir nitelik tad ynnde hi phem yoktur. ddianame hukuki deil, siyasi bir belgedir. emdinli Aratrma Komisyonu da tertibin bir paras haline gelmitir. Komisyon Bakannn tutumu tertibin siyasal paras olduunu gstermitir.249

emdinli soruturmas srasnda Babakan Erdoan, yapt aklamalarla yargy etkileme iddialarna muhatap oldu. Babakan, soruturmann devam ettii gnlerde, Oradaki vatandatan tank olarak istifade edemezsiniz. nk her an tehdit altnda. Orada blc rgtn istemedii bir eyi sylerse yanmtr. nk tehdit altndadr eklinde sarf ettii szler, yargya mdahale olarak nitelendirilerek tepkiyle karland. Diyarbakr ve Van Baro Bakanlar, aklamay yargya mdahale olarak deerlendirdiler. Benzer nitelikteki sulama, Ergenekon soruturmas srasnda iktidardaki AK Partiye kar muhalefet partilerinden geldi. Milliyeti Hareket Partisi (MHP) Genel Bakan Yardmcs Faruk Bal, Ergenekon soruturmasyla ilgili yapt deerlendirmede, soruturmay parti kapatma davasna kar bir meydan okuma olarak niteleyerek, her iki davann da iktidar partisi tarafndan siyasallatrldn ileri srd:
Trkiyenin enerjisi boa harcanyor. Ergenekonda iddia edildii gibi bir ete varsa hukuk iinde bunun mcadelesi sonuna kadar yaplabilirdi. ktidar partisi bunu yapmak yerine kapatma davasna kar siyasal bir meydan okuma havasnda bu olay siyasallatrd Sonuta bu iki dava hukuki olmaktan kp siyasi dava haline geldi.250
248 Zaman, 1997, DYP: Yarg Bask Altnda, 4 Kasm. 249 Hrriyet, 2006, Kollanmad Sz Geri Zekallktr, 27 Mart. 250 Hrriyet, 2008, Kapatma ve Ergenekon Davalar Siyasallat, 28 Temmuz.

107

CHP Genel Bakan Deniz Baykal Ergenekon soruturmasnn, iktidar partisi tarafndan siyasallatrldn ileri srmekle kalmayarak, davann iddianamesini de siyasi belge olarak niteledi. Baykaln iddianameyle ilgili deerlendirmelerine yansyan, Fesatla, fitneyle dava kurulmaz. ddianame safsataya, efsaneye dayanmaz251 ve iddianame hukuki deil, polemik yn ar basan siyasi bir belgedir. ounlukla dedikodu, ekitirme ya da baz demokratik talepleri dile getiren su teekkl etmeyen szler. Bence bu belge bir iddianameden ok BBG Evinin tutanaklar252 gibi benzetme ve sylemleri, yargnn siyasallamas iddialarn bir baka noktaya tad.

SUSURLUK VE ERGENEKONDA TARAF OLMA TARTIMALARI

Ergenekon davasyla ilgili iktidar ve muhalefet liderlerinin aklamalar, yeni gzalt operasyonlar nedeniyle ilerleyen gnlerde de devam etti. Radikalin Ergenekonun savcsyla avukat Mecliste kapt manetiyle duyurduu haberde, tartmalarn ayn eksende tekrarland grld. Haberde, Anayasann 9, 10 ve 38. madde hkmlerini hatrlatan Babakann aklamalar, Milli iradeye, demokrasiye tehditlerin Meclisin iinden avukat bulabiliyor olmas son derece dndrc. Bundan kim, neden rahatsz olabilir? Son derece vahim ve ar iddialar var. Brakalm, yarg ve hukuk ilesin, ak ile kara ortaya ksn. Sreci bulandrarak, istismar ederek, hkimleri, savclar, yargy itham ederek, tehdit ederek kimse bir yere varamaz eklinde zetlendi. Buna karn CHP lideri Baykal ise aklamalarnda, Herkes kendine gre bir yerinden tutuyor. Ucu ak bir iddianame sz konusu. Eskiden arkas yarnlar vard, imdi de diziler var. Dizi gibi iddianame olur mu? Yarglamalar mahkemede deil, kamuoyu nnde yaplyor. Kim darbe yapyorsa, tahkikatn yap, bul ve hesabn sor. Ama onlarn yerine gelsin Trkan Saylanlar, Mehmet Haberallar, Atatrk profesrler Bu nasl i? dedi. Baykal ayrca, Anayasann 138. maddesinin yargya talimat vermeyi yasakladn belirterek Oradan sen ders kar. Ben muhalefetim, yanllar eletiriyorum dedi.253 Ayn haber Zaman gazetesi tarafndan, Babakann hkim ve savclar tehdit etmeyin, brakn yarg ilesin mesaj ne karlarak verildi.254 Yargnn bamszlnn siyasi iktidar tarafndan ortadan kaldrld eletirisinin en youn biimde gndeme getirildii davalardan biri de emdinliydi. Bu dava almadan nce ve aldktan sonra hkmet ve ordu kaynakl aklama ve giriimlerin yargya mdahale anlamna geldii ynndeki deerlendirmeler, sre boyunca sk sk dile getirildi. Bunlar arasnda, Hrriyet gazetesi yazarlarnn yargnn bamszln ortadan kaldran unsur olarak yalnzca hkmeti hedef alan deerlendirmeleri ne kt:
251 252 253 254 Hrriyet, 2008, Namerte Bir Mcadele, 23 Temmuz. Hrriyet, 2008, Cppeyi kar da Hesaplaalm, 30 Temmuz. Radikal, 2009, Ergenekonun Savcsyla Avukat Mecliste Kapt, 22 Nisan. Zaman, 2009, Hkim ve Savclar Tehdit Etmeyin, Brakn Yarg lesin, 22 Nisan.

108

Trkiyede yarg bamsz deil. Bamsz deilse, kime baml? Herhalde, bana, sana deil. Elbette siyasal iktidara. Zaten, emdinli Komisyonunun AKPli milletvekilleri de, savcy hakl buluyor. Tabloyu AKP milletvekilleri btnletiriyor.255

Susurluk ve Ergenekonun Avukatlar

Susurluk ve Ergenekon davalar, iktidar ve muhalefet partileri arasndaki davay sahiplenme ve sahiplenmeme polemii hususunda benzerlik gsterdi. Yarglama faaliyeti zerinden yrtlen bu siyasi ekime, yargnn siyasallamas tartmalarnda nemli kilometre talarndan biri oldu. Her iki davada da muhalefet partileri ile iktidar partileri, soruturma ve yarglama srelerine kar kma ya da destekleme noktasnda saflatlar. Davalar zerinden yaratlan bu saflamaya, Susurluk kazas ncesindeki ve sonrasndaki tutum ve aklamalaryla DYP Genel Bakan ve dnemin Babakan Yardmcs Tansu illerin nclk ettii sylenebilir. illerin Susurluku sahiplendii ynndeki aklama, basnda, Susurlukun avukat yorumlarnn gndeme gelmesine neden oldu.
Tansu iller ilk kez aka Susurluku sahiplendi: Susurluk olayn ve (Blent) Orakolunu sahipleniyoruz. nk gvenlik glerinin ve devletin ete ilan edilmesi, Trkiyenin savunma refleksini zayflatyor, milletin btnln tehdit ediyor Susurluk sanklarnn avukat iller256

Ergenekon soruturmas, muhalefet ve iktidar partilerinin tutumlarn ve konumlarn daha net ve aktan ifade ettikleri yeni bir gelimeye sahne oldu. CHP Ergenekon soruturmasndaki konumunu, soruturmada sulananlar sahiplenerek belirledi. Susurluk srecinde illerin yaptn, Ergenekon srecinde CHP lideri yaparak, soruturma ve dava kapsamnda sulananlar madur ve insan haklar ihlal edilenler olarak niteleyerek onlarn avukat olduunu aklad:
CHP Genel Bakan Deniz Baykal, AKP Genel Bakan Yardmcs Dengir Mir Mehmet Fratn Ergenekon zanllarn avukat msn? sorusuna, Eer bu davann savcs Babakansa, avukat da ana muhalefet lideri Deniz Baykal olur yantn verdi Baykaln aklamalar yle: Babakann talimatyla yryen adalet sreci olur mu? Babakan, iki gn sonra i bitiyor, iddianame geliyor diye ilan ediyor. Sen nereden biliyorsun kardeim bunun ne zaman biteceini? Biz bunlar syleyince bana sen avukat msn diyorlar. Demokrasilerde muhalefet tm madurlarn, mazlumlarn, insan haklar ihlal edilenlerin avukatdr. Ben hakk yenen, insan haklar ihlal edilen, mazlum btn insanlarn avukat olmaktan eref duyarm. Bu benim onurumdur. Bu yle bir dava ki
255 Doan, Yaln, 2006, ABde Eletiri Orduya Deil Yargya, Hrriyet, 8 Mart. 256 Berberolu, Enis, 1997, DGM Yanl Hesap stedi, Hrriyet, 18 Eyll.

109

sanki bu davann savcs Babakan. Eer bu davann savcs Babakansa avukat da ana muhalefet lideri Deniz Baykal olur.257

CHPnin derin devlet balantl davalarda izledii tutum ve aklamalar, soruturmay destekleyen basn tarafndan eletiriyle karlanarak, CHPnin soruturmay siyasallatrd ileri srld. Zaman yazar hsan Da, Ergenekon soruturmasnda CHPnin izledii tutumu, Susurluk srecinde Babakan Necmettin Erbakann izledii kmseyici tutuma benzetti:
Medyasyla, sivil toplumuyla ve siyasi partileriyle bu iddialarn zerine gidilmesi gerekirken Doan medya olay karartmaya, Trkiyenin en byk sivil toplum kuruluunun bakan, savcy korkutmaya, ana muhalefet lideri de soruturmay siyasallatrmaya alyor Ergenekonun avukatym diyor. Yakr m bir ana muhalefet partisi liderine? Bu szyle anlacak Baykal bundan byle. Tpk Necmettin Erbakann Susurluk iin syledii fasa fiso gibi.258

Soruturma kapsamndaki sulamalara gnderme yaparak, bir siyasi partinin ete davasna angaje olmasn intihar olarak niteleyen Ahmet Altan ise, CHPnin sulamalar kendi isteiyle srtlandn belirtti:
Bir siyasi parti bir ete davasna niye bu kadar angaje olur, bunu anlamak ok kolay deil. Bilmediimiz bir nedeni olmal. Ama unutmayn ki CHPnin aka destekledii bu etenin sular arasnda cinayetler, saldrlar, bombalamalar var. Bu etenin Hrant Dink cinayetiyle, Dantay basknyla alar olduuna dair ok kuvvetli emareler bulunuyor. Cumhuriyet Gazetesine atlan bombalarla ayn seri numaralarn tayan el bombalar bu etenin zulasnda yakaland. Ayrca, bu etenin bir darbe hazrlamaya urat da biliniyor. Bir siyasi parti iin intihar saylacak darbecilik, etecilik sulamalarn CHP kendi isteiyle srtlanyor.259

CHPnin soruturma kapsamndaki sulamalar dikkate almadan taraf olmasn eletiren Zaman yazar Mustafa nal ise bu durumu yadrgatc bulduunu belirtti:
CHP szcleri Ergenekon soruturmasna bandan itibaren koyduu tepkiyi iddianame aamasnda da srdrd. Ergenekonun avukatym diyen Baykal sulamalar karsnda kaytsz. thamlar, iddialar hi dikkate almyor. Avukatla aynen devamddianame ok uzun dedi. emdinliyi hatrlatt. Muhalefetteki bir partinin terr davasna bu denli taraf olmasn yadrgamamak mmkn m?260

257 258 259 260

Taraf, 2008, Ergenekonun Avukatym, 5 Temmuz. Da, hsan, 2008, Savclara Kim Emir Veriyor?, Zaman, 8 Temmuz. Altan, Ahmet, 2008, Kararlar, Taraf, 6 Temmuz. nal, Mustafa, 2008, Sulandrmayn, Zaman, 16 Temmuz.

110

Ergenekonun Savcs
Ergenekon soruturmasnda konumunu belirleyen tek siyasi aktr CHP deildi. ktidar partisi lideri Babakan Tayyip Erdoan da soruturmann savcs olduunu ilan ederek, kar konumunu belirledi. Bu gelime, Radikal tarafndan, Mahkemeyi Mecliste Kurdular: Babakan Savcl Seve Seve stlendi balyla manetten verildi. Haberde ele alnd zere, CHP lideri Baykaln Ergenekonun savcs Babakan eklindeki szlerine, Babakan Recep Tayyip Erdoan tarafndan, evet, savcyz yant geldi. Erdoan bu konumunu u gerekelere dayandrd:
Hukuki sre ilerken, demokratik siyasi srece darbe vurma iddiasyla soruturulan illegal yaplanmalarn avukatlna soyunmak, ancak demokratik hukuk devleti anlayna inanc zayf olan bir siyasi anlayn kalkabilecei bir itir Kim kimlerin avukatlna soyunmu veya kimler kimlerin avukatlna soyunmu. Biz kendimize hibir vasf tayin etmemiken, bize de savclk grevini sa olsun yine onlar veriyorlar. Bu da gzel bir ey. Niye? Savc millet adna vardr. ddia makam millet adna oradadr ve biz de millet adna hakk aramann, hakk savunmann gayreti ierisindeyiz. Eer bu anlamda savclksa, evet savcyz.261

Muhalefet liderinin avukat, Babakann savc olarak konumlarn aklamalar, basnda Ergenekon soruturmasyla ilgili yargnn siyasallamas tartmalarna yeni bir boyut kazandrd. Soruturmay destekleyen ve eletiren kesimler, bu aklamalarn adalete olan inanc ypratacan belirtirken, davann siyasallamas konusundaki eletirileri kendi konumlarna gre belirledikleri hedeflere yneltmeyi srdrdler. Ana akm medya, her iki aklamay eletirmekle birlikte, bu tablonun msebbibi olarak hkmeti, hkmet yanls olarak niteledikleri soruturmay destekleyen basn ve savcl gsterdi:
Byle nemli bir dava zerinden siyaset yapmak, bunu gnlk siyasi nutuklarn bakesine oturtmak, karlkl savc - avukat klna girip ene yartrmak, byle bir davaya zarar verir. Sanklar asndan da zararldr, iddia makam asndan da! Ve her halkarda kaybeden Trkiyede adalete olan inan olur. Bugn, kamuoyunun belli bir kesiminde bu davann siyasi emirle, intikam iin ald kanaati uyandysa, bunu savclk ve AKP medyas el ele vererek yaratt.262

Babakann Ergenekon soruturmas kapsamndaki operasyonlar srasnda gerekletirilen yeni gzaltlarla ilgili aklamalarnda kulland ifadeler, Hrriyet gazetesi yazarlar tarafndan dava zerine siyasi glge olarak deerlendirildi.
261 Radikal, 2008, Mahkemeyi Mecliste Kurdular: Babakan Savcl Seve Seve stlendi, 16 Temmuz. 262 Ylmaz, Mehmet Y., 2008, ok nemli Frsat Harcamak, Hrriyet, 16 Temmuz.

111

Gazetenin bayazar Oktay Eki, Babakann savcym aklamasna ve benzeri klara dayanarak, soruturmaya iktidar tarafndan mdahale edildii kukusunu dile getirdi:
tiraz ediyoruz, nk Babakann kendisini savc ilan ettii, iktidar milletvekillerinin u kadar adam daha tutuklanacak diye deme verdii, hatta u adam da tutuklanmaldr diye hedef gsterdii bir soruturmann iine yargdan baka ellerin girdiinden kuku duyuyoruz.263

Babakann soruturmann aamalaryla ilgili kulland szlerin, soruturmann gizliliiyle elitii ve davann bizzat Babakan tarafndan ynlendirildii iddialarn glendirdii belirtildi:
unu merak ediyorum: Bamsz yarg tarafndan srdrlmekte olan bir soruturmada, daha iin banda olunduunu babakan nasl ve nereden biliyor? Normal olarak, Babakann da gelimeleri bizler gibi takip ediyor olmas gerekir. Yani, savclk bu konuda kamuya ak bir adm attnda reniyor olmal. Ama bakn Babakan ne diyor: Daha iin bandayz! ki olaslk var bu durumda. 1- Babakan, savclk tarafndan zel olarak soruturmann gelecekte alaca seyir ile ilgili olarak bilgilendiriliyor. 2- Polis iinde savclktan habersiz olarak Babakana da bilgi aktaran birileri var. Her iki durum da soruturmann gizlilii kural ile eliiyor. Dava zerine siyasi bir glge dryor, davann bizzat Babakan tarafndan ynlendirildii iddialarn glendiriyor.264

Buna karn, soruturmay destekleyen basn gruplar ise eletirilerin odana muhalefet partisi CHPyi ve ana akm medyay oturttu:
Artk ideolojik cinnet mi insanlar bu hale getiriyor, yoksa cidden saplant derecesinde baz deerlerin sahibi, baz deerlerin dman olmann doal sonucu mu bilemiyorum. Lakin hem And-Ergenekon medyasnn hem de CHPnin geldii nokta gerekten inanlmaz. te tm bu akn ve yamuk srecin doal sonucu olarak imdi Deniz Baykal ak ak kalkp Evet ben Ergenekonun avukatym diyebiliyor!... And medyas ve CHP karlkl olarak birbirini gaza getire getire biri Trkiyedeki solu, dieri And ve Holding medyasnn itibarn yemi bitirmitir.265

Zaman gazetesi, hkmetin soruturmaya olan ilgisini, suu nlemedeki siyasi sorumluluunun gerei olarak deerlendirdi. Hkmetin Ergenekon soruturmasna mdahil olduu ve soruturmay ynlendirdii iddialarn reddetti.
Cumhurbakannn ve Babakann Ergenekon soruturmasn yakndan takip ettiklerine ve bilgi sahibi olduklarna dair szlerini yargya mdahale olarak niteleyenler kimler? Ergenekonun varlndan, hkmete ynelik hesaplarn263 Eki, Oktay, 2009, Anlayana, Hrriyet, 1 Ocak. 264 Ylmaz, Mehmet Y., 2009, Babakan Gelecekte Ne Olacan Biliyor, Hrriyet, 15 Ocak. 265 Hazar, M. Nedim, 2008, Kara Grnd, Zaman, 7 Temmuz.

112

dan dolay memnuniyet duyan sempatizanlar deil mi?... Ergenekon sadece yargnn deil, hkmetin de meselesi. Hukuk bu konuda ak bir l koyuyor. Bir suun nlenmesi icrann grevidir. Polis, nleyici kolluk kuvveti olarak icrann emrindedir. Su ilendikten sonra sorumluluk yargya aittir. Polis, o zaman savcnn emrinde adl kolluk gcne dnr. Ergenekon, devasa bir su makinesi. ledii sulardan dolay yarg nnde. leyecei sular engellemek ise hkmetin grevi deil mi? Hkmet bu grevi neyle, hangi bilgiyle yapacak?266

Mustafa entop, Zaman gazetesindeki yazlarnda, hkmete ynelik yargya mdahale ettii iddialarnn, soruturmay maniple etmeyi amaladn belirtti:
Hkmetin soruturmaya mdahil olduu, soruturmay ynlendirdii, muhalifleri ortadan kaldrmaya veya sindirmeye alt eklindeki deerlendirmeler Ergenekon soruturmasn maniple etmeye yneliktir.267

Keza yine ayn gazetede Ekrem Dumanl da, hkmetin, Susurluk srecinde Necmettin Erbakann yapt hatay tekrarlamayarak, Ergenekon soruturmasndaki hukuki srece engel olmadn belirtti ve eteye destek klmasn affedilmeyecek bir hata olarak niteledi.
Bugnk iktidar Ergenekon davasn siyasiletirmedi; sadece hukuk srece engel olmad. Bu bile nemli bir gelime. Bu hkmet de ete iin gulu gulu dans diyebilirdi. ayet yle bir yanla girilseydi Ergenekon bu hkmetin zerine ylp kalrd. Yarg zerinde kurulacak bask, siyaset zerine bina edilen zaaf ya da medya korkusuyla oluturulacak hava ile eteye destek klmas affedilecek bir hata deil.268

BASININ YARGIYI ETKLEMES

Siyaset kurumu, yargnn tarafszln zaafa uratma konusunda daima elverili kanallara ve frsatlara sahip olmasna karn, bu konuda basky yaratan tek g olmad. Demokratik denetim srecinde stlendii role dayanarak basnn da yargya mdahale tartmalarnda belirleyici unsurlardan biri olduunu ortaya kard. Yargy etkileme konusunda basna ynelik eletiriler, siyasi aktrlerden, yarglamann taraflarndan ve basnn kendi iinden geldi. Kritik davalarda nemli bir bask unsuru olarak ne kan basn tarafndan yaplan yaynlar, zellikle davalarda yarglanan sanklar rahatsz etti. Sanklar, soruturma veya dava kapsamndaki sulamalarla ilgili yaynlarn yargsal srecin aleyhlerine ilemesine neden olduu gerekesiyle, basn yarg zerinde bask oluturmakla suladlar. Sanklar, zellikle yasal bir yaptrmla karlatklar durumlarda, bunun sorumlusu olarak medyay grdler.
266 Trkne, Mmtaz Er, 2008, Ergenekonun Militanlar ve Sempatizanlar, Zaman, 13 Temmuz. 267 entop, Mustafa, 2009, Hani Hukukun stnl Vard, Zaman, 9 Ocak. 268 Dumanl, Ekrem, 2008, Ya Ergenekon ya Kanlmaz Son, Zaman, 23 Ekim.

113

Susurluk davas sanklarndan ve ete lideri olduu gerekesiyle 6 yl hapis cezasna mahkm edilen Korkut Eken, kendi hakkndaki karara tepki gsterirken, bu durumu medyann basksna balad. Hrriyet gazetesinde ne kan haberde, Erkenin u szlerine yer verildi:
Bu ceza ok ar oldu. Ben deil ceza almay, 4 senedir sank olarak bile bu mahkemeye gelmeyi hak etmemi bir insanm. Tabii birok sebepleri var bunun. Bir defa bana ahsi kini, garezi olan 1-2 kii. Onlarn sadece dedikoduya dayal ifadeleriyle mahkm oldum. Tabii bir de btn dava boyunca byk bir medya basks. Baz blc sivil toplum rgtlerinin almalar, hatta baz siyasilerin etkisinde bu mahkeme yrmtr.269

emdinli olaylar srasnda da, basn dahil soruturmay destekleyen tm kesimler, milliyeti yazarlar tarafndan, hem savc, hem yarg olmakla ve yargy etkilemekle sulandlar:
emdinlideki olaylara savclk el koymutur. Ama dikkatleri eken baka gelimeler vardr. Blgede grev yapan gvenlik gleri srarl bir ekilde sulanmaya balanmlardr Bu yaplrken bazlar hem savc hem de yarg oluvermilerdir Bir taraftan hukuk devleti denilecektir, te yandan adli soruturma balamasna ramen kimileri adeta yargy etkileyecek aklama yapabileceklerdir. Bu nasl bir itir? 270

Basn yarg zerinde bask oluturmakla sulayan bir baka kesim ise siyasi partiler oldu. Ergenekon soruturmasnda iktidar ve muhalefet partileri, kar tutumdaki basn yargnn yerine gemekle suladlar. MHP, Soruturmay basn yrtyor eklinde topyekn sulamada bulunurken, CHP yargy etkileyen basn dinci basn eklinde nitelendirdi:
MHP Genel Bakan Devlet Baheli: Her basn organnn farkl yorumlaryla Trkiyede bir Ergenekon soruturmas yrtlyor. Kamuoyu da kirli bilgi ile ykleniyor. Bundan syrlmak lazm.271 CHP lideri Deniz Baykal, dinci basnn bu operasyonu kapatma davasna misilleme olarak grdn ve Babakana dmeye bas telkini yaptn belirterek, Bir noktada Babakan da dmeye basma karar ald ve bast dedi.272

Muhalefet partileri gibi hkmet yetkilileri de, Ergenekon soruturmas balamnda medyann hkimlerden, savclardan nce karar verdiini belirtti. Hkmet szcs ve Babakan Yardmcs Cemil iek yapt aklamada, medyay, tm hassas srelerde yargy etkilemekle sulad:
269 270 271 272 Hrriyet, 2001, Beni mralya Hapsedin, 13 ubat. Sorgun, Taylan, 2005, emdinli, ABni Mdahaleye Davet, Szde Krt Sorunu, Ortadou, 15 Kasm. Hrriyet, 2008, Erdoan: ddianame Bir An nce Bitmeli, 2 Temmuz. Hrriyet, 2008, Dmeye Bas Dediler, Erdoan da Bast, 12 Temmuz.

114

Asl nemli olan ve beni zen Ergenekon soruturmas da dhil olmak zere Trkiyenin yaad hassas srelerde medyann; hkimlerden, savclardan nce karar verip, mahkm edip, infaz etmesi. Bu hayatlara m mal olur, aileleri mi ykar, ilgili kiilerin gururuyla m oynar, kimsenin umurunda deil. Byle bir ey olabilir mi? nsanlarn itibaryla oynuyorsun, grne bavurulsa, savcla davet edilse bile ya da gzaltna bile alnsa daha sulu olduuna karar verilmeden, karar verip mahkm ediyorsun. Brakn yarg srecinde yargya mdahaleyi, daha sre balamadan kendini hem hkim, hem savc ilan ediyorsun. Bir gecede bir insannn onurunu, hayatn bitirmek kolay m? Anayasann 138, Ceza Kanununun 288, Basn Kanununun 19. maddesi ok ak. Medya infazn insan haklar adna yapmamal.273

Eski Yargtay Bakan Sami Seluk, yazl ve grsel basnda yer alan yorumlarla hukukun temel ilkelerinin inendiini, yargya bir ey braklmayarak hkm kurulduunu belirterek ortaya kan tabloyu eletirerek herkesi susmaya davet etti:
Yazl ve grsel basnda her gn yorumlar yaplyor, yarglarn yerine geilerek aklanma ya da mahkmiyet hkmleri kuruluyor. Hukukun temel ilkeleri ineniyor. Susuzluk karinesi, yani sululuu kesinleinceye dek her insan susuzdur, bir baka deyile beraat-i zimmet asldr ilkesi ineniyor. Hukukta kamuoyu diye bir kant kayna yoktur Aklanabilirler de, hkm de giyebilirler. Susup bekleyeceiz sabrla Trk Ceza Yasasnn 277, 285 ve 288 ve Basn Yasasnn 19. maddeleri. Kimsenin de sesi kmyor. Bu da beni ok artyor. Gizli bilgileri yaynlamak, yarglar ve yargy etkilemek sutur Ama herkes yazyor, konuuyor, kantlar deerlendiriyor. Da fare dourdu diyenler, Hayr dourmad, kantlar ok gl diyenler var. Hatta hkm kuranlar var: u olay belli oldu, saptand, anlald gibilerden. Kimse mahkemeye bir ey brakmyor. aknlk ve dehet iindeyim. Bir olayn saptanp saptanamayaca iddianamelerin aklanmasyla belli olmaz. ddianamedeki kantlarn ak yarglamada diyalektik kurallara gre tartlmasndan sonra belli olur.274

Basnn yargy etkiledii iddialar, gazete yazarlarnca da dile getirildi. Kritik davalardaki kutuplamann yaratt ortamn doal sonucu olarak, basnn bir ksm dier ksmn yargy etkilemekle sulad. teki basnn sorunu gibi alglanan bu durumu, basn, basn suluyor eklinde tanmlamak mmknd. Bu yanyla Ergenekon soruturmas kritik neme sahipti. Ergenekon soruturmasnn her yeni aamas, tartmalar alevlendiren bir ilev grd. Emekli Orgeneral ener Eruygurun einin Glhane Askeri Tp Akademisi (GATA)da grevli doktorla yapt telefon grmesinin yaymlanmas, soruturmay eletiren basn tarafndan, tahliye kararlarn karara balayan mahkemeleri etkileme abas olarak deerlendirildi:
273 Hrriyet, 2009, Medya Kendini Hem Hkim, Hem Savc lan Ediyor, 23 Ocak. 274 enocakl, Mine, Sami Seluk syleisi, 2008, Herkes Susmal, Zaman, 28 Temmuz.

115

Dnk AKP medyasnn konuyla il gili haberleri, bu ortam dinlemesinin neden yaplp szdrldnn ipularn veriyordu. Ama, emekli Orgeneral Hurit Tolonun tahliye kararna yaplacak itiraz deerlendirecek mahkemeyi etki altnda brakmak olmal. Ses kayd 12 ve 14. mahkemeler bizden diyor, savclk tahliye kararna itiraz 12. Ar Ceza Mahkemesine yapyor! Hadi siz imdi kendinizi mahkeme heyetinin yerine koyun. Bir tarafta bir ksm medya zerinize gelmeye hazr. Ellerinde bu i iin kullanlacak bir de ses kayd var! Bir tarafta da hukuk ve kiisel vicdannz! Hi kukusuz ki mahkeme heyeti bu tr etkileme abalarna aldracak deildir. Heyet yeleri, Ar Cezada yarg olana kadar kim bilir nelerle karlat. O nedenle kararlarn, hangi ynde olursa olsun, etki altnda kalmadan vereceklerine inanrm Memleketimizin siyasi iktidarn itelemelerinden etkilenmeyecek savclarna sesleniyorum Mahkeme kararlarn etkilemeye teebbs su deil midir?275

Oktay Eki, Cumhurbakan, Babakan ve Genelkurmay Bakanl aklamalarndan hareketle, yargy etkileme iddialarnn bir gereklie dayandn ve bu konudaki gerek resmin ortaya kmas iin yayn organlar ve gazeteciler hakknda alan soruturmalara dair bilgilerin aklanmasn istedi.
Byle yargy etkileyen bir ey olmasa veya soruturmann gizlilii ihlal edilmese herhalde ne Cumhurbakanl aklama yapp, uygulamalarda usul yasalarna azami zen gsterilmesinin Trkiyeyi daha da gl klacan ifade ederdi, ne de hukukun stnlne ve temel ilkelerine titizlikle bal kalnmasnn nemini vurgulard. Keza Babakan da; Yarg sreci bitmeden kimseyi sulu ilan etmeye hi kimsenin hakk yok. Fakat lkemizde maalesef yargsz infaz yapmaya alm baz kurum ve kurulular olduu gibi baz ahslar, hatta ke yazarlar da var. [...] Ben u anda [...] soruturmay yrtmekte olan savc zerindeki tasarruflar da knyorum, savcya ynelik basklar knyorum [...] demezdi. Elbet Genelkurmayn da zetle, Kii ve kurulularn adeta yargsz infaz edilerek sulu ilan edilmesi hibir hukuki ve ahlaki kuralla badamamaktadr. Artk sylem yerine tedbir alma zamandr demesine gerek olmazd Adalet Bakanl bugne kadar yargy etkileme ve soruturmann gizliliini ihlal iddiasyla hangi gazeteciler ve yayn organlar hakknda soruturma balatldn aklasn, resmi hep birlikte grelim.276

BASIN YARGIYI PART KAPAMADA GREVE AIRIYOR

Basn, davalarla ilgili haber, yorum ve deerlendirmelerde kulland dil ve sylemler nedeniyle de srecin belirleyenleri arasndayd. Kimi dava ve soruturmalarda tarafgir sylemler kullanmaktan kanmad. Parti kapatma davalar bu anlamda kritik veriler sundu. Yazarlar, dava sreleri devam ederken, kendi arzu ve beklentilerini aklamaktan saknmad.
275 Ylmaz, Mehmet Y., 2009, Cumhuriyet Savclar Gazete Okuyor mu?, Hrriyet, 13 ubat. 276 Eki, Oktay, 2009, Halep Ordaysa, Hrriyet, 22 Ocak.

116

Oktay Eki, kapatma davasyla ilgili olarak RPli yetkililerin sarf ettii szleri mahkemeyi etkileyici beyanlar olarak deerlendirdii yazsnda, savclar grevlerini yapmamakla sulad.
kide bir zihin kartrc ve mahkemeyi etkileyici beyanlarda bulunma kampanyas atlar. rnein pek parlak hukukular Mustafa Kamalak, mahkemede grlen bu dava hakknda Hukuk ldrmadysa RP kapatlamaz. ldrmsa ona bir ey diyemem dedi. RP lideri Erbakan bu davann Trkiye asndan bir yz karas olduunu syledi. RP Genel Bakan Yardmcs Recai Kutan, bu davay aan Basavcy Menderesi asan hkim gibi Atatrk bulvarnda yryemez hale gelirsin diyerek tehdit etti. Son beyann, RP Trabzon milletvekili eref Malkotan geldii ve muhteremin Karar 11-0 lehimize olur dedii bildiriliyor. Savclara soruyoruz: imdiye kadar Anayasa Mahkemesi, 20 ayr partinin kapatlmasna karar vermi. Bunlarn hibiriyle ilgili byle bask yaplmadna gre, acaba onlar m grevlerini yapmyorlar, yoksa yasalar m deiti?277

Eki, kapatma kararnn aklanmasndan sonra yapt deerlendirmede ise daha nce RPnin kapatlmasn gerektirecek kadar vahim bulduu sz ve hareketlere saysz defa dikkati ektiini ve greve ard halde, dnemin Yargtay Cumhuriyet Basavcsn harekete geiremediini ifade etti. Eki devamla, kapatma davasnn savcs Vural Sava ve Mahkeme yarglarn devletin, laik Trkiye Cumhuriyetine sahip kan evlatlar olarak niteledi:
Daha ilk gnlerden itibaren bu szlerin ve hareketlerin Refah Partisinin kapatlmasn sonulandracak kadar vahim olduunu saysz defa yazdk O tarihte Yargtay Cumhuriyet Basavcs sfatyla grev yapan Haluk Yardmcy saysz defa greve ardk. Ama muhteremi bir trl harekete geiremedik. imdi bu zatla, zerinde tad Cumhuriyet Savcs sfatnn gereini yerine getiren, yani cumhuriyeti koruma grevinin kendisine verildiini bilen Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural Sava arasndaki farkn sonularn yayoruz. Bu devletin Vural Sava gibi, Anayasa Mahkemesinin saygdeer yeleri gibi, Laik Trkiye Cumhuriyetine sahip kan evlatlar olduu iin geleceimize gvenle bakyoruz. Ve Refah Partililerin, Atatrkn sillesinin ne kadar ar olduunu grerek, nmzdeki dnemde demokrasiye, hukuk devletine ve zellikle laik cumhuriyete saygl bir siyasi yaam izgisi benimsemelerini diliyoruz.278

Emin laan, elbette kapatlmas gerekiyordu dedii kapatma kararndan dolay mutlu ve gururlu olduunu belirterek, kararn millete ve lkeye hayrl olacan ifade etti:
Refah Partisi kapatlmt. Elbette kapatlmas gerekiyordu. Trk milletinin kutsal deerlerine, Atatrke, Cumhuriyet rejimine, Trk ordusuna ve Trk mille277 Eki, Oktay, 1998, Savclar Neredesiniz, Hrriyet, 10 Ocak. 278 Eki, Oktay, 1998, Atatrkn Eli Ardr, Hrriyet, 17 Ocak.

117

tine sven, din smrs yoluyla oy toparlamaya alan bir partinin, Trkiyede elbette yeri olamazd. Anayasa Mahkemesi ok nemli bir karar verdi Mutlu olduk. Gurur duyduk Sen babakan olacaksn, Cumhuriyet rejimine posta koymaya, onu ykmaya, Trkiyeyi ortaa karanlklarna srklemeye kalkacaksn!.. Bir yanda din smrs, br yanda vatan millet edebiyat! Yarg bunlar yemedi. Bay Erbakan dn dzenledii basn toplantsnda Anayasa Mahkemesinin kararn hukuk asndan vahim bir karar olarak tanmlad. Tam tersine, hukuk ve Trkiye asndan son derece dzgn bir karardr Trk yargs, dn verdii iki kararla Trkiyenin nn at. Meydann bo olmadn dosta dmana gsterdi. Dn, Refahyol ortaklarnn Kara Cumas idi. lkemize ve milletimize hayrl olsun... Ve hayrl olacak.279

Kapatma kararyla ilgili deerlendirmelerde ne kan savlardan biri de, kapatma ynndeki yasalarn iletilmesi gerektiinin daha nceleri eitli biimlerde vurgulanm olduuna dikkat ekilmesiydi. Hrriyetten Tufan Tren, parti kapatmann salkl bir yntem olmadn sylemekle birlikte, RPnin imdiye dek bin kere kapatlmas gerektiini belirtti:
Erbakan adl tacir, halka yutturduu ikolata iindeki dini devlet hapn imdi de kendini aydn sananlara yutturuyor. Ayn hap 20 yl nce randaki mollalar da solculara yutturmulard. Bu yutturmacay yerseniz; ordu, demokratik sivil toplum rgtleri darbe yanls, Refah ise demokrat. Erbakan, Amerikada, ngilterede ordu nasl hkmetin emrindeyse Trkiyede de yledir diyor Hoca kendini akll, karsndakileri aptal sanyor. unu iyi bilin ki, Refah Partisinin bugne kadar bir deil, bin kere kapatlmas gerekirdi. Ama bugn iin artk bu zm salkl deildir. Trkiye, RPyi sandkta kapatmann yollarn yaratmaldr.280

Tren bir baka yazsnda, rejime ynelik tehlikelere kar yasalarn ate bacay sarmadan zamannda uygulanmasn isteyerek bu konudaki grn yineledi.
Ve Trkiye Cumhuriyeti yasalarn inedikleri iin partileri kapatld. Dileriz devleti ynetenler, rejime ynelik bu tehlikelere kar bundan sonra daha duyarl davranrlar. Yasalar zamannda ve eksiksiz uygulanr, atein bacay sarmasna bir kez daha izin verilmez.281

Ortadou yazar Altemur Kl, kapatma cezasn RPnin hak ettiini belirterek, irtica tehlikesinin yeermesini, zamannda gerekenin yaplmam olmasna dayandrd:
Ama oyuncunun, daha dorusu RPnin bu cezay hi haketmemi olduunu iddia etmek de yanl olur. RP, Erbakan ve arkadalarnn ynetiminde, lik Trkiye Cumhuriyetine ve Atatrk ilkelerine, bu ilkelere sahip kan byk bir ounlua kar iktidara geldikten sonra, artan bir pervaszlk iinde, Kanl m ola279 laan, Emin, 1998, Refahyolun Kara Cumas, Hrriyet, 17 Ocak. 280 Tren, Tufan, 1997, DYPli Arkadalar Uyann Artk, Hrriyet, 18 Aralk. 281 Tren, Tufan, 1998, Refah Tarih Oldu, Hrriyet, 23 ubat.

118

cak. Kansz m? mant ile msademe rotasnda ilerlemi ve nihayet kayalara toslamtr Kararn hukuki dayanaklar bence tartlamaz Kapatma kararnn muhakkak ki siyasi neticeleri, hatta komplikasyonlar olacaktr. Kapatmama kararnn da olacakt. Bu ihtimaller varit diye hukukun icaplar yerine getirilmemeli miydi? Zaten yllarca irtica tehlikesi adm adm yeerirken, ayn siyasi mlahazalarla, gerekenin yaplmam olmas bizi bugnlere getirmitir.282

Radikal yazar Trker Alkan da pozitif hukuka gre RPnin kapatlmas gerektiini ve kapatldn belirtti:
Hem anayasa yapacaksnz, Devletin temel, deitirilemez ilkesi laikliktir diyeceksiniz. Hem de laiklii zorla, Kanla ortadan kaldracan ilan eden bir parti var olmaya devam edecek Pozitif hukukun bir anlam varsa Refahn kapatlmas gerekirdi ve kapatld283

RPnin kapatlmasndan daha nce gndeme gelen DEPin kapatlmas srecinde de basn nemli rol oynad. Parti yneticilerinin konumalar, aklamalar ve tutumlar, kapatma srecinin hakl gerekeleri olarak sunuldu. Kapatma davasnn almasn izleyen gnlerde yaplan DEP kongresi, Hrriyet gazetesi tarafndan Dicleden ok aklama: Krt sorununa PKKsz zm dnlemez. Bu kez Trk bayra astlar balyla verildi.284 Hrriyet gazetesi, bu haberle yetinmeyerek, kongreyle ilgili yaynlarn ertesi gn Terrist Yunanl balyla manete tad. Bu kez hedefte, Yunanistandan gelerek DEP kongresine katlan milletvekilleri vard. Haberde, Her frsatta Trkiyeye dmanln gsteren Yunanl parlamenterler DEP kongresinde gerek yzlerini bir defa daha ortaya kardlar denildi. Ayn haberde, kongrede DEPe Genel Bakan seilen Hatip Diclenin konumas, PKK yanda aklamalar olarak nitelendirildi.285 Hrriyet yazar Emin laan ise olay, Yunan glgesinde Trkiye dmanl balyla deerlendirdii makalesinde, DEPin, Trkiye partisi olamayacan, bundan sonra da Krtlk yapacan, amacna ulamak iin Yunanistanla, Ermenistanla ibirlii iinde bulunarak. dmann dostu dostumdur felsefesi izlediini belirtti.286 Oktay Eki ise DEPin kapatma kararn, Baka ne olabilirdi ki. Tekrar ediyoruz Srpriz saylacak bir ey yok.287 szleriyle deerlendirdi. DEPin kapatlmas srecine yaklamda, RPnin kapatlmas srecini eletiren gazete ve yazarlar asndan da bir farkllk gzlenmemitir. Bu srete, parti
282 283 284 285 286 287 Kl, Altemur, 1998, Refahn Kapatlmas, Ortadou, 19 Ocak. Alkan, Trker, 1998, Tarihin Arka Plannda Neler Var?, Radikal, 17 Ocak. Hrriyet, 1993, Dicleden ok Aklama, 13 Aralk. Hrriyet, 1993, Terrist Yunanl, 13 Aralk. laan, Emin, 1993, Yunan Glgesinde Trkiye Dmanl, Hrriyet, 14 Aralk. Eki, Oktay, 1994, Baka Ne Olabilirdi ki, Hrriyet, 18 Haziran.

119

kapatmaya ilkesel dzeyde tutarl ve nesnel bir yaklam gelitiremeyen basnn, DEPin kapatlmasn desteklerken, rk sylemler kullanmas, siyasi parti olarak grmemek, insan haklar ve demokrasinin bahane olarak kullanlamayacan ileri srmesi artc olmamtr. DEPin kapatlmasn eletirenlere ynelik tepkisini demokrasi ve insan haklar bahanesiyle yas tutmamz istenecek szleriyle ortaya koyan Zaman yazar Hseyin Glerce, DEPin siyasi parti gibi grlemeyeceini belirtti. Ancak Glerce, faydac bir yaklamla partilerin yelerin beyanlarna dayanarak kapatlmasn onaylamadn szlerine ekledi:
Son 2-3 ayda PKKya indirilen ar darbeler unutturulduu gibi demokrasi ve insan haklarn savunma bahanesiyle neredeyse DEPliler iin yas tutmamz istenecek Bir siyasi partinin, hem de birka yesinin beyanyla kapatlmasn elbette tasvip etmek doru olmaz. Bugn bana, yarn sana olur Ancak dlen hata DEPi siyasi parti gibi grmektir. DEPin PKKnn legal alandaki grnts olmadn, iddia edebilecek biri var mdr? Soralm DEPlilere. PKK hain bir rgt mdr, yoksa gerilla mdr? DEP gibi siyasi parti olmaz. Hele hele sadece Krt sorunu, Krt haklar diyerek siyaset yaplamaz, yaplrsa onda samimiyet aranamaz.288

Zaman yazar Ahmet Selim de, DEPlilerin savunduu grleri etnik blclk olarak niteledi ve bu grleri siyasi bir saplant olarak niteledi.
TBMMdeki ilk yeminleri srasndaki tutumlar her eyi ortaya koyuyordu. Ayrca etnik blclk fikir falan deildir. Fikirsizlikten doan biyolojik ve siyasi bir saplantdr.289

YASAMANIN YARGIYA MDAHALES

Derin devlet yaplanmalarna dnk yargsal sre devam ederken, aa kan iliki ve olaylar aratrmak zere TBMM bnyesinde aratrma komisyonlar kurulmas ve bu komisyonlarn almalar, yasamann yargya mdahale ettii tartmalarn gndeme getirdi. Meclis komisyonlaryla ilgili tartmalar, demokratik kurumlarn birbiriyle ilikilerinin ve ileyiinin ne olmas gerektii, bamszlklarnn nasl korunaca gibi sorunsallar daha grnr klmada nemli rol oynad. Derin devlet iddialarnn kapsam ve derinlii nedeniyle, yasama organnn kendi denetim mekanizmalarn harekete geirerek kurduu komisyonlar araclyla aratrma ve inceleme faaliyetleri yapmas, kritik davalar balamnda Susurluk, emdinli ve Hrant Dink cinayeti olaylarnda mmkn olabildi.

288 Glerce, Hseyin, 1994, Krt Sorunu Yok, Oyun Var, Zaman, 23 Haziran. 289 Selim, Ahmet, 1994, Ara Seim Korkusu, Zaman, 18 Haziran.

120

Derin devlet balantl son dava olan Ergenekon kapsamndaki olay ve ilikilerin aratrlmasnda parlamento bnyesinde alma yrtlmesi fikri basnda gndeme getirilmesine ramen, hkmetin bu fikre scak bakmamas nedeniyle gerekleemedi. Derin devlet balantl olaylar arasnda kurulan ilk komisyon Susurluk Komisyonuydu. Ancak bu komisyon, birok kurum ve kamu grevlisinin devlet srr gerekesine dayanarak bilgi vermekten kanmas ve komisyon davetine uymamas nedeniyle, incelemelerini derinletiremedi. Meclis Tz ve ilgili yasalarn, devlet srlar ile ticaret srlarn aratrma kapsam dnda tutmas, olaylarn aydnlatlmasnda komisyonun yetkilerini snrlayan nemli bir engele dnt. Bu komisyon almalar, devlet srr ve mevzuattan kaynaklanan snrllklar nedeniyle beklenen sonucu yaratmad halde, Cesaretle altlar, yargnn iini kolaylatrdlar290 biiminde zetlenebilecek yorumlarla anlabildi. Bu komisyon almalar srasnda yasamann yargya mdahale ettii, yargnn yetki alanna girdii, komisyonun anayasaya aykrl gibi tartmalara rastlanmad. Yasama ve yarg erkleri arasnda yetki tartmalarnn gndeme getirilii, asl olarak, emdinli olaylarn aratrmak zere kurulan emdinli Komisyonunun291 almalar srasnda gndeme getirildi. emdinli Komisyonunun anayasaya aykrl balamnda ilk tepki, komisyonunun hazrlad raporun ieriinin kamuoyuna yansmasn takiben, Eski Yargtay Basavcs Sabih Kanadolundan geldi. Kanadolu, komisyonun kurulmasyla yargnn bamszlnn ortadan kalktn, Anayasann 9. maddesine292 gre hibir kurum ve kiinin dayanan Anayasadan almayan bir yetkiyi kullanamayacan vurgulad. 293 Komisyona ynelik tepkileri ateleyen asl gelime, emdinli soruturmasn yrten savc Ferhat Sarkayann istemi zerine, Komisyonun AK Partili bakan Musa Svacolunun st dzey komutanlar hakkndaki sulamalar da ieren bir takm ifade tutanaklarn savcla gndermesi ve bu ifadelerden hareketle iddianamenin hazrlandnn aa kmasyla yaand. Komisyon Bakan Svacolu tutanaklar kendisinin gnderdiini, Ceza Kanunu hkmleri gerei, savc bilgi istedi, biz de gnderdik szleriyle aklad. Savclk ve komisyon arasndaki bu iliki, muhalefet partileri ve soruturmay eletirenler tarafndan, yasamann yargya mdahalesi olarak deerlendirildi. Bu gr savunanlar, gerekelerini, Anayasann 138. maddesindeki Grlmekte olan bir dava hakknda Yasama Meclisinde yarg yetkisinin kullanlmas ile ilgili
290 Radikal, 2001, Kim Kazand, Kim Kaybetti, 13 ubat. 291 TBMM Hakkari Merkez Yksekova, emdinli lelerinde Meydana Gelen Olaylar Aratrma Komisyonunun kurulmasna, genel kurulun 23.11.2005 tarih ve 862 sayl kararyla, 22. birleiminde karar verilmitir. 292 T.C. Anayasas Madde 9: Yarg yetkisi, Trk milleti adna bamsz mahkemelerce kullanlr. 293 Radikal, 2006, Yarg kmek zere, 26 Mart.

121

soru sorulamaz, grme yaplamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz hkmne dayandrdlar. Anayasann szel anlamyla snrl biimde yrtlen ve konuyla ilgili derinlikli bir zmlemenin yaplmad bu srete basn, tutumunu esas olarak davadaki yaklamna gre belirledi ve yanstt. Hrriyet gazetesinde yer alan haberde, gnderilen raporda, Orgeneral Bykanttan Ayrca bir kuvvet komutannn, Astsubay Baavu Ali Kayay tandn sylemesi, kendisine sahip kld ve bu olayn rtbas edilecei intiban verdii ve kukularn artrd inancndadrlar diye sz edilmesine dikkat ekildi.294 Gazetenin yazar Emin laan ise Meclis Komisyonu almalarnn gizliliine ramen Van Savcsna ulatrlmasn, savc ile AKP arasndaki ilgin ibirlii olarak nitelendirdi:
emdinli Komisyonu almalarn henz tamamlamad, raporunu yazmad. Komisyonun almalar gizli! O kadar ki, grevliler bile ieriye rnein cep telefonu sokamyor. Pekiii, Meclis Komisyonunun bu gizli almas nasl oluyor da haftalar ncesinden Van Savcsna iletiliyor, szdrlyor? Bu sorunun yant dn belli oldu. Tutanaklar Van savcsna Komisyonun Bakan AKP milletvekili Musa Svacolunun habersizce gndermi olduu ortaya kt. Bakar msnz savc ile AKP milletvekili arasndaki u ilgin ibirliine!...295

Parlamentonun byle bir yetkisi var m sorusuna, Radikal gazetesinde verdii yantta mit Karda, kurumlar arasnda bilgi al verii olabileceini, bu tr eletirilerle bask yaratlmaya ve olayn hafifletilmeye alldn aklad:
Parlamento verebilir. Niye vermesin? Savc da parlamentodan bilgileri isteyebilir. Niye istemesin? Bunda bir saknca yok ki. Ama bu olaydan etkilenen kiiler, Bu savc ne yapyor, siz parlamento olarak nasl veriyorsunuz gibisinden bir bask yaratyorlar. ddianameyi de inde faso fiso eyler var, bu siyasi bir deerlendirme diyerek hafifletmeye, engellemeye alyorlar. Mesela Van Savcs, Diyarbakrl iadamnn ifadesini komisyonun tutanaklarn alp iddianamesine koymam. Kendisi de bu iadamnn ifadesini alm. Ama durum byle yanstlmyor.296

Komutanlarla ilgili iddialarn meclisten savcla gnderilmesini anayasaya aykr olarak niteleyen kesimlerin, ayn komisyonun dinledii Hakkri Belediye Bakannn komisyondaki beyan srasnda sarf ettii szleri nedeniyle soruturmaya uramasna ve bu soruturma kapsamnda Ankara Cumhuriyet Savclnn meclis tutanaklarn istemesine ayn tepkiyi gstermedikleri grld. Hrriyetin, Bir bakann gizli tutanaklardaki szleri: PKK terr rgt deildir baln kullanarak manete ektii haberde, Tekenin gizli tutanakta geen PKK terr rgt deildir szleri ne kartlarak, ifadeleri aynen yaymland.297
294 295 296 297 Hrriyet, 2006, Piman Deilim, 10 Mart; Hrriyet, 2006, Savcya emdinli Raporu Yollam, 11 Mart. laan, Emin, 2006, Bylesi Grlmedi, Hrriyet, 9 Mart. Dzel, Nee, mit Karda syleisi, 2006, Van Savcs Doru Olan Yapt, Radikal, 13 Mart. Hrriyet, 2006, Bir Bakann Gizli Tutanaklardaki Szleri: Pkk Terr rgt Deildir-manet, 16 Mart.

122

Hrriyet, Tutanaklar savcla verilecek balyla verdii izleyen haberinde, Komisyon Bakan Svacolunun, Yarg istemi. aresiz gndereceiz. Yarg istedikten sonra vermemek, adaleti engellemek olur aklamas ile bir ksm yenin Yaptnz hata nelere mal oluyor. imdi nne gelen savclk tutanak istiyor, isteyecek. Siz Van Cumhuriyet Savcsna tutanak vermeseydiniz byle olmayacakt. Bu gelimelerden sonra kim davetimize icap eder, kim gelir burada zgrce bilgi verir? tepkisine yer verdi.298 Basnda komisyonun yargya mdahale ettii ynndeki tartmalar devam ettii srada Genelkurmay Bakanlnn 20 Mart tarihli bildirisinin yaymlanmas olaylarn ynn deitirdi ve Komisyonda bilgisine bavurulan baz kamu grevlilerinin hedef alnd grld. Bildiride bahsedilen hedeflerden ilki, Emniyet Genel Mdrl stihbarat Dairesi Bakan Sabri Uzun idi. Uzun, emdinlideki bombalarla ilgili hrsz evin iinde olursa kilit ie yaramaz szleri ile kitabevi bombalanan Seferi Ylmazn takip edilen kiiler arasnda olmadn ve olayn polisin yetki blgesinde gerekletiini aklamasyla dikkati ekmiti.299 Uzun, Genelkurmay bildirisini takiben grevinden alnd. Bu gelime, Bildirinin ifrelerini zen Hrriyet gazetesi tarafndan, ifredeki ilk isim silindi: ifredeki ilk kelle gitti manetiyle verildi.300 Uzunun Komisyondaki beyanlarna dayanarak grevinden alnmas, Hrriyet yazar Cneyt lsever tarafndan, Babakann yargya mdahalesi olarak yorumland. lsever, hkmeti hem Uzunun konumasn tevik edip, hem de statko ile anlaarak iktidar koltuunda oturmaya devam etmek iin bu karar almakla sulad:
emdinli Komisyonu kurulduunda Babakan ne demiti? -Olaylar nereye kadar gidecekse oraya kadar gidilecektir! Ayn Babakan, komisyonda ifade vermeden nce Sabri Uzuna ne dedi? -Ne biliyorsan anlat! Sonra ne yapt? Yanl-doru, bildiklerini anlatt iin Sabri Uzunu grevden ald. Tavana ka, tazya tut!... Neydi Babakann yapmas gereken? Vanda alan davann sonucunu beklemek. Orada kacak sonulara gre deil Sabri Uzunu grevden almak, hakknda cezai ilem dahi uygulayabilirdi. Sabri Uzunu grevden alan Babakan, Vandaki davann sonucunu da imdiden ilan etmitir! - Bana zarar vermesin de, nerede patlarsa patlasn!... imdi de hukukun stnl bizzat hkmet tarafndan ayaklar altna alnyor! Neden? Statko ile uzlap o kr makamda oturmaya devam etmek iin!301

Uzunun grevden alnmasn deerlendiren Susurluk Komisyonu Bakan Mehmet Elkatm, Radikal gazetesinde Nee Dzel ile roprtajnda, ayn biimde Meclis
298 299 300 301 Hrriyet, 2006, Tutanaklar Savcla Verilecek, 16 Mart. Radikal, 2006, Hrsz Evin indeyse Kilit Bir e Yaramaz: Uzun: Hrsz Evin inde-manet, 20 ubat. Hrriyet, 2006, ifredeki lk sim Silindi: ifredeki lk Kelle Gitti-manet, 23 Mart. lsever, Cneyt, 2006, Hkmete Gvenen Brokratn Aklna aarm, Hrriyet, 26 Mart.

123

Susurluk Komisyonuna bilgi veren dnemin Emniyet Genel Mdrl stihbarat Daire Bakan Hanefi Avcnn da grevden alndna ve askeri mahkemede yarglandna dikkati ekerek unlar syledi:
Bir kii konuacak oluyor. Hemen hakknda ilem yaplyor. Susurluk Aratrma Komisyonunda ifade verenlerin basma o kadar ok ey geldi ki. Mesela Hanefi Avc. Askeri mahkemede yargland, askeri cezaevinde yatt. Komisyona ifade veren Jitem mensubu Hseyin Ouz hemen emekli oldu. Hayati tehlike iindeydi. imdi kyde yayor, obanlk yapyor bu adam. Emniyet stihbarat Daire Bakan Sabri Uzun, emdinli Komisyonuna ifade verdi. Hemen grevinden alnd.302

Anayasaya aykrlk temelindeki eletiriler, soruturmann seyrindeki gelimelerin de etkisiyle, basnda, komisyon almalarnn asker tarafndan da ho karlanmad yorumlaryla yeni bir boyut kazand. Radikalin Asker komisyona souk balyla verdii haberde, askerlerin komisyona souk ve seviyeli davrand belirtildi. Komisyon yelerinin, askeri cezaevinde tutuklu astsubaylarla grmelerini askerlerin uygun grmemesi zerine, grme adliye binasnda gerekletirildi. Bu durumu, Komisyon Bakan Musa Svacolu Biz 23 Martta Vandaki l Jandarma Komutanlna yaz yazdk ve iki astsubay gsterilecek uygun bir yerde bilgisine bavuracamz ilettik. 27 Martta da bize bu ahslarla adliyede grme yeri gsterildi biiminde aklad. Ancak bu aklamaya ramen milletvekillerinin grmek iin bir sre askerleri beklemek zorunda kald ifade edildi.303 Ortadou gazetesi yazarlar da, zellikle askeri cezaevinde sanklarla grme giriimini eletirilerinin odana alarak, komisyonun anayasaya aykrl grn savundular. Komisyonun yargnn grev alanna girerek soruturma yaptn ileri sren Taylan Sorgun, yargya intikal etmi bir konuda meclisin aratrma almas yrtmesini eletirdi:
emdinli Komisyonu Vana giderek orada Soruturma yapmaya balamtr. Anayasaya gre komisyonlar Bilgi almak esas iinde hareket etmek durumundadrlar. Ama komisyon yelerinden AKPli bir milletvekilinin tutuklu bulunan Kayaya, sorduu udur: Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Yaar Bykantn Tanrm iyi ocuktur sznn size faydas m oldu zarar m...? Bu bilgi almak mdr, yoksa Bir yorumla bir yerlere varmak arzusu mudur? Bu da yeni bir siyasi yaklam olmutur. te bir nemli hata budur emdinli olaylar yargya intikal etmitir. Ama aratrma komisyonu imdi buna ramen almasn devam ettirmektedir. stelik nemli hatalar da yaplmakta; bu hatalar da gemi siyasi tarihimizdeki Meclis Tahkikat Komisyonu almalarna dayal yorumlar gndeme tamaktadr. Onursal Cumhuriyet Basavcs
302 Dzel, Nee, 2008, Mehmet Elkatm syleisi, AKP zgrlk Diyor, Yasak Getiriyor, Taraf, 21 Ocak. 303 Radikal, 2006, Asker Komisyona Souk, 30 Mart.

124

Kanadolu, Birgit ustann da szn ettii konumasnda aratrma komisyonunun cezaevinde olan sanklarla grme arzusunu, tanklar dinleme abasn da Anayasaya aykr olarak tanmlam. imdi buradaki soru Birgitin de deerlendirmesine gre, emdinli Aratrma Komisyonu srf merak amac ile mi san bulunduklar cezaevinde dinliyorlar, yoksa ifadelerine bavurmak iin mi? Ortada tutulan zabt da olduuna gre bu durum daha ok ifade almakla rtmektedir. Aratrma komisyonunun AKPli Bakan Kastamonu milletvekili Musa Svacolu, Kanadolunun Anayasaya aykrlk iddialarna Bunu kabul etmedikleri cevabn vermitir. emdinli iddianamesinin Trk Ordusunda Deprem gibi ka atmasna neden olduunu daha ilk gn bu stunda belirtmitik. Arada nemli gelimeler yaanmtr. O deprem gibi ka atn henz tam ortadan kalktn da sylemek zordur. TSK imdi kendi arball iinde yine kendi ciddiyeti ile gelimeleri izlemektedir.304

Askerin komisyon almalarndan duyduu rahatszl yanstan tutumlar yorumlayan bir baka yazar da, komisyonun askeri cezaevine alnmamasn bir g gsterisi olarak ele ald ve olay, el mi yaman, bey mi yaman, Paa m yaman deyiiyle ordunun gcn ve tavrn gsterdii asker engeli olarak deerlendirdi:
Gel gr, TBMM emdinli Komisyonu yeleri, askeri cezaevine sokulmadlar. Vali Yardmcs Mustafa Yavuz, Komisyon Bakan Svacoluna, Van Jandarma Asayi Kolordu Komutanlnn Askeri cezaevinde grmeniz iin uygun yerimiz yok. Mekn skntmz var. Bu kadar kalabalk bir heyeti cezaevinde tutuklularla grtrme olanamz bulunmamaktadr mesajn iletti. emdinli ile ilgili olarak daha nce yazdmz bir yazda, El mi yaman, bey mi yaman, Paa m yaman? Greceiz demitik. Her gn yeni bir gelimeye tank oluyoruz. Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Yaar Bykant da, tankln iyi bir ey olduunu vurgulamt ya. TBMMnin yanbandaki muhafz alaynn Hazrol! komutlarndan, postal seslerinden rahatsz olan, askerlerin lokantasndan yaknan AKPli milletvekilleri, bu kez de bir baka asker engeline taklmlard.305

Tarhan Erdem ise meclis komisyonlar ile almalarnn anayasaya uygunluu konularnn birbirine kartrldn ve son yllarda kurulan komisyonlarn sorgulama yaparak bilgi toplama ve aratrma ilevlerinden uzaklatklarn belirtti. Erdem, emdinli Savcsna komisyonda dinlenen kiilerin beyanlarn ieren tutanaklarn gnderilmesini de ayn kapsamda eletirerek, bunun yargya mdahale anlamna geleceini savundu:
Aratrma komisyonlarnn Anayasaya uygunluu ile emdinli Komisyonunun Anayasaya uygun davranp davranmad birbirinden ayrlmaldr. Son yllarda kurulan aratrma komisyonlar kendilerini sorgu hkimi yerine koydular;
304 Sorgun, Taylan, 2006, emdinli ddianamesi Komisyon- ve Gemiteki Bir Komisyon, Ortadou, 29 Mart. 305 Tahsin, Orhan, 2006, emdinli Turu, Ortadou, 30 Mart.

125

Anayasaya aykr olan, komisyonun bu davrandr. Son yllarda aratrma komisyonlar, itze aykr olarak, akllarna kim geldiyse herkesi arp sorgulamaktadr! Bombalama ya da yolsuzluk gibi, yeri, zaman, ilgili kiileri su oluturan eylemler sz konusuysa, olaylarn nasl gelitiinin, nedenlerinin ve asl faillerinin ortaya karlmasnn, yasama organ komisyonlarnn deil yargnn grevi olduu adeta unutulmaktadr emdinli Komisyonu da nerge metinlerinde grld gibi, daha kurulurken, bilgi toplamak amacyla deil, olaylarn aratrlmas amacyla kurulmulardr ve kurulularndan balayarak Anayasaya ve itze aykr duruma girmilerdir. emdinli Komisyonu, davet ettii kiilerden bilgi almam, onlar sorgulamtr. Eski bir avukat olan Arn szleri arasnda, bir kiinin ifadesi deyimini kullanarak, komisyonun yapt ii de tanmlam oldu!... Dier taraftan Arn ve komisyon bakan ne derlerse desinler, kiilerin komisyonda sylediklerinin, olaya mdahale etmi bulunan bir savcya gnderilmesi eylemi, ok ak biimde yargya karma anlamna gelir.306

Askere kar hassasiyet, komisyon bnyesinde de sorunlara yol at. Komisyon almalar, Orgeneral Yaar Bykantla ilgili iddialarn komisyon raporunda yer alp almayacana dair tartmalara sahne oldu. Baz komisyon yelerinin, Bykantn sank astsubay Ali Kayay tandn ve iyi ocuk olduunu syledii szlerinin yargy etkileyebilecei ynndeki grlerinin raporda yer almasn istemesi krize neden oldu. Tartmann sonunda Bykant sulayan ifadeler rapor taslandan kartld. CHP milletvekilleri, yargnn byle ifadelerle etkilenebilecek kadar gsz olmadn savundular.307 Ancak askere ynelik hassasiyet, bununla snrl kalmad. TSKyi ilgilendiren JTEM hakkndaki iddialar ve olaylar srasnda F-16 uaklarnn uurulmas konularndaki tespitler de rapordan karld. Komisyonun oy okluuyla karar ald bu sre, kar kan yelerin istifa etmeleriyle sonuland.308 Meclis komisyon almalarnn yargy etkiledii iddialar, TBMM nsan Haklarn nceleme Komisyonu bnyesinde bir alt komisyon olarak kurulan Hrant Dink Cinayetini Aratrma Komisyonu almalar srasnda da gndeme getirildi. Pek ok grme yapan komisyonun cinayet sanklarn dinleyecei ynndeki haberlerin yaylmas zerine, kurulduktan be ay sonra almalarn sonlandrarak rapor yazm aamasna geme karar almas artcyd. Bu kararda, komisyonda dinlenen kiilerin aklamalarnn basna yansmasnn etkili olduu belirtildi. Bu tartmalarda emdinli Komisyonunda yaanan sorunlar da gndeme geldi. Komisyon Bakan Mehmet Ocaktan tarafndan yaplan yazl aklamada, komisyonun almalarn sonlandrma gerekesini, yarg srecini etkileyecek bir
306 Erdem, Tarhan, 2006, Arnn Syledikleri, Radikal, 20 Nisan. 307 Hrriyet, 2006, Sulamada Geri Adm, 26 Ocak. 308 Hrriyet, 2006, Szleri AKPye Kriz, 28 Ocak.

126

durum olduu iin sanklar dinleme gibi bir yetkisi olmad eklinde akland. Yargya mdahale anlam tayabilecei endiesiyle halen yarglamalar srenlerin grme kapsam dnda brakld ve almalar sonlandrarak rapor yazm aamasna geildii bildirildi. Bylece, gemiteki emdinli sreci, bu kez parlamento denetiminin snrlarn izmi oldu.309 Bu gelimeler zerine baz yeler, Komisyon Bakann istifaya ardlar ve yeni bir komisyon kurulmasn talep ettiler. Komisyondan istifa eden CHP milletvekili etin Soysal, cinayetin aratrlmasnda sonu alnmak isteniyorsa jandarma yetkilileri ile grmenin yeterli olmadn, cezaevinde sanklarla da grmeler yaplmas gerektiini belirtti.310 Komisyonun yargya mdahale olur gerekesiyle jandarma yetkililerinin ve sanklar dinlemeden almalarn tamamlama karar almas zerine, CHP milletvekili Ahmet Ersin ise TBMM Bakanlna bavurarak, komisyon almalarnn neden yarda kesildiini sordu. Ancak yarglanan iki jandarma istihbarat grevlisinin itiraflar zerine, komisyonun bu grevlileri dinlememe kararyla ilgili tartmalar yeniden balad. Derin karanln glgesinde kald sulamasyla komisyondan istifa eden etin Soysal bu gelimeler zerine yapt aklamada, yargya mdahale olur gerekesiyle jandarma grevlilerinin dinlenmelerinin engellendiini belirterek, gelien yeni durumu yle yorumlad:
Jandarmann ifadeleri bizim hakllmz ortaya koydu. rtbas var dedik, varm Komisyon Bakan, bu iin nemini kavrayamam, savsaklamtr. Yargya mdahale olur gerekesiyle bu sanklarn Meclis Hrant Dink Komisyonu tarafndan dinlenmesi engellendi. Tutanaklar inceleme ansmz olmad. Jandarma mensuplarnn ifadeleri bizi bir kez daha hakl kard. Gerekirse insan haklarndan bamsz yeni bir komisyon kurulmas iin aba sarf edeceiz.311

Komisyonun bu karar almasn izleyen gnlerde Trabzonda yarglanan jandarma istihbarat grevlilerinin Dink cinayetine ilikin itiraflarda bulunmas, komisyonun almalarn yeniden balatmasn salad. Jandarma grevlileri, bilgilerine bavurmak zere meclise davet edildi. Ancak bu giriim, yargya mdahale engeliyle karland. Zira, Jandarma Genel Komutanlnn, davet edilen askerlerin komisyonda aklama yapmalarnn devam eden yarglamay etkileyip etkilemeyecei konusunda mahkemeye bavurarak gr istedii ve henz mahkemeden gr alnamad iin askerlerin bilgi vermeye gelmedikleri ortaya kt. Haberi, Hrriyet, Jandarma komisyona gelmedi balyla verirken, Taraf ise, CHPnin kapatma silah, jandarma: Ali zn 138 mazereti var manetiyle ne kard.312
309 310 311 312 Hrriyet, 2008, Hrant Dink Komisyonuna Srpriz Final, 14 Mart. Radikal, 2008, Dink Komisyonunda Tartma Bitmiyor, 27 Mart. Hrriyet, 2008, CHPli Soysal: rtbas Var Dedik, Hakl ktk, 22 Mart. Hrriyet, 1998, Jandarma Komisyona Gelmedi, 3 Nisan; Taraf, 2008, CHPnin Kapatma Silah, Jandarma: Ali zn 138 Mazereti Var-manet, 3 Nisan.

127

Dink cinayetindeki sorumlularn banda gelen dnemin Trabzon l Alay Komutan Albay Ali z, gecikmeli olarak Meclise geldiinde ise, mahkeme srecinin devam ettiini belirterek, komisyonda anlatacaklarnn yargya mdahale eklinde alglanaca gerekesiyle sorular yantlamad. z, beyanda bulunmamasn gerekesini, Yarglamann selameti iin burada konumann doru olmayacan dnyorum. Meclise olan saygmdan dolay geldim. Mahkeme sreci bittikten sonra isterseniz gelip burada btn sorularnza cevap verebilirim. szleriyle aklad.313 Jandarma Genel Komutanlnn bavurduu ve jandarmalarn yargland Trabzon 2. Sulh Ceza Mahkemesi, sanklarn Meclise giderek bilgi vermesinin, Anayasann 138. maddesinin ihlali anlamna gelmeyeceine karar verdi. Sanklardan Ali zn, karar yazl olarak bildirilmedii gerekesiyle Meclise geldii halde bilgi vermedii belirtildi.314 emdinli ve Hrant Dink komisyonlaryla ilgili tartmalarn izleri, kapsaml operasyonlara konu olan, darbe giriimleri dahil pek ok olay ve cinayetle balantl derin devlet yaplanmas hakknda nemli veriler sunan Ergenekon soruturmas srasnda grld. Meclis bnyesindeki siyasi partiler ve hkmet, Ergenekon yaplanmasn aratrmak zere bir komisyon kurulmasna yanamad. Aksine ana muhalefet partisi olan CHP, Ergenekon soruturmasyla ilgili uygulamalar aratrmak zere bir komisyon kurulmas iin nerge verdi. Bu nerge, Meclis Bakan Kksal Toptan tarafndan, Anayasann 138. maddesi gereke gsterilerek ileme konulmad. TBMM Bakan Kksal Toptan, yarg srecinin sonuna kadar beklenmesi gerektii konusunda tm siyasileri uyard aklamasnda, CHP tarafndan verilen meclis aratrmas komisyonu kurulmas nergesini Anayasann 138. maddesine aykr olduu gerekesiyle ileme koymadn belirtti:
Yarg srecinin sonuna kadar beklenmesini isteyen Toptan, Yarg organnn verecei karara saygl olmay imdiden iimize sindirmemiz lazm. dedi. Toptan, CHPnin Meclis aratrmas komisyonu kurulmas iin verdii nergeyi Anayasaya aykr olduu iin ileme koymadn dile getirdi. Toptan, Mahkemelerin ve savclarn verdii kararlarn da aratrlmas isteniyor. TBMMde, grlmekte olan bir davayla ilgili grme, tartma yaplmayaca Anayasada ngrlyor. Meclis, yarg yetkisinin kullanlmasn tartma konusu yapamaz. Mahkeme, beraat karar veremez, mahkmiyet karar veremez gelin bu kararlar aratralm diyemeyiz. Anayasann 138inci maddesi byledir. Ergenekon bombalarn aratrmasna engel olmuyoruz. Yarg yetkisinin kullanlmasna ilikin blmlerin aykland bir nerge gelirse ileme koyarz. eklinde konutu.315
313 Zaman, 2008, Hrant Dink Komisyonu, Albay Ali z Dinledi, 24 Nisan. 314 Taraf, 2008, Meclise Sadece ay meye Gelmi, 25 Nisan. 315 Zaman, 2009, Babakan Davosta Tavr Koyunca Oh Dedim, 8 ubat.

128

Ergenekon kapsamnda Meclis bnyesinde aratrma yaplmasn srarla gndeme getiren isimlerin banda Zaman yazar Mmtaz Er Trkne geldi. Trkne, dier Avrupa lkelerinde olduu gibi, yarglama devam etmekteyken byle bir almann yaplmas ihtiyacn yle ifade etti:
Ergenekonun Trk Gladiosu olduu iddias, kanmz donduran ciddi bir iddia olarak bu davann en nemli konusu olarak karmzda duruyor. Ergenekon davasndan, bu rgtn tasfiyesini bekliyoruz. lenen sularla ilgili yarglama devam ederken, tpk dier Avrupa lkelerinde olduu gibi bir Meclis Komisyonunun bu rgtlenmenin peine dmesi gerekmez mi?316 Trkiye Byk Millet Meclisi bnyesinde bir soruturma komisyonunun, bugne kadar oktan devreye girmesi ve Ergenekon terr rgt hakknda siyas denetim kanallarnn oktan harekete gemesi gerekirdi. tham altnda bulunan devlet ve devletin gvenlik birimleri Parlamento denetimi olmadan, bu illegal rgtlenmenin btnyle tehir edilmesi ve istikbalde benzerlerinin nnn alnmas mmkn m?317

Trkne, Sami Selukla yapt syleide de bu konudaki sorunun yantn arad. Syleide, Ergenekon operasyonlar balamnda, devam etmekte olan bir dava ile ilgili meclis aratrmas yaplp yaplamayaca sorusunu Sami Seluk, yle yantlad:
Grme yaplamaz. Yaplrsa davann erevesi dnda yaplabilir nk Anayasa ak kural olarak yargy etkileyecek ve yargnn alanna giren bir konuda kesinlikle Meclis aratrmas, soruturmas yaplamaz.318

DEPLLERN DOKUNULMAZLIKLARININ KALDIRILMASI

2 Aralk 1993 tarihinde kapatma davasnn almasndan tam ay sonra 2 Mart 1994 tarihinde DEPli milletvekilleri Leyla Zana, Hatip Dicle, Orhan Doan, Srr Sakk, Ahmet Trk ve Mahmut Alnakn dokunulmazl, Meclis Genel Kurulunda yaplan oylamayla kaldrld. Partinin geriye kalan dier milletvekilleri Selim Sadak ve Sedat Yurttan dokunulmazlklarnn kalkmas ise DEPin Anayasa Mahkemesince 17 Haziran 1994 tarihinde kapatlmasnn ardndan gerekleti. Meclis Bakan Hsamettin Cindorukun tedavi nedeniyle Amerika Birleik Devletlerinde (ABD) bulunduu dneme rastlayan bu kararn ardndan Ankara Devlet Gvenlik Mahkemesi (DGM) Basavcs Nusret Demiraln talimatyla polisler milletvekillerini gzaltna almak iin Meclisi kuattlar. Kararn ardndan Meclisi terk etmeyen milletvekilleri, ertesi gn Meclis kapsnda itile-kakla gzaltna alndlar. Bu gelimeler, grlmedik bir atmosferin yaanmasna ve insan
316 Trkne, Mmtaz Er, 2008, Ergenekonun CHPsi, Zaman, 17 Temmuz. 317 Trkne, Mmtaz Er Trkne, 2008, Ergenekon Gerginlii, Zaman, 10 Eyll. 318 Trkne, Mmtaz Er, Sami Seluk syleisi, 2009, Prof. Dr. Sami Seluk: Hkimler ve Savclar Rahat Braklmal, Zaman, 2 ubat.

129

haklar ve ifade zgrl balamnda arlkl olarak yurt dndan olmak zere eitli tepkilerin domasna yol at. Alt milletvekilinin tutuklanmasnn ardndan, Anayasa Mahkemesi tarafndan, 15 Haziran 1994 tarihinde verilen DEPin kapatlmas karar, ikinci kez milletvekillerinin Mecliste gzaltna alnmalarn gndeme getirdi. Ancak bu kez Meclis Bakan Cindoruk, gerekeli karar yaymlanmadan milletvekilleri hakknda Mecliste gzalt ilemi yaplmasna izin vermedi. DEPli milletvekillerinin dokunulmazlklarnn kaldrlmas srasnda gsterilen tutumla, Susurluk srecinin siyasi aktrleriyle ilgili dokunulmazlklarn kaldrlmamas konusunda sergilenen korumac tutum kyaslandnda ortaya olduka farkl bir tablo kt. Bunda ordu, siyasi partiler, yarg ve basnn gsterdii uyum ve uzlann rol bykt. Bu uzlann taraflar DEPli milletvekillerinin dokunulmazlklarnn kaldrlmasn, gecikmi bir gelime olarak grd ve memnuniyetle karlad. Basnn bu memnuniyeti haber ve yorumlardaki dil ve sylemlere aynen yansd. Milletvekillerine ynelik hain, hyar, blc gibi pek ok hakaret ve sulama ieren ifadeler kullanld. Gecikmi olarak nitelenen karar Meclisin temizlenmesi, Meclis gerillas ve siyasilerin hizaya getirilmesi olarak yorumland.

Hain Denemezse Hyar da m Denemez?

DEPli milletvekilinin dokunulmazlklarnn kaldrlmas konusunun Mecliste grlmesinden nceki aamasn Hrriyet, 5 DEPliye yarg yolu alyor balyla verdi. Haberde, DEPli milletvekilleri Leyla Zana, Hatip Dicle, Ahmet Trk, Mahmut Alnak ve Orhan Doann dokunulmazlnn kaldrlmasnn Alt Komisyonda benimsendii belirtildi.319 Gazete alt milletvekilinin Meclis Genel Kurulunda yaplan oylamayla dokunulmazlklarnn kaldrlmasn Yldrm gzalt manetiyle duyurdu. Haberde gzalt olay, Cumhuriyet tarihinde ilk defa milletvekilleri polis tarafndan Meclis kapsnda gzaltna alnd biiminde verildi.320 Zaman, haberi 6 DEPlinin dokunulmazl kaldrld balyla duyurdu.321 Gazete bir sonraki gn konuyu Dokunulmazlk tartmas bitmedi manetiyle deerlendirdi.322 Hrriyet yazar Oktay Eki, henz karar verilmeden nce yapt deerlendirmede, siyasi sularla ilgili dokunulmazlklarn kaldrlmasna kar karak, yasalara aykr olsa bile siyasi grlerini aklayan milletvekillerinin dokunulmazlklarnn kaldrlmamas gerektiini belirtti:
319 320 321 322 Hrriyet, 1993, 5 DEPliye Yarg Yolu Alyor, 16 Aralk. Hrriyet, 1994, Yldrm Gzalt-manet, 3 Mart. Zaman, 1994, 6 DEPlinin Dokunulmazl Kaldrld, 3 Mart. Zaman, 1994, Dokunulmazlk Tartmas Bitmedi, 4 Mart.

130

Hadi Orhan Doann dokunulmazlnn kaldrlmasn anlayalm. nk ona atfedilen eylem, bir adi su oluturabilir. Orhan Doan dndakiler siyasi nitelikli su iddiasyla kovuturmaya uradklarna gre, bir parlamento yasalara aykr bile olsa- siyasi gr aklayan yesini yarglamak zere adalete gnderir mi?... Bizce en dorusu, son zamanlarda CHPnin de savunduu gibi, adi sularla ilgili dokunulmazlklar kaldrp siyasi sularla ilgili olanlar dnem sonuna brakmaktr. tibarn dnen ve demokrasiye saygs olan bir parlamento, korursa korursa siyasi su sann korur, adi su sann deil.323

Eki, dokunulmazlklarn kaldrld gn DEP Genel Bakan Hatip Diclenin aklamalarndan hareketle yapt deerlendirmede ise, devleti ykma zgrln savunana, hain denemese de hyar denebileceini belirtti:
Demokrasi Partisini biliyorsunuz. Eminiz banda bulunan Hatip Dicle isimli milletvekilinin devlete kar silahl mcadele veren PKKy tutan, destekleyen saysz beyanlarna ek olarak Ama acaba bir lkenin, stelik parlamentosunda ye sfatn tayan yani o devleti kuran milletin temsilcisi konumuna gelen- bir kimsenin kendi devletinin askeri renci elbiseli genlerini ldrmeyi tasvip etmesine izin veren hangi demokrasi vardr? Devleti ykma zgrl veya devletsiz demokrasi savunulabilir mi? Bunu savunana hain denemezse hyar da m denemez.324

Emin laan, demokrat ve zgrlk kesimleri hedef ald yazsnda DEPli milletvekilleri dhil hain olarak niteledii kiilere cesaret vermekle sulad:
Hi kukunuz olmasn, Hasanlara, blclere, DEPlilere ve bilumum hainlere bu gc hep bizim medyadaki bu demokrat ve zgrlk kesim verdi. Trkiye, demokratlk ve zgrlk adna sata getirildi. Yazk, ok yazk325

Erturul zkk, Meclis gerillas balkl deerlendirmesinde gzalt yntemini ho bir manzara olarak grmediini belirtmekle birlikte, olaylarn bu noktaya gelmesinde milletvekillerini sorumlu tuttu:
Hi tereddr etmeden, birok kiiyi kzdracam bile bile fikrimi yazyorum. Bu, iyi bir ey deil. yi bir gidi deil. Bu tutumlar Gneydou sorununun zmne katkda bulanamaz Daa kmaktan korktuu iin milletvekillii dokunulmazl altnda Mecliste gerilla azyla konuma yapmaya kalkanlar Evet, onlarn bu noktaya gelmesinde baz DEPlilerin tarihi sorumluluu vardr Evet, aklselim yava yava lkemizi terk ediyor eride milletvekilleri akn. Kaplar polisler tutmu, kan gzaltna alyor. Bu manzara ho deil.326

323 324 325 326

Eki, Oktay, 1993, Parlamentoya Yakan Yapmak, Hrriyet, 15 Aralk. Eki, Oktay, 1994, Dokunulmazlklar Bugn Kalkyor, Hrriyet, 2 Mart. laan, Emin, 1994, Bu Ne Biim Fikir zgrl, Hrriyet, 4 Mart. zkk, Erturul, 1994, Gzalt Karar Nasl Alnd, Hrriyet, 3 Mart.

131

Dokunulmazlklarn kaldrlmasn takiben milletvekillerinin Meclis knda polislerce gzaltna alnmalaryla birlikte basn, gzalt ilemini hakl ve meru gstermeye ynelik polis ve savclk kaynakl haberleri manete tayarak ne kard. Hrriyet, Kaacaklard manetiyle duyurduu haberle, dokunulmazl kaldrlan milletvekillerinin gzaltna alnmasalard, kaacaklarn iddia etti.327 Gazete, gzalt sresinin bitiminde milletvekillerinin Ankara DGMye karlmalarn, gzaltnda sorgulandklar srada sandalyenin zerinde oturur vaziyetteki fotoraflarn yaymlayarak, te gzalt fotoraflar manetiyle duyurarak savclk ve polis kaynakl haberleri vermeyi srdrd. Gazetenin ba sayfasn tamamen kaplayan haberde, Hatip Diclenin ifade vermedii belirtildi.328 Milletvekillerinin tutuklanarak cezaevine konulmalar ise DEPlilere ok kantlar manetiyle verildi. Haberde, DEPli milletvekilleri DGMdeki sorgulanmalar srasnda nlerinde eitli deliller konunca oke oldular. PKK liderine Sayn calan diye hitap eden DEPlinin Leyla Zana olduu ortaya kt denildi.329 Zaman gzaltndaki milletvekillerinin savcla karlmalarn DEPliler DGM nnde balyla verdi ve 125. maddeden yarglanacaklarn belirtti.330 Gazete milletvekillerinin tutuklanmalarn ise DEPliler cezaevinde balyla verdi.331 Zaman yazar Ahmet Selim, Anayasa Mahkemesinde kapatma davas sonulanmadan dokunulmazlklarn kaldrlmasna kar kanlar eletirerek, Meclis kararnn milleti manevi adan tatmin ettiini vurgulad:
DEPli milletvekillerinin dokunulmazlnn kaldrlmas milletimize ihirah vermitir, manevi tatmin vermitir. Niin acaba? Batan beri millet vicdann mteessir etmilerdir de ondan Anayasa Mahkemesi karar verene kadar beklenilmeliymi, hukuk inenmi. Bunu da laf diye sylyorlar. Anayasa Mahkemesi, TBMMnin kararlarn kesinletirme makam deildir. Konu o kadar aktr ki, izaha lzum yoktur.332

Ortadou gazetesi Blclerin kader gn balkl haberinde DEPli milletvekilleri ile bamsz milletvekili Hasan Mezarcnn dokunulmazlklarnn kaldrlmasnn, Mecliste grleceini belirtti. Haberde grme raporunda, milletvekillerinin yaptklar her konuma ve almalarda Trkiye Cumhuriyetinin birliini bozmaya ynelik srar iinde olduklar kaydedilerek, devletin ve cumhuriyetin varln tehlikeye drmeye ynelik isnatlara dayanarak dokunulmazlklarn kaldrlmasnn kararlatrlaca vurguland.333
327 328 329 330 331 332 333 Hrriyet, 1994, Kaacaklard, 4 Mart. Hrriyet, 1994, te Gzalt Fotoraflar, 17 Mart. Hrriyet, 1994, DEPlilere ok Kantlar, 18 Mart. Zaman, 1994, DEPliler DGM nnde, 17 Mart. Zaman, 1994, DEPliler Cezaevinde, 18 Mart. Selim, Ahmet, 1994, nemli Olan Nedir?, Zaman, 6 Mart. Ortadou, 1994, Blclerin Kader Gn, 2 Mart.

132

Ortadou gazetesi, karar, DEPlileri Meclise tamakla sulad Sosyaldemokrat Halk Partinin (SHP) tutumunu ne kararak, SHP yine yan izdi manetiyle verdi. Haberde, TBMMde yaplan oylamada DEP, SHP, CHP ve baz bamsz milletvekillerinin kar kmasna ramen Genel Kurul 8 milletvekilinin dokunulmazlnn kaldrlmasna karar verdi denildi.334 Meclis temizlendi! balkl bir baka haberde ise, dokunulmazlklar kaldrlan drt DEPli milletvekilinin, polis tarafndan gzaltna alnacaklarn anlaynca TBMMden dar kmadklarn bildirdi.335 Gazete, izleyen gnlerde SHPye byk tepki manetiyle verdii bir baka haberde de, konuyla ilgili olarak gazeteyi telefonla arayan vatandalarn, PKK uzantlarn hem Meclise tadlar hem de korudular, bebek, asker, polis katillerini bir trl knamayan bu milletvekillerini gzmzn iine baka baka korudular, SHPyi knyoruz diyerek tepkilerini dile getirdiklerini belirtti.336 hanet geni manetli haberde de Yunanistan, Suriye ve DEP, Trk dmanlnda ittifak halinde denildi.337 lerleyen gnlerde, ABD anayasasna gre 7 DEPli vatan haini338, damla yarglanacaklar339, ve SHP-DEP yine el ele340 manetleri dikkati ekti. Gazete, milletvekillerinin sorgulamalarn, Birbirlerine dtler manetiyle Dicle konumamakta direniyor, Zana Dicleyi suluyor szleriyle aktard. Ayn haberde DGM Basavcs Nusret Demiraln DEP, PKKnn siyasi kanaddr aklamasna da yer verildi.341 Gazetenin bu yaklam, yazarlarn yorumlarna da yansd. Dokunulmazlklarn kaldrlmasn, kbusun sona ermesi olarak niteleyen Tahir Kutsi Makal karar, Milletimize hayrl olsun ve Meclisimiz temizlendi szleriyle karlad.
Neyse bitti bu kbus Meclisimiz temizlendi. Byk Meclisimizin karar milletimize hayrl olsun. Ve dileriz ki karar, huzur getirir.342

2,5 yllk gecikmeye vurgu yapan Arslan Bulut da karar, hizaya geeeel komutu olarak niteleyerek, kararn siyasetilerin akllarn balarna toplayacan ve hizaya getireceini belirtti:
Evet, Meclisin kapsndan kana gzalt eklindeki tablo da hi ho deil ama 2,5 yllk gecikme yznden bu kadarn anlayla karlayabiliriz. Avrupa m? Onlar biraz grlt karrlar, Trkiyenin kararlln grnce otururlar. Asl nemli nokta, Hizaya geeeel komutunu almada, siyasetilerimizin akl334 335 336 337 338 339 340 341 342 a.e. Ortadou, 1994, Meclis Temizlendi, 4 Mart. Ortadou, 1994, SHPye Byk Tepki-manet, 5 Mart. Ortadou, 1994, hanet geni-manet, 6 Mart. Ortadou, 1994, ABD Anayasasna Gre 7 DEPli Vatan Haini-manet, 13 Mart. Ortadou, 1994, damla Yarglanacaklar-manet, 17 Mart. Ortadou, 1994, DEP-SHP Yine El Ele-manet, 18 Mart. Ortadou, 1994, Birbirlerine Dtler-manet, 19 Mart. Makal, Tahir Kutsi, 1994, alas SHP, Ortadou, 5 Mart.

133

larn balarna toplamalaryd. Galiba komutu da aldlar, hizaya da geldiler. Ama Atatrk geinip, mandaclar gibi lkenin, milli servetini tamamen yabanclara devretmek de vatana ihanettir. Bir hizaya geeeel komutu da lazm deil mi? Hadi bakalm. Hizaya geeeel!343

Milletvekillerinin Meclisi terk etmemelerini konu alan Arslan Bulut, bu duruma tepkisini u szlerle ifade etti:
sterseniz Mecliste gr gn de dzenleyelim. yle ya DEP milletvekilleri bu satrlarn yazld ana kadar Mecliste yatyordu.344

Ergin Bayramc, yarglamalarn bir an evvel sonulandrlmas gerekliliine iaret ettii yazsnda, Trk devletinin ve milletinin dmanlarnn Meclise szma yollarnn kapatlmas iin tedbir alnmas gerekliliini vurgulad:
Yarglamalarn Trk milletini bktracak lde uzatlmamas prensip olmal, yarglamalarda gsteri yaplmasnn nne geilerek her trl tahrikten uzak hzl ve adil bir yarglama yaplmaldr. Trk adaletinin en ksa zamanda tecelli edeceine inanyoruz. Alnan birok nemli tedbirlerden sonra Trk millet ve devletinin dmanlarnn bir daha demokrasinin nimetlerinden istifade ederek TBMMye szma yollarnn kapanacana inanyoruz. Ancak Trk demokrasisinin byle bir tedbir almak mecburiyetinde braklmasna da zldmz sylemeliyiz. Herkesin akln bana almasn ve bunun da son olmasn diliyorum.345

DEP Kapatma Davasnda Yasama-Yarg ekimesi

Meclis Bakannn yokluunda gerekleen Meclis kapsndaki ilk gzalt operasyonunun ardndan DEP davas kapsamnda yasama organ ile yargy kar karya getiren ikinci kriz, DEPin kapatlmas kararnn aklanmasyla birlikte balad. Anayasa Mahkemesi tarafndan verilen kapatma kararnn ardndan, Ankara Cumhuriyet Basavcs Nusret Demiraln, kararla birlikte Meclis yelikleri dt gerekesiyle DEPli milletvekilleri Sedat Yurtta ve Selim Sadakn gzaltna alnmalarn istemesi, Meclis Bakanl ile DGM Basavcl arasnda krize yol at. 2 Mart 1993 tarihinde dokunulmazlklar kaldrlan 6 DEPli milletvekilinin Meclis knda polislerce ite-kaka gzaltna alnmalarnn yaratt tepkileri dikkate alan Meclis Bakan Hsamettin Cindoruk, Anayasa Mahkemesinin gerekeli karar yaymlanmadan 2 DEPli milletvekilinin gzaltna alnmalarna kar kt. Meclis Bakannn bu tutumu ve 2 milletvekilinin Meclisten ayrlmamalar, bata DGM Basavcs Nusret Demiral olmak zere yarg evrelerinden tepkiyle karland. Basn, Meclis Bakann hedef alan bu tepkileri yanstmaya zellikle nem verdi.

343 Bulut, Arslan, 1994, Hizaya Geeeel, Ortadou, 4 Mart. 344 Bulut, Arslan, 1994, Mecliste Otel mi Var?, Ortadou, 5 Mart. 345 Bayramc, Ergin, 1994, Hzl ve Adil, Ortadou, 4 Mart.

134

Bu gelimelere kaytsz kalmayan basn, gelimeleri DGM Basavcl ve polis kaynaklarndan yaplan aklamalar manetlerine tayarak aktard. Zaman gazetesi konuyu, DEP krizi byyor manetiyle ele alarak Ankara DGM Basavcs Nusret Demiraln ve ileri Bakan Nahit Menteenin aklamalarn ne kard. Bu aklamalarda Demiraln, Ben yasalar tatbik ediyorum. Bunu herkes byle bilsin szleri ve milletvekillerinin Meclisten kmamas halinde Meclise yaz yazp istenebilecei, Meclisten direkt alnmalarnn ise emniyetin meselesi olduu eklindeki ifadeleri yer ald. Keza ileri Bakannn da, Ben polislere kati talimat verdim. Fakat polis adaletin yani DGM Basavcsnn da emrindedir. Temenni ediyorum ki DGM Basavcs rencide edecek bir tavr ierisine girmez szlerine yer verildi.346 Zaman yazar lhan Murad, Hukuk mu, guguk mu? balkl yazsnda, Meclis Bakan ve DGM Basavcsnn aklamalarnda hakl bulduu hususlar belirttikten sonra, devletin zirvesinde byle bir tartma yaanmasn doru ve isabetli bulmadn belirtti:
imdi devletin zirvesinde bir tartma var. Meclis Bakan, DGM Basavcs iin bir yorumunda kendisini ve ald karar eletirirken Hukuk var, guguk var, hangisi?, Basavc ise arabasna binerken; Bu onun fikri, beni balamaz eklinde konuuyor. Birisi Meclis Bakan. Dieri DGMnin savcs. Sayn Meclis Bakan hakl olabilir. Ben Meclisin haysiyetini koruyorum derken bu fikrinde hakldr. Sayn savc kanun ak ve ben kanunu uygulayacam derken o da hakldr. kisi de hakl da, devletin zirvesinde bylesine tatsz bir tartmaya kap aralamak tatl deil, mantki deil ve herhalde asgarisinden isabetli ve doru deil.347

Hrriyet gazetesi de konuyu, Yarglarn isyan manetiyle ele ald ve yarglarn tepkilerini darbe sylemiyle muhtra gibi k olarak niteledi. Gazete, olay DGM yarglarn isyan ettirdi biiminde deerlendirerek, iki DEPli milletvekilinin Cumhurbakan Sleyman Demirel tarafndan ankaya Kknde kabul edilmesiyle ilgili gelimeyi, Yarglar, emniyet st dzey yetkililerine muhtra gibi bir k yaparak, Grevinizi yapp bu iki DEPliyi gzaltna almazsanz, sizin hakknzda tutuklama karar kabilir mesajn ilettiler biiminde aktard.348 Hrriyet yazar Yavuz Gkmen, gazetesinin izgisinden farkl bir tutumla, gelimeleri, devlet iinde devletin temsilcisi olarak niteledii DGM Basavcs Demiraln aka posta koymasna karlk, TBMMnin saygnln temsil eden Meclis Bakannn kendi mevzisini savunabilmesi olarak deerlendirdi:

346 Zaman, 1994, DEP Krizi Byyor-manet, 21 Haziran. 347 Murad, lhan, 1994, Hukuk mu, Guguk mu?, Zaman, 22 Haziran. 348 Hrriyet, 1994, Yarglarn syan-manet, 26 Haziran.

135

Cindoruk olduka uzun bir alkant dnemi geirdikten sonra, akln bana iyice toplama benzemektedir. TBMM dndaki sorumsuz glerin, TBMM ve hkmeti nasl kuattklarn anlamtr. Bu gler adeta devlet iinde devlettirler ve DGM Basavcs Nusret Demiral da ite bu glerin temsilcisidir. Cindoruk u anda Trkiyede, kuvvetler ayrl sistemi ile ada demokrasiye geilmesi iin mcadele veren insanlar adna TBMMnin namusunu kurtarmaya almaktadr. lgintir ki Trkiyenin en yce kurumu TBMMnin banda bulunan ve TBMMnin saygnln temsil eden adam, bir Basavcnn aka posta koymasna eli kolu bal oturmakta, ancak kendi mevzilerini savunabilmektedir. Bu mevziler 2 Mart 94 aramba gn gene ayn Basavcnn emriyle Cindorukun yokluunda ele geirilmi, dokunulmazlklar kaldrlan DEPli milletvekilleri, TBMM knda itile kakla gtrlmlerdi. TBMM polis kuatmas altna alnm ve milletvekilleri dokunulmazl kaldrmakla ne kadar byk bir gaf yaptklarn anca kavrayabilmilerdi.349

Ortadou gazetesi, milliyeti kesimlerin, DGM Basavcsnn ve dier yarg evrelerinin Meclis Bakanna ynelik eletirileri ve tepkilerini yanstmaya ncelik verdi. Milletvekillerinin Meclisten ayrlmamalarn, Meclis sulu yata deil balyla deerlendirerek manete ekti. Telefonla ulat belirtilen vatandalarn szlerine dayandrlan haberde, Demiraln tutuklama karar verdii 2 DEPlinin Meclise snmasna halk byk tepki gsterdi denildi.350 Gazete, milletvekillerinin Cumhurbakannca kke davet edilmelerini ise, Skandal olarak niteleyerek, gelimeyi, Basavcnn tutuklama emri verdii iki DEPliyi Demirel kabul etti biiminde aktard.351 Ayrca Kaak DEPlilerden TBMM Bakanna vg balkl bir dier haberde ise DEPli milletvekilleri adna aklama yapan Mahmut Klnn Sayn Cindorukun mcadelesini takdirle karlyoruz szleri ile MHP Genel Bakan Yardmcs Rza Mftolunun, Meclis Bakanl bu anlamsz tavr brakmal ve her geen gn ypratlan meclisimizin itibarn ykseltmek iin almaldr eklindeki aklamalarn ne kard.352 Ortadou gazetesi yazar Oytun ahin, Cindorukun tutumunun, kendisinin DEPin kapatlmasna kar olduunu gsterdiini ve bulunduu makamn yceliiyle badamadn belirtti:
Trkiyede milletimizin byk ounluunun yllardr gereklemesini bekledii olanlardan biri DEPin kapatlmas idi, nihayet gerekleti. Vatandaa sorarsanz herkes memnun, ancak TBMMnin banda oturan kiinin gya demokrasi adna taknd tavr, bulunduu makamn sorumluluu ve yceliiyle badamyor. Milletin sesi olamayan Cindoruk, millete yol gsterici de olamaz! Demokrasinin bekiliini ise hi yapamaz. Anayasa Mahkemesi tarafndan
349 350 351 352 Gkmen, Yavuz, 1994, Cindoruk, Demiral Kavgasnn Yz, Hrriyet, 20 Haziran. Ortadou, 1994, Meclis Sulu Yata Deil-manet, 21 Haziran. Ortadou, 1994, Skandal-manet, 25 Haziran. Ortadou, 1994, Rza Mftolu: Herkes Haddini Bilmelidir, 26 Haziran.

136

kapatlm olan DEP, demokrasiyi inemitir, terr rgtn desteklemi, yurt dnda Trkiye aleyhine faaliyette bulunmutur. Cindorukun bu kapatma kararna kar olduunu gsteren tavrlarn knyor ve demokrasi adna semenlerin bundan byle Cindoruk ve benzerlerini TBMMye gndermeme konusunda hassas davranacaklarn umuyoruz.353

Gazete, Herkes Anayasaya saygl olmal balkl haberle Anayasa Mahkemesi Bakan Yekta Gngr zdenin DGM Basavcs Demiral destekleyen ve Meclis Bakann eletiren szlerini manete ekti. zden, yaplan eletirilerin yargy yprattn savunan aklamasnda, milletvekilliinin dmesi konusunda yasama organnn ayrca karar alamayacan belirtti:
Anayasa gerei yelii den milletvekilleri iin yasama organnda ayrca dme karar almak gerekmez. TBMM Bakanl yazlarndaki akla uygun ye olmama ve dava tarihinden nceki istifa durumunun tersine yanltlmasna kimse kanmamal, ulusumuz Mahkemesine gvenmelidir. Yargya kimse el atamaz. Yarg karar siyasal kararlarla deiir, engellenir, yerine getirilmezse demokrasi glgede kalr Bakan bile Anayasa Mahkemesi yerine karar veremez.354

RP KAPATMA DAVASINDA YASAMA-YARGI EKMES

DEP davasnda dokunulmazlklarn kaldrlmas ve kapatma kararyla birlikte yelii den milletvekillerinin gzaltna alnmalar konusunda yarg ile yasama organlar arasnda yaanan sorun, RPnin kapatlmas davasnda ise partinin Meclis almalarna devam etmesi ve hazine yardm almas meselelerinde yaand. Mahkemenin kararn aklamasnn ardndan, partinin kapatlm sayld gerekesiyle Meclis almalarna katlamayaca, bu nedenle RPli milletvekillerinin katlmyla alnan kararlarn geersiz olduu sav ileri srld. Mahkemenin kararn yeterli grenler, partinin Meclis almalarna devam edemeyeceini ve hazine yardm alamayacan ileri srdler. Ancak Meclis Bakan Hikmet etin, Anayasa Mahkemesinin gerekeli karar yaymlanmad srece kararn Meclis almalarn etkilemeyeceini ve uygulanamayacan belirterek bu yndeki eletirilere kar koydu. etinin izledii bu tutum, basn tarafndan eletirilere maruz kalmasna neden oldu. Kapatma kararn destekleyen ve memnuniyetle karlayan yazarlar, RPnin tarihe karmas iin bir an evvel gerekeli kararn yazmnn tamamlanmas arsnda bulundular. Hrriyet gazetesi de konuyu etin: Anayasaya gre davranyorum balkl haberle ele alarak, Meclis Bakannn aklama ve tutumuyla, partisi CHPnin de tepkisini ektiini belirtti:
353 ahin, Oytun, 1994, Demokrasi ve Meclis Bakan, Ortadou, 20 Haziran. 354 Ortadou, 1994, Herkes Anayasaya Saygl Olmaldr!-manet, 23 Haziran.

137

Anayasa Mahkemesinin kapatma karar ve Yargtay Basavcs Vural Savan Gerekeli karar yaynlanana kadar RPnin faaliyetlerini srdrmesi Anayasaya aykrdr aklamasna ramen RPnin halen tzel kiiliini korumas, TBMM Bakan Hikmet etinin ban artt. etin, Gerekeli karar yaynlanana kadar RP Meclisin en byk partisidir aklamas nedeniyle, bata kendi partisi CHP olmak zere hukukularn eletirilerine hedef oldu. etin, eletirilerin muhatabnn kendisi olmadn belirtti. Kararn aklanmasnn hemen ardndan Anayasa Mahkemesinden gr aldn ve Mahkeme yelerinin Karar Resmi Gazetede yaynlandktan sonra yrrle girer yorumuna gre uygulama yaptn belirtti.355

Emin laan, RPnin almalarn srdrmesinden duyduu rahatszl ve Vural Savan bu konudaki giriimlerini ve grlerini kesine tayarak, bir an evvel gerekeli kararn yazlmasn istedi ve karar muhalif yelere dikkatleri ekti:
Anayasa Mahkemesi tarafndan kapatlan Refah Partisi, sanki byle bir ey olmam gibi, almalarn srdryor. Yargtay Basavcs Vural Sava Anayasa Mahkemesine gnderdii yazda bu duruma deiniyor ve Bu parti, karar akland anda kapatlmtr. almasna devam etmesi yasal deildir diyor. Biz ise Anayasa Mahkemesinin gerekeli kararnn Resmi Gazetede yaynlanaca gn bekliyoruz ki, Refah resmen kapatlm olsun! Nerede bu gerekeli karar? Hangi aamada? Aradan yaklak iki hafta geti. Halen yazlmad m? Bu karara muhalif kalan ve kar oy veren Haim Kl ve Sacit Adal isimli iki ye, ya muhalefet gerekelerini aylarca yazmazlarsa ne olacak?356

RPnin ne zaman kapatlm saylacana ilikin tartmay Anayasa Mahkemesi, hazine yardm konusunda verdii kararla noktalad. Mahkeme, kapatma kararyla tzel kiiliin sona erdiini, bu nedenle RPnin hazine yardm alamayacan kararlatrd. 357

KRTK YARGI SRELERNDE ORDU

Kritik davalarda basnn yanstt en nemli bulgulardan biri, yarg srecinin ileyiinde, gerek yaratlan dokunulmazlk alan, gerek srecin seyrini deitirme gc bakmndan ordunun tartmasz bir etkiye ve stnle sahip olduudur. Ele alnan tm davalarda ordunun g ve etkisi, her davann kendi zgn koullar iinde yaanan deneyimlerle arpc bir biimde hissedilmitir. Derin devlet balantl davalarda ordu mensuplarna dokunulabilen ilk dava olma zellii tayan emdinli davas, ordunun sivil yargy etkileme kanallarn gstermesi ve bu kanallar aa karmas bakmndan olduka nemliydi. Zira ondan
355 Hrriyet, 1998, etin: Anayasaya Gre Davranyorum, 4 ubat. 356 laan, Emin, 1998, Kzlcahamamda, Hrriyet, 3 ubat. 357 Hrriyet, 1998, RP Bitti, Para Yok, 5 ubat.

138

nce derin devlet tartmalarn gndeme getiren Susurluk davasnda, jandarma, iddialarn odandaki kurumlardan biri olmasna ve JTEM zelinde bir takm komutanlarn ad gemesine ramen hibir ordu mensubuna dokunulamamt. emdinli davasnda ilk kez, JT eleman astsubaylar adli yarg tarafndan tutuklanarak yarg nne karldlar. Ancak bu sre de, hkmetle Genelkurmay arasnda yaanan grme trafii ve ardndan gelen Genelkurmay bildirisini takiben soruturma savcs Ferhat Sarkayann meslekten ihra edilmesiyle nemli bir yara ald. Bombalama eylemi srasnda halk tarafndan yakalanan jandarma astsubaylarndan Ali Kaya ile ilgili olarak Karar Kuvvetleri Komutan Yaar Bykantn basna yapt aklamada, O astsubay tanrm. Benim emrimde alt. yi bir astsubaydr. Krte bilir. Kuzey Iraka dzenlenen evik Operasyonunda yanmdayd. Sulu mu, deil mi, soruturmaya bakmak lazm szleri, daha srecin banda yargya mdahale olarak yorumlanarak tepkilere yol at. Bykant, bu szlerini, Milliyet gazetesi yazar Fikret Bilaya da yineleyerek hakkndaki iddialara tepki gsterdi. Bilann 16 Kasm 2005 tarihli ke yazsnda Bykantn, ok yararllklar oldu. [...] Hakikaten ok iyi bir astsubaydr. Ancak su ilemi mi, ilememi mi o soruturma sonunda belli olur, soruturma sonucunda sulu bulunursa ben ne diyebilirim? Ama szlerimin bir blm ne kartld. dedii aktarld. Tartmalarn odandaki isim olan Bykant, bir baka aklamasnda da, olayn banda sanklarn sulu ilan edilmelerini eletirerek, yargya glge drlemeyeceini ve bu ynde bir harekette bulunmamalar iin blgedeki komutanlar uyardn syledi:
u anda psikolojik bir atmosfer ortaya kt. Gvenlik glerine nasl olumsuz etki yaptn dnyorlar m? Btn silme herkesin suland, merceklerin stne evrildii bir ortamda, insanlarmz dalarda terrle mcadele ediyorlar Doru olana sayg duyarz ama, doru olmayan kantlanmam, tamamen kiisel ve kurumsal farkl dnceleri kendileri iin vasta kabul edenlerin beyanlar ve yaynlar da gvenlik glerini rendice ediyor Blgede 2 ayda 16 esrarengiz patlama olduu ve bunun ardnda da derin devlet olabilecei iddia ediliyor. Bize gre esrarengiz deil. PKK yapyor. emdinlide patlama olduktan sonra Hakkaride yola mayn dendi, 3 erimiz ehit oldu. Asker ehit olduu zaman bu bir olay deil mi? Kimdir bunu yapanlar? Asker kendini mi ldrd orada? Her taraf patlayc kaynyor Daha olay olur olmaz sulu ilan edilebilir mi? Suluysa cezasn ekmeli. Yargya glge drlemez Ben oradaki komutan arkadalara hibir ekilde soruturmaya yargya glge drecek bir davranta bulunmayacaksnz, dedim. 358
358 Batur, Nur, 2005, Yaar Bykant Syleisi ve F-16lar Kasten Uurmadk Ama: Suluysa Ceza Alr, 23 Kasm.

139

Bykantn astsubay Ali Kaya ile ilgili szleri, emdinli soruturmas savcs Ferhat Sarkaya tarafndan, yargy etkilemek olarak deerlendirildi. Savc Sarkaya, hazrlad iddianamede, Bykant hakkndaki dier su iddialaryla birlikte, sarf ettii szler nedeniyle yargy etkilemeye teebbs suundan grevsizlik karar vererek ilem yaplmak zere dosyay Genelkurmay Askeri Savclna gnderdi. Ancak iddianamedeki bu sulamalar, iddianame henz mahkemece kabul edilmeden basna szdrld. (ddianamenin basna szmasndan sonra yaanan gelimeler Hakim (ve Savc) Gvencesi balkl III. Blmde ele alnmtr.) Bandan beri yargya bask ve mdahalenin tartld soruturmayla ilgili asl gelimeler de bundan sonra yaand. Ordunun kurumsal tepkisi bundan sonraki tm srece damgasn vurdu. Genelkurmay Bakanl, iddianameye atfen basnda yer alan iddialarla ilgili olarak 8 Mart 2006 tarihinde bir basn bildirisi yaymlad. Bildiride, TSK komutanlarna ynelik iddialarn, Genelkurmay Bakannn emri ve izni dorultusunda Genelkurmay Askeri Savclnca soruturulabilecei belirtildikten ve soruturma prosedr hatrlatldktan sonra, Soruturma yaplmadan ad geen kiiler hakknda hkm sergileyici hibir ifadenin kullanlmamas hukukun genel ilkesidir denildi. Nitekim komuta kademesindeki kiilerin adlarnn getii iddialarn Genelkurmay Savclna ulamasyla birlikte Genelkurmay Bakanl, 20 Mart 2006 tarihili bildiriyi yaymlad. emdinli iddianamesini konu alan bildiride, Bykant hakkndaki adil yarglamay etkilemeye teebbs iddiasyla ilgili olarak, [] kamuoyu tarafndan ok iyi bilinen ifadenin, hkm kurmak amacyla kastl olarak sadece bir blmnn dikkate alnd grlmtr. fadenin tamam dikkate alndnda hkmn n grd kastn olmad aka anlalmaktadr. denildi. Bildiride, iddianameyi hazrlayan savc hakknda ilgili makamlar nezdinde gerekli giriimin yapld belirtilerek, TSKnn kendisine kar dzenlenen bu giriimlerin tmyle farknda olduu ve yasal yollardan sonuna kadar takipisi olaca ifade edildi. Genelkurmay Bakanlnn aklamalar, komutanlar aleyhine sivil savclk tarafndan yaplan ilemlerin ve soruturma srecinin, TSK tarafndan, komutanlarn ahsnda kurumsal olarak ordunun hedef alnd bir ypratma hareketi olarak alglandn gsterdi. Bu alg ekli, yargsal srelerde ordunun nemli bir bask unsuru olduu gereini pekitirdi. Ana akm medya, genellikle Yaar Bykantn emdinli davas sanklaryla ilgili aklamasn yargy etkilemek olarak nitelemedi. Ortadou gazetesi yazarlar ise bir adm daha ileri giderek, Bykantn aklamasnn yargy iaret eden ksmn gereke gstererek, asl yargy etkileyenlerin Bykant ve orduyu sulayanlar olduunu ileri srd:
Meslektam Hasan Cemale gre Orgeneral Bykantn szleri yargy etkiler mahiyette imi. Oysa Orgeneral Bykant, iddia edildii gibi bir sorumluluk
140

varsa onun takibinin yaplacan ve sorumlularn cezalandrlmas gerektiini de sylemitir. Bunun neresi yargy etkilemektir. Ama aslnda yarg daha bandan etki altna sokulma durumu ile kar karya gelmitir. 1) Olayn daha banda yarg duruma el koymuken, Devlet kuvvetleri ar bir ekilde sulanmtr. ddialar ortaya atanlar hem savc hem yarg konumuna girmilerdir. Peki bu, yargy etkileyecek bir giriim deil midir? Asl buna kar vaziyet almak gerekmez mi?359

Bir baka yazar ise Bykantn astsubay tanmasn referans gstererek, bu durumun astsubaylarn susuzluklarnn kant olarak deerlendirilmesi gerektiini belirtti:
Kara Kuvvetleri Komutan Sayn Yaar Bykantn bile yakndan tand bu ok iyi yetimi bir grevlinin bir tezgha kurban gitmesi gerekten zcdr. Bu kiinin hi byle bir su ilemesi beklenir mi?360

Ortadou gazetesi yargy etkileme iddialarn reddederken sulamalarla asl olarak ordunun bask altna alnarak pasifize edilmek istendiini ne srd. Ortadou yazar Taylan Sorgun bu yndeki yaklamn, gvenlik glerinin ve TSKnn terrle mcadelede stlendii misyona dayandrd:
emdinlideki olaylardan sonra devlet kuvvetleri vahim bir siyasi hata ile alelacele hemen sulanvermitir. O sulamalar maalesef perdenin ardna tam olarak bakmadan vahim siyasi hatalarla devam etmektedir. Ama ite o devam ederken de yine Vann Bakale ilesinde 3 Mehmetik ehit olmutur. Devlet kuvvetleri bir taraftan sulanacak, bir taraftan da dada ehitler vereceklerdir. Ba ellerin arasna alp dnmek gerekmektedir. Hakkrideki olaylarn arkasnda asl kimlerin olduu yava yava ortaya kmaktadr. Ama ona ramen, devlet kuvvetleri sulanmaktadr. ABnin, imdi devreye sokmak istedii politika ortadadr. Emperyalizm, imdi tskni pasifize etmek istemektedir. Onun arkasndan Bu i silahla olmuyor. Siyasi zm buluna daha baskc ekilde dayanacaktr. Bir sre nce TSK terre kar saldrgan davranyor gibisinden maskara szlerinin arkasnda bu da vardr.361

YARGININ ORDU HASSASYET

Orduyla ilgili sulamalarda gsterilen hassasiyetin en nemli gstergelerinden biri de yarg kararlaryd. Kararlarn gerekeleri, hassasiyetin en iyi yanstld belgeler oldu. emdinli Savcs Sarkayann, meslekten ihra edilmesi srecinde ortaya kan ve yargya gzda olarak deerlendirilen etkiler, Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun (HSYK) ihra kararnn gerekesine de yansd. hra gerekesinde,
359 Sorgun, Taylan, 2005, emdinli, Kretschmer, Aznlklar, Lozan, Komutan Bykant, Ortadou, 25 Kasm. 360 ahin, Seyfi, 2005, emdinli Olaylar PKK Tertibidir, Ortadou, 17 Kasm. 361 Sorgun, Taylan, 2005, TBMMde Emperyalizm, ehitler Ve emdinli, Vahim Hatalar, Ortadou, 17 Kasm.

141

Sarkayann asker kiiler hakkndaki soruturmay konu alan genelgeye362 aykr davrand ve bu nedenle yetki snrlarn at belirtildi: Radikal yazar Murat Belge, ordunun dokunulmazl ve yarg zerindeki etkisinin, yarg dhil, devlet aygt tarafndan ne kadar tartmasz ve gnll bir ekilde kabullenildiini ve bu konu etrafnda krmz izgiler oluturulduunu, HSYKnn emdinli Savcs Ferhat Sarkaya hakkndaki meslekten ihra kararna dayanarak yle vurgulad:
Evet, savcnn meslekten ihracnn yalnzca iki rnei var, nk imdiye kadar yalnzca iki savc subaylar, generaller hakknda politik mahiyette bir sulamada bulunmu. Bunu nc bir savc daha yapm olsa, elimizdeki rnek says da e km olacakt. Bu iaret levhas, Trkiyedeki gerek iktidarn, gerek gcn nerede olduunu gsteriyor, yalnz sz deil, herhangi bir zgrln nereye kadar gidebileceini gsteriyor, moda deyimle krmz izgilerin gerekte nerede izildiini gsteriyor. Karar veren merci HSYK. Bu da en az bu kadar nemli bir baka durumun gstergesi. Soyut olarak, soyut-ilkesel dzeyde, byle bir kurulun bakanlktan bamsz olmas ilkesini savunuruz. Niin savunduumuz, aklayc bir cmle yazmam fuzuli klacak kadar bariz. Ama imdi u somut olguya bakalm: Bakan kendisi, Siyasi etki oldu denilmemesi iin toplantya katlmam; onu temsil eden kii, Yargtay yesi bir yarg, ihra kararn verenlerden (alt kiiden) biri. Zaten karar verenlerin hepsi Yargtay ve Dantaydan yarglar. hra deil knama ile yetinilmesini savunan bir kii var, o da bakanln mstear. Bu kararn altnda, yargnn politiklemesi kaygs ve iddias da yatyor. Verilen bu karar, yargnn politiklemesini nlemi oluyor. Evet, hkim ve savclarn oluturduu en yksek kurul, bu somut durumda, kendi meslektalar hakknda bu karar verdi. O astsubay tanrm, iyi ocuktur diyen Kara Kuvvetleri Komutan, bu vesileden giderek onu iddianamesine alan savc ve bu iddianamenin yazlmas konusunda bilinen aklama ve su duyurusunda bulunan Genelkurmay ve son olarak da Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun bu karar... Dediim gibi, Trkiyenin gerek iktidar yapsn, ama belki ondan da nemlisi, bu yapnn devlet aygt iinde ne kadar tartmasz, ne kadar gnll benimsendiini ak ak sergileyen bir olaylar dizisi.363

Zaman gazetesinin, HSKYye gre Sarkaya, yarg ile askerin arasn am balyla sunduu haberde, savcnn hazrlad iddianameyle yarg ile askerin arasn at ynndeki tespitleri ne kard:
HSYK, hkim ve cumhuriyet savclarnn grev ve yetkilerinin Anayasa ve yasalarla dzenlendiini belirterek, Sarkayann yetki snrlarn ap iddianame hazrladn savundu. Yksek Kurul, savcnn hazrlad iddianameyle, yarg ile askerin arasn atn ve yargnn ypranmasna sebebiyet verdiini ne srd Gerekeli kararda, savcnn ihbarclarn iddialarn deerlendirirken,
362 1.1.2006 tarih ve 23 sayl Asker Kiiler Hakkndaki Soruturma konulu Adalet Bakan Cemil iek imzal genelge. 363 Belge, Murat, 2006, Savc, Radikal, 22 Nisan.

142

Askeri Mahkemeler Kuruluu ve Yarglama Usul Kanunu ile Adalet Bakanlnn ilgili genelgesine aykr davrand belirtildi. Gerekede, Sarkayann Jandarma Genel Komutanlna yazd 24 Ocak 2006 tarihli yazda, yazma kurallarna aykr davrand ve Jandarmay eletirdii izlenimi verecek ifadeler kulland vurguland.364

Radikal gazetesi ise HSYKnn gerekesi: Savc yargy ypratt balyla verdii haberde, 20 Nisan 2006 tarihli kararn gerekesinde, yargy ypratmak, yetki snrlarn aarak anayasal kurumlar arasndaki gven ortamn zedelemek, Meclis Komisyonu ile balant kurmak ve zveriyle mcadele eden gvenlik glerinin olaylarn sebebiymi gibi alglanmasna neden olacak aklamalar yapmak gibi gerekelere dikkati ekti. Gerekede ne kan hususlar habere yle yansd:
Sarkaya, yasalarn hkmlerini dikkate almadan aratrma yapmaya yetkisi bulunmad kiiler hakknda delil toplad. Sylemleriyle kamuoyu tarafndan yakndan bilinen baz kiilerin ifadelerini su kant olarak gsterme abasna girdii gibi, su vasflandrmas da yaparak su ve cezalarn ahsilii ve illiyet ba ilkesine riayet etmedi. zveriyle mcadele eden gvenlik glerinin, olaylarn sebebiymi gibi alglanmasna neden olacak aklamalar yapt. Bu aklamalarn terr rgtn destekleyenlere propaganda malzemesi olacan dnmeden iddianamesinde yer verdi. Yargnn siyasallamas iddialarna hak verdirecek ekilde siyasi konulara girdi ve ayrca Meclis Aratrma Komisyonuyla balant kurdu; bylece siyasallamaktan korunmaya allan yarg erkinin yeniden tartlr hale gelmesine neden oldu. Yarg etik kurallarna uygun dmeyen davranlaryla adalete olan gveni sarst. Yetki snrlarn aarak gerekletirdii eylem ve ilemleriyle yarg erkiyle dier anayasal kurulular arasndaki gven ortamnn zedelenmesine ve yargnn ypranmasna sebebiyet verdi. hra kararna kar oy kullanan ve knama cezas neren Adalet Bakanl Mstear Fahri Kasrga ise u gr savundu: ddianamenin zel bir maksatla hazrlandna dair delil bulunamamtr. Tanklar, Sarkayann vatansever, Atatrk ilkelerine bal, bir siyasi akma ilgi duymayan, ynlendirilemeyecek bir savc olduu ifade etmitir.365

Gerekelerle Genelkurmay bildirisindeki ifade ve ierik arasndaki paralellik dikkat ekiciydi. Yine gerekelerin, st yarg organlarnn devleti ve devlet grevlilerini koruma ve kollama eilimini gstermesi ve yanstmas da bir baka nemli noktayd. Bu eilimin, soruturmay destekleyen basn iinde de makul karlanmas zellikle nem tamaktadr. Zamandan Hseyin Glerce, iddianamenin genelgeye aykrl nedeniyle mahkemece geri evrilmediine iaret ettikten sonra, TSK mensuplarnn hakl olarak terrle mcadelelerinin aleyhlerine sulamaya dnmesinden rahatsz olduklarn vurgulad:
364 Zaman, 2006, HSYKya Gre Sarkaya, Yarg ile Askerin Arasn Am, 3 Mays. 365 Radikal, 2006, HSYKnn Gerekesi: Savc Yargy Ypratt, 3 Mays.

143

Kriz bir yandan byrken, bir yandan da yarg sreci ilemektedir. Hkmet, TSK ile hesaplamayaca gibi yarg da askerle hesaplamaz. ddianamedeki slubuna baklarak cumhuriyet savcs mercek altna alnabilir. Bir savcnn tek bana, kendi grev anlay ile ilgili bir durumla da kar karya olabiliriz. Bazen atmalarda oluyor, eller tetikte iken yanllkla ate alan bir silah yznden ortalk cehenneme dnyor. Ama biz koskoca bir lkeyiz ve hukuk devletini savunuyoruz, yarg bamszln savunuyoruz. Trk Silahl Kuvvetleri mensuplar, hakl olarak terrle yaptklar mcadelenin, bir iddianamede kendi aleyhlerine sulamaya dnmesinden rahatszdrlar. te btn bu nazik durumlar bata medya, herkese sorumluluunu hatrlatmaldr. O zaman kimse, iine dtmz bu krizde yangna benzin dkme tavr ile hareket edemez. Hele hele siviller ile askerler kavga ediyor diyerek fanatik taraftarlar gibi kamplamay krklemek kimseye bir fayda salamaz.366

emdinli davasnn temyiz incelemesi sonunda, Yargtay tarafndan verilen bozma kararnn gerekesinde, yerel mahkemenin sank astsubaylar hakknda verdii mahkmiyet karar, askerlerin, terr rgtnn iledii sular ilediklerini sylemenin hayal gcnn de tesinde varsaymlara dayal bir dnce olarak nitelendirildi. Askeri dokunulmazl bir kez daha teyit eden gereke, ilgili haberde yle zetlendi:
Asker olan sanklarn terr rgtnn iledii sularla ayn suu ilediklerine ilikin nitelendirme hayal gcnn de tesinde tamamen varsaymlara dayal, hukuki deerden yoksun dnceye dayanmaktadr... Olay yerinde bomba uzman bilirkii keif yapmad. Tank beyanlarndaki elikiler giderilmedi ve olay saati kukuya yer vermeyecek ekilde saptanmad. Soruturma aamasnda ifadeleri alnan grg tanklar yarglamada dinlenmedi. Sanklar ve avukatlarnn savunma hakk kstland. Olayn PKK terr rgt tarafndan gerekletirildiine ilikin beyanlar bulunduu iddiasyla itiraflar Sabri Adanr ve Hasan Salar tank olarak dinlenmedi.367

TSK Hassasiyeti Ergenekon ddianamesinin Diline Yansd

emdinli iddianamesinde ordunun st dzey komutanlar ve jandarmaya dnk sulamalarn yaratt youn bask ve sindirme operasyonunun ardndan savcnn ihracyla sonulanan gelimelerin aktard deneyim, Ergenekon iddianamesinde kullanlan dile de yansd. Grevdeki veya emekli ordu mensuplarn kapsayan Ergenekon soruturmasnda, savclarn TSK ile ilgili blmlerde olduka zenli bir dil kullandklar ve kurumsal sulamadan kandklar, basnn dikkatinden kamad. Zira iddianamede, TSK bnyesindeki faaliyetlerle ilgili blmlerde, TSKnin resmi sylemlerinde ska geen
366 Glerce, Hseyin, 2006, Bir Hesaplama m?, Zaman, 9 Mart. 367 Radikal, 2007, Yargtay: Terr Ayr Askerlik Ayr, 17 Mays.

144

szde ifadesine dayanarak, sanklarla TSK arasnda gerekte bir iliki bulunmad halde sanklarca byle bir izlenim yaratlmaya alld izlenimi yaratld. Daha iddianame yaymlanmadan Hrriyet konuyu manetine tad. ddianame fsltlar: ddianame dilinde TSK iin ince ayar manetiyle verdii haberde, gazete orduya gsterilen hassasiyete vurgu yapt. Ancak bu hassasiyetin nedenleri konusuna bir aklk getirilmedi. Ordudan gelebilecek tepkileri ortadan kaldrmak iin gsterildii ak olan bu hassasiyette, ordu-yarg ilikilerinde yaanm travmatik deneyimlerin yaratt basknn rolnn bulunup bulunmad ya da herhangi bir telkinin olup olmad sorgulanmad. Haberde, iddianamenin diliyle ilgili zen yle aktarld:
Sadece Trkiyenin deil, dnyann da merakla bekledii Ergenekon soruturmas iddianamesinin bugn aklanmas bekleniyor. MT ve Emniyetin, Ergenekon yaplanmas iin terr rgtdr gr verdii ileri srlen iddianamenin diline, TSKnn itibarn zedeleyecei gerekesiyle iddianamenin diline zen gsterildi ve TSK-Ergenekon ilikisi yerine Szde TSK iindeki terr rgt ifadesi kullanld.368

Zaman gazetesinde ise iddianamenin dili konusunda gsterilen zen, sanklarn TSK ile ilikisi olmadn gstermesi bakmndan kayda deer bulunmakla birlikte, sanklarn ifadelerinin bu dili bozduu belirtildi:
ddianamede ortaya konulan deliller kadar, kullanlan dil ve slup da dikkat ekici. Sanklar, eylemlerini kurumsal glerini kullanarak yapsa da, savcnn dili kurumlar ypratmaktan kanr nitelikte: Szde Trk Silahl Kuvvetleri bnyesinde faaliyet gsteren Ergenekona bal olarak, Sivil Unsurlarn rgtlenmesi zorunluluu kanlmaz bir gerektir. Buradaki szde ifadesi, sanklarn, TSK ile alakasnn olmadn gstermek asndan kayda deer. ddianamenin dilini sanklarn ifadeleri bozuyor rgt ok sayda silaha sahip. Savc z, ruhsatl silahlarn su olarak gsterilmediini zellikle vurguluyor: Yasa gerei silah tama yetkisine sahip olan asker, polis vb. rgt yelerinin ruhsatl silahlarnn rgtn amalarn gerekletirme amacyla edindiklerinden sz edilemeyeceinden rgtn silahl rgt olarak kabul edilmesinde bu kiilerin ruhsatl silahlar dikkate alnmamtr. Ortaya konulan silahlar rgtn kanl yzn net bir ekilde gstermeye yetiyor.369

ddianamedeki somut veri ve olgulara dayanarak, TSK ile ilgili dilde gsterilen zen ile dosya ieriinin elitiine vurgu yapan bir baka saptama da Taraf yazar Lale Saribrahimolundan geldi. Yazar, dildeki ince ayarn kurumlar ypratmama endiesinden kaynaklanan refleksle yapldn, hatta bir savcnn szlerine gnderme yaparak bu ifadelerin TSKnin telkini ile konmu olabileceini gndeme getirdi:
368 Hrriyet, 2008, ddianame Fsltlar: ddianame Dilinde Tsk in nce Ayar, 4 Temmuz. 369 Zaman, 2008, Savcnn Delileri Kurumlardan Onayl, 27 Temmuz.

145

Bildiiniz zere, iddianamenin 38. sayfasnda Ergenekon terr rgtnn TSK ve MT ile ilgisinin bulunmad belirtiliyor. Her iki kurumun da, cevabi yazlarnda bu terr rgtyle ilgileri bulunmadn beyan ettikleri iin Savclar iddianamede bu sonuca ulatklarn belirtiyorlar. Ama yine ayn iddianamede, Ergenekon terr rgtnn TSK bnyesinde gizli rgtsel alma iinde olduuna ynelik bulgulara ulald da belirtilerek, rgtn TSKda rgtlenmesi, hem dosyadaki resm evraklardan, hem de telefon grmelerinden anlalmaktadr. (TSK iinde) En alt kademeden en st kademelere kadar irtibat kurulabilecek rgt yelerinin bulunduu, bu konudaki belgelerin de Genelkurmay Bakanl Asker Savclna gnderildii ifadeleri yer alyor. ddianame bir yandan TSKnn Ergenekon ile ilgisinin bulunmadn kurumsal olarak olsa gerek-, dier yandan rgtn TSK iinde rgtlendiine ynelik kantlar ieriyor. MTin, 2003 ylnda hem TSK hem de hkmeti Ergenekon yaplanmas konusunda uyardn dnrsek, bu istihbarat tekilatnn bulamak yerine (bulaanlar da ayklam olabilir) rgtn ciddi ekilde izini srd anlalyor. ddianamenin yukarda aktardm iki ayr blm eliki gibi grnmekle birlikte aslnda TSK konusunda ince bir ayar yapldn ok ak biimde gsteriyor. nce ayarn, mehur kurumlar ypratmayalm endiesinden kaynaklanan refleksle yapld anlalrken, eski savc Gktrk, NTVdeki akoturumda, yllarn birikiminden hareketle, TSKnn Ergenekon ile ilgisi bulunmad yolundaki ifadenin, TSKdan gelen telkinle iddianameye konmu olabileceinin altn iziyordu. Gktrke gre, TSK savcla, biz size gerekli kolayl gsteririz ama siz de zerimize gelmeyin diye fsldam olabilir.370

PART KAPATMA DAVALARINDA ORDUNUN ROL

Yarg-ordu ilikisi, parti kapatma davalarnda da nem kazand. Kapatma davalarnda grev yapan yarg mensuplarnn, zellikle de savclarn, gerek dava grlrken, gerekse sonrasnda yaptklar aklamalar, yksek yargnn orduya bakn yanstan nemli gstergelerden biri oldu. Kapatma davas srelerinde ordu temsilcilerinin dolayl veya dolaysz yollarla grlerini basn araclyla kamuoyuna aklamaktan saknmadklarna tank olundu. Davann grld srada yaplan bu aklamalarn yargy ynlendirme veya etkilemede kritik neme sahip klar olduu grld. DEP davasnn Anayasa Mahkemesinde grlmekte olduu ve DEPli milletvekillerinin dokunulmazlklarnn kaldrld srada st dzey bir askeri yetkilinin Zaman gazetesinde yaymlanan aklamasnda, DEPli milletvekilleri, PKKnn vekilleri olarak nitelendirildi:
Onlar hibir zaman milletvekili olarak grmyoruz. Onlar PKKnn vekilleridir. nk PKKnn emriyle seime girdiler. Onlarn Mecliste durmas Meclisin etkisini azaltr. Keke bu blgedeki milletvekilleri gerekten Krtler iin
370 Saribrahimolu, Lale, 2008, Ergenekon ddianamesine nce Ayar, Taraf, 30 Temmuz.

146

Meclise gelen bir grup olsalard. Ama byle olmadlar. in bandan itibaren gelimeler PKK yoluyladr.371

Dokunulmazlklarn kaldrlmasyla ordunun beklentilerinin karlandn Ortadou gazetesi, DEP milletvekilleri ile Hasan Mezarcnn Meclisten atlp, gzlem altna alnmalar, ordu iinde bir sredir devam eden rahatszlklar byk lde azaltt yorumuyla yanstt.372 Ortadou yazar Oytun ahin de, Utanmazlar balkl yazsnda, karar, Trk milletinin devleti ve ordusuyla btnlemesi olarak deerlendirerek, karar eletiren yazarlar DEP uakl ve PKK szcl yapmakla sulad:
Trkiyede kamuoyu oluturduklarn iddia ederek yaygn kitle iletiim aralarnda PKK szcl ve DEP uakl yapan baz kalemler Trk milletinin devleti ve ordusu ile btnlemesi ve fikir birlii iinde olmas karsnda yalnz kalmaya mahkmdurlar. Birka dar grl SHP yneticisi ile DEPliler onlara kamuoyu olarak yeter de artar bile Varsn konusunlar, kendi kendilerini oyalasnlar tabansz adamlar! Bu lkeyi blemeyecekler.373

Ordunun yarg zerindeki etkisini ve yargnn orduya bakn, bazen de yarg mensuplarnn basna yansyan tutum ve aklamalar ortaya koymaktadr. Bu konuya RPnin kapatlmas davasn aan dnemin Cumhuriyet Basavcs Vural Savan szleri aklk getirmektedir. Gen Hukukular Dernei tarafndan Yln Hukukusu seilmesi dolaysyla dl treninde yapt konumada Sava, ordunun anayasal dzeni korumak iin gereini yapacan vurgulayarak unlar syledi:
Laiklik, anayasamza gre Trkiye Cumhuriyetinin deimeyecek ve hatta deitirilmesi teklif dahi edilmeyecek nitelikleri arasndadr. Bu sebeple eriat dzeni halkmzn veya milletvekillerimizin oylar ile kurulamayacana gre anayasal dzenimizi hukukularmz korumay baaramazsa bu grevi Hizmet Kanunu gerei Trk ordusu yapacaktr.374

Savan szleri bir yandan, yargnn yetersiz kald durumlarda anayasal sistemi korumak iin ordunun darbe yapmasnn kabuln te yandan, kapatma davalarnn mdahaleye gerek kalmakszn ordunun niyetinin yarg tarafndan okunarak gereinin yaplmas zemininde gelitiini ortaya koydu. Sava gibi Anayasa Mahkemesi Bakan Yekta Gngr zden de, bir Hollanda gazetesinde yaymlanan syleisinde, askeri mdahale bekleyip beklemediiyle ilgili bir soruya verdii yantta, ordunun roln i tehdit asndan tanmlad:

371 372 373 374

Zaman, 1993, PKKy Demokrasi inde Bitireceiz, 3 Aralk. Ortadou, 1994, Ordudaki Rahatszlk Sona Erdi, 6 Mart. ahin, Oytun, 1994, Utanmaz Adamlar, Ortadou, 6 Mart. Zaman, 1998, Darbeci Deilim, 10 ubat.

147

Askerler, anayasay ieriden ya da dardan gelebilecek tehlikelere kar korurlar. Devletin temel ilkelerine kar u anda ieriden ar saldrlar sz konusu. Ordu ve yarg erkinde kktendinciler var. Tehlikeli bir durum iindeyiz.375

Parti kapatma davalarnda rastlanan olaylar, siyasi partilerin faaliyetlerinin rejime ynelik tehdit alglamas bakmndan izlenmesinde ve denetiminde yarg ile ordunun ittifak halinde olduunu gsterdi. DEP ve RP kapatma davalar, rejimin tehdit alglamasndaki blclk ve irtica tehlikesini temsil ettiinden bu gerein snand iki nemli dava oldu. RP kapatma davas ncesinde yaanan 28 ubat sreci, kapatma davalarnda ordunun roln ortaya koymas bakmndan belirleyici neme sahipti. Bu srete, Genelkurmay Bakanlnn RPyi irticai faaliyetlere destek vermekle sulayan ve partinin kapatlmas istemini ieren bir raporu Anayasa Mahkemesine gndermesi basna yansyan bir gelime olarak kaydedildi. Bu rapor, RPnin kapatlmasn destekleyen kesimlerce byk bir zenle sunuldu. rtica ile mcadele amacyla Genelkurmay Bakanl bnyesinde kurulan ve Bat alma Grubu (BG) olarak adlandrlan zel rgt tarafndan hazrlanan ve RPye ynelik birok sulamann yneltildii bu rapor, Hrriyet gazetesi tarafndan RPye ok deliller balyla duyuruldu.376 Ordunun iddianamesi izlenimi veren sz konusu raporda, irticai kesimin slam devletinin kalesi olarak imam hatip okullarn grdkleri, bu okullardan talebin zerinde mezun verildii, ihtiya fazlasnn da zellikle hukuk, siyasal bilgiler ve polis akademilerine bilinli olarak ynlendirildii ve buradaki amacn, devlet kadrolarn igal ederek siyasal slam ordusu iinde slami bir devlet yaps oluturmak olduu belirtildi. RPnin kapatlmasyla sonulanan bu sre, Radikaldeki yazsnda Metin Sever tarafndan yle zetlendi:
ktidar srecinin banda kuatlan RP, MGK toplantlarnda alnan kararlar, kararlarn uygulanp uygulanmamas tartmalar iinde srekli kan kaybetti. zellikle ordu ile RP arasnda ipler sk sk tambura teli gibi gerildi. Sincandaki Kuds Gecesinden sonra tanklar balans ayar yapt ve laik anti-laik kutuplamasnn srekli kanmas darbe beklentilerini beraberinde getirdi. Bu kuatmay bazen dn vererek bazen tabann memnun etmek iin pragmatik ve poplist klarla geitirmeye alan Erbakan ve RP, nihayetinde iktidar brakmak zorunda kald. Kuatmann ilk raundu bitmiti. Ama bu son raunt deildi. RPnin kapatlmasna ynelik ilk sinyal olduka nceden gelmiti. Erbakan Kayseri ziyareti srasnda zel niformal genlerin korumasn Siyasi Partiler Yasasnn 94. maddesine aykr bulan Yargtay Cumhuriyet Basavcs
375 Hrriyet, 1997, Trkiye Tehlike inde, 27 Mays. 376 Hrriyet, 1997, RPye ok Deliller, 12 Temmuz.

148

Vural Sava, RP Kayseri l rgtnn 30 gn iinde feshedilmesini istedi. Yargtay fesih ileminin yaplmamas halinde parti hakknda kapatma davas aacan bildirdi. Bunun arkasndan ise 21 Maysta Basavc Vural Sava, RPnin kapatlmas iin Anayasa Mahkemesine bavurdu. Yargtayn yazsnda RPnin temelli kapatlmasna karar verilmesi istemi byk harflerle yazlmt. Ve kapatma srecinde ilgin sahneler de yaand. 55. hkmetin kurulmasndan hemen sonra zamann Genelkurmay kinci Bakan evik Birin imzasyla, RPnin kapatlmasyla ilgili davaya ilikin olarak Yargtay Cumhuriyet Basavclna bir rapor gnderildi. Bat alma Grubunun elde ettii bilgilere dayanan raporda, RPnin muhalefet dneminde zaman zaman dile getirdii irtica yanls grlerinin bir blmn, iktidara gelmesinden sonra merulatrd vurguland ve RPnin laik demokratik sisteme kar byk tehdit oluturan irticai faaliyetlere destek ve cesaret verdii belirtildi Kapatmay 28 ubatn anti- demokratik uygulamas olarak grenlerin yan sra RP hakkndaki kararn ncelikle, demokrasilerin kendilerini antidemokratik partilere kar savunma hakk balamnda deerlendirenler de vard. Ve RP, 16 Ocak 1998de kapatld. Gereke ise Devletin siyasi, hukuki, iktisadi temel nizamlarn dini esaslara gre deitirmek amacyla Anayasal dzeni ykmaya teebbs etmekti. Kapatlma karar RPli olmayan kesimlerde bile byk bir honutluk yaratmazken, Refahl kesimin de genelde karar soukkanllkla karlad grld.377

RPnin kapatlmas davasyla ilgili basnda yer alan deerlendirmelerde, davaya konu olan siyasi partilerin faaliyetleri, ordunun i tehdit alglamas temelinde ele alnd. Kapatma davalar, ordunun darbe yapma zorunluluunu bertaraf eden hukuki zmler olarak grld. Dolaysyla kapatmay savunan yazarlar, grlerini ve tutumlarn, ordunun kurumsal gcn ve rejimi koruma refleksini verili alarak akladlar:
Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural Sava tarafndan alan kapatma davas dosyasnda kap gibi belgeler var Dnyada hibir demokrasi, onu ykmak isteyenlerin oyunca olamaz. Cumhuriyet ve rejim dman bir siyasal parti olabilir mi? Trkiye buna izin verir mi? Sen bir yanda eriatlk yapacaksn, Cumhuriyete, Atatrke, kendi orduna, laiklie, kutsal deerlerimize kfredeceksin, ondan sonra da iktidar olup amalarna ulamay hedefleyeceksin! Sen Krtlk yapp Trkiyeyi blmeye kalkacaksn ve bu grleri savunan parti kuracaksn! Bunlar yemezler. Bu saatten sonra hi yemezler. Trk devletinin kurumlar vardr. Bu kurumlardan bazen yaknrz, almadklarn, yanl yaptklarn, belli kararlar almakta ge kaldklarn vurgularz, ama biliriz ki o kurumlar vardr ve oradadr. Gerektiinde devreye girerler. Yurdu, vatan, milleti, Cumhuriyeti korurlar. Bir anda devreye girip birilerine Hop dedik derler!378
377 Sever, Metin, 2000, 28 ubat Sreci Ve Kurt Kapanndaki slam-1: Derste Adam Edilir, Radikal, 28 ubat. 378 laan, Emin, 1997, Korku Dalar Brd, Hrriyet, 13 Kasm.

149

Erturul zkk kapatma davasn yorumlad yazsnda, RP evrelerinin kapatma davas amas iin askerlerin Basavcya bask yaptklar ynndeki iddialarna karlk, yksek mahkeme hkimlerinin kendilerinden kuku duyulmasn gerektirecek davranlar olmadn vurgulayarak, yarg ve orduya gveni yineleyerek deerlendirdi:
Yargya gvenmiyorum. Resmi ideoloji, zelletirmeyi nlyor. Sizce bu cmleler kime ait olabilir?... Bu szleri DYP Lideri Tansu iller sylyor Yargya gvenmiyormu. Yce Divana gvenmiyor, mahkemelere gvenmiyor. Gya bu yntemle hem kendisini kurtaracak, hem de Refah Partisinin kapatlma davasnda Anayasa Mahkemesini gzden drecek. Ama bu millet, yargsna gveniyor. Onun her gn yerden yere vurduu ordusuna da gveniyor Parlamentolarn karamad kanunlarn veya ortaya koyduu yasaklamalarn hesab yargdan sorulmaz. Refah evreleri, kapatma davas almas iin askerlerin Basavcya bask yaptklarn yazyor. Dn bu soruyu kendisine sordum. Bazlar derin devlet gibi kavramlardan sz ediyorlar. Ben bunca yldr trenlerde askerlerle bir araya geldim. Size erefim zerine yemin ediyorum, bir tek asker bile, ima yoluyla dahi bana byle bir ey iletmedi. Ama buna karlk Refah Partili Adalet Bakan, benim yaptm soruturmay engellemek iin elinden geleni yapt cevabn veriyor. Trkiyenin yksek hkimleri bugne kadar kendilerinden phe etmemizi gerektirecek bir ey yapmadlar O nedenle hepimiz bu yce kurumun alaca kararlara saygl olmak zorundayz.379

zkk bir baka yazsnda da, kapatma davas ile ordunun ilikilendirilmesini, RPnin karsnda yalnzca ordunun olmadn, askerlerin geni halk kesiminin dncelerini paylatn belirterek eletirdi:
Onlar, kendilerini cehenneme gtrecek olan baz siyasi arlatanlarn ve egzantrik bir aydn kesiminin peine taklp, bir Derin devlet komplosu ile kar karya bulunduklar paranoyasna saplanp kaldlar. Hayr, onlarn karsnda sadece ordu yoktu. Modern hayat tarzn vazgeilmez bir varlk nedeni olarak gren milyonlarca insan da ayn dnceyi paylayordu. Askerler, bu geni halk kesiminin dncelerini paylatlar.380

Buna karn kapatma kararn eletiriyle karlayan gazete ve yazarlar ise kapatma kararnda 28 ubatn ve ordunun rolne zel vurgu yaptlar. Zaman yazar lnur evik ise RPnin kapatlmas kararnn 28 ubatla balayan srecin devam olduunu, dolaysyla RPyi kapatann Anayasa Mahkemesi olmad ynndeki yaygn inanca vurgu yaparak, kararn yargdan kaynaklanan bir olay olmadna iaret etti:
Bugn gerek demokratik sistemlerle idare edilen lkelerde kimseyi Refah Anayasa Mahkemesi kapatt laflarna inandramyoruz. Herkes Refahn kapa379 zkk, Erturul, 1997, Yksek Yargya Gvenmek Zorundayz, Hrriyet, 15 Kasm. 380 zkk, Erturul, 1997, Siyasi Kapatma Olmaz,, Hrriyet, 6 Ekim.

150

tlmasnn bir siyasi olay olduunu ve Erbakann istifaya zorlanmasyla balayan bir srecin devam olduunu sylyor ve bata Amerikallar olmak zere Trkiyede oulcu sistemin ciddi yara aldn vurguluyorlar... Biz ise kendimizi bile Refahn kapatlmasnn bir yarg olay olduu konusunda ikna edemiyoruz.381

Radikal yazar mit Kvan, RPnin iktidardan uzaklatrlmas srecinde rol oynayan basnn kapatma kararnda da BGyi karlarna almaya cesaret edemediklerini belirtti:
Refah Partisinin Genelkurmay brifingleri ve bunlara elik eden basn ve halkla ilikiler faaliyeti marifetiyle iktidardan indirilmesi srecine oumuz alklarla katld. Ancak akaklarn bir ksm dahi parti kapatldnda belli belirsiz rahatszlk duydu. Artk fena halde angaje olmulard, tkrdklerini yalamalar zordu. te yandan, Bat alma Grubunu karlarna almaya cesaret edemiyorlard. Fakat Refah Partisinin kapatlmasyla, bu partiyi iktidara kadar tayan oluumun ortadan kalkmayacan byk ounluk kavramt. Bunun kavranmas iin o tuhaf boluk hissinin kendini duyurmas gerekti.382

Hrriyet gazetesinden, Yavuz Gkmen kapatma kararnn 28 ubat dneminde verildiini vurgulad yazsnda, bir baka noktaya daha dikkati ekti. Gkmene gre, mahkemenin kendisine bir bavuru olmakszn Siyasi Partiler Kanunu hkmn iptal ettiini ve yaymlanmadan yrrle koyarak gemie uyguladn, dolaysyla bu ynyle kararn, hukuk tarihine geecek nitelikte olduunu belirtti:
Aka syleyeyim ki, bu karar tam da beklediim gibi kt. Dnya hukuk tarihine geecek ve iki binli yllarda dnya hukuk fakltelerinde ders olarak okutulacak ekilde kt Trkiyede de 28 ubat dneminde verilmi ve belki de verilecek birok brifingsel karar, ileride ders kitaplarna geecektir. nk demokrat devlet, kendini eletiren devlettir. Kararn, Hukukun Umumi Prensiplerini takmamas yannda, Mahkemenin varlk nedeni Anayasay bile takmad aktr. nk Mahkeme, kendisine bavuru olmadan yasa maddesi iptal etmi, sonra da bunu Resmi Gazetede yaynlamadan yrrle koyarak gemie uygulamtr.383

Basnda bu tepkiler gndemdeyken, DYP, kapatma davasyla ilgili yaymlad bir bildiriyle RPye destek verdi. Ancak bildiri, RPye destein tesinde bir anlam tad ve ana akm medya tarafndan orduya ve Anayasa Mahkemesine verilmi bir muhtra olarak yorumland. Cumhurbakanl, TBMM Bakanl ve Genelkurmay Bakanlna da gnderilen bildiride, dava zerinde yaplan speklasyonlarn, Trk halknn demokratik hukuk devletine olan inancn ve gvenini sarsacak
381 evik, lnur, 1998, yi mi Oldu, 21 Ocak. 382 Kvan, mit, 1998, Refahta Gelimeler: nce Anlayalm, Radikal, 23 ubat. 383 Gkmen, Yavuz, 1998, Hukuk Hepimize Lazm Olacaktr, Hrriyet, 27 ubat.

151

iddialar ierdii, bu iddialarn Yargtay ve Anayasa Mahkemesi Bakanlarnn Trkiyede yarg bamszlnn bulunmad ikyetleriyle birletiinde ortaya kan tablonun vahim olduu vurguland.384 Hrriyet gazetesi bildiriyi, TSK ve Anayasa Mahkemesini iaret ederek muhataplar noktasndan ele ald ve tepkiyle karlad:
Demek ki muhtraym. Bizim bildiimiz, muhtra birine kar verilir. Acaba DYP Genel dare Kurulu bu muhtray kime vermi? Belirsiz ifadelerin arkasna gizlenmi szcklere baklrsa, muhtrann iki muhatab var. Birincisi Anayasa Mahkemesi. teki de Trk Silahl Kuvvetleri. st paragraflara baklrsa, muhatap Anayasa Mahkemesi. Alt satrlara geilince, sanki orduymu gibi geliyor. Bildirinin bir yerinde, hi kimsenin kaynan Anayasadan almayan bir yetkiyi kullanamayaca belirtiliyor. Bildirinin konusu Refah Partisinin kapatlmas. Kapatma istemini yarglayan ise Anayasa Mahkemesi. imdi bu tuhaf ve belirsiz ifadeye bakp ne anlam karacaz? Anayasa Mahkemesinin yetkisini Anayasadan almad m iddia ediliyor? Bildiride yer yer kararllk ifadeleri yer alyor. Ama dikkatle okunduunda, bunun Anayasa Mahkemesine kar bir tehdidin klf olarak kullanld gzleniyor yleyse ama ne? Ama ok ak. Anayasa Mahkemesinin alaca karar, hukuk alanndan siyaset alanna ekmek Oysa bandan beri hep unu yazyoruz. Anayasa Mahkemesinin kararn siyaset alanna ekmek kimseye yarar vermez. nk sonunda herkesin gerek hukuka ihtiyac var. Anayasa ve kanunlar, siyasi partilere uymalar gereken birtakm zorunluluklar getiriyorsa, Anayasa deitirilinceye kadar bunlara uyulacaktr.385

Oktay Eki, yarg bamszlyla ilgili sorunlarn ve gerein iktidarda bulunduklar srada deil de, yeni farkna varlmasn eletirirken, ilgin biimde, sorunun yksek yarg iin sz konusu olmadn ve bu mahkemelerin bamszlk gvencelerinin tamamna sahip olduklarn ileri srd:
DYPnin banda bulunanlar belli ki pek celallenmiler. Bir bildiri Refah Partisi iin yaynlamlar. Bir yasa nerisinin de iller iftinin bir gn adaletin huzuruna kmas halinde zlmemesi iin hazrlanmasna karar vermiler. Trkiyede adaletin maalesef yeterince olmadn syleyen sadece Anayasa Mahkemesi Bakan deil. Hepimiz sylyoruz. Ama bu gerei Doru Yol Partisinin bandakiler ancak imdi gryorlar. Oysa onlara den, iktidarda bulunduklar srada bu gerei grp nlemini almakt. Kald ki bir baka gerek daha var: Evet, Trkiyede yarg gerektii ekilde bamsz deildir ama bunu Anayasa Mahkemesi, Yargtay ve Dantay hakknda da iddia etmek doru deildir. nk bu Yksek Mahkemeler, bamsz yargnn sahip olmas gereken gvencelerin hemen hemen tamamna sahiptirler.386
384 Hrriyet, 1997, Destek Muhtras, 27 Aralk. 385 zkk, Erturul, 1997, Bu Muhtrann Muhatab Kimmi?, Hrriyet, 27 Aralk. 386 Eki, Oktay, 1997, te Bu Zihniyetten ekiyoruz, Hrriyet, 27 Aralk.

152

Bildirinin DYP tarafndan Genelkurmay Bakanlna ve Anayasa Mahkemesine de gnderilmesi baz yazarlarca alayc bir slupla ele alnd:
Bayan Tansu dn bir basn toplants dzenledi. Parti olarak bir muhtra kaleme almlar. Bunu okudu. Ayn metni TBMM Bakanl ile Genelkurmaya da gndermiler. Meclisi bilemem ama Genelkurmay bu metni alnca herhalde korkmu ve panie kaplmtr. Belki de Tansuya Biz ettik sen etme diye haber gndermitir! Zaten dn bize gelen bilgilere gre Genelkurmay allak bullak olmu, Tansunun muhtrasn alnca ortalk birbirine girmi! Yurdun drt bir yanndaki askeri birliklerde de bozgun havas yaanyormu! Genelkurmay Bakan, Kuvvet Komutanlar ve ok sayda komutan, istifa etmiler! Allah hepimizi Tansunun muhtralarndan korusun. Amin! Efendim ne diyor Tansu bu muhtrada? Refah Partisi kapatlmasn diyor. Refah kapatmak tarih nnde su olurmu, bunun hesabn hi kimse veremezmi. Sonra da, isim vermeden ordumuzu eletiriyor. Allah Allah ok ilgin! Peki ama bundan ksa sre nce Refah hakknda azna geleni syleyen, bu partinin PKKdan beter olduunu, blclk yaptn savunan ayn Tansu deil miydi? Bunlar iin erefsiz milliyetsizler diyen kimdi? Yoksa biz mi yanl anmsyoruz? Vallahi yine kafam kart!387

Hrriyet yazar Yavuz Gkmen ise gazetenin tutumundan farkl olarak bildiriyi, ieriindeki saptamalar hakl bulmakla birlikte, daha nce neredeydiniz yaklamyla eletirdi. Bildiriyi sivil demokrasi ata olarak deerlendiren Yavuz Gkmen, yapt alntlarla bildirinin yarg bamszlyla ilgili blmlerine dikkati ekti:
Ne var ki, bugn bugndr ve DYP Bakanlk Divan, hemen hi kimsenin cesaret edemedii bir eyi yapm, muhtra gibi bir bildiri yaynlayarak sivil-asker tm kesimlerin nne atmtr. Bu bildiriyi hafife almak imknszdr. Bu bildiri, sivil demokrasiye inananlarn direnmekle kalmayp ataa gemekte olduklarnn iaretidir. Trkiyeye gereken de bu ve buna benzer sivil demokrasi ataklardr. Bildiri yle devam etmektedir: Tarafgirlik, laikliin devlet eliyle tahribi demektir. Bir partinin kapatlmasyla ilgili olarak Anayasa Mahkemesinde grlen dava zerinde yaplan speklasyonlar, Trk halknn demokratik hukuk devletine olan inan ve gvenini sarsacak iddialar iermektedir. Kamuoyuna yansyan btn bu iddialar; Yargtay ve Anayasa Mahkemesi Bakanlarnn Trkiyede yarg bamszlnn bulunmad ikyetleriyle birletii zaman ortaya kan tablo vahimdir. Bildiride en sevdiim cmle de udur: inde bulunduumuz olaand dnemin koullarn suiistimal ederek yargya mdahalede bulunanlar kadar, byle bir mdahaleye frsat tanyanlar da tarih nnde sorumlu olmaktan kurtulamayacaklardr.388

387 laan, Emin, 1997, Ah Amerika, Vah Amerika, Hrriyet, 27 Aralk. 388 Gkmen, Yavuz, 1997, Daha nceleri Neredeydiniz, Hrriyet, 27 Aralk.

153

Radikal gazetesinde yer alan habere gre Genelkurmay Bakanl bildiri metnini cevabi bir yazyla birlikte DYPye geri gnderdi. Mealen aktarlan cevap yazsnda, Trk Silahl Kuvvetleri ciddi bir kurumdur ve byle konulara ayracak vakti yoktur. lgili yaznzda, Trk Silahl Kuvvetlerini ilgilendiren bir yan grlememitir, o yzden yaznz ileme konulmam, size geri gnderilmesi uygun bulunmutur denildii ileri srld. Yine bildirinin hedef ald kurumlardan biri olan Anayasa Mahkemesinin Bakan Yekta Gngr zdenin de iller izmeyi at dedii belirtildi.389 DYPnin gnderdii bildiri bir yandan Genelkurmay Bakanl tarafndan iade edilirken, te yandan Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural Sava tarafndan anayasal su olarak nitelendirildi. Akabinde Ankara Cumhuriyet Basavcl tarafndan soruturma balatld. Soruturmann, Resmi heyetlere ve hkimlere hakaret ve bildirinin Genelkurmaya iletilmesi ve bu ekilde ordunun siyasete ekilmeye allmas ve iindeki baz ifadeler nedeniyle de Trk Ordusunun manevi ahsiyetini tahkir ve tezyif kapsamnda ald belirtildi. Yargtay Cumhuriyet Basavcs Sava yapt aklamada, DYP Genel Bakan Tansu iller tarafndan okunan, Anayasaya aykr ekilde dzenlenmi olmas bir yana, tehdit edici cmleler de ieren ve yargya aka bask oluturmaya ynelik bildiriyi knyorumYargda, bu eit bildirilerden ylarak, anayasal grevini yapmaktan kanacak hibir kii ve kurum bulunmamaktadrAnayasamzn 138inci maddesi gereinde, hibir organ, makam, merci ve kii yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat veremezler; genelge gnderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz dedi.390 iller ise yapt aklamada, yarg bamszln istemenin, yargya mdahale anlamna gelemeyeceini belirterek bildiriden nce yaymlanm, yargya siyasi bask yapldna ilikin hukuk faklteleri retim yeleri, Trk Hukuk Enstits, 123 retim yesinin imzasn tayan bildirileri anmsatarak ordunun siyasete ekmeye alldn iddia edenlerin DYPye bakmamalarn istedi:
Uzunca bir sre, kimi st rtbelilerin demelerini, manetlerde verenler kimlerse; kaymakamlardan, bakkallara kadar siyasi grlerine gre vatanda fileyenler kimlerse; Demokrasiye balans ayar yapyoruz diye manet atanlar veya attranlar kimlerse; kurdurulmu bir iktidar ve bandaki atanmlar desteklemek iin kimi ynlere iaret edenler kimlerse; ordumuzu siyasete kartran onlardr. Karsnda olanlar biziz. Bugnk iktidarn beceri eksikliinin faturasn TSKne karmayalm.391

RPnin kapatlmas kararndan sonra da, basnda kapatma kararn sevinle karlayan baz yazarlarn anayasal dzeni, orduyu, yksek yargy ve kapatma kararn savunurken kullandklar standart ifadeleri tekrarlamaya devam ettikleri grld:
389 Radikal, 1997, DYPnin Muhtrasna ade, 29 Aralk. 390 Hrriyet, 1997, illere Bildiri Soruturmas, 31 Aralk. 391 Hrriyet, 1998, Faks Ben ektirdim, 1 Ocak.

154

Mensuplar Trkiye Cumhuriyetine, Trk ordusuna, rejime, laiklie ve Atatrk devrimlerine sven bir partinin Trk siyasal yaamnda yeri olamaz. yle kfteden demokrasi laflaryla falan kimse kimseyi kandrmaya kalkmasn392 Elbette kapatlmas gerekiyordu. Trk milletinin kutsal deerlerine, Atatrke, Cumhuriyet rejimine, Trk ordusuna ve Trk milletine sven, din smrs yoluyla oy toparlamaya alan bir partinin, Trkiyede elbette yeri olamazd393 Sen parti kuracaksn, Cumhuriyet rejimine, Atatrke, Trk ordusuna ve milletimizin kutsal deerlerine habire kfredeceksin, ha babam de babam din smrs yapacaksn ve birileri seni sonsuza kadar seyredip Aferin lan bu Refaha diyecek!394

Ortadou gazetesi yazarlarnn kapatma kararn, ordu ie karmasa, ortada Cumhuriyet de kalmazd, demokrasi de eklinde deerlendirmesi basnn orduyarg ilikisine bakn deifre eden nemli bir saptamayd:
BBP Genel Bakan Muhsin Yazcolu Orduya gelince; ordu gzbebeimizdir. Ama, demokrasiyi savunmak, millet iradesini savunmak, ordu kendi asli grevini yapsn demek, ordunun da menfaatini korumaktr. Ordunun milletimizin her meselesini dzenlemeye hakk yoktur. Hukuk devleti kurallarn iletmeliyiz. dedi Fakat, bu mzrak bu uvala smaz. Refah Partisi, 30 yl nce Adalet Partisini blmek iin ara rejim ynetimi tarafndan kurdurulmutu. Refah, ngrlenden daha fazla byynce, Cumhuriyetin bana dert oldu. Askerlerin kurdurduu bir partinin, 28 ubat sreci sonunda kapatlmas bence demokrasiye aykr deildir. Bu konuda, sayn Yazcoluna katlmyorum. Haydan gelen huya gider... Askerler kurdu, askerler gtryor... Bu kadar basit... Demokrasiyi kullanarak devletin kurulu felsefesini deitirmek, akl ii deildir. Bunu deitirmeye kalkan, bedelini de demek zorundadr. Erbakan, gerekten milli-demokratik-laik bir parti oluturmu olsayd, kimse partisini kapatmaya cret edemezdi. Din istismarna dayanarak, insanlar belirli bir sre aldatlabilir ama sonuna kadar aldatlamaz. Ordu bu ie karmasa, ortada Cumhuriyet de kalmazd, demokrasi de...395

RPnin kapatlmas istemiyle alan davann iddianamesinde kullanlan ifade ve tespitler ile yarg mensuplarnn aklamalar da yargdaki anlay gstermesi bakmndan nemliydi. Yargtay Cumhuriyet Basavcs Vural Sava, laiklik ilkesine aykr eylemlerin oda haline geldii gerekesiyle at kapatma davas iddianamesini makamnda basn toplants dzenleyerek aklad ve yine grlmedik biimde, gazete sahiplerinden, RPnin i yzn renmeleri iin iddianameyi ek olarak vermelerini istedi. Aklamada Savan Atatrkn genlie hitabesini anmsatan ifadeler kullandn belirten Hrriyetin haberine gre iddianame MGK
392 393 394 395 laan, Emin, 1998, Biz de ardk Ne Yapacamz, Hrriyet, 14 Ocak. laan, Emin, 1998, Refahyolun Kara Cumas, Hrriyet, 17 Ocak. laan, Emin, 1998, Kyma Makinesi, Hrriyet, 27 Ocak. Bulut, Arslan, 1998, Trkiyede Muhalefet Kalmad, Ortadou, 17 Ocak.

155

kararlarna destek veriyor ve zehir zemberek sulamalarla dolu. Nitekim aklamann basna yansyan ieriinin de bu tespiti dorular nitelikte olduu grld:
Sava: Devletimizi ve rejimimizi korumaya kararl bir cumhurbakanmz, hukukularmz, askerlerimiz, polisimiz ve her eyden nemlisi laikliin nemini kavram vatandalarmz olduka, politikaclarmzn bir ksm gaflet, dalalet ve hatta ihanet iinde olsa bile, byk Atatrkn kurduu Trkiye Cumhuriyeti, dnya durduka yaayacaktr Sava konumasn Yargya gvenin. Allahtan byle bir kutsal davaya hizmet edenlere yardmc olmasn diliyorum diyerek tamamlad. Sava, gazete sahiplerinden RPye temiz duygularla oy verenlerin bu partinin iyzn renmeleri iin iddianameyi ek olarak vermelerini istedi. MGK kararlarna destek verilen iddianamede, bu kararlara aykr olarak, imam hatipler ve kesintisiz eitim konusunda RPlilerin halk kkrtc davrandklar vurguland.396

Aklamay, devlet eriatnn hcum ordusu olarak algladn belirterek, hukukun demokrasiyi deil, brokratik cumhuriyeti korumada ve kollamada arasallatrlmas olarak deerlendiren yazar Yavuz Gkmen ise konuyla ilgili deerlendirmelerini yle srdrd:
Sabah gazetelerini grnce resmen havsalam durdu. Yargtay Basavcsnn basn toplantsn okudum. Bu ii, bir hukuk adam dnda biri yapsa, brokratik devlet ya da benim tabirimle, Devlet eriatnn hcum ordusu olarak alglayacam. Oysa bunu bir hukuk adam yapyor. Bizde hukukun da demokrasiyle temelde ilikisi olmadn dosta dmana ilan ediyor. nk hukuk da demokrasiyi deil, brokratik cumhuriyeti korumak ve kollamak adna yaplanm. Byle bir lkede birey kavram yoktur. Herkes devletin kurbanlk koyunu olmak zorundadr. Ve devlet skrsa her eyi kapatr. Benim ac duyduum ey, hukuk adna bu ie destek olunmasdr. Demokrasilerde, bir takm szler sylendi diye, braknz parti kapatmay, insanlar dahi kovuturulamazlar. Eer bir parti bir takm alardan ad grlyorsa ki ben de buna katlyorum- are o partiyi kapatmak deil, adalatrmaktan geer.397

TSKNIN ERGENEKON TEPKS

Bamszl anayasal gvence altnda korunan yarg erkine ramen, TSK kritik yarglama srelerinde rahatszln ve taleplerini dile getirmekten kanmad. Kritik soruturma ve davalarda askeri dokunulmazlk alanna ynelik her mdahale giriimi TSK tarafndan tepkiyle karland. Kritik yarglama srelerindeki Genelkurmay bildiri ve aklamalar, ordunun sistem iindeki ayrcalkl konumunu teyit eden, yargnn bamszlnn snrlarn izen nemli bir gsterge olarak algland.
396 Hrriyet, 1997, RPye Kapatma Davas, 22 Mays. 397 Gkmen, Yavuz, 1997, Brokratik Devlet Hcuma Geti, Hrriyet, 23 Mays.

156

Ergenekon soruturmas erevesinde, emekli ve muvazzaf askerlerin darbe sular nedeniyle sivil savclk tarafndan gzaltna alnmalarna ve tutuklanmalarna kar ordunun duyduu rahatszlk eitli yollarla ifade edildi. Genelkurmay Bakanl, Ergenekon gndemli basn aklamalar ve toplantlar dzenleyerek, tutuklu komutanlarn ziyaret ederek soruturmann seyriyle ilgili rahatszln ve tepkisini ortaya koymaya devam etti. Taraf yazar Lale Saribrahimolu, Ergenekon soruturmasndan hareketle, askerlerin kritik davalarda, sivil yarg tarafndan yarglanmalarndan rahatszlk duymasnn (ve bu konuya hassasiyet gstermesinin) nedenlerini TSKnn zerk yapsn koruma isteine dayandrd:
Ordu mensuplar, ilendii savlanan bir sula ilgili eski komutanlarnn tutuklanmalarndan rahatszlk duyabiliyorlar. Bu rahatszln arkasnda, TSKnn, bir dizi reformlara karn halen zerk yapsn srdryor olmas, siyasi ynlendirmeler iinde yer almasn kendisinde bir hak olarak grmesi ve asker yasalarn yol at iki bal yarg sistemi yatyor dersek yanlm olmayz.398

Buna karn Ortadou gazetesi, dier kritik yarg srelerinde olduu gibi Ergenekon soruturmasn da, ordu merkezli bak asyla ele alarak soruturmann hedefinin orduyu ypratmak olduunu belirtti. Bu noktada yarg btn olarak eletirilmek yerine, soruturmay yrten savclar ve arkalarndaki g olarak gsterilen hkmet eletirilerin odanda yer aldlar:
Ergenekon davas, eer darbe ortam hazrlamak iin kanl tertipler peinde koan ve hatta bu uurda cinayet ileyenleri aa kartacaksa, bu iin peini brakmayan savcy alklamak bir vicdan borcudur. Yok, esas ama bu ok hakl davay vesile edip Ordunun itibarn zedelemek, Cumhuriyet deerlerini ypratmak ve muhalefeti susturmaksa buna kar tavr koymak da arttr.399

Ergenekonun Yeni Avukat

Genelkurmay Bakanl, Ergenekon soruturmasyla ilgili aralkl olarak yapt aklamalarla eitli kereler anayasal kurumlar, basn, yargy ve yetkili makamlar greve davet etti. Bu aklamalarda genellikle muhataplarn szde deil zde nlemler almas istenildi. Bu aklamalarda, soruturmada ad geen kii ve kurulularla ilgili olarak duyulan tepkinin masumiyet karinesi, 400 yarg zerinde phe yaratlmas ve soruturmann gizlilii401 gibi adil yarglanma hakk erevesinde yanstlmasyd. Bu
398 399 400 401 Saribrahimolu, Lale, 2008, Subaylar Komutanlarna fkeliler, Taraf, 9 Temmuz. Cansen, Ege, 2009, nein Altndaki Buza, Hrriyet, 25 Ocak. Hrriyet, 2009, Genelkurmay Uyar Tonunu Arlatrd, 21 Ocak. Hrriyet, 2009, TSK: 700 Bin Kiilik Ordu, 300 Kiilik Yasa D rgte htiya Duymaz: Ordunun Komutan 330 Kiiye mi Kald-manet, 13 ubat.

157

konuda Genelkurmay Bakanlnn en kapsaml aklamas, bir dergide kan 4 korgeneralin Ergenekon rgtyle ilgisi var iddiasyla ilgili olarak 31 Temmuz 2008 tarihinde yaplmtr:
te yandan, Ceza Muhakemesi Kanununun 157. maddesinin amir hkmne ramen, soruturma konusu tm gizli bilgi ve belgelerin, zellikle TSKy karalamaya ynelik yayn politikas izleyen basn yayn kurulularna szdrlmasnn ardndaki gerek maksat, aziz milletimiz tarafndan ok iyi bilinmektedir. Malm evrelerce her olay, kanun ve hukuk tanmaz bir ekilde ve insafszca TSK ile ilikilendirilmeye allmakta; temel insan haklar, anayasal teminatlar, masuniyet karinesi, adil yarglanma hakk gibi en temel hukuk ilkeleri pervaszca ihlal edilmektedir. Mevcut gizlilik ve yayn yasana ilikin mahkeme kararlar ile lkenin kanunlarndan bu denli sarf nazar edilmesi, hukuk devleti ve haberleme zgrl ile aklanabilecek bir durum deildir. Haklarnda yeterli ve etkili bir ekilde ilem yaplmamas veya yaplan ilemlerin caydrc olmamas, bu evreleri maalesef daha da cesaretlendirmektedir. 402

Genelkurmay Bakanlnn Ergenekon soruturmasyla ilgili gr ve yorumlarn dile getirdii en kapsaml toplant ise 29 Nisan 2009 tarihinde Genelkurmay Bakan lker Babuun dzenledii Ergenekon davas konulu basn toplantsyd. Babu toplantda, soruturma kapsamndaki sulamalara ynelik aklama ve yorumlarda bulundu. Babuun Ergenekon soruturmasyla ilgili aklama ve szleri, basnda, kendisi hakknda Ergenekonun avukat yorumlarna neden oldu. Bu toplant ile ilgili haberi, Taraf gazetesi Ergenekonun yeni avukat balyla manetten verirken; Ortadou gazetesi Her soruya net cevap; Hrriyet gazetesi, TSK 86dan beri silah gmmyor; Radikal gazetesi, Silahlara ksmi izahat; ve Zaman gazetesi de, Babu: TSKda demokrasiye kar kan barnamaz balklaryla aklamann farkl noktalarn ne kararak verdi. Taraf, Babuun Ergenekon soruturmasyla ilgili aklamalarn balklar halinde yle deerlendirdi:
Genelkurmay Bakan Orgeneral Babu, Ergenekon davasyla ilgili Yarg sreciyle ilgili yorum yapmam beklenemez deyip bol bol yorum yapt. Davadan gizli tank ve itiraflara dayanyor diye yaknan Babu, Dileriz sanklar beraat eder ama etik zarar ne olacak dedi. Biz samimiyiz, kar taraftan da aynsn bekleriz sz Kar taraf kim diye kesilen Babu, Boazn kar taraf cevabn verdi. Basn toplantsnn banda Poyrazkyden kan silahlarn TSKya ait olmadn anlatan Babu, bo bir LAW Korkmayn diyerek gsterdi. Babuun Poyrazkye ilikin szleri, cephaneliin bulunduu arazinin sahibi Dalan kesin bir dille yalanlar nitelikteydi. Arazi asker denetiminde, giren sivil l kar diyen Dalana Babu yant verdi: Arazi Milli Savunmann deil. Siviller girer ve isterse bina bile yapar. 403
402 Hrriyet, 2008, sim ve Belge Sahte, 1 Austos. 403 Taraf, 2009, Ergenekonun kinci Avukat, 30 Nisan.

158

Aklamann basndaki yanklar, gazete balklarna yansd biimde, farkl yorumlara yol at. Ergenekon soruturmasn destekleyen gazete yazarlar aklamay, yargya mdahale ve davada tarafn belli etme ynnde eletirirken, soruturmay eletiren kimi yazarlar ise vgyle karlad. Hrriyet yazar Yaln Bayer, Hukuk adna balans ayar balkl yazsnda, 28 ubatn simgesel ifadesine gnderme yaparak, TSKnn davay yakn takibe aldn ortaya koyduunu ve basnn bir blmne balans ayar yaptn belirtti:
Sonu olarak, genelde bu davann mahiyeti ve seyri hakknda kendi konumunu Hukuk Devleti konsepti erevesi iinde belirlemi ve yakn takibine alm olduunu ortaya koydu. Yrmekte olan bir dava ile ilgili olarak, usule ve yasalara riayet etmenin gereksizliinden dem vurup, sayfalarnda, ekranlarnda kaba kompas yayn yapanlara hukuk adna salam bir balans ayar yapt. 404

Taraf yazar Ahmet Altan Babuun aklamalarn yargya mdahale balamnda yle deerlendirdi:
Ergenekon etesiyle ilgili davada, gizli tanklardan ve itiraflardan yaknd. stelik de hukuk devletiyiz, yargya karamayz diyerek yapt bunu. Ergenekon iddianamesini rtmeye alt. Darbeyle ilgili sorulardan kvrak manevralarla syrld. Toprak altndan kan cephaneliklerle ilgili topraktan silah fkryor diyen Mehmet Ali Biranda ise fkrma kelimesinin yanl olduunu syledi, fkryor diyebilmek iin topraktan ne kadar cephane karlmas gerektiini dorusu ben anlayamadm. Her glfidannn dibine bir Kalanikof ekilmesini mi bekleyeceiz fkryor demek iin? Bulunan silahlarn orduya ait olmadn syleyip, ele geirilen mhimmatn polise ait olabileceini ima etti.405

Zaman yazar Mmtaz Er Trkne ise aklamalar, ordunun tipik bir brokrasi refleksi gstererek kurumunu savunmas olarak nitelendirdi:
Genelkurmay Bakan, kendi kurumunu, yani Trk Silahl Kuvvetlerini mdafaa ediyor. Basn toplantsnn zeti olduka basit: Asker brokrasinin en tepesindeki isim, kurumunu savunuyor. Bu savunmay tam olarak asker mantkla yapyor. Ergenekon soruturmasnn ortaya kartt gl gerekeleri deil, zayf olanlarn irdeliyor. Mesele, bu soruturmann ortaya sat dehet manzaras ile Trk Silahl Kuvvetleri arasnda bir ba olmadn, asker brokrasiye terettp eden bir sorumluluk bulunmadn ispatlamaktan ibaret. Tipik bir brokrasi refleksi. Sulamalara maruz bir baka kamu kurumu da muhtemelen ayn tepkileri verirdi. zetin zeti: Sorumlu biz deiliz.406

404 Bayer, Yaln, 2009, Hukuk Adna Balans Ayar, Hrriyet, 30 Nisan. 405 Altan, Ahmet, 2009, Orgeneral Babu Tarafa Akreditedir, Taraf, 30 Nisan. 406 Trkne, Mmtaz Er, 2009, Ordu ve TSK Arasndaki Fark, Zaman, 30 Nisan.

159

TSKnn Ergenekondan Tutuklu Komutanlar Ziyareti

Ergenekon soruturmas erevesinde tutuklanan iki emekli generalin TSK adna Kocaeli Garnizon Komutan tarafndan cezaevinde ziyaret edilmesi ve ziyaretin gerekesinin kamuoyuna aklanmas ordunun yargya mdahalesi olarak deerlendirilebilecek yeni ve nemli bir gelime olarak kaydedildi. Ziyarete ilikin tepkiler soruturmay destekleyen yazarlardan geldi. Mustafa entop, Zaman gazetesindeki Yargya szde deil, zde sayg balkl yazsnda, Genelkurmay yetkililerinin ska kulland deyimlere atfta bulunarak, ziyaretin yargya mdahale boyutunu yle irdeledi:
Trkiyede bir kurumu temsilen pheli veya sanklarn ziyaret edilmesi benzerine rastlanm bir olay deildir Ancak, ziyaretin Genelkurmay Bakanl tarafndan stlenilmesi ve kurum adna yaplm bir ziyaret olarak kamuoyuna aklanmas ii nemli hale getirmektedir Byle bir ziyaretin ne amac olabilir? Her ne kadar, tepkileri hafifletmek zere, yarglama srecine sayg duyulduundan sz edilse de, bu szn yarglama srecine mdahale ihtimalini bertaraf edemeyeceini herkes bilmektedir Kamuoyunda da deerlendirildii gibi, yarglama srecine bir psikolojik mdahalede bulunmak hedeflenmiyor olsa da, Ergenekon Davas gibi ok kritik, tarihi bir davada sank ya da pheli konumunda bulunan kiilerin, Genelkurmay Bakanlnda grev deiikliinin hemen akabinde ziyaret edilmesi ve bu ziyaretin kamuoyuna duyurulmas devam eden dava zerinde bir tesir meydana getirebilecektir; bunu kimse inkr edemez. Bu bakmdan, olay, kurumsal veya kiisel vefa anlay iinde izah ve kabul etmek mmkn deildir Devam eden bir dava ile ilgili olarak, sreci etkileyecek yayn ve deerlendirmelerin bile snrlandrldn dikkate alacak olursak, Trk Silahl Kuvvetleri adna kurumsal bir ziyaretin davaya mdahale anlamna gelmeyeceini kimse syleyemez. 407

Ayn gazetede, ziyaretin yarg zerinde yarataca etkiyi ele alan Blent Korucu da yorumunu yarg bamszl temeline dayandrd:
Paa ziyaretine farkl anlamlar yklemek, hukukun stnl dncesine ve yargnn bamszl ilkesine glge drecektir. Sanklarn lehine kacak kararlar yargnn etki altnda kaldn, tersi durumlar ise yargnn TSK ile inatlatn m gsterecek? Konunun bir an nce gndemden dmesi, hatta yaplmam farz edilmesi gerekiyor.408

Ziyareti yarg srecine mdahale olarak deerlendiren Zaman yazar ahin Alpay ise ziyaretin Babakan tarafndan insani amal olarak yorumlanmasna atfta bulunarak, ulusun temsilcisinin TSK deil, Meclis olduuna iaret etti:
Kocaeli Garnizon Komutan Korgeneral Galip Mendinin Trk Silahl Kuvvetleri (TSK) adna Kandra F Tipi Cezaevinde, Ergenekon rgt davas kapsamnda
407 entop, Mustafa, 2008, Yargya Szde Deil zde Sayg, Zaman, 5 Eyll. 408 Korucu, Blent, 2008, Tutuklu Paalara nsani Ziyaret, Zaman, 5 Eyll.

160

tutuklu bulunan emekli orgeneraller ener Eruygur ve Hurit Tolonu ziyaret etmesi, Babakan Erdoan tarafndan insani amal olarak yorumland. Babakann yorumunun genel kabul grmeyecei, bu ziyaretin Trkiyede askeri otoritenin yalnzca siyasi srece deil, yarg srecine de mdahalelerde bulunmasnn son rnei olarak kayda geecei muhakkak. Hava Kuvvetleri Komutan Org. Aydoan Babaolunun, Bence Ergenekonun ne olduu belli deil ki... eklindeki szlerinin de, mahkemece tutuklanm 53 san olan davay sulandrma gayreti olarak yorumlandna da kuku yok Silahl kuvvetlerin siyasi otoritenin denetimine tabi olmad yerler yalnzca, ordunun ulusu temsil etme iddiasn tad askeri rejimlerdir. Trkiye ise bir demokrasidir ve burada ulusun temsilcisi TSK deil TBMMdir. 409

Taraf yazar Etyen Mahupyan, kurumsal akl tutulmas olarak niteledii ziyaretin, yargya mdahale isteinin yan sra, orduyu ete destekisi olarak gstereceine vurgu yapt:
Silahl kuvvetlere mensup bir generalin Ergenekon soruturmas erevesinde tutuklu yarglanan iki emekli komutan ziyareti tam da byle bir kurumsal akl tutulmasn ifade etmekte. Son birka yllk sreten siyaseten ve psikolojik olarak yeniklik duygusuyla kan TSK iinde, belli ki birok kii bu izlenimi deitirmeyi hedefliyor. Ama dndkleri ve uyguladklar hamleler onlarn sz konusu yenilgilerini daha da derinletirecek cinsten. nk bu ziyaret ister istemez ordunun hem yargya mdahale istei olarak deerlendirilecek, hem de bu kurumu resmen gemiteki darbe giriiminin ve bu amaca hizmet etmesi umulan ete faaliyetlerinin destekisi olarak gsterecek Nitekim bu ziyaret TSKy Ergenekon davasnda yarglananlarla ayn dzleme ekme riskini tayor. 410

Ziyaretin amalarn sorgularken, ikinci emdinli yaratarak adalete mdahale boyutunu da hesaba katan Ahmet Altan, TSKnin bu tutumunun, ordunun niyetleri konusunda kuku yaratacana dikkati ekti:
nceki gn Genelkurmay Bakanlnn, bir korgenerali, ete sanklarna resm bir ziyaret iin gndermesi, ordunun niyetleri konusunda ciddi kukular yaratacak bir hareketti Nasl sonular elde etmeyi amaladlar? Orgenerallerin tahliye edilmesini mi? Onlar yarglayacak olanlarn korkmasn m? kinci bir emdinli olay yaratarak adalete mdahaleyi mi? Byle bir ziyaretin, insanlarn zihninde sanklarla ordu arasnda bir btnlk salayacan da hesap etmi olmallar Niye sula ordu arasnda byle bir ba kuruyorlar? Normalde hibir ordunun almayaca bir riski almalar iin kendilerini bir konuda ok skm hissetmi olmalar gerekiyor Bu davayla ilgili her sonu kanlmaz olarak orduya balanacak. Bu sanklarn lehine sonular ordu basks olarak yorumlanacak, aleyhlerine bir sonu ise orduyu sula balantl hale getirecek. ki sonu da herhangi bir ordunun vnebilecei bir durum olmayacak. 411
409 Alpay, ahin, 2008, Ulusun Temsilcisi TSK Deil TBMMdir, Zaman, 6 Eyll. 410 Mahupyan, Etyen, 2008, Kurumsal Akl Tutulmas, Taraf, 5 Eyll. 411 Altan, Ahmet, 2008, Korgeneral, Taraf, 5 Eyll.

161

Ergenekon davas, ordu yargnn zerinde midir? sorusunu gndeme getirmesiyle de nem kazand. Genelkurmayn davann nemli sanklarndan Emekli General Veli Kkn ajandalar hakknda gizli bilgiler ierdii gerekesiyle gizlilik karar vermesi basnda, Genelkurmay mahkemenin zerinde midir? sorusunun yneltilmesine neden oldu:
Dava ile ilgili iki konuya dikkatinizi ekmek istiyorum: 1-Tutuklu sank Veli Kkn ajandalarna Genelkurmay tarafndan konulduu iddia edilen yasaklama karar: Sz konusu yasaklama karar, Kkn grevde olmad dnemi de kapsyormu. Sormak istediim sorular yle: Genelkurmay, byle bir yasaklamada bulunduysa, bu srmekte olan bir dava ile ilgili olarak baz delillerin karartlmas anlamna gelmiyor mu? Genelkurmayn gizlilik karar, mahkemenin zerinde midir? Sz konusu ajandalarda gerekten istihbarat ile ilgili gizli bilgiler var ise bunlar emekli olmu bir kiide ne aryordu? Bu ajandalar, mahkemenin kapal oturumunda yarglara sunulamaz myd? Yarglara gvenmeyeceksek, bu lkede kime gveneceiz?412

GENELKURMAY-HKMET ARASINDAK GRME TRAF

Soruturma srelerinde, ordunun soruturmalarla ilgili hkmetle yrtt grme trafii de yargya mdahale ve yarg bamszln glgeleme iddialarnn gndeme gelmesin neden oldu. Kamuoyunun ve basnn, emdinli iddianamesinin aklanmasn takiben tank olduu bu trafiin benzeri son olarak Ergenekon davasnda da yaand. emdinli balamnda deerlendirme yapan mit Karda, yryen bir dava srasnda, Genelkurmay Bakannn ve onun ahsnda Silahl Kuvvetlerin, iddianame hakknda Babakan ve Cumhurbakan ile grmelerini ve yaknmalarn iletmelerini, yargya mdahale olarak niteledi. 413 Ergenekon operasyonlar srasnda hkmetle Genelkurmay arasnda yaanan grme trafii, ordu, yarg ve siyaset arasndaki hassas dengelere dayal ilikilere k tutmas ve yarg srelerinde sonu alc etkileri bakmndan nemli bir gelimeydi. Genelkurmayn hukuka mdahale eletirilerine aldrmadan yrtt ve hkmetten yargsal tasarruflarla ilgili taleplerde bulunduu ynndeki saptamalar, st dzey emekli generallerin gzaltna alnmalar srecinde sklkla dile getirildi:
Peki, 2003teki sivilleme operasyonundan nceki eski MGKnn son genel sekreteri olan Kln gzaltna alnnca Ankarada neler olmutu yeniden hatrlayalm. O gece tm kuvvet komutanlar Genelkurmay Bakanlnda topland. Genelkurmayn klar tm gece yank haldeydi. Bunun ne anlama geldiini Trkiyeyi izleyen herkes ok iyi biliyordu. Komutanlar toplantda be saat
412 Ylmaz, Mehmet Y., 2008, Ergenekonda Dikkatimi eken ki Konu, Hrriyet, 18 Aralk. 413 Dzel, Nee, mit Karda syleisi, 2006, Van Savcs Doru Olan Yapt, Radikal, 13 Mart.

162

boyunca durum deerlendirmesi yapt. Ertesi gn Genelkurmay Bakan ii gc brakp nce Babakan, ardndan da Cumhurbakan ile grt. Bu grmenin ardndan Babakan, ileri Bakan ve Adalet Bakan ile acilen topland. O gn Ankarada birbiriyle grmeyen yetkili kalmad. Bu arada Yargtay da Sabih Kanadolunun evinin aranmas zerine Airetimizden birini kaldrmlar hissiyatyla toplanp, ileyen hukuki sre hakknda az kalsn bildiri yaynlayacakken son anda durduruldu. Ve dn Ergenekon Savcs z, gzaltna alnmas Ankaray kartran bu paann serbest kalmas iin hukuki bir zm buldu. Bylece hem davann hem de Trkiyenin hassas dengeleri gzetilmi oldu. Peki, hukukun hassas terazisi? Bakalm en bandan beri davaya siyasi mdahale var diyenler bu grme trafiiyle bu kez gerekten de davaya siyasetin mdahale etmesi karsnda ne diyecekler? Neden Genelkurmay hukuka mdahale eletirilerine bile aldrmadan olaya mdahil oldu?414

Ordu- hkmet-yarg arasndaki ilikinin amacn ve arka plann gstermesi bakmndan bu konudaki en arpc aklama, CHP lideri Deniz Baykaln Meclisteki parti grup toplantsnda yapt konumayd. Baykal, hkmetle Genelkurmay arasndaki grme trafiinin ardndan, soruturmann seyrinde meydana gelen memnun edici gelimelerin, Babakann mdahalesiyle gerekletiini ima etti. Hrriyet bu durumu ne kararak konumay, Paalar Erdoan braktrd imas balyla duyurdu. Haberde, Ergenekon davasnda gzaltna alnan emekli generalin Genelkurmayn balatt sessiz trafiin ardndan serbest kaldna dikkati ekti:
arpc gzaltna almalar gerekletirildi. Emekli orgeneraller gzaltna alnd. Cumhuriyet Basavcsnn evi arand. Eski YK Bakan gzaltna alnd. Tm bunlar karsnda tm Trkiye derinden sarsld. nsanlarn kafas kart. Komutanlar bir araya geldiler ve 5 saatlik bir toplant yaptlar. Ertesi gn Genelkurmay Bakan Babakan ziyaret etti. Arkasndan Cumhurbakann ziyaret etti. Bu ziyaretlerden sonra Adalet ve ileri Bakanlarn ard. Ardndan memnun edici gelimeler oldu. Ardndan Genelkurmay aklamas kamuoyuna duyuruldu Gzaltna alndktan gn sonra, gzaltna alnan generalin tahliyesine tank olduk. YK Bakan serbest brakld. Basavcnn evinde yaplan inceleme sonulandrld ve Ergenekon davasyla ilgili olarak birden bire bir vites ykseltme kararnn ciddi bir frenle durdurulduuna tank olduk. Serbest kalmalarndan mutluluk duyuyorum. Fakat bunun irdelenmesi gerekir. Ne oldu, o gnde? O gn neyi deitirdi. 415

Siyasi aktrlerin de kabul ve deifre ettii bu duruma ilikin kukular Hrriyet yazar Yaln Doan, Yarg bamszlna glge drmyor mu? sorusuyla dile getirdi:

414 Our, Yldray, 2009, O, Eski MGKnin Son Genel Sekreteriydi, Taraf, 12 Ocak. 415 Hrriyet, 2009, Paalar Erdoan Braktrd mas, 14 Ocak.

163

Onuncu dalga gzaltlardan sonra Tayyip Erdoan ile Genelkurmay Bakan Orgeneral lker Babu gryor. Ardndan, son gzaltna alnan paalar serbest braklyor. Grme ile serbest brakma arasnda ba var m? Yoksa mesele yok. Varsa, bu yarg bamszlna glge drmyor mu?416

Bir baka Hrriyet yazar Cneyt lsever ise bu konudaki eletirilerini, soruturma boyunca yargnn bamszlna vurgu yapan Babakana yneltti:
Peki una ne dersiniz? 10. dalgadan sonra gzaltna alnan tm emekli generaller salverildi, ama Yaln Kk tutukland! Paalarn neden gzaltna alndklarn, neden salverildiklerini bilen yok. Ancak, arkadama gre bunda da aacak bir ey yok. O, Yarg bamszdr diye devaml baran Babakana Genelkurmay Bakan Babuun yapt ziyarete dikkat ekiyor. Normal, ok normal diyor. Devletin tepesindeki ibirliinden bahsediyor. 417

SLAH TEHDDYLE YARGIYI HZAYA GETRMEK

Emekli Korgeneral Altay Tokat, emdinlide patlayan bombalar yorumlad Yeni Aktel Dergisindeki rportajnda, Benim zamanmda ben de bomba attrdm. Bir, iki kritik noktaya. Bo yerlerdi! Meselem mesaj vermek. Batdan gelen memurlar, hkimler iin ciddiyetini anlamyor. ok koordineli ve iyi altk. Baktm, sonradan iler sakinleince ii basite almaya altlar. Rast gele dolayorlar, unu bunu yapyorlar. Onun zerine unlar bir hizaya gelsin diye evlerine yakn iki yere attrdm. Ondan sonra anladlar ki ok dikkatli olmallar. Bir musibet bin nasihatten iyidir. ylece onlar eittim ben ifadeleri, hkim ve savclara dnk bask yntemleri ve ordu-yarg ilikileri konusunda yeni sorular gndeme getirdi. Tokatn, 1995-1998 yllar arasnda Gneydouda grev yapt dneme ait bu itiraflar, basnda tepkiyle karland. Radikal, konuyu, Bir bomba attrmak meer ne kadar kolaym: Emekli paa bombalarn arkasnda manetiyle ele alarak Tokatn gazeteye yapt aklamalara yer verdi. 418 Emekli generalin Radikalin sorularn yantlarken, ayn rahatlkla attrd bombalar savunmas ve uygulamay sonrasnda hep birlikte gllerle karlanabilen, basit ve rutin bir ilem olarak sunmas, ordu ile yarg arasndaki algya k tutmas bakmndan nemliydi. Tokat aklamasnda unlar syledi:
Attrdm dediim bombalarn maksad eitimdir, eitimli birlikler hem zaman fark yaratr. Bunun iin de nceden planlar yaplmas lazm, bunlarn genel hedefi de gvenliin salanmasdr. Hkimlerle savclarla akam sabah ou zaman zaten birlikteyiz, srekli gryorduk. Ama bakn eitim bombas bun416 Doan, Yaln, 2009, Firari Yarbayn Krokisi, Hrriyet, 14 Ocak. 417 lsever, Cneyt, 2009, Kafay Yemek zereyim, Hrriyet, 13 Ocak. 418 Radikal, 2006, Bir Bomba Attrmak Meer Ne Kadar Kolaym: Emekli Paa Bombalarn Arkasnda-manet, 28 Temmuz.

164

lar, bombalar kullanmazsak geveklik oluyor Bu konu eitim amal olmutur, bu ilerde iki taraf oluturulur biri dman taraf, buna gre planlar yaplr Bizim bu nedenle eitim bombalarn kullandmz hkim de bilir. Ayrca OHAL blgesinde komutana bu yetki veriliyor. OHAL Kanununu biliyor musunuz? Personel eitiminde bu planlar etkili olmutur Elbette sivil memurlar da bilinli davranacak, hkim de o da bu da istihbarat faaliyeti duyarsa gelip syleyecek, onlarn da grevleri var. Bu konular magazinletirmemek lazm, milli duru ve kahramanlk kitaplarda yazmaz. Bunlar kitleleri pasifletirecek magazin konusu olmamal. Yasalar var, bu eitimler yaplacak ki iin ciddiyetini anlasnlar. Bu eitim bombalarnn tarafmzdan atldn ertesi gn hkimlere sylediimiz de olmutur belki oturup birlikte glmzdr. Bunun yapldn bilenler elbette var. nk planda bunlar var, at planlar var blgede. 419

Uygulamann sradan ve olaan alglann gsteren nokta, yarg ve askeri evrelerden her hangi bir tepkinin gelmemesi, ikyeti olunmamas, Tokatn adli ya da idari soruturmaya uramamas ve hatta teekkr almasyd: Tokat Radikale yapt aklamada bu durumu yle aklyor:
Bu aklamalarma ne yargdan ne askeri evrelerden bana tepki gelmedi, tersine teekkr edenler oldu, birok vatanda. Biz blgede yaptmz eitimlerin de sonucunu aldk Kimse bizim bu yaptklarmz (bombalar) nedeniyle ikyeti olmad. Bu nedenle de geirdiim herhangi adli idari soruturma olmad. Bu ilerde kar tarafa korku vereceksin. Eitim amal bombalar, uular niye yaplr, bunlar ldrmez, ama ie gereklik kazandrr, bunlarn faydasn grdk.420

Tokat, uygulamann hkim ve savclar zerinde bask oluturup oluturmad, yarglamaya etkisi, yaptnn yasad olduu ve soruturulmas gerektii ynndeki eletirileri ise artlar gerei olan olayd, yaptm da sylerim. Yaplan ey yasad deildi, alnm ak. Zaman am var, 15 yllk sre, soruturma olmaz. Bu bomba eitiminin bilinmemi olmas da sorun oluturmazd, nk bombada gerekli nlem alnr, kimin ne yapaca bellidir, kazalar olmaz. O dnem iin yaplan doruydu. Soruturulacak bir ey yoktu. Biz yaptklarmzla halk bilinlendirdik. Halk bu eitim bombalarn atma zannediyor olabilir eklinde yantlad. Hkimlerin hizaya getirilmesi ifadesini kullanma amacn ise Tokat, Gevek davranmaya kar canlarnn korunmas lazm, tetikte olmas lazmd. Mesela ava gidiyorlar, bunlar geveklikti olarak aklad. Basnda genel olarak, bombalamann, askerin yargy istedii noktaya ekmeye ve bask oluturmaya dnk eylemi olarak deerlendiren yorumlar yapld:
Altay Paa, Hakkrideki birka sivil grevliyi gafletten uyandrmak ve olayn vahametini idrak ettirmek zere evlerinin yaknlarnda birka bomba patlattr419 a.e. 420 a.e.

165

m. nsan dnmeden edemiyor; daha yksek mevkilerde bulunan, daha ok sayda ya da gaflet derecesi daha ileri olanlar uyandrmak iin daha ok ses karmak m gerekir? Bu sesi elde edebilmek iin hangi tesir gcnde bombalarn, nerelerde patlatlmas lazmdr?421

Ancak basndaki tepkiler ve eletiriler yalnzca, bombalamann yargy tehdit mesajna ynelmedi. Bu eletirilerden bir blm de aklamann yakkszlyla ilgiliydi. Tokatn aklamasn, general olmu askerlerimizin, beyanlarna dikkat etmemeleri eklinde deerlendiren yazarlara da rastland:
Paa bunu, emdinlide son kasm aynda atlan bombalarla ilgili grn aklarken sylemi. Tokat Paa, Bu i yaplr ama byle yaplmaz demeye getirmi. Kendi emriyle yaplanlar da o nedenle baarl rnek olarak gstermi. nce belirtelim ki dnyada eli temiz devlet maalesef yoktur. Hele bizimki hem bu tr olaylara karmak hem de bunu beceriksizce yapmak konusunda hretlidir. Ama bu rnekler, devlet adna ilenen bir suun cezasz kalmas gerektii anlamna hi gelmez. Tam tersine, o sua yeil k yakan devlet, olay ortaya knca faili yarglar ve gerekirse cezalandrr. Zaten o tr olaya giren kii de, bu bedeli gze alanlar arasndan seilir. Ama bizi asl dndren zellikle general olmu askerlerimizin kamuoyuna yansyacak beyanlarna hi dikkat etmemeleri... Bunun gerisinde askerlik dnemlerinde aldklar meslek terbiyesi ve disiplini mi, yoksa orada bir eitim sorunu mu var, tayin edemiyoruz.422

Savc Sarkayann hazrlad iddianame hakknda, Genelkurmay bildirisini aktan destekleyen yarg evrelerinin, dorudan yargy ve mensuplarn hedef alan bu itiraflara kar tepkisiz kalmas ise dikkat ekiciydi. Bu tepkisizlik, Altay Tokatn aklamalar hakknda yaplan su duyurular dhil tm bavurularn sonusuz kalmasyla bir kez daha somutland. Baskn Oran tamamen cezasz kalan bu sreci, basndan yapt alntlarla yle aktard:
E. Korgeneral Altay Tokat, hakknda alan son davada da akland. Bu olaanst olay tarihe kalsn diye bir zetlemek istiyorum. Baka bir ey de yapmayacam. Gerekmiyor. Sivil yargdan bir ses yoktu. Buna karlk Genelkurmay Bakanl soruturma balatt. Basnda yaplan yorumlar, Paann bomba attrmak suundan kurtulsa bile, suu vmekten yarglanacana ilikindi. nk bomba atma suunu savunmutu (A.Keskin, Radikal, 29.07.06). Nihayet Austos 2006da, 3 ayr su duyurusu zerine (Diyarbakr Barosu; HD ve Mazlumder; Yurtsever Cephe Hukukular nisiyatifi) cumhuriyet savclklar da grevi ktye kullanma ve genel gvenlii kasten tehlikeye sokmadan soruturma balatt. Dava ald takdirde 6 aydan 3 yla kadar hapis istemi sz konusu olacakt (Radikal, 01.08.06). Paa hakl kt: Eyll 2006da Genelkurmay Asker Savcl,
421 Korucu, Blent, 2006, Sivilleri Uyandrma Servisi, Zaman, 28 Temmuz. 422 Eki, Oktay, 2006, Eline, Beline, Diline, Hrriyet, 30 Temmuz.

166

Altay Paa hakknda komutanlara kar gven hissini yok etmeye almak ve yetkili olmad halde asker konularda aklama yapmak ve meskn mahalde bomba atmak sularndan 6 yla kadar hapis istemiyle dava at (Radikal, 05.09.06). Ekim 2006 sonunda asker savclk yetkisiz aklama yapmak sulamas konusunda davann sivil mahkemeye gnderilmesine karar verdi. Bomba atmaktan ise asker basavclk dava iin yeterli yasal sebeplerin mevcut olmamas nedeniyle kovuturmaya yer olmadna hkmetti. Gereke uydu: Sann emekli olduu son rtbe ve askerlik meslei iinde stlendii terrle mcadele faaliyetlerini yasad yntemlerle yrtt izlenimini dourmutur. Bu, sabit olduu takdirde, elbette sutur. Her toplumda kamu grevlilerinden bazlarnn zaman zaman su iledikleri bilinen bir gerektir. TSKnn en gvenilir kurum olma zelliini tad ve sann sylemlerinden ve eylemlerinden etkilenmeyecek kadar salam bir organizasyona sahip olduu ulusumuzca bilinmektedir (Radikal, 31.10.06). Bendeniz bunu tam anlamadm, ama gazetede eksik yazlm olabilir. Bu srada, Altay Paa hakl kt. Hakkri C. Basavcl, halk kin ve dmanla tahrik, yarg grevini yapan etkilemeye alma ve memuriyet yetki ve grevini ktye kullanma sularnn ilendiini belirledi, fakat zaman am olduunu belirterek dava amad. Takipsizlik kararnda, Altay Paann Ankara Asker Savclna verdii bir ifade de alntlanmt: Hakkride attrdm bomba gerek bomba deildi (Radikal, 13.04.07). Sonunda, 15 Kasm 2007 tarihli basndaki, birka bomba olayndan beraat etme haberi kt. Milliyete gre stanbul 2. Asliye Ceza Mahkemesi Savcl sann bombalama eylemleri yaptrdna ynelik kant bulunmadn ve ifadesinde yanl anlaldn sylediini belirterek, beraatn istedi. Mahkeme de Tokatn beraatna hkmetti. Birgndeki habere gre savc Sann ifadelerine ramen grev yapt srada tugeneral seviyesinde bulunduunu, hkim evlerine yakn bir yerde bomba attrma eylemiyle ilgili olarak kendisine zel bir izin verilmesinin sz konusu olamayacan, sann gvenlik nlemlerinin alnmasyla grevi olduunu ve aksinin dnlemeyeceini ifade etti. Bunun yan sra savc, Sann astlk-stlk ilikilerini zedelemeye, amir veya komutanlara kar gven hissini yok etmeye ynelik hareketlerde bulunduu iddiasnn ise unsurlarnn olumadn belirtmiti. Basn zetledim. Baka bir ey yapmadm.423

Ayn biimde cezaszlkla sonulanan, adli ve idari olarak sorumlular aa karlmayan ve soruturulmayan bir baka saldr da emdinli soruturmas srasnda yaand. Birok tann ve vatandan gzleri nnde aleni biimde gerekleen bu olayda da, emdinli soruturmasn yrten savc, adli grevi srasnda gvenlik glerince alan atee maruz kald. Olay yerinde keif yaplrken gvenlik glerince ate almas sonucu bir vatanda lrken, kefe katlan savc, elik eden emniyet mdr ve Milletvekili Esat Canan keif yerinden kaarak hastaneye snmak zorunda kald. Esat Canan, gerekleen saldry ve yorumunu yle aktard:
423 Oran, Baskn, 2007, Altay Tokat Paa Olaynn imdiki yks, Radikal 2, 25 Kasm.

167

Oradaydm. Savcyla keif yapyorduk. Ortalk sakindi. Halkta en ufak kprdanma yoktu. Bir panzerden ate ald. Mermiler tepemizde uumaya balad. Panzer Emniyete aitti. O srada Emniyet Mdr de bizimleydi. Kardeim ne oluyor? Mdr bey sizin haberiniz yok mu bu attan dedim. Bilmiyorum dedi ve telefona sarld ki, bu kez baka birka otomobilden yaylm atei balad. Bu olayda Emniyet Mdr de Savc da, ben de lebilirdim. Bir vatanda ld. Baktm ki Savc kat, Emniyet Mdr de kat. Daktilocu da kucanda daktiloyla ve zabtla kat. Ya araba? Arabay brakmak zorunda kaldk ve hastaneye sndk. Soruturmann bundan sonra salkl yrmesi mmkn deil dedim. Kald ki Savcnn da zerine ate ald. Panzerden ate aan acaba bunu kendi inisiyatifiyle mi yapt? Yoksa bir birimden emir mi ald? Btn bunlar soruturulmad. 424

Milletvekili Esat Canann tank olduu saldry deerlendiren Trker Alkan, yaananlar hzn verici olarak niteledi:
Nee Dzelin dnk Radikalde emdinliye giden CHP milletvekilleri Esat Canan ve Mahmut Duyanla yapt rportaj, hzn vericiydi. Gvenlik ve yarg adna, lkemiz adna hzn verici. Emniyet mdrne ve savcya ate eden polisler, can havliyle kaan emniyet mdr ve savc... lenler. Tutuklananlar, salverilenler. Astsubay neden tutuklamadnz? Kama ihtimali yok. Ya rektrn kama ihtimali mi vard?425

emdinli olaylar sonras ileyi ziyaret eden aydnlar heyetinde yer alan Murat elikkan, saldrya maruz kalan soruturma savcsyla yaptklar grme izlenimini alma ortamna gnderme yaparak yle aktard:
Ben, emdinli Savcsn ziyarete giden hukukular ve gazeteciler heyetindeyim. Blgeye drt ay nce atanm, gencecik bir adam. Hazrlk soruturmasnn gizlilii nedeniyle bilgi veremiyor. Baro bakanlar, bu olayda hukukun stnl, soruturmann tam anlamyla gereklemesi konusunda barolarn her trl destei vermeye hazr olduunu belirtiyor. Ben susuyorum. Son bir ylda onlarca bombann patlad, sivil, asker insanlarn ld ve yaraland bu snr kasabasnda, hukuk dzeninin, demokrasinin, adaletin sorumluluu bu gencecik savcnn omuzlarnda. Halkn su delilleriyle yakalad bombalama zanllarn teslim almak, keif yapmak iin zapt edilen arabann yanna gittiinde ate ald iin, delilleri brakp can gvenliini salamaya alan savcnn. Ancak saldr tehdidi ortadan kalktnda gidip keif yapabilen savcnn.426

Ayn savcnn, olayn zanllar olduu gerekesiyle halk tarafndan yakalanan astsubaylar salvermesi, delillerin toplanmas srasnda yaratlan bu bask ve tehdit ortamnn pay kmsenemezdi. Murat Yetkin bu duruma deindii yazsnda, olay yeri incelemesini dahi tamamlayamayan savcnn yerine Bakanln soruturmay yrtmek zere Vandan savc gndermek zorunda kaldn belirtti:
424 Dzel, Nee, Esat Canan syleisi, 2005, Polis, Emniyet Mdrne Ate At, Radikal, 21 Kasm. 425 Alkan, Trker, 2005, Bu Bize Ders Olmal, Radikal, 22 Kasm. 426 elikkan, Murat, 2005, Yurttalar Heyeti zlenimleri, Radikal, 11 Aralk.

168

Adalet Bakan Cemil iek ise, devlet ve hkmetin emdinli olaynn sonuna dek gideceini bir kez daha sylyor. Ayn zamanda yargnn bask altna alnmaya alld iddialarn da reddediyor. Oysa emdinlide olay yeri incelemesini bile tamamlamaya imkn bulamayan, ama olay yerinde bulunan grevlilerin gzaltna alnmas talebinde bile bulunmayan savcnn yerine Vandan cumhuriyet savcs gndermek zorunda hissediyor kendini. O da CHP milletvekili Esat Canann uyarsndan sonra.427

emdinlideki olaylardan sonra Silopi Savcsnn aracna bomba konularak havaya uurulmas da yarg mensuplarna ynelik saldrlarn rastlantsal olmadn gstermesi bakmndan nemli bir baka gelimeydi. Tahir Eli, bu tr saldrlarn yarg mensuplar zerindeki etkisini u tespitle zetledi:
Bu arada, emdinli gibi Irak snrndaki cra bir yerde grev yapan savcdan, olaydan iki gn sonra, yaknlardaki Silopi ilesi savcsnn aracnn havaya umasn aklda tutarak, kimsenin kahramanlk beklemeye hakk da olmamaldr.428

Altay Tokat gibi OHAL Blgesinde grev yapt dnemlerdeki uygulamalar anlatan bir baka asker, Emekli Albay Erdal Sarzeybekti. emdinlide gnlerce roket atp belirledikleri hedefleri makineli tfekle taradklarn aklayan Sarzeybek, bu saldrlar yapmakla halk terrden korumay amaladklarn belirtti. haneti Grdm adl kitabnda grev yapt dnemdeki terrle mcadele srasnda yaadklarn anlatan Sarzeybek, halk korumak maksadyla kullandklar yntemleri yle zetledi:
ki gecede bir, havan aydnlatma mermisini ile zerine atacaktm. Belirlenmi hedeflere makineli tfekle ate aacak, ardndan roketleri ateleyip, ehir zerinde atma havas yaratacaktk. Ertesi sabah halk toplayp muhtemel bir atmada ne denli zarar grebileceklerini, bu nedenle terristlerin ehre girmesine izin vermemeleri gerektiini anlatacaktk. Dediimiz gibi de yaptk. Haftada en az bir kez bu uygulama emdinlide yapld. 429

Emekli askerlerin aklamalarnda geen yntemleri yorumlayan Mehmet Elkatm, bu yntemlerin, hakim ve savclar susturmak veya istedikleri gibi davranmalarn salamaya ynelik birer mesaj olduunu belirtti:
emdinli davasnn savcs Ferhat Sarkaya bir iddianame yazd. Adam meslekten men edildii gibi mr boyu kamu hizmeti de yapamayacak. Serbest meslek olan avukatlk hakk bile elinden alnd. Bunlarn hepsi bir mesajdr. Kime ne mesajdr bu? Kimse konumasn diye mesajd bunlar. Baz emekli askerler konumaya balamt ki, onlara da konumayn mesaj verildi. Emekli kor427 Yetkin, Murat, 2005, Gzler Mecliste, Radikal, 15 Kasm. 428 Eli, Tahir, 2005, emdinlinin Adalete ntikali, Radikal, 20 Kasm. 429 Zaman, 2007, emdinlide Planl ekilde atma Havas Oluturduk, 26 Eyll.

169

general Altay Tokat kt, Biz Gneydouda yeni tayin olan hkim, kaymakam ve retmenlerin evlerinin yaknnda onlar korkutmak iin bomba patlatyorduk dedi. Yani bizim istediimiz gibi davransnlar, kararlar versinler manasnda... Gene Gneydouda alay komutanl yapm General Erdal Sarzeybek, emdinli diye bir kitap yaynlad.430

YARGININ TARAFSIZLII
Yargsal makamlarn yarg grevlerini tarafsz, n yargdan ve kayrmadan uzak ve eitlik ilkesine uygun biimde yerine getirmelerini ve yarglamann taraflarna kar olumlu veya olumsuz bir duyguya veya kara sahip olmamalarn ngren tarafszlk ilkesine ynelik alglar, kritik davalar ynnden yargnn bamszl tartmalarnda ne kan bir baka konuydu. 431 Susurluk davasnda verilen mahkmiyet kararnn Yargtay aamas, davann sanklarndan biri olduu halde siyasi dokunulmazlk nedeniyle yarglanamayan Mehmet Aarn giriimleri nedeniyle hkimlerin tarafszl tartmalarna sahne oldu. Mahkmiyet kararnn temyiz incelemesini yapan Yargtay 8. Ceza Dairesinn bozma kararna Yargtay Cumhuriyet Basavcs Sabih Kanadolu tarafndan yaplan itiraz karara balayan Yargtay Ceza Genel Kurulunda grev alan yenin Mehmet Aar tarafndan ziyaret edilmesi, Radikalin srarl haberleriyle kamuoyunun gndemine tand. Radikal, Yargtay da ete var dedi: eteyi ykan karar manetiyle verdii haberde, Aarn Yargtay yelerini birinci oylamann hemen ncesinde ziyaret etmesini ve bu yelerden ikisinin oylamada bozma lehine oy kullanmasyla ilgili gelimeleri gndeme tad. Habere gre, Aarn ziyaret ettii isimlerden biri olan, ilk oylamaya katlmad halde ikinci oylamada kararn bozulmas ynnde oy kullanan ve Aarn Adalet Bakanl dneminde mstearlk grevinde bulunan Yargtay Genel Sekreteri Uur brahim Hakkolu, ziyareti tesadf olarak deerlendirdi. 432 Murat elikkan, Tesadfen Aar balkl yazsnda, Aarn ziyaretin sonunda, yelerden ikisinin itirazn reddi ynnde (sanklar lehine) oy kullanmalarnn tesadf olmadn yle ortaya koydu:
Basavcnn itiraz 4 Aralkta Yargtay Ceza Genel Kurulunda grlmt. te iki ounluk salanamad iin karar salt ounlukla verilmek zere nmzdeki sal gnne ertelendi. Dava dosyasnn pek ok yerinde ismi geen Mehmet Aar, bu karar ncesinde Yargtay ziyaret edivermi. Dokunulmazl
430 Dzel, Nee, Mehmet Elkatm syleisi, 2008, AKP zgrlk Diyor, Yasak Getiriyor, Taraf, 21 Ocak. 431 Bkz. Mithat Sancar, Eylem mit Atlgan, Adalet Biraz Es Geiliyor Demokratikleme Srecinde Hakimler ve Savclar, TESEV Yaynlar, 2009, s. 108-150. 432 Radikal, 2001, Susurlukta Zor Karar Bugn, 11 Aralk.

170

nedeniyle eteyle ilikili sulardan bugne kadar yarglanamayan Elaz Bamsz Milletvekili Aarn Yargtay ziyareti Ceza Genel Kurulunun hemen ncesine rastlam. Akam mesai bitimine doru Yargtaya gelen Aar, srasyla yeyi ziyaret etmi. Aarn ziyaret ettii cezac yelerden birisi Yargtay Genel Sekreteri Uur brahimhakkolu, dieri 6. Ceza Dairesi Bakan Mustafa Aydn. Bu iki ye de Susurluk davasnda itirazn grld toplantya katlyor. renildiine gre ikisi de olumsuz oy kullanm. Ne tesadf ama! Aar, daha geen ay Susurluk haberlerini srdren Radikali yargy bask altna almakla sulam ve Yazmay srdrrseniz kt olur tehdidinde bulunmutu.433

Mehmet Aar, Susurluk srecinde yalnzca kritik oylama ncesi Yargtay yelerini ziyaretiyle deil, sarf ettii Ankarada hkimler var szyle de yargnn tarafszl konusunda kuku dourdu. Murat Belge, Aarn bu sz ile adli srete yaanan belirsizlikler ve cezaszlk tablosu arasnda ba kurarak, adalet duygusunu inemek pahasna sergilenen koruma ve kollama tutumunu yle eletirdi:
Bundan bir sre nce Susurluk davasnn Yargtay aamasnda mahkeme bir karar verdi. Sreci izleyenler ve bu gibi konular, zerinde yorum yapabilecek kadar iyi bilenler, bu karara bakarak davann beraatla sonulanp konunun kapanabileceini sylediler. Bu arada Mehmet Aarn da Ankarada hkimler var dediini okuduk Sonra hep bildiimiz, ok iyi bildiimiz olaylar dizileri: uzayan bir adli sre ki, zaten o sre iinde birtakm yeni pencereler alp ieriye yeni k huzmeleri gelmesi deil, alm pencerelerin birer birer kapanp loluun koyulatn gzlemliyorduk. Gene o sre iinde, ortala salan ilikilere tutulan ldaklar altnda grnp kaybolan, yzn saklamaya alsa da kimlii belli olan figrlerin bir ksmna hi gidilememiti. Bir toplum iin uzun vadede en kt eydir bu. Adalet duygusu rencide olunca, ahlak, u bu, geveyiverir - zaten ne kadar sk? Birileri, topluma danmadan, bir eyler yapm. imdi, korunma igds birtakm kurumlarda ar basyor. Ama o yaplan bir eylerin korunmas, toplumun adalet duygusunu inemek pahasna gerekleiyor -baka trl de gerekleemez. O kurumlarda bulunanlar neyi koruduklarn ve neyi harcadklarn iyi dndler mi?434

Basn, kritik dava srelerinde yargnn tarafszlyla ilgili yaknmalar ve eletirileri yanstmakta nemli bir rol oynad. Bu erevede basnda gndem oluturan ve yorumlara neden olan asl gelimeler Ergenekon soruturmas ve davas vesilesiyle yaand. Yine, Hrant Dink cinayeti davasnda nem kazanan, TCKda Trkl, Cumhuriyeti, devletin kurum ve organlarn aalama suunu dzenleyen 301. maddeyi ihlal gerekesiyle alan davalarda da, yarg mensuplarnn sanklara kar besledikleri kiisel yarg ve duygularndan kurtulamadklar, ideolojik yaklamlarn yansttklar grld.
433 elikkan, Murat, 2001, Tesadfen Aar, Radikal, 8 Aralk. 434 Belge, Murat, 2001, Adalet Duygusu, Radikal, 3 Kasm.

171

Ergenekon soruturmas kapsamnda ortaya kan yeni bilgi, belge ve kaytlar ve beraberindeki tartmalar yargnn bamszl ve tarafszl sorununu aleni biimde senin yargn benim yargm dzlemine kaydrd. Bu tarihi bir dnm noktasyd. Sorunun buraya evrilmesinde, Ergenekon soruturmasnda tutuklu bulunan emekli paalar hakknda verilen tutuklama ve tahliye kararlar etkili oldu. Emekli General ener Eruygurun askeri hastaneye sevki ve sonrasnda bu hastane tarafnda verilen rapora dayanarak tahliyesinin ardndaki kukular, Eruygurun einin hastane doktorlarndan biriyle yapt telefon konumasnn internet ortamnda yaynlanmasyla birlikte yerini, salk ve yarg kurumlarnn tarafszln sorgulayan tartmalara brakt. Yargnn bamszl ve tarafszl sorununu somut olarak ortaya koyan bu gelime basnda geni yank buldu. Eruygurun ei ile GATAda grevli bir albay arasnda geen konumann ses kaydnn yaynlanmasn, Taraf ve Zaman gazeteleri manet haberle ele ald. Taraf gazetesi haberi, yanda medya nitelemelerine gnderme yaparak, Yanda yarg tahliye etmi manetiyle duyurdu:
nternete den ses kaydnda ener Eruygurun ei, Hurit Tolonun tartmal tahliye kararn veren 12. Ar Ceza Mahkemesi iin bizden diyor. Ergenekon zanls Eruygurun ei, GATAdan bir albayla yapt iddia edilen konumada 13. mahkeme Savc zn, 12 ve 14. Ar Ceza bizden diyor. 12. Ar Ceza, Tolonun delil yetersizliinden tahliyesine karar vermiti. Kayda gre Ankara, stanbul Barolar da Eruygurun eine Biz hazrz demi. stanbul Barosu Tugeneral Ersz ve Jitemci Albay Doann tahliye talepleri iin stanbul Basavclna yazl bavuruda bulunmutu Ses kaydnn dier blmlerinde Mukaddes Eruygur, 13. Ar Ceza Mahkemesinin Zekeriya zn istekleri dorultusunda karar verdiini, 12 ve 14. Ar Ceza Mahkemelerinin ise kendilerinden olduunu u szlerle belirtiyor: imdi bu Zekeriya z 13. Mahkemede. tirazlarmz bunlar kapatyor. 12. ve 14. Mahkemeler bizdenmi. Ankara, stanbul ve zmir Barosu hazrz biz dediler. Teekkr ettik herkese ama bir ceza profesr, anayasa profesr birisi ceza profesr. Sinan Aygn nasl kt dedim. Aygnn yannda Hisarcklolu vard dedi. Sizin arkanz nerde arkanz dedi bana.435

Zaman gazetesi ise ayn haberi, GATAda artan diyaloglar manetiyle vererek, yargyla ilgili konumalarn yan sra, tutuklu emekli askerlerin sevk edildikleri salk kurumunun tarafszl konusundaki kukular ne kard:
Albay Demircann konumalarndan da Eruygurun ar hasta olmad anlalyor. Ses kayd, GATAnn, kiinin salk durumuna gre deil, hukuk durumuna gre rapor verdii iddiasn gndeme getiriyor. Albay Demircan, hukukularla grlmesini, buna gre istenirse taburcu, istenirse yat karar verilebileceini sylyor. Ortam dinlemesi sonucu elde edildii anlalan kaydn bir blmnde
435 Taraf, 2009, Yanda Yarg Tahliye Etmi: Eruygurun Ei: 13. ve 14. Mahkeme Bizden-manet, 11 ubat.

172

ise Eruygura hibir tedavinin uygulanmad anlatlyor. Eruygura ait ne bir kan testi ne de film olduunu belirten bir doktor, bunun Emekli Sandna fatura edilirken skntya sebep olacan, tedbir alnmas gerektiini vurguluyor. 436

Zaman yazar Hseyin Glerce, haberle ilgili deerlendirmesinde, davay sonusuz brakma abasnn her yolu deneyerek srdn belirterek, bunu yarg, medya ve TSK dhil kurumlarn Ergenekon davadaki yerlerinin hl anlalamamasna balad:
ET [Ergenekon Terr rgt] davas, perde gerisinde muazzam karlkl hamlelerle ilerliyor. Davay sonusuz brakmak isteyenler her yolu deniyorlar. Yarg, barolar, medya, Encmen-i Dani, MT, Emniyet ve Silahl Kuvvetler bu davann tam neresinde hl anlalamyor. GATAnn zerinde derin bir phe bulutu var. Falan mahkeme bizden deniyor. YARSAV, cepheye srlm gibi. Devlet iinde fakat hukuk dndaki yaplarn sklp atlmasn engelleme adna, kurumlar ierisinde mthi bir diren var. Psikolojik savan btn taktikleri deneniyor.437

Mustafa nal da telefon konumasnda geen ifadeleri, yarg zerine drlen ar bir glge olarak deerlendirdi:
Bayan Eruygur 12. ve 14. Mahkeme bizden diyor. 12 Nolu Mahkeme Hurit Tolon hakknda verdii tahliye kararyla dikkatleri zerine ekti. Meer birileri bizden, bizden olmayan diye mahkemeleri snflandrm... nsan sormadan edemiyor: tirazlar bu snflandrmaya gre mi yaplyor? Bizden dedikleri mahkemenin nbeti olduu zaman dilimini kolluyor olmallar. Ne yazk ki byle bir alg olutu. Yargya bundan daha ar glge drlemez. lgintir, bayan Eruygurun bu sz hangi amala syledii net olmasna ramen bunu tevil etmek iin uraanlara ne demeli? Oysa ne syledii, niye syledii ok net... Hi saa sola ekmeye gerek yok. Ergenekon davasnn serencamn gstermesi asndan ok nemli bir itiraf.438

Taraf gazetesindeki yazsnda Emekli Yargtay Cumhuriyet Savcs Ahmet Gndel, raporu dzenleyen kurumun askeri hastane olmas nedeniyle emir-komuta zinciri dnda hareket edemeyeceine ve konumada ad geen mahkemelerin kararlar ve kiisel yaamlaryla byle bir inanc oluturduklarna dikkati ekerek kukularn yle dile getirdi:
Emir-komutann dnda hareket edilemeyecei nazara alndnda tutuklu emekli askerlerin GATAya sevklerinde ve oradan verilen raporlarda bilinli davranld sonucuna ulamak zor olmayacaktr Bu nedenle ener Eruygurun einin konumasnda geen 12. ve 13. Ar Ceza Mahkemeleri bizdenmi sznn zerinde hassasiyetle durmamz gerekiyor. Demek ki bu mahkemele436 Zaman, 2009, GATAda artan Diyaloglar-manet, 11 ubat. 437 Glerce, Hseyin, 2009, Ergenekonun st rtlebilir mi?, Zaman, 12 ubat. 438 nal, Mustafa, 2009, Bir Fotoraf ve Ergenekonun Serencam, Zaman, 13 ubat.

173

rin hkimleri daha nceki kararlarnda ve kiisel yaamlarnda baz evrelerde bu inanc oluturmular. Hurit Tolonun bu konumada bahsi geen mahkeme hkimi tarafndan, stelik yarglama usulnde olmayan bir ekilde sanki beraat karar veriyormu gibi bir gerekeyle ve bir ksm delilleri de tartmak suretiyle tahliye karar vermesi dndrcdr. Tahliye talebi bu mahkemenin nbeti olduu gne mi denk getirilmitir? Bunlarn doru olabileceini dnmek istemiyoruz. Ancak ciddi kukularn ortaya kt da bir gerektir. 439

Basn tarafndan kamuoyuna duyurulan konumalarn ortaya koyduu bu vahim tabloyu, Hrriyet gazetesi, olayn yargnn tarafszlna glge drmesinden te, konumalarn ortam dinlemesi sonucu elde edilmesi noktasnda ele alarak deerlendirdi. Konuma bandnn yaynlanmasyla, tahliyeler zerinde aibe yaratlmasnn amaland yorumlar ne kt. Erturul zkk, konumada ad geen mahkemelerin thmet altnda brakldn ve davada taraf olduklar izlenimi yaratldn belirttikten sonra, konumay yapan paa einin szlerini, mahkeme bize adaletsiz davranyor demeye getiriyor biiminde yorumlad:
Emekli Orgeneral Hurit Tolon tahliye ediliyor ve gn sonra, bu tahliyeyi halkn gznde aibeli hale getirecek bir bant yaynlanyor imdi geliyorum paa einin ortam geyiine. Ne diyor Ergenekonla ilgili mahkemeler hakknda? 13nc Mahkeme onlardan, 12 ve 14 bizden... imdi burada hangi mahkeme aibe altnda kalyor? Tolonun tahliyesine bozulanlar, 12 ve 14nc Mahkeme cevabn veriyor. Ben olaya iki yanl bakyorum. Eer 12 ve 14nc Mahkeme onlardansa 13nc Mahkeme kimden oluyor? Hukuktan, adaletten yana m? Ergenekon davasn bir tr militanlk haline getirenler byle diyor. Ama paa ei de, O mahkeme bize adaletsiz davranyor demeye getiriyor. kisi de taraf. Hangisine inanacaz?... Bu szler sadece 12 ve 14nc Mahkemeyi deil, 13 de thmet altnda brakyor. Her mahkemenin de davada taraf olduu izlenimi yaratyor Bu davayla ilgili mahkemelerin de, ne paa elerinin, ne de militan gazetecilerin etkisinde kalmadan bamsz bir ekilde grevlerini yapmalar gerekir.440

Yargnn tarafszln yitirmesiyle ilgili ne kan davalardan biri de 301 yarglamalar oldu. 301 yarglamalarnda hakimlerin tarafszlklarn kaybedilerine ilikin en arpc rnee, Hrant Dink hakknda verilen mahkmiyet kararnn gerekesinde rastland. Gereke, hkm veren hkimin tarafgirliini ve n yarglarn kararna yansttn gsteren nemli bir kant niteliindeydi. Radikal gazetesinde yaymlanan yazsnda Orhangazi Ertekin, hkimin tarafszln yitiriini yle deerlendirdi:
439 Gndel, Ahmet, 2009, Ergenekonda Neler Oluyor, Taraf, 15 ubat. 440 zkk, Erturul, 2009, Paa Eleri Ortam, Hrriyet, 12 ubat.

174

Bir savcnn sana Ermeniolu Ermeni diyerek kendince hakaret etmesine 12 Eyll yarglamalarndan almtk, bu kararda ise hkim sanna yle bir hukuk d phe ile sesleniyor ve yle bir slup kullanyor ki nasl byle mesafesiz bir dille yaklaabildiine amamak elde deil Cevdet Paa hkimin metin olma niteliinde srar etmiti. Ama bu karar grse ne derdi acaba? Hkimin sanktan nefret etmesini nasl karlard acaba? Peki, hkmn gerekesinde yer alan u millet tanmna ne demeli: yle millet var ki: Kan dedin mi akla bu topraklarn her santiminde bulunan ecdat kan gelir. Bu topran her karesi kanla sulanmtr Oysa sank bu kann zehirli olduunu ifade etmitir. Bu Trk atalarna ehitlere, milleti meydana getiren deerlere saygszlktr... Fakat bunlar bir dnce dergisinde deil bir yarg kararnda yer alyor. Akl alr gibi deil! Milleti hukuk ile deil de kan ile tanmlamak ve hele de bunu bir yarg kararyla pekitirmek brakn millet ile ilgili ayrmc bir tutum edinmi olmay toplumsal, kltrel ve etnik farkllklar arasndaki eitlik dengesini yeniden ve yeniden kendi yerine iade etmesi gereken bir yarg iin akca mesleki bir deformasyon anlamna gelir Yarglama srecini bir tarafa brakn bizzat mahkeme hkmnn kendisi Hrantn, olmas gerektii gibi, kendi yarglanmasnn yapc, kurucu ve etkili bir taraf olmadn, tam tersine basit bir nesne olarak, hibir zaman sesinin duyulamayaca bir uultunun tam ortasna nasl frlatlverdiini kantlyor. 441

lerleyen dnemde Ergenekon soruturmas srasnda ortaya kan belgeler ve kaytlar, yargnn tarafszl konusundaki iddia ve kukular dorular nitelikteydi. Dinkin mahkumiyetine karar veren hakimin, Ergenekon sanklaryla telefonda yapt grme ierikleri basna yansd. Zaman gazetesi, gazeteci Zihni akr hakknda 301. maddeden verdii mahkmiyet kararnn gerekesinde Ergenekon lehine ifadeler kullanan ayn hakimin, Ergenekon sanklaryla arasnda geen konumay, Ergenekonu ven hkimden Kerinsize: Bir emriniz var m? manetiyle duyurdu. Hkimle sanklar arasndaki ilikiyi ok balant olarak niteleyen gazete, haberi yle aktard:
Ergenekonun k isimli kitab sebebiyle gazeteci-yazar Zihni akra 1 yl 6 ay hapis cezas veren ili 2. Asliye Ceza Mahkemesi Hkimi Hakk Yalnkayann Ergenekon sanklaryla ok balantlar ortaya kt. akra verilen cezann gerekeli kararnda Ergenekonu aklayc ifadeler kullanan Yalnkayann, rgt yeliinden yarglanan Kemal Kerinsizle telefon grmeleri yapt belirlendi. Yalnkaya, Kerinsize abi diye hitap ederken, Kerinsiz de hkime, Hakkcm diyor. Grmenin sonunda Yalnkaya, Bir emriniz var m? diye de soruyor Kemal Kerinsiz, Hrant Dink hakknda 301. madde kapsamnda su duyurusunda bulunmu, her duruma ncesi ili Adliyesinin nnde gsteri yapmt. Hkim Yalnkaya da, Hrant Dinkin yargland 301 davasna bakan hkimler arasnda yer alyordu. Dinkin ldrlmesinin ardndan Yalnkaya, Agos Gazetesi Yaz leri Mdr Arat Dink ve mtiyaz
441 Ertekin, Orhangazi, 2007, Hrant Dink Yarglamalar, Radikal, 22 Temmuz.

175

Sahibi Serkis Seropyann 301. maddeden yarglandklar davaya da bakt. Yalnkaya, sanklar birer yl hapis cezasna arptrm, bu davann gerekeli karar da ok ses getirmiti. Yalnkaya, gerekeli kararda, Ermeni soykrm iddialarnn kabulnn Trkiyeyi sonu gelmez kavgalar ile terrn iine ekeceini belirtmiti. Ergenekon terr rgt yneticisi olmaktan yarglanan Veli Kk de davann mdahillerindendi. Kerinsizle Hkim Yalnkayann samimi konumalar kafalar kartrrken Veli Kkn de ili Adliyesindeki balantlar sayesinde rahatlad biliniyor. Kkle Kerinsizin iddianameye yansyan telefon grmelerinde bu durum aka grlyordu. Kk, bir telefon grmesinde Kerinsize, Ben gittim o ili savcsna. Ya ordaki o ocuklar, savclar tandklarmm benim. Hepsi geldiler meldiler ey yaptlar, gerekli ifadeyi verdik. Bi netice kt m? Bktk u Hrant Dink denen heriften yahu. diyordu. Bir baka grmede de, Grtm Mecit de oradayd, Mecit C. var, savc. O grd beni. Mecit ald beni ey yapt, br arkadamz o Naci Bey eymi durumadan kardlar falan. Syledim verdim yani biraz da oturduk, sohbet ettik geldim ya. diyordu. Kerinsiz de, Tamam zaten verecekleri yine bunlar da takipsizlik karar verecekler. Baka ne olacak yani. karln veriyordu. Yine bir grmede Kerinsiz, E o takipsizlik karar kar yani sorun yok onda, ama yine de baktracam yani. diyerek Kk teskin ediyordu.442

442 Zaman, 2008, Ergenekonu ven Hkimden Kerinsize: Bir Emriniz Var m?, 20 Kasm.

176

Hkim (ve Savc) Gvencesi

Hkim ve savclar, yrtme bata olmak zere her trl dsal etki ve gce kar koruyacak ve gvenceleri salayacak mekanizmalarn varl yarg bamszlnn ilevselliini arttran nemli bir unsurdur. Bu mekanizmalardan biri olan hkim ve (savc) gvencesi, hkim ve savclarn yarglama faaliyeti erevesinde kamu adna yetkilendirildikleri tasarruflarndan dolay baskya uramamalar, grevden alnmamalar, baka bir yere atanmamalar ve nakledilmemeleri gvencelerini ierir. Bunun tersine, hkim ve savclarn takdir haklarn ve vicdanlarna gre oluturmalar gereken kararlarn etkilemeye ve baskya dnk her trl keyfi ilem ve tasarruflar, adaletin gereklemesini engeller. Kritik davalarda yaanan gelimeler hkim ve savclar zerindeki bask odaklarn ve kanallarn yeterince gstermitir. Kimi davalarda aktan yryen bu bask sreci, hkim ve savclar iin travmatik deneyimlere dnmtr. Bu deneyimlere basnn yaklam ise kendi pozisyonuna gre farkllk gstermitir. Basn, zaman zaman anlalmaz bir hal alan tutumunu, somut olgularn tesinde ele alarak, soruturma ve davalardaki genel tutumu dorultusunda aklamtr. zellikle emdinli srecinde gncel bir sorun haline gelen hakim (ve savc) gvencesi konusunda basnn, emdinli Savcs Ferhat Sarkayann ihracyla ilgili gelimeler boyunca kt bir snav verdii sylenebilir. Trkiye deneyimi, hakim (ve savc) gvencesinden ziyade yarglama faaliyeti zerinde pek ok bask unsurunun olduunu gstermektedir. Hkimlerin bamszln etkileyen faktrleri ve bask odaklarn mit Karda, Zaman gazetesindeki syleisinde u szlerle aklad:
Bizde hkimler kamuoyundan, siyas gelimelerden, gcn yapt hareketlerden, konumalardan ok etkilenirler. Trkiye travmalar yaad. 12 Eyllde Diyarbakrdaydm. Yolda sabah iine gitmekte olan bir ar ceza reisini hemen gzaltna alp ieri attlar. Birok hkimin yerini deitirdiler. Baz hkimlerin iine son verdiler. Baz hkimler, tahliye karar verdiklerinde skynetim komutan tarafndan arlp uyarldlar. Yani zaten yaanm, renilmi bir travma var yarg zerinde. Bizim yargmz devleti korur. Birka vicdannn sesini dinleyip bir ey yapmaya kalksa onlar bastrlr zaten.443

443 Akman, Nuriye, mit Karda syleisi, 2008, Ergenekonun emdinli Gibi Olmasndan Korkuyorum, Zaman, 20 Ekim.

177

SAVCI FERHAT SARIKAYANIN HRACI

emdinli soruturmasn yrten Van Cumhuriyet Savcs Ferhat Sarkaya, hazrlad iddianamede, dnemin Kara Kuvvetleri Komutan Yaar Bykant dhil baz komutanlar sulayc tank beyanlarna yer vererek Bykantn davann sanklarndan Astsubay Ali Kaya iin Tanrm, iyi ocuktur demesini yargy etkilemeye teebbs olarak deerlendirdi. Sarkayann komutanlarla ilgili dosyay Genelkurmay Askeri Savclna gndermesiyle birlikte, yargnn bamszl ve hkim (ve savc) gvencesi bakmndan tarihi bir sre de balam oldu. Ancak bu srete hi kuskusuz asl snav basn verdi. emdinli iddianamesinin henz mahkemece kabul edilmeden ve yasal sre tamamlanmadan basna szdrlmas, iddianame ieriinin kamuoyu tarafndan renilmesine, yargy etkileyen tm faktrlerin devreye girmesine ve soruturma savcs zerinde youn bir bask oluturulmasna neden oldu. Bu bask odaklar tarafndan iddianameye, hukuki srecin bir paras olmann dnda ama ve ilevler yklendi. Bu durum, hzla davann esasndan uzaklalmasna ve olayn aydnlatlmas ynndeki balangtaki irade, istek ve kararlln ortadan kalkmasna yol at. Tepkilerin odak noktasn daha ziyade, ordunun st dzey komutanlarna bir su atfetmenin kabul edilemezlii oluturdu. Erturul zkknn pes yani ifadesinden daha ar duygularla dile getirmek istedii bu durum, emdinli olaylarnn seyrinin deimesinde en nemli faktrd kukusuz:
Ortada bir savcnn iddianamesi deil, Trk Ordusuna alenen kar baz muhbirlerin ihbar mektuplarndan oluan bir tefrika vard nsann iinden Pes yani anlamna gelecek ok daha ar duygular geiyor.444

Ayn noktay CHP lideri Deniz Baykal, savcnn Bykanta byle bir sulama yneltme yetkisi olmadn syleyerek dile getirdi:
Soruyorum. Bykant hakknda iddianame hazrlama yetkin var m? Bilmiyor musun bunu? Dostlarna o iddianameyi Genelkurmaya gndermeyi telkin et? Sen Altnda denen adamn ifadesini alyorsun sayfalarca yer ayryorsun? ok ak ve net. Tamamen hukuki kayglarla, gerekleri ortaya karma anlayyla yaplm masum bir ey olduunu dnmek mmkn deildir. 445

Hrriyet ve Ortadou gazeteleri iddianameyi, Yaar Bykant ve dier st dzey komutanlara ynelik sulamalara yer vermesi nedeniyle tepkiyle karlayarak eletirilerini bu noktada younlatrdlar. Gelimeyi, iktidar partisince Yaar Bykantn Genelkurmay Bakan olmasnn engellenmesi ve ordunun ypratlmas giriimi olarak deerlendirdiler:
444 zkk, Erturul, 2006, yi ki O Gn Yazmm, Hrriyet, 7 Mart. 445 Batur, Nur, 2006, Baardk, Sivil Darbe Giriimini Durdurduk, Hrriyet, 10 Mart.

178

Delil ve ihbar olarak ortaya konan ne kadar malzeme varsa, hepsinin altndan PKK ile balantlar kmtr. Bunun devlete kar bir tezgh olduunu, aptallar ve hainler dnda herkes kabul ediyor. emdinli iddianamesi, PKKnn jargonu ile hazrlanm ve AKPnin yaratt siyasi atmosferle alakal bir hukuk yolu kullanlarak gndemde yer edinmitir. emdinli iddianamesinin temel amacnn, Trk Ordusunun mcadele gcn krmak ve PKK ile mcadele etmi komutanlar kamuoyu nnde ypratmaya almak olduu alenen grlmektedir. AKP, duruu itibariyle emdinli iddianamesinden bir rahatszlk duymamtr. ddianame ortaya kt gnlerde AKPnin tm yetkilileri, sadece eveleyipgeveleyerek attklar son derece basit hukuk nutuklar ile aslnda taraf olduklar noktay gstermilerdi446

Hrriyet yazar Mehmet Y. Ylmaz, Bykantn savc tarafndan yargy etkilemek olarak deerlendirilen szlerinin devamndaki aklamann gz ard edilmesine ve ayn savcnn Van 100. Yl niversitesi Rektrnn uzun sre tutuklu kalmasna 447 neden olmasna dikkati ekerek iddianameyi Genelkurmay Bakanl atamalaryla ilikilendirdi:
imdi de Van Savcsnn yargy etkilemeye teebbs sulamas gndemde. Bykant, emdinli olayna karan astsubay hakknda Tanrm, iyi ocuktur dedii iin yargy etkilemekle sulanmaya allyor. Astsubay hakknda yapt Sulu mu deil mi, soruturmaya bakmak lazm aklamas nedense unutulmu grnyor. Van Yznc Yl niversitesi Rektrnn uzun sre tutuklu kalmasna neden olduu iin Trkiye gndemini uzun sre megul eden Van Savcs stelik bir de hata yapm. Genelkurmay Bakanlna gndermesi gereken soruturma talebini Genelkurmay Askeri Savclna gndermi. Sadece bu bile sulamann ne kadar alel usul yapldn gsteriyor. Belli ki sonu alnmayaca en batan belli bir iddia bu noktalara tanarak Orgeneral Bykantn ismi zerinde tartmalar yaratlmaya allyor. Btn bunlarn 5 ay sonraki atamalarda ne kadar etkili olabileceini biraz sabredersek greceiz. Ama unu sylemek istiyorum: Trk Silahl Kuvvetlerinin kendi gelenekleri iinde yrtt atama faaliyetlerine mdahale etmeye almak bugne kadar hi kimseye yaramad. Biliyorum ki bundan sonra da yaramayacak. 448

Hrriyet yazar Tufan Tren de yazsnda, Van Yznc Yl niversitesi Rektr olayndan sonra ayn savcnn emdinli gibi kritik bir davaya grevlendirilmesini ve krize yol aabilecek bir sulamay iddianameye sokmaya nasl cesaret edebildiini sorgulad:
446 iek, Yldray, 2006, Kokan emdinli ddianamesi, Ortadou, 23 Mart. 447 Van Yznc Yl niversitesi Rektr Ycel Akn, 14 Ekim 2005 tarihinde, su rgt kurmak, ihaleye fesat kartrmak, evrakta sahtecilik ve grevi ktye kullanmak iddiasyla tutuklanarak cezaevine konuldu. Davann grld Van 3. Ar Ceza Mahkemesi, 29 Aralk 2005 tarihli durumada Aknn tahliyesine karar karar verdi. Akn, Van 2. Asliye Ceza Mahkemesinde tarihi eser kaakl suundan yargland davadan ise beraat etmiti. Ancak bu karar da Yargtay 7. Ceza Dairesi tarafndan 2009da usulden bozulmutu. 448 Ylmaz, Mehmet Y., 2006, Ama Orgeneral Bykant Ypratmak, Hrriyet, 6 Mart.

179

Daha nce Rektr iin sama sapan sulamalarla dolu bir iddianame hazrlayan bu savcya bylesine kritik bir grevi niye, kim tarafndan ve ne amala verdi? Durum bu kadar ak. Bir savc lkede byk bir krize neden olabilecek bir sulamay, elinde ciddi bir tek kant olmadan iddianamesine sokmaya nasl cesaret edebiliyor? Ferhat Sarkaya iktidar gcn arkasnda hissetmeden byle bir ie kalkabilir mi? nk yapt i hem ahlaki, hem de hukuki deil. Kalkrsa bunun bir hukuk devletinde hesab sorulmaz m?

ddianamenin amacn sorgulayan bu eletiriler bir sre sonra yerini, iddianame zerinden Savcnn ahsna ynelik saldrlara brakt. Bu ynelim, dile getirilen gr ve yorumlarn eletiri snrlarn amas ve lsz bir dil kullanlmas nedeniyle baka bir noktaya kayd. Ortadou gazetesi yazarlar, savcnn fotoraflarna bakmann, savcyla ilgili karmda bulunmak ve iddianamenin ardndaki balantlar grebilmek iin yeterli olacan iddia ederek sulamalarn bu yne tadlar:
Savc Ferhat Sarkayann gazetelerde yaynlanan fotoraflarna baksanz bile, tipik bir balant yakalayabilirsiniz. Savc, PKKnn gerekelerine dayanarak iddianame hazrlyor da biz tipinden, duruundan hissiyatlarmz konuturuyoruz, ok mu? Savcnn tarikat balants, AKP balants dillendiriliyor... Krtlerle olan balants da emdinli iddianamesinde gayet net grlyor. O halde oynanan oyun, senaryo, figranlar, sahne herey birbirine uyumlu bir halde ilemektedir. PKK her yerde cirit atp, devlete kafa tutarken, devletin savcs, onlarla urap, iddianame hazrlayaca yerde, Trk Ordusunu sulayc iddianameler hazrlayarak tiyniyetini gstermitir. emdinli iddianamesi gndem olduu gn, AKPye yakn gazeteler, Savcnn idealist olduuna dair manetler atyorlard... Bu savcnn ve onu destekleyenlerin hangi ideoloji ve dncenin idealisti olduunu imdi daha iyi anlam olduk. 449

Ayn tutumu Hrriyet yazarlar da srdrd. ddianameyi ihbar iddianamesi 450 olarak tanmlayan gazetede, Savc Sarkaya ve hazrlad iddianameyle ilgili kullanlan ifadeler, yarg bamszlna saygnn ve eletiri snrlarnn olduka uzandayd. Bu konuda Hrriyet yazarlar, zetle u ifadeleri kullandlar:
Emin laan: Ferhat Sarkaya isimli Van Cumhuriyet Savcs Bu beyefendi Bay savc Beyefendinin gznde su kantyd Bay savc iddianamesinde (sayfa 47 ve 48) Babakan Tayyip Erdoan, Dileri Bakan Abdullah Gl, Adalet Bakan Cemil iek, ileri Bakan Abdlkadir Aksu ve Genelkurmay Bakan Hilmi zkkten vgyle sz ediyor. Onlardan sz ederken isimlerinin banda Sayn szcn kullanyor. Fakat bunlarn hemen altnda sra Jandarma Genel Komutan Orgeneral Fevzi Trkeri ile Yaar Bykanta geldiinde, bu Sayn szc savc bey tarafndan her nedense kaldrlyor!451

449 iek, Yldray, 2006, Kokan emdinli ddianamesi, Ortadou, 23 Mart. 450 Hrriyet, 2006, hbar ddianamesi, 6 Mart. 451 Hrriyet, 2006, TSK zerinde Oynanan Oyun, 7 Mart.

180

Oktay Eki: Vandaki hretli Cumhuriyet Savcs Ferhat Sarkayann452 Emin laan: Dahas var. ddianamede yer alan bu deerlendirme ve yorum blm -ok ilgintir!- Fethullah Glenin gemite yazdklaryla bire bir rtyor. nanlmaz bir uyum! Hayret verici bir durum!453 Tufan Tren: Van savcs, iddianamesinde Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Bykantn temel haklarna sayg gstermedi. Somut bilgilere dayanmayan, iftiralardan oluan ifadeleri ciddiye alp Bykant ete kurmakla sulad. Bykantn szlerinin iine gelen blmn alp yargya mdahale ettiini iddia etti. Bu anlayyla ve yaklamyla hazrlad iddianamede hukuk ilke ve kurallarn inedi Ve Toplumu rahatsz eden bu konunun srncemede kalmadan, kiileri, kurumlar ypratmasna izin vermeden, bir an nce zlmesini istiyoruz454 Hukukular Birlii: Savc arma / Sabrmz tarma., Bykant Paamz / Sahip karz.455

Basnn kulland bu dil, emdinli soruturmasn destekleyen gazete ve yazaralar tarafndan tepkiyle karland. Savcy ve iddianameyi eletirenler tarafndan iktidar yanls olmakla sulanan sz konusu gazete ve yazarlar, eletiri snrnn oktan aldna vurgu yaptlar. Savc Sarkayann hazrlad iddianamenin arka plannda ideolojik nedenler bulunduu, hatta bunda bir ksm gazetelerin etkisinin sezildii imalarnn dile getirilmesi ve Savcnn zel yaamna ve kiilik haklarna ynelik iddialara Zaman yazarlarnn tepkisi gecikmedi:
Byle kritik dnemlerde gazeteciler ve ke yazarlar itidalin, saduyunun adresi olmaldr. Sadece devlete, askere kar deil; meslektalarna kar da daha duyarl ve insafl davranmaldr. Mesela dnk Sabahta Fatih Altayly okuyunca donup kaldm. ddianamede yle bir hava var ki, sanki Zaman Gazetesinin arivi taranm, orada gndeme getirilmi eitli sylentiler iddianameye alnm gibi. diyor Altayl. Arivimizi tarattm, mesele hi de yle deil. Her zamanki gibi Zaman, olabildiince dikkatli, olabildiince titiz. Sanrm Altaylya yanl bilgiler veriliyor Konu az dalana feda edilmeyecek kadar nemlidir ve titizlik gerektirir. Sivil-asker ilikileri Trkiyenin en hassas meselelerindendir. Bu konuda yazlanlar hem doruyu yanstmal, hem sluptaki nezaket korunmal Byle gnlerde medya yneticilerinin sorumluluu artar. nk dedikodu zerine iddianame ne kadar yanlsa, dedikodu zerine haber-yorum yapmak da o kadar yanltr.456

452 453 454 455 456

Eki, Oktay, 2006, Samimi seniz zm Basit, Hrriyet, 8 Mart. laan, Emin, 2006, Bylesi Grlmedi, Hrriyet, 9 Mart. Hrriyet, 2006, Sorular, Sorunlar Derken Atlan Ta Hala Kuyuda, 10 Mart. Hakan, Ahmet, 2006, Trk Ordusunu Destek Eyleminin ine Dtm, Hrriyet, 10 Mart. Dumanl, Ekrem, 2006, emdinli ddianamesi ve tidal ls, Zaman, 8 Mart.

181

Zaman gazetesindeki yazsnda Murat Ylmaz, rnekledii sulamalardan hareketle, savcya ynelik eletiri snrlarn aan bir kampanya yrtldn, bunun savclar yldrmak dnda bir amacnn olmayacan belirtti:
Basn, savc hakknda bir srek av, bir cad av balatt. Fakat basn burada da bildiini zannettiinden farkl bir insan tipiyle karlat: Savcnn ei trbanl deildi, savc ideolojik bir gruba veya din bir gruba mensup deildi, stelik okey bile oynuyordu... Basn yine nyargsn teyit etmek iin savcnn kaynpederine, kaynbiraderine ilikin asparagaslara bavurmay ihmal etmedi. Mamafih basn giderek ilk gnlerdeki knn yarataca ypranmay fark etmektedir... Yarn br gn bu tr hadiseler karsnda savclar yldrmak dnda bir amaca hizmet etmeyecek bu kampanyalarn hkmnn bittiini ksa srede greceiz. Elbette savc da eletiriden azade deildir, tpk Kara Kuvvetleri Komutan olmad gibi... Lakin ortada eletiri snrlarn aan bir kampanya grlyor. 457

Ayn gazeteden, Blent Korucu da, baz gazetecilerin savcnn mrteci olduu gibi kantlayamayacaklar sulamalarda bulunduunu, ancak bu abann sonusuz kaldn belirtti:
Ruhat Mengi gibi birka yazar savc ile ilgili ispatlayamayacaklar imalarda bulunmaya devam ediyorlar. Savcnn ne yiyip itii, okey oynadna, hangi kasap ve marketten alveri yaptna varncaya kadar hayat didik didik edildi. En kk bir iz bulunamamasna ramen dayanaksz imalar devam ediyor. Savcnn deerlendirme blmnde syledikleri Glenin gemite yazdklaryla birebir rtyormu... Yazar ve yneticiler gariban muhabirlerin yakasn brakn artk. ocuklar savcnn mrteci olduuna dair ipucu bulabilmek iin kendilerini paraladlar. Nafile buradan size ekmek yok. 458

Hseyin Glerce ise, savcnn acmaszca talandn belirterek, bu konuda gazetecilerin sorumluluklarna vurgu yapt:
Savc, recm cezasna arptrld. ylesine acmasz taland ki, doduu evin fotorafn bile yaynladlar. Az konuur, espri sevmez, okey oynar, einin ba ak, bir erkek, bir kz ocuk sahibi, tarikat deil milliyeti diye yazdlar Yazmz, Hrriyet Gazetesi bayazar, mesleimizin duayeni Sayn Oktay Ekinin dnk uyarlar ile bitirelim: yi bir rencinin yarg veya savc olabilmesi iin onun bu grevlere uygun kiilie sahip olmas da istenmelidir. rnein drst bir insan m, zevk ve sefa eilimi baskn biri mi, ruh ve akl dengesi salam biri mi, sentez yapmaya muktedir biri mi, aratrlmaldr. ok doru. Hemen her kamu grevlisi iin geerli. Bizim mesleimiz iin de geerli deil mi? Hatta yazarlar, gazeteciler, yayn ynetmenleri ve editrler iin ayrca, tetikilik yapar m, paragz m, yalanc m, gerekten demokrat m, yoksa darbe goygoycusu mu, yksek transfer cretleri ile patronunu satar m, meslektalarn satar m, generallerin talimatyla manet atar m, bunlara da bakmak gerekmez mi?459
457 Ylmaz, Murat, 2006, emdinli Krizinde Snfta Kalanlar-2, Zaman, 10 Mart. 458 Korucu, Blent, 2006, Eyvah Savc Mrteci kmad, Zaman, 10 Mart. 459 Glerce, Hseyin, 2006, Ltfen Ayp Oluyor, Hrriyet, 10 Mart.

182

Savcnn kiiliinin ve zel yaamnn da didiklendii bu tartma ve yaynlar, basnn emdinli soruturmasna gsterdii dikkat ve ilginin kaymasna, tartmalarn soruturmadan uzaklamasna ve silahlarn glgesindeki yarg imajnn derinlemesine neden oldu. Yldrm Trker, Radikaldeki kesinde, Bykant tartmasyla emdinlideki etelemenin hkmnn kalmadn, paaya dokunmakla yaratlan kyamet havasnn, yargnn bamszl ve tarafszl konusundaki hassasiyetten te baka eyleri rtbas etme abas olduunu belirtti:
Yaar Bykantn adnn emdinli iddianamesinde geiyor olmasyla birlikte ne orada yaananlarn, ne Susurluk ikizi etelemelerin en ufak bir hkm kald. Medya grev bana yapp kstah ve cretkr savcnn tynetini, ifadesine bavurduu iadamnn yalanlarn ve zamannda evirmi olduu dolaplar bir bir ilan etmeye balad. nk korkun bir gnah ilenmi, memleketi yerle bir edecek bir bombann pimi ekilmiti. Paamza dokundurtmayacamz kabarm haneremizle haykrmak zorundaydk unu belirtmek zorundayz ki Van Cumhuriyet Savcsnn hazrlad iddianamenin yaratt kyamet havasnn, bu toplumun adalet duygusunun gelimilii, yargnn bamszl ve tarafszl konusundaki hassasiyeti ile en ufak bir ilgisi yoktur. Hele askeri mevzularda rtn ispat edememi basnmzn grltl kampanyas da bir eyleri rtbas etme gayretinde.460

Murat Belge ise medyadaki tutumu ve gelimelerin iddianamedeki dier ciddi sulamalar yok sayma tehlikesini, yargy etkileme yollarn, savcnn yazd bir iddianame nedeniyle sulann ve iddianamedeki dier sulamalarn yok saylmasn, iki ayr yazsnda yle sorgulad:
Bir iddianame karsnda, yalnz Genelkurmay Bakannn deil, onu fersah fersah aacak biimde, pek ok sivri brokratn, hukuk adamnn ve neredeyse btn bir medyann kard ses yargnn bir giriimini nlemek zere imdiye kadar karlmam llerde bir ses deilse, evet, deilse, nedir? Yarg baka trl nasl etkilenir?461 Savcnn incelenmesi, sorgulanmas, yarglanmasn talep etme noktalarna kadar geliyor. Bu lkede hangi savc, yazd bir iddianameden tr byle etkili bir sulamayla karlam? [...] te yandan, btn olayn k noktas, emdinlide olan olay, herhangi bir iddianamede olabilecei ve olmas gerektii kadar titizlikle incelenmi. Peki, teki blmleri var diye, iin bu ksmn da geersiz ilan edecek miyiz imdi? Savc, dava, iddianame, ne varsa silip atacak myz?462

Basnda bu tartmalar yaanrken gelimelerin odandaki isim Yaar Bykant, iddianamedeki sulamayla ilgili grlerini Hrriyete aklad. Bykantn aklamasnda geen Yarglanmaktan gurur duyarm: Dalarda arptk mahkemede
460 Trker, Yldrm, 2006, Paama Dokunma, Radikal, 13 Mart. 461 Belge, Murat, 2006, Yargy Etkileme Yollar, Radikal, 17 Mart. 462 Belge, Murat, 2006, ddianameden Mahkm Olan Savc, Radikal, 24 Mart.

183

savunuruz szlerini Hrriyet manetten verdi. Bykant aklamasnda, Madem yle yarglasnlar. Ben bu nedenden dolay yarglanmaktan gurur duyarm. stelik kar o mahkemede avukatlm bizzat kendim yaparm. nk bu benim iin bir gururdur. Biz bu yola hayatmz koyduk. Neye mi? Trkiye Cumhuriyetinin varlna. Bugne kadar bu dava uruna dalarda arptk. Mahkeme krssnde de fikirlerimizi syleriz dedi. 463 Radikal, Savc iddianamesini kendi eliyle rtt: Dava yok ama tela ok manetiyle aktard haberinde, mahkemece onaylanmadan basna yansyan iddianamenin ieriinden te, iddianamenin gizliliini salayamad iin savcy eletirerek, byk iddialarn yer ald soruturmada dava srecinin tehlikeye girdiine dikkati ekti. 464 Hrriyet ise Maksat ald balkl haberinde emdinli iddianamesinde Bykant sulayan ifadelerin ve kullanlan slubun askeri rahatsz ettiini belirtirken, Genelkurmayn Savc Sarkaya hakknda grevinin snrlarn at gerekesiyle Adalet Bakanlna ikyeti ve hukuki yollara bavurmay deerlendirdiini duyurdu. 465 Bu haberden bir gn sonra, Genelkurmay kararghnda yaplan komutanlar toplantsnn haberi ve aralarnda iddianamenin maksadn atna dair grlerin de yer ald drt mesaj ieren haber yine manette ekildi. Haberde, resmi bir aklamaya dayanmamakla beraber, komutanlarn iddianamenin geri evrilmesini bekledikleri ve krizin bylece alabileceinin ne srlmesi ise hayli ilginti:
Genelkurmay Kararghnda dn sabah acil gndemle bir araya gelen komutanlar, Van Cumhuriyet Savcsnn, Orgeneral Bykant hakkndaki iddialar ele ald. Komutanlar, Bu hukuki deil, siyasi bir saldrdr. Buna asker deil hkmet cevap vermelidir grnde birleti. Orgeneral zkk Babakanla giderek Babakan Tayyip Erdoanla 1 saat 10 dakika sren grmeyi yapt ve szl olarak u drt maddeyi ve beklentilerini iletti. Kara Kuvvetleri Komutannn yargy bask altna almak istemesi sz konusu deildir. Van Savcsnn iddianamesi maksadn amtr. ddianame hukuki dayanaktan yoksundur. Komutan ve blgede grev yapan subaylar tek bir tann iddialaryla sulanmaktadr. Bu iddianame Trk Silahl Kuvvetlerine bir saldrdr. Hukuki hi bir temeli olmayan isimsiz ihbar mektuplarna dayanmaktadr. Sorunu zme grevi de hkmete aittir. Trk Silahl Kuvvetlerine (TSK) ynelik sulamalara en ksa srede cevap verilmelidir Komutanlar, mahkemenin hukuki dayanaktan yoksun olan iddianameyi geri evirmesini bekliyorlar. Bylece, kriz alm olacak. 466

Genelkurmayn hamlelerini bir adm nden verme nitelii tayan bu haberler aslnda, iddianame ile ilgili gelimelerin sonraki aamasna dair ipular veriyordu.
463 464 465 466 Hrriyet, 2006, Yarglanmaktan Gurur Duyarm: Dalarda arptk Mahkemede Savunuruz-manet, 6 Mart. Radikal, 2006, Savc ddianamesini Kendi Eliyle rtt: Dava Yok Ama Tela ok, -manet, 7 Mart. Hrriyet, 2006, Maksat Ald, 6 Mart. Hrriyet, 2006, Git Yzne Syle: Rahatszz Dedi-manet, 7 Mart.

184

Nitekim, haberde, Genelkurmay Bakanlnn yargya mdahale grnts yaratmamak iin, Adalet Bakanlnn kendiliinden Sarkaya hakknda soruturma amasn bekledii, bu nedenle savcya ynelik ikyet dilekesi gndermeyebileceklerinin belirtilmesi ve resmen soruturma ama yetkisinin Adalet Bakan Cemil iekte olduuna iaret edilmesi bir baka ilginlikti:
Gelimeleri izleyen Genelkurmay ve Jandarma Genel Komutanlnn da Savc Sarkayay, Adalet Bakanlna ikyet etmeye hazrlandklar belirlendi. Genelkurmayn ikyetinde, Bykantla ilgili iddialarn, mesnetsiz ve maksad at, Savcnn grev ve yetkisini ktye kullanp, grevinin snrlarn atnn belirtilecei renildi. Jandarmann ikyetinde ise JTEM ve JTe ynelik ifadelerle, savcnn grevinin snrlarn at vurgulanaca belirlendi. Askerlerin, bakanla savcy ikyet etmek iin Bykantla ilgili su duyurusunun Genelkurmaya ulamasn bekledikleri renildi. Ancak, Bakanln resen soruturma amas halinde, Yargya mdahale grnts vermek istemeyen asker kanadnn ikyet dilekesi gndermeyebileceine de dikkat ekildi. HSYK dn yapt zel toplantda, emdinli iddianamesi ve Bykanta su duyurusu yaplmasndan sonra yaanan gelimeleri deerlendirdi. nce Bakanvekili Altunkaynak daha sonra da Kurul olarak, Bakan ieki ziyaret ettiler. Kurul yeleri, Adalet Bakan Cemil ieke, Savc grev snrn at, yarg ypranyor, soruturma an dediler. Resen soruturma ama yetkisi Anayasaya gre HSYKnn da bakan olan ieke ait bulunuyor. Bakan iek de, yaananlardan duyduu znty dile getirdi.467

Bu haberlerin ardndan, ilerleyen gnlerde gelimelerin aynen haberde aktarld gibi gereklemesi artc olmad. Gndem Genelkurmaydan gelen tepkiler temelinde olutu. Hrriyet, beklenen grme olarak belirttii Genelkurmay Bakannn Cumhurbakanyla grmesini de Bakomutana kt: Bakomutanla 1 saat manetiyle verdi. 468 Orgeneral Bykant ile ilgili sulamalara dayanak olan Meclis Aratrma Komisyonu tutanaklarnn, Komisyonun AK Partili bakan Musa Svacolu tarafndan gnderildii haberi de Bakan szdrm: Ben gnderdim balyla manetteki yerini ald. 469 Gelimelere siyasi partilerden gelen tepkiler de basnda geni yank buldu. CHP, MHP, ANAP gibi muhalefet partileri genel olarak, Hrriyet ve Ortadou gazeteleriyle paralel bir izgide ele alarak, emdinli iddianamesini, Hkmetin bir takm ayak oyunlaryla TSKnin i ileyiine mdahale etmek istemesi olarak deerlendirdiler. Savcy, iddialarn ispat etmeye davet eden MHP, iddialar basna szdrmann ardnda baka niyetler olduunu ileri srd ve Savcnn eyleminin arkasnda iktidarn olduunu vurgulad. 470 Anavatan Partisi Genel Bakan Erkan
467 468 469 470 Hrriyet, 2006, HSYK Savcya Soruturma Almasn stiyor, 8 Mart. Hrriyet, 2006, Bakomutana kt: Bakomutanla 1 Saat-manet, 8 Mart. Hrriyet, 2006, Bakan Szdrm: Ben Gnderdim-manet, 9 Mart. Hrriyet, 2006, ktidar TSKya Mdahale Etmek stiyor, 7 Mart.

185

Mumcu, Bykantn cevabndan memnun olduunu, herkesin eit olduuna dair inanc pekitiren bu tutumu dolaysyla kendisini kutladn aklad.471 Muhalefet partileri iinde CHPnin tutumu yine belirleyici bir unsur olarak ne kt. CHP Genel Bakan Deniz Baykal, iddianameyi TSKye kar, yargnn alet olduu bir darbe giriimi olarak niteledi.
Silahl Kuvvetlere kar bir darbe giriimi sz konusudur. Asl znt verici olan, bu darbe giriimine yargnn da alet edilmi olmasdr. Yarg gerek ilevini ciddi lde kaybetmi gzkyor. Yargnn ok sakncal amalar iin alet edildiine tank oluyoruz Yargya ve YKe, Milli Eitime mdahale edilmitir. Ve imdi de mdahale edilmek istenen Trk Silahl Kuvvetleridir. Olay hukuki deil siyasi bir nitelie brnmtr. Van Savcsn Van Yznc Yl niversite Rektr Prof. Dr. Ycel Aknla ilgili dava srecinde incelemitik. Sayn Rektrn davas kapsamnda hazrlanan iddianame ciddiyetten uzak bir metindi. Ayn savc, Orgeneral Yaar Bykant hakknda da hukuki deeri ciddi ekilde tartlmaya hazr bir iddianame hazrlyor. Trkiyenin en temel kurumlarn sallamaya alyorlar Olay rejim meselesi haline gelmitir. 472

Baykaln aklamalarnn Genelkurmay zerindeki yanks Radikal yazar Murat Yetkin tarafndan Akam saatlerinde konutuumuz bir general, Bu iddianamenin 1984ten bu yana PKK ile srdrdmz mcadele ile adeta bir hesaplama dncesiyle yazld kaygsn tayoruz. in acs, bu darbenin yarg tarafndan bir cumhuriyet basavcs eliyle gelmi olmas diyordu eklinde aktarld. 473 Baykaln aklamasnn yanks, basnn bir blm tarafndan, tansiyonu ykseltmek ve bu vesileyle hkmetle ordu arasnda kriz yaratmak olarak deerlendirildi:
Meselenin bu yn hakknda Bykant da ordu da saduyulu davranarak kamuoyunda takdir toplarken, bir ksm basnn ve bilhassa Deniz Baykaln kriz var, darbe var diye sert aklamalarla tansiyonu ykseltmeleri dikkat ekici. Bu kesim, meseleyi iddianamenin tesine tayarak ordu ile hkmet arasnda bir problemmi gibi takdim etmek iin ellerinden geleni yaptlar. Hkmetin meseleye heyecan gstermeden, sakin, orduya ve yargya beraber sahip karak yaklamas tansiyonu drd. Bu yzden de tartlan emdinli deil, Trkiyenin rejim ve beka meselesidir Bugn Trkiyenin en nemli meselesi, basnn ve muhalefetin normalleme srecine intibak edememesidir. ddianameyle yaanan kriz, normalleen Trkiyeye intibak edemeyenlerin krizidir. 474

Bu aklamann devamndaki srecin derin devlet yarglamalarnda gzlenen iktidar-muhalefet kutuplamasnn balangc olduu sylenebilir. Nitekim, Deniz Baykaln aklamasna yant veren Babakan Erdoan, medyada yer alan haber
471 472 473 474 Hrriyet, 2006, Bykant TSKya ve Hukuka Gveni Arttrd, 7 Mart. Hrriyet, 2006, Askere Darbe Giriimi Var, 7 Mart; Radikal, 2006, Bu, Darbe Giriimi, 7 Mart. Yetkin, Murat, 2006, Asker Kzgn, Muhalefet Tepkili, Hkmet Tam Siper, Radikal, 7 Mart. Ylmaz, Murat, 2006, emdinli Krizinde Snfta Kalanlar-1, Zaman, 9 Mart.

186

ve yorumlarn hkmetle yargy kar karya getirme abas olduunu belirttikten sonra TSKya kar darbe tertip etmek kimin haddine dm?... Yargnn byle bir hezeyana bulatrlmas ise gerekten ok daha vahimdir. Her kurumun yedei olabilir ama ordunun ve yargnn yedei yoktur. TSKya dnk ypratma faaliyetlerine de yargy zaafa uratma gayretlerine de tm siyasi irademizle kar karz diyerek kendilerine yneltilen iddialar yalanlad. 475 CHP liderinin emdinli iddianamesiyle ilgili taknd tutuma baz yazarlarca tepki gsterildi. Hrriyet yazar Hadi Uluengin, konuyla ilgili yorumunda, CHP liderinin ayn hassasiyeti neden TCK 301 yarglamalarnda gstermediini sorgulad:
Dier savclar Ermeni konferans; Orhan Pamuk; bir dizi yazar; Hrant Dink vs. hakknda su duyurusunda bulunup dava atnda, CHP nderi neden hi demokrasiye darbe giriimi yaplyor demedi? Niin hukukun stnl teranesiyle yetindi?...Gerekmezdi ve her ne kadar Baykaln yukardaki adli sulamalar (!) karsnda demokrasiyi sahiplenmemesi etik adan byk bir zaaf olutursa dahi, muhalefet liderinin buralarda komplo kefetmemesi son derece doal bir tutum oluturdu. Zira, sz konusu davalarda ne kumpas, ne dankl dv, ne de emir vard. Olmad. Tpk, Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Yaar Bykant hakkndaki iddianamenin (!) arkasnda da bir komplonun ve darbe giriimi olmad gibi! Nasl ki Bykanta veya Vandaki dier vukuat Ycele ilikin soruturmalar (!) kimse tarafndan dayatlmad; belki zt kutupta alglansalar dahi, Konferans, Pamuk, yazarlar, Dink, vs. davalar da grnmez bir el tarafndan empoze edilmedi. nk bunlarn tm birden, bizzat Trkiyedeki o adli sistemden kaynaklanyor. Dnn ki, bu lkede bir Anayasa Mahkemesi Bakan skysa diye etraf susta durdurmu; bir Yargtay Basavcs kan iiciler diye iddianame yazm ve en nemlisi de, brakn hazretlerin evrensel hukuk devleti hizasna ekilmelerini, bunlar ba tc edilmilerdir Ne iktidara, ne orduya kar komplo, ebedi darbe giriimi hukuka kar yaplyor.476

te yandan, basnda birok ke yazar, st dzey komutanlara ynelik iddialar ve iddianameyi sama bulan kesimleri eletirerek, sradan insanlar iin ayn hassasiyeti gstermediklerine dikkati ekti. Trkiye yarg pratiinde olaan saylabilecek bir iddianamenin, lkenin hassas dengelerine dokunduunda neden sorun haline getirildiini ve krize dntn sorgulayan yazlar kaleme aldlar. Bu kapsamda, Cneyt lsever, normal bir vatandan sama sapan iddialarla sulanabilirken, bir komutann zrva bir iddianamenin dahi paras olamamasn, lkenin hassas dengelerine dokunulmasna balad:

475 Hrriyet, 2006, Askere Kar Darbe Kimin Haddine Dm, 8 Mart. 476 Uluengin, Hadi, 2006, Kime Darbe, Hrriyet, 8 Mart.

187

ki- gndr anlyoruz ki; gazeteciler, yazarlar, akademisyenler, iadamlar ve tabii ki normal yurdum insanlar savclarn istedikleri iddianamelerde, arzu ettikleri kadar sama sapan iddialar ile sulanabilirler ama bir komutan zrva bir iddianamenin dahi paras olamaz. Ben zrvaya muhatap olma konusunda bile eitlenmeye oktan raz idim ama gryorum ki bu kadar basit bir arzu bile hl ok uzakta bir hayal! Peki, basit bir mantkla hazrlanan iddianame neden bu kadar grlt kopard? Neden bu savc samalam deyip, iddianameyi bir kenara atmadk! Byle yapamadk, zira iddianame lkenin ok ama ok hassas dengelerine dokunuyor da ondan! Seilmiler ile atanmlar cumhuriyetin 80 ksr, demokrasinin 50 ksur ylnda bir arada ve uyum iinde almay benimseyemiyorlar!... emdinli iddianamesi lkenin bam teline bu noktada basmtr! Turnosol kd ise Terrle Mcadele Yasasdr!477

Zaman yazar Ahmet Turan Alkan da, yargnn tarafsz bir g olmasndan hareketle, komutan da olsa her vatandan yargnn dnda olamayacan vurgulad:
Tabii hkim prensibinden hareketle Trkiyede bir ilin basavcs, bir kuvvet komutan aleyhine iddianame kaleme ald ve ortalk kart. Teorik adan her ey olaan; kuvvet komutan da olsa her vatanda yarg dairesinin dnda deildir ve yarg hkmetlerden bamsz ileyen tarafsz bir gtr478

Mehmet Y. Ylmaz, savcnn hazrlad iddianamenin aknlkla karlanmasna anlam veremediini belirttii yorumunda, siyasi dava iddianamelerinin salt gazete haberlerinden ve dedikodulardan olutuuna dikkati ekerek, benzer dava srelerinde gl ve tannm olanlarla olmayanlar arasndaki eitsizlii sorgulad:
Savc Beye ynelik en temel eletiri dedikodular ve ihbar mektuplarn hibir aratrmaya gerek duymakszn iddianamesine alm olmas. Bu konuda yazlp izilenlere bakyorum ve birok kiinin sanki byle bir durumla ilk kez karlayormuuz gibi arm olmasna bir anlam veremiyorum. zellikle siyasi yn de olan birok davada yazlan iddianamelerin salt gazete haberlerinden ve dedikodulardan ibaret olduunu ne abuk unutmuuz! Sorun sanyorum ki en temelinde adli soruturma srelerimizin iyi ilemiyor olmas. Gemite ok ie yarayan zorla konuturma ve itiraf ettirme yntemleri de artk kolayca kullanlamaz hale geldii iin savclar ellerinde ne varsa artk onlarla dava amaktan baka yol bulamyorlar. Biliyorum ki sz konusu kii Orgeneral Bykant olmasayd da sradan vatanda Mehmet Efendi olsayd u anda yarglama sreci yryor olacakt. Belki de tutuklu olarak! Van Savcs hakkndaki inceleme srerken kendimize bunu da soralm: Orgeneral Bykant kadar gl ve tannm olmayanlar ne yapacak?479

Etyen Mahupyan ise konunun, yargnn devlet hiyerarisi ve ideolojisinden bamszlamasnn istenmediini akla kavuturduunu belirtti:
477 lsever, Cneyt, 2006, Bunlar Neden Oluyor?, Hrriyet, 9 Mart. 478 Alkan, Ahmet Turan, 2006, Sradaki Gelsin, Zaman, 8 Mart. 479 Ylmaz, Mehmet Y., 2006, lk Kez Olmuyor ki, Hrriyet, 10 Mart.

188

Genelkurmay, Bykanta su duyurusu yapan Van Savcs Sarkayay grevinin snrlarn at gerekesiyle Adalet Bakanlna ikayet etmi, Bakanlk da soruturma amt... Bu uygulama yargnn devlet hiyerarisi ve ideolojisinden bamszlamasnn istenmediini tm aklyla ortaya koydu. Eer ama ileyen, yani toplumsal talep ve tercihleri hayata geiren, bunlar kamusal uygulamalar ierisinde gerekletiren bir demokrasi ise; hem Genelkurmayn hem de Adalet Bakanlnn varolu maksatlarn fazlasyla atklar sylenebilir. Savc asndan sylenmesi gereken ise resm ideolojiyi hedef alan tasarruflarn tasnn yksek olduudur Ayn ekilde derin devleti deifre edecek bir iddianamenin de sradan vatandalara ynelik iddianamelerden daha titiz ve dikkatli hazrlanmas gerekir. nk burada belirleyici olan yargnn dili deil, ieriin ima ettii muhataptr. 480

Savcya ynelik younlaan bask ok gemeden sonularn gsterdi ve basn Adalet Bakan Cemil iekin istenen soruturmay balattn duyurdu. Radikalin Al sana bamsz yarg eklinde manetten verdii haberde, Sarkaya hakkndaki soruturmann Adalet Bakan tarafndan balatld ve HSYKnn disiplin ilemlerinde son sz sylemeye yetkili makam olmasna ramen daha konu nne gelmeden iddianameyle ilgili rahatszlklarn Bakan ieke ilettii bildirildi. 481 Ancak bu grme ve TSKnin telkinde bulunduu iddialar iek tarafndan Radikale yaplan aklamayla yalanland. 482 Adalet Bakan Cemil iek emdinli soruturmas boyunca yapt aklama ve izledii tutumla tartmalarn odandaki isimler arasndaki yerini ald. Adalet Bakan, iddianameyle ilgili yapt aklamalarda, yargya mdahale sorununa k tutacak zengin rnekler sundu. iekin, Ben ve benim hkmetim, TSKy bu lkenin en sekin kurumu olarak kabul ediyor. Burada grev yapan komutanlar da son derece saygn kiilerdir. emdinli iddianamesi iin sylemiyorum. Okumadm, bilmiyorum. Ama yeni usl kurallarna gre bir iddianame hatal ve eksikse ilgili mahkemeden geri dner eklindeki aklamas, basnda hakl olarak iekin dn Bakanlar Kurulu sonras, hatal ve eksik iddianamelerin mahkemelerden geri dndne dikkat ekmesi, emdinli iddianamesi de geri mi evriliyor sorusunu gndeme getirdi yorumlarna yol at. 483 Bu aklamalar takiben Adalet Bakan soruturma srecini balatarak Vana mfetti yollad. Soruturmann askerin basks ve mdahalesiyle gerekletii konusunda basnda geni bir mutabakat olutuu grld.
Ne zaman ki olaylar birbiri ardna patlad, iddianamenin kapsam orap sk gibi ortala dkld, imdi Van Savcs hakknda inceleme ve soruturma ba480 481 482 483 Mahupyan, Etyen, 2006, Maksat Nerede Ald, Zaman, 17 Mart. Radikal, 2006, Al Sana Bamsz Yarg-manet, 9 Mart. Radikal, 2006, iek: Askerden Telkin Gelmedi, 22 Mart. Hrriyet, 2006, iek ddianameye Adres Gsterdi, 7 Mart.

189

latmaya karar verdi. Vana mfettilerini gnderiyor. Niin?.. Gayet basit... nk askerler bastrd ve Cemil Bey bu karar almak zorunda kald484

Yaanan sre yargya mdahale savlarn daha da glendirecek gelimelere sahne olurken, bu yndeki iddialar bizzat HSYK tarafndan Yargya mdahale deil, yaplanlar hkim teminatnn gereidir eklinde reddedildi. HSYKnn hakim gvencesinin gereklerini yanstmayan bu tavr, Hrriyet gazetesi tarafndan, HSYK: Savcya soruturma yargya mdahale deildir balyla sunuldu:
Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu (HSYK), emdinli iddianamesini hazrlayan Van Cumhuriyet Savcs Ferhat Sarkayaya kar inceleme balatlmasnn yargya mdahale anlamna gelmeyeceini bildirdi. HSYKdan yaplan aklamada Yarg yetkisini kullanrken herhangi bir usulszlk yaplm ise yasal ereve iinde yetkililerce bu hususlarn aratrlmas ve soruturulmas yargya mdahale anlamn tamaz. Aksine, hkim ve savclarn kiisel veya grevle ilgili eylem ve ilemlerinden dolay mffettilerce usullere uygun olarak yaplacak olan soruturmalar, yarg bamszl ve hkim teminatnn gereidir denildi.485

Ana akm medya, TSK kaynakl haber ve yorumlaryla, batan itibaren srete hayli etkili oldu. Bu erevede, ordudan muhtra gelecei, hatta ordunun darbe yapabileceine dair imalar dahi dillendirildi. Hatta bu beklentinin karlk bulmayacan gsteren ordu kaynakl deerlendirmelerin, baz gazetecilerde hayal krkl yaratt sylenebilir. Bu konuda, Hrriyet gazetesinin, Bykantt, imdi daha byk oldu balkl haberinde gazeteci Nur Baturun Genelkurmay Bakanna ynelttii sorular ve gelien diyalog nemli veriler sundu:
Gazeteci Nur Batur: Sizden sert muhtra bekleniyordu. Ama hi aklama yapmadnz. Genelkurmay Bakan Hilmi zkk: (Elini sallayarak) lla pat kt yapmak m lazm. Trkiye birinci snf bir devlettir. Btn kurumlar birinci snf gibi oynamaldr. Biz de oynuyoruz. Masaya beynimizi, aklmz, mz koyarz. Yumruk deil, beynimizi koyarz Gazeteci Nur Batur: Tam ayrlyorlard ki en hayati soruyu sordum: Bykant Paann Genelkurmay Bakanln engelleyen bir ey var m? Genelkurmay Bakannn yant ok ak ve netti: Ad stnde Bykantt.. imdi daha byk ant oldu. te devletin zirvesindeki kararl hava... Muhtra yok. Hukuk ileyecek.486

Murat Belge, TSKnin tutumuyla ilgili beklentilerini aka belli eden gazetecilerin yanl tutumlarn eletirdii yazsnda, Gazetecilik diye bilinen meslek iinde alan birileri Genelkurmay Bakanna gidip Yaymladnz bildiri niin sert
484 laan, Emin, 2006, Bylesi Grlmedi, Hrriyet, 9 Mart. 485 Hrriyet, 2006, HSYK: Savcya Soruturma Yargya Mdahale Deildir, 10 Mart. 486 Batur, Nur, 2006, Bykantt, imdi Daha Byk Oldu: Bykant Daha da Byk, 14 Mart.

190

deil sorusunu sorabildiklerine gre, yeni meni bir durum yok ortada. Asker konutu mu sert konuur! Byle bir inan ve byle bir sertlik sevgisi olduuna gre, iddianame karsnda kamuya sunulan cevabn bu cevap olmasnda bir yenilik sz konusu deil; eski beklentiler karlanm, soruyu yle soranlar mutlu klnm dedi. 487 Hrriyet gazetesi izleyen gnlerde de Genelkurmay kaynakl aklamalar, askerin hassasiyetlerini hatrlatmann frsat olarak deerlendirdi. Genelkurmay Bakannn Kendimizi savunursak borsa bile zarar grr ynndeki aklamasn manete eken488 gazetenin yazarlarndan kr Kkahin de bu szlerden hareketle yapt deerlendirmede, ordunun hassasiyetinin siyasi iktidar tarafndan grlmesi gerektii uyarsnda bulundu:
zkkn, Konuursak borsa bile etkileniyor uyars Babakana Asker, ekonominin krlganln bildii iin tepkisini bu noktada tutar diye mi yorumlanyor? Byle olsa bile askerin, iddianameye hassasiyetinin devam edecei kesin. Beklenen, bu hassasiyetin siyasi otorite tarafndan da grlmesi. Yoksa asker, iddianamenin etkisinin ksa dnemde alaca kansnda. Ama asker iin asl nemsenen konu u: ddianamenin uzun dnemde, 85 yllk tm mcadeleyi masaya yatrma abalarna yol ama olasl gz ard edilemez. 489

BASININ GENELKURMAYDAN BEKLED BLDR NHAYET GELD

Basnn sabrszlkla ve hevesle bekledii Genelkurmay bildirisi, emdinli davasnn Savcs Sarkaya hakkndaki mfetti incelemelerinin devam ettii gnlerde, 20 Mart 2006 tarihinde geldi. Bildiride, iddianame ve savcyla ilgili olarak, Personel gerekle ilgisi olmayan sulamalara maruz brakld, ddianameyi hazrlayan savc [] ihbar ve ikayetlerden Genelkurmay Bakanlnn yetkisine girenleri soruturma yapmakszn ve hibir hkm sergileyici ifade kullanmadan, olduu gibi yetkili makam olan Genelkurmay Bakanlna gndermesi gerekirken, yasal yetkilerini aarak kendisine gre su tanm yapm ve bunu olmamas gereken bir ekilde iddianamesine yanstmtr, bir Cumhuriyet savcsnn bu derece hukuk bilgisinden yoksun veya tecrbesiz olamayaca, bu bariz hatalar yapmas iin belli bir grn temsilcilerinin kamuoyuna da yansm etki ve telkinleri altnda kalm olabilecei, mesnetsiz, hukuki dayanaktan yoksun ve maksatl bir belgenin hazrlanm olmas gibi nitelemelerde bulunulduktan sonra, savc hakknda ilgili makamlar nezdinde gerekli giriimlerin yapld belirtildi. Gazetelerin bildiriye yaklam manetlerine de yansd. Bunlar arasnda en arpc olan Asker mesajnn gizli ifreleri manetiyle Hrriyete aitti. Gazete, aynen
487 Belge, Murat, 2006, ddianameden Mahkm Olan Savc, Radikal, 24 Mart. 488 Hrriyet, 2006, Kendimizi Savunursak Borsa Bile Zarar Grr-manet, 15 Mart. 489 Kkahin, kr, 2006, emdinli ddianamesine Brokratik Merak, Hrriyet, 20 Mart.

191

yaymlad bildiri metnine, kullanlan ifadelerin ne anlama geldiini aklayan ve bildirinin sakl ifrelerini zen yorumlar ekledi. rnein, Genelkurmayn bildirisinde Trk Silahl Kuvvetlerine yaplan bu haksz ve maksatl sulamalar karsnda ncelikle Anayasal sorumluluu olanlarn tavr almalar, bu saldry btn ynleriyle ortaya karmalar ve arkasndaki arpk zihniyetin temsilcilerini makam, stat ve konumlar ne olursa olsun kamuoyuna aklamalar ve haklarnda ilem yapmalar gerekmektedir. Bu erevede, iddianameyi hazrlam olan Cumhuriyet Savcs hakknda ilgili makamlar nezdinde gerekli giriim tarafmzdan yaplmtr. TSK kendisine kar dzenlenen bu giriimlerin tmyle farkndadr ve yasal yollardan sonuna kadar da takipisi olacaktr ifadesinin ifresi, gazete tarafndan Bildirinin en kritik blm bu paragraf. nk asker makam szcyle bakanlar kastediyor. Adalet Bakanndan savc hakknda soruturma talep ediyor, Vanda etkili bir isim olan Milli Eitim Bakan hakknda imada bulunuyor. Stat ifresiyle dokunulmazlk zrh bulunan milletvekilleri anlatlyor. AK Partili emdinli Komisyonu Bakan ile Savc bizim yapamadmz yapt diyen AKPli milletvekillerinden duyulan rahatszlk vurgulanyor. Konum ifresiyle Emniyet stihbarat birimi hedef alnyor eklinde zld. 490 Bildiriyi ifreleyerek veren bu haberden iki gn sonra gazete, ifredeki ilk isim silindi: ifredeki ilk kelle gitti manetiyle, emdinli Komisyonuna verdii ifade nedeniyle bildiriyle imha edilenler arasnda yer alan Emniyet Genel Mdrl stihbarat Dairesi Bakan Sabri Uzunun grevden alnmasn duyurdu. 491 Bildiriye ifre zc ifadeler ekleyerek yaymlayan Hrriyetin yorumu basnda eletiri konusu oldu. Zaman yazar Hseyin Glerce, srecin, iktidar partisini keye sktrma ve kuatma amac tadn vurguladktan sonra, ifre zcl yapanlarn bunu, Gneydoudaki yangn kartanlara kar da yapmalar gerektiini syledi:
emdinli iddianamesi ile balayan sre (ki iddianameyi asl kimin szdrdn devlet pekal bilmektedir ve bu konuda ilk haberin hangi gazetelerde yaynlandna bile baklsa bir kanaat sahibi olunabilir) AK Partiyi kuatma ve keye sktrlmlarn psikolojisine sokmaya yneliktir Burada, Genelkurmayn emdinli iddianamesiyle ilgili yapt aklamann ifresini zme adna; bu milletin deerlerini dnyann drt bir yannda temsil eden, Trkiyenin asl lobilerini kuran fedakr insanlar hedef gstermeye alanlara da iki ift lafmz olsun Elsiz ayaksz olanlarn stne gitmek kolaydr. ifre zclnz, Gneydoudaki yangn kartanlara kar gsterin. Gcnz onlara gsterin... Millete yanl yapan kaybeder.492

490 Hrriyet, 2006, Asker Mesajnn Gizli ifreleri: Genelkurmayn Gizli ifreleri, 21 Mart. 491 Hrriyet, 2006, ifredeki lk sim Silindi: ifredeki lk Kelle Gitti-manet, 23 Mart ve Radikal, 2006, Soruturmaya zin Yok, Savcya Ceza Talebi Var, 21 Mart. 492 Glerce, Hseyin, 2006, Kaybedersiniz, Zaman, 30 Mart.

192

Bir baka Zaman yazar Blent Korucu ise, Genelkurmay bildirisine tempo tutanlarn gelinen noktada yeterince tatmin olmadklar iin ifre zclne soyunduklarn belirtti:
Dnk aklamann brakabilecei en kalc iz, pata kte tarznn geri dnmesi olur Vur vur inlesin nidalaryla gnlerdir tempo tutup askeri muhtra gibi aklamaya zorlayanlar gelinen noktann keyfini karyor. Yine de tam tatmin olmamlar ki askerin aslnda ne demek istediine dair yazlar yazp ifre zcle soyunuyorlar Ankarada baz yazarlar nce asp sonra yarglyor. ifre zcler arasnda biri gerekten zlmeye deer ifreler ieriyor Sizin de vay canna dediinizi duyar gibi oluyorum. Herhalde bildiriyi kaleme alanlar da ayn aknlkla okumutur. TSKy btn kurumlarn karsna konumlandrmak kime ne kazandracak, anlamak mmkn deil. Baka hesaplar dnyor; ama zmekte zorlanyoruz.493

Bildiriyi ve ardndan yaanan gelimeleri, muhtra veya darbe beklentisi tayan gazetecilerin muradna ermesi olarak deerlendiren ve gazetesinden farkl bir yaklam gsteren Hrriyet yazar Hadi Uluengin ise bildiri ncesi gazetecilerin beklentisine gnderme yaparak basn eletirdi ve basnn bu sreteki rolne ayna tuttu:
Eh, az bir rtarla da olsa Ankaral meslektamz muradna erdi saylr. Hani u, Genelkurmay Bakan Hilmi zkkn emdinli soruturmasna ilikin szl demecinden hayal krklna urayan ve dolaysyla da, Kara Harp Okulundaki trende Orgenerale, muhtra gibi bir aklama bekleniyordu diyen gazeteciyi kastediyorum. Hadi mjdeler olsun, ite beklenti (!) gerekleti!... HAYIR, ben muhtra gibi bir aklama bekleniyordu (!) diye sabrszlanan bakentli meslektam deilim. Byle bir avuntum (!) olamaz. Olmayacak! Dolaysyla da, aslnda alacak ey, en zirve kademesinde, Genelkurmay bildirgesinden nce ifade edilmi olan yukardaki inanlmaz gazeteci sabrszlna (!), ill masaya pata kte yumruk mu vurmamz gerekiyor? Masaya aklmzla vururuz diye cevap vermi Orgeneral Hilmi zkk gibi ok mmtaz bir komutann bulunduu sivil mekanizmann, sivil sisteme olur olmaz mdahil davranmasn kabullenemem. Tpk, bak ufku gri bozkrla ve hayat perspektifi dz bulvarla snrl bir Ankarann o bitmez tkenmez muhtra gibi beklentisini (!) kabullenmediim gibi! Aslna bakarsanz, ezici ounluk olarak Trkiye insanlarnn da asla ve asla byle bir beklentisi yok!494

Bildiriyi destekleyen Hrriyet gazetesi, hkmetin, savcya ynelik soruturma srecini balatmakla zerine deni yapt izlenimini okuyucuya aktard. Askeri yetkililerin ve bildiriyi destekleyen siyasi partilerin aklamalarna geni yer verdi.495 Gazetenin bayazar, beklentilerin karlanmasn nihayet kelimesiyle
493 Korucu, Blent, 2006, Yeniden Sivil Asker Cephelemesi, Zaman, 22 Mart. 494 Uluengin, Hadi, 2006, Muhtra Gibi mi?, Hrriyet, 23 Mart. 495 Hrriyet, 2006, Gerei Yapld Artk Dndayz, 21 Mart; Hrriyet, 2006, Askerin Aklamas CHPyi Dorulad, 21 Mart; Hrriyet, 2006, Bu ktidar Yznden Siyaseti Konuamyor, 21 Mart; Hrriyet, 2006, Savc Sarkayaya Destek Vermeliyiz, 22 Mart.

193

ifade etti. Bildiriyi deerlendirdii, Sorun o zihniyette balkl yazsnda Oktay Eki, Genelkurmay Bakanlnn sabrnn nihayet tatn ve iddianamedeki sulamalara yarg bamszl bahanesiyle kaytsz kalan, ancak bildiriyle harekete geen hkmete, Genelkurmay gibi nemli bir kurumun grevini yap demek zorunda kaldn belirtti:
Genelkurmay Bakannn (veya Bakanlnn) sabr nihayet tat. Nitekim dn Genelkurmay Genel Sekreterlii, hem Van Cumhuriyet Savcs Ferhat Sarkayay sulad, hem de hkmete ar eletiriler yneltti Keke emdinli olay zerine Altndan kim karsa ksn, sonuna kadar gideceiz ve sulularn cezalandrlmasn salayacaz mesajn verirken aslanlar gibi kkreyen Babakan, ayn yiitlii Vandaki C.Savcsnn eklen iddianame, ama z itibaryla bir siyasi sunu niteliindeki sulama belgesi ortaya knca da gsterseydi. Ama bamsz yargya hkmet nasl karabilir? demek, gerekleri yok saymak veya insan idraki ile dalga gemektir. Aksi sz konusu olsa, ayn konuda nce Yarg bamszdr, biz karamayz diyen Adalet Bakan Cemil iek, aradan birka gn geince (daha dorusu Genelkurmay Bakan zkk Babakanla grme yaptktan sonra) hidayete erip Van C.Savcsn incelemek zere 2 mfetti gndermezdi. Grdnz gibi dnyor dolayor yine yarg bamszl ve yarg kalitesi konusunda dmleniyoruz. Yarg bamsz olmaynca elbet gerek muhatap yarg yerine hkmet oluyor. Ve Genelkurmay gibi, nemli bir kurum hkmetin karsna geip, Grevini yap! demek zorunluluunu hissediyor. 496

Emin laan, bir adm daha ileri giderek, Savc Sarkaya hakkndaki iddialarn sraladktan sonra, artk silahn ters teptiini ve savcnn sadece grevde deil, meslekte de kalamayacan belirterek, adeta srecin bundan sonraki aamasn iaret etti:
Bu aklama hkmet asndan yenilir yutulur bir lokma deil. Van Savcs tarafndan Orgeneral Bykant ve dolaysyla TSK zerinde oynanmak istenen oyuna son nokta konuldu. Hem de en ar ifadelerle O mehur iddianameyi hazrlayan Van Savcsnn Fethullah olduu basnda sk sk yer almt. Kendisi ayrca Krt olmakla da sulanmt. Genelkurmay hangisi olduunu belirtmiyor, ancak ikisinden birini ya da her ikisini kastettii ak. [] Vanda Rektr Ycel Akn olay sonrasnda, ikinci bir oyun daha oynamaya kalktlar. Hi holanmadklar Orgeneral Bykantn nmzdeki 30 Austosta Genelkurmay Bakan olmasnn yolunu kesmeye kalktlar. Silah ters tepti. smi her iki olaya da karan Ferhat Sarkaya isimli Van savcs bu saatten sonra o grevde kalamaz. Sadece grevde deil, meslekte de kalamaz. 497

laann iaret ettii biimde savcnn cezalandrlmas ynndeki eilim, bildiriyle birlikte g kazand. Bildiri, savcya disiplin cezas verilmesi konusundaki sabrszln artmasn ve bu yndeki taleplerin daha ak biimde ifade edilmesini
496 Eki, Oktay, 2006, Sorun O Zihniyette, Hrriyet, 21 Mart. 497 laan, Emin, 2006, Ve Genelkurmay, Hrriyet, 21 Mart.

194

kolaylatrd. CHP lideri Deniz Baykal yapt aklamalarda savcya disiplin cezas verilmesinin hkmet tarafndan kastl olarak geciktirildiini ne srd. HSYKnn yapt toplantda konunun ele alnmamasn eletiren Baykal, zellikle bir ayak direme var. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu toplanp bir trl mfetti raporunu ele almyor. Bu kastl olarak geciktiriliyor. Bakan, kurulun bakan, mstear kurulun yesi. Bakan, kurulu bir trl toplantya armyor. Savc iin nerilen disiplin cezasnn geciktirilmesinin nedenleri var. te bu gecikmenin hesabn da TBMMde sorup gerekelerini de aklayacam dedi. 498 Genelkurmay bildirisine bir destek de yarg evrelerinden geldi. Bildiriyi, hukuka saygl bir aklama olarak niteleyen Trkiye Barolar Birlii (TBB) Bakan zdemir zok desteini, Meslek hayatmda yargya ynelik bu kadar ar sulama pek grmedim. Ancak, bu aklamann yaplma nedenleri var. Rektr Ycel Akn davasnda olduu gibi emdinli iddianamesinde de yasalara uygun bir teknik yoktur. Sulanan komutanlarla ilgili deliller yoktur. Nasl Barolar Birlii Bakan olarak benim ar eletirilerde bulunma hakkm varsa, Genelkurmayn da bu hukuk d uygulamalar eletirme hakk vardr. TSK bu aklamayla yargya mdahale etmemi, savcy hedef gstermemitir. Hukuka saygl bir aklama byle yaplr szleriyle ifade etti. 499 Yksek yarg temsilcilerinden de benzer aklamalarda bulunuldu. Yargtay Cumhuriyet Basavcs Nuri Ok da savcya ynelik aklama ve sylemleri hakl eletiri olarak niteleyerek savclara grevlerinin erevesi konusunda uyarlarda bulundu.500 Okun aklamas, Radikalde, Adalet Bakannn yarg bamszlna mdahalesiyle ilgili deerlendirmelerin ne karld Adalet Bakan yargda grlmemi nfuza sahip manetiyle verildi.
Siyasetin son olarak hala gncelliini koruyan olayda [emdinli soruturmas kastedilerek] hkimlere alenen iddianamenin iadesi yolunu gstermesi znt vericidir. [....] Adalet Bakanlnn yargda her eye hkim grnt verdii, yakn gemite grlmedii kadar yargya nfuz ettii yadsnamaz. [...] HSYKnn bu grnty krmas ve Bakanlktan bamsz olduu izlenimini edindirmesi son derece nemlidir. Hkimler ve savclara gvence olamayan onlar politik dhil tm glere kar koruyamayan, tasarruf ve tercihleri srekli eletiri eken kurulun bamsz olduu sylenemez.501

Bu konuyu akademik adan ele alan Mustafa entop, Zaman gazetesindeki yazsnda, iddianameyle ilgili sylemlerin bazlarnn su olduuna dikkat ekerek, devamnda yaanan tartmalarn yargy etkileme meselesine yeni perspektifler getirdiini belirtti:
498 499 500 501 Hrriyet, 2006, Savcnn Cezasn Kastl Geciktiriyorlar, 4 Nisan. Radikal, 2006, TBB: Tepki Doal, 21 Mart. Hrriyet, 2006, ddianamede Sulama phelilerle Snrldr, 8 Nisan. Radikal, 2006, Adalet Bakan Yargda Grlmemi Nfuza Sahip- manet, 8 Nisan.

195

Bir haftadr kamuoyunda cereyan eden tartmalarn nemli bir ksm, hem Trk Ceza Kanunu hem de Basn Kanunu erevesinde su tekil etmektedir... te yandan, ayn delilleri bilse, ayn tanklar dinlese de savclarn btnyle ayn iddianameyi kaleme almalar beklenemez; kiisel takdir haklarn kendilerine tandmz iin onlar savc olarak atadmz unutmayalm. u halde, iddianamede u yazlmamalyd, u yazlmalyd, eklindeki beyanlar hem kanun karsnda, hem de mantk ve insaf lleri iinde kalnd zaman mesnetsiz ve haksz beyanlardr ddianamede, Kara Kuvvetleri Komutannn bir beyannn, adil yarglamay etkilemeye teebbs olduu dile getirilmektedir. Byle, tek bir szle yarglama etkilenebilir mi, diye dnenler olabilir. Ama iddianame sonrasnda, bir haftadr yaanan tartmalar, yargy etkileme meselesine yeni perspektifler getirmitir. Nihayet Basavc hakknda bir inceleme balatlmtr. erii ve takdir hakk bakmndan tartlabilir noktalar olsa da, kanuni dzenlemeler karsnda herhangi bir problem tamayan iddianame zerine koparlan frtnann yargy etkilemeyecei dnlebilir mi?502

Bildiriyi, Deprem Gibi Ka atn fadesi Olarak Grenler

Bandan beri emdinli olaylarnda orduyla paralel bir duru sergileyen Ortadou gazetesi, iddianameyle ilgili gelimeleri ve sren tartmalar, ilk etapta hukuki bir mesele olarak ele alarak ve yargya sayg duyduklarn belirterek yorum yapmaktan kand:
Van Basavclnn iddianamesi hukuki bir meseledir. zerinde tartacak deiliz, dosya imdi Genelkurmay Askeri Savclndadr. emdinlide olanlar ortadadr. Orgeneral Bykant ile ilgili olarak ileriye srlen iddiann yannda blgedeki teki komutanlarda iddianameye dhil edilmilerdir. Bu yine hukuki bir meseledir. Savcln iddialar ile ilgili yorum yapacak deiliz Hukuki soruturmalar bir tarafa. O yarg meselesidir. Yargya sayg duymak gerekmektedir. O da iin ayr yandr.503

ddianameyle ilgili yorum yapmaktan kanma tutumu, Genelkurmay dzeyinde rahatszlklarn ifade edilmesiyle birlikte yerini tepkiye brakt. Sarkayann iddianamesinde Bykantn ve komutanlarn adlarnn gemesini, Bykantn Genelkurmay Bakanl iin nnn kesilmesi ve ordunun ypratlmas olarak yorumlayan ve ordu eksenli grlerin arlk kazand Ortadou gazetesinde, bildiriyle ilgili olarak, emdinli ddianamesine kar Trk Ordusundaki, Deprem gibi ka atn ifadesi ve ava giderken avlanmak yorumlar ne kt:
Atatrkn Harbiyeye giriinin 107. yl nedeniyle yaplan trenlerin ardndan, emdinli iddianamesinin getirdii tartmalarla ilgili olarak Genelkurmay Bakan Orgeneral Sayn Hilmi zkk, Bykantn n m kesilmek isteniyor? sorusuna, Bykant, imdi daha byk ant oldu. Bykantn engellenmesi
502 entop, Mustafa, 2006, Hukuka Sayg ve emdinli ddianamesi, Zaman, 12 Mart. 503 Sorgun, Taylan, 2006, Bu Hafta: Bykant, Suriye Snr, Boazlar, Krt Konferans ve Deseler ki, Ortadou, 6 Mart.

196

diye bir ey yok cevabn vermitir. Bu cevap, emdinli iddianamesinin ortaya kmas ile, TSKdeki Deprem gibi ka atnn ortaya kmasnn da bir ifadesi olarak grlebilir. Ayn trende Cumhurbakan Sayn Ahmet Necdet Sezerin Ben de Harbiyeli saylrm szleri de anlayanlara, anlamas gerekenlere uzatlm bir mesajdr.504

ddianameyle birlikte milletin ordusuna sahip ktn belirten Taylan Sorgun ise, deprem gibi aklama olarak niteledii bildirinin, iddianameyi kapsar grnmekle birlikte Trkiye zerine oynanan oyunlara ynelik verilmi bir ihtar olduunu ifade etti:
emdinli iddianamesi o ka atlar Artk yeter izgisine tam ve sonun da bu Deprem gibi aklama yaplmtr. Aklama sadece emdinli iddianamesi kapsar gibi grnse de Trkiye zerinde ki, oyunlar ada verilmi bir ihtardr Genelkurmay Bakanlnn emdinli iddianamesi ile yapt aklama bir Suskunluk dneminin ardndan gelmitir. nk nemli ka atmalarn getirdii birikim de vardr. Kimileri ii yle bir hale getirmektedir ki, nerde ise kendilerini TSKnin Genelkurmay Bakannn nasl olmas gerektii konusunda da vazifeli saymlardr emdinli iddianamesi sonrasnda Millet ordusuna sahip kmtr. Ama, kimileri o sahip k Militarist refleks olarak deerlendirmitir. oook demokrattrlar ya. Milletin ordusuna sahip kmas acaba onlar neden rahatsz etmitir? te yandan, ABli komiser ve parlamenterlerin Diyarbakr Belediye Bakanl makamnda Trkiyenin bir corafi blgesini Bilmemneistan ilanatlarna sessiz kalnacak, ama TSK komutanlar grevleri gerei bir aklama yaptlar m Vay demokrasi diye kyamet koparlacaktr.505

Ortadou yazar Orhan Karata, ava giderken avlanmak olarak niteledii gelimeleri, Trk adaletinin, hkmetin alt yapsn hazrlad ve ynlendirdii hain oyuna alet edilmesi ve iktidar partisinin himayesinde, yarg eliyle TSKnn mahkm edilmeye allmas olarak deerlendirdi:
Genelkurmay Bakanlnn, Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Yaar Bykant hakknda soruturmaya gerek grmemesi ve Van Cumhuriyet Savcs hakknda Adalet Bakanlna su duyurusunda bulunmas, kelimenin tam anlamyla ava giderken avlanmak olmutur. Gelimeler, hi phesiz ki en ok kanl terr rgt PKKnn iine yaram, Trk ordusu, blc hainlerin hedefi haline getirilmitir. PKK szcln yapan ve terre yardm ve yataklktan hkm giyen hainlerin bu konudaki sulamalar da gereke olarak kullanlmtr. Bu srecin en vahim ve ac taraf ise Trk adaletinin, AKP hkmetinin hazrlad alt yap ve ynlendirme ile bu hain oyuna alet edilmesi olmutur. Terr rgt ve ihanet maalar devletle hesaplamak iin frsat kollarken, AKPnin siyasi himayesi ve yargnn eliyle Trk Silahl Kuvvetleri mahkm edilmeye allmtr. Nitekim Genelkurmay Bakanl da yapt aklamada,
504 Sorgun, Taylan, 2006, AB Manifestosu Konferans, ABden emdinli Basks Ve Toplum Mhendislii Yoklamas, Ortadou, 15 Mart. 505 Sorgun, Taylan, 2006, Trk Ordusunun Deprem Gibi Aklamas, Ortadou, 22 Mart.

197

Cumhuriyet savcsnn bu derece hukuk bilgisinden yoksun veya tecrbesiz olamayaca, bu bariz hatalar yapmas iin, belli bir grn temsilcilerinin kamuoyuna da yansm etki ve telkinleri altnda kalm olabilecei deerlendirilmektedir Kimin, ne yapmas gerektii aka belirtilmi ve yaplanlarn yapann yanna kar kalmamas iin bata Adalet Bakan olmak zere btn Anayasal sorumluluu olanlar greve arlmtr.506

Ordumuzun hassasiyeti giderilmelidir szleriyle Sarkayann Genelkurmayn talebi dorultusunda bir an evvel cezalandrlmas gerektiini vurgulayan Ortadou yazar Mustafa Ertekin ise ordunun hassasiyetlerinin siyasi irade tarafndan giderilmesi gerektiini, orduya uzanan ellerin derhal krlmas gerektiini belirtti:
Ordu sonu olarak komplo plannn varln ortaya kard. Maksatl komplo karsnda Genelkurmay aklamasnn derinliklerinde bu tezghn sorumlularnn ortaya karlmas uyarsn yapmtr. Savc Sarkaya hakknda su duyurusunda bulunan Genelkurmay siyasi iradeden olaya hassasiyet gstermesini aka istemitir. Yarg srecini balatmas beklenen Sayn Cemil EK bu hassas dengeleri ciddi ekilde deerlendirecei kukusuzdur. Ancak adalet ilkesi n planda olmaldr. Ordu zerinde Trkiyeye siyasi darbe giriiminde bulunan maksatl d zihniyetlere kar verilecek demokrasi snav baarl olmaldr. Ordumuzun bu hassasiyetleri giderilmelidir. Kendini savunmak zorunda braklan sanl ordumuzun k, be AB komiserinin diline malzeme olmasna izin verilmemelidir. Trkiyeye siyasi darbe yapma giriimleri karsnda anakkale ruhu ortaya konmaldr Milli hassasiyetler konusunda daha duyarl olunmal aportta bekleyen er odaklarnn diline malzeme verilmemelidir. Adliye koridorlarnda racon kesmeye yeltenen ABnin be komiserine haddi artk bildirilmelidir. lke gvenliimizin teminat gz bebeimiz anl ordumuza uzanan eller derhal krlmaldr. Bu lkenin korunmas noktasnda kuvvetler prensibi kavranmal, orduyu korumakta ortaya konan irade yargy korumak iin de aka ortaya konmaldr.507

STENEN OLDU: SAVCI HRA EDLD

Adalet Bakanl mfettilerinin, Sarkaya hakkndaki incelemeyi tamamlayarak hazrladklar raporda, savcnn iddianamede bulunmamas gereken hususlara yer verdii ve yetkisini at gerekesiyle disiplin cezas verilmesi grn bildirdikleri belirtildi.508 HSYK, Genelkurmay bildirisinden yaklak bir ay sonra, Sarkaya hakkndaki kararn meslekten ihra olarak aklad. hra karar, Hrriyette Domino ta gibi: Savcya ihra509 ve Radikalde ise Utu utu savc utu510 manetiyle verildi.
506 507 508 509 510 Karata, Orhan, 2006, emdinli Oyununda Son Perde, Ortadou, 21 Mart. Ertekin, Mustafa, 2006, TSKnin ine Nifak Sokulmayacak, Ortadou, 22 Mart. Hrriyet, 2006, Mfettiler Disiplin Cezas stediler, 29 Mart. Hrriyet, 2006, Domino Ta Gibi: Savcya hra-manet, 21 Nisan. Radikal, 2006, Utu Utu Savc Utu-manet, 21 Nisan.

198

Kararndan dolay HSYKya ilk destek CHP liderinden geldi. Baykal aklamasnda, Kurul, ortada ciddi bir durum olduunu, hukuk d kayglar, ilikiler, irtibatlarn iledii bir durumla kar karya olunduunu tespit etmise, Bunun cezas u olsun, bu olsun demek dardaki insanlarn yetkisinde deil. Orada hukuk d bir durum var m, yok mu, garip, olmamas gereken iler dnd m, dnmedi mi, hukuka yakmayan amalar gdld m, gdlmedi mi... u hafif, bu ar demek bizim iimiz deil diyerek HSYKnn bamszlna vurgu yapmas arpcyd.511 HSYKnn, emdinli Savcs Ferhat Sarkaya hakkndaki ihra kararn, Kurulun bamszln zedeledii gerekesiyle eletirilen Adalet Bakan Mstearnn kar oyuyla almas ise bir baka arpc gelime oldu. Bu durum, yargnn bamszl sorununun yalnzca siyasi iktidardan bamszlk olmadnn, baka iktidar glerinden de bamsz olunmas gerektiinin basnda gndeme gelmesini salad:
lkemizde yarg bamszl, her zaman, sadece yargnn siyasi iktidardan bamszl olarak ele alnmaktadr. Hatta bu gzel tezlere bakarsanz, Adalet Bakan Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu yesi olmasa lkemizde yarg tam bamsz olacaktr. Yargnn siyasi iktidardan bamsz olmasnn gerekliliine inanan bir kii olarak, lkemizde yarg zerinde etkili olan gler arasnda siyasi iktidarn ilk sralarda yer almad kanaatini tamaktaym. 28 ubat akabinde yarg mensuplarnn askerler tarafndan verilecek brifinge gidip gitmeyecekleri tartlrken, zamann adalet bakan bir genelge yaynlayarak hkim ve savclarn brifinge gitmelerinin doru olmadn ifade etmiti. O gnleri bilenler, ka hkim ve savcnn bakan dinlediini hatrlamaktadr? Demek ki, Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu Bakan olan Adalet Bakan yarg zerinde herhangi bir tesir gcne malik deilmi.512

Disiplin soruturmasnn sonucunu merakla bekleyen ve destekleyen yazarlarn bir ksmnn yaklamlar, ar sonular nedeniyle ihra yerine knama verilse daha iyi olurdu eklinde zetlenebilir. Byle yorumlayanlar arasnda, Sarkayaya ynelik ar sylemlerde bulunan yazarlarn da olmas dikkat ekiciydi. Bu yazarlarn eletirilerinin hedefinde, ihra kararnn msebbibi olarak gsterilen hkmet ve HSYK olmakla birlikte, Genelkurmayn bu sreteki payna ve rolne deinmekten zenle kanlmas ise bir baka nemli noktayd. Kararndan dolay HSYKya imal biimde aferin diyerek balad yazsnda Oktay Eki, yargnn ilk darbeyi, Bakanlkn tepkiler zerine mfetti gndermesiyle aldn, elde kalan son yarg bamszl krntsnn da HSYK kararyla ortadan kalktn ve bu kararn Genelkurmay aklamasndan esinlenmeden alndnn sylenemeyeceini belirtti:

511 Radikal, 2006, CHP Liderinden HSYKye Destek, 22 Nisan. 512 entop, Mustafa, 2006, Hukuka Sayg ve emdinli ddianamesi, Zaman, 12 Mart.

199

Aferin (!!) diyelim Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu (HSYK) sfatl kurula... Biz onlar yarg bamszlnn gvencesi diye biliyorduk. Meer bir kurulu oluturup belirli bir sreyle dokunulmaz klmak, sonra da ondan adil ve tarafsz kararlar beklemek pek de gereki deilmi. Van C. Savcs Ferhat Sarkayay meslekten ihra etmeleri bunu gsterdi... imdi srf grev snrnn dna kt diye bir savcy -rnein uyarmak yerine- meslekten ihra eden, stelik ihra kararn meslein eref ve onurunu ve memuriyet nfuz ve itibarn bozma gerekesine dayandran HSYK da ty dikti... Savcnn grev anlaynn arpkl iddianameyle sabitti. Hakknda bir ilem yaplmas gerekebilirdi. Bunu HSYK balatsa iyi olurdu. Ama mekanizma tersine iledi: rnein nce savcya sahip kan Bakanlk, tepkiler zerine tavr deitirip Vana mfetti gnderince, yarg zaten ilk darbeyi ald. Eldeki son yarg bamszl krntsn da o mahvetti. Sarkayay meslekten ihra eden bu kararn, Genelkurmay Genel Sekreterliinin 20 Mart 2006 tarihli o ok sert Basn Aklamasndan esinlenerek alnmadn syleyecek bir tek HSYK yesi var m? Orada hedeflenen ve makam, stat ve konumlar ne olursa olsun haklarnda ilem yaplmas talep edilenlerin cezalandrlmakta olduklarn grmemek mmkn m?513

Erturul zkk de, bu kiilikte birinin, byle bir insann savclk makamnda oturmasnda toplumsal yarar olmadn belirttikten sonra, yine de kararn k olmadn ifade etti:
Peki, emdinli iddianamesi iin hangi vicdan sahibi insan, Evet bu hukuki bir iddianamedir diyebilir? Bir soru daha: Aramzdan kamz, bu kiilikte birinin savclk yapmasn doru buluyor? E o zaman... Byle bir insann savclk gibi bir makamda oturmaya devam etmesinde toplumsal yarar m var, yoksa zarar m? Yine de iimden bir ses, Savcnn bu ekilde grevinden alnmas k olmad diyor. Yani iin aslna girdiimizde nmze u tablo kyor: Bu hatalar yapan bir savcnn yarg sistemine yarar deil, zarar olabilirk olmad... Evet, k olmad. Bu lkede eer derin devlet olsayd bunu ok daha k biimde hallederdi. Ne bileyim nce uyarr, sonra etkisiz bir greve eker, sonra da tamamen ntralize ederdi.514

Cneyt lsever ise tersi bir yaklamla HSYKnn ihra kararn askerin rolne vurgu yaparak eletirdi. lsever, karar, askeri mterekte birlemek eklinde niteledi ve hukuk devletinin bizzat hukukular tarafndan katledildiini belirterek HSYKy ve hkmeti eletirdi:
Askeri mterekte birleen HSYK, savcy meslekten men etti. O gn, zaten lkemizde mehter admlaryla ilerleyen hukuk devleti, bizzat hukukular tarafndan katledildi. Ancak, o kararda cezalandrlan savc deildir, belirli evrelerce Yaar Bykanta komplo hazrladna inanlan hkmetin kendisidir.515
513 Eki, Oktay, 2006, Yarg te Byle Etkilenir, Hrriyet, 21 Nisan. 514 zkk, Erturul, 2006, Kahvalt Masasnda Bir Soru, Hrriyet, 22 Nisan. 515 lsever, Cneyt, 2006, Cezalandrlan Savc Deil ki, Hrriyet, 23 Nisan.

200

Savc hakkndaki ihra kararn farkl bir perspektiften eletiren Emekli Yargtay Cumhuriyet Savcs Ahmet Gndel de, Radikal gazetesindeki yazsnda ihra kararn, dier kritik davalardaki savclarn tutum ve davranlaryla karlatrarak ele ald. RP kapatma davasnda Savc Vural Savan sarf ettii szler ve bavurduu yntemlerle, benzeri rnekleri kyaslayarak yapt deerlendirmede Gndel, disiplin uygulamalarndaki ifte standarda dikkati ekti:
Eski Yargtay Cumhuriyet Basavcs Sayn Vural Sava, Refah Partisinin kapatlmasyla ilgili olarak dzenledii iddianamede, partililer iin, kan iiciler, vampirler... ve benzeri ifadelere yer vermi, iddianameyi gazetelerle birlikte, ek olarak datmay tasarlamt. Yine dnemin Devlet Gvenlik Mahkemesi Savcs Sayn Talat alk, ANAP Genel Bakan ve Babakan Sayn Mesut Ylmaz ve Bakan Sayn Cumhur Ersmer hakknda aka su isnatlarnda bulunmutu. Oysa Sayn alkn, Ylmaz ve Ersmer hakknda soruturma ama ve iddianame dzenleme yetkisi mevcut deildi. ddianamede sank konumunda bulunmayan ve mahkemede kendisini savunmak olanaklarndan da yoksun bulunanlar hakknda bu tr ithamlara yer vermek hem yasalara aykrdr, hem de etik deildir. Sayn alkn, iddianamenin tanziminden bir sre sonra Doru Yol Partisinden aday olduu da hatrlardadr. Sayn Vural Sava ve Sayn Talat alk ne herhangi bir soruturmaya maruz kalm ne de bir ceza almlardr...516

HSYKnn kararn hkim gvencesi asndan ele alan Zaman yazar Ekrem Dumanl ise karar ar olarak niteledi. Dumanl, HSYKnn bu kararyla yargnn bamszlnn ayaklar altna alndn ve bundan sonraki soruturmalar konusunda yargya gzda verildiini belirtti:
Kararn ar olduu ok aikr. Mfetti raporlar basna yansmt. Mfettilerin talep ettii ceza ile HSYKnn verdii ceza arasnda korkun bir uurum var. Hukuk boyutlar oktan alm, HSYK deta meslektalarna gzda vermiti. Nerede kald yarg bamszl, nerede kald adalet mensuplarna tannan gvence? Gen savcnn hatasn herkes dile getiriyor. Buna ramen cezann ar olduunu da dnyor herkes. Meclis Komisyon yeleri doru sylyor: Trafik suuna idam cezas verildi. Kamuoyunda oluan genel kanaat udur: Savcya bir ceza verilmesi makul olsa bile, bu ceza lsz ve dengesizdir. Yarg bamszln ayaklar altna ald gibi, bundan sonraki soruturmalar konusunda yargya gzda verilmitir.517

Dumanl, ayn yazsnda, ortaya kan manzarada medyann rolnn olduunu belirterek, Savcy eletirenlerin bile Savcnn maduriyetini kabullenemediine dikkati ekti:
Hl byleyken btn faturann bir savcya karlmas ho bir manzara oluturmad ve daha kts savcy yerden yere vuranlar bile bu maduriyeti kabulle516 Gndel, Ahmet, 2006, Van Savcsnn hrac ve Yargya Etkisi: 69. Madde Anayasaya Aykr, Radikal, 22 Nisan. 517 Dumanl, Ekrem, 2006, Neye Yarad imdi, Zaman, 24 Nisan.

201

nemedi. Ne yapalm yani; asmayp da beslese miydik! tarzn artran bir mantkla Ne yapalm yani; byle bir adam savc olmaya devam m etmeliydi eklindeki yaklam da yanltr. Konu bir devlet grevlisinin dt trajik hl ile snrl deildir. Meselenin demokrasiyle, yargyla, sivil-asker ilikisiyle irtibat vardr. O yzden yargnn geleceini tek ynl ipotek altna alacak bir tehlike sz konusudur. Ve maalesef bugn eletirilen son durumu, biraz da medya hazrlamtr. 518

hra kararn destekleyen grler ieren yaynlar yapan Ortadou gazetesi, emdinli iddianamesini, TSKye kar giriim olarak tanmlayarak Savc Sarkayann hak ettii cezay bulduunu ileri srd. Ortadou yazar Yldray iek, ihra kararn, savc Sarkayann olmas gereken mesleki sonu olarak deerlendirdi:
emdinli iddianamesi, TSKya kar bir darbe giriimi olmutur, fakat kt niyetli bu iddianame ellerinde patlamtr. Bu iddianamede maa olarak kullanlanlar da, bylece hak ettii cezay bulmulardr. Trkiyeden yana, Trk ordusundan yana olanlar, emdinli olaylar ve olaylar hakknda hazrlanan iddianameye zaten bak as belliydi, hal byleyken savc Ferhat Sarkayann olmas gereken mesleki sonu, kimseyi artmamtr. Ey savc, ey iddianameyi destekleyenler size kim dedi, oturun da PKKnn internet sitelerinden, PKKl iadamlarndan bilgi toplayarak Trk ordusuna saldrn, Trk devletini ypratmaya aln diye Van Savcs Ferhat Sarkayann meslekten ihrac, birilerine umarm ders olmutur. Hukuk yolunu kullanarak, devleti paralamak ve devletin yapsn zedelemek isteyenlerin kolay kolay baarl olamayacan herkes grmtr. Karara en ok zlen AKPliler de savcy alp, partilerinde hukuk danman yapabilirler.519

Gezetenin bu tutumuna karn, gazete yazarlarndan Taylan Sorgun ise ihra kararn ar bularak Anayasann hkim gvencesini dzenleyen hkmne aykr olduunu ileri srerek eletirdi. HSYKnn savc hakknda ihra karar veremeyeceini belirten Taylan Sorgun, Kurulun verdii kararla adil ve tarafsz yarg ilkesi ve hukukun stnln inediini, srmekte olan davay etkilemek zere su ilediini belirtti:
Evet, iddianame hlihazrda srmekte olan bir davann temelini oluturuyor. Bir mahkeme, bu iddianamede yer alan ithamlara gre bir davay gryor. HSYK ise bu iddianameden hareketle bir savcya verilebilecek en ar cezay veriyor; savcy meslekten ihra ediyor. Ortada aleni olarak Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu tarafndan ilenmi anayasal bir su var. Anayasann 138. maddesi hibir organn yarg yetkisinin kullanmnda mahkemelere tavsiye ve telkinde bile bulunamayacan emrederken, HSYK srmekte olan bir davay etkilemek zere yine Anayasann 139. maddesinde yer alan suu ilemektedir.
518 a.e. 519 iek, Yldray, 2006, At Yakanlara Bakn, Ortadou, 24 Nisan.

202

Bu maddeye gre Hkimler ve savclar azlolunamaz. Savcnn eylemine, yani hazrlad iddianameye mdahale edemeyen yarg sistemi, davay dorudan etkileyecek bir giriimde bulunarak savcy azletmenin tesine gemekte, meslekten ihra etmektedir. Unutmayalm, yarg bamszl ve yarg gvencelerinin tek gerekesi adil ve tarafsz yarg ve btnyle hukukun stnl iindir. Adil ve tarafsz yargy, yarg brokrasisinin etkilemeye almas da bir sutur. HSYK, hukukun mantn ve temel ilkelerini zorlam ve inemitir520

HRA KARARININ GLGESNDEK YARGI

Savc Sarkayaya ynelik disiplin soruturmasnn balatlmasndan itibaren bunun yarg zerinde yarataca etki ve sonular baz yazarlar tarafndan srarla vurgulanmt. Bunlardan biri olan Radikal yazar smet Berkan, daha soruturma srecinin banda Savc hakknda inceleme balatlmasnn, Anayasann 138. maddesi erevesinde, hkmetin ve Adalet Bakanlnn hkim ve savclar zerindeki basky arttracana vurgulamt:
Dn Adalet Bakanl, Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Yaar Bykant iin soruturma izni isteyen savc hakknda, herhalde byle bir soruturma izni istemeye cret ettii iin inceleme balatt. imdi merak ediyorum, siyasi arenada bir tek kii var m Babakana ve Adalet Bakanna Anayasann 138. maddesini hatrlatacak? Herhalde Adalet Bakanlnn Vandaki savc hakknda inceleme balatmasn normal bir ilem olarak gren ve bu incelemenin sadece Vandaki savcya deil Trkiyedeki btn savclara verilmi bir mesaj olduunu dnmeyen yoktur. Bu inceleme normal deil, aka savc ve mahkemeye bask niteliindedir. nk Van olay ve arkasndan gelen bu inceleme, paradoksal biimde hkmetin yarg zerindeki gcn ve denetimini artracaktr, arttrd bile521

hra kararyla birlikte yazarlarn yargya dnk endieleri de somut bir geree dnt. HSYK kararnn, grevleri bandaki hkim ve savclara gzda verdii konusunda yazarlar ve yorumcular arasnda geni bir gr birlii olutu. smet Berkan ihra kararnn ardndan yapt deerlendirmede, kararn genel olarak yarg zerindeki olas etkilerini yineleyerek, gelinen noktay, Sank yaknlarnn ve avukatlarnn sevin lklarna baklacak olursa HSYK karar onlar ok umutlandrd. HSYK kararndan sonra emdinli soruturmasnn derinlemesi beklenemezdi zaten, ama imdi konunun emdinli ile snrl mnferit bir olay olduunu sylemek bile cesaret ister hale geldi tespitiyle zetledi.522 Zaman yazar Blent Korucu da, emdinli iddianamesiyle balayan ve Savc Sarkayann ihracyla sonulanan srecin adn emdinli sendromu olarak
520 Trkne, Mmtaz Er, 2006, Muddeumuminin Onuru Herkesin Onurudur, Zaman, 22 Nisan. 521 Berkan, smet, 2006, Anayasann 138. Maddesini Hatrlayan Var m?, Zaman, 9 Mart. 522 Berkan, smet, 2006, Utu, Utu, Radikal, 22 Nisan.

203

koydu. zellikle ihracn ve sonrasnda yaplan aklamalarn glgesinde balayacak olan yarglamann yara alacan belirttii ve bunun btn mahkemeler zerindeki etkilerini irdeledii yazsnda Korucu, eskiden askerlerdeki Mulal sendromunun yerini, yargdaki emdinli sendromunun aldn belirtti:
ncelikle Van 3. Ar Ceza Mahkemesinde 4 Maysta balayacak yarglama ar yara ald. ddianame ve savc hakknda kaytlara geirilen ifadeler mahkemenin iini zorlatrd. Ehliyetsizlik tesinde art niyet ima eden aklamalar ve ihra kararndan sonra mahkeme yarglamay nasl yapabilir ki? Savcnn yerine baka meslektann davaya girecek olmas zm deil. Hazrlk soruturmas, dava dosyas ve iddianame, yarglama srecinin en nemli mihenk talar Yani yarglama, ehliyetsizlik ve hatta art niyetle sulanan savcnn dosyas zerinden yryecek Eskiden askerlerde Mulal sendromu vard. Sonumuz Mulal Paa gibi mi olsun yaknmalar iitirdik. imdi yargy emdinli sendromu bekliyor.523

Boazii niversitesi Anayasa Hukuku retim yesi Prof. Dr. Zafer skl, asker savclarn da zaman zaman hukuka aykr iddianame hazrladklarn, idam talebiyle alan onlarca davann beraatla sonulandn, ancak o asker savclar hakknda soruturma almadn belirterek hkim teminat konusundaki ifte standarda vurgu yapt. 12 Eyll darbecilerinin yarglanmasn isteyen savc hakkndaki ihra kararn hatrlatan skl, HSYKnn de hkim ve savclarn gvenli biimde grevlerini yerine getirme gvencesini bizzat ortadan kaldrdn ifade etti.524 Radikaldeki yazsnda Emekli Yargtay Cumhuriyet Savcs Ahmet Gndel, ihra kararnn hkim ve savclarca nasl alglanacan yle zetledi:
Van Savcsna verilen bu ar ceza tm hkim ve savclara gzda olarak alglanacaktr. Savclar, kamuoyunda yank bulabilecek soruturmalara girmekten ekinecekler, ellerini tan altna sokmayacaklardr. Bundan da yarg ve tm lke zarar grecektir. Yarg mensuplar siyasal iktidarlara kar teminat ararlarken, kendi sistemlerinde teminatsz duruma drlmlerdir.525

Ortadou gazetesi ise ihra kararnn yarg zerindeki olas etkilerine ilikin kayg ve endielere katlmad. Gazete, tam tersine, ihra kararnn alnmamas durumunda savclk kurumunun zedeleneceini ve kararn yarg zerinde bask oluturmayacan savundu:
ddianamenin aklanmasndan sonra yukardaki grleri benimseyen baz evreler ve bazlar imdi, Efendim bu karardan sonra savclar nasl grev yapacak demekte ve Savcnn uyarlmas cezas ile yetinilmesinin gerektiini sylemektedirler. Cumhuriyet savclar grevleri her zaman her artta yerine getirmilerdir. Bundan sonra da getirilecektir. Bundan da kimsenin phesi
523 Korucu, Blent, 2006, emdinli Sendromu, Zaman, 23 Nisan. 524 Zaman, 2006, Savcnn hrac Yargya ok Ar Bir Bask, 23 Nisan. 525 Gndel, Ahmet, 2006, Van Savcsnn hrac ve Yargya Etkisi: 69. Madde Anayasaya Aykr, Radikal, 22 Nisan.

204

olmamaldr. Ancak, emdinli iddianamesini ortaya karan Van Savcs Sarkayann iddianamesinin siyasi maksatlara dayand yolundaki iddialar ve grler ayn esaslarda birlemitir. Eer Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu byle bir karar almasayd Cumhuriyet Savcl esas zedelenmi ve tereddtler yaratm olacakt. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu, meslekta korumas gibi bir yolu tercih etmemi salam ilkeleri olduunu bir defa daha gstererek Cumhuriyet Savcl esaslarn tartmalardan kurtarmtr. Salam prensipleri olduunu ortaya koymutur.526

hra kararndan sonra, kayg ve endieleri hakl karacak biimde, yarglamaya Savcnn ihracnn glgesi dt. Yarglamann seyrinde yaanan gelimeler zetle yle gerekleti: hra sonras gerekletirilen ilk durumada mahkeme, iddianamede Bykant ve dier komutanlarn adlarnn getii blmler ile jandarmann yasa d iler yapmakla suland blmleri okumaktan imtina etti. Mdahil tarafn srarl taleplerine ramen, iddianamenin zetlenmesiyle yarglamaya balanld.527 Kitabevi bombalanan Seferi Ylmaz tutukland.528 Sanklar hakknda mahkemece verilen mahkmiyet kararnn, ikinci durumada sanklarn tahliyesini isteyen hkim Ferhat Erban izinli olduu srada ve onun yokluunda verildii iddialar basnda yer ald. Haberlerde, Erban yerine heyette grev alan yenin, karara, sanklarn daha ar nitelikteki devlet btnlne kar sulardan iki kez cezalandrlmalarn istedii gerekesiyle muhalefet ettii gndeme getirildi.529 Bu iddialarn basna yansmasndan sonra sanklardan itiraf Veysel Atein yargland davann durumasnda mdahil avukatlarn tarafszln yitirdii gerekesiyle ret talebinde bulunduu hkim Erba, Sanklar hakknda tahliye talebinde bulunmam zerine O gitti karar kt eklinde haberler yaynland. Vicdanen tarafsz olamayacamdan ekiniyorum ve ekiliyorum diyerek davadan ekildi.530 Van Cumhuriyet Savcs Sezgin Kanmaz, eksik soruturma yapld ve sanklara yeterince savunma hakk tannmad gibi gerekelerle astsubaylar lehine temyiz talebinde bulundu.531

hratan Sonra emdinli Hkimlerine Atama

Savc Sarkayadan sonra emdinli davasna bakan hkimler hakknda da sank tarafn ikyetleri zerine mfettiler tarafndan inceleme balatld. Yargtayn grevsizlik kararna direnen karara imza atan Mahkeme Bakan lhan Kaya ile ye Eref Aksu hakknda inceleme yapmak iin Bakanlk mfettileri grevlendirildi.532 Bu srecin sonunda, Van 3.Ar Ceza Mahkemesi Bakan lhan
Sorgun, Taylan, 2006, emdinli ddianamesi, Karar, Terrn Gerek Yz, Ortadou, 22 Nisan. Hrriyet, 2006, emdinli ddianamesine Durumada Bykant Rtuu, 5 Mays. Hrriyet, 2006, Kitap Tutukland, 21 Mart. Hrriyet, 2006, O Gitti, Karar kt, 21 Mart. Hrriyet, 2006, emdinli Davas Hkimi ekildi, 4 Austos ve Radikal, 2006, Tarafszln Yitiren Hkim emdinli Davasndan ekildi, 4 Austos. 531 Hrriyet, 2006, emdinli Davasnda lgin Gelime, 3 Austos. 532 Radikal, 2007, emdinli Davasnda imdi de Hkimler Hakknda nceleme Balatld, 27 Haziran. 526 527 528 529 530

205

Kaya, stanbul Bakrkye dz hkim olarak atanrken, sank astsubaylara verilen 39ar yllk hapis cezasn az bulan ve sanklara ete yerine lke birliini bozmaya ynelik eylemlerde bulunmak suundan daha ar ceza verilmesi gerektiini ne srerek karara muhalefet eden ye hkim Sinan Sivri Adana Hkimliine, iddianameyi ileme koyan Van Basavcvekili brahim zer ise Sakaryaya dz savc olarak atand. Nakillerin ardndan srmekte olan davada, dm, sanklarn talebi dorultusunda zld. Davaya bakmak zere yeni yelerden oluturulan mahkeme heyeti ise nceki heyetin aksine Yargtayn karar dorultusunda grevsizlik karar vererek, dosyay Van Askeri Mahkemesine gnderdi ve sanklar bu mahkemedeki ilk durumada tahliye edildiler.533 Mustafa entop, Zaman gazetesinde yaymlanan ve ihra sonras gelimeleri ve hkimlerin karlat uygulamalar zetledii yazsnda, karar veren mahkemenin yan sra, itiraz mercii olarak bavurular inceleyen Van 4. Ar Ceza Mahkemesi hkimlerin tamamna yaknnn baka yerlere tayin edildiklerini belirtti. entop, yargya sayg ve yargnn bamszl balamnda gelimeleri yle deerlendirdi:
Temyiz edildikten sonra Yargtay 9uncu Ceza Dairesi, bu karar eksik soruturma gerekesiyle bozdu ve davann asker mahkemede grlmesi gerektiini belirtti. Van 3. Ar Ceza Mahkemesi, Yargtayn bozma kararna uydu, ancak grevsizlik karar vermedi. Yargtayn bozma sebebi olarak gsterdii eksiklikleri tamamlama yolunu tercih etti. Bunun zerine, sanklarn ikyeti ile yarglar hakknda da soruturma ald. Bu srada denk gelen olaan atama dneminde, davaya bakan Van 3. Ar Ceza Mahkemesi ile ara kararlar iin itiraz mercii olan 4. Ar Ceza Mahkemesinin bakan ve yelerinin tamamna yakn baka illere tayin edildi, yerlerine yeni yeler atand. Yeni atanan yarglar nlerine tekrar gelen davada Yargtay kararnn grevsizlikle ilgili ksmna da uyarak, sanklarn tutukluluk halinin devamna ve dosyay asker mahkemeye gndermeye karar verdi. Yargtay da bu karar onad. Bylece iki yldan fazla bir zaman tartmalarla devam eden emdinli davas Van Jandarma Asayi Kolordu Komutanl Asker Mahkemesinde grlmeye baland. Bu mahkemede gerekletirilen ilk durumada, daha nce Van 3. Ar Ceza Mahkemesince 40 yla yakn hapis cezasyla cezalandrlan sanklarn tutuksuz olarak yarglanmalarna ve tahliyelerine karar verildi. Davann ileyii ile ilgili herhangi bir yorum yapmak bu aamada doru olmayacaktr. Ancak srecin kendisi, zellikle yarg mercileri arasnda anlalmas ve aklanmas ok zor derin gr ayrlklar Trkiyenin dikkatini bu davaya ekmelidir. Trkiyede, yarglar ve yksek yarg brokrasisi de dhil olmak zere herkes, her olay karsnda samimiyetle ve mutlak olarak benimsemedike, yargya sayg ve yarg bamszl meselesi zlemeyecektir.534
533 Radikal, 2007, emdinli Mahkemesini Yargtay Seecek, 18 Ekim. 534 entop, Mustafa, 2007, Yarg Bamszl ve emdinli Davas, Zaman, 17 Aralk.

206

Hakim ve Savclar zerindeki Basky Eletiren Hakime Soruturma

emdinli davas yalnzca davaya bakan hkim ve savclar etkilemedi. emdinli srecinde yaananlarla ilgili grlerini Radikal gazetesinin Radikal ki ekinde Hizayaaa geeelll balkl yazsnda aktaran Kazan Hkimi Kemal ahin de Bakanlk tarafndan soruturmaya tabi tutuldu. Aklad dncelerinden dolay cezalandrlmakla yz yze kalan Hkim ahin, yazsnda, emdinlideki olaylardan sonra yapt aklamalarla blgede grev yapan hkimleri hizaya getirmek iin birka bomba da kendisinin attrdn aklayan emekli Korgeneral Altay Tokatn itiraflaryla balayan tartmalar deerlendirmiti. ahin, bomba itiraf karsnda yksek yargnn yeterince tepki vermemesini eletirirken, grevlerini cesurca yapan, susmayan hkim ve savclarn ise sulandklarn belirtmiti. Yazda, emdinli davasn aan ve bu nedenle meslekten ihra edilen Van Savcs Ferhat Sarkayayla ilgili cezalandrmaya da gnderme yapmt. Hizmet dnda, resmi sfatnn gerektirdii saygnlk ve gven duygusunu sarsacak nitelikte davranlarda bulunduu gerekesiyle alan soruturmaya ilikin fezlekede su unsuru olarak gsterilen ifadeler ise unlard:
Hkim ve savc olarak ekimser ve edilgen kalmayp su ileyen bu kiiler hakknda ilem yapmaya veya uyarmaya kalkrsanz hakknzda yine su ileyen kiiler denilerek tahkikat yaplr. Bu tahkikat sonucu da genelde aleyhinize olduundan Hkim ve Savclar Yksek Kurulu (HSYK) tarafndan cezalandrlrsnz. Hkim ve savc olarak yneltilen sulama ise, olaya gre PKK terr rgt ya da Hizbullah terr rgt sempatizanldr. HSYKnn bu ekilde olaya bak asn da bilerek grev yapan, kararlar veren, her hkim ve savc byk bask altndadr. Bu ekilde srekli ar, korkun bir itham ve psikolojik bask altnda grev yapmaya alan hkim ve savclarn giderek halkn gznde inandrcl ve tarafszl kaybolmaktadr. Ve hukuk kurallar inendiinde, onurlu, direnli, kiilikli, hukuku zmsemi, benimsemi, alglam bir hkim veya savc olarak edilgen kalmayp, yasalarn gereini yapmaktadr. Bunun doal olmayan sonucu da, terr rgt sempatizanl sulamas tahkikat geirmeniz, Adalet Bakanl Tefti Kurulu ve HSYKnn uygun grecei maduriyetlerdir.535

Ergenekon Savclarna emdinli Mesaj ve Sulamalar

Sarkayaya yaplan uygulamann izlerinin, yarg zerinde bir kbusa dnt sylenebilir. Sarkayann ihra kararnn glgesi Ergenekon soruturmasna ak bir tehdit olarak dt. Eski Yargtay Cumhuriyet Basavcs Sabih Kanadolunun Ergenekon, emdinli gibi olmaya mahkm szleri, Zaman tarafndan Hukukular tepkili: Ergenekon soruturmasn engellemek istiyor balyla ele alnd. Haberde, Kanadolunun yapt aklamayla yargy etkilemeyi amaladn ileri srerek yarglamay etkilemeye teebbs suunu ilediini belirttiler.536
535 Radikal, 2007, Dnce Aklayan Hkime Soruturma, 29 Mart. 536 Zaman, 2008, Hukukular Tepkili: Ergenekon Soruturmasn Engellemek stiyor, 16 Nisan.

207

Zamanda hukukularn eletirel yaklam, yorumlara da aynen yansd. Kanadolunu, emdinli Savcsnn sonunu hatrlatarak davann sonucunu aklamakla sulayan Blent Korucu, grlerini yle dile getirdi:
Emekli Yargtay Basavcs Sabih Kanadolunun terr rgt Ergenekon soruturmasyla ilgili syledikleri gerekten rpertici. Eski basavc, Ergenekonun sonunun emdinli gibi olaca kehanetinde bulunuyor Son iki yldr yaadmz hukuk ve siyaset eksenli krizlerin fikir babas olduu hesaba katldnda yabana atlamayacak bir ngr ile kar karya kaldmz anlalr. emdinli gibi olur ifadesinden, acaba bir ey oldu, biz mi kardk diye aratrdm. Henz olan bir ey yok.... Kanadolu aslnda bir tala iki ku birden vuruyor, ayn anda emdinli davasnn sonucunu aklam oluyor. Bu kadar saf olma, kastettii savcnn sonu diyebilirsiniz; ama pekl benim sylediim gibi de anlalabilir. Devam eden soruturma ve mahkemeyle ilgili beyanat vermenin eski basavc ve kdemli hukukuyu drd zor durumu dile getirmeye zaten gerek yok.537

Yarg ve savclar sindirme abasnn emdinliden sonra Ergenekonda da srdrldn belirten Murat Ylmaz da, aklamay soruturmay yrten savc ve polisler zerinde ak bir tehdit olarak niteledi:
emdinli iddianamesi sonrasnda balayan grevini yapan yarg ve savclar sindirme ameliyesi, imdi Ergenekon davas zerinden yrtlmeye allyor. Hatta yle ki, basna akseden meslekten men tehditlerinin tesinde, soruturmay yrten savc ve ekibi lmle tehdit edilebiliyor Btn bu basklara ramen, Ergenekon soruturmasnn balatlabilmesi ve bugn iddianame hazrlanacak hale gelinmesi demokrasi, sivil ynetim ve hukuk devleti namna kaydedilmesi gereken ciddi bir baardr Her eyden evvel iddianameyi hazrlayan savc ve ekibi ile soruturmay yrten emniyet grevlileri, bu kadar aleni bir ekilde tehdit edilmemitir. Birtakm emekli ve halen grevde bulunan st dzey yarg grevlileri, bilhassa soruturmay yrten savc ve ekibini, emdinli iddianamesini hazrlayan Savc Ferhat Sarkayann Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu kararyla grevinden ve hukukuluktan men edilme kararn hatrlatarak aka tehdit ettiler.538

emdinli davas ile ilgili, Ergenekon srecinde yaanan bu gelimenin hukukular korkutmak amacyla yapldnn anlaldn belirten rfan Yldrm ise grlerini yle aktard:
emdinli davasnn Cumhuriyet Savcs Ferhat Sarkayann bana gelenlerin hukukular korkutmak amacna matuf olduu aka anlald. CHP Genel Bakan Deniz Baykaln Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu iin yargnn harekt merkezi nitelemesini yapmas, yarg zerindeki niyetlerin ak bir beyan olarak kayda geti.539
537 Korucu, Blent, 2008, itt! Akll Olun Noktay Unutmayn, Zaman, 18 Nisan. 538 Ylmaz, Murat, 2008, Ergenekon ddianamesi Aklandnda Yaanacaklar, Zaman, 16 Haziran. 539 Yldrm, rfan, 2008, Kkten Bye Ergenekondan k, Zaman, 3 Temmuz.

208

Kanadolunun aklamas, Ergenekon savclarnn her hangi bir bahaneyle soruturmadan alnabilecekleri ynndeki kayg ve korkularn younlamasna neden oldu. emdinlide hkmetin asker brokrasiye mthi bir taviz verdiinden hareketle, Ergenekon savclarnn da yine hkmete deitirilecei endiesi dile getirildi:
Trkiyedeki 85 yllk cumhuriyet gelenei ierisinde de yle yarg tmyle idarenin etkisi altna girmez. Yrtme sizin nnzdeki dosyayla ilgili herhangi bir emir veremez. Ama bunun hkimini alrlar, yerini deitirirler. Baka bir hkim verirler. O anlamda bir mdahale olabilir.540

emdinlinin glgesi yalnzca Kanadolunun aklamasyla Ergenekon zerine dmedi. Ayrca savclara dnk yorum ve deerlendirme yntemleri asndan da Ergenekon soruturmas, emdinliye benzedi. emdinli savcsnn bir komutan hakknda iddianame hazrlamaya nasl cret edebildii ynndeki sylemler Ergenekon savclar iin de aynen tekrarland:
Bir hukuk devletinin savcs bylesine ucu ak bir soruturma yrtr m? Aralarnda ok nemli kiilerin de olduu bir sr insan gzaltna almaya cesaret edebilir mi? Yetkisini bu kadar pervasz kullanabilir mi? Bir hukuk devletinde insanlar tutuklanp sular ortaya konulmadan aylarca cezaevlerine kapatlabilir mi?541

Savclara ynelik sulamalardan birisi de dedikoduyu ok seviyor szleriydi. Soruturmada telefon dinlemelerine dayal deliller kastedilerek savclarn soruturmada somut delillere dayanmad ileri srld:
Soruturma somut deliller zerinden yrtld zaman adil bir yarglamadan sz edebiliriz. Somut deliller ile kantlanamayan iddialar, dedikodu olmaktan daha fazla bir anlam ifade etmezler ve bu davann savcs ne yazk ki dedikoduyu ok seviyor!542

Ergenekon soruturmasn eletiriyle karlayan yazarlarn bir ksm, savc z ile ilgili tarikat balants olduu iddialarn gndeme getirdiler. Dahas, hkmeti savcnn uygulamalarna ve yntemlerine sessiz kalmakla suladlar. Bu balamda Tufan Tren, Can Dndarn savcyla ilgili gzlemlerine gnderme yaparak savcyla ilgili iddialar ve grlerini yle dile getirdi:
Savcln uygulamasnn yasalara aykr olduunu syleyen baz hukukular, soruturmay yrten Cumhuriyet Savcs Zekeriya z hakknda soruturma almasn istiyorlar. Ama hkmet bu uyarlara kulak asmyor. Hkmete
540 Akman, Nuriye, Mete Gktrk syleisi, 2008, Gzaltlarn Knanmas Hukuki Adan Byk Ayp, Zaman, 6 Temmuz. 541 Tren, Tufan, 2008, Canm Sklyor, Hrriyet, 2 Temmuz. 542 Ylmaz, Mehmet Y., 2009, Ergenekon Git, Tuncayn Omzuna Kon, Hrriyet, 9 Ocak.

209

muhalefet yapan nemli insanlar tutuklanp cezaevine konuyor. akas yok, tarihi bir olayla kar karyayz. Soruturmay yrten savc Zekeriya zn Fetullah olduuna dair youn iddialar var. Milliyet Gazetesi yazar Can Dndarn bu savc ile yapt konumay aktaran yazsn dehetle okuduk. 2.5 saat sren konuma srasnda savc zn srekli tespih ekmesi, Can Dndar bilgisine bavurmak amacyla armasna karn bir zanl gibi sorgulamas, baz bilgileri kartrmas dehet verici. Bir gazeteci arkadam hakl olarak u deerlendirmeyi yapt: Cann yazsn okurken rperdiimi hissettim. Hi kukum yok bu savc hepimizi gzaltna aldrabilir ve sorgulayabilir. zlediimiz kadaryla Ergenekon soruturmasna kaynak olan delillerin ounun (telefon dinlemeleri gibi) hukuka aykr yntemler kullanlarak elde edildii anlalyor. Bunu zanllara sorulan sorular da ortaya koyuyor.543

Savclara ynelik bu tr sulamalar, kart gr ve yorumlar da gndeme getirdi. Soruturmay destekleyenler savcnn cesaretini ne kararak sergiledii performans vgyle karladlar:
Yrekli bir savc kt; Trkiyede Ergenekonun zerine gidiyor. Ne kadar ok yerden acyor diye baryorlar farknda msnz? Hadi uzlan ve bu Ergenekon etesinin zerine gitmeyin. diyorlar. Diyenlerin boazlarna kadar bu etenin iinde olduklarn anlyorsunuzdur sanrm...544

Ekrem Dumanl medyann savcya ynelik uygulad yntemleri medya terr olarak niteledi:
Tyler rpertici dedikodular dolayor etrafta. Mesela muhabirler arasnda deniyor ki; medya plazalarda yle emirler veriliyormu. Ergenekon savcsnn zerine gidin, ailesini, akrabalarn aratrn vs... Gen muhabirler rahatsz ama ne yapsn ocuklar. emdinli Savcs iin de benzer bir aba sarf edilmiti. ayet doruysa bu sylenti hatrlatmak isterim ki bugnk artlar emdinlideki durumdan farkldr. Kamuoyuna mal olmu byle bir davay medya terryle rtbas etmek imknsz hale gelmitir.545

Zaman yazar Mustafa nal da, Ergenekon soruturmas savclarn eletirenleri, iktidar partisinin kapatlmas davasnda tam tersi bir tutum sergilemekle eletirdi. nal, eliik grd bu tutumla ilgili grlerini yle aklad:
Gzlerden kamyor; etenin derinlemesinden rahatsz olanlar, baz gereklerin ortaya kmasndan korkanlar var. AK Partiye dava aan savcy ycelten bu kesimler Ergenekon savcsn ise yerden yere vuruyor. Daha dn syledikleri Yargya saygy da hukuk srecine mdahaleyi de abuk unutuyorlar.546
543 544 545 546 Tren, Tufan, 2008, Kapkara Bir Tnel, Hrriyet, 7 Temmuz. Kam, Mehmet, 2008, Gladio ya da Ergenekon, Zaman, 29 Mart. Dumanl, Ekrem, 2008, Krlma Noktalar zerine Kk Notlar, Zaman, 31 Mart. nal, Mustafa, 2008, Ergenekondan Rahatsz Olanlar, Zaman, 26 Mart.

210

Ergenekon savclaryla ilgili tepkiler gazete yazarlarnn sulamalaryla snrl kalmad. Savclar sanklar, sank avukatlar ve CHP tarafndan eitli iddialara dayanlarak Adalet Bakanlna ve HSYKya ikyet edildiler. ikyet bavurular ve sonular basn tarafndan ilgiyle izlendi:
CHP Konya Milletvekili Atilla Kart, Ergenekon soruturmasnda grev yapan Savc Zekeriya z ve dier savclar hakknda soruturma almas iin resmen bavurdu. Adalet Bakanl ile Hkimler ve Savclar Yksek Kuruluna (HSYK) 26 Ocakta bavuruda bulunduunu belirten Kart, Savc z ve dier savclarn, soruturmann selameti ve adil yarglamann alt yapsn hazrlama konusunda stlerine den grevi bihakkn yapamadklar ve bundan byle de yapamayacaklar ortaya kmtr dedi.547

Zaman gazetesi soruturma sreciyle ilgili resmi aklamalar ne kararak Savc z hakknda Ergenekon sanklar ve Avukat Turgut Kazan tarafndan yaplan su duyurularnn soruturma balatld eklinde basnda yer almasna ynelik Adalet Bakannn tepkisini, Ergenekon savcs grevini yapyor maksatl haberleri yadrgyorum balyla manetten duyurdu:
Adalet Bakanlnn ikyetler zerine Ergenekon Savcs Zekeriya z hakknda yaptrd rutin incelemeyi, soruturma balatld eklinde veren haberlere Bakan Mehmet Ali ahin tepki gsterdi Bakan ahin, hkim ve savc arkadalarnn kendilerine verilen grevleri hukuk erevesi iinde gece gndz alarak yerine getirmeye altklarnn altn izdi. Sanki arkadalarmz yarglama grevlerini yaparken su iliyorlarm gibi bir anlayla kendilerinin haber konusu yaplm olmasn k bulmuyorum. diyen ahin, yl iinde buna benzer yzlerce inceleme yapldn vurgulad548

Savclar hakkknda Adalet Bakanlna yaplan ikyetlerin, soruturmaya yer olmad karar ile sonulanmas da, basn tarafndan, soruturmadaki saflarn yanstacak biimde aktarld. Adalet Bakanlnn soruturmaya yer olmad karar, Ergenekon soruturmasn eletiriyle karlayan basn tarafndan, savclarn Bakan tarafndan korunduu izlenimi yaratacak biimde Bakan izin vermedi eklinde yanstlrken, dier gazetelerse karar ieriine sadk kalan ifadeler kullandlar. Zaman gazetesi, Adalet Bakanlnn, soruturmaya yer olmad kararn Bakan izin vermedi eklinde aktaran haberlere ilikin tepkisini aynen yanstt:
stanbul Cumhuriyet savclar Zekeriya z ve Mehmet Ali Pekgzel aleyhinde yaplan bavurular zerine Mehmet Ali ahin tarafndan balatlan inceleme tamamland. Adalet Bakanlndan dn yaplan yazl aklamada, cumhuri547 Hrriyet, 2009, Savclar in Su Duyurusu TRTye dava, 28 Ocak. 548 Zaman, 2008, Ergenekon Savcs Grevini Yapyor Maksatl Haberleri Yadrgyorum-manet, 10 Eyll.

211

yet savclarnn delillerin toplanmas, deerlendirilmesi konularnda yetkilerini herhangi bir ekilde ktye kullandna dair delil elde edilemedii iin, haklarnda ilem yaplmasna yer olmadna karar verildii ifade edildi. Bu arada, inceleme talimatn, soruturma balatld balklaryla veren baz medya organlarnn, Bakanlktan yaplan Soruturmaya yer yok aklamasn da kamuoyuna Bakan izin vermedi eklinde yanstmas dikkat ekti... Ceza leri Genel Mdrlnun yapt deerlendirme sonucunda bakanlk Oluruyla stanbul cumhuriyet savclar Zekeriya z, Mehmet Ali Pekgzel ve ilgili Cumhuriyet savcs ile hkim hakknda ilem yaplmasna yer olmadna karar verdi Tm bu ihbar ve ikyetlerle ilgili ilemler, 2802 sayl Hkimler ve Savclar Kanunundaki dzenlemeler ile Anayasann 138. maddesinde yer alan yarg bamszl ilkeleri gz nnde bulundurularak gerekletirilmektedir.549

Ayn biimde soruturmaya yer olmad kararnn iptali istemiyle Ankara 4. dare Mahkemesinde alan davaya Adalet Bakanl tarafndan sunulan savunma da, soruturmay destekleyen gazeteler tarafndan ne kartld. Zamann Adalet Bakanl: Savc zn uygulamalar hukuki eklinde verdii bu haberi, Taraf gazetesi de Bakanlk savc z savundu balyla duyurdu. Ayrca Taraf haberin giriinde ikyetilerin ifadelerine gnderme yaparak Avukat Turgut Kazan, bir yurtta olarak Adalet Bakanlna bavurarak Ergenekon Savcs; ucu ak bir soruturma yrttn ve bu uygulamayla, Geceleyin kap alnnca st gelmitir diye uyanma hakkmzn ldrldn, insanlarn korku iinde olduunu ve yaananlardan dehete kaplm insanlar iin Savc z hakknda soruturma almasn talep etti dedi:
Bakanlk, Ankara 4. dare Mahkemesine alan dava iin gnderdii savunmada, Savc zn gzaltna alma, tutuklama, arama, el koyma, teknik takip ilemlerini alnan mahkeme kararlarna istinaden yerine getirdiini bildirdi. Bakanlk, yazsnda Savc zn hak ve yetkilerini ktye kulland, objektif davranmadna ve hukuk d uygulamalar yaparak soruturmay kastl olarak geciktirdiine dair herhangi bir delil bulunmadn belirtti Soruturmas erevesinde ele geirilen belgelerin saysnn fazla olmasnn, tutuklu, pheli ve sanklarn da ayn ekilde okluunun davann almasn geciktiren etkenler olduuna dikkat ekildi Ergenekon savcsnn basna bilgi szdrd ynndeki iddialar da yalanlayan bakanlk, ... bu bilgilerin ad geen cumhuriyet savcs tarafndan basna verildiine ya da ondan elde edildiine dair herhangi bir delil gsterilmedii anlalm ve bu hususta emareye de rastlanmamtr. Bu bakmdan; stanbul Cumhuriyet Savcs Zekeriya z hakknda ilem yaplmasna yer olmadna 21 Austos 2008 tarihli olurla karar verilmitir. ifadelerini kulland.550

549 Zaman, 2008, Bakanlk ncelemeyi Tamamlad: Savc z in Soruturmaya Gerek Yok, 13 Eyll. 550 Zaman, 2008, Adalet Bakanl: Savc zn Uygulamalar Hukuki, 3 Kasm.

212

Ergenekon Soruturmasna Yeni Savc Atamalar

Ergenekon soruturmas ve davasnn yrtld stanbul Adliyesine yaplan yeni savc ve hkim atamalar basn tarafndan ilgi ve kukuyla karland. HSYKnn 3 yeni savc atamasn, soruturmann sulandrlmas abalarndan biri olarak deerlendiren Zaman, Hukukular endieli: Ergenekon soruturmasna mdahale edilmesin manetiyle verdii haberde, atamalarn Sabih Kanadolu ve Yarglar ve Savclar Birlii (YARSAV) Bakan mer Faruk Eminaaolunun aklamalarndan sonra yaplmasna dikkati ekerek, srece mdahale edilmek istendiini belirtti. Zaman yazar Ekrem Dumanl, emdinli ve Susurluk davalarndaki savc ve hkim deiikliklerini hatrlatarak, operasyonel kumkuma olarak adlandrd kesimlerin yeni savc atamas nerisini, soruturmann derinlemesinden duyduklar rahatszln gstergesi olarak deerlendirdi:
Sabih Kanadolunun ncln yapt, YARSAV Bakannn edit beyanlarla destekledii 40 savc atansn kampanyas devreye girmi gibi bir grnt var ortada. Gen Siviller hareketi dn sokaklardayd ve diyordu ki 40 savc yetmez, 367 savc atayn. Haksz m bu genler? Meseleyi krkayak iine evirenler niin korkuyor?... rgtle ilgili somut deliller bulunduka, mutlu olmas gereken baz yarg ve medya evreleri soruturmann derinletirilmesinden rahatsz oluyor. Ayak oyunlarnn biri bitiyor, br balyor. emdinli Davasnda da byle olmutu. nce gen bir savcnn hayat karartld, ardndan atamalar yapld. Susurluk hkimi de bir anda deitirilmi, yerine gelen (u anda da Ergenekon zanllarnn avukatln yapan) hkim ii basit cezalarla savuturmutu. Neyse ki stanbul Cumhuriyet Basavc Vekili Turan olakkad daha atamalarn yapld gece Grevlendirmelerin Ergenekonla ilgili olmadn, dier soruturmalar iin doan ihtiyacn karlandn syledi Bakalm YARSAV, Aydnlk Dergisi, Kanadolu, CHP gibi bloklarn oluturduu operasyonel kumkuma baarl olacak m? Bir baka tabirle, Ergenekon soruturmasnn derinlemesinden endie eden baz derin evreler bu davay sabote edebilecek mi?551

Soruturmaya yeni savclarn atanmas ynndeki talep ve telkinlerin yargnn bamszlna ve tarafszlna glge drdn belirten Yusuf alayan da, amac, soruturmada tarafszlk dengesini bozmaya dnk abalar olarak deerlendirdi:
Soruturmay yrten savclarn say itibaryla yeterli olup olmad, bizatihi ilgili cumhuriyet basavcl tarafndan belirlenir ve ek grevlendirme hususu resmi olarak talep edilir. Bunun dnda, hibir yetkisi olmayan baz kiilerin savc says artrlmaldr gibi tavsiye ve telkinlerde bulunmalar soruturmada tarafszlk dengesini bozmaya dnk abalar olarak alglanmaldr. Gzlemledi551 Dumanl, Ekrem, 2009, 40 Savc Yetmez 367 Olsun, Zaman, 29 Ocak.

213

im kadar ile soruturmaya ynelik sulamalar, tavsiye ve telkinler, soruturmay yrten hukukularn bamszl ve tarafszlna glge drmek suretiyle soruturmay yetersiz dzeyde tutmak, soruturmann daha ileri seviyedeki boyutlara nfuzunu engellemek, yargy etkilemek ve ynlendirmek, adil yarglama hakknn ihlali intibas douracak grntler vererek, ileride Avrupa nsan Haklar Mahkemesine mracaatn altyapsn oluturmak ve benzer amalar tayan birtakm kiiler veya gruplarn propagandasndan ibarettir.552

Atamalar, soruturmay yrtenler zerinde tehdit, yldrma ve kk drme abas ve soruturmann sulandrlmas ve savsaklanmas dorultusundaki formller olarak yorumlayan rfan Yldrm ise grlerini yle aklad:
lk olarak savclar bata olmak zere, yarglar ve soruturmay yrten emniyet kuvvetleri akla hayale gelmeyecek ekilde tehdit edilmeye, yldrlmaya ve kk drlmeye allyor. Bu gl kampanyaya ramen davay baaryla yrten heyet korkutulamad ve kamuoyu nezdinde ypratlamad iin bu heyetin deitirilmesi, bu da yaplamazsa bilhassa savc saysnn artrlarak soruturmann sulandrlmas ve savsaklanmas istikametinde formller aranyor Bu tavsiyeleri takiben ilgili mahkemeye biri vaktiyle Babakan Tayyip Erdoan aleyhinde dava am ve ilerinde Mahkeme Savcs Zekeriya zden kdemlilerin de bulunduu savcnn atanm olmas kamuoyunun duyarlln artrd.553

Mevcut savclar gibi yeni atanan hkim ve savclar da basn tarafndan mercek altna alnd:
Hkimler ve Savclar Yksek Kurulundan, Ergenekon soruturmasna bakan stanbul Adliyesine takviye olarak 3 savc atand HSYK, Yargtay Onursal Basavcs Sabih Kanadolunun evinin aranmas kararn veren stanbul 9.Ar Ceza Mahkemesine de geici grevle bir takviye hkim [olarak] grevlendirdi554

SUSURLUK HAKM: BASKIYA BOYUN EMEDM N ATANDIM

Derin devlet yarglamalarnda hkimler zerindeki idari basknn hkim gvencesini zedeleyen uygulamalarna emdinliden nce Susurluk davasnda da rastlanmt. Susurluk srecinde, davann grld stanbul 6 Nolu Devlet Gvenlik Mahkemesi Bakan Sedat Karagl, yarglamann sona ermesinden hemen nce bir baka adliyeye atanmt. Karagl, emdinli olaylarnn banda ve henz savc ve hkimlere ynelik herhangi bir ilemin sz konusu olmad srada yapt aklamada, Susurluk yarglamalar srasnda karlat basky gndeme getirerek, emdinlinin de ayn biimde kapatlmas ihtimalinin olduu uyarsnda bulundu. Karagl, davann karar aamasnda bask grdn ve bu basklara boyun emedii iin bir baka adliyeye atandn, bunun zerine de emekli olduunu aklad.
552 alayan, Yusuf, 2009, Yarg Bamszl ve Ergenekon Davas, Zaman, 29 Ocak. 553 Yldrm, rfan, 2009, Ergenekon Delillerini Yok Etme abas, Zaman, 30 Ocak. 554 Hrriyet, 2009, Ergenekona Bakan Adliyeye Savc Takviyesi, 28 Ocak.

214

Zamann manetten duyurduu habere gre Karagl, Karar verirken o zamanki Adalet Bakan Hikmet Sami Trk ok bask yapt. Basklara boyun emediim iin baka bir adliyeye atamam yapld. Bunun zerine emekli oldum. Ben emekli olduktan sonra Susurluk davasndan karar kt dedi.555 Haberde, Karagl ile ilgili gelimeler yle aktarld:
Emekli olduktan sonra bir gazeteye verdii rportajda dnemin Adalet Bakan Hikmet Sami Trk eletirerek Yarg bamsz deil! dedii iin hakknda dava alan Karagl, 6 bin TL tazminat demeye mahkm edilmiti. Karagl, Susurluk davasnn hkimi olarak tannd. O dnemde stanbul 6 Nolu Devlet Gvenlik Mahkemesi bakanln yrten Karagl, Malki cinayeti, Alaattin akc ve Trkbank dosyalarna da bakt. Susurlukun sonulanmasna sayl gnler kala ani kararla Sultanahmet Adliyesine atand. Tenzil-i rtbeyle ye hkim yaplan Karagl, 64 yanda emekli oldu. 2 yl nce Sabaha verdii rportajda bu atama iin, Trkn tavrlar, istekleri ok artcyd. Bana direkt bask yapamyordu. Araclarla isteklerini dile getiriyordu. ine geleni tutukla, iine gelene beraat, iine gelene ceza ifadelerini kulland Karagl, Sabahtaki rportajda szlerini yle srdrd: Adalet mlkn temelidir denir ya, temel bozuk olursa ne olacak? DGMde kapma Adalet bakan giremez diye yazacaktm. Ama maalesef giremez dediin adam senin bakann oluyor. Sedat Karagln bu aklamalar zerine Sami Trk, Ankara 2. Asliye Ceza Mahkemesinde 10 bin liralk tazminat davas at. Karagl, yaklak 2 yl sren dava srecinin ardndan 4 bin lira tazminata mahkm edildi. Kurum, Sedat Karagln emeklilik maana 2009 Martndan itibaren haciz koydu.556

SUSURLUK KOMSYONUNDA GREVL HAKMN KUKULU LM

Hkim ve savclar yalnzca haklarnda verilen atama, nakil ve ihra kararyla gndeme gelmediler. Hkim ve savclarn adlar derin devlet balantlar iinde de geti. Bunlar arasnda en dikkat ekici olan Hkim Akman Akyrekti. TBMM Susurluk Komisyonu, Faili Mehulleri Aratrma Komisyonu ve Hayali hracat Komisyonunda raportr olarak grevlendirilen Hakim Akman Akyrek hakknda, MT ajan olduu iddias dahil pek ok iddia dile getirildi. Bu iddialar arasnda en vahimi Susurluk skandalnn ardndan balatlan soruturmann srncemede braklmasyd. Fatih Altaylnn Babakan Mesut Ylmaza sunulan bilgi notuna dayanarak dile getirdii bu iddiaya gre, Akyrek, soruturmann baz evrelerinde yer alm ve baz kii ve olaylar perdeleme karlnda ya da n plana karma tehdidiyle kiisel kar salamt. Altayl, Akyrek hakkndaki iddialar, Ne hakim ama szleriyle yorumlad:
555 Zaman, 2005, Susurluk Hkimi: Devlet Savcya Destek Olmazsa emdinli de Kapanr: Susurlukta Bask Grdk, emdinlinin Aydnlatlmas Devletin Desteine Bal-manet, 17 Kasm. 556 Zaman, 2009, Yarg bamsz Deil Diyen Susurluk Hkimine Haciz-manet, 18 Ocak.

215

Bu u demek: Soruturmay yrten kimi kiiler, soruturmay saptrarak gerek sulular gizlemek iin avanta istemiler. Avanta vermeyenleri de sulu olarak ilan edeceklerini syleyip korkutarak avanta toplamlar. Babakana szl olarak iletilen bu isimlerin arasnda ve ilk srada kimin olduunu herhalde tahmin ediyorsunuz: Akman Akyrek... Nasl hkim ama...557

Hkim Akyrekin, 8 Aralk 1997de, polisin kaza, yaknlarnn da kast dedii kukulu bir trafik kazas sonras yaamn yitirmesi, hakkndaki iddialar daha nemli hale getirdi. Hakknda Bilmedii yoktu denilen Akyrekin lmn Fatih Altayl yle yorumlad:
Susurluk Komisyonu eski Bakan Elkatm, Bilmedii yoktu. demi. Faili Mehul Cinayetleri Aratrma Komisyonu Bakan Avundukluolu ise zel bilgilere ulamt diye konumu Akman Akyrek bildii bunca eyi kiminle paylayordu? Ancak eer Akyrek ldrldyse, bu, iini gerektii ekilde yapmam ve bilgilerini yanl kiilerle paylam olmasndan kaynaklanabilir ancak.558

Akyrek lmyle ilgili savcln ifadesine bavurduu kiilerden biri de o dnemde Kanal D Haber Mdr olan gazeteci Tuncay zkand. Hkim Akyrekin kazadan iki saat nce arad kii olmas nedeniyle savclka ifadesi alnan zkan, yapt aklamada savcnn, Sizinle grmeye mi geliyordu sorusunu ynelttiini, kendisinin de Beni saat 02.00 sralarnda arad dorudur. Bana yolda olduunu syledi ve 09.30 gibi kendisiyle grmeyi kararlatrdk diye yantladn syledi.559 Hkim Akyrek, MT ajan iddialarnn bir gazetede yer almasndan yaklak bir ay sonra, hakkndaki iddiay gereke gstererek Susurluk Komisyonundan Mart 1997de istifa etmiti. Akyrekin lmn kukuyla karlayan Komisyon Bakan Mehmet Elkatm, olayn meydana geli eklini aktarrken, kamyonun aniden durduuna, plakasnn sahte olduuna ve ofrn kayp olduuna dikkati ekerek, Olay sabaha kar oluyor. Bu bir suikasttr. dedi. Komisyon yesi Fikri Salar da kukusunu, Benim de bilgi aldm bir baka kii de bu ekilde trafik kazasnda ld. szleriyle dile getirdi.560

557 558 559 560

Altayl, Fatih, 1997, Nevi ahsna Mnhasr Menfaat Grubu, Hrriyet, 13 Aralk. Altayl, Fatih, 1997, Kazaysa Masum, Cinayetse Sulu, Hrriyet, 10 Aralk. Hrriyet, 1997, Raportr Kazasnda Suikast Bulgusu Yok, 13 Aralk. Zaman, 1999, Akyrek de Kaza Kurban, 22 Kasm.

216

Adil Yarg

Uluslararas insan haklar belgeleri ve yarg etii ilkeleri, adil yarglanma hakknn n koulunu, bamsz ve tarafsz yarg olarak belirlemitir. Bu n koulla balantl olarak adil yarglanma hakknn kapsam da, bir kimseye ynelik su isnadnda bulunulmasyla balayan yarglama sreci boyunca sahip olduu baka gvenceleri iine alacak biimde tanmlanmtr. nsan Haklar Evrensel Bildirisinin 10. maddesinde bu gvenceler, Herkes, haklar ve ykmllkleri ile hakkndaki bir su isnadnn karara balanmasnda bamsz ve tarafsz bir yarg yeri tarafndan adil ve aleni olarak tam bir eitlikle yarglanma hakkna sahiptir ifadesiyle erevelenmitir. Bir baka uluslararas insan haklar belgesi olan Birlemi Milletler Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin 14. maddesinde ise bu hakkn ierdii gvenceler; mahkemeler ve yarg nnde eitlik, bamsz ve tarafsz bir yarg yeri tarafndan adil ve aleni olarak yarglanma ve sululuu kantlanana dek masum saylma olarak ngrlmtr. Ayn ierikteki Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 6. maddesi de adil yarglanma hakknn ierdii gvenceler arasnda makul srede yarglanma hakk da saylmtr. Bu belgeler nda, hakknda herhangi bir su isnad bulunan kiilerin sahip olduu asgari haklar ksaca; su isnadnn nitelii ve nedenleri konusunda ayrntl olarak ve anlayabilecei dilde derhal bilgilendirilme, savunmasn hazrlamak iin yeterli sre ve kolaylklara sahip olma ve gecikmeden yarglanma, durumada hazr bulundurulma ve kendisini bizzat veya setii bir avukat araclyla savunma, aleyhine olan tanklar sorguya ekme ve sorguya ektirme, kullanlan dili anlamyorsa cretsiz evirmenden yararlanma ve kendisini sulayc tanklk yapmaya veya bir suu itirafa zorlanmama biiminde zetlemek mmkn. Trk Hukuk Mevzuat bakmndan adil yarglanma hakkna hasredilmi bir hkm bulunmadndan, bu konudaki gvenceler bakmndan anayasa ve ilgili yasalara dalm dzenlemeler erevesinde bir sonuca ulamak gerekir. Anayasann 38. maddesi masumiyet karinesi ve kendisini veya yaknlarn sulayc beyanda bulunmaya veya delil gstermeye zorlanmama kural ve Ceza Muhakemesi Kanununun (CMK) sank ve phelilerin haklaryla ilgili dzenlemeleri, temel gvenceleri iermektedir. te yandan, taraf olunan uluslararas belgelerin ngrd hkmlerin, Anayasann 90. madde hkm erevesinde i hukuk kural gcnde olmas nedeniyle aynen uygulanmas gerektii unutulmamaldr.
217

Adil yarglanma hakk, yarg bamszl ve tarafszlnn gvencelerinden birini oluturmas sebebiyle yargsal srelere dair tartmalarn odanda yer ald. Kritik davalar iinde adil yarglanma hakknn en fazla ne kt yargsal sre Ergenekon soruturmas ve davas oldu. Basn ve kamuoyunun, 2007 yl ortalarnda balayan soruturma srecine ilgisi asl olarak, emekli generallerin de aralarnda bulunduu eitli kesimleri kapsayacak biimde soruturmann derinletirildii dneme rastlad. Basnn soruturma ve dava eksenindeki ayrmasnda adil yarglanma hakk, zellikle ana akm medyann ncelikli gndemini oluturdu. Soruturmann banda adil yarglamay etkileme kaygsyla soruturmann seyri hakknda yorum yapmaktan ve gr bildirmekten kandklarn aklayan baz yazarlar, operasyonlarn geniletildii srete eletirilerini adil yarglanma hakk ihlalleri zerinde younlatrdlar.

MAKUL SREDE YARGILANMA

Soruturma ve davalarn makul srede grlmesi kural, Trkiye yarg pratiinin adil yarglanma hakk erevesindeki temel sorunlarndan birini oluturmaktadr. Ne var ki, Trkiyedeki bu genel sorun, derin devlet balantl davalar asndan ou zaman tersinden eletiri konusu oldu. Bu iddiann gndeme geldii ilk dava Susurluktu. Bu dava srecinde soruturmann hzl yapld ve bu nedenle yeterince delil toplanamad ileri srld. Oysa, derin devlet rgtlenmelerinin basit ete suu veya eylemlerinin lokal sular biiminde ele alnarak terr suu kapsamna sokulmamas nedeniyle bu davalarn zaman amna urama tehlikesi daima gndemde kald. Nitekim ete sanklarnn mahkm edildii dava, zaman am tehlikesi nedeniyle, Yargtayn eksik soruturma nedeniyle verdii bozma karar, Yargtay Cumhuriyet Basavcs tarafndan itiraz edilerek ortadan kaldrlm ve sanklarn cezalarnn kesinlemesi sra d bir biimde salanmt. Buna karn ete davas dndaki davalar zaman amna uramaktan kurtulamamt. Yarglama srelerinin uzamasnn yaratt yaknmalarn tersine dnd asl dava emdinli davasyd. Davalarn zaman amna uramasyla ortaya kan cezaszlk eletirileri, Van 3. Ar Ceza Mahkemesinde grlen davann nc durumada sonulanmasyla tersine dnd. Davann ksa srede sonulanmas, savcya tepki gsteren Hrriyet ve Ortadou gazetelerinin bu kez tepkilerini mahkemeye yneltmelerine neden oldu. Tepkilerin kaynanda, kararn ierii kadar sank astsubaylarn benzer davada (Susurluk) o gne dek verilmi en yksek cezaya arptrlm olmalarnn etkisi bykt. Ancak ayn basn, hem emdinli sanklarndan Tanju avuun Hakkride alan davann daha ilk durumasnda tahliye edilmesine, hem de dier sanklar hakkndaki mahkmiyet kararnn ardndan davann seyrindeki kkl deiikliklerin sonunda davann askeri yargya gnderilmesine ve askeri yargdaki ilk durumada sanklarn ayn hzda salverilmelerine herhangi bir tepki gstermedi.
218

EMDNL DAVASINA HIZLI YARGILAMA SULAMASI

Van 3. Ar Ceza Mahkemesinin ksa srede yarglamay tamamlayarak sanklar hakknda mahkmiyet karar vermesi, daha nce savcya ynelik tepkilerin ve yorumlarn bu kez hkimlere ynelmesine neden oldu. Kararn neden hzl verildii basn tarafndan sorgulanan konulardan biri oldu. Ortadou gazetesi mahkemenin astsubaylar hakkndaki mahkmiyet kararn, Derin ihanet manetiyle verdi. Haberde MHP lideri Devlet Bahelinin Mahkemenin alt hafta gibi ksa bir srede grlmemi bir hzla hkm vermesinden sonra Trkiyedeki blc ihanet odaklar ile AB yetkililerinin gsterdikleri tepkiler de bu kapsamda bir ibret vesilesi olarak hatrlanacaktr. AB yetkilileri, ok olumlu bulduklar kararn jet hzndan ve arlndan duyduklar byk memnuniyeti saklamamlardr. Bununla da yetinmeyen AB Komiserleri, PKK azyla konuarak, mahkm edilen iki sann arkasndaki kii ve kurumlarn da yarglanmasn talep etmilerdir eklindeki aklamas ne karlarak, kararda Avrupa Birliinin rol olduu ima edildi.561 Gazetenin kendisi de mahkmiyet kararn ABnin basklarna balad:
Olaylarn hemen ardndan, Avrupa Birlii emdinli davas bir an nce karara balanmaldr basklarna balamtr. Yarglama ksa srede tamamlanmtr. Ancak, sonucu, tartlmaktadr. Sank astsubaylar terr ba calan ile neredeyse ayn cezaya arptrlmlardr. Terr bann yarglanmas srasnda Savunma hakk diyerek mabadn yrtan ABnin bu davada yle bir derdi yoktur. Avrupa Birlii Ferhat Sarkayann iddianamesinin ortaya kmasnn ardndan Trk Ordusunu komutanlarnn da yarglanmalarn aka talep etmitir. Ne tesadftr ki, meslekten ihra edilen Sarkayann iddianamesinde Avrupa Birliinin ortaya koyduu grleri de kapsayan blmler vardr. imdi acaba bu bir tesadf mdr?562

Soruturmann hzla sonulandrldn belirten milliyeti kesimlerin acelecilik eletirileri, kararla birlikte daha geni bir kesime yayld. Bata Hrriyet olmak zere basnn nemli bir blm, yarglamann hzn kukuyla karlad. Tufan Tren, hukukulara dayanarak yapt yorumda, mahkemenin hzyla ilgili kukusunu olayn karmaklna balad. Tren, mahkemenin seri hareket etmesinin adil yarglamay nasl etkilediine dikkati ektii deerlendirmesinde, karara ynelik kuku noktalarn, jandarmann haber alma eleman olan PKK itirafsnn davasnn ayrlarak kararn verilmesi, karmak bir olayn durumada zmlenmesi ve nceki durumada sanklarn tahliyesini isteyen ye hkimin yokluunda karar verilmesi olarak sralad:
561 Ortadou, 2006, Derin hanet-manet, 22 Haziran. 562 Sorgun, Taylan, 2006, ABnin TSKne kar Siyasi Sava, Gl ve Orhan Doan, Bahelinin Syledikleri, Ortadou, 24 Haziran.

219

emdinli davasnda Van Mahkemesinin verdii karar da kafalarda baz soru iaretleri oluturuyor. Van Mahkemesinin kararna hukukularn duyduklar kukulardan ilki yle: Birden ok sankl davada, belirlenmi kurallar dnda, bir sank hakknda davann ayrlp dierleri hakknda davann srdrlmesi ve karar verilmesi yerlemi kurallara uygun deildir. Oysa mahkeme bu konuda bir saknca grmedi ve sanklardan birinin kararn bir sonraki durumaya brakt. Mahkemenin hz konusunda da kukular var. Olay son derece karmak. Bombalama var, lm var, olaylar var. Karmakark byle bir davann 3 durumada zmlenmesinin olanaksz olduunu vurguluyor hukukular. Mahkemenin bu kadar seri hareket etmesi, adil yarglamay acaba nasl etkiledi? Bir baka dndrc durum da yle zetlenebilir. 1 Hazirandaki durumada sanklarn tahliyesini isteyen ye hkim Ferhat Erban izne ayrlmasndan sonra 15 gn iinde 2 duruma yaplmas ve karar verilmesi... [...] Hi kukusuz, yargnn her zaman byle hzl ilemesi hepimizin zlemidir. Ancak bu kararlarn kuku uyandrmamas, hukuka glge drc nitelikte olmamas kouluyla...563

Erturul zkk, Trkiyede yargnn ileyiiyle ilgili yaknmalarn yaratt ikilemi aktararak balad yazsnda, kararn Abdullah calann hzl yarglanmasnn rvan gibi olduunu ima ederek, Trk yarg tarihinde rekor saylabilecek bir srede karar verilmesine dair kukusunu, umarm, adalet gerekten tecelli etmitir szleriyle aklad:
emdinli davas 7 Maysta balam ve 19 Haziranda sonulanmt. Tam bir bilanosunu karamadm. Ama herhalde Trk yarg tarihinde rekor saylabilecek bir hzla karar balanmt. Mahkeme ile ilgili baz sorular da vard. PKKya yaknl ile tannan bir gazete, hkimlerden birinin izne kacan nceden yazmt. Nitekim yle olmu ve onun yerine gelen daha da ar bir ceza istemiti Acaba Yksek Askeri radan nce Verilmek istenen bir mesaj m vard? Eer yleyse, bu karara baka baz arzular karm demektir emdinli olaynn mutlaka aydnlatlmas gerektiine inanyorum. Van Savcsna o nedenle ok kzyorum. nk bu kadar nemli bir davaya siyaset soktu. Kafalar kartrd. Abdullah calan, PKK elebasnn, yarglanmas 29 gn srm. Astsubaylarnki ise 1.5 ay. Ama byle apar topar hissi veren, rvanizm kokan kararlarla deil... Umarm bu kadar ksa srede verilen kararla adalet gerekten tecelli etmitir... Yoksa, 20 yldr o blgede kahramanca savaan askerlerimize, telafisi hi mmkn olmayan bir iftira atlm olacaktr. Adalet gerekten tecelli ettiyse de, Trk ordusunun bundan karaca ok byk dersler olacaktr.564

Erturul zkkn bu yorumu basnda tepkilere yol at. Zaman yazar Tamer Korkmaz, zkkn kararn jet hzyla sonulanmasndan rahatsz olduunu Susurluk srecindeki tutumuna gnderme yaparak karar devlet gazetesi kaptannn cann skt tespitiyle eletirdi:
563 Tren, Tufan, 2006, emdinli Karar, Hrriyet, 23 Haziran. 564 zkk, Erturul, 2006, Tam Masadan Kalkarken, Hrriyet, 21 Haziran.

220

Amiral Gemisinin kaptan kknde oturan gazete yneticisi, emdinli davasnn jet hzyla sonulanmasndan hayli rahatsz Mahkeme, 7 Maysta balayp 19 Haziranda sonuland: Trk yarg tarihinde bir rekor olmasa da en iyi ikinci derece! Gelgelelim, bu mthi hzl karar imdiye kadar Trkiyede mahkemelerin ok ge karar vermesinden yaknan devlet gazetesi kaptannn cann skt!... yi ocuk Ali Kaya ile dier astsubay zcan ldeniz 39ar yl hapis cezasna arptrldlar: Hrriyet, ltfetti bu ok nemli haberi birinci sayfasnda etekten iki stuna verebildi! Erturul zkk, bir yandan emdinli Olaynn mutlaka aydnlatlmas gerektiine inanyorum diye yazarken dier yandan Niye bu kadar hzl?dan ekva ediyor ve iyice kltt haberi birinci sayfasnn altna atyor Susurlukun perde arkasna seyahat etmeyi -28 ubat dneminde kuvvet komutanlarndan ald seri tepki telefonlarnn ardndan annda brakan, bylelikle rtbas cephesine dahil olan bir gazeteciden sz ediyoruz.565

Gelen eletirilere yant niteliindeki yazsnda ise zkk, yarglananlarn TSK mensuplar olmasna atfta bulunarak, kukularn dile getirme nedenini Basn hrriyetlerinden sz edilen bir lkede bir ke yazarnn bu kadarck phesini dile getirmesi ar bir su mu oluyor?... Yarglanan insanlar, PKKya kar mcadele veren Trk Silahl Kuvvetlerinin mensuplar. Sulularsa elbette hak ettikleri cezay alacaklardr. Trk Silahl Kuvvetleri de bundan gereken dersi karacaktr, kartmaldr. Ama elinizi vicdannza koyun ve karar siz verin. ye hkimin yazd kar oy gerekesine baktnz zaman, en azndan sanklarn dinlenmesi gerektiine siz de inanmyor musunuz? Silahl Kuvvetleri bir kenara koyalm, bu sank sandalyesine oturan her insann en doal hakk deil mi? eklinde aklad. 566 Kararn hzla verildiini belirten bir baka yazar da Mehmet Y. Ylmazd. Mahkemenin kararn aceleye getirmesini normal bulmadn belirten Ylmaz da bu grlerini, dosyadaki eksikliklere ve delilerin yeterince toplanmayna dayandrd:
Kararn tmnden anlayabildiim kadaryla mahkeme heyeti byle kiilerin varlna kanaat getirmi ama nndeki dosya eksik olduu iin var olan deliller ve sanklarla yetinmek zorunda kalm. Sadece bu bile, mahkemenin olaand bir hzla hareket ettiini, deliller yeterince toplanmadan ve soruturma yeteri kadar derinletirilmeden karar verdiini gsteriyor diye dnyorum. Trkiyeyi bu kadar sarsan bir olayn soruturmasnn byle aceleye getirilmi olmasn normal bulamyorum.567

Karara ynelik eletiriler ve ileri srlen gerekeler, karar makul karlayan gazete ve yazarlar tarafndan elikili ve tutarsz bulundu.
565 Korkmaz, Tamer, 2006, Cinayet leyebilirim Ama Asla Adam ldrmem, Zaman, 23 Haziran. 566 zkk, Erturul, 2006, Vicdan Sahibi nsanlara, Hrriyet, 23 Haziran. 567 Ylmaz, Mehmet Y., 2006, emdinli Kararn Anlamak Kolay Deil, Hrriyet, 19 Temmuz.

221

Hrriyet yazar Cneyt lsever ise gazetesinin genel yaklamndan farkl olarak, karara ynelik eletirileri yarg bamszlna sayg ve yargya mdahale temelinde deerlendirerek karar etrafnda yaanan ayrmaya ve taraflarn iine dtkleri eliki ve amazlara dikkati ekti:
Karar beenmeyenler mahkemenin hzl karar verdii kanaatindeler. Yargnn verdii kararlarn ok ge verildii, bunun iin de deerini yitirdii iddialarnn genel kabul grd bir lkede bu kez hzl karar eletiriliyor. Kararn hzl verilmesi de baz kesimlerce yangndan mal karma olarak yorumlanyor. rnein, eski Yargtay Bakan Vural Sava, bir TV kanalnda nce karar eletirmenin yanl olacan sylyor, sonra da dayanamayp karar yerden yere vuruyor, karar verenlerin de cemaat ilikilerini dile getiriyor Vural Sava ve dierlerine gre hukuk kararlar pekala iime gelen kararlar ve iime gelmeyen kararlar olarak ikiye ayrlabiliyor! Bir hukuk insannn hukuk kararlar karsnda duygusal tepki vermesi, beenmedii bir kararn ardnda taraf tutan yargnn bulunduunu pervaszca syleyebilmesi, bana nasl bir hukuk devletinde, daha dorusu nasl bir devlette yaadm sorusunu sorduruyor. Tekrar ediyorum, karar beenip beenmemek zgr iradedir. Ancak, yargnn tarafszln yitirdiini iddia edebilmek ok ar bir itham. Vural Sava hakl ise de durum ok vahim, yok haksz ise yine durum ok vahim!... Ancak, ka gndr benzer ithamlarn, ama dorudan ama ima yolu ile telaffuz edilmesi, bana bu lkede hl birilerinin hukuk kararlarn ynlendirme hevesinde olduunu gsteriyor. Vural Sava hakl olsa da, olmasa da bu ynlendirmenin var olduu bizzat ayn meslekten gelen bir insan tarafndan kabul ediliyor. lkenin bir karpuz gibi ortadan blnd aikr. Dinciler ile laikiler birbirini alt etme sevdas iinde bel altna vurmaktan katiyen utan duymuyorlar. Her ikisi de yargya mdahale etmek, yargy ayaklar altna almaktan ekinmiyorlar. Zira her ikisinin de hukukun stnlne, yarg bamszlna zerre kadar saygs yok.568

Buna karn Zaman gazetesi, emdinlideki hzl karar, yeni TCKnin sonucu balkl haberiyle mahkemenin hzn doal karlad ve grlerine bavurulan uzmanlarn yorumlarna dayanarak bunun, yeni TCKnn rn olduunu belirtti:
emdinlide Umut Kitabevine dzenlenen bombal saldr ile ilgili davann ksa srede sonulanmas tartma konusu oldu. Bir kesim kararn baka davalarla kyaslandnda ok abuk alnmasna tepki gsterirken, hukukular bu durumun yenilenen kanunlardan kaynaklandn belirtiyor Ceza hukukusu Prof. Dr. Bahri ztrk, Yeni CMKda davann tek celsede ya da pe pee sren oturumlarla bitirilmesi ngrlmektedir. Daha nce Abdullah calan yarglanrken de bu sistem uygulanmtr. Ancak bu yaplrken adil yarglama ilkelerine riayet edilmeli. zellikle de savunma hakknn kstlanmamasna zen gsterilmeli. Bunlarn uygulanmas artyla ceza yarglamasnda normal olan durumalarn ksa srede bitirilmesidir. 569
568 lsever, Cneyt, 2006, emdinli Davas Karar Ardndan, Hrriyet, 22 Haziran. 569 Zaman, 2006, emdinlideki Hzl Karar, Yeni TCKnin Sonucu, 22 Haziran.

222

Zaman, ayn haberde Avrupa Birlii Komisyonunun, kararn hzla sonulandrlm olmasn cesaretlendirici bulan ve sanklarn stlerinin rollerinin aydnlatlmasn isteyen deerlendirmesini de ne kard:
AB Komisyonu da emdinli hiyerarisinin aydnlatlmasn istedi. Komisyon, emdinli sanklarna verilen cezalarn cesaretlendirici olduunu kaydederken, ceza alan askerlerin stlerinin rolnn de aydnlatlmasn istedi. Genileme komiseri Olli Rehnin szcs Krisztina Nagy, adli srecin hzla sonulandrlmasnn cesaretlendirici olduunu belirterek, Ancak Jandarma grevlilerinin sulu bulunmakla birlikte temyiz haklar gz nne alnarak bu kiilerin tabi olduu hiyerarinin rol ve mesuliyetine ilikin sorularn da ele alnmas mhimdir. dedi.570

Avrupa Birliinden gelen bu aklama, yarglamann ksa srede sonulanmasn kukuyla karlayan kesimlerce, yarglamann adil saylabilmesi iin mahkmiyet kararn dayattklar yorumlanmasna neden oldu. Tufan Trenin grlerini aktard hukukular da byle dnenler arasndayd:
Hukukular u noktaya dikkat ekiyor: AB ile belli evrelerin, yarglamay ancak sanklarn mahkm edilmeleri durumunda adil sayacaklar yolunda hava yaratmalar bal bana bir tehlikeydi. Yaratlan byle bir ortam, adil yarglamay olumsuz ynde etkilemitir. Baz insanlar ise bu sonulardan 30 Austosa dnk bir operasyon izlenimi doduunu ne sryor.571

ERGENEKON SORUTURMASINA GECKT SULAMASI

emdinli davasndaki mahkmiyet karar, yarglamann hzl yaplmas eletirilerine maruz kalrken, Ergenekon soruturmas ise tam tersi bir yaklamla yarglamann geciktii eletirileriyle karlat. emdinli kararn ksa srede sonulanmakla eletiren kesimler, Ergenekon soruturmasn, adil yarglanma hakk erevesinde srecin uzamas nedeniyle eletiri konusu yaptlar. Bu eletirilerde, soruturma ve yarglamann uzamas meselesi, AB mzakerelerine ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM) kararlar dayanak gsterilerek ve sanklarn haklarndaki sulamay renme haklaryla balantl olarak ele alnd. stanbul Cumhuriyet Basavcs Aykut Cengiz Engin yapt aklamada, makul sre am iddialarn, soruturmann uzamasnn nedenini, soruturmann kapsamna ve ele geirilen belgelere gre yeni operasyonlarn yaplmas zorunluluunun domasna balayarak, sanklarn tutukluluk hallerinin yasann ngrd aralklarla gzden geirildiini belirterek yantlad:
Soruturmann kapsam, elde edilen deliller, bilgi ve belgelerin yz binlerce sayfa oluturmas, bunlarn incelenmesi, analizi ve tasnifinin uzun sreyi gerektirmesi, bu belgelere istinaden ek operasyonlar yaplmas gibi zorunlu
570 a.e. 571 Tren, Tufan, 2006, emdinli Karar, Hrriyet, 23 Haziran.

223

sebeplerle soruturmann bugne kadar uzad, ancak bu srete bu soruturma sebebiyle tutuklu bulunanlarn tutukluluk halleri ve hukuki durumlarnn en ge birer aylk srelerde hkim tarafndan incelenerek tutukluluk hallerinin devam edip etmeyecei hususunda kararlar verdii ve bu srecin sonuna yaklald tespit edilmitir.572

Babakan Tayyip Erdoan ise iddianamenin hazrlanmasn, karanlklarn aydnlanmas iin kendilerinin de istediini, Tabii bizler de iddianamenin bir an nce hazrlanmasn bekliyoruz. Herhalde yargnn (iddianameyi) tamamlanmasna ynelik bir adm diye dnyorum. Neticesinde, karanlklar da aydnla km olur szleriyle ifade etti.573 Ergenekon iddianamesinin hazrlanmamasna tepki duyanlar arasnda muhalefet partileri de yer ald. Anavatan Partisi Genel Bakan Erkan Mumcu, yapt aklamada sanklarn savunma ve adil yarglanma haklarnn elinden alndn ileri srd:
Erkan Mumcu (Anavatan Partisi Genel Bakan): Parti kapatma davasnda kyameti koparan iktidar, bu olayda gzaltna alnan kimselerin bir iddianame ile isnat edilmek iin aylardr beklediklerini, savunma ve adil yarglanma haklarnn ellerinden alndn grmezden gelmektedir.574

Yarglamann gecikmesine ynelik basndan gelen eletiriler iinde en iddials Hrriyet yazar Rahmi Turana aitti. Olaanst dnemler dnda hibir davann bu kadar gecikmedii ynndeki kansn Turan, Bugne kadar hibir yarg bu kadar gecikmemiti. Adalet tarihinde (dikta rejimleri hari) iddianamesi bir ylda hazrlanamayan baka bir dava var m, bilemiyorum! szleriyle ifade etti.575 Rahmi Turan, Ergenekon soruturmasnda masumiyet karinesi ve soruturmann gizlilii kuralnn bir ksm medya tarafndan ihlal edildiini vurgulad yazsnda, aradan geen sreye ramen iddianamenin hazrlanmam olmasn yle eletirdi:
Byle cafcafl adlar taklan birok operasyon fos kt, ama isimleri akllarda kald, sanklar da hep damgalanm gibi Filanca operasyonun san diye anld. Aradan 9 ay gibi uzun bir sre gemesine ramen Ergenekon Operasyonu konusunda fazla bir ey bilmiyoruz. Bildiimiz, ilk gzaltna alnmalarn Haziran 2007de olduu, daha dava balamad gibi, henz bir iddianame bile hazrlanmaddr. Sanklar neyle sulanmaktadr, belli deil... Neden yarg nne karlmyorlar, o da belli deil... Soruturmayla ilgili yayn yasa da var, fakat iktidara yakn gazeteler iin bu yayn yasa geerli deil! Onlar iin at serbest! araf araf bilgi ve belge yaynlyorlar!576

572 573 574 575 576

Hrriyet, 2008, Ergenekonun Dier Davalarla likisi Yok, 25 Mart. Hrriyet, 2008, Erdoan: ddianame Bir An nce Bitmeli, 2 Temmuz. Hrriyet, 2008, Korku mparatorluu Kurma Yarndalar, 2 Temmuz. Turan, Rahmi, 2008, Bu Daha yi Gnlerimiz, Hrriyet, 3 Temmuz. Turan, Rahmi, 2008, Ergenekon Destan, Hrriyet, 27 Mart.

224

Ahmet Hakan, soruturmann bir yl geride brakt srete yapt deerlendirmede, iddianamenin gecikmesini insani adan kabul edilemez buldu:
Raconu yle kesiyorum: Ergenekon davasnda bir yldr iddianamenin ortaya kmamasn ve neyle sulandklarn bilmeyen insanlarn bir yldr mahpushane trkleri sylemek durumunda kalmasn insani adan kabul edilemez buluyorum.577

Ayn biimde Erturul zkk, baz sanklarn 13 aydr tutuklu bulunduuna dikkati ekerek, bu sre boyunca sanklarn haklarndaki sulamay bilmemelerini keyfiyet olarak deerlendirdi:
Ergenekon soruturmasnda gzaltna alnan baz insanlar 13 aydr ierde yatmaktadr ve henz haklarnda ne gibi bir sulama var bilmemektedirler. Trkiye, Avrupa Birlii ile tam yelik mzakerelerini srdrmektedir. Her ay yeni chapterlar almakta ve mzakereler ilerlemektedir. Peki 13 ay neyle sulandn bilmeden yatan bir insann durumu bu chapterlardan hangisine girmektedir? Kimin byle bir keyfiyete hakk vardr?578

Mehmet Y. Ylmaz ise, uzayan soruturmayla ilgili AHMe yaplacak olas bavurulara dikkati ekerek, uygulamann Avrupa standartlarna ve normlarna uygun olmadn belirtti:
Ergenekon davasnda bir yl akn srenin gemi olmasna ramen, iddianame henz ortada yok. Hazrlanyor olmas durumu kurtarmyor. Bu davada halen 49 tutuklu var. Aylardr hapisteler. imdi hepsinin AHMde Trkiye aleyhine tazminat ama haklar var. Darbe demokrasi d, hukuk bir eylem. Hukuk d bir eylemi nlemek zere, o eylemi yapacaklar iddia edilen kiilere uygulanan yntem de, Avrupa hukukuna gre, kural d. Trkiyenin o hukukta imzas var. mzas var, ama uygulama Trk usul579

Ylmaz, iddianamenin hazrland, ancak henz aklanmad dnemde kaleme ald yazsnda, bir yandan iddianame hazrlanrken, te yandan operasyonlarn srmesiyle ilgili deerlendirmesinde, yarglamadaki gecikmenin davaya olan inanc zayflattn, bu nedenle iddianamenin bir an evvel aklanmas gerektiini belirtti:
AKP medyasnn yaratt hava, son tutuklamalarn, bu rgtn tepesi olduu eklinde! Tuhaflk da burada zaten! Savclk bazlar 1 yldr tutuklu olan sanklarn oluturduunu iddia ettii rgt ile ilgili bir iddianame yazyor, ama rgtn tepesi ancak geen hafta ele geebiliyor. Ele geenler, dalarda saklanmyorlard. Adresleri belliydi. ddianame son aamasna kadar yazlm olduuna gre, savclk bu kiilerin kim olduunu da biliyor olmalyd. O zaman bu son tutuklamalar neden bu kadar gecikti diye sormak gerekiyor. te yan577 Hakan, Ahmet, 2008, Bama Bir ey Gelmeyecekse, Hrriyet, 2 Temmuz. 578 zkk, Erturul, 2008, Asacaksn Beni, Memleket Kurtulacak, Hrriyet, 3 Temmuz. 579 Ylmaz, Mehmet Y., 2008, Ergenekonda Trkiye ok Para der, Hrriyet, 4 Temmuz.

225

dan, bu kiiler AKP medyasnn iddia ettii gibi rgtn tepe yneticileri deilse, iddianamenin tmn etkileyecek bir durumlar da yok demektir. Onlarla ilgili sulama her ne ise, bu bir ek iddianame ile yaplabilirdi. Savclk unu unutmamal ki bu konu zerinde speklasyonlarn srmesi, davaya olan inanc zayflatyor. Bu nedenle iddianame bir an nce aklanmal.580

Sanklarn tutukluluk srelerinin uzad ynndeki eletiriler ve tespitler, davann grlmeye balanmasndan sonra da tartmalara damgasn vurdu. Bu durum, davann 5. durumasnda mahkeme bakan ile sank avukatlar arasnda yaanan diyaloglara da yansd. Hrriyet tarafndan, Sanklarn durumuna hkim bile zlyor balyla manete ekilen haberde, sanklardan Hayrettin Ertekinin avukat ile Mahkeme Bakan arasnda geen konuma yle aktarld:
Tutuklu sanklardan Hayrettin Ertekinin Avukat Ltfi bulan, sanklar neyle sulandn biliyorsa, onlara tebligat yapldysa iddianamenin okunmamas gerektiini syledi. Avukat bulann Buradaki sanklar uzun sredir tutukludur. Madur olmulardr. Yazk oluyor, zlyoruz szlerini Mahkeme Bakan Kksal engn, Hepimiz zlyoruz avukat bey diye destekledi.581

Soruturmann uzad eletirilerine kar, soruturmay destekleyen basn, gecikmeyi doal karlayarak, bu gecikmenin makul sebepleri olduunu vurgulad ve bu yndeki eletirileri hukuki deil, siyasi olarak nitelendirdi:
Yaklak bir yldr soruturmas devam eden Ergenekon iddianamesi nihayet akland. ddianamenin bu lde gecikmesinin elbette makul sebepleri var Soruturma srecinde davann uzad, iddianamenin geciktii, esasen bu gibi ipularnn davann tutarszlna bir karine olarak okumak gerektii yolundaki deerlendirmeleri hukuki deil siyasi olarak grmek lazm.582 Soruturmann zaman almas soruturmann kapsam icabdr. Her soruturmann olgunlamas, kapsam ve derinlii ile orantl olarak makul bir zaman almas kanlmazdr. Bu konudaki haksz sulamalar artk tam bir taciz boyutu kazanmtr.583

MASUMYET KARNES
Haklarnda kesinlemi mahkmiyet karar olmadan kimsenin sulanamayaca anlamna gelen masumiyet karinesi, Ergenekon soruturmasnda adil yarglanma hakk kapsamnda en fazla tartlan konulardan birini oluturdu. ddianamenin hazrlanmasndaki gecikme, soruturma nedeniyle gzaltna alnan ya da tutuklanan kiilerin peinen mahkm edilmeleri tartmalarn tetikleyen bir unsur oldu. Basnda, soruturma konusu olay ve kiilerle ilgili kan haberlerde kiilerin,
580 581 582 583 Ylmaz, Mehmet Y., 2008, Tepe Neden Bunca Zaman Dardayd?, Hrriyet, 7 Temmuz. Hrriyet, 2008, Sanklarn Durumuna Hkim Bile zlyor, 31 Ekim. Bostanc, M. Naci, 2008, Ergenekondaki roni, Zaman, 15 Temmuz. aalayan, Yusuf, 2009, Yarg Bamszl ve Ergenekon Davas, Zaman, 29 Ocak.

226

daha iddianameyle resmen sulanmadan sulu ilan edildii iddialar ne kt. Soruturmay destekleyen basn, masumiyet kuraln ihlal etmekle suland. Bu yndeki sulamalar arlkl olarak ana akm medya tarafndan yneltildi:
Ergenekon soruturmasyla ilgili pek ok gazetecinin etekleri zil alyor. Birilerini sust yakaladklar inancyla. nk Ergenekon zerinden darbe nleniyor, demokrasi kurtuluyor. Eteklerin zil almasyla bununla snrl deil. Utanmazca ihbarlar eliinde zanllar imdiden mahkm eden, onlar kk dren yazlar, manetler. Demokrasiden anladklar tek bir denklem var. Demokrasi eittir askerin sznn gemedii bir sistem. Doru, kurallardan sadece biri bu. Ama ok eksik.584

Masumiyet karinesi, tutuklu sanklardan Kuddusi Okkrn lmesiyle somut ve gncel bir tartmaya dnt. Hrriyetten Fatih ekirge, Okkrn lmn makul srede yarglanma hakk ve masumiyet karinesi balamnda yle deerlendirdi:
Kuddusi Okkrn yarglanamadan cezaevinde lmesi nasl bir olaydr... Nasl bir insanlk meselesidir? Cezaevinde mahkemeyi beklerken lmek. O son baklar cezaevinde hi mi grlmedi. O eriyen beden hi mi dikkat ekmedi? Belki de ldkten sonra yarglanp susuz kacak. ksa ne olur Kim bilir u anda iddianamesinin yazlmasn ya da davann balamasn, sonulanmasn cezaevlerinde bekleyen ka insan vardr... Ka madur... Ka acl insan. Ve onlar darda bekleyen ka yorgun... te Okkr... Yarglanamadan len zanl... Trkiye bari bu meseleyi AByi, ABDyi, APyi, insan haklar rgtlerini ya da af rgtlerini beklemeden zse.585

Tufan Tren, adil yarglanma hakk kapsamndaki eletirilerini savcnn keyfi tutumuna balad yazsnda, bu olumsuz havann ve kukularn yarglama aamasnda dalacan, yargnn verecei kararlar beklemek gerektiini belirtti:
13 aydr savcnn iddianamesini oluturamad Ergenekon soruturmas karanlk bir tneli andryor. ddialarn hangisi doru, hangisi yanl belli deil. 12 aydr hapiste yatan insanlarn ou sularnn ne olduunu bile bilmiyor. Soruturmay yrten savcln sreci keyfi bir ekilde uzatmas, ucunu ak tutmas hukuk sistemimizi ciddi ekilde zedelemitir Yarglarn ve savclarn temel grevi, hukukun stnlne ve hukuk devletine, faturas ne olursa olsun toz kondurtmamaktr. Trkiye Cumhuriyetinin savc ve yarglarndan bunu beklemek vatandalar olarak hepimizin hakkdr Btn kalbimle unu dilemek istiyorum: Ergenekon soruturmas sreci, sorumlu savcnn tutumu ve yntemleri yznden birtakm endie ve kukulara neden oldu. Yarglama bu kukular, endieleri ve yaratlan olumsuz havay datacaktr. Hepimiz sabrla yargnn verecei kararlar beklemeliyiz.586

584 Ylmaz, Mehmet Y., 2008, Ergenekonda Trkiye ok Para der, Hrriyet, 4 Temmuz. 585 ekirge, Fatih, 2008, Onu Hangi Mahkeme Nasl Yarglayacak, Hrriyet, 7 Temmuz. 586 Tren, Tufan, 2008, Kapkara Bir Tnel, Hrriyet, 7 Temmuz.

227

Masumiyet karinesi yarglama aamasnn da temel meselesi oldu. Soruturmay destekleyen basnda yer alan baz haber ve yorumlarda Ergenekon Terr rgt ifadesinin kullanlmas, mahkemenin 28 Nisan 2009 tarihli durumada bu tanmlama ile ilgili yasaklama karar almasna neden oldu. Davann grld stanbul 13. Ar Ceza Mahkemesince alnan yasaklama kararnda yle denildi:
Dava dosyas alncaya kadar Ergenekon Terr rgt isimli herhangi bir rgtn olup olmad ilgili birimlerden sorulmu ve bulunmad ynnde cevap verildii anlalmtr. Bu halde byle bir rgtn varl ancak yarglama sonunda akla kavuacandan byle bir rgtn var olduu ynndeki ifadeler yerine iddia olunan tabirinin kullanlmas konusunda Emniyet Genel Mdrl resmi web sitesi, yazl ve grsel basn yayn organlar ve Trkiye letiim Bakanl nezdinde gerekli yasal giriimlerin yaplmasna karar verilmitir.

Kararla, henz kesinlemi yarg karar bulunmamas nedeniyle Ergenekon dava ve soruturmalaryla ilgili haber ve yorumlarda Ergenekon Terr rgt ifadesinin iddia olunan ifadesiyle birlikte kullanlmas ngrld.

SORUTURMANIN GZLL
Soruturmann gizliliini dzenleyen CMKnin 157. madde hkm, emdinli ve Ergenekon davalarnda nemli bir sorun alan olarak ne kt. emdinli soruturmasnda iddianamenin tamamlanmadan basna szdrlmas, Ergenekon soruturmasnda ise soruturma kapsamndaki bilgi ve belgelerin soruturma devam etmekteyken basna szdrlmas, gizlilik ihlali ile ilgili tartmalara neden oldu. Her iki soruturmada da savclar gizlilik ihlalinin sorumlusu olarak ana akm medyann ve muhalefetin eletirilerine maruz kaldlar. Bu eletiriler, Ergenekon soruturmasnda daha kapsaml ve yaygn biimde gndeme getirildi. Ancak, bu kez eletirilerin hedefinde savclarn yan sra emniyet birimleri ve hkmet de yer ald. Ergenekon soruturmasnda gizlilii salamak amacyla, soruturmann gizlilii kuraln dzenleyen CMKnin 157. maddesindeki hkmden ayr olarak mahkemelerce yayn yasa ve mdafiin dosyay inceleme yetkisinin kstlanmas kararlar alnd. stanbul 9. Ar Ceza Mahkemesi, 22 Ocak 2008 tarihinde Basn Kanununun 3. maddesi kapsamnda ald yayn yasa kararn, gzaltna alnan ahslarn emekli asker olmas ve baz nemli bilgilerin ele geirilmesi gerekelerine dayandrd. Mahkeme kararnn devamnda, Basnda kan eitli haberlerin kamu dzeni, kamu gveni ve toprak btnlnn korunmas, devlet srlarnn aklanmas veya su ilenmesinin nlenmesi, yarg gcnn otorite ve tarafszlnn salanmas amacyla snrlanabileceinden bahisle sz konusu soruturma ile alakal olarak soruturmann amacndan saptrlmak istenmesi ve kamuoyunda yanl anlamalara sebebiyet verilmesi amacyla tm yazl ve grsel basn ve medya kurulularna yayn yasa getirildii belirtildi. Keza stanbul 10. Ar Ceza Mahkemesi de, mdafi ve sutan zarar gren vekillerin dosya evrakn inceleme ve rnek alma yetkisinin kstlanmasna karar verdi. Mahkeme, CMKnin 153/3 mad228

desi hkm gerei, yakalanan kiilerin veya phelilerin ifadeleri, bu kiilerin hazr bulunduklar ilemlere ilikin tutanaklar ile bilirkii raporlarn inceleme ve rnek alma yetkisini kstlama kararnn dnda tuttu. Soruturma erevesinde bilgi ve belgelerin basnda yer almas, ana akm medya ve muhalefet partileri tarafndan, bilgi ve belgelerin hkmet yanls medyaya szdrld iddialarnn dile getirilmesine neden oldu. Ana akm medya, bilgi ve belgelerin basnda eitli kesimlere szdrlmasyla ilgili Genelkurmay Bakanl, muhalefet ve hkmet temsilcilerinin eletiri ve aklamalarn zenle ve ayrntlaryla yaymlad. Basndaki ayrmann taraflarnn szdrma ve sulandrma tartmalar, basnn soruturmaya ynelik pozisyonlarn aklamas ve soruturmann basn tarafndan nasl alglandn ortaya koymas bakmndan nemli bir gsterge oldu. Ana akm medyann szdrma sulamasna muhatap olan Ergenekon soruturmasn destekleyen basn ise ana akm medyay ve muhalefet partilerini davay sulandrmak ile sulad. Kritik davalarda gelenekselletii zere Genelkurmay Bakanl, soruturmann gizlilii zerindeki tartmalarn dnda kalmayarak, Ergenekon soruturmas kapsamndaki operasyonlarda gzaltna alnan Susurluk sanklarndan brahim ahinin basna yansyan ifadelerine tepki gsteren bir aklama yapt. 12 ubat 2009 tarihinde yaplan bu aklamada, ifadelerdeki iddialar reddedilerek, CMK 157. madde hkmne dayanarak soruturmann gizli yrtlmesi gerektiine vurgu yapld. Aklamadaki ifadeler, hkmet yetkililerince hakl bulundu. Babakan Yardmcs Cemil iek, Genelkurmay Bakanln hakl bulan aklamasnda, Soruturmann gizliliinin ihlal edildiine ilikin hkmet adna en az 12 defa aklama yaptm. Genelkurmay Bakanlmzn son olayla ilgili o manadaki deerlendirmesi dorudur ve yerindedir. nk yasalar uyulmak iin karlr. stelik Genelkurmayn aklamasnda atf yaplan CMKnin 157. maddesi, ada bir hukuk normudur. Soruturmann gizliliine maalesef bugne kadar riayet edilmedi. dedi.587 Cemil iek, Mehmet Y. Ylmaza yapt aklamada da, soruturmann gizlilii ihlaliyle ilgili 512 dava aldn, 199 davann devam ettiini, bu davalardan 4nn mahkmiyet, 32sinin beraatla sonulandn, 125inin ise zaman am gibi nedenlerle dtn belirtti.588 Adalet Bakan Mehmet Ali ahin de konuyla ilgili yapt aklamada, szdrmann yarg mensuplarndan kaynaklanp kaynaklanmadnn aratrldn ancak bu almann henz sonulanmadn belirtti. ahin, devamla, Tuncay Gneyin ifade kasetlerinin televizyonlarda yaymlanmasnda avukatlarn rolne vurgu
587 Hrriyet, 2009, Soruturma Gizliliine Uyulmad, 15 ubat. 588 Ylmaz, Mehmet Y., 2009, Hkmet Mfetti Grevlendirdi, Hrriyet, 28 Ocak.

229

yaparak, Demek ki bu bilgiler daha ok avukatlardan szmaktadr. Barolar Birlii Bakan, yarg mensuplarn ve savclarmz eletirecei yerde, bu bilgileri szdran ve su ileyen avukatlarla ilgili ne yapt konusunda kamuoyunu aydnlatrlarsa seviniriz. dedi.589 Hrriyet gazetesi, ahinin bu aklamasn, Faturay avukatlara kard balyla vererek, szdrma sorumluluu bakmndan gvenlik birimlerinin ve savcln dta braklmasna dikkati ekti.

EMDNL DDANAMES BASINA SIZDI

emdinli iddianamesi tamamlandktan sonra, henz mahkeme tarafndan kabul edilmeden basna szd. ddianamenin szdrlmasnda basn, soruturma savcs Ferhat Sarkayay sorumlu tuttu. Radikal, Savc batan yanl yapt balkl haberde, Yaar Bykanta ynelik ar sulamalar ynelten savcnn iin banda prosedr ihlal ettiini belirtti. Haberde, soruturmann gizliliini salayamamakla sulanan Sarkayay, grleri aktarlan Adalet Bakan Cemil iekin de sulad ifade edildi. Haberde savcnn gizlilik ihlali yle deerlendirildi:
Yeni Ceza Muhakemeleri Kanununa gre davann almas iin mahkemenin iddianameye onay vermesini beklemesi gereken ve bu srete iddianamenin gizliliinden sorumlu olan Sarkaya gizlilii salayamad. [...] Oysa yeni CMKnn 174. maddesi, mahkeme heyetinin yedi gn iinde iddianameyi iade edebilmesini ngryor. Yani bu sre iinde mahkeme, iddianamede hatal noktalar grrse savcya geri verebiliyor ve dolaysyla dava alm saylmyor. Hazrlk soruturmasnn gizlilii nedeniyle de iddianamenin dava alncaya kadar hibir ekilde szdrlmamas gerekli. Dosyann gizliliinden ise bizzat savc sorumlu. Sarkaya gizlilii koruyamad iin byk iddialarn yer ald emdinli soruturmasnda dava sreci de tehlikeye girmi oldu.590

Radikalin deerlendirmelerini destekleyici aklamalarda bulunan Adalet Bakan Cemil iek, yargdaki aksaklklar gidermek iin 4500 genelge yaynladklarna ve alan davalarn yarsnn beraatle sonulandna dikkati ekti:
Sonuta beraat edecek birini yarg nne kardnzda kamu vicdan rahatsz olur. [...] Bu bir iddianamedir. Yarg karar deil, mahkmiyet karar deildir. [...] Hazrlk soruturmasnn gizliliine riayet edilmedii ortada. Kim szdryorsa bu bir yasa ihlalidir ve onunla ilgili ilem yapma yetkisi de savcdadr. [...] yle eyler yazlyor, iziliyor ki, bir sre sonra birok insann bu iddianameyle ilikisinin olmad ortaya ksa bile, bu insanlarn zgrlkleri, kiisel itibarlar, aile hayatlar dhil olmak zere bundan zarar gryor. Sonunda bu insanlar beraat etse de beraat insanlar pek hatrlamyor, ama o grntleri hatrlyor. Hukuk hepimize lazm.
589 Hrriyet, 2009, Faturay Avukatlara Kesti, 19 ubat. 590 Radikal, 2006, Savc Batan Yanl Yapt, 7 Mart. Bu haberde, CMKnn 174. maddesi gereince iddianamenin iadesi iin ngrlen srenin 7 gn olduu ne srlyor. Dorusu, CMKnn 174. maddesinde iddianamenin iadesi iin ngrlen sre 15 gn.

230

emdinli iddianamesi basna szdktan sonra mdahil avukatlar iddianamenin bir rneini almak zere savcla bavurdu. Ancak savclk tarafndan bu talep, soruturmann gizlilii gereke gsterilerek reddedildi. Mdahil avukatlardan Murat Timur yapt aklamada, bu durumu kuku verici bulduunu belirterek, Son gelimeleri de gz nne aldmzda, bizde, iddianamenin deitirilebilecei endiesi uyand dedi. Radikal yazar smet Berkan da, iddianamenin resmi nitelik kazanmadan nce sank avukatlarnn, daha sonra da basnn eline getiini belirttii yazsnda, szdrmann nedeninin ve amacnn aratrlmas gerektiini vurgulad:
Maalesef emdinlideki bir kitapnn bombalanmas olaynn iddianamesi, daha resmen iddianame sfatn bile kazanmamken nce sank avukatlarnn eline geti, ardndan basnn. Ve geen hafta sonundan itibaren de kzlca kyamet koptu. ddianamenin ierii yeterince yaymland ve iddianame hakknda yeterince yazlp izildi, ben bunlara girmeyeceim ama baz speklasyonlar da yapmadan edemeyeceim... Balayalm... 1. ddianamenin gizliliinden savc sorumlu. Daha iddianame mahkeme tarafndan resmen kabul edilmeden nasl ve neden sank avukatlarna ulatrld? Bence bu konu en ince ayrntsna kadar soruturulmal. 2. ddianameyi szdranlarn amac neydi? Akla gelen ilk ama, iddianamenin kredibilitesini tarttrtmak ve andrmak olabilir. Bu amaca byk lde ulald, bir eski Adalet Bakan televizyona kp ak ak Bu yetersiz bir iddianamedir dedi.591

Ortadou gazetesi yazar Orhan Karata ise, soruturmann gizlilii kuralnn ihlalini, emdinli olaynda son perde olarak yorumlayarak, iddianamenin ieriindeki gvenlik glerine ve komutanlara ynelik sulamalarn aslsz olduuna ve bu iddialarn PKKnin yayn organnda yaymlanmasna dikkati ekerek deerlendirdi:
Hazrlk soruturmasnn gizlilii ilkesi ayaklar altna alnm, soruturmann seyri ve zanllarn ifadeleri PKKnn yayn organlarnda btn ayrntlaryla yer almtr. Savcnn iddianamesinin basnda yer almas ile zincirin son halkas da tamamlanm ve gvenlik gleri ve komutanlar aslsz, tarafl ve kastl ifadelere dayanlarak sulu ilan edilmilerdir.592

ERGENEKON SORUTURMASINDA BASINA SIZDIRMA TARTIMALARI

Soruturmann gizliliinin ihlali bakmndan Ergenekon soruturmas ayrt edici bir zellie sahipti. zellikle soruturma dosyasnda yer alan baz bilgi ve belgelerin gazetelerde yaymlanmas szdrma tartmalarn temel mesele haline getirdi ve gndemi uzun sre megul etti. Yazl ve grsel basn, birok kez soruturmann gizliliini ihlal etmekle sulandlar. Adalet Bakan Mehmet Ali ahin, basn kurulular hakknda 2008 ylnn ilk aynda 472 soruturma balatldn
591 Berkan, smet, 2006, emdinli Olaylar ve ddianamesi, Radikal, 8 Mart. 592 Karata, Orhan, 2006, emdinli Oyununda Son Perde, Ortadou, 21 Mart.

231

aklad.593 ahin, CHP milletvekili Atilla Kart tarafndan verilen Ergenekon soruturmasnda gizli ifadelerin hkmete yaknlyla bilinen gazetelere szdrld iddialarn ieren soru nergesini Talimat verildi, 2008in ilk 3 aynda 472 su duyurusunda bulunuldu eklinde yantlad. ahin, stanbul Emniyet Mdrl grevlileri hakknda da evrakta gizliliin ihlali ve grevi ktye kullanma sular nedeniyle soruturma balatldn belirtti.594 Szdrma iddialarn srarla gndeme getiren ve tepki gsterenler arasnda muhalefet partileri nemli yer tuttu. CHP Grup Bakanvekili Kemal Anadol, ileri Bakanna ve Babakana seslenerek, basna bilgi ve belgeleri servis yapan eteleri ortaya karmalarn istedi:
Baz ke yazarlar, srayla kimin gzaltna alnacan, ellerindeki fihristten kelerine yazyorlar. Baktklar fal da tutuyor. Gizlilik ve yaym yasana ramen, avukata dahi verilmeyen bilgileri, baz yayn organlar nasl elde ediyor? Adalete glge dt. Yarg dndaki glerin eli ekilmezse tamamen siyasileir olay Yayn yasana, gizlilik kararna ramen bu ifadeleri, delilleri basna servis yapan kimse, ileri Bakan ortaya karmaldr Babakana sesleniyorum. Dava hakknda yeterince konutu, her gittii yerde etelerle mcadeleden bahsediyor. Yasaa ramen, bu servisi yapan eteleri ortaya karmasn istiyoruz.595

CHP Genel Bakan Deniz Baykal, 11. dalga operasyonlar nedeniyle yapt aklamada, soruturmayla ilgili rahatszlklarn lin adaleti olarak adlandrd. Baykal aklamasnda, Babakan da Adalet Bakan da, soruturmann gizliliinin ihlal edildiini kabul ediyor. Genelkurmay, konuyla ilgili aklama yapyor. Ama bu ihlalleri yapanlar, davay ynetmeye devam ediyor. Bu bir lin adaletidir, lin adaleti!596 dedi. Soruturmaya ait bilgi ve belgelerin genellikle soruturmay destekleyen basn tarafndan kullanlmas, eletirilerin daha ok bu kesime ynelmesine yol at. Bu eletiriler doal olarak soruturmaya eletirel yaklaan Hrriyet gazetesinden geldi:
Kendilerine Ergenekon soruturmasnn dosyalar szdrlan meslektalarmz, ulvi, mistik ve fizik tesi bir ses tonuyla yle diyorlar: Daha dur... Daha dur... Daha iin kuyruu yakaland... Bu i yle derinlere gidecek ki... ap kalacaksn... Gzndeki btn sis perdeleri ortadan kalkacak... Her ey ayan beyan ortaya kacak... Bir soruturma dosyasndan deil de mitolojiden sz eder gibi yaplan bu deerlendirmeleri duyduka... Fenalk geiriyorum... Sanki ortada tkr tkr ileyen bir demokrasimiz vard...597
593 594 595 596 597 Zaman, 2008, Ergenekon Haberlerine 472 Soruturma Ald, 30 Mays. Hrriyet, 2008, Ergenekon Szmalarna 472 Su Duyurusu Yapld, 14 Haziran. Hrriyet, 2008, Delilleri Szdran Aklayn, 25 Mart. Hrriyet, 2009, Baykal: Silivri AKPnin Guantanamosu Olmasn, 28 Ocak. Hakan, Ahmet, 2008, Ergenekon Efsanesini Anmsayalm, Hrriyet, 26 Mart.

232

Erturul zkk, Ergenekon soruturmasnda gelinen noktay yol ayrm olarak nitelendirerek insanlarn zel hayatlarnn hie sayld hoyrat dinleme ve szdrma ynteminde srar edilmesi durumunda polis devleti haline gelineceini belirtti:
Ergenekon olaynda bir yol ayrmndayz. Bu dava, ciddi delillerle, intikam duygularndan arnm ve marjinal medyann rvan provokasyonlarndan etkilenmeden, siyasi iktidarn etkilerinden azade biimde srdrlp sonulandrlrsa, Trkiye bir hukuk devleti olma yolunda nemli mesafe katedecektir. Yok, bu ilkeler uygulanmaz, gemi bir buuk yl iinde yaplan hukuk d ve keyfi uygulamalar devam eder, insanlarn zel hayatn hie sayan hoyrat bir dinleme ve szdrma ynteminde srar edilirse, o zaman hukuk devleti deil, polis devleti haline geliriz.598

Basn Konseyi Bakan sfatyla yapt knama aklamasnda Oktay Eki de, Ergenekon soruturmasnda yaananlar irkin tertip, iren oyun ve rezalet olarak nitelendirdikten sonra, ok nemli baz kurumlarn gerei yanstp yanstmad belli olmayan bilgi ve belgelerle sulu ilan edildiini belirterek, medyann bir blmn ve hkmeti sulad:
Ergenekon kod isimli soruturma vesilesiyle de ayn irkin tertibe tank olduk. Sonu her zaman oyuncularn utanc ile noktalanan bu iren oyunun pervaszca sahnelenmesi sonucu sadece zanl denebilecek isimlerle ok nemli baz kurumlarmz, onlarla ne lde balants olduu bilinmeyen, gerei yanstp yanstmad tayin edilemeyen belge ve bilgilerle sulu ilan edildi. Yaadmz bilgi kirliliin ad tek kelime ile rezalettir. Bunun gerek sorumlusu, soruturmann gizliliinin gereini yerine getirmesi gerekirken aksini yapan, kamuoyunu yetkilendirilmi kiiler eliyle ve kurallar, yaptrmlar belli bir dzen iinde bilgilendirmesi gerekirken kendi yanda sayd medya mensuplarna ve organlarna el altndan haber szdran kamu grevlileri ile onlar ynlendiren yetkililerdir. Onlar aka knyoruz.599

Babakan Erdoan, iddianame ortaya kmadan olayn speklasyonlara yol amasn ve kayna belli olmayan bilgilerin ortada dolamasn doru bulmadn belirtti. Babakann medyaya seslendii, Hukuki sreci skntya sokacak, hukuki nezaketi zorlayacak tutum ve eylemlerden hassasiyetle kanmaldr. zellikle gerek asker, gerek polis btn gvenlik kurumlarmz ypratacak yorumlardan, haksz isnat ve eletirilerden zenle kanmaldr. eklindeki szleri, Taraf gazetesince Askerimizi ypratmayn balyla aktarld. Ayn biimde Adalet Bakan Mehmet Ali ahinin soruturma bilgilerinin basna szdrlmas konusundaki aklamalar, Hrriyet gazetesinde Usulde bir yanllk
598 zkk, Erturul, 2009, Haberdeki ki Unsur Eksik, Hrriyet, 14 Ocak. 599 Hrriyet, 2008, Eki: Ergenekondaki Bilgi Kirlilii Rezalet, 11 Nisan.

233

varsa dzeltiriz balyla yaymland. Haberde ahinin, Bu sre devam ederken, soruturma devam ederken bu tr haberleri ve yorumlar son derece yanl buluyorum. Bunlar, devam etmekte olan yarg srecini glgeleme amal gryorum. szlerine ve masumiyet ilkesini dzenleyen Anayasann 138. maddesiyle ilgili hatrlatmalarna yer verildi.600 Taraf gazetesinde ise Bakan ahinin yarg bamszlna vurgu yapan aklamalar ne kartlarak, Hkimler ve savclar Adalet Bakan olarak benim ya da Adalet Bakanlnn memurlar deildir. Bamsz yarg organlarnn mensuplardr. Onlarn bamszl Anayasa ile teminat altna alnmtr. Onlarn iini zorlatracak sz, davran ve yorumlardan kanmalyz szlerine yer verildi.601 Hrriyet gazetesi, bilgi ve belgelerin szdrlmas konusundaki tutumunu, iddianamenin mahkemeye resmen gnderildii aamada, Ergenekonda her ey szd balyla manete ekerek srdrd. Haberde, on ay sren soruturma sonunda hazrlanan iddianamede yer alan terr rgtnn yaplanmasndan eylemlerine, balantlarndan ynetim kadrosuna kadar birok bilginin basna szd belirtildi.602 Tufan Tren, iddianamenin mahkemeye sunulmasndan sonra yapt deerlendirmede, savc Zekeriya zn iddianamenin nemli blmlerini gazetecilere akladn belirtti:
stanbul Cumhuriyet Basavcs Aykut Cengiz Engin dn yapt aklamada yasalar izin vermedii iin iddianamenin ieriine deinemedi. Ama soruturmadan sorumlu olan savc Zekeriya z gazetecilere iddianamenin en nemli blmlerini aklad. Bu nasl itir? Basavc yasaya uyuyor, savc ise yasa masa dinlemiyor. Bakalm basavcnn tutumu ne olacak?603

ddianameyle ilgili szdrmay bizzat soruturma savcsnn yaptn ileri sren Oktay Eki de Hrriyetteki kesinde bu durumu yle yorumlad:
Sorunca rendik ki stanbul Cumhuriyet Basavcsnn uyarsn dinlemeyip bu haberleri veren bizzat Agarta davas Savcs Zekeriya z imi. Muhabirleri iki grup halinde makamnda kabul etmi ve bir ksmn yukarda zetlediimiz bilgileri o vermi. Bundan anlalyor ki iki- aydr yaadmz bilgi kirlilii ve pek ou uydurma haberle dolu furyann ardnda da ya Zekeriya zn kendisi vard veya medya onun bilgi ve onay ile bu kampanyay yrtt.604

Bilgi ve belgelerin szdrlmas konusu zerinde nemle duran Mehmet Y. Ylmaz ise szdrmann amacna, kaynana ve sorumlularna dnk tespit ve yorumlarda
600 601 602 603 604 Hrriyet, 2008, Usulde Bir Yanllk Varsa Gerekeni Yaparz, 5 Temmuz. Taraf, 2008, Askerimizi Ypratmayn, 5 Temmuz. Hrriyet, 2008, Ergenekonda Her ey Szd: ddianame Yine Szd-manet, 15 Temmuz. Tren, Tufan, 2008, Ergenekon Oldu AGARTA, Hrriyet, 16 Temmuz. Eki, Oktay, 2008, Kim Kirletti?, Hrriyet, 16 Temmuz.

234

bulundu. Bu erevede, savcln ve emniyetin sorumluluuna iaret ederek, savcln iyi snav veremediini ve yayn yasan ihlal edenlere kar ifte standart uyguladn belirtti:
Daha iddianame yazlp, mahkemeye sunulmadan sulamalar basn bltenleri halinde iktidar yanls medyaya datld. Konuyla ilgili yayn yasan delenlere kar ifte standartl bir uygulama yapld. Savclk, bu davada iyi bir snav veremedi.605

Ylmaz, stanbul Cumhuriyet Basavcl tarafndan soruturmann gizliliinin ihlali nedeniyle alan soruturmalardan yola karak yapt deerlendirmede de, sorunun kaynana dnk soruturma almasnn daha yerinde olacan ifade etti:
O bilgiler ve belgeler medyaya nasl, kim tarafndan ve ne amala szdrld? O kii ya da kiilerin soruturmann tam merkezinde olduunu medyada bilmeyen kimse yok. 450 soruturma aarak dosya kalabal yaratmak yerine, tek bir soruturma ile sorun zmlenebilirdi!606

Ylmaz, bir baka yazsnda, bilgi ve belgelerin basna servis edilmesinde kayna tespit etmenin zor olmadn belirterek, yeniden emniyet birimlerini iaret etti:
Servisi yapanlar iki kurumun mensuplar olabilir. Ya bunlardan biri ya da her ikisi: Savclk veya Emniyet Mdrl grevlileri! Dorusunu isterseniz, kiisel olarak savcln yrtt bir soruturmada gizlilii ihlal ederek bilgi szdrabileceine inanmak istemiyorum Yaln Kkn de dikkat ektii gibi soruturma, savclktan daha ok polis tarafndan yrtlyor gibi grnyor. Bilgilerin de oradan gazetecilere szdrlm olmas daha byk bir ihtimal. Ve bilgilerin nereden szdrldn bulabilmek ok zor olmamal. Gazetelerde yaymlanan haberlerin tarihi belli ve o tarihte bu bilgilere sahip olabilecek durumdaki emniyet grevlilerinin kimler olduklarn bulabilmek iin insann aratrmac olmasna bile gerek yok.607

Ylmaz, gizlilik ihlali nedeniyle, soruturmann savclk ve emniyet tarafndan yrtld halde, medyann sulanmasn bir eliki olarak vurgulad ve szdrmann hkmet yanls medyaya yaplmasn, hkmetin davay siyasi amala kullanma isteine balad:
Adalet Bakan Mehmet Ali ahin, cumartesi gn gazetecilere unu syledi: Gizli olan soruturmann basn yayn organlarnda yer almas sorundur ve su tekil eder. lgin bir durum: Savclk ve Emniyet birlikte bir operasyon srdryorlar ve bu operasyonun gizliliine riayet etmedii iin medya sulanyor! Ergenekon soruturmas, ilk gnnden beri AKP yanls medyann en iyi haber konusu! Soruturmann hangi yolu izleyeceini, bulunan delilleri, gizli kalmas
605 Ylmaz, Mehmet Y., 2008, ok nemli Bir Frsat Harcamak, Hrriyet, 16 Temmuz. 606 Ylmaz, Mehmet Y., 2008, 450 soruturmaya Gerek Yok, Hrriyet, 18 Temmuz. 607 Ylmaz, Mehmet Y., 2009, Gizlilii bozan Bulmak Zor Deil, Hrriyet, 26 Ocak.

235

gereken polis ve savclk ifadelerini hep AKP medyasndan takip edebildik. Hatta AKP medyas bu konuda o kadar iyi alt ki, baz yazarlar ilerideki tutuklamalarda kimlerin ieriye alnacan bile nceden haber verebildiler. Bu haberler bizzat savclk ve polis tarafndan szdrld Gizli kalmas gereken soruturma srecinin hkmet yanls medyaya byle szdrlm olmas ise, hkmetin bu soruturmay siyasi amal olarak kullanmak isteini dndrtyor. Gizli kalmas gereken sre ve ifadeler kasten szdrlyor ki davadan bir ey kmasa bile bugn sank olarak ismi geenler, kamuoyunun vicdannda sulu olarak grlebilsinler ve hkmet de bunun siyasi rantndan faydalanabilsin!608

te yandan, kendisine bilgi ve belge szdrld sylenen basn kurulular, ana akm medya tarafndan dile getirilen iddialar ksaca derin devleti rtbas etme abas olarak deerlendirdi:
Baz bilgiler baz gazetelerde yer aldnda Bunlar kim szdryor? diye ortal ayaa kaldranlar, benzer bir bilgiyi kendileri yaynladnda buna gazetecilik baars diyebiliyordu Bugn Susurluktan ok daha derin ve tehlikeli bir rgtle kar karyayz. Bununla yzlememek; hatta daha kts, bunu rtbas etmek iin rpnp durmak, sadece gazetecilik hatas deil; insanlk suudur!609

Szdrlan haberleri yaymlayan gazeteler arasnda yer alan Taraf, medyadan gelen eletirilere, bilgi ve belgelerin geldii kayna, devleti derin devletten kurtarmak isteyenler olarak aklayarak yant verdi. Taraf yazar Ahmet Altan yant yazsnda, szdrma iddiasn gndeme getiren gazeteleri, Susurluk srecinde szdrlan belgeleri yaymladklar ve Susurluka kar ktklar halde bugn Ergenekon etesini korumaya almakla sulad:
Ergenekonla ilgili belgeler nereden geliyor diye soruyorsunuz. Susurlukun belgeleri o zamanlar gazetelere nerelerden geldiyse, bugn de oralardan geliyor. Devleti, derin devletten kurtarmak isteyenlerden. O zamanlar niye o belgeleri araf araf yaynladnz da imdi yaynlamyorsunuz? Bize belge gelmiyor diyorsanz, her zaman sylyoruz, isteyenle elimize gelen belgeleri paylarz. Ama siz yaynlamak istemiyorsunuz Niye Susurluka kar ktnz, niye imdi Ergenekon etesini korumaya alyorsunuz? Susurlukun varlna sizi hangi kant inandrd da, bugn o kant Ergenekonla ilgili bulamyorsunuz? Hi yle AKPnin arkasna saklanmaya da almayn. Ergenekon, yaynladmz belgelerden de greceiniz gibi, AKP kurulmadan ok nce kuruldu Bu rgt, demokrasiyi tehdit olarak deerlendiriyor. Niye savunuyorsunuz bu rgt?... nsann kann donduran belgeler yaynlyoruz. Bu belgeler sizi dehete drmyor mu?... Bir siyasi partiye kzdnz iin, bir darbenin bu lkenin zerine balyoz gibi inmesini mi destekleyeceksiniz? Darbe yandal yapmak iin bulabildiiniz bahane bu mu?610

608 Ylmaz, Mehmet Y., 2009, Soruturma Bilgileri Savcdan Habersiz Szmaz, Hrriyet, 19 Ocak. 609 Dumanl, Ekrem, 2008, Ergenekon Yeni Bir k Yolu, Zaman, 14 Temmuz. 610 Altan, Ahmet, 2008, Siz Dnn, Biz Dnmeyeceiz, Zaman, 17 Temmuz.

236

Sulandrma Tartmalar
Ana muhalefet partisinin ve ana akm medyann szdrma eksenli deerlendirmelerine karlk, Ergenekon soruturmasn destekleyen gazete ve yazarlar ise bu kesimlerin soruturmay ve davay sulandrma amac tadn belirttiler. Dolaysyla sulandrma sulamasna muhatap olan kesimlerin banda CHP ve ana akm medya geldi. Olay kk grmek ve gstermekle sulanan bu kesimlerin baz aklama ve tutumlar sulandrma abas olarak deerlendirildi. Bu balamda, sulandrmayla, derin devletin aklanmasnn, soruturmann ve Ergenekon rgtnn olduundan zayf gsterilmesinin ve kmsenmesinin amaland belirtildi. Zaman, Dava sulandrlrsa Ergenekon iktidar olur manetiyle sulandrma giriimlerine ynelik gr ve yorumlar ne kard. Yorumlarda, sulandrmann nleyici bir strateji olarak kullanld, bu erevede davay kmseyenlerin rgtten nemalananlar olduu ve bu tr abalarla derin devletin ortadan kaldrlmasnn engellendii gibi grler arlk kazand:
DP Genel Bakan Sleyman Soylu: Demokratik bir iktidar olmaz. Eer bu dava sulandrlr ve fiyaskoyla sonulandrlrsa, derin devlet beraat ettirilirse, aklandrlrsa, dibinde bir ey kmad dedirtilirse, Trkiyeyi ve dnyay tatmin eden, Trkiyenin demokrasisine ve hukukun stnlne katkda bulunacak ve Trkiyenin yarnlarn aydnlatacak bir ciddiyetle tamamlanmazsa bu Ergenekon davas bir Ergenekon iktidar dourur. [] Prof. Dr. Deniz lke Arboan (Baheehir niversitesi Rektr): Sulandrma, bir nleyici strateji olarak kullanlyor. Ergenekon davas, Cumhuriyet tarihinin en nemli siyasi davalarndan bir tanesi. [] Oysa davann esas devletin ierisinde illegal biimde yaplanm ve byk hasar yaratan bir yapnn ortaya karlmas. Bu konunun her trl ideolojinin ve siyasal yaklamn zerinde tutulan bir objektiflikle deerlendirilmesi gerekiyor. Halbuki pislii temizlemeden yeni bir sayfa amak mmkn deil. Do. Dr. Erol Gka (Psikiyatrist): Trk yargs byk snavdan geiyor, Ergenekon davasn ksa yoldan iktidar amalayanlar sulandrmaya alyor. Dava, Trkiye ve Trk hukuk sisteminin byk bir snavdr. ayet muvaffak olunabilirse bundan sonra darbelere gei olmayacaktr. Lale Mansur (Sinema sanats): Bu sorunu imdi zemezsek zerimize ok daha byk problemleri alacaz. Ergenekonu yok saymaya alanlar da bu rgtten yle veya byle nemalananlar.611

Ergenekon iddianamenin akland dnemde younlaan sulandrma iddialarnn bir plana dayand ve bu planda, davaya tepki gsteren gazete ve yazarlarn izleyecekleri yntemlerin anlatld ileri srld. Bu konuyu ele ald yazsnda Mustafa nal, sulandrma plann ve sonrasndaki baz gelimelerin planla rttn syledi:
611 Zaman, 2008, Dava Sulandrlrsa Ergenekon ktidar Olur-manet, 27 Ekim.

237

Star Gazetesi iddianamenin akland gn bir sulandrma planndan sz etti. Ergenekon davasna tepki gsteren kesimlerin nasl bir yol haritas izleyeceini yazd. lgintir iki gndr yaanan gelimeler bu plana uygun cereyan ediyor. Kimi aklamalar tpatp rtyor. Szgelimi Da fare dourdu eklinde yaklalmas. Henz iddianamenin ieriini bilmeden, delillerin knhne vkf olmadan Da fare dourdu denebilir mi? Denirse nyargyla yaklalm olmaz m? Bazlar aa dt.612

Hseyin Glerce, Ergenekona yzyln davas deme ve davay nemseme gerekesini, rgtn sulandrma stratejisi dorultusunda gsterilmeye alld kadar clz olmadna, iddianamenin hacmine ve yer alan iddialara dayandrd:
Ergenekon davasna yzyln davas diyoruz. Neden bu davay bu kadar nemsiyoruz? nk dava sulandrlrsa, fiyasko ile sonulanrsa, Trkiyede Ergenekon iktidar olur. Acmasz ve kanl bir misilleme yaparlar. Trkiyenin geleceine ipotek konulur. Evet, endieleniyoruz; nk Ergenekon adndaki ete, gsterilmek istendii gibi clz olamaz. Ergenekon epey derinlerdedir: Eline bombalar tututurulmu 70-80 provokatrden ve onlara gya akl verenlerden ibaret deildir. Ortada 2.500 sayfalk bir iddianame var. ddialar, bu lkedeki faili mehul cinayetlerden Dantay saldrsna, aznlklar lkeden kovmak iin 6-7 Eyll 1955teki cinayet ve yamalardan sivil iktidarlara ynelik komplolara kadar, karanlkta kalm pek ok tertibi, yaplanmay ortaya karabilecek iddialar.613

Ekrem Dumanl, Ergenekon soruturmasnda ortaya kan vahim iddialar yaymlamak yerine szdrma iddialarnn n plana kartlmasn sulandrma balamnda deerlendirerek, ayn gazetelerin szdrma bilgilere dayanarak haber yaptklarn belirtti:
Vahim iddialar nakletme yerine szma zerine bir sr ey sylendi. Tabii ki o da nemli ve o da sorgulanmal; ancak herkes de biliyor ki ister Hrriyet isterse dier gazetelerin ses getirici haberlerinin nemli bir ksm da szdrma bilgilere dayanyor Ergenekon davas balad ve korkarm ki baz gazeteler uuralt gndermelerin bin bir eit taktiine yine bavuracak. Batan beri bu olay sulandrmak iin rpnp duran meslektalarmz var. Bu davay sulandrmak, sadece gazetecilik hatas olmaz; ayn zamanda bu lkenin geleceini gasp etmek anlam tar. PKK militan bir canl bombacdan barts mesaj karmak gibi bariz hatalara girilince insan endieye kaplyor. nk bu mantkla Avrupa ktasnda ayakta kalan son Gladyoyu yenmek mmkn deil...614

Blent Korucu, demokratik medyann, davayla yakalanan tarihi frsata sahip ktn ve bunun sulandrma abas nnde engel oluturduunu syledi:
612 nal, Mustafa, 2008, Sulandrmayn, Zaman, 16 Temmuz. 613 Glerce, Hseyin, 2008, CHP, Ergenekon Duranda ktidar Bekliyor, Zaman, 31 Ekim. 614 Dumanl, Ekrem, 2008, Bu Mantkla Gladio Sonsuza Kadar Yaar, Zaman, 21 Ekim.

238

Hal byleyken baz marjinal internet siteleri ve ulusalc mesaj zincirleri hem kel, hem fodul taklmay tercih ediyor. Ergenekon soruturmasnn sulandrlmasnn nndeki en byk engellerden biri de demokratik medya. Bazlar soruturmay sonusuz brakmak uruna taklalar atarken, demokratik medya, devletin barsaklarn temizlemesi iin yakalanm en nemli frsata sahip kyor.615

ddianamenin mahkemece kabulyle sulandrma abalarnn etkisiz kalacan belirten rfan Yldrm da bu gelimeyi yle deerlendirdi:
ddianameyi sulandrmaya veya Ergenekon terr rgtnn avukatlna soyunarak rgte siyasi bir emsiye sunmaya alanlar artk ne yaparlarsa yapsnlar batakla daha da batmaktan te bir netice alamayacaklardr ddianamenin kabul edilmesiyle beraber, sulandrma ve avukatlk ilan ederek meseleyi siyasiletirme abalar boa kmtr616

Sulandrma tartmalarna katlan Taraf yazarlar nder Ayta ve Emre Uslu ise maddi bulgulara dayanan soruturmada, ET medyas olarak adlandrdklar basnn sulandrma tutumlaryla, kendilerini Ergenekona bir adm daha yaklatrdn belirttiler:
ET medyasnn bu soruturmay sulandrmaya altn, arptma giriimi yaptn syleyebiliriz. Bu durum Gneyin videolarndan sonra ortaya atlan akla zarar komplo teorilerinde de kolaylkla grlyor. Ulatmz kaynaklardan edindiimiz izlenime gre, bu videolarda hi bir hile hurda yok Kimse karnndan komplolar kurup davay sulandrmaya kalkmasn. Zira savclarn bulgular ve mahkeme kararlar fiziksel gereklie dayanyor. Buna karn, ETy sulandrma giriimleri, onu yapanlar ve srarla bu tutumlarn srdrenleri, Ergenekona bir adm daha yaklatrp, bu kiilerin de ETnn iinde mi olduklarnn paniini yaadklarn kamuoyuna dndryor, hepsi bu kadar.617

Basndaki szdrma ve sulandrma eksenindeki tartmalarda, her iki iddiann da doruluk payn hesaba katan veya bu ynde kukularn dile getiren yazarlar da yer aldi. Bu durumu zetleyen yazarlardan biri Cneyt lseverdi:
Dava ile ilgili olarak kafam ok kark. 1) Davann baz unsurlar bana Trkiye nihayet kendisi ile yzleecek, hukuk devleti nndeki son engeller de kalkacak dedirtiyor. 2) Dier baz unsurlar ise Birileri ii sulandryor, nerede ise hkmete kar tm kiiler iin iine sokulmaya allyor duygusu veriyor. 3) te yanda, bahsi getii kadaryla ortaya konacak deliller ne kadar ciddi biimde ele alnm, iimde byk pheler var!... Sanki onlar bir ekilde iktidarn cann sktklar iin durumdan vazife karan savclar tarafndan davaya dhil edilmiler.618
615 616 617 618 Korucu, Blent, 2008, Ergenekonda Atatrk stismar, Zaman, 27 Kasm. Yldrm, rfan, 2008, Artk Dn Olmayan Bir Yoldayz, Zaman, 27 Temmuz. Ayta, nder ve Uslu, Emre, 2009, ET ve Tuncay Gney Sorgusunun Detaylar, Taraf, 17 Ocak. lsever, Cneyt, 2008, Ergenekon Davas, Hrriyet, 21 Ekim.

239

Taraf yazar Elif akr da, soruturma srecinin, szdrlan bilgilerle medya savana ve telefon kaytlarna dayanarak mahalle dedikodusuna dntrlmesiyle, ciddiyetini ve inandrcln yitireceini vurgulad:
Ergenekon sreci belirsizleir ve ne amaca ynelik olduu belli olmayan gzaltlar ve serbest brakmalarla, basna birtakm telefon grmesi ierikleri szdrmalarla srp giderse, ksa srede hariciler de (her iki taraftan da olmayan, bu mcadelenin suyunu karanlara kar taraf olmay da istemeyenler) ortaya kacaktr Szdrlan birtakm belli belirsiz bilgilerle medyalar sava haline dntrlnce de iin tad hepten kayor. in iinde kimler varsa sorgular, delillendirir, yarglarsn. Yoksa, bu byle dedi, bak benim elimde yle belge var, telefon kaytlarn dinledim gizli gizli bunlar demisin, evinde kroki buldum gibi mahalle dedikodularna dnen bir sre ksa srede ciddiyetini de yitirir, inandrcln da.619

ERGENEKONDA SANIKLAR SULAMADAN HABERDAR EDLMED DDASI

zgrlnden yoksun braklan kiilerin, yneltilen sulamalar hakknda derhal bilgilendirilme hakknn kullanm, uygulamadaki temel ihlal alanlarndan biri olmakla birlikte, bu durum Ergenekon soruturmasnda ilk kez bir sorun olarak dile getirildi. Bu yndeki iddialar siyasi platforma da tand. CHP Genel Bakan Deniz Baykal tarafndan dile getirildi, operasyonlar ve soruturmayla ilgili konumasnda, gzaltna alnanlarn gzalt gerekelerini bilmediklerini dile getirdi:
CHP Genel Bakan Deniz Baykal, kendisini Biz mafyann veya etelerin avukat deiliz szleriyle sulayan ve Ergenekon soruturmasn talyadaki Temiz Eller operasyonuna benzeten Erdoana sert yant verdi. Baykal, Bu i mraniyede ele geirilen bombalarla balad. Bir gecekonduda bombalar bulundu. Enteresan! Tpk Sinan Aygnn brosunda silah bulunduu gibi. Ama, sonra ne oldu? Bombalar 12 Temmuzda ele geirildi, 13 Temmuzda imha edildi. Byle dava olur mu? Ortada ynla insan var, sz var, proje, tez var. Ortada cephane yok, ortada silah yok, mermi, bomba yok! Ortada subay var, ama emekli. Ancak asker yok, tank yok. CDler var. Arkadalar ciddi olalm. Sizin Ergenekon nsanlar gzaltna alnyor, niye gzaltna alndklarn bilmiyor.620

Soruturma kapsamnda gzaltna alnan zanllarn kendilerine yneltilen sulamalar hakknda bilgilendirilmedikleri veya neyle sulandklarn bilmedikleri ynndeki yaknmalar ve eletiriler, ana akm medyada sklkla yer ald. Ergenekon sanklarndan bir blm yaptklar aklamalarda, sulamann sylenmemesinde savcln soruturmann gizlilii gerekesine dayandn sylediler. Bu iddialardan birini Hrriyet yazar Mehmet Y. Ylmaz yle gndeme getirildi:
619 akr, Elif, 2008, Hukuk Kuu, Devlet Kuu, Taraf, 25 Mart. 620 Hrriyet, 2008, nce Kendi Ellerini Temizlesin, 9 Temmuz.

240

Gazetelere yansyan haberler Alemdarolunun susma hakkn kullanp, ifade vermedii ynndeydi. Alemdarolu serbest braklnca durum anlald. Meerse Alemdarolunun ifade srasnda konuamamasnn nedeni susma hakkn kullanma gayreti deilmi. Alemdarolu, savcln kendisine soruturma ile ilgili gizlilik karar sebebiyle, hangi sulardan gzaltna alndyla ilgili bilgi veremediini, hakkndaki sulamay bilmedii iin de ifade veremediini anlatyor.621

Ayn gereke, soruturma kapsamnda emekli generallere ynelik gzalt operasyonlaryla ilgili olarak, Hrriyet gazetesi tarafndan, Neyle suland Tolon Paaya sylenmemi balkl haberle yeniden gndeme getirildi. Haberde, Ergenekon sanklarndan emekli Orgeneral Hurit Tolona, soruturma savcs Zekeriya z tarafndan, soruturmann gizlilii nedeniyle sulamann sylenmedii belirtildi:
Ergenekon soruturmas kapsamnda tutuklanan emekli Orgeneral Hurit Tolonun ifadesini alan soruturma savcs Zekeriya zn eski komutana neyle sulandn eksik syledii ortaya kt Tolon Dosya ile ilgili alnan gizlilik karar nedeniyle hakkmdaki sulamay ayrntl olarak renebilmi deilim. Savclk ve sizin tarafnzdan aktarld kadar ile konuya vakfm. Bana emniyet ve savclk aamasnda suumun rgt yelii olabilecei aktarld. Ancak biraz nce belirttiiniz sularn ilenmi olabilecei phesi ile sevk edilmi olduumu rendim. Ben yaptm savunmalarla bana ilk bata yneltilen yelikle ilgili sulamay dahi bertaraf ettiimi dnrken, huzurunuza ok daha ar yaptrmlar gerektiren sulamalarla karlmann aknl ierisindeyim. dedi.622

Enis Berberolu, zanllarn gzaltna aln biimleri dhil, soruturmann pek ok ynden eletirilebileceini belirttikten sonra, sulamann derhal bildirilmesi kuralyla ilgili grlerini, Trkiyenin taraf olduu szlemelere dayanarak aklad:
imdiden yaplabilecek bir gzlem, gzalt ve tutuklama yntemlerinde eletirilecek pek ok yn bulunduudur. Hi lzumu yokken baskn eklinde tevkifler ve gzaltna alnanlara ne ile sulandklarnn hemen bildirilmemesi hakl olarak tenkit ediliyor Anayasamz gereince Avrupa nsan Haklar Szlemesi milli kanunlarmza nazaran ncelii haiz olduundan szlemedeki kurallara uygun hareket edilmesi gerekir. Ne var ki, Trkiyede szleme ancak siyasi tercihlere gre hatrlanyor. Desteklemekte olduunuz grup ve bireyler sz konusu ise derhal ona snyorsunuz, aksi halde sadece Avrupa hukukunun deil, kendi hukukunuzun ihlaline bile lakayt kalabiliyorsunuz.623

Yaln Bayer, eski bir AHM yargcnn sulamann derhal sylenmesi kural ve makul sre amna ynelik aklamasna atfen yapt deerlendirmede, Ergenekon soruturmasndaki gzaltlar, insan av olarak niteleyerek eletirilerini u gerekelere dayandrd:
621 Ylmaz, MehmetY., 2008, Bu Bir Aziz Nesin yks Deil, Hrriyet, 26 Mart. 622 Hrriyet, 2008, Neyle Suland Tolon Paaya Sylenmemi, 9 Temmuz. 623 Berberolu, Enis, 2008, Scak Bir Yaz, Hrriyet, 5 Temmuz.

241

Eski AHM yargc, sabaha kar alp gtrlen insanlara gzalt nedeninin hemen bildirilmesi gerektiini sylyor, Tutukluluk makul sreyi amamal diyor Bir hukuk devletinde, hukuk d yntemlerle toplanan delillere dayanarak ve gereke gsterilmeden insan avna klr m? Kama ve delilleri karartma olasl sz konusu olmayan insanlar evine baskn yaparak kargatulumba alp gtrmek, demokrasi ve insan haklar ihlali deil mi? Tutuklanan zanllarn insan haklar inenerek aylarca hapishanelerde yatrlmas, hukuk devletinde kabul edilebilir mi? Savclarn ve polislerin, soruturma srerken yanda medyaya delillendirilmemi bilgileri szdrmalar ve zanllarn karalanmasna neden olmalar doru mu?... Yaamlar boyunca bir araya gelmesi bile mmkn olmayan insanlar ayn su sepetine koymak, hukuku zorlamak deil mi? 624

Avrupa Birliinin 2008 lerleme Raporunda Ergenekon soruturmasyla ilgili, Soruturma srecinde yarg, medya ve siyaset evrelerinden savunma haklarnn yeterince gvence altnda olmad ve sanklarn herhangi bir sulama yaplmakszn ar uzun srelerle gzaltnda tutulduklar ynnde ikyetler oldu eklindeki deerlendirmeleri, Hrriyet yazar Yaln Doan tarafndan gerein ta kendisi olarak nitelendirildi. Yaln Doan ayn yazsnda, olas AHM bavurularndan doacak faturaya da vurgu yapt:
Raporda geen bu cmleler aylardr yazlp iziliyor. Gerein ta kendisi. nsanlar ne ile sulandklarn bilmeden, aylarca gzaltnda tutuluyor Ergenekon zerinden, toplumda korku frtnas estiriliyor. Herhangi bir anda, kime, ne olaca belli deil. Demokrasiye ve hukuk devletine taban tabana zt olaylar. lerleme Raporu bu adan yine eksik Mahkeme kararlar ne olursa olsun, Ergenekon davas bittiinde, mahkm olan ve olmayan pek ok kiinin Avrupa nsan Haklar Mahkemesine gidecei kesin. Suunu bilmeden aylarca tutuklu kalanlarn ciddi miktarlarda tazminat davas aaca kesin. Daha oraya ok var, ama AHMin benzer kararlarna bakarak, dava aacak olanlarn devletten ykl tazminat alacaklarn imdiden sylemek mmkn. O paralar kimin cebinden kacak? Kim sorumlu olacak?625

Ergenekon iddianamesinin aklanmas, adil yarglanma hakkyla ilgili tartmalar baka bir noktaya tad. Bu kez, aklanan iddianamenin kendisi tartmalarn odana oturtuldu. ddianamenin hazrlanmasn eletiren kesimler, iddianamenin ierii ile ilgili haber ve yorumlarn adil yarglanma hakkn ihlal ettiini ve bunun adil yarglamay etkilemek anlamna geldiini belirttiler. Hrriyet bayazar Oktay Eki, iddianamenin aklanmasyla ortaya kan tabloyu, ceza hukukusu Prof. Adem Szerin deerlendirmelerine gnderme yaparak, soruturmay destekleyen yazarlarn tutumlarn, kendilerini mahkemenin yerine koyduklar biiminde yorumlad:
624 Bayer, Yaln, 2008, AKP, Trkiyeyi Korku Toplumuna Dntrd, 4 Temmuz. 625 Doan, Yaln, 2008, Ergenekonda Bir Sonraki Aama AHM, Hrriyet, 30 Ekim.

242

O gn saat 17.00de aklanan 2455 sayfalk iddianameyi iki saatte hatmetmeden (!?) meslektalarmz akam ekran bandaki izleyicilere bu iddianamenin ierii hakkndaki deerli grlerini sundular. Bu apaulluk stanbul niversitesinin Ceza Hukuku profesrlerinden Adem Szerin de dikkatini ekmi olmal ki Ergenekon iddianamesinin televizyonlarda satr satr okunarak tartlmasna tepkisini, Kimse kendini mahkeme yerine koyarak, konumamal. Bu tr konumalarn hepsi kendini mahkeme yerine koymaktr, yanltr Ergenekon iddianamesinin daha durumas bile yaplmadan bu ekilde naklen yaynlanmas, ieriiyle ilgili dorudur, yanltr diye yaplan tartmalar adil yarglanma hakkn zedelemektedir. Bu konularn tmnn delil mi, deil mi (saylmas gerektiini) deerlendirecek tek yer mahkemedir. Bunun dndaki aklamalar, adil yarglamay etkileyici niteliktedir dedii bildiriliyor Demek ki Ergenekon sanklarnn devletin mahkemesinden beraat karar almalar halinde bu yetmeyecek bir de yanda kalemlerin oluturduu Yargtaydan karar kmas gerekecek.626

EMDNL DAVASINDA DDANAME SANSRLENEREK OKUNDU

Sulamay renme hakk, emdinli davasnda yarglamann banda youn tartmalarn yaanmasna neden oldu. lk durumada, iddianamenin ordu komutanlarna ynelik sulamalar ieren blmlerinin okunmamas, mdahil avukatlar tarafndan adil yarglanma hakknn ihlal edildii gerekesiyle itirazla karland. Radikalin emdinlide Bykant yok balyla verdii haberde, mahkemenin, iddianamenin Kara Kuvvetleri Komutan Yaar Bykant ve dier komutanlarn suland blmleri okumamas ve mdahil avukatlarn adil yarglama hakk erevesinde iddianamenin tmnn okunmas gerektii ynndeki itiraz yer ald:
Diyarbakr Baro Bakan Sezgin Tanrkulu, yasalara gre mahkemenin usul hatas yaptn, iddianamenin tmnn okunmas gerektiini syledi. Bakan Kaya, tutumunu srdrrken avukatlar itirazlarn artrd. Kaya bunun zerine atlayarak da olsa baz blmleri okumak durumunda kald. Mdahil avukatlardan Hasip Kaplan, Mahkemenin yapmak istemedii ey, Anayasann ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin adil yarglanma ilkesinin bir gereidir Yasaya gre iddianameyi savc okur. Burada bakan savcnn grevini stleniyor. Dnyann gznn zerinde olduu ve davay aan savcnn meslekten ihra edilerek hayatnn karartld bu davada, iddianameyi okumamak gibi bir usul hatas yaplma lks yoktur. Bu AHMden dnme nedenidir dedi. Mahkeme heyeti, iki saate yakn sren itirazlara ramen, Bykantn yan sra blgedeki jandarma komutanlarnn da suland, jandarmann yasad istihbarat yaptnn anlatld, yasad yaplanmann Kara Kuvvetleri Komutanlna kadar uzand tespitinin yapld blmlerini okumad627

626 Eki, Oktay, 2008, Sahte Yarglar, Hrriyet, 27 Temmuz. 627 Radikal, 2006, emdinlide Bykant Yok, 5 Mays.

243

ERGENEKON DAVASINDA YARGILAMANIN ALENYET TARTIMALARI

Yarglama aamasnn balamasyla Ergenekon davasndaki adil yarglanma hakkna ynelik ihlal iddialar durulmad. ddianamenin aklanmasnda olduu gibi, yarglamann balamasyla eletiriler yarglama srecine yneldi. Davann Silivri Cezaevi yerlekesinde bulunan duruma salonunda grlmesi karar, yeni bir uygulama olmasna ramen hibir tepki veya tartmaya yol amad. Davadan bamsz olarak, kiilerin zgrlklerinden yoksun brakldklar meknlarda yarglanmasnn, yargnn bamszl ve tarafszl, insan haklar normlar ve demokratik toplumun gerekleriyle ne lde badap badamad ve uygulamann sakncalar hibir ekilde sorgulanmad. Bu zeminde herhangi bir tartma yrtlmedi. Bylece, Adalet Bakanl, Ergenekon davasnn yaratt meruiyet ortamn frsat bilerek, yeni tip cezaevlerinin tmnde ina ettii ve ceza yarglamasn doal adli mekanlardan uzaklatrp cezaevlerine tayan uygulamasn balatm oldu. Bu uygulamayla ilgili tartmalar, davada sank saysnn fazlalndan hareketle duruma salonunun fiziki koullarnn yetersizlii noktasnda younlat. Fiziki koullardaki yetersizlikler ise yarglamada aleniyetin salanamad ve savunma iin uygun ortam ve koullarn yaratlmad hususlaryla snrl kald. Nitekim duruma salonunun geniletilmesiyle bu konudaki yaknmalar sona erdi. Ergenekon davasnn ilk durumas, salonun yetersizliinin yaratt tartmalarn glgesinde balad. Bu balang Hrriyet gazetesi tarafndan Ergenekondu: Dakika bir fiyasko bir manetiyle verildi. Haberde, Tam 46s aylardr hapiste yatan 86 sankl Ergenekon davas, aylar nceden hazrlanan Silivri Cezaevinin iindeki fiyasko ve dndaki curcunayla balad yorumu yapld.628 Gazete ayrca, Ergenekon siyasi bir davadr ve DTP: Mdahiliz gibi balklar da kulland. Duruma gnnden nceki saysnda ise Trkiyeyi e blen davada sonun balangc ve 493 gn sonra gibi uzun tutukluluk srelerini ne karan haberlere yer verildi. Hrriyet gazetesi yazar Tufan Tren, durumann ilk gn yaananlar komedi olarak niteledi. Tren, sank avukatlarnn adil yarglama koullarnn salanamad ve davann aleniyetinin kalmad ynndeki aklamalarna yer verdii yazsnda, sulularla susuzlarn ayn sepete konulduunu, yarglarn grevinin, sulular ve davaya zorlamalarla eklenen muhalifleri ayrmak olduunu ifade etti:
Ergenekonun byle bir komediye dnecei ta bandan belliydi. Adalet Bakanlnn bu konudaki tutumu tam bir skandald. Soruturma sreci, mahkemenin sorgulamalar, tutuklama kararlar tereddtler uyandrd. Savclarn aylarca sren hazrlklardan sonra yazdklar iddianame ise tam bir kara mizaht. imdi bu utandrc durumdan lkemizi, yargmz kurtarmak yargla628 Hrriyet, 2008, Ergenekondu: Dakika Bir Fiyasko Bir, 21 Ekim.

244

rmza dyor. Onlarn yapacaklar yarglama hukuk devletinin saygnln salayabilir. Yargnn zerinde oluan kukular, gvensizlii ortadan kaldrabilir. Yaratlan korku toplumu psikolojisini databilir. Bir dava dnn ki, 17 aydr hapiste tuttuu sanklar ve avukatlar nelerle sulandklarn bilmiyor. Ergenekon davas, suluyla susuzu ayn sepete koyan belki de dnyadaki ilk dava olarak tarihe geecek. Bu davada yarglarn en byk grevi gerek sulularla, davaya zorlamalarla dhil edilen muhalifleri ayrmak olmal.629

Mehmet Y. Ylmaz da, Asrn davas gecekondu da grlmez balkl yazsnda, fiziki koullarn yol at sorunlar zmek iin mahkemece alnan tutuklularla tutuksuz sanklarn ayr ayr sorgulanmas, avukatlarn snrlanmas gibi nlemlerin adil yarglamaya zarar vereceini belirtti:
Davann sank says, ka avukatn savunma grevi yapaca biliniyordu. Davay izleyebilecek makul sayda seyircinin kaplayaca yeri tahmin edebilmek ve btn bu unsurlar medeni bir ortam iinde bir araya getirmek bu kadar zor muydu? Tutuklu sanklar ile tutuksuz sanklarn ayr ayr sorgulanmas, sorgulamalarn sanklarn ve sank avukatlarnn tm tarafndan dinlenmesinin engellenmesi, avukatlar ile ilgili snrlamalar da adil bir yarglamaya zarar verecektir630

Ergenekon davasndaki aleniyetin salanamamas sorunu, Zamanda yaymlanan yazsnda mit Karda tarafndan da deerlendirildi. Karda, sanklarn adil yarglanma hakkna ynelik hassasiyetleri, davann siyasi bir dava olduunu ve hukuk d davrananlarn da hukuku talep etme haklar olduunu vurgulayarak deerlendirdi:
Bu dava znde yarglanan ve soruturulan olaylar bakmndan bizatih siyasdir. Bir darbe giriimine aka destek verip, bunun altyapsn hazrlayanlarn demokrasi ve zellikle hukuku dlayarak yaptklar kaba gce dayal bir siyasettir. Bunu aka yapanlarn hukuk talep etmeleri elbette haklardr. pheli ve sank olanlarn yargsal sre iinde adil yarglanma hakk gzetilerek yarglanmalar demokrasiye giden yol asndan nemlidir. Demokrasi ve hukuk devletine geiin yolu da ahlak olmaldr. Ahlak davranmayanlara kar da demokrasinin ve hukukun ahlak olma mecburiyeti vardr.631

DAVALARIN NAKL
Kamuoyunun ikence ve yaam hakk ihlallerinde sklkla karlat davann nakli mekanizmas, kritik davalardan emdinli iin de iletildi. CMKnn 19. maddesine dayanarak davann grld mahkemeden alnarak baka bir yerdeki mahkemeye gnderilmesi karar, emdinli sanklarndan uzman avu Tanju avuun yargland davada alnd. emdinlide 9 Kasmdaki bombalama olayn
629 Tren, Tufan, 2008, Ergenekon Curcunas, Hrriyet, 22 Ekim. 630 Ylmaz, Mehmet Y., 2008, Asrn Davas Gecekonduda Grlmez, Hrriyet, 22 Ekim. 631 Karda, mit, 2009, Srekli stisna Hali ve Ergenekon Soruturmas, Zaman, 11 Ocak.

245

protesto eden gstericilere ate aarak bir kiinin lmne neden olmaktan yarglanan uzman avu Tanju avuun davas, gvenlik gerekesiyle Hakkriden Malatyaya nakledildi. ete davasndan ayr olarak Hakkari Ar Ceza Mahkemesinde grlen ve meru mdafaa snrlar iinde kalarak adam ldrme suundan alan bu davada, Tanju avu ilk durumada serbest brakldndan yarglama tutuksuz devam ediyordu. Radikal, emdinli san avu Malatyada yarglanacak balyla duyurduu haberi, gvenlik glerinin yargland ikence ve yaam hakk ihlaliyle ilgili dier davalarda alnan davann nakli kararlarn hatrlatarak ele ald:
emdinlide Ali Ylmaz adl vatandan lmne, be kiinin yaralanmasna neden olan Tanju avu tutuklanmt. avu 18 Ocaktaki ilk durumada tahliye edilmiti. avu, Hakkri Ar Ceza Mahkemesinde 17 Martta ikinci kez hkim karsna kmt. Mahkeme, davann baka ile nakli iin Adalet Bakanlna bavurmutu. Bakanln dosyay ilettii Yargtay 5. Ceza Dairesi nakil talebine olumlu yant verdi ve davann Malatya Ar Ceza Mahkemesinde grlmesini kararlatrd. nc duruma yarn yaplacak. Hakkri Ar Ceza Mahkemesi dosyay Malatyaya gnderecek. Daha nce de devlet grevlilerinin yargland birok dava yine gvenlik gerekesiyle nakledilmiti. Gazi davas Trabzona, gazeteci Metin Gktepenin ldrlmesi davas Afyona, Kzltepeli 13 yandaki Uur Kaymaz ile babasnn ldrlmesi davas Eskiehire alnmt. Son karar, Vanda grlen ana emdinli davasnn da baka bir kente nakledilip nakledilmeyecei sorusunu gndeme getirdi.632

632 Radikal, 2006, emdinli San avu Malatyada Yarglanacak, 17 Mays.

246

Dokunulmazlk ve Cezaszlk

Bu derin devlet denilen rgt bir su rgt. Srekli su iliyor. Ve cezasz kalyor. O her cezasz kaldnda Trkiye tkezliyor. Biz, btn lkeyi tkezleten bu yapy dier btn ada lkeler gibi datmak zorundayz. Derin devlet laf hepimizi uyuturuyor. Derin devlet deyip duruyoruz. Bu sarholuktan uyanma vakti geldi bence. Baksanza hl darbe hazrlklarndan sz ediliyor. Biz bu derin devletin en derinini bulmalyz artk. Bunu kimin ynettiini aa karmalyz. Su ileyen askerler ve dier devlet grevlileriyle onlar koruyanlar cezasz kalmamal. Onlar her cezasz kaldnda... Cezay bu lkenin insanlar dyor nk.633

Ahmet Altann Trkiyede derin devletin sreklilii ve dokunulmazl ile ilgili bu tespitlerin hakll, kritik soruturma ve dava srelerinde defalarca kantland. Tanan onca umuda ramen, btn yarglama giriimleri, derin devletin gzden karld kadaryla, ya grnenle snrl ya da tamamen sonusuz kald. Her yeni dava ve soruturma, yeni bir adli, idari, yasal ve fiili engel ya da koruma demekti. Bu durumun en dramatik yan, her seferinde yargsal srelerin sonusuzluu ve etkisizlii duygusunun biraz daha yerleik hale gelmesi ve olaylarn aydnlatlaca, derin devletin tasfiye edilecei ve faillerin sularyla orantl bir biimde cezalandrlaca inancnn tmyle yitirilmesiydi. Bu nedenle adaletin gereklemesi istei, derin devletle mcadelenin nemli bir parasn oluturdu. Dolaysyla, derin devlete kar mcadelede adalet talebi, Susurluk srecinde Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk slogannda simgeleirken, Hrant Dink cinayeti davasna gelindiinde ise Hrant in, Adalet in slogannda simgeleti. Etkisiz ve edilgen yarg srelerinde gvenlik glerinin, mahkemelerin, savc ve yarglarn, faillere ve sanklara gsterdikleri derin hogr ve destek, bir yandan derin devlet madurlarn ve toplumu tarifsiz biimde yaralarken, dier yandan sanklara ve destekilerine byk cesaret verdi. Bu koulda ve ortamda, dokunulmazlk duvarnn ardndaki gler konumlarn kaybetmeden kaldklar yerden yollarna devam ettiler. Bu tablo karsnda basnn dokunulmazlk ve cezaszlk sorununa yaklam her dnem nem tad. Ancak bu konuda basnn, snrl sayda gazete ve yazar dnda, tutarl ve srarc bir yayn politikas izledii sylenemez. Gazete ve yazarlarn birounun dokunulmazlk ve cezaszlk sorununu alglama biimi, kritik davalardaki pozisyonuna gre geliti. Derin devletin tasfiyesinden yana srarl
633 Altan, Ahmet, 2008, Derinlik Sarholuu, Taraf, 25 Ocak.

247

duru sergileyen gazete veya yazarlar, dokunulmazlk ve cezaszlk sorununa ve yarg srecine kar daha hassas davrandlar. Buna karn kutsal devlet fikrine ve militarist hassasiyetlere sahip, devletin hukuk d rgtlenmelere bavurabileceini savunan gazete ve yazarlar ise, derin devlet kapsamnda zellikle gvenlik grevlilerinin sulanmalarna ve yarglanmalarna kar ktlar ve tepki duydular. Bu tr soruturmalar ve yarglamalar, dier kamu grevlilerinin moralini bozaca, mcadele isteini kraca ve kurumlar yprataca gerekesiyle tepkiyle karladlar. Kimi zaman yarg, kimi zaman hkmet, kimi zaman emdinli olaylarnda ve Hrant Dink cinayetinde olduu gibi madurlar, kimi zaman da soruturma ve yarglamalar destekleyen gazete veya yazarlar bu eletirilerin odanda yer ald. Dolaysyla derin devlete ynelik yargsal srete ortaya kan dokunulmazlk ve cezaszlk olgusunu bir sorun olarak alglamalar mmkn olmad.

SUSURLUK SRECNDE DOKUNULMAZLIK

Susurluk sreci, ete davas dnda ele alnan sularn tmyle cezasz kald bir srecin ad oldu. Aa kan ve resmi raporlara yansyan pek ok su ve iddia soruturma konusu dahi yaplmad. Bu gerek, davann drdnc ylnda Susurluk Skandalndan bu yana drt kocaman yl geti de, u kadarck ceza alan biri bile kmad szleriyle zetlendi.634 Meclis Susurluk Komisyonu Bakan Mehmet Elkatm, bu konudaki ngrsn, korunacaklarn ve zerlerine gidilmeyeceini biliyordum diyerek ortaya koydu ve bunun nedenlerini, sz konusu su rgtlerinin devlet tarafndan kurulmasna balad:
Afla ya da baka bir yolla bunlarn da korunacan, zerlerine gidilmeyeceini biliyordum ben. nk ete organizasyonunu derin devlet kurmu. Adamlarn cebine yeil, krmz pasaport koymu. Ellerine silah tama belgesi vermi. Eer ruhsat olsayd yasal olurdu. Yasal olmayan bir belgeyi vermi. Para vermi. Baz ete reislerine de Maliye Bakanl Uzman, ileri Bakanl Danman gibi kimlikler vermi. imdi devlet bu afla kendi dndaki bir eyi affetmiyor ki, kendi iindeki bir eteyi affediyor.635

Benzer durum, yarglama srelerinin geride kald kazann 6. yldnmnde de deimedi. Radikal, Bir Susurluk vard balkl haberde, Susurlukla ilgili dokunulmazlk ve cezaszlk tablosuyla ilgili sunduu zette, kazann ardndan ortaya karlan silahl etenin asl sorumlularnn hibir zaman yarg nne karlamadn, ete ilikileri iinde isimleri ne kan Mehmet Aar ve Sedat Bucakn dokunulmazlklarnn bir trl kaldrlamadn belirtti. Haberde, Susurluk soruturma ve yarglamalaryla ilgili cezaszlk sreci yle zetlendi:
634 Korkmaz, Tamer, 2000, Denizler Altnda Yirmi Bin Plaket, Zaman, 21 Kasm. 635 Dzel, Nee, Mehmet Elkatm syleisi, 1999, Susurluk Bitmedi Sryor, Radikal, 6 Eyll.

248

stanbul DGMde balayan davada devlet iindeki eteleme iddias uzun bir sre sonunda Yargtay Ceza Genel Kurulunun da onayyla tescillendi. Toplam 14 sank cezalandrld. Hkmllerden eski zel tim efi brahim ahin, cezaevinden ok hastanede kald ve tahliye edildi. nceki gn de eski zel timci Ayhan arkn cezasn tamamlayp serbest kald. Cezalar bu 14 sankla snrl kald, ete balantl davalarn nemli ksm beraatle sonuland. Kumarhaneler kral mer Ltf Topaln ldrlmesiyle sulanan, Susurluk etesi iddialarnn iinde yer alan zel timci polisler beraat etti. zel timci Aka ve arkadalar ile kurye Dilek rnek aleyhine, ete oluturarak eroin sattklar gerekesiyle alan davalarda hl sonu yok. Uyuturucu kaaks z, Emniyet Genel Mdrl uzmanlk belgesi, yeil pasaport ve silahlarla birlikte yakalanmasna karn Aarn talimatyla serbest brakmakla sulanan dnemin stanbul Emniyet Mdr Yardmcs Mestan ener ve arkadalarna yalnzca 1 milyon 150er bin lira ar para cezas verildi. Susurluk kazasnda len Abdullah atlya, Mehmet zbay adyla silah ruhsat verilmesi olaynda sulanan bakomiser Doan imek ile iki polis 1 yl 8 ay hapse mahkm edilirken, Topal cinayeti zanls zel timci polisleri savcla sevk etmeyerek salvermekle sulanan dnemin stanbul Emniyet Mdr Kemal Yazcolu ve yardmcs beraat etti. zn evinde ele geirilen silah ve belgeler iin yasal ilem yapmayan dnemin stanbul Emniyet Mdr Necdet Menzir hakknda ancak fezleke hazrlanabildi, iadam Mehmet Ali Yaprakn fidye iin karlmasyla ilgili aralarnda Haluk Krcnn da bulunduu dokuz kii hakknda alan ete davas beraatle sonuland. Pek ok faili mehul siyasi cinayetin faili olan Yeil kod adl Mahmut Yldrm bir trl yakalanamad. ete ilikileri iinde saysz yerde ismi geen Emekli Tugeneral Veli Kk, yarglanamad.636 Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezer, salk sorunlar nedeniyle geen yl tahliye edilen Susurluk etesi davas hkmls, eski Emniyet zel Harekt Dairesi Bakanvekili brahim ahinin cezasn affetti.637

Soruturma konusu yaplan birok su, ete davasndan bamsz ve dank bir biimde yrtld. Farkl mahkemelerde alan bu davalarn cezasz kalmasnda, zaman am ve o dnemde sanklar koruma amacn da iinde tayarak kartlan artl salverme yasalar etkili oldu. Ancak beraat kararlar da hayli dikkat ekiciydi. Cezalandrmay salamaya dnk hkmet tarafndan birok nlem alnmasndan ya da yasann kartlmasndan sz edildiyse de bunlarn hibiri gereklemedi. Mithat Sancar, Hrant Dinkin ldrlmesiyle balantl olarak, Susurlukta ortaya kan resmi ve sivil kollama ve korumaya vurgu yapt yazsnda, btn yaananlara olanak tanyan zihniyetin dokunulmazln koruduunu ve kutsal devlet fikriyle cesaretlendirildiklerini belirtti:

636 Radikal, 2002, Bir Susurluk Vard, 3 Kasm. 637 Radikal, 2003, brahim ahine Sezer Aff, 16 Temmuz.

249

Btn o vahim sular iin, onca delil ortadayken ve her ey herkes tarafndan biliniyorken, bir ka gstermelik dava ve hkm dnda bir yarglama sreci balatlmad, bylece bunlar mmkn klan zihniyetin dokunulmazl korundu. Bir daha asla diyenlerin karsna, gerekirse her zaman dsturuyla kan bu anlay; gya devlete aranan katliam mahkmlarn, milli menfaatler ve devletin yksek karlar iin istihdam etti, bu devlet adna ve millet iin kurun skan vatanseverler olarak savundu, kucaklad ve kahramanlatrd. Bundan cesaret alan baka vatanseverler, yeni kahraman adaylar, sokaklarda, niversite kampuslarnda, mahkeme salonlarnda satrlar, sopalar ve tabancalaryla boy gsterdi. Vatan, milleti ve devleti korumak iin hainlere kar saldrya getiler. Resm ve sivil kollama, koruma ve gzellemeye mazhar olan bu saldrlarn her birinde Hrant bir kez daha vuruldu.638

Basnn ve yazarlarn yanstt bu tabloyu, gazeteci Adnan Keskinin Radikaldeki Susurluk rtbas balkl manet haberindeki639 deyimiyle, Susurluka adaletin gc yetmedi biiminde tanmlamak mmknd. yle ki, devlet kurumlarnn bilgi ve belge saklad bu koullarda gazeteler ve gazeteciler ou zaman yargnn nnde gittiler ve soruturmalarda yol alnmasna katk sundular:
Susurluk skandalnn en ilgin kamu davalarndan biri geen hafta ald. Susurluku yakndan takip eden gazeteciler, bu davann ieriini ve neredeyse btn kantlarn ta en bandan beri biliyorlard. Hatta davann taraf olan kiilerin ifadelerini de ilk defa gazeteciler almt, yani olayn taraflaryla konuup herkesin bildiklerinin ortaya dklmesini onlar salamt. Gazetelerimizde konuyla ilgili haberleri yaymlayal neredeyse 3 yl oldu, ama savclk hepsi de devlet belgelerine, soruturma dosyalarna ve tank-sank ifadelerine dayanan bu yaynlarn ierdii davay yeni at. Yarglama kim bilir ka yl srecek, varn siz hesap edin. Bu dava mehur kayp silahlarla ilgili dava.640

smet Berkann vurgulad Mehmet Aarn Emniyet Genel Mdrl ve Dantay tarafndan sorumlu bulunmasna ramen sank dahi yaplmad ve iki ayr mahkemede grlen kayp silahlar davasnda da tm sanklar cezasz kald. yl sren soruturmann ardndan zaman am ve af nedeniyle cezaszlkla sonulanan bu davalarla ilgili haberi Radikal, Susurluk rtbas: Af Susurluku yuttu manetiyle verdi.641 Susurluk srecindeki cezaszlk tablosunun ayrntyla sunulduu haberde, Devlet-mafya-siyaset genindeki kirli ilikileri ortaya karan Susurluk skandalnda, ana ete davas hari, btn davalar ya beraat ya zaman am ya da afla sonulanyor. Adaletin gc, 3 Kasm 1996da Susurlukta trafik kazasyla ortaya salan ve stanbul DGMnin ete vardr ve cezasz kalmamaldr kararyla cezalandrd etenin en nemli suunu cezalandrmaya yetmedi
638 639 640 641 Mithat Sancar, 2007, Gvercin Kasaplar, Radikal, 28 Ocak. Radikal, 2001, Susurluk rtbas: Af Susurluku Yuttu-manet, 17 Ekim. Berkan, smet, 2000, Devlet Srrnn Srr, Radikal, 3 Temmuz. Radikal, 2001, Susurluk rtbas: Af Susurluku Yuttu-manet, 17 Ekim.

250

tespiti yapld. Cezaszlk kararlar yalnzca sanklar cezadan kurtarmad, kayp silahlarla balantl yaamsal nemdeki dier iddialarn stnn rtlmesini ve sorumlularnn cezadan kurtulmalarn salad.642 Kayp silahlar davasnn temyiz incelemesini yapan Yargtay dairesinin bakan Naci nver, Ergenekon soruturmas kapsamnda bulunan silahlarn tartld srada Hrriyete yapt aklamada, davann devlet srr diye zerinin rtldn belirterek, o dneme k tuttu:
Dosyay incelediimizde, sanklardan birisinin yarglama srasnda gizli oturum yaplmas halinde kayp silahlar konusunda aklama yapacan sylediini okuduk. Ancak, buna frsat verilmediini grdk. Eer, yerel mahkeme, Susurluk Davasyla ilgili olarak kayp silahlarn yerini kapal oturumda sylemek isteyen san dinlemi olsayd, ou suikast silah olarak bilinen silahlarn yeri o yllarda belirlenmi olabilecekti. Nitekim Susurluk davasnda 6 yl hapis cezasn onadmz zel Harekat Dairesi Bakan Vekili brahim ahinin, evinde bulunduu belirtilen krokilere dayal olarak baz silah ve bombalarn bulunduunu, aramalarn devam ettiini gryoruz. Susurluk Davasnn bize ancak suyunun suyu gelmiti. Silah ve bombalarn bulunmas da o zaman kararmzn haklln gsteriyor.643

Susurluk srecinin dokunulmazl zerine basnda pek ok yorum ve tanmlama yapld. Baz yazarlarca bu sre, dokunulmazl sembolletirmesi amacyla Susurluk sendromu olarak adlandrld. Haluk ahin dokunulmazlk, yarg bakl ve cezaszlk temelinde Susurluk sendromunu yle tanmlad:
Susurluk sendromu baz kiilerin belirli devlet grevlileriyle ibirlii halinde belirli alanlarda su iledikten sonra yakalanmamalar, yarglanmamalar, cezalandrlmamalar olarak tanmlanabilir. Bir bakma diyorum, nk yakalamada gsterilen baarnn, yarglama ve cezann infaznda gsterilip gsterilemeyecei belli deil. akcnn Fransadan iadesi durumunda Trk hapishanelerinde krallar gibi yaayacan ve icra-i sanat etmeye devam edebileceini syleyenler var. stelik bunlardan bazlar devletin iinde bulunan kiiler. Trkiye son gnlerde sulularn yakalanmasnda gsterdii baary yarglama ve cezalandrmada da gerekletirebilirse, 2000li yllarda ok daha yaanas bir yer haline gelecektir.644

Ayn erevede smet Berkan da, Susurluku, Hukuk devletinin yokluu, devlet ilerinin hukuksuz grlmesi, hukukun rafa kalkmas olarak tanmladktan sonra, halen hibir ey yaplmamasn sorgulad:
Bence Susurlukun en genel, en kapsayc, en aklayc tanm udur: Hukuk devletinin yokluu, devlet ilerinin hukuksuz grlmesi, hukukun rafa kalk642 Radikal, 2001, Devlete ete Faturas, 18 Ekim. 643 Hrriyet, 2009, Gizli Celsede Gsterecekti: Susurlukun Suyu Geldi, 11 Ocak. 644 ahin, Haluk, 1998, Post-Susurluk Dnemi, Radikal, 21 Austos.

251

mas. stnde babakanlk damgas bulunan bir raporda, Nitekim Musa Anterin ldrlmesinden -tm olaylar tasvip edenlerin dahi- piman olduu tespit edilmitir cmlesiyle Musa Anterin katillerinin kimliklerinin bilindiinin ima edilmesine ramen bu konuda hl hibir ey yaplmam olmas, Susurluk dediimiz eyin durmak bir yana srdnn en ak kantdr. [] Susurluk bir sistemin, bir ynetim felsefesinin, bir anlayn sonucudur, ok kkldr.645

Susurlukun karanlkta kalmasn devlet iindeki korumaya balayan ANAP milletvekili Eyp Ak ise bu srete korunan kesimleri yle iaret etti:
Susurlukun korunan kesimleri var. ete yeleri, kim olurlarsa olsunlar ceza grecekler mi? ok zor. Ben olaylarla direkt ya da dolayl balants olup cezalandrlmayacak kiileri biliyorum. Mesela askerin iinde byle balantlar varsa, gemie dnk hesaplama olacan sanmyorum. Ya da devletin st kademesinde bakand, babakand, cumhurbakanyd, bu tip kiilerin Susurlukta balantlar kartlacak ve cezalandrlacaklar diye bir beklenti iinde deilim.646

MAHKMYET BUZ DAININ GRNEN KISMI

Susurluk davasnda sanklar, yarglamann nemli bir blmn tutuksuz yarglanarak geirdiler. Tutuklanan sanklarn tutukluluklar ise ksa sre iinde verilen tahliye kararlaryla sona erdirildi. Sanklarn ksa srede tahliye edilmeleri basn tarafndan kanlmaz son olarak alglanarak, tepkiyle karland. Sanklarn tahliye edililerini, Susurlukun devlet katnda mnferit bir olaym gibi alglanmasndan yola karak yapt deerlendirmede Enis Berberolu, etenin Cumhuriyetin ana gc olan yrtme, yasama ve yarg ile hesaplamas ekseninde ele ald ve varlan noktay, su rgtlerinin devletin destei olmadan yaayamayaca gereine balad:
Susurluk, Trk siyaset ve devlet zirvesi tarafndan tek bir ete ve mnferit olay diye algland. Oysa Susurluk, tek bir etenin deil etelemenin iaretiydi. Mercedeste yakalanan, ykselen trendin kantyd. Trkiyedeki su rgtleri ancak devletin ihmali ve/veya destei sayesinde yaarlar. O yzden 3 Kasm 1996 tarihli kazadan sonra her Trk vatanda gibi mafya babalar da etenin kaderini merak eder oldu. Ve etenin, cumhuriyetin ana gcyle hesaplamasn izledi. nce icra organ yani hkmet, iini savsaklad. Ardndan yasama organ Meclis, kurduu komisyonda siyasi sorumluyu ilan etmekten kand. Son olarak yargda sanklarn tamam tahliye edildi. Bu sre mafyaya parmak srtt. nk dndler ki; 1) Devlet eteyle ba edemiyor. 2) Ya da devlet eteye gz yumuyor. 3) Belki de devlet eteye i veriyor. Bu tespitlerin tamam ayn kapya kt.647
645 Berkan, smet, 1998, Susurluk ki Yl Geti, Ne Deiti?, Radikal, 3 Kasm. 646 Dzel, Nee, Eyp Ak syleisi, 1999, Klaly Cunta ldrm Olabilir, Radikal, 15 Kasm. 647 Berberolu, Enis, 1998, Susurluk Tek etenin Deil, etelemenin zi, Hrriyet, 25 Mays.

252

Yrtme ve yasama organlarnn hazrlad raporlarda ortaya kan karanlk ilikilere ramen Susurlukta adli ve idari dokunulmazlk duvarnn alamay, Susurluk kazasnn her yldnmnde hatrlatlan temel konu oldu. Gelenekselletii biimde Susurlukun nc yldnmnde de cezaszlk ve dokunulmazlk eletirileri ne kt. Zeynep Atikkan, iki yln sonunda halen senaryonun aktrlerinin devletin st kademelerinde himaye grdn belirtti:
Karanlk ilikiler en st dzeyde tescil edildi. Ama i burada noktaland. Sonra ne ses kt ne soluk. Hi kimse tehir edilmedi. Kimsenin tasfiye edilmesine cesaret edilemedi. Susurluk drdnc yana giriyor. Hl grbz m grbz. Garip zeytinciler garip himayeler altnda. Bu senaryodaki aktrler, en yksektekilerin kolu kanad altna snm. Rahat yerinde.648

Susurluk davas, derin devlet balantl davalarda ete suundan yarglanan sanklarn mahkm edildii ilk dava olma zellii tamasna ramen, bu karar, vicdanlar rahatlatmaya ve adaletin gerekletii duygusunu vermeye yetmedi. Kazann beinci ylnda verilen bu karar, derinletirilmeyen bir yarglamann sonunda etenin yalnzca su yzne karlan blmyle snrl kald. Sanklara verilen cezalar, iledikleri sularn saysnn ve arlnn karl olamayacak denli orantsz ve etkisizdi. Mahkumiyet karar, Hrriyet gazetesi tarafndan Susurluku efkr bast, Zaman gazetesi tarafndan da Susurluka 4-6 yl balyla duyuruldu. Radikal gazetesi ise karar, btn sre boyunca dokunulamayan isimleri ne kararak, Sra Aar ve Bucakta: Yarg: Bunlar ete manetiyle duyurdu. Her haberde de kararn gerekesinin ne kan blmleri yle aktarld:
Susurluk civarnda meydana gelen kazada silahl teekkln bir blm su yzne kmtr. Yasa d faaliyetler yle rktc boyutlara ulamtr ki Susurluktaki kazadan sonra Cumhurbakannn bakanlnda toplanan siyasi liderler, bu tip ete faaliyetlerinin nnn alnmas, kamu ve zel ahs gvenliinin salanmas iin alnacak nlemleri yaplacak yasal dzenlemeleri, idari ve siyasi tedbirleri tartp kamuoyuna aklamtr. Bir daha benzer olaylar yaayp, yeniden toplumsal karamsarla kii ve kamu gvenlii ynnden kukuya dmememiz iin yaplmas gereken, unutulmamas gereken ey; Edirneden Karsa, Sinoptan Mersine Trkiyenin her kesinde yaayan her bireyin, devletimizin en alt grevlisinden en tepesinde bulunanlara kadar herkese den grev, hukukun stnlnn hibir kukuya yer vermeyecek ekilde tesis edilip srdrlmesidir. Bu da; demokrasinin kuvveti olan yasama, yrtme ve yarg kuvvetlerinin denk ve ahenk ierisinde almasyla olur, hibir yasa d uygulamaya, keyfilie ya da kayrmaya izin verilmemeli, en ufak bir hogr gsterilmemelidir. Kamusal ya da zel hibir tasarruf, faaliyet ya da eylem yarg denetim ve gzetiminden uzak tutulmamaldr. Unvan, grevi, sfat, siyasi ya da sosyal konumu ne olursa olsun su ileyen herkes
648 Atikkan, Zeynep, 1999, Tepsiyle Sunulan Frsatlar, Hrriyet, 4 Kasm.

253

derhal ve en ksa zamanda yarg nne kartlp hesap vermesi salanmaldr. Birtakm idari, siyasi veya yasal dzenleme ve manevralarla yarg denetiminin nne geilmesi, toplumumuzdaki herkesi zmekte, korkutmakta, adaleti ve adalet duygusunu zedelemektedir. Su ileyenin cezasn ekmedii bir toplumda sosyal ve siyasi iktidar salanamaz. Huzur ve refah tesis edilip srdrlemez. Su ileyip de baz siyasi, sosyal, idari ve yasal koruma kalkanlarnn arkasna snanlar ile bu koruma kalkanlarn muhafaza edenler ya da kaldrmayanlar unutmamaldr ki; adalet bir gn onlara da lazm olacaktr...649

Ortadou gazetesi ise mahkumiyet kararn basn hedef alarak deerlendirdi ve bu konudaki haberleri sanklarn terrle mcadeledeki almalarndan dolay intikam almak olarak niteledi. Gazete karar, Dinime sven Mslman olsa balyla ele alarak basnn kararla ilgili yaynlarn infaz olarak deerlendirdi. Haberde, basn kastedilerek, devletin gvenlik birimlerinde grev yapan Susurluk sanklarnn mahkmiyetinin sevin yaratt ileri srld:
Devletin gvenlik birimlerinde grev yapp adlar yaa d ilemlere bulat iin yarglanan sanklarn aldklar cezalar, belli bir kesimde sevin havas yaratt. Bu kesim eskiden Milliyeti Hareketin iinde olmu olan sanklarn bu zelliinden faydalanarak sutan siyasi rant brakyorlar. Susurluk Davasnn karara balanarak yarglanan sanklarna 6ar yl ile 4er yl ar hapis cezas verilmesinden sonra medyada yeniden infaz balad. Btn medya, az birlii etmiesine, Susurluk Kazas sonras yarglanan eski MT grevlisi Korkut Eken ile zel Harekat Dairesi eski Bakanvekili brahim ahinin de aralarnda bulunduu 12 sana kar saldrlara baladlar. Oysa Susurluk etesi diye yarglanan bu grubun stne Trkiyenin btn sular yklmak isteniyor Susurluk Davasnda yarglanan sanklarn daha nce Terrle Mcadele konusundaki almalarn bilenler, bu saldrlar ile adeta intikam alyorlar650

Gazetelerin kararla ilgili tepkileri arlkl olarak mahkeme kararnda da belirtildii biimde cezalandrmann buz dann grnen yzyle snrl kald ve etenin siyaseti, mafya ayana dokunulamad noktasnda birleti. Bu anlamda, mevcut koullarda mahkemenin elinden geleni yaptn belirten Zaman, Kamyonun kulaklar nlasn manetiyle yapt irdelemede karar, ikramiye yerine amorti olarak niteledi ve beklentileri tam olarak karlamamakla birlikte etenin varlnn kantland biiminde deerlendirdi:
Evet, sayn seyirciler, Susurluk filminin finalinden byk ikramiye yerine amorti kt! Susurlukun Merkezine Seyahatin gereklemeyecei epeyce nceden belli olmutu... oklar, amorti bile beklemiyordu... DGM, sanklar iin st snrdan ceza vererek, Susurlukta etenin varln kantlad. Mahkeme, bir anlamda Adm Hdr, elimden gelen budur dedi, dier yandan da ta gediine
649 Radikal, 2001, Sra Aar ve Bucakta: Yarg: Bunlar ete-manet, 13 ubat; Zaman, 2001, Susurluka 4-6 Yl, 13 ubat ve Hrriyet, 2001, Susurluku Efkr Bast, 13 ubat. 650 Ortadou, 2001, Dinime Sven Mslman Olsa, 14 ubat.

254

koydu: Kamusal ya da zel hibir tasarruf, faaliyet veya eylem yarg denetim ve gzetiminden uzak tutulmamal! Su ileyip, kalkanlarn arkasna snanlar ve bunlara izin verenler unutmamaldr ki, hukuk onlara da lazm olabilir. Bu cmleler; yargya intikal eden ksmnn, Susurluk Buzdann suyun stnde kalan blm olduunu anlatmaya alyor... Yarg sreci, sonunda 14 kiiyi cezalandrabildi; hepsi bu kadarck antetli final, Susurlukun susturulduunun en byk kantn oluturdu... Susurluk, rtbas edildi: Asl faillerin ortaya karlamayaca gerei btnyle anlald. Elde bunca bilgi, belge ve itiraf varken, Susurluk Buzda beklendii gibi fare dourdu... Aktrler, sahneler, ekimler, replikler byk lde belirginleti, ne var ki filmin rejisrleri ile yapmclarna ulalmas sz konusu olmad!... Skandaln siyaseti aya cezasz kald. Derin ilikilerin siyaseti aya yarglanamad, bile... Siyaset, Yargnn hareket alann daraltarak, Susurlukun gerek anlamda sorgulanmasna izin vermedi. Mahkemenin Adm Hdr, elimden gelen budur demesi de, bu yzden. DGM, siyasi ve brokratik ynlendirmelerden sz ederken, bu erevedeki kiilerin yarglanamayndan duyduu rahatszl aa vuruyor...651

Susurlukla ilgili yasama ve yrtme bnyesinde yaplan aratrma almalarnn sonusuz kalmas nedeniyle mahkemece verilen mahkumiyet karar baz yazarlar tarafndan son umut olarak nitelendirildi. Susurluk sanklarnn tahliyelerini, etenin erkle hesaplamas olarak gren Enis Berberolu, ayn sanklarn mahkm edilmeleri zerine yapt deerlendirmede, yargnn verdii mahkmiyet kararn, Susurluk zihniyetinin nc stunu devirememesi olarak deerlendirdi:
Son umut yarg aamasyd. Susurluk zihniyeti, demokrasinin nc stununu kr ki deviremedi. Yargnn kararn hakl veya fazla ar bulanlar kabilir. nk kabul edelim ki, Susurlukun siyasi tartmas Gneydoudaki askeri ynetimin varlndan tr hl tabu sayldndan salkl yrtlemiyor. Oysa aslnda sulanan ahslar deil, bir devlet dzenidir.652

Susurluk fotorafnn tamamnn gzler nne serilmediinden hareketle, Susurlukun derinliine inilememesinde siyasetilerin rolne ve verilen cezalarn olay zecek boyutta olmadna vurgu yapan Mustafa nal karar yle deerlendirdi:
Koskoca mekanizma kck Susurluk fotorafna sd. Susurlukun derinliine inilemedi maalesef. Emniyetmafyasiyaseti geninde odaklaan Susurluk davasnda ceza alan hibir siyaseti yok. Daha ok emniyet aya cezalandrld. Mehmet Aar ve Sedat Edip Bucak dokunulmazlklar nedeniyle kapsam alannn dnda kalmay baardlar. Susurluk olaynn tam anlamyla zlmemesinde, mekanizmann kk bir fotorafn ereveleri iine smasnda siyasetin de rol var kukusuz. Yargya daha fazla yardmc olunabilirdi. Komisyonun yapt almalar, siyaset kurum olarak derinletiremedi.
651 Zaman, 2001, Kamyonun Kulaklar nlasn-manet, 14 ubat. 652 Berberolu, Enis, 2001, Susurluk Karar, Hrriyet, 13 ubat.

255

Susurluku fotorafa girenlerden ibaret gryorsanz olayn zldn dnebilirsiniz. Nihayetinde etecilikten en st cezay aldlar. Mekanizmay daha derinlerde gryorsanz ceza ok anlaml; ama olay zecek kadar deil.653

Zaman gazetesindeki yazsnda dris Grsoy da, asker-sivil brokrasinin bu srecin dnda olamayacan vurgulayarak davann sonucunun devletin iindeki dier eteleri nasl etkileyeceini sorgulad:
Kamuoyunu yllardr megul eden Susurluk davas nihayet sonuland ve mahkeme daha ok emniyetilerden oluan sanklara ceza yadrd. stanbul DGMnin verdii kararla devlet iinde bir etenin varl da resmen tescil edilmi oldu. Ancak ayakl devlet iindeki rgtn bir aya mahkm edilebilirken dier ayaklarna dokunulamad. Siyasetinin, asker/sivil brokratlarn bilgisi olmadan szgelimi kamu bankalarnn ii boaltlabilir mi? Silah ve uyuturucu kaakl yaplabilir mi? Terr, varln yllarca devam ettirebilir mi? O halde sadece emniyetileri mahkm etmek yetmez. Bu ilikiler anda grevlerini ktye kullananlar aa karlarak yarglanmaldr. Susurluk davasnn sonulanmas devletin iindeki Susurluklar nasl etkileyecek? Sra dier yasad rgtlenmelere gelecek mi? Mahkeme kararnn lkenin bu derin gereklerini ne lde deitireceini zamanla greceiz.654

TBMM Susurluk Komisyonu Bakan ve Fazilet Partisi (FP) Nevehir Milletvekili Mehmet Elkatm da karar, bir n tespit olarak niteleyerek, etenin varl ve devlet iinde olutuu tespit edilmitir. Sanklar bir devlet grevi yaptklarn sylediler. Bu beyanlardan yola ktnzda, devlette birilerinin birtakm grevler verdii ifade ediliyor. Bu grevleri verenler kimlerdir? Bunlar ortaya karlmazsa, sadece 14 kiiye verilen ceza ile yetinilirse o zaman bu kiilere de hakszlk yaplm olur. nk bunlar, kaba tabiriyle kendilerinin piyon olduklarn ifade ediyorlar. Peki, bunun beyni kim? Bunun mutlak suretle ortaya karlmas gerekir dedi.655 Kararn aklanmasyla basnn gzlerini evirdii isimlerden biri de FP Genel Bakan Recai Kutand. Susurluk srecinin banda iktidarda olan RPnin Genel Bakan ve Babakan Necmettin Erbakann Susurluk hakkndaki faso fiso yorumlar nedeniyle, FPnin deerlendirmesi nem kazand. Nitekim Kutan da yapt deerlendirmede karar, Da fare dourdu szleriyle karlad. Kutan, Trkiyede baz olaylarn zerine derinlemesine gidilmediini, Susurluk konusunun da bunlardan biri olduunu savunduktan sonra, Millet soruyor. Susurluk skandalnda iin derinliine niin inilmedi? Bu skandaln siyasetiyle mafya ayana niin ulalmad, bunlar iin ne yapld? Bunlar ile yetinilecek, sadece 3-5 brokrat cezalandracak ve ondan sonra, lke bakmndan ok nemli olan bu olayn stn rteceksiniz dedi.656
653 654 655 656 nal, Mustafa, 2001, Susurluka Nokta, Zaman, 14 ubat. Grsoy, dris, 2001, Yaayan Susurluklar, Zaman, 15 ubat. Hrriyet, 2001, Susurluk zlmedi, 14 ubat. Hrriyet, 2001, Da Fare Dourdu, 14 ubat ve Zaman, 2001, Da Fare Dourdu, 14 ubat.

256

Susurluku m gibi yapmak olarak deerlendirdii yazsnda Zaman gazetesindeki yazsnda Tamer Korkmaz, Recai Kutann szlerini, Susurluk srecindeki tutumuna gnderme yaparak eletirdi:
Susurluku tek bir cmle ile ifade etmek gerekseydi, herhalde en iyi cevaplardan biri olurdu, m gibi, yapmak!... Altn Madeni Susurluk, fare dourdu sonunda... Fazilet Partisi Genel Bakan olduu ne srlen Recai Amca bile bu tabiri kullanyor! Hangi Recai Amca, bu? ktidar dneminde Susurluka Fasa fiso... diyen Er Bakann emanetisi olan Recai Amca! eker gibidir, Recai Bey Amca. nceki gn partisinin grup toplantsnda da eker, hatta lokum gibi laflar sarf ediyordu: 14 kiiye ceza verilmesi gstermeliktir. Aka soruyorum, Susurluk olaynda iin derinine neden inilmiyor? Siyaseti ve mafya aya neden ortaya karlmyor? lkemiz asndan ok nemli olan bu olayn zerini rtmeye kalkmayn! Btn bunlar siz mi sylyorsunuz, Recai Bey Amca? Fasa fiso trnden konularn zerine gitmeye deer mi, hi?! Recai Kutan, fasa fiso muhabbeti yaplrken uzayda falan deildi, her zamanki gibi Erbakann yan bandayd... Susurluk Komisyonu nihai raporunu canl yaynda kamuoyuna aklarken, Refah Partisi Ynetimi, Bakan Mehmet Elkatma Ksa kes! pusulas gnderdiinde de, Recai Amca oralardayd!657

Emekli Generallerden Karar Tepkisi: Her eyi Bilgimiz Dhilinde Yapt

etenin snrl da olsa yarglanarak cezalandrlmas, sanklar ve hamileri tarafndan, dokunulmazln alldk rahatl nedeniyle ok haliyle karland. Sanklarn cezalandrlmalarndan duyulan rahatszlk genellikle devlete hizmetten hareketle hak etmedik biiminde tezahr etse de, znde mutlak dokunulmazlk gvencesinin sarslmasnn yaratt dehet duygusunun hkim olduu grld. Mahkmiyet kararnn kesinlemesi ve sanklarn cezaevlerine konulmalarnn ardndan yaanan gelimeler bu duyguyu aynen yanstt. Susurluk davasnn hkmllerinden emekli Yarbay Korkut Ekenin, 1 Mart 2002 tarihinde cezasn ekmek zere cezaevine konulmasnn ardndan bir ksm emekli general, Ekenin her eyi bilgileri dhilinde yaptn sylediler. Generallerin bu k basnda geni yank uyandrd. Hrriyetin manetten duyurduu Korkut Eken her eyi bilgimiz dhilinde yapt aklamas, tamamlanan yarg srecini etkileyen nemli bir gelime oldu. Basnda tepkiler, Daha nce neredeydiniz? sorusunun yneltilmesine ve yeni bilgiler nda davann yeniden grlmesi gerektiine odakland.
PKKyla mcadelede Korkut Eken ile birlikte aktif grev yapm, bata dnemin Genelkurmay Bakan Doan Gre olmak zere General, Susurluk davas grlrken sessiz kalrken, nedense imdi vicdanlarnn sesini dinlemek zorunda kalyorlar (!) ve erefli bir hareketle Susurluk davas ba san Korkut Ekene
657 Korkmaz, Tamer, 2001, Altn Madeni Kamulatrld, Zaman, 15 ubat.

257

sahip kyorlar. Yapt her i bilgimiz dhilindedir. in daha da ilgin olan, Yargtay 8. Ceza Dairesi terrle mcadele ad altnda yola kp, bir sre sonra yasalarn kendilerine verdii yetkileri (aarak) derken, Doan Gre; ...ald emirleri eksiksiz yerine getirmitir demekte. Yine mahkeme karar kendi karlarn gzeterek, her yntemi uygun yntem olarak benimsedii anlalmaktadr derken, Doan Gre; Hibir zaman kontrolden kmam ve yksek disiplin anlay... (ile davranmlardr) tabirlerini kullanmaktadr. Emekli General Necati zgen ise; Yargnn kararn tartmak istemiyorum, ancak mahkmiyetin bilgi eksikliinden (olutuunu), ya da Korkut Ekenin stn yurt sevgisiyle mahkemede konumadn ve kendisini yeterince savunmadn dnyorum diyor. Korkut Eken kendisini yeterince savunmad ise dier silah arkadalarnn neden onu mahkeme srasnda savunmadklar, tersine her ey olup bittikten sonra neden imdi savunduklar sorusu bolukta kalrken; ortaya yeni bir gerek ve soru kyor: Bu yeni bilgiler dhilinde Susurluk davas yeniden grlmek zorundadr. 1) Susurluk davas yeniden grlmek zorundadr. 2) imdi konuarak belki de tarihe k tutan bu emekli general, neden dava srasnda sustuklarn, neden imdi bu aklamalar yaptklarn kamuoyunu tatmin edecek ekilde aklamaldrlar.658

Cneyt lsever, gerektiinde bir devletin kendi dzensiz (gizli) ordusunu oluturabileceini dndn belirttii ve bu tr karar alanlarn merte davranmayarak yargy yanlttklarn syledii bir baka yazsnda grlerini yle aklad:
Emekli paalar konuana kadar beni bu davada rahatsz eden, dzensiz ordu kurulmasyla ilgili kararlar byk bir ihtimalle en st dzeyde (rnein MGKda) alnmasna ramen; adeta ailenin aybn eten dosttan gizler gibi, bamz yastk altna gmerek saklandmz zannetmemizdir. Susurluk davas grlrken en st dzeyde yetkililerin ortaya kp, neyi neden yaptklarn aklamalarn beklerdim. Kusura baklmasn ama ald kararn ardnda duramayan askersivil tm yetkililer bu davada yan izmi, merte davranmamlardr. Balarn yastk altna gizleyerek, emirlerindeki -be insan yalnz brakm ve yargy yanltmlardr. Benim iddiam udur: Aldklar kararlarn ardnda duramayan korkak yneticiler, toplumun kapal toplum olarak kalmasn isterler. Onlar kapal toplumun dostlardr.659

Devletin hukuk dna kmasn onaylanamaz bir ey olarak deerlendiren ve bunu savunmay hukuk d eylemlerden daha vahim olarak niteleyen ve aklamay 6 yl sonra Gladio itiraf olarak deerlendiren smet Berkan, MGK ve Genelkurmay Bakanlnn bu srecin dnda olamayacandan hareketle aklamay nemsediini belirtti:
Doan Gre, Korkut Eken ne yaptysa bilgimiz dhilinde yapt, o hibir zaman verilen emirlerin dna kmad diyor zetle. Ben bu cmleyi, Mehmet Aar
658 lsever, Cneyt, 2002, Susurluk Davas Yeniden Almak Zorundadr, Hrriyet, 14 Mart. 659 lsever, Cneyt, 2002, Kapal Toplum ve Dostlar, Hrriyet, 16 Mart.

258

Korkut Eken ikilisi tarafndan oluturulan -adna ister Gladio deyin ister eteorganizasyonun sadece MGKdan deil Genelkurmay Bakan tarafndan da onaylandnn itiraf olarak alglyor ve ok nemsiyorum. Trkiye, Susurluku ok konutu ama yarglayamad. Umarm gelecekte bu szler olay deecek savclar iin yol gsterici olur, hatta delil yerine geer. Devletin hukuk dna kmas onaylanabilir bir ey deil. nk hukuk yoksa devlet de yoktur. Ama devletin hukuk dna kmasnn savunulmas, bence hukuk dna kma eyleminden bile vahim.660

Aklamay asl ierde olmas gerekenler darda yaklamyla ge kalan itiraf olarak niteleyen Bekir Cokun da, TSKyi zan altna itip geri ekilen generallerin yarglanmas gerektiini vurgulad:
imdi gnde erden, alt nemli ve emekli generalin, ierde olan Korkut Ekene sahip kmalar ve ona aslnda madalya verilmesi gerektiini sylemeleri daha birok eyi kantlyor: Birincisi; Susurluk soruturmas ve yarglama yanl yapld, tmyle eksik. kincisi; asl ierde olmas gerekenler darda. ncs; Susurluk sryor. Ayrca O aslnda madalya verilmesi gereken bir kahramandr. Her eyi doru yapt dediklerine gre, demek ki Susurluk olaynn ok gl tanklar var. Yeni yeni ortaya kyorlar. Emirleri uygulad demeleri ise yine ok ge kalm bir itiraf deilse ne?.. Susurluk dosyas yeniden almal. imdi konumay akl eden o zamann en st dzeydeki generalleri yarglanmal. Konumaya karar verdiklerine gre yiite-merte bildikleri her eyi herhalde hukuktan saklamazlar. Ayrca toplumun yreinde ayr bir yeri olan ve neredeyse insanlarn gvendii tek kurum olan Trk Silahl Kuvvetlerini byle zan altna itip geri ekilmeleri de beklenemez. Artk grev savclardadr.661

TSKyi ypratmamak gerektiini vurgulayan bir baka yazar Hseyin Glerceydi. Destek aklamasn, asker ve hukuk ile ilgili yeni bir tartma olarak deerlendirerek, TSKyi ypratmadan ve hukuku zedelemeden zm bulmak gerektiini dile getirdi:
Doan Grein ifadeleri ok arpcdr: Hibir zaman kontrolden kmam ve yksek disiplin anlay ile ald emirleri yerine getirmitir. imdi garip bir durumla kar karyayz. Komutanlar Ekenin bir kahraman olduunu, grevini verilen emirler dorultusunda yaptn ve hibir zaman kontrolden kmadn sylemektedirler. Kesinlemi yarg kararna gre ise Eken, devlet iinde ete kurmu, kontrolden km ve su ilemitir. Asker ve devlet, asker ve hukuk tartmalarna, Trk Silahl Kuvvetlerini ypratmadan, devleti zaafa uratmadan ve hukuku zedelemeden bir zm bulmann zaman artk gelmedi mi?662
660 Berkan, smet, 2002, 6 Yl Sonra Gladio tiraf, Radikal, 14 Mart. 661 Cokun, Bekir, 2002, Susurluk Sryor, Hrriyet, 15 Mart. 662 Glerce, Hseyin, 2002, Asker ve Devlet, Asker ve Hukuk Tartmalar, Zaman, 14 Mart.

259

Basn, Korkut Ekeni destekleyen emekli orgenerallerin grev yaptklar dnemin izini srerek, Ekenle ne zaman birlikte altklarn ortaya kard. Haberlere gre, Doan Gre, Necati zgen ve Hasan Kundaknn, Susurluk kazasnn meydana geldii Kasm 1996da aktif terrle mcadele grevinde olmadklar, Dou ve Gneydoudan sorumlu olarak yrttkleri bu grevlerini srasyla 1993, 1994, 1995 yllarnda braktklar aa kt.663 Radikal gazetesi, Kahramanlk bu mu: Faili mehul kahramanlk manetiyle verdii haberde, generallerin sahip kt dnemin, Babakanlk Tefti Kurulunun 1997de hazrlad Susurluk Raporunda ete ii denilen siyasi cinayetler ile faili mehul 2 bin cinayetin ilendii ve yine Mehmet Aarn byk bir vnmeyle Bin operasyon yaptk dedii dnem olduuna dikkati ekti.664 Bu bilgiler, desteki komutanlardan Teoman Komann da Meclis Susurluk Komisyonuna iki kez arld halde gitmemesine atfta bulunularak, imdi neden destekliyorlar? sorusunun yinelenmesine ve yeni bir frsat olarak deerlendirilmesine neden oldu:
Emekli paalarn zerinde durduklar dnem, 199394; yani Ekenin Emniyet ats altnda bulunduu yllar... Bu noktada dnemin Jandarma Genel Komutan Teoman Komann Susurluk Soruturma Komisyonunun almalar esnasnda taknd tavr hatrlamamak mmkn deil... Koman, o vakitler iki kez arld halde komisyona gitmemi; ilkinde muhatabnn Meclis Komisyonu olmadn ifade ederken, ikincisinde Bu i g gsterisine dnt diyerek, komisyon bakan Mehmet Elkatma sert bir ret cevab gndermiti. Elkatm, bugn hakl olarak soruyor: Ekenle ilgili syleyecekleri vard da, neden o gn komisyona gelip grlerini sylemediler? O zaman hi ilgimiz yok diyorlard, imdi neden destekliyorlar? Teoman Koman, katld bir TV programnda JTEM diye bir ey yoktur! diyebilmiti! Emekli generallerin Ekene destekleri vesilesiyle, ok byk bir frsathatta ncekinden de byk bir frsatortaya km durumda!665

Aa kan tm ilikiler ann, eylemlerin ve Susurlukun sorumlularnn ortaya ktn belirten Mine G. Krkkanat, Demek sizsiniz balkl yazsnda generallerin aklamalarn yle deerlendirdi:
Siz... niformalarndan emekli olunca, memeden kesilmi buzaya dnen eski kurtlar. Meer kurt bile deilmisiniz. Hukuk devletinin ryen etlerini, gizli gizli kemiren le akallarndan ibaretmisiniz. Demek sizdiniz, faili mehul cinayetlerin azmettiricisi. Demek sizdiniz, kumarhane krallarn haraca balayan rgtn haracn, rgte kar rgtlenen kiralk katillere deten ve kral temizleten. Demek sizdiniz, uyuturucu ticaretiyle vatan kurtaran. Demek sizdiniz, derin devlet. Sizdiniz kayp silahlar. Sizdiniz kontrgerilla. Sizdiniz
663 Hrriyet, 2002, Desteki Paalar Susurlukta Yoktu, 14 Mart. 664 Radikal, 2002, Kahramanlk Bu Mu: Faili Mehul Kahramanlk-manet, 17 Mart. 665 Korkmaz, Tamer, 2002, Kamyonun Ruhunu armak, Zaman, 16 Mart.

260

yargsz infazlar. zi srlemeyen, ele geirilemeyen, ad konulamayan katillerin, dayanamayp cinayet yerine dnmesi gibi dndnz, Susurluka. Sahip kyorsunuz, siz st sorumlular yakalanamadnz, yarglanamadnz ve mahkm olamadnz iin yegne emirba olarak hapse giren astnza. Gurur diye kabullendiiniz aalk duygunuz, elvermedi bir emir erinin emirba sanlmasna. Susurluk sizin eserinizdi, demek. Susurluk sizsiniz, siz Susurluk. Ameleler meydanda. Demek sizdiniz ustaba. Taeron hanginizdi peki? Sormak hakkmz, nk vatan diye rdnz duvara, hukuk devletini gmdnz te sizin milliyetiliinizin milleti, ite yarattnz hainler. te ldrmekle yetinmeyip, katlini savunduunuz hukuk devleti.666

SYAS DOKUNULMAZLIKLAR
Susurluk kazas, devlet iindeki etelemenin siyasi boyutunu ve balantsn aa karmas bakmndan nemli bir kilometre ta oldu. Milletvekili dokunulmazl, bu ilikiler a iinde yer alan baz isimler iin yargdan ve cezadan kamann arac olarak kullanld. Bu noktada iki nemli kritik isim ne kt: Korucuba Sedat Bucak ve Emniyet Genel Mdr Mehmet Aar. Bu isimlerin pek ok sulamada adlar geti. Ancak her ikisi de DYP milletvekili olarak uzun sre dokunulmazlk zrhnn korumas altnda yargdan kamay baardlar.667 Bu zellikleri nedeniyle, basnda Susurluk ve cezaszlk konusundaki deerlendirmelerin deimez aktr oldular. Her iki milletvekilinin de, haklarndaki sulamalara ramen yllarca yarg nne karlamaylarnda Meclis korumasnn rol bykt. Bucak ve Aarn milletvekillii dokunulmazlnn kaldrlmamas iin, Mecliste temsil edilen siyasi partiler destek vermekten kanmadlar. Siyasi partilerin bu destei, basnda da eletirildi. Siyasi partilerin Meclis bnyesindeki tutumlarn eletiren Oktay Eki, Susurluk skandalyla ortaya kan olaylarn aratrlmas iin yaplan giriimlerin sonusuz kalmasn ele ald yazsnda, her iki milletvekilinin dokunulmazlnn kaldrlmasndaki engellemenin tesadf olmadn syledi:
Birok cinayetin failleri bulunamyor. mer Ltfi Topaln ldrlmesi olaynda failleri bildiren ihbar gelince de baka gler devreye giriyor: Sank polisler stanbul Emniyetinden alnp Ankaraya gtrlerek selamete kavuturuluyorlar. nk dosya orada kapatlyor. TBMMde konuyu aratrmak amacyla bir komisyon kuruluyor. Ama sonu yine sfr. Hatta almalarnn banda kamuoyuna gven veren komisyon, bir de bakyorsunuz ki, dinlenilmesi gereken asl tanklar armaktan vazgeiyor. Alelusul bir rapor yazp iin stn rtyor. Hadi o komisyon yle yapt diyelim: Ya, Mehmet Aar ve Sedat Bucak dokunulmazlklarnn kaldrlmasn gren tamamen farkl komisyon toplantsna
666 Krkkanat, Mine G., 2002, Demek Sizsiniz, Radikal, 20 Mart. 667 Radikal, 2001, Dokunulmazlk Zrh Oldu, 13 ubat.

261

ANAP ve DSPli milletvekillerinin katlmamasna, bu yzden Komisyonun, bunlarn dokunulmazlklarnn kaldrlmasna gerek olmadna karar vermesine ne diyeceksiniz? Sizce bunlar sadece tesadf m?668

Susurluk san milletvekillerinin dokunulmazlklarnn kaldrlmamas iin Meclis bnyesinde oluan ittifakn, DEPli milletvekilleri sz konusu olduunda tersi ynnde bir ittifaka dnmesi ise Meclisin derin devletle hesaplama konusundaki samimiyetini ortaya koyan vahim bir tabloydu. Siyasi partilerin, uzun sre her iki sann yargdan uzak tutulmasnda oynad rol, sivil inisiyatifleri harekete geirerek, Srekli Aydnlk in Bir Dakika Karanlk eylemlerinin yurtta giriimi tarafndan yeniden balatlmasna neden oldu. eteler ve dokunulmazlar hedef alan bu eylemde de, savcln haklarnda fezleke hazrlad iki milletvekilinin dokunulmazlklarnn kaldrlmas istendi.669

Sedat Bucak vglerle Beraat Etti

Sedat Bucak, Meclis Susurluk Komisyonuna arld halde gitmedi. Kayp silahlar davasnda tank sfatyla mahkemece arlmasna ramen, bu arya da icabet etmedi ve sonunda mahkeme kendisini tank olarak dinlemekten vazgemek zorunda kald. Bucakn yarglanmasna, yeniden milletvekili seilememesi nedeniyle dokunulmazlnn kalkmasyla balanabildi. Ancak bu yarglama da, daha ikinci durumada savcnn dikkat ekici mtalaasnn ardndan verilen beraat kararyla hzla sona erdi. Hrriyetin vglerle beraat balyla verdii haberde savcnn mtalaas yle aktarld:
Savc, Sana ait arata vefat eden Hseyin Kocadala 12 Eyllden sonra emniyet amirlii yapmas nedeniyle dostluu devam eden Bucak, Abdullah atl ile bir toplantda tanm, etrafnda ok sayda devlet adam olduu iin kendisinden phelenmemi, atly devlet mensubu olarak bilmitir dedi. Bucakn dier ahslarla tanma ekli ve devlet tarafndan terrle mcadeleye hizmet iin tevik edilmesi ve bir eyleme kartna dair delil bulunmamas neticesinde suun unsurlarnn olumadn kaydeden Savc, beraatn istedi. Savc Orhan Erbay, karar durumasnda Sedat Bucak ve airetine vgler yadrp, devlete hizmetlerini anlatt. Mahkeme, Bucakn kanun kaan saklamak ve vahim nitelikte silah bulundurmak sulamalarn da affa sokup erteledi.670 Mtalaada Bucak aireti u szlerle vld: Sann Bucak aireti eyh Sait isyannda devletin yannda yer alm, terr rgtlerine kar korucularla mcadele etmitir. 12 Eyll ncesi airet atmalarnda dman sahibi olan sank, belli kesimce hedef olmutur. atlnn st dzey kiiler tarafndan sayg grmesi, takdir edilmesi nedeniyle aranan biri olduuna ihtimal verememitir.671
668 669 670 671 Eki, Oktay, 1997, Dm Hala zlmedi, Hrriyet, 2 Kasm. Hrriyet, 1997, Liderlere Aydnlk ars, 25 Eyll. Hrriyet, 2003, vglerle Beraat, 27 Haziran. Radikal, 2004, Bucaka Yarg Yolu, 28 ubat.

262

Beraat karar basnda da yank uyandrd ve tepkilere neden oldu. Hadi Uluengin, savcnn beraat ynndeki mtalaasnn ve kararn dokunulmazln teyidi anlamna geldiini vurgulad:
Susurluk bittiii! Size bir bardak souk su ikram edeyim. Afiyet eker olsun. DYP eski milletvekili Sedat Bucak nceki gnk durumada, hem inandrc delil bulunamad, hem de Rahan Ecevit affndan yararland iin beraat etti. Hatta brakn beraat etmeyi, savc Orhan Erbay, devlete vermi olduu hizmetlerden (!) tr, Bucakn bugn reisi olduu airete vgler yadrd. Elinde imkan olsayd, sann gsne bir de altn liyakat madalyas takacakt. Bylelikle de, aslnda btn bir derin devlet yapsn gzler nne seren Susurluk sistematii, o sistematik zlmeden tekrar ambalajna sarlm oldu O kendisini dokunulmazlkla tehiz etmitir. Ses kartlamaz, gz atlamaz. Zaten, tamam eriatn kestii parmak acmaz ilkesi uyarnca enemizi kapatp mahkeme kararna laf syleyecek deiliz, ama sz konusu kararn aslnda bu dokunulmazln teyidi anlamna geldiini grmemek iin kr olmak gerekir. Bu, nereye kadar byle gidecek? Derin devlet ve derin egemenler hangi dnemece, hangi viraja, hangi kazaya dek, gzmzn iine baka baka, biz s yurttalar sr yerine koyacak?672

Beraat karar, temyiz incelemesinde Yargtay tarafndan esastan bozuldu.673 Yargtay bozma kararnda mahkemenin beraat gerekesini paylamayarak ceza verilmesi gerektiini belirtti. Bozma kararndan sonra yeniden yaplan yarglama sonunda mahkemece Bucak, rgte bilerek ve isteyerek yardm etmekten 1 yl 15 gn hapis cezasna arptrld. Bucakn ileride su ilemeyeceine kanaat getiren mahkeme bu cezay da erteledi.674 Bylece, skandaln kilit isimlerinden biri olmasna ve hakkndaki onca iddiaya ramen bir sank daha cezasz kalm oldu. Bu karar, Radikalde, mahkemenin Yargtaya direnii olarak deerlendirildi.
Susurluk etesi davas sanklarndan eski DYP milletvekili Sedat Edip Bucakn yalnzca eteye yardmdan bir yl hapse mahkm edilmesi, mahkemenin Yargtaya direnii olarak grld. nk, Yargtay Bucaka ete yneticiliinden ceza istemi, nceki ete sanklarnn cezalarnn st snrdan verilmesini, cezada indirim yaplmamasn ve ertelenmemesini de onaylamt. Mahkeme ise Bucak ete yesi bile saymad.675

Mahkemenin rgte yardm ve yataklk suundan verdii ve erteledii bu karar, temyiz incelemesinde Yargtay tarafndan onanarak kesinleti.

672 673 674 675

Uluengin, Hadi, 2003, Susurluk Beraati, Hrriyet, 28 Haziran. Hrriyet, 2004, Beraat Karar Bozuldu, 28 ubat. Hrriyet, 2006, Susurluk Cezas: Tabancay ade Edecek, 14 Kasm. Radikal, 2006, Mahkeme Bucak in Yargtaya Direndi, 15 Kasm.

263

11 Yl Sonra Mehmet Aar

Uzun sren dokunulmazlk yks boyunca Aarn milletvekili dokunulmazlnn Meclis tarafndan kaldrlaca ynndeki beklentiler, ne yazk ki, Aarn yeniden milletvekili seilemedii zamana kadar karlksz kald. 22 Temmuz seimlerinde milletvekili seilemeyen Aarn yarglamasn balatan karar Dantaydan geldi. Dantay, Mehmet Aarn, Emniyet Genel Mdrl dneminde, su ilemek amacyla rgt kurma suundan Susurluk davas kapsamnda yarglanmasna karar verdi. Dantay kararnn gerekesi basnda yle yer ald:
Susurlukta kaza yapan arataki Emniyet Genel Mdrl kaynakl silahlarn, orada bulunan kiiler eline nasl getii izah edilememitir. Trkiyede katliam san, Avrupada uyuturucu kaaklndan aranan Abdullah atl ile st dzey bir emniyet mensubunun (Hseyin Kocada) ve bir milletvekilinin (Sedat Edip Bucak) bir arada bulunmalar, zel kastla bir araya gelindiini ve teekkl oluturulduunu gstermitir. Susurluk sanklaryla Aar arasnda baz balantlar tespit edilmitir. stanbul 6 Nolu DGM- nin kararnda, brahim ahin ve Korkut Ekenin, bu grevlere dnemin Emniyet Genel Mdr Mehmet Aar tarafndan atandklar ve geni yetkilere sahip olduklar da yer almtr.676

Dantayn kararnn ardndan, milletvekili dokunulmazl zrhyla Susurluk sanklar arasndaki yerini alamayan Mehmet Aarn ge gelen yarglamas ancak 11 yl sonra balayabildi. Ankara 11. Ar Ceza Mahkemesinde balayan davada, crm ilemek iin silahl teekkl oluturmak suundan yarglanan Mehmet Aar, sulamalar reddederek, zor bir srete grev yaptn ve grev sresi iinde hep hukuk ilkeleri iinde davrandn savundu. Emekli Yarbay Korkut Eken ve Sedat Bucaka vgler yadran Aarn Abdullah atly tanmyorum szleri durumaya damgasn vurdu:677
Susurluk skandal sonras hakkndaki iddialara 12 yl sonra yarg nnde yant vermesi beklenen Mehmet Aar ile ilgili dava dn balad. Aar, dn ilk durumaya rapor sunarak katlmad. Ankara 3. Ar Ceza Mahkemesi, grevsizlik karar vererek dosyay, terr ve organize sulara bakmakla grevli Ankara 11. Ar Ceza Mahkemesine gnderdi. Aar, zel yetkili bu mahkemede yarglanacak.678

Susurluk srecinin kilit san Mehmet Aarn ge gelen yarglamasn, muktedirlerin mahkemeye dmesi olarak niteleyen Mithat Sancar, dokunulmazlk sorununu iktidarn ruhu balamnda ele alarak yle deerlendirdi:
Mehmet Aar, mahkemeye dm; yani hkimin huzuruna km. Muktedirler iin mahkemeye dmek, gerekten dmektir; hkimin huzuruna kmak, gerekten huzurdan kmaktr, sonunda hkm giymeseler de daha batan huzur676 Hrriyet, 2008, Susurluktan Yarglanacak, 15 ubat. 677 Radikal, 2009, Mehmet Aar: atly Tanmam, 10 ubat. 678 Hrriyet, 2008, zel Mahkemeye Havale, 12 Kasm.

264

suzlua mahkm olmaktr. Bir zamanlar, ekrandaki grntleriyle, hatta sadece isimlerinin anlmasyla bile insanlar huzursuz edebiliyorlard; bir kelimeyle istedikleri kiiyi istedikleri yere drebileceklerini hissettirmekten honut, sonsuz kaslabiliyorlard. Onlara bu imkn veren, dokunulmazlktr; ne yaparlarsa yapsnlar, kimsenin onlara dokunamayacana dair inantr. Zira iktidarn ruhu, dokunulmazlkta sakldr. Bir muktedire dokunulduu anda, o ruh uar, geriye btn zavalllyla lml bir beden kalr Aslnda en byk muktedir, ne u ne budur; korkudan bakas deildir; herkese diz ktrebilir, herkesi bir anda hiletirebilir. Ergenekon operasyonu, korku duvarnn yklmas iin bulunmaz bir frsattr. Ykm balamtr; onu tamamlamak iin cesaret ve basirete ihtiya var. Ergenekonda, tarihi kan ve kirle yazlm bir zihniyetin, bir ynetim anlaynn, bir toplum tasavvurunun plak hale gelmesi sz konusudur. zerine k dnce, yaamas mmkn olmayan bir mikrop yuvasdr ortaya kmakta olan Kan ve kirle rlm ve imdi bir bir delinmekte olan dokunulmazlk zrhlarn paralamak iin, mesel Cumartesi Annelerinin yeniden eylemlerine balamalarnda olduu gibi, gemii srekli hatrlatmak ok gereklidir. Zira Galeanonun dedii gibi dokunulmazlk kt hafzann yavrusudur.679

Ergenekon soruturmas balamnda Hadi Uluengin de lk ama ne olursa olsun, yasal dokunulmazlk, byle bir ayrcalkla tehiz edilmi olan rgtlerin ve ahslarn babozukluuna zemin yaratr. Altn tepsi iinde frsat sunar. saptamasyla dokunulmazln yol aaca elverili ortama dikkati ekti.680 Yldrm Trker, Aarn yarg nne karlmasnn ok nemli bir frsat olduunu vurgulayarak Aar ve arkadalarnn yarglanmalar talebini bir kez daha yineledi:
Mehmet Aar, 11 yl sonra, ilk olarak Susurluk davasndan yarg nne kacak imdi, yarg srecinin balayabilmesi iin bugn dosyas, dier 83 yeni dokunulabilirin hakknda hazrlanm 227 dosyayla birlikte TBMM Bakanl tarafndan Babakanla gnderilecek. Babakanlk, bu dosyalar Adalet Bakanlna iletecek. Adalet Bakanl da dosyalar ilgili mahkemelere gnderecek Susurlukun 11 yl sonra da olsa yargya intikali kutlu bir olaydr. Demokratikleme sknts eken memleketim iin ok nemli bir frsattr. Mehmet Aar ve silah arkadalar yarglanmaldr.681

Yldrm Trker, Aarn ilk kez yarg makamlarna verdii ifadeden yola karak durumada sergiledii tutumu ise yle deerlendirdi:
Mehmet Aar 12 yl sonra Susurluk konusunda ifade vermek zorunda kaldnda karmza bir aralar DYP bakan olarak ktndaki sakin ve olgun lider imajn bir yana atverdi. kbal dneminden ok iyi tandmz ar delikanl makamna geiverdi Hayat boyunca inkrn en pikini en kibirlisini alp
679 Sancar, Mithat, 2009, Muktedirler Mahkemeye Dnce, Taraf, 12 ubat. 680 Uluengin, Hadi, 2009, Ergenekon Nereden Nereye, Hrriyet, 14 Ocak. 681 Trker, Yldrm, 2007, Susurluk Nereye Kadar?, Radikal, 20 Austos.

265

durdu. imdi de ilk durumasnda, atlnn zerinden kan silah tama belgesi ve yeil pasaportta imzas olmasna ramen, onu tanmadn iddia edebiliyor. Kk tetiki adamlarn hibirini tanmadn sylyor. Ama kendisine destek vermek iin mahkemeye kadar gelen Korkut Ekeni yere ge sdramyor. Tanmadn iddia ettii Ayhan arknn hocas Korkut Eken besbelli yle gl bir sr kasasnn stnde oturuyor ki yine etekli Doan Gre de Korkut Eken ne yaptysa bilgimiz dhilinde yapt, o hibir zaman verilen emirlerin dna kmad diyordu.682

SUSURLUK BABAKANLIK ELYLE ARATIRILDI

Susurluk sreci, devlet iindeki yaplanmay aratracak kii ya da kurumlarn bamszl ve tarafszl konularnn nemini hatrlatan kritik tartmalara yol at. Susurluka konu olan devlet iindeki rgtlenme ve ilikilerin aa karlmas iin Babakan Mesut Ylmazn grevlendirdii Babakanlk Tefti Kurulu Bakan Kutlu Savan hazrlad rapor, bamsz ve tarafsz olamayaca gerekesiyle basn tarafndan eletiriyle karland. Bunlardan en arpc olan, yrtmenin kendi kendini soruturmas anlamna geldii iin Babakanlka yaplacak aratrmay, devletin kendi davasnda yarg olmasna benzeten Yavuz Gkmene aitti:
Kimse kendi davasnda yarg olamaz. [...] Bu nermeyi dier kesimlere uyguladmz takdirde, hi kimsenin kendi iledii bir suu aratramayacan da anlarz. nk bizzat su ileyen bir insan, kendi suunu rtbas etmek iin her abay gsterecektir. O halde, su iledii dnlen biri hakknda soruturma, o kii tarafndan deil, bir bakas tarafndan yaplmaldr. Susurluk raporu konusunda, benim temel yaklamm budur. Susurluk konusunda devlet-mafya ilikisi aratrlmaktadr ve bu aratrmay Babakanlk Tefti Kurulu Bakan ve ekibi yapmaktadr. Ancak ilgin olan, bu aratrmann bile ortal velveleye verecek kadar grlt koparmasdr Kuvvetler Ayrl sisteminde tam bamsz bir yarg n kouldur. Yasama ve Yrtme de birbirlerinden kesin izgilerle ayrlmlardr. Susurluk olaynn TBMMce soruturulmas ne kadar doruysa, Babakanlka soruturulmas da o kadar yanlt. TBMM Soruturmas bir takm glerce engellendi ve askda kald. Orada ortaya kabilecek birok gerek ya kmad, ya da bastrld. Oysa imdi Babakanlk soruturmas, amac olay belli bir noktada tutarak, kellesinin koparlmas istenen baz kiilere ynlendirmek olsa bile, bu niyeti oktan ama benziyor. Ve devletin kendi davasnda yarg olmas bile sonucu engelleyemeyecek. Yarg, karar okurken parman kendisine evirecek.683

Kutlu Savan Susurluk Raporunun ieriinin ksmen basna yansmasnn ardndan, aratrmann, DYP Genel Bakan Tansu illerin Babakan olduu 1993 ylndan itibaren balatldnn anlalmas, raporun tarafgirlii tartmalarnn teme682 Trker, Yldrm, 2009, Aar Meseleler, Radikal 2, 15 ubat. 683 Gkmen, Yavuz, 1998, Kimse Kendi Davasnda Yarg Olamaz, Hrriyet, 24 Ocak.

266

lini oluturdu. Basn, raporu, dnemin Babakan Mesut Ylmazn, Susurlukun siyasi aktrlerinden Tansu illerle hesaplamas olarak alglad. Raporun kapsad dnem ve hedef alnan kurumlarn da, bu ihtiya erevesinde snrlandrld iddia edildi. Tm bu sre boyunca, raporun iindeki bilgiler, birok faili mehul olay ve ilikiyi aa karmada ipucu olabilecek bulgular, hesaplama iddialarnn glgesinde kald. Zeynep Atikkan, siyasi hesaplama olarak niteledii raporun, sorunun zmn salamayacan ve bu tr aratrmalar yapacak kii ve kurumlarn bamsz olmas gerektiini yle ifade etti:
Ayn halk, ciddi bir lkede, bamfettilik, ba bilmemnelik gibi messeselerin bamsz olmas gerektiini kavram m? Ciddi devlet adam, rapor talk showu yapmaz, kp ne yapacan syler. Eylem plann anlatr. Ne dersiniz? Susurluk ka yanda? Susurlukun zm bu sorunun yantnda sakl. Gerisi fasa fiso, sadece siyasi hesaplama.684

Enis Berberolu da, bamsz olmayan mfettilerce hazrlanmas nedeniyle raporun yetersizliine vurgu yaparak, bu tr raporlarn ieriklerinin ve ilevlerinin yargy harekete geirmeye yetmeyeceini belirtti:
Necip Trk milletinin Babakanlk Tefti Kurulu Bakan Kutlu Sava tarafndan hazrlanan son Susurluk raporundan karmas gereken tek ders ortadadr: Mfettiler siyasi makama bal almamal... Aksi halde umutla beklenen raporlar kamuoyuna her aklandnda, Hayret, vallahi sayn babakan bizzat kaleme alsa ancak bu kadar olurdu... diye armaktan vazgeilmeli... nk yakn tarih tanktr ki, Babakanlk Tefti Kurulu raporlar ok kolayca Babakan raporu haline gelebiliyor Gelelim Babakanlk Tefti Kurulu raporunun ilevine... nceleme raporu nitelii tad iin yargy harekete geiremez. Kamuoyuna aklanan blmleri yeni bir ayrnt iermiyor.685

te yandan, Babakanlk bnyesindeki rapor almas, yarglama makamlarndan saklanan ve olaylar aydnlatmaya yarayacak nemli bilgi ve belgelere yrtmenin kolaylkla ulatn gsterdi. Ancak ulalan bu bilgi ve belgeler dahi devlet srr gerekesiyle yargya ulatrlmad ve yarglama faaliyetlerine yansmad, yanstlmad. Bylece, yarglamalarda yaanan tkanklklar amada herhangi bir yarar ve alm salamad. Rapor sreci, dokunulmazlk ve cezaszlk gereini deitiremedi. Baz yazarlarn raporun yargya ulatrlarak soruturma konusu yaplmas ynndeki arlar ise sonusuz kald. smet Berkan, adaletin gereklemesi iin rapordaki bilgilerin yargya ulatrlarak, adalet nndeki engellerin kaldrlmas gerektiini ifade etti:

684 Atikkan, Zeynep, 1998, Rapor Talk-showu, Hrriyet, 25 Ocak. 685 Berberolu, Enis, 1998, Mfetti Deil, Babakan Raporu, Hrriyet, 25 Ocak.

267

Susurluk Raporunun gndeme getirdii ana ikyetlerden biri de, devlet kurumlarnn birbirlerine bilgi vermekten kanmas ve bylece adaletin engellenmesi deil miydi? te bir frsat: Kutlu Sava, emniyet ya da MT arivlerinde yatmakta olan bu bilgiyi ortaya kard, imdi grev Babakanlka ait. Onlar da bu bilgiyi adaletin tecellisi iin bir an nce savclara ulatrmallar Eksik bilgiyle konutuumun farkndaym ama acaba Kutlu Savan bulduu bilgiler taze bilgiler midir, yoksa bir sreden beri birtakm arivlerde uyumakta olan belgeler midir? Eer bir sreden beri arivlerde bekleyen bilgilerse herhalde yeni baz soruturmalar amak, bu cinayetin zlmesini engelleyenleri de yarglamak gerekecektir686

EMDNL SORUTURMASINDA DOKUNULMAZLIK

Susurlukla zdeleen askeri dokunulmazl ama giriimine sahne olan emdinli soruturmas, bata TSK olmak zere, basn, yksek yarg evreleri, hkmet ve dier siyasi partilerden ykselen tepkiler nedeniyle bir krlma yaratamad. Basnn nemli bir blm, balangta Susurluk srecine benzettii soruturmann st dzey komutanlara ynelmesiyle birlikte, rotasn deitirdi. Szan ve ierii renilen iddianameyle birlikte, sorun, davay oluturan olaylar zincirinden hzla uzaklaarak, bir komutana dokunma creti gsterilmesi meselesine odakland. Yldrm Trker, gelimeler nda yapt deerlendirmede bu durumu yle eletirdi:
Gerekten de Yaar Bykantn adnn emdinli iddianamesinde geiyor olmasyla birlikte ne orada yaananlarn, ne Susurluk ikizi etelemelerin en ufak bir hkm kald. Medya grev ba yapp kstah ve cretkr savcnn tynetini, ifadesine bavurduu iadamnn yalanlarn ve zamannda evirmi olduu dolaplar bir bir ilan etmeye balad. nk korkun bir gnah ilenmi, memleketi yerle bir edecek bir bombann pimi ekilmiti. Paamza dokundurtmayacamz kabarm haneremizle haykrmak zorundaydk Bamsz olmas mmkn olmayan bir askeri yargyla, askerin dokunulmazlnn srmesiyle, bu ilerin tam olarak aydnlanmas zor. Ksacas, AKPnin sonunu emdinlide grmtk. emdinli iddianamesini hazrlayan savcnn yalnzlk, itibarszlk, isizlik cehennemine postalanmasna, emdinli davasnn imdi geldii noktaya gelip rtbas edilmesine gz yumduunda, ikide bir faili mehul bombalarn hedefinde yaayan halkn ahitliini geersiz ilan ettiinde. imdi demokrasi mall gazileri pozunda, boynubkk, gz tok msameresine alk istiyorlar.687

Bykant ve st dzey komutanlara ynelik iddialarn iddianamede gemesinin, TSKya dokunmann, yarg da olsa kimsenin haddi olmad yaklamyla ve ok tepkisiyle karlanmas, devlet ya da ordu su ilemez n kabulnn rn olarak dikkat ekti:
686 Berkan, smet, 1998, Teoman Komanla Susurluk zerine, Radikal, 9 ubat. 687 Trker, Yldrm, 2007, emdinliden imdiye, Radikal, 28 Mays.

268

Van Savcsnn basnda araf araf yer alan artc iddialar karsnda Pes dorusu! demekten kendimi alamadm. Kara Kuvvetleri Komutann ete kurmakla sulamak, dedikodudan teye gemeyen sylentileri kant gstererek Diyarbakr Emniyet Mdr Gaffar Okkan ordunun ldrdn ileri srmek, olacak ey deil. Hele de Kara Kuvvetleri Komutan Yaar Bykantn bir konumasyla yargya mdahale ettii iin cezalandrlmas istemi, son gnlerde herkesin bu iddianameyi tartp gr bildirmesiyle iyiden iyiye tuhaflat.688

Ayn n kabul yanstan bir baka yaklam, Ortadou gazetesinden geldi. Gazete yazarlarndan Seyfi ahin, emdinlide bombalama olaynn faili olarak jandarma grevlilerinin sulanmasn, saldrnn gvenlik glerince yaplamayaca konusundaki inancna dayandrd:
emdinli olay bir tertiptir. Hi devlet veya devlet grevlisi; gndzn gz gre gre bir kitapevini basar m? Oraya bomba atar m? Bindii arabaya kendi hviyetini brakr m? Ve arabay ortada brakarak terk eder mi?689

Olaylarn devamnda devlet glerinin sulanmalarn acele ve vahim bir siyasi hata olarak deerlendiren Ortadou gazetesi yazar Taylan Sorgun da gvenlik glerinin sulanmalarn hakszlk olarak niteleyerek, terrle mcadelede ihtiya duyulan yeni dzenlemelere vurgu yapt:
emdinlideki olaylardan sonra devlet kuvvetleri vahim bir siyasi hata ile alelacele hemen sulanvermitir. O sulamalar maalesef perdenin ardna tam olarak bakmadan vahim siyasi hatalarla devam etmektedir. Ama ite o devam ederken de yine Vann Bakale ilesinde 3 Mehmetik ehit olmutur. Devlet kuvvetleri bir taraftan sulanacak, bir taraftan da dada ehitler vereceklerdir. Ba ellerin arasna alp dnmek gerekmektedir. Hakkarideki olaylarn arkasnda asl kimlerin olduu yava yava ortaya kmaktadr. Ama ona ramen, devlet kuvvetleri sulanmaktadr imdi soru udur: Van savcl acaba o gsterilerle ilgili bir soruturma yapm mdr, yaptysa sonucu ne olmutur? Bunu bilmek istiyoruz. Genelkurmay Bakanl terrle mcadelede yeni dzenlemelere ihtiya olduunu ifade etmiti. Nerede o dzenlemeler?690

Bu srecin, medyann orduyla ilikilerini snayan nemli bir gsterge olacan ileri sren grler de dile getirildi. Sivil yargnn askeri personele ynelttii en kapsaml ve en ar sulamalar iermesi nedeniyle davay bir ilk olarak niteleyen Ahmet nsel, Cumhuriyet tarihinin en kapsaml sulamasn izleme sorumluluunu tayan medyann apoletli olup olmadnn yine bu davayla anlalacan ifade etti:

688 Alkan, Trker, 2006, Aklselim, Radikal, 8 Mart. 689 ahin, Seyfi, 2005, emdinli Olaylar PKK Tertibidir, Ortadou, 17 Kasm. 690 Sorgun, Taylan, 2005, TBMMde Emperyalizm, ehitler ve emdinli, Vahim Hatalar, Ortadou, 17 Kasm.

269

Cumhuriyet tarihinde subaylarn yarglanmalar ilk deil. Bu elerin bir ksmn iinde barndran, fakat dier tm rneklerden farkl olarak, sz konusu su iddialarnda askeri hiyerarinin neredeyse kusursuz biimde altn gsteren ilikileri savlayan ve tarihimizin bir paras olacak olan savclk iddianamesi, grevlerini ifa ederken ve asli grevlerinin bir paras olan kararlar ve eylemler nedeniyle asker kiilere sivil yargnn ynelttii, Cumhuriyet tarihinin en kapsaml sulamasdr. Genelkurmay Bakanl adlar geen st dzey subay iin kovuturma izni vermese de, bu iddia ister istemez toplumsal bellee yazlacak Ordunun da sivil gler tarafndan denetlenmesinin olmazsa olmaz gerei bugnden itibaren ok daha gl biimde gndemimizde olacaktr. Bundan byle ulusal basna sz konusu iddialarn izini srmek sorumluluu dyor. Medyann apoletli olup olmadnn gstergesi, bu konuda basnn nmzdeki aylarda sergileyecei tavr olacak.691

Dava srecinde yaananlar, askerin dokunulmazlk kalkan olarak ele alan ve Bykantn bu sreteki aklamalarn ve tutumunu dokunulmazlk ve yargya mdahale balamnda deerlendiren Yldrm Trker de grlerini yle ifade etti:
Bylesi sk bir dokunulmazlk kalkan bizzat senin gvenilirliine ynelik bir tehdit oluturmaz m? Ak olmak, effaf olmak, bir hatas, suu olanlar gzlerimizin nnde cezalandrmak senin saygnln artrmaz m? Yargya gelmiken, Orgeneral Bykantn emdinlide halk tarafndan kstrlan Astsubay Ali Kaya hakknda dava srerken fikir belirtmesini, onun iyi bir asker olduuna teminat vermesini doru buluyor musun? Bu, yargya mdahale deil midir? Sank astsubaylar tutuklayamayan, onlar tutuksuz yarglamak iin salveren emniyet, sivil zanllara ayn tavr gsteriyor mu? Arada bir kp kimileri tarafndan sabrnn snandndan sz ediyorsun. Silahl olann sabrndan sz etmesini, bizimle sabrla tartlan bir ilikiye girdiini belirtmesini son derece rktc buluyoruz. Umarm sabrn zorlamammdr. yi nbetler.692

te yandan emdinlide olaylarn yaand srada Hakkaride bulunan CHP milletvekili Esat Canann basna yansyan aklamalar, soruturma sreciyle ilgili pek ok kukuyu akla getirdi. Canan, halkn yakalad ve polise teslim ettii astsubaylarn serbest brakldklarn, ifadelerinin ise olaydan iki gn sonra alndn ve normal gzalt prosedrnn uygulanmadn, emdinli Cumhuriyet Savcsnn davay ete sulamas kapsamnda deerlendirmemesinin askerin basksndan kaynaklandn ve Bykantn sank Ali Kaya ile ilgili szlerinin koruyun anlamna geldiini belirtti:
Nasl oldu da, halkn polise teslim ettiklerinden sadece PKK itirafs olan bombac tutukland ve iki astsubay gzden kayboldu? Jandarmann elinde kaybettiler resmen. dare iki gn sustu. Vatanda size kii vermi, imdi siz bir kii tutukland diyorsunuz. Dier iki kii kim ve nerede? sorusuna ben bir trl
691 nsel, Ahmet, 2006, emdinli ve ddianamesi, Radikal 2, 19 Mart. 692 Trker, Yldrm, 2005, Sayn Asker Vatanda!, Radikal 2, 27 Kasm.

270

cevap alamadm. Meer savc o iki astsubayn ifadesini iki gn sonra alm ve onlar serbest brakm. Vatanda iin uygulanan gzalt sresi ve soruturma yntemi onlar iin uygulanmad. Formaliteden ifadeleri alnd. [...] Tutuklananlar kim? Bombay koyan PKK itirafs ve keif esnasnda halk tarayan Tanju avu. Peki tutuklanma gerekeleri ne? Biri, bir dkkna bomba koyup adam ldrmekten... br de meru mdafaa snrlarnda saa sola ate ederek yaralamaya sebep vermekten ve kast aan biimde adam ldrmekten tutuklanyor. [...] Savc iki olay aralarnda hibir iliki yokmu gibi birbirinden ayryor ve her ikisini de tek sankl basit bir adam ldrme davas yapyor. Bylece bombalama da, halk tarama da adli vaka oluyor. Oysa iki dava birlese bir ete oluur ve bu dava drt sankl ar cezalk ete davas olur. Ama emdinlide hukuk almyor. [...] Savc bask altnda kald. nk bombalama olaynda asker kkenli iki kamu grevlisi var. Ayrca yukardan da mesaj geldi. Kara Kuvvetleri Komutan, Ali Kaya iyi ocuktur dedi. Komutann Kaya su ilemez eklindeki beyan bu ocuu koruyun anlamndadr ve aaya mesajdr. Sust yakalad birinin yukardan himaye grmesi tabii vatandan tepkisine neden oldu.693

Nitekim, yaratlan bask ortam, Canan dorulayarak, tutuklama kararlarnn ksa srede kaldrlmasyla sonuland. Bombalamay protesto gsterisinde kalabala ate aarak bir kiinin lmne sebep olan Astsubay Tanju avu, 68 gn sonra salverildi.694 Radikal, karar, dl gibi karar olarak niteledi. emdinli olaylarnn dokunulamayan komutanlarndan biri de Hakkri Jandarma Alay Komutan Albay Erhan Kubatt. Radikalin emdinlinin tek dokunulmaz alay komutan balyla verdii habere gre Kubat, bombalamann olduu ve polisin yetki alannda yakalanan astsubaylar grevlendiren komutand. Kubat hakkndaki dokunulmazlk sreci yle geliti:
emdinlideki bombal saldryla ilgili iki astsubay 39 yl 10 ay 27er gn ar hapis ald, ihmali grlen yneticilerin yeri deitirildi, ancak Hakkri Jandarma Komutan Albay Erhan Kubatla ilgili bir ilem yaplmad. Kubatn ad ilk kez astsubaylar Ali Kaya ve zcan ldeniz ile itiraf Veysel Atein zerinden ve aralarndan kan grevlendirme yazsnda grlmt. Daha sonra grevinden ihra edilen Van Savcs Ferhat Sarkaya, Kubat grevi ktye kullanmakla sulam ve dosyasn askeri savcla gndermiti. Savclk ise soruturmaya gerek olmadna karar vermiti. Van 3. Ar Ceza Mahkemesinde dava srerken, Kubatn 9 Kasmdaki bombalama olayndan 13 gn sonra, Kaya ve ldenize takdirname verdii ortaya kmt. Kubat, TBMM emdinli Komisyonunda, Failler neden bulunamyor? sorusu zerine, unlar sylemiti: Devlet burada. Baka g yok. Patlamalar sayn vekilim, PKKnn ii, kafay bulandrmayn. Kubat, bunlara ramen grevinden uzaklatrlmad.695
693 Dzel, Nee, Esat Canan syleisi, 2005, Polis, Emniyet Mdrne Ate At, Radikal, 21 Kasm. 694 Radikal, 2006, avu Tahliye Edildi, 19 Ocak. 695 Radikal, 2006, emdinlinin Tek Dokunulmaz Alay Komutan, 22 Haziran.

271

Hrriyetin ileri soruturma izni vermedi balkl haberinde, ileri Bakanlnn, sorumlu brokratlarn adli ynden yarglanmalarn engelledii de ortaya kt. Savcln grevi ihmal nedeniyle soruturma aabilmek iin eski Hakkri Valisi Erdoan Grbz, eski emdinli Kaymakam Mustafa Cihat Feslihan ve Hakkri Jandarma Alay Komutan Erhan Kubat hakknda ileri Bakanlndan iki kez izin istedii halde gerekli iznin verilmedii grld. ileri Bakanl, Bakanlar Kurulu kararyla atanan vali ve kaymakamlar hakkndaki adli soruturmalarn sadece Yargtay Cumhuriyet Basavclnca yaplabilecei, dolaysyla izin bavurusunu da Yargtay Basavclnn yapmas gerektiini ne srd. Bu gerekeyle, l kararnameyle atanan Vali Grbz ve Kaymakam Feslihan iin bu gerekeyle soruturma izni vermeyen Bakanlk, l Jandarma Alay Komutan Albay Kubat iin yaplan bavuruyu geri evirme gerekesini ise Ast memur ile st memurun ayn fiile itiraki halinde izin, st memurun bal olduu merciden istenir olarak aklad. Hakkri Basavcl, bu yant yeterli bulmayarak izin bavurusunu yineledi. Ancak, Bakanlk bu bavuruyu da geri evirdi.696

TSKDaN SANIKLARA AVUKAT DESTE

Albay Erhan Kubatn ismi, yalnzca dokunulmazlk zrh nedeniyle gndeme gelmedi. Kubat, ayn zamanda, yakalanan astsubaylara hukuki destek sunmak zere kurum adna avukat grevlendirmesi yaplmas ileminde de anlan isimdi. TSK personelinin ete sulamasyla sivil mahkemede soruturulmas ve yarglanmas, baka kurumsal koruma mekanizmalarnn devreye sokulmasn gndeme getirdi. Bunlardan biri, emdinli davasnda astsubaylara Jandarma Genel Komutanl tarafndan avukat tayin edilmesi ve avukatn almalarn kolaylatrmak iin TSKnn olanaklarnn seferber edilmesiydi. kence davalarnda sklkla rastland gibi ete davalarnda da sanklara TSK tarafndan kurumsal hukuki yardm sunulmas olduka nemli bir gelime olarak kaydedildi. TSKy kurum olarak yargsal srecin taraf haline getirdii, olayn madurlar ve yarg mensuplar zerinde bask oluturduu bu gelimeye, batan beri tepkileriyle srece mdahil olan evreler sessiz ve kaytsz kaldlar. Albay Erhan Kubatn devreye girmesiyle gerekleen avukat grevlendirmesi Hrriyet gazetesi tarafndan, Sahipsiz braktlar balyla haberletirildi. Haberde, sanklar savunmak zere grevlendirilen avukatn grevlendirilme srecini anlatan aklamalarna ve sanklara ulatrlmak iin kendisine sunulan olanaklara yer verildi:
emdinli olaylarna ad karan 3 asker ve 1 PKK itirafsna avukat bulunmas iin Hakkari l Jandarma Komutan Albay Erhan Kubat ile yardmcsnn devreye girdii renildi. Hukuku kkenli emekli Yarbay Mehmet Gmen, Hakkari Jandarma Komutan ile yardmcs beni arad. Bu olayn avukatln stlen696 Hrriyet, 2006, ileri Soruturma zni Vermedi, 8 Mart.

272

memi istediler. Ben de kabul ettim dedi. Gmen, geen cuma uakla Vana, oradan da askeri helikopterle Hakkarinin emdinli lesine gittiini syledi. Gmen, Beni aradklarnda sanklarn gzalt sresi bitmek zereydi. Karayoluyla gidersem sanklarn gzalt srelerine yetiemeyeceimi syledim. Bunun zerine blgeye giden iki Mlkiye Mfettii ile birlikte askeri helikopter ile bizi aldlar diye konutu.697

Ancak ilerleyen srete, hukuki yardm iin seilen avukat hakknda da, Yarbay olarak grevli olduu dnemde ky boaltma iddialarnn olduu ortaya kt. Emekli Yarbay Mehmet Gmenin, grev yapt dnemde ky yakma iddiasnda adnn getii ve bu iddialarn AHMe ikyet edildii, ancak bu eylemleri nedeniyle herhangi bir takibata uramad ynndeki bilgiler Yaln Doan tarafndan yle dile getirildi:
Kendisinin sylediine gre, Kendisini arayan komutanlarn istei zerine davayla ilgileniyor. (14 Kasm, CNN Trkte yaynlanan DHA muhabiri Oktay zilhann haberi). Avukat Mehmet Gmen, emdinlide bombalama olaylarna kart ne srlen astsubaylar savunmakla grevli. Emekli bir yarbay. On yl kadar nce Dou ve Gneydouda grev yapyor. Avukat Gmenle ilgili haberin devam var: Gmenin ad Mardinde 1992 ylnda bir ky yaklmas iddiasyla Avrupa nsan Haklar Mahkemesinde alan davada geiyor. Henz sonulanmayan davaya ilikin Trkiye tarafndan savunmada, Mehmet Gmenin o dnem yzba rtbesiyle Mardin l Jandarma Komutanlnda grev yapt belirtiliyor. Gmenin AHMne bavuran kyn de dhil olduu bir grup kyden sorumlu olduu ifade ediliyor.698

Kurumsal hukuki destek, CMK kapsamnda sank ve phelilerin yaknlarna tannan avukat tayini hakknn kullanlmasn da engelledi. Astsubay Ali Kayann ailesi adna davay takip eden ve Radikale aklama yapan bir avukat, aile istemesine ramen Jandarma Genel Komutanlnn dardan avukat istemedii iin davada veklet alamadklarn aklad. Aklamaya gre, Jandarma Genel Komutanl dardan avukat istemedi, olay grev srasnda ilenen su olarak grdklerinden bakasna veklete izin kmad.699

HRANT DNK CNAYETNDE DOKUNULMAZLIK

Hrant Dink cinayeti davas da Susurluk ve dierleri gibi grnrde bir yarglama olmasna ramen, belirleyici rol ve sorumluluu olanlarn yarg d tutulduu bir dava olma zellii tad. Dolaysyla Dink cinayeti yarglamas, gelenekselletii zere, cezalandrmay eldeki sanklarla snrl ve yeterli gren yaklamla, tetii ektiren glerin dokunulmazlna teslim olunarak srdrlmekte.
697 Hrriyet, 2005, Sahipsiz Braktlar, 15 Kasm. 698 Doan, Yaln, 2005, emdinli Komisyona Havale, Hrriyet, 16 Kasm. 699 Radikal, 2005, emdinli Dosyas Vana Gnderildi, 23 Kasm.

273

Hrant Dinkin ldrleceinin gvenlik birimleri tarafndan nceden bilindii halde nlenmemesi ile ilgili gerekler, Nee Dzelin mdahil avukatlardan Fethiye etin ile syleisinde yle yer ald:
Hrantn cinayet dosyasna bakyorsunuz, kolluk grevini yapmam. Suu nlememi. nk Hrantn ldrleceini nceden Emniyet de biliyor, jandarma da biliyor. Davann iki numaral san Yasin Hayalin enitesi Cokun ci, Trabzonda Jandarma istihbaratlarna Hrantn ldrleceini bildiriyor Trabzon Emniyeti, cinayetin ileneceini stanbul Emniyetine yazyla bildiriyor. Yasin Hayal stanbula gelecek, Hrant Dinki ldrecek. mraniyede abisinin alt frnda kalacak. Yasin bunu yapabilecek biri. Daha nce McDonalds bombalayacan syledi ve yapt diye yaz gnderiyor. Hatta Trabzon stihbarat ube Mdr yazyla da yetinmeyip, stanbul stihbarat ube Mdrn telefonla aryor. Ama hibir nlem alnmyor. Frn bulunamad diye uyduruk bir zabt tutuluyor. Cinayetten sonra mfettiler gittiler, o frn ve Yasin Hayalin abisinin kaytlarn buldular. Biri emniyet, ikisi jandarma, sadece istihbarat grevlisi hakknda soruturma izni kt. Haklarnda dava alacak m belli deil. Bakn... Cinayetten sonra Trabzon Emniyet Mdr deiti. Yeni Emniyet Mdr, Hrantn ldrleceini stanbula hem yaz, hem telefonla bildiren stihbarat ube Mdrn grevden ald Aslnda cinayetten sonra btn grevlilere el ektirilmeliydi ve btn bilgilere, kaytlara el konulmalyd. nk deliller yok edildi. imdi biz bu delilleri ortaya karmaya alyoruz. Hrantn eviyle iyeri arasnda keif yapmlar, krokiler karmlar, Jandarma bunu raporuna yazm. Cinayetle ilgili bu kadar ok bilgisi var ama Trabzon Jandarma l Komutan, cinayetten sonra yaplan soruturmada, Ben kaytlar inceledim. Bize gelen bir bilgi yok diyor.700

Perihan Maden, her kademedeki cinayetten haberdar olan gvenlik birimlerinin rollerine, dl gibi terfilerine ve cezalandrlmamak zere haklarnda soruturma izni verilmemesine ilikin deerlendirmelerini yle aktaryor:
imdi her geen hafta, her yeni ay, bazen de her Allahn gn reniyoruz ki: Polisinden, jandarmasna, jandarma istihbaratndan, ille de polis istihbaratna, vali yardmclarndan MT grevlilerine Dinkin planlanmakta olan (Plan yapmayn plan) cinayetinden satr satr haberi olmayan, nerdeyse hibir devlet mercii yokmu! Hepsi de, nerde, ne zaman olacan, hangi ulsuz ocuklar tarafndan, ne ekilde yaplacan (son Erhan Tuncel-Muhittin Zenit telefon konumasnda kelime kelime dinlediimiz zere) sular seller gibi biliyormu!... ylesine beenilen/takdir edilen bir doku sz konusu ki burada: ite eski Trabzon Emniyet Mdr Ramazan Akyrek, bugn Ankarada, yurdun kalbinde Emniyet Genel Mdrl stihbarat Bakanlna terfi etmi vaziyette! Erhan Tuncelle o kan dondurucu konumalar gerekletiren polis memuru Muhittin Zenit de yle. Amirinin yan banda: Ankaraya, stihbarata tayin edilmi vaziyette. Mkfatlandrmak/en azndan cezalandrmamak zere bu
700 Dzel, Nee, Fethiye etin syleisi, 2007, Hrant Davasnda Savclardan Deliller Saklanyor, Radikal, 1 Ekim.

274

dokuyu Trabzon Valilii l dare Kurulu hibir polis memuru hakknda soruturma izni vermedi. Zira: ileri Mfettileri polisleri olayda kusursuz buldu. Bu, iin polis istihbarat aya. Yasin Hayalin halasnn ei Cokun cinin Jandarma istihbarat tarafndan grevlendirildiini biliyoruz.701

Cinayetin azmettiricisi olarak yarglanan sankla gvenlik grevlileri arasndaki ilikileri deerlendiren ve tm bu ilikiler an ebeke olarak niteleyen Murat Belge de, gvenlik glerinin roln yle sorguluyor:
Ve sonra Hrant Dink ldrlyor. ldrlr ldrlmez, Erhan Tuncele Sizin ocuklar m yapt? telefonlar yamaya balyor. Evet, imdi nedir bunun anlam? Bu konuda istihbarattan bir yn adamn ad geiyor, ilk konuan, sonra konuan, askere giden, onun yerini alan vb. Baya bir ebeke bu. Grevlerinin de suu nlemek olduunu dnrsnz. Ama su nlenemiyor. Bu bir beceriksizlik mi, yoksa tam tersine, olmas istenen beceriklilik bu mu? Bu adamlar suu nlemek iin mi var, yoksa istenen suu ileyeceklerin yolunu amalar, kk mdahalelerle gerekli kiiyi gerekli yne sevk etmeleri iin mi? Mantk, insana bu soruyu sorduruyor. Ama ortaya km olgular, hibir eye cevap vermiyor.702

Hrant Dink cinayeti davasnn balad gne dair izlenimlerini aktaran smet Berkan da, gvenlik grevlilerinin cinayetteki roln, ihmalin tesinde grerek ihmali de aan, tevikilie varan tutum olarak niteledi ve normal lkelerde skandal olmas gereken bu durumun bizde skandal olarak saylmamasn yle sorgulad:
Normal lkelerde, bir siyasi cinayetin soruturmasnda polislerin, jandarmalarn ihmali de aan, tevikilie varan ithamlara uramas byk skandal saylr, kamuoyu ve siyasi mekanizma o skandaln peini brakmaz, illa birileri mahkemeye karlmasa bile bir daha byle eylerin yaanmamas, kanun uygulama kuvvetlerinin bir daha bylesine bir thmet altnda kalmamas iin gereken tedbirlerin hepsi alnr. Ama bakn bizim lkemize, Hrant Dink ldrld, bu cinayeti ileyen ve planlayanlarn tamamnn polis ve jandarma tarafndan bilinen, hatta Hrant Dinki ldrebilecekleri dnlen kimseler olduu ortaya kt. Cinayetin ba planlaycs olmakla sulanan ve arlatrlm mebbet hapis cezas istemiyle dn yarglanmaya balanan bir tanesinin uzun sre polisten maa alm olmas bile bizde skandaldan saylmad Bakn bizim lkemize, Hrant Dinkin durumasn izlemek isteyen aile yeleri ve Hrantn arkadalar mahkeme kapsnda hakarete uradlar, evrede onca polis olmasa belki fiili saldrya bile urayacaklar Bu artlar yle kanksanm ki, savc bile iddianamesinde, yaplan eylemin neden terr kapsamna girmesi gerektiini uzun uzun izah etme gerei duymu. Hani phesi olan varsa, hl kendini terrize edilmi hissetmeyen varsa, okusun da ikna olsun diye sanki Dn Beiktata faili de azmettiricisi de belli cinayetin ilk durumas yapld. Daha
701 Maden, Perihan, 2007, Dink Cinayetinin Karekk, Radikal, 2 Ekim. 702 Belge, Murat, 2007, Yeni Dink Bulgular, Radikal, 15 Mays.

275

durumann kapsnda, sulular aslnda gl de olmak istediklerini, daha dorusu gllklerinin tescilini istediler.703

Bir yandan davann grlmesine devam edilirken, dier yandan cinayetin ncesi ve sonrasndaki gelimeler nedeniyle Samsun ve Trabzonda alan adli ve idari soruturmalar da sonulanmaya balad. Bunlardan biri, Samsun Emniyetinde Ogn Samast ile poz veren polis ve jandarma grevlileri hakknda alan soruturmayd. Soruturma, kovuturmaya yer olmad kararyla sonuland. Kararn gerekesi yargnn, kamu grevlileri sz konusu olduunda nasl korumac ve kayrmac bir tutum iine girdiini gstermesi bakmndan olduka nemliydi. Hrriyetin Kamusal hizmet yar balyla aktard habere gre karar, gvenlik grevlilerinin suu ve suluyu kayrdklarna dair herhangi bir delil bulunamad, aksine bu grevlilerin zanlnn iledii suu itiraf etmesi konusunda zel gayret sarf ettii gerekesine dayandrld. Kararn vicdanlar yaralayan yanysa, Trk bayrann zanlnn elinde bulunma nedeninin grevlilerin kamusal hizmet iin yar halinde olmalarna balanmasyd:
Katil zanlsna ait Trk bayrann elinde olmasnn, bunu ar derecede nemsemesi ve elinden alnmas durumunda iledii sua ilikin hibir beyanda bulunmayacan belirtmesinden kaynakland, insani yaklam ile iledii suu anlatmasndan elde edilecek kamusal menfaat gz nnde bulundurulmasndan dolay bayran elinden alnmad, o nedenle de burada bir su unsuruna rastlanmad, aksine kamusal hizmeti yrtmek iin yar halinde olduklar, bu nedenle belirtilen 2 kii dnda kalan 19 kii hakknda kovuturmaya yer olmadna karar verilmitir.704

Cinayetle ilgili soruturmaya urayan gvenlik grevlileri hakkndaki tek cezaszlk karar bu deildi kukusuz. Samsunda gvenlik grevlilerinin zanlnn eylemini destekleyici nitelikteki davranlaryla ilgili grevi ihmal ve soruturmann gizliliini ihlal sulamasyla grlen tek dava da, delil yetersizlii ve suu ilemediinin sabit olmas gerekesine dayanlarak beraat kararyla sonuland ve cezasz kald. Radikalin, Bu utan grntlerinde sulu bulunamad balyla verdii haberin ayrntlar yleydi:
Hrant Dink ldrdkten sonra yakalanan Ogn Samastn poster gibi fotoraflarnn ekilmesi ve polis ile jandarmalarn katil zanlsyla poz vermeleri davasnda yarglanan iki polis beraat etti Mahkeme hakknda grevi ktye kullanmak suundan dava alan Metin Baltann atl suu ilemediinin sabit olmas sebebiyle, gizliliin ihlali suundan yarglanan brahim Fratn da mahkmiyetine yetecek derece kesin, inandrc, pheden uzak delil elde edilemediinden dolay beraatlerine karar verdi.705
703 Berkan, smet, 2007, Sulular ve Gller, Radikal, 3 Temmuz. 704 Hrriyet, 2007, Kamusal Hizmet Yar Yapmlar 4 Temmuz. 705 Radikal, 2008, Bu Utan Grntlerinde Sulu Bulunamad, 23 Ekim.

276

Samsundan sonra bir baka cezaszlk haberi de stanbuldan geldi. Hrant Dinkin ldrlmesinde en nemli sorumluluklardan biri de stanbul Emniyetine aitti. Trabzon Emniyetinin bildirdii istihbaratn gerei yaplmayarak cinayetin ilenmesine gz yumulmutu. stanbul Emniyetinin bu sorumluluunu konu edinen soruturmayla ilgili incelemede ise dnemin stanbul stihbarat ube Mdr Ahmet lhan Gler hakknda soruturma izni verilirken, stanbul Emniyet Mdr Celalettin Cerrahn da dhil olduu sekiz polis hakknda soruturmaya yer olmad karar verilerek soruturmann nemli bir ayana dokunulamam oldu. Bu karara kar mdahil avukatlarca yaplan itiraz da sonucu deitirmeye yetmedi. tiraz inceleyen Blge dare Mahkemesi, bavuruyu haksz bularak polislerin yarglanmalarna yer olmadna, oy okluuyla karar verdi. Karara muhalefet erhi koyarak Cerrahn yarglanmas gerektiini belirten ye ise, 2005te Ermeni Konferansnn706 durdurulmas kararna imza atan hakim Sadettin Yamand. Ne var ki, Yamann Kurandan surelere dayandrd ve konunun cidddiyetini yeterince deerlendirmedii tespitini ieren muhalefet erhi de, Cerrahn dokunulmazln deitirmeye yetmedi. Radikal, Polisi korumay ihmal etmediler baln kullanarak, Hrant Dinkin ldrlmesinde gsterilen ihmalin, polislerin korunmasnda gsterilmediine gnderme yaparak karar eletirdi.707 Hrant Dinkin ldrleceinin, polis istihbarat gibi jandarma istihbaratna da nceden bildirildiinin ortaya kmas, yarglamada yeni bir dokunulmazlk alann daha ortaya kard. Sanklardan Yasin Hayalin enitesi Cokun cinin ifadeleri dorultusunda deifre olan bu bilgi, cinayetin Trabzon Jandarma Alay Komutanlnca da bilindiini gsterdi. Cinayetin jandarma ayann devreye girmesiyle ihmallerin aslnda bilinli olduu kesinlik kazand. Jandarmaya ynelik yrtlen adli soruturma, Jandarma Astsubay Okan imek ile Uzman avu Veysel ahin hakknda grevi ihmal suundan dava almasyla sonuland. Alldk biimde, jandarmada da st dzey sorumlular hakknda dava almayarak, komutanlarn yarg bakl srdrld. Davada ortaya kan bir belgeye gre cinayetin ayrntlarn jandarma tarafndan daha nceden biliniyordu. Dink cinayeti sonrasnda hazrlanan bu belgenin, aslnda cinayetin daha nce bilindii halde konuyla ilgili hibir ilem yaplmadn gizle706 Boazii ve Sabanc niversiteleri tarafndan 23 Eyll 2005 tarihinde dzenlenmek istenen mparatorluun k Dnemlerinde Osmanl Ermenileri: Bilimsel Sorumluluk ve Demokrasi Sorunlar balkl konferans, Hukukular Birlii Dernei Bakan Av. Kemal Kerinsiz ve bir grup avukat tarafndan alan iptal davas zerine stanbul 4. dare Mahkemesi kararyla durduruldu. Oy okluu ile alnan ve hakim Sadettin Yamann da durdurma ynnde oy kulland karara bir ye hakim kar kt. Muhalif ye, dava konusu konferans kararnn idari bir ilem olmadnda bu konuda idari dava alamayacan belirterek, davann, incelenmeksizin reddedilmesi gerektii grn savundu. Yrtmeyi durdurma karar zerine Konferans Hazrlk Komitesi, kararn bilimsel alana mdahale anlamna geldiini belirterek, toplantnn stanbul Bilgi niversitesinde gerekletirileceini aklad. Hkmetin ve geni bir kesimin desteiyle toplant 24 Eyllde Bilgi niversitesi Dolapdere kampusnde gerekletirildi. 707 Radikal, 2008, Polisi korumay hmal Etmediler, 23 Temmuz.

277

mek ve kendilerini sorumluluktan kurtarmak iin hazrland anlald. Albay Ali z imzasn tayan Haber kayt ve bildirim formu, tetikinin Samsunda yakalanmasndan bir saat nce dzenlenmiti. Formda, kayna belirtilmemekle birlikte, cinayetin kimler ve ka kii tarafndan ilenecei u ifadelerle kayt altna alnmt:
19.01.2007 gn stanbul ili ilesindeki Agos gazetesinin kurucusu ve genel yayn mdr olan Ermeni asll Hrant Dinkin ldrlmesi olay ile ilgili olarak; a) Hrant Dinkin son dnemlerde Trkiye aleyhine yapm olduu konumalara tepki olarak Trabzon ili Pelitli beldesinde ikamet eden... 24 Ekim 2004 ylnda Trabzondaki McDonalds isimli iyerine patlayc madde koymak suretiyle eylem yapan Yasin Hayalin organize ettii, b) ahslarn drt kii olduu, ak kimliklerinin tespit edilemedii, stanbula gittikleri, ev ile Agos gazetesi arasndaki gzerghn kefinin yaplarak krokilerini hazrladklar, c) Olayda kullanlan silahn temin edilebilmesi iin Yasin Hayale 500 YTL para gnderildii ve Ardeen el yapm silah temin ettii ynnde bilgilerin elde edildii, d) Televizyon kanallarnda gazeteci Hrant Dinki ldren ahsn yaynlanm olduu grntlerden Yasin Hayalin yakn arkada O.S. isimli ahs olduu.708

Davada yarglanan jandarma grevlilerinin, balangta kendilerine yneltilen sulamay kabul etmedikleri halde, devam eden srete bu tutumlarndan vazgeerek, Cokun cinin iddialarn dorulayc ynde ifade vermeleri yeni ve nemli bir gelime olarak kaydedildi. Basn, sank jandarma grevlilerinin, cinayetten bir yl nce haberdar olduklarn anlattklar ifadelere geni yer verdi. Hrriyetin stlerimiz biliyordu hibir ey yapmadlar balyla yer verdii habere gre, jandarma grevlilerinin ifadelerini deitirmelerini, O zaman yle gerekiyordu. nk stlerimiz yle istedi. Ama onlar imdi ayr yerde. O yzden konuuyoruz. diyerek aklamalar ise olduka arpcyd. Habere gre jandarma grevlileri ifadelerinde unlar anlattlar:
2006 yl Temmuz aynda enitesi Cokun ci, Yasin Hayalin stanbulda Ermeni bir gazeteciyi ldrmek istediini syledi. Hayalin stanbula gittiini, gazete ile gazetecinin evi arasndaki blgenin krokisini kardn anlatt. Hayalin el yapm bir silah istediini ve para verdiini syledi. Komutan Jandarma Albay Ali z, stihbarat ube Mdr Metin Yldz, Asayi ube Mdr Ali Ouz alar, Jandarma Yzba Hsamettin Polat, Jandarma Baavu Hseyin Ylmaz, Jandarma Baavu Gkhan Aslan ve ben yaplan bir toplantda hazr bulunduk. stihbarat Mdr Yldz, Hayalin stanbulda Ermeni asll gazeteciyi ldrme plan olduunu syledi. Albay z, konuyu sonra zel konuacaklarn syledi. Bir sre sonra Jandarma Uzman avu Hac mer nalr, Hayal ile ilgili ilem yaplmadn syledi. ube Mdr Yzba Yldz da, Sonra emir veririm demekle yetindi. Bunun zerine ok sinirlendim ve ktm. Cinayeti televizyondan rendik. ci ile grtmz iin onunla konumamz ve sessiz kalmas gerektii sylendi. Deirmenderede bulutuk. Kim708 Hrriyet, 2008, Dink Cinayetini Drt Kii Organize Etti, 18 Ocak.

278

seyle konumamasn syledik. O da sinirlenerek, Ben bilgi verdim, siz deerlendiremediniz dedi. Yanndan ayrldk.709

Jandarma grevlilerinin ifade deiiklii, hem dokunulmayan sorumlulardan Albay Ali zn yarglanmasn gndeme getirmesi, hem cinayetin nceden bilinmesinin polisle snrl kalmayarak jandarmay da kapsadn kantlamas, hem de ihmalin esasnda kastl olduunu gstermesi bakmndan nemli bir gelime olarak deerlendirildi. Askerlerin stlerini sulamasyla ortaya kan bu yeni durum, Etyen Mahupyan tarafndan, sra d olarak nitelendirilerek yle ifade edildi:
Hrant Dink cinayeti ile balantl olarak Pelitli blgesindeki Jandarma stihbaratnn kastl bir ihmali olup olmadn aa karmakla ykml Trabzon 2. Sulh Ceza Mahkemesinde sra d iki beyanla karlatk Sonu birim amirlerini de aan bir kastl ihmalin ilendiidir... Anlalan gelecein Jandarmas gemitekine pek benzemeyebilecek... nk askerin, hele Jandarma stihbaratndan askerlerin bir cinayet davasnda sonucu belli bir biimde kendi stlerini sulamalar Cumhuriyet tarihinde ilk kez oluyor...710

Mdahil avukat Fethiye etin, ortaya kan yeni durum gerei jandarma grevlilerinin sulad Albay Ali z ve Yzba Metin Yldzn cinayet suundan yarglanmalar gerektiini, olayn basit bir grev ihmali olmadn belirtti:
Kendilerini kurtarmak iin sahte istihbarat belgesi dzenliyorlar. Yasin Hayalin enitesi Cokun cinin Hrantn ldrlecei bilgisini cinayet ilendikten sonra verdiini yazyorlar. ki astsubay deitirdikleri ifadelerinde, stlerinin emriyle yazdklar bu sahte belgeyi akladlar ite. Trabzon l Jandarma Alay Komutan Ali z, bu sahte istihbarat Jandarma Genel Komutanlna gnderdi dediler. stelik Albay Ali z bu sahte evraka Hrantla ilgili kendi yorumlarn da ekliyor, onu hain olarak nitelendiriyor Ali z ve yzba Metin Yldz cinayet suuyla yarglanmallar. Bu, basit bir grevi ihmal suu deil. Btn bunlar, Dink cinayetinin be ocuun ii olmadn gsteriyor.711

hmal deil, kast diyen bir baka yazar Ahmet nseldi. nsel, gvenlik birimleri tarafndan yakndan izlenen kiilerin ldrlmelerindeki kast yle irdeledi:
Hrant Dink, rahip Santoro, Zirve Yaynevi alanlar, emniyet tarafndan yaknen takip edilmelerine ramen katledildiler. Burada ramen kelimesini bir ihtiyat kayd olarak kullanyoruz. Devletin tm istihbarat ve emniyet glerinin izledii bu kiiler, bu kadar kolayca ldrld. Bu konuda bir ihmal varsa, ihmalin sorumlularnn ortaya kmas ynndeki giriimler gene devletin baz kurumlar tarafndan engellendi. Tm bu bulgular st ste koyduumuzda,
709 Hrriyet, 2008, stlerimiz Biliyordu Hibir ey Yapmadlar, 21 Mart. 710 Mahupyan, Etyen, 2008, Gelecein Jandarmalar, Taraf, 25 Mart. 711 Dzel, Nee, Fethiye etin syleisi, 2008, Fethiye etin: Santaronun da ldrlecei Biliniyordu, Taraf, 31 Mart.

279

kusur ve ihmal kelimelerinin yeterli olmad, kast kelimesinin ister istemez dilin ucuna geldii bir tablo ortaya kyor. Ogn Samasta, Senin braktn bayra kimse yerde brakmaz aslanm diyen emniyet grevlisinin pek gzel ifade ettii o korkun kast.712

zlendii halde hedefteki kiilerin ldrlmesini sorgulayan bir baka yazar Hrriyetten Ferai Tnt. Devletin izledii kiilerin ldrlmesi ile olaylarn failleriyle ilgili maddi gereklere ulalamamas arasndaki elikiye dikkat eken Tn, havanda su dvlmesi olarak niteledii sreci yle deerlendirdi:
ki koca yl. Gerek tam olarak ortaya kabilirdi. kmad. Hayr, doru deil aslnda gerekler ortada ama zerlerine gidilmedi Dosyadaki belgelere gre Hrant Dink, ldrlmeden nce devlet tarafndan izleniyor, ayn biimde Rahip Santoronun ve Malatyadaki Zirve Yaynevi alanlarnn da ldrlmeden nce takip altnda olduklar biliniyor. Devletin izledii kiiler ldrlrken, olaylarn failleriyle ilgili maddi gereklere neden ulalamyor?... Sorumlularn ortaya kartlmasnn nemi, bu kiilerin ayn zamanda davann seyrini etkileyecek bilgi ve belgeleri mahkemeye salamakla grevli kiiler olmalarndan da kaynaklanyor. Havanda su dvlmesinin bir nedeni de bu. Devlet mekanizmas gcn ktye kullananlar, iini gerektii gibi yapmayanlar, sorumluluklarn yerine getirmeyenleri korumak yerine onlardan kurtulmal.713

Jandarma grevlilerinin ifadeleri, davada tank olarak dinlenen dier jandarma grevlileri tarafndan da doruland. Hrriyetin Dink iddiasn ciddiye almadk balyla verdii habere gre, tank olarak dinlenen tanklardan Jandarma Uzman avu Hac mer nalr ifadesinde, Biz bu konuyu da pek ciddiye almadk aslnda. Trabzonda byle eyler hep sylenirdi. Gerekten olabileceini dnmedik. Olay meydana gelince televizyondan rendik. Bir gn sonra Hseyin Baavu ile Emniyete gittik. Orada Emniyetin de bu konuyu nceden bildiini rendim. Biz 6 ay nceden biliyorduk, ama Emniyet de 1 sene nceden beri biliyormu. dedi.714 Bu arada, dava kapsamnda ifadesi alnan bir baka tank Binba Ali Ouz alar da jandarmalar dorulad. alarn ifadesinde, Ali z, ube personelinin kendi haber elemanlarndan aldklar istihbarat bilgisini bilerek ya da bilmeyerek nemsememi ve Bu konuyu sonra grrz demekle yetinmi, konu bir daha gndeme gelmemitir. Fakat o brifinge katlanlar arasnda brifing sonras gnlerde ara sra Nasl byle bir haber nemsenmez acaba diye konuuluyordu. Hatta toplantya katlan ube mdrleriyle bir araya geldiimizde biz de konuya ilikin fikirlerimizi beyan ettik ama komutanmzn emri kesindi. Bu konuda hkm bile yrtmenin nelere mal olacan tahmin edebiliyorduk. demesi dikkat ekiciydi. Yine stlerinin kesin emrinden sz etmesi nedeniyle bu ifade de, cinayete kaytsz712 nsel, Ahmet, 2009, Dink Cinayetinde Devletin Sorumluluu, Radikal 2, 25 Ocak. 713 Tn, Ferai, 2009, Dink Suikast Davas Yoku Yukar, Hrriyet, 26 Ocak. 714 Hrriyet, 2008, Dink ddiasn Ciddiye Almadk, 20 Haziran.

280

ln st dzeydeki sorumluluunun zle snrl olmadn gstermesi bakmndan nemliydi.715 Ali zn cinayetin sorumlular arasnda gsterilmekle birlikte jandarmalarn yargland davada tank sfatyla dinlenmesi, yargsal srecin trajik yanlarndan birini oluturdu. Jandarmalarn sulad komutan Ali z yeni grev yeri olan Bursada alnan ifadesinde, jandarmalarn sulamalarnda geen birok ok kritik konuyla ilgili sorular hatrlamyorum eklinde yantlarken, sorumluluu jandarma grevlilerinin zerine ykt. Haber, Hrriyet gazetesinde Hatrlamyorum balyla verilirken, Taraf gazetesi haberi, Ergenekon soruturmasna konu olan darbe gnlklerini artracak biimde Keke gnlk tutsaydnz: Ali z, hibir ey hatrlamyorum manetiyle ne kard:
Hrant Dink ailesi avukatlarnn sorularn cevaplayan Albay z, Astsubay Okan imek ve Uzman avu Veysel ahinin ifadelerini, sorumluluu imek ve ahine ykarak yantlad: Veysel ahinin anlattklar ile ilgili herhangi bir bilgim olmad, toplantda syledii konu gndeme gelmedi. Ben hatrlamyorum. yle bir istihbarat bilgisi ellerine gemi ise zaten Veysel ahin ve Okan imek bu iin eitimini aldklar iin, ne yapabileceklerini bilmeleri gerekiyor. Byle bir konu varsa bunun hemen kayda girmesi gerekirdi. Toplantda gndeme getirilip getirilmemesi ok nemli deildir. Albay z, Avukat Cinmenin kendisine gsterdii belgedeki imzann ise kendisine ait olduunu kabul etti. Yasin Hayali tanmadn anlatan Albay ze, altnda imzas bulunan belgede Hrant Dinkin son zamanlardaki Trkiye aleyhine yapm olduu konumalara tepki olarak Trabzona bal Pelitli beldesinde ikamet eden Yasin Hayalin organize ettiini... ifadesinin nedeni soruldu. z, metin hazrlandnda kendisinin orada olmadn, stihbarat ube Mdr Yzba Metin Yldz, Okan imek ve Veysel ahinin belgeyi hazrladn ileri srd. Avukatn Siz nnze gelen her belgeyi imzalar msnz? sorusuna ise Ben usulne uygun getirilmi, hazrlanm her haberin altn imzalarm. Her haberin de doru olup olmad tarafmca bilinmez. diyen Albay Ali z, kendisine gelen istihbar bilgilerin ierii ile ilgilenmediini, sadece usulne uygun olup olmadna baktn da ne srd. Avukat Bakrcolunun stihbarat ube Mdr Metin Yldzn ifadesinde, 2006 yaz aylarnda sabah yaplan bir istihbarat toplantsnda dier komutanlar da toplantdayken size hitaben Okan imek ve Veysel ahinin Hrant Dinkin Yasin Hayal tarafndan ldrleceine dair bilgi verdiini syledi hatrlatmas zerine ise Albay Ali z; Ben bunu az nce cevapladm, byle bir konunun gndeme gelip gelmediini hatrlamyorum. Metin Yldzn o toplantdan iki gn sonra byle bir konu iin odama geldiini hatrlamyorum dedi. z, imek ve ahini Cokun ci ile grmek zere grevlendirip grevlendirmedii sorusuna da hatrlamyorum yant verdi716

715 Radikal, 2008, Albay Ali ze Dink Hatrlatmalar, 26 Temmuz. 716 Hrriyet, 2008, Hatrlamyorum, 22 Temmuz ve Taraf, 2008, Keke Gnlk Tutsaydnz: Ali z, Hibir ey Hatrlamyorum-manet, 22 Temmuz.

281

Jandarma grevlilerinin ve tanklarn ifadeleri, Ali z bata olmak zere dier jandarma grevlilerinin dokunulmazlk zrhnn sona ermesine neden oldu. fadeden sonra ileri Bakanl ve Trabzon Valilii tarafndan verilen soruturma izniyle birlikte z dhil dier jandarma grevlilerinin de yarglanmasnn yolu alarak zn sanklar arasndaki yerini almas salanabildi. Ancak bu gelime, sanklarn grevi ihmal sundan yarglanmalar nedeniyle tatmin edici deildi. Mdahil tarafn, suun arl ve sonularyla orantl bir biimde cinayetten yarglanmas ve davann cinayet davasyla birlikte grlmesi ynndeki istemleri mahkeme tarafndan kabul edilmedi. smet Berkan, cinayetin ikinci ylnda, gz gre gre gelen cinayetin jandarma ayanda Ali z dhil sekiz jandarmann yarglamasnn balamasn ve polis ayandaki Ramazan Akyrekin Babakanlk Tefti Kurulu raporunda sorumlulardan biri olarak gsterilmesini iki olumlu gelime olarak deerlendirdi. Berkan, ayn yazda, stanbul Emniyeti ve Valiliiyle ilgili sorumlularn yarglanmas iin izin kmadn belirterek, kastl ihmalin bir baka blmnn cezasz kaldn vurgulad:
imdiye kadar hakknda idari ve adli ilem yaplmayan Akyrek Babakanlk Tefti Kurulunun hazrlad Aralk 2008 tarihli raporda sorumlulardan biri olarak gsterildi ileri Bakanlnn izniyle z dhil sekiz asker hakknda Sulh Ceza Mahkemesinde grevi ihmalden dava ald. lk durumada mahkeme, sanklarn Grevin gereklerine aykr hareket etmek suretiyle grevi ktye kullanmak suundan yarglanmalar gerektiini belirterek, dosyas Asliye Ceza Mahkemesine gnderdi. Babakanlk Tefti Kurulu da ihmallerinden tr Trabzon l Jandarma Alay Komutanl hakknda disiplin soruturmas yaplmas iin durumun ileri Bakanlna bildirilmesine karar verdi. stanbul Valilii ve stanbul Emniyet Mdrl de cinayetten sonra tartlan iki kurumdu. Dinkin Sabiha Gkenle ilgili haber nedeniyle stanbul Valiliine arlp, Vali Yardmcs Ergn Gngr ve iki istihbarat grevlisi tarafndan uyarld ortaya kmt. Bu durum yarglama konusu yaplmad, iki istihbaratnn kimlii aklanmad. Babakanlk Tefti Kurulu raporunda da cinayetle bu grme arasnda ba kurulamad belirtildi. Dinkin ldrlecei ihbarna karn gerekli nlemleri almamakla sulanan stanbul Emniyet Mdrl grevlilerinin yarglanmas iin izin kmad.717

HRANT N, ADALET N
Hrant Dinki lme gtren kurgunun ve olaylarn sorumlularn etkili biimde cezalandrma ve cinayeti aydnlatma konusunda idarenin ve yargnn gsterdii kaytszlk, adaletin gereklemesi taleplerinin dile getirilmesi ihtiyacn dayatt. Hrant Dink cinayetinin birinci yl dnm de, adalet araylarnn ve bu yndeki talepleri ne kard. Hrant Dinkin ei Rakel Dink, adalet adna katedilemeyen mesafeye dikkati ekerek, cinayetin sorumlularnn yarglama srelerinin dnda tutulmasn ynelttii sorularla sorgulad:
717 Radikal, 2009, Merak Etme Hrant, Katillerin Peini Brakmayacaz, 19 Ocak.

282

lkemin yargs, bir kez daha afak skmeden nceki ann, yani en karanlk ann eiinde. Ya giderek karanla doru yolculuk ya da aydnlk yarnlar tercih edilecek. ... Geen bir yl iinde adalet adna ne grdk? Katilimizin eline lkenin bayran verip poster ektirenlere lkemin adaleti ne yapt? Stadyumlarda Hepimiz Ognz diye baranlara, katlinden sonra onu hain ilan eden devlet grevlilerine ne yapt lkemin adaleti? Telefonda Tek farkllk kamayacakt, ama bu kat diyen ve kimin ldreceini bilen emniyetilere ne yapt lkemin adaleti? Daha katil yakalanmadan silahn markasna kadar bilen jandarmalara ne yapt lkemin adaleti? Cinayet planlar yaplan ocaklara ne yapt lkemin adaleti? Eime haddini bildirmeye alan vali yardmcs ve szde yaknlarna ne yapt lkemin adaleti?718

Sorumlularn yargdan bak tutulmalar, adaletin ileyiinin sorgulanmasn daha ok zorunlu kld. Yargnn ve kurumlarn, adaletin gereklemesi konusunda gsterdii isteksizlik ve gnlszlk basna da yansd:
Bir yl devirdik imdi, adaletin ilemedii bu kuytuda toplanmz. Bu kuytu, bizim memleketimiz. Onlar, gnlsz. Adaletin ban bekleyenlerin adaletten anlad, rtbas etmek. Glgelemek. Hakikati inkr etmek. Bizim, Hrant asla unutmayacak olanlarn, adalete sahip kmamz gerek. Ve Rakelin dedii gibi, adalet cesaret ister Alperenlerden Emniyete, odasnda Hrant tehdit ettiren vali yardmcsndan Jandarmaya kadar bu lmn arkasndaki rgtlenmenin btn aktrlerinin ortaya karlabilmesi iin bu davann peini brakmayacaz.719

Yargnn gnlszlne vurgu yapan Etyen Mahupyan da, gri alana terk edilen olgu ve olaylar yle ereveledi:
Birok insann beklentisi ise davann halen yarglananlarn arka planna ulaabilmesi ve zellikle Erhan Tuncelin ilikide olduu kamu grevlilerinden balayarak bu cinayetle balantl olabilecek herkesi gn na kartmas... Ne var ki brokrasinin direnci ve mahkeme heyetinin gnlszl bu almn yaanmasn engelliyor. Bu durumda arka plana ilikin apak sorularn yantsz kalmasna ve kamuya sadece ihmal suunun atfedilmesine raz olmak durumunda kalyoruz. Bylece rnein Hrant Dinkin ldrleceinin bir yl nceden bilinmesine ramen bir nlem alnmamas; birok soruturmann kayda geirilmemesi; delillerin karartlmas; yurtdndaki bilirkii raporunun Akbank kamerasnn cinayet sabah yapm olduu kaytlarn kastl olarak, yeniden elde edilemeyecek ekilde silinmi olduunu deerlendirmesi; cinayet sonrasnda zanlnn kamu yetkililerince korunmas, desteklenmesi, psikolojik olarak sahiplenilmesi; Trabzon Emniyetinin soruturma talebini reddetmesi; Trabzon Jandarmasnn gerekesiz olarak sadece iki kiiye soruturma amas; ve benzeri olgularn gerek anlam ve ilevleri belirsiz bir gri alana terk ediliyor.720

718 ahin, Kemal, 2008, afak Skmeden, Radikal, 17 ubat. 719 Trker, Yldrm, Bugn Davamz Var, Radikal, 11 ubat. 720 Mahupyan, Etyen, 2008, Meerse Asl Hayalmi, Taraf, 15 ubat.

283

Cinayetin geride kalan bir ylda tam olarak aydnlatlmadna, cinayette dlayc ve tekiletirici oven milliyetilik anlaynn etkili olduundan hareketle, katilleri hakkyla cezalandrmann gerekliliini hsan Da yle vurgulad:
Hrant Dinkin katlinin zerinden bir yl geti. Bu sre iinde ne cinayet tam anlamyla aydnlatld, ne de Dinki hedef haline getiren TCK 301 ortadan kaldrlabildi. Dink cinayetini zmeden, katil(ler)i adam gibi yarglamadan bu lkenin zerindeki karanlk rty kaldramayz Tetikiler sadece Dinki deil, bir iddiay da katlettiler; bu topraklarda bin yldr bar iinde birlikte yaadmz iddiasn. Hl bu iddiada srarc olanlarn yapabilecei eyler var. nce, katilleri hakkyla cezalandrmak; sonra, kalanlarla, birlikte yaamay yeniden kefetmek ve 301in utancndan kurtulmak. Bu maddeden yarglanan herkes potansiyel bir hedef ovenist ve zenofobik milliyetilerin, statkocu yargy da arkalarna alarak kendilerinden olmayanlar bask altnda tuttuklar bir imkn olan 301den kurtulmalyz.721

Cinayetin ikinci yl vesilesiyle kaleme alnan yazlarda da cinayetin neden nlenemedii ve aydnlatlmad sorgulanmaya devam etti. Mehmet Y. Ylmaz da, azmettirici sank Yasin Hayalin e zamanl olarak yargland ve Dink cinayetinin de ipularn veren bombalama eylemiyle ilgili davada savcnn etkin pimanlk gerekesiyle cezada indirim yaplmasn istemesini eletirdi ve adalet mekanizmasnn hogrsne dikkati ekti:
Bugn Hrant Dinkin ldrlnn 2. yldnm. Aradan geen iki ylda her ey gzlerimizin nndeyken cinayete giden sre yeterince aydnlatlabilmi deil. Emniyet glerinin bu konuda kesin istihbarata sahip olmalarna ramen cinayetin neden nlenemediini, cinayette rol alan kiilerin balantlarn, kimler tarafndan ynlendirilip, tevik edildiklerini hl renebilmi deiliz. Takip edebildiniz mi, bilemiyorum. Hrant Dink cinayetinde tutuklu olarak yarglanan Yasin Hayalin, bir hamburger lokantasnn bombalanmas ile ilgili davas da Trabzonda sryor. Bu davann geenlerde yaplan 3. durumasnda savc, Yasin Hayal hakknda istedii hapis cezasnn sann gsterdii etkin pimanlk nedeniyle yar yarya drlmesini istedi. Hayal, bu bombay 24 Ekim 2004 tarihinde patlatm ve alt kiinin yaralanmasna neden olmutu. Alt kiiyi yaralayp, hapse giren Hayal, dar knca da Hrant Dinkin ldrlmesiyle sonulanan rgtlenmenin nde gelen isimlerinden biri olarak karmza kt. Savcln burada nasl bir etkin pimanlk grebildiini anlayamadm Hayalin, hapisten ktktan sonra ikinci bir terrist eyleme karmas bir yana, bu eyleminden yargland srede taknd tutum, mdahil avukatlara ve gazetecilere sallad tehditler bile aslnda hibir pimanlk duymadn aklkla ortaya koyuyor. Terr zanllarna kar bylesine hogrl bir adalet mekanizmas ile terrn nlenebileceine inananlar parmak kaldrsnlar!722

721 Da, hsan, 2008, Katil Kimdi ve Asl Kimi Vurdu, Zaman, 18 Ocak. 722 Ylmaz, Mehmet Y., 2009, Piman Oldu: Bomba Atmyor Tabanca Atyor, Hrriyet, 19 Ocak.

284

Hrant iin, adalet iin talebi, adaletten karlan sorumlularn basna yansyan aklamalar nedeniyle daha anlaml hale geldi. Dink cinayeti ilendii srada Trabzon Emniyet Mdr olan ve cinayetten sonra Emniyet Genel Mdrl stihbarat Daire Bakanl grevine atanan idari ve adli srecin dokunulmazlar arasnda yer alan Ramazan Akyrek, TBMM Hrant Dink Cinayeti Komisyonuna yapt aklamada, cinayetin azmattiricisi olarak yarglanan polis muhbiri Erhan Tuncelin rselenmesinden znt duyduunu belirtti. Bu aklama, basn tarafndan tepkiyle karland. Radikal tepkisini, Polis mdrnn zld eye bak: Byk Abinin en byk hamisi manetiyle gsterdi.723 Haberde, Ramazan Akyrekin, cinayetin azmettiricisi olan polis muhbirini savunmas, Devletin bir grevlisi olarak, Erhan Tuncelin basnda fazlaca rselenmesi beni zmtr. Tuncelin deifresinden sonra bu tarz alan kiilere ilikin ciddi zorluklar yayoruz. Bu lkemiz iin nemli. Yalnz Emniyet stihbarat Dairesinin deil, baka dier bu konuda alan tekilatlarmz da muhtemelen ayn sknty ekiyor. szleriyle aktarld. Akyreke ynelik tepkiler ke yazarlarnn yazlarna da yansd. Cinayetin neden nlenemediine dikkat eken eletirisinde Oral allar, Akyrekin sorumluluunu bir kez daha hatrlatt:
Erhan Tuncelin durumuna zlmek yerine, Bu cinayet neden nlenemedi? sorusunun zerine gitmesi gerekmiyor muydu? Emniyet Genel Mdrl stihbarat Dairesi Bakan olmak ne anlama geliyor? Ramazan Akyrekin hassas ruhlu bir sanat gibi zntye kaplmak yerine iini yapmas daha ho olmaz myd?... Ramazan Akyrekin sorumlu bir devlet grevlisi olarak sorumluluu, lkemizin deerli bir aydnnn, gazetecisinin ldrlmesini ald istihbarata ramen engellememi olmasdr. Erhan Tuncel ne ie yarad? Cinayeti mi nledi? Onun rselenmesinin nedeni de verdii istihbarat deil, cinayet iindeki rol ve sorumluluudur. Tabii yalnzca o sorumlu deildir. stanbul Emniyeti de sorumludur, Trabzon Emniyeti de, Trabzon Jandarmas da...724

Cinayet sonrasnda znt duyan bir dier sorumlu ise Albay Ali zd. Tank olarak verdii ifadesinde Ali z, yaananlarn kendisini fazlasyla yorduunu ve zdn belirtti. Hrriyet gazetesi, Hatrlamyorum balkl haberinde, zn, stanbulda ilenen cinayet unutuldu, konu Ali z nasl sularza dnd. Bu beni ok zyor szlerine yer verdi.725

ERGENEKON SORUTURMASINDA DOKUNULMAZLARA DOKUNMAK

9. Cumhurbakan Sleyman Demirelin emdinli soruturmas srasnda kuvvet komutan olan Yaar Bykanta yneltilen iddialar nedeniyle tepkisini dile getirirken syledii, Hi kimsenin su ileme imtiyaz yoktur; ama yksek rtbeli bir komutann savclk takibine maruz kalmas yadrganr szleri, siyasetin ve bas723 Radikal, 2008, Polis Mdrnn zld eye Bak: Byk Abinin En Byk Hamisi-manet, 25 Temmuz. 724 allar, Oral, 2008, Ramazan Akyrekin znts, Radikal, 29 Temmuz. 725 Hrriyet, 2008, Hatrlamyorum, 22 Temmuz.

285

nn, askerin dokunulmazl konusundaki genel tavrn yanstmas bakmndan nemliydi.726 Gerekten de Susurluk, emdinli, Hrant Dink cinayeti ve Ergenekon soruturmalar ve yarglamalar, askere dokunmann geni bir kesim tarafndan yadrgandn ve kabul edilemez bulunduunu tm playla gsterdi. Dolaysyla, kritik dava srelerinde dokunulmazlara dokunann cezalandrld ve bedel dedii gelimelerin yaanmas kanlmaz oldu. Askere ynelik dokunulmazlk algsnn oluumunda, ordunun, ou zaman, siyaset d olmakla birlikte siyasi iktidarn ve kurumlarn zerindeki konumunun ve demokratik meruiyeti olmayan g oda olarak bamsz ve dokunulmaz bir iktidar alanna sahip olmasnn rol yadsnamazd. Bu balamda ordunun, dier kurumlar karsnda olduu gibi yarg karsnda da geni bir imtiyaza sahip olduu sylenebilir. emdinli zelinde Anayasa Mahkemesi raportr Osman Can, bu imtiyaz sorularyla yle ayrntlandryor:
Yarg bamszln m, bu bamszln yalnzca halka seilmi iktidarlara kar deil, ncelikle halka kar hibir zaman sorumlu olmayan/olamayan, meruiyetini code red/krmz yasadan alan iktidarlara kar geerli olduunu mu? Binlerce yazya konu olmu kirli g ilikilerinin, ilk defa sust yakalanmasn, ardndan akl yrtmeyle saptanan mantksal kantla ilk defa bir iddianameye ve su ihbarna konu olmasn m? Bu iddianame zerine balatlan taarruzu, 48 saatlik ltimatomlar ya da bardan tamas sylemlerini mi? 36 saat iinde ltimatomun muhatab mukavvadan hkmetin mukavvadan Adalet Bakannca st dkm kedi gibi, ben yapmadm kelolan yapt psikolojisiyle savc hakknda soruturma almasn m? Hkimler ve Savclar Kurulunun Adalet Bakanlnn tetiklemesiyle ve mfettilerince alan soruturmay azgn itahlarla beklercesine ve huu iinde tanrlara kurban edasyla yapt aklamalar ya da st yarg oligarisinin tuzu kuru emekli temsilcilerince verilen idam fetvalarn m? Bu savcnn grevden atlmas durumunda hakkn arayacak hibir hukuksal yolun 12 Eyll Anayasas gerei bulunmay ve avukatlk dahi yapamayacak olmasnn kimsenin umurunda olmamasn m? Olmayan yarg dayanmasn m? Artk Trkiyede hibir yarg mensubunun, taraf ordu olan bir su zerine gidemeyecek olmasnn rahatsz edici bulunmamasn m? Bu ekilde Anayasa gerei yrtmenin bir paras ve dolaysyla ilem ve eylemlerinin gerek siyasal gerekse yargsal yoldan denetlenebilir olmas gereken ordunun artk kutsal, dokunulmaz, denetlenemez ve sorgulanamaz bir fiili statye kavuturulduunun grlemiyor olmasn m? Yedei bulunmad hamasetle buyrulanlar arasnda insann, zgrlnn ve adalet talebinin neden ltfen saylmadn m? Her davud seda zerine hazrola geen basn m? Bamszln ve sahip olduu kurumsal zgrl demokratik meruiyeti bulunmayan g odaklarna kar koruyamad srece mtareke basnndan fark kalmayacan bilmeyiini ya da bilmek istemeyiini mi? Hibirini! Yalnzca kendimi tartmam, kendimle savamam gerekiyor...727
726 Hrriyet, 2006, Savc Takibi Yadrganr, 6 Mart. 727 Can, Osman, 2006, emdinli, Bir Rya ve Sonras, Radikal 2, 26 Mart.

286

12 Eyll darbecilerinin dokunulmazlnn anayasal gvence altnda olmas nedeniyle, Ergenekon soruturmas, darbe iddialarnn yarglama konusunu yaplabildii ilk dava olma zellii tamaktadr. Bu nedenle Ergenekon soruturmas, pek ok emekli generalin gzaltna alnd operasyonlara sahne oldu. Ancak bu operasyonlar, Hrriyet yazar Yaln Bayerin, Yllarca terrle mcadele etmi insanlarn, hkmeti devirmek iin terr rgt kurmakla sulanmas manta sar m?728 szleriyle zetledii anlay erevesinde tepkiyle karland. Taraf gazetesi ise, emekli olduktan sonra adli yarg tarafndan dokunulabilen generallerin gzaltna alnmalarn cezaszlk geleneinin sona erii olarak niteledi. Yasemin ongar, gzaltlar ve soruturmay bu temelde nemseyen yazarlardan biriydi:
Operasyonunda dn nitel bir srama yaand. nk ilk kez, darbeci generallere uzand yargnn eli Darbe suunu cezasz brakma geleneini terk ettiimiz gnd belki de dn. Trk Silahl Kuvvetlerindeki Raskolnikovlar iin sonun balangcyd Biliyorum ki, dokunulmazlara da dokunulabilecei, darbeciliin cezasz kalmayaca, devletin derinliindeki pisliin temizlenecei ynndeki iaretler, bu lkedeki milyonlarca darbe maduru iin umut kayna oldu Apoletli Raskolnikovlarmz ve onlarn destekileri iin kt bir gnd dn Raskolnikovlara sularnn cezasz kalmayaca bir kez aka gsterilirse, bu lkede yeni darbelerin n kesilir. Raskolnikovlar bunu hak ediyor. Daha nemlisi, bu toplum bunu hak ediyor.729

Devlet adna su ileyenlerin cezaszlk inancna vurgu yapan Ahmet Altan da, Ergenekon soruturmasndaki gelimeleri, bu inancn ykl olarak deerlendiriyor ve daha nce mdahale edilseydi cinayetlerin nlenebileceini belirterek ge kalnd diyor:
Sanrm, devlet adna cinayet ilemenin cezasz kalacana inanan bir gelenein bugnk temsilcileri, bu inanca kendilerini fazlaca kaptrarak delilleri ve balantlar saklamak iin byk bir aba gstermemiler. Yz yldr srp giden bir ldrme alkanlnn bir gn aniden sua dnebilecei, hukukun bu devletin bir yerlerinden kabilecei hi akllarna gelmemi.730 Neden Ergenekon davas yedi yl nce almad? O dava o zaman alsa belki de Dantay baskn olmaz, bir yarg ldrlmezdi. Oraya buraya bombalar atlmazd. Kim korudu bu Ergenekonu? Koruyanlar imdi nerede? [...] Banda kipasyla Torontoda oturan biri bile biliyor btn ayrntlar. Ama devlet yllarca sesini karmyor. 731

728 729 730 731

Bayer, Yaln, 2008, AKP, Trkiyeyi Korku Toplumuna Dntrd, Hrriyet, 4 Temmuz. ongar, Yasemin, 2008, Apoletli Raskolnikovlar ve Destekileri in Kt Bir Gnd, Taraf, 2 Temmuz. Altan, Ahmet, 2008, Yz Yllk Temizlik, Taraf, 26 Temmuz. Altan, Ahmet, 2008, Baka Kimse Yok mu?, Taraf, 1 Kasm.

287

Ergenekon soruturmasnda emekli generallerin ve muvazzaf subaylarn gzaltna alnmas nemli bir gelime olarak kaydedilmekle birlikte, bunun demokratiklemenin yol at kkl bir anlay deiiklii olduu fikrine mesafeli durarak, yaananlar, hkmetle ordu arasnda geici bir ittifakn rn olarak deerlendiren grler ne srld:
Demokrasi ve hukuk adna adna nemli gnler yayoruz son dnemde. rnein Susurluk olayndan bu yana sorgulanamaz olarak bilinen emekli tugeneral bir yana orgeneraller darbecilikten tutuklu yarglanabiliyor. Basamak m atlyoruz? Bu bir adan basamak atlamadr. Bir ilki yaadk nk. Valiler, generaller, babakanlar, gazete patronlar hele orgeneraller dokunulmazlar snfndadr. Fakat bir hukuk devletinde dokunulmaz olan hi kimse yoktur, eer bir su sz konusuysa. 2008 ylnda nihayetinde bir mahkemenin orgeneral tutuklamasn da grdk. Ama bunun kalc, gerekten bir hukuk devleti, demokratik bir rejime dnebilmesinin yerlemesi anlamn yklemiyorum. Bu geici bir ittifaktr.732

Yine, Ergenekon soruturmasnn aa kard ilikilerin, bata TSK olmak zere devlet kurumlar iinde de soruturma konusu yaplmas gerektiini her frsatta vurgulayan Mmtaz Er Trkne, idari dokunulmazlk ve cezaszlkta kurumlarn sorumluluunu gndeme tad:
Ergenekon terr rgt devlet iine yerlemi bir terr rgt. Bu rgt mensuplarndan nemli bir ksm, TSK mensubu olarak aldklar eitimle kazandklar becerileri bu terr rgtn sevk ve idare ederken kullandlar. Kendilerine resmen verilen aralar ve imknlar terr faaliyetlerinde seferber ettiler. Yine TSKnn verdii rtbeleri ve makamlar bir g ve itibar arac olarak kanunsuz ilikilerinde bir ayrcala dntrdler. Btn bunlarn hepsi, TSKnn kendi bnyesinde giriecei geni kapsaml bir idar soruturmann acil gerekesi deil mi?... Yakalanan sulular yarglanrken TSKnn da eline neteri alp bir yerleri kesip temizlemesi gerekmiyor mu? Ergenekon soruturmasnda kurumlara den eksik olan bir taraf yok mu?733

DOKUNULMAZLARA DOKUNMANIN AIR BEDEL

Ergenekon soruturmas erevesinde yakn tarihte yaanan gelimelerin aksine, daha nce derin devletle hesaplama olanann yakaland Susurluk ve emdinli sreleri, dokunulmazlara dokunanlarn bedel dedii kritik dnemelerdi. Susurluk sreci, orduyu veya komutanlar sulayanlarn cezalandrld ilk davayd. Hakkndaki iddialarn ilk kez devlet raporlarna gemesiyle, Veli Kkn ordu tarafndan himaye altna alnmas e zamanl gerekleti. Kk hakkndaki
732 Deligz, nder, Mehmet Altan syleisi, 2008, Ergenekon Tutuklamalar Geici Bir ttifak Gsteriyor, Zaman, 13 Temmuz. 733 Trkne, Mmtaz Er, 2008, Ergenekon Soruturmasnda Eksik Olan Ne?, Zaman, 23 Eyll.

288

ilk sulamalar, Meclis Susurluk Komisyonuna bilgi veren dnemin Emniyet Genel Mdrl stihbarat Dairesi Bakan Hanefi Avc tarafndan dile getirildi. Ancak Avcnn bu aklamalar, Kkn deil, Avcnn soruturulmasn ve cezalandrlmasn gndeme getirdi. Hanefi Avc ile ilgili dnemin Jandarma Genel Komutan Teoman Komann etkin olduu bu sreci Sedat Ergin yle aktard:
Ordu, Susurlukun karanlk ilikiler ann iine Jandarma Komutanln da dhil eden Emniyet Genel Mdrl stihbarat Dairesi Bakan Vekili Hanefi Avc hakknda ilem yaplmas iin ileri Bakanlna bavuruyor. Emniyet bnyesi iinde istihbarat rgtnn kilit ismi Avc, 4 ubat 1997 tarihinde TBMM Susurluk Komisyonuna yapt aklamalarla devletin pek ok birimini oke etmiti. Devlet iinde etelerin varln kabullenmi, emniyet ve MT iinde bulunduunu ne srd etelerin elebalarnn ve mensuplarnn isimlerini vermiti. Avcnn en ilgin k Emniyet yetkilisine gre Jandarmada grevli baz subaylar, bir takm mafyac insanlarla baz eylemlere girimiler, bu eylemleri devlet ii gibi gsterip, aslnda kendi ahslarna menfaat salamlard. Avc, Tugeneral Veli Kk, Binba Ali Yldz gibi baz askerlerin isimlerini de vermiti. Emniyet kkenli bu sulamalar ordu kanadnda byk rahatszlk taratm; Jandarma Genel Komutan Orgeneral Teoman Koman, Avcya Devletin saygl bir memurunun grevi, bu olaylar rendii an buna kar kmak olmalyd namuslu bir devlet grevlisine den bunu o zaman aklamak olmalyd eletirisini yneltmiti. Orgeneral Koman, ardndan Jandarma Komutanl bnyesinde bir dizi soruturma atrm, Avcnn iddialarna hedef olan jandarma grevlilerinin tmnn savunmalar istenmiti. te, yaklak ay akn sren bu ayrntl soruturma, geride braktmz gnlerde tamamland. Alnan bilgiye gre, soruturmalarda Avcnn ortaya koyduu iddialarn gerei yanstmad sonucuna varld. Jandarma Genel Komutanl, bundan bir hafta kadar nce ileri Bakan Meral Akenere bir yaz gndererek, soruturma sonucunu Hanefi Avcnn iddialarnn varit bulunmadn bildirdi. Yaznn bir sonraki cmlesinde ise Jandarma grevlileri hakknda varit olmayan iddialar ortaya atan Hanefi Avc hakknda gerekli ilemin yaplmas istendi.734

Hanefi Avcnn maruz kald uygulamalar, kutsal devlet eletirisi temelinde deerlendirdii yazsnda Yavuz Gkmen, etelerle ilikili olanlar salverilirken, ete olayn aa karmaya alanlarn ieri atldn belirtti:
Btn bunlar biz yaptk ve haklydk, gerekirse yeniden yaparz. nk biz kutsal devletiz; Tanrsalz; her yaptmz dorudur. Eer byle dnyor olmasalard, Susurluk olaynn nde gelen bir ksm failini asla gizlemezlerdi. Eer byle dnyor olmasalard, Susurluk olaynn ikinci ve daha sonraki planlardaki failleri olduklar iddiasyla yarglananlar sokaa salvermezlerdi. Ve eer byle dnyor olmasalard, Susurluk olaynda en arpc gerekleri aa karan Hanefi Avcy alelacele ieri tkmazlard. Ksaca unu yaptlar:
734 Ergin, Sedat, 1997, Yeni Hkmete Susurluk Srprizi, Hrriyet, 30 Haziran.

289

eteler ile ilikili olduu iddia edilenleri braktlar; ete olayn aydnla kavuturmaya alan kiilerin en nde gelenini ieri attlar. Bunu yaparken hukuku da bir kenara attlar.735

Meclis Susurluk Komisyonu Bakan Mehmet Elkatm da, Avc ile ilgili gelimeleri deerlendirirken, konuanlarn akbetlerini hatrlatarak Avcnn susturulmaya alldn ve onun ahsnda konumak isteyenlere gzda verildiini syledi:
Susurluk olaynda herkes konumad. Birka kii konutu. Biri de Hanefi Avc idi. Avc ise susturulmaya alld. Konumak isteyen susturuluyor. [...] Avcnn ahsnda bilgisi olan herkese gzda veriliyor. [...] Kimse konumasn, konuann cann yakarz. denilmek isteniyor.736

Veli Kk ve jandarma zelinde balayan, failleri deil, zmeye alanlar cezalandrma tutumu, Susurlukun ikinci ylnda da ne kan konu oldu. Bu elikiyi, Susurluk kl oldu kelle almaya balad szyle Enis Berberolu yle vurgulad:
Susurluk kl oldu, kelle almaya balad. Aslnda bu noktaya, hukuki yoldan ve daha ksa srede ulalrd... Yetersiz kantla mahkemeye sevk edilen Susurluk sanklar ksa srede tahliye oldu. Belirli siyasi merkezlerin de desteiyle iade-i itibar sreci balad... mer Ltf Topal cinayeti ve ete san zel tim memuru iki polisin greve dn yazlar kaleme alnd. Susurlukun en karanlk ve kritik dosyas, kayp silahlar soruturmasnda zaman am tehlikesi belirdi. Eyp Ak istifaya mecbur kald, Fikri Salar MT belgelerini aklad gerekesiyle mahkemeye veriliyor, Susurlukla ilgili ilk MT raporunu yaynlayan Dou Perinek hapiste, Hanefi Avc kl pay kurtuldu... Liste uzun. Demek ki Susurluk sanklarnn deil, zmeye alanlarn ba dertte.737

Susurlukun siyasi balantlarnn cezalandrlamad, yarg nne karlamad koullarda, srarla olayn zerine giden milletvekilleri arasnda yer alan Fikri Salar da soruturmaya urayanlar arasndayd. Salar, Yurdagl Erkoca ile syleisinde maruz kald soruturmay yle aklyor:
Fikri Salar: Dzen kendini korumak dorultusunda bir rt rtm. Biz kanun devleti bile deiliz. Kanunlar yurttalarn genel ihtiyalaryla ilgili deil. Kanunlar bu dzeni korumakla ilgili. Ben bildiklerimi dile getirdiimde MT benim hakkmda fezleke dzenlenmesi iin su duyurusunda bulunuyor ve sekiz ylla yarglanmam istiyor. Ama brahim ahin ve dier polisler eteden alt ylla yarglanyor. Hrszlk, gasp, adam ldrmek, dnce ifade etmekten, yurttalk haklarn kullanmaktan daha az su tekil ediyor Bizim yapmamz gereken ey bamsz yargy oluturmak ve o bamsz yarg araclyla devletin ciddi bir ekilde batan sona kadar incelenmesini salamaktr.738

735 736 737 738

Gkmen, Yavuz, 1998, Yeni Bir Irak m Yaratyoruz?, Hrriyet, 23 ubat. Hrriyet, 1997, Askeri Filemeye syan Edin, 21 Temmuz. Berberolu, Enis, 1998, Hukukun Yenilgisi veya Kaset nfaz, Hrriyet, 10 Ekim. Erkoca, Yurdagl, Fikri Salar syleisi, 1998, Devletin Tepesi Haberdar, Zaman, 31 Austos.

290

Dokunulmazlara dokunmann bedelini deyenler arasnda yarg mensuplar da vard. Kitabn Hkim (ve Savc) Gvencesi balkl III. Blmnde ayrntl biimde aktarld zere, hkim ve savclara ynelik nakil, atama ve meslekten ihra kararlarnn ardndaki nedenlerden biri, yarg mensuplarnn dokunulmazlara dokunma cesareti gstermeleriydi. Bu tutumlarnn bedelini en ar biimde deyenlerin banda emdinli davasnn savcs Ferhat Sarkaya geldi. Sarkaya, 8 ve 20 Mart tarihli Genelkurmay bildirilerinin ardndan Adalet Bakannn balatt soruturma sonunda HSYK tarafndan, yetkisi olmad halde hazrlad iddianamede TSKnin st dzey komutanlar hakkndaki iddialara yer verdii iin meslekten ihra edildi. hra sonras ortak kan, kararn yalnzca Sarkayay etkilemedii, kararn, btn hkim ve savclarn zerinde bask ve gzda yarataca ve bundan byle herhangi hkim ve savcnn su iledii halde st dzey komutanlar hakknda yargsal tasarrufta bulunmaya cesaret edemeyecei ynndeydi.

SORUTURMALARIN DERNLEMESNE DEVLET SIRRI ENGEL

Su ileyen devlet grevlilerine ve dier glere koruma kalkan salayan nemli bir neden de, bu konuda yargnn nn ac tm bilgilere sahip olan gvenlik ve istihbarat kurumlarnn devlet srr, gizlilik bahaneleriyle yarg, yasama gibi temel kurumlardan bilgi saklayarak dokunulmazlk alanlarn geniletmeleriydi. Soruturmalarda derinlemeyi engelleyen bu tutum, birok su ve sulunun yargdan uzak tutulmasn salad. Susurluk davasyla balayan ve Hrant Dink ve Ergenekon davalaryla devam eden bu sorun, basna yansyan nemli tartmalar arasndayd. Susurluk sreci, devlet srr tartmalar bakmndan nemli bir yere sahipti. Devletin ve karlarnn kutsalln savunan gazete ve yazarlar, effaflk adna devletin srlarnn aklanamayacan ileri srdler. Buna karn, devletin ve kurumlarn effafln savunanlar ise devlet srrna ynelik eletirilerini ifade etmekten kanmadlar. Basna yansyan gelimelerde grld zere, devlet srr gerekesi, soruturma ve davalarn eteleri aa karmak zere derinlemesini engellemede nemli rol oynad. Devlet iindeki balantlarn korunmasnda ve kayrlmasnda etkin bir biimde kullanld. Yarglamalarn eldeki sanklarla ve kstl bilgilerle snrl kalmasn ve daha tesine gememesini salayan ve dokunulmazlarn koruna haline gelen bu engel ve mazeret, devlet iindeki faillerin ve sorumlularn hesap vermekten kamasna yetti. Delilleri yargdan gizlemenin ve karmann sihirli ve etkili arac olarak kullanlmas, dokunulmazl ve cezaszl glendirdi. Susurluk sreci, snrlar belirsiz bir devlet srr mazeretine dayanan koruma kalkannn glgesinde srd. Buna karn yarg da, sahip olduu yetkileri kullanmada ve devlet kurumlarnn bu tutumunu sorgulamada istekli davranmad.

291

Basnda yer alan haberlere gre, devlet srrn ileri srenlerin, gerekelerini kurumlarn ve devletin ypratlmasna dayandrdklar anlald. Susurluk srecini aydnlatma iddiasn dile getiren Babakan Mesut Ylmazn, devlet ypranr gerekesiyle nlerinin kesilmeye alldn belirtmesi dikkat ekiciydi:
Yaplacak eyler var. Soruturmalar iyi gidiyor, iyi noktadayz ve tam deilse bile sonu alacaz. Kurumlar ve devlet ypranr, diye nmz kesilmeye allyor. Biz de btn kurumlara sava aacak deiliz. Bu iin devlet ii deil, kirli i olduunu gsterip, mahkeme nne karacaz. Ben bu kadar stne gittim, ii biliyorum, ama ancak yzde 20sine vakfm. Halk yzde 5ine, siz belki yzde 10una. Benim bildiim yzde 20 bile rktc bir organizasyonu gsteriyor. zm de u: Dokunulmazlklar mutlaka snrlandrp, yargnn kaldrlmasn istediklerini kaldrmalyz.739

Susurluk davasnda devlet srr ile ilgili tartmalar tetikleyen asl gelime, Kutlu Savan hazrlad rapordu. Babakan Mesut Ylmaz, raporun kamuoyuna, devlet srr olmayan blmlerinin aklanacan syledi. Nitekim rapor bu erevede kamuoyuna aklanmadan basna szdrld. Ancak raporun devlet srr olarak grlen blmlerinin ieriinde bulunan hususlar da ok gemeden basnda yer ald. Susurlukun aydnlatlmasndan yana olan gazete ve yazarlar, raporun hibir snrlamaya tabi tutulmadan aynen aklanmasn istediler:
Babakan ve yakn evresi bir sreden beri ayn eyi sylyorlar: Raporu kamuoyuna aklayacaz ama... Devlet srr olmayanlar aklayacaz. Nedir devlet srr?... Susurluk Raporundan devlet srr olduu gerekesiyle kartlacak, kamuoyuna aklanmayacak her satr, zaten fazlasyla sarslm olan devlet kavramn biraz daha sarsmaktan baka hibir ie yaramayacaktr. Mesut Ylmazn sorumluluu, siyasi sonularna hi bakmakszn raporu olduu gibi aklamaktr. Dier btn davranlar, Ylmazn siyasi hesaplarla byle davrand phesini yaratacaktr ki, Susurluk konusunda yaplabilecek en byk hata bu olur.740 Gn nda ynetim denen eyden Trkiyenin haberi bile yoktur, bizde her ey devlet srrdr. Ve devlet srr kavramnn kendisi bizde devletin vatandalarna hesap vermesini engelleyen eylerin banda gelir. Devletin ne konuda ne yaptn bilmiyoruz ki, onu vatanda olarak denetleyebilelim? Oysa bu denetim demokratik bir lkede en temel haktr. Devlet srrnn srrn zdmzde demokrasiye bir adm daha yaklam olacaz.741

DYP Genel Bakan Hsamettin Cindoruk da, raporu devlet srr olarak deil, devletin kusuru olarak niteledi. Ancak Cindoruk da, diplomatik soruna yol aaca dnlen blmlerin gizlenmesi gerektiini vurgulayarak hkmetin tutumunu destekledi:
739 Hrriyet, 1997, Kellemi Koydum, 13 Kasm. 740 Berkan, smet, 1998, Bana Aponun Kellesini Getirin, Radikal, 13 Ocak. 741 Berkan, smet, 2000, Devlet Srrnn Srr, Radikal, 3 Temmuz.

292

Raporun, zel deil devlete ait bir rapor olduunu vurgulayan Cindoruk, Rapor, devlet srr deil, devlet kusurudur. Bu nedenle baz yurtd ile ilgili diplomatik ilikiler belki biraz gizlenerek aklanmaldr diye konutu. Sadece raporda ad geen kiileri cezalandrmann temel sorunlar zmeyeceine dikkat eken Cindoruk, devletin yeniden yaplanmas gerektiini vurgulad.742

Radikal gazetesi, Susurluk srecinde devlet srr mazeretine zenle vurgu yapan ve eletiren bir tutum izledi. Yaplan yorumlarda, devlet srrnn, daha nceden hazrlanm bir klf olarak bekletildii tespiti ve Meclis dhil her trl denetimden uzak etelemi devlet vurgular dikkat ekiciydi:
Mehmet Aar bouna sylemiyordu, Bunlar devlet srrdr diye...Ne yaptysam bu devlet iin yaptm diye... Bunlar askerlere sorun diye. Buras Trkiye... eteden hesap sorulamayacan hemen herkes sylyordu... Susurluk meselesinin devletin derin katlarnda oktan kapand ifade ediliyordu... Sanyorum bu devlet srr meselesi daha ok nceden hazrlanm bir klf olarak bekletiliyordu... Daha dorusu, Meclis dahil her trl denetimden uzak etelemi devlet... Trkiyede bir belgeye, bir tutanaa, bir kanta devlet srr damgas vuruldu mu ona ne Meclis sahip olabilir, ne de hkmetler... Peki bunu kim yapyor? Kim vuruyor baz belgelere, btelere devlet srr damgasn? Kim yurttandan, onlarn temsil edildii Meclisten, bu Meclisin tayin ettii hkmetten daha gl? Kim vatandan bilme hakk olmadn, hangi konularn gizli ve devlet srr kategorisinde olduuna karar veriyor? Kim bu lkenin gizli kapakl bir otoriter, kapal rejim gibi ynetilmesini istiyor? Gereklerin ortaya kmas kimin, kimlerin iine gelmiyor? Bu nedenle biliniz ki, devlet srr denildi mi orada bize kar, gizli kapakl, demokrasi ve hukuk d bir eyler var.743

te yandan, Kutlu Sava raporunun devlet srr nedeniyle yaymlanmayan blmleri, Ergenekon soruturmas dosyasna girdi ve iddianamenin eklerinde yer ald. Taraf gazetesi, 12 yasak sayfa: Susurluk srlar iddianamede manetiyle kamuoyundan gizlenen blmleri aynen yaymlad. Habere gre raporda sr kapsamnda grlen olaylarn, yurt dnda darbe hazrlamaktan devletin iledii cinayetlere kadar pek ok yasa d eylemde brokrat, polis, asker, itiraf ortakl belgelendi. Rapordan yaplan alntlar zetle yle sraland:
Behcet Cantrk polis ldrd, pekok Krt asll kii infaz edildi, cezalandrlmalar doruydu. Ama baz cinayetlerin etkisi yanl hesapland. Abdullah atly ASALAya kar Kenan Evrenin izni ile MT adna Hiram Abas grevlendirdi, dnte Emniyet Genel Mdrl tarafndan korundu. Veli Kkle birlikte JTEM itiraflar kulland, grup komutan yapt. stten gelen emirle infazlar yapld. Bunlar daha sonra ahsi cinayetler iledi.744
742 Radikal, 1998, Cindoruk: Rapor Yargya Verilsin, 16 Ocak. 743 Dzgren, Koray, 1998, eteyi Devlet Srr ile rtmek, Radikal, 13 Ocak. 744 Taraf, 2008, 12 Yasak Sayfa: Susurluk Srlar ddianamede-manet, 9 Austos.

293

Susurluk kazasnn nc ylnn bitiminde, Zaman gazetesi, TBMM Susurluk Aratrma Komisyonu Bakan Mehmet Elkatmn deerlendirmelerine yer verdi. Elkatm, devlet iindeki rgtlenmede beyne ulamann mmkn olup olmad ya da dokunulursa ne olacana ilikin soruyu yantlarken, bunun mmkn olduunu ancak devlet srrn mazeret olarak kullanarak rgtlenmenin zlmesinin engellediine dikkati ekti.745 Susurluk srecinde devlet srr mazeretini eletirenler arasnda CHP lideri Deniz Baykal da yer ald. Baykal, devlet srr gerekesine kar karak, Hukukun devlet srr olan taraf var m? O zaman devletin hukuk d olan srr vardr. dedi.746 Zaman yazar Fehmi Koru ise, devlet srrn gemiin pisliklerini rtmek iin kullanlan kurnazlk olarak deerlendirdi:
Devlet, baz bilgilerin aklanmasn engellemek iin bir mazerete sahip, zerine fazla gidildiinde devlet srr kavram ardna saklanyor; oysa, devlet srr kavram kapsamna girebilecek yabanc lkelerde darbe giriimine kadar hemen hereyin bilgisi akland halde, geni ynlar ilgilendiren konular kopkoyu bir karanlkta tutuluyor. Bunun sebebi, devletin iyice derinlerindeki bir mekanizmann, Susurlukun meydana getirdii uyan, skandal sadece belli bir kii ve kadronun stne atmak iin deil, ayn zamanda gemiin pisliklerini rtmek iin de kullanma kurnazlna sapmasdr.747

Devlet srr kavram ve uygulamasnn en radikal savunusu Ortadou gazetesinden geldi. Gazete, devletin li menfaatlerinin gzetilmesi gerektiinden hareketle, devlet srrnn olmas gerektii grn her frsatta savundu. Bu, gazetenin ve yazarlarnn kutsal devlet anlayn yanstan bir yaklamd. Altemur Kl, raporun tmyle aklanmas gerektiini savunanlara kar, hkmeti, kendisinin ve gelecek hkmetlerin iini zorlatrmamak adna, devletin kutsall ve devletin yksek ve derin karlarn gzetmeye davet etti:
Babakanlk her zaman etin bir itir, ama galiba bizde gittike daha da etinleiyor... nsan nceden deli deilse bile kolay fttrabilir. Ne var ki Ylmazn sinirleri salam, soukkanlln bozmuyor. Susurluk Raporu konusunda da bu soukkanlln ve saduyusunu kaybetmeyeceine inanyorum. nanyorum ki raporu aklarken, kim ne derse desin, hereyin temeli olmas gereken devletin, yine kim ne derse desin her zaman hereye ramen gzetilmesi gereken yksek ve derin menfaatlerini gzetecek ve tribnlere oynamayacaktr. Yanl bir r aarsa hem babakan olarak kendisinin, hem de gelecein iktidarlarnn iini gletirmi olur.748
745 746 747 748 Zaman, 1999, Ortada Grnenler Piyon, 6 Kasm. Zaman, 1998, Baykal: Devletin Srr Olmaz, 21 Ocak. Koru, Fehmi, 1998, Kapatamazsnz, Zaman, 25 ubat. Kl, Altemur, 1998, Sisler inde, Ortadou, 17 Ocak.

294

Ayn evreler, kutsal devlet fikri erevesinde devlet srr kavramna da byk nem atfettiler. Derin devlet cezalandrlacak ya da datlacaksa da btn bunlarn sistem ve erkn iinde yrtlmesi gerektiini savundular. Devlet srrn, dosta dmana koz vermemek balamnda ele aldlar:
Sulular varsa tabii cezalandrlmaldrlar. Devlet iinde gerekten eteler varsa elbette datlmaldr; ama en demokratik lkelerde bile vaki bu gibi iler karsnda, bu tedbirler, devlet srlar dosta ve dmana koz olarak ortaya salmadan, sistem iinde ve erkn dhilinde alnp icra edilir... Hem unutmamak gerek, Trkiye hibir zaman cennette ve tamamyla sterilize bir ortam iinde olmad.749

Gazetedeki yazsnda Refik Snmezsoy da, devlet ynetiminde effafla kar karak eletirilerini, effaflk enayiliktir tespitine kadar vardrd:
Devlet ynetiminde effaflk, lkenin karlar sz konusu olduunda sadece enayilii sergiler. Devlet srr, sadece Trkiye iin geerli bir mefhum deildir. Demokrasinin en yaygn olduu lkelerde dahi, effafln bir hududu bulunur.750

Devletin effaflnn bir snrnn olmas gerektiini belirten Altemur Kl effafln btn devlet srlarnn iportaya dklmesi anlamna gelmediini ifade etti:
zerinde nemle durulmas gereken bir husus! Devletin saydam olmas gerektiini sylyorlar, ama saydamlk btn devlet srlarnn sorumsuzca ve pervaszca iportaya dklmesi demek de deildir Eer gcmz ve imknlarmz, srlarmz iportaya dkerek, dmanlarn ellerine vererek harcarsak, kendi el ve ayaklarmz kesmi oluruz. Sonra, bu operasyonlar planlayacak ve yapacak insanlar da g buluruz.751

Altemur Kl, bir baka yazsnda da, devlete zarar vermemek iin devletin nemli srlarnn iportaya dklmemesi gerektiini tekrarlayarak, aksi halde devletin baz ileri yapamaz hale geleceini ve yapacak adam bulamayacan belirtti:
Herey belki grnd gibi deil. Grnenler de herey deil. Susurluk dibine belki de asla varlamayacak bir gayya kuyusu olarak Trkiyeyi kartrmaya devam edecek... Ancak dikkat edilmesi gereken hususlar kendi nmz kesmemek, kendi silahmzla yaralanmamak ve devletin mhim srlarn imdi yapldn gibi iportaya dkmemektir. Sonra gerektiinde ve muhakkak gerekecektir de baz ileri yapamaz hale geliriz, yapacak adam da bulamayz... Nihayet ok ac olan bir ey de devletin srlarnn ve soruturmalarn ayrntlarnn erevelerinden karlacak belki de bir takm hesaplarla medyaya szdrlmas insanlarn sular veya sorumluluklar sabit olmadan her gn ekranlarda ve manetlerde afie edilmesidir.752
749 750 751 752 a.e. Snmezsoy, Refik, 1998, Susurluk ve Devlet Dmanl, Ortadou, 23 Ocak. Kl, Altemur, 1998, Rapor, Ortadou, 24 Ocak. Kl, Altemur, 1998, Btn Bunlardan Ne kacak, Ortadou, 28 Austos.

295

MECLS ARATIRMA KOMSYONLARINA DEVLET SIRRI ENGEL

Susurluk Aratrma ve nceleme Komisyonu, birok kamu grevlisinin devlet srr gerekesine dayanarak bilgi vermekten kanmas ve komisyon davetine uymamas nedeniyle yapt incelemeleri derinletiremedi. Meclis Tz ve ilgili yasalarn, devlet srlar ile ticaret srlarn aratrma kapsam dnda tutmas, olaylarn aydnlatlmasnda komisyonun yetkilerini snrlayan nemli bir engele dnt. 1993te grev yapan Faili Mehul Cinayetleri Aratrma Komisyonu Bakan Sadk Avundukluolu, DGM savclarnn o dnemde, devlet kurumlarna, bilgi ve belge vermeyin eklinde yazl talimat gnderdiini belirtti. Avundukluolu, Genelkurmay, Emniyet ve MTin su ilenmi bir olayda devlet srr kavramndan uzaklap TBMM komisyonlarna yardmc olmas gerektiinin altn izerek unlar syledi:
Brakn bir komutan, Meclis Komisyonu, cumhurbakann da arsa gelmesi gerekir. Kim gelir? ekinecek bir eyi olmayan adam gelir. emdinli hadisesinin aydnlanmas iin devlet, titizlik iinde, effaf olarak elindeki bilgi ve belgelerle adaletin tecellisine almal.753

emdinli olaylarn aratrmak iin kurulan komisyonun almalarnn da ayn biimde engelleneceini ileri sren Meclis Susurluk Komisyonu yesi Fikri Salar ise bu konuda mevzuat deiiklii yaplarak aratrma komisyonlarnn soruturma komisyonlarna dntrlmesi gerektiini syledi. Salar, emdinli komisyonunun kuruluu erevesinde Susurluk deneyiminden hareketle sorunu yle dile getirdi:
TBMM Tz ve ilgili yasalar deitirilerek devlet srr ada hukuk devletlerindeki noktaya getirilmelidir. Kiilerin veya herhangi bir yrtme organnn iradesinden bamsz olarak devlet srrn parlamentolar belirlemeli. Neyin ne kadar devlet srr olarak kalacayla ilgili sre konulmal Yaptrm gcmz yoktu. Susurluk Komisyonuna toplumun sayg duymasndan dolay pek ok kii korkarak, ekinerek geldi ve ifade verdi754

SUSURLUK VE DNK CNAYET DAVALARINDA DELLLER SAKLANDI

Gerekeli ya da gerekesiz kurumlarn bilgi saklamas, bir yandan derin devlet balantl olaylarn ve yaplanmalarn sonu alc biimde ve derinliine aratrlmasn engellerken, te yandan, bilgi saklayan kii ve kurumlar zerindeki kukular hakl kard. Bilgi ve delillerin saklanmas, Susurluk ve Hrant Dink cinayetiyle ilgili yargsal srelerde dokunulmazl ve cezaszl salayan balca faktr oldu.
753 Mercan, Faruk, 2001, Ankarann Korkut Ekene Cevab, Zaman, 27 Ekim. 754 Zaman, 2005, emdinli Olaylarn Aratrma Deil Soruturma Komisyonu Aydnlatabilir, 5 Aralk.

296

Susurluk skandalnn nemli aktrlerinden DYP milletvekili Sedat Bucak, yargland sre boyunca saklad Abdullah atlya ait antann iinde bulunan belgeleri, hakkndaki beraat kararnn Yargtay tarafndan bozulmas zerine yeniden balayan yarglama srasnda mahkemeye sundu. Milletvekili dokunulmazl nedeniyle uzun sre yarg nne karlamad iin gecikmeli olarak yaplan yarglamada Bucak, elindeki bilgi ve belgeleri mahkemeye sunmaktan kanmt. Bucak, 8 yl boyunca saklad ve aralarnda baz generallerle atlnn ekilmi fotoraflarnn da bulunduu belgeleri , bunlarn okunmas devlete zarar verebilir szleriyle teslim etti. Haber, Hrriyet tarafndan Kayp antadaki Susurluk bombas: Reisin emanetlerini 8 yl sonra verdi manetiyle duyuruldu. Mahkemeye sunulan belgeler, yeni davalarn almas gerektii ynnde beklentilerin domasna yol at.755 Ancak bu beklentiler ilerleyen gnlerde yantsz kalarak, beklenti olmaktan teye geemedi. Davaya bakan mahkemenin hakimi Sedat Karagl, emekli olduktan sonra yapt aklamada, atlnn antasnda bulunan tm evraklarn mahkemeye verilmediini ileri srd. O dnemde yaadklar zorluklar, Zamana aklayan Karagl, kendisine 4 yl boyunca devletin li menfaatlerini gereke gstererek kurumlarn bilgi vermediini belirterek, Ben Abdullah atlnn organize su rgt lideri Alaattin akc ve askerlerle olan fotoraflarn biliyordum. Bunlar devletin himayesinde, zaten hepsi devlet memuru. dedi.756 Susurluk davasn izleyen gazeteciler, mahkemelerin devlet kurumlarndan bilgi ve belge gnderilmeyiine yakndan tanklk ettiler ve bunu haber ve yorumlarna yansttlar. Bunlar arasnda, Kutlu Savan Susurluk raporunun olmasysa hayli ilginti. Gazeteciler, bu raporun devlet srr olarak nitelenen ksmnn kendilerinde olmasna ramen mahkemeye gnderilmediini dile getirdiler:
Susurluk davasnn 25 durumasnn pek ounu izledim. Soruturma aamasndan itibaren savc ve hkimlerin delillere ulamakta ektikleri glkleri biz gazeteciler yakndan grdk. rnein Kutlu Savan 120 sayfalk Susurluk Raporunun hkmet tarafndan sansrlenen 12 sayfalk ksm bizlerde vard, ancak mahkemeye ulatrlmyordu. Bu raporun delil mahiyetindeki 140 sayfalk ekleri de mahkemeye gnderilmiyordu. Dokunulmazl kaldrlnca mahkemeye gelen Mehmet Aar, Siz beni yarglayamazsnz. deyip stanbuldan ayrld. Ve ilk seimlerde yeniden dokunulmazlk kazand.757

Susurluk davas boyunca yargnn ve yasamann taleplerine kulak tkanmas ve yaplan resmi arlara yant verilmemesini Radikal, Susurluk rtbas: Af Susurluku yuttu balyla manete tad. Haberde, bulunduklar kilit grevler nedeniyle yarglamay derinletirebilecek bilgi ve belgelere sahip olduklar halde
755 Hrriyet, 2004, Kayp antadaki Susurluk Bombas: Reisin Emanetlerini 8 Yl Sonra Verdi, 1 Ekim. 756 Zaman, 2004, Bucak Delilleri Saklayarak Su ledi, 1 Ekim. 757 a.e.

297

Meclis ve mahkemelerce yaplan tanklk arsna uymayanlarn dkm yapld. Bunlar arasnda babakanlk, milletvekilii ve st dzey komutanlk yapm sorumlu kiilerin yer almas, derin devlet konusunda nemli veriler sundu:
Kayp silahlardan birinin otomobilinde ortaya kmas nedeniyle davalarn kilit ismi olan Sedat Bucak, tank sfatyla bile olsa mahkemenin arlarna yant vermedi. Bucakn ifadesini alamayan asliye ceza yargc da Bucak dinleme kararndan vazgeti. Geen yasama dneminde Mecliste oluturulan Susurluk Aratrma Komisyonu Bakan Mehmet Elkatm, bilgi ve belge saklanmas nedeniyle inceleme yapamamaktan yaknmt. Komisyonun bilgisine bavurmak zere ar yapt st dzey baz devlet grevlileri, komisyona gelmeme yolunu seerken, nemli belgeler de komisyona iletilmedi. Eski Jandarma Genel Komutan Teoman Koman ile Elimde belge var diyen Mesut Ylmaz ve Babalar Operasyonu ile ilgili bilgisine bavurulmak istenen eski Genelkurmay Bakan Necdet ru, komisyona gelmeyen isimlerden. Ayrca Milli Gvenlik Kuruluna sorular soruldu, ancak bu sorulara yant alnamad. Genelkurmay, Jandarma Genel Komutanl ve dier askeri birimlerden istenen belgeler de komisyona gnderilmedi.758

Yargsal makamlardan bilgi, belge ve delillerin sakland ynndeki yaknmalarn younlat bir baka dava, Hrant Dink cinayeti davasyd. Cinayeti soruturan savclarn devletin gvenlik birimlerinden bilgi alamadklarn, delil niteliindeki bilgi ve belgelerin savcdan gizlendiini ya da eksik gnderildiini aklayan mdahil avukatlardan Fethiye etin, bu durumu, Nee Dzel ile Radikaldeki syleisinde yle aktard:
Cinayetin ilenecei stanbula 17 ubat 2006da bildirilmi. Bir yl sonra, 19 Ocak 2007de Hrant ldrld. Ardndan stanbulda cumhuriyet savclar cinayet soruturmas balatt. Savclar bir sre sonra unu fark ettiler. Meer davann bir ve iki numaral sanklar olan Erhan Tuncelin 2006dan itibaren, Yasin Hayalin de 2005 Aralkndan itibaren telefonlar Trabzon Emniyeti tarafndan, stelik cinayet tarihine kadar dinlenmi. Ama, dinlendikleri savclara sylenmemi. Ayrca bu kiilerin fiziken izlendikleri de savclardan gizlenmi. Savclar, Trabzon Emniyet Mdrlnden dinleme kaytlarn istediler, ama kaytlar eksik gnderildi. Aranan ve arayan telefonlarn numaralar, arama tarih ve saatleri gnderilmedi. Sadece ses kaytlar geldi. Bu sesler kime ait belli deil. [] Savclar bilgilere ulaamyor. Savclardan bilgi saklanyor, deliller gizleniyor Takiplerde ne renildiini bilmiyoruz. Bu bilgiler savclara verilmiyor. Bir eyler gizleniyor. Belki ilikiler gizleniyor. [] ok nemli ipular yakalanamyor. Cinayetin MOBESE kaytlarndan sanklarn takip kaytlarna kadar bir sr ey kayboldu. [] Cinayetin aydnlatlmasnda ok nemli olan Akbankn MOBESE kamerasnn sabahla len arasndaki kaytlar yok. Akbank, kaytlar stanbul Emniyetine vermi. Savc kaytlar istedi, ama kaytlar ortada yok.759
758 Radikal, 2001, Susurluk rtbas: Af Susurluku Yuttu-manet, 17 Ekim. 759 Dzel, Nee, Fethiye etin syleisi, 2007, Hrant Davasnda Savclardan Deliller Saklanyor, Radikal, 1 Ekim.

298

Devlet gvenlik kurumlarnn cinayetten haberdar olduu halde cinayetin ileniine gz yumduklar, kendi sorumluluklarn ve cinayetin arkasndaki gleri ortaya koyacak nitelikteki bilgi ve belgeleri yargyla paylamadklar ynndeki yaknmalar, Dink ailesinin avukatlar tarafndan her frsatta dile getirildi. Bu yndeki yaknmalar, gzlem ve deerlendirmeler, yargsal sreci yakndan izleyen gazeteler ve yazarlar tarafndan sk sk gndeme tand. Ne var ki, tm bu abalar, cinayetin aydnlatlmasn salamaya yetmedi. Derin devlet balantl soruturma ve yarglamalarda yol alnabilmesi iin istihbarat kurumlarnn bilgilerine duyulan ihtiya, Ergenekon soruturmas srasnda da dile getirildi. Soruturmay yakndan izleyen Sabah yazar Mahmut vr, Taraf gazetesinde Nee Dzel ile yapt syleide, istihbarat kurumlarnn soruturmaya beklenen katky sunmadklarn syledi:
MTin kaplar Ergenekon savclarna almyor. MT elindeki olanaklar, dosyalar Ergenekon operasyonunu yrtenlerin nne koysa, arivini onlarn kullanmna sunsa, bugn ok daha ciddi bir operasyon yaplyor olurdu. Ama MT bunu yapmyor, Ergenekon soruturmasna kurum olarak destek vermiyor. Desteini bilgi szdrarak el altndan veriyor MTin arivi Zekeriya ze almyor.760

YASAYLA CEZASIZLIK STATS

Derin devlet yarglamalar, kamu grevlilerinin yarglanmas nndeki en byk engellerden birinin, memurlarn yarglanmalarna ilikin usul ve koullar dzenleyen 4483 sayl kanun761 hkmleri olduunu gsterdi. Zira kanun, su ileyen kamu grevlilerinin yarglanmalarn idari amirin verecei izne balyor. Uygulamada kantland zere amirler ve izin makamlar bu yetkilerini byk oranda memurlarn korumaktan yana kullandlar. Ancak daha nemlisi, kanunda ngrlen bu izin sisteminin, kanunun snrlarn aarak ve geni bir biimde yorumlanarak uygulama alannn geniletilmesidir. Kamu grevlilerine yasayla tannan bu ayrcalk/gvence, zellikle insan haklar ihlallerinden sorumlu kamu grevlilerinin yarglanmalarnda nemli bir engele dnyor ve dokunulmazlk ve cezaszlk olgusunun ncelikli sorunlarndan birini oluturmaktadr. Kanunun kritik dava srelerindeki rolne dair deerlendirmeler nadiren de olsa ke yazarlar tarafndan dile getirildi. Memurlarn yarglama usulne ilikin bu dzenlemeyi bir tr cezaszlk stats olarak niteleyen ve kanun nnde eitlik ilkesine aykrln vurgulayan Tarhan Erdem, Susurluk srecinin cezaszlk tablosundan yola karak yapt deerlendirmede, kanundaki deiiklikleri ve gelinen noktay yle deerlendirdi:
760 Dzel, Nee, Mahmut vr syleisi, 2009, 11. Operasyon Medya ve Siyasete: Medyada Ergenekoncular Temizlenecek, Taraf, 12 Ocak. 761 2.12.1999 tarih ve 4483 sayl Devlet Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmalar Hakknda Kanun; 4.12.1999 tarih ve 23896 sayl Resmi Gazete.

299

Arkadalarmz Adnan Keskin ve Demet Bilgenin, dikkatli ve kapsaml incelemeye dayal dnk haberi, davalarn afla, zaman amyla, usul maddeleriyle sonlandn; belgelerin dalp yok olduunu anlatyordu. Bana gre haberde, yarg ve yasama erkinin kullanlmasndaki yapsal sorunlarmz Grn, dnn, karar verin der gibi nmze konulmaktadr. Demokrasinin en temel ilkelerinden biri, bireylerin hukuk karsndaki eitliidir. Oysa memurlarmzn, grevleri srasndaki eylemlerinin kanuna aykrlnn soruturulmas ve yarglanmas idarenin iznine baldr. Bu uygulamann yasal dayanan anlataym: Memurlarn yarglanmasyla ilgili ilk kanun 4 ubat 1329da (1913) yaymlanmtr. 86 yl yrrlkte kaldktan sonra, balnda geici olduu yazlan bu kanunun yerine, Memurlarn ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda 4483 sayl kanun Aralk 1999da karlmtr. Temel anlay udur: Memurlarn grevleri sebebiyle iledikleri sulardan dolay yarglanabilmeleri iin baz mercilerden izin almak gerekir. Kanunun amac bu mercileri ve izlenecek usul belirlemektir. Bu yasayla memurlara 1913te verilen bir tr cezaszlk stats devam ettirilmitir. Bana gre, 1913teki Merutiyet Kanunundan daha geri (4483 sayl) bu kanun, geen haziran aynda hkmetin tasars kabul edilerek deitirildi ve memurlar hakknda soruturma almas daha da zorlatrld. Cumhurbakan Sezer, ... cezai sorumluluktan kurtarlmalar sonucunu dourabilecektir gerekesiyle soruturmay zorlatran (4696 sayl) kanunu Meclise iade etti. (5.7.2001) Bunun zerine Meclis ne yapt?: Cumhurbakan bir daha iade edemesin diyerek, kanunu harfiyen koruyan tasary komisyondan geirdi ve gndemine ald. ki yl nce de sylemitik: Bu kanunla ikence bitmez, bu kanunla rvet azalmaz! te, Radikalin Susurluk rtbas balnn, bir baka anlatm...762

Hrant Dink cinayeti davasnda da, ayn kanun, yarg baklnn nemli bir dayana oldu. Kamu grevlilerinin adli yargda yarglanabilmelerini, kanunda gsterilen amir veya izin makamlarnn izni kouluna balayan kanunun sunduu olanaklar, Dink davasnda sonuna dek kullanld. Ahmet nsel, Dink soruturmasnda cezaszlkla sonulanan soruturmalara gnderme yaparak bu dokunulmazlk engelini yle gndeme getirdi:
stanbul, Trabzon ve Samsun Emniyet Mdrl grevlileri hakknda kovuturmaya yer olmad kararn alan Trabzon Valilik l dare Kurulu, stanbul ve Trabzon Blge dare Mahkemeleri, aramba Ar Ceza Mahkemesi i hukuk yollarn tkayarak, davann seyrinde son derece nemli engelleyici kararlar aldlar. Bu reddedilmi kovuturma talebi de bugn artk AHM nnde. in bir baka dndrc yan, avukatlarn raporlarnda altn izdikleri gibi, yrtlen onca inceleme ve savclk soruturmas srasnda ve hatta yrmekte olan davada ulalamayan bilgilere, soruturma ve yarglama makamlarna gre daha snrl yetkilere sahip olan Babakanlk Tefti Kurulunun almas sonucunda ulalm olmasdr. Ancak avukatlar, gayet hakl olarak, 4483 sayl
762 Erdem, Tarhan, 2001, Susurluku Yasalar rter, Radikal, 18 Ekim.

300

yasa uyarnca, kamu grevlileri hakknda inceleme balatlm olmasnn, bu kiilerin grevlerine eskisi gibi devam etmelerini, sorumluluklarn gizlemek iin baz giriimlerde bulunma, olas tanklar etkileme gibi fiilleri gerekletirmelerini engelleyecek hibir nlem iermediini belirtiyor. Kendilerine ynelik herhangi bir yaptrm tehdidi hissetmeyen kamu grevlilerinin geree aykr beyanlaryla incelemelerin sonusuz kaldna iaret ediyorlar.763

Yasann dourduu korumadan yararlanan gvenlik grevlilerinden bir ksmnn, Dink cinayeti davasnda cinayetin azmettiricisi olarak yarglanan eski polis muhbiri Erhan Tuncelin tan olarak dinlenmeleri ise adalet arlarnn haklln gsteren bir baka gelimeydi. Bu gelimelerin yaand durumay Hrriyet ve Radikal farkl yanlaryla manete ekildi. Hrriyet gazetesi, durumada sanklar arasnda yaanan kavgay ne kararak, Ar aabeyler sille tokat: Ar abiler yumruk yumrua manetiyle verirken, ayn gelimeyi Radikal, Dink cinayetinde polis her tan altndan kyor: Polisin sk Dink takibine bak manetiyle polisin cinayetteki roln yeniden ne kararak verdi:
Hrant Dink cinayetinin sekizinci durumasnda azmettirici olarak yarglanan byk abi Erhan Tuncelin istei zerine birlikte alt istihbarat polisleri tank sfatyla dinlendi. Bir polis dier azmettirici Yasin Hayalin sadece teknik deil, fiziki takipte de olduunu syledi, baka bir polis ise sk takibe karn Yasin Hayalin stanbula gidip keif yaptndan habersiz olduklarn anlatt. fadeler polisin cinayetin btn aamalarndan haberdar olduunu gzler nne serdi.764 Trabzonda stihbarat ube Mdrlnde grevli 3 polis, Erhan Tuncelin tan olarak dinlendi. Polislerin apraz sorgusunda Dink cinayetinde istihbarat zaaf yaand bir kere daha ortaya kondu. Polis Mehmet Aydn 2005 ylnda Tuncelin kendilerine Dinkin ldrleceini syleyince stlerine bildirdiklerini belirterek, Teknik ve fiziki takip de yaptk diye konutu. Dier tank polis Onur Karakaya ise Grevimizi yaptk vicdanen rahatz dedi. Karakaya, Avukat Kezban Hateminin lm, grevinizi iyi yapmadnz ortaya koyuyor tespitine, Kontrolmz dndayd diye karlk verdi.765

SYAS RADE YOKSUNLUU

Basnda yer alan deerlendirmeler ve kritik dava srelerinde yaanan gelimeler, dokunulmazlkta etkili bir baka olgunun siyasi irade yoksunluu olduunu gsterdi. Yargsal srelerde yol alnabilmesi, dokunulmazlk duvarnn almas, derin ilikilerin aa kartlmas, etkin ve kapsaml bir yarglama yaplabilmesi iin siyasi iradenin gereklilii daima hissedildi. etelerle ba etmenin siyasi kararllktan getii her aamada biraz daha nem kazand.
763 nsel, Ahmet, 2009, Dink Cinayetinde Devletin Sorumluluu, Radikal 2, 25 Ocak. 764 Radikal, 2009, Dink Cinayetinde Polis Her Tan Altndan kyor: Polisin Sk Dink Takibine Bak!-manet, 28 Ocak. 765 Hrriyet, 2009, Ar Aabeyler Sille Tokat: Ar Abiler Yumruk Yumrua-manet, 27 Ocak.

301

Siyasi irade yoksunluu bakmndan Susurluk ve Dink cinayeti yarglamalar ne karken, emdinli ve Ergenekon soruturmalarysa daha ziyade siyasi iradenin yargsal srece mdahale ettii iddialaryla ne kt. Derin devlet soruturmalarnda siyasi iradenin nemiyle ilgili gncel bir deerlendirme Hrant Dink cinayeti davasnn mdahil avukatlarndan Fethiye etinden geldi. etin, Dink soruturmas ve yarglamas srecinde siyasi iktidarn tutumunu yle aklad:
Siyasi iktidar ilk bata gerekten byk bir hzla bu iin zerine gitti ve tetiki hemen yakaland. Bu nemliydi. Siyasi iktidarn kararll sayesinde tetikinin en yakn evresi de hemen yakaland. Bu da nemliydi. Ama sonra siyasi iktidar durdu. Eer siyasi iktidar irade gsterseydi, soruturma yrrd. u anda da ge kalnm deil. Siyasi irade gerekten kararllk gsterse bu cinayet aydnlanr. Bu cinayet aydnlanrsa, Trkiye de aydnlanr.766

Hrant Dink davasnda siyasi iradeyi gndeme getiren Etyen Mahupyan da, cinayetin ardndaki glere ulamada siyasi iktidarn desteine ihtiya olduunu vurgulad:
Ksacas arkasnda bir siyasi irade olmadka ve o siyasi irade brokrasiyi de mahkemeye destek olmaya zorlamadka, bu davann cinayetin arka planna nfuz etme ans yok. Tek ihtimal baka yarg srelerinde ortaya kacak olan bilgilerin dorudan bu davay ilgilendirmesi, ama onun da bir garantisi yok... Bu genel ereve etrafnda Hrant Dink cinayeti de kiinin arasndaki dengelere mahkm olmu durumda. Bir tarafta tetii ektii, yakaland ve itiraf da ettii iin birinci dereceden sorumlu olan katil zanls var. Ancak siyasi soru onun asl azmettiricisinin kim olduu.767

Susurluk srecinde ise siyasi iradenin tutarsz ve istikrarsz tutumu basnda sk sk dile getirilen ve eletirilen bir konuydu. Ancak skandaln iinde bizzat siyasilerin yer almas ve sonrasnda kurulan hkmetlerin tutarsz tutum ve aklamalar, basndaki ve kamuoyundaki beklentinin boa kmasna neden oldu. Siyasilerin derin devletin aydnlatlmas srecindeki engelleyici rolleriyle ilgili arpc deerlendirmelerden biri gazeteci Mahmut vre aitti. Trkiyenin Susurlukla hesaplaamadn belirten Mahmut vr, bunun nedenleri arasnda, Susurluk olaynda Susurlukun oluumunu salayan Tansu illerin hkmette bulunmasn gsterdi:
Eer Trkiye Susurlukla hesaplasayd, sadece benim vurulmam deil, binlerce insann lm de engellenirdi. nk pek ok cinayetin faili Ergenekonun srr Susurlukta saklyd... 1996daki Erbakan iktidar Tansu iller destekli bir iktidard. iller ise Susurluk srecinin oluumunu salayanlardand. DYP iktidar
766 Dzel, Nee, Fethiye etin syleisi, 2007, Hrant Davasnda Savclardan Deliller Saklanyor, Radikal, 1 Ekim. 767 Mahupyan, Etyen, 2008, Meerse Asl Hayalmi, Taraf, 15 ubat.

302

Susurluk srecinin iindeydi. Gneydouda faili mehullerin ve etelemelerin olumasn salayan iller iktidaryd. Her ey o kadar aleni yaplyordu ki.768

Refahyol hkmetinin devrilmesinden sonra ANASOL-D koalisyon hkmetini kuran ANAP Genel Bakan Mesut Ylmazn iktidarn ilk gnlerinde yapt, devlet iindeki tm kirli ilikileri aa karaca ynndeki iddial aklamalar dahi Susurlukun zlmeyecei inancn krmaya yetmedi:
imdi btn aba, devlet brokrasisini ele geirmi olduu ve tepelere kadar uzand anlalan bu organizasyonun rtbas edilmesi. Bakalm Mesut Ylmazn kararll bunu nleyebilecek mi? Yoksa siyasi kadrolarn bir blmn de iine alan bu eteleme karsnda Ylmaz da aciz mi kalacak? Bu iin boyutunu bilen ya da tahmin edenlerin inanc, Susurluk pisliini zmeye kimsenin gcnn yetmeyecei noktasnda.769

Babakan Mesut Ylmazn balangtaki iddial szlerine ve bir takm nlemler alnaca ynndeki aklamalarna ramen adli, idari, yasal boyutuyla hibir gelime kaydedilememesi, bu yndeki kayglar hakl kard. Taha Kvan, siyasi iradedeki yalpalamay cezaszlkla ilikilendirerek ele ald yazsnda bu konuyu yle deerlendirdi:
Ancak, aradan bunca zaman getii ve hkmetin banda Susurlukun zerine gitmezsem babakanlk koltuu bana haram olsun diyen Mesut Ylmaz bulunduu halde, etelerle ilgili yasal ve hukuki hemen hibir ciddi adm atlmad. 1,5 yl ierisinde alm Susurluk irtibatl 16 davann listesi var nmde; kimi asker-sivil devlet grevlileri, kimi kumarhane mafyas denen kiilerle ilgili; bir blm baz tetikilere verilen yeil pasaportlar ve silah tama izinlerine dair. Bazs ykl paralarn sz konusu olduu davalar. Hepsinin ortak bir zellii bulunuyor: Tutuklu yarglanan tek kii yok. Kamuoyu gnlerce baz isimleri konutu, adamlar ya yakalandlar ya da kendileri teslim oldular; mahkemeler, hepsini birer birer serbest brakt... Vatanda, Devlet zerine gitmiyor, gitmeyecek, af eteler iin kyor kanaatine nasl vard dersiniz?770

Oktay Eki, Susurluk srecinde Kutlu Savan Susurluk raporundan yola karak, sulularn cezalandrlmamas konusunda siyasi sorumlularn tutumlarn yle eletirdi:
Nitekim Kutlu Sava bize ok ak mesajlar veriyor. rnek verelim: Milli stihbarat Tekilatnn her eyden haberdar olduunu sylyor. Yani devletin eteler eline gemesinden Kamuoyunun faili mehul sand cinayetlerin faillerinin hi de mehul olmadndan Uyuturucu ticaretinin kimler tarafndan nasl organize edilip yrtldndenUyuturucu paralarnn kimler arasnda nasl
768 Dzel, Nee, Mahmut vs syleisi, 2009, 11. Operasyon Medya ve siyasete: Medyada Ergenekoncular Temizlenecek, Taraf, 12 Ocak. 769 Tren, Tufan, 1997, Parsadan Sulu Peki ya iller, Hrriyet, 17 Eyll. 770 Kvan, Taha, 1998, Cesaretten te Bir ey, Zaman, 31 Temmuz.

303

bltrldnden Ksaca devletimizi devlet olmaktan kartan ne kadar rezalet varsa, Kutlu Savaa sorarsanz bunlarn hepsinden Milli stihbarat Tekilat haberdar imi. Milli stihbarat Tekilat o dnemin babakann olup bitenden haberdar etmemi mi? Etti de o dnemin babakan (rnein Tansu iller) yaplan uyarya ramen sulularn adalete teslim edilmesini sonulandracak emirleri vermediyse, dpedz sorumludur. Eer Milli stihbarat Tekilat bu bilgileri dnemin babakanndan sakladysa, o zamanki mstear kim ise, sorumluluun ona ait olmas gerekir. Grdnz gibi siz eer niyetli iseniz, bu rapordan yola karak sorumlulardan hesap sorabilirsiniz. Ama niyetiniz yoksa daha nce grevini yapmayan yksek unvanl alaklar gibi siz de lkeye ihanet etme derecesinde zarar verirsiniz ve sonra da suret-i haktan grnp ahkm kesersiniz.771

Toplumdaki ve basndaki Susurlukun aydnlatlmasyla ilgili beklentiler, Babakan Mesut Ylmazn yapt bir baka aklamayla tamamen sona erdi. Ylmaz, Babakan olarak her trl yetkisini kullanmasna ramen olayn aydnla kacandan emin olmadn syledi. Ylmaz, Meclisin gereken lde destek vermediini kaydettii aklamasnda, mevcut durumu u szleriyle aklad:
Soruturmalar nlendi, Erbakan soruturma atrmad. Adalet Bakan o incelemeyi, yargya intikal ettii gerekesiyle tamamen durdurdu. Kapatmak istediler, nk kendi ortaklarnn iki milletvekili kacakt ama ortaya kan tabloya gre DYPnin bu olayla ilikisi sadece iki milletvekili ile snrl deildi, daha yukarlara kabilecekti. Yarg bunu ortaya karabilirdi, bu da hkmetin sonu olabilirdi.772

Mesut Ylmazn aklamasn, greve geldii dnemdeki iddial klarn hatrlatarak eletiren Ortadou gazetesi yazarlar ise Ylmazn temiz toplum, temiz siyaset sylemleriyle devlet dmanlarndan, devleti ypratanlardan ve soyanlardan hesap sormas gerektiini ve bunun en az Susurluk kadar nemli olduunu vurguladlar:
Elbette ki, devleti ypratanlar, soyanlar, devlet dmanlar ortaya karlmal, bunlardan hesap sorulmaldr. Buna, hi kimsenin bir diyeceinin olmadn da biliyoruz. Ancak, bu almalar yanl olursa, o zaman bunun zerinde durmak gerekir Susurluk olay, gerekten Trkiye iin nemlidir. Ancak, Meclisteki soygun ve vurgun olay da en az Susurluk olay kadar Trkiye iin nemli olmaldr.773

Altemur Kl ise Babakan Mesut Ylmazn balangtaki iddial szlerinin kendisini mkl duruma drdn ve drmeye devam edeceini ileri srd:
Cumhurbakan Sleyman Demirel Susurluktan ne kt? diye soran Hrriyet Gazetesi ekibine o veciz sorulu cevaplarndan biri ile cevap vermi. Ne kacakt? Bizim de o konuda hep sylediimiz aa yukar bu idi. Susurluk aylarca gndemin ba kesini igal etti. Politikaya ve medyaya sakz oldu,
771 Eki, Oktay, 1998, Daha Ne stiyorlar, Hrriyet, 24 Ocak. 772 Hrriyet, 1997, Cindoruku Anlamyorum, 26 Eyll. 773 Sivasl, Necdet B., 1998, Ylmaz, Kapsnn nn Temizlesin, Ortadou, 15 ubat.

304

medyatik ovlara konu oldu. Kutlu Savan bomba denilen raporu el bombas bile olamad. Byk szleri Mesut Ylmaz mkl duruma drd ve seim kampanyas esnasnda da hep karsna karlarak daha da mkl duruma drecek. O konuda artk herkes hereyi biliyor ama gene de bilinmiyor.774

Ancak ilerleyen dnemde Mesut Ylmazn belirttii Meclis engeli dnda da siyasi iradeyi engelleyen yntemlerin uyguland ortaya kt. Kutlu Savan Susurluk raporunda yer alan bilgilere gre devlet iindeki eteler, siyasi iradenin tasarruflarn etkisiz klmak iin baka yntemler de uyguladlar. Radikalin aktard habere gre olay yle geliti:
Susurluk kazas sonras yaplan liderler zirvesinde Babakan Necmettin Erbakan, baz savclarn baz soruturmalar rtbas ettiklerinin ortaya ktn, yeni soruturmalar almas iin emir verdiini aklamt. Erbakan gerekten emri veriyor, evket Kazan da ayn emri tekrarlyor, ama aylar sonra anlalyor ki, emir Ceza leri Genel Mdrlnde smen alt edilmi, uygulanmam.775

Kritik srelerde siyasi iradenin varl veya yokluu sorunu, her dnemde, yargya mdahale ve yargnn siyasallatrlmas tartmalarn tetikleyen hassas dengeler zerinden tartld. Soruturmalar destekleyenler, siyasi kararllk vurgusunu ne karrken, hkmet kart olanlar tersine bir tutumla, hkmeti yargya mdahale etmek ve siyasallatrmakla suladlar.

DOKUNULMAZLIK VE CEZASIZLIIN YARATTII CESARET ORTAMI

Trkiye, dokunulmazln ve cezaszln sanklar ve eteleri cesaretlendirdii gereiyle ilk olarak Susurluk sreciyle tant. Susurluk davasnda yarglanan sanklar, yaptklar eylemi kahramanlklarnn tezahr olarak grerek ve gstererek, her frsatta saldrganlklarn ve tehditlerini srdrmekten kanmadlar:
Trkiye Susurluk hesaplamasn adam gibi yapamad iin, aslnda ete yesi olan, hara alan, gzn krpmadan adam ldren insanlar ortala kahramanlar gibi ktlar, adeta yaptklaryla vndler.776

Radikalin manetten duyurduu kayp silahlar davas ve Susurlukun cezaszlk tablosunu ieren haber, gazeteci Adnan Keskinin tehdit edilmesine neden oldu. Konu, Radikale tehdit: Aardan mesaj var balyla manete ekildi. Haberde tehdit yle zetlendi:
ete san zel timciler, Aar araclyla yksek yarg muhabiri Keskini tehdit etti. Susurluk rtbas maneti nedeniyle muhabirimiz Adnan Keskini arayan Aar, zel timci sanklarn ok rahatsz olduunu syledi. Kayp silahlar davasnn affa sokulmasn Susurluk rtbas, Af Susurluku yuttu balkla774 Kl, Altemur, 1998, Btn Bunlardan Ne kacak, Ortadou, 28 Austos. 775 Radikal, 1998, nfaz Yetkisine Rapor Onay, 29 Ocak. 776 Berkan, smet, 2004, Sedat Bucakn Srlar, Radikal, 1 Ekim.

305

ryla haber yapan Radikal, dokunulmazlk zrh nedeniyle ete suundan yarglanamayan Bamsz Milletvekili Mehmet Aar araclyla tehdit edildi. Amacnz ne, arkadalar size ulamak istedi, zor engelledim diyen Aar, Radikalin Engellemeseydiniz ne olurdu? sorusuna ise, Onlar tecrbesiz arkadalar, belki tavrlar gzel olmayabilirdi karln verdi. Aar, bu grmenin haber yaplmasnn da iyi sonular vermeyeceini ima etti Radikalin Susurluk etesiyle ilgili haberleri sanklar rahatsz etti. Susurluk mahkmiyetiyle ilgili Yargtay kararnn gelecek hafta aklanmas ncesinde, bu haberleri yargya bask olarak deerlendiren ete mahkmu sanklar, eski ileri Bakan Aar arac seip, Radikale mesaj gnderdi.777

Susurlukta dokunulmazlk zrhnn simgesi haline gelen Mehmet Aar, her frsatta tehditkr tutumunu srdrd. Susurlukta aa kan devlet iinde etelemeye kar sivil inisiyatifin nde gelen isimlerinden olan avukat Ergin Cinmen de, Aarn hedeflerinden biri oldu. CNN Trk televizyonunda, emekli generallerin Korkut Ekene sahip kmalaryla ilgili olayn tartld programda Aarn tehdidi basna yle yansd:
Milletvekili olduu iin Susurluk Davasnda yarglanamayan Mehmet Aar, dn CNN Trkte paalarn Ekenle ilgili szlerini tartt avukat Ergin Cinmeni Hesaplaacaz diye tehdit etti. Elaz Bamsz Milletvekili Mehmet Aar, Susurlukta kendisinin de yarglanmas ve hkm giymesi gerektiini syleyen avukat Ergin Cinmene canl yaynda, Hesaplaacaz, hesaplamamz bitmedi dedi.778

Yldrm Trker de Aarn dokunulmazl ile tehditkarl arasndaki ba yle kurdu:

Ama ne kadar iftihar etse azdr. Gerekten de srarl dokunulmazl, Susurluk bata kurutulmadan stne ina edilen siyasi hayatmz, onu hakl kard. Mehmet Aar, memleketimizin en dokunulmaz, en gl ahsiyeti. Sistemin kara kutusu. Mehmet Aar, Susurluk patlamasndan sonra hi geri ekilmedi. Aksine, tehditkr gvde gsterilerine arlk verdi Yzndeki derin sknt ve kendi bildiklerini bilmek isteyen, merak eden herkesi kmseyen ifadeyle yaayan en gl Trk. Arbal adam. Komiserlerin ah. Derin devletin en derinindeki ekirdek. Onun karsnda herkesin eli kolu bal. Hl.779

Benzer bir ekilde, Hrant Dink davasnda da cinayetin tm boyutlaryla aydnlatlmamas ve sorumluluu olan kamu grevlilerine dokunulmamas, cinayetin planlanma aamasndan itibaren katillere gsterilen derin hogr, sempati ve kahraman muamelesi, yarglama aamasnda sanklarn ve avukatlarnn saldrganlklarnn artmasn salayan en nemli faktrd. Bu tavr, basna ve mdahil
777 Radikal, 2001, Radikale Tehdit: Aardan Mesaj Var-manet, 20 Ekim. 778 Radikal, 2002, Aar: Hesaplama Bitmedi, 14 Mart. 779 Trker, Yldrm, 2005, Susurluk Bir Rya myd?, Radikal, 7 Kasm.

306

tarafa ynelik saldr ve hakaret konusunda cesaretlendirici etki yaratt. Sanklarn ve avukatlarnn sarf ettii szler ve davranlar, ou zaman durumann seyriyle ilgili haberlerin nne geti. Davann ilk durumasnda yaananlar Radikal, Hakaretle baladlar: Hayalin avukatndan kkrtan ov manetiyle verdi. Haberde, stanbul 14. Ar Ceza Mahkemesinde grlen davann ilk durumas ncesinde, Hayalin avukat Fuat Turgutun, mdahillere, t srs topland. Hepiniz Ermenistana gidin, duruma arasnda da, Eer evimizde rahat uyuyorsak, bunu Muzaffer Tekin, Korkut Eken gibi insanlara borluyuz diye konutuu belirtildi.780 Turgutun hakaretleri sonraki durumalarda da devam etti. Radikalin Gazeteci Hrant Dink cinayetinde azmettirici olmakla sulanan Yasin Hayalin avukat Fuat Turgut snr tanmyor eklinde zetledii haberde de, Turgutun Nobel dll yazar Orhan Pamuku hedef alarak Orhannes Pamukyana ben de Akll ol, devletine milletine iftira atma diyorum dedii belirtildi.781 Hrriyetin de apraz kfr balyla duyurduu habere gre, Avukat Turgut, duruma salonunda Kuduz Ermeniler diye barnca, Mahkeme Bakan Erkan Canak tarafndan uyarld. Dink Ailesinin avukatlarnn, Turgutun rklk yaptn ve Ermenilere saldrdn belirterek salondan karlmasn istemesi zerine, Mahkeme Bakan tarafndan salondan kartlaca ynnde uyarlan Turgut, daha sonra Hrant Dinkin Trk dman olduunun mahkeme karar ile tescil edildiini syleyince salondan kartld.782
Yasin Hayalin avukat habire olay kartyor; Ermenilere hakaret ediyor. Hrant destekleyenlere kfrediyor. erdeki Cici Avukatlar dar karlmasn talep ediyorlar. Halk kin ve dmanla tahrik ettiini sylyorlar. Mahkeme Heyeti iplemiyor Cici Avukatlar. Vzldandklarn dnyor olsalar gerek. Yasin Hayalin avukat mahkeme salonundaki Hakaret ovuna, mutlaka dar kp kameralarn nnde de devam ediyor Rakel Dink her durumada Katil ocuklarn hakaretlerini, ovlarn, gzlerini, szlerini sineye ekmek durumunda braklyor. Her durumada adaletin nasl ondan esirgeneceini, Hakiki Katillere ulalmamas iin bu Derin Milletin bu Devletii etelemenin nasl rgtl, hazrlkl ve kural tanmaz olduunu seyretmesi isteniyor. Rakel Dink bu korkun gsteriye, bu Hakiki Adalet Duygusuna Hakaret Sirkine nasl katlanyor- bilemiyorum. Rakel Dink gzlerimizin nnde yal bir kadna dnyor Adaletin yerini bulmasna dair, bir kaygmz yok bana kalrsa. On yllardr da olmad. Hukukta adaletin yeri yoktur. Anlalan, zellikle Bu Topraklarda.783

Ayn davranlar, sank Ogn Samastn 18 yan doldurmasnn ardndan yarglamann kamuya almasndan sonra da srd. Radikal, haberi Katilin rahatlna
780 781 782 783 Radikal, 2007, Hakaretle Baladlar: Hayalin Avukatndan Kkrtan ov-manet, 3 Temmuz. Radikal, 2007, Mvekkil Gibi Avukat da Tehditi, 27 Eyll. Hrriyet, 2008, apraz Kfr, 26 ubat. Maden, Perihan, 2008, Rakelin ilesi, Radikal, 1 Mays.

307

bak manetiyle verirken784 Hrriyet ise Cinayet davas deil, sanki ov program balyla verdi.785 Davann 7. Durumas da, sanklardan Yasin Hayalin adliye giriinde ktidara yryoruz iktidara. Yaasn Alperen Ocaklar, kanmz aksa da zafer slamn slogan atmasyla haberlere konu oldu.786 Sanklarn sz ve davranlaryla gndem yaratmalar davann 8. durumasnda da srd. Bu kez sanklar durumada birbirleriyle yumruklaarak gndemi belirlediler. Hrriyet haberi Ar aabeyler sille tokat: Ar Abiler yumruk yumrua manetiyle verdi.787 Radikalin verdii habere gre, ayn durumada, Ermenilere ve birok kesime hakaret eden sank avukat Fuat Turgut hakknda da CMK kapsamnda mdafiliinin yasaklanmas karar verildi.788 Yarglama aamasnda yaananlar sanklarn rahat tavrlaryla ve hakaretleriyle snrl kalmad. Tpk cinayetin ncesinde ve sonrasnda olduu gibi sanklarn tutukluluk srecinde de gvenlik grevlileri sanklarn eylemlerini onayladklarn gstermekten ekinmediler. Dink cinayetinin tetiki sann durumaya getiren cezaevi aracnn nne Ya sev ya terk et slogannn yer ald bir kartmann yaptrlmas, bu destein son rneiydi. Basnn tepkiyle karlad olay, Hrriyet gazetesi tarafndan Tehdit mi, aymazlk m? balyla verildi. Haberde, gazetecilerin youn ilgisi zerine aracn ofr tarafndan kartmann sklmek istendii, ancak baaramaynca grntlenmemesi iin zerinin ktla kapatld belirtildi.789 kartmann basn yoluyla duyurulmas ve tepki gsterilmesi zerine Kocaeli Cumhuriyet Basavcl tarafndan adli ve idari soruturmann balatld belirtildi.790 Ancak balatlan soruturma, etkisiz cezalarla geitirilecei ya da cezaszlkla sonulanaca ynndeki kayglar nedeniyle yeterli bulunmad. Ne arataki kartmaya ardn ne de soruturmann sonusuz kalacana armayacan syleyen Mehmet Y. Ylmaz, olay yle deerlendirdi:
Dinkin katil zanlsn durumaya getiren resmi aracn zerindeki Ya sev, ya terk et yazl kartma iin hem Adalet Bakanl hem de Kocaeli Savcl adli ve idari soruturma balatt. Hep sylerim, bu tr soruturmalardan, ne alann ne de verenin nemsemedii knama cezalarndan baka bir ey kmaz. Hatta hibir ey kmamas da kuvvetli bir olaslktr. Zaten kamu yneticilerimizde bu tr bir hassasiyet olmu olsayd, o zanlnn ayn ofrle cezaevine geri gnderilmesi bile sz konusu olmazd. Daha duruma bitmeden, arata
784 785 786 787 788 789 790 Radikal, 2008, Katilin Rahatlna Bak-manet, 8 Temmuz. Hrriyet, 2008, Cinayet Davas Deil Sanki ov Program, 8 Temmuz. Hrriyet, 2008, Yine ov Var Bilgi Yok, 14 Ekim. Hrriyet, 2009, Ar Aabeyler Sille Tokat: Ar Abiler Yumruk Yumrua, 27 Ocak. Radikal, 2009, Dink Suikastnda Ergenekon Ba: Dink Davasnda Ergenekon zi, 27 Ocak. Hrriyet, 2007, Tehdit mi, Aymazlk m, 2 Ekim. Hrriyet, 2007, Cezaevi Aracndaki kartma in Soruturma Ald, 3 Ekim.

308

yle bir kartmann olduunu Badattaki sar sultan bile duymutu! nk devlet kademelerimizde yllardr sren bir kadrolamann doal uzants olarak bu tr grleri paylaanlarn, bu tr grlerin ateli savunucularnn saylar da hi az deildir. Sorun en temelinde kendi grnden baka fikirlerin de bu toplumda yaayabilmesine, var olabilmesine tahammlszlktr Onun iin ne arataki o kartmaya ardm, ne de soruturmadan hibir sonu kmamasna aracam.791

Gvelik grevlilerinin ve kurumlarn rk-milliyeti kampanyaya su ve sulunun vlmesi biiminde katlmasnn neminden hareket eden Ahmet nsel, yaplann mahallenin haylaz delikanllarnn densizlii ve kulak ekmekle cezalandrlmas yeterli grlen bir kabahat olarak alglanmasna dnk deerlendirmelerini yle aktard:
Hrant Dinkin katil zanls ahs Samsunda tutuklandnda, devletin kolluk gleri kendisiyle, Vatan Topra Kutsaldr, Kaderine Terk Edilemez! yazl bir pano nnde poz vermilerdi. imdi ise, Kandra Cezaevinden mahkemeye ayn cinayetin katil zanllarn tayan vastann nnde, Adalet Bakanlnn renkleriyle bezenmi, Ya sev ya terk et slogan ilenmi, ortasnda yer alan Trk bayrayla resmi grnm verilmi bir arma yer alyor. Bunun su olduunu o armay oraya yaptran el herhalde aklna bile getirmemi ki, dikkat ekince, tela iinde zerini rtyor. in en vahim yan bu zmit Basavclnn bu arma hakknda, grevi ktye kullanma ve kamu malna zarar verme erevesinde soruturma yrteceini rendik. nsana kerhen alm bir soruturma olduu izlenimi veriyor. Adalet Bakanlnn hemen olaya el koymas, yaplann dorudan sorumlularnn grevden alnmas gibi, yaplan suun arlna denk den ihtiyati nlemler almaya gerek duyulmuyor. nk yaplan, mahallenin haylaz delikanllarnn densizlii. Verilen zarar kamu malna, kamu vicdanna deil! Yerleik hukuk devleti anlay asndan, azarlamak ve belki kulaklarn ekmekle cezalandrlmas yeterli bir kabahat bu. Biraz sktrsanz, daha fazla cezalandrmann milliyeti tosuncuklarn evkini kraca kulpunu hemen takacak zihniyetin hkim olduu bir hukuk devletinin glgesinde resmi grevliler haykryor: Ya sev ya terk et!.792

Radikal gazetesinin Hi utanmadnz m?: Dinkin katili ok mutlu balkl manet haberiyle, cinayet san Ogn Samastn tpk Samsun Emniyetinde olduu gibi stanbul Emniyetinde de fotoraflarnn ekildii ortaya kt:
Gazeteci Hrant Dinkin katili Ogn Samastn, Samsunda Terrle Mcadele (TEM) ubesi ay ocanda Atatrkn Vatan topra kutsaldr, kaderine terk edilemez yazl posterin nnde ve eline Trk bayra tututurularak ekilen fotoraflarndan yedi saat sonra stanbul Emniyet Mdrl Terrle Mcadele ubesinde ayn ilgiyle karland ortaya kt. Samastn burada eki791 Ylmaz, Mehmet Y., 2007, Dostlar Soruturmada Grsn, Hrriyet, 3 Ekim. 792 nsel, Ahmet, 2007, Amerikadan thal Faist Slogan, Radikal 2, 7 Ekim.

309

len iki fotorafnda, bir cinayet zanls olarak etrafa sat glckler lmszleirken, Dink ailesi ve sevenlerini rencide eden, polisin tarafszlna glge dren bu fotoraflar, bir utan belgesi olarak Dink dava dosyasnda yerini ald.793

Dink davasnn 5. durumasnda sanklardan Yasin Hayale, yazar Orhan Pamukla ilgili dile getirdii Orhan Pamuk akll olsun, akll tehdidi soruldu. Hayal, o szleri uursuzca sarf ettiini syledi. Hayal, devamla Ancak Orhan Pamuktan da Dinkten nefret ettiim kadar nefret ediyorum diyerek yarglama boyunca sergiledii rahatln srdrd.794
Agos Gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Hrant Dinkin katledilmesi soruturmasnn adliye safhas cretkr bir tehditle balad. Soruturmada ad azmettirici olarak geen Yasin Hayal, polislerin arasnda getirildii adliye giriinde gazetecilere, Orhan Pamuk akll olsun, akll diye bard. Cezaevine gtrlrken de, Vatan sa olsun vatan... ok huzurluyum dedi.795

793 Radikal, 2008, Hi Utanmadnz m?: Dinkin Katili ok Mutlu-manet, 5 Austos. 794 Hrriyet, 2008, nce ark Etti, Sonra Kin Kustu, 29 Nisan. 795 Radikal, 2007, Bu Ne Cret: Azmettirici Hayalin Gzn Kan Brm, 25 Ocak.

310

Sonu Yerine

Demokratikleme srecinin iselletirilmesi ve srdrlebilirliinin salanmasnda itici glerden olan yarg ile basn arasndaki ilikinin nitelii ve topluma dnk yansmalar her geen gn daha fazla nem kazanmaktadr. Demokratik toplumlarda yasama, yrtme ve yargdan oluan temel kurumlarn faaliyetlerini izleme ve kamuya aktarma ilevi, basnn drdnc kuvvet olarak adlandrlmasnda belirleyici faktrlerdendir. Etik ilkeler erevesinde yapldnda izleme ve aktarmann, toplumun bilgilenme ihtiyacn karlama, kurumsal effafl salama ve kamuoyu oluturma gibi ilevsellii arttran unsurlarla birlikte basn gl bir demokratik denetim aracna dntrdne kuku yoktur. Ancak bu denetimin etkin bir biimde ilemesinin n koulu, toplum adna yaplan bu faaliyetin bamszlk, tarafszlk, nesnellik, geree uygunluk gibi etik ilkeler zerine oturmasdr. Ne var ki uygulamada basnn konumu, her zaman bu ilevine uygun biimde gelimemektedir. Gerek byyen ve genileyen ticari faaliyetleri, gerek kurumlarla gelitirdii karlkl kara dayal ilikiler, demokratik denetimde basnn konumunun deimesine neden olmaktadr. Bu durum, basnn olaylar ve olgular kendi gereklii iinde deil, ticari kayglar ve karlar temelinde merulatrc bir zeminde alglama ve yanstma tehlikesini beraberinde getirmektedir. Bu balamda basnn kritik dava sreleriyle ilgili algsn yanstan zellikleri birka noktada zetlemek mmkn. Bu zelliklerden ilki, basnn, genel olarak, bireylerin ve toplumun hak ve zgrlklerini esas alan, demokratik standartlara uygun bir yarg kurumsallamasndan te, devleti yarg kurumsallamasn onaylayan ve destekleyen bir izgi benimsemesidir. Devletin yksek karlarn kutsayan ve bu karlar uruna kurumlarn hukuk dna kmasn hakllatran bu yaklam, doal olarak yargnn ilevini de rejimi ve devleti koruma ncelii olarak alglamaktadr. Bu alglama eklinde yargsal srelere dair toplumun demokrasi ihtiyac ve beklentisi geri plana itilmitir. Dolaysyla kritik dava sreleri, her frsatta yeni ayrma noktalarnn aa kt ve statkonun korunmasn destekleyen bir izgide yrmtr. Bununla balantl olarak basnn yarg algsnn tad bir dier zellik, konu bamsz ve tarafsz yarg da olsa, basnn, bata ordu olmak zere kurumsal hassasiyetlere ve denge hesaplarna nem vermesi ve zen gstermesidir. Hemen
311

hemen kritik yarglamalarn tmnde, yargnn da ayn hassasiyete uygun davranmas istenmi ve beklenmitir. Yargsal srelerde TSK ile ilikilendirilen her gelime, ordunun ypratlmas olarak alglanmtr. Orduya atfedilen bu kurumsal ayrcalk ve stnlk yaklam, yargnn bamszl, hkim gvencesi, dokunulmazlk, adil yarg, derin devlet yaplanmalarnn deerlendirilmesine aynen yanstlmtr. Bu yaklamndan hareketle basnn, yargsal tasarruflarla ilgili toplumu bilgilendirme ilevini kurumsal meruiyet temelinde ve militarist bir anlayla yerine getirdii sylenebilir. Bir baka zellik, basnn olaylar ve olgular, kavramsal ve kuramsal dzlemde derinleme kaygs gtmeden, ksr ekimelere dayal, kartlar hedef alan polemiin arlkl yer tuttuu, etik ilkelerin gz ard edildii bir yntemle ele almasdr. Yargsal tasarruflarn zne, ieriine dokunmayan, kar sylemleri kendi syleminin odana alan bu yntemle basnn, ifade ve eletiri zgrlnn gereklerine uygun biimde, yargnn ve toplumun demokratiklemesini salayc, n ac bir izgi tutturduu sylenemez. Bu somut durum karsnda basnn ilevi, genellikle, gerein aa kmas ve statkonun deiiminden te, olaylar ve olgular kabullendirmeye ve eyletirmeye hizmet etmekten teye geememitir. Bununla birlikte, basndaki arlkl eilimin dnda kalarak, toplumun ve yargnn demokratiklemesi ve effaflamas kaygs tayan ve bu yndeki eletirilerini esirgemeyenlerin izledii tutumu gz ard etmemek gerekir. Bazen gazetesinin yayn izgisine aykr klar, yargnn da nnde giden tutumlar ve geree ulamadaki katklaryla; bazen yargsal srelerin peini brakmayan srarl takipleriyle; bazen yarglama konusu olaylarn i yzn kamuoyuna yanstma abasyla; bazen de kritik davalarda sanklar lehine gsterilen yargdaki ifte standarda dikkati ekerken tank olduumuz ayrks durularyla ne kan gazeteci ve yazarlarn srece katks ve belirleyici rol yadsnamaz. Bu almada olaylarn ve gelimelerin arka planna dair somut veriler sunan bu tr haber, yorum ve deerlendirmelerden olduka yararlanlmtr. Bu almada basnn yarg algsn ortaya koymak zere ele alnan ilk balk, derin devlet tartmalar olmutur. Susurluk skandalyla basnn ana konularndan biri haline gelen derin devlet, emdinli, Hrant Dink cinayeti ve Ergenekon soruturmalaryla daha kapsaml bir biimde tartlmtr. Basnda milliyeti kesimler bata olmak zere yazarlarn bir blm, devletin yksek karlarnn gerektirdii durumlarda devletin hukuk dna kmasna duyulan ihtiyaca vurgu yapmaktadr. Bu savunuya dayal olarak ayn kesimler, derin devlet balantl soruturma ve yarglama srelerini, devletin karlar ve kurumlarn ypratlmamas erevesinde ele alarak, gelimeleri eletiriyle karlamtr. Basnn yalnzca bir blm derin devlet soruturmalarn koulsuz biimde desteklemitir. Yargsal sreler etrafnda gelien bu ayrmann, siyasi, ideolojik anlay farkllnn dourduu
312

blnmenin bir yansmas olduu sylenebilir. Siyasi iktidarla veya siyaset d g odaklaryla kurulan ilikinin de destekledii bu konum, basnn derin devlet yarglamalarna bakn biimlendirmitir. Bu durum, ksmi farkllklarla birlikte, genel olarak haberlerin ve gerekliin aktarmnda tarafllk, tekilerin hak ve zgrlklerinin kstlanmas eiliminde art, olaylar adlandrrken ayrmc, tekiletirici ifadelerle n yarglar pekitirme ve merulatrma abasn da beraberinde getirmitir. Keza basn, genel olarak, yargnn derin devlet yarglamalarnda sergiledii zaaflar ve izledii ifte standart tutumu sorgulamaktan kanmtr. stisnai yorum ve deerlendirmeler ise tabloyu deitirmeye yetmemitir. Derin devlet yarglamalarnn derinleememesinde, askeri yarg-sivil yarg ayrm ok nemli bir sorun alan olarak ortaya kmtr. Farkl usul ve kurallara bal iki ayr yarg sisteminin varl, askeri yargnn geni grev ve yetki tanm, derin devlet davalarnn askeri yarg ile ilikilendirilmesini gndeme getirmitir. lk kez asker kiilerin sivil yargda yarglandklar emdinli davasyla balayan ve Ergenekon soruturmasyla devam eden yargsal sreler, zellikle soruturmalar destekleyen basn tarafndan, sivil yargnn grev alan olarak alglanm ve sk sk bu yndeki grlere yer verilmitir. Buna karlk soruturmalar eletiren basn ise davalarn askeri yargnn grev alanna girdii ynndeki iddia ve grleri yanstmaya zen gstermitir. Yarglama yetkisinin kullanmndaki ikili sistem, askeri alann hesap verebilirliini salamada nemli bir engel olarak ortaya kmaktadr. Askeri yarg sreciyle ilgili bilgiye eriim olanaklarnn kstll veya kapall, bu alana hapsedilen kritik davalarn basn tarafndan izlenmesini ve kamuoyunun bilgilenmesini de gletirmektedir. Bu durum, askeri yarg tasarruflarn demokratik denetimin dna itmektedir. Bu nedenle, almann btnnde de grld zere, askeri yargnn kararlarna ve uygulamalarna ynelik basnn algsn deerlendirmek mmkn olamamtr. Bu durum, dier askeri tasarruflarda olduu gibi askeri yarg pratiinin de tartma d tutulduu izlenimi yaratmaktadr. Basnn yarg algsn ortaya koyan ikinci nokta, yargya sayg ve gven konusuyla ilgilidir. Toplumun yargya olan gvensizliinin de farknda olan basnn, bu konudaki algsnn, bir ilkeye ve standarda dayandn sylemek mmkn deildir. Siyasi parti kapatma davalarnda anayasal yargya sonsuz gven ve sayg besleyen gazetelerin, emdinli ve Ergenekon soruturmasnda ve yarglamasnda ayn sayg ve gven duygusunu tamadklar grlmektedir. Tersi bakmdan da parti kapatma davasnda yargya gvensizlik tayan gazetelerin, dier kritik davalarda ayn endieyi tamadklar gzlenmitir. Ya da tm bu taraflarn DEPin kapatlmas kararnda olduu gibi mahkeme kararn tartma d brakarak mutlak kabulde uzlamalar bir baka gerei iaret etmektedir. O da, kutsal devlet fikrinin ve bunu temel alan ideolojinin basnn geneline egemen olduudur. Farkllk313

larn daha ziyade iktidar kartl veya yandal erevesinde gelitiini sylemek abartl olmaz. Basnn siyasi iktidarla ve baat kurumlarla gelitirdii ilikinin mesafesi ve bu ilikinin dayatt hassasiyet ve dengelere gre pozisyon almas, kritik dava srelerindeki ayrmalarn arka plann oluturmaktadr. Bu noktada, bizatihi yargdan ve davalarn ierik ve kapsamlarndan kaynaklanan nedenleri de dlamamak gerekir. Yargya sayg ve gven, derin devlet balantl davalarda ablon ifadeler arasndaki yerini korumutur. Her frsatta, siyasi aktrlerin ve TSK yetkililerinin sklkla vurgulad bu sylem, yargya mdahale tartmalarnn odanda yer almtr. Yargya sayg ve gven vurgusunun Genelkurmay bildirilerine ve aklamalarna konu edilmesi, gerek saygdan te, yargya dnk bir uyar algs yaratmtr. TSK yetkililerinin sayg sylemleri ile yarg srelerine mdahale yntemleri arasndaki eliki, baz yazarlar tarafndan, yargya szde deil, zde sayg arsnn dile getirilmesine neden olmutur. Basnn yarg algsnn yansd bir baka alan, yargnn bamszl ve tarafszl ilkesi etrafnda yrtlen tartmalardr. Davalarn kendine zg koullarna ramen deimeyen tek ey, yargnn bamsz olup olmad tartmas olmutur. Trkiye yarg sisteminin bamszlk ltlerine aykr yaplanmasnn ve ileyiinin de tetikledii bu tartma, siyasallama balamnda ve yarg zerindeki dier bask odaklarn gz ard ederek yalnzca hkmetin mdahalesiyle snrl bir biimde alglanmtr. Oysa yargnn bamszl, siyasi aktrler kadar, siyasi olmayan aktrlerden, resmi veya sivil btn bask odaklarndan bak olmay ve bunu gvence altna alan mekanizmalara sahip olmay gerektirir. Kritik yarg sreleri, yarg zerinde brokrasi, ordu, derin devlet, mafya, ete gibi resmi veya gayri resmi glerin de nemli bir bask oda olduunu gstermitir. Ancak basnn nemli bir blm, siyaset d bask ve mdahale yntemlerini, zellikle ordu kaynakl mdahaleleri bir sorun olarak grmemi ve hogryle karlamtr. emdinli ve Ergenekon soruturmasnda olduu gibi kritik srelerde bildiri, muhtra, darbe gibi yntemlerle ordunun srece mdahale etmesi gerektii aka dillendirilmitir. Her kritik srete Genelkurmay Bakanlnn aklamalar, bildirileri veya hkmetle yrtlen grme trafii, yarg srecinin hakl ve doal paras olarak sunulmutur. Ayn biimde, derin devlet balantl soruturmalarn kapsamnn ordu mensuplarn iine alacak biimde geniletilmesi eklindeki yargsal tasarruflar, eletiri snrnn tesindeki sylemlerle ve TSKnn ypratlmak istendii sulamasyla tepkiyle karlanmtr. Dahas, sivil yargnn ordunun st dzey komutanlar hakkndaki gzalt ilemleri ve iddianame dzenlenmesi, basnn arlkl kesimi tarafndan snr amak ve cret olarak alglanmtr. Nitekim yargy etkilemeye teebbs iddiasyla dnemin Kara Kuvvetleri Komutan Yaar Bykant hakknda askeri yargya su duyurusunda bulunan
314

emdinli savcs Ferhat Sarkayann bu cretin bedelini meslekten ihrala demesi ise olaan, hatta gecikmi bir karar olarak kabul edilebilmitir. Orduyu yargnn bamszlna mdahale eden kesimler arasnda grmeme eilimine karn, yasama organ, yargnn bamszln tehdit eden kurumlar arasnda grlmtr. Meclisin kendi denetim mekanizmalarn harekete geirmek zere i tzk erevesinde kurduu aratrma komisyonlarnn almalar ve bu almalar srasnda ortaya kan bulgular yargya mdahale olarak deerlendirilmitir. Ancak burada da, birbirinden farkl ama, ilev ve alma usulne tabi ve biri dierinin alternatifi olmayan denetim mekanizmalarnn mdahale tartmalarna konu edilmesinde hukuki gerekelerden ziyade kurumlar arasnda yaratlan fiili hiyerarinin, siyasi ve ideolojik bahanelerin rol oynad grlmektedir. emdinli ve Hrant Dink cinayeti aratrma komisyonlar almalar srasnda gndeme gelen yargya mdahale iddialarnn, aratrmalarn asker kiilerle ilgili derinletirildii srelerde ortaya kmas dikkat ekici bir noktadr. Oysa burada yargnn bamszlyla ilgili temel sorun, devlet srr gibi gerekelerle, gerek tabloyu ve maddi gerei ortaya kartacak gteki bilgi ve belgelerin devletin gvenlik kurumlarnca yargdan, Meclisten veya baka denetim organlarndan saklayarak, bu kurumlarn denetimlerinin derinlemesini ve etkili sonular almalarn engellemeleridir. Derin devlet yarglamalarnda, bamszlklar anayasal gvence altndaki kurumlardan bilgi saklamann meru klf olarak kullanlan devlet srr, esasnda, gvenlik kurumlarna hukuk d, gizli ve dokunulmaz bir iktidar alan yaratmann ve bu alan demokratik denetim yollarndan karmann keyfi arac olarak kullanlmtr. Basnda nemli bir kesim, Susurluk srecinde, hazrlanan raporlarn ve bir ksm bilgi ve belgelerin, devlet srr gerekesiyle aklanmamasn ve yargdan, yasama organndan, basndan ve kamuoyundan bilgi saklanmasn tepkiyle karlarken, baz yazarlar devlet srlarnn aklanmasna kar karak konuyu, effaflk enayiliktir algsna dek vardrmtr. Susurluk srecinde desteklenen Meclis komisyon almalarnn, dier davalarda yargya mdahale tartmalarna yol amas ve Ergenekon soruturmalar srecinde hi iletilmemesi, ayn zamanda kurumlarn effafln ve hesap verilebilirliini salamada ilerleme kaydedilemediini gstermitir. Ayn biimde derin devlet yarglamalar, her trl bilgi ve belgeye eriim olanana sahip olmas gereken yargnn, gvenlik kurumlarnn oluturduu gizlilik duvarn aacak gte bamszlk gvencelerine sahip olmadn aa karmtr. Hi kukusuz, yarg srecinin devam ettii olaylarda ayrca Meclis aratrmasna ihtiya duyulmasnn nedeni, idari ve adli srelerin/mekanizmalarn olaylarn aydnlatlmasnda etkisiz kalmasdr. Yrtmeden, yargdan umudun kesildii yerde yasama organ, olaylarn tm boyutuyla aa karlabilmesi iin son demokratik
315

are olarak akla gelmektedir. Ne var ki, imdiye dek yaanan deneyimler, pek ok maddi bulguyu ierse bile bu bulgularn gerek Meclis, gerek dier kurumlar tarafndan deerlendirilmemesi nedeniyle bu beklentileri boa karmtr. Yarg bamszlnn unsurlarndan biri olan hkim (savc) gvencesi, basnn yarg algsn ortaya koyduu bir baka bal oluturmaktadr. emdinli soruturmas savcs Ferhat Sarkayann meslekten ihracyla simgeleen hkim (ve savc) gvencesi, yargnn bamszlna saygnn snand gerek bir snav niteliindeydi. Ancak basn, yarg, TSK, hkmet ve dier siyasi aktrler, bu snav geemediler. Basn tarafndan komutanlara dokunma creti gstermekle sulanan Savc Sarkayann ihracnn genel olarak memnuniyetle karland ve ortaya kan maddi bulgular glgelemeye hizmet ettii sylenebilir. Bunu, ihra srecini balatan gelimenin, iddianamenin yasal sre tamamlanmadan basna szmasyla ortaya kmas ve dikkatlerin bir anda bu noktaya ekilerek soruturma kapsamndaki maddi gerein ikinci plana dmesi de dorulamtr. Genel eilimin dnda kalan bir ksm yazar, hkim gvencesini ortadan kaldran gelimeleri, hkim ve savclarn bundan byle benzer durumlarda dava amaya cesaret edemeyecekleri travmatik bir deneyim olarak alglamtr. Ayn yazarlarca Sarkayann ihrac sreci, emdinli sendromu olarak nitelendirilmitir. Yine, hkmetin ve Genelkurmayn ihra srecindeki rollerine vurgu yapan yorumlar ve deerlendirmelerin ne kt bu srete, HSYKnn ihra karar, Hrriyet yazar Cneyt lseverin ifadesiyle askeri mterekte birlemek olarak nitelendirilmitir. Ceza yarglamalarnda genel olarak basnn ilgisiz kald, hatta hi deinmedii adil yarglanma hakk, zellikle son dnemde derin devlet balantl soruturma ve yarglamalarn ana konusu haline gelmitir. Bu anlamda Ergenekon soruturmas zel bir neme sahiptir. Sanklarn makul srede yarglanma hakk, masumiyet karinesi, zgrlnden yoksun braklan kiinin hakkndaki sulamalar renme ve bilgilendirilme hakk gibi adil yarglanma hakk kapsamndaki yaamsal meselelere kar geni bir kesimde hassasiyetin olutuu gzlenmitir. Ancak bu hassasiyeti, adil yargyla ilgili sorunlara kar ilgisizliin sona erii olarak nitelendirmemek gerekir. Nitekim emdinli davasnda astsubaylar hakkndaki mahkmiyet kararn hzl verildii gerekesiyle eletiren kesimlerin, Ergenekon srecinde iddianamenin hazrlanmasndaki gecikmeyi makul sre am olarak deerlendirdiklerine ve her iki durumda da sreci, adil yarg asndan kukuyla karladklarna tank olunmutur. Yine bu srete, adil yarglama ilkeleriyle ilgili standartlar ve ayn uygulamalara maruz kalan (kalmaya devam eden) dier sanklar gz ard edilmeye ve meselenin gerek boyutlarn ortaya koyan derinliine zmlemelerden kanlmaya devam edilmitir. Belli durumlar ve kiiler sz konusu olduunda ortaya kan ve yarg sisteminin temel bir sorununun kkl zmnden yana bir yaklam yanstmayan bu itirazlar, znel beklentilerin karlanmasyla sona ermitir.
316

Adil yargyla ilgili en kapsaml tartma soruturmann gizlilii konusunda yaplmtr. Zira hemen hemen her yargsal srete soruturma kapsamndaki birok bilgi ve belge, ilgili kii veya kurumlarca, basna ya szdrlm, ya resmen verilmitir. Parti kapatma davalar, DEPli milletvekillerinin dokunulmazlklarnn kaldrlmas ve gzaltna alnmalar srecinde olduu gibi aktan yrtlen ve kamuoyunu ynlendirmeyi amalayan bu ileyi, Hrant Dink cinayeti soruturmas gibi nadir durumlarda ise tamamen kapal biimde yrmtr. Dink cinayetinde soruturmann gizlilii kural, tpk ikence soruturmalarnda rastland biimde soruturmann taraflarna ve basna kar kat biimde uygulanmtr. Bylelikle gizlilik kuralna, taraflarn haklarn korumaktan ve kantlarn gvenliini salamaktan te bir anlam yklenmitir. Basn, kritik davalarn soruturma srelerinde genel olarak yarg (savclk), hkmet ve gvenlik kurumlarndan oluan resmi haber kaynaklarna olan bamlln srdrmtr. Meclis aratrma komisyonlarnn kurulduu davalarda komisyonlar da basnn nemli bir haber kayna olmutur. Ne var ki, savclklar ve gvenlik kurumlar bata olmak zere ounlukla kurumlarn kaynaklk ettii gizlilik ihlallerinin sorumlusu olarak basn alanlar gsterilmektedir. Adil yargnn nemli bir unsuru olan yarglamada aleniyetin salanmas ilkesi, Ergenekon davasnn grld Silivri Cezaevinde ina edilen duruma salonunun, aleniyeti salamaktan uzak fiziki koullar balamnda gndeme gelmitir. Ancak burada da sorun, salonun elverisizlii noktasnda ele alnmtr. Yaplan deerlendirmelerde, Abdullah calan yarglamasna benzer biimde, duruma salonuna eriim olanaklarn kstlayan, snrlandrlm bir aleniyeti dayatan, olaanst rejimlere ve koullara zg bir uygulamay yeni tip cezaevi modeliyle olaanlatran ve yarglama makamlarn, kiilerin zgrlnden yoksun brakld meknlara tayan uygulamann bamsz ve adil yarg zerinde yarataca tahribatn zerinde durulmamtr. Hkmetin ise, son yllarda gelitirdii kampus cezaevi modelinin paras olarak ina ettirdii duruma salonlarn, mahkumlar yerinde yarglama uygulamasna at ve uygulamay, Ergenekon davasyla merulatrd grlmektedir. Her ne kadar gvenlik gerekesiyle aklansa da bu uygulamann, tutuklu ve hkmlleri d dnyadan tamamyla tecrit etmeyi amalad gz ard edilemez. Basn ise bu tip cezaevlerini, barndrd sosyal ve kltrel amal tesislerin ve iyurtlarnn mahkmlara sunduu olanaklar zerinden modernleme abas olarak kamuoyuna yanstmakla yetinmektedir. Dokunulmazlk ve cezaszlk, kritik yarglama srelerine damgasn vuran temel bir sorun olmutur. Susurluk davasyla balayan, emdinli ile devam eden ve Hrant Dink cinayeti davasyla yeni bir boyut kazanan bu sorun, basnn alglama biimi kadar kurumlarn ve yargnn oynad rolle nem kazanmaktadr. zellikle Susurluk sreci, toplumun mthi desteine paralel biimde basnn gsterdii perfor317

mansa ramen, dokunulmazlk ve cezaszln kurumlar aras ibirliinin ve ileyiin rn olduunu ve elbirliiyle geni bir dokunulmazlk alan yaratldn gstermitir. Derin devlet yarglamalar iinde yarg sreci tamamlanan tek dava, Susurluktur. Ancak bu dava da, her biri farkl mahkemelerde grlen onu akn davann beraat karar veya zaman am nedeniyle cezasz kald, nadiren verilen mahkmiyet kararlarnn paraya evirme, erteleme gibi mekanizmalarla etkisizletirildii yargsal srecin ad olmutur. Zaman amna ramak kala ete davasnda verilen mahkmiyet karar ise hibir zaman kamusal vicdan tatmin etmedi. Karar, mahkm edilen buz dann grnen ksm yorumlaryla skandaln zerinin rtld, derin devletin tasfiye edilmedii vurgusunun sklkla yinelenmesine yol at. Susurluk srecinde, JTEM zelinde jandarmaya ynelik saysz iddiaya ramen, hibir asker adli srece dhil edilmemi ve skandaln nemli isimleri Mehmet Aar ve Sedat Bucak siyasi dokunulmazlk nedeniyle uzun sre yarglanamamtr. emdinli srecinde, hazrlad iddianamede st dzey komutanlar hakkndaki iddialara yer vermesiyle birlikte, sanklara kar iletilmeyen etkili ve hzl cezalandrma pratii, iddianameyi hazrlayan savcya ynelmitir. Hrant Dink cinayeti davasnda ise cinayetin ileneceini nceden rendikleri halde hibir ilem yapmayarak Dinkin ldrlmesine gz yuman emniyet amirlerinin yarglanmalarna valilike izin verilmemi ve Trabzonda grevli st dzey komutanlarn ve dier jandarma grevlilerinin yarglanmalar, suun arlyla orantsz biimde, uzun ve zorlu bir srecin ardndan gereklemitir. Keza Samsunda cinayeti onaylayan sz ve davranlarla katil zanlsyla fotoraf ektiren, poz veren gvenlik grevlilerinin yarglamalar beraatla sonulanmtr. Tm bu tablo idarenin, yasama organnn, siyasi iradenin ve bizatihi yargnn nemli paylarnn bulunduunu dorulamtr. Gelinen noktada, devletin yksek karlarn koruma nceliinin egemen olduu ve bunu, hukuk d eylemlerle de olsa srdrlebilir klmak iin etkili bir yarg bakl geleneinin oluturulduu aktr. Bu gelenein, her geen gn, ikence ve yaam hakk ihlallerinde olduu gibi derin devlet balantl olaylarn faillerinin yasal, idari ve fiili koruma mekanizmalaryla yarg nnde hesap vermesini engelleyecek yeni aralarla glendirildii grlmektedir. Bu nedenle sz konusu gelenein dna kld istisnai giriimleri, gelenein ykl olarak adlandrmak hayli zordur. Ayn nedenle, dokunulmazlara dokunmann ar bedelini deyen hkim ve savclarn sra d tutumlarn, istikrarl bir uygulama veya yeni bir srecin balangc olarak nitelemek de olanakl deildir. Kald ki emdinli davasnda savcnn ihracndan ve hkimlerin baka yerlere atanmalarndan sonra davann seyrinde yaanan kkl deiiklikler, bu kany yeterince desteklemitir. Bir yandan derin devletin tasfiyesini isterken, te yandan devletin hukuk dna kmasn gerekli ve normal karladn belirten gazete ve yazarlarn, bu tutumlarnn devam olarak, derin devlet yarglamalarnn odanda yer alan TSK gibi kurumlara ve mensuplarna yargsal ayrcalk tannmasn hakl ve meru gsteren
318

bir sylem ve tavr gelitirdiklerine tank olunmutur. Kukusuz devletin kutsall fikrinden beslenen bu tarafgir tutum, dokunulmazlk zrhn amaya dnk giriimleri dahi saldrgan ve lsz bir slupla karlamtr. Basnn resmi ideolojiden kopamay, en yaln biimde parti kapatma davalarnda aa kmtr. rtica ve blclk tehdidi ekseninde gelien kapatma davalar, basnn yksek yargya ynelik algsnn, rejimin korunmas konusunda ordunun mdahalesinden nceki son engel biiminde gelitiini gstermitir. Kapatma davalarnn darbe-kapatma ikilemi temelinde ele alnarak egemen algnn birebir yanstl, resmi ideolojiyle uyumlu bir biimde sreci doallatrc ve merulatrc ifadelerin kullanl, lsz dil ve sylemler, basnn demokratikleme srecindeki rol konusunda ciddi kayglar yaratmtr. Basn, kapatma davalarna dayanak yaplan parti yelerinin ve yetkililerinin konuma ve aklamalarnn ifade zgrl saylamayacan savunarak, partilerin blc ve irticai faaliyetlerin oda haline geldiini kantlamaya almtr. DGM ve polis kaynakl haberleri hibir filtreye tabi tutmadan yaymlayan basn, hazrlk aamasndan itibaren srecin btnnde resmi ideolojiyle olaanst bir uyum sergilemi, tarafszlk ve nesnellik ltlerinden hayli uzaklamtr. DEP davasnda basnn byk blm, davadan ziyade davann sonucunu beklemeden Meclis tarafndan milletvekillerinin dokunulmazlklarnn kaldrlmasn hakllatrc ve merulatrc bir aba iine girmitir. DEP davasnda neredeyse basnn tamamnn yakalad bu uzla ve uyum, RP kapatma davasnda laik-anti laik temelli ayrma nedeniyle ksmen dalmtr. Kapatma davasn ama yetkisine sahip Yargtay Cumhuriyet Basavclar ve Anayasa Mahkemesinin ye profili srecin ve gndemin belirleyici unsurlar olmutur. Basavc ve Mahkeme Bakannn anayasal yargnn rejimi koruma refleksini vurgulayan aklamalar, davalarn ieriinin nne gemitir. Dolaysyla basn, mahkemenin verecei kararla ilgili ngrde ve karmda bulunmakta zorlanmamtr. rgtlenme ve ifade zgrl bakmndan hayli nem tayan bu davalar da, ierik, usul, demokratik normlara uygunluk, mevzuatn demokratikletirilmesi gibi demokratik ilke ve standartlar asndan bir deerlendirmeye tabi tutulmamtr. ou Trkiye hakkndaki bavurularn katksyla oluan Avrupa nsan Haklar Mahkemesi itihatlar ve dier uluslararas insan haklar normlarnn ve standartlarnn ngrd ltlere itibar edilmemitir. Bu konuda yeri gelmiken, siyasi partilerin kapatlmasyla ilgili tartmalara k tutmas bakmndan, Avrupa Hukuk Yoluyla Demokrasi Komisyonunun (Venedik Komisyonu) parti kapatma davalarnda gzetilmesi gereken ilke ve yorumlarndan sz etmekte yarar var. Komisyonun 1999 tarihli Siyasi partilerin yasaklanmasna ve kapatlmasna ve benzeri tedbirlere ilikin ilkeleri bu konudaki temel yakla319

mlar belirlemitir. Bu ilkelerde parti kapatmann son derece kstl sayda yani istisnai nitelikte ve kat bir lllk ilkesine bal bir tedbir olduu vurgulanmtr. lkelerde yasaklama veya kapatmann yalnzca, demokratik anayasal dzeni ykmak iin iddet kullanlmasn savunan veya kullanan, anayasa ile gvence altna alnan hak ve zgrlkleri zayflatan partiler sz konusu olduunda hakl olabileceini, barl biimde anayasa deiliinin savunulmasnn yeterli bir sebep olamayacan belirtmitir. Bu ilke, Komisyonun Trkiyede siyasi partilerin kapatlmas ve yasaklanmas konulu ve 1314 Mart 2009 tarihli 78. Genel Kurul toplantsnda yorumlanmtr. Bu yoruma gre Komisyon, iddet kullanmn veya iddet tehdidini tek meru lt olarak grmektedir. Sadece amacn deil kullanlan aralarn tmnn demokrasiden uzak olmas gerekir. Tek bana demokrasiye uymayan grlere sahip olunmas kapatma iin yeterli deildir. Kapatma tedbirinin meru olabilmesi iin o partinin iddet tehdidinde bulunmas gereklidir. Komisyon lllk kstas asndan da, bir partinin yasaklanmas veya kapatlmas istenmeden nce sz konusu partinin gerekten zgr ve demokratik siyasi dzene veya kiilerin haklarna bir tehlike oluturup oluturmad ve daha hafif baka tedbirin sz konusu tehlikeyi engelleyip engelleyemeyeceinin deerlendirilmesi gerektiini belirtmitir. Komisyon son olarak yasaklamaya veya kapatmaya ynelik tedbirlerin, parti yelerinin deil, partinin kendisinin anayasaya aykr aralar kullanarak veya kullanmaya teebbs ederek, siyasi amalar gttne dair yeterli delillere dayandrlmas gerektiini vurgulamtr. Viyana Komisyonu Trkiyede parti kapatma geleneini, mevzuatta ngrlen birok maddi kstlamann katlna, genel lllk ilkesiyle ilgili gerek bir dzenleme olmadna ve daha az usul engelinin varlna dayandrarak, esas sorunun bu kurallarn anayasann olaan ve ileyen bir paras olarak grlmesinden kaynaklandn belirtmitir. Komisyon, kapatma davas ama yetkisinin basavcya ait olmasn ve davann herhangi bir siyasi kontrol veya denge olmakszn resen almasn Avrupa standartlarna aykr olarak deerlendirmitir. Komisyon istisnai nitelikte kullanlmas gereken bu yetkinin, demokratik siyasi kurumlara veya en azndan dorudan veya dolayl demokratik denetim unsurlarna tabi olmas gerektii grndedir. Keza kapatma davasna bakan anayasal yargnn ye dalmnn, kararlarn meruluunu ve toplum tarafndan kabuln salamak iin, toplumdaki muhtelif eilimleri yeterince yanstacak biimde oulculuu dikkate alarak oluturulmas gerektii vurgulanmtr. Avrupa ortak demokrasi standartlarnn yakalanabilmesi iin Komisyon Trkiye ile ilgili olarak, Anayasann 68/4 maddesinde saylan kapatma ve yasaklama ltleri ile Siyasi Partiler Kanunundaki kstlamalarn deitirilmesi ve azaltlmas, kapatma davas ama yetkisinin bir tr demokratik kontrole tabi tutulmas, kat bir lllk ilkesi ve daha ak kantlama ltlerinin getirilmesi tavsiyesinde bulunmutur.

320

Yazar Hakknda

Meryem Erdal
1966 ylnda Adanada dodu. 1988 ylnda Ankara niversitesi Hukuk Fakltesinden mezun oldu. kenceye kar mcadelede yrtt almalar srasnda edindii gzlem ve deneyimlerini, ilk olarak Gzaltnda Tecavz (iviyazlar, 1997) adl almayla kitaplatrd. Kadnlara ynelik devlet kaynakl iddet ve kirli sava yntemi olarak tecavz konulu konferanslar verdi ve makaleleri yaymland. kencenin mevzuattaki yerini tespit ettii Son On Ylda Geirdii Deiikliklerle Trk Hukuk Mevzuatnda kence (HD, 2004), ikencenin cezaszlna dikkati ektii kence ve Cezaszlk 2005 (THV, 2005) ile Soruturma ve Dava rnekleriyle kencenin Cezaszl Sorunu (HD, 2006) adl kitaplarn yan sra, ikencenin nlenmesinde uluslararas mekanizmalar ve bamsz izleme mekanizmalar konusunda makaleleri bulunuyor. Meryem Erdal, son olarak TESEV Gvenlik ve nsan Haklar Konusunda Sivil Kapasite Oluturma ve Demokratik Bilinci Ykseltme Projesinde hukuk danman grevini yrtt.

321

322