TRHE YOLCULUK

Allh Tel buyurur: Bir toplum, ship olduu hli deitirmedike, hi phe yok ki, Allh da o toplumun hlini deitirmez. (Bir millet ahlkn bozmadka Allh da onlarn gzel hlini bozmaz.) (er-Rad, 11) Bir millet, kendilerinde bulunan (gzel ahlk ve meziyetleri) deitirmedike, Allh da onlara verdii nmeti (gzel hli) deitirmez... (el-Enfl, 53) O (zafer) gnlerini Biz, insanlar arasnda dndrr dururuz (zaferi bzen bir topluma bzen dier bir topluma nasb ederiz.) Bu da Allhn, mn edenleri ortaya karmas ve aranzdan hitler edinmesi iindir. Allh zlimleri sevmez. (l-i mrn, 140) Yeryzne slih kullarm vris olacaktr (el-Enbiy, 105)

Raslullh -sallllhu aleyhi ve sellem- buyurur: Allh u Kurnla baz kavimleri ykseltir; bazlarn da alaltr. (Mslim, Msfirn 269) Allhn ahdini (emirlerini) ve Raslnn snnetini terk eden her milletin bana Allh, mutlaka kendilerinden olmayan bir dman musallat eder ve dman o milletin elindekilerin bir ksmn alr... (bn-i Mce, Fiten, 22; Hkim, IV, 583/8623)

Trih deil, hatlar tekerrr eder. (Sultan II. Abdlhamid Han) Gemiini hatrlamayanlar, o ztrapl gnleri tekrar yaamak mecbriyetinde kalrlar. Atalarnn dindarlyla kurtulacan sananlar, babalarnn yemesiyle doyacan zannedenler gibidir. (mm- Gazl) Gemiler gelecee, suyun suya benzemesinden daha ok benzer.
(bn-i Haldun)

Aslanlar kendi trihlerini yazmadklar srece, avc hikyelerine inanmak zorundayz. Eski hatlarna hayflanmakla zaman kaybetme. Onlardan ders al ve arkana bakma. Trih, hkmdarlarn en iyi danmandr. Trihte her hareket, hep bir kiinin ayaa kalkmas ile balar. Gemii deitiremezsin ama, gelecek daha elinin iindedir. Gemiin kaybn gelecek ile telf etmek dim mmkndr. Gelecei satn alabilecek tek ey, bugndr. bin yllk gemiinin hesbn yapmayan insan, gnbirlik yaamaya mahkmdur. Hkim milletlerle mahkm milletler arasndaki fark, terznin bir kefesini dierinden ar getiren bir gram gibidir. Yetimi bir avu insann varsa glipsin, yoksa mahkm!..

NSZ
Biz ciz kullarn man nmetiyle ereflendiren Allh Telya hamd senlar olsun! nsanl zulm ve cehlet karanlklarndan kurtarp slmn nurlu iklmine kavuturmaya vesle olan kintn Fahr-i Ebedsine salt selm olsun! Bu mbrek ve cennet vatan, canlar pahasna bizlere hediye eden azz ehidlerimizin ruhlar d olsun! Milletler belli bir corafya diliminde mrlerini srdrrken asl hayatlarn, kkleri olan mnev dinamikleri ile devm ettirirler. Bu trih kkler, gemiteki btn madd ve mnev deerler manzmesi, zaferler silsilesi, bide ahsiyetler gibi millet gvdesini omuzlarnda tayan temel kklerdir. yle ki btn dallar, ancak bu kklerden beslendike yaar, ieklenir ve meyvelenir. Dolaysyla millet aacnn canllk emresi, dallarnda mhede edilir. nk kk ve gvdedeki btn faliyet, dallarn yapraklanmas, ieklenmesi ve meyve vermesi iindir. Bu gyeyle devaml olarak millet aac, kkleri ve gvdesiyle birlikte dallara enerji sevkiyt yapar durur. nk bu dallar, o milletin yarnlarn oluturacak olan yeni nesli, yni genleridir. Bu gerekten hareketle bir milletin istikblini grmek, kermet deildir. Sadece onun gen nesillerine bakmak kfdir. nk her devrin genlii, kendi karakterine uygun, enerjisini harcayabilecei ayr bir heyecan leminde yaar. Eer bir millette genler; glerini ilim, irfan, mneviyat, hayr ve fazlet yollarna sarf ediyorlarsa, o millet, istikbl vadeden bir millet demektir. Bunun aksine, genler, g ve enerjilerini sfl arzulara, elenceye, kaba kuvvete esir ve rm ediyorlarsa, kbet hsran ve hezmettir. Bunun iindir ki trihten beri ayakta kalabilmi btn milletler, genlerini ynlendirme hussunda tecrbeli davranan milletlerdir. Mill ve mnev deerleri konusunda milletler, gen nesillerini, bilhassa trih uuruyla devaml olarak zinde tutarlar. Bilirler ki gemiin kklerinden beslenmeyen dallarn gelecei, ancak kurumak ve kaybolmaktr. Onun iin Almanlar, daha eitimin balangcnda iken genlerine, kurunlanan ehirlerini ve yanan ormanlarn; Japonlar ise, atom bombalarnn buharlatrd ehirlerini gsterip mzde yaadklar ac felketleri hatrlatrlar. Veya bunun aksine mill birlik ve beraberlikleri syesinde kazandklar zaferleri sermye edinerek gen nesillerinin heyecanlarn gelitirmeye alrlar.

Milletlerin ite byle byk gyelerle yasland mill iftihar ve ibret tablolarna, bizler ise, dier milletlere hi nasb olmad lde fazlasyla ship bulunmaktayz. Bir yanda stanbul Fethi, bir yanda hallar karsnda kazandmz byk zaferler, bir yanda yirmi drt milyon kilometrekareye taan ak ve fetih sancaklarmz, bir yanda madd gcmzn olmad bir dnemde dny devlerini devirdiimiz anakkale Muhrebeleri ve stikll Harbi Sadece bunlar bile lykyla ve doru bir ekilde okumak ve anlamak, bu hususta kf bir misl tekil eder. Lkin onca esiz trih ve kltr haznemize ramen, trih kklerimizden lykyla istifde edemezsek, stelik hayrsz bir mrasyedi edsyla gemiimize srt dnme gaflet ve umursamazlna dersek, hazin neticelere dr oluruz. Gnmzde dehetli bir hzla yaylan kltr ve medeniyet istlsna kar ne direnecek ne de bir varlk gsterebilecek tkatimiz kalr. Hele mill ve mnev deerlerimiz talan edilirken sessizce ve kaytszca seyretmek, emnetin elden kmasyla neticelenebilecek dehet verici bir gaflettir. Urunda nice canlar verilerek elde edilen emnetleri muhfaza iin bugn lykyla gayret gsterelim ki, yarn o ar bedelleri tekrar demek mecbriyetinde kalmayalm. Trih bir hakkattir ki, korunmayan emnetler elden km ve ona lyk olununcaya kadar da elde edilememitir. Mill airimiz M. kifin u beyti bu gerein ifadesidir: Shipsiz olan memleketin batmas haktr, Sen ship olursan bu vatan batmayacaktr Unutmamak gerekir ki trih, hfza-y millettir, mill tecrbeler mecmuasdr. Bu yzden mzinin bittii yerde, millet biter, insan biter, izan biter. nk millet, bir bakma trihinden ibrettir. Onu mnev deerlerinden ve trih uurundan uzaklatrrsanz, geriye insan srs kalr. Bu itibarla mzinin devrettii unsurlarn zenginlii nisbetinde yeni eserler ve yeni nesiller canl ve devaml olur. Milletlerin beks; hassas, duygulu ve mnen seviyeli bir kalbe ship olan nesiller yetitirmekle mmkndr. ocuklarna, trihini ve anakkale destnn ninni yapan nesiller, mnna, milletine ve btn madd ve mnev deerlerine ship kacaktr. Bu ship kla trih boyunca milletimiz, ilim, irfan, ahlk, fazlet ve sanatta mstesn bir mevkiye nail olmutur. Buna da btn cihan hittir. Kahraman ve fazletli ecdat, her sahada destanlar yazan bir millet olmann madd ve mnev hussiyetlerini en gzel ekilde sergileyerek, bunu trihin altn sahifelerine de tescil ettirmilerdir.

Bu gereklerden hareketle yeni nesle trih uurunu doru ve tam olarak verebilmek, hayt derecede mhim vazifelerimizdendir. Aksi hlde genlik, muazzam bir haznenin zerinde zavall bir dilenci gibi yaamaya mahkm olur. Nitekim yabanc kltr, var kuvvetiyle byle bir hissiyt genlerimize alamakta ve stelik yeni neslimizin taptaze dimalarn kabul edilemez bir aalk kompleksi ile kastl emellerine kar hayran bir ruh esiri gibi yetitirmeye gayret sarf etmektedir. Bu ac gerei grmek iin evremize dikkatli bakmaya bile gerek yok. Onca trih zenginliimize ramen kendisini son derecede fakir hisseden ve hatt dmanna bile muhta bir zavall farz eden fikir ve kalb mlarnn says az deildir. Bu bakmdan genliimiz iin en mhim meselelerden biri de, trih zenginliimizi ve erefli mevkmizi fark etmek. Neler yapabildiimizi grp neler yapabileceimizi kavramak. Hangi gz kamatrc baarlara ve ahsiyetlere ship olduumuzu mhede edip daha nice muvaffakyetler sergileyebileceimizi ve nice bide ahsiyetler yetitirebileceimizi idrk etmek. te buna vesle olmas niyet ve azmi ile bizler de cizne, karnca kararnca faydal olabilmek iin kk bir eser hazrladk. anl milletimizin ve bilhassa genliimizin mnev duygularnn ve trih uurunun inkifna bir nebze de olsa hizmette bulunma yolunda kaleme aldmz baz yazlarmz bir araya topladk. Okumay kolaylatrmas ve hissiyt daha ziyde beslemesi gyesiyle de hikye slbu ierisinde bir anlatm metodu tkip ettik. Gen bir delikanlya trihe yolculuk yaptrdk. Bu yolculukta delikanl, bata Osman Gz olmak zere baz Osmanl sultanlarn, evliyullh, ulemy, hedy Trih Baba ile birlikte ziyaret etti. Elinizdeki kitap, ite bu ziyaretler neticesinde delikanlda oluan intib, heyecan ve trih uurunun, velhsl ak ile yaanan bir mnn tercman oldu. Hsl, unu iyi idrk etmeliyiz ki, atalarmzn mukaddes emneti olan din, dil, trih ve kltr mrsna lykyla ship olabilmek, sadece harbe hline gelmi olan madd eserlerin tmirinden ibret deildir. Aslolan, o rh, heyecan ve medeniyetin canlandrlmas ve mstakbel nesillere intiklidir. Ne mutlu, mzmizin ibret ve fazlet levhalarn doru okuyup, kendileri iin en mhim zirveleri hedefleyerek milletimizin mstakbel kaderinde hayrl hizmetlere namzet olan, kkleri mzye, dallar istikble uzanan, kadirinas, asil ve gen nesillere Allhm! Millet aacmzn taze dallar olan gen neslimizi trih kklerimizdeki an ve eref hasletlerine lyk meyvelerle bereketlendir! Aslna lyk bir nesil eyle! Geleceimizi gemiimiz gibi parlak,

muhteem ve mnevver eyle! Bu cennet vatanmz, cennet ehli bir nesille kymete dek muammer eyle! mn!..

TRHE YOLCULUK - 1
MJDE DOLU BR RY Trih sayfalar incelendiinde, byk olu ve hdiselerin temelinde, byk hayl, dnce ve ideallerin bir balang tekil ettii aka grlr. Bu olular, Hakkn rzsna muvfk bir vasfta ise, bunlarn tezhrleri de, azim ve irdeleri glendirici bir mjdeyle balar. Cihan trihinin en mbrek ve en azametli bir safhasn tekil eden Osmanlnn balangc da, Allhn lutuf ve keremiyle byle bir mjdeyle gereklemitir. Btn kaynaklarn ehdetiyle sbit olduu zere Osmanl Devletinin vel bnsi Osman Gz Hazretleri, byk Allh dostu eyh Edebali Hazretlerinin hne-i sadetlerinde, mjdelerle dolu bir ry grmtr. eyh Edebali Hazretlerinin evinde misfir kald bir gece Osman Bey, rhuna sknet veren, nefsinin rpnlarn dindiren sohbetin huzru iinde heyecan dolu anlar yaamt. Bir rivyette, kendisine yatmas iin gsterilen odann duvarnda asl bir Kurn- Kerm olduu iin ona hrmeten ayan uzatmayp, oturduu yerde tatl bir uykuya dalmt. Rysnda, eyh Edebali Hazretlerinin gsnden kan ve giderek hill eklini alan Ayn, bir ucunun kendi gsne girdiini ve kendisi ile eyh Edebali Hazretleri arasndan kan bir fidann nar hline geldiini, bu narn dallarnn ktaya yayldn ve birok milleti glgesi altna aldn grd. Bu topraklarda hametli kule ve kubbeler zerinde Ezn- Muhammed okunuyor; blbller Kurn- Kerm tilvet ediyorlard. Semnn grlebilen her yeri glen hline gelmiti. Osman Bey, rysnda bu gzel manzaralar byk bir hayranlkla seyrederken, niden bir ceylann ortaya ktn grd. Batya doru kamaya alan ceylana ok atmak zere nian alrken uyand. Abdest ald. Msade isteyerek Edebali Hazretlerinin huzruna girdi. Rysn anlatmaya balad. Anlattka eyhin yznde tatl tebessmler beliriyor, gzleri, nrn bir k ile parlyordu. Zr Edebali Hazretleri, kalb gzyle bu rynn srrn zmt. Osman Bey susunca, eyh, ban kaldrd; gzlerinin iine bakarak, yumuak ve henkli sesiyle yle dedi: Olum! Gibi ancak Allh bilir. Lkin grdn bu ryda dolu dolu hayr vardr. Cenb- Hak, sana ve soyuna saltanat nasb edecektir. Dny, oullarnn himyesine girecektir. Benim zrriyetimden bir kz ile evleneceksin. Bu izdivatan doanlar, senin kuracan ve giderek byyecek

olan byk bir devletin bana geeceklerdir. Bu devlet de Batya doru genileyecektir... Osman Beyin genlik zindelii ile kaynaan mthi bir enerji, bylece devreye girdi ve dinamik bir ilerleyi ve ykseliin mili oldu. Muazzam bir medeniyetin temelini tekil etti. Bu genlik enerjisi, bir kudret menba hline gelerek btn cihna yaylan adlet ve il-y kelimetullh gneinin gl bir kayna oldu. nsanlk sems parl parl aydnland... Ancak! Dn Osman Gznin genlik yllarnda grd ve gerekletirdii ryya mukbil, bugnn genleri ne gibi bir ry grebilir? Bunu haylimizde nasl canlandrabiliriz? BR GENCN RYSI Yirmi yalarnda bir delikanl... Keml-zevl dengesi iinde akp giden bu lemdeki hlden hle geilerin sonsuzluuna berrak bir ekilde vkf olamyordu. Birbirine dolam iplik yumaklar gibi karmakark his ve fikirlerin zebnu olmaktan kendini kurtaramyordu. Zihninde mthi bir yangn vard. Yreinde sanki maher kaynyordu... drki, dnyya geli ve dnydan gidi gibi iki muazzam srrn arasna skm kalmt... Akl, haytn trl ini ve klar; saysz aldanmalar, kazanmalar, kaybetmelerle dolu ihtil zincirleri ile deta balanmt... Esrar ykl muammlar aamyordu. Saysz mahlktn, birbirinden deiik kader programlar neyin nesiydi? Velhsl binbir trl alkant iinde yzp gidiyor, kendisini deta kksz bir aa gibi kurumaya mahkm gryordu... Gen, bylece gnlne huzur verecek bir gr berraklna ulaamadan saatlerce nndeki trih kitabnn, sonsuza tutulmu bir aynann ii kadar derinlemi sayfalarna lo nazarlarla bakmaya devm ediyordu. Uyku ile uyanklk arasnda, yni yakaza hlinde deta bir zaman tneline girmiesine mnidar bir ry grd: TRH BABA Rysnda dem -aleyhisselm- ile hayta balayan ve asrlar elinde tutan bir ihtiyarla karlamt. Bu yalnn ad Trih Babayd. Yz, binlerce yllk beer trihin ac-tatl htralarndan bin bir iz tayordu. Saysz mcerlar, dramlar, trajediler; sevinler, zntler ve insanla it daha

neler neler onun baklarndan yansyordu. Sanki gemiteki btn vkalar onda, st ste akan milyonlarca glgeler gibi girift bir hlde idi. Nice zaferlerin sevinci ve malbiyetlerin hzn, i ie onun hlinden okunmaktayd. Gelip geen hdiselerin akisler ynyd. ok yal olduu, yaad hdiselerle iki bklm olan beli ve uzun hrpn sa ve sakalnn bembeyaz kesilmesinden anlalan Trih Baba, sanki haritalar mecmuasyd. Muzdarip delikanlnn alnn efkatle okad ve: Evldm! Seni ok bedbin, skntl ve muzdarip gryorum. Binlerce yldr akp giden insanlk trihinin yalnz bir tek kesitine nazar edenler, dar bir ufuktan bakanlar, hakkate vsl olamazlar. Sen mmin ve erefli bir ecddn mirasssn; haytn ilh tecell itibryla mthi bir kar-k mevsimine rastlasa bile, mkedder olup asl yese dme! stikbldeki baharn mit ve tesellsiyle kendini teskn edebilmelisin. Bu diryeti kazanabilmen iin imdi seninle bir seyahate kacaz. dedi. Sonra elinden tuttuu genci dolatrmaya balad. OSMAN GZY ZYARET Garip ve mehul bir lemdeydiler. Trih Baba: Evldm! Fazla vaktimiz yok; onun iin mbarek ecddndan bazlarn ziyaretle iktif edeceiz! dedi ve genci, Osmanl Devletinin bnsi Osman Gznin huzruna kard. Drt yz atldan byk bir devlet kuran, mr Allh yolunda hizmet ve gayretle geen, at srtndan hi inmeyen, veft ettiinde kendisinden sadece birka silah, be on at ve be koyun mras kalan 1 mtevz Osman Bey, onlar ayakta karlad. Sade ve temiz giyinmiti. Olduka mlyimdi. Buna ramen zerinde mnev bir heybet vard. Gen onun karsnda titremiti. Dnydaki hizmetlerinin karln kat kat grerek hirette mesd bir hayt olan Osman Gz, asrlar sonrasndan, bylesine gen bir torununu grnce kendi hareketli ve ele avuca smaz genliini hatrlad. Gzlerini ufka dikti, bir i ekti. Sanki bir daha o gnlere dnmek, hatta tekrar tekrar dnerek her defsnda Allh yolunda gayret etmeyi ve ehdet erbetini imeyi arzu ediyordu. Lkin Cenb- Hakkn hkm insanlarn dnyya bir defa gelmeleri eklindeydi. Bu dny hayt, insanoluna bir defya mahsus verilen bir hak idi. Vakarl bir ed ile konumaya balad. nsanlarn slma ve onun ulv ahlkna ihtiycndan bahsetti. Nefsi; menfaat, hrs, haset, tembellik gibi kt vasflardan kurtararak btn insanlara kar mtebessim bir ehreyle
1

Mustafa Nri Paa, Neticl-Vukut, Ankara 1987, I-II, 20.

10

mumele etmek gerektiini, yumuak huylu, firsetli ve gzel ahlk shibi olarak herkesle iyi geinmenin faydalarn anlatt. Sonra da unlar syledi: Anadolu beylikleri arasndaki faydasz bo ekimelere hibir zaman karmadm, hatt etrafmdaki tekfurlarla da iyi geinmeye gayret ettim. Hep batya doru fetih rhuyla ilerledim, zlimlere kar cihd ettim. evremdeki yiitlerin ve askerlerimin sammiyetini gren pek ok insan bizim yanmzda yer ald, etrafmzda sarslmaz bir tevhd hlesi olutu Gen, bu sylenenleri kafasnda bir yerlere oturtmaya alyor, ancak tam olarak idrk etmekte zorlanyordu. Trih Babaya bakt, o da bu szleri tasdk eder mhiyette hafif hafif ban sallyordu. Grme devm ettike gen, Osman Gznin ne kadar byk bir muvaffakyete mazhar olduunu fark etmeye balamt. Acaba bunun sebebi nedir, diye dnrken Osman Gz, bir devletin en mhim unsurunun adlet olduunu syledi. Doruluktan ayrlmamak, hakszl mutlaka gidermek ve hakkn yerine getirilmesini salamak gerektiini syledi. Bu sebeple kendisinin Hazret-i meri rnek alarak resmen kadlar tyin ettiinden ve bu kadlarn vazfelerine, ne kendisinin ne de bir bakasnn karmadndan bahsetti. kinci bir husustan bahsedecekti ki, biraz durdu. Trih Baba ile gence bakt, onlarn pr dikkat dinlediklerini grnce konumaya balad: Babam Erturul Gz, eyh Edebalinin dizinin dibinden ayrlmad. Ben de onun derghna sk sk giderdim. Daha sonra byk olum Aladdin Paay onun hizmetinde bulunmas iin yanna gnderdim. Bunu sylemekten maksadm; bir devletin zerinde Allh dostlarnn mnev tasarruf ve himmetleriyle hayr dular olursa, o devlet, salam esaslar zerinde ykselir ve uzun mrl olur. Babam Erturul Gz, Allh dostlarna ihtimam gsterme hussunda benim ahsmda btn haleflerimin ruhlarna yn verecek olan u kymetli vasiyette bulunmutu: Bak oul! Beni incit, eyh Edebaliyi incitme! O, bizim aretimizin mneviyat gneidir. Terzsi dirhem amaz! Bana kar gel, Ona kar gelme! Bana kar gelirsen zlr, incinirim; Ona kar gelirsen gzlerim sana bakmaz olur, baksa da grmez olur!

11

Szmz Edebali iin deil, senceiz iindir! Bu dediklerimi vasiyetim say!.. Bakn, bu hususta size mhim bir hdiseyi daha nakledeyim: Kumral Abdal isminde bir gnl ehli vard. Yeniehir taraflarnda otururdu. Dervileriyle Rum kylerine akn eder, onlarn hidyeti iin gayret sarf ederdi. Bir gn Allh yolunda ehl-i hlden byk bir zt ile grm. O zt, Kumral Abdala: Allh Tel, Osman Gzye uzun mddet ayakta kalacak byk bir devlet ihsn etti, git mjdele! demi. Kumral Abdal, beni tanmad iin o mbrek zt, ehresini trif etmi ve baz almetler sylemi. Kumral Abdal da beni bulup bu mjdeyi verdi. ok sevinmitim. Kumral Abdala: u anda bir klla bir marabamdan baka bir eyim yok. Bunlar hediyem olarak kabul et! deyip, onlar verdim. Kumral, marabay alp klc geri verdi. Sonralar ben de ona bir zviye yaptrdm ve Yeniehir civrnda baz tarlalar vakfettim. Bu esnda Trih Baba gence bakyor, ne dndn anlamaya alyordu. Osman Gz, gen torununa, bir de ahde vefnn ehemmiyetini anlatmak istiyordu. nk hayatta kendisine ok lzm olacakt. Dedi ki: Bak yavrum! nsan iin en mhim vasf, onun emn olmas, sznde durmas ve evresine gven ve ahsiyet telkn etmesidir. Bu olmadan hibir i yaplamaz. Kitleleri peinden srkleyen; karakter ve ahsiyettir. nsanlar da zirveletiren, onlarn nndeki bide ahsiyetlerdir. Toplumlar dim muhta olduklar insan ararlar. Peygamber Efendimiz -sallllhu aleyhi ve sellem- senin gibi genken Mekke-i Mkerremede el-Emn vasfyla mehur olmutu. Hatt bu vasf Onun ikinci bir ismi hline gelmi, Emn diye arlr olmutu. te bizlere den de, Onun yolunda yryerek emn ve sdk olmaktr. Bundan en fazla istifde edecek olan da yine kendimizdir. imdi sana ve arkadalarna ibret olsun diye bamdan geen bir hdiseyi anlatacam: Devletimizin salam esaslar zerinde hzla bymesini nlemek isteyen Kete Tekfuru, dier tekfurlar da kkrtarak byk bir orduyla bize saldrmt. Allhn izniyle onlar malp ve perian ettik. Kete Tekfuru kaarak Ulubat Tekfuruna snd. Biz de Ulubat kuatarak srarla Kete Tekfurunu teslim etmelerini istedik. Ulubat Tekfuru, benim ve benden sonra

12

gelecek Osmanl sultanlarnn Ulubat Kprsnden gemememiz artyla Kete Tekfurunu vereceini bildirdi. Bunun zerine: Ben ve benden sonrakiler bu kprden gemeyecekler. diye sz verdim. Elhamdlillh, kfire verilen bu sz bile en gzel ekilde tuttum ve Ulubat kprsnden hibir zaman gemedim. Allh onlardan rz olsun, benden sonra gelen pdiah evltlarmn da hibiri, byk bir vefkrlk gstererek, szm bozmadlar. Gemek mecbriyetinde kaldklarnda bile, kpry kullanmayarak kayklarla getiler. Onlarn bu tavrn grdke ok mesrr oluyorum. Herhlde sizin idrecileriniz ve byklerinizde de bylesi misller mevcuttur Gen, daha nce hi iitmedii, hatt hayl bile edemedii eyler duyuyordu. Zihnindeki karkla mukbil, gnlnde tatl meltemler estiini hissetmiti. Osman Gz Hazretleri, son bir-iki cmle daha sylemek istedi. Dedi ki: Olum Orhan Gzye bir vasiyette bulunmutum. Onu tuttu ve Allhn izniyle muvaffak oldu. Ayn eyleri imdi size ve neslinize de tekrarlamak istiyorum. nk hepiniz benim evldmsnz: Olum!.. Asl zlim olma!.. lemi adletle enlendir ve Hak yolundaki gayretleri terk etmeyerek benim rhumu d et!.. limlere hrmet eyle ki; din ve dny ileri nizam bulsun!.. Nerede bir ilim ehli duyarsan, Ona rabet, ikbal ve hilim gster. Askerlerinin okluu ve servetinin byklyle marur olup Hak ehlinden uzaklama!.. Bizim mesleimiz, Allh yolu ve maksadmz Allhn dnini yaymaktr. Yoksa kuru kavga ve cihangirlik dvs deildir. 2 Osman Gznin szleri bitince Trih Baba ile gen, msade istediler. Byk bir ihtiramla elini pp edeple oradan ayrldlar. I. MURAD HNI ZYARET Bir mddet sessiz yrdler. Dinledikleri szlerin muhsebesini yapyorlard. Trih Baba: Evldm, senin ecddn iinde byle karakter ve ahsiyette zirveleenler oktur. Onlar tandka hayranln artacak, zihnindeki meseleler

kpaazde Trihi, s. 35.

13

hllolacak ve gnln huzur bulacak. imdi gel benimle! dedi ve genci Kosova ftihi ve ehid sultan I. Murad Hnn yanna gtrd. I. Murad Hnn zerindeki ehdet kanlar henz kurumamt. Muazzam, cengver bir devletin haritasn izen kalemin mbrek mrekkebi acaba o ehdet kan myd? Sultann yz srr ve nee ile doluydu. lh dergha yz akyla varabilmi olmann sadet ve vicdan huzuru iindeydi. nk o, bir yerde bir aydan fazla durmayp il-y kelimetullh yolunda srekli cihd ederek bereketli bir hayat yaamt. Genci grnce uzun uzun szd ve gr bir sesle konumaya balad: Olum! Btn i, mal ve can onlarn verililerindeki gyeye gre kullanabilmeyi bilmektir. Bilirsen, bunlar ebed yaar. Bu sebeple ben Kosova meydan muhrebesinde bir olumu bir yanma, dier olumu br yanma alarak harbe girdim ve duam kabl oldu; zaferin kr kurban da ben oldum... Kosovada hl devm eden ezanlar, benim rhumu nasl mesd ediyor bilemezsin!.. imdi cennet bahesinde hep o lht ho sadlarn iindeyim... nk olum, insanln hidyete kavumas yolunda yaplan seferler ve bu seferlerde ehdet erbetini imek, bizler iin birer eb-i ars (dn gecesi) ve ilh enlikti. Hakkaten biz: Bin atl aknlarda ocuklar gibi endik, Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik!.. Olum! Babam Orhan Gz bana: l-y kelimetullh (Allhn dnini yceltip insanlar ebed sadete kavuturma) azmi iki ktaya smayacak kadar byk bir dvdr. Seluklunun olduu gibi Romann (Avrupann) da vrisi biziz! demiti. Ben de bu yolda yrdm ve nice fetihlerde bulunarak ardmca byk bir devlet ve memleket braktm. Rabbim, yce dni teyd ve takviye iin sebepler plnnda bizi semiti. Bunca an ve ereflere o yce takdr syesinde mazhar olduk. Kosova meydannda yaralandmda olum Byezide haber gndermitim. Yanma gelip beni kanlar iinde yatarken grnce, gzyalarn tutamad. hh ekiyordu... Yava yava bam kaldrdm ve kahraman evldma u nasihatte bulundum: Olum! Dnyda kim akbetinden kaabilmi ki, benim iin alyorsun? Eer alayacaksan, mesl olduun mslmanlarn dertleri iin ala!.. Onlar perian hlde brakma! Yerim sana kalyor... Adletinle kendini sevdir... Halkn sev ve muhabbetlerini kazan... Beni de hayrl bir evlt brakm, diye hayrla yd ettirmeye al... unu hibir zaman unutma ki,

14

pdiahln sermyesi adlettir. Saltanat rahat bir i sanma... Dnynn en zor ilerinden biri, saltanat omuzlam pdiahlarn vazfesidir. Dnyda gzel bir nm brakmaya al... Ecddnn anna lyk olasn... Bu trih ifdelerin ardndan Murad Han, gence aktard nasihat dolu szlerini son bir tle: Sizler de bu nasihatime cn u gnlden kulak verin! diyerek tamamlad. Gen, bu sylenilenleri teessr ve skt ile dinlerken bir yandan da buram buram terlemeye balad. Hibir ey diyemedi. Derin bir i ekti, yutkundu ve I. Murad Hnn huzrundan Trih Babayla beraber edeple ayrldlar. Sonra Ftih Sultan Mehmed Hnn yanna revn oldular. FTH SULTAN MEHMED HNI ZYARET Huzra kmadan nce Trih Baba, gence Ftih Sultan Mehmed Hnn doumunu anlatt. Dedi ki: Babas II. Murad Hn, 30 Mart 1432 sabah Edirne Saraynda Kurn- Kerm tilvet ediyordu. Tam Muhammed Sresini okumaktayd ki, kendisine bir erkek ocuunun doduunu mjdelediler. ir ruhlu Sultan, bu mjdeli haber zerine okumakta olduu Kurn- Kermden ban kaldrp: Ba- remde gl-i Muhammed at. (Cennet gibi bir rem bahesinde bir Muhammed gl at.) dedi ve Ftihin ismini Muhammed koydu. 3 Trih Babann szleri henz bitmiti ki, Ftih Sultan Mehmedin huzruna vardlar. Muhammed ism-i erfini liykatle tayan Ftih, imdi Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-in: Ne gzel kumandan! diye buyurduu iltiftn mnev ihtim iindeydi. Yeryzndekilerin hayl bile edemeyecekleri muazzam bir sarayda yine muhteem bir taht zerinde oturuyordu. Gen, byk bir hu ve temenn ile zihnindeki istifhamlar arz etmeye teebbs etmiti ki, Sultan Ftih elini havaya kaldrarak buna meydan vermedi ve ona yle hitb etti: Evldm! Bilesin ki ben, 14 yandan beri stanbulun projeleriyle yatp kalktm. Fetih hazrl olarak Rumeli Hisarn yapmak istedim. Plnlarn kendim izdim, daha sonra Mimar Muslihiddin de zerinde alt. n3

Mehmed Doan, Kurn ve Trih nnde Trkn Muhsebesi, Ankara 1992, s. 150.

15

aatnda askerlerimle birlikte byk bir man heyecnyla altk. Ben de srtmda ta tadm. Alt bin iinin geceli gndzl vecd ve man heyecan iinde almas neticesinde yz otuz iki gn gibi akl almaz bir zamanda hisarn insn tamamladk. Hisarn plnna ku bak nazar edildiinde, Arapa Muhammed yazs okunur. Mim harflerinin olduu yerlerde kuleler, Ha ve Dal harflerinin olduu yerlerde ise istihkmlar yer alr. 4 53 gn stanbul surlarnda ne ileler ektik!.. yle bir hlet-i rhiye iine girdim ki: Ya stanbul beni alr, ya da ben stanbulu!.. dedim. Arslan yrekli cengver askerlerim de, stanbul surlarna ate lvlar arasnda trmanrken deta ehidlii paylaamayp: Bugn ehidlik sras bizde! diyerek birbiriyle yar ediyordu. te benim ve snesi man dolu askerlerimin kalbi bu kvma varnca Rabbim bize zafer nasb eyledi. Bylece ben, Peygamber mjdesinin bereketiyle a kapatp a atm... Asrlardr ecddmzn hayliyle yaad bu byk fetih, bizi rehvete srklemedi. stanbulda 18 gn kadar kaldktan sonra tekrar sefere kp Allh yolunda cihda devm ettim. Burada bir baka htram anlataym: Trabzon Rum imparatorluu zerine sefere kmtk. ehre arkadan ulamak iin dalk ve ormanlk bir arziden geiliyordu. Bazen baltaclar, nden yol ayorlard. Yolun msit olmad bir yerde atmn aya kayd, bir kayaya tutunmak iin urarken ellerim kanad. Bu hli mhede eden beraberimizdeki Uzun Hasann anas Sr Hatun, tam frsat olduunu dnerek: Oul! Hn olu hnsn! Bir yce hkmdarsn! Trabzon gibi kk bir kale iin bunca meakkate katlanman rev mdr? dedi. nk Uzun Hasan, Trabzon Rum mparatorluu ile akrablk tess etmi ve bu yzden anasn, bu seferden vazgememiz iin bize ricc gndermiti. Kendisine ok sayg gsterip iltifatlar ettik, lkin niyetimizden de vazgemedik. Yaral vaziyette doruldum ve yle dedim: Ey ihtiyar ana! Bilmez misin ki, elimizde tuttuumuz dn-i slmn klcdr. Sen zanneyleme ki, ektiimiz bunca zahmetler, kuru bir
4

Muammer Ylmaz, Ftihin ahsiyetinden izgiler, Kayseri 1993, s. 10. Bu hdise, mneviytn maddeye aksediini gsteren muhteem bir misldir.

16

toprak paras iindir. Bilesin ki btn gayretlerimiz, Allhn dnine hizmet etmek ve insanlar hidyete kavuturmak iindir. Yarn Allhn huzruna vardkta, yzmz kara olmasn diyedir. Elimizde slm tebl ve yceltme imknlar varken, birtakm zahmetlere katlanmayp ten rahatln terch edersek, bize gz denilmesi rev olur mu? Ehl-i kfre slm gtrmezsek, onlarn azgnlklarna mn olmazsak, huzr-i ilhye hangi yzle karz?!. 5 te olum, bu szlerim, bizim hayta bakmz ve hiret endiemizi hulsa etmektedir. Ftih Sultan Mehmed Hn, sz tebaasnn durumuna getirerek onlarn gzel hllerinden ve fazletli davranlarndan bahsetti. Dedi ki: Kendi devrimden bir misl vereyim. Tebaamdan bir mslman, malnn senelik zektn alp gnlerce dolam, verebilecei fakir bir kimse bulamam. Bunun zerine zektnn tutar olan paray bir keseye koyarak Caalolundaki bir aaca asp, zerine de: Mslman kardeim! Btn aramalarma ramen memleketimizde zektm verecek kimse bulamadm. Eer muhta isen, hi tereddt etmeden bunu al! diye yazm. Bana bildirdiklerine gre bu kese ay kadar o aata asl kalm. 6 Tahmin ederim torunlarm imdi de ayn minvl zeredir. Dn hasssiyet shibi ve vatan muhabbetiyle doludur Gen, iini ekti, Trih Babann yzne bakt, sonra da hafife ban nne edi. Ftihin hitbndan dima ve idrkine sunulan bu hakkatler, onu derin bir tefekkre sevk etti. Ancak gen, hl rh ihtillarnn girdabnda kvranyordu. Oysa onun, su ien bir ceyln skneti ile huzur bulmas gerekirdi. Genci bin bir endienin zebnu olmu bir hlde grmek, sultn zd. Ayaa kalkt; bylece grmenin bittiine iaret etmi oldu. Buradan Osmanl kltr ve medeniyetinin bnsi olan II. Byezid Hnn yanna revn oldular. II. BYEZD HNI ZYARET

Bkz. Knalzde Ali Efendi, Devlet ve ile Ahlk, haz. Ahmed Kahraman, ts., 191-192; Mustafa Nri Paa, Neticl-Vukut, I-II, 45. 6 Ali Hsrevolu, Vermesini Bilen Bir Toplum, Altnoluk, ubat 1994, say: 96, s. 7.

17

II. Byezid, vel bir pdiaht. O, Sultan Ftih Hazretleri defnedilmek iin gtrlrken, babasnn tabutunu omuzlayp tam, yeniden sraya girerek tekrar omuzlam ve bu kabre kadar byle devm etmiti. Cihan pdih da olsa kbetin ne olacan ok iyi idrk etmi ve hayatna da bu idrk ile istikmet vermiti. Vel lkabyla anlan o zhir ve btn sultn, huzruna gelen gencin gnlndeki bulankl yznden okuyarak onun bir ey sormasna meydan vermeden sze balad ve: Olum! dedi: slm, gnllere huzur veren bir ryiha gibidir. Bu uurla ben tahta ktm zaman garb leminin en byk mmar olan Leonardo da Vinci, stanbulu mr etmek ve cmlerle donatmak iin bize mrcaat etmiti. Paalarm, ok istekli bir alka ile bunu kable yanarken ben, o hristiyan mmarn teklifini reddettim. Bunu yapmasaydm, Mmar Sinan idrk edemezdik. Kendi z ahsiyetimize kavuamazdk. Mbedlerimize hristiyan bir ruh hkim olurdu. unu da unutma ki, felketler gibi sadetler de daha ziyde baht iidir. Cehd ii olan, ilim tahsilidir; ilmin dndakilerde bahtn rol gliptir. Bazlar, kardeim Cemin sultan olmasn istiyordu. Tahta onu lyk gryordu. Lkin o, lkeyi blerek milletin birlik ve beraberliine zarar vermek gibi bedbaht bir arzu ve dncenin bedelini yd ellerde lerek dedi. Unutma olum! Vatan topra asl blnmez!.. Geri kardeim Cem, son gnlerinde hatsn anlad. Papa nnocent, ona hristiyan olmasn teklif etmi. Bu teklif, kardeime ok ar gelmi. Son derece mahzn olarak Papaya: Deil Osmanl saltanatn, btn dnyy verseniz yine de dnimi deitirmem!.. cevbn vermi. Hallar tarafndan slm aleyhine kullanlmak istendiini anlaynca, byk bir gayret-i dniye ile Cenb- Hakka yle niyazda bulunmu: Y Rabbi! Kfirler eer mslmanla zarar vermek iin beni let etmek istiyorlarsa, bu kulunu daha fazla yaatma! Rhumu bir an nce dergh- izzetine al!.. Kardeimin dus mstecb oldu ki, otuz alt yanda Napolide veft etti. Fn dnyya ved ettii son demlerinde yanndakilere u vasiyette bulunmu: Benim lm haberimi mutlak bir srette her tarafa duyurun! Bunu mutlak yapn ki, kfirlerin benim veslemle mslmanlar zerinde oynamak istedikleri oyunlar son bulsun! Bundan sonra aabeyim Sultan

18

Byezde varn. Ric eyleyin ki, ne kadar zor olursa olsun, nm vatana aldrsn. Kfir bir memlekette gmlmeyi istemiyorum. imdiye kadar ne oldu ise oldu. Sakn bu ricm reddetmesin! Lutfedip btn borlarm desin. Borlu olarak huzr-i lhye gitmek istemiyorum. ilemi, ocuklarm ve bana hizmet edenleri affetsin. Hllerine gre memnn etsin... Onun bu hasssiyeti beni ok duygulandrd. Hatsn affettim ve vasiyetini yerine getirdim. nk affetmek byk bir fazlettir. Cenb- Hak ve Peygamber Efendimiz -sallllhu aleyhi ve sellem-, insanlarn birbirlerini affetmeleri zerinde ok durmaktadr. Zr insan, affede affede Allhn affna layk hle gelmelidir. Sultan ayaa kalkt. Muhtabnn iindeki kr dmlere bir neter atmt ve onun bir dolunay hlindeki rhunda yaanan ksfun (gne tutulmasnn) azald mhedesiyle ved temennlarn kabl etti. Yolda giderken Trih Baba, II. Byezid zamannda hicr 915 senesinde vuk bulan bir zelzeleden bahsetti. O gne kadar grlmemi iddette yaanan zelzeleyle stanbul ve civr harb olmutu. Dersadette 109 cm, binlerce ev hk ile yeksn olmu, kara tarafndaki surlarn tamam, Yedikuleden balayan saray duvarlar, temelden tepeye kadar yklmt. Byezid-i Vel Hazretleri bu duruma ok zlm, mslmanlarn gnlerini ve gecelerini adrlarda bin bir zorluk iinde geirdiklerini grerek o da adra kmt. Hatt Edirne tarafnda da byk tahribat olduu bildirilince, pdiah durumu yerinde grmek zere Edirneye gitti. Meri Nehri zerindeki kprnn ykldn grnce hemen meydanda Ayak Dvn yapp devlet erknna yle hitb etti: Ey vezirlerim, kadlarm, subalarm, aalarm, beylerim! u felketi gryorsunuz. Bu topraklar zerinde byle misline rastlanmaz bir fet vuk bulmamtr. Ben bunda sizlerin halka zulmettiiniz intibn alyorum. Ayanz denk aln! Vazfenizi adletle yapn! Kimseye zulmetmeyin! Bu, Cenb- Hakkn bize bir kzdr. Ben de bunu size bildiriyorum ki zulm irtikb edeni vazfesinden hal ederim. Bu zelzeleden sonra memleketin her tarafndan getirtilen ustalar ve kalfalar, zelzelenin sene-i devriyesinde btn ykntlar tmir ettiler. Bu byk zelzelenin meydana getirdii zarar, devlet hazinesinden karlanmak sretiyle yaralar abucak sarld. Felketin sene-i devriyesinde stanbulun btn fakirlerine, saraydan gn yemek verildi. Byezid-i Vel de fakirlerle birlikte oturup bu yemeklerden yedi.

19

Bu mtevz sultan, mrn Allh yolunda cihd ederek geirmiti. Bu uurda yapt seferler esnsnda zerine bulaan tozlar silkeleyip biriktirerek bunlardan bir tula dktrm ve bylece Allhn cihd emrine uyduunu temslen ifde etmiti Gen, duyduklarna inanamyordu. Daha nce byle eyleri hi iitmemi ve okumamt. Bir pdihn halkn bu kadar dnebileceini ve bu derece mtevz olabileceini hi tahmin edemiyordu. Gen, cihd mefhmunun ne olduunu iyice anlamt. Zr cihd kelimesi, nefisleri slh edip Allh Telnn rzs iin, il-y kelimetullh (Allhn dnini yceltmek) urunda fert ve cemiyet olarak slm bir hayat yaama maksadyla sarf edilen btn cehd ve gayretleri ifde etmekteydi. yet-i kermelerde ve hads-i erflerde ifde buyrulan mal ve can ile cihddan maksat, yalnz silhla savamak deildi. Zr dnimiz silh, zulm kaldrmak, hakk tevz etmek gibi zarret hllerinde kullanlan bir vsta olarak tantyordu. Ecddmzn yapt asl fetih ise, gnllerin fethi idi ki, o, bata szl ve yazl tebl olmak zere pek ok vsta ile f edilebiliyordu. Zten Raslullh -sallllhu aleyhi ve sellem- Efendimizin btn savalarna umm olarak baktmzda, slmda mdfaa ve il-y kelimetullh, yni Allhn dnini yceltmek gyeleri dnda yaplabilecek bir harbin olmadn gryoruz. Srf toprak elde etmek iin yaplan savalar, insanln yz karas birer zulmdr. Hlbuki slmda sava, mutlak hakk tevz, hidyete vesle olmak ve zulm bertarf etmek gibi ulv maksatlara dayanmaktadr. Bundan sonra Trih Babayla gen, Yavuz Sultan Selim Hnn huzruna revn oldular. YAVUZ SULTAN SELM HNI ZYARET Yavuzun ehresinde dehetli bir mehbet vard. aldran, Mercidbk ve Ridniyenin ileli htralar hl dipdiriydi. Cenk meydanlarndan gelen tekbir seslerini dinliyor gibiydi. Dier taraftan Hicazn iki mbrek beldesi olan Mekke ve Mednenin hizmetini deruhte etmekle mftehir bir dervi vasfndayd. deta iki dnyy mezcetmiti. yle konutu: Olum! Baary nefsinden bilerek gurura kaplan, o nmete liykat kazanamam demektir. Allhn lutf u keremiyle HdimlHarameyni-erfeyn (iki erefli belde Mekke ve Mednenin hizmetkr) olduk. Lkin bu nmeti nefsimizden bilip gurura kaplmaktan son derece hazer ettik. Btn nmetler Allhn lutfundan ibrettir.

20

Evldm! Bir seferde devrimin mehur limlerinden Keml Paazdenin atnn ayandan srayan amur, kaftanm batan baa boyamt. Byk stdn zlmesine mukbil ben deta sevinmi ve: Ulemnn atnn ayandan srayp bizi boyayan amur, bizim iin ereftir, mbrektir! Bu amurlu kaftan, ben lnce sandukamn zerine kapatn ki, gelecek neslime bir ibret mzesi olsun! demitim. nk gerek zafer, kalbin zaferidir. Onun iin bylesi bir zaferle sonsuz vuslattan nasibdr olabilmek yolunda bu amurlu kaftan, benim iin nice srlar tayan mstesn bir semboldr. Lkin ne eseftir ki, artk ibret alacak ziyaretiler bile kalmad! Nerede o mbrek nesil?!. Evldm! Sekiz senelik saltanatm, Rabbimin lutfu ile kazandm zaferler, anlar, erefler ve fnlerin iltifatlar, bizleri sekre (nefs sarholua) srkleyip malb edemedi. u hakkati ok iyi bildim: Pdih- lem olmak bir kuru kavg imi, Bir velye bende olmak cmleden al imi!.. Olum! Sen de iyi bilesin ki, gerek muvaffakyetlerin temeli, nefs engelini amak ve onun aldatmacalarna kanmamaktr. Anadolunun dirilik ve canll, hep byle bir muhteem dstr ile gereklemitir. Bylece oluan mnev ve mill uur syesinde Anadolu, dim gen kalmtr. Nice dman istillar grse bile, kurumu aalarn kknden filizlenen yeni srgnler gibi dim bereketli bir yeerme ve gelime tezhr etmitir Evldm, ksack imtihan dnysnda ok almak cb ediyor. Bak; benim sekiz senelik saltanatmda sarayda kaldm zaman ok azdr. mrm seferlerde gemitir. Tabi bunun karln da kat kat fazlasyla Allh Telnn indinde buluyoruz... Yavuz Sultan Selim Hna Trih Baba da hayrand. Onu iyi tanyor ve o konutuka muhtelif htralar gznn nnde canlanyordu. Tahta getiinde u szleriyle beyat istemiti: Ben pdiah olursam gyem; Arabistan, erkezistan ve btn beldeleri yanl tikatlardan temizlemektir. Hatt slm bir noktaya cemetmek iin Hind ve Turana gideceim. Douda ve batda il-y kelimetullha alacam. Zlimlere evldm olsa bile merhamet etmeyeceim. Zamanmda rahata varmak ve ahliye tasallut etmek mmkn olmaz. te benim hlim budur. Birderim ise rahat sever ve hilim ile muttasftr. Seferden korkmaz ve haddi amak istemezseniz bana beyat ediniz...

21

Trih Baba, Yavuz Hnn byk muvaffakyetlerini, onun hellharam hussundaki titizliine balyordu. Nitekim Msr seferine giderken Gebze yaknlarndaki balk-bahelik bir arzide mola verdiinde Yavuz Sultan Selim Hn, btn askerlerinin heybelerini arattrmt. Hibirinde meyve cinsinden bir ey kmamas zerine ellerini ilh dergha kaldrp: Allhm! Sana sonsuz krler olsun. Bana haram yemeyen bir ordu lutfettin. Eer askerimin iinde tek bir kii, shibinden izinsiz bir meyve yeseydi ve ben bunu haber alsaydm, Msr seferinden vazgeerdim. diyerek Rabbine sonsuz hamd senlarda bulunmutu. Bununla birlikte o, gzn budaktan saknmayan bir kahraman idi. Mercidbk Savanda ordusunun nnde askerleriyle birlikte yz yze arpmak iin atn mahmuzlamt. Sadrazam Sinan Paann ellerine sarlp: evketl hnkarm! Olmaya ki heyecana gelir kendinizi atee atarsnz, yreimiz dilhn olur! diye yalvarmas zerine: Biz cennetmekn Ftih Sultan Mehmed Hnn torunuyuz, adr iinden sava idre etmeyz! diye haykrmt. Yavuz Sultan Selimin huzruna girerek yer pp timadnmesini arz eden Venedik elisi Antonio Jstinianine, lkesine dndnde pdiahn nasl biri olduu soruldu. Eli aknlk iinde: Klc yle parlyordu ki yzn gremedim. demiti. Bu szleri daha sonra duyan Hametli Hnkr: Paalarm, Osmanlnn klc parlad srece dmanlarn ba dim nde olur. Ama Allh korusun, bu kl knna girer ve paslanmaya balarsa, o zaman bu kafalar yava yava dikilir ve bir gn bize yukardan bakar demiti. Yavuz Sultan Selim Hn bu derece cesur ve kahraman yapan, ship olduu salam man ve yksek mneviyt idi. Msr Seferinde, daha nce Cengiz ve Timurun geemeyip geri dndkleri korkun Tih ln mcizev bir ekilde on gnde gemiti. Bu esnda askerinin nnde yaya olarak mtevz bir ekilde iki bklm yryen Cihn Padihna vezirleri: Hnkrm, atnza binseniz. demilerdi. O da gzyalar iinde: Nasl binerim... Grmyor musunuz, Raslullh -sallllhu aleyhi ve sellem- Efendimiz nmzde bize yol gsteriyor?! cevbn vermiti.

22

Trih Baba, bir an dalm ve ylece kalakalmt. Zihninde yldrm hzyla birbirini tkip eden hdiseler geidini seyrediyordu. Yavuzun mneviytna dir unlar da hatrlamt: Knnnin doum haberi Yavuz Sultan Selime ulatrldnda, o hu iinde Kurn- Kerm okuyordu. Haber gelince, okumakta olduu Kurn- Kermden ban kaldrarak: smini Sleyman koydum. deyip okumaya devm etmiti. O esnda okuduu yet ise uydu: Mektup Sleymandandr, Rahmn ve Rahm olan Allhn ismiyle (balamakta)dr. (en-Neml, 30) 7 Trih Baba bir an iin dald lemden uyand. Btn bu tatl htralar zaman geldike gence anlatmay dnerek izin istediler. Yavuz Hnn huzrundan da iki bklm olarak ayrlan gen, Trih Babann pei sra gidiyordu. Rahmetli Selim Hnn uykusu ok azd. dedi Trih Baba ve devm etti: ou gecelerini kitap okumakla geirirdi. Sslenmeye, gsterie asl heves etmezdi. Baz yaknlar bunun sebebini sorduunda: Vezirlerin ve kumandanlarn resm giysiler giymesi, pdiahlarn tekrm ve ona gzel grnmek iindir. Biz kime gzel grneceiz ki o klfete katlanalm! cevbn verdi. Trih Baba ile gen, bu defa da Knnnin yanna revn oldular. KNN SULTAN SLEYMAN HNI ZYARET Knn dalgnd. Ufuklara bakyordu. Sanki hl Akdenizden gelen top seslerini dinliyordu. Trih Baba ile genci karsnda grnce derin bir i ekerek unlar syledi: Ben ktada hakkn ve adletin bklmez bilei oldum. At srtnda t Almanyaya gittim; imdi de gidenler var; hem de teknik vstalarla ve ok ksa bir zamanda... Ama gidilerdeki gyeler nedir ve izzetimiz ne durumda?!. Evldm! Preveze deniz zaferinden sonra Barbaros, esir dolu dman kadrgalarn nne katm olduu hlde donanmasyla Halie giriyordu. Ben de zamann devlet erknyla birlikte Sarayburnundaki sahil sa7

Mehmed Doan, Kurn ve Trih nnde Trkn Muhsebesi, Ankara 1992, s. 276.

23

raylarndan birinin nnde bu manzaray seyrediyordum. Gemiler beni selmlyordu. Halk, cokun bir tezhratla Barbarosun zaferini tebrik ediyordu. Yanmdaki paalardan biri bana dnerek: Efendimiz! Zaman- saltanatnzda byle bir zafer myesser olduu iin ne kadar iftihar etseniz azdr! Acaba trih, byle bir zaferi ka kere kaydetti? dedi. O anda Allhn mstesn bir lutuf ve keremiyle kalbim, irdem, dimam yalpalamadan ona u cevb verdim: ftihar m, kr m? Paa! Zaferi ihsn eden kimdir? Bence uzun saltanatm boyunca kazandm zaferlerin en by, u iki cmlelik cevapla nefsime kar kazandmdr. Bu ifdelerden sonra Knn Sultan Sleyman Han, ayaa kalkt. Trih Baba ve gen, buradan idrk berraklna medr olacak byk bir nasb alm olarak ayrlp o byk sultnn arkasndaki mnev g olan, Mftis-Sekaleyn eyhlislm Ebus-Sud Efendiyi ziyarete revn oldular. EBUS-SUD EFENDY ZYARET Byk lim, kendisini ziyarete gelen Trih Baba ile gence bir htra nakletti: Birgn Knn Sultan Sleyman, sarayn bahesinde armut aalarn kurutan karncalarn ldrlebilmesi iin benden aadaki beyitle fetv istemiti: Drahta ger ziyn etse karnca Zarar var mdr n krnca? Pdihn bu fetv talebi zerine, ben de, bir beyitle yle cevap vermitim: Yarn Hakkn dvnna varnca; Sleymandan hakkn alr karnca! Bylece o cihan pdihnn bir karncay bile incitmekten kanan bir adlet ve merhamet duygular iinde yaamasna yardmc ve muvaffak oldum. Olum! Devrinizin kendi z bnyesinde kaybettii ahlk, zarfet, incelik, diergmlk, sebat ve doruluk gibi lleri yeniden kazanmanz zarrdir. Yoksa madd ve zhir mnda tlip olduunuz ykselilere ulam bulunsanz bile bu, z itibryla ham ve sakat kalmaya mahkmdur. Ha-

24

yat ve hdiseleri byle ince ve derin bir perspektiften telkk etmedike zerinizdeki man nmetinin cb ettirdii olgunlua kavuabildiinizi sanmamalsnz... Trih Babann, elinden tutarak dolatrd gen, hid olduu ibretli manzaralarla, ml derslerle, hikmet dolu tavsiye ve iradlarla o hle gelmiti ki, ald nasipleri hazmederek kendi kendisini yeniden in etme ihtiycn hissediyordu. Bu oluun heyecan ve arl ile ba dnyor, kalbi skyordu. Trih Baba, ona dnerek: Evldm! dedi. Bu ziyaretlerimizde ecddndan aldn kaz ve irad derslerini iyi hazmetmelisin! Bunlarn ou byk kalabalklar iin anlalmaz bir srdr. Bunlar sana if edildi. Onlar iyi idrk et ve gerideki nesillere de intikl ettir. Bir insan iin en ar yk, sr ve hikmettir. Gryorum ki, sen de bu yk altnda iyice bunaldn. Evldm! Bir baka sefer, yine lem-i mnda, duraklama ve k devirlerine urayacaz. O devirlerde zi Kalesi elden knca, bunun acsna dayanamayp ksa zamanda veft eden I. Abdlhamdin hli, nasl zh edilebilir? Asker evltlarmz ve msum ahl paraland! diye sultana hayatna ml olacak derecede hh ektiren ve gnln elemle dolduran man hasssiyeti ne mthitir! Btn bu ibretler nda anakkaleye gideceiz, stikll Harbinin kahramanlar olan Kuv-y Milliye ile greceiz... Ancak bugn, son olarak I. Ahmed Han ile Hdy Hazretlerini ziyaretle iktif edelim. I. AHMED HN VE AZZ MAHMUD HDY HAZRETLERN ZYARET Huzruna girdiklerinde I. Ahmed Hn, yine Peygamber aknn cokunluu iindeydi. Sanki kendi yazd: Nola tcm gibi bamda gtrsem dim Kadem-i pkini ol Hazret-i h- Rusln Gl-i glzr- nbvvet o kadem shibidir Ahmed durma yzn sr kademine ol gln msrlarn duygulu bir ekilde yayordu. Hemen yan banda heybetli bir zt vard. Gzleri dnyya kapal, hirete akt. Ufuklara smayan baklar derin, mehtapl bir gece gibi baka lemlerden akisler datyordu. Bu zt, veller pri Azz Mahmud Hdy Hazretleriydi. ehresi, tebessm ve huzur doluydu. Sanki etrafndaki melekler ona pervne olmutu. Civrnda bulunan dervinn ise, gzlerinden bahar dallarnda biriken ebnemler misli

25

yalar szlyordu. Cihan sultn I. Ahmed Han ise derin bir sktun iindeydi. Ancak bu skt, kelimelerin hudutlarn aan ifdeler hlindeydi. Bu sebeple sultan konumad. Fakat hikmet ve srr ancak kelimeler erevesinde idrk edebilen genci dnen Hdy Hazretleri, delikanlya dnd. Mtebessim bir ehre ile u tlerde bulundu: Evldm! Benim garip-gurab, fakir-fukar, dul, yetim, muhta, kimsesiz ve zavall insanlar ile talebe hizmetleri iin kurmu olduum vakfmda yine sadakalar, infaklar ve Hak iin hizmetler her dim devm eyleye! Garipler bir tas olsun scak orba ieler! Hdy yuvasndan uan kular, ufuklara kanat rpalar! Bileler ki, bir ku, yuvasnda yumurtalar yapar. Bu yumurtalardan da yavrular kar. Sonra bu yavrular palazlanrlar. Sonra da bir baka yuva daha in etmek sevdsnda olurlar. Onun iin bizim z iklmimizde yetienler de, her gittii mekna bu scak yuvann gzel iklmini taya, oralarda da byle efkat, merhamet ve hizmet yuvalarn artralar!.. Evldm! Vakfn ehemmiyeti ok byktr. Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem- Efendimizin ve ashbnn, ship olduu arzileri vakfetmesi, bizler iin ne mkemmel bir numnedir. Hak iin menkul veya gayr-i menkul vakfedenlerin ecirlerinin vefatlarndan sonra da devm edeceine dikkat eken hads-i erfler, trihte merhamet ve efkat aknn bir r hline gelmesine vesle olmutur. Bu sebeple asr- sadetten gnmze kadar nice mminler bu nurlu yola tb olarak vakf ve hayr messeseleri kurmular, hizmet yolunda gayret ederek hiret kazanlarnn devmn hedeflemilerdir. Bylece o merhametli mfik gnller, deta btn varlklar iine alan bir dergh, bir anne kuca olmutur... Olum! Her zaman Hdyler yetiir. Bunu iyi belle. Bil ki, sizin zamannz da yeni Hdyler bekliyor. Lkin bu sevdda olmak lzm. Bir zamanlar ecddnz yle bir sevdya nil olmutu ki, bu sevd onlara Hint Okyanusunda yelken atrmt. Bu sevdnn bahettii heyecan, ak ve vecd rzgrlar, ktada birden esmiti; Kafkas yamalarn dolamt. Balkanlar kucaklamt... stanbulu fethettiren ruh da bu sevd idi. Yine bu sevd ile ecddn alt yz ksur sene cihna adlet tevz etti. Bu sevd ile mbrek beldelerin hdimliini yapt. Neydi bu sevd? Bu sevd; Allh akyla yorulmu zinde gnllerin hayat iksriydi. Bu sevd Raslullh -sallllhu aleyhi ve sellem-in muhabbetini kazanm k gnller arasna girebilmekti. Bu sevd millete ahlanp ufuklar doldurmak ve btn leme adlet bahedebilmekti. Bu sevd insan sevdsyd.

26

Bu sevd ebed sadet sevdsyd... Onun iindir ki, anl ecdd, bu sevdnn iksriyle her sahda man zindeliinde bir faliyet, saysz zafer, madd ve mnev muvaffakyet ile bir cihan devleti hline geldi. Dmanlarnn hayl bile edemeyecei fikir, ilim, sanat, ahlk ve fazlet hamlelerini gerekletirdi... Bak olum! Allh Tel sevdii kulunun muhabbetini dier insanlarn gnllerinde de yeertiyor. Buna mazhar olduum iin bak imdi ne kadar ziyaretilerim var; dolu dolu, grup grup, fevc fevc... Bu bereketle, krler olsun ki bizlerdeki rhniyetin fyzt, aradan 400 ksr sene gemi olmasna ramen devm etmektedir. Sizlerin gayretleri ile kymete kadar da devm etmelidir. nk insanlarn asl yaratl gyelerine ulamalar, ancak yce bir olgunluun elde edilmesi ile mmkndr. Aksi hlde nesil ham kalmaya mahkm olur. Nitekim bugn bu gerekten uzak kalan, yni mill ve mnev gcn kaybeden nice gen, deta yirmi yanda lyor, yetmi yanda gmlyor... unu unutma ki evldm; yreksiz cbbelerden hibir fayda beklenmez! nsan piiren ile, zdrap ve dertlerdir. Toprak, kn ilesini ekmeden bahara kavuamaz. Anne, yavrusunun dokuz aylk ilesine katlanmadan ona ship olamaz. Evldm, nasl ki toprak, dim yamur dolu bahar bulutlarnn hasretini ekiyorsa, sizler de istikbli bahara dndrecek bereket bulutlarnn itiyk iinde olmalsnz!.. Evldm! Ben burada daha yaknen grdm ki, ancak mill ve mnev kahramanlar hibir zaman lmez; onlarn yce eseri olan mukaddes htralar ve messeseleri de asl rmez ve prsmez. Dayandklar kkn altndaki pnardan dim beslenir ve yeerir. Etrafn inbt ederek glistna evirir. Yni millete ve memlekete yaplan yce hizmet ve gayretlerin eref ve izzeti, tarif edilemeyecek derecede byktr. Sen de bu istikamette yr! Yrrken de, unutma ki, btn yaptklarnla sen, yce bir gye ve yolda lutfen ve keremen kabul ve istihdm olunan en kymetli hizmet ehli vasfnda olacaksn... Hdy Hazretleri, daha neler neler syleyecekti. Ancak o anda sab makmnda bir eznn, mcessem bir rhniyetle gencin odasndan ieriye dolmas, onun bu uzun rysna nihyet verdi. Bambaka bir hlet-i rhiye ile uyanm bulunan gen, kendi kendine:

27

Bugn bir baka sabah oldu!.. dedi ve pencereden engin gklere doru bakarak u duda bulundu: Allhm! Bizleri de ecddmz gibi azz ve anl eyle!.. Enerjimizi; man, irfan, fazlet, vatan ve millete hizmet duygu ve uuru ile istikmetlendir! mn!..

28

TRHE YOLCULUK - 2
SLNMEZ ZLER Rysnda Trih Babayla beraber anl trihimize yolculuk eden gen, o gnden beri deiik bir ruh ve uur dnysnda idi. Ziyaret etmi olduu mbrek ecddnn vakur smlar ve derin szleri dimanda ve gnlnde silinmez izler brakmt. Gzlerinde onlarn hayalleri, gnlnde htralaryla birlikte trihimizin o anl mmarlarnn trbelerini ve esiz mraslarn tek tek ziyarete balad. Bu arada gnlnde derin bir trih merak uyanmt. anl mzye it kkl eserleri okumaya azmetti. Okuduka, grm olduu ry, kendisi iin daha bir mn ve ihtiam kazand. Ancak? K DEVRLERNDEK BRETLER Satrlar, Lle Devrine geldiinde, yni Hak yolunda hizmet ve gayretin yerini ten ve nefsniyet plnndaki ynelilerin ald demleri okumaya balaynca iine tarifsiz hznler kt. Koskoca bir mrsn nasl hn- yama, yni ar-ur edildiini rendike yrei burkuldu. Bilhassa u cmleler diman kanatt: Devleti ycelten mnev g kaybolup dnyev bo vnme yarlar ve nefsn meyillerin balamas ve Sdbad saflarnn n plana kmasyla fetih rhu zedelenerek fthat akmete urad. Bylece mnev kuvvet ve heybetle birlikte madd g de kayboldu. Usuz bucaksz topraklar korunamaz hle geldi. Koca imparatorluk, gl devletlerin erozyonuna srklendi Onlarn tesiriyle rh fazletler clzlat ve nefsn temyller n plna geti. yle ki, bir lle soannn bin altna satld zamanlar oldu. Bylece koca bir devletin kaderi deiti. Lks yaama hevesi israflar iyice artrd. Bat devletleriyle ilim, irfan, teknik terakk g ve kudretinden ziyde, lks bakmndan ihtiam yarlar balad. Ne ibretlidir ki, Topkap Saray dnda btn saraylar, Osmanlnn son yllarnn saraylardr. Delikanl, artk bu gereklerin hazin neticelerinin arl altnda muzdaripti. Gnleri artk ok mahzun bir hlde geiyordu. Iztrap iinde: h Trih Baba! Sen beni bu ztraplara salmak iin mi karma ktn? dedi. Sonra cevbn yine kendi verdi:

29

Hayr! Trih Babann yapt; farknda olmadm gerekleri bana gsterip ayn hatlara dmemem, yni gemiten ibret almam iindi Suskunlat. Oysa etrafndaki yakn arkadalarna okuduklarn anlatyor, anlatyordu o na kadar. Fakat imdi Okuduklarn anlatmaya utanr gibiydi. KNC RY VE TRH BABANIN SYLEDKLER Bir gece iyice bunalm bir vaziyette yasta ban koydu. Saatlerce uyuyamad. Bir ara dalar gibi oldu. O da ne? Trih Baba yine karsndayd. Keskin baklar ve derin nazarlar ile ona bakyordu Trih Baba, tane tane konutu: te olum! Devletler de doar, byr ve lr. Bu kaderdir. Ancak mhim olan, ibret ve hikmetleri kavramak ve gerekli dersleri almaktr. Senin de idrk ettiin gibi, kalblerdeki niyet ve gyeler nefis plnna ynelip ten rahatlyla glgelenince rahmet hazneleri kapanyor Ksacas devletler, bir aret olarak doarlar. Tekml ederek devlet olurlar. Daha da gelitiklerinde bir imparatorluk hline gelirler. Halk ve idrecisiyle slm terbiyeyi en gzel ekilde alp o istikmette hayata yn veren devletler, ihlslarnn devm nisbetinde daha uzun yaarlar. Lkin meziyetlerini kaybetmeye baladklarnda da klr ve trih sahnesinden ekilirler. Nihyet yenileri doar. Bunlar da, imknlarna gre haytiyetlerini devm ettirirler. Bu hl, trih sahnesinde milletlerin bir kader programdr. nk bu lemde bek yoktur. Ykseliler, sonunda de mncer olur. Lkin o dte de bek yoktur. Yine bir ykseli balar. Bu geree sadece dlerin penceresinden bakanlar, senin gibi byle bedbin ve muzdarip olurlar. Aksine ykseli penceresinden bakanlar da, gereinden fazla en atr olurlar. Kader srrna vkf olanlar ve ilh gidiattaki hikmete nazar edenler ise, ne fazla sevinir ne de fazlaca zlrler. Zr hdiselerin arkasndaki murd- ilhye vukfun huzur ve sknuna ererler. Sadece zerlerine den vazfeleri en gzel ekilde f etmeye alrlar. Bilirler ki, trihteki birok hdiseler, med-cezirler, yni kalb grafii gibi ini-klar, ncekilerden ibret alnmad iin tekerrr etmektedir. Deden Mehmed kif bu gerei ne gzel ifde etmitir: Trhi tekerrr diye trf ediyorlar, Hi ibret alnsayd tekerrr m ederdi!..

30

Aslnda trihin tekerrr etme kidesi, idrk shipleri iin ne byk bir nmettir. Olgun insanlar, bu kideyi gz nnde bulundurarak trihin ihtiaml devrelerini tekerrr ettirmeye alr, k devrelerine de ibret nazaryla bakarak cb eden tedbirleri alrlar. Bu syede man uuru ile istikble, Allhn rzs istikmetinde yn verirler. Szlerinin burasnda Trih Baba, derin bir i ekti ve ekledi: Gel evldm! Geen sefer yaptmz yolculukta uramadmz birka yere daha gidelim. Bylece hikmet ve ibreti mezcetmesini de renmi olursun!.. nce II. Mahmud Hnn huzruna revn oldular. II. MAHMUD HNI ZYARET II. Mahmud Hn, zntlyd. Gzlerinde kurumaya hi frsat bulamam nemler vard. Bnyesi de zayf, nahif ve clzd. Huzruna gelen gence doru ban yavaa dndrp yle dedi: Evldm! Haremeyndeki vakflarn birounda benim turam var. Peygamber Efendimiz -sallllhu aleyhi ve sellem-in muhabbetiyle o mbrek beldelere gzel hizmetler gtrdm. Ancak batnn ve gfil, menfaatperest devlet adamlarnn tesiri altnda yaptm yanllklar yznden halk bana gvur pdiah dedi. Bunu duyunca dny bama ykld. Benim haytm size bir misl olsun! Ben yanl bir siyset tkip edip koca bir medeniyetin sarslmasna sebep oldum. Aslnda byle olmasn istememitim. Batya rm olmak, onu kr krne takld etmek, bana ve milletime zl idi. Lkin ilm ve rh bir hamle yapacam yerde ekl ve nefsn bir hendesenin iine sktm. Haytmn son demleri de bu hatmn ac meyvelerini yemekle geti. Hatlarm anlayarak sonunda: Beni bir cmye gtrn! Son nefesimi Allhn bir mbedinde vermek istiyorum dedim. Aman evldm! Benim yaptklarmdan ve hazin neticelerinden ders aln da kendi dn ve mill ahsiyet ve ahlknz kaybetmeyin!.. Sultan daha fazla bir ey sylemek istemediinden ayaa kalkt. Gzlerinden akan yalar gstermek istemiyor gibiydi. Trih Baba ve gen, huzurdan ayrlp II. Mahmudun olu, ehid Sultan Abdlazz Hnn yanna revn oldular.

31

ABDLAZZ HNI ZYARET Abdlaziz Han, babasna nisbetle olduka heybetliydi. Yaklak iki metre boyunda endaml bir yapya shipti. Ceddi Yavuz Sultan Selim Hn andryordu. ehd edildii hl ierisindeydi. nndeki kk masada Srei Ysuf sayfalar ak bir Kurn- Kerm vard. Mbrek Mushafn zerine de kan damlalar sramt. Ancak Abdlaziz Han, nil olduu ebed mkft ile mtebessimdi. Huzruna gelen delikanly iyice szdkten sonra konumaya balad: Evldm! Benim devrimde Osmanly kertmek isteyenler bize hasta adam yaftasn vurmaya kalktlar. Ancak ben bu yaftay silmeye muvaffak oldum. Dnynn en gl donanmasn kurdum. Donanmam, ngiliz donanmasn Hint Okyanusundan teye geirmedi. Batllar gemilerini benim tersanelerimde tamir ettirir oldular. Bylece ben, Tanzmatla balayan ylgnlktan millete silkinip dorulma temyllerinin bir balangc oldum. Fransaya gittiim zaman Marsilyadan Parise kadar sevinten yer yerinden oynad. Benim bu ziyaretim Fransa iin btn dny memleketlerine kar bir izzet ve eref veslesi oldu. Msra gittiimde ise, daha evvel babam malb eden Msr vlisi, o gn benim atmn yularn tutar oldu. Faliyetlerimin ana hedefi, Tanzmatla birlikte balayan ve terakk ad altnda daha ok ahlk, dn, mill ve kltrel sahada gerekletirilmeye allan d mihrakl batllama ve mnev knt hareketlerini durdurmak, kendi dn ve mill hviyetine sdk kalmak ve bu yolda ilerlemekti. Mill kltr muhfaza edip glendirmedike ve Batdan sadece, ama sadece teknik itibryla istifde yolunu tutmadka, ayakta kalmann mmkn olmadn iddi ettim ve btn icraatm da bu yolda gerekletirdim. Etrafmdaki devlet erknna yle derdim: Sizinle benim aramdaki fark udur: Siz Avrupann istedii deiiklii yaparsak, onlarn menfaatlerini gzetirsek, kanunlarda ve klk kyfette onlara benzersek, batl devletlerin bizi himye edeceini sylyorsunuz!.. Ben de diyorum ki, kuvvetli bir ordu ve donanma vcda getirir, bunun ihtiyalarn da kendimiz temin eder ve Rusyay da malb edersek, elli sene daha rahatz ve byk devletiz! 8 te evldm ben bu uurda ehdet erbetini itim.

Ziya Nur Aksun, Osmanl Trihi, III, 422-423.

32

Olum! Bilesin ki u an bulunduum makma nil olmamn yegne sebebi, saltanatn ihtiam ve debdebesine kaplmayp, drst, dindarne ve intizaml bir hayat yaamamdr. Haytm boyunca dim su yerine zemzem itim. Hatt Avrupaya seyahate gittiim zaman, abdest alacam suyu beraberimde gtrdm. Muntazaman namaz klar ve ok ok Kurn- Kerm okurdum. Gnlm, Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-in akyla doluydu. Bunun iin Medne-i Mnevvere ahlsine hrmetkr oldum. Bir gn hasta yatamda baygn ve sararm bir vaziyette yatarken bana: Medne-i Mnevvere mcvrlerinden (Raslullh -sallllhu aleyhi ve sellem-in ravzasna komu olanlardan) bir dileke var! denildiinde yverlerime: Derhal beni ayaa kaldrnz! Harameynden gelen talepleri ayakta dinleyeyim! Allh Raslne komu olanlarn talepleri, byle ayak uzatlarak edebe mugyir bir ekilde dinlenemez!.. diyerek Medneye ve Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-e olan muhabbet edebini kendime ir edindim. Her Medne-i Mnevvere postas geldiinde abdest tazeledikten sonra mektuplar: Bunlarda Medne-i Mnevverenin tozu var! diye pp alnma gtrr, ondan sonra baktibe uzatarak: A, oku! derdim. imdi bu muhabbet ve edebin berektyla rhum huzur iindedir. Bu szleriyle gencin gnl dnysna ve dimana farkl bir pencere aan Sultan Abdlaziz Han, sadrndaki srlar ve hikmetleri onu almaya msit bir sadra emnet etmi olmann memnniyetiyle grmenin bittiini ifde iin ayaa kalkt. Gen; aziz ehid Sultan Abdlaziz Hnn hlinden ok mteessir olmutu. Trih Babaya merakl gzlerle bakarak biraz bu kahraman insandan bahsetmesini istedi. Trih Baba, denizcilie kne bir srette meftn olan merhum Abdlaziz Hnn, Halite tesis ettii tersnede in edilen gemilerin pek ounun projelerini byk bir diryetle bizzat kendisinin izdiini 9 , hayattayken; Devletin ve milletin muhfazas iin uramaktan azmda di kalmad! 10 dediini, bir defsnda memleket meseleleri sebebiyle duyduu znt ve keder ile gn hasta yattn, mbeyn-i hmyuna kamadBkz. smail Hmi Danimend, Osmanl Trihi Kronolojisi, stanbul 1972, IV, 263; lber Ortayl, Osmanly Yeniden Kefetmek, stanbul 2006, s. 113. 10 bnl-Emin, Osmanl Devrinde Son Sadrzamlar, s. 597.
9

33

n, yemekten imekten kesilip limonata ve gevrekten baka bir ey yiyip iemediini 11 anlatnca gencin hayranl ve hayreti iyice artt. Trih Baba yle devm etti: Sultan Abdlaziz Han merhmun, dny siyseti ve kendi devletinin gelecei hakknda gsterdii diryetin bir baka tezhr de lkede bir asker harekt vukunda ulam kolaylatrmak iin demiryollar insna teebbs etmi olmasdr. Halefi olan Sultan Abdlhamidin byk bir mahretle yrtt demiryolu ins siysetine ilk balayan pdiah, Sultan Abdlaziz Handr, denilebilir. O, bununla da kalmayarak zamanna gre en ileri ekilde bir telgraf a tesis eylemek sretiyle dnyda olup biten hdiseleri yaknen ve sratli bir ekilde tkip etmek istemitir. MECELLE Trih Baba, Sultan Abdlaziz zamannda, Cevdet Paa riysetinde Dvn- Ahkm- Adliye nmyla bir heyet tekil edilerek Mecelle-i Ahkm- Adliye ismiyle o mehur ve byk hukuk bidesinin vcda getirili safhalarn anlatt. Bu hareketin, Fransz Meden Knnunun iktibas yoluyla aynen alnmasn engellemi olmasna ramen, grd byk alka ve takdir sebebiyle Fransz limler Akademisinin, heyetin reisi olan Ahmed Cevdet Paay bir altn madalya ile taltif ettiini 12 bildirdi. Gen buna da ok ard. Byk lim Ahmed Cevdet Paann ilm diryetine, edeb kbiliyetine, cesretine, karakter ve ahsiyetine hayran kalmamak mmkn deildi. O, bir milletin esas knunlarn byle birden bire deitirmenin o milleti imh hkmnde olacan biliyordu. 13 Trih Baba, Sultan Abdlazizin tevzu, mahviyet, mesliyet uuru ve vatan muhabbeti gibi gzel hasletlerini sergileyen bir htrasn nakletti: ABDLAZZ HNIN ARZUSU Abdlaziz Hn, Avrupaya davet teklifine evet dedikten birka gn sonra mbeynci Hfz Mehmed Beye tam bir samimiyetle iini dker ve u beyanda bulunur: ...Zaman zaman ne isterdim bilir misin? Ya Kapalarda ya Asmaaltnda kk bir dkkn olan esnaf, ya da bir zanaatkr olaym. Sa11 12

Hfz Mehmed Bey, Sultan Abdlaziz Han, s. 36-37. Ord. Prof. Ebul-Ul Mardin, Meden Hukuk Cephesinden Ahmed Cevdet Paa, stanbul, 1948. 13 Bkz: Cevdet Paa, Tezkir, II, 62-63.

34

bah evimden kaym, iime geleyim. Akam Allh ne kr verdiyse onunla oluk ocuumun nafakasn alaym. Atma deil, hatt eeime bineyim, yorgun argn, amma kafamn ii bin bir dertle dolmam olarak evime geleyim. Hanmm gler yzle, ocuklarm sevgiyle beni karlasn. Ykanp sofrann bana geeyim, orbamz zevkle ielim. Kimsenin derdi bize illet olmasn. Yreklerimiz rahat, byk meselelerden uzak, kendi hlimde yaayp gideyim. u l ile Fuad paalar, ille de, Frengistana gitmeli derlerken de, ne isterdim bilir misin? Cebinde harl olan, hli-vakti yerinde, unvansz, makamsz kii olarak Avrupaya gitmek! Ben de istemez miyim oralar grmeyi? Amma gelgelelim bu koskoca devletin pdihsn, cmle lemin gzleri senin zerinde. Adm atn, bakn, dudaklarnn kprday bile merak uyandrr. Gelen elilerin hlini grrsn. Ya onlarn memleketlerinde, halk ortasnda rahat nefes alabilir misin? Neylersin ki tahtta bulunmann da bir esreti var. BABAM KALKSAYDI Sultan Abdlaziz zamnna it bir hdise daha vard ki, o da ok hissiyt ykl idi. Yllarca Kafkasyann istiklli iin bir an bile ftur getirmeden mcdele vermi olan byk dv adam mam mil, nihyetinde Ruslara esir dmt. Bir olunun ar nezdinde rehine kalmasna mukbil, hacca gitmek maksadyla Rusyadan ayrlmasna msade edilmiti. eyh mil ilesi ve kalabalk maiyyeti ile nce stanbula geldi ve Sultan Abdlaziz Han merhum tarafndan samm ve parlak bir mersimle karland. Sultan Abdlaziz, btn terfat kidelerini ve saray ananelerini bir kenara brakarak eyh mili Dolmabahe Saraynn kapsnda karladktan sonra: Babam Sultan Mahmud mezarndan ksa idi, ancak bu kadar sevin ve heyecan duyabilirdim!.. diye Kafkasyann kahraman mdfiine kar rhundan taan hudutsuz muhabbet ve hayranln ifde etti. Osmanl Hkmdr, Dastann muhteem arslann nasl arlayacan bilemiyor, bunu temin iin hazne-i hmyununu ve her trl ihsanlarn byk bir cmertlikle nne seriyordu. Benim muazzez ve mkerrem misafirim! Size memleketimin her taraf aktr. Gerek pek kymettr olan mbrek ahsnz, gerekse evld

35

yliniz hakknda her trl arzularnz yerine getirmek bizzat benim ve hkmetim iin en zevkli ve vicdn bir vazfe olacaktr. diyordu. eyh mil, Sultan Abdlazizin bu iltifatlar karsnda ok duyguland, derin bir hissiyatla teekkr ettikten sonra ne kendisi, ne de evltlar iin hibir madd arzusu bulunmadn, tek bir emeli varsa, onun da Medneye gitmelerine ve orada kurb-i Raslullhta (Allh Raslnn yaknnda) ikmet ve ibdetine msade buyurmalar olduunu syledi. 14 Trih Baba son olarak halkn Sultan Abdlazizi ok sevdiini, veftn rendiklerinde; Babamz ld! feryatlaryla sokaklara dkldklerini 15 anlatt. Delikanlnn gnl, artk srr ile hznn birletii bir kap hline gelmiti. Dalgn bir ekilde Trih Babann ardnda yrmeye devm etti. Trih Baba, ona dnerek: Haydi evldm! imdi en diryetli sultanlarn sonuncusu olan koca bir sultan, II. Abdlhamid Hn ziyaret edelim. dedi. II. ABDLHAMD HNI ZYARET Sultan Abdlhamid Han, hayattayken her ziyaretisine davrand gibi onlar da ayakta karlad. Hlbuki sultann bir kimseye ayaa kalkmas hkmdarlk mehbetine aykr saylmaktayd. Lkin o tevzu ehli bir pdiaht. Kendilerini ayakta karlayan bu koca sultnn karsnda gen, aknlat. Byk bir hayranlkla ulu hkn seyre koyuldu. II. Abdlhamid Han, hep ufuklara bakyor gibiydi. Dnceliydi. Sanki Trih Babann sms, onun yznde kendisini sergiliyordu. O ehrede, trihin btn ince tecelllerini seyretmek mmknd. Hani hibir sz sylemese bile baklarnn ve smsnn anlattklar kf olurdu. Ancak gencin idrkini daha berrak bir hle getirmek iin mahhas mlumatlar vermek gerektiinden Sultan, hafif ve tesirli bir sesle konumaya balad: Evldm! lh tecellde kahr 16 ve lutuf 17 , bir terzinin iki kefesi gibidir. Cenb- Hak, kahr kefesine arlk vermek isterse, lutuf kefesi kendiliinden havaya kalkar. Ekseriyetle kahr inanszlara, lutufsa mminlere
14 15

Bkz. Trk Mmtaz Gztepe, Dastan Arslan mam mil, stanbul, 1994, sh. 425 vd. Yavuz Bahadrolu, Osmanl Padiahlar Ansiklopedisi, stanbul 1986, III, 678. 16 Kahr tecellsi: Allhn ile ve ztraplarla imtihan etmesi veya cezlandrmas. 17 Lutuf tecellsi: Allhn lutuf ve ihsnyla imtihan etmesi veya mkfatlandrmas.

36

mteveccihtir. Zten kfr, kahr tecellsinin, mansa lutuf tecellsinin zirvesidir. Byle olduu hlde bazen kfirler kfr ve isyanlarna ramen lutfa nil; zddna mminler ise manlarna ramen kahra dr olabilirler. Bu, Cenb- Hakkn bu lemde ztlarn birbirini yok edemeyip birbirlerine deta nbetlee stnlk kurmalar eklinde hikmet dolu yce takdrinin bir neticesidir. Benim hkmdarlk zamanm, -dnynn iklim itibryla yava yava k mevsimini idrk etmekte olmas gibi- kahr tecellsinin mminlere, lutfunsa ehl-i kfre takdr edilmesi istikmetinde bir gelimeye sahne idi. Zr beni tahttan indiren heyet, devlet adam kbiliyeti bakmndan deerlendirsem, bana siysette talebe olabilecek bir vasfta bile deillerdi. Lkin Allhn murd- ilhsine onlarn er ve kahr olan niyetlerinin denk dmesi neticesiyle srtm yere geldi. Bir cihan pehlivannn kudreti karsnda ancak yok denecek kadar kck bir mikrobun ne ehemmiyeti olabilir? Lkin o mikrop, murd- ilhye denk dmesiyle glenirse, o pehlivan ldrmeye kdir olur. Hasmlarm ne elde ettilerse, Cenb- Allhn, mmin kullarna iledikleri msyetler mukbilinde veya bir imtihan olarak kahrla mumele etmeyi murd eyledii bir mevsimde i bana gelmeleri syesinde elde etmilerdir. nk bu lemde her ey fndir, saltanat da. Bu sebeple tahtmdan:

Bu, izzet ve ilim shibi Allhn takdridir.

(Ysn, 39)

yetini okuyarak indim.

Ksacas evldm! Bu hakkatlere muvz lde devr-i saltanatmda en byk bir kn nne geen gl bir bend olmaya altm. Dny siysetine vurduum mhre yabanc devlet adamlar bile boyun bkt. Ancak ierde beni anlayamayan gfiller yznden koca bir imparatorluk sonunda hk ile yeksn oldu. Baz paalar, evld- Ftihn atein ortasna attlar. Onlar, bir haritaya bakmay bile akl edemeyen kimselerdi... Cihan sathnda esen frtnalar saltanatm mddetince bdiresiz atlatmaya altm, ama baz mceraperest gfiller, devleti ve milleti, neticesi ok ar bdirelere kr krne srklediler. Doksan bin vatan evldn Sarkamta Allhuekber Dalarnda dondurdular. Aman evldm, siz milleti byle bdirelere atmayn. Akll olun! Cenb- Hak, Kurnda sk sk akl shipleri, akl shipleri demiyor mu? Kurn ve Snnet, akln bileyi ta deil mi?..

37

Evldm! Ben, Filistinin ilk mazlmuyum. Ora ahlsi benim yetimimdir. Bilmiyorum, slm lemi bugn o yetimlere ne kadar ship kyor Olum! mrm boyunca edindiim byk tecrbelerden biri de udur ki, birtakm insanlarn yzlerinde maske vardr. Aslnda kimi tilki, kimi srtlan, kimi ylan, kimi domuz, kimi de maymun karakterindedir, ama hepsi insanlk maskesi takmtr. te bunun iin firsetli olman gerekir. O maskelerin ardndaki asl ehreleri gremezsen, sonunda byk ziyanlara urarsn. Evldm! Biz l-i Osman, Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-e muhabbet ve ball kendimize en yce ir edindik. Ben de ceddimin yolundan gittim. Mminler, o mbrek topraklara rahata ulaabilsinler diye stanbuldan Medne-i Mnevvereye kadar tren yolu yaptm. Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-in seferlerinde konaklad yerlerde de istasyon kurdum. T ki Onun mbrek htralaryla teberrk edilsin!.. MUKADDES HAT Burada Sultnn gzleri doldu. Mukaddes Hat projesinin tatbkta konulduu gnleri hatrlad. Bu yolun, btn zorluklarna ramen sadece mslmanlarn parasyla yaplmasn istemiti. Onun iin hibir hristiyan devletten sermaye kabul etmedi ve ilk teberryu byk bir mebl ile bizzat kendi yaparak mslmanlara rnek oldu. Hakkaten de bu asil davran kalblerde mkes bularak Pasifik adalarnda yaayan fakir insanlardan dah yardmlar gelmeye balad. 18 Hint mslmanlarnn yaptklar fedkrlklarn haddi-hesb yoktu. Osmanl iin yardm sandklar alm, herkes ellerinde ne varsa buraya yetitiriyordu. Gen kzlar eyizliklerini, renciler harlklarn, velhsl herkes ne imkn varsa buraya tamaktayd. O topraklar o zamanlar ngiliz hkimiyetindeydi. Gelimeleri tkip eden bir ngiliz, yle kayt dmt: Herkes elindeki her eyi Osmanlya yardm iin getirip brakyordu. Bir ara kalabalk telland, bir hareketlilik grld. Kucanda bebek bulunan fakir bir kadn can havliyle saa sola kouturuyor; Yok mudur bir hayrsever, Allh rzas iin bu ocuumu satn alsn, bedelini Osmanlya gndereyim. diyordu. Herkes akn, herkes periand. Yrekler paralan18

Joan Haslip, Bilinmeyen Taraflaryla Abdlhamid, stanbul 1964, s. 256.

38

mt sanki. Ayn derdi paylamann bu derecesi mmkn myd? Neyse ki bir hayr shibi kt ve kadn adna istedii mebl yardm sandna, ocuu da annesine brakt. 19 Pdiah artk gzyalarna hkim olamamt. Oradaki herkes alyordu Koca Sultan, vatana, millete, ilme ve medeniyete yapt baz hizmetlerinden de bahsetti. Bunlar vnmek iin deil, sizlere rnek olsun diye ve tahds-i nmet kablinden sylyorum. dedikten sonra szn yle balad: Ksacas mrm boyunca dny saltanat deil, hiret saltanat iin altm. nk dny saltanat ve debdebesine kaplanlar, trih boyu hep hsrna uramlardr. Nitekim saraylarn debdebeleri ile harbat yerlerin zerine doan gne ayn gnetir. Dnyev debdebeye rm olanlar, dim trihin plnde kaybolmulardr. Arkalarndan ne sem alamtr, ne de gnller. Buna mukbil hiret sadetine rm olanlar, hem trihin altn tahtna kurulmular hem de arkalarnda hayrl bir nm ve nice erefli htralar brakmlardr Haydi evldm! Yolun man parltlaryla mnevver alnn gibi ak olsun!.. Sultan Abdlhamid Hnn bu son sznden sonra Trih Babayla birlikte huzurdan ayrlan gen, yeni vkf olduu derin hakkatlerle tefekkr leminde hayli mesafe alm, artk kuru kuruya bir hzn okyanusunda boulmaktan kurtulmutu. BEHCE SULTAN Gencin zihni, daha nce hi rastlamad bir akl, idrk ve firsette grd II. Abdlhamid Handa kalmt. bret iin onu biraz daha tanmak istiyordu. Bu fikrini Trih Babaya atnda, birlikte II. Abdlhamid Hnn zevcesi Behice Sultana gittiler. Yllarca gurbet hayt yaayp bin bir ile ve ztrapla yorulan bu cefkr hanmefendi, onlar byk bir incelik ve zarfetle karlad. Sz eski gnlere geldiinde unlar syledi: Sultan Abdlhamid Han, haramlardan son derece saknrd. ki eli kanda olsa, namaz vaktini geirmez, evvel vaktinde namazn klar, gnlk vazfesi olan Delil-i Hayrt okur, tesbihlerini ekerdi.
19

Hindistan Arivi, H. Pol, Ekim 1913; Azmi zcan, Pan-slamizm, stanbul 1992, s. 218.

39

Kk yata Arapa tahsiline balam, ilk rendii lisan, Arapa olmutur. Birok Kurn- Kerm ilimlerini, en fazla da tefsir ilmini okumutur. yet-i kermeleri bazen okur ve zh ederdi... Sarayda namaz klmayan kimse yoktu. stisnsz herkes namaz klard. Dili dnmeyen baz yabanclar hizmete gelince, hi olmazsa namaz klacak kadar sreleri, slm dninin esaslarn ezberlemek mecbriyetindeydi. Cennetmekn, yatt odada Kurn- Kerm bulundurmazd. Kurnn olduu yerde ayaklarn uzatp yatamazd... Cennetmeknn ba ucunda bir tulas bulunurdu. Onu hi yanndan eksik etmezdi. Uykudan uyannca hemen teyemmm eder, ondan sonra muslua kadar gider, abdestini alrd. Abdestsiz yere basmazd. Her gn muhakkak yedi defa Ysn-i erf okurdu. Zten ezberindeydi. Kendisine bir ey sylendiinde eer cevap veremiyorsa, muhakkak okumakla meguld. Durak banda durur ve cevap verirdi... Gnlk evrd- erflerini muhakkak okur, bir gn tehir etmezdi. Devrinin kutbu olduu sylenirdi. Bazen yle olurdu ki, sarayda olduu muhakkak olmasna ramen, her yerde aransa bulunamazd... Yunan harbi olduu zaman hi uyuyamad. Sabaha kadar elinde haritalar, Askerim u saatte burada, bu saatte burada olmas lzm. derdi. Her saat ba haber alr ve devaml du ile, niyz ile megul olurdu. Son derece merhametliydi. Haytna kastedenleri, en byk cez olarak srgn eder, lkin maalarn da beraber gnderirdi... Hicaz ve Badad demiryolu yaplrken herkes elinde olan zt maln verirdi. Bunlarn arasnda ben de elimde ne varsa vermitim. Bir madalya vermilerdi. Sonradan saray basld zaman onu da aldlar. Bir ey brakmadlar. 20 Behice Sultan, o gnlere it daha pek ok eyler anlatt. Nihyetinde iini ekerek: Darmadan olduk! deyince ortal kesif bir hzn havas kaplad. Onu daha fazla zmemek iin msade istediler. Oradan II. Abdlhamid Hnn kz diye Sultana gittiler.

20

Trih ve Dnce, Aralk-Ocak-ubat 2005, say: 55, s. 40-41.

40

DYE SULTAN Bu sultnn gurbet ve ileleri ise daha ocukluunda balamt. Babas II. Abdlhamid Hnn tahttan indirilmesiyle balayan ile ve ztrap dolu gnleri o da beraberce yaamt. Gencin rics zerine babas II. Abdlhamidden bir nebze bahsetti. Trih Baba anlatlanlar biliyordu, ancak gen, ilk defa duyuyor ve Koca Sultan hakkndaki dnceleri altst oluyordu. Byk bir dehet n yayordu. Bir taraftan da trihi yanl retenlere kzyordu. diye Sultan yle dedi: Babam, shhatli bir zt idi, salam bir bnyesi ve idmanl bir vcdu vard. Kklmde onun bir defa hastalandn hatrlarm. ok az uyurdu. afaktan nce kalkard, be vakit namazn klar, dim Kurn- Kerm ve Buhr-i erf okurdu. Dindar, Allhna bal, byk bir mslman idi. Abdestsiz yere basmazd. ok alkand. Devlet ve millet ilerinden iyi anlar ve onlarla megliyeti can kadar severdi. Ktipleri ve mbeyncileri ile beraber alr, gnn mhim ksmn onlarla geirirdi... Cuma selmlndan dnerken, tek atl faytona biner ve kendi kullanrd. Yemekleri gyet sde idi. Yourt ve yourtlu yumurtay (clbr) ok severdi... 21 diye Sultann anlattklar arasnda clib-i dikkat bir husus daha vard. Bunu da yle dile getirdi: Babam hayvanlar ok severdi. Bilhassa beyaz papaan yllarca ona arkadalk etmiti. Bu papaan, ayn zamanda onun istihbrat vstas idi. Odasnn dnda konuulan eyleri gelir, babama haber verir, gayet gzel bir teleffuz ve sadkatle tekrar ederdi. 22 Gen, bunu dinlerken bir taraftan tebessm etmi bir taraftan da tefekkre dalmt.

21 22

diye Sultan, Haytmn Ac ve Tatl Gnleri, stanbul ts. Bedir Yay. s. 23. diye Sultan, a.g.e., s. 29.

41

Daha sonra, bir idrecinin nasl bir mesliyet uuru iinde olmas gerektiine gzel bir misl tekil eden hdiseler dinlediler. diye Sultan yle diyordu: Babamn zaman- saltanatnda yalnz bir tek harp hatrlyorum. O da Yunan Harbidir. Bu benim ocukluk zamanma rastlamtr. Hatrladma gre, haremdeki direlere top top bezler getirilip datlmt. Yaral askerler iin gecelikler dikilirdi. Hizmetkrlarmzla beraber sabahn erken saatlerinden, gece uyku vaktine kadar diki makinelerimizin banda bizden istenilen sayda giyecei yetitirmeye alrdk. Bu humml faliyet btn muhrebe mddetince devm etti. Ben de amarlara dme dikerdim. Aklmca byk bir i grdm sanrdm. Babam (II. Abdlhamid) aramza gelir: ferin evltlarm, Allh sizlerden rz olsun, vatan iin almak ne tatldr, Allh vatanmz dmanlardan muhfaza buyursun! derdi. Biz bu szlerden kuvvet ve evk alrdk. Zaman kaybolmasn diye gzmz inemizden ve makinemizden ayrmakszn onu dinlerdik. Vatan! Vatan! Babam bunu bizlere ne kadar ok sylemiti. Bir Tlimhne Kk vard. Geni ve byk bahesindeki asker klada maiyyet bl bulunurdu. Tlimlerini gider seyrederdik. Yunan Muharebesinde klann bir ksmn hastahne yapmlard. Yaral askerler geldike onlara nasl ihtimam gstereceimizi bilemezdik. Babam bizzat buraya gelir, Ahmetiklerini, Mehmetiklerini okar, hatrlarn sorard. Yarallara evlerimizden eker ve sire hediyeler gnderirdik. 23 II. Abdlhamid Han, Osmanl Devletini herhangi bir savaa dhil etmemek iin btn siys kbiliyetini kullanmt. Devleti tehdit eden tehlikeleri nlemek iin siysetin silhtan daha messir olduunu, siys trihimize en byk bir ders olarak brakmt. Otuz senelik saltanatnda sadece bu harp vuk bulmu, o esnda Cihn Pdih ite bylesine bir tel ve titizlik iinde olmutu. Bir taraftan elinden gelen her eyi yapm, bir taraftan da gece gndz uyumadan du etmiti. Gen, byk bir srr iindeydi. Biraz sonra hznl haberler duyacan hisseder gibi olunca, bu srru yavaa yok olmaya balad. diye Sultan, babasnn milletini ve vatann ne kadar ok sevdiini gsteren u htrasn anlatmaya balad:

23

diye Sultan, a.g.e., s. 30-31.

42

(Babamn hal edildii hdiseler baladnda) sarayda emniyetin yok olduu o tell sralarda, ngiltere, Fransa, Almanya gibi byk devletlerin elilerinin babamla mlkatlar vard. Hlihazrdaki vaziyet karsnda, kendilerine mrcaat vk olduu takdirde, devletlerinin babamn emirlerine mde olduunu resmen bildirmilerdi. Babam bilmukbele teekkr etmi ve Byle bir eye lzum olmadn beyn etmiti. Mlkt tkiben babamn: Bu hazrlklarn tamam, benim haytm zerinde olduu, gn gibi ikrdr. Amcam ehid Abdlazizin kbetine mruz kalacam ise bence mlum! Bununla beraber, etlerimi cmbzla koparacaklarn bilsem, bir ecneb devlete ilticy dnemem. Vatanmdan kamak mcib-i rdr. Hatt bu, benim gibi otuz sene bir devlete pdiahlk etmi bir insann irtikb edemeyecei en byk alaklktr. Ben Allhma ve mukaddertma tbyim dediini bizzat kulaklarmla iittiim vakit, iinde bulunduumuz hlin vahmet derecesini ancak kavrayabilmitim. 24 II. Abdlhamidin, bu ulv ahlk ve vatan muhabbetine ramen mruz kald hller genci ok zd ve dndrd. Birden mahzunlat. Aman y Rabb, ne gnler gemi, neler yaanm! diye hayfland. diye Sultan, babasnn yksek karakter ve ahsiyetini gsteren u szleriyle sohbetini bitirdi: Babam tahtan indirilince, yaka-paa tutuklanp gtrldk. Sirkeci istasyonundan subaylarn refkatinde trene bindirildik ve derhal sessizce hareket ettik. Babama bakyordum, skindi. Hlinde tel ve keder grnmyordu. Yesimi ve mahzun mahzun baktm grnce: Benim teessrm sizin gibi genlerin ve saraydaki kzlarn taarruz ve tecvze mruz kalmalar ihtimlini dnmekten ileri geliyor. (nk saray igl edilmi, eli sngl askerler hareme kadar girmilerdi.) Bana gelince canmn hi kymeti yoktur. Ecddm bu devlet ve millete byk hizmetler f ettikleri hlde biroklar ne felketlere, ne fec kbetlere uramlardr. Hnednmzn kymetini hibir zaman takdir edemediler. Vatanmz diye Mertiyetin bandan beri bar bar baranlar iinde, vatan mefhmunun ne olduunu bilmeyen gfiller oktur. Farknda olmadan yaptm hatlar bulunabilir. Kusurdan yalnz Allh mnezzehtir. Ben bir insanm ve milletime hizmet ettiime kniim dedi.

24

diye Sultan, a.g.e., s. 31-32.

43

Taht, saray, haznesi ve askerleri elinden alndktan sonra, byle karanlk bir gecede, silhlarn tehdidi altnda, hangi kbetin bizi bekledii mehul iken, babamn hkimne bir ed ile syledii bu szleri dinlediim vakit, haytmda onun o kadar byk, o kadar kuvvetli ve o kadar sabrl bir insan olduunu ilk defa anlyordum. 25 Gen bunlar duyup rendii iin bir taraftan mahzun oluyor, bir taraftan da seviniyordu. Yaanan hdiselere zlyor, ancak bunlar rendii ve artk arkadalarna da anlatabilecei iin huzur duyuyordu. yi ki Trih Baba ile beraberdi. Onunla birlikte olmak kendisine ok eyler retiyordu. Trih Baba, gencin ib hlindeki merakn tatmin iin iki htradan daha bahsetmek istedi. Gen kendisini pr dikkat dinliyordu: 1897 senesinde Trk-Yunan Harbi zaferle neticelenmi ve yllardr sevince hasret slm leminin malbiyetlerle krk gnl huzur ve sevinle dolmutu. Fakat Abdlhamid Hnn sevincini bir dert glgelemekteydi. Sultan, savata yaralananlarn hepsini stanbula getirtmi, onlar Gmsuyu Hastanesine, ilide yeni yaptrd Etfal Hastanesine ve Yldz Saraynn bitiiindeki sergi binsna yerletirerek tedvilerini balatmt. Hastalarn durumunu gn gnne tkip ediyor ve yarallarn istatistiklerini tutturuyordu. Ayn zamanda usta bir marangoz olan mfik Sultan, marangozhnesine gitti ve Yzba Mehmed Efendiye seslendi: Haydi Mehmed Usta! Yz elli tane baston aac kesiver! Yzba armt. Merakla sordu: Ferman efendimizindir; lkin bu kadar baston aac ne olacak hnkrm? Yznde hayrl bir i yapmann mutluluu okunan Sultan cevap verdi: Tahkk ettim, yarallarmzn birou ayaklarndan yara almlar. Bunlar iyileseler bile ileride bastona ihtiyalar olacak. Onlar hastaneden taburcu edip memleketlerine gnderirken kendilerine birer baston hediye edeceim. Bak evldm, bu ne merhamettir ki Sultan kendi eliyle askerlerine baston yapyor!
25

diye Sultan, a.g.e., s. 38.

44

II. Abdlhamid Han Hazretlerinin tebaasna dknln gsteren u misli de iyi dinle: Zamann frnclar, okkas 30 paraya satlan ekmein fiyatna 10 paralk bir zam yapmak istemilerdi. efkatli Sultan onlar huzruna ard ve yle dedi: Siz yine ekmei 30 paraya satmaya devm edin. Sattnz her ekmek iin istediiniz 10 paray ben vereceim. nk bir memlekette ekmek fiyatna zam yaplrsa, bunu btn zarr ihtiyalarn pahallamas gibi bir hareket tkip eder ki, halkmz bundan byk ztrap eker. 26 Nitekim II. Abdlhamid Han, veft edip Beylerbeyi Sarayndan ebed istirahatgh olan Dvanyolundaki Sultan Mahmud Trbesine doru uurlanrken, btn evlerin pencerelerinden sarkan mahalle halk: Bizi doyuran pdihm, bizi bu hlde brakp nereye gidiyorsun? diye alamlard. 27 te evldm, ecddnn arasnda byle ulv ahsiyetler vardr. Onlarn haytn ne kadar aratrp rensen azdr. Bundan sonra Trih Baba, manl Trk milletinin artk bitmi, tkenmi sanld demlerde dah nice zaferlere mhr vurabilecek kudrette olduunu gstermek iin genci anakkale hedsnn yanlarna gtrd. ANAKKALE EHDLERN ZYARET anakkale ehidlerinden kanlar iinde kalkan biri, gence yle hitb etti: Torunum! Bugn Anadoluda tten her evin kuds htrasnda bir anakkale ehdinin olduu muhakkaktr. Her ile bir anakkale yetimidir. Bu hl, nesilden nesile intikl eden bir eref madalyasdr. anakkale, trihe mahhas ehidlik mefhmunu bir kez daha naketmitir. Bu ehidlerin kabirleri sne-i millettir. Yavrucuum! Sen de bizim braktmz yetimimizsin, olumuzsun! Bizim gayretlerimiz, madd ve mnev yapmz, sizlerde de devm etsin!..

26 27

Nihat Smi Banarl, Trih ve Tasavvuf Sohbetleri, stanbul 1984, s. 148. lber Ortayl, Osmanly Yeniden Kefetmek, stanbul 2006, s. 83.

45

Bir baka anakkale ehdi unlar syledi: Bak olum! Ben buraya gelirken ninen, senin babana hmileydi. Ben ona bir kova buday bile brakamadm. stanbuldan buraya gelene kadar ayamdaki postal para para oldu. stmdeki elbiselerim yamalyd. Ancak verdiimiz erefli mcdele neticesinde imdi yle bir durumdayz ki, nil olduumuz ilh nmetleri saymakla bitiremem!.. Nasl Bedirdeki ihlsa mukbil Cenb- Hak meleklerini indiyse, biz de burada meleklerin kucaklarnda can verdik. Buna dman bile hit oldu. Evldm! G, Allhn gc. Biz ne kadar kul olursak o kadar kuvvet gelir. Allh, yerlerin ve gklerin hazinelerinin kendisine it olduunu bildirmiyor mu? te biz bunu bildik. Nasbimizi aldk. Sizler de bizim hlimizden nasb aln!.. Asl hayat buradaki hayat imi! Dnydaki gafletler bunu nasl da perdeliyormu! imdi kabrimizde cennet huzuru iindeyiz... Aman evldm! Trihine, lisnna, dnine ship k! Gemiini hatrlamayanlar, o ztrapl gnleri bir kez daha yaamak mecbriyetinde kalrlar. Lisanlarn muhfaza edemeyenler; kltrlerini, medeniyetlerini, hatt dinlerini dah muhfaza edemezler. Kendi dilini bilmeyen, baka dil de renemez. Deden Mehmed kifin u ifdelerini hi unutma: mndr o cevher ki ilh ne byktr! mnsz olan pasl yrek snede yktr!.. ........ Shipsiz olan memleketin batmas haktr, Sen ship olursan bu vatan batmayacaktr... Evldm! Kendine dn; t derinlere giden kklerini iyi bil! Bil ki, ecddn beldelerden daha ok kalbleri fethetti. nk kl, gnlle kullanlrsa zafere gtrr. Gnl yoksa, kl, can yakan bir demir parasndan ibrettir. Sen de kltan ziyde gnlnle insanln ftihi ol! stelik klcn zaferi geici, kalemin ve gnln zaferi dimdir. Bir baka ehid: Evldm! anakkaleden alacan bir ders de udur ki; eer bir harpte Allh iin, vatan ve millet iin hakk ehidler veriliyorsa, bu kurbanlarn arkasndan byk zaferler gelir. Eer bunun zddna, bir muhrebede

46

sadece molozlar, yni i dnys bombo yrekler lyorsa, onlarn ardnda da yalnzca bir enkaz yn kalr Bir baka ehid: Evldm! Her zafer bir fedkrln mahsldr. Cenb- Hak, kinatta ilh tanzimde her eyi bir bedel mukbili lutfetmitir. Bir tohuma emek verdiin lde o nev nem bulur. Zaferler, sabr, sebat ve ilenin eseri olduu gibi bu dny da hiretin bedelidir. Hakkaten nasl yaarsanz yle lyorsunuz. Bunun iin man ve hizmeti ak hline getirerek yaayn! Ulv bir akla yaarsanz bu lemde ve maherde Allhn Ar sizi glgeleyecek, Raslullh -sallllhu aleyhi ve sellem-, size kucan aacaktr... Bir baka ehid: Olum! Japonlar, nesillerine, Amerika tarafndan atom bombasnn atld yerleri gsteriyor ve onlara, eitimlerinin cidd bir temel dvs olarak: Eer gayret etmez ve madd-mnev her bakmdan gl olmazsanz, karlaacanz felket byle olur. Yaadmz bu ac tabloyu unutmayn; onu dim hatrda tutarak ileriye yryn, aln, aln!.. diyorlar... O hlde sen de gel bak; trihten bu yana, u Anadolu topraklarnda, Balkanlarda, Yemende, Cezyirde, Krmda ve daha nice yerlerde ceddinin yaad ac-tatl htralar unutma! Yunan mezlimini, Moskof mezlimini ve Ermeni mezlimini bir oku! En son olarak bilhassa anakkaleyi ve stikll Harbini devaml hatrnda canl tut! Son yllarda yaadnz Bosna-Hersek gibi hdiselerde de byk ibretler var! Dostunu, dmann iyi tan! Ayrca yer altnda ve yer stnde hem madd hem mnev nice haznelerin var. Bunlar en gzel ekilde kullanmay bil! Sakn kendini kk grme! unu iyi bil ki, bir ivi bir nal, bir nal bir at, bir at bir kumandan, bir kumandan da bir memleketi kurtarabilir!.. Son olarak gen ve Trih Baba, bir de anakkalenin yiit gzsi Seyyid Onbann annesine uradlar. Etrafnda melekler ve hed hizmet ediyordu. Konumaya balad: Oulcazm! Hi unutma ki, bir millet dim iffetli, manl ve vatanperver annelerle zafer kazanr. Cennet, ancak bu meziyetlere ship hakk annelerin ayaklar altndadr. Byle annelerle toplum bd olur;

47

byle olmayanlarla da berbd olur! Zr her evlt, msbet veya menf ilk feyzini annesinden emer. Evldm! Eer bir cemiyette fedkr, vefkr ve ileke anneler, yni gerek analar varsa, orada Ftihler, cihangirler ve evliyullh vardr... Anneler, trihin gzkmeyen, gizli kahramanlardr. Bizler, evldn hep abdestli olarak ve Ysnlerle emziren annelerin ocuklaryz... te Seyyid de byle yetiti. anakkale Harbinden sonra da iffetiyle yaad. Fakirlik, yoksulluk ve pek ok skntlar ekti, lkin dninden ve ahlkndan hibir zaman tviz vermedi Bundan sonra Trih Baba, genci bugnlere getirdi. BUGNLER ZYARET Delikanlnn nnde imdi bir vrne vard; kltr, dil ve trihinin talan edildii bir vrne... Gen sordu: Trih Baba! Buradaki arslan yrekli delikanllara ne oldu? Burada yaz yiitler vard; ne oldu onlara? Trih Baba mahzunlat. Gzlerinden boalan yalar sakaln slatmaya balad: Evldm! Az evvel grdn ya; yce bir sevd ile onlarn kimi Kosovaya, kimi Niboluya, kimi Viyanaya, kimi anakkaleye gitti. Sonuncular da stikll harbine kotu. Onlar, trihin eref sayfalarna manlar, ilimleri, irfanlar, mallar, canlar ve kanlaryla imza attlar. Sonra da seni miras braktlar. imdi sana den, o mukaddes mrsa ship kmaktr! Sakn yese kaplma; sen onlarn torunusun! Osmanl Devletinin 623 senelik an ve eref dolu trihini temessl etmi bir ahs gibi konuturan u msralar dinledin mi hi: Asra 28 sorarsan, beni syler sana kimdi? Bir baka denizdim, krenin rubu 29 benimdi!.. Asr elimin izdii mecrdan akard, ktada marr atmn izleri vard... Hanerdi haylim, btn akvm 30 ona knd,
28 29

Asr: Asrlar. Rub: Drtte bir. 30 Akvm: Kavimler.

48

Gy kre eyd-y irdemdi, 31 kadnd... Asbna 32 kalbimdeki hengi verirdim, Kasdeylediim ekli verir, rengi verirdim... Dny bilir icllimi, 33 ben byle deildim! Ben alt asrdan beri bir defa eildim!.. Evet evldm! Sen bir defa da olsa eilmek zorunda kaldn. Niin? nk vasfl insanlarn ve buna muvz olarak da gl dn ve mill evk ve ideallerin azalm, hatt yn deitirmiti. ler, clz ahsiyetlerin ellerinde perian olmutu. Bu itibarla bilesin ki: Toplumu mahveden ey, vasfl insan noksanldr. Osmanlnn balangcnda nasl ki zirve ahsiyetler devleti yceltmilerse, son demlerinde de clz kimseler cceletirdiler. Vasfl insan yokluu ve eksiklii sebebiyle son Osmanlda orman bakan bir Rum idi. Ticret kt niyetli etnik gruplarn eline gemiti. Siz liykatli adam yetitiremeyince insanlarnz yabanclar yetitirir oldu. Bu yabanclar, sizin genlerinizi kendi memleketlerine gtrp onlara bir nev kalb ameliyat yaptlar. Bylece onlar i dnylar batl, sadece d dnylar, yni apoletleri Trk olarak aranza geri gnderdiler. Byle yetien kimselerin d sizden, ii ise birer yabanc oldu... Tahterevalli oyunu gibi biri gitse, bir benzeri geldi. Maskeli dolatklar iin temiz halk, onlarn i dnylarn sezemedi. Sezse de elinden bir ey gelmedi. u hdise pek ibretlidir: 1911de talyanlar eski bir Osmanl topra olan Trablusgarba (Libyaya) saldrmlard. ttihatlarn hin sadrzam brahim Hakk Paa, burasn deta igle mde bir hle getirmiti. Oradaki askeri Yemene sevk etmi, asker vli ve kumandan da bir bahneyle stanbula armt. Hlbuki kendisi, Roma bykeliliinden sadrzamla intikal etmi bulunuyordu. talyanlarn niyetlerini, herkesten iyi bilmesi gerekirdi. Ancak btn bunlar bir tarafa, Trablusgarb karmas hakkndaki talyan ltimatomu kendisine ulatnda dah Osmanl ordusunda mvir olarak almakta bulunan talyan asll Robilan ile bri oynamaktayd. Arz edilen ltimatomu: uraya koyun; oyunum bitsin!.. diyerek saatler sonra amak gibi bir gaflet ve ihnet gstermiti.
31 32

eyd-y irdem: rdemin , irdemle hareket eden. Asb: nsan vcdundaki sinirler. 33 cll: Byklk, ululuk, ycelik.

49

Hsl byle gaflet tezhrleri neticesinde de milletinizi bideletiren emnet, liykatle tanamaz oldu. Yni yce ve kuds hisler, faliyetler ve emnetler ihml edildii an k balad... Tahribat fec oldu. Muhteem bir millete yazk oldu... Bunlar sylerken yrei paralanan Trih Baba, yaanan bdirelerden dolay gencin bunalp da kendisine olan gveninin sarslmamas, bedbinlie dmemesi ve gelecee baarl admlarla yrme azminin krlmamas iin, ship olduu trih kuvveti bilhassa hatrlatmak ve rh yapsn gl in etmesinin ehemmiyetini vurgulamak ihtiycn duydu. unlar syledi: SEN BYK MLLETSN! Evldm! Dikkat edecein en mhim husus; trihte yaananlardan ibret alarak nefsini amak ve onun aldatmacalarna kanmamaktr. Gnln; Allh -celle cellh-, Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem- ve vatan muhabbeti ile dolu olsun!.. Sakn dnynn ihtiraslarna meyledip gnln gel-ge bo sevdlarla ziyan etme! Evldm, bilesin ki: Milletler, manlar, lisanlar ve trihleriyle yaar. Topraklar bu muazzez varlklarn zerinde vatandr. Sizler bu idealde olduunuz zaman trih, elinizin izdii mecrdan akt. Dny sizin iin bir ringdi. Avrupa ovalar bir hipodromdu. Sizler, trih sayfalarndan kaznamayacak saysz madalyalar aldnz. Bu erefi dn; mras olarak byle bir eref yeter sana!.. Olum! Kkl ve muhteem bir mzye ship bir evld olarak unu asl unutma: Anadolunun kaplarn aarken bembeyaz elbisesini giyip: Bu benim kefenimdir! diyerek ordusunun en n safnda savaan bir Alparslann mevcutsa, Hazret-i Mevlnlar, Yunuslar ve Hdyler gibi yreklerini dergh yapan gnl erlerin ve onlardan feyz alarak izlerini tkip eden gzel insanlarn varsa,

50

Osman Gz ve nesli gibi diergm, gnl eri ve kendisini Cenb- Hakka adayan bide insanlara shipsen, Bu zaferin kurban ben olaym diyen I. Murad Hnn varsa, Tebaasyla mahkemeye kan ve adlet tevz eden bir Ftihin varsa; SEN BYK MLLETSN!.. Pdiahm, benim vazifem, senin hiretini kurtarmaktr! diyerek sultan yanl kararndan vazgeirebilen bir ilim adamn varsa, bunlar yetitiriyorsan, sen mznin olduu gibi istikblin de byk milletisin!.. Yabanc tebaay, onlarn idrecilerinden daha ok memnun eden deerli ahsiyetlerin varsa ve senin adlet idealin, cemiyeti bir a gibi dokuyorsa, stanbul fethinde kzgn alevlerin zerine atlan ve: ehidlik sras bizde! diyerek neticede surlara zafer sancan diken Ulubatl Hasanlarn varsa, Bir karncann hukkunu dnen Knn Sultan Sleymann varsa, z Kalesi dt zaman halkn sknt ve ztrbn dnerek zntsnden fel olan I. Abdlhamid gibi bir rnek ahsiyetin varsa, Ufkunda Allh Raslnn muhabbeti ile kavrulan ve hislerini sulara nakeden bir Fuzl gzkyorsa veya yeni bir Fuzl yetitirme idealin varsa, Snesi Kurnla dolmu analar, arslan yrekli yiitler douruyorsa, Dny, senin gznde klm, hiret sadeti ve Allh rzs bir ideal hline gelmise; SEN BYK MLLETSN!.. zlme! Dn ahlanp istikllini temin eden Anadoludaki Kuv-y Milliye rhu bugn de dimdik ayaktadr Hdiseler karsnda asl meyus ve bedbin olma! Mmin, dim nikbin (iyimser) olur. Rabbine iltic eder. nk yeis haramdr. u cokun ezanlardan sana rhniyet aksediyorsa, hr ve engin semlarda dalgalanan ay-yldzl bayran sana g veriyorsa, sen bu mukaddes emnetlere shipsin demektir!..

51

Trih Baba, konumasna byle devm ederken, yine Sleymniyenin minrelerinden stanbulu seher feyziyle dolduran ve muhrik bir sad ile okunan sabah ezn gencin rysn nihyete erdirdi. Artk gencin dima rahatlamt. Beyni, trihin ve kaderin handikaplarna vukfun huzur ve sknuyla doluydu. Lkin balayan bu yeni gn, nasl geliecek ve ona ne ibretli sahneler gsterecekti!.. Kendi kendine: Bugn yine bambaka mehbetli bir sabah oldu!.. diyerek kr hisleriyle dolu bir hlde kbleye yneldi... Ellerini yce dergha kaldrd ve yank bir gnlle yle du etti: Allhm! Bu milletin, yeni bir ykselie mazhariyetiyle neticelenecek sabah aydnln bizlere nasb eyle! mn!..

52

ANAKKALEY LMSZLETREN RUH

anakkale Muhrebesi gnleriydi. Rumeli Mecidiye Bataryas dman gemilerinden yaplan bombardmanlarla sukut etmiti. Raporu alan Mstahkem Mevk Kumandan Cevat Paa, imenlik skelesinden motoru ile bataryaya geti. Durum vahimdi. Bir top hri dierleri kullanlmaz hle gelmi, personelin ou ehd olmutu. Bunlardan kimisi canl canl toprak ynlar altnda kalmt. Yaayanlar da yaralyd. Paa, biraz ileride yere uzanm, zor nefes alp veren bir erin yanna yaklat, efkatle: Evldm yaral msn? diye sordu. O yiit Mehmetik, vakur bir ed ile: Hayr kumandanm! dedi. Cevat Paa, biraz daha dikkatle baknca yaral askerin gzlerinin grmediini anlad ve: Evldm, gzlerin!.. diye bir eyler syleyecek oldu. Fakat o fedkr, mbrek vatan evld, hlinden memnun bir ekilde yle dedi: zlmeyin kumandanm; gzlerimi, greceklerimi grdkten sonra kaybettim... Bu szlerdeki muazzez ruh ve uur, Paay alatt. O yiidin, greceklerimi grdm dedii, ngiliz zrhls Queen Elizabethe iki isabet kaydedilmesiydi. te bu ruhtur ki, anakkaleyi lmszletirmi ve 1914-1915 anakkale Muhrebelerinde Mslman Trk milletine bir deil, iki zafer birden kazandrmtr. Bunlardan biri, dmana kar zhiren kazanlan zafer; ikincisi de ruh ve mn, fazlet ve fedkrlk, dn, man ve vatan sevgisi hususlarnda kazanlan esiz zaferdir. Nitekim yukardaki mislde o yiit Mehmetiin dman hcumlar esnsnda gzleri kr olmasna ramen kendisini dnmeyerek Yaral deilim! demesi, onun gnlne hkim olan rhu pek briz bir ekilde aksettirmektedir. stikll iri merhum kif bu rhu ne gzel anlatr: Ne elik tabyalar ister, ne siner hasmndan, Alnr kala m gsndeki kat kat man? smn nesli diyordum ya nesilmi gerek, te inetmedi nmsunu inetmeyecek!

53

hed gvdesi, bir baksana dalar, talar, O rk olmasa, dnyda eilmez balar... Bu ifdelere ilham kayna olan anakkalede yazlan destan, ediplerin ifdelerinde ve irlerin iirlerinde sylediklerinden daha ulv ve byktr. Zr orada madd gcmz, dmann gcne nisbetle ok az idi. Askerin, stanbuldan anakkaleye gidinceye kadar ayandaki postal dah yok oluyordu. Zaman zaman atacak barutu da kalmad hlde mahhas bir can ve mal infk yaand iin zafer myesser oluyordu. Mehmetik, silh kifyetsizliini man gc ile telf ediyor ve ne pahasna olursa olsun neticeyi kendi lehine eviriyordu. ngiliz Ordu Kumandan Orgeneral Hamiltonun: Bizi Trklerin madd gc deil, mnev gc malb etmitir. nk onlarn atacak barutu bile kalmamt. Fakat biz, gkten inen gleri mhede ettik!.. eklindeki tirf da bu gerei sergilemektedir. Hi phesiz ki bu, askerin yksek mneviyt karsnda Cenb- Hakkn bir lutfu idi. yet-i kermede buyrulan: Attn zaman sen atmadn, fakat Allh att... (el-Enfl, 17) srrnn saysz tecelllerinden biriydi. Bu ilh yardm hissedip dile getirenlerden biri de Churcilldir. Churcill, muhrebe sonras, malbiyeti sebebiyle sorgulanrken, itb edici ar suller karsnda iyice darland bir srada, mahkeme heyetine yle haykrmtr: Anlamyor musunuz, biz anakkalede Trklerle deil, Allh ile harbettik!.. Tabi ki yenildik!.. Bu da gsteriyor ki, anakkaleyi lmszletiren rha ship olan kahraman ordumuz, Allhn yardmna mazhar olacak bir kalb kvm tayordu. Kumandanndan erine kadar btn bir ordu, fedkrlk topranda ekilmi tohumlar gibiydi ki, o tohumlar kanlarla sulanyordu. Zr biliyorlard ki, nihayetinde bu dnynn da sonu gelecektir, bu dnyya tapanlarn da... O lemdekiler ise, lmszdr. Bunun iin onlar lmsz, yni ebed olan setiler. Bylece anakkalede sadece kahramanlk ve cesaret destan deil, ayn zamanda ship olunan yksek mnev seviyenin bereketiyle bir fazlet destan yazld. Kahraman erler daha muhrebeye girmeden, onun zafer mjdeleriyle dolu rylarn grdler ve bunlar

54

geree inklb ettirdiler. Onlar, o gn Allhn lutfuna ererek ferahladlar. Trih; dn ve vatan urundaki fedkrl onlardan rendi. nk onlar, Hazret-i Mevlnnn: Ey blbl! Git de ak pervneden ren. O, kendini alevin iine att, yand. Sevgilisi uruna can verdi, sesi kmad. diye tarif ettii pervnelerden daha fedkr idiler. Zr gnllerinde canlarndan daha aziz bir vatan sevgisi vard. te bu sevgiyi aksettiren esiz bir tablo: 18 Mart 1915 Deniz Harektnda stn baarlar gsteren HasanMevkuf Batarya Kumandan Yzba Hasan Beyin, bir kz dnyya gelmiti. stanbuldan anakkale Mstahkem Mevk Komutanlna telgraf ekildi. Bu telgraf alan Cevat Paa at ile bataryaya geldi ve Yzba Hasan Beye: Evldm Hasan, bir kzn dnyya geldi; Allh balasn, izinlisin. dedi. Hasan Beyin verdii cevap, erinden kumandanna kadar anakkale muhriplerinin gnl dnylarn aksettirmeye kf bir fedkrlk ve fergat duygularyla doluydu: Kumandanm! Vatan daha mukaddes, gidemem. Bildirebilirseniz, ismini Ddar koysunlar!.. O gece btn batarya ile birlikte Yzba Hasan Bey de ehd olanlar arasndayd. Gzlerini, yeni doan kzn bir kere bile gremeden bu dnyya yummu, elini ona sallayamadan elved demiti... Zr sevginin en tabi neticesi fedkrlktr. Seven, sevdiine kar, sevgisi lsnde fedkrlk yapmay zevk ve vazfe olarak telkk eder. Bu, n mkuna can vermesine kadar dayanr. Can ve maln Allh yolunda, vatan ve millet urunda fed edilebilmesi de, kulun Rabbine kar muhabbetinin en gzel bir tezhrdr. Bunun iindir ki: Vatan sevgisi mandandr... buyrulmutur. Bir eyin ne kadar sevildii, gerektiinde onun iin yaplabilen fedkrlk ve gze alnabilen risk ile llr. Bu bakmdan anakkalede yaananlar, her ynyle mstesn bir vatan sevgisinin en canl tezhrlerini sergilemitir. Her yiit:

55

Toprak, aln teriyle glistn olur, civan, Candr sonunda barna en makbul armaan!.. [Seyr] terennmyle fed-y cn eylemi ve bylece anakkale Geilmez yazs, 250 bin manl vatan evldnn ehdet erbetini imesi mukbilinde dny trihine nakedilmitir. Gerekten her asker, Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-in mbrek lisnndan dklen: Cennete giren hibir kimse, yeryzndeki her ey kendisinin olsa bile dnyya geri dnmeyi arzu etmez. Sadece ehid, grd muhteem tibar ve ikram sebebiyle tekrar dnyya dnmeyi ve on defa ehd olmay ister. (Buhr, Cihd, 21; Mslim, mre 109) Sizden biriniz karncann srmasndan ne kadar ac duyarsa, ehd olan kimse de lmden ancak o kadar ac duyar. (Tirmiz, Fedill-Cihd, 26) ehidlii gnlden arzu eden bir kimse, ehd olmasa bile sevbna nil olur. (Mslim, mre, 156) mjdeleriyle yorulmu olarak mstesn bir ehidlik akyla doluydu. ehd olabilmek, byk bir sevd hlinde idi. Sedye ile gtrlen yaral bir askerin, kumandann yanndan geerken hayflanarak: ehd olamadm paam! diyerek hznn dile getirmesi, bu sevdnn en mahhas bir mislidir. Zr ehidlik, Allhn, kullara hitben buyurduu Rabbine dn fermnnn en gzelidir ve ehidler de, bu dvete en nde koma nasbine eren bahtiyarlardr. Bu dvet ile alkal olarak Hazret-i Mevln ne gzel buyurur: Mdemki Cenab- Hak seni istiyor, ban ayak yap da ko! Onun gel demesi, insana ycelikler verir. Mnev sarholuk verir, neler neler balar, yayglar yayar, sofralar kurar. Bu dvete komu olan hedya verilen ilk mkfat, hi phesiz ki u yet-i kermedir: Allh yolunda ldrlenleri ller sanmayn; bilkis onlar diridirler. Rableri katnda rzklanmaktadrlar... (l-i mrn 169) Bu ilh hakkat dolaysyladr ki, Allh yolunda ldrlenlere l deil, ehid denilmitir. ehid kelimesinin hid mns da vardr. Bu

56

sebeple mfessirler; onlarn ehd olduklar an, ruhlarnn cennete vardn ve oradaki nmetleri grdn beyn ederler. Dier mminlerin ruhlar ise, cenneti kymetten sonra grecektir. ehidlik yolunda ashbn, evliyullhn, Ftihlerin, velhsl yrei man dolu cengverlerin hayatlar, mmete tam bir mchede rneidir. Zr onlar, din yolunda, vatan urunda fazlet duygusuyla canlarn ve mallarn fedkrca harcamaktan asl kanmamlar ve ehidlii, vuslat olarak kabul etmilerdir. O tlihli kullar iin yet-i kermede: Allh mminlerden mallarn ve canlarn kendilerine (verilecek) cennet karlnda satn almtr... (et-Tevbe, 111) buyrulmaktadr. Bu bakmdan Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-, nsanlarn en fazletlisi/hayrls kimdir? suline yle cevap vermitir: Can ve malyla Allh yolunda gayret sarf eden mmindir! (Buhr,
Cihd, 2; Mslim, mret, 122)

te cihan trihinin en azametli harplerinden biri olan anakkale Muhrebeleri de, dmann misilsiz madd gcne ramen, man gcnn, Hak yolunda maldan ve candan fedkrln, kbna varlmaz zaferlerine sadece bir misldir. Fuzlnin dilinde: Cn cnn dilemi vermemek olmaz ey dil, Ne niz eyleyelim, ol ne senindir, ne benim!.. eklinde yer alan sergileniyordu. ifdeler, anakkalede mahhas bir srette

Kahraman Mehmetiklerden Yozgatl Hasann salarn knalayarak anakkaleye gnderen annesi, ona yazd mektubunda: Olum! Sen bu ilenin seilmi kurbansn. Bizim kyde kurbanlk ayrlan koyunlar knalanr, ben de seni evltlarm arasndan vatana kurban olarak adadm. Onun iin salarn knaladm. Seni melekler imdiden rahmetle anacaktr. diyordu. 1915 senesi sonbaharnn serin ve yal gnlerinin birinde, Stn Akgnl Kynden ak sal, beli bklm, soluk benizli ihtiyar bir ana, Bilecik stasyonundan olunu cepheye uurluyordu. Olunu barna basarken yle diyordu: Hseyinim, yiit olum benim!.. Dayn pkada, baban Dmekede, aabeylerin anakkalede ehid dtler. Bak, son yongam

57

sensin. Eer minreden ezan sesi kesilecekse, cmlerin kandilleri snecekse, stm sana harm olsun. l de kye dnme! Yolun pkaya urarsa, daynn rhuna bir Ftiha okumay unutma! Haydi oul! Allh yolunu ak etsin!... (A. Msrolu, Kuvy- Milliyenin Kadn Kahramanlar, st. ts., s. 44)

Orada her nefer, lm dost edinmiti. Ve lm de onlarn karsna bir dost olarak kt. lmleri, kendi gnllerindeki gllerin renginde oldu, yni ehdet glnn renginde... u hdise, ne kadar ibretlidir: anakkalede Anzak Kolordu Kuvvetlerine kar koyan 27. Alay ile birliklerine takviye olarak gelen 57. Alayn iki taburu da ehd olmu, ancak taarruz hlinde olan Anzak kuvvetlerini durdurmulard. arpmalar, siper muhrebelerine dnmt. Muhrebe bu minvalde devm ederken gece bastrd. Son kalan tabur ile ertesi sabah iin hcum emrini alan 57. Alay kumandan, u anda mezarnn bulunduu Bombasrt gney eteklerinden aaya baktnda, o sisli nisan sabah arzide yaylm kme kme beyazlklar grd ve tabur kumandann arp sordu: Bunlar nedir, evldm? Kumandanm! Onlar fecre az bir zaman kala emriniz ile hcma geecek olan erlerimizin i amarlardr. Her bir vatan evld ehd olmak iin ykanm, temiz amarlarn giymiti... te ehidlie bylesine hazrlanp vatana fed olan bu temiz yiitlerdir ki, anakkale Karma Kolordu ngiliz Kumandan General William Birdworda: Trk askeri kadar vatan iin gzn krpmadan len, sava nnda mthi bir cesaretle frtnalar estiren, yaral dmann srtnda tayarak onu lmden kurtaran bir baka asker yeryznde grlmemitir. dedirtmilerdir. Trk askerinin oradaki baarsnn srr buydu. Bylece her yiit asker, rhunu saran sevd hlindeki ehidlik ak ile dman karsnda almaz bir sebatkrlk duvar oluturuyordu. Bu hl zerine acze den Sir Coben Korbet diyor ki: anakkalede bizim gemi atelerimizde byk kayplara urayan birlikler Trk olmasayd yerlerinde kalamazlard. Hlbuki Trkler, btn muhrebe sresince yerlerinden ayrlmadlar. Gsterdiimiz btn tiyat ve basretlere ramen ba dndrc bir muzafferiyet kazandlar.

58

Bu muzafferiyetin bir srr da, erden kumandana her gnln, hatt btn bir milletin anakkalede yekvcd olmas, birlik, beraberlik hlinde blnmez bir btn oluturmasyd. Toplu vurduka yrekler, onu top sindiremez! rhunun yaanmasyd. Yni anakkalede dman, Mehmetiin ahsnda bir milletin yrei karlad. Zr zerlerine gelen saysz ve muhtelif dman, ancak byle bertarf edilebilirdi. Karlarnda, kimisi aldatlm birok milletten mteekkil byk bir kitle vard. arpmalarn ykn Franszlar, Senegallilere; ngilizler ise kendi emelleri uruna aldattklar dominyon askerlerine ve Hintlilere yklemilerdi. Bunun yannda rakip saflarda destek olarak yer alanlar da az deildi. Bunlarn iinde yer alan yahudilerden Hamilton yle bahseder: Yahudi gazeteciler bizim dvmza renk katyor, yahudi bankerler de kesemize para yadryordu. Hindularn iinde pek ok kandrlm din kardeimiz de vard. te o anakkale Harbinin dehetli gnlerinin birinde Tayyar Paa, ordunun iinde sesi gzel ne kadar asker varsa, sabah namazndan nce hep birden ezan okumalar emrini verir. Emri alan yzlerce asker, afak kzll ile birlikte, dvud sadlaryla o lht nameleri anakkalenin kanla kark souk sularna kadar dinlettiler. ok gemeden dman mevzilerinden taa sarl bir katla mesaj geldi. Ap baktklarnda Farsa yazlm bir not grdler: Bizler Hindistanl mslman askerleriz. ngilizler bize, Almanlara kar Osmanlnn yannda savaacamz sylediler. Biraz nce ezan sesi duyduk, siz kimsiniz? Mehmetiin kan dondu. Trih, kandrlmln bylesine pek az hid olmutur. Hemen cevap verdiler: Buras Osmanl pyitahtnn kaps... Bizler de Osmanl askerleriyiz. Merhum kif, anakkalede bu topyekn bir hal saldrs hlinde cereyn eden dman hcmu neticesinde yaanan manzaray ne kadar canl bir ekilde tasvr eder: Eski Dny, Yeni Dny, btn akvm- beer, Kaynyor kum gibi, tfan gibi, maher maher. ....... lm indirmede gkler, l pskrmede yer,

59

O ne mthi tipidir; savrulur enkz- beer... Kafa, gz, gvde, bacak, kol, ene, parmak, el, ayak, Boanr srtlara, vdlere, sanak sanak... Byle bir manzaraya sahne olan anakkale, slmn son karakolu idi. Onun iin btn bir millet o hudutta nbet tutan erler hlinde orada gslerini siper yapt. Her neferi ayr bir mjdenin kucaklad anakkale, bilhassa: Hudutta Allh yolunda nbet tutanlar dnda her lenin ameli sona erdirilir. Hudutta nbet tutarken lenin yapt amellerin sevb ise kymet gnne kadar artarak devm eder, kabirdeki imtihanda da emniyet iinde olur. (Tirmiz, Fezill-Cihd, 2) hads-i erfinin tecell yeri oldu. Muhrebeler, ou kere hudutlarda cereyan ettii iin hudutlar beklemek ve oralarda nbet tutmak en mukaddes vazfelerden biri olup sulh zaman da olsa askerlik vazfesi slm nazarnda cihd saylmtr. Nitekim bir baka hads-i erfte de yle buyrulur: Allh yolunda bir gn hudut nbeti tutmak, dnydan ve dny zerindeki her eyden daha hayrldr. (Buhr, Cihd, 6) Vatan mdfaasndan maksat, sadece ship olunan topraklar korumak deildir. Bundaki asl gye, o topraklar zerinde yaayan insanlarn dnini, cann, maln, rz ve namusunu korumak ve milletin fertlerini hrriyet iinde yaatmaktr. Tabi ki bu da bir vatan corafyas zerinde mmkn olacandan, bu gye, vatan mdfaas olarak ifde edilmitir. Onun iin bir kimse askerlik vazfesi yaparken vazfe banda lrse, o ehd olarak Rabbine kavuur. ehdin amel defteri kapanmaz ve dnyda iledii gzel ve hayrl ilerin sevb da kymete kadar devm eder. ehid, kabirde meleklerin suallerinden ve kabir azbndan muaf tutulur. Ancak bunda shhatli bir mna ve cihd uuruna ship olmak zarreti vardr. Bu sebeple btn hads-i erflerde Allh yolunda kayd vardr. Bu itibarla anakkale, Trk nesillerine man idealinin tlimgh olmutur. Gzlik ve ehidlik bu millet iin en byk ziyfetti. lmek, ehidliin sadeti, yaamak ise gzliin erefi idi. Kahraman askerlerimiz anakkalede, bu sadet ve erefe ylesine gnl vermilerdi ki, silhlar gibi manlarna, manlar gibi silhlarna sarlmlard. yle ki, ehid olanlardan bazlar, canlarn vermilerdi, ama

60

silhlarn vermiyorlard. Bu hususta anakkale kahramanlarndan biri olan Nakibend meyhndan Abdullah Dastn Hazretlerinin u mhedesi pek ibretlidir. O, anakkale muhrebelerinin bandan sonuna kadar iinde olmu bir vel ztt. Daha nce gnll olarak Balkan Harbine itirk etmi, anakkaleden sonra da Badat cephesine gemitir. Harp htralarnda anakkale ile igili blmde aktard u tespitler, olduka mnidardr: ngiliz, Fransz ve talya donanmalar oray bombardman edip karaya asker kardklarnda, slm askerleri derhl hcm edip, t denizin ierisinde dah dman sngleyip tketiyordu. Yalnz donanma uzaktan ate edip de denizin iinde elinde silh tuttuu hlde arapnel ile ehd olan askerlerimiz olurdu. Onlarn elinden silh almaya alrdm. Katiyyen o silh elinden almaya imkn yoktu. ylece defnediyordum. Cenb- Hakkn huzruna yle kmak istiyor, silhlarn brakmyorlard. Yrekleri man dolu ka neferi byle defnettim. Ellerinden silh almak mmkn olmad. te vatan kymetini bilen mmin nefer byle olur.

ngiliz Generali Aspinal Oglander diyor ki: Trk askerlerinin sava iinde hiz olduu yksek niteliklerinin nceden lykyla bilinmemesi ngilizler iin felket olmutur. Trk askerinin ne yaman bir muhrip olduunu ngilizler, kendileri ile dvtkten sonra anlamlardr. ngiliz Generali Maude de yle der: Baka millet askerlerinin artk sava kaybettik, yenildik diye silhn brakp savatan vazgetii hllerde Trkler iin ise sava yeniden balamtr. anakkalede anl Mehmetiin fazleti elbette bunlardan ibret deildir. O, bakalarnn normal zamanlarda bile gsteremedii efkat ve merhameti harp sahasnda dmanna dah gsterebilecek bir olgunluk iindeydi. nl Fransz yazar Pierre Lotinin anakkale Savayla ilgili olarak kaydettii ve bugn Fransz hkmetinin herhlde okumaya frsat bulamad veya trihteki nice yaptmz iyilik ve yardmlarda olduu gibi gerei grmezden geldii u hatras pek clib-i dikkattir: 18 Martta batan Fransz gemilerinden 20 kiilik bir denizci shile kmaya muvaffak oldular, ama karaya ayak bastklar anda Trk askerlerini

61

de karlarnda buldular. Ben bu gruptan Temen Andre Lemoine ile daha sonra Pariste karlatm. Bana dikkat ekici u hikyesini anlatt: Shile ktmz vakit bitkindik. Bir taraftan zerimizden akp geen mermiler, dier yandan maynlar... Korkulmayacak gibi deildi. stelik imdi kzgn dmanla da karlamtk. Bizi aldlar, ilerideki tepenin hemen ardndaki bir kulbeye gtrdler... lerinde subay yoktu... zerimizdeki slak elbiseleri kardk. Bize kaputlarn verdiler... Sobann banda sndk. Az bir zaman sonra ekmek ve azk getirdiler. Kendilerinin taynlar olduu belliydi. Karlkl yedik... orba ikram ettiler... Dman deil, mfik kurtarclar gibi davranyorlard. Daha sonra bizi aldlar ve Tekirdaa gtrdler. Trklerin bu byklklerini unutamam. Bu ifdeler, Mehmetiin, hads-i erfte buyrulan: nsanlarn en stn Allh yolunda canyla ve malyla cihd eden kimsedir... (Buhr, Cihd 2) eklindeki peygamber tarifi ne kadar gzel gerekletirdiklerinin bir ninesidir. Bu gzel ve ulv davranlar, dmanlarmz bile hayran brakm ve sonradan ilerinden mer nmn alan Anzakl gibi hidyete erenler dah olmutur.

Btn bu hakkatler erevesinde merhum kif de, anakkalede her bakmdan erefli ve asil bir muhrebe sergileyen kahraman ordumuzda ehid den yiitler hakknda unlar sylemekten kendini alamaz: Vurulup tertemiz alnndan uzanm yatyor, Bir hill uruna y Rab, ne gneler batyor! Ey bu topraklar iin topraa dm asker, Gkten ecdd inerek pse o pk aln deer. Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsn? Gmelim gel seni trhe desem smazsn! Mor bulutlarla ak trbene atsam da tavan, Yedi kandilli Sreyyy uzatsam oradan, Sen bu vzenin altnda, brnm kanna, Uzanrken, gece mehtb getirsem yanna, Trbedrn gibi t fecre kadar bekletsem, Gndzn fecr ile vzeni lebrz etsem, Tllenen maribi, akamlar sarsam yarana... Yine bir ey yapabildim diyemem htrana..

62

Ey ehd olu ehd, isteme benden makber, Sana unu am, duruyor Peygamber... te byle bir iklm ierisinde anakkale, cengver ve yiit askerimizin canlar mukbilinde bize sunduklar mstesn bir mrastr. anakkalede ehd olan babalarn rhu, sanki stikll Harbinde ehd olacak evltlarna mukaddes bir vasiyet brakyordu. te bugn biz, bu mrsn vrisleriyiz. Ancak bu mrsa ship karken bir yandan kifin: Zannetme ki ecddn asrlarca uyurdu, Nerden bulacaktn o zaman eldeki yurdu? ktada yer yer kanayan izleri hid, Dinlenmedi bir gn o byk anl mchid!.. msrlarna kulak vermeli, dier yandan da Alman Profesr Neumarkn u szlerine dikkat kesilmeliyiz: ok samm tirf edeyim ki, Avrupallar, Trkleri sevmez. Kilisenin Trk ve slm dmanl hristiyanlarn hcrelerine sinmitir. nk sizler en az 400 sene srtmzda ve ensemizde at koturdunuz. Seluklu ve bilhassa Osmanl, slmiyet uruna her eyini fed etmeseydiler, slmiyet bugn belki sadece Hicazda varln devm ettirirdi. Kald ki, Vahhblii kuranlar da, ngiliz Dominyon Bakanlnn adamlardr. Bat her yerde slmiyeti sapk inanlara kanalize etti. Ama Osmanl, Asr- Sadeti devm ettirdi. Onun iin faraza liklik yle dursun, hristiyan olsanz bile size dman olarak bakmaya devm ederler. Sizler farknda deilsiniz ama, onlar u gerein farkndadrlar: Trihten Trk karlrsa trih kalmaz. Osmanl arivi tam olarak ortaya karsa, bugnk trihlerin yeniden yazlmas gerekir. Ve sizler gerek hviyetinize dndnz an, Avrupann refah ve medeniyeti yklr. Bu bakmdan sizi silh ile yenemeyenler, sizleri kendilerine benzeterek hakimiyet salamaya alyorlar...

Bilmelidir ki, mznin bittii yerde, millet biter, insan biter, izan biter. Millet, trihinden ibrettir. Onu mnev deerlerinden ve trih uurundan uzaklatrrsanz, geriye insan srs kalr. Mzinin devrettii unsurlarn zenginlii nisbetinde yeni eserler ve yeni nesiller canl ve devaml olur. Milletlerin beks, hassas, duygulu ve seviye kazanm bir kalbe ship olan nesiller yetitirmekle mmkndr. ocuklarna, trihini ve anakkale destnn ninni yapan nesiller, mnna, milletine ve btn madd ve mnev deerlerine ship kacaktr.

63

Nasl ki Alparslann Allh yolundaki gayretleri bereketiyle Anadolunun kaplarn at bir Malazgirt, Klarslann binbir gazsna ninni syleyen Anadolu ovalar, ecddn kemikleri ile vatan hudutlarnn izildii anakkale inkr ve imh edilemezse, bu zaferleri baheden ve onlarla hayat bulan mill mukaddest da yok edilemez. Mill vicdan, imh edilemez. Bu vicdnn shibi, hakkn shibidir. Muhtaralar da onu glendirir.

Velhsl anakkale erevesinde sylemek istediimiz son sz stikll iri merhum kifin u mnl ifdelerine brakyoruz: Bastn yerleri toprak diyerek geme, tan, Dn altndaki binlerce kefensiz yatan, Sen ehd olusun, incitme, yazktk atan, Verme, dnylar alsan da bu cennet vatan!.. ............ Gk kubbenin altnda yatar, al kan iinde, Ey yolcu, u topraklar iin can veren erler. Hakkn bu vel kullar ta trbeye girmez, Gufrna brnm, yalnz Ftiha bekler!.. Y Rabb! Bizleri o anl ecdda lyk bir nesil eyle! Bu mukaddes vatan dman ayaklar altnda inetme! Millete birlik ve berberlik iinde Senin rzn kazanmaya cmlemizi muvaffak kl!.. mn

64

EDE TRK KANI

Osmanl Devletinin son gnlerinde devlete rz olan zaaflarn, batllam yar chil bir kadronun ihnet ve acziyetinin eseri olarak gerekletii mlumdur. Bundan istifde ederek son darbeyi vurmak isteyen dmanlarn ilk olarak atklar cephe, Trablusgarb Cephesidir. Daha nce de ifde ettiimiz zere ttihatlarn lim(!) sadrzam diye Roma bykeliliinden getirtip hkmetin bana geirdikleri, gnmz tbiriyle- devletler hukuku profesr Sadrzam brhim Hakk Paa, bugnk Libya Devletinin ess olan Trablusgarb vilyetimizi, deta talyan igline mde bir hle getirmiti. talyanlarn oraya saldracan Romada bykelilik mevkiinde bulunmas sebebiyle en iyi bilmesi gereken bu gfil sadrzam, Trablusgarbdaki askerleri gereksiz bir srette Yemene gndermi, oradaki vliyi de basit bir mesele iin merkeze armt. talyanlar, vlisiz ve askersiz Trablusgarb vilyetimize trampet ala ala karma yapmt. Bunun zerine man heyecn ile oraya koan pek ok vatanperver askerin nisbetsiz gler arasndaki dsitn mcdelesi, btn dnyda hakl bir takdir ve hayranlk uyandrmt. Trk askerine bu takdir ve hayranl duyanlardan biri de Pkistann kuruluunda fikir babal yapm olan ir, Muhammed kbldir. O byk ve mtefekkir zt, kendi lkesinde Hindlara kar mslmanlar ayr ve mstakil bir siys varlk hline getirebilmek iin alrken, talyanlarn Trablusgarb vilyetimize saldrmasna dir haberle sarslmt. Fakat ok gemeden bir avu Trkn orada ortaya koyduu yiitlik ve fedkarlk haberleri ile tesell bulmu, hatt bu kahramanlklar kendi halkna cesret vermek iin iirleriyle ebedletirmitir. O srada Hind mslmanlar (bugnk Pakistanllar) Trkiyeye destek olabilmek iin bir miting tertib etmilerdi. Muhamed kbl, bu mitingde topluluu heyecna getiren Urdu dilinde mthi bir iir okumutur. O iirde deniliyordu ki: Bu dnynn son derece muzdarip eden hllerinden sklm, baka bir leme gmtm. Melekler beni Hazret-i Muhammed -sallllhu aleyhi ve sellem-in huzruna getirdiler. Peygamberimiz sordu: ...Bana gzel bir koku gibi yaklatn. Syle bana o dny leminden getirdiin gzel hediye nedir?

65

Y Raslallh! dedim. Dnyda huzur ve rahat kalmad. Arzu edilen hayat ele gemiyor. (nsan istedii gibi huzur iinde dnini yaayp mneviytn artramyor.) Varlk bahelerinde binlerce lle ve gl var, fakat hibirinde vef kokusundan eser yok. (Dnydaki varlklar fn ve geici... Onlara iltifat etmeye, hediye diye gtrmeye demez.) Buna ramen huzrunuza hediye olarak billur bir ie getiriyorum. Bu billur ienin iinde o derecede kymetli bir ey var ki, emslini bulmak imknszdr. Bu iede mmetinizin nmusu, erefi ve vicdn vardr. Bu iede, Trablusgarb slm beldesinde igalci talyanlara kar harb ederken ehid den Trk askerlerinin mbrek kan vardr. Bu mthi hitb zerine, oradaki insanlar neleri varsa verdiler. Trablusgarb Harbinden balayarak, I. Dny Sava ve stikll Harbine kadar, devaml Osmanlya yardmda bulundular. Ayn kbl, harb-i umm musbetleri karsnda bir baka iirinde de: Osmanllarn zerine kederden bir da ylmsa da sen zlme, nk bin yldzn kan dklmeden afak skmez. diye mmete irne bir slb ile mit ve evk vermeye alyordu. slm iri kbl, Tul-i slm adyla mill mcdelemiz iin bir nev destan kaleme alm ve bunda Trk askerinin kahramanln gklere kararak Allh onlara yardm etsin! niyznda bulunmu ve: Atnz nereye kadar giderse oraya kadar atln, dnmeyin! Biz bu meydanda nice kereler tedbr yznden mat olduk. lem-i slm arkanzdadr!.. diye Trkn cesretini daha da artrmak iin iirin tesir gcn keskin bir kl gibi kullanmtr. Osmanl cihan devleti, gizli dman faliyetleri netcesinde milletine yabanclam ve devlete hkim olmu bulunan ttihat grhun elinde bdireden bdireye srklenmitir. Bu bdirelerin ilki, yukarda zikretmi olduumuz gibi, (1911) Trablusgarb Harbidir. Onu tkiben (1912) Balkan Harbi ve (1914-18) Birinci Cihan Harbi, Trk askerinin saysz ve emslsiz kahramanlk menkbeleriyle cereyan etmitir ki, bunun en muhteem safhas anakkale Muhrebeleridir. O byk devlet, haytna son verilirken bile anakkalede mzinin derinliklerinde kalm, eski azametli zaferlerle boy lebilecek yeni ve nih bir destan yazmtr. O derecede ki, iki yz elli bin vatan evldn

66

ehid vermek pahasna, teknik stnle ship yz bin kiilik mstevl askerlerinin anakkaleyi gemesini engellemi; izzetini, erefini ve pyitahtn korumutur. Ciltlerle yazlsa anlatlamayacak olan bu anakkale Destn hakkndaki takdirkrlklardan kk bir numne ile yazmza son verelim: O yllarda bir taraftan Kafkasya ve Galiyada Ruslarla, Filistin ve Sriye havlisinde ngilizlerle, dier taraftan da anakkalede ngiliz, Fransz ve talyan asker ve donanmasyla harbeden Osmanlnn mttefiki Almanlar, bizim Galiya cephesine iki tmen gndermi olmamza ramen, bize ancak birka generalle destek olmulardr. Bunlardan birisi Liman Von Sanderstir ki, nce anakkale, sonra da Sriye Cephesinde, cephe kumandanln deruhte etmi olmas sebebiyle Trk askerini yaknen tanma frsatn elde etmiti. Alman aslet nvn olan Von sfatyla anlmakta olan bu generalin Trk askeri hakknda saysz hsn-i ehdetinden u birka cmle, Mehmetiin dnyda mehr olduu karakter ve kahramanln, trih tescil ve ikrrna en iyi bir misldir: elikten, mnev kuvvetten, vatan akndan bir insan yaps ne demektir? Bu sorunun cevb, ite bu gsteriten uzak, mtevekkil ve skin Anadolu ocuunun ta kendisidir! Yaral dmann srtnda siperlerine getiriyor, sarg bezi olmad zaman, bir yedei daha bulunmayan gmleini yrtarak onu saryordu. (anakkale 5. Ordu Kumandan, Liman Von Sanders) Bu szler, milletimizin karakterine nakolmu olan man ve vatanperverlik duygusunu ifde eden en mahhas misllerden sadece bir tnesidir. Y Rabb! Vatan ve milletimizin istikbaldeki kaderini, erefli mzmizde olduu gibi anl zaferlerle bd eyle! Mbrek ecddmzn dn, man ve vatan mdfaas urundaki cesaret ve sevd dolu fedkrlklarndan bizlere ve nesillerimize de hisseler nasb eyle! mn...

67

LGATE
al: (Daha, en, pek) yksek. bd: Mmur, en, bayndr. akmet: 1. Verimsizlik, ksrlk, semeresizlik, neticesizlik. 2. Kesintiye urama. kbet: 1. Son, nihyet, hir, encm, netce. 2. Sonunda. mil: Sebep, ileyen. rz: 1. Sonradan kan. 2. Muvakkat, gelip geici. Ayak Dvn: 1. Ayakst, acele olarak yaplan toplant. 2. Olaanst ve acele hllerde padiahn katlmasyla toplanan dvan. bdire: Birden ortaya kan tehlikeli hl, felket. bn: Bin eden, yapan, kuran, kurucu. bedbin: Ktmser, her eyi kt gren, karamsar. bek: 1. Bklik, ebedlik, sonu olmama. 2. Kalclk, devamllk, zevl bulmama. berekt: 1. Bolluklar. 2. Hayrlar, sadetler. beyat (bat): Devlet reisine sadkat ve itaati bildiren ve genellikle el tutma sretiyle yaplan ahitleme. 2. Bir kimsenin hkimiyetini tanma, itaat bildirme. 3. Uyma, balanma. bri: kier kiilik takm tekil edilerek drt kii arasnda oynanan kat oyunu. cehd: alma, abalama. dvd: Hazret-i Dvd -aleyhisselm-n kaln, tok, gr ve tesirli sesine benzer ses. Dersadet: Sadet kaps, stanbul. diergm: Bakalarn dnen. diryet: Zek, bilgi, kavray. dominyon: 1. Mstemleke, smrge. 2. ngiliz Milletler Topluluuna dhil eski smrge lke. ecneb: 1. Yabanc, garip, bgne. 2. Baka bir devletin tebaas olan. emre: Almet, nian, iz, eser, ipucu. fevc: nsan kalabal, topluluu, cemaat. ftur: Bezginlik, geveklik, usanmlk, bkmlk. garb: 1. Gnein batt taraf. 2. Memleketimizin ynne gre Avrupa. hk ile yeksn: Yerle bir olmu, yklm. hal: Azletme, grevden alma, tahttan indirme.

68

halef: 1. Birinden sonra gelen; birinin yerine geen. 2. Babadan sonra gelen oul, nesil. handikap: Glk, engel, elverisiz hl. hn- yama: Yama edilen sofra. Devlet ve millet malnn talan edilmesi hakknda kullanlan bir tbir. hazer: Saknma, kanma, ekinme, uzak durma. hilim: nsann tabiatnda olan yumuaklk. hipodrom: At ve araba yarlarnn yapld saha, at meydan. hu: 1. Alak gnlllk, hrmet, ihtimam. 2. Huzr-i lhde boyun eme, nefsini hor ve hakir grme. hsn-i ehdet: Bir ey veya kii hakknda gzel ve iyi hitlikte bulunma. ihtil: Kaslarn gayr-i ihtiyr kaslmas, seyirme, arpnt. ihtimam: 1. Dikkatle, zenerek alma, davranma, hareket etme. 2. Dikkat gsterme, iyi bakma. ihtiram: Hrmet, sayg. ikrr: 1. nancn, fikrini aka syleme. 2. Tasdk, kabul. 3. tiraf. 4. Kararlatrma, kararl hle getirme. iktibas: 1. dn alma. 2. Bir kelimeyi, bir cmleyi veya bunlarn mnlarn olduu gibi alma, aktarma. illet: 1. Hastalk, maraz. 2. Sakatlk, bozukluk. 3. Sebep. inbt: Bitirme, bitki bytme. inklb: Bir hlden baka bir hle dnme, hl deitirme, dnme. intib: Bir eya, kii vey hdisenin zihinde brakt iz, tesir. irtikb: Kt, fen, gnah tekil edecek bir ey yapma. istifhm: 1. Zihni igal eden soru. 2. Soru sorup anlama. 3. Sze kuvvet vermek iin soru eklinde ifde. ib: 1. Doyma. 2. Doyurma. 3. Doymuluk. itb: Paylayp azarlama, tersleme. timadnme: Yeni tyin edilen eliye kendi lkesinin devlet reisi tarafndan, vazfelendirildii lkenin devlet reisine sunulmak zere verilen yaz, gven mektubu. izan: 1. Anlay, kavray, akl. 2. taat, sz dinleme, boyun eme. 3. Terbiye, edeb. kbna varlmaz: Derece ve stnlne eriilemeyen ey, fazlette topuuna dah eriilemeyen. kadem: Ayak.

69

kn: 1. nanm, kanm, kanaat shibi olmu. 2. Kanaat eden, yeter bulup fazlasn istemeyen. keml: Olgunluk, yetkinlik, tamlk, kusursuzluk, eksiksizlik. lht: Ulhiyet lemiyle ilgili, ulhiyete it. lebrz: Tac, azna kadar dolmu. mbeyn: 1. Ara, aralk. 2. Haremle selmlk arasndaki ksm. 3. Pdiah saraynda mbeyncilerin bulunduu dire. mbeyn-i hmyun: Pdiahlarn devlet ilerini grdkleri dire. marib: 1. Bat, garb. 2. Gnein batma vakti, akam. 3. Batda bulunan lkeler. maiyyet: 1. Birlikte bulunma, beraber olma. 2. Birinin yannda bulunan, emrinde alan. 3. Bir ahsn emrinde ve yannda bulunan heyet. mkes: Akis yeri, aksetme yeri, bir eyin yansd yer. mazhariyet: Mazhar olma hli, nil olma, kavuma, ereflenme. meyus: Yese dm, midi kesilmi, mitsiz. mecr: 1. Suyun akt yatak, su yolu, aknt yeri. 2. Bir iin gidi, olu yolu. mefhum: 1. Bir szn ifde ettii mn, kavram. 2. Anlalan, anlalm. mehbet: Heybet, ihtiam. Byk bir kiinin karsnda zerinde sayg hissi uyandran hli. meyh: eyhler, ulular. mezlim: Zulmler, can yakmalar, hakszlklar. mezc: Katma, kartrma, birletirme. mcib-i r: Hay ve utanmay gerektiren, utan verici. mugyir: Uygun olmayan, baka trl olan, farkl, zt, muhlif. muhtara: Korku, tehlike. muhrik: 1. Yakan, yakc. 2. Yank. mukaddert: Allh tarafndan ezelde takdir olunmu eyler, ileride meydana gelecek hller ve olaylar, aln yazs. mukaddest: Mukaddes eyler, mukaddesler; kuds, mbrek kavramlar. muttasf: Vasflanan, kendisinde bir hl, bir sfat veya bir vasf bulunan. muvz: Birbirine denk eyler. mchede: 1. Mcdele, aba, gayret. 2. Kiinin nefsin istemediklerini yapmak sretiyle kendini terbiye etmesi, nefs ile savama. mcessem: 1. Tecessm etmi bulunan, en, boy ve derinlii olan, cismi olan. 2. Mnev bir cisim durumuna gelmi: Nms- mcessem. mdf: Mdfaa eden, kar duran, direnen, savunan.

70

messir: 1. Tesir eden, eser brakan. 2. Hzn veren, kederlendiren, dokunakl. 3. Sz geen, hkm yryen. mftehir: 1. ftihar eden, vnen; vnmeyi alkanlk hline getiren. 2. anl, erefli. 3. Fahr. mkedder: 1. Kederli, mahzun, gaml. 2. Bulank. mkerrem: Tekrm edilmi, hrmet gren, ikrm edilmi. mncer: 1. Bir tarafa ekilip srklenen. 2. Neticelenen. mnezzeh: 1. Bir eye ihtiyac bulunmayan, muhta olmayan. 2. Arnm, temiz, ber, slim. mstecb: Kabl olunmu. mhede: 1. Bir eyi gzle grme. 2. Mnev seyir. mahhas: 1. ahslandrlm, cisimlendirilmi, ekillendirilmi. 2. Gzle grlp, elle tutulur hlde bulunan. mvir: Fikrine mrcaat edilen, kendisine danlan kimse. mtebessim: Tebessm eden, hafif bir ekilde glen, glmseyen, gle. mteessir: 1. Hislerine dokunulmu, zlm; zntl, kederli, mahzun. 2. Tesir alm. mteveccih: Tevecch eden, ynelen, bir yere gitmeye hazrlanan, yollanan. mtevekkil: Tevekkl eden, yapmas gerekenleri yaptktan sonra iini Allha havle eden, Allha gvenen. nev nem: Yetiip byme, srp kma. niz: ekime, kavga. ryiha: Koku, gzel koku. revn: 1. Yryen, giden, akan. 2. Akc, gidici. riyset: Reislik, bakanlk, ba olma. sene-i devriye: Yl dnm. sukut: 1. Dme. 2. Sarkma, dklme. ir: 1. Nian, eser, iret, almet. 2. Almet-i frika. hed: ehidler. tahds-i nmet: Nil olunan nmetleri tirf edip kretme. tahkk: 1. Mhiyetini aratrp soruturma. 2. Kintn srrn kavrama. 3. Doruluunu isbt etme. teberr: Karlksz ve isteyerek verme, balama, ba. teberrk: Bereket umma, mbrek grme, uurlu sayma. teessr: znt, karamsarlk.

71

tekrm: Sayg gsterme, yceltme, ululama. temenn: Eli aza ve baa gtrerek verilen selm. temessl: Bir ekil ve srete girme, ekillenme. tescil: Sicile kaydetme, resm deftere yazma, onaylatma. teskin: Skinletirme, yattrma, durdurma. terfat: 1. Resm toplantlarda uygulanan kabul sras, protokol. 2. Resm tavrlar iinde olma, kidelere bal davranma. tevz: 1. Datma. 2. Herkese payna deni datma, letirme. ltimatom: Bir devletin, dier devlete, belirli istekleri ihtiv eden, sreli olan ve istenilen ynde gelime olmamas hlinde savaa yol aabilen son ihtr. vahmet: 1. Arlk, zor durum, tehlike, glk. 2. Hazm gl. vkf: 1. Haberdar olan, bilen, en ince noktalara kadar bilgisi olan. 2. Vakfeden. vukf: Derinlemesine anlama, bilme, haberli olma. yakn: pheden kurtulmu, doru, salam ve kesin bilgi; doru ve kuvvetle bilme, mutlak kanaat ve tam bir itminn. yes, yeis: mitsizlik, karamsarlk. zebn: 1. Zayf, argn. 2. Gsz, kuvvetsiz, mecalsiz, dermansz. 3. Bre, zavall, dkn. 4. zgn. zevl: Yok olma, lme, lm, alalma, iyi hlden kt hle dme, dknlk. zl: Alalma, zillet.

72

NDEKLER NSZ 1. BLM TRHE YOLCULUK - 1 Mjde Dolu Bir Ry Bir Gencin Rys Trih Baba Osman Gzyi Ziyaret I. Murad Hn Ziyaret Ftih Sultan Mehmed Hn Ziyaret II. Byezid Hn Ziyaret Yavuz Sultan Selim Hn Ziyaret Knn Sultan Sleyman Hn Ziyaret Ebus-Sud Efendiyi Ziyaret I. Ahmed Hn ve Azz Mahmud Hdy Hazretlerini Ziyaret 2. BLM TRHE YOLCULUK - 2 Silinmez zler k Devirlerindeki bretler kinci Ry ve Trih Babann Syledikleri II. Mahmud Hn Ziyaret Abdlaziz Hn Ziyaret Mecelle Abdlaziz Hnn Arzusu Babam Kalksayd II. Abdlhamid Hn Ziyaret Mukaddes Hat

73

Behice Sultan diye Sultan anakkale ehidlerini Ziyaret Bugnleri Ziyaret Sen Byk Milletsin! 3. BLM ANAKKALEY LMSZLETREN RUH

4. BLM EDE TRK KANI LGATE

74

ARKA KAPAK YAZISI:

Trih Baba der ki: Osman Gz ve nesli gibi diergm, gnl eri ve kendisini Cenb- Hakka adayan bide insanlara shipsen, Tebaasyla mahkemeye karak btn dnyya rnek bir adlet anlay tevz eden bir Ftihin varsa, Hazret-i Mevlnlar, Yunuslar ve Hdyler gibi yreklerini dergh yapan gnl erlerin ve onlardan feyz alarak izlerini tkip eden gzel insanlarn varsa, Bir karncann hukkunu dnen Knn Sultan Sleymann varsa, Snesi Kurnla dolmu analar, arslan yrekli yiitler douruyorsa, Dny, senin gznde klm, hiret sadeti ve Allh rzs bir ideal hline gelmise; SEN BYK MLLETSN!..

75