KIYI ZGS EROZYONUNA KARI ZM YNTEMLER ve ANTALYA RNE

Yaln YKSEL*, Ikhan GLER**, Esin EVK* ve Zihni KLT***

*

YT. n. Mh. Blm **Yksel Proje A.. ***Kilit naat A..

ZET Bu almada eitli ky koruma yaplar avantaj ve dezavantajlar verilerek aklanmtr. Ayrca Antalyada ky yaplarnda yaanan problemlere rnekler ve ky yaplar projelerinin hazrlanmas srasnda izlenmesi gerekli yntemler aklanmaya allmtr. Anahtar Kelimeler: Ky koruma yaplar, ABSTRACT In this study coastal defense structures were tried to be discussed by giving the advantages and disadvantages of the different types. Some examples were given to the damaged coastal structures and the procedures should be followed during the design process were explained. Keywords: Coastal protection structures 1. GR Kylarn erozyona uramas durumunda yapsal tedbirlerle bunun nne geilmeye allmaktadr. Yapsal zmler ky duvar (seawall), iksa ya da kaplama (revetments), mahmuz (groin), perde duvar (bulkhead), dalgakran (breakwater) gibi sert yaplar (ekil 1 ve 2) ky yenileme (beach nourishment), kum geii (by-pass) sistemleri ile oluturulan yapay plajlar gibi yumuak yaplardr (ekil 3). Genellikle sert yaplar yerel zmler salarlar ve ancak problemin ardk ky blgesine ilerlemesine sebep olabilirler. Kylarn kumla beslemesi ile yenilenmesi almalar son yllarda genellikle tercih edilen yntemdir (Yksel, 2005).

ekil 1. Ky duvar (Yksel, 2005)

ekil 2. Y-Mahmuz (Yksel, 2005)

ekil 3. Ky yenileme almas yaplm bir plaj (Douglass, 2002)

Ky duvarlar ve kaplamalar ky koruma yaplar; mahmuz, yakn ky dalgakranlar ve ky yenileme ise ky stabilite yaplar olarak adlandrlmaktadr. Yaplar kyda ina edilme durumlarna gre aadaki gibi snflandrlrlar; 1. Kyya paralel yaplar, 2. Kyya balantl yaplar, 3.Yakn ky, kyya paralel dalgakranlar, 4. Burunlar, 5. Kyya paralel akdeniz kum eikleri. 2. YAPI SEM 2.1 Birincil Amalar Biricil tasarmn amac kyy korumak, kyy ynetmek veya ikisi birden olabilmektedir. Eer ama basite kyy frtna dalgalarna kar korumak ve erozyona kar ta dolgu koruma oluturmak ise kaplama veya ky duvar gibi sert yaplar kullanlabilir. Ama, koruma ile birlikte kyy ynetmek ve kullanmak (elence amal olabilir) ise zm iin ya koruma yaps ya da stabilite yapsnn nne kum dolgusu yaplabilir. Mevcut bir plaj veya yapay kumsal korumak gerekiyor ise sadece kum dolgu ile birlikte bir stabilite yaps oluturulabilir. 2.2 Fiziksel lemler Alternatif ky koruma veya plaj stabilizasyonu iin yaplarn seimi fiziksel ilemlere baldr. Eer projenin ilk amac plaj stabilizasyonu ise ve proje alanndan net kat madde kayb esas olarak ky boyu kat madde tanm nedeniyle ise, zm salayan yap mahmuzdur. Dier taraftan, aa doru kat madde kayb sz konusu ise, mahmuz kat madde kaybn engellemeyecektir. Yakn ky dalgakranlar ky boyu ve aa doru olan kat madde hareketini azaltacaktr. 2.3 Ardk kylarda olumsuz etkiler Ky koruma yaplar arasndan yaplan seimler sonucunda zmler ardk kylarn etkilenmesine neden olmaktadr. Mahmuz ve yakn ky dalgakranlar gibi yaplar proje alannn her iki tarafnda (yukar ve aa) ky erozyonuna neden olabilmektedir. Bu nedenle projenin bir paras olarak ky yenileme almas yaplarak bu ardk kylarda meydana gelebilecek erozyon engellenebilir. 3. YAPI TPLER 3.1. Tadolgu yaplar Mahmuzlar, dalgakranlar ve ak deniz eikleri ocak tandan imal edilirler. Bu yaplar dalga enerjisinin nemli bir ksmn dalga iletimi ve yansma ile harcarlar. Bu yaplar fleksibil yaplardr ve byk dalgalarn etkisinde dahi fonksiyonlarn kaybetmezler ve hasar genellikle yava meydana gelmektedir.

3.2. Palplan yaplar Baz mahmuz, jetty, burun gibi yaplar palplan kullanlarak imal edilebilmektedir. Ky koruma amal olarak yaplan palplanlar ahaptan, betondan veya elikten imal edilebilmektedirler. Bu yaplarn imalat tadolgu yaplardan daha hzl olabilmektedir. Ancak servis mrleri daha ksa olduundan maliyetleri artmaktadr. 4. KIYI KORUMA YAPILARININ AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI 4.1. Mahmuzlar Avantajlar Ky boyu kat madde tanmndan dolay oluan kum kayb nedeniyle meydana gelebilecek erozyona kar olduka ilevseldirler. Mahmuzlarn performans iin olduka fazla bilgi vardr. Mahmuzlarn tasarm ucuza mal edilebilir. Surf blgesinin karakteri mahmuz nedeniyle deimemektedir. Farkl malzemelerden imal edilebilmektedirler. Mahmuzun boyutu ve geirimlilii gibi parametreler gz nne alnarak yaplan tasarmlarla ky boyu tanm tam olarak engellenmeyebilmekte ve kat madde geiine (bypassa) izin verilebilmektedir. Dezavantajlar Kyya dik tanm zerinde bir etkisi yoktur. Rip akmna sebep olabilmektedirler. Malzeme geiine izin verilmedii taktirde aa ky blgesinde erozyon meydana gelmektedir. 4.2. Ardk Dalgakranlar Avantajlar Gerek ky boyu gerekse kyya dik kat madde tanmna kar etkindirler. Kynn stabil (dengede) kalmasn salarlar. Dier ky yaplar dnlmyor ise estetik olarak kabul edilebilirler. Pahal olmayan mevcut malzemelerden imal edilebilirler. Malzeme geiine izin verecek ekilde ina edilebilirler ve geen malzeme miktar kontrol edilebilir. Su kalitesini ykseltmek iin sten amaya msaade edilebilir. Yeterince deneyim mevcuttur. Dalga yksekliinin klmesini salarlar. Dezavantajlar naat maliyetleri ky ile balantlar bulunmad iin pahal olabilir. Dier ak deniz ekipmanlarna ihtiya duyulabilmektedir. Surf blgesinin karakterini deitirirler. Kysal aktiviteleri snrlarlar. Yzme aktivitelerini snrlayabilirler.

Eer uygun tasarm yaplmaz ise, geri alanlarnda su kalitesinde bozulmaya yol aabilirler. Ardk dalgakranlar tombolo oluumu ile kyya balanrlar. Bu durumda kyboyu kat madde tanmn engelleyerek aa ky blgesinde erozyon meydana gelmesine sebep olurlar. 4.3. Yapay Burunlar Avantajlar Doal burunlarda olduu gibi yapay burun ya da burunlu dalgakranlar stabil cep plajlara benzer stabil ky oluumu salarlar. Her ne kadar yeni tecrbeler kazanlyorsa da birok lkede baar ile uygulanmaktadr. Dezavantajlar Aa ky zerinde etkilidir. 4.4. Batk Dalgakranlar Avantajlar Batk ve grnmez olmalar nedeniyle mahmuz ya da dalgakranlara gre estetiktirler. Kyya ulaan dalga yksekliklerinin azalmasn salarlar. Kydan aa kum kaybn azaltrlar. Dezavantajlar Dk kretli dalgakran dalga yksekliini yeterince azaltmayabilir ve kat madde kaybn engelleyebilir. Dalga koullarna bal olarak kynn doal yenilenmesini engelleyebilmektedir. Seyir problemine neden olmaktadr. ok tecrbe mevcut deildir. na edilmeleri zor ve pahaldr nk akta ve batktrlar. Batk olduklarndan dolay kontrolleri zordur. 5. ANYALYA RNE 2004 knda meydana gelen frtna sonrasnda Konyaalt plajnda yerinde yaplan tespitler sonucunda, plaja paralel yolun deniz taraf, ky duvarlar ve anromanda plaj boyunca yer yer hasarlarn olutuu belirlenmitir (ekil 4 ve 5). Antalyann en kymetli ve bu ehrin gzelliklerinin gzlemlenebildii Konyaalt caddesi boyunca meydana gelen hasar, yolun kyya yakn imal edilmesi ve doru planlanmayan koruma yaplarna sahip olmamas nedeniyle dalga etkisinde kalmasndan kaynaklanmtr. Bu blgede 50 ve 100 yllk beklenen en byk dalga ykseklikleri srasyla Hso=8.25m ve Hso=9.5m dir (Dalga Atlas, zhan ve Abdalla, 1999). Ayrca Baa ay mansabnda bulunan kprnn de byk hasar grd belirlenmitir (Resim 6).

ekil 4. Konyaalt caddesi

ekil 5. Konyaalt caddesi

ekil 6. Boa ay kprs Boa ay kprsnde meydana gelen hasar, frtna srasnda bu ayn takn debisinin kpr ayaklarnda meydana getirdii yerel oyulmadan kaynaklanmtr. Konyaalt plajnda ve plaja paralel ina edilen yolda bundan sonra meydana gelebilecek bir frtna sonras hasar meydana gelmemesi iin aadaki hususlara dikkat edilerek, doru mhendislik projelerinin hazrlanmas gerekmektedir. 1-Dalga iklim ve istatii hesaplarnn yaplmas, Bu amala yreye ait gvenilir rzgar verileri kullanlarak uzun dnem ve ekstrem dalga tahminleri yaplmaldr. Bu veriler istatistiksel yntemler kullanlarak deerlendirilmeli ve yapnn nemine bal olarak tasarm dalgalar belirlenmelidir. Tasarm dalgasnn doru belirlenmesi projelendirmenin en nemli aamasn oluturmaktadr. 2-Zemin sondaj ve deerlendirme almalarnn yaplmas, Deniz yaplarnn imalatndan nce yeterli sayda sondajlarn yaplmas ve bunlarn deerlendirilerek zemin zelliklerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu veriler dorultusunda yapsal tasarm gerekletirilir. 3-Seilecek ky koruma yapsnn stabilite hesaplarnn yaplmas, Doaya uygun ve zarar vermeyecek yap tipinin seilmesinden sonra ky yap etkileimi ile yapnn stabilite hesaplar varsa ynetmeliklere ya da bilinen bilimsel yntemlere uygun olarak yaplmaldr. 4-Uygun ve ekonomik yap kesiti elde etmek iin laboratuar model hizmetinin alnmas, Deniz yaplarnn evresel koullar altnda davrann doru belirlemek amacyla fiziksel olarak modellenebilecek zmler iin gerekiyorsa model almas yaplmaldr, rnein ta dolgu yaplarn stabilitesi model deneylerle salanmaldr.

5-Yapm srasnda danmanlk hizmetinin alnmas, Deniz yaplarnn tasarm uzmanlk gerektiren bir konudur. Bu yaplarn tasarmnda Ky ve Liman Mhendislii bilim dalnda Lisansst dzeyinde eitim veren ve aratrma olanaklarna sahip niversitelerden yararlanlabilir. Projelendirme yine ky ve liman mhendislii konusunda uzmanlam naat Mhendislerine yaptrlmaldr. 6-Yklenicinin ve lkenin var olan malzeme ve yapm tekniklerine uygun projelendirme almasn yaplmasna, Ky koruma ve stabilite yaplar ya da dier deniz yaplarn seiminde ya da imalatnda yeterince denenmi ve tecrbe birikimi olan yaplar ile malzemelerinin seilmesine zen gsterilmelidir. nk deniz yaplarnn imalat olduka pahal ve hatasnn telafisinin ok zor olduu yaplardr. 6. SONU Antalya ehrinin en nemli gelir kaynaklarndan biri turizimdir, bu ekonomik katk Trkiye ekonomisi iinde ok nemlidir. Sahil band boyunca yaplanm oteller, tatil kyleri ve dier turizm olanaklar yerli ve yabanc turiste denizden yararlanma hizmeti vermeye almaktadr. Ancak plajlar denizlerin en narin alanlardr, hatal yaplamalar kumsal alanlarn kaybolmas yannda kirlilik problemine de yol aabilecektir. Bunun yansra 2004 yl knda grld gibi global snma ile birlikte artan doa koullar ky alanlarna daha fazla tehdit edecektir. Bu nedenle ky alanlarnn bilimsel yntemlerle planlanmas ve ynetilmesi gerekmektedir. Ky alanlarnn ynetimi, gelimi batl lkelerde bilimsel almalara dayanan yasalarla yaplmaktadr, bunun sonucunda gerek ky alanlar doal halleri ile korunmakta gerekse ekonomik kalknmalarna nemli girdi salayacak yeteri turizm gelirini salamaktadr. KAYNAKA [1]Y. Yksel, 2005 Deniz Taban Hidrodinamii ve Ky Morfolojisi, Arkan Yaynevi.