1

EYHLSLAM EBU SUD EFEND FETVALARI

M.Erturul Dzda

NSZ.....................................................................................................................................................................5 GR........................................................................................................................................................................5 I- FETVA MESSESES.........................................................................................................................................5 A. Fetva ve Mfti:...........................................................................................................................................5 B. Fetvann Ehemmiyeti:.................................................................................................................................6 C. Fetvann ekli:............................................................................................................................................6 D. Fetvann Devrin tima zelliklerini Gstermesi Bakmndan, Deeri:...................................................6 II- EYHLSIAMLIK MESSESES...................................................................................................................7 III EBSSUD EFEND........................................................................................................................................8 A. Ebussu'd Efendi Devrine Kadarki Osmanl Pdihlar:..........................................................................8 B. Ebussu'd Efendi'ye Kadarki eyhlislmlar:............................................................................................9 C. Ebussu'd Efendinin Hayat:.......................................................................................................................9 D. ahsiyeti:.....................................................................................................................................................9 IV- MECMU'A- FETAV NSHALARI............................................................................................................10 A. Metne Esas Alnan Nshalar:...................................................................................................................10 (A) Nshas:...................................................................................................................................................10 (B) Nshas:...................................................................................................................................................10 B. stanbul Ktphanelerinde Bulunan Ve Ebussu'd Efeudi'ye Ait Fetvalar htiva Eden Mecmualardan Hacimli Olanlar:............................................................................................................................................11 V- METNN TERTB............................................................................................................................................11 VI- METNN TESBT VE NER HAKKINDA NOTLAR................................................................................12 1- ALE...................................................................................................................................................................12 I. ocuk Ve Neseb.........................................................................................................................................12 II. Arlk Ve Ergenlik...................................................................................................................................14 III. Nikh.......................................................................................................................................................15 IV. artl Nikh..............................................................................................................................................16 V. Mehir.........................................................................................................................................................16 VI. Talk........................................................................................................................................................18 VII. Hal'........................................................................................................................................................20 VIII. ddet......................................................................................................................................................20 IX. art...........................................................................................................................................................21 X. Hlle.........................................................................................................................................................22 XI. Aile Hayat.....................................................................................................................................................23 2- BDETLER......................................................................................................................................................26 I. Namaz.........................................................................................................................................................26 II. Oru...........................................................................................................................................................28 III. Zekt........................................................................................................................................................28 IV. Hac...........................................................................................................................................................29 V. Kurban......................................................................................................................................................29 VI. Nezir........................................................................................................................................................30 3- DN VAZFELLER.........................................................................................................................................30 I. mam Hatb Ve Nib..................................................................................................................................30 II. Mezzin.....................................................................................................................................................33 4- DN MESSESELER.......................................................................................................................................33 I. Cami', Mescid Ve Musalla.........................................................................................................................33 II. Vakf.........................................................................................................................................................35 5- DN SINIFLAR.................................................................................................................................................38 I. Seyyidler.....................................................................................................................................................38 II. Sfler.................................................................................................................................................................38 6- GAYR MSLMLER.......................................................................................................................................41 I. Zimmiler.....................................................................................................................................................41 A. Mslman Olular...................................................................................................................................41 B. Mslmanlarla Mnsebetleri..................................................................................................................42 C. Haklarndaki Tahdidler.............................................................................................................................43 D. Hara.........................................................................................................................................................45 E. er'at Huzurundaki D'vlar...................................................................................................................45 F. Rahp Ve Keiler......................................................................................................................................48

3
G. Kilise.........................................................................................................................................................49 II. Harb Kfirler Ve Gaza.............................................................................................................................50 III. Mrtedler.................................................................................................................................................51 A. Kzl Balar...............................................................................................................................................51 B. Kfr, lhad Ve Zndka le Mrted Olanlar.............................................................................................53 C. Kfire Benzeyenler...................................................................................................................................55 7- KLELER..........................................................................................................................................................56 I. Esir.............................................................................................................................................................56 II. Shib.........................................................................................................................................................56 III. Criye.......................................................................................................................................................57 IV. Evlenmeleri.............................................................................................................................................57 V. Mdebber..................................................................................................................................................58 VI. Mkteb...................................................................................................................................................59 VII. 'Itk (zd)..............................................................................................................................................59 VIII. Mu'tek (Atik, zadl)............................................................................................................................61 IX. bk (Ka).............................................................................................................................................61 X. Sat...........................................................................................................................................................62 8- KAZA MESSESES........................................................................................................................................63 I. Kd............................................................................................................................................................63 II. ahitlik......................................................................................................................................................64 III. Yemin......................................................................................................................................................65 IV. Ehl-i 'Urf..................................................................................................................................................66 V. Beyt-l-Ml...............................................................................................................................................66 9- SULAR VE CEZALARI..................................................................................................................................67 I. Hapis...........................................................................................................................................................67 II. Borlunun Habsi.......................................................................................................................................67 III. Ktler...............................................................................................................................................................67 IV. Faiz..........................................................................................................................................................68 V. Afyon, Esrar, Ber Ve Ma'cun..................................................................................................................69 VI. Hamr........................................................................................................................................................69 VII. Boza.......................................................................................................................................................70 VIII. Kahve....................................................................................................................................................71 IX. Srkat.......................................................................................................................................................71 X. Haramiler..................................................................................................................................................72 XI. Katil.........................................................................................................................................................73 A. Ksas.........................................................................................................................................................73 B. Diyet..........................................................................................................................................................73 C. Fa'li Mehul Katilde Diyet.......................................................................................................................74 D. Sulh...........................................................................................................................................................75 XII. Zn........................................................................................................................................................76 10- TCARET..........................................................................................................................................................77 I. Al-Veri...................................................................................................................................................77 II. Narh...........................................................................................................................................................77 III. Mdrebe.................................................................................................................................................78 IV. cre.........................................................................................................................................................78 V. f'a..........................................................................................................................................................78 VI. Esnaf........................................................................................................................................................79 VII. Para eitleri..........................................................................................................................................79 11- MARAZ- MEVTTE HBE..............................................................................................................................79 12- ARAZ MESELELER.....................................................................................................................................80 I. Araz...........................................................................................................................................................80 II. Araz Rsumu...........................................................................................................................................81 III. Araz-i Mukaddese..................................................................................................................................82 13- EHD, CENAZE, MEZAR VE EVLYA.......................................................................................................82 I. ehid...........................................................................................................................................................82 II. Cenaze.......................................................................................................................................................83 III. Mezar.......................................................................................................................................................83 IV. Evliya.......................................................................................................................................................84 14- ETL MESELELER..................................................................................................................................84 I. mn Meseleler........................................................................................................................................84

4
II. Hayattan Meseleler..................................................................................................................................85 III. Bulunan Mal............................................................................................................................................85 IV. Cerrar Ve Dilenci....................................................................................................................................86 15- LM..................................................................................................................................................................86 I. lim Ve lim..............................................................................................................................................86 II. Tb.............................................................................................................................................................87 III. ml..........................................................................................................................................................87 IV. Eser Ve Mellifler...................................................................................................................................88 16- KIYAFET.........................................................................................................................................................88 I. Sa Ve Sakal...............................................................................................................................................88 II. Giyim-Kuam............................................................................................................................................89 17- YYECEKLER VE AV....................................................................................................................................90 I. Yiyecekler..................................................................................................................................................90 II. Av..............................................................................................................................................................90 18- TARH VAK'A VE AHSYETLER.............................................................................................................91 I. ehzade Byezid........................................................................................................................................91 II. Mansr (Hallac).......................................................................................................................................91 III. brhm Gleni.......................................................................................................................................91 IV. Bedreddin Sim......................................................................................................................................92 V. Karamanl eyh........................................................................................................................................92 VI. Hakm shak............................................................................................................................................93 VII. Olan eyh.............................................................................................................................................93 19- GARP VAK'ALAR.........................................................................................................................................93 I. Nazar..........................................................................................................................................................93 II. Hortlak......................................................................................................................................................94 III. Hilkat Garibesi.........................................................................................................................................94 20- FAL VE ELENCELER..................................................................................................................................94 I. Fal...............................................................................................................................................................94 II. Satran Ve Tavla.......................................................................................................................................95 III. Karagz....................................................................................................................................................95 IV. Kssahan..................................................................................................................................................95 V. alg..........................................................................................................................................................95 VI. Gre.......................................................................................................................................................96 VII. Canbaz....................................................................................................................................................96 LGAT...................................................................................................................................................................96 METNDEK ARAP HARFL BARELERN TERCMELER........................................................................120 BU SAHADA ALIACAKLAR N KK BR BALANGI BBLYOGRAFYASI..........................121

5
NSZ Bu kitap, stanbul Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blmn bitirirken hazrladm mezuniyet tezi ile ona sonradan yaptm ilvelerden meydana geldi. Tezin konusu Prof. Fahir z Bey tarafndan seilmiti. O srada Trkiyat Enstits mdrln de deruhte etmi bulunan hocamz, bu gibi aratrmalarn Trk yaay tarihini aydnlataca kanaatinde idiler. Bu kk almann, inancn teyit ettiini sanrm. Beni ok istifde ettiim bu sahaya sevk etmesi ve yardmlar sebebiyle sayn hocama, teekkrlerimi tekrar etmeyi bor bilirim. Tezimi hazrlarken, eyhlislm Ebussu'ud Efendi'nin yazma halde bulunan fetva mecmualarndan on binden fasla fetva okudum. Bunlarn bin beyz kadarn filedim. Bin tanesini ise alarak ilgili bulunduklar itima zelliklere gre tasnif ettim. Fetvalar aynen aldm, zerlerinde deiiklik yapmadm. Esasen yaplamazd da... Metnin ba tarafna ise Fetva Messesesi, .eyhlislmlk ve Ebussu'ud Efendi'nin Hayat bahislerini Giri olarak koydum. Bu sefer nere hazrlarken de, yeniden tertip ve tashih ettiim gibi, sonuna da indeks ve lgat ksmlarn ilve ettim. Osmanl devlet idaresi ve cemiyet hayatnda, ilmiye snf ile onun ba bulunan eyhulslmn ehemmiyeti herkese bilinir. Btn halk, bu aydn zmreyi sayar, rnek alr ve verdii kararlara eriatin kestii parmak acmaz diyerek itirazsz uyard. Fetvalar, halkn bu aydn zmreye, en huss noktalarna kadar ve btn samimiyetiyle sorduu hayat meselelerini ve onlarn da hkim olan eriat kanunlarna, rf ve dete gre gsterdikleri zm yollarn ihtiva ederler. Bu bakmdan fetvalar, gerek tarih ve sosyoloji gerekse halk bilgisi tetkiklerinde ihmli imknsz kaynaklar durumundadr. Bu ehemmiyetlerine binen, Ebussu'ud Efendi'nin ve teki eyhlislmlarn btn fetvalarnn dier tarih ve edeb vesikalarmzla birlikte ve yakn bir gelecekte dikkatle tetkik ve ner olunacan mit edebilmeyi ne kadar isterdik. Bu almalarm srasnda, muhterem hocam Mahir z Beyefendinin emsalsiz yardmlarna mazhar oldum. Lise yllarndan beri talebesi olmak bahtiyarlna erdiim ve iratlarndan istifade ettiim hocama teekkrlerimi arz ederim. Cendb- Hakk'n kendisini bamzdan eksik etmemesi duas, saysz dostlarnn vird-i zeban olmaktadr. Burada, baba olarak yapt fedkrlklardan dolay babam Halil brahim Bey'e ve bu kitabn baslmasndaki yardmlar sebebiyle de kaynpederim Ali Tokgz Bey'e teekkr frsat bulabildiime ok memnunum. Ayrca ocuklar iin pek ok tehlikelerle dolu olan bu samanda hayatm boyunca, elimden tutan, beni iyiye, hayra ve gayrete tevik eden dostlarma da, onlar iin tamakta olduum samim sadkat ve sevgi dolu hislerimi sunmalym. Sayn okuyucularmdan ise, hatalarma msamaha ile bakp, ihtar ve ikazlarn esirgememelerini halisane niyaz ederim. Ocak 1972, Yeilky GR I- FETVA MESSESES A. Fetva ve Mfti: Fetva, fkh bir Meselenin er' hkmnn beyan mansnda bir stlahtr. Mkil Meselelerin hal ve beyan iin sorulan sulin cevabna denir. Fetva, fakhin (slm hukuku liminin) hkm mahiyetinde olmakszn verdii cevaptr. Fetvay veren fakhe mft denir. Hkm veren fskhe ise kd denilir. Bylece mfti, er' kanunlar, delillere dayanarak tedvin eder; kd, bu kanunlardan kendisine arz olunan hadiseye ait olan hkm bulup tatbik eder. Mftnin fetvasn tatbik edip etmemek serbest olup, kdnin hkm mecburdir. Kadlk ve hkimlik resm, yani tayin ile olduu halde, mftlik yle deildir. Fetva vermek iktidar ve ilmine sahip olan kimseye, etraf mfti der. Mftlik unvanndaki bugnk resmlik, delillere dayanarak bizzat hkm karlamayan ve gemi fetvalarn rnek alnd taklitilik devirlerinde balamtr. Fetva vermek dnen ok mes'uliyetli bir itir. nk bu suretle Allah nmna dn bir hkm beyan olunmaktadr. Bu sebeple bir delile dayanmadan fetva verilmesi haramdr. Mftnin decei bir hat hkiminkinden ok daha mes'uliyetlidir. nk fetva suretindeki cevaplar, hem sorana hem de bakalarna taallk eden umm hkmlerdir ve Kur'an ile Snnetin beyn demektir. Hkimin hkm ise tamamen dnyev olaca gibi ancak muayyen bir ahsa mnhasrdr. Erkek veya kadn, aaya sadece birka tanesi alnan artlara sahip olan her mslim mft olabilir: 1. Mft mtehid olmaldr. Veya sznn shhatine, Kur'an, Snnet veya Kiyas'dan kuvvetli bir delil karmaa kadir olmaldr.

6
2. Mft, lim kimselerden tahsil etmi ve fkh ilminde meleke sahibi olmu bulunmaldr. Fkh kitaplarn mtalaa etmi olmak kfi deildir. 3. Mft, slih bir kimse olmaldr. 4. Mft, halkn hle ve desiselerine vkf olmal; Byle hallerde hasmlar toplayp sorguya ektikten sonra cevap vermelidir. 5. Mft iyi huylu olmal ve sar olmamaldr. 6. Mft, kavliyle hkm verecei mtehidin, fakhin bilgi ve dirayet derecesini bilip seim yapabilmelidir. 7. Mft, icbnda ilim sahipleri ile mavere etmelidir. 8. Mft kimseye muhta olmayacak kadar zengin olmal, tesir altnda bulunmamaldr... Osman Gz'nin, devletin ilk yllarnda kaynpederi eyh Edebl'yi mft ve dmd Dursun Fakh'i hkim tayin ettii rivayet olunmaktadr. B. Fetvann Ehemmiyeti: Hukuk bakmdan; ilh kaynaklara istind ettii iin ehemmiyeti daha da artan, bir kanundur. Gemi hdiseler hakknda verilmi olan bu hkmler, daha sonra vuku' bulan ayni mahiyetteki vak'alar iin karar verilirken de esas tutulmaktadr. Bu sebeble hkimler, mehur mft ve eyhlislmlarn fetva mecmualarn mracaat kitab olarak yanlarnda tamaktadrlar. Devrin hayatn aks ettirmesi bakmndan ise: O gnn bir nevi nazar mahkeme kararlar olan ve vak'alarn da zikr olunduu fetvalarda, her eit hdisenin grlecei phesizdir. stelik, ilh mene'li bir hukuku temsil ettiklerinden ve bunlarn hkmne uygun hareket etmek ibdet ve sevap sayldndan, her eit fikir ve davrann hkm buradan sorulmaktadr. Bu yzden fetvalarda prasa yemenin, alg almann, bir giyim eklinin, garip bir hdisenin veya mahrem bir hususun hikyesi ve hkm gibi ok eitli Meseleler bulunmaktadr. Deerin, dine uygun olmakta grld ve dine uygun olmayana sultan emri de olsa itaat edilmedii bu devirde bir yasan karlmas, harp iln, biri isynn tenkli, esirlerin vaziyeti bazan pdiha isyan gibi hususlar da fetvalarn tasvbi ile mmkn olabilmekte idi... Btn bunlardan fetvalarn devrin hayat iin ne zengin bir kaynak olduu kolayca anlalr. C. Fetvann ekli: Mftye sz veya yaz ile bir husus sorulur ve cevab alnr. Sual ksm sual, es-sual, Mesele, el-Mesele, ne buyurulur ki, sile... vb., cevap ksm ise cevap, elcevap, cibe... vb ibareleri ile baslar. Fetvann ve bu iki ksmnn uzunluu sorulan eye gre deiir. Sual ekseriya daha tafsiltl olup herey anlatldktan sonra olur mu? diye sorulduundan, cevap sadece olur veya olmaz dan ibaret bulunabilir. kinci ksmn sonunda mftler, bu hkme varrken dayandklar delil ve me'hazlar zikr ederler. eyhlislmlar ise etmezler... Ayn mevzu zerine alkal birka su'al varsa, ikinciden itibaren umumiyetle bu surette, bazan da sual-i ahar eklinde kayd olunurlar. D. Fetvann Devrin tima zelliklerini Gstermesi Bakmndan, Deeri: Sual ve cevap olarak iki ksmdan mteekkil olan fetvaya iki sebeple mracaat olunur. Birinci sebep, herhangi bir hususta dnin hkmn merak etmektir. kincisini ise bir sz, hareket veya bir olay tekil eder ve bunlara kar alnacak tavr bir mesele olarak sorulur. Bir meselede sorulan husus dine uygun veya aykr olacaktr. Her iki halde de, fetvann bu ksm cemiyetteki bir davran bize aksettirir... Burada bir noktay zikretmek mecburiyeti vardr: Bir fetvadan rendiimiz bir husus hakknda Bu, onaltnc arda cemiyetimizin bir hususiyeti idi diye hkm verebilmek iin, ayni meseleye dair teki fetvalar, kd sicillerinde bunlarn tatbik ekil ve yerlerini, tarihleri, halk rivayetlerini ve daha baka kaynaklar tetkik mecburiyeti vardr. Acaba er' hkmlere zt hdiselerin zikr olunduu fetvalarn hangi paras, sual i mi, cevab m, cemiyetin hayat tarzn, yaay eklini gstermektedir. Yani, bu fetvalar, sual lerinde anlatlan sular, yanllar ve eriat d hdise ve davranlarla dolu bir cemiyeti cevap larnn gsterdii slm nzma sokmaa alan bir devletin zorlayc kanunlar mdr? Yoksa cevap lara, yani erate tamamen uymu ve onu benimsemi bir cemiyette, bu nizma aykr olarak zuhur eden ndir hdiseleri cezalandran, halkn da destekledii kanunlarmdr? Tarih gerekler, birinci kk reddetmemizi icap ediyor. Ancak ikincisi zerinde de baz mlhazalarda bulunmak gerekir: 1- slm nizm esasen ferd ve cemiyet iin ayr kanunlar vaz' etmemi, mn ve dnyev kanunlarn eriat ad altnda toplamtr. Bu sebebten her mslnlar, slmn mn esaslarn fikren kabul ettii anda, dnyev kaidelerini de kabul etmi olmakta ve bunlardan herhangi bir mhim kaideyi reddetmekle ise mnn da kaybetmektedir.

7
2. slm adna dnyaya harb iln edilen, fetihler yaplan, idareci zmresi dindar olan, sultan Allah adna hkm sren, btn idri hususlar eriat gereince halledilmeye allan ve fertleri mslman olan bir cemiyette, slmn hukuk hkmlerinin dinlenmemesi ve ho karlanmamas mmkn deildi. 3. Ayrca cemiyet ferdlerinin doumdan lme kadar hayatn her safhasnda dnin gsterdii ekilde kurulmu messeselere tab olmalar ve bunun dorudan doruya imanlar ile alkadar bulunmas da bu nizma ve esaslara kar inkr ve mukavemet hline imkn brakmamaktadr. 4. Ancak, bir man olarak ve btn hlinde kabul edilmi bulunmakla beraber, reddolunmadan da bir ksm emirlere uyulmayabilirdi. Bu hl gnah olmakta, insan dinden karmamaktadr: Hamr imek, zina, bir sye yardm, alg ve raks gibi... Bylece, yasak olduklar reddolunmadan ilenen bu gnahlara kar muayyen cezalar tatbik olunmakta, fakat gnah ilerken veya ilemedii halde hkm reddeden mrteci (dinden kan) ve cemiyet iin zararl saylmakta ve tvbe etmedii takdirde katline hkm verilmektedir. 5. Bylece, zannmza gre, mesel karsnn azna sven adama, sopa cezas hkm olunmasndan, zevcelerin azna svld deil, kadnn hayattaki yeri, cemiyetin gaye edindii hedef ve umm ahlk telkkisi anlalmaldr. Ancak kadnn hakkn bu kadar gzel muhafaza eden hkmlerin bile, cemiyetteki btn kaba erkekleri yola getirdiini hayal etmek de, hayat ve insan tanmamak olur. 6. Netice olarak, pein bir kanaate saplanmadan ve hele katiyen bu ilm konuyu hafife ve alaya alarak klmeden, ok geni bir alma gerektiini sylemek zorundayz.1[1] II- EYHLSIAMLIK MESSESES eyhlislm unvan Osmanllarda resm bir sfat olarak kullanlmadan ok nce slm leminde grlmtr. Fahrlslm, burhanlslm. hccetlslm... gibi ta'zim ifde eden birok vasflardan biri olarak, byk lim ve fakihlerin bazlarna unvan olmutu. Osmanl Devletinin kurulduu yllarda Anadolu'da da bu unvan tayan zevat mevcud idi. Fakat bu kimseler, daha sonra bu unvann ifde ettii ma'nda, devlet tarafndan resmen tayin olunmu ve azl olunabilir ahsiyetler olmayp, ilim ve kemlleri dolaysile bu unvana hak kazanm idiler. Henz kat' bir ekilde bilinmemekle beraber eyhlislm tabirinin resm unvan olarak kullanlmasna ikinci Murad devrinde balanld ileri srlmektedir. Daha nceki yllarda ise feth olunan yerlere kd, mft, mderris ve byk bir ihtimalle, bunlarn ba olarak bir de ba mft gnderilmekte idi. Bir dier rivayete gre ise bu hal Knn devrine kadar srm ve eyhlislm ta'biri o vakte kadar mftleri ta'zim iin kullanla gelirken, ondan sonra, ba mftlik yerinde resm bir unvan saylmtr. slm hukukunun (fkh) en byk bilgini olan eyhlislm, mft, mderris ve kdiler gibi, limlerin tekil ettii ilmiye snfnn bakan idi... Bu snf, dinin koyduu esaslara dayanan devletin ve cemiyetin asl idarecileri olarak kabul edebiliriz... Mft ve kdler bulunduklar, ehir ve kasabalarda mn ve hukuk Meselelerin son mercii idiler. eyhlislm, ayrca, devlet idaresi, harp ve sulh Meseleleri, karlacak yasaklar ve ir mhim hususlarda sz sahibi ve bazan ilmiye ve asker snflar ile birleerek pdih tahtndan indirecek derecede nfuzlu id. Btn eyhlislmlarn ilim ve dirayet bakmndan ayn derecede bulunmad muhakkaktr. Fakat, Kemalpaazde ve Ebussu'd Efendiler gibi zatlarn deerleri herkese malmdur. Bunlar gibi zatlarn fetvalarnn ve dier eserlerinin tetkki ok faydal olacaktr. Osmanl tarihinde katledilen sultan, ehzade ve sadrazam yeknunun olduka kabark bulunmasna ramen, adedleri yz ellinin zerinde olan eyhlislmlardan ldrlenlerin ancak tane oluu da birey ifde eder. Merhum Ali Emir Efendi lmiye Salnamesi ne yazd Mehat-i slmiye Tarihesi nin sonuna, Terifat Kanunundan Mftenm ve eyhlislm hazertnn ulviyet-i mekm ve celdet-mesned-i bihtirmlar n tarif eden ksm ylece nakl eylemektedir: Kaann-i Terft-i Devlet-i Aliyye'de, mfti-1-enm ve eyhlislm hazertnn uviyet-i mekm ve celdetmesned-i bihtirmlar u surette ta'rif olunuyor: Bu makm- smnin rtbe-i cellesi gayet ldir. Zira bu rtbe-i aliye-i dniyye ve vazfe-i nazfe-i ilmiyye sahibi, vris-i ulm-i elmme-i mctehidndir. Ve asrnda halfe hazret-i b-Hanfe-i gzndir. Seltn-i 'izam (Eyyedehuml-melikl-'dllam) bunlara ta'zm ve kyam, ederler ve meclis-i mlknelerinde kyam ettirmeyip, mahss ihram fer ettirip ve izn-i ku'd ile terif ve muvakkar buyururlar. F-asrin haz, mersm-i devlet muktezsnca shib-i mhr-i veklet olan vekl-i saltanattan gayri cmleye bunlar tekaddm ve tesaddur ederler. Tark-i ilmiyye ve tark-i seyfiyye ricalinin) uzems ale-l-umm bunlarn dest-i eriflerini takbl ile iktisb-i
1[1]

Pein kanaate saplanmak hususundaki endiemize sebep, smail Hami Danimend'in 1956 da Trkiyat ve slmiyat Tetkikleri Klliyat seri ad altnda kard kitapk olmutur. Yazar bunlarda, eriate aykr hareketlere dair sorulan Meseleleri ele alarak Trk mill detlerinin, slm fkhna kar ktn ve Trklerin, slmiyete aykr da olsa adetlerini muhafaza ettiklerini isbata almaktayd. Hafife almak endiemize ise, kitabmzn matbaada olduu bu sralarda aldmz, bir haber sebep oldu. Buna gre, bir yazar fetva mecmualar ndan semeler yapmakta imi. Bu semeleri yaparken, fetvalar alaya almak hedefini gdyormu. Olabilir... Basit dnceli birtakm kimseleri kendi ecdadna gldrerek para kazanmak yeni kefedilmi bir ey deildir.

8
eref etmek iin makm-i lzm-l-ihtiramlarna varrlar. Ve bu zt-i stde-sft, 'uzem ve kibardan bir ferdin ziyaretine varmazlar. Ba'z umr-i mhimme ve meslih-i mu'zama iin mkleme ve istiare iktiz etse vezr-i a'zam hazretleri bunlar saraylarna da'vet ederler. Ve da'vetine dahi mertib-i ummiyede olan kimseler gnderilmeyip eref-i mensb- kalemiyye olan riyset-i kttb makamnda bulunan zat gnderilir. Ve da'vet olunur. Terif ettiklerinde istikbl ve tesyilerinde bizzat shib-i devlet hazretleri keml-i ta'zim ve tevkr ederler. Ve i'lm ve irtna min gayri teredddin vaz'- kalem-i kabul buyurup re'y ve kavli savblarn tenfz ederler. Ve mu'zamt-i umurun cmlesinde bunlarla meveret ve mmeht-i dn devlette rey-i fzlne ve itihd-i muhakkik-nelerinden istimdd ve isti'net buyurmalarnda dnyev ve uhrev nice fevid-i 'azme ve menfi'-i cesme olduu muhtac-i beyan deildirler. Yukarya kendi lisn ile aldmz paray ana noktalar ile hlsa edersek: Bu makamn rtbesi ok ycedir. nk bu rtbenin sahibi mtehid imamlarn ilimlerine vrisdir ve zamannda Eb Hanfe Hazretlerinin halifelidir. Sultanlar ona ayaa kalkarlar ve meclislerinde onu oturtarak eref ve vakar verirler. Zamanmzda, vezir-i a'zamdan baka herkese stndrler. lim ve askeriyenin bykleri onu ziyaret ederler; o kimsenin ziyaretine gitmez. Baz byk ve mhim meselelerde kendisiyle mavere etmek lzm olunca, vezir-i a'zam kendisini sarayna davet eder. Fakat bu davet ancak baktip vastas ile yaplabilir. Geli ve gidiinde vezir-i a'zam kendisini karlar ve geirir. Onun fikir ve reylerini yerine getirirler. Din ve devlete dair mhim meselelerde onlarla mavere etmenin ve yardmlarn istemenin dnya ve ahirete ait nice byk faydalar salayaca beyna muhta deildir. III EBSSUD EFEND A. Ebussu'd Efendi Devrine Kadarki Osmanl Pdihlar: 1. Osman Gz (1299-1324): Seluklu Devletinin, St ubeyi iken, devletin yklmas zerine, dier on kadar beylik gibi istikllin iln ve baz Bizans kalelerinin fethi... 2. Orhan Gz (1324-1360): bursa'nn, marmara kylarnn, karasi beyliinin ve rumeli'de gelibolu ve civarnn fethi... Devlet tekiltlanm, para baslm, ilk muntazam asker tekilt kurulmu ve kanunlar yaplmtr. 3. Birnci Murad, Hudvendigr (1360-1389): Ankara'nn, Edirne'nin, Filibe ve Balkanlara Kadar Bulgaristann Zabt. srp sndnda ilk hal ordusu ile sava (1363). Yine hallarla Kosova muharebesi (1389), zafer ve sultann gehdeti... Yenieri ve acemi ocaklar kurulmu, stanbul ilk defa muhasara olunmutur, 4. Brnc Byezd, Yldrm (1389-1402): Srbistan ile Eflk'n ve Malatya'ya kadar Anadolu'nun zabt. Nibolu da Hallarla sava (1396)... Timur'la yaplan Ankara savann kaybedilmesi (1402), Byezid'in Esareti ve vefat (1403). Fetret Devri (1402-1413): Yldrm'n ehzadeleri taht Kavgasna tututular. Sleyman elebi (1402-1410), arkasndan Musa elebi (1410-1413) Rumeli'de ve sa elebi (1402-1404) Balkesir'de saltanat srdler. Bu arada Sleyman elebi Macarlarla savat ve Musa elebi stanbul'u muhasara etti... Nihayet Mehmet elebi hepsini malup ederek tahta geti. 5. Birinci Mehmed, elebi (1413-1421): Fetret devrinde kaybedilmi olan topraklar tekrar alnd. eyh Bedreddin gailesi halledilip, Venediklilerle kk bir deniz sava yapld. 6. kinci Murad (1421-1444, 1446-1451): stanbul Muhasara olundu. Anadolu'daki beylikler kaldrlarak birlik saland. Macaristan'n fethi balad. Hallarla Varna (1444) ve 2. Kosova (1448) muharebeleri kazanld. 7. kinci Mehmed, Fatih (1444-1448, 1451-1481): Kzdrmaktan Tuna'ya kadarki sahay kaplayan Devletin topraklar arasnda kalan stanbul (1453) ile ayrca devir boyunca 14 Devlet Ve 200 ehir fetih ve zabt olundu. Akkoyunlu hkmdar uzun Hasan'la Otlukbeli (1473) sava yapld... Yeni ihtiyalara gre kanunlar kondu. 8. kinci Byezid, Vel (1481-1512): Cem Sultan gailesi ile urald muharebeler devam etmekle beraber mhim zafer ve fetihler olmad. Nisbeten sakin bir devre geti. Anadolu'da, ah smail'in tevik ettii i propaganda ve isyanlar byd... Byezid, yenierilerin yardm ettii, olu Selim tarafndan tahttan indirildi. 9. Birinci Selim, Yavuz (1512-1520): Douda, ah smail Safe'nin banda bulunduu i ran ile aldran da (1514) savald. Anadolu'daki iler imha edildi. Msr'a hkim klemenlerle Merc-i Dbk (1516) ve Ridniye (1517) savalar yapld... Netice olarak: Dou Anadolu, Msr, Suriye, Filistin, Hicaz ile hilfet hakk Osmanllara geti. 10. Birinci Sleyman, Knn (1520-1566): Batda, Douda ve Denizlerde savalp fetihler yapld. Batda: Macaristan'n ve birok kalelerin zabtn netce veren Moha (1526). Viyana muhasaras (1529), Alman seferi (1533) ve (1541) seferleri ile Avrupa ierlerine kadar uzayan aknlar yapld... Dou'da: Tecvzlerde bulunan ran'llara kar rkayn seferi (1533-35), 1548-49 Seferi ve Nahivan seferi (1553-55) ald. Denizden ise Yemen, Aden, Hindistan'da Diu kalesi, Cezir ve' Trablusgarb zabt olundu. Preveze (1538) le Akdeniz Trk Gl hline getirildi... idar sahada yaptklar ile Knn lkabn alan sultan, Orhan Gz ve Fatih devrinde yaplan kanun ve nizamlar yeniden hazrlatm, idar taksmt dzenlemitir. 11. knci Selim, Sar (1566-1574): syan eden Yemen tekrar (1567-71), Tunus (1574) ve Kbrs (1570-71) Feth olundu. Inebaht (1571) deniz savanda donanma byk bir malubiyete urad... Sultan, Devlet idaresini

9
daha ziyde kudretli sadrzam Sokullu'ya brakmtr. B. Ebussu'd Efendi'ye Kadarki eyhlislmlar: 1. Mehmed emseddn el-Fenr (1424), kinci Murad devri. 2. Molla Mehmed bni Armaan (1431), kinci Murad devri. 3. Fahreddn el-Acem (1436), kinci Murad ve Fatih devirleri. 4. Molla Hsrev Mehmed (1460), Fatih devri. 5. Molla Grn Ahmed emseddn (1460), Fatih ve kinci Bayezid devirleri. 6. Molla Abdulkerm (1488), kinci Bayezid devri. 7. elebi Aleddn el-Arab (1495), kinci Bayezid devri. 8. Efdal-zde Hamd Molla (1496), ikinci Bayezid devri. 9. Zenbilli Aleddn Ali el-Ceml (1503), kinci Bayezid, Yavuz ve Knn devirleri. 10. Kemalpaazde Ahmet emseddn (1525), Knn devri. 11. Sa'dullah Sa'd Efendi (1534), Knn devri. 12. ivi-zde Muhyiddn (1539), Knn devri. 13. Abdulkdir elebi el-Hamd (1542), Knn devri 14. Fenr-zde Muhyiddn (1543), Knn devri. 15. Ebussu'd Efendi (1545-1574), Knn ve kinci Selim devirleri. C. Ebussu'd Efendinin Hayat: Ebussu'd el-md 17 safer 898 (30 knunevvel 1490) tarihinde, skilip'te domutur. Hnkr eyhi diye tannan Muhyiddn Muhammed el-skilb'nin oludur. Babasndan, Meyyed-zde Abdurrahman Efendi'den, Mevln Seyyid Karamn'den ve rivayete nazaran Kemalpaa-zde'den ders grd... Babasndan icazet ald. Tahsili srasnda Sultan kinci Byezid'in dikkatini celb etmi ve yevmiye 30 aka elebi ulufesi ile taltif olunmutu. 922 (1516) da, negl shak Paa medresesi mderrisliine yaplan ilk tayininden sonra srasyla: 926 (1520) de Davut Paa, 928 (1522) de Mahmud Paa, 931 (1525) de Gebze, 932 (1526) da Bursa Sultaniye medreselerine ve 934 (1527) de Sahn-i Semann mft medresesi denilen ksmna tayin olundu, 939 evval (1533) de Bursa ve 940 rebulhirinde stanbul kads oldu. 944 (1537) de Knn'nin Korfu seferi srasnda Rumeli kazaskerliine getirildi. 8 yl bu hizmette kaldktan sonra; Fenr-zde Muhyiddn Efendi'nin yerine 952 aban'nda (1545) eyhlislm nasb olundu. Bu makamda 5 cemaziyelevvel 982 (23 austos 1574) deki vefatna kadar hicr hesapla 30 yl kald. D. ahsiyeti: Kaynaklar Ebussu'd Efendi'yi zayf, uzun boylu ve uzunca sakall, nrn yzl, vakur, mehib, gayet sde giyinir, etrafndakilere rfk ile mu'amele ettii halde mehabetinden meclisinde kimse az aamaz, szleri hrmetle dinlenir, bid ve zahid bir zat olarak tarif ederler. Mu'srlar tarafndan, Eb Hanfe-i sn, Htemetlmfessirn, Mu'allim-i sn (muallim-i evvel: Kemalpaa-zde) vasflar ile yd edilen bu zat, Osmanl eyhlislmlarnn tefsir ve fkh sahalarnda en limlerinden biri saylmaktadr. Adna yazlm kasidelerden baka, tarihlerde, tezkirelerde ve tercim kitaplarnda medhi iin sylenen szlere bakarsak, kendisinin zamann aan bir hret kazandn anlarz. Devrinin en nfuzlu adamlarndan biri olmakla beraber siysete karmayan Ebussu'd Efendi'ye Knn, byk bir hrmet ve itimad beslemi, mhim Meselelerde onun re'yine ba vurmutur. Pdihn, Zigetvar yolundan yazd hlde hldaim, sinde sindam, hiret karndam, tark-i hakta yoldam... diye balayan mektup, aralarndaki rabtann kuvvetini gsterir. kinci Selim tarafndan da byk sayg gren Ebussu'd Efendi, bu pdihn zaman ile 3. Murad ve 3. Mehmet devirlerinin balca ilmye ricalinin hocasdr. Arapa tefsiri ve iirleri, arap leminde mehurdur. Trke nesirde ise en mzeyyen slbdan en sde halk diline kadar her vdde kalem kullanmtr. Elhsl, Ebussu'd Efendi, sultan Knn, sadrzam Sokullu kaptn- deryas Barbaros, mimar Sinan ve iri Bak olan ebed-mddet bir devletin kendine lyk eyhlislm idi.2[2]

2[2]

Giri blmnn yazlmasnda istifde edilen eserler:Hukk-i slmiyye ve Istlht- Fkhiyye Kamusu mer Nasuhi Bilmen, stanbul 1949.Byk slm lmihli Ayni yazar, stanbul.Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl Mehmet Zeki Pakaln, stanbul 1946.lmiye Salnamesi Mehat-i uly mektupuluu tarafndan, Drlhfet llyye 1334. slm Ansiklopedisi lgili maddeleri.... M. Erturul Dzda, eyhlislam Ebussud Efendi Fetvalar Inda 16. Asr Trk Hayat, Enderun Kitabevi, stanbul 1972: 23.

10
IV- MECMU'A- FETAV NSHALARI Bu kitaptaki fetva metinleri, aada haklarnda etraflca izahat verilecek olan iki yazma 3[3] nshadan alnmtr. Bu iki yazma, stanbul ktphanelerinde bulunan otuz kadar 4[4] nsha gzden geirilerek seilmiti. det olduu zere nshalar birer harf (A) ve (B) ile iaretlenmi ve yapraklarn birinci yz (a) ikinci yz (b) harfleriyle gsterilmitir. Her fetvann sonuna alnd yer kayd olunmutur. Mesel (A. 40 b) : A nshasnn 40. yaprann ikinci yz demek olup, bu ibareyi tayan, fetva oradan balyor demektir. Yazma nshalarda, btn bu fetvalarn sonunda ekseriya Ebussu'd el-hakr veya sadece Ebussu'd kayd bulunmakta ve arada bir bahsi tamamlamak iin alnan, dier eyhlislmlara ait fetvalar da ayn ekilde kendi imzalar ile kayd olunmu bulunmaktadr... Fakat, metnimize sadece Ebussu'd Efendi'ye ait fetvalar alnd iin sonlarna isim yazlmak lzumlu grlmedi. Sadece, dier iki eyhlislma ait birka fetva alnm ve sonlarna isimleri kayd olunmutur. A. Metne Esas Alnan Nshalar: (A) Nshas: Fatih Ktphanesi, Ali Emir kitaplar, er'iye blmnde bulunan 80 numaral yazmadr. Ak kahverengi, basma emseli mein cilt iindedir. Okunakl gzel bir nesih ile yazlmtr. D ls 134x218 mm, yaznn eb'd (erevesiz) 75x137 ram dr. Varak says 285 olup, asl metin 277b'nin sonuna kadardr. Satr says 2730 arasnda deimektedir. Kitap, bap ve fetva balar krmz mrekkepledir. Eserin kdnda kz-bal kartal markas vardr... Mstensihinin Cezirl-Mahrse-de mtevelli bulunan Mustafa bin Ali el-Hatib ve istinsah tarihinin 1041 (m. 1634) olduu anlalmaktadr. (B) Nshas: Bayezid Umm Ktphanesi 2757 numarada kaytl yazmadr. Son zamanlarda yaplm ad penbe bir mukavva cilt iindedir. Ayn ahs-tarafndan yazld zannedilmekle beraber, bazan baka eller karm hissini verecek kadar bozulan, fakat umumiyetle okunakl bir ta'lik ile yazlmtr. D ls: 187x300 mm., yaznn eb'd (erevesiz) 98x215 mm. dir. Varak says 341 ve satr says 23 dr. Kitap, bap ve fetva balar krmz mrekkepledir. Eserin kdnda yapraktan aa uzanan bir sapn iki tarafnda A ve S harflerini hv bir marka bulunmaktadr... Eserin bandaki iki sayfalk mukaddimede mecmuay derleyen, kimliini ve yapt ii yle anlatmaktadr: Ta cenab-i cennet-mekan ve Firdevs-ayan merhum ve mafurunleh Sultan Sleyman Han (nevver-allahu teala merkadehu) hazretlerinin asr- eriflerinde hazne-i amirlerine ihda buyurduklarnda bu hakire sdde-i seniye mlzmlarna ilhak buyurmaa inayet buyurulup lkin... mansb- kaza semtine bi-z zarur rz lzm geldi... Hak subhnehu ve te'l hazreti f-zamnin olan kudttan ba'z gibi tark-i dallete dp halik olmaktan saklaya, mn y Rabb-el lemn. El-kssa mevln-i mumin-ileyh hazretlerinin... hergn kan fetvya elbette bu hakrin nazan mte'allik olmala cevab-i b-sevabIarndan ibu mecm'a cem' tehzb ve ... tertib edip ... hussan f-zamnin olan kudtn ekserine nev' hzr helva ekli olup... Bu ifadeye gre nshamz ilk nshay aynen nakil ve kendi ismini kaydetmeyen bir mstensihin eseri deilse Ebussu'd Efendi'nin Tefsrini tebyiz eden yakn bir talebesinin eseridir. Mecmua, Efendi'nin, salnda ve kinci Selim devrinde bitmi olup Sinan bin Ramazan bu srada kd bulunmakta olmaldr... Mukaddimede olduu gibi, yazmann baka bir yerinde de tarih kaydna rastlanlmad.

3[3]

eyhlislm Ebussu'd Efendi'nin fetvalarn toplayan mecmualarn hepsi yazmadr. Bu fetvalar imdiye kadar gerek eski gerek yeni yaz ile baslmamt. Baz yazlara rnek olarak alman birka fetva, neir saylmyacagna gre, Ebussu'ud Efendi fetvalarnn ilk neri bu kitapla olmaktadr... Ayrca umm olarak fetvalar zerinde ilk etrafl tetkikin de bu alma olduunu zannediyorum. 4[4] Sonradan ner edilen bir bibliyografyada daha fazla nsha gsterilmitir. Bu esere gre stanbul ktphanelerinde, 98 yerde Ebussu'd Efendi fetvalarndan paralar bulunmaktadr. Biz bu bibliyografyadan da istifade ederek, sdece hacimli nshalarn, bu bahsin sonuna bir listesini ilve ettik. Listeye almadklarmz birka sayfalk metinlerdir. Daha fazla malmat iin bkz. stanbul Ktphanelerine Gre Ebussu'd Bibliyografyas Hazrlayan: Atsz. stanbul 1967, Mill Eitim Basmevi, 61 sayfa. Ancak bu bibliyografya da eksiktir. Mesel, bizim esas aldmz (B) nshas ve grdmz baz birka sayfalk paralar bu eserde yoktur. ...bu efkar-i bdullahil Melikl Mennn... orlulu Sinan bin Ramazan (Sleymaniye-Hac Mahmud Ef. 1219 m. yazmada: Sinan bin Ramazan el-Cevher) ...eyym-i tahsilde vre ve ser-gerdan ve bkes b-derman, hayret vadilerinde pyan ve revan iken, Hak subhnehu ve te'l hazretlerinin ltf-i bkeran ni'am ve kerem-i b-pymna mazhar dp a'lem-l 'ulem-l mtebahhirn.,. vris-i 'ulm-l enbiyi ve-1 mrseln, keaf-l mkilt-d dniyye..eyh-i meyih-l slm, mfti-1 enam mevln ve stden Ebussu'd... hizmetlerine yetiip, dnimendleri olmak sa'detiyle mstes'id ... olmala mddet-i medd hizmet-i eriflerinde tahsl-i ulm-i nakliye ve teknl-i fnn klmakta...te'lf ve tasnif buyurduklar tefsr-i erifin asl msveddelerinden beyaza karlmas hizmetini buyurduklarnda ... it'atten gayr are olmayp ur' olundukta... cenb- cennet-mekn ve firdevs-iyn merhum ve mafrunleh Sultan Sleyman Han (nevver-allhu te'l merkade-hu) hazretlerinin asr- eriflerinde hazne-i mirelerine hd buyurduklarnda bu hakire... sdde-i seniye.

11
B. stanbul Ktphanelerinde Bulunan Ve Ebussu'd Efeudi'ye Ait Fetvalar htiva Eden Mecmualardan 5 Hacimli Olanlar: [5] Sra Blm Ad 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 Ali Emiri Efendi, eriye Atf Efendi Ayasofya Beyazt Umumi Carullah elebi Abdullah Esad Efendi Esad Efendi Esad Efendi Esad Efendi Esad Efendi Fatih Fatih Fatih Hac Mahmut Efendi Hac Mahmut Efendi Hac Mahmut Efendi Hamidiye Hasan Hsn Paa smihan Sultan smihan Sultan smihan Sultan Karaelebi-zade Hsameddin Kprl Mehmet Paa Murad Molla Nuruosmaniye Serez Serez Sultan I. Ahmed ehid Ali Paa ehid Ali Paa niversite niversite niversite Veliyddin Efendi Yeni Cami Yeni Cami Kitap No. Yaprak Says 80 277 1120 452 1543 230 2757 341 938 511 151 422 1059 218 1097 309 1098 207 1099 322 3727 273 2349 133 2350 192 3504 75 1217 517 1219 243 1236 90 590 372 423 324 223 323 224 495 226 282 200 337 666 1114 1968 1140 1158 95 1028 1071 1798 2106 6527 1343 624 625 308 385 177 79 152 235 360 259 130 105 30 180 478 445 Blmn Bulunduu Ktphane Fatih, Millet Vefa, Atf Efendi Ayasofya Beyazt Sleymaniye Kprl Fatih, Murad Molla Nuruosmaniye Sleymaniye st. niversitesi Fatih, Millet Sleymaniye

V- METNN TERTB Metnin tertibinde, fetv mecmualar nn klsik tertip tarz dikkate alnmamtr. Bu mecmualar, kdlere birer mracaat kitab olarak tertip olunduklarndan ilerindeki fetvalar din ve hukuk bir sraya gre toplanmlardr. Mesel namaza (kitab-s salt), nikha (kitab-n nikh), hrszla (kitab-s sirka) dair fetvalar ayr fasllarda (kitaplar) bulunmaktadrlar.6[6]
5[5]

M. Erturul Dzda, eyhlislam Ebussud Efendi Fetvalar Inda 16. Asr Trk Hayat, Enderun Kitabevi, stanbul 1972: 27.

6[6]

Fetva kitaplar buradaki gibi Trke de olsa, fasl balklar mterek ilm stlahlarla ve Arapa yazlmaktadr. Bir fetva mecmuasnda bulunan, ksmlarn adlarn ve srasn belirtmek bakmndan bu tertibi (Ali Emir Efendi, er'iye: 80 den alarak) aaya kardm; Kitt-t tehrt, kitb-s salt, kitb-z zekt, kitb-s savm, kitb-l hac, kitb-n nikh, kitb-r nd', kitb-t talk, kitb-l itk, kitb-l. man, kitb-l hudd, kitb-us sirkat, kitb-l cihd, kitb-l lakt, kitb-l lukata, kitb-s sirkat, kitb-l cihd, kitb-l lakt, kitb-l lukata, kitb-l bk, kitb-l mefkd, kitb-g irket, kitb-l vakf, kitb-l bey, kitb-s sarf, kitb-l kefalet, kitb-l havale, kitb- ehdet, kitb-l veklet, kitb-ud da'v, kitb-l ikrar, kitb-s sulh, kitb-l mdrebe, kitb-l ariyet, kitb-l veda, kitb-l hibe, kitb-l icrt, kitb-l mkteb, kitb-l vel', kitb-l ikrah, kitb-l hcr, kitb-l me'-zn, kitb-l gasb, kitb-, uf'a, kitb-l maksime, kitb-l

12
Bizim maksadmz ise, dn veya hukuk bir Mesele sorulurken, fetvada beliren itima bir zellii yakalamak ve bunlardan faydalanarak, o devrin hususiyetlerini tesbite almaktr. Bu sebeple fetva kitaplarnn klsik tertibi burada tamamen bozulmutur. Kitabmzn tasnifinde sadece, fetvalarn temas ettikleri itimi zellikler dikkate alnmtr. alma srasnda, nce fetvalar okunup aradmz zellii belirtenler filenmi, sonra da ayni zellie dair olanlar bir araya getirilmitir. Fetvalarda, cemiyetimizin hangi meselelerine dair zellikler bulduumuz, kitabn indekiler ve ndeks ksmlarnda grlmektedir. Bambaka bir kastla verilen ve toplanan fetvalarn her biri ekseriya birka itima hususiyete de k tutmakla beraber, bu temas ok defa pek hafif olmaktadr. yle ki bazan, bir hususun iyice tesbit olunabilmesi iin, bilgimizi azar azar tamamlayan belki yz kadar fetvay derlemek cab edecektir. Bu sebeble iyi bir netice alabilmek, hayat Meselelerine temas eden onbinlerce fetvann seilip ilenmesini gerektiriyor. Ayrca, etrafl bir fkh, tarih ve halkiyat bilgisine de ihtiya vardr. Ancak bu halde bile, devrin, tarihleri, kd sicilleri ve dier kaytlar ile birlikte mtla'a olunmad takdirde bu gibi tetkiklerin eksik kalacandan phe yoktur. VI- METNN TESBT VE NER HAKKINDA NOTLAR 1. alma ayni zamanda bir dil tetkiki olmadndan, o devir Trkesini tesbit gaye olarak alnmamtr. 2. Ayni sebeble transkripsiyon alfabesi de kullanlmamtr. Zaten bu bizim imknlarmz haricinde idi.7[7] 3. Trke kelimelerin o devre has sylenilerine, metni g anlalr hle getirmeyecek derecede riayet edilerek, ifdede eski havann muhafazasna allmtr. 4. Herhangi bir kelime deitirilmedii veya karlmad gibi, ilve de edilmemitir. Ancak, dt muhakkak olan kelime parantez iinde olarak ilve edilmitir. 300. fetvada olduu gibi. 5. Yine, iyi okunamyan kelimelerin, okunmas mmkn olan dier ekilleri de, yannda parantez iinde olarak gsterilmitir. 6. Hi okunmayan birka kelimenin yeri bo braklarak (..) ile gsterilmitir. Bunlar tek kelimelerdir. 408. fetvada olduu gibi. 7. fdesi, bozuk zann veren cmleler aynen muhafaza edilmitir. fdenin bu ekilde oluu, o gnk syleyi tarzna veya bazen de mstensihin dalgnlna verilebilir. 8. Metinde ayn ve hemze ler kesme virgl ile gsterilmi, ancak ikisi iin farkl virgl kullanlmamtr. 1- ALE I. ocuk Ve Neseb 1. Mesele Zeydin buluna ka yanda olmakla hkm olunur? Elcevap: krr ederse on ikisin tamam edicek olunur, eylemezse on sekizin tamam edicek dein olunmaz. 8[8] 2. Mesele Nisada ibtid-i hadd-i bul nerdendir? Elcevap: krar edicek, on ikisin tamam ettikte bligadr. 9[9] 3. Mesele nsdan olanlarn buluna ka yan tamam etmekle hkm olunur? Elcevap: On yedi yan tamam etmekle olunur. 10[10] 4. Mesele Zeydin mutallkas Hind, Zeydden olan veled-i sagrini kdye varp nafaka takdir ettirse Zeyd kabul etmeyip veledi Hindden hizneden mstani deil iken almaa kadir olur mu? Elcevap: Olmaz. 11[11] 5. Mesele Hind takdir ettirdii akay ba'de zamanin taleb ettikte Zeyd te'alll edip vermeyicek, Zeydi habs ettirmeye er'an kadire olur mu?

mzraa, kitb-l meskaat, kitb-z zebyh, kitb-l udhiye, kitb-l kerhtyet, kitb ihy-l mevt, kitb-l eribe, kitb-us sayd, kitburrehin, iktb-l cinayet, kitb-d diyt, kitb-l vesy, kitb-l hns, kitb-l mhimmt-liddn. 7[7] Burada hzn verici bir hdiseyi hatrlamamak elden gelmiyor. 1967 lkbaharnda Fatih Yaynevi ile bu (kitabn baslmas hususunu gryorduk. Yaynevinde eseri gren, Snmez Neriyat irketinin yetkili bir memuru, ancak kendilerinin lyk olduu genilikte basabileceklerini syleyerek eseri oradan istedi ve ald... Vaadlerine gre kitb, karlkl bir sayfas eski yaz metin, dieri yeni yaz metin, olarak iyi kada baslp ciltli olarak karlacakt. Ben de Giri i geniletip, indeks ve lgat ilve edecektim. stedikleri ekilde bir teklif mektubu yazarak verdim. Drt be sayfalk metin de rnek olarak basld. Fakat bu iki milyon sermayeli irket sat ans az oldua iin kitab basmay reddetti... imdi, yirmi bin lira sermayesi olmayan Enderun Kitabevi bastryor! Ne diyelim! elebi! Byle olur bizde de tevik dediin 8[8] B. 245 a 9[9] B. 245 a 10[10] B. 245 a 11[11] B.l0 b

13
Elcevap: Olur, sagrin helakine medddir veled-i kebr gibi deildir. 12[12] 6. Mesele Mddet-i hizne kz ocuklarda er'an ne zamana deindir beyan buyurular? Elcevap: Hizneden mstaniye olucak dahi det-i nisay ta'um iin bir miktar almamak evldr, meer mtemit ola. 13[13] 7. Mesele Zeyd-i ma'smun mte'ehhil olan kardei Amr ile ammi olan Bekr olsa, er'an hakk-i hizne kangsnndr? Elcevap: Erin Mznesi olmaz hakk-i terbiyet kardeinindir. 14[14] 8. Mesele Hind-i sagirenin hakk-i hiznesi ebesi Zeynebin olup, Hind on yama girdikte babas Zeyd, Hindi Zeynebin elinden almaa er'an kadir olur mu? Elcevap: Mtehat olup Zeyneb zabtna kadir lmaycak olur. 15[15] 9. Mesele Zeyd-i mteveffann zevci Hind, ecnebiden Amra nikhla vardkta, Zeydin sagir olu Bekri Zeydin anas m alr yoksa Hindin anas m alr? Elcevap: Hindin anas alr. 16[16] 10. Mesele Zeyd-i mteveffann olu Amr-i sagirin hakk-i hiznesi Hindin olup beslerken, Bekr-i ecnebiye vardkta, hakk-i hizne Hindin anas Zeynebin olup Amra takdir olunan nafakay alp, geri Hinde verip, Hind "aldm" dedikte verese kabul etmeyip, Zeynebe "Hinde verdiini isbat eyle" deyu "yemin eyle" demee kadir olur mu? Elcevap: Hakk-i hizne Hindin olmaycak, Artrn nafakasn Hind almak meru' deildir. 17[17] 11. Mesele Hind fevt oldukta, yanda olu Zeyd ve dokuz yanda kz Zeynebi, mezkurlarn babalar Amrdan, Hindin anas Hatice alp nafaka takdir ettirip nafaka-i mezbre ile beslemee kadir olur mu? Elcevap: Olur, mtehat ise Zeynebi alamaz. 18[18] 12. Mesele Zeydin zevcesi Hind-i mutallaka, Zeyd-i mezburdan yedi yanda kz Zeynebe yevm ikier aka takdir ettirip, Zeyd' kadir olmaycak, anas Hatice nafakasz beslerim der iken almaa kadire olur mu? Elcevap: Mtehat ise Zeyd alr. 19[19] 13. Mesele Zeyd zevci Hinde talk verip, ahar vilyette skin-olup, Hindden olan olu Amr-i sagr dokuz yana girip hakk-i hizne sakt oldukta, Zeydin marifeti yok iken kardei Bekr "kardeim oludur" deyu Amr Hindden almaa kadir olur mu? Elcevap: Olmaz. 20[20] 14. Mesele Zeyd-i mteveffann, zevci Hindden bir yandaki olu Amr ile yandaki olu Bekri, Hind ile Hindin anas Haticenin elinden cebren, Zeydin babas ve kardeleri alp evlerine ilettiklerinde, Bekr ocaa dp yanp fevt olup, Amr dahi inek st ile beslendii ecilden fevt olup lse, er'an Zeydin babas ile kardelerine ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr-i edd lzmdr. 21[21] 15. Mesele Zeyd memlkesi Hind-i sagre, Zeydin zevcesi Zeynebi emse, Zeyd Hindi tasarruf hell olur mu? Elcevap: ki buuk yan iinde ise olmaz. 22[22] 16. Mesele Hind, kulu Zeydi mddet-i rez'da emzirse, ba'dehu bey'a kadire olur mu? Elcevap: Olur, amma lyk deil. 23[23] 17. Mesele Zeyd Hindi tezevvc etmek diledikte, mahallesi ahlisinden ba'z "onu zevcin Zeyneb mddet-i rez'da emzirdi idi, alma" deyip, Zeyd dahi "kzm ise dahi alrm" deyip alsa ne lzm olur? Elcevap: Emzirdii sabit olur ise tefrik ve ta'zir-i edd lzmdr. "Kzm ise dahi alrm" dedii hkm-i er'i redden sdr oldu ise kfir olur, katli hell olur. 24[24] 18. Mesele Zeydin zevcesi Hind, anas Zeynebin sagr olu Ann emzirse, nikha zarar var mdr? Elcevap: Yoktur aksi dahi caizdir. 25[25] 19. Mesele Snnet olduu zamanda mu'tddan eksik kesilmi olan Zeyd, tekrar snnet olmak er'an caiz olur mu?
12[12] 13[13]

B. 70 b A. 77 b 14[14] B. 69 b 15[15] B. 11 a 16[16] B. 69 b 17[17] B. 69 b 18[18] A. 77 b 19[19] B. 69 a 20[20] B 10 b 21[21] B.92a 22[22] A. 56 b 23[23] A. 56 b 24[24] A. 56 b 25[25] A 56 b

14
Elcevap: Olmaz. 26[26] 20. Mesele Diyr- Arabda avretleri snnet ederler bu fi'l snnet midir? Elcevap: Mstehabdr. 27[27] 21. Mesele: Hind, kz Zeyneb-i sagreyi Haticeye iyallie verip, Hatice Zeynebi besledikten sonra, Hind Zeynebi cebr ile Haticeden almaa kadire olur mu? Elcevap: Olur, amma Haticenin hatrn ri'yet etmek gerektir. 28[28] 22. Mesele Zeyd, olu Amr-i sagri fakr olduu ecilden iyallie verip "her ne harcedersen ba'de zamanin ben vereyim" deyip, Bekr Amr alt yl besledikten sonra, Zeyd Amr almak istedikten, Bekr dahi harcm Zeydden ger'an almaa kadir olur mu? Elcevap: Miktarn isbt edicek alr. 29[29] 23. Mesele Zeyd sagre kz Hinde, cihaz deyu ba'z nesne ediverip, hibe ve teslim etmeden Zeyd-i mezbur fevt olsa, verese-i Zeyd zikr olunan cihaz taksime kadir olurlar m? Elcevap: Olmazlar, sagre olucak teslim lzm deildir. Hemen ana edivermek kifayet eder, onuncun kendi kabz etmi olur. 30[30] 24. Mesele Zeyd yabanda bulduu olana infak etmeyip kdye vermek istedikte, kd "yabanda bulduuna beyyine ikmet eyle" deyip Zeyd dahi eylese, kd olan ibk etmee er'an kadir olur mu? Elcevap: Yabanda buldukta almakla hfzn iltizam etmitir, kd muhayyerdir, amma evl budur ki, aczi ma'lm olucak alp hara vere, sonra geri talep eder, kezlik dilerse alr Zeyde verir dilerse sonrakide ibk eder. 31[31] 25. Mesele Zeyd shhatinde mevlidinden mechl-n-neseb olan kulu Amra "olumdur" deyip bu ikrar zerine fevt olsa, Zeydin Amr misilli olu olmak kabil olmakla, Zeydin olu Bekr var iken, Amr dahi Zeyde vris olur mu? Elcevap: Amrn mevlidinde mechl-n-neseb id beyyine ile sabit olursa olur, ve ill olmaz. 32[32] 26. Mesele Dr- harbde esr olan Zeyd hals olup dr- slma geldikte, Amra "babamsn" deyicek, Amr da Zeyde "olumsun". Bu vech zerine birka yl getikten sonra Zeyd kavlinden rc' edip Amra "babam deilsin" deyicek, Amr "olum deilsin" deyip, kavilleri sicil olunduktan sonra fevt olucak, oullar ile Zeyd dahi vris olur mu? Elcevap: Ahar kimsenin olu olup Amrn deil id tamam zahir olman kavillerinden rc' etmi deil ise olur. 33[33] 27. Mesele Zeyd Amra tezevv ettii cariyesi Hindden olan Bekr, Zeyd-i mezbur fevt oldukta, "ben Zeydin sulb oluyum" deyu da'va edip, beyyine ikmet eylese, mteveff-i mezbrun vrisleri dahi "raezbr Amra tezvi olunduktan sonra olup, Amrn olu idne" beyyine ikamet eyleseler, Zeyd-i mezbur hl-i shhatinde meclis-i hkimde "Bekr benden deildir" deyu selb-i neseb dahi etmi olsa kangs evldr? Elcevap: Verese beyyinesi evldr. Zeyd, Bekr Amrn olu idne bir defa ikrar etti ise sonra "bendendir" deyu ikrar ve da'vet ettiine beyyine-i dile bulunsa dahi asla istim' olunmaz. 34[34] Cevblhar: Hind Amrn nikhnda iken doduun, yahud Zeydin "veled-i mezbur Amrdandr" dediin isbat edicek, Zeyd sonradan (veled-i mezbur bendendir" dediine asla i'tibar olunmaz. Veled-i mezbur Zeydin andan sonra "bendendir" dediin isbat ederse dahi lavdr. 35[35] 28. Mesele Zeyd zevcesi Hindle, nikhlanmazdan evvel olan ettikleri zinadan hsl olan veled, Zeydle Hinde vris olur mu? Elcevap: Hinde vris olur Zeyde olmaz. 36[36] 29. Mesele Zeyd zevci Hindin, ahar ile zinadan veledi olsa, mezkr veled ahardan id mukarrer iken Zeyd fevt olucak Zeyde vris olur mu? Elcevap: Li'n ediip veled anasna ilhak olunmaycak mukarrer olmaz, yle oldu ise vris olamaz. 37[37] II. Arlk Ve Ergenlik 30. Mesele Zeyd kz Hindi, Amrn yz aka arln alamaynca, Amra tezvic eylemese, Amr ba'd-et-tezvic yz Zeydden almaa kadir olur mu?
26[26] 27[27]

B 269 b B. 269 b 28[28] B.70 b 29[29] B. 70 b 30[30] B. 224 b 31[31] A. 99 a 32[32] B. 210 a 33[33] B. 40 b 34[34] A. 49 a 35[35] A. 49 a 36[36] B. 64 a 37[37] A. 15 b

15
Elcevap: Olur, vermedii takdirce tezvic etmemek mukarrer olucak, arlk olmaz rvet olur. 38[38] 31. Mesele Zeyd, Amrn kz Hinde namzed olup, bir miktar aka ve ba'z esbb kaim gnderse, Amr mukabelesinde dondan ve gmlekten ve ir levazmdan ana mu'dil ba'z esbb gnderse, ba'de zamann ayrldktan, Zeyd kaln deyu peyverdii akay ve esbab almaa kadir olur mu? Elcevap: Kaln mehr-i mu'acceldir. Hediye deildir ki mukabelesinde ivaz- mudil gnderile, vermek lzmdr.39[39] 32. Mesele Hind hn-i tezevvcde Zeyde ergenlik bir ba verip, Zeyd dahi 'ivaz bir kaftan vermi olsa, bir yldan sonra mufrakat ettikte Hind Zeydden ol ba almaa kadire olur mu? Elcevap: Olur, rvettir, ivazn Zeyde verir. 40[40] 33. Mesele Zeyd, kzkardei Hind-i mteveffann kz Zeynebi, Amra zevcelie verdikte, ergenlik onbin aka verse, Zeyneb fevt oldukta, Zeyd akay Amrdan almaa kadir olur mu? Elcevap: Zeyd vermi olucak ergenlik olmaz, rvet ise alr, hibe ise almaz. 41[41] 34. Mesele Hind, zevci Zeyde ergenlik verdiin, Hindin fevtinden sonra ir verese Zeydden almaa kadir olur mu? Elcevap: Olurlar, rvettir 42[42] III. Nikh 35. Mesele Nikhta tesm' ile ehdet kabul olur mu? Elcevap: F-zamnn olunmaz. 43[43] 36. Mesele "Hkim ma'rifetsiz nikh olunmaya" deyu emr- pdih vrid olmu iken, hkim ma'rif etsiz nikh sahih olur mu? Elcevap: Olmaz, meer niza' ve husmet olmaya. 44[44] 37. Mesele Hind, izn-i kd yok iken, bir ka kimse huzurunda "kzm Zeyneb-i sagreyi, kardeim Amrm olu Bekr-i sagre verdim" deyip Amr "Bekr iin Zeynebi alp kabul ettim" dese nikh olur mu? Elcevap: zn-i hkimle olmak emr olunmutur. 45[45] 38. Mesele Zeyd, sagre kzn, Amrm sagre oluna hd mahzarnda tezvic edip, Amr dahi alp kabul eylese, amma ma'ri-fet-i hkim olmasa, nikh- mezbur sahh olur mu? Elcevap: Velayetleri kmiledir, olur, hkim kabul etmemek olmaz. 46[46] Bu Surette: Hind bliga oldukta nikh feshe kadire olur mu? Elcevap: Olmaz. 47[47] 39. Mesele Hind-i n-bligay, Zeyd nikh eylese sahih olur mu? Elcevap: Olur, amma vel babas yahud dedesi deil ise, Myr-i feshi vardr, hn-i bulda. 48[48] 40. Mesele Zeyd, bliga kzn Amra "senin oluna verdim" deyip, Amr dahi "olum iin aldm, kabul ettim" deyip, yldan sonra kzn hara tezvc etmee kadir olur mu? Elcevap: Kzn rzs ve huzr-i suhd olmaycak nikh deildir. 49[49] 41. Mesele Zeyd Hind-i bligay, babas Amr izinsiz nikh eylese, Amr, raz olmasa, nikh feshe kadir olur mu? Elcevap: Olur, 50[50] 42. Mesele Zeyd namzedi Hind-i bliga, Zeydden ayrlp hara varmaa rzs yok iken, babas, Bekre nikh eylese, ba'dehu Zeyd taleb edicek, Hind Bekre varmayp yine Zeyde varmaa kadire olur mu? Elcevap: Babasnn nikhn kabul etmediyse Bekr alamaz, babasnn rzas lmaycak dahi Hind Zeyde varamaz, ittifak lzmdr. 51[51] Bu Surette: Bekre vard takdirce, Zeyd, Hinde ve Hind akrabasna geen nesnesin almaa kadir olur mu? Elcevap: Olur. 52[52]
38[38] 39[39]

A. 51 a B. 39 a 40[40] B. 77 a 41[41] B. 228 b 42[42] A. 51 a 43[43] A. 15k b 44[44] A. 42 b 45[45] A. 42 b 46[46] A. 42 b 47[47] A. 42 b 48[48] B. 35 b 49[49] A. 43 a 50[50] A. 43 a 51[51] A. 4 ka 52[52] A. 44 a

16
43. Mesele Hind, kendy Amra nikh eylemee Bekri vekl ettikten sonra, yine kendy Zeyde nikh eylemee Beri vekl etmi olsa, birbirinin haberi olmayp ikisi bile nikh etmi olsalar, kangsnn nikh sahih olur? Elcevap: Kangs evvel nikh ettiyse ol muteberdir, azl-i zmnde ilim mu'teber deildir. 53[53] 44. Mesele Evli barkl olu olan Hind, bir taze olana varmakla, olu Zeyde ar lhik olup, leyle-i zifafta anasnn evine birka ta vursa, ehl-i 'urf dahi etmee kadir olur mu? Elcevap: Asla olmaz, Zeyd izinsiz nikh dahi sahih deildir. 54[54] 45. Mesele Zeyd Hindi filn tarihten beri menkhas idne beyyine ikmet eylese, Amr dahi Hind tarih-i mezburdan beri kendinin menkhas idne beyyine ikmet eylese, kangs makbuledir? Elcevap: Tarihleri bir olucak hi biri olmaz, beyyineler tehtir eder. 55[55] 46. Mesele Hindin Zeyd menkhas olduun isbat eyledikte, Zeyd talk verip mezbre Hind mehr aldktan sonra, Amr mez-bre Hindin bundan akdem menkhasn olduun isbat ettii takdirce, Zeyd Hindin mehir deyu ald akay Hindden almaa kadir olur mu? Elcevap: Eer asla halvet-i sahha olmad ise, halvet-i sahha olduu takdirce olmaz. Meer tesmiye olunan mehr-i misilden zid olsa, yle ise ziydesin alr. 56[56] 47. Mesele Zeydin zevcesi Hindi, Amr bo sanp, ma'rifet-i hkimle nikahlanp, Hindden bir veledi olduktan sonra Zeyd taht- nikhnda id sabit ve zahir olup, yine Zeyde hkm olunsa, Hindin Amrdan olan veledinin nesebi sabit olur mu, ve Amr fevt oldukta vris olur mu? Elcevap: Olur, eeri nikh sahih deildir, ettii ikb icb hakknda zinadr. Amma zahir nikh sureti olman Amra had vurulmaz, veledin Amrdan nesebi kat' olunmaz. 57[57] Bu Surette: Hind-i mezkre dahi Amra vrise olur mu? Elcevap: Zeyde hkm olunan mekrhenin Amra ne alkas kalr ki veraset da'v eyleye, dahi Zeydin nikh bak id zahir olmadan Amr fevt olup hakkat-i hl andan sonra zahir olsa dahi, mekrhenin tereke-i Amrdan alaca hemen mehridir, eer mehr-i misli ms'ade ederse, eylemezse mehr-i mislin alr. Mehir shhat- nikha mevkuf deildir. Zinada dahi bir mni' ile had sakt olsa 'ukr lzmdr, zinann mehr-i mislidir. Amma miras tamam nikh-i sahih olmadan asla meru' deildir. 58[58] IV. artl Nikh 48. Mesele Zeyd Amra alt yl hizmet etmek artyla, Amr Zeyde kz Hindi nikh edip, cem' olmu deiller iken Zeyd fevt olup, Zeydin veresesi Amrdan, Zeydin hizmet ettii zamann cretin talebe kadir olur mu? Elcevap: Nikh -olunmadysa olur, olunduysa ecr-i mislinin Hindin mehr-i mislinden ziydesi var ise an alr.
59[59]

49. Mesele Zeyd Hinde nikh eyledikte "eer Hindin rzs olmadan ben kendim avret alrsam yhud criye itira edersem Hind benden bo olsun" dese, ba'dehu Zeyd fuzl nikh ile Ftmay alsa, yahud Zeydin vekili ediniverip, ya cariye aliverse, Hind bo olur mu? Elcevap: Bizzat almak zerine art etti ise olmaz. 60[60] 50. Mesele Zeyd Hindi nikahla aldkta "gayr yerde ahar avretim yoktur" dese "eer var ise benden Hind bo olsun" dese, ba'dehu gayr yerde avreti zahir olsa, Hinde talktan ne vki olur? Elcevap: Bu sz ba'd-ed-duhl dediyse ric'i talk botur, ric'ine kadirdir, iddet iinde. Kablehu dedi ise iddet yoktur, bin olur, tecdd-i nikh lzmdr. 61[61] 51. Mesele Zeyd, Amnn kz Hind-i bliga stanbulda olup, ba'dehu alp Msra gitmek art ile, hn-i akidde iki yz altn mehir takdir olunup, Hind dahi rziye olsa, ba'd-et-tezevvc gitmemee kadire olur mu? Elcevap: Olur, amma iki yz altn mehr-i misilden ziyde olup Msra gitmek art ile etti ise, mehr-i misilden ziydesi sakt olur. 62[62] 52. Mesele Zeyd Hindi, ehirde sakin olmak artyla nikahlandktan sonra, karyeye iletse, Hind-i mezbre "karyede olmayp ehre giderim" demee kadire olur mu? Elcevap: Mbeyn mesfe-i seferce yok ise olmaz. Amma art- mezbur zerine mehr-i mislinden bir miktar eksik mehr ile nikahland ise karyeye karmak ile tamam olur. 63[63]
53[53] 54[54]

B. 40 b A. 45 b 55[55] A. 54 b 56[56] A. 47 a 57[57] B 61 a 58[58] B. 61 a 59[59] B. 66 a 60[60] A. 55 b 61[61] B. 43 b 62[62] A. 55 b 63[63] A. 55 a

17
53. Mesele Zeyd Hinde nikh ederken, Hind Zeyde "sen beni koyup gidersen bo olaym m" dedikte"ol" deyu art eylese, ba'd-en-nikh Zeyd, Hindi drt yl koyup gitse, ba'dehu Hind Amra varp sekiz yldan sonra ehl-i mahalle Amra "sen Hindi aldn zaman Zeydden bo idn isbat etmedin" deyu dahle er'an kadir olur mu? Elcevap: Zeydin art-i mezbru muhakkak ise olmazlar. 64[64] Bu Surette: Zeyd gib olup, hayat ve memti ma'lm olmayp, meclis-i kadide Hind, art- mezbur muhakkak idne ehl-i mahalle zerine beyyine ikmet eylese, istim' olunur mu? Elcevap: Olunur, hli zerine ibk olunup, Zeyd gelince dein ta'arruz olunmaz. 65[65] V. Mehir 54. Mesele Zeyd Hinde namzed olup, bir miktar aka ve altn ve gm yzk mehr-i mu'accel gnderse, ba'dehu kabl-en-nikh, Zeyd feragat eylese yahud fevt olsa, mehr-i mu'accele rc' olunur mu? Elcevap: Olunur. 66[66] 55. Mesele Zeyd Hindi nikahlanr oldukta, vekli Amra " bin akadan artk raz deilim" dediinden sonra, Amr alt bine-nikh edip Zeyd iittikte "raz olmazdm" deyip, amma yine Hind ile cem' olsa, Zeyde alt bin lzm olur mu? Elcevap: Alt bin ettiin kabul etmeyip cem' olucak, zina etmi olur. Mehri kabul etmemek nikh kabul etmemeyi mstelzimdir. 67[67] 56. Mesele Zeyd, kzn Amra verdikte be bin aka mehr-i mu'accel kavi eyleyip, Zeyd akay almadan nikh edip kz Amra teslim eylese, ba'dehu Amr, zikr olunan be bin akay vermemee kadir olur mu? Elcevap: Olmaz, vermeden kz yanna getirtmemee kadiredir. 68[68] 57. Mesele Hind tezevvc iin Amr vekl edip "sen ne mikdar mehir re'y edersen ann zerine nikh olsun" deyip, Amr dah Hindi Zeyde veklet ile bin aka mehr-i meccel zre nikh edip, Zeyde gelip haber verip skt edip, Hind ile halvet-i sahha olup, duhl ettikten nice zaman sonra Hinde talk verdikte, "zamn- nikhta bin aka mehre ben raz olmadm idi" deyu bini vermemee kadir olur mu? Elcevap: Olmaz. 69[69] 58. Mesele Hind mehr-i misli, anas mehriyle ma'lm olur mu, ne ile ma'lm olur? Elcevap: Babas canibinden olan nisa' mehrine kyas olunur. Cevb- Ahar: Hemirelerine mukayese ile bilinir. 70[70] 59. Mesele Birka kimse "Hind gelin oldukta cmle mehrin hibe etti" deyu ehdet edip, mehri ne mikdar idn bilmeseler, ehdetleri makbul olur mu? Elcevap: "Baladm" dediine ehdet ederler ise olur, "balad" diye ehdet ederlerse olmaz. 71[71] 60. Mesele Zeyd gerdee girdii gece, ba'z mslmanlar mahzarnda zevcesi Hind yengesi olan Zeyneb "Hind mehrinin bir miktarn Zeyde hibe eyledi" deyicek mslmanlar "hibesin andan bilelim tapunsun" dediklerinde tapunsa, vech-i merh zre hibe sahha olur mu? Elcevap: Olmaz. 72[72] 61. Mesele Hind Zeyde mehrin hibe ettikten sonra Zeyd Hindi boasa, Hind hibesinden rc'a kadir olur mu? Elcevap: Hsn-i mu'eret etmek artyla hibe etti ise olur. 73[73] 62. Mesele Zeyd Hinde nikahlanp, halvet-i sahha olmazdan evvel fevt olsa, Hind tamam mehrin almaa er'an kadire olur mu? Elcevap: Olur. 74[74] 63. Mesele Hind zevci hayatta iken mehr-i meccelin talep edip almaa er'an kadire olur mu? Elcevap: Bu diyar deti zre ecel ta'yn olunmu deil ise, mevtten talktan evvel talep edemez. 75[75] 64. Mesele Zeyd Hindi bin aka mehr ile alp, cem' olduktan sonra boayp, iki bin aka ile geri nikhlansa, Hind Zeydden evvelki bini almaa kadire olur mu? Elcevap: Olur, 76[76] 65. Mesele Hind Zeydden on iki bin aka mehir talep edip isbt eylese, Zeyd iki bin idn isbt eylese kangs
64[64] 65[65]

A. 55 a A. 55 a 66[66] A. 51 a 67[67] A. 49 b 68[68] A. 50 b 69[69] A. 49 a 70[70] A. 49 b 71[71] A. 50 a 72[72] A. 50 b 73[73] B. 224 a 74[74] B. 66 a 75[75] B. 65 b 76[76] B. 66 a

18
evldr? Elcevap: Mehr-i misil Hinde ms'ide ise Zeyd beyyinesi evldr, Zeyde msid ise Hind beyyinesi evldr.
77[77]

66. Mesele Sabkan Cezayir paas olan aann mu'tekas ve Hayreddin Paa olu Hasan Paann menkhas olan Hind "nikhm bin altndr" deyu da'va edip, veresenin "nikhn on dirhem gmtr" dediklerinde bir hccet ibraz edip, amma hccet Cezyirde olup, mddet-i medde mrur etmein stanbulda beyyineye kadire olmayp, Cezyirde beyyineye kadire olsa, ayniyle bin altn mehrin almaa kadire olur mu? Elcevap: Mehr-i misil msid ise olur, ve ill hidlerin ehdetleri nakl oluncaya dein alamaz. Amma Hasan Paa merhumun snndan on dirhem ile nikh ba'ddir. 78[78] Bu Surette: Hindin mehr-i misli ser'le ne makle kimseye kyas olunur? Elcevap: Hasan Aann anna kyas, eshb- vukuf ta'yn ve ittifaklar ile olunur. 79[79] 67. Mesele Zeydin mutallkas Hind, Zeyd fevt olduktan sonra "zerinde be bin filori mehrim vardr" deyu Zeydin az ikrarna beyyine ikmet eylese, Zeydin veresesi "mehrin be bin akadr" deyu beyyine ikmet eylese, kangsnn beyyinesi evldr? Elcevap: Hind beyyinesi evldr. 80[80] 68. Mesele Zeyd-i medyun fevt olup, terike deynine vefa etmese, zevcesi mehrin almaa kadire olur mu? Elcevap: ir gurem gibidir. 81[81] 69. Mesele Zeyd Hindi, her yk otuz batman olmak zere, yz yk misk ve yz yk zaferan ve yz kul ve yz criye ve yz deve mehr ile nikahlanp, fevt olucak mmkn olmaman, ve-rese-i Zeyd Hinde mehr-i mislinden ziyde nesne vermemee kadir olurlar m? Elcevap: Olurlar, mikdr-i kymet mehuldr. 82[82] VI. Talk 70. Mesele Zeyd "hellim haram olsun" dese, niyet eylemese, talk vki' olur mu? Elcevap: Olur. 83[83] 71. Mesele Zeyd "kllem-i er'iyenin mefhmu zerime olsun" demekle (1) ma'nsn olma zu'm edip telffuz edicek, talk vki' olur mu? Elcevap: "Ol szden niyetim ol idi" der ise i'tirf ile olur. 84[84] 72. Mesele Zeyd, talk tezekkr etmeden "ihtiyarn elinde olsun" demek ile er'an zevcesi Hind bo olur mu? Elcevap: Hind nefsini boadysa olur, ve ill olmaz. 85[85] 73. Mesele Zeyd Hinde gazab arasnda kere "bo ol, bo ol" dese Hind-i mezkreye er'an ne vehile talk vki' olur? Elcevap: talk lzmdr. 86[86] 74. Mesele Zeyd, meclis-i er'de zevcem Hindi iki , defa boadm idi" dedikten sonra " defa dedikte kzib idim" deyu yemin eylese, tasdik olunur mu? Elcevap: Olunmaz, yalan ise dahi talk bo olur. 87[87] 75. Mesele Zeyd-i mm "in'allah avretim talk bo olsun" dese, in'allah demenin ma'nsn bilmese, talk vki' olur mu? Elcevap: Olmaz, ma'nsn bilmek lzm deildir. 88[88] 76. Mesele Zeyd talka art ettikte, nefsi iitecek kadar "in'allah" dediine, yemini ile tasdik olunur mu? Elcevap: Kula iitti ise olunur, hkim tasdik edicek. 89[89] 77. Mesele Hind zevci Zeyde "eer bir yla dein sladan gelmez isen, irdetim elde olsun mu" dedikte Zeyd dahi "olsun" dese, ba'dehu Zeyd-i mezbur bir yla dein gelmedii takdirce, Hind kendi kendin talk boamaa kadire olur mu? Elcevap: Olur, bir yl tamam oldukta te'hr etmeyicek. 90[90]
77[77] 78[78]

B. 207 b B. 64 b 79[79] B. 64 b 80[80] A. 51 b 81[81] A. 152 b 82[82] A. 50 b 83[83] A. 61 b 84[84] A.66 b 85[85] B. 74 b 86[86] A. 58 a 87[87] A. 58 a 88[88] A. 11 b 89[89] A. 11 a 90[90] A. 65 a

19
78. Mesele Zeyd ahar yere gider oldukta, zevci Hinde "alt aya dek gelmezsem irdetin elinde olsun" deyip gidip, drt yl geip gelmeyicek, Hind nefsini boamak ile Zeydden bo olur mu? Elcevap: Olmaz alt ay tamam oldukta kadiredir. 91[91] 79. Mesele Zevci nbedd olan Hind, nafakaya aczi olucak teeffu' edip, fi' kdsi tefrik edip zevc-i hara varsa, ba'dehu Zeyd gelse zevcesin geri alabilir mi? Elcevap: Alamaz. Ahmed. 92[92] Cevb- Ahar: "Teeffu' hususu Diyr- Kmda car olmaya" deyu men'-i sultan vki" olmutur. Ebussu'd.
93[93]

80. Mesele Zeyd-i sancak beyi, Arara z' edip avreti Hinde talk verdirse, ikrahla talk vki' olur mu? Elcevap: Olur, talk maklesinde ikrah zarar eylemez, hemen eseri bunda zahir olur ki Hind medhln bih olsa, Amrn zerine lzm olan nsf-i mehri ikrah eden zmin olur idi. 94[94] 81. Mesele Zeyd zevcesi Hinde "benden bo ol" demekle hill-i iddette kd izin verip tekrar nikh- cedide muhta olur mu? Elcevap: Olmaz, ric'ate kadirdir. 95[95] 82. Mesele Zeyd zevci Hindi talk-i ric' ile bogayp, Hind tekml-i iddet edip, Amra varmak istedikte, Zeyd men'e kadir olur mu? Elcevap: Kadir olmaz, ha'd-el-idde hindir. 96[96] 83. Mesele Zeyd zevcesi Hinde "anam ve kzkardeim ol" dese, er'an Hind Zeydden bo olur mu? Elcevap: Haram olmak niyeti ile deyicek hin talk bo olur, "onlar gibi sevgili ve hrmetli ol" demek murad ise olmaz, makam karnesiyle murad ma'lmdur. 97[97] 84. Mesele Zeyd zevci Hinde "senden gayri aldm alacam talk bo olsun" dese her avret tezevvc ettike talk- selese vaki' olur mu? Elcevap: Olur. 98[98] 85. Mesele Zeyd, Amrdan nakil tarki ile "Amr, aldm alacam bo olsun dedi" demek isterken "Amr aldm alacam bo olsun" deyu lfzn teneffs mikdar kat' eyleyip sonra dese, er'an Zeyde nesne lzm olur mu? Elcevap: Olmaz, sadr- kelmda Amr zikir hikyet ve nakle delildir. 99[99] 86. Mesele Zeyd dnde, zevci Hind ile ekiip Hinde "benden bo ol, talk" dese, bo olur mu? Elcevap: Uyankla demekten saknsn. 100[100] 87. Mesele Zeyd, bene yiyip ve boza iip, akl-zil iken avretin talk boasa, talkna i'tibar olunur mu? Elcevap: Yeri g bilmez idi ise olunmaz. 101[101] 88. Mesele Sara zahmetine mbtel olan, meruluu hlinde avretin boayp, ifkat bulduktan sonra asla boadmdan haberi olmasa, er'an avreti bo olur mu? Elcevap: Olmaz, akl olmaycak. 102[102] 89. Mesele Zeyde cnn galebe edip, zevci Hinde talk verse, talk vki' olur mu? Elcevap: Deildir. 103[103] 90. Mesele Zeyd, zevci Hindi b-gnh yerde derken, Amr "er' deildir, niin dersin" demein "ben er'i bilmezim" dese ne lzm olur? Elcevap: Kfir olur, Hind bin olur, mehrin alr, diledii mslime varr. 104[104] 91. Mesele Zeyd, zevcesi Hindin azna ve dnine cima' lfz ile etm eylese, er'an Hind Zeydden bo olur mu? Elcevap: Firkat vaki' olur. 105[105] 92. Mesele Zeydden kelime-i kfr sdr olsa, tecdd-i nikh olunmak lzm gelip, zevcesi Hind, Zeyde yine nikh olunmaa rziye olmaycak nikha icbar olunur mu? Elcevap: Gle nikh lzm deil, kfr kendinden sdr olmam ki icbar oluna. 106[106] 93. Mesele Zeyd defa er-i erife muhalif ba'z kelimt edip, defa tecdd-i nikh olundukta, zevcesi, zevc-i
91[91] 92[92]

A, 65 a A. 53 a 93[93] A. 53 a 94[94] B. 244 b 95[95] A. 61 a 96[96] A. 62 b 97[97] B. 38 a 98[98] A. 58 a 99[99] A. 51 a 100[100] A. 51 a 101[101] A. 60 a 102[102] A. 60 a 103[103] A. 60 a 104[104] B. 313 b 105[105] B. 75 b 106[106] B. 75 a

20
hara varmadan Zeyd almak caiz olur mu? Elcevap: Hind rzasyla olunur, irtidadla vki' olan talk deildir, fesihdir. 107[107] 94. Mesele Zeyd-i mslimden haten elfz-i kfr sdr olsa, zevcesi haram olduu takdirce bo olur mu? Elcevap: Ol vech ile vki' olan firkat fesh-i nikhladr, talk ile deildir, ka defa vki' olduysa, hlleye hacet yoktur. 108[108] 95. Mesele Zeydin zevcesi Hind, elfz- kfr sylemek ile Zeydden bo olur mu? Elcevap: Olmaz, nikh mnfesih olmadan bin olur. 109[109] 96. Mesele Hind, Zeyd-i ehl-i 'ilme "ben zevcim Amrdan bo olmaa tarik nedir" deyu su'l ettikte, Zeyd dahi ba'z kimseler huzurunda "kfire oldum de" deyu ta'lm eylese, ol dahi dese, ne lzm olur? Elcevap: Hindden evvel ol meun kfir olup katli mubah olur, Hind yine mna getirilip, cebr ile Amra nikh olunur. 110[110] 97. Mesele Hind zevci Zeyde, b-huzr olup "bir gn senden bo dmek iin kfr sylerim" dese, Hinde ne lzm olur? Elcevap: Kfr sylemee azm ettii gibi kfire, olur, Zeydden bin olur. Amma yine cebr ile iman getirtilir, tecdd-i nikh olunur. 111[111] Bu Surette: Hind nikha rziye olmad takdirce ne vech ile olunur ? Elcevap: Kd meclis-i er'e getirip iki hid mahzarnda nikh eder. 112[112] 98. Mesele Zeydin zevci Hind, kastla kfr syledikte, Zeyd talk vki' oldu zannedip, esbabndan ba'zm alp gitse, talk- bin vki' olmu olur mu? Elcevap: Kfr sylemek ile talk vki' olmaz, fesh-i nikh ile bin olur. Amma yine ta'zr-i beli ile slama getirdikten sonra, Zeyd cebrile tecdd-i nikh edip alr. 113[113] Bu Surette: Hinde cebir ne mertebede mer'dur? Elcevap: slama cebr-i edd ve habs-i medd ile olur. slama geldikten sonra, hkim iki hid mahzarnda Zeyde nikh etmekte Zeydin menkhas olur, cebrile evine alr gider. 114[114] 99. Mesele Zeyd "zevcim Hindin evine varmyaym tevbe-i nash olsun dese" varmaa tark nedir? Elcevap: Varsn, nesne yoktur, helle tevbe olmaz. 115[115] VII. Hal' 100. Mesele Zeyd zevci Hind "beni boa" dedikte Zeyd dahi "eer sabah namaz vaktinde, mehrinden ve nafakadan ve sir-hukkundan feragat edersen, bin talk ve talk ve yz talk, ve bin talk bo ol" dedikten sonra, vakt-'i mezbrda Hind feragat etmi olmaycak, mezbre Hind Amr-i imama varp Amr "nice oldu" deyicek "bin talk ol dedi, mehrimden ben de getim" demi olmakla, talk olmu olup, Zeydden tefrik olunmak caiz olur mu? Elcevap: Nafakasndan ve ir hukukundan getiine dahi ikrar ettiyse olur. 116[116] 101. Mesele Zeyd, zevci Hindi iki defa bin talk ile boyp yine alsa, Hind sonradan, mehrinden ve nafaka-i iddetinden gemek art ile Zeyd ile hal' eyleyip, ba'dehu Hind mehrin ve nafaka-i iddetin talep eyledikte Zeyd Hinde "ben seni mehrinden ve nafaka-i iddetinden gemek art ile boandm" deyip, geri almaa kadir olur mu? Elcevap: Olmaz, ve Hind talebe dahi kadire olmaz. 117[117] 102. Mesele Hind, zevci Zeyd ile mehrinden ve nafaka-i iddetinden feragat edip ve Zeydden olan bir yandaki sagresin nafaka takdir ettirmeyip, kendi yanndan yedi yla dein beslemek zere hal' okutuktan sonra Hind "fakirim" deyu sagre-i mezbreye nafaka takdir ettirip nesne almaa kadire olur mu? Elcevap: Olur amma kudreti oldukta yine Zeyde der. 118[118] 103. Mesele Hind veled-i sagrinin yedi yllk nafakasn kendi yanndan vermek zere zevci Zeyd ile hal' ediip, hkim-l-vakt shhat-i hal'a hkm edip, hccet verse, ba'dehu veled-i sagr fevt olsa, Zeyd-i mezbr Hindden sagrinin yedi yllk nafakasn talep edip almaa kadir olur mu? Elcevap: Olur. 119[119]
107[107] 108[108]

B. 75 b B. 76 a 109[109] B. 75 a 110[110] B.75b 111[111] B. 75 b 112[112] B.75b 113[113] B. 75 b 114[114] B. 75 b 115[115] B. 87 a 116[116] B. 67 b 117[117] A 75 a 118[118] A.74 b 119[119] B. 68 a

21
104. Mesele Zeyd Hinde verdiinden, sonra ziyde bedel-i hal' almak caiz olur mu? Elcevap: Lyk olmaz, etmemek gerektir. 120[120] VIII. ddet 105. Mesele Zeyd htnu Hindi boayp, iddet iinde Zeyd fevt olsa, Hind drt ay on gn iddet-i vefat m eker yoksa iddet-i talk m? Elcevap: Talk- ric' ise iddet-i vefat lzm olur. 121[121] 106. Mesele Hind, iddeti tamam olmadan, iddet tamam oldu sanp, Zeyde tezevvc eylese caiz olur mu? Elcevap: Ta'zr-i edd lzmdr, sanmak zr deildir. 122[122] 107. Mesele Talk veren zevc-i evvelin gayr olan Zeyd, Hindi iddet iinde nikahlanp, iddet tamam olunca halvet olmasa, nikh sahih olur mu? Elcevap: Olmaz. 123[123] 108. Mesele Zeyd, zevci Hind-i mteveffiyenin hemiresi Zeynebi iddetsiz nikhlansa, iddeti ktktan sonra tekrar, nikahlanmak ile hell olur mu.? Elcevap: Bu surette iddet lzm olmaz, nikh sahihdir, talk gibi deildir. 124[124] 109. Mesele Zeyd Hindi boadktan sonra, Hindin iddeti iinde hemiresi kzn tezevvc etmek er'an caiz olur mu? Elcevap: Olmaz, Hindin mevti gibi deildir. 125[125] 110. Mesele Zeyd fevt olup, zevci hurretl-asl Amr nikahlanp, ba'dehu "senin nikhn sahih deildir, iddet iinde olmutur" deyu, Bekr beyyine ikamet edip kendi nikhlansa, mr "Hindin iddeti, iddet-i vefattr Zeydin fevti gnnden drt ay on gn getikten sonra nikahlanp dururum, mslmanlar bilir" deyu beyyine-i 'dile ikmet eylese, kangsnn beyyinesi evldr? Elcevap: Amrn beyyinesi evldr. 126[126] 111. Mesele Zeyd "eer filn fi'li ilersem avretim talk bo olsun" deyip, ba'dehu ol fi'li ileyip, alt ay miktar zevcesi ile evvelki slp zere mu'eret edip, mslmanlar muttali' olup, tefrik olundukta, avretin iddeti talk vki' olduu zamandan m i'tibar olunur, yoksa tefrik zamanndan m? Elcevap: Talka inkr zerine mu'eret ettiyse yevm-i tefrikten iddet eker, ve ill yevmi vuki arttr. 127[127] 112. Mesele Zeyd zevci Hinde talk verip, sonra iddet iinde Zeyd fevt olup, Hind Zeyde vris olur mu? Elcevap: Talk- ric' ise olur. 128[128] 113. Mesele Zeyd zevci Hindi bin talk boayp, iddeti iinde fevt olsa, Hind Zeyde vris olur mu? Elcevap: Shhatinde iken boad ise, yahud maraz olursa da avretin talebi ile boad ise olmaz, ve ill olur.
129[129]

IX. art 114. Mesele Zeyd "eer zevcim Hinde simden geru cima' edersem, benden talk bo olsun" dedikten sonra cima' etmeden bin talk boayp ba'd-el-iddet nikhlansa sahih olur mu? Elcevap: Hdr buna are yoktur. 130[130] 115. Mesele Zeydin kz Hindi Amr nikahlandktan sonra, mezbur Amr "eer Hind-i mezbreyi kabul edersem benim anam ve hemirem olsun" dese er'an mabeynlerinde tefrik lzm olur mu? Elcevap: Bu szden hergiz niyet eylemediyse nesne lzm olmaz, eer talk niyet ettiyse zihr olur, ya bir esir azad eyleye, kadir deil ise altm gn mtetbvan oru tuta, kadir deil ise altm miskin doyura 131[131] 116. Mesele Zeyd, kz Hindi Amra namzed ettikten sonra, "al" dedii mukabelede "bu gnden sonra Hindi alrsam, anam kzm kardeim olsun" dese Hindin yine Amra nikh sahih olur mu? Elcevap: htiyaten iki defa nikh olmak gerektir, meclis-i vhidde olur ise caizdir. 132[132] 117. Mesele Zeyd "Ann drt eyrek edip kati etmez isem, avretim talk bo olsun" dese, Amr kati etmee
120[120] 121[121]

B. 68 a B. 12 a 122[122] B.71 b 123[123] A. 77 b 124[124] B. 72 b 125[125] B. 72 b 126[126] A. 55 a 127[127] B. 72 a 128[128] B. 43 a 129[129] B. 44 b 130[130] B. 78 a 131[131] B. 78 b 132[132] B. 78 b

22
kadir olmad takdirce er'an avreti bo olur mu? Elcevap: deti bu ise, Zeydin ya Amn ya Hindin her hangisi evvel fevt olursa, hir nefeste bo olur. 133[133] 118. Mesele Anasna ve babasna muvacehelerinde "eer ikinizi de kati eylemezsem avretim t talk bo olsun" deyip Zeyd kati etmeyicek, talk ne vakit vki' olur? Elcevap: Ya kendinin ya avretinin ya babasnn ya anasnn hir nefeslerinde vki' olur. 134[134] Bu Surette: Avretin hir nefesinde vuk'-i talkn vechi nedir? Elcevap: Mezkrlarn katline zaman ta'yin etmeyicek, t katillerinden ye's vki' olmaynca talk vki' olmaz. Niteki mel'nun y ehad-i ebeveyninin hir-i mrnde, katilden ye's muhakkak olup hr' muhal ve hins mukarrer ve talk vki' olur. Avretin hir-i hayatnda dahi ye's mukarrer olup, hr' muhal ve hins mukarrer ve talk vki' olup, mel'un avretine vris olmaz. 135[135] 119. Mesele Zeyd "Amra kzm verirsem, avretim talk bo olsun" dese, hlen vermek isteyicek, avreti bo olmadan vermee tark-i er'i var mdr? Elcevap: Kendi mehm emken men' edip, kz ir akrabas vericek nesne olmaz. Avretin hin talk boayp, ba'd-el-idde kendi verse dahi nesne olmaz. 136[136] 120. Mesele Zeyd-i mcerred "eer ben Hindi bizzat ve bi-l-vasta nikhlancak olursam, her aldka benden talk bo olsun" dedikten sonra fuzl nikh edip verseler, er'an tefrik lzm olur mu? Elcevap: Olmaz, nikahlanmak bizzat yhud vekil ile olan akde tlak olunur. 137[137] 121. Mesele Zeyd-i serho iki yakasn yrttkta, zevci Hind "niin byle edersin" deyicek, Zeyd "bir daha senin gmlein giyersem talk bo ol" dese, ba'dehu keten satn alp, Hind eirip. Zeyd dokutma akasn verip, Hind biip dikip, ol gmlei Zeyd giyse, talk- selse vki' olur mu? Elcevap: Yakasn yrtt gmlek bu makle idi ise olur, izafet edn mlbese iin olur. "Senin mbaeretinle hsl olan gmlei giyersem" demi olur. 138[138] 122. Mesele Zeyd "eer filn nesneyi edersem, her aldm avret bo olsun ve fuzl dahi edersem bo olsun" dese Zeyd nikhla avret almak caiz olur mu? Elcevap: ki batan fuzl nikh olunup avret kabul etmeden Zeyd kabul edip avret sonra kabul edicek nesne olmaz. 139[139] 123. Mesele ki avreti olan Zeyd "eer filn firli ilersem avretim talk bo olsun" dese, ba'dehu ol fi'li ilese, iki avreti ; talk bo olur mu? Elcevap: Biri olur, ta'yinde muhayyerdir. 140[140] 124. Mesele Zeyd Amra "bir dahi bu san'ati senin ile ilersem, avretim Hind talk bo olsun" dedikten sonra, Hind talk-i bin verip, ba'dehu yine Amr ile ilese, geri Hindi tezevvc eylese, sonra Amr ile iledii takdirce talk vaki' olur mu? Elcevap: Ba'd-et-talk Amr ile iledii iddet iinde ise talk botur, hullesiz nikh mmkn deildir. Eer iddet tamamndan sonra iledi ise andan sonra nikh sahihtir, andan sonra ilemekle talk vki' olmaz. 141[141] 125. Mesele Zeyd tecridi hlinde "eer filn fi'li ilersem, alp alacam talk bo olsun" deyip, ba'dehu ol fi'li ileyip, ba'de zamanin Zeydin haberi yok iken, Amr Hindi tezvc edip Zeyde i'lm ettikte, Zeyd skt edip, amma Hinde bir mikdar meta' gnderse, akid sahih olup Hindi tasarruf kadir olur mu? Elcevap: Olur, mehrin gnderdi ise. 142[142] 126. Mesele Zeyd zevci Hinde "eer seninle bir dee girip yatarsam talk benden bo ol" dediinden sonra. Zeyd Hindi bir dee girmeden hal zerinde yahud minder zerinde etmekle, Hind Zeydden talk bo olur mu? Elcevap: Olmaz, ebed dee girmemek gerektir. 143[143] 127. Mesele Hind "zevcim Zeyd ile bir dee yatarsam, babam Amr ile zina etmi olaym" dese ba'dehu geldikte Hind ne eylesin? Elcevap: stifr- kesr eylesin. 144[144] X. Hlle
133[133] 134[134]

A. 57 b B. 88 b 135[135] B. 88 b 136[136] A. 57 b 137[137] A. 10 b 138[138] A. 65 b 139[139] A. 12 b 140[140] A. 57 a 141[141] A. 59 a 142[142] A. 72 a 143[143] B 50 a 144[144] B. 88 b

23
128. Mesele Zeyd zevcesi Hindi hat ile talk boayp, birbirini isteyip, dileyip, mshabet eyleyip, hullesiz almak dilese, er'an caiz olur mu? Elcevap: Ne'zblhi te'l, mmkn mdr 145[145] 129. Mesele Zeyd zevcesi Hindi talk boayp, ba'dehu hlle olunmadan nikh ettirip tasarruf eylese ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr-i edd ve habs-i medd lzmdr. 146[146] 130. Mesele Zeyd menkhas Hind defa bin talk boayp, ba'dehu hullesiz yine tasarruf eylese, Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Had ikmet olunur, 147[147] 131. Mesele Zeyd talk boad Hindi, hullesiz tekrar kendine nikh sahih olmadn bilip, hullesiz kendine nikh ettirse er'an ne lzm olur? Elcevap: mam- A'zam katnda darb-i edd ile ta'zr olunur, mmeyn katnda had ikmet olunur. 148[148] Bu Surette: Zeyd, hullesiz Hindi nikahlandktan sonra Hindden velet zuhur eylese veled-i zina olur mu? Elcevap: "Gyetl-Beyan"da e(ba'z) ashabmz, ademi sbt-i nesebi men ettiler" deyu mezkrdur. 149[149] Bu Surette: Zeyd Hindi hullesiz alp tasarruf ettiin bilip skt eden kimselere er'an ne lzm olur? Elcevap: Vlt-i emre i'lm eylemek lzmdr. 150[150] 132. Mesele Zeyd zevci Hindi boadkta talk, hlle ihtiyar etmeyip, nib olan Amr, Zeyde "kfir ol, yine mslman ol" deyip, Zeyd dahi el-iyz billh kfir olup yine mslman olduktan sonra, Amr, Hindi, Zeyde nikh eylese ettii nikh sahih olur mu? Elcevap: Nib Zeydden evvel kfirdir, ikisinin dahi katli mubh- sahih olmak mmkndr. 151[151] 133. Mesele Zeyd zevcesi Hindi talk boadktan sonra, cim'a kadir olmayan pre, yhud on iki yanda olanca hlle etseler, ba'dehu Zeyde nikh caiz olur mu? Elcevap: nzal lzm deildir, idhl mukarrer olucak olur, ill olmaz. 152[152] 134. Mesele On iki yan tamam edip, buluna i'tiraf etmeyen olana, hulle-i sahha olur mu? Elcevap: Buluna ikrar etmeyicek talk sahih olmaz. 153[153] 135. Mesele Hind-i mutallkay Zeyd-i n-blie hlle eyleseler, Zeyd vat' ve tatlka kadir olmasa, Hind sdn emmek ile talk vki' olur mu? Elcevap: Mddet-i rez'da emdi ise olur, amma hlle deildir, lavdr. 154[154] 136. Mesele Zeyd zevcesi Hindi talk boayp, Zeyd bir kul itira edip, Hinde tezvc edip, ba'dehu kulu Hinde hibe eylese, bo oldukta hlle olur mu? Elcevap: Olur, eer daha hibe etmeden kul Hinde idhl etti ise. 155[155] XI. Aile Hayat 137. Mesele Alt yandaki Hind-i yetime, Zeydin menkhas olup, Zeyd "nafakasn ben veririm, malndan nafaka takdir olunmasn" dedikte, Hind anas, yevm iki aka takdir ettirip, malndan almaa kadire olur mu? Elcevap: Zeyd verir ise olmaz. 156[156] 138. Mesele Zeydin menkhas Hind-i bakire, daha ana evinde iken Zeydin zerine nafaka takdr ettirse, ba'dehu ecr-i misil zre takdir olunan nafakay Zeydden almaa kadire olur mu? Elcevap: Evinde kalp Zeydin yanna varmamas, Zeydin ihmli iin olup, Hind tarafndan olmayp, hkim istidne emr etti ise dahi olur. 157[157] 139. Mesele Zeyd zevcesi Hind ile, Hindin anas Zeynebin evinde bile olurlarken, Zeyd Zeyneb ile zindegne edemeyip ekiseler, Zeyd Hindi evinden karp, mahalle ar kendi mlk evine alp gitmee kadir olur mu? Elcevap: Olur. 158[158] 140. Mesele Zeyd, mlk cariyesi Hind bey' eylemek istedikte, zevcesi Hatice "elimde sagrim var, ben tenh evin cmle hizmetin ed etmee kadir deilim" deyu cariyeyi sattrmamaa kadire olur mu?
145[145] 146[146]

A. 59 b A. 59 a 147[147] B. 9h b 148[148] B. 48 b 149[149] B. 48 b 150[150] B. 48 b 151[151] B. 76 a 152[152] A. 59 b 153[153] A. 58 b 154[154] B. 49 a 155[155] A. 59 a 156[156] A. 53 b 157[157] A. 51 b 158[158] A. 46 b

24
Elcevap: Olmaz, amma hizmet etmemee kadire olur. 159[159] 141. Mesele Zeyd criyesiyle cem olup, avreti havfmdan sabah abdest alp, namaza yknse, rk'un ve scdun sahih eyle-mese, Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Tevbe ve istifar lzm olur. 160[160] 142. Mesele Zeyd, zevcesi Hind ile sakin olduklar ehirden Hindin rzs yok iken, Zeyd Hindi ahar ehre alp gitmee kadir olur mu? Elcevap: Hilaf vardr, eer Zeyd slih kimse ise, Hindi diyr- gurbete iledip b-huzr eylemek ihtimli yok ise, hkim izin verir ise olur ve ill olmaz 161[161] 143. Mesele Zeyd zevcesi Hindi, Galatadan mlk evinden, hazret-i Ebi Eyyb Ensrye alp gitmek istedikte, nafaka vermemee er'an kadir olur mu? Elcevap: Eeri kadir olur, amma bahane ile ta'cz etmek meru' deildir, bir tark ile irz etmek lzmdr. 162[162] 144. Mesele Zeyd zevcesi Hinde env'-i z edip kdnin malmu olsa, Zeydden tefrika kadir olur mu? Elcevap: Ezadan ne tark ile mmkin ise men' eylemee kadirdir. 163[163] 145. Mesele Zeyde cebr ile "eer zevcen Hindi bir dahi dersen, sancak subana bin aka nezrin olsun mu" deyip "olsun" dese, ba'dehu dse bin akay vermek lzm olur mu? Elcevap: Kefret-i yemin ile hals olur. 164[164] Mesele Se'detl sultnm "ehl-i 'urfe nezir lavdir" deyu buyurulmu idi. Elcevap: Avretin dmee izin verilmi olmasn. 165[165] 146. Mesele Zeyd Hinde "gp ev ile validen yanna varrsan, talak bo ol" dedikte, mezbur art "unutma" deyu bir kda yazp, evinin duvarna yaptrdktan sonra, ba'de zamann hacca gider oldukta, Hind-i mezbreyi hamama ve dne varmaktan ve n-mahreme grnmekten men' edip, tenbhan, "unutma" deyu bunlar dahi mezbur kda yazp gittikte, Hind Zeydin kendini men'en yazd nesneleri ilemekle, Zeyd "mezburlar art etmedim" deyu yemin, ederken, er'an Hinde talk vki' olur mu? Elcevap: Olmaz, art ettii sabit olmaycak. 166[166] 147. Mesele Zeyd hacca gider oldukta, zevcesi Hinde "eer ben gelince, hamama, dne varrsan ve nmahreme grnrsen talk benden bo ol" dese ve zikr olunan rtu bir kada yazp evinin duvarna yaptrp gitse, Zeyd hacda iken Hind rt-i mezkreyi ilese, talk-i mezkr vki' olur mu? Elcevap: Olur. 167[167] Bu Surette: rt-i mezkreyi kda yazp yaptrdn ikrar edip, kavlen dediin inkr eyleyip, yalnz Amr kavlen dediine ehdet eylese Hind Zeydden tefrik olunur mu? Elcevap: Telffuz etmeden yazdna bir sebeb-i er' beyn etmeyicek, inkrna i'tbar yoktur. Eer "Hindi tahvf iin ettim" der ise, zahirdir ki "yazlana muhalefet edersen bo olursun" demitir. Tefrik olunur. 168[168] 148. Mesele Hind zevci Zeydden izinsiz, babas evine vard iin, Zeyd Hindi darb eylese ne lzm olur? Elcevap: ok nesne lzm olmaz. 169[169] 149. Mesele Zeyd, zevcesi Hindi dp evinden kosa, Hind-i mezbre anas evine varsa, Zeyd zerine nafaka takdir ettirmee kadire olur mu? Elcevap: Olmaz, eer Zeyd taleb edip gelmezse. Amma Hind Zeydin evine gelmek isteyip, Zeyd raz deil ise, hkim takdr-i nafakaya kadirdir. 170[170] 150. Mesele Hind zevci Zeyde "yine gelirim" deyu kardelerin grmee izin alp, nice zaman gelmeyip, kardeleri katnda sakin olup, Zeydden bu kadar zamann nafakasn almaa kadire olur mu? Elcevap: "Gel" deyip gelmedi ise nafaka lzm olmaz, ve ill otuz gnden ziyade oturdu ise yine sakt olur.
171[171]

151. Mesele Zeyd, zevcesi Hindi yevm yirmier aka nafaka takdir edip, ol diyardan be yl sefer edip, gh ylda gh iki ylda bin veya iki bin aka gnderse, Zeyd zikr olunan nafakaya kudreti yeter kimse olsa, Hind takdir olunan nafakann baksin dahi almaa er'an kadire olur mu? Elcevap: Madem ki hayatta olalar ve nikh kim ola, kadire olur. Zeyd fevt olsa ya talk verse, istidne emr
159[159] 160[160]

A. 47 a A. 6 b 161[161] B. 38 b 162[162] A. 46 b 163[163] B. 38 b 164[164] B. 87 b 165[165] B. 87 b 166[166] A. 68 a 167[167] A. 68 b 168[168] A. 68 b 169[169] B. 90 a 170[170] B. 57 a 171[171] B. 56 b

25
olunduysa yine kadire olur. 172[172] 152. Mesele Zeyd-i gaibin mevti haberi gelmeden, zevci Hind hara varmaa kadire olur mu? Elcevap: Olmaz. 173[173] Bu Surette: Hind Amra varp, Amrn Hindden veledi olsa, veled-i zina olur mu? Elcevap: Olmaz, Zeyd gelir ise dahi nesebi Amrdan sabittir. Anasn Zeyd alr. Sbt-i neseb shhat-i nikha mevkuf deildir. 174[174] 153. Mesele Karye ehlinden maslahatn kendi grp, pnardan su getiren Hind, muhaddere olur mu? Elcevap: Olmaz. 175[175] 154. Mesele Hamama ve kuraya giden Hind, muhaddere olur mu? Elcevap: Olur, rz vakarla ve hadem haem ile giderse. 176[176] 155. Mesele Hamama ve dne ve ahar mahalleye seyrna varan Hind, muhaddere olur mu? Elcevap: Olur, eer hametle varr ise. 177[177] 156. Mesele Babas 'uteksna ve evld-i 'utek ve hemireleri zevcine grnen Hind, muhaddere olur mu? Elcevap: Muhadderelikte mu'teber olan, hudd-i erat-i erifeyi ri'yet deildir. Onuncun kfirelerde dahi muhaddere bulunur. Ele grnp meslihine bizzat mbaeret eder deil ise, mukadderedir. 178[178] 157. Mesele Zeydin Hind-i muhaddere ile husmeti olup, Hindin zevci, Hindi mecs-i kdye ihzara mni' olup, "ben vekil olmazm ve ahar kimse tevkil etmee raz deilim" demee er'an kadir olur mu? Elcevap: Hind muhaddere ise vekil nasb etmemee kadir olmaz. Zira hukuk zayi' olmak caiz deildir. Binefsih gelmese, ehl-i er' vekil nasb etmek ile emr edip, bir kimseyi vekil ettireler. 179[179] 158. Mesele Hindin zevci, Hindin tara kdm istemeyip, Hindin validesi olup, validesini grmek istese, validesi Hindin evine varmaa raz olmasa, er'an Hinde validesin grmee, ne zamanda bir kere grmee izin verilir? Elcevap: Hindin atas anas, cum'adan cum'aya gelip kzlarn ziyaret iin grp yine gitmee iczet-i er'iye vardr. 180[180] 159. Mesele Zeyd, zevcesi Hindin valideynin, cum'adan cum'aya gelip Hindi ziyaret eylemekten men'e kadir olur mu? Elcevap: Olmaz. 181[181] 160. Mesele Avretler, yzne stpe ve kzlca gibiden srmek hell midir? Elcevap: Ziyneti eri iin ederse haram deildir. Ahmed 182[182] 161. Mesele Zeyd, zevcesi Hinde "cariye bahasndan sende u kadar akam vardr ver" dedikte, Hind Zeyde "sana deynim yoktur. Gel meclis-i er'a varalm, bende akan var ise al" dese, Zeyd "ben meclis-i er'a varmazm" dese, Hind bo olur mu? Elcevap: Murad mudeilim dernek ise hindir, "haktan geerim, varmazm" demek ise deildir. 183[183] 162. Mesele Zeydin zevci Hinde olan deyni iin, Hind Zeydi habsetmek diledikte, Zeyd dahi "sen beni habs ettirmekten muradn, hlf-i er' ie slik olmaktr. Bu takdirce seni dahi avretler zindanna habs etsinler, nafakan vereyim" demee kadir olur mu? Elcevap: Hfz eder kimsesi olmaycak, re'y-i hkimle, kendi ile, bir mstakil mahhes var ise habs ettirmee kadirdir. 184[184] 163. Mesele Hindin zevci Zeyd, Hindi hacca al gitmek raz olmaynca, Hind anasnn kardei olu ile hacca gideyim dese gitmee kadire olur mu? Elcevap: Mahrem olmaynca olmaz, mahrem olucak Zeydin icazetine hacet yoktur. 185[185] 164. Mesele ki avretli olan Zeydin zevceleri, bir evde sakine olmaktan imtina' eyleseler, her birine mstakil ev lzm olur mu? Elcevap: Lzmdr, avlular dahi ayr olmak lzmdr. 186[186]
172[172] 173[173]

B. 57 b A. 47 b 174[174] A. 48 a 175[175] A. 158 a 176[176] B. 197 b 177[177] A. 158 a 178[178] B. 197 a 179[179] B. 197 a 180[180] B. 38 b 181[181] B. 39 b 182[182] A. 195 b 183[183] B. 181 b 184[184] B. 183 b 185[185] B. 34 a 186[186] B.38 b

26
165. Mesele Zeyd avretli olup, dima Hinde varp gayrilere varmasa, er'an ne lzm olur? Elcevap: Cmlesin ri'yet etmek lzmdr, her birinde bir gece olmak gerektir. 187[187] 166. Mesele Zeyd zevcesi Hinde, tenbh ve te'kd ve gh darb ile namaz kldrmaa kadir olurun, olmad takdirce sim olur mu? Elcevap: Kldn grmek gerek. 188[188] 167. Mesele Zeyd, mm-i veledi Hindi, urb-i hamr etmekten men'e kadir olmaycak, Hindden olan sagre kzn alp Hindi red eylemee kadir olur mu? Elcevap: Men' edegrmek gerektir. 189[189] 168. Mesele Zeyd, avreti Hinde "ben seni nikahlanmazdan evvel sen fahie imisin" deyip talk verse, mehrini vermemee kadir olur mu? Elcevap: Olmaz. 190[190] 169. Mesele Zeyd zevci Hinde "kan kblem, yzn nr-i ilhi, eiin dil-rblar secdeghi" dese er'an ne lzm olur? Elcevap: Darb-i edd ile ta'zr lzmdr. 191[191] 170. Mesele Zeyd zevci yanma, evine baz yarann getirip, urb-i hamr eylese, Zeyde ve Hinde ne lzm olur? Elcevap: Had ve ta'zr ve hapis lzmdr. 192[192] 171. Mesele Zeyd zevcesi Hindi, n-mahremden karmayp, bir yerde urb-i hamr eylese, Zeyde ve Hinde ne lzm olur? Elcevap: Had ve ta'zr-i habs lzmdr. 193[193] 172. Mesele Zeyd evine n-mahrem getirip, avreti yannda urb-i hamr edip, fsk u fcuru zahir olsa, ehl-i mahalle Zeydi mahalleden gidertmee kadir olurlar m? Elcevap: Mbaeret ettii kabyihi giderirler. 194[194] 173. Mesele Zeyd cima' lfz ile zevcesi Hindin azna ve dnine etm eylese, er'an ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr-i edd ve tecdd-i man lzmdr. Hind diledii kimseye varr. 195[195] 174. Mesele Zeyd, zevci Hindin cima' lfz ile azna sse, kfir olup avreti bo olur mu? Elcevap: Olmaz, ta'zr lzmdr. 196[196] 175. Mesele Zeyd cima1 lfz ile, zevcesi Hindin azna ve dnine etm eylese, er'an ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr-i edd ve tecdd-i man lzmdr. Hind diledii kimseye varr. 197[197] 176. Mesele Zeyd, zevci Hindden olan olancklarna "haramzadelerdir, benden deildir" deyip nefy-i neseb etse, Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr lzmdr. 198[198] Elcevap: Sbt-i nesebde sphe-i nikh kifayet eder. 199[199] 177. Mesele Zeyd, olu Amra "tonguz olu tonguz" dese er'an ne lzm olur? Elcevap: Vki' ise kendi tonguz olmak lzm gelir. 200[200] 178. Mesele Zeyd, olu Amr, ev kaytmayp, namaz klmayp, urb-i hamra musir olduu iin dp, Amr ol darbdan fevt olsa, Zeyde nesne lzm olur mu? Elcevap: Mercdur ki uhrev dahi olmaya, dnyev nesne lzm deildir. 201[201] 179. Mesele Zeyd, kil ve dn olup, her vehile tedbr ve tasarrufa mlik olsa, Zeyd-i mezbre kendine enfa' ba'z tedbr isdikte, babas Amra muhalefet eylese er'an ne lzm olur? Elcevap: Re'y-i bya hf eyleyen ebn-i zaman, her ne dilerse olur, kil ve dn olmaz. 202[202] 180. Mesele Zeyd, vey olu Amra bir kt'a bahe hibe edip, Amr dahi 'ivaz bir destml verse, ba'dehu Zeyd rc' edip, hkim Zeyde hkm eylese hkm nafiz olur mu? Elcevap: Amr, Zeyde "destml baheden ivazdr, kabul et" deyip, ol dahi kabul etti ise, yeri mlk olduu
187[187] 188[188]

B. 38 a A. 31 a 189[189] B. 70 b 190[190] A. 51 a 191[191] B. 90 a 192[192] B. 90 a 193[193] A. 87 a 194[194] B. 285 b 195[195] A. 89 b 196[196] A. 85 b 197[197] B. 319 b 198[198] A. 48 b 199[199] A. 48 b 200[200] B. 89 a 201[201] B. 292 a 202[202] B. 269 b

27
takdirce nafiz olmaz, ve ill olur. 203[203] 181. Mesele Zeyd, kz Hindle arya varp, Hind Zeyde "bana bir kaftan alver" dedikte Zeyd alverip akasn verse. Sonra yine Hindden taleb edip almaa kadir olur mu? Elcevap: Olmaz, "kaftan alver, akasn ben sana vereyim" demedi ise. 204[204] 2- BDETLER I. Namaz 182. Mesele Ba'z mslmanlar "banlarm vardr ba'z dahi "yaralarm vardr" deyu i'tizr edip namaz klmasalar, er'an zr olur mu? Elcevap: Namaza zr olmaz, kan akarken dahi klnmak lzmdr. 205[205] 183. Mesele Bir mahallenin cema'atinden musall olanlar b-na-mazlar mirren cema'ate da'vet edip getiremeyicek, ehl-i hkme ta'zr-i bel ettirip, annla dahi getiremeyicek skt etmekle -'indallah- musall olan ahl-i mahalle-i mezbre mes'ul olurlar m? Elcevap: Olmazlar. 206[206] 184. Mesele "Krk gn miktar namaz klmayan Zeyd kfirden ktdr" diyen Amra er'an ne lzm olur? Elcevap: Nesne lzm olmaz. 207[207] 185. Mesele B-namaz konuk edip yemek yedirenlere sevap hsl olur mu? Elcevap: Kat muztar ise hail deildir. 208[208] 186. Mesele B-namaza ve 'mile 'dil denilir mi? Elcevap: Ne'zbillh, diyen kimselerden (kfrden) havf olunur. 209[209] 187. Mesele Zeyd-i mslim b-namaz olsa, ana er'an ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr-i edd lzmdr. stihllen terk ederse katil lzmdr. 210[210] 188. Mesele Kd, trik-s-salt olanlar ta'zr-i bilml eyleyip ahz eyledii mal kdye hell olur mu? Elcevap: Hell deildir bade zamnin yine sahibine vermek gerektir: salata mlzim olduktan sonra. 211[211] 189. Mesele "Mnyet-l mft" adl kitapta deyu vki olan nakil sahih midir? Elcevap: Terk-i salt ile ma'rf olup, ir vch-i ta'zirle slh mmkn olmayan kimseleri, hkim bu vehile ta'zr eylemek caizdir. 212[212] 190. Mesele Ehl-i hreften bir hirfete kedhd olan Zeyd salt-i vakt oldukta re's olduu taifeden trik-s-salt ve cem'at olanlarna "geliniz, cem'atle salt ed edip ba'dehu kesbe mrca'at ediniz, ve ill bizim hrfetimize dhil olmamz" demee er'an kadir olur mu? Elcevap: Olur, berhurdr olsun. 213[213] 191. Mesele Bir karye halk cem'an trik-s-salt olup, terk-i salt zere musir olsalar, mezburlara ne lzm olur? Elcevap: Tecdd-i man ve tecdd-i nikh lzmdr. 214[214] 192. Mesele Zeyd, Amrn tarlas veya ayr zerinde, Amr icazeti yoken namaz klmak eran cz olur mu? Elcevap: Mlk ise mekruhtur, duyucak raz olmad mukarrer ise. 215[215] 193. Mesele Tark-i m kurbunda, kefereye mahsus haraba msrif kilisenin iinde, ebn-i sebil namaz klmak caiz midir? Elcevap: Deildir, ashab rzler olmaycak. 216[216] 194. Mesele Zeyd, Amrn sirka ettii feraceyi bilirken satn alp, bir ka gn an giyip, annla namaz klm olsa, kld namaz sahih olur mu? Elcevap: de lzm deildir, amma gayet mnkerdir. 217[217] 195. Mesele Zeyd, mahallesinde cmi'-i erif var iken, bil sebeb-i er' cum'a namazn klmayp, ahar cmi'de
203[203] 204[204]

A. 175 b B. 229 a 205[205] A. 26 a 206[206] A. 29 a 207[207] B. 24 b 208[208] A. 146 b 209[209] B. 186 a 210[210] A. 12 b 211[211] B. 89 a 212[212] B. 25 a 213[213] A 26 b 214[214] A. 27 a 215[215] A.24 b 216[216] A. 25 a 217[217] A. 21 a

28
kilsa sim olur mu? Elcevap: Kld cmi'in hatibinin yhud devirhanlarnn elh-nn dinlemek iin ise simdir. 218[218] 196. Mesele Ba'z kasabalarda avretler cni'e cum'a namazn klmaa varsalar, er'an men' lzm olur mu? Elcevap: Genler olucak olur. 219[219] 197. Mesele Hamamda gusle muhta kimseler yannda plak, namaz klp cehr ile Kur'an okuyup Kur'anda ifratla Zeydin na-maz caiz olur mu? Elcevap: Vde olunmaz. 220[220] 198. Mesele Hamamda ba'z kimseler gusl ederler iken, ba'z dahi cem'atle namaz klp, cehrile Kur'an- azm tilvet eyleseler, namazlar caiz olur mu? Elcevap: Olur, meksf-l-avret kimse olmaycak kerahet yoktur. 221[221] 199. Mesele Namazn kesbi hell olur mu, er'an? Elcevap: Ne'z billahi te'l. 222[222] 200. Mesele Zeyd-i gan fevt olup, imam dahi var iken, evliyas namazn bir eyhe kldrsalar, salt- mezbre mekruh olur mu, olmaz m? Elcevap: Olmaz. 223[223] 201. Mesele Leyle-i Regibde ve Beratta ve Kadirde salt-i 'iyla vitir arasnda, imam cema'at on iki rek'at namaz, her rek'atta bir sre-i nnenzeln ve hls okuyup klmak caiz olur mu yoksa salt-i tebih mi klmak evldr? Elcevap: Cem'atle ol vech zerine 'mme-i nsn itibarlar vardr, men' etmek olmaz. Vech-i snde meakkat-i hrice vardr. Vallfu a'lem. 224[224] 202. Mesele Recebin evvel cum'a gecesi salt-i Regib, ve ehr-i a'bnn onbeinci gecesinde Berat namazn ve Ramazan- erifin yirmi yedinci gecesinde Kadir namazn veyahut tebih namazn, imam cem'ate kl vermek caiz olur mu? Elcevap: Caizdir, mu'tad zerine klverip, secdede tebih ok etmek cem'ati tazyiktir onu etmemek gerektir.
225[225]

203. Mesele Mahalle mescidlerinde, cem'at-i ldan sonra cem'at-i saniye ile namaz klmak caiz olur mu? Elcevap: Cem'at-i saniye mahalleden ise memn'dur 226[226] 204. Mesele Zeyd-i imama mahallesi halk "salt-i teravihi tez klver ve ill mescide gelmeziz "deyu mttefikan hcum edip, vcibat-i salt imam- mezbra ri'yet etmee man olduklarnda, imm-i mezbr dahi her iki rek'atte saltn tekbrinden sonra kabl-el-Fatiha Subhneke okumayp ve rk'a vardkta kere "subhne rabbiy-el-a'l" diyecek zaman gemeden ve rk'dan ba kaldrp tekrar kyam etmeden ve sr'at zere rk'dan secdeye varp ve scudda dahi tekm-l tesbh etmeden kyama varp, salt bu vech zere olsa, klman salt nice olur, cem'at-i mezbreye varanlarn muktezsnca olan imama ne lzm olur? Elcevap: Mercdur ki Hak te'l hazreti settr-ul-'uyubdur kabul buyura, kffe-i eimme bundan dahi Subhneke terkine mbtellardr, amma rkdan sonra ve secdeteyn mabeyninde istikmet lzmdr. Vallhu a'lem. 227[227] 205. Mesele Iskt- salt, ktb-i mu'tebertta mestur olup, Zeyd "ne farz ne snnettir" deyu inkr eylese, er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Kfir olmaz, skt- salt akasna mtehlik olan mhmeltn hrslar mukabelesinde sylemek anlanr. Ne ol habisler cfe-i dnyya hrs gstersin ne bir chil byle desin. 228[228] 206. Mesele Hns-i mkil cenazesi namazna "er kii niyetine" mi denilir ve erlere mahsus olan du' m okunur, yoksa hatunlara mahsus olan du' m okunur? Elcevap: Cem'ate "insn- m'min" deyu tenbih olunur, zamirler dahi ana gre tezkr olunur. 229[229] II. Oru 207. Su'al: "Gurre-i Ramazan Zeyd-i kdnin huzurunda sabite oldu" deyu ba'z kimseler gelip Amr-i kdye ehdet ettiklerinde, Amrn ma'rifetiyle Ramazan- erif tutulup, otuz gn tamam olup, yevm-i gaym olman ay
218[218] 219[219]

A. 21 b A. 29 a 220[220] A. 6 a 221[221] A. 24 b 222[222] A. 12 b 223[223] A. 33 a 224[224] A. 14 b 225[225] A. 14 b 226[226] A. 30 a 227[227] A. 35. b 228[228] A. 35 b 229[229] A. 34 b

29
g'rnmeyip, Amr "bayramdr" deyu hkm edip, ertesi bayram namaz klnmaa kldkta, Bekr-i hatib hkm-i mezbra rziye olmayp, tevbi'in alp gidip, klmayp, ol gn zevalden evvel gurre-i evval sabite olup, mezkr Bekr bayram namazn varp ertesi klsa, Bekr-i mezbra ger'an ne lzm olur? Cevap: Azil lzmdr. 230[230] Mesele Bu surette ba'z kimseler "biz Amrn hkmne raz deiliz" deyu Bekre tbi' olup, klmayp, ertesi Bekr ile klsalar mezburlara nesne lzm olur mu? Elcevap: Lzm olur. 231[231] 208. Mesele Zeyd-i mslim Ramazan ayn bi-gayri zrin yese, Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Mslim olan yle eylemez 232[232] 209. Sual: Zeyd-i nib, meclis-i er'de Ramazan gn al mele'i-n-ns ta'm ek edip "niin eki edersin, zr yok iken" denildikte "Ramazan hadistir, dzme komadr" deyip sz zerine musir olsa, Zeyde ne lzm olur? Cevap: Elbette kati olunmak vcibdir. 233[233] 210. Mesele Daima savm zerine olan Zeyd, yleden sonra Amrin da'vetine hzr olup, anda ta'm yemek lzm olucak, ir kimselere bi-1-ittiba' yemek mi evldr yememek mi? Elcevap: Nezr etmi olucak yememek lzmdr, ve ill shib-i da'vet olup yemedii takdirce incinirse yemek evldr. 234[234] 211. Sual: Zeyd, Amr-i simi Ramazanda eki ederken grse, sim idne Zeyd zerine tenbih vcib olurmu? Cevap: Eer Amr b olup savm itmama kadir ise vcibdir, eer eyh-i za'f olup itmama kadir deil ise ba'd-elekl tenbih eylemek lzmdr. 235[235] 212. Mesele Bir cmi'in y mescidin iinde olan hucurtta ve byk pencerelerde imama iktida edip namaz klmak mmkn olsa, anlarda i'tikf caiz olur mu? Elcevap: Olur. 236[236] 213. Mesele 'tikf, snnet-i mekkede olan on gnn cmlesi midir, yoksa gn yhud bir gn etmekle dahi snnet-i mekkede ed olunmu olur mu? Elcevap: Olur, amma cmlesinde etmek ehabdr, bari yedi y . 237[237] III. Zekt 214. Mesele Zeyd havic-i asliyesinden fazla sekiz yz akaya kadir olsa, zerine yl gemek ile zekt lzm olur mu? Elcevap: Sekiz yz krk olucak olur. 238[238] 215. Mesele Zeyd evinden zekt niyetine, fukaraya bal ya ve i et verip lkin "zekttr" deyu tasrh eylemese, zekt iin olur mu?" Elcevap: Temlik edicek olur, ifm edicek olmaz. 239[239] 216. Mesele Tccar taifesi gmrk deyu verdikleri akay zekt niyet edip verseler zekt yerine geer mi? Elcevap: Geer. 240[240] 217. Mesele Zeyd, zekt lzm olan koyunlardan mr canibinden alman aka koyunlarn zekt iin olur mu? Elcevap: Ol niyetle vericek olur. 241[241] 218. Mesele Donanm-i hmyn, sabkan hezmet-i azmeye uraycak, gayret-i dn iin tekrar donanm-i hmyna, aniy-i mslmin, ve guzt-i m'minnin tehizine sarf ettikleri mal, sabkan lzm olup ed olunmayan ve hlen edas lzm olan ve bundan sonra lzm olacak zektlarna niyet edip dahi sarf eyleseler zekt-i mezbre yerine geer mi? Elcevap: Geer, makbul ve mer'dur. 242[242] 219. Mesele Zeyd, bir altn kymetli bir nesneyi, iki altna ya yz akaya tutup zekt iin Amra verse, Amr dahi kabul edicek ol miktar zekt sakt olur mu? Elcevap: Olmaz. 243[243]
230[230] 231[231]

B. 31 a B. 31 a 232[232] A.40 a 233[233] B. 29 a 234[234] B. 28 b 235[235] B. 29 b 236[236] A.40 b 237[237] A. 40 b 238[238] A. 37 a 239[239] A. 31 b 240[240] A. 31 a 241[241] A. 31 a 242[242] B. 28 a 243[243] A. 37 a

30

IV. Hac 220. Mesele Zeyde hac farz olsa, hacca gitmei mi evldr, yoksa sarf edecei aka ile gayet muhta olan yere su gtrmek mi evldr? Cevap: Hacca gitmek farzdr. 244[244] 221. Mesele Zeyd gan olup bir defa hacc-i erf ettikten sonra Reslullah (sallallhu aleyhi ve sellem) vki'asnda grmek ile yine hacc- erife gitmek istese, tekrar hacc- erif etmek mi efdaldir, yoksa neylemek efdaldir? Elcevap: Gayetle muztar olmu suleh-i fukaraya, ve kemal mertebede muhta olan erm-i eytma sarf etmek efdaldir. Tark-i hacda havf-i mnkert nakl olunur. 245[245] 222. Mesele Zeyd, hacca kudret miktar mal tahsil edip gitmek istedikte, Amr Zeyde "mal tezevvce hare eyle, avretim bo olsun eer tezevvc hacca gitmekten evl deilse" dedii mukabelede, Bekr dahi "avretim talk bo olsun, eer hacca varmak tezevvcden evl deil ise" dese kangsnn avreti bo olur? Elcevap: Zeyd edd--ebak kimse olup, tezevvc te'hr ettii takdirce fcura dmek mtevakk' ise, Bekrinki botur. Asla dev-i nikhtan nesnesi olmayp, tezevvc ettii takdirce dahi hsn-i mu'eret mutasavver olmayp, ve haccn fevt dahi glih bel mtehakkik ise, Amrn botur. Hli mltebis ise, ikisinin bile bolua hkm olunmaz. Madem ki szlerinin zerine musir olalar. 246[246] 223. Mesele Zeyd Amra "benim iin hac ediversin" deyu bin aka vasiyet eylese... 247[247] 224. Mesele Zeydin hell akas olmayp, Amrn hell akasyla istibdl edip hacca gitmek caiz olur mu? Cevap: Amrdan karz alp sonradan vericek olur. 248[248] 225. Mesele Hind li-ebeveyn kardei Amr ile, zevci Bekr izinsiz hacca gitmee kadire olur mu? Cevap: Hac farz ise olur. 249[249] 226. Mesele l-i Resulden olup hacc-l-haremeyn olan Zeyde, Amr "bre kelp, hac eylemek ile merteben ziyde mi oldu sanrsn, bir merkep dahi varr Mekkeye" dese Amra ne lzm olur? Elcevap: Re'y-i hkimle ta'zir olunur. 250[250] V. Kurban 227. Mesele Zebh olunacak hayvann, zebh olunmal oldukta, ka aya balanp kangs bo kalmak caiz olur? Elcevap: aya balanp, k ayann sa bo konup sol yan zerine yatrlr. 251[251] 228. Mesele Zeyd kurban bayramnda, fakir komusu Amra kurban akasn verse, zerine lzm olan kurban sakt olur mu? Elcevap: Caiz olmaz, meer eyym-i nahir gee, andan sonra caiz olur. 252[252] 229. Mesele Zeydin rizen lillh olmayp, belki garaz-i fsid iin ziyafet niyetine boazlad davar Allahu tel hazretinin kelm- erifi tahtnda dahil olup, haram olur mu? Elcevap: Amr ta'zmen boazlaycak olur. 253[253] 230. Mesele Zimmler, bed-namlarnda, kadmden kurban ede gelmiler iken, ba'z mslmanlar men' etmee kadir olur mu? Elcevap: Kfirin kurban meyyitedir hkim men' etmee kadirdir. 254[254] VI. Nezir 231. Mesele Zeyd bilmeyip, nezr ettii kurbann etin yiyip ve kendi zerine nafakas lzm olan kimselere kurban hissesi verse kurban i'de lzm olur mu? Elcevap: Kymetin tasadduk etmek lzmdr. 255[255] 232. Mesele Zeyd "eer filn nesneyi edersem fukaraya bin aka nezrim olsun" dese sonra ettii takdirce nezir
244[244] 245[245]

B. 34. a A. 41 a 246[246] A. 42 a 247[247] A. 41 b 248[248] B. 33 b 249[249] B. 34 a 250[250] A. 85 a 251[251] B. 267 b 252[252] B. 268 a 253[253] B. 267 b 254[254] B. 268 a 255[255] B. 268 b

31
lzm olur mu? Elcevap: Olur, amma cebr ile alnmaz. 256[256] 233. Mesele Zeyd "filn fi'li edersem emirlere be yz aka nezrim olsun" dese sonra ahdine muhalefet eylese, cebren Zeydden beyz alnr m? Elcevap: Alnmaz kefret-i yemin ile hals olur. 257[257] 234. Mesele Zeyd "filn fi'li ileyecek olursam nakb-i erafa yz filori borcum olsun" deyip fi'l-i mezbru ileyicek, nakb yz filoriyi Zeydden almaa kadir olur mu? Elcevap: Btl szdr nezir deildir, duyn ve temlkt ta'lika kabil deildir. 258[258] 235. Mesele Zeyd Amra "sen vakf karyeleri mukta'a ile almaa seyyidlere be yz altn nezr eyledin" deyu kendinin kefillerinden ve sairlerden beyyine ikmet eylese, Amr mukta'a ile ald takdirce seyyidler ol miktar nesneyi almaa kadir olur mu? Elcevap: Refret-i yemin ile hals olur, re'y-i hakimle almaa da kadir olurlar. 259[259] 236. Mesele Zeydin ba'z kimselerde deyni olup, Amr Zeyde "bu diyardan k git, senin bunda olduun istemezim" deyip Zeyd dahi Amrdan havf edip "eer gitmeyecek olursam nakb-l-erfa yz altn nezrim olsun" deyip kp gitmek kasd ettikte dinleri salvermeseler bu takdirce nezr-i raezbur er'an Zeyde lzm olur mu?" Elcevap: Olmaz, dinleri men' etmeseler dahi kefret-i yemin ile hals olur. 260[260] 237. Mesele Zeyd "eer filn nesneyi etmezsem, emirlere bin aka nezrim olsun" dese sonra ma'hd olan nesneyi etmese, ol akay Zeydden almaa kadir olur mu? Elcevap: Re'y-i hakimle altlar, kefaret-i yemn ile dahi hals olur 261[261] 238. Mesele Fakr-l-h olan Zeyd "eer filn zamana dek mlfc evimi bey' etmezsem nakb-l-erfa nezrim olsun" dese ol zamana dek ev bey' olunmasa nakb-l-erf canibinden ev taleb olunsa Zeyd zikr olunan evi er'an vermemee kadir olur mu? Elcevap: Kefret-i yemin verdiyse olur, evi alnmaz 262[262] 239. Mesele Zeyd "eer Amrn evine varp Amr ile mushabet edersem, yz bin aka nezrim olsun" ba'dehu Amrn evine varp Amr ile mushabet eylese yz bini vermek lzm olur mu, yoksa kefret-i yemin ile hals olur mu? Elcevap: Hals olur. 263[263] 240. Mesele Zeyd "filn zamanda u kadar aka getiresin" deyu Amr-i suba bir miktar akaya nezr ettii, akay ol zaman varp teslim etmedii takdirce suba almaa kadir olur mu? Elcevap: Asla kadir olmaz, zalemeye nezir olmaz, fukaraya-nezr ettiyse on miskin ifam etmekle kefaret etmek gerektir.. 264[264] 3- DN VAZFELLER I. mam Hatb Ve Nib 241. Mesele Zeyd-i hatib, kfr lzm gelip, tecdd-i man ve tecdd-i nikh ettikten sonra, izn-i sultan olmadan Zeyde iktid' caiz olur mu? Elcevap: zn-i cedd lzmdr. 265[265] 242. Mesele Cmi'in hatibi olan Zeyd fevt olup, kd hitabeti Amra tevcih edip eline arz verse, hitabet pdiha arz olunmadan hatib hitabet eylese caiz olur mu? Elcevap: Olur. 266[266] 243. Mesele Zeyd-i hatib hitabetinden feragat edip, ahar yerde mtemekkin olmaa gider oldukta Amr yerine hatib nasb etmek ile, Amr izn-i sultansz hatb olup cum'a namazn klmak, ve bir hatib fevt olup yhud cel-i vatan edip hkiml-vakt yerine hatib nasb edip izn-i sultansz cum'a namaz klmak, er'an caiz olur mu? Elcevap: Bu makle umurda hkim izni, izni sultn vki olmutur, berat oluncaya dek ruhsat vardr. 267[267] 244. Mesele Pdih izniyle hatib olan Zeyd hutbe okuyup, bil-zr kendinden a'lem kimseye teklif edip
256[256] 257[257]

B. 87 a B. 87 a 258[258] B. 87 a 259[259] B. 87 b 260[260] B. 87 b 261[261] B. 87 b 262[262] B. 87 b 263[263] B. 85 a 264[264] B. 85 a 265[265] A. 24 a 266[266] A. 22 a 267[267] A.21 b

32
namaz kldrsa, ger'an caiz olur mu? Elcevap: Be'is yoktur. 268[268] 245. Mesele Zeyd-i imam sakaln krar olsa, azle mstehak olur mu? Elcevap: Kabzadan eksik ise olur. 269[269] 246. Mesele Zeyd-i imamn mecrhe cariyesi fevt oldukta, hatunlar gasilden ib edip, Zeyd kendi yusa er'an Zeyde iktid' caiz olur mu? Elcevap: Olur, zaruret olucak stre ve hrka ile teyemmm ettirmek gerek idi, cehli zrdr, stre ile yuyucak zr daha akvdr. 270[270] 247. Mesele yerine ieyu dima vird edinen Zeyd-i hatibe ne lzm olur? Elcevap: Talim ve tenbih olunmak lzmdr, inad ederse azil lzmdr. 271[271] 248. Mesele Zeyd-i imam kizble ma'rf olup, meelis-i er'de dahi kizbi zahir ve sabit olsa, mezkr Zeydin imam olmas er'an caiz olur mu? Elcevap: Azle mstehak olur. 272[272] 249. Mesele Hemmz ve gammaz olann imameti ve hitabeti er'an caiz olur mu? Elcevap: Azli vcibdir. 273[273] 250. Mesele Bir cmi'in mahallesi halk imam hatib olan Zeydin "n-mahrem avret ile mu'melesin ve haramdan ve kizbden ictinb etmediine bizim ttl'mz oldu, amma isbta kadir deiliz, istikrah ettik iktid etmeziz" deseler azl ettirmee kadir olurlar m? Elcevap: Olurlar, mahallenin eslehs istikrah edicek 274[274] 251. Mesele Zeyd-i imamn ehl-i beyti zerine n-mahrem kimseler girip ktna Zeydin vukufu olup, mezburlar men' eylemese er'an imam- mezbur azle mstehak olur mu? Elcevap: Avreti gen ise re'y-i hkimle olur. 275[275] 252. Mesele Zeyd-i imam yirmi be yl miktar vatanna varp sla eylemese azle mstehak olur mu? Elcevap: Gan olup, vatan ba'd olmayp, anas yhud atas var ise olur. 276[276] 253. Mesele Kylk yerde ehl-i kurann avretleri hizmet eylemek mu'td olup, mezburlarn imam olan Zeydin avreti dahi suya ve baa ve sr iledip getiricek, "avretini tara kardn" deyu imametine mni' olur mu? Elcevap: Olmaz. 277[277] 254. Mesele Akasn, onun onikiye mu'meleye veren imam ve hatib er'an azle mstehak olur mu? Elcevap: Olur. 278[278] 255. Mesele mam ve hatib olan Zeyd yirmi be yldan beri nib olduundan gayri ribhor dahi olsa Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr ve azl olunur, klverdii namazlar iade olunur, ribhor olucak. 279[279] 256. Mesele Haram eki eden imamn azli vcib olur mu? Elcevap: Olur. 280[280] 257. Mesele mamn haram eki ettiini bilip, kabul edip, cem'ati iktid eyleseler, namazlar fsid olur mu? Elcevap: Vde lzm olmaz, amma namazlar Hak te'l katnda makbul olmak isterler ise min ba'din ol edal kimseye iktid etmemek lzm olur. 281[281] 258. Mesele Zeyd-i hatib dkknda oturup bey' ir etmekle azle mstehak olur mu? Elcevap: Olur, daha ciyef-i dnyya rabet etmez kimse olucak. 282[282] 259. Mesele Ehl-i bzr olan Zeydin amma adaleti olucak imam ve hatib olmas caiz olur mu? Elcevap: Zaruret olucak olur. 283[283] 260. Mesele arda ta'm eki eden imamn azli lzm olur mu? Elcevap: Mu'tad ise olur 284[284]
268[268] 269[269]

A. 21 b A. 31 a 270[270] A. 34 a 271[271] B. 24 b 272[272] A. 27 b 273[273] A. 27 b 274[274] A. 30 b 275[275] A. 31 b 276[276] A. 26 a 277[277] A. 24 b 278[278] A. 30 b 279[279] A. 23 b 280[280] A. 14 a 281[281] A. 14 a 282[282] A. 30 a 283[283] B. 8 b 284[284] A. 31. b

33
261. Mesele Zeyd-i imam srren ve 'alniyeten bene ve ber ve afyon yemeyi det edinip, gh beng ve gah tiryk olsa imameti caiz olur mu? Elcevap: Azli vcib olur. 285[285] 262. Mesele Keyfiyet ile mbtel olan imam, cehr ile imamet ederken nefesi tutulup, Kur'an- azmi bir hl ile tilvet eylese ki cema'at ardnda namaz klmaa istikrah ettiklerinden gayri, gh gh eline tfenk alp kyde ve gayride av avlasa, Zeyd-i mezbur azle mstehak olur mu? Elcevap: Olur. 286[286] 263. Mesele Zeyd-i imam "ashb- cahm nra mu'td olup, asla mteellim olmamalarna" i'tikad etse ne lzm olur? Elcevap: 'kdnn butlann anda vancak gre, iktid' olunmaz. 287[287] 264. Mesele Zeyd-i hatib-i lim, sebvette fi'l-i kabh ile mehur olup, ba'd-el-bul gelip hatb olsa, mslmanlar bu hli bilip istikrah edip ardnda namaz klmasalar azl ettirmee kadir olurlar m? Elcevap: Olurlar. 288[288] 265. Mesele Zeyd-i imamn kizbi ve ilhd mehur olsa, lkin sbit olmasa, azle mstehak olur mu? Elcevap: Olur. 289[289] Mesele Zeyd mahss-i merkumdan tr azl olunup, yeri Amra tevcih olduktan sonra "zerine nesne sabit olmad" de-yu, kd imameti yine Zeyde tevcih eylemek caiz olur mu? Elcevap: lhadla hret-i sabkas olucak olmaz. 290[290] 266. Mesele Nib nasb eylemek er'an caiz olur mu? Elcevap: Mu'td ise azl olunur. 291[291] 267. Mesele Zeyd-i hatib, nib nasbna me'zn deil iken, hutbeye ve ibtid-i salt-i cum'aya nib nasb eylemek er'an caiz olur mu? Elcevap: Olur, (hams ve erba'n ve tis'amie) tarihinde izn-i 'm olmutur. 292[292] 268. Mesele Zemne nibleri imamete ve hitabete lyk olur mu? Elcevap: Olmaz. 293[293] Mesele Zemne naibi olan Zeyd imamete ve hitabete lyk olmaycak, Zeyd-i mezbur hatib olduu takdirce mtevelli vazifesin vermemee kadir olur mu? Elcevap: Hitabete lyk olmad der-i devlette ma'lm olup azl olucak kadir olur. 294[294] 269. Mesele Zeyd, imam ve hatib ve kd naibi olmak caiz midir? Elcevap: nn bile hizmetin kemyenbag ikmet edip, asla bir vakte halel vermez ise olur. 295[295] 270. Mesele Zeyd bir cmide devirhan olup, kurbunda olan cmi'de hatb olup, ikisinin hizmetini kemyenbag ed eylese birinden azli vcib olur mu? Elcevap: Olur, kemyenbag ed mmkn deildir. Devirhan namaz gayri cmi'de klmak olmaz. 296[296] 271. Mesele Zeyd-i v'iz ehl-i ilm ve sdttan fsklar ve sleri sevmezim, fsklar iin, mslmanlar siz dahi sevmen, bu'z eylen, zr Allahu te'l 'sleri bu'z eder" dese, Zeyd-i vaiz ve nasihatleri ile mtenassh olanlar msb olurlar m? Elcevap: Olurlar. 297[297] 272. Mesele Zeyd-i hatib "kd mslman olmaz, mslman kd olmaz" dese hitabeti caiz olur mu? Elcevap: Hasseten zaleme-i kudt-i zaman iin dediyse olur, 'ummen kudt-i mslimn iin ise azli lzmdr.
298[298]

273. Mesele Bir mslimin helak olmasiyn En'm okuyan imamn ardnda namaz klmak caiz olur mu? Elcevap: Ol kimse zlim deil ise azil lzmdr. 299[299] 274. Mesele Zeyd-i hatib, bayram hutbesini tamam ettikten sonra minberden inmeden "mslmann mansz gitmesine" du edip, cema'at dahi "min" deseler Zeyde ve min diyenlere, er'an nesne lzm olur mu? Elcevap: mansz gideceine ba'z 'alim mahede edip, zulmde mbalas ve 'umr-i dne mshelesi
285[285] 286[286]

A. 14 a A 31 b 287[287] A. 30 b 288[288] A.21fa 289[289] A.14 a 290[290] A. 14 a 291[291] A. 22 a 292[292] A. 22 a 293[293] A. 23 b 294[294] A. 23 b 295[295] A. 22 a 296[296] A. 21 b 297[297] A. 88 a 298[298] A. 24 b 299[299] B. 20 a

34
olman ettiler ise kfr lzm olmaz. 300[300] 275. Mesele Bir cmi'-i erife imam olan Zeydin kapsna, n-ma'kl nesneler srlp ve boynuzlar ve ebek aslmak ile azli lzm olur mu? Elcevap: Olur, re'y-i hkimle. 301[301] II. Mezzin 276. Mesele Zeyd bina ettii mescidin te'znini hsn-i savta kadir kimseye art eylese, hsn-i savti olmayan Amr mezzin iken hsn-i savt olan Bekr te'zni almaa er'an kadir olur mu? Elcevap: Zeydin hsn-i savttan murad zemne mu'td olan hlf-i er'-i erif tegann ve terennm ise ol art lavdir, Amrn savt mekruh ve menfur ve mnker olmayp tamam edeb-i er'-i erif zerine okursa ibk olunur.302[302] 277. Mesele Zeyd vakf eyledii mescidine Amrn evine havale minare bina ettikte, mezzin vakitte minareye kp ezan okumak kavi eylese, be alt yldan sonra kavle muhalefet eylemee kadir olur mu? Elcevap: Mezzin kacak vakit Amra tenbh edip, gizlenecekler gizlenip, mezzin dahi snnet zerine tizcek ezan okuyup zamane mezzinleri gibi n-mer ve n-ma'kl lahnler etmeyip, tizcek inmek lzm olur. 303[303] 278. Mesele Ezan okunurken tilvet-i Kur'an- azm er'an caiz olur mu? Elcevap: Zamane mezzinleri ezan vaktinde caizdir, snnet zerine okunursa istim' evldr. 304[304] 279. Mesele: Zeyd salt-i 'y cmi'-i erifte cem'atle kldktan sonra, mezzin tesbh okurken namaz klmak m evldr, yoksa tebih istim' etmek mi evldr? Elcevap: Zamane tebihi ise nafile evldr. 305[305] 280. Mesele Zeyd-i mezzin merkeb zerinden ezan okuyup, namaza tevakkuf etmeyip maslahatna gitse, Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Ta'zir ve azil lzmdr. 306[306] 281. Mesele Zeyd-i mezzin ezan okurken kilb cem' olup rseler, ir mezzinler ezannda rmeseler, Zeydin mahallesi halk Zeyde "bize gerekmezsin" deyu azl ettirmee er'an kadir olurlar m? Elcevap: Fitne medd olucak, hkim hara tevcih edip ann dahi hline mnsip bir cihet tevcih eylemek ile kalbini tatyb etmek gerektir. 307[307] 4- DN MESSESELER I. Cami', Mescid Ve Musalla 282. Mesele Ba'z mslmanlar karyelerinde asla mescid olmayp, ahlsi cem'atle namaz dahi klmasalar, hkim-i er'at-i erife mezburlara cebr ile mescid yaptrp namaz klmaktan ihml edenleri ta'zir lzm olur mu? Elcevap: Olur, yle olan kurann ehline cebr ile mescid bina' ettirip salata mdvemet ettirmek iin, vlt-i memlik-i mahmiyeye sene (erba' ve erba'in ve tis'amie) trihinde mekked ahkm- erife vrid olmutur, mcebi ile camel olunmak lzmdr. 308[308] 283. Mesele Bir ehrin tarasnda, otuz yldan ziyde bayram namaz kln gelen musallada hlen bayram namaz izn-i sultan ile-kln geldii ma'lm olmaycak, yine klnmak caiz olur mu? Elcevap: Caizdir sene (erba'a ve erba'n ve tisamie) tarihinden ummen musallas olan bildn musallalarnda, cami'lerinin kebirinin hatibi, kihvermege izn-i sultn vaki' olmutur, amma sonra ihdas olunan musalla izne muhtatr. 309[309] 284. Mesele Sultan Mehmed (tbe serhu) ruhu iin bina olunan musallada on yl namaz klndktan sonra, Zeyd zaruret yoiken cedd musalla bina eylese, namaz kangda evldr? Elcevap: Evvelkide klmak lzmdr, izn-i sultansz musallada salt- yd klnmak meru' deildir, sultan Mehmed musallas dururken gayr musallaya izin verilmek mmkn deildir. 310[310] 285. Mesele Bir kasabada vki' olan cmi'-i atik harab olup, Zeyd mezkr cmi'in yerine bir dahi bina etmee istizan edip, izin verildikten sonra kasabann ehli kesr olman Zeyd vsi' bina etmek murad edip, lkin eski
300[300] 301[301]

B. 311 b A. 21 a 302[302] A.10 b 303[303] A. 10 b 304[304] A. 10 a 305[305] A 31 a 306[306] A. 9 b 307[307] A. 11 a 308[308] A. 26 b 309[309] A. 15 b 310[310] A. 15 a

35
cmi'in yerinde ms'ade olmayp kurbunda bir ahar yere bina eylese meru' olur mu? Elcevap: zn-i sultansz olmaz, amma eski cami' yerinin darl, etrafnda evler olmak ile ise, ol evler bahas verilip cebr ile alnmak meru'dur. 311[311] 286. Mesele Aa ile bina olunan cami' krgr yapp tevs' olunmada izn-i sultan lzm olur mu? Elcevap: ok tevsi' edicek olur. 312[312] 287. Mesele Bir kasabada vki' olan cmi'de cem'at olmaman vakit namaz klmmasa, cum'a gnlerinde etrafnda vki' olan ahlsi cem' olup cmi'-i mezburda cum'a klsalar er'an ciz olur mu? Elcevap: zn-i sultan olucak ba'z meyh tecviz eylemilerdir. 313[313] 288. Mesele Bir karyenin kadmi mescidi olup, ahl-i karyeye kifayet eylerken, ilerinden Zeyd kurbunda bir mescid daha ihdas etmek istedikte, mezburlar "kadm meseid battal olur" deyu Zeydi men'e kadir olur mu? Elcevap: Kifayet edicek, bir dahi yapmak gnahtr. 314[314] 289. Mesele Bir kimse evin mescid eyleyip minare bina eylemek istedikte, ehl-i mahalle "evimize havaledir" deyu bina ettirmemee er'an kadir olur mu? Elcevap: Cem'at ezam iitirlerse minare lzm deildir, riya iin ise asla caiz deildir. 315[315] Bu Surette: Ehl-i mahalleye ne lzm olur? Elcevap: Riyadan men' ederlerse msb olurlar. 316[316] 290. Mesele Bir kasabada bir camiin tarasndaki sofann mihrab olup, yaz gnlerinde sabah namaz ile akam namaz alt yedi ay miktar tarada klp yats namaz dahi ay tarada, bu miktar zaman rac mum yakagelmeyip, yirmi yldan beri bunu det eyleseler namazlarnda kerhat olup men vcib olur mu? Elcevap: Olur, sofa mihrab cem'at-i saniye iin vaz' olunmutur. 317[317] 291. Mesele Bir mahalleni halk ks gnlerinde mescidlerinin iinde namazlarn klp, yaz gnlerinde mezbur mescidin kapsn kilidleyip avlusunda klsalar, namazlar caiz olur mu? Elcevap: Hayr yoktur. 318[318] 292. Mesele Yaz gnlerinde imam bir cmi'in tarasnda imam olup cem'atle namaz klmaa, ve cum'a gnlerinde cum'a namazn cmi'in iinde yer var iken taradan iktid caiz midir? Elcevap: Etmemek evldr, 319[319] 293. Mesele Talar ve aalar zulmle alnp zulmle bina olunan cmi'in iinde klnan namazn i'desi lzm olur mu? Elcevap: Kerahet vardr. 320[320] 294. Mesele lm-i hendese bilen kimseler ba'z cmi'lerin ve mescidlerin "mehribleri inhirf- fahi ile mnhariftir" dediklerini ol mihraba klman saltin i'desi ve mihrablar dorultmak lzm olur mu? Elcevap: Mehrh-i mstakime muhalif mehrbe klan kimse mehrb-i mstakmenin istikmetine ve muhalif olann muhalefetine mu'tekid ise, muhalif olan mihraba kld salt i'de olunmak lzmdr. 321[321] 295. Mesele Bir kasabann cmi'inin ve mescidinin mihrablar, zemne mneccimleri ta'yin ettikleri kbleye muhalif olup cnib-i garba mail olsa, mescid-i mezbrenin mihrablarn zemne mneccimleri ta'yin ettikleri kbleye tevkif lzm olur mu? Elcevap: lt- sahha ile istikmeti muhakkak olan mehrb-i sahiha muhalefeti ma'lm olucak, mehdrb-i sahhamn istikmetine mu'tekid musallnin o kasabada mihrablarna doru kld salt sahiha olmaz. 322[322] 296. Mesele Zeyd-i kd, kd olduu beldede "benim itihadm zre kble filn semtedir" dedikten sonra yine cem'at ile namaz kldkta, halk kadmden tevecch edegeldikleri semte mteveccih olup, bile klsa, amma sahih semte eyledii ma'lm olmasa, hriten Amr, Zeyd-i mezbra "sen kbleyi ahar semte hkm eyledikten sonra dnp onlara tbi' oldun, kfirsin, hkmn nafiz deildir" de;e Amra ne lzm olur? Elcevap: Vk'a Zeydin i'tikd cem'at kldklar semt kble olmamak zere ise hlf-i cihet-i kbleye kasd ve secde etmek kfrdr, eer Zeydin itihad muhavvel olup kld ise ta'zri lzmdr. 323[323] 297. Mesele Sahrada namaz klan kimse mcerreb kblenmalarna ittib' etmeyip, teharr ile klmalar caiz olur mu?
311[311] 312[312]

A. 22 b A. 22 a 313[313] A. 29 a 314[314] A. 31 b 315[315] A. 10 b 316[316] A.10 b 317[317] A. 20 a 318[318] A. 19 b 319[319] A. 19 b 320[320] A. 20 a 321[321] A. 18 a 322[322] A. 18 b 323[323] A. 18 b

36
Elcevap: Olmaz, teharrye ittib' olunmak, daha akv delil olmaycak olur, Mcerreb kblenma dell-i akvdr.324[324] 298. Sual: Ehl-i slm, stanbul kiliselerinden birini fetihde mescid ittihaz edip, ezan okuyup namaz kldklarndan sonra, yine nasr elinde kalp, hliy cemi' ceynibi mslman evleri olup, mescide keml-i ihtiyalar ve civarnda olan kfir evleri meyhane ve enva'- fcura bahane olmakla mslmanlara kav zararlar olup, ol kilisenin mescid olup ikmet-i salt olduun grp ma'lmlar olan pirler mrr-i eyyamla fevt olmular bulunup, lkin nice mslmanlar bid-defe'at ihd edip, vakt-i ihtizrlarnda 'lzm olursa bizim azmzdan ehdet edesz" dey vasiyyet edip vefat etmi olsalar, hlen hid azndan ehdet eden mslmanlarn ehdetleri mesm'a olup, sbk-uz-zikr mescide ittihaz olunan ma'bed-i nasrnn er'an mescid-i mslimn olmasna hkm olunur mu? Cevap: Olunur. 325[325] Bu Surette: Kefere "bizim milletimize vakf olmutur, elimizde vakfiyemiz vardr" deyu da'v eyleseler vakfiyeleri ma'mln bih olup, ol kilise ellerinde ibk olunur mu? Cevap: Hn-i fetihte mescid ittihaz olunduu ehdet eale--ehde ile sabit olucak olmaz. 326[326] II. Vakf 299. Mesele Br kimse emlkinden ba'zi nesneyi vakf etmek istedikte, ne vehile etmek gerektir vakf lzm ola? Elcevap: Vakf edip, mesrif-i mebbede ta'yn edip, ve mtevelliye teslim edip, andan sonra hkime varp, vakf edip mesrifini ta'yin ettiin ve mtevelliye teslim ettiin tafsl eyleyip, mtevelli dahi tasdik ettikten sonra, "mam- A'zam katnda vakf deildir yine rc ettim emlki alrm" deyu mtevelliden talep edip, ol dahi "mmeyn katnda lzmdr" deyu vermeyip, hkim dahi "vakfn shhatine ve lzumuna hkm ettim" demek gerektir ki artk dnmeye. 327[327] 300. Es-Su'al: Eshb-i hayrattan Hindin baz evkaf nukd olup, "mdme ki hayatta olsa tebdil ve tayire kadire olmaya" deyu vakfiyesinde kayd ettirip, lkin (mtevelli) art-i vkf ri'yet etmeyip mflise ve tahsili mmkn olmaz yerlere verip, ve medyunlarn ba'zi ahar yerde bulunmakla her sene tecdd-i akd myesser olmayp, cnib-i vakfa kll gadr ve zarar olmak mukarrer olup, 'akara tebdil olunmak vakfa enfa' olman, "nukdu tahsil edip bir miktarna 'akarna alnp baksine mnsip dtkte alna" deyu art edip cmle nkdu 'akara tebdil etmee kadire olur mu? Elcevap: Kadiredir. 328[328] 301. Su'al: Zeyd-i medyun, hl-i shhatinde dinlerinden karp cmle emlkini vakf eylese, er'an vakf sahh olur mu? Elcevap: Sahh ve lzm olmaz. Kudt tescilden memnunlardr. 329[329] 302. Mesele Zeyd cmi'-i erf ve 'imaret bina edip vakfiyesinde "bir slih ve mstakim ve muhsib kimse nazr ola" deyu art edip... 330[330] 303. Mesele Zeyd-i vkf, bina eyledii medresenin tedrisin, evldna ve evld-i evldna art eylese, Zeydin olunun olu mlzm olup, iki yl mlzemet edip, medreseye istihkak olup, tlib iken, medreseyi ecnebiye vermek caiz olur mu? Elcevap: stihkk-i ilmsi, erbb- hail akd meclsinde zahir olucak ecnebiye verilmez. 331[331] 304. Es-Sual: Ylda iki yz krk aka mukta'a olup, evlda ve evld-i evlda vakf olan yerde meyva aalar olup, ma'mr olup, mukta'as sl-besl ed olunurken, Zeyd ta'assuben ecr-i misilden ziyde bin aka eylese, er' an caiz olur mu? Elcevap: Olur. 332[332] 305. Mesele Bir vakf zaviyenin tasarrufu eslah evlda merut olup, evladdan Zeyd vakfn meslihine s' ve hizmetine kim olup, evladdan Bekr slih ve mtedeyyin ve musall olup umr-i vakfta mhmil olsa, zaviyeye kangs mstehak olur? Elcevap: Bekr min ba'din ihmli terk ederse ol mstehak olur, ve mtedeyyin olan umr- vakfta ihml eylemez, ihml eyleyen mtedeyyin olmaz. Eer Zeyd dahi, min ba'din slih ve musall ve mtedeyyin olursa ol mstehak olur. Eer Zeyd salh ihtiyar etmeyip ve Bekr ihmli terk eylemezse, ecnebiden bir mtedeyyin ve
324[324] 325[325]

A. 18 b B.l08 a 326[326] B. 108 a 327[327] A. 105 a 328[328] B. 143 b 329[329] B.127b 330[330] A. 111b 331[331] A. 120 b 332[332] B. 150 a

37
umr- vakfta s' kimseye verilir. 333[333] 306. Su'al: Ruhu iin cz'-i erif tilvet vaz' eden Zeyd nice etmek gerektir ki sahh ola? Cevap: Tilvet ve cz'-i terif bir mahall-i (muayyende) olmak art edip, "tilvet edenler ol mahalle varp, abdest ile ecz- erfeyi keml- hud'la, sevab ruhuma vsl olmak niyeti ile, ibadeten tilvet edeler, ta'yn olunan vazife mukabelesinde 'ivaz olan" deyu niyet ve art etmek gerektir. 334[334] 307. Mesele Zeyd-i vkf 'ulemdan ba'z kimselere, "denbih ve pencenbih gnlerinde, mezarm zerinde tlvet-i Kur'an- 'azm eylesinler" deyu art edip, hlen ulemdan tilvet eden kimseler, mezarlar zerinde mahalle davarlar gezip televvsleri olman, evlerinde tilvet eyleseler, aldklar vazfe er'an hell olur mu? Elcevap: Olmaz. 335[335] 308. Su'al: Zeyd mlk evini, ruhu iin cz'-i erf tilvet olunmak iin vakf eylemei mi evldr, yoksa Medne-i mnevverede olan fukaraya vakf etmek mi evldr? Cevap: Medne-i mnevvere fukarasna icresi shhat zerine vusul bulmakta phe var ise, tilvet-i ecz-i erife evldr. 336[336] 309. Mesele Zeyd bir ahar kadlkta tilvet olunmak zre bir cz'-i erif vaz' eylese, yirmi otuz yl ol kadlkta tilvet olunsa hliy verese kendi kadlklarnda okutmaa kadir olurlar m? Elcevap: Olmazlar, art- vkf tayir olunmaz. 337[337] 310. Mesele Sultan-i zaman, Ayasofya vakfnn zevidinden, Zeyde bir miktar aka tayin eder olsa Zeyd dahi gh gh va'z eder olsa, ger'an ol aka Zeyde hell olur mu? Elcevap: Olmaz, art-i vakfa muhalif ise. Beyt: 338[338] 311. Mesele Zeyd-i vkfn misafir iin bina eyledii tekkeye misafir gelmez olucak, misafir iin ta'yin olunan ta'm yerli fukaraya verilmek er'an caiz olur mu? Elcevap: Olur, fukara olucak. 339[339] 312. Mesele Zeyd, Amra bir dkkn vakf eylese, Zeyd ve Amr fevt olduklarndan sonra, mezbur dkkn er'an fukaraya m intikl eder yoksa vereseye mi? Elcevap: Mseccel ise, Amra bil-hizmete vakf ettii takdirce fukaraya intikl eder. Hizmet ta'yin etti ise, yine o hizmetle mstehak olanlara tevcih olunur. Amma tevcih olunan fukara fakir olmak evldr. 340[340] 313. Mesele Sulehya hizmetsiz vakf bir mezre'ay, Zeyd-i mstehak mutasarrf iken ... 341[341] 314. Mesele Suleh-i 'ulemdan Zeyde, bert-i sultaniyye ile tevcih olunan hizmetsiz vakf mezre'a ... 342[342] 315. Mesele stanbulda Gedik Paa hamam demekle ma'rf hamam, yetmi seksen bin aka icreye verile gelmi iken, mtevellisi olan Zeyd garaz-i fasidine binen elli bin aka icre ile vermi olsa, hlen mtevelli olan Amr "vakfa gadirdir, yine evvelki icreye veririm ve hem bunun icresi Mahmd Paa ve Sultan Byezid hamam ile beraberdir onlara kyas oluna gelmitir, ecr-i misli ol hamamlarn icresidir" deyip ziyde ile talep eden kimselere vermek istedikte, bilfi'il hamamc olan Zeyd "sene tamamndan sonra ver" deyip icreyi fesh etmee kadir olur mu? Elcevap: Kys-i mezbr er' deildir. Amma kadimden niceye verile geldiyse ecr-i misli ol olur bilfi'il. Zeydin elli bine vermesi btldr. Mutasarrf olan hamamcdan, yetmi bin midir seksen bin midir ecr-i misil zerine tasarruf ettii zamann kstul-yevmi b-kusr alnp, hamam ecr-i misli ile talip olana verilmele-lzmdr. 343[343] 316. Mesele Sultan Mehmed aleyh-ir-rahmeti ve-r-rdvan asrnda beri olan mtevelliler, vakf serhnelerden ehr-i Ramazanda kira algelmeyip, halen mtevelli olan almaa kadir olur mu? Elcevap: Ol sefirde dkkn ellerinde olucak, ecr-i misil lzmdr. Nihayet iledii ile kirasndan kasr ola. Bir kimse bir deirmen icreye alp ilerken bir miktar zaman suyu kesilirse, ol zaman iin deirmenin creti alnmaz, amma deirmenin evinde esbab durucak, evinin ecr-i misli lzm olur. Ktb-i fetvda mesturdur.
344[344]

317. Mesele Bir vakf dada, ba'z kimseler, mtevelli izinsiz aalar kesip, ol aalar ile atmalar ve evler ve anbarlar ve arabalar yapp bey' eylese, vakfn mtevellisi akann rn almaa kadir olur mu? Elcevap: Aa vakfn olucak, dada iken bahas ne ise onu alr. 345[345]
333[333] 334[334]

B. 141 a B. 120 b 335[335] A. 112b 336[336] B.121 b 337[337] A. 111 a 338[338] A. 113 b 339[339] B. 133 a 340[340] A. 115 b 341[341] A, 112 b 342[342] A. 112 b 343[343] B. 238 a 344[344] B. 238 a 345[345] A. 116 b

38
318. Mesele Zeyd, vakf yeri nice yllar tasarruf ederken, mte-vell-i vakf sebeb- er'siz alp hara vermee kadir olur mu? Elcevap: Vakf ok tasarruf etmek er' deildir. 346[346] 319. Mesele Hind-i mtevelliye, ml-i vakftan kardei Zeyde bir miktar mal verse Zeydin kav rehinin alsa. Ba'deh Zeyd Hindin haberi yok iken bir suret ile rehini Hindden alsa. Ba'dehu Zeyd ml-i vakf vermeye kadir olmayp mflis olsa, Hind zmin olur mu? Elcevap: Olur. Ml-i vakfn mukbelesindeki rehini muhafaza etmemek mcib-i zmndr. 347[347] 320. Mesele Batnen ba'de batnin evlda merut olan tevliyete vkfn iki kz itirak zre tasarruf edip, ikisi dahi fevt olup, hliy, vkfn olu kz Hind ile kz olu Zeyd kalsa anlar dahi tevliyete itirak zre tasarrufa mstehak olurlar m? Elcevap: Olurlar, ve batnen ba'de batnin tertibe delletten gayri evld- evlda, daha esfeline tevliyet merut idne dellet eder. 348[348] 321. Mesele Zeydin bina eyledii medresenin mderrisine yevm onbe aka ta'yn iken ... 349[349] 322. Mesele Bir cmi'-i erifin vakfiyesinde "her senenin mahslnden hums mtevelliye ve yzer aka huffz ve elli kayyime ve baksi imam ve hatibe verile" deyu art olunmu olup, defter-i hknde dahi byle mukayyed olup, yetmi sekiz yl bu minval zere tasarruf olunduktan sonra, Zeyd-i kd "vakfn vs'ati vardr" deyu yevm birer aka almak zere ellerine 'arz verip, berat alnp bir ka yl tasarruf ettiklerinden sonra, Amr-i kd "vakfa gadr olmu" deyu, ziydeyi ref'e arz gnderip hkm getirse. mam ve hatip ve huffz ve kayyimden gzete aldklar ziydeyi yine almaya kadir olur mu? Elcevap: Olmazlar. 350[350] 323. Mesele Mensib- ciht babnda, sadaka ve sla, ki zikr olunur, mbeynlerinde fark var mdr, ve zikr olunanlarda msamaha mmkn, mdr, beyan buyrula? Elcevap: Sadaka, fukaraya mahsusdur. Hizmet-i evkf- mme ol kabiledendir ol asl cihtn gailesi aniyya haramdr. Sla, atiyyedir. Ol aniyya helldir. Vakf-i evld ve akraba ol kabiledendir, aniy olurlarsa dahi helldir. Ve ba'z mensb ve chtn ki, tedris ve tevliyet ve hitabet ve imamet gibi, bunlarn vazifesi ne sadakadr ne sladr, belki hizmetleri mukabelesinde crettir. Eer mtekaddimn teta'lm-i ilm ve hitabet ve imamet ibdet u t't maklesindendir, ann mukabelesinde cret alnmak caiz deildir, anlara verilen sla ve atiyye kabilinden olmak gerektir" demilerdir. Amma mte'alihirn, cretsiz kimse ta'lm ve hitabet etmediini mhade ettiklerinde creti tecviz etmilerdir. Cem-i vakflar vakflarm cret olmak zerine tertip eylemilerdir. Mensb-i ciht beratlarnda "kem yenbag hizmeti ed ettikten sonra vazifesin ala" deyu ta'yn olup, asla msamaha mmkn deildir. Hizmet etmeden cret alnmak mmkn deildir. Hussan slann bir hkm daha budur ki: Hizmeti tamam eylese vazifeyi cebr ile alamaz, zr cret deildir 'atadr, verilmese dahi caizdir. Bir mderris bir yl hizmet edip yl banda slas verilmeden fevt olsa sakt olur, verese bir habbe alamaz. Zira sladr tadr cret deildir. 351[351] 324. Es-Su'al: Emr-i pdih ve re'y-i hkim ile rakabe var iken, mtevelli vazife verse mtevelliye zaman lzm olur mu? Cevap: Olur, rakabe cemi mesriften mukaddemdir. 352[352] 325. Es-Su'al: Zeyd bir mekteb-hne bina edip, "mu'allime aka, ve yedi aka ile yedi ecza okuna" deyu art edip, otuz bin aka vakf edip, 'akara tebdil art eylese. Ba'de zamann 'akara tebdil olunsa, mahsl ba'd-et-tebd masrafa vefa eylemese, er'an rakabe olunmak m lzm yoksa tevz' mi olunur? Cevap: Rakabe ile vefa etmek mmkn deil ise rakabe olunur. 353[353] 326. Mesele Bir medreseye mderris-i sabk zamannda rakabe lzm olsa, mderris-i lhk zamannda rakabeye hkm-i erif vrid oldukta, termm kime lzm olur? Elcevap: Tekmil-i rakabeye hacet var iken mderris-i sabk vazifeye mstehak olmaz. Kendi zamannda olan harabn ta'mrine kifayet miktar ald vazifeden alnr. Ta'mir olunup, lzm olursa cmlesi alnr. Kifayet eylemezse mderris-i lhik saman gailesi ile tekmil-i rakabe olunur. 354[354] 327. Mesele Bir vakfn vakf-nmesine "vakf-i mezbur rakabe oldukta mtevellinin ve ktibin ve cbnin vazifeleri rakabe olmasn" deyu mestur olsa, mezburlar hri olurlar m?

346[346] 347[347]

A. 115 a B. 131 a 348[348] A. 120 a 349[349] A. 114 a 350[350] A. 118 a 351[351] B, 132 b 352[352] B. 142 b 353[353] B.143 b 354[354] A. 119 a

39
Elcevap: Olmazlar, sart- mezbur nmer'dur, lavdir. 355[355] 328. Mesele Meremmetci, rakabe-i vakfda dhil olur mu? Elcevap: Zaruret olucak dhil olmak caizdir. 356[356] 329. Mesele maretin hademesi, ta'yin olan atan ve ekmekten gayri, 'imaretin andan ve ekmeinden yese hell olur mu? Elcevap: Olmazlar. 357[357] 5- DN SINIFLAR I. Seyyidler 330. Mesele Elinde "Bahr-l Ensb" dan menkl, mhrl eceresi olan Zeydin eben 'an ced emr idne kd huzurunda, mahallesi hatibi ve imm ve nice mslmanlar ehdet eyleseler, kdi dahi ehdetlerin kabul edip sicil olunduysa, Zeydin siydeti sabit olmu olur mu? Elcevap: Da'v-i sahha-i er'iyeye binen sabit oldu ise olur.. 358[358] 331. Mesele Sdttan olan Zeyd, akrabasndan Amr-i fakire zekt ve sadaka vermek caiz olur mu? Elcevap: Zekt verilmez, gayri sadakat verilmek mer'dur. 359[359] 332. Mesele Zeyd, l-i Resulden olup, fakr olup deyni olsa, deyni kadar y dahi ziyde zekt verilmek caiz olur mu? Elcevap: Zekt verilmek yoktur. Meer bir gnl gan bir fakire verile, ol dahi yb-i Hatr ile Zeydin deynini 'deye. 360[360] 333. Su'al: Evld-i Resul, sair re'y gibi tasarruf ettikleri iftlik rsumun vermek er'an lzm olur mu? Cevap: Olur. Rsm-i mezbr yere mtealliktir, mutasarrf olana mteallik deildir. 361[361] 334. Mesele Zeyd, Amr-i seyyide "bre haramzade err" dese er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr lzmdr. Harem-i Muharremde domu" ma'ns fehm olunmaz. Mtebdir haramzade ma'nmdr. 362[362] 335. Mesele Zeyd-i l-i Resul (sallllhu aleyhi ve sellem) bir vakf hamam icre ile tutup iinde dellklk edip, bi-hasebi-er" ta'zr lzm olsa, ne vehile ta'zr olunur? Elcevap: ir dellklar ta'zri ile ta'zr olunur. 363[363] 336. Mesele Zeyd, emr olan Amrdaki hakkn talep ettii iin, Amr bil sebeb-i ger' Zeyde bir ka yumruk vurucak, Zeyd dahi Amra bir ka yumruk vursa, er'an nesne lzm olur mu? Elcevap: Kendine Amnn yumruundan ziyade vurmadysa nesne lzm olmaz, bd azlemdir, Amr zulm etmi, Zeyd hakkn alm. 364[364] 337. Mesele Sdttan ba'zi, "bize hukk-i ibd zarar eylemez, biz hirette hukk-i ibddan mes'ul olmazz, l klli hl, biz cennete dhil oluruz" deseler, mezburlara ne lzm olur? Elcevap: Bu i'tikd zerine musir olup, slma gelmezler ise, zndklar mukarrer olup, katilleri vacip olur. 365[365] II. Sfler 338. Mesele Tekkelerde mnzev olup "ehl-i tevekklz" diyenlerin er'an halleri makbul mdr? Elcevap: Deildir. 366[366] 339. Mesele Zeyd ref'-i savtla kaimen ve kaiden zikrullah etmek er'an caiz olur mu? Elcevap: Edeb ve vakar ve ta'zm zerine edicek olur. 367[367] 340. Mesele Birka sfler zikr edip yolda giderlerken rast geldikleri tabi zurnay paraladklar iin halk p "urun kzl balar, biz kfir olduumuzdan bunlara ne" deseler anlara er'an ne lzm olur?

355[355] 356[356]

A. 118 a A. 118 a 357[357] A.114 b 358[358] B. 26 a 359[359] B. 26 a 360[360] B, 27 a 361[361] B. 259 a 362[362] B. 91 a 363[363] A. 85 a 364[364] B. 91 b 365[365] B. 318 b 366[366] B. 314 b 367[367] B. 322 b

40
Elcevap: Ta'zr-i edd lzmdr. 368[368] 341. Mesele Bir cem'at halka olup ku'den zikrullah ederlerken galebe ile ayak zerine kalkp, raks devran etmeyip, aralarna emred dahi karmayp, ellerin birbirlerinin boyunlarna yahud kuaklarna berkitip ayaklarn hareket ettirmeyip zikrullah eyleseler caiz olur mu? Elcevap: Otururken etmek efdaldir. 369[369] 342. Mesele Evkt-i hamseye mdvemet ve env'-i nevfile mvzbet edip, sfiyyeden olan ba'z kimseler, zikrullah ederlerken zevk evk gelip kymen ve ku'den ayaklar hareket etmeyip, amma belleri ve balar hareket eylese, bu makle zikrullah eden kimselere er'an ne lzm olur? Elcevap: Eer belleri tahrik etmeyip balarn tahrik ile iktifa eyleseler, dahi evl idi. Edeb-i zkr-i erife evfak idi. Amma muhafaza edip edicek be'is yoktur, sabit kadem olucak. 370[370] 343. Mesele Zkirin tevhd ederlerken balarn sa yanndan sol yanna tahrik etmekle fsk olurlar m? Elcevap: Olmazlar, amma niyetleri emri tevhidi tahkik ve takrir etmek olup, balarn sa canibe tahrik ettiklerinde kalbinden msivy tarh ve sol canibe tahrik ettiklerinde tevhd-i hakk idhl kasd etmek gerektir. Rsh-i tevhidde dahl-i euzm vardr. Bu niyet olmaycak la ve abes olur, er'an mekruh ve haramdr. 371[371] 344. Mesele Zeyd kaimen zikrullah ederken ba ve belin ve ayan tahrik edicek, Arar Zeyde "bu hareketi ibdet deyu edersin" yhud "fi'l-i abesdir" dedikte, Zeyd "ibdet deyu etmeziz, amma bu hareket mu'tddir, zikre lzm bir haldir, evk gelir ederiz" dese, Amr "hele bu vaz' etmek haramdr" dese, Amrn sz makbul olur mu? Elcevap: Olur, bel ayak hareketi zikre nice lzm olur. Raks ve devran eden sfeh dahi ol mertebeye bu mertebeden varmlardr. Memm emken seknet zerine ve vakar ve mr't etmek gerektir. 372[372] 345. Mesele Tevhd-i Br' ederken vecd-i hl galebesinden b-ihtiyar kalkp dne dne zikr etmek er'an caiz olur mu? Elcevap: Dnp yklmayan b-ihtiyr olmak yoktur. 373[373] Bu Surette: Tife-i mutasavvifenin f-zamnin eyledii hareket ve devranlarna dahi olundukta "ehline mubahtr, ihtiyarmz yoktur, iztrrdir ederiz" deyu iddi' ederler, hareket-i iztrriyye ki ehlinden sdr olucak ibhatine hkm olunur mu, ann 'almeti nedir (beyan buyurula) ta ki slih tlinden mmtaz ola. Elcevap: Cezbe-i ilhiyye ile lem-i tekliften mnselih olanlarn (lem-i ehdete mte'allik umura asla u'urlar kalmaz, nefs-i zekiyyeleri, lem-i ruhande olan u'n mutla'asnda mstarak olup, tedbr-i bedene mtegil olmaz, hatta ba'z a'z kanatlsa duymaz, onlardan hareket ve strap vki' oluncak harekt-i mrte'i gibi gayri muntazam vki' olur. Bu halle muttasf olanlarn harekt hrmet ve kerahet ile vasf olunmaz, mukabelesinde ne 'ikb vardr ne sevb. Amma ol taifeden sdr olan harekt-i mevz'a ve evz'-i masna ehl-i salhtan sdr olmak mmkn deildir. htiyriyyedir, ztrriyye" demek ma'siyet-i ahardr. Bu makle iinde gcnde gezip, tegann ile usulle ettikleri evz'-i masn'a "ihtiyar deildir" demek m'minden sdr olur mn deildir. 374[374] 346. Mesele F-zamanin olan mutasavvifenin, tevhd idn devrnna mubah i'tikd eden kimseler, er'an kfir olurlar m? Elcevap: Geri mubah i'tikd edenin kfrne fetva vermilerdir, lkin ibdet idn i'tikd etmeyicek, kfrnde tevakkuf olunmak ihtiyt-i akrab ve ensebdir. 375[375] 347. Mesele Zeyd "Halveti taifesinin eyhi ve mridi, ve bunlar ile mshabet eden kimseler kfirlerdir" dese, Amr Zeyde "niin" deyu sul ettikte, "bunlar devran ile zikrullah ederler" dese Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Kizb iftiradan, ve bilmedii yerde mczefe etmekten tamam ihtiraz etmek lzmdr. Ol taifede yarar kimseler vardr. Mahz iztrarsz ettiklerinin.......ma'siyet irtikbdr. Ann ile kfr lzm gelmez. Mshabet edenlere mcerred mshabet etmekle nesne lzm olmaz. "Kfirdir" demekle Zeyde ta'zr lzmdr. 376[376] 348. Mesele Sf adna olan Zeyd zikr ederken devran edip, ettii devrn ibdet addeylese, nikh sahih zebhas hell olur mu? Elcevap: Devran ibdet addeyleyicek mrteddir, asla mslimeden zimmiyeden avret nikahlamak mmkn deil, zebhas meyyitedir. Amma ibdet addetmeyip, mubah i'tikd edip devran ederse mrted deildir. T'atten hri fsktr. ir feseka gibidir, menkhas tefrik olunmaz, zebhas yenir. 377[377] Bu Surette: Devran ibdet addetmek ile kfr lzm gelip, mubah addetmek ile olmadnn vechi nedir? Elcevap: Mubah me'mrun bih deildir, ibdet me'mrun bih olmak muhakkaktr, mubah addeden, Hak te'l hazretine "emr etti" deyu iftira eylemez ki kfir ola, amma ibdet addeden ol lehv' lu'b ve abes olmak ile
368[368] 369[369]

A. 253 a B. 322 b 370[370] B. 322 b 371[371] B. 322 b 372[372] B.322 b 373[373] A. 74 a 374[374] A. 274 b 375[375] B. 323 a 376[376] B. 323 a 377[377] B. 324 b

41
hrmeti mukarrere olduundan gayr, keferenin kfr-i mehurlarna keml-i mabehet ile mabih olan fi'l-i kabh mnkeri, "Hak te'l hasretinin emridir" deyu iftira etmek ile kfir olduundan gayri, mukabelesinde sevab ric etmek ile tekrar kfir olur, haram akay sadaka edip sevap rec eden kimse gibi. 378[378] 349. Mesele Tife-i mutasavvifenin muktedlarndan Zeyd-i vaiz cmi'lerde ve krslerde kp l melein-ns arp "halka-i zikirde ibdet niyetine raks ve devran etmek helldir ve bunun hilli yetle ve hadisle sabittir, yetinin ma'ns Allahu te'l hazretini her halde zikr edin demektir, raks dahi hl-i kyamda dhildir" deyip ve dahi hadsi mcebince hvl-i Arta devran eden melikeye teebbhdr ve dahi Reslullah (sallllhu aleyhi ve sellem) raks etmitir, hatt mbarek rids arkasndan dmtr ve dahi ashb-i kibardan, meyih-i 'izamdan imam fi' ve Muhammed Gazl ve ann emsali kimselerden sdr olup il yevmi-n haz devran olunca gelmitir" deyip Arar-i lim dahi "bunun hrmetine mftler kerratla fetvalar vermilerdir" deyicek Zeyd dahi "bu bir zevk hlidir demilerdir, haram deyen desin Milimiz terk etmeziz" dese Zeydin bu delil-i mezkre ile istidlali sahh olup, kavline i'tibr caiz olur mu, ve ill sahih olmad takdirde Zeyd-i mezkra ne lzm olur? hsn- tm edip let-i-tafsl ve-t-tatvl beyan buyurulmak diri olunmaya t ki mubtil ve muhik mmtaz olup hak gn gibi zuhur ede mahal-i ilbastan hals oluna. Elcevap: Ol yet-i kermede raksn cevazna kafa iaret yoktur. Ol efl-i kabhann Miline ann ile- mtemessik olana tecdid-i man ve tecdd-i nikh lzmdr. Zr ki Kelmullah ma'nsn tahrif edip kendi hevsna tbi etmi. Ve ol hadis-i mezkre sahihtir, lakin ben dem melike ettii fi'le teebbh etmek me'mr deildir. Amma imdiki zaman sfleri ettikleri raks fil-hakka kfirlerin horos tepmesidir ve bunlarn fi'illeri kefereye teebbhdr. Ve Resul (aleyhisselm) hazretine raks isnd etmek kfrdr. Zr raks ef'l-i sfehdr, enbiydan birine sefeh isnd etmek kfr idg ktb-i fetvda mesturdur. Ve eshb-i kibardan bu fi'l-i kabhin sudruna kavil kizibdir ve iftiradr. Ve imam fi'den sdr olduu sahih deildir. Hi bir mctehid raks hell dememitir, ihtilflar sem'dadr. Mesil-i ictihddiyede mctehid-den gayr imam Gazl ve ann emsali kimselerin kavillerine itimad caiz deildir. Ve bu makle tesvlt ve tezvrt ile teeytun edip halka va'z eden kimseler dller ve mudillerdir, bi-icm-l-mctehidn tekfir olunmutur. Eedd-i ta'zr ile ve hapisle men' lzmdr. Eer memnu' olmayp "ulem ehl-i zevkin esrarna muttali' deildir" demek iddi's zerine fi'l-i en'a israr ederse zndktr, elbette kati olunmak vcibdir. Ba'd-el-ahz tevbesi makbul deildir. Nez billahi min zlik. 379[379] 350. Mesele Tife-i mutasavvifenin muktedlarna, "zikrullah ederken devran ve raks haram olup mstehil olanlarn kfrne ktb-i fetvda tasrih olunmutur ve hem mft-i zaman dahi yle fetva vermitir, niin terk eylemezsiz" denildikte, "urb-i hamrdan ve bunun emsali mfsidden alkor, ba'zi fesekamn ku-lbun istihl eder, tevbe edip zikrullah eylemesine sebeb olur" deyu cevap verirler, vk' yle olucak, bu evz' ol niyet ile er'an murahhas olur mu? Elcevap: Olmaz, vesvis-i eytaniye maklesinden bir telbstir, ma'siyet t'ate sebeb olmak mmkn deildir, kulb-i feseka meyi ettii zikrullah deildir, amma mukrin kldklar emirdir ki ma'siyet-i uhrdr, derekt-i nrn birinden birine intikl ile ehl-i nr msterih olmazlar, saniye ehven ise dahi. 380[380] 351. Mesele Raks ve devran eden taifeyi, valiler ve hkimler men' etmek zerine vcib midir? Elcevap: Vcibdir, vazifeleri emr-i ma'rf ve nehy-i mnkerdir, etmeyicek, bir imamet eder mteerri' kimse nasb olunmak lzmdr. 381[381] 352. Mesele Zeyd varp Amr-i imama uyup namaz cem'atle klsa, Amr devranla zikr eden sflerden olsa, Zeyd-i mezbur namaz iade eylemek lzm mdr? Elcevap: Lzmdr, ol sfler raksa "helldir" diyenlerden ise. 382[382] 353. Mesele Bir zaviyenin mescidinde ehs-i muhtelife ile mteh olanlar muhtelit olup, env'-i teganniyt ile tevhd ederlerken tevhidi tayir edip gh "dil-i men" gah "can-i men" deyip gh beyt "sen bir ulu sultansn canlar iinde cansn, n iyan grdm seni pinhan kaps deil" deyip, gh beyt "cennet cennet dedikleri bir ev ile birka huri, isteyene ver sen an bana seni gerek seni" deyu gslerin dp evz'-i garibe ettiklerinde, ehl-i mahalleden ba'z kimseler zviye-i mezbreye eyh olan Zeyde "bu makle evz' niin ettirip raz olursun" dediklerinde Zeyd "ne lzm gelir demekle cevap verse er'an Zeyd-i mezbra ne lzm olur? Elcevap: Evz' ve akvl-i mezbre kemal mertebe fuh olduundan gayri, cennet hakknda dedikleri kelime-i en'a kfr-i sarihtir, katilleri mubahtr, eyhleri olan bdin hikyet olunan akvl ef'le "mbaeret dahi ederse ne lzm gelir" demekle kfir olduundan gayri, ol kabyihi ibdet kabilinden addedip yet-i kermeyi ana delil getirmekle tekrar kfir olur, bu i'tikat-tan rc' etmezse katilleri vacip olur. 383[383] 354. Mesele Meyihtan ve sflerden ba'zma Zeyd "siz niin salata ve zekta mte'allik mesil ta'lim etmezsiz" deyicek ilm-i zahir ilm-i btna hicabdr, ilm-i btna megul olucak ilm-i zahir kef olur" dese ana ne lazm olur?
378[378] 379[379]

B. 324 b B. 324 a 380[380] A. 270 b 381[381] A. 276 b 382[382] A. 31 a

383[383]

B, 32k b

42
Elcevap: Ol mlhidedendir ve zendikadandr ann hkm mrted hkm gibidir, ol i'tikd-i btladan rc' etmezse katil lzmdr. 384[384] 355. Mesele Sfiyyeden bir taife eyhlerini ta'zmen nnde secde eylemee ebh balarn yere koalar, gh abdest ile gh abdestsiz, tife-i mezbureye ne lzm olur? Elcevap: Secde-i tahiyyet ve selm ederse kebirdendir, 'ibdet iin ederse kfr-i mahzdr bi-l-ittifak, ta'zm iin ba'z eimme katnda kfrdr, hi niyet eylemese ba'z eimme kfr demiler ba'z eimme kebre. 385[385] 356. Mesele ylede ve ahamda ve yatsda farzdan sonra snnet klmak m evldr, yoksa arada baz' ed'iye mi okumak evldr? Elcevap: Ed'iye sonra okunmak gerektir. 386[386] Bu Surette: Sfiyyeden ba'z "bize eyhimiz byle emr etti" deyu ed'iyeye megul olsalar anlara ne lzm olur? Elcevap: eyhleri olan mudilli, Reslullahn (sallllhu aleyhi ve sellem) cenb-i erifinden tercih ederlerse cmle kati olunmak vcibdir. 387[387] 6- GAYR MSLMLER I. Zimmiler A. Mslman Olular 357. Mesele Kefere taifesine kraat iin Mushaf- erf bey' eylemek er'an caiz olur mu? Elcevap: Kur'n azmn mehsinine vkf olaym okuyup, ta'zm edecei ma'lm ise beis yoktur. 388[388] 358. Mesele Zeyd-i yahudi mahf yerlerde bana ak sarnsa,-slmna hkm olunur mu? Elcevap: Olunmaz. 389[389] 359. Mesele Zeyd-i zimm bir yere gider oldukta "filn zamana kadar gelmezsem mslmanlk art zerime olsun" dese ol zamanda gelmese mslman olmu olur mu? Elcevap: Olmaz. 390[390] 360. Mesele Zeyd-i zimm urb-i hamr edip lya'kil iken "L ilahe illallah Muhammedn reslullah" deyu ''mslman oldum" dese, er'an slmma hkm olunur mu? Elcevap: Re'y-i hkimle olunur. "Kfrden dndm" dedi ise bil phe hkm olunur. 391[391] 361. Mesele Zeyd-i zimm kelime-i ehdeti telffuz edip, amma teberr' eylemese, Zeydin slmma hkm olunur mu? Elcevap: Olunmaz. 392[392] 362. Mesele Bir kfir tayr-i libas edip, "mslman msn, kfir misin" deyu sual olundukta, havmdan "mslmanm" dese, ol kfire ne lzm gelir? Elcevap: Mslman olur. 393[393] 363. Mesele Zeyd-i zimm, beer altar yanda olan evldn Amr- mslimin evinde emnet koyup, Amr mezbrlara slm telkin ile slmlarna hkm olunur mu? Elcevap: Olunur, din ta'akkul ederler idi ise. 394[394] 364. Mesele Zeyd-i zimm bi-inayet illhi te'l slama gelmekle, evldnn ka yanda oluncaya dein slmma hkm olunur? Elcevap: Oniki yas tamam edip "bali oldum" diyenden kalannn slmma hkm olunur. 395[395] 365. Mesele Zeyd-i zimm mslim oldukta, on iki yanda kz Zeyneb-i blia "ben mslman olmadm" deyip, on iki yanda idne zimm ahidler istim' olunur mu? Elcevap: Olunur. 396[396] 366. Mesele Zeyd-i zimm mslman olup, ahar yerde zevci olan Hind-i zimmiyenin bedel-i levazmn grmeyip, mukayyed olmayp, gayri avret alsa, hlen Zeyd gelip "Hind menkhamdr" deyu, zevciyet zere mu'meleye kadir olur mu?
384[384] 385[385]

A. 255 a B. 269 b 386[386] A. 17 b 387[387] A. 17 b 388[388] B. 27 k b 389[389] B.313 b 390[390] B. 87 a 391[391] B. 313 a 392[392] B.313 a 393[393] A. 247 a 394[394] B. 313 a 395[395] B. 313 b 396[396] B. 190 b

43
Elcevap: Olur, boamadysa. 397[397] 367. Mesele Zimmiye slama gelmek ile firkat mukarrer olmaz, eri gib olup gelince te'hr olunur. Geldikte slm arz olunur. Gelirse, nikh mukarrerdir. b ederse, hkim tefrik eder. Ba'd-el-iddet kime dilerse varr. Hkim sonra alana ta'zr-i edd eder. 398[398] 368. Mesele Zeyd-i zimm slama gelmek iin Amrn gemisine binip dr-i slama gelirken, zimm-i mezkru, Amr-i re'is "kulumdur" deyu bey' eylemek istedikte, zimm re'is yzne hrriyetin isbt eylese, er'an hals olur mu? Elcevap: htiyar ile muhaceret edicek kimse dahle kadir deildir, 399[399] 369. Mesele Zeyd "mslman oldum" dese, amma snnet olmayp mslmanlk artndan asla nesne ilemese, er'an ne lzm olur? Elcevap: Snnet edip, levzm- slm bildirmek gerek. 400[400] 370. Mesele Mslman olduktan sonra yine kfir olan Zeyd-i zimmye er'an ne lzm olur? Elcevap: slama cebr olunur, gelmezse kati olunur. 401[401] 371. Mesele Hind-i zimmiye, slama geldikten sonra mrted olup, irtidd zerine musir olsa katil lzm olur mu? Elcevap: Olmaz, amma zindandan asla karlmaz, dnya yzn gsterilmez, lp gidinceye dein. 402[402] 372. Mesele Zeyd-i mslim, mrd olan babas ve anas kfirlerin ruhlariyn Kur'n- azm caiz olur mu? Elcevap: Asla olmaz, hemen ziyaret caizdir. 403[403] 373. Mesele Zeydin anas ve atas ve akrabas kfir olup, fakr-l-hl olsa, Zeyd sadaka br miktar aka verse sadaka yerine geer mi? Elcevap: Geer, zekt olmaycak 404[404] 374. Mesele Zeyd-i mslim, Amr kardei zimmye sadaka ve kurban eti vermek caiz olur mu? Elcevap: Zekt olmayp, kurban nezren olmaycak olur. 405[405] B. Mslmanlarla Mnsebetleri 375. Mesele Zimm kurbanc olup mslmanlarn kurbann boazlamak er'an caiz olur mu? Elcevap: Lyk deil, min ba'din ettirmemek lzmdr. 406[406] 376. Mesele Zeyd-i zimm, Amr-i mslimin kurbann besmele ile boazlasa, er'an hell olur mu? Elcevap: Kurban yerine gemez eti helldir. 407[407] 377. Mesele Yahudi boazlad koyunun ekli hell olur mu? Elcevap: Olur, besmele ile boazlanp aziz terik etmedi ise helldir. 408[408] 378. Mesele Zeyd kurban niyetine zebh eyleyip selh etmee Amr-i zimmye verdii koyun, er'an kurban yerine geer mi? Elcevap: Mekruhtur, tamam shhat zerine gemez. Mslim zebh edip kfire selh ettirmek caizdir. 409[409] 379. Mesele Kfire kurban vermek caiz olur mu? Elcevap: Lyk olmaz, ehl-i slama vermek lzm gerektir. Aka sadakas gibi deildir. 410[410] 380. Mesele Kfire selm verip selm almak isteyicek, ne vehile eylemek gerek? Elcevap: slama gelmesi niyetine selm vermede be'is yoktur, "es-selmu aleyk" ve "aleyk-esselm" demek dahi ma'kldr. 411[411] 381. Mesele Zimmye nice ant verilir? Elcevap: er'iyle ncili Hazret-i sya inzal eden Hak Hazretine verilir. 412[412] 382. Mesele Zeyd-i yahudiye medyun olan Amr-i mslim, akasn vermeye Zeydi bulamayp ve Zeydin vrisi dahi olmad takdirce, akay kime vermek gerektir ki Zeyd deynden hals ola?
397[397] 398[398]

B. 77 b A. 47 a 399[399] A. 94 a 400[400] B. 313 b 401[401] B. 312 b 402[402] B. 313 a 403[403] B. 23 a 404[404] B. 268 a 405[405] B. 268 a 406[406] B. 268 b 407[407] B. 268 a 408[408] B. 261 b 409[409] B. 268 a 410[410] B. 268 a 411[411] B. 319 b 412[412] A. 161 a

44
Elcevap: Asla verecek kimse olmaycak, tasadduk edicek hals olur. Amma gayet fakirlere ve zebunlara vermek gerektir. 413[413] 383. Mesele Zeyd birka zimmler ile bir dkkn nnde oturup mushabet ederken, Amr Zeyde "sen kfirsin" dese er'an Amra ne lzm olur? Elcevap: Zimmlere gayetle meylin ve muhabbetin grp dedi ise, nesne lzm olmaz. 414[414] 384. Mesele Zeyd-i yenieri, Amr-i mslime "Bekr-i zimm senden yedir" dese er'an ne lzm olur? Elcevap: Eer "ann kfirlii senin mslimliinden yedir" der ise kfir olur. "Eer ann konuluu senin konuluundan yedir" der ise, gerek ise nesne lzm gelmez. 415[415] 385. Mesele Zeyd-i mslim, Amr-i zimmnin zengisine dp "bana mansp veya bir hizmet alver" nne dp mlzemet eylese, Zeyde ne lzm olur? Elcevap: La'net ve azb lzm olur. 416[416] 386. Mesele Zeyd-i muhtesip, cihet-i ihtisb kendi zabt etmeyip, Amr-i zimmiye ber-vech-i maktu' verip, Amr nice slih mslmanlar habs edip aralarnda fsk u fcur edip ve hnzr etin piirip, enva' trl kabayh edip mslmanlar rencide eylemek er'an caiz olur mu? Elcevap: Ne'zblah, Amr-i kfir ta'zr-i edd ve habs-i medd olunup, Zeyd-i kfirin azli vcibdir. 417[417] 387. Mesele Zeyd-i mslim veled-i sagrini kiliseye iletip vaftiz ettirse, er'an ne lzm olur? Elcevap: Tekrar mslim olmak lzm gelir. 418[418] 388. Mesele Zeyd-i zimmnin Amr-i zimm ile niz' olup, Zeyd "zerime zimm hid istim' olunmasn" deyu 'illet edip, Bekr-i mslimi da'vsna vekil nasb eylese, kfirler Bekr-i mezbur zerine ehdet eyleseler istim' olunur mu? Elcevap: Kfirin vekili olann zerine kfirin ehdeti makbuledir. 419[419] 389. Mesele Zeyd-i zimm, mslmanlar iin bir mescid bina edip namaz klmaya izin verse, mslmanlar mezbur mescidde er'an namaz klmak caiz olur mu? Elcevap: Namaz klmak caizdir, amma tife-i muayyeneye vakf etti ise sahihdir, dnmez, fevt olucak veresesine demez. Amma tife-i gayr-i muayyeneye tlak ve umm zerine vakf ettiyse, sahihtir, lkin kendi rc'a kadirdir, fevt olucak veresesine deer. 420[420] 390. Mesele Hind-i zimmiye, maraz- mevtinde sair vereseden karp cmle esbabn ve emlkin yandaki kz Hatice-i mslimeye hibe etse, ba'de veftih, sair verese hibe-i nezbreyi "biz kbl etmeziz" demee kadir olurlar m? Elcevap: Slsten zaidin alrlar. 421[421] 391. Mesele Zeyd-i zimm kefere bayramnda Amr-i mslime rek ve kzl yumurta verip, Amr dahi alp kabul eylese, Amra er'an nesne lzm olur mu? Elcevap: Be'is yoktur, eer ol gn ta'zim iin olmayp konuluk hakkn ri'yet iin olucak. 422[422] 392. Mesele Zeyd, Amr-i zimmye mdrebeye verdii aka ile, Amr Zeydin emriyle hamr alp bey' edip fide etse, Zeyde fide hell olur mu? Elcevap: Emri lav olur, bey' iry zimm kendi ehliyetiyle eder. 423[423] 393. Mesele Zeyd-i yahudi "eer filn fi'li edersem, sdta u miktar aka nezrim olsun" dedikten sonra fi'li mezbru ilese, emirler akay alabilir mi? Elcevap: Alamazlar, kfirin nezri btldr, shhat-i nesirde slm arttr. 424[424] 394. Mesele Zeyd-i yahudi, mslmanlar gibi, zevcesi Hinde talk verdikte, Hind Zeydden nafaka talebine kadire olur mu? Elcevap: Ehl-i zimmette iddet olmaz ki nafaka ola. 425[425] 395. Mesele Bir karyede ta'n zahir oldukta, iinde olan mslmanlar, avretlerin ve evldlarn kfir karyesine giderip, kendi yerinde sakin olsa, er'an anlara ne lzm olur? Elcevap: Hak te'l hazretine tevekkl etmek lzm olur. 426[426] 396. Mesele Zeyd-i mslimin zevcesi Hind-i zimmiye evinde hamr bey' etmekle, Hind-i mezbra ne lzm olur?
413[413] 414[414]

B. 23 b A. 87 b 415[415] B. 319 a 416[416] B. 819 a 417[417] A. 89 b 418[418] B. 271 b 419[419] A. 156 b 420[420] B. 129 b 421[421] A. 176 b 422[422] B, 271 a 423[423] B. 217 b 424[424] B. 87 a 425[425] B. 78 a 426[426] B. 271 a

45
Elcevap: Ta'zr olunur, mslimin rzna eyn verir 427[427] 397. Mesele Hind-i zimmiyenin zevci mslim fevt oldukta, Hind mehrini alr m, yoksa irs tarikiyle dahi nesne alr m? Elcevap: Hemen mehrin alr. 428[428] 398. Mesele Zeyd-i mslim Hind-i kfireyi nikahlanp, veled geldikten sonra Zeyd-i mslim fevt olsa, ba'dehu Hind Amr-i kfire tezevvc etmek caz olur mu? Elcevap: Olur, ba'd-el-iddet. Eri zimm olsa iddet olmaz. 429[429] C. Haklarndaki Tahdidler 399. Mesele Zeyd-i zimm, zevcesi Hind-i zimmiyenin mteveffa zevci Amr-i mslimden olan evld-i sigarnavas caiz olur mu? Elcevap: Olmaz. 430[430] 400. Mesele "Zimmler kul ve criye kullanmasnlar" deyu emr-i erif var iken, kullananlara er'an ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr-i edd ve habs-i medd lzmdr. 431[431] 401. Mesele: Duvarnda mermer zerinde Kur'an- azm yazl vakf evde, cretle yahudi sakin olmak caiz olur mu? Elcevap: Olmaz. 432[432] 402. Mesele: Ehl-i slm iinde olan zimmleri, yksek mzeyyen evler yapmaktan ve ehir iinde ata binmekten ve fhir kymetli libas giymekten ve yakal kaftanlar giymekten ve ince tlbendler ve krkler ve sarklar sarnmaktan, velhsl ehl-i slama ihneten kendilerini ta'zmi m'ir ef'lden men' eden hkim-'indallahmsb ve me'cr olur mu? Elcevap: 433[433] 403. Mesele: Zeyd-i yahudi mahalle-i mslimnde vki olan mlk darn yahudiye bey' etmek istedikte, mslmanlar yahudiye bey' ettirmeyip "elbette mslime bey' eyle" demee kadir olurlar m? Elcevap: Olurlar, bey' etmek ile cem'at az kalmak lzm olursa. Amma bahas ile bey' ettirilir. 434[434] 404. Mesele: Zeyd bir cmi'-i erife onbe zira' yerde kurbunda yahudi-hneler bina edip, takll-i cemat olduundan gayri tife-i yahudi ta attklarnda b-huzr olup, tife-i mezbreyi evden kmasna hkm edicek, mslmanlar er'an karmaa kadir olurlar m? Elcevap: Olurlar, elbette karmak lzmdr. Ta attklar iin tife-i mezbre t'zr-i edd ve habs olunmak dahi lzmdr. 435[435] Bu Surette: Zeyd bina eyledii evlerden tife-i mezbreyi karmasa, Zeyde ne lzm olur? Elcevap: karmad, yahudilere meyli olman ise, yhud cmi'-i erife bu'zu olman ise kfirdir, katli vcibdir. Eer mahz onlarn ziyde kirasna meyi iin ise ta'zr ile iktifa olunur. Bil te'hr tife-i mezbreyi de (dke) karmak lzmdr. Ehl-i slm mahallesinde kefere sknsnn cevaz takll-i cem'ate medd olmaycaktr, medd olucak asla cevaz yoktur. Mlk evleri dahi bey' ettirilmek vcibdir. Fekeyfe ki kira ile olucak 436[436] 405. Su'al: Bir mescidin etrafnda asla mslman evi olmayp-kefere ihata eylese, imam mezzin mahz vazifeleri iin, varp mescide imamet edip ve mezzin ezan okuyup namaz klsalar, er'an aldklar vazife kendilerine hell olur mu? Cevap: Ol evleri bahalar ile, cebr ile, mslmanlar alp, elbette asla te'hr etmeyip mbaeret etmek lzmdr.
437[437]

408. Su'al: Bir kilise mslmanlar mahallesinde vki' olup, kfirler nks yerine bir yufka tahtay nice yerlerden delip ibdetleri zamannda ol tahtann orta yerine tokmak ile darb edip, bir savt- acb peyda olup, mslmanlar mte'ezz olsalar, er'an ref olunmaz caiz olur mu? Cevap: Vcibdir. 438[438]
427[427] 428[428]

A, 87 a B. 77 b 429[429] B.78 a 430[430] B. 308 b 431[431] B. 104 a 432[432] B. 285 a 433[433] B. 104 b 434[434] B. 284 b 435[435] B. 285 a 436[436] B. 285 a 437[437] B. 17 b 438[438] B. 108 a

46
407. Mesele: Bir kfir karyesinde iki mslman olup, kefere kiliselerinde tahta aldklarnda mezbrn kimseler er'an men'a kadir olurlar m? Elcevap: Re'y-i hkimle olurlar, slih kimseler ise. 439[439] 408. Mesele: Bild-i slmiyyede olan zimmler gurb-i hamrdan ve birbirine hufyeten bey' etmekten zecr olunmak ile, mbeynlerinde bey' irlarn izhr ve i'ln ettiklerinden sonra,...ehl-i slma dahi bey' eder olup, env'-i fesd ve fcur ayi' olup, nice defa "evlerinde kendilere kifayet miktarndan ziyade hamr tutmayalar" deyu tenbh ve te'kd ve tehdd olunduktan sonra dahi, fesddan hal olmayp, ummen hamrlar dklmeyince feseka ile mu'meleleri mnkat' olmasa, nefisleri iin alkoduklar hamrlar dahi kllen dklp, kendiler urb-i hamrdan men' olunsalar er'an hkkm sim olurlar m? Elcevap: urb-i hamr, ehl-i zimmetin dinlerinin vcibtndan deildir ki nehy etmek ile ism lzm ola. Mazannei ism hamrlar faidesiz dklmektedir. Zahir rivayette zmn lzm olmak dahi ana mebndir. Lkin mslim zimmnin hamrn hasbeten lil-lh dkse zmn lzm gelmemek "Hlsat-l-Fetvda, Kitb-i stihsn"da mesturdur. "Fetv-i Hniye"de dahi nakl olunmutur. Zmn lzm olmaycak ism lzm olmamak zahirdir. Bunca tehdidden sonra fesadlar mnhal' olmad takdirde dkmek ile zmn ve ism lzm olmamakd mahall-i istibah olmaz. 440[440] 409. Mesele: Bir ehirde "min ba'din kefere hamr bey' eylemesin" deyu emr-i erif vrid olup, kd nida ettirip, kefereye defe'-atle tenbih olunduktan sonra, mel'unlar mtenebbih olmayp, detleri zerine gr meyhanelerine arab kurup zalemeye bey' ederler iken, cem'at-i muslinimden nice kimse meyhanelerine girip, flarn paralayp hamrlarn dkseler, zmn lzm olur mu? Elcevap: htisben etmiler, lzm olmaz. Flarnn dahi zmn lzm deildir. 441[441] 410. Mesele: Bir kasabada nasra taifesi, ylda gn bir mahalde cem' olup, det-i kadimleri zere lehv lu'b edip, amma kimseye zararlar olmayp, ve mslmanlara asla mte'arrz deiller iken, yahudi taifesi mezburlar ile adavetlerine binen men'a kadir olur mu? Elcevap: Ehl-i slm men' etmek lzmdr. "Kimseye zarar yoktur" demek, kizb-i sarhadr, dinsiz (lik)dir. Cum'a klnr kasabada kefere bu vehile alim-i kfr izhr etmek dne zarardr. Ne ol metfunlar ne yahudi mevunlar asla ol asl vaz' etmek caiz deildir. De de cemiyyetlerin (hkim) datmak lzmdr, Mshele ederse azli vcibdir, 442[442] 411. Mesele: Bir da banda kadmi bir kilise olup, kfirler zerinde perhize kp, an alp ve etrafna kfirler cem' olup, ruhbanlar yn-i btllar zre va'z eyleyip kfirler alagp griv eyleseler, mslmanlar kiliseyi hedm eylemee kadir olurlar m? Elcevap: Eer etrafnda asla enlik yok ise ta'arruz olunmaz. Eer var ise ir- kfr bu mikdar izhar etmekten men ve zecr olunmak lzmdr. 443[443] 412. Mesele: Bir kasabada vki' olan zimmler, Pdih- lem-penah hazretlerinin emr-i hmynuna imtisal (etmeyip) ehl-i slama her zaman hamr bey' etmekle, fitne ve fesdetleri mnkat' olmayp, hkim--er' dahi nice defa tenbh ve te'kd edip memnu' olduklarnda, kasaba-i mezbre sulehs, hkim-i merkme ikyet eylediklerinde, ahl-i memleket "tark-i men', ba'zsnn araplarn dkp ve kplerin kesr etmekle men' olurlar, ana mnhasrdr" dedikleri ecilden, hkim--er', nefislerine kifayet edecek miktarn ibk edip zaidini dkse, er'an hkim-i merkme ne lzm olur? Elcevap: Asla nesne lzm olmaz. stihsnen olmu zarflarn zmn dahi lzm idne-(imedne?) rivyet-i sahiha vardr. Bu babda amel-i Mesele Kitab- Gasbla deildir. 444[444] 413. Su'al: Sabkan ehl-i slm mahallesi olan mahalle kurbunda, olan (ulan?) evleri ve meyhaneler olman, mslmanlar fsktan ve fcurdan b-huzr olup ve nicesi evlerin kefereye bey' edip ahar mahalleye gse. Hlen mahallede kalan "mescidimizde cem'at kalmad" deyu mescid-i erf kurbunda olan kefere evlerin ehl-i slma bey' ettirmee kadir olurlar m? Cevap: Cebr ile, kymetlerile bey ettirilmek meru' ve lzmdr. 445[445] D. Hara 414. Mesele: Zimnlerden cizye almakta mal cihetinden a'l ve edn ve evsat olanlar ne makle kimselerdir, her birinin bi-haseb -i-er' cizyeleri ne miktar olur? Elcevap: 'Amele kadir olan kfir, ki iki yz dirhem-i er'ye kadir olmaya, ol makle edndr, on iki dirhem-i er' alnr, iki yz dirhem-i er'ye kadir olup amele kadir olan evsat maklesidir, olunca, yirmi irhem-i er'-i
439[439] 440[440]

B. 106 a B. 278 a 441[441] A. 86 b 442[442] B. 274 b 443[443] A. 97 b 444[444] B. 177 a 445[445] B. 109 a

47
alnr. On bin dirhem-i er'ye mlik olan a'l maklesidir, onlarn cizye-i er'iyyeleri krk dirhem-i er'dir. 446[446] 415. Mesele: Cevb-i erifte olan on bin dirhem ka bin aka olur? Elcevap: imdiye dein car olan aka ile krk iki bin eder, yeni aka le krk be bin eder. 447[447] 416. Mesele: Zimm taifesinin "gansinden hara krksekiz dirhem gm, vasat-l-hlinden yirmi drt dirhem, fkr-l-hlinden on iki dirhem alma" deyu buyurulan yerde gan ve vasat ve fakirden murad nedir? Elcevap: kiyz dirheme mlik olmayan fakirdir, iki yz dirhemden onbine varnca vasat-l-hldir, onbinden yukars fikdir. 448[448] 417. Mesele: Emr-i pdih ile vilyet ktibi olan Zeyd-i kd, zimmlerden ba'zn msellem yazmaa me'zn deil iken, ba'z zimmleri cizye ve ispeneden ve avrz-i 'urfiyyeden mu'f ve msellem yazp, ellerine temessk verse Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Ktrm ve fakirler deil ise azil lzmdr. Ktrm ve fakirler ise er' etmi olur, nesne lzm olmaz.449[449] 418. Mesele: Memlik-i mahrsede mtemekkin olup haracgzr keferenin, oullarna dahi harac- er' vaz' olunmak lzm iken, haratan kendini karp beyt-l-mle gadr eyleyen zimmlere er'n ne lzm olur? Elcevap: Habs-i medd lzmdr. 450[450] E. er'at Huzurundaki D'vlar 419. Mesele: Kiliseye varmayan kfirin, kiliseye varan kfir zerine ehdeti makbul olur mu? Elcevap: Olmaz. 451[451] 420. Mesele: Yahudinin nasrn zerine ehdeti makbule olur mu? Elcevap: Olur, dnince 'dil ise. 452[452] 421. Mesele: Fsk ve fcir olan mslimin, zimm zerine ehdet kabul olunur mu? Elcevap: Fsk u fcuru kat ayi' ise olmaz. 453[453] 422. Mesele: Emanla gelen harbler Amr-i zimm zerine bir hususta ehdet eyleseler, Padih-i lempenh, "harblerin zimm zerine ehdetleri tutula" deyu ellerinde temesskleri olucak, mezburlarn zerine ehdetleri kabul olunur mu? Elcevap: Asla olunmaz, ahid-nmelerinde ol kayd cehele-i kttab yazmlardr, n-mer' olan nesneye emr-i sultan olmaz. 454[454] 423. Mesele: Zeyd-i mslimin zerine, Amr-i mslim-i mdde'nin ikmet ettii kfir hidlerin ehdetini "kabul etmezim" derken, kfirlerin ehdeti ile Zeyd zerine Bekr-i nib hkm eylese nafiz olur mu? Elcevap: Olmaz, meer Zeyd beyt-l-ml emini olup, malm kabz ettii kfir-i meyyitin verasetin da'va eden kfirin vekili ola. 455[455] 424. Mesele: Bir kfir kynde asla mslman olmasa, Zeyd-i mslim Amr-i zimmyi vurup kati eylese, merkum kyn halknn gehdeti Zeyd zerine geer mi? Elcevap: Gemez, mslim id muhakkak ise. 456[456] 425. Mesele: Bir zimm fevt olup, vrisi kalmayp, beyt-l-mlci metrktm talep ettikte, Amr-i zimm "ben satn aldm" deyu da'v edip ba'z zimm hidler ikmet eylese, beyt-l-mlei mslim olsa anlarn ehdetleri mesm' olur mu? Elcevap: Mslman hid lzm olur. Bey' dvasnda irs da'vsnda vasiyet da'vsnda olmaz. 457[457] 426. Mesele: Bekr-i zimm fevt olup, terekesin zbit-i beyt-l-mi olan Amr-i mslim zabt ettikten sonra, Ber-i zimm gelip "vrisiyim" deyu da'v edip, zimm hidler ikmet eylese makbul olur mu? Elcevap: Olur, ir madde gibi deildir. 458[458] 427. Mesele: Zeyd-i yahudi bir maslahat iin stanbul'dan Galata'ya vardkta, Amr- nasrn "zerinde hakkn var Galata kadsna varalm" dedikte, Zeyd "benim kadlm stanbul kadsdr, ana varalm" demee kadir olur mu?
446[446] 447[447]

A. 95 a A. 95 a 448[448] B. 104 b 449[449] A. 95 b 450[450] B. 104 b 451[451] A. 156 b 452[452] A. 156 b 453[453] A. 156 b 454[454] B. 191 a 455[455] B.194.b 456[456] A. 156 b 457[457] B. 190 b 458[458] A. 156 b

48
Elcevap: Olur. 459[459] 428. Mesele: Nasr taifesinin yn-i btllarnda, hn-i nikhta mehr-i meccel tesmiye olmaycak, mehr-i meccel olmaz olsa. Anlardan Zeyd-i mteveffann zevcesi Hind, hn-i nikhta mehr-i meccel tesmiye olunduun isbta kadire olmaycak, yeminiyle mehr-i misil almaa er'an kadire olur mu? Elcevap: Olmaz, dinleri yle id muhakkak ise. 460[460] 429. Mesele: Zeyd-i zimm zevcesi Hind-i zimmiyeyi meclis-i ser'de talk boasa, ba'dehu "bizim dnimizde bo olmaz" deyu yine tasarrufa kadir olur mu? Elcevap: Olmaz, Hind mrfa'a edicek tefrik lzmdr 461[461] 430. Mesele: Zimm olan Zeyd zevci Hind-i zimmiyeye talk verdikten sonra, Hindin yannda hizmet edip sekiz yanda Amr, Hinde "Zeydle zina etti" dese mcerred Amrn szyle Hinde ne lzm olur? Elcevap: Yalan olmak ba'iddir, hkim ihtimamla grmek lzmdr, amma bo demekle zimmiye bo olmaz, talk boayck dahi avret mufrakat etmeyicek tefrik olunmaz, enkiha-i mslimin gibi deildir. 462[462] 431. Mesele: Zeyd-i zimmnin mutallkas Hind-i zimmiye, ba'd et-talk yirmi yedi gn getikten sonra Amr-i zimmye nikhla varmaa kadire olur mu? Elcevap: Kadire olur, anlarda iddet i'tibr olmaycak. Zimmiyeye vcb-i iddet mslim boaycak olur. 463[463] 432. Mesele: Zeyd-i yahudi fevt olup, yahudi yini zere Amr-i yahudi Zeyde vris olup, Bekr-i yahudi vris olmasa, amma er'-i slmda ikisi bile vris olsa, Amr ile Bekr kdye mrfa'a olduklarnda, Amr Bekre "yahudi isen yahudiler dninde sana miras demez" deyip, (Bekr "yahudiyim" dese) kd, Amr ile Bekre "yinleleri zre ksmet ettirin" demee er'an caiz olur mu? Elcevap: Caizdir. Sa'd 464[464] Bu Surette: Verilen cevap er-i erife muvafk mdr? Elcevap: Merhum galiba Bekrin yahudiliine ikrarn, mirastan Kirmanna ikrarna ve harman kabulne hami edip, yle cevap vermi. Amma cevb-i sarih budur ki, hkime mrfa'a edicek, dni slm hkm ne ise an icra etmek lzmdr. 465[465] 433. Mesele: Hind-i yahdiye, nasrn dnine girip Zeyde nikh olunsa, sonra Hindin babas Amr mrd oldukta, Hind Amra vris olur mu? Elcevap: Olur. 466[466] 434. Mesele: Zeyd-i zinm dr-i harbden dr-i slama gelip, Hind-i zimmiyeyi bunda alp, mlk ev alp, ba'dehu Hindi ev iinde koyup gidip, anda fevt olup, Zeyneb-i zimmiye, ki kz kardei kzdr, dr-i slama gelip, Hind evi bey' etmi olsa, Zeyneb veraset kendine mnhasr idn isbat edicek evi almaa kadire olur mu? Elcevap: Eer Zeyd bunda zimm olup, dr-i harbe ticaret zerine gidip yine gelmek zerine fevt olduysa, rubu' Hinde bak Zeynebe deer. Eer mste'men olup yine dr-i harbe avdet ettiyse, andan zimmler miras yemezler dr-i harbdeki vrisleri gelince, beyt-l-mlde mal durur. 467[467] 435. Mesele: Zeyd-i zimm dr-i islnda kat'-i alka edip dr-l-harbde mtemekkin oldukta, Amr-i zimm varp hile ile bir miktar altnn alp gelse, ba'dehu Zeyd ardnca gelse altnn almaa kadir olur mu? Elcevap: Zeyd harb olucak dr-i harbde mal ma'sm deildir, Amrdan alamaz. Amma hile ile alman Amra hell olmaz. Fukaraya letirip yhud beyt-l-ml-i mslimine teslim etmek lzmdr. 468[468] 436. Mesele: Defter-i hknde hara-gzar adna olmayan u kfirleri, ahynen hara adna bir nesne irsal etseler ve gh irsal etmeseler, mezburlardan Zeyd, hemresi Hindi ve ir akrabasn cebren dr-i slama ihra edip mezburlar Zeyneb-i mslimeye bey' eylese, bey'-i mezkr er'an sahh olur mu? Elcevap: Hara vermek ihtiyar edicek zimm olur, ba'z vakitlerde haralarn vermemekle zimmet bozulmaz, sahih deildir 469[469] 437. Mesele: Bir vilyetin halk re'ysi, balar korkusundan gelip it'at edip, cizye kabul edip, amma mslmanlardan bir kimse karyelerine varsa frsat bulduklarnda kimini katil ve kimin esr edip kfire verseler, ve cem zamanda deseler ki "memleket bizimdir, mslmanlarn medhali yoktur" ve mmkn olduka mallar ve esbblar ile kfire mu'venet eyleseler, ve haralarn dahi bi-ahsihi getirmeyip ilerinden birisiyle gnderseler, ve ekser kyleri bir yl hara verirlerse iki yl vermeyip geirseler ve sair rsm-i er'iyeyi bu minval zerine eyleseler, asla itlerine varmaa kabiliyet olmasa, bu zikr olan re'ynn mal ve menlleri, esr olup hizmetleri hell olur mu?
459[459] 460[460]

B. 178 a B. 77 b 461[461] A. 63 a 462[462] B. 44 a 463[463] B. 12 b 464[464] A. 191 b 465[465] A. 191 b 466[466] B.251a 467[467] B. 103 a 468[468] B. 103 a 469[469] B. 101 a

49
Elcevap: Y dr-l-harbe lhik olup, yhud bir vilyete mstevli olup, ehl-i slm ile muharebe ve muktele etmeyince olmaz hell olmak ihtimli yoktur. 470[470] 438. Mesele: Bir karyenin kfirleri Pdih-i lempenah hazretlerine s olup, emr-i Pdih ile gzler vurup, esbablarn gret ve kendilerin esr edip, zevcelerin hizmetlendikleri takdirce vat'lar hell olur mu? Elcevap: Mertib-i isyan mtefvittir. Hara vermekle, haramilik edip ky basmak ile, ve bir sarp yerde bihte (veya: binhe, nihbe) olmak ile zimmetleri bozulup sebiyleri hell olmaz. Haramileri kati olunmak mer'dur. Nisas ve evld seby olunmak yoktur. Madem ki dr-i harbe lhik olmayanlar, yhud bir mevzide mstevli olup esker-i slm ile muharebe etmeyeler. 471[471] 439. Mesele: Pdih- slama isyan eyleyip, emr ile vurulan zimmler sair harbler gibi esir klnp satlp alnmak er'an caiz olur mu? Elcevap: Akd-i zimmet nakzn icb eder isyan ettiler ise. Hara vermemekle haramilik ve hrszlk etmekle, sancak beylerinin zulmnden kap dalarda nhbe (veya, bhte, bhne) olup sancak emirlerine it'at etmemekle zimmet mtenakkaz olmaz. Y dr- harbe lhik olup, yhud bir mevzide mstevli oluben bizimle muharebe etmeyince esir olmak yoktur. 472[472] 440. Mesele: Zeyd-i zimm, Amr-i mslimin-ne'zbillhi ta'l-cim' lfz ile azna ve avretine setm eylese er'an ne lzm olur? Elcevap: Ta'zir-i edld ve habs-i medid lzmdr. 473[473] 441. Mesele: Zeyd-i mslim, Amr-i zimmnin azna ve dnine etm eylese er'an ne lzm olur? Elcevap: Ta'zre mstehk olur. 474[474] 442. Mesele: Zeyd-i mslim, Amr-i zimmnin dnine ve mnna cima' lfz ile etm eylese, er'an ne lzm olur? Elcevap: Dn-i semavye etm eden kfirdir. Cevb- Dier: mna etm tecdd-i man mstelzimdir. Amma aa etmde ta'zr-i beli ile iktifa olunup ve tevbe teklif olunmak lzmdr. Cevb- Der: Din ve mna etm olunduuna raz olan dahi kfirdir. 475[475] 433. Mesele: Zeyd-i yahudi, cima' ile hazret-i sya ve Meryeme -h- sebb eylese, er'an ne lzm olur? Elcevap: Bir mertebe darb-i edd ve habs-i medd olunur ki, irlerine mcib-i ibret ola. 476[476] 444. Mesele: "Muhammed Mustafa (sallallah aleyhi ve sellem) dnyaya gelelden beri h smme h fitne ve fesad ve haram-zdelik eksik olmad" diyen Zeyd-i yahdiye ne lzm olur? Elcevap: Ta'zir-i edd ve habs-i medd lzmdr. 477[477] 445. Mesele: Zeyd-i yahudi sebb-i Neb edip, istifsar olundukla "mu'td ise kati oluna" deyu fetv-i erife vrid olucak, mslmanlardan ba'z kimseler hkime varp "mu'td idne" ehdet eyleseler kati olunur mu? Elcevap: Mu'td id bir iki kimse ile malm olmaz. Bgaraz mslmanlar "mu'tddr" deyu hkime ilm edip, hakkndan gelmediinin sebebini beyan edicek, bizim eimmemiz kavliy-le 'amelen, ta'zr ve habs ile iktifa olunmayp, "kati olunur" diyen eimme kavilleri ile (amel olunmak emr olunmutur. Mu'td id zahir olucak kati olunur. (B. 314 a) 446. Mesele: Bir maarada bir nice zimm kat'- tarka mbaeret edip, gece ile br nice mslmanlar basp, cmlesin mecruh edip, nisbdan ziyde mallarn alp tutsalar, mezburlara ne lzm olur? Elcevap: Elleri ayaklar kesilmek lzmdr. 478[478] 447. Mes'ele: Zeyd-i zimm evli iken, Hind-i bkire-i zimmiyeye zina eylese ne lzm olur? Elcevap: Mevunlara recm yoktur, amma hadd-i zina vurulduktan sonra zamn- tavl zindann ahbes mevzi'inde hapis lzmdr. 479[479] 448. Mesele: Zeyd-i zimm Hind-i mslimeye zina eylese mezburlara ne lzm olur? Elcevap: Kati olunmaz, hadd-i zinadan sonra zamn tavl zindann ahbes mevzi'inden karlmaz. 480[480] 449. Mesele: Zeyd-i mslimin zevci Hind-i mslimeye zina eden Amr-i zimmye er'an ne lzm olur? Elcevap: slma gelirse katilden hals olur. Hind recm olunur, ti'aten ise. 481[481]

470[470] 471[471]

B. 100 b B. 101 a 472[472] B. 100 b 473[473] B. 319 b 474[474] B. 92 a 475[475] B. 319 b 476[476] B. 314 a 477[477] B. 91 a 478[478] B. 101 b 479[479] B. 90 a 480[480] B. 89 b 481[481] B. 94 a

50
F. Rahp Ve Keiler 450. Mesele: Kilise keilerinin fukaralarna hara vermek lzm olur mu? Elcevap: Asla halk ile muhltalar yok ise olmaz. 482[482] 451. Mesele: Keilerden cizye ve ispene ma'fuv mudur, yoksa alnr m? Elcevap: Asla halk ile muhltalar yok ise olmaz 483[483] 452. Mesele: Bir manastrn keileri, mr tarafndan satn alndklar ba ve evi ve yeri kendilerden sonra mezbr manastrda sakin olan keilere vasiyet etmeleri caiz olur mu? Elcevap: Vrisler yok ise, yerlerden gayri cemi emlklerin manastrlarnda sakin keilere vasiyet eyleseler, ol keiler mahsur ve muayyen kimseler ise, ganler ise dahi fakirler ise dahi vasiyetleri sahihtir. Asla mrden kimse dahi edemez. Amma mahsur olmayp, okluk taife ise, anlarn cmlesine vasiyet etmek sahih deildir. Fakirlerine vasiyet etmek gerektir ki, asla kimse dahi edemiye. Vrisleri var ise, slsden m'adsn vrisleri kabul etmemee kadirlerdir. Slse dahi edemezler. Vech-i mezbr zerine kimse dahi edemez. Eer vrisleri kabul ederlerse, cmlesi vasiyet-i sahhadr, kimse dahi edemez. Amma "yerlerine kimse dahi etmesin" deyu emr-i sultan lzmdr. 484[484] 453. Mesele: Ba'z zimmler bir manastr rhibleri olduklarnda, mezburlarn ellerinde olan mlk davarlarn ve balarn ve bahelerin ve deirmenlerin il ktibi mezburlarn ellerinden alp, yine mezburlara bey' edip, mezbur zikr olunan emlki nezbur manastrn fukarasna ve yende ve revendesine vakf eylese, ba'de zamann mezbur vakfa er'an hriten kimse dahle kadir olur mu? Elcevap: Vakf ettikleri davar ve ba ve bahe ve deirmen ve dkkn maklesinden olup, manastra vakf etmeyip, gelen giden fukaraya vakf edicek asla dahi olunmaz. Tarlalar ve mezra'alar ise asla vakfa kabil deildir. Amma an dahi mrden tapuya alp (trdhibler tasarruf edip ir re'y gibi cem hukukunu verdikten sonra kimse dahi etmeye. Rahipler fevt oldukta, yerinde kalanlar tasarruf edeler" deyu defterde kayd olunucak ana dahi dahi olunmaz, vakf adna olmaycak. 485[485] 454. Mesele: Hind-i nasrniye shhatinde mlk evini ve ban, ncil kra'ati iin bir kilise rahiblerine vakf edip, teslm-i mtevelli ve tescl-i er' edip, vakfiyesi yazlp, 'amel olunurken, on yl sonra ahar yerde olan veresesi gelip vakf kabul etmeyip bozmaa kadir olurlar m? Elcevap: Rhibler cem'an fakir ise anlara vakf sahihtir, ncil okumak art lavdr. Eer fakir deiller ise sahih deildir, tescil dahi nmer'dur. Veresesi bozarlar, ksmet ederler. 486[486] 455. Su'al: Zeyd-i zinm, bir kilisenin rahiblerine ba'z emlkini vakf eylese, tescil ettikten sonra mrd oldukta, veresesi kabul etmemee kadir olur mu? Cevap: Tamam shhat zerine tescl-i er' oldu ise olmazlar. Kiliseye ise olurlar. 487[487] G. Kilise 456. Mesele: Merhum Sultan Mehmed Han (aleyhir-rahmeti ve-1 gufran) hazretleri, mahrsa-i stanbulu ve etrafnda olan karyeleri 'anveten fetl mi etmilerdir? Elcevap: Ma'rf olan anveten fetihtir. Amma kenyis-i kadme hli zerine ibk olunmak sulhle fethe dellet eder. Sene hamse ve erba'in ve tis'amie tarihinde bu husus tefti olunmutur. Yz on yedi yanda bir kimse bulunup ve yz otuz yanda bir kimse dahi bulunup, ieyahudi ve nasra el altndan Sultan Mehmed ile ittifak edip, anlar tekfura nusret etmeyicek olup, Sultan Mehmed dahi anlar seby etmeyip, halleri zere mukarrer edicek oldu, bu vehile feth olundu" deyu mfetti mahzarnda ehadet edip, bu ehadet ile kenis-i kadme hli zre kalmtr. 488[488] 457. Mesele: Bir kilise hn-i fetihte mslmanlar mlik olduktan sonra, nasra itira edip geri kilise eylemee kadir olurlar m? Elcevap: Olmazlar, mmkn deildir. 489[489] 458. Mesele: Hind-i zimmiye, mahrsa-i Kostantiniyyede Amr-i mslimden itira eyledii mlk kilise-i mu'attalasn kilise ittihaz edip, vakfiyye yazdrp, kilise-i merkuma ibdet-i nasra zre vakf eyleyip, teslim ile-l -mtevell edip, lzumuna hkm olunup, hk-km- ehl-i slmdan ba'z kimseler imza eyleseler, zikr olunan vakfname ma'mln bih olur mu? Elcevap: Vakfname btil- mahzdr. Emsr- mslimnden kilise bina etmek nice nmer' ise memlke olan kilise-i mu'attalay kilise ittihaz etmek dahi nmer' id ktb-i fetvda mestur iken, an bilmemee binen
482[482] 483[483]

B. 104 a B. 104 a 484[484] B. 109 a 485[485] B. 109 a 486[486] A. 110 a 487[487] B. 126 b 488[488] A. 95 b 489[489] A. 96 a

51
yazlmtr ve imza olunmutur.. 490[490] 459. Mesele: Pdih-i slm feth ettii kalenin varounda kilise olmayp, ba'dehu kefere gelip mtenekkin olup "evvelden bizim bunda kilisemiz var idi" deyu kiliseler ihdas etseler, mslmanlar kal' ettirmee er'an kadir olurlar m? Elcevap: Olurlar, kalede cum'a klnrsa. 491[491] 460. Mes'ele: Mslmanlar ve zimmler mahlut olan karyede, zimmler ihdas ettii kiliseyi, hkim--er' yktrmaa kadir olur mu? Elcevap: Mescid var ise olur. 492[492] 461. Mesele: Cum'a namaz klnp, mekteb olan ve Kur'an-i azm talim olunan kasabada, zimmler bir hadis kilise ihdas eyleseler, kal' lzm olur mu? Elcevap: Olur, 493[493] 462. Mesele: Arz- mr zerinde vki' olan kilise muhterik olup, emr izni ile mslmanlar kilise-i mezbre yerine mescid bina edip, nice gn mslmanlar namaz kldktan sonra, hkim-l-vakt mslmanlara "mescid-i mezbru kaldrn" dedikte, kfirler ellerine balta alp "mslmanlarn grlne" deyu yksalar, hkim-i mezbra ve kfirlere ne lzm olur? Elcevap: Kilise bir ehirde olup, ol ehir sulh olundukta mukarrer klnan kiliselerden olmayp, arz-i mriyye zerine bina olunmu olup ihtiraktan sonra ehl-i slm shib-i arzdan tapuya alp zerine mescid bina edip namaz kldklar sabit olucak, kdi azl olunup kefere ta'zr-i edd ve habs-i medd olunmak lzmdr. 494[494] 463. Mesele: Bir ehir yandkta keferenin kilisesi bile yanp, ba'dehu ta'mir etmek dilediklerinde, mslmanlar, kilise-i mezbre hadis idn hd-i 'udl ile isbat edip ta'mir ettirmemee kadir olur mu? Elcevap: Olurlar, eer tamam beyyine-i dile ile isbat ederlerse, amma yannadan ta'arrus olunmamak ne sebebdendir beyan olunmak lzmdr. 495[495] Bu Surette: Zikr olunan kilisenin hudsn, mslmanlarn bu'zs da'va edip ba'zs ehdet eyleseler makbul olur mu? Elcevap: Tamam diller ise, te'hr-i ehdete zrleri olucak olur. 496[496] Bu Surette: Kilisenin mslmanlar hudsne, kefere kdemine beyyine ikmet eyleseler, seran kangs evldr? Elcevap: Kdem beyyinesi evldr, ehir sulhen feth olucak. 497[497] 464. Mesele: Keferenin kiliseyi ta'mrine mu'venet eden mslmanlara ne lzm olur? Elcevap: Kdemine mutekidler ise nesne lzm olmaz, hudsne mu'tekidler ise ta'zr-i edd lzmdr. 498[498] Bu Surette: Kilisenin hadis idun bilip, ref'i lzm idn bilmedikleri ecilden te'hr-i ehdet edip, ba'd-elilm ehdet eyleseler ehdetleri mesm'a ve makbule olur mu? Elcevap: Olur. Amma buna hacet yoktur. eftir 'anveten feth olunduu muhakkak ise asla kilisenin zerine sti'ml mmkn deildir. Ev edinmek lzmdr. 499[499] 465. Mesele: Bir ehrin iinde, kfirlerin kadmden kiliseleri olup, hliy st harb olsa ta'mir olunur mu? Elcevap: Olunur. 500[500] 466. Mesele: Bir kasabada bir kilisenin avlusu kcek iken, kefere bir miktar yer alp tevs'a kadir olurlar m? Elcevap: imdiye dein iktifa etmiler, min ba'din dahi iktifa ederler. 501[501] 467. Mes'ele: Bir ehirde kefere kiliselerinde, evvelden yok iken, keiler sakin olacak ba'z odalar ihdas eyleseler, mslmanlar ma'rifet-i hkim ile yktrmaa kadir olurlar m? Elcevap: Olurlar, kiliseye muttasl ise. 502[502] 468. Mes'ele: Bir mslman ehrinde olan kefere mahallesi, kilisesi ile yandktan sonra Zeyd-i zimm kiliseyi vaz'-i aslsine muhalif, ta kerpi ile bina ettikte, mfetti kdsi, mezbr kilisenin yklmasna toprak kdsine Amr ile gnderdii mektubu, Arar hfz edip kdye gstermese ve ehrin eimme ve hutebs dahi kilise-i mezbrenin yklmasna sa'y etmeseler, er'an Amra ve eimme ve hutebya ne lzm olur? Elcevap: Amra ta'zr-i edd ve hapis lzmdr. irlerin azil lzmdr. Kilise hedm olunup, evvelki gibi bina ettirilir. 503[503]
490[490] 491[491]

A. 98 a B. 100 a 492[492] A. 97 a 493[493] A. 97 a 494[494] A. 96 b 495[495] B. 105 b 496[496] B. 105 b 497[497] B. 105 b 498[498] B. 105 b 499[499] B. 105 b 500[500] A. 97 a 501[501] A. 97 a 502[502] A. 97 b 503[503] B. 108 a

52
469. Mesele: Zeyd-i zimm mlk evini kiliseye, ba'dehu kilise harab oldukta fukaraya vafef edip, hkim dahi mezkr evin vakfiyetini kabul edip hccet vermek er'an caiz olur mu? Elcevap: Kiliseye vakf btldr. Amma sakinlerine vakf edip anlardan sonra ir fukaraya art etmek er'dir.
504[504]

470. Mesele: Bir manastrn vakf akas ile Zeyd-i zimm manastr iin ba'z yerler ve ir mlkler alp kendi adna hccet ettirip fevt olsa, ve vech-i mezbr zere alnd sabit olduu takdirce, zikr olunan yerler ve mlkler manastr iin zabt olunur mu? Elcevap: Olunmaz, akas tazmin olunur. Manastrn ne mlk olmak mmkndr ne vakf olmak, akay dahi vakf eden yhud vrisi alr. 505[505] 471. Mesele: Zeyd, mrden tapuya ald hl yerleri "filn kilisenin vakfdr, biz ehdet ederiz, hak keilerindir" diyen mslimlerin ehdetleri makbul olur mu? Elcevap: Ne'zblh, kfr olmak havf vardr ve ihtiyaten tecdd-i man etmek evldr. 506[506] II. Harb Kfirler Ve Gaza 472. Mesele: Guztn muktedlar kimdir? Elcevap: Hazret-i Reslullah (sallallhu aleyhi ve sellem) dir. Mubreze edip arhya kan muktedlar Ali bni Tlib (her-remallhu vecheh)dir. 507[507] 473. Mes'ele: Pdih-i dinpenah ve ehinh-i sa'det resengh hazretleri, 'atabe-i 'ulylarna mntesip olan mer-i devlet ve 'uzem-i millet ve ir cnd-i mslimn, 'askir-i muvahhidm, i'l-i kelimetullah iin nefislerini ve mallarn bezi edip, gaza niyetine kefere-i fecere zerine 'azimet buyurduklarnda, himyetlerinde olan mme-i memlik-i slmiyyede kalan kffe-i m'minne "asker-i slm mansur ve muzaffer, ve a'd-i dn-i mbn makhr ve muhakkar olmak du'sna itigl iin" ahkm- erife irsal buyurulmu iken, bir kasabann halk, eyym-i mu'tdde ecz-i erfe tilveti iin cmi'e hzr olmayp, eimme ve huteb ve ir ehl-i cihet, ferg-i blle zevk safda, ve erbb-i sk, kl klle bey' irda olup, i'l-i dn-i mbn iin du'da ihml eyleseler, eimme ve huteb ve ir ehl-i cihtn azilleri vcib olup, Hak celle ve 'al hazretlerinin: ayet-i kermesiyle va'dine dhil olurlar m? Elcevap: Erbb- vezif cem'an azilleri vcibdir. Hak subhnehu ve tal hasretine nusret-i dn iin duadan, hev-i nefislerini ve haram ve hell kesblerini tercih ve takdim eden ehl-i sk, va'd-i mehurda dhillerdir ve keselerinde hayr ve bereket yoktur. Vallhu a'lem ve ahkem. 508[508] 474. Mesele: Bir asker-i azm sefere mteveccih olup, ehirden birka mil gittikten sonra bir menzilde birka gn tevakkuf olunup, bugn yarn gmek niyeti ile iki aydan ziyde zaman geip, hayme ile oturulup glmeyip, amma onbe gn ikmete niyet olunmasa asker namaz sefer mi klmak gerektir yoksa itmam etmek mi lzmdr? Elcevap: Sefer klmak lzmdr. 509[509] 475. Mesele: Sret-i mezbrede askerin ba'z meslih iin yine ehre yhud menzil-i mezkr kurbunda meskenine rc' edip, anda geceleyip yahud yine ol gn askere varr olsa, meskeninde ve askerde namaz sefer klmak m lzmdr yahud itmam etmek mi lzmdr? Elcevap: tmam etmek lzmdr, rc'-i 'azimetinde olan sefer klmak yoktur. 510[510] 476. Mesele: Zeyd, Amra bin aka koyup derya seferine gittikte kfire esir olsa, babas "gayet fakir oldum" deyu mezbur akay alp harcanmaa kadir olur mu? Elcevap: Esirlikten karmaa sarf olunmak lzmdr. 511[511] 477. Mesele: Pdih-i lempenah hazretlerine, mer-i kffr-i bed-girdrdan Zeyd, her sene bir miktar mal kesim verdikte, Sultan dahi ktale ve feth-i kl'a mbaeret etmemek zere aralarnda ahid vki' olduktan sonra, tarafeynden cnd siph esir seby eyleseler, lkin Sultan ile Zeydin sebye u'rlar ve 'adem-i u'rlar nma'lm olup, izinleri ve 'adem-i izinleri dahi ma'Im olmasa, nakz-i ahd olup seby olan esr rk olurlar m ? Elcevap: Olmazlar. 512[512] 478. Mesele: Sabkan vilyet-i dr-i slmdan olup, ba'de zamanin kffr-i hksr mstevli olup, medris mescidin harab ve mu'attal, ve menbir mehfilin 'alim-i kfr dallet ile mlml edip, nice trl ef'l-i habise ile dn-i slama ihanet kasdn eyleyip, ve etrf- leme evz'- kabhalarn i'at eyleseler. Padih- dinpenah hazretleri, hamiyet-i slm muktezsnca, diyr-i mezkru kffr-i rsiyh elinden alp, dr-i slama
504[504] 505[505]

B. 106 a B. 129 a 506[506] B. 320 a 507[507] B. 100 b 508[508] B. 312 b 509[509] A. 25 a 510[510] A. 25 b 511[511] A. 52 b 512[512] A. 92 b

53
ilhak eylemee 'azmet ve himmet buyursalar, sabkan mezkr keferenin tasarruflarnda olan ahar vilyetler muslha olundukta ellerine verilen ahid-nmede, mezkr vilyet dhil olmak ile, er'at-i nutahhara mucebince, mezkr ahid-nme nakzna azmet buyurmalarna mni' olur mu beyan buyurula? Elcevap: Asla mni' olmak ihtimli yoktur. Pdih-i ehl-i slm (e'azzallhu ensrahu) tevif-i kefere ile sulh eylemei ol vakit meru' olur ki, kffe-i mslimne menfa'at ola. Menfa'at saymaycak asla sulh meru' deildir. Mahede olunup mebbed yahud muvakkat sulh olunduktan sonra, menfa'at bu zamanda bozulmas enfa' grlse, elbette bozmak vcb ve lzm olur. Hazreti Reslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) hicret-i nebeviyyenin altnc ylnda, kffr- Mekke ile on yl sulh edip hazreti Ali (k-remallahu vecheh) mekked ahidnme yazp, mu'hede mukarrere klndktan sonra, gelecek yl bozmak enfa' grlp, hicretin sekizinde zerlerinde varp, Mekke-i mu'azzamay feth buyurmulardr. Hazret-i halfe-i rabbul 'lemin azmet-i hmyunlarnda, cenb- Rislet-penh (sallallahu aleyhi ve sellem) hazretlerinin snnet-i eriflerine iktiden buyurmulardr. Mstetbi'i feth-i mbndir. Bi'inyet-illh-ilmelik-ilmu'in. 513[513] III. Mrtedler A. Kzl Balar 479. Mesele: Kzlba taifesinin er'an ktali hell olup, kati eden gz ve kzlba taifesinin ellerinde maktul olanlar ehd olurlar m? Elcevap: Olur, gaz-i ekber ve ehdet-i 'azhnedir. 514[514] Su'al-i Ahar: Ktalleri hell olduu takdirce, mahz Sultan- ehl-i slm hazretlerine bay ve 'adavet zere olup, asker-i slama kl ektii iin mi olur, yhud gayri sebebi var mdr? Elcevap: Hem bglerdir, hem vch-i kesreden kfirlerdir. 515[515] 480. Mesele: Re'isleri hazret-i Reslullah (sallallahu te'l aleyhi ve sellem) lindendir derler, yle olucak nev' phe olur mu? Elcevap: H yoktur. Efl-i en'alar, 61 neseb-i thire 'alkalar olmamaa ehdet ettiinden gayri, sikttan menkuldr ki, babas smail ibtid-i hurucunda, imam 'Ali er-Bz bni Ms el-Kzm mehedinde ve ir emkine olan sdt-i 'izam, kendinin nesebini Bahr-i Ensba dere eylemee ikrah edip, iftiraya cr'et edemeyenleri katl-i m edincek, ba'z sdt katilden hals iin imtisal suretin gsterip dediin eylemiler. Amma bu miktar tedrik eylemiler ki, bunun nesebini, 'ulem-i ensb-i erife mabeynlerinde 'akm olup, asla nesli kalmamayla ma'rf bir seyyide mntehi klmlardr, ki nazar edenler hakkat-i hle vkf olalar. Faraza sihhat-i nesebi mukarrer olsa dahi, bdin olucak, ir kefereden fark olmaz. Hazret-i Reslullhn (sallallhu aleyhi ve selem) li, e'ir-i er'-i mbni ri'yet ve ahkm-i metini himyet edenlerdir. Hazret-i Nhun ('aleyhisselm), Ken'an sulb olu iken dni zerine olmad iin "ehlimdendir" deyu, necat iin Rabb-i izzete du' ettikte deyu buyurulup, ir kefere ile bile ta'zb ve irk duyurulmutur. Enbiy-i 'izam (aleyhim-s-salti ve-s-selm) neslinden olmak, dnyev ve uhrev 'azabdan necata sebeb olsayd, hazret-i dem nebi (aleyhi-sselm) neslinden olmak ile, esnaf-i kefereden bir kfir asla dnyda ve hirette mu'azzeb olmazd. Vallhu te'al dem ve ahkem. 516[516] 481. Mesele: Tife-i mezbre gi'adan olmak da'v ederler, "l ilahe illallah" derler iken, bu mertebeyi cb eden halleri nedir, mufassal ve merh beyan buyurula? Elcevap: i'adan deil, "yetmi frka ki, iinde ehl-i snnet frkasndan gayr nrdadr" deyu hasreti Resul (sallallhu aleyhi ve sellem) tasrih buyurmulardr, bu taife ol yetmi frkann hlis birinden deildir. Her birinden bir miktar er ve fesad alp, kendiler hevlarnca ihtiyar ettikleri kfr bid'atlere ilhak edip, bir mezhebi kfr dallet ihtira' eylemilerdir. Dahi durup gn gnden artrmak zerinedirler. imdiye dein zerine mstemir olduklar kabyih-i ma'rf elerinin, mceb-i eriat-i erife zerine mufassalar hkm budur ki: Ol zlimler Kur'an- 'azmi ve eriat-i erifeyi ve dn-i slm istihfaf eylemekle, ve ktb-i er'iyyeyi tahkir edip oda yakmak ile, ve 'ulem-i dni 'limleri iin ihanet edip krmak ile, ve re'isleri olan fcir melnu ma'bud yerine koyup ana secde eylemekle, ve dahi hrmeti nuss-i kafiye ile sabit olan env'-i hurumt-i dniyeyi istihll eylemekle, ve hazret-i Eb Bekr ile hazret-i mere (radiyallhu anhum) la'n eylemekle kfir olduklarndan sonra, hazret-i ie-i sddkann (radiyallhu anh) berati hakknda bunca yt-i 'azme nazile olmu iken, anlara itlei lisan eylemekle Kur'an-i kermi tekzb edip kfir olduklarndan ma'ad, hazret-i Rislet-penhn (sallallhu aleyhi ve sellem) cenb- azizlerine eyn getirdikleri ile sebb-i neb eylemi olup, cumhr-i 'ulem-i a'sr ve ernsr icm ile, katilleri mubah olup, kfrlerinde ek edenler kfir olurlar. mm- Azam ve imam Sfyn-i Sevr ve imam Evzg (rahimehullah) katlarnda tamam shhat zere tevbe edip slama gelicek, eeri bu kfrler dahi ir kefere kfrleri gibi afv olunup katilden necat bulurlar, amma imam Mlik ve imam fi' ve imam Ahmet bin Hanbel ve imam Leys bin Sa'd ve imam shak bin Rhye ve ir 'uzem-i 'ulem-i dinden
513[513] 514[514]

B. 100 a A, 255 b 515[515] A. 255 b 516[516] A. 256 a

54
cem'-i kesr katlarnda asla tevbeleri makbul ve slmlar mu'teber deildir. Elbette hadden kati olunurlar. Hazret-i imam-i din-penah (eyyedehullhu te'l ve kavvhu) zikr olunan eimme-i dinden, hangi canibin kavli ile 'amel ederler ise mer'dur. Ol kabyih ile ittisaflar cem-i ehl-i slm iinde tevatr ile mu'ayyenen ma'lm olmutur. Hallerinde tereddd ve itibah yoktur. Askerlerinden olup ktale mbaeret edenler ve binip inip etb'ndan olanlarn snnda asla tevakkuf olunur deildir. Amma ehirlerde ve kylerde kendi hlinde salh zerine olup, bunlarn sfatlarndan ve ef'allerinden tenezzh olup, zahir halleri dahi sdklarna dellet eyleyen kimselerin kizbleri zahir olmaynca, zerlerine bunlarn ahkm ve 'ukbt icra olunmaz. Bu taifenin ktali ir kefere ktalinden ehemdir. Annn Medne-i mnevvere-etrafnda kefere ok iken ve bild-i m feth olunmam iken anlara gaza eylemekten, hazret-i Eb Bekr-i sddik (radiyallhu anh) hilfetinde zuhur eden Mseyleme-i kezzaba tbi' olan tife-i mrtedde zerine gaza eylemee, eshb- kiram (rdvnullhi aleyhim ecma'n) icmalar ile tercih ve takdim buyurmulardr. Hazret-i 'Ali (kerremallhu vecheh) hilfetinde havrc ktali dahi byle olmutur. Bu taifenin fesadlar dahi azimdir, yeryznden fesadlarn ref eylemek iin mchede eylemek dahi ehemdir. 517[517] 482. Mesele: Nahcivan seferinde tutulan kzlba evld kul olur mu? Elcevap: Olmaz. 518[518] 483. Mesele: Padiah emriyle kzlba taifesi vurulup, sagr ve kebri esir olanlardan ba'z ermeni olduklarnda, ol takdirce hals olurlar m? Elcevap: Olurlar, ermeniler kzlba askeri ile asker-i slm zerine gelip muharebe etmi olmaycak, er'an esir olmak yoktur. 519[519] 484. Mesele: Mrtedde darl-harbe lahika olmadan alp esir eylemek caiz idne mam- A'zamdan nakl olunan rivayete binen, kzlba avretlerin esir eylemekle asker-i slama keml-i kuvvet ve evket, a'd-i dn-i metine nihayet za'f zillet gelir olsa, ol rivayet ile 'amel olunmak er'an caiz olur mu? Elcevap: Caizdir, 520[520] 485. Mesele: Bu rivayet ile, ol esir olunan avretin hizmetleri, vat' olunmalar er'an hell olur mu? Elcevap: Cmle hizmetleri helldir. Amma mrteddelerdir, slma gelmeden vatlar hell deildir. 521[521] 486. Mesele: ryre sebb eden, kzlba id sicil olunan Zeydi, Amm olu Bekr kati eylese, er'an nesne lzm olur mu? Elcevap: Sebb ettii vakit kati ettii muhakkak ise ta'arruz olunmaz. 522[522] 487. Mesele: "Yezide l'net ve ana l'net etmeyene dahi l'net diyen Zeyde ne lzm gelir? Elcevap: L'net etmeyene l'net nmerdur. L'net etmemek onun eflin kabul deildir. 523[523] 488. Mesele: "Muviye hayrl kii deildir" dese, er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr olunur. 524[524] 489. Mesele: Sahbe-i kiramdan Muaviyeye l'net eden Zeyde er'an ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr-i beli ve hapis lzmdr. 525[525] B. Kfr, lhad Ve Zndka le Mrted Olanlar 490. Mesele: Zeyd, din ve imn nedir ve kang mezhebdendir bilmese, er'an sahh olur mu? Elcevap: Olmaz din ve man bilmemek ile kfir olur. 526[526] 491. Mesele: Zeyd, Amra "peygamberin kimdir" dedikte, Amr, "bilmezim" dese er'an ne lzm olur? Elcevap: Kfir olur, gerek ise ve yalan ise. 527[527] 492. Mesele: Bir hususta ba'z kimseler Zeyde nasihat edip "er'at-i Reslullah (aleyh-is-selm) dan hurc etme, Peygamber hazretlerinden gafil olma, hicb zerine ol" dedikte, -eliyzbillh-gazab ile "ben Peygamber bilmezim" dese, er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Kfirdir, katli helldir. 528[528] 493. Mesele: Zeyd, Amr-i mezzin ezan okurken "bin kerre arsan, bizden sana varr yoktur" dese Zeyde ne lzm olur?
517[517] 518[518]

A.256a B. l04 a 519[519] B.102 a 520[520] A. 93 b 521[521] A. 94 a 522[522] B. 302 b 523[523] B. 318 b 524[524] B. 318 b 525[525] B. 90 b 526[526] B. 310 a 527[527] B. 310 a 528[528] A. 88 a

55
Elcevap: stihzadr, kfir olur, avreti hindir. 529[529] 494. Mesele: Zeyd, Amra "gel erate gidelim" dedikte, Amr "varmazm" dese ne lzm olur? Elcevap: Tecdd-i man lzmdr. 530[530] 495. Mesele: Zeyd, Amr-i mslimi er'a da'vet eyledikte, Amr "l'net sana ve er'a" dese ne lzm olur? Elcevap: Kfirdir, katli helldir. 531[531] 496. Mesele: Zeyd, Amr ger'a da'vet eyledikte "ben ger' bilmezim, senin er'in budur" deyu bir denek gsterip, Amr Zeydi muhkem darb eylese, ne lzm olur? Elcevap: Kfir olur, dahi eedd-i ta'zr eedd-i te'db lzm olur. 532[532] 497. Mesele: Zeyd, Amrdan hakkn taleb eyledikte Amr "eer er'-i gerf sabit olursa alayn" dedikte, Zeyd "senden hakkm ger'le mi alrm, katille alrm, hapisle alrm" dese ger'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr-i edd ve habs-i medd lzmdr. er'-i erifi istihnet tarkile dedi ise kfr lzmdr. 533[533] 498. Mesele: Zeyd Amra "bana Tanry buluver" dedikte Amr Zeyde "Kur'an ile 'mil olup, Peygambere iktid edicek, bulursun" deyicek, Zeyd "anlara ne 'amel, ben anlarsz bulurum" yahut "buldum" dese Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Katli lzmdr, zndktr. 534[534] 499. Mesele: Zeyd "bana hazret-i sa (aleyhisselm) gibi gkten mide iner, ve nice kimseleri t'undan ve gayri beldan kurtarrm, dilediimi zillete drrm" dese ne lzm olur? Elcevap: Deli deilse zndktr, ve elhak dellet eder, ebtldir. Ahz-i edd olunup, seriri kef olunduktan sonra, hakkndan gelmek lzmdr.535[535] 500. Mesele: "Bismillah, Allh Ekber" deyu hnzr boazlayan kimseye nesne lzm olur mu? Elcevap: Tecdd-i man lzm olur. 536[536] 501. Mesele: Kfir dnne "mbarek olsun" diyen Zeyde ne lzm olur? Elcevap: "Mbarek" dediyse kfirdir. 537[537] 502. Mesele: Zeyd-i mezzin, Amr-i papasa "sen papas ben papas" dese Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Tecdd-i man, ta'zir ve azil lzmdr. 538[538] 503. Mesele: Zeyd ltife ile "kesret-i cennetten, tenh tamu yedir" dese ne lzm olur? Elcevap: Kfir olur. 539[539] 504. Mesele: Zeyd-i fska ba'z kimseler "tevbe eyle" dediklerinde "Allah saklasn, niye eyleyeyim" dese ne lzm olur? Elcevap: Kfr lzmdr. 540[540] 505. Mesele: Zeyd, hakk olmayan ald akaya "haramdr" diyen kimselere Zeyd, "haram tatr" dese er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Kfrdr, tecdd-i imn lzmdr. 541[541] 506. Mesele: H "Tanrdan korkmazm" diyen Zeyde er'an ne lzm olur? Elcevap: Kfir-i mahzdr, slama gelmezse kati olunur. 542[542] 507. Mesele: Zeyd, hare inkr edip "mmine hair yoktur" dese ne lzm olur? Elcevap: Katil lzmdr. 543[543] 508. Mesele: Bir taife namaz klmayp ve ehr-i Ramazann farziyetine inkr edip, Ramazan ay geldikte sim olmayp, ve su'a olundukta "biz fakirleriz, bize be alt gn tutmak yeter" deyip ve "hamr bana biz tmar ederiz, kendi elimiz emeidir, bize helldir" deyip, istimrr avretleri ile urb-i hamr edip, ve keferenin cemiyeti gn geldikte mezkr gnlere kefere gibi ri'yet ve-hrmet edip, ve nice bunun gibi hilf-i er' fi'illeri olsa, er'an bu makle taifeye ve bunlar mslim i'tikad edip, ef'l akvllerine raz olup, tehlut olanlara er'an ne lzm olur? Elcevap: Kfirler, katilleri mubahtr. 544[544]
529[529] 530[530]

A. 11 b B. 181 a 531[531] B. 319 b 532[532] B. 89 a 533[533] B. 320 a 534[534] A. 262 b 535[535] B. 321 b 536[536] B. 268 a 537[537] B. 319 b 538[538] B. 319 b 539[539] B. 24 a 540[540] B. 93b 541[541] B. 311 b 542[542] B. 319 a 543[543] B. 23 b 544[544] B. 311 a

56
509. Mesele: rib-l-hamr olan Zeyd, urb-i hamr ederken-h-"bir garr nesnedir ve gzel nesnedir, bunu imeyenlerin azn avretini filnlayaym" deyu cima, lfzyle etm edip, Amr dahi Zeydi tahsn edip "iyi dersin" dese ne lzm olur? Elcevap: kisi bile kfirlerdir, katilleri mubahtr. 545[545] 510. Mesele: Zeyd-i mslim Amr-i mslimin h cima' lafz ile dnine imnna ve azna sse, ger'an ne lzm olur? Elcevap: Kfirdir, katli helldir. 546[546] 511. Mesele: Zeyd, hamr iip mahallesine gelse, Amra "bre Tanrsn ve Peygamberini -h- filn ettiim" lfziyle edebsizlik eylese, o mel'na ne lzm olur? Elcevap: Kfirdir, katli helldir. Avreti bindir, ehl-i slmdan diledii kimseye varr. 547[547] Mesele: Mahallenin imam ve cem'atinden ba'z kimseler da'v eylemese, onlara ne lzm olur? Elcevap: Tab'nda din gayreti olan, o mel'nun hlini erat-i erifeye bildirmemee kadir deildir. Hak te'l hazretlerinden havf recs olmayp, Reslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) efaatinden mstani olanlar iitip skt eyler, amma yevm-i maherde hallerin greler. 548[548] 512. Mesele: Zeyd, Amra selm vericek yerde "ak olsun" deyip, Amr dahi ol mukabelede "y h" dese, Zeyde Amra ne lzm olur? Elcevap: Ehl-i slm mu'melesi deildir, ne lzm geldiin hirette gre. 549[549] 513. Mesele: Zeyd, Amra selm vericek "ak olsun" deyip Amr dahi mukabelesinde "y h" dese, Zeyde ve Amra ne lzm olur? Elcevap: Hak hazretinin ta'yn buyurduu tahiyyetl-slm beenmeyip yle ederse, kfir olur. 550[550] 514. Mesele: Zeyd Amra selm verdikte -h- "byk Tanr selmun aleyk" dese, Amr "aleyke selm" dese, Bekr gelip mahkeme-i er'de ehdet eylese, bir ghid ile Amr ve Zeyd m'heze olurlar m? Elcevap: Bir dahi bulunmaa say olunmak lzmdr. 551[551] Bu Surette: Hlid, Zeyd ve Amra "mlhid" dese er'an nesne lzm gelir mi? Elcevap: Gelmez, ya ne olsa gerektir, mlhid olmayp. 552[552] Sret-i Uhr: Bir hid dahi bulunsa, anlara ne lzm olur? Elcevap: Katil lzmdr. 553[553] Bu Surette: Ba'z imamlar dahi bu halle mevsf ve mehur olsalar, mezburlara dahi ne lzm olur? Elcevap: Katil lzmdr. 554[554] 515. Mesele: Zeyd "filn fi'li ileyecek olursam kfir olaym" dedii hnde Meseleye lim olmayp, sonra Mesele-i mandan idn bilip, ba'dehu ilerse ne lzm olur? Elcevap: Kfr lzumundan havf olunur. 555[555] 516. Mesele: Zeyd h elfz-i kfr tekellm edip, lkin kfr olduunu bilmeyip istifar ve rc' etmeyip, yine kelime-i ehdet getirse er'an slmma hkm olunur mu? Elcevap: det tarki ile getirse olunmaz, in tarikiyle getirse olunur. 556[556] 517. Mesele: Zeyd kardei Arara hn-i gazabda "eer seninle bir sofraya sunarsam, K'be-i gerfeye ta atm olaym" dedikten sonra Amr ile sofraya sunsa, er'an ne lzm olur? Elcevap: "Atmlardan olaym" dese kfr lzm olur, "kfirlerden olaym" demektir, byle demek ile art bulundukta anlardan olur. Eer "atm olaym" dese lvdir. Atm olmak emr-i hissidir, kfirlik gibi emr-i hkm deildir ki merut bulundukta mtehakkk ola, "filn ii edersem zina etmi olaym" demek gi' bidir, tevbe ve istifar lzmdr. 557[557] 518. Mesele: Zeyd "filn avretimi tasarruf edersem Mekke-i erfeye ta atmlardan olaym" dese byle demesi ile avreti bo olur mu? Elcevap: "Etmi olaym" dedi ise olmaz, bt-i lavdir, "Etmilerden olaym" dedi ise "kfirlerden olaym" demek gibidir, tasarruf ederse kfir olur, bin talk bo olur. Avreti etmez ise ildr, drt ay getikten sonra bin talk bo olur.
545[545] 546[546]

B. 93 b B. 92 a 547[547] A. 86 b 548[548] A. 86 b 549[549] A. 259 b 550[550] B. 319 b 551[551] A. 89 a 552[552] A. 89 a 553[553] A. 89 a 554[554] A. 89 a 555[555] B. 88 a 556[556] B. 310 b 557[557] B. 86 b

57
Elcevap: Nesne lzm gelmez ol art ile Ahmed. 558[558] 519. Mesele: Zeyd "eer min ba'din urb-i hamr edersem, peygamber kan olsun" dedikten sonra h urb-i hamr eylese er'an ne lzm olur? Elcevap: tii takdirce kfrlerine mu'tekd iken iicek kfr lzmdr. 559[559] 520. Mesele: Zeyd-i mtevelli, Amra "vakf hamamn tahvili tamam oldukta sana vermezsem, Reslullahn (sallallahu aleyhi ve sellem) ef'atinden mahrum olaym ve Tanrya iki demilerden olaym" dese sonra vermese er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Vermedii takdirce ol taifeden olmak lzumuna mu'tekid iken vermeyicek kfir olur. 560[560] 521. Mesele: Zeyd, kz kardei Zeynebe "eer seninle bir evde ya bir mahallede durursam h Allah ve Reslullah'a irk getirenlerden olaym" dese, er'an yine evde ve bir ehirde durmaa tarik nedir? Elcevap: Kfir olmak mukarrerdir, gayri tarik yoktur. 561[561] 522. Mesele: Zeyd "f-zamnin mm taifesi elfz- kfrn cmlesin ve ne id bilmezler, elbette telffuzundan hl deillerdir. Ol ecilden veledleri h veled-i zinadr. Fiilleri dahi dellet eder" deyu hkm eylese, ana ne lzm olur? Elcevap: Gaybete hkm deildir, kyasla sylemi. Sz gayr-i vki' id dahi muhakkak deildir. 562[562] 523. Mesele: Zeyd-i mslim kfr sylemek ile, salt ve zekt ve haccm tekrar i'de lzm olur mu? Elcevap: Namaz Vde olunmaz. Hacc tekrar lzmdr. Namazn ibdetlii sakt olur, zekt dahi yledir. 563[563] 524. Mesele: Zeyd bir kerpici tekfin edip, cenazeye koyup, tevbi'ine gtrtp, yolda cehr ile zikr salvt getirip, mekbir-i mslimn arasnda defn eylese. Amr dahi "ol hususu benim katlim kasdna etmisin" dedikte Zeyd "senin iin etmedim, Bekrin katli kastna ettim" dese er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: ir ise tutulup tevbe ederse kabul oluna, eer itikad olunursa, amma ba'z eimme katnda tutulduktan sonra tevbesi makbul deildir. "Kati olunur, zndk gibi" demilerdir. Fetva dahi bu kavil zerinedir. Hkim tevbesinde ihls fehm ederse kabul caizdir. 564[564] C. Kfire Benzeyenler 525. Mesele: Bir hrfet ehlinden Zeyd, "cum'a gn yd-i m'minndir i ilemeziz" dedikte, Amr "kfirsiz, gne taparsz, cum'a gn ekmek yemezsiz, niin ilemezsiz" dese, Amr'a ne lzm olur? Elcevap: Eer Zeyd, yd-i mminindir deyu i ilemeyip, "cum'a namazna ve guslne ve ir levazmna mbaeret ederiz" deyip, Amr tafsil-i mezbru det-i kfrden dedi ise Amra kfr lzmdr. Eer Zeydin murad "lyd gecesi yeriz ieriz sohbet ve temaa ve iret ederiz" demek olup, Amr ol fi'li kefere ef'line tebih etti ise isabet etmi olur. 565[565] 526. Mesele: Hzrilyas gn seyre kan mslmanlara nesne lzm olur mu? Elcevap: Ol gne ta'zm iin deil ise, ir gnlerde ettii seyir gibidir. 566[566] 527. Mesele: Pdih-i lempenah hazretleri bir diyar feth ettikte, ba'z mslmanlar ol diyarda mtenekkin olup, ol diyarn dilince tekellm eyleseler er'an nesne lzm olur mu? Elcevap: Gayet muztar olup, ehl-i slama dni tefhime kadir olmayp, mhim olan maslahat i'lm edince syleye ruhsat vardr. 567[567] 528. Mesele: Zeyd-i mslim kfir dilince zarretsiz tekellm eylese, er'an nikhna zarar olur mu? Elcevap: Zarar- mahzdr. Kfrne hkm olunup avreti tefrik olunmaz, ta'zr-i edd ile men' zecr olunur. 568[568] 529. Mesele: Zeyde sla vcib oldukta, yerlerine karb yerde bir dr-l-harb olup kefere libsn giymeyicek geilmese, giydii takdirce zevcesi bo olur mu? Elcevap: Kefereye mahsus libs ise bin olur. 569[569] 530. Mesele: Zeyd, bi-gayri zaruretin, bana yahudi apkasn giyse, er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Kfr lzmdr. 570[570]

558[558] 559[559]

A. 65 a B. 86 a 560[560] B. 87 a 561[561] B. 86 a 562[562] B. 310 b 563[563] B. 310 b 564[564] B. 317 b 565[565] A. 23 b 566[566] B. 270 b 567[567] B. 269 a 568[568] B. 269 b 569[569] B. 212b 570[570] A. 260 a

58
7- KLELER I. Esir 531. Mesele: "Kbrsta Magosa nam kalenin etrafnda tutulan esir olmaya" deyu emr-i erif vrid olunduktan sonra, Zeyd mezbur yerden tutulan Bekri Amra emnet koyup, Bekrin vlideyni, Bekri tlak iin avu alp, Amr adrnda deil iken avu mezbur Bekri Amrn adrndan alp tlak eylese, Amr adrnda deil iken avu gelip mezkr Bekri tlak eylediine beyyinesi olucak, halen Bekri Amra tazmine kadir olur mu? Elcevap: Olmaz. 571[571] 532. Mesele: Pdigh- lem-penah hazretleri bir kaleyi feth ettiklerinde "tutulan esirlerin bykleri satlmasn kati olunsun" deyu buyurmu iken, Zeyd elindeki byk esri kati etmeyip Amra satp akasn almadan esir Amr elinde vefat eylese, Zeyd Amrdan akasn almaya kadir olur mu? Elcevap: Olur. 572[572] 533. Mesele: Zeyd-i mteveffann kardei Amr, Zeydin "yz altm nefer esirlerinin seksenin Zeyd bana vasiyet etti" deyu vrislerinden taleb ettikte, ba'd-es-sbt verese-i Zeyd dahi Amr ile altm kfire sulh edip, bedel-i sulh verilecek altm kfiri cmleden ifraz ve teslim etmeden cmle kfirler bir yerde dururken ba'z kfirler fevt olsa, Amr verese-i Zeydden tamam altm kfiri almaa kadir olur mu? Elcevap: Tekrar sulh olunmak gerektir, ve ill her onaltnn onu veresenindir alt Amr'ndr. 573[573] 534. Mesele: Zeyd dr-l-harbden getirdii Hind-i sagreyi kfir Zeynebe verip mezbreyi Zeyneb kiliseye iletip slmdan men' eylediini Zeyd bilse, er'an ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr-i edd ve habs-i medd lzmdr, anasz atasz kan esir er'an mslimdir. 574[574] 535. Mesele: Bir kfir-i harb, ihtiyar ile gelip Pdiha tbi' oldukta, kendi ile bile ba'z kefere karsa onlar hr olurlar m? Elcevap: Olmazlar, kulu olurlar kayd ile kard ise. 575[575] II. Shib 536. Mesele: Zeyd mlk kuluna ayan udursa er'an hell olur mu? Elcevap: Cebren deil ise emr olucak olur. 576[576] 537. Mesele: Zeyd kulu Amrn rzsnsz ltn kesip hadm etmekle sim olur mu? Elcevap: Olur. 577[577] 538. Mesele: Zeyd, kulu Amrn gzlerini karsa, Zeyde ne lzm olur? Elcevap: hirette azb-i azm, dnyda ta'zr-i edd lzmdr. 578[578] 539. Mesele: Zeydin kulu Amr mest-i lya'kl iken harem-i hssa girdikte, Zeyd b-huzr olup kl ile ldrse, er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Gnahtan gayr dnyev mu'heze olunmaz. 579[579] 540. Mesele: Zeyd kulu Amrn ettii ibdtn ve verdii zektn sevab kimindir? Elcevap: Ettii ibdt cmle kendinindir, amma zekt vermee asla kadir deildir, elinde olan mal cmle Zeydindir. 580[580] 541. Mesele: B-namaz olan kulun ve cariyenin efendisi namaz kldrmakta ihmal eylese, ihmli ile cehenneme girmee mstehak olur mu? Elcevap: hmal ve tehvn edicek olur, elAys billh. 581[581] 542. Mesele: Zeydin kullar kahpeler getirip ve urb-i hamr ve alg aldrp ve komularnn evlerine ta atp camlarn dahi ufatsalar, bu fiillerini bilip Zeyd skt eylese er'an ne lzm olur? Elcevap: Kendi darb-i edd ve habs-i medd ile kullarn zabt ettirilir. 582[582] 543. Mesele: Zeydin hizmetkrlar ve kullar evkt- hamseyi klmayp fsk fcur eylese, ne tark ile ukubet eylemek gerektir?
571[571] 572[572]

B. 221 b B. 169 b 573[573] B. 211 b 574[574] B. 313 b 575[575] A. 92 b 576[576] B. 270 a 577[577] B. 270 a 578[578] B. 293 a 579[579] B. 294 b 580[580] A. 37 b 581[581] B. 19 b 582[582] B. 90 a

59
Elcevap: Had ve ta'zr-i edd ve habs-i medd lzmdr. 583[583] III. Criye 544. Mesele: Zeyd cariyesi Hindi, olu Amra hbe edip, teslim etmeden Amr cariyeye vat' eylese, Hinde zina etmi olur mu? Elcevap: Olur, "hell zannettim" der ise had vurulmaz. 584[584] 545. Mesele: Hind zevci Zeyde bir criye hibe edip, Zeydin cariyeden veledi olduktan sonra Hind hibeyi inkr edip, beyyineden ciz olsa evldnn Zeydden nesebleri sabit olur mu? Elcevap: Hibeyi isbatsz olmaz. 585[585] 546. Mesele: Zeyd-i mteveffann zevci Hind, "tereke-i Zeydden bir criye benimdir" deyip, Zeydin verese-i sigarnn vasileri yzne yemin edip, hkim ile alp sonra tezevvc ettii Amra hibe edip, Amrn cariyeden olan evld olduktan sonra, verese-i Zeyd bali olduklarnda, criye-i mezbreyi "Zeydindir" deyu isbt ettikleri takdirce, hkm-i er'i erf ne vehiledir? Elcevap: Hindin cariyede smn hissesi vardr, Amra hibe-etmekle, Amrn cariyeyi istild mer'dur. Cariyenin evldnn her birinin kymetlerinin sekiz sehmde yedi sehmini Amrdan alrlar. 586[586] 547. Mesele: Hind zevci Zeyde cariyesi Zeynebi "tasarruf eyle" deyu icazet verse, Zeyd Zeynebi tasarruf edip veled hsl olsa, ba'dehu Hind fevt olsa, Hindin mevls, Zeyde "Zeynebin tasarrufuna icazet verdiini isbat eyle" dese, Zeyd isbata kadir olmad takdirce yemini ile musaddak olur mu? Elcevap: sbat eylese dahi nesebi sabit olmaz, doan olan Hindin ir terekesi gibi vereseye ksmet olunur.
587[587]

548. Mesele: Zeyd zevcesi Hind ile mterek olduklar cariyeyi, mezbrenin izni ile tasarruf edip veled hsl olduktan sonra, Hind rziye olmayp Zeydi men' eyledikte, Zeyd dahi cariyeden hissesin aldktan sonra Hind mezbr cariyeyi veledleri ile bey'a kadire olur mu? Elcevap: Criye mstakil Hindin olduktan sonraki tasarruf ile dourduu ile bey'a kadiredir. Evvelki tasarruf ile doana, Zeyd "bendendir" dedi ise nesebi sabittir kadire olmaz. 588[588] 549. Mesele: Zeyd zevcesi Hindin mlk cariyesi Zeynebi tasarruf edip, Zeyd-i mezbrun Zeynebden evld olup, Hind-i mezbre fevt oldukta, veresesi, Zeydin Zeynebden olan evldn bey' eylemee kadir olur mu? Elcevap: Hind, Zeydin menkhas iken fevt olucak, irsle Zeynebden ve evldndan Zeyde hisse deer, eeri Zeydden neseb-cri sabit deildir, amma zd olurlar, ir verese, evld Zeydin hissesine tutup kendiler hisselerin terekeden alrlar. 589[589] 550. Mesele: Zeyd zevci Hinde mlk cariyesi Zeynebi hibe edip, Hind dahi kabz eylese, sonra Zeyd Zeynebi tasarruf eylese veledi olsa er'an ne lzm olur? Elcevap: Recm lzmdr. 590[590] 551. Mesele: Hind maraz- mevtinde "cariyem Zeynebi zevcim nikhla almazsa zd olsun" deyip fevt oldukta Zeyd Zeynebi nikhla alsa, verese-i Hind Zeynebin bahasn Zeydden almaa kadir olur mu? Elcevap: Criye gayr vrisin hissesine tutulup andan tezevv eylediyse sahhdir. Criye ol vrisin olur, Zeydin menkhas olur. Eer ksmet olunmadan tezevv eylediyse cariyede kendinin dahi hissesi olman nikh sahih olmaz, vech-i mezbur zerine nikahlanmaz ise criye zd olur. 591[591] IV. Evlenmeleri 552. Mesele: Pdih- lem-penh hazretleri, abd-i memlk olan Zeydi zd etmeksizin ulufe ile saraydan tara kardklarnda, Zeyd criye itira edip tasarruf etmek caiz olur mu? Elcevap: Mmkn deildir. 592[592] 553. Mesele: Sultan-l-mslimn penc-yek iin ald kullar, Sultan-l-mslimn izinsiz tezevv sahh olur mu? Elcevap: Olmaz. 593[593] 554. Mesele: Salih ve mtedeyyin olan me'zna nevls te'ehhle izin vermeyip, ve criye alp tasarruf etmee
583[583] 584[584]

B. 91b B. 91b 585[585] B. 232 a 586[586] B. 84 b 587[587] A. 48 b 588[588] A. 48 b 589[589] A. 48 b 590[590] B. 90 a 591[591] B. 82 a 592[592] B. 90 a 593[593] A. 43 a

60
izin vermeyip, lkin abd nefsi takazasndan ciz olsa nice etmek gerek? Elcevap: Mevls te'ehhle isim vermezse cebr etmek lzmdr, cariyeye izin vermek mmkn deildir. 594[594] 555. Mesele: Hindi azadsz kuluna nikh caiz olur mu? Elcevap: Olmaz. 595[595] 556. Mesele: Zeyd, kz Hindi abd-i memlkne nikhlandrnas er'an caiz olur mu? Elcevap: Kul Zeydin olucak olur, amma Zeyd fevt olduu gibi bir miktar Hinde intikal etmekle Hind bo olur.596[596] 557. Mesele: Hlen kul olup, zd olmayan Zeyd, hrret-l-asl Hindi tezevvce kadir olur mu? Elcevap: Mevls izniyle olur. 597[597] 558. Mesele: Zeydin itira ettii Hind ve Zeyneb cariyeler "kardeleriz" dediklerinden sonra, zd olduklarnda "biz kardeler deiliz" deyu yemin eyleseler, tasdik olunup zevc-i vhidde cem' olmalar caiz olur mu beyan buyurula? Elcevap: Olur, zev yeminlerine i'tikad edicek. 598[598] 559. Mesele: Kullar mehri rakabesine mteallik olur, fevt olmak ile sakt olur. 599[599] 560. Mesele: Zeyd, Amrn cariyesi Hindi, Amrn izniyle nikhlansa, Zeyd fevt olucak Hind vris olur mu? Elcevap: Olmaz, hemen mehrin alr. 600[600] 561. Mesele: Zeyd, cariyesin Amra nikhlandrsa, cariyenin Amrdan veledi olsa Zeydin olur mu? Elcevap: Olur. 601[601] 562. Mesele: Zeyd, Amrn azadsz mm-i veledi olan Hindi nikhla alp, Zeydin Hindden veledi olsa, zikr olan veled hr olur mu? Elcevap: Anas gibi olur, Amr fevt oldukta zd olur. 602[602] 563. Mesele: Zeyd, Hindi, kulu Amra nikhlandrdkta, mehr-i mu'accel deyu verdii ariyet esbab yine alp, Amr fevt oldukta Hind Zeydden mehr-i mu'accel deyu verip ald esbab talep edip almaa kadire olur mu? Elcevap: Esbb Zeydin olup, verdikte ariyet deyu vermeyip, mehr-i mu'accel deyu verirse kadiredir. 603[603] 564. Mesele: Zeydin mu'tekas Hind, Bekrin dr- harbde zevci olduu ecilden, hlen Zeyd, Hindi Bekre vermek diledikte tecdd-i nikh lzm olur mu? Elcevap: Biri birinden mteferrik oldular ise lzmdr, zevciyet zere ma'an geldiler ise deildir, 604[604] 565. Mesele: Zeyd cebr ile, kulu Amra cariyesi Hindi nikh eylese, Amr feshe kadir olur mu? Elcevap: Kadir olmaz. Elcevap: Mkteb gibi deildir, mevl abdi icbre kadirdir, amma mam- A'zamdan icbara kadir olmamaa bir kavil vardr. 605[605] 566. Mesele: Zeyd, cariyesi Hindi zd edip nikahlandktan sonra, olu Amr "ben Hindi zd olmazdan evvel tasarruf eyledim" dese, Hind inkr eylese, Ararn Hind ile advet-i zahiresi dahi olsa, Hind Zeyde haram olur mu? Elcevap: Eer vk'a etti ise haramdr, htiyat lzmdr, adavete hinden dedi ise haram olmaz. 606[606] 567. Mesele: Bir vakfn kullarndan Zeyd, Hind-i hurret-l-asl nikanlandkta, hkim "nikh sahih deildir" deyu Hindi tefrik ettikten sonra, Zeyd Hinde mehr-i mu'accel deyu verdiini almaa kadir olur mu? Elcevap: Kadir olur, aka vakfndr. Duhl etti ise ba'd-el-tk andan alr. 'Amelden kalcak, aka alp annla i'tk mer'dur. 607[607] V. Mdebber 568. Mesele: Zeyd zevci Hinde hizmet etmeisin bir criye al-verip, mdebber edip sefere gitse, Zeyd seferde iken Hind cariyeye incinip bir tabanca vurduu iin criye Hindin boazna yapp muhkem skp, Hind erkek olann drse, Zeyd geldikte cariyeyi bey' eylemee kadir olur mu?
594[594] 595[595]

B. 246 a A. 42 b 596[596] A. 45 a 597[597] A. 42 b 598[598] A. 44 a 599[599] A. 49 b 600[600] A. 43 d 601[601] A. 44 a 602[602] B. 48 b 603[603] A. 49 b 604[604] B. 11 b 605[605] A. 42 b 606[606] A. 44 b 607[607] A, 47 a

61
Elcevap: Olmaz. 608[608] 569. Mesele: Zeyd bir cariyesin Amra bey' edip semen kabz ettikten sonra Zeyd "cariye-i mezbre mdebbere-i mutallkadr" deyu dava eylese istim' olur mu? Elcevap: Beyyine-i dile var ise ism' olunur, da'v lzm deildir. 609[609] 570. Mesele: Zeyd, mdebberesi, Hindi mdebberi Amra nikh edip vermek er'an caiz olur mu? Elcevap: Nikh caizdir, zd olmazlar, anlardan hsl olan dahi mdebberlerdir, hayatta olduka istihdam ederler. 610[610] 571. Mesele: Zeyd fevt oldukta mdebberi Amr "bana ba'zi nesne hibe ettiin ve teslim ettiin" isbat eylese, verese hibeyi adem-i kabule kadir olurlar m? Elcevap: Olurlar, mdebbere hibe sahha deildir. 611[611] 572. Mesele: Zeyd mdebber ettii cariyeyi zd eylese, zd olur mu? Elcevap: Olur. 612[612] 573. Mesele: Zeydin mdebber kulu Amr, zd olmak iin Zeydi katle kasd edicek, Zeyd bey'a kadir olur mu? Elcevap: Olmaz, kitabete kesmeye kadirdir. 613[613] VI. Mkteb 574. Mesele: Zeyd hizmet zerine kitabete kestii kuluna cariyesini nikhla vermi olup, sonra kul hizmetin tamam edip zd ettikten sonra, cariyeye talk verdirmek lzm mdr, yoksa zd olup kul hr olmakla criye kuldan mutallka olur mu? Elcevap: Bo olmaz, menkuhasdr ve cebr ile talk verdirilmez. 614[614] 575. Mesele: Zeyd mkteb ale-1-ml kulu Amrdan bedel-i kitabete kefil talep edip Amr kefile kadir olmasa, Zeyd Amr bey'a kadir olur mu? Elcevap: Ne kefil talebine kadirdir ve ne vermedii iin bey'a kadirdir. Amma her ay vermesini ta'yn ettii miktarn bir aynda halel g'stericek, hkime iletip aczine hkm ederse satmaa kadir olur. 615[615] 576. Mesele: Zeyd mkteb ale-1-ml olan kulu Amrdan bir miktar akasn aldktan sonra, Amr rzasnsz bey' eylese caiz olur mu? Elcevap: Bir ay vermekten ciz olup hukm-i hkim ile bey' etti ise sahihtir. 616[616] 577. Mesele: Zeyd kitabet ale-s-sene kulunun bir ka yln baladktan sonra "ivaz etmedi" deyu rc' edip, balad senelerde yine hizmetlenmee kadir olur mu? Elcevap: Olmaz. 617[617] 578. Mesele: Mddet-i kitabette Hind-i mktebenin Zeyd-i mktebden olan evld, mezkrlarn efendisi olan Amrn memlkleri olur mu? Elcevap: Olmaz, ebeveyni kitabetinde dhil olurlar. 618[618] 579. Mesele: Zeyd, abd-i memlk Amra "bana on yl hizmet eyle de zd ol" deyip Amr dahi kabul eylese, on yl tamam olmadan Zeyd' Amrn rzs yok iken Amr hara bey' eylemee kadir olur mu? Elcevap: Ta'lk-i mahz ise olur, kitabet ise olmaz. 619[619] 580. Mesele: Zeyd kulu Amr fsk hyanet etmemek artyla, yirmi yl hizmet-i kitabete kesip, Amr sirkat edip sabit olsa, Zeyd kitabeti fesh edip Amr bey'a kadir olur mu? Elcevap: "Fsk hyanetsiz u miktar hizmet edersen zd ol" dediyse olur, hitabet deil ta'lktir. 620[620] VII. 'Itk (zd) 581. Mesele: Zeyde, kitabete kesilmi kulunu ikrahla i'tk ettirseler, er'an zd olur mu? Elcevap: Olur. 621[621] 582. Mesele: Zeyd marz iken "shhat olursam cariyem Hind zd olsun" dese, shhat olucak Hindi bey'a kadir
608[608] 609[609]

A. 83 a B. 83 b 610[610] B. 83 a 611[611] B. 233 a 612[612] A. 83 a 613[613] A. 83 a 614[614] B. 241 b 615[615] B. 239 b 616[616] B. 240 a 617[617] B. 240 b 618[618] A. 183 b 619[619] B. 239 b 620[620] B. 240 a 621[621] A. 183 a

62
olur mu? Elcevap: Olmaz. 622[622] 583. Mesele: Zeyd memlkne "ben lmezden krk gn nden zd ol" dese krk gn getikten sonra Zeyd fevt olsa, abd meccnen zd olur mu? Elcevap: Meccnen zd olur. 623[623] 584. Mesele: Hind, cariyesi Zeyneb iin "ben lmezden evvel krk gn evvel zd olsun ve sls-i maldan mezbreye bin aka vasiyetim olsun" deyip fevt olsa, veresesi bini vermemee kadir olur mu? Elcevap: Olmazlar. 624[624] 585. Mesele: Hind shhatinde "mevtimden krk gn evvel kulum Amr zd olsun" deyip fevt oldukta vrisi olmaycak beyt-l-ml zerine takdim olunur mu? Elcevap: Maraz krk gn uzad ise slseden zd olmaa kavil vardr, amma klli maldan zd olmak esahdr, veresesi var ise dahi dahi edemezler, amma beyt-l-mlci asla Amrdan gayri mal olmayp maraznda i'tk eylese dahi edemez slse i'tibr verese hakkndadr. 625[625] 586. Mesele: Zeyd shhatinde hkim mahzarnda "maraz-i mevtimden krk gn evvel cem' kullarm ve cariyelerim zd olsunlar ve ellerinde olan esbab ve nukdlari kendilerin olsun" deyip hkim-i mezbur sicil ettikten sonra Zeyd fevt olucak, kullar ve cariyeleri zd olup ellerinde olan mallar kendilerin olur mu? Elcevap: Kullar ve cariyeler cmlesi kll maldan zd olurlar, amma ellerinde olan esbab ve nukd sls-i maldan anlarn mlk olur, "ellerinde olan mallar ve esbablaryla zd olsun" demekle esbab ve nukd anlarn olmaz "anlarn olsun" demek lzmdr. 626[626] 587. Mesele: Zeyd, Amr ile mterek olduu abdi zd eylese, Amrn hissesi dahi zd olmu olur mu? Elcevap: Muhtardr, dilerse zd eder, dilerse hissesin Zeyde-tazmin eder. Musir ise dilerse kul istis' eder.
627[627]

588. Mesele: Zeyd kullarn zd edip fevt olucak, Terekesinden deynine vefa eder nesnesi kalmaycak, dinler "bize medyun iken kabul etmeziz" deyu bey'a, y deynlerine tuta almaa kadir olurlar m? Elcevap: Olmazlar, istis' ederler. 628[628] 589. Mesele: Zeyd Amrdan itira ettii cariyesi Zeynebe "ben seni satmak iin almadm, eer satacak olursam benden zd ol" dese sonra Zeynebi Bekre hibe eylese zd olur mu? Elcevap: Bey'-i sahih ederse dahi olmaz, bey' ettii gibi mlknden kar zd olmaa imkn kalmaz. 629[629] 590. Mesele: Zeyd, kuluna cariyesine "istersen azat" deyip, anlar dahi skt edip, lkin 'itki kabule dellet eder bir vaz' dahi etmeseler 'tk vki' olur mu? Elcevap: Gnlden "isteriz" dedilerse olurlar, "istemeziz" dedilerse olmaz, imdi sorulup elbette cevap alnr, istememek ba'-ddir. 630[630] 591. Mesele: Zeyd i'tk ettii cariyesi Hindi kendine akd etmek istedikte, Hind-i mezbre varmayp, re'y-i hkimle hara varmaa kadire olur mu? Elcevap: Olur, amma Zeyde nikhla varmak zere i'tk ettiyse, kymetin Zeyd bkusr Hindden alr. 631[631] 592. Mesele: Zeyde, Amrn kulu "altm filorim vardr" deyu gsterip "beni kendi akamla al" deyip "zd eyle" dese, mslmanlar mahzarnda Zeyd dahi aka almadan mezkr kulu alp zd ettikten sonra, Zeyd altnn istedikte inad edip vermese, meclis-i er'a varlp "beni akam ile al zd eyle" dediine hkim hkm eylese aka vermemee kadir olur mu? Elcevap: "Beni akam ile al zd eyle" dedikten sonra Zeyd' kendi akasyla alp ama kulun bahasna verdii kadar filori zerine zd ettiyse kadir olmaz, elbette vermek lzmdr. 632[632] 593. Mesele: Zeydin kulu Amr, Zeyde "benim tk-nmemi ver, mademki hayatta olasn cem' kesbim senin olsun, eer ihanetim zahir olursa geri bey'im caiz olsun" deyip Zeyd eline itknmesin verip, sonra Amrn hyaneti zahir olsa, Zeyd Amr bey'a kadir olur mu? Elcevap: Olmaz. 633[633] 594. Mesele: Zeydin Amrdan itira ettii cariyeyi ba'z kimse "filn yerde Bekrin kzdr, hrret-l-asldr" deyu ehdet edip, hkim dahi hrriyetine hkm ettikten sonra, mezbrlar dnp "biz ehdetimizde kzib idik, Bekrin kz deildir" demekle hkim yine rkka idne hkm eylese er'an nafiz olur mu?
622[622] 623[623]

B. 82 a A. 81 a 624[624] B. 83 b 625[625] A. 82 b 626[626] B. 79 a 627[627] B. 80 b 628[628] B.81 a 629[629] B. 82 a 630[630] B. 82 a 631[631] B.80 a 632[632] B. 82 b 633[633] B. 241 b

63
Elcevap: Olmaz. Zeydin Amra verdii semene zmin olurlar. 634[634] 595. Mesele: Zeyd kulu Amr, 'tk da'vsn edip beyyine ikmet eylese, 'tkna hkm olunduktan sonra Amr beyyine-i mezbre kzibe idne ikrar edicek Amr zd olmu olur mu? Elcevap: Olur, tk mukarrer olur, hrriyet nakza kabil deildir. 635[635] 596. Mesele: Zeyd ile kulu Amr dr-l-harbde esir olup, Zeyd hals olup, ba'dehu Amr da kap yine dr-i slama geldikten sonra, Zeyd Amr mlkiyet zre tasarrufa kadir olur mu? Elcevap: Olur, amma ba'z eimme katnda zd olur, hkim anlar kavli ile 'tkna hkm etmee kadirdir. 636[636] 597. Mesele: Zeyd, Amrn zdsz kul idn emn-i beyt-l-mle dedikten sonra, zdsz kul idn isbat edivermemek ile Zeyde nesne lzm olur mu? Elcevap: Kizbi iin hkim ta'zre kadirdir. 637[637] 598. Mesele: Zeyd Amr "kulumuzdur" deyu tutup, Amr inkr edip, Zeyd isbta kadir olmasa, Zeydin elinden halsa kadir olur mu? Elcevap: Olur, yemini ile, dr-i slmda asl hrriyettir. 638[638] VIII. Mu'tek (Atik, zadl) 599. Mesele: Hind kulu Amr zd edip 'tk-nmesin verdikten sonra oul edinip, hl-i hayatnda emlkini veresesinden karp Amra hibe eylese sahha olur mu? Elcevap: Shhatinde hibe ve teslim edicek olur, amma gnahkr olur. 639[639] 600. Mesele: Zeyd-i mu'tek, mevls Amr-i mteveffann zevcesi Hinde bir iki yl hizmet eylese, lkin cret kavi eylemese, er'an Zeyd Hindden cret-i misil almaa kadir olur mu? Elcevap: Olmaz, mbeynde msamaha car ola gelmitir. 640[640] 601. Mesele: Zeyd cariyesi Hindi "gr gzet" deyu atk Amra verip, Amr Hindi be yl beslese Zeydden nafaka almaa kadir olur mu? Elcevap: Olur, ayr infk edicek. 641[641] 602. Mesele: Zeyd 'uteksndan Amra art eyledii tevliyeti mezkr Zeyd fevt oldukta vris, Zeyd Amra artn tutmamaa kadir olur mu? Elcevap: Hn-i tescilde art- sahh etti ise, Amr emin kimse olucak olmaz. 642[642] 603. Mesele: Zeyd-i vkf vakfiyesinde "vakfn mahsulnden ba'd -el-mesrif bak kalan zevid, evldm ve evld-i evldm ve evld-i evld-i evldm ve hn-i vefatmda hizmetimde bulunan 'ute-km ve evld-i 'utekn ve evld-i evld-i evld-i 'utekma ile-1 inkraz ale-s-seviye taksim olunup, evlddan ve 'utekdan biri ahar zerine tercih olunmaya" deyu kayd ettirse, evlddan ve evld-i evlddan ve evld-i evld-i evld-i evlddan kimse kalmasa, zevyidi cmle 'utek almaa kadir olurlar m? Elcevap: Olmazlar, ve evld silsilesi bir taifedir "utek silslesi bir tife-i uhrdr. Nsf- zevid tife-i saniyeye tevzi' olunup, hisse-i evld fukaraya tefrik olunur. 643[643] Ne Buyurulur Ki: Hind evini 'uteksma ve evld-i 'uteksna vakf edip, ve teslm-i mtevelli ve tescl-i er' ettikten sonra Zeyde bey' edip, Zeyd dahi ba'z yerlerini ykp ta'mr ettikten sonra, 'utekdan ve evld-i 'utekdan ba'z kimseler vakfiyeti isbt edip evi aldklarnda, Zeyd harcn mezburlardan almaa kadir olur mu? Elcevap: Mhed binas var ise tereke-i Hindden alr. 644[644] Bu Surette: Zeyd mezbr evi dahi harab iken Amra bey' edip, Amr-i mezbr evi ta'mr edip mhed bina ihdas ettikten sonra evld-i 'utek vakfiyetini isbt edip alcak, Amr mhed binasnn kymetini kimden alr halbuki tereke-i Hind asla olmasa? Elcevap: Amr Zeydden alr, Zeyd dahi binasn kal' eder alr, ya 'utek ile terazi ile haklar. 645[645] IX. bk (Ka) 605. Mesele: Zeydin kulu Amr ibk edip dr-l-harbe lhik olduktan sonra, Bekr Ann dr-l-harbden karp esir eylese, mlknden ibk idn isbat edicek Ann Bekrden almaa kadir olur mu?
634[634] 635[635]

B. 111 b A. 82 b 636[636] A. 100 a 637[637] A. 101 a 638[638] A. 80 a 639[639] B. 228 a 640[640] A. 178 a 641[641] A. 52 a 642[642] A. 111 a 643[643] A. 121 a 644[644] B. 335 a 645[645] B. 335 a

64
Elcevap: Olur. Elcevap: Dar-l-harbe kap vardysa bil-ey' kefere dar-l slmdan tutup darl-harbe ilettiler ise semenin verir alr. 646[646] 606. Su'al: Zeyd Amrn ibk eden iki nefer esirini ta'amlandrp libaslandrdn ikrar etmekle, Amr Zeyde esirlerin kymetlerin tazmine kadir olur mu? Cevap: Olur. 647[647] 607. Su'al: Bir kakn kulu, Zeyd "benimdir" deyu da'v edip nianlarn beyan eyledikte kd, evbk hzr deil iken vermee kadir olur mu? Cevap: Olmaz, ma'rf ve mtevtir deil ise. 648[648] 608. Mesele: baktan tutulan nesnenin mddet-i 'urfiyesi ne miktar olmak gerektir ki bey' olunmaa kabil ola? Elcevap: Her pazarlar ve ir mecma'larda nidalar ettirilip evsfn ve 'almtn tamam beyan edip, nice aylar tehir edip, asla sahibi bulunmak ihtimli mnkat' olmaynca bey'i er' deildir. 649[649] 609. Mesele: Zeydin ibk eden kulu Amn, yave zabiti tutup, mddet-i 'urfiyesi tamam olduktan sonra Bere bey' eylese, Zeyd- mezbr Berin elinden almaa er'an kadir olur mu? Elcevap: Sipahi ise olur. 650[650] 610. Mesele: Zeydin ibk eden kulunu, bklar emini tekml-i mddetten sonra Amra satp akasn alp, ba'dehu Zeyd gelip taleb edicek, hkim Amrdan Zeyde kulunu hkm eylese hkm nafiz olur mu? Elcevap: Olur, sipahi ise, ya tekml-i mddette ve ta'rifte phe var ise, yahud gabn-i fahi ile bey' olundu ise.
651[651]

611. Su'al: Zeydin cariyesi Hind ibk edip, yveci mddet-i 'urfiyesi tamam olduktan sonra Amra bey' edip, Zeyd Amrda cariyesin buldukta er'le sabit edip almaa kadir olur mu? Cevap: Zeyd sipahi ise olur. Sipahi olmayp, yveci mddet tamam olunca her mecma'da nida ettirip, sahibin bulmak iin tamam sa'y edip, bulmak mmkn olmaman bey' olunduu er'e sabit olucak akmaz, akasn alr
652[652]

612. Mesele: Zeydin kulu Amr- bk, yveci olan Bekrin yzne, hrr-l-asl idne beyyine ikmet eylese istim' olunur mu? Elcevap: Kasr- yed iin olunur, 'tkna hkm olunmaz. 653[653] X. Sat 613. Mesele: Zeyd-i zimm Amr-i mslime, bir kfire criye bey' edip, Amr da criye slma geldikten sonra "ayb vardr" deyu Zeyde redde kadir olur mu? Elcevap: Olur, mni'-i red tasarruf etmedi ise, amma Zeyde cebr ile ahar mslime bey' ettirmek lzmdr. 654[654] 614. Mesele: Zeyd Amrn kaaan cariyesini, kaaan idn bilmeyip satn alp, akasn verdikten sonra Zeydden kasa Zeyd akasn almaa er'an kadir olur mu? Elcevap: Olmaz, madem ki hyanet zere ve ibk zere ola, Amr ile husmet edemez. Bulunursa ayb-i kadmi sabit olursa red eder, mevti sabit olursa rc'-i bi-n-noksan eder. 655[655] 615. Mesele: mm-i veledin bey'i caiz olur mu? Elcevap: Olmaz. 656[656] 616. Mesele: Zeyd, Amrn cariyesi Hinde zina edip veledi olduktan sonra, Hindi veledi ile itira eylese, veledi zd olup Hindin bey'i sahh olur mu? Elcevap: Veled zd olur cz' olduu iin, nesebi sahh olmaz ki Hind mm-i veledi olup bey'i sahh olmaya. 657
[657]

617. Mesele: Amr Zeyde "kulum, beni itira eyle" deyip, ol dahi itira eylese, ba'dehu hrriyet da'v edip isbat eylese hkm-i err nedir? Elcevap: 658[658]
646[646] 647[647]

A. 100 a B. 112 a 648[648] B. 113 b 649[649] B. 164 b 650[650] B. 111 a 651[651] A. 100 a 652[652] B. 111 a 653[653] A. 99 b 654[654] A. 94 a 655[655] A. 102 a 656[656] B. 111 a 657[657] B. 84 b 658[658] A. 94 a

65
618. Mesele: Bir criye Zeyde "rkkm beni al" deyip Zeyd dahi alp istld eyledikten sonra, Hindin hrriyeti sabit olucak, akasn Hindden almaa kadir olur mu? Elcevap: Olmaz. 659[659] 619. Mesele: Bir vakfn kulu Zeyd, bir abd itira edip ba'de zamann Zeyd, mezbr kulu i'tk edip, fevt oldukta mtevell-i vakf abdin muhalleftn vakf iin zabt edip, Zeyd-i mezbrun zd ettii kulu dahi vakf iin zabt etmee kadir olur mu? Elcevap: Olur. 660[660] 620. Mesele: Zeyd, kulu Amr Hnkra hibe edip, nice san'at renip 'ulufeye getikten sonra, Zeyd rc'a kadir olur mu? Cevap: Sagr iken vermi olup byd ise, yahud 'acemi iken dil rendi ise, yahut hi nesne bilmez iken san'at rendi ise er'an kadir olmaz. 661[661] 621. Mesele: Pdih-i lem-penah kullarndan Zeyd, Amra "aam Bekre terbiyet edip vazifemize terakki ettiriver, mukabelesinde sana 'ivaz edeyim" dese, Amr dahi Bekre nice defa varp gelip, Zeydi terbiyet edip vazifesine terakki ettirdikte, Amr varp gelip hizmet mukabelesinde, 'ivaz bir kul verse, Amr nice yl kulun ma'niyetin ekip me'klt ve melbstn grp stada verip nice sanayi' tahsil ettirdikten sonra, Zeyd kulu Amrdan taleb edip almaa kadir olur mu? Cevap: Rvet olmaycak olmaz, ta'lm-i san'at mni-i rc'dur. 662[662] 8- KAZA MESSESES I. Kd 622. Mesele: Zeyd-i kd, Pdih-i din-penah (halledet hlfete-hu) hazretlerinden gayriye aka verip vesteti ile, y bir kimse ef'ati ile kadlk alsa, er'an hkm nafiz olur mu? Elcevap: Rvetle alncak nafiz olmaz, kavl-i mftbih budur. Kd olmaz, ma'zl-i mahzdr. ef'atle almak eeri haramdr, amma er'a muvafk edicek hkm dndrlmez. 663[663] 623. Mesele: Zeyd-i mteveffann verese-i kibar ksmet iin, kd y kassam "elbette varp ksmet ederim" demee kadir olurlar m? Elcevap: Asla sagr yok ise olmazlar. 664[664] 624. Su'al: Zeyd gib olup, hayt ve memt ma'lm olmayp, emn-i ml-i gib, Zeydin mlk darn, marifet-i kd ile Amra misil kymetine bey' etse, ba'deh Zeyd hayyen zuhur ettikte, mezbr dar Amrdan alabilir mi, yoksa emn-i ml-i gibden drm semeni mi alr? Cevap: Mefkdun malndan, fesada kabil olmaynca bey'a kudt kadir deillerdir. yle olucak, vaki' olan akd, nafiz ve lzm olmaz. Amma f-zamnn mutlaka bey'a kudt ve men me'murlardr. Tamam deeri ile bey' olunduysa ta'arruz olunmasa olur. Zira kudt tayire me'mr deillerdir. Fi-l-cmle gaan-i fahi olucak fesh eyleyeler. 665[665] 625. Mesele: Emirle ahar kazadaki hususa mfetti olan kd, emirde mestur olandan gayri kaziyeyi istim' ve hkm eylese nafiz olur mu? Elcevap: Olmaz. 666[666] 626. Mesele: Zeyd-i kd, hkm-i erf ile ahar kadla vardkta, da'vclarn sofrayla getirdikleri yemei yese hkm nafiz olur mu? Elcevap: Yemein yediine hkm nafiz olmaz. 667[667] 627. Mesele: ki hasm hkime murfa'a olduklarnda, ehad-i hasmeyn oturdukta, hkim ehad-i hasmeynden Zeyde "kalk hasmn Amr ile beraber dur" deyu kaldrmaa kadir olur mu? Elcevap: Olur, Amn Zeydle beraber oturtucak dahi er'le tesviye-i hasmeyn olunur. 668[668] 628. Mesele: Pdihn hkmne muhalefet eden Zeyd-i kdye er'an ne lzm olur? Elcevap: Pdih re'ysiz, erat-i erfeye muhalif yazlm ise, hakkat-i hli der-i devlete arz etmek lzmdr.
669[669]

629. Mesele: Zeyd-i kd, bir hususa ehdet eder kimselerin ge-hdetlerini caiz grmeyip, mdde' olan Amr
659[659] 660[660]

A. 94 b A. 81 b 661[661] B. 230 b 662[662] B.233 b 663[663] B. 177 a 664[664] A. 192 b 665[665] B. 113 b 666[666] A.142 b 667[667] B. 180 a 668[668] B. 180 b 669[669] B. 180 b

66
doup ghidleriyle mahkemeden kovsa, ba'dehu, ahar kdnin naibi, mezkr hidleri kabul edip hkm eylese hkm nafiz olur mu? Elcevap: Kd-i evvel erle red etti ise olmaz, zulmen red ettii zahir olucak olur. 670[670] 630. Mesele: Zeyd, Amra "er'ate var" dedikte, Amr "kan er'at-i erif gtrld" dese, Amra ne lzm olur? Elcevap: "Kudtn zulmleri var" demek ister ise kfrne hkm olunmaz. 671[671] 631. Mesele: Zeyd-i kd, cem'at iinde "nefsimi kazadan azl ettim" dedikten sonra yine ba'z kazaya hkm eylese er'an nafiz olur mu? Elcevap: er'a muvafk ise olur. 672[672] 632. Mesele: Zeyd-i kd hn-i gazabda "filn kadl taleb edersem, dahi verdiklerinde kabul edersem, Allahu telya irk getirmilerden olaym" dese sonra zikr olunan kadl talep edip, yahud verildikte kabul edicek, er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Tecdd-i man ve azl-i ebed lzmdr. Bu makle sz syleyen kazaya lyk olmaz. 673[673] 633. Mesele: Zeyd-i kdnin rvet eki eyledii er'le sabit ve zahir olsa, er'an hkm nafiz olur mu? Elcevap: Olmaz, rvetle hkm er'a muvafk olsa dahi nafiz olmaz. 674[674] 634. Mesele: Zeyd-i kd algl dne varp -h- feseka ile meclis-i fskta otursa, ba'dehu Amr gelip "Zeyd-i kdye ne lzm olur" deyu fetva eyittikte, fetv-i erfte "ol makle kimse kazaya lyk deildir" deyu cevap buyurulup, Amr varp fetv-i erfi gsterse, Zeyd fetvay alkoyup Amra vermeyip "ben fetva ile kd deilim, pdih bertyla kdyim" deyip fetv-i erfi tahff eylese, er'an ne lzm olur? Elcevap: Evvelki fi'li ile ma'zldr, ettii ahkm nafiz deildir. Ana, bert-i kaza-i sultaniye, 'dil olmak i'tikd zerine verilmitir. Sonra fk zahir olmak ile ma'zl olur. Evvelden fk ma'lm olup, fk ile bile verilmi olsa, ma'zl olmayp mstehak olur idi. Amma hukm-i er'i istihfaf etmekle kfir olur, slma gelmezse kati olunur. 675[675] II. ahitlik 635. Mesele: Abd-i memlkn ikrar er'an i'tibar olunur mu? Elcevap: Me'zn olmaycak mala ikrar mu'teber deildir, ksas ve kat'-i yed cb eden katl-i 'amde ve sirkaya ikrar muteberdir. 676[676] 636. Mesele: Bir hususta bir kimse hem mdde' hem hid olmak caiz olur mu? Elcevap: Hukk-ullahtan deil ise olmaz. 677[677] 637. Mesele: Tevatr mertebesi ka kimse szyle hsl olur? Elcevap: Aded-i mu'ayyen yoktur. Hemen kizb zerine ittifak deten mmkn olmayacak miktar dem olmak gerektir. 678[678] 638. Mesele: hid azndan ehdet ne asl mahalde caizdir? Elcevap: Asl ahidin mevt sebebi ile, y maraz ile, y gnlk dahi ziyde mesafe olmakla mte'azzir olan mahalde caizdir. 679[679] 639. Mesele: Bir kimse ahar ehirde sakin olan kimsenin zerinde u miktar deyn vardr deyu kdler nnde gibne beyyine ikmet edip ahar ehir hkimine nakl-i ehdet almak er'an ma'hddur. Lkin bu iki ehrin aras ne miktar olmak gerektir, meyh ihtilf eylemilerdir. Muhtar budur ki gnlk ola eksik olmaya, eeri ba'z meyh dahi eksik tecvz etmilerdir. Bu hususta gnlkten eksik kudt ehdet kabul etmekten men' buyurulmak, sedd-i bb-i tezvire mnsip fehm olunup, stne-i s a'dete arz olundu. Elcevap: " gnlk mesafeden eksik nakl-i ehdet istim' olunmaya" deyu emr olundu. 680[680] 640. Mesele: Zeyd, Amrn bir kaziyesine ehdet etse, ba'dehu rc' edip "ettiim ehdette kzibim" dese, bu surette Zeydin mukaddema ettii ehdet er'an sahha olur mu? Elcevap: Henz hkm olunmad ise kabul olunmaz. Olunup hak ele verildi ise, nsf Zeyde tazmin olunur. 681[681] 641. Mesele: Zeydin zerine ehdet eden kimseler, Zeyd "maslahatsz huzura varr" deyu ehdetlerini redde kadir olur mu?
670[670] 671[671]

B. 194 a A. 151 b 672[672] B. 180 b 673[673] B. 180 a 674[674] B. 180 a 675[675] B. 179 b
676[676]
677[677]

B.246 a B. 190 a 678[678] B. 320 b 679[679] A. 155 a 680[680] B. 184 a. 681[681] A. 157 a

67
Elcevap: Olur filvaki' maslahat olmaycak mlzemet eden dil olmaz. 682[682] 642. Mesele: Bir karye halk namaz iin mescide cem' olduklarnda, Zeyd-i kd niane ile varp Ann er'a da'vet ettikte, Amr let-i harb ile Zeydi kati edip, inkr eylese, karye-i mezbre ehlinden orada hzr olanlarn ehdetleri makbule olur mu? Elcevap: Mahall-i katil memlk ise mlikten kalanmn ehdeti makbuledir, ve ill karye ehlinin ehdeti kabul olunmaz. Gayri karyeden orada hzr kimse var idi ise ann ehdeti kabul olunur. 683[683] 643. Mesele: Zeyd avreti talkna art edip, art muhakkak olup, avreti bo olduun bilip ay skt ettikten sonra ehdet eden hidlerin ehdetleri ile talka hkm er' midir? Elcevap: Nafizdir, tayir olunmaz. 684[684] 644. Mesele: Zeyd-i nib, niyabet etmemee talk-i selseye art edip, ba'dehu yine niyabet eylese, mslmanlar Zeyde "niyabet etmemee talk-i selseye art eyledi idi" deyu ehdet eyleseler, kd "zaman mrur etti" deyu ehdetlerin istim' etmemee kadir olur mu? Elcevap: Yemin ettiini ve art vuku' bulduunu ve avreti mu'eret ve izdiva ettiini grp bilip skt ettiler ise, fsk olmu olurlar, ehdetleri kabul olunmaz. 685[685] 645. Mesele: hd, saltta ve istikmette ne mertebe gerektir ki dil demek caiz ola? Elcevap: Ekalli bu ki, kavlen ve fi'len haramdan ictinb zere ola. 686[686] 646. Mesele: hid ne vehile olmak gerektir ki ehdeti kabt oluna? Elcevap: Kebirden ictinb edip, ve sagire musir olmayp, hayr errine galip olmak gerektir. 687[687] 647. Mesele: Zeyd, Amrn zerine karzdan iki bin filori da'v edip ve hd ikmet ettikte, Arar hidlere, saltn ferizin ve ve vcibtn ve sair erknn sorup, bilmemiler iken, kd "ahidler mmlerdir bunlar bilmek lzm deil" deyu mebl- merkumu Zeyde Amrdan hkm eylese nafiz olur mu? Elcevap: Vk' mmler ve slihler ve musalller olup, saltn eflin tamam yerli yerince ri'yet edip, lkin zikr olunan stlah ta'bir edemezler ise, olur ve ill olmaz. 688[688] 648. Mesele: Raks edip, devran ile zikrullah edip "helldir" diyen kimselerin ehdeti makbule olur mu? Elcevap: Mu'td ise olmaz. ittifak bir hal tz olup, kendini bilmez olup etti ise dil olucak olur. 689[689] 649. Mesele: algl dne varp ta'm eki eden kimsenin ehdeti makbul olur mu? Elcevap: 'dil olmayann olmaz, 690[690] 650. Mesele: Saltn ferizin ve vcibtn ve snnetin bilmeyip, ve namaz alaca klp, gammazlk edip, Kunutu ve bedelini bilmeyip, pazarda ta'm eki edip ve bi-1-cmle kat' adaleti olmayan Zeydin ehdeti makbule olur mu? Elcevap: Olmaz. 691[691] 651. Mesele: Zeyd, cum'a gn cum'a namazna varmayp bey' irda olsa ehdeti makbul olur mu? Elcevap: 'dile olmaycak olmaz. 692[692] 652. Mesele: Tavla ve satran oynayanlarn ehdeti er'an mes-m'a ve makbule olur mu? Elcevap: Tavla oynayann makbul deildir. Satran mni olmaz, meer cile oynaya yahud ana itigalle feriz fevt ola, yahud yalan yere yemin eyleye. 693[693] III. Yemin 653. Mesele: Zeyd, Amrda olan hakkn da'v edip, yemin teklif olundukta nkl edicek, hakk sabit olmu olur mu? Elcevap: Hkim, Amra tenbih edip "iki defa yemin teklif ederim, ncde yemin etmez isen hkm ederim" deyip andan sonra ncde nkl ederse hkm eder. 694[694] 654. Mesele: Zeyd yeminden nkl edip, zerine hkim hkm eyledikten sonra "yemin ederim" demee kadir olur mu? Elcevap: Olmaz. 695[695]
682[682] 683[683]

B. 186 b B. 188 a 684[684] B. 72 b 685[685] B. 72 b 686[686] B. 186 a 687[687] B. 186 a 688[688] B. 186 a 689[689] B. 187 b 690[690] A. 149 b 691[691] A.149 b 692[692] A. 149 b 693[693] A. 149 a 694[694] B. 200 a 695[695] A 84 a

68
655. Mesele: Zeyd Amrdan ba'z nesne da'v edip, beyyineden ciz olup, yemin lzm oldukta Zeyd Amra "yalan yere yemin eylemeden ib eylemez" deyu talka y 'tka yemin teklif eylemee kadir olur mu? Elcevap: Olur, re'y-i hkimle talk zerine yemin verilir. Amma nklle hkm olunmaz. 696[696] 656. Mesele: Zeyd "vallah billah olancm ba iin" dese ne lzm olur? Elcevap: stifar gerekir. 697[697] 657. Mesele: "Tanr iin" deyu yeminde hnis olduunun vechi nedir? Elcevap: Trk dilinde ma'n-i kasem ifde etmektir. 698[698] 658. Mesele: "Vallah" yemin olup "Tanr hakkyn" demek yemin olmamann vechi nedir? Elcevap: "in" Trk dilinde ma'n-i kasem ifde etmedii iindir. 699[699] 659. Mesele: nhill-i yeminde fi'ye mrca'at caiz olur mu? Elcevap: Bu diyarda fi' olmaz. 700[700] Bu Surette: Yemin eden Zeyd, afi' kdsine mrca'at edip, yemin hal eylese sahih olur mu? Elcevap: "Teeffu' hususu Diyr- Rmda car olmaya" deyu men'-i sultn vki' olmutur. 701[701] 660. Mesele: Zeyd-i imam yalan yere yemin billah ettikte, Amr Zeyde "niin yalan yere yemin ettin" deyip, "yeminin kefareti vardr. An chil bilmez ben bilirim" dese Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Azil lzmdr. Yalan andn kefareti olmaz, mcib-i cehennemdir. Kefareti olmak, anda, "filn isi edeyim" deyu and iip etmemektir, yhud etmiyeyim" deyu iip etmektir. 702[702] IV. Ehl-i 'Urf 661. Mesele: Br su'le cevapta "ahz-i edd ile ahz olunmak lzm olur" deyu buyurulmu, ahz-i eddden murad ehl-i 'urf ikencesi midir? Elcevap: H, ehl-i 'urfun ahz irdt olunmak dahi mmkn deildir, fekeyfe ki ikencesi ola. Ehl-i er' ahz edip meclis-i er'a getirip, i'timad olunur kimse ile kefile verilir. Mttehem ise yahud da'v olunan zulm il adavetine bir hid bulunur ise habs edip, er'le tefti tamam olunca bu vehile etmek muraddr. Eer kefil eer hapis, ehl-i 'urf dahilsiz olmak lzmdr. Hrszl zahir olursa andan sonra ehl-i curfe verilir. 703[703] 662. Mesele: Mertebe-i ikrah nedir beyan buyurula? Elcevap: "krar eyle ve ill darb-i edd ederim" deyu tahvf edip, ikrar etmeyicek dediini yapacana i'tikd edip, ikrar edicek mu'teber olmaz. 704[704] 663. Mesele: Bekr-i ehl-i 'urf, Zeydi habs edip darb-i edd edip, "meclis-i er'a varcak Amra bin aka deyn ikrar eyle" dese, Zeyd dahi hapis ve darb havfndan meclis-i er'de Amra bin aka deyn ikrar eylese, er'an bu ikrar sahh olur mu? Elcevap: "Meclis-i er'da ikrar eylemezsen darb-i edd ve habs-i medd ederim" tenhda tahvf ve va'd edip, meclis-i er'a andan sonra varp, Bekr gib deil iken ikrar eyledi ise sahh deildir. Byle ettii sabit olucak, bu beyyine tav'an ikrar beyyinesinden evldr. 705[705] 664. Mesele: Ehl-i 'urf, Zeydin zulmen bir miktar akasn alp, ba'de zamanin da'v eyleyicek talk- selseye yemin verse, ba'dehu da'v eylemek istedikte ne vehile da'v eylemek gerektir ki talk-i selse vki' olmaya? Elcevap: Zeyd, ehl-i 'urfu kendi mte'alliktndan Amr ile bile meclis-i er'a getirip, ehl-i 'urf akasn alp taleb etmemee art ettirdiin hikyet edicek, hkim Amr mdde' nasb edip akasn alverir. Talk dahi lzm olmaz.706[706] 665. Mesele: Zeyd-i yahdi "Amr esbabm sirka etti" deyu, sancak beyi olan Bekre 'urf ettirip, alt yedi gnden sonra Amr fevt olsa, esbab sirka edenler bulunsalar Zeyde ve Bekre ne lzm olur? Elcevap: 'Urf edene diyet, Zeyde ta'zr-i edd ve habs-i medd lzmdr. 707[707] 666. Mesele: Esbab sirka olan Zeyd, mazanne olan Amr ehl-i 'urf eline verip, ehl-i 'urfe sikence ettirip, Amr 'urf iinde fevt olsa. Amr 'urf eden bizzat Zeyd olmayp sebeb olmak ile, verese-i Amr, Zeydden diyet almaa er'an kadir olurlar m? Elcevap: Ta'zir-i edd ve zindanda habs-i medd ettirirler, diyeti 'urf edenden alrlar. 708[708]
696[696] 697[697]

A. 84 a A. 83 b 698[698] A. 83 b 699[699] A. 83 b 700[700] A. 73 b 701[701] A. 73 b 702[702] B. 85 a 703[703] B. 97 b 704[704] B.24.a 705[705] B. 244 a 706[706] A. 73 a 707[707] B. 98 a 708[708] B. 98 b

69
667. Mesele: Zeyd, Amrn olu Bekr-i sagri bhak, Ber-i ehl-i 'urfe habs ettirip bir gece 'urf ettirip, Bekr Berin darbndan elli gn sonra fevt olsa, Ber gaybet eylese, sebeb olan Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Katil bulununca zindandan karlmamak lzmdr. 709[709] V. Beyt-l-Ml 668. Mesele: Zeyd deynini Amra vermeden, Amr fevt olsa, ahar vilyette vrisi olmak ihtimli olsa, er'an Zeyd deyni kime vermek gerektir? Elcevap: Beyt-l-mle vermek gerektir. 710[710] 669. Mesele: Zeyd-i mteveffann veresesinden, gib olan Anrn hissesini beyt-l-ml emni zabt edip, Amrin ehl evld nafakaya muhtag olduklar takdirce, emn-i merkumdan nafaka miktar talebe kadir olurlar m? Elcevap: Olurlar, re'y-i hkimle olurlar. 711[711] 670. Su'al: Beyt-l-mle it ba'z yerde mal olup ihracna s' olan Zeyd ind-allah msb olur mu? Cevap: Bi-haseb-i-er', nefs-i emirde beyt-l-mle mte'-allik olup mutasarrf olan hilf-i erif tasarruf ederse, er'ile beyt-l-mlin hakk idn sa'y edip izhr ederse olur. Eer bu makle umura f-zamnn sa'y edenler gibi sa'y edip anlar gibi izhr adip annla mansba tevessl ederlerse, dnyda la'n-i kebr ile ve hirette 'azb-i elim ile mu'azzeb olurlar. 712[712] 671. Sret-i Knunnme-i Pdih-i Cedd: Beyt-l-ml ve ml-i gib ve ml-i mefkd alan kimseler yle ilm etmek gerektir ki, bir yerde beyt-l-ml vaki' olsa olduu gibi kd defterine yazlp, beyt-l-mlciye teslim oluna. Vrisi ma'lm ola, vrisin dhil-i memlekette mekn olursa def' beyt-l-mlciye verilmeye, belki kd elinde alt ay mikdar dura. Eer vrisi gelmezse beyt-l-maiciye teslim oluna. Sonra vris gelirse beyt-lmlciden talep edip ala. Ve eer vris hric-i memlekette olup mekn ma'lm olmazsa ol kiiye mefkd derler. Bir yl mikdar dahi kd elinde dura, sonra beyt-l-mlciye teslim oluna. Ml-i gib ve ml-i mefkd derler bir yl mikdar dahi kd elinde dura sonra beyt-l-mlciye teslim oluna. Mal-i gib ve mal-i mefkd deyu beyt-lml ile mukta'ya verilen tereke-i meyyit olandr. Her evinden kp giden kiinin mal deildir. Yahut maln emnet koyup giden kiinin mal deildir. Sret-i knunnme-i cedd-i sultan budur ki nakl olundu. 713[713] 9- SULAR VE CEZALARI I. Hapis 672. Mesele: Habs-i medd iin bir hadd-i mu'ayyen var mdr? Elcevap: Yoktur, re'y-i hkime mfevvazdr. Ve mahbsun sebeb-i habsine gre takdir olunur. 714[714] II. Borlunun Habsi 673. Mesele: Habs-i medyun iin bir hadd-i mu'ayyen var mdr? Elcevap: Yoktur, re'y-i hkime mfevvazdr. Mahbsun sebeb-i habsine gre takdir olunur. 715[715] 674. Mesele: Zeyd-i medyn-i mahbs "malm guram beyninde ksmet eyleyip beni tlak eylesinler" demee kadir olur mu? Elcevap: Cebrile kabul ettirilmez amma ma'hldr. 716[716] III. Ktler 675. Mesele: Zeyd bir kasaba halknn muhtalarna karz aka 'verdii zamanda, ba'z esbab zikrinden iki bahasna ziydeye meccelen bey' edip, karz deyu verdii akaya bu tarikle onbe dahi ziyde fide etirse, ve karz verdii zamanda filori altm aka hesbnca verip ald vakit elliyedi zerine alp, bu tarikle be bin aka yl iinde yirmi bin aka eyleyip, halk dahi deynlerini edadan cizler olup, bir miktar zaman te'cil iin her ne derse raz olmadklarnda yeriyle mlk evleri ve esbablar ve balar ellerinden gidip, halk fukara klmaa bu vehile sebeb olsa, ve dahi her sene zekt deyu bir miktar aka ihra edip, kasabann imamlarna ve hn-i zarurette ehdete yarar kimselerine tevzi' etmekle, tahsil iin edinip, fukara hukukunu zerinden talep etmee
709[709] 710[710]

B. 98 a A.103 a 711[711] A. 102 b 712[712] B. 114 a 713[713] A. 102 b 714[714] B. 182 b 715[715] A. 152 a 716[716] A. 152 b

70
kadir olamasalar, dahi kimselerin davasn uhdesine alp husmete vekil olmak ile hukk-i fukara zayi' olup, ekser halk maslahatlarnda kdden ana ekser mrca'at eyleseler, bu makle ahsn alvli nicedir ve ettii mu'melt er'-i serf mcebince nicedir? Elcevap: Karz-i inzimam ile olan mubya't cem'an fsiddir. Mteriler aldklar esbabn deer bahasndan ziyade verdiklerini bkusr yine alrlar, ve te'c etmek iin eksie bey' ettikleri evlerini ve balarn alrlar, akidleri fsiddir. Bunun gibi ekl-i suht olan kimselerin zektn alan eimmenin imameti ve ehdeti kabul olmaz. Tafsl-i mezbr vki' ise ahs- mezkru hkim, ta'zr-i edd ettikten sonra, tevbe ve salh zahir olunca zindandan karlmamak lzmdr. Maddelerinin biri budur nefyi lzmdr. 717[717] 676. Mesele: Bir kasaba halkna tezvir ve telbs ve hile ta'lm eden Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr ve habs olunur. 718[718] 677. Mesele: Dima gft gyla mslmanlar rencide eden ehl-i da'te, er'an ne lzm olur? Elcevap: Hkim ia'zr-i edd ile slh edip, mslmanlardan errin def etmek gerektir. 719[719] 678. Mesele: Tezvir ve ekavet ile mehur olan Zeydin, skin olduu ehri halk, Zeydin fesadndan ciz olup, ehirden srlmesin istediklerinde, hkim-l-vakt mezburlar talebi ile ehirden srmee kadir olur mu? Elcevap: Mlk oluncak olmaz. Ta'zr ve habs ile errin def eder. Salh zahir ve muhakkak olmadan zindandan karmamak gerektir. 720[720] 679. Mesele: Bir vilyet sakinlerinden Zeydin kemal mertebe irret ve ekavet zere idne nice kimseler ehdet edip, isimleri sicilde kayd olunduktan sonra "vki'-i hl der-i devlete arz ediverin" dedikleri ecilden, kdleri vki-i hli der-i devlete arz ettikte mezburlarn sorulmasna emr olucak, mezbur Zeyd gelip "kdnin arz vk'a mutabk deildir" deyu iki kd alp varp, huss-i mezbru tefti (edip) sicilde olan kimselerin ba'zs ehdet edip, ba'zlar havf edip ehdet eylemeyip, ve zeylinde olan kimseler dahi sicilde olan ceman hush-i mezbra ehdet etmilerdir. Vki'-i hl budur. Vecihleri ile kdnin arz vk'a mutabk olur mu? Elcevap: Olur, mahall-i istifsar deildir. Bir eririn errinden havf edip ketm- ehdet ile Hak te'l hazretinin 'ikbndan havf etmeyenlerin ehdetlerine i'tibar yoktur. 721[721] 680. Mesele: Bir vakf dkkn istcr edip sakin olan alt nefer kimsenin ilerinden Zeyd, her birine sp incittii iin kir olmadklar ile, mezbr Zeydi mezkr dkkndan gidermee kadir olur mu? Elcevap: Re'y-i mtevelli ile olur. 722[722] 681. Mesele: Zeyd ba'z hatunlarn yollarna gelip, n-mer' kelimt edip demek istedikte, ba'z kimseler yolda geerlerken, Zeydin ef lini ve akvlini grp ehdet eyleseler, er'an makbule olur mu? Elcevap: Olur 'diller ise. 723[723] 682. Mesele: Zeydin atnn kuyruun ve san kesen Amra ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr-i edd ve tazmn-i noksn- kymet lzmdr. 724[724] 683. Mesele: Zeyd, cmi'-i erf iinde -h- duvarna tkrse, er'an ne lzm olur? Elcevap: Ta'zre mstehak olur. 725[725] 684. Mesele: Zeyd Amra "senin gibi herifi aatan yaparm" dese ne lzm gelir? Elcevap: Ta'zr lzm olur. 726[726] 685. Mesele: Pdih kulu olan Zeyde "orospunun kfiri" diyen Amra ne lzm olur? Elcevap: Muhkem ta'zr lzmdr, mslime kfir dedii iin zfet mu'teber deildir. 727[727] 686. Mesele: Zeyd-i mu'allim, akirdi Amr-i emredi babas izinsiz ahar vilyete alp gitse, er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr lzm olur. 728[728] IV. Faiz 687. Mesele: Vezinde tefdl olan kuru, krk akaya alnp krk akaya bey' eylemek ile hillinde zarar olur mu? Elcevap: Olur. 729[729]
717[717] 718[718]

B. 95 b A. 85 a 719[719] B. 90 b 720[720] A. 87 b 721[721] A. 153 a 722[722] B, 236 a 723[723] A. 155 b 724[724] A. 217 b 725[725] A. 20 a 726[726] A, 85 a 727[727] A. 85 a 728[728] A. 86 a 729[729] B. 168 b

71
Bu Surette: Vezinde tefdl olan kuruun tefdl byi'e ve mteriye nef'i yok iken haram olan nedir, mufassal beyan buyurula? Elcevap: Tefdl olucak, fazlann alana nefi mukarrerdir. Nihayet fazlas ile intifa' etmeyip, yine krka bey' edip fazlay itlaf eyler. Bb-i ribda olan hrmetler hukk-i er'-i eriftir. Hatt fazlay veren kimse alan kimseye, tamam tyb-i nefsle, keml-i rz ile verse dahi, asla hell olmak yoktur. Harm-i mahzdr. "Bir ekirdek arnda ne vardr" deyu istikll eden kfirdir, avreti bindir. Ann gibi mu'meltta cnib-i naksa fulustan ve gayriden bir nesne zammetmek gerektir. 730[730] 688. Mesele: Kuru ismi ile msemm olan derhim-i kebrenin birisini Zeyd beyn-en-ns mtedvil olan derhim-i sagrenin krkna bey' eylese, halbuki derhim-i kebrenin biri derhim-i sagrenin krkndan ziyde olsa, er'an nesnesi haram olduu gibi, mislen bemislin olmad ecilden dahi haram olur mu? Elcevap: Olur. 731[731] 689. Mesele: Diyr- Msr'da altn krk bir paraya ve altm Osmnye, Zeyd-i tacir altnn krk paraya seksen iki Osmn hesab zre bozup, meta' alp, seksen iki aka hesab ir sylese er'an hell olur mu? Elcevap: Olmaz. 732[732] 690. Mesele: Ribhor olan Zeydin ta'mn eki eylemek er'an hell olur mu? Elcevap: Olmaz, glib-i mal ribdan olucak. 733[733] 691. Mesele: Zeyd, bir miktar budaya bir filori zam edip, Amr'a seksen akaya satsa, er'an sahh olur mu? Elcevap: Veresiye satt ise olmaz. 734[734] 692. Mesele: Zeyd, at 'ulufesin, Amra bir miktar aka eksie bey' eylese, ba'dehu, Zeyd Amrdan noksanm almaa kadir olur mu? Elcevap: Bey' nmer'dur, aldn verir 'ulufesin alr. 735[735] 693. Mesele: Zeyd, Amrn alt filorisin alp, oniki filorilik esbabn rehin koyup "filn zamana dein gelmezsem senin olsun" dese, gelmese, esbab Amrn olur mu? Elcevap: Olmaz, ebeden. 736[736] V. Afyon, Esrar, Ber Ve Ma'cun 694. Mesele: Esrar keyfiyet iin yiyicek, kallen ve kesren haram mdr? Elcevap: Haramdr. 737[737] 695. Mesele: Esrar eki eden kimseye er'an ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr-i edd lzmdr. 738[738] 696. Mesele: Esrar hadd-i sekre varmaynca, ger'an haram olur mu? Elcevap: Olmaz. Ahmed 739[739] 697. Mesele: Esrara hell dedin ey mft-i zaman! Billah diye bde-i glgna ne dersin? Elcevap: Badenin Miline ho nkte buldum g edin! Mest olun teklif sakt olsun andan n edin. Ahmed 740[740] 698. Mesele: Bir ehre, esrar ile mahlut olan akl zail eyler, macunlar bey' olunmak dkknlar olup, aikre bey' ir olunup, merhum Kemalpaazde (rahmetullahi te'l) hazretlerinin fet-v-i eriflerinde "keyfiyet iin yemek helldir diyene, tevbe ve istifar lzmdr" deyu cevap verip, "kfr lzm deildir" demesiyle, avamn ekseri hell i'tikad ettiklerinden gayri aikre bey' olunmak ile, ve yiyenler aikre yiyip ve yerken hrmetin hatra getirmeyip, istihll tarikiyle, kimseden havf etmeksizin yiyenlere er'an ne lzm olur? Elcevap: Mrteddir, dahi tevbe ve istifar lzmdr. Keyfiyyet iin yinende ve iileride haram olmaz nesne yoktur, Tife-i mezbr yevm-i cezaya mu'terifler ise, Hak te'l hazretlerinden havf edip, ehl-i slmdan haya etmek lzmdr. 741[741] 699. Mesele: Ber ve afyon ve ma'cn ki iinde esrar ola, mertebe-i eskere varmaycak haram olur mu? Elcevap: Feseka ve ehl-i hev yiyii zerine hi biri hell deildir, 742[742] 700. Mesele: Afyonu "helldir" deyu eki edene nesne lzm olur mu?
730[730] 731[731]

B. 168 b B. 169 a 732[732] A. 137 a 733[733] B. 274 a 734[734] B. 168 b 735[735] B. 169 a 736[736] B. 238 a 737[737] A. 212 a 738[738] B. 274 b 739[739] B. 279 b 740[740] B. 279 b 741[741] B. 279 a 742[742] B. 279 b

72
Elcevap: Mezmm mekruh tiryaki olmak lzm gelir. 743[743] 701. Mesele: Afyon ve esrar bey' etmek deti olan Zeydin kesbi hell olur mu? Elcevap: Hell olmaz, afyonu tiryakilere satp ettibbya satmaycak. 744[744] 702. Mesele: Esrarn bey'i er'an caiz olur mu? Elcevap: At yrna ve bunun emsali maslahata nefi olursa ana sarf etmek iin bey'i caizdir. Gbre gibi bostan ekmek iin dahi beyi caizdir. 745[745] 703. Mesele: Zeyd-i mslim evine hamr getirmekle avreti bo olur mu? Elcevap: stihll etmekle bin olur. 746[746] 704. Mesele: Evinde hamr kurup ien mslmana ne lzm olur? Elcevap: Had ve ta'zr lzm olur. 747[747] 705. Mesele: "Bir kasabaya h hamr getirsinler nesne yoktur" diyen mslmana ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr-i edd ve habs-i medd lzmdr. 748[748] VI. Hamr. 706. Mesele: Zeydin evinde olan zm ras hamr olup azman, Zeydin zevcesi Hind-i mslime, Zeydin haberi yok iken, zikr olunan hamr kefereye bey' eylese, Zeydden izinsiz bey' ettii takdirce Hinde ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr lzmdr. Kefereyi tevkil edip sattrmak er'dir. 749[749] 707. Mesele: Zeyd-i marz, deva olmak bir miktar 'arak isti'ml eylemek, er'an caiz olur mu? Elcevap: Olmaz, ne'zbillhi te'l deva olmak ihtimli mi vardr. Devl muhakkak ise dahi asla mmkn deildir. 750[750] 708. Mesele: Hind-i marzann marazna defe'tle il olunduktan sonra, Hindin maraz def olmaycak, "iki dirhem hamr, hindiba ile halt edip isti'ml eylemezse, maraz- mezbr Hindi helak eyler" deyu etibb ittifak eyleseler, Hind dev-i mezbru isti'ml eylemek caiz olur mu? Elcevap: Asla caiz olurlardan deildir, ve ittifken ettikleri dahi btldr. H ki hamrda deva ola. Ann yerine gayet shhat zerine piirilmi mselles halt etmek lzmdr. 751[751] 709. Mesele: "Deva iin birka kadeh hamr etmek helldir" diyene ne lzm olur? Elcevap: Tecdd-i man lzmdr. 752[752] 710. Mesele: Zeyd "hamrn deme asla nef'i olmaz" dedikte Amr "hararn nef'i hakknda yet vardr, sen nef' yoktur dedin, kfir oldun" dese, ikisinden birine kfr lzm olur mu? Elcevap: smi nef'inden ekber olucak, asla nef'i kalmaz. Byle dedii iin Zeyde "kfir oldun" diyen kfirdir, avreti hindir. 753[753] 711. Mesele: Zeyd "hamr iersem avretim bo olsun" dese, mselles ise nice olur? Elcevap: Sahih mselles ise avreti bo olmaz. 754[754] 712. Mesele: Zeyd "bir dahi arap imiyeyim" deyu yemin edip, ba'dehu yine ise er'an ne lzm olur? Elcevap: stifar ve kefret-i yemin gerektir, ve hadd-i urb dahi lzmdr. 755[755] 713. Mesele: Zeyd "bir dahi stanbulda arap iecek olursam, anamla Mekketullahta zina etmi olaym" dese, itii takdirce er'an ne lzm olur? Elcevap: Hadd-i urb lzm olur. 756[756] 714. Mesele: Zeyd "urb-i hamr edersem, sebb-i neb etmilerden olaym" deyip, ba'dehu eylese, er'an ne lzm olur? Elcevap: Kfirdir, katli helldir. 757[757] Bu Surette: urb-i hamr ettikten sonra, ziyde ma'siyet idn bilip tevbe ve istifar eylese makbule olur mu?

743[743] 744[744]

B. 274 b B, 274 a 745[745] B. 219 a 746[746] B. 93 b 747[747] A, 86 b 748[748] A. 86 b 749[749] B. 277 b 750[750] B. 211 a 751[751] B. 211 a 752[752] B. 277 a 753[753] B. 276 b 754[754] B. 217 b 755[755] B. 86 a 756[756] A. 84 a 757[757] B. 86 a

73
Elcevap: Keml-i salh zerine olursa olur. 758[758] 715. Mesele: Bir ehirde aikre hamr bey' olunup, ve mslim adna olup ienlerin ekseri, kimseden haya etmeksizin, hrmetini istihfaf tarikiyle ikde itikleri takdirce, er'an mezbrlara ne lzm olur? Elcevap: Hrmetini istihfaf tarikiyle eden kfirdir, avreti hindir. 759[759] VII. Boza 716. Bu Surette: ehr-i mezkrda, ac bozahanelerde dahi, meyhnelerdeki gibi meclis kurup iseler, er'an mezbrlara ne lzm olur? Elcevap: stihll edip, hads-i erifini istihfaf etmekle kfr lzmdr. 760[760] Bu Surette: Tatl bozahanelerde olanlar dahi, anlarn gibi mevzi'-i fsk iken, anda "kebab yemee varrz, tatl boza hod helldir, haram deildir ne lzm gelir" deyu, varp meclis kurup, ta'am yiyip, boza ienlere ne lzm olur? Elcevap: Ol vaz' ile, mubh-l-asl olan su imek dahi hell olmaz. Fekeyfe ki ol mhmel ola. 761[761] 717. Bu Surette: Kezlik kahvehane olan dahi, muttasl ehl-i hev cem' olup, ayr ayr meclis kurup, satran, tavla ve bunun emsali mlya'n kelimt edip, bu ettikleri vaz'n hrmetini hatra getirmeyip, istihfaf edip, bu makle i'tikad edenlere dahi er'an ne lzm olur? Elcevap: Cmlesine, Hak te'l hazretinin ve melike-i kiramn ve cumhr-i ehl-i slmn l'neti lhik ve lzm olur. 762[762] 718. Bu Surette: Tatl bozahane yapana ve anda varana ve "kebab yemee varrz ve boza ieriz, helldir" diyenlere ne lzm olur? Elcevap: 'Aleyhim m 'aleyhim. 763[763] 719. Bu Surette: Pdih-i din-penah (halledet hlfetehu) hazretleri bu zikr olunan nesneleri ehl-i slm iinden kaldrp min ba'din ettirmedikleri takdirce indllah msb olur mu? Elcevap: Hadd-i beyandan brn, ve mertib-i a'dttan efzn cr-i cezle ile me'cr, ve yevm-i kyamete dein zikr-i ceml le mezkr olur. 764[764] 720. Mesele: Saf dardan tatl bozann iinde sekir verir nesne katlmayp, mcerret teskin-i hararet ve mizaca takviyet iin isti'nil olunsa hell olur mu? Elcevap: Asla iskr aibesi olmaycak, urbnde hrmet yoktur. Amma feseka slbu zerine isti'ml haramdr.765[765] 721. Mesele: Zeyd tatl boza alp, evine iletip kendi iip ve ehl iyline dahi iirse, dahi hell olur mu? Elcevap: Hell hemen bu mu kald, bari evinde piirip, varp mfsikadan almasa olmaz m? 766[766] VIII. Kahve 722. Mesele: Zeyd, mtl'aya kuvvet iin yhud hazm-i ta'am iin kahve ise hell olur mu? Elcevap: Feseka, let-i lehv fcur ile itikleri mekruhu, adam isti'ml mi eder? 767[767] 723. Mesele: Kahvehanelere ehl-i hev cem olup, ayr meclis kurup, satran ve tavla ve bunun emsali mlya'n kelimt edip, bu ettiklerinin hrmetini hatra getirmeyip, istihfaf edip, bu makle hl ile kahve hell i'tikd edenlere er'an ne lzm olur? Elcevap: Cmlesine subhneh ve te'l hazretlerinin, melike-i kiramn ve cumhr-i ehl-i slmn l'neti lhik olur. 768[768] 724. Mesele: Pdih-i din-penah (zilli zalli ilh) hazretleri, kahvehaneleri kerrat ve merrtla men' etmiler iken, memnu'lar olmayp, tife-i evbtan ba'z kimseler vech-i ma' iin kahvehaneler tutup, hengmeleri germ olmak iin yanlarna yaln yzl akirtler alp, tavla ve satran gibi ba'z lt-i lehv tarab mheyya ve mretteb edip, ehrin ehl-i hev, siyehkr ve sdery hal-l-izrlar cem' olup, ber afyon ve bengi ma'cn eki eyleyip, zerine, kahveler iip, kvamlarnda oyuna ve fnn-i ekzibeye itigal eyleseler, ed-i salt-i mektbede ihml eyleseler, er'an zikrolan frlara ve kahve-nlara ve men define kadir olup men' etmeyen hkime ne lzm olur?
758[758] 759[759]

B. 86 a B. 276 b 760[760] B. 216 b 761[761] B. 276 b 762[762] B. 276 b 763[763] B. 276 b 764[764] B. 276 b 765[765] A. 210 b 766[766] B. 277 b 767[767] A. 211 b 768[768] B. 278 b

74
Elcevap: Kabyih-i mezbreye mbaeret ve te'ti edenler ta'zr-i edd ve habs-i medd ile men' zecr olunup, zecirlerinde mshele eden hkkm azl olunmak lzmdr. 769[769] IX. Srkat 725. Mesele: Srrk ne keyfiyet ile, dikkat ile tefti olur? Elcevap: Hazreti 'Ali (kerremallhu vecheh), imam reyh'i (radiyallhu anh) kd nasb buyurup, ol zamanda ittifak birka kimseler, bir mslimin oluyla ahar vilyete gidip, olu gib olup, ol vilyete ol kimseler geri geldiklerinde, gaibin babas mezbrlar kd reyh nne iletip, olunu da'v (ettiinde), "bizden zarar gelmedi" deyu inkr edip, kd reyh istiks edip bir hl zuhura gelmi. Ol kimse hazret-i 'Ali'ye gelip hli hikyet edicek, kd reyh'i da'vet buyurup, sorduklarnda "er'le nesne zahir olmad" deyicek, olunu al gidenleri cmle getirip, her birin tefrk edip, baka baka syletip, her ne menzilde kondular ise ve olan ol menzilde ne giyerdi ve ne yediniz ve ne yerde gib oldu" deyu sorup, ve bil-cmle her birine tafsl-i beli ettirip, birbirine muhalif kelimt ettiklerinde, her birinin takriri baka tahrir olunduktan sonra, mezbrlar bir yere getirip, tenakuzlar zahir olucak, inkra mecalleri kalmaycak, hasb-i hli ikrar eylemiler. Bu makle feraset kazaya lzmdr. 770[770] 726. Mesele: Zeyd, Amra bir miktar aka ve altn verip "var biraderim Bekre ver" deyip, Attr dahi akay alp giderken gndzn Bere gnderip gecesi kendi zabt eylese, bu hl zre giderken bir gece aka ve altn Amrn zabtnda iken bir miktar esbbyla urulansa asla ta'add ve taksir olmadna yemin edicek zimndan hals olur mu? Elcevap: Taksirsiz urulanmak ba'ddir. 771[771] 727. Mesele: Zeyd bir kale duvarndan bir ta koparp evine deme etse, er'an bahas tazmin olur mu? Elcevap: Kal' olunup, birine bir yine yaptrlp, ta'zr olunur. 772[772] 728. Mesele: Bir karye ehli davarlarn nbet ile gzedirler iken Zeydin nbetinde Amrin merkebi zayi' olsa, Zeyd te'adiz etmedii takdirce zmn lzm olur mu? Elcevap: Olmaz. 773[773] 729. Mesele: Zeyd, Amrn haberi yok iken eein alp gidip satsa sark olur mu? Elcevap: Eli kesilmez. 774[774] 730. Mesele: kimse kd huzurunda "sirka kasdna Amr'n evine girdik" deyu ikrar eyleseler er'an ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr olunur. 775[775] 731. Mesele: Zeyd Amrn torbasn kesip, iinden be binden yz aka eksik akasn alsa, inkr ettikten sonra, yz akasn ikrar edip bakisin inkr eylese, ne lzm olur? Elcevap: Amr, baksin dahi isbt eylemek lzmdr. 776[776] 732. Mesele: Mslman adna olan bir ka kimseler ile iki kfir, Zeydin evin basp bir miktar esbab ile iki bin akasn gret eyleseler. Ba'dehu mesbr mslmanlar bulunmayp zimmler bulunucak, Zeyd gret olan esbab, iki bin akasn bi-t-tamam mezbr iki kfirden tazmin ettirmee kadir olur mu? Elcevap: Anlar bile olucak olur. 777[777] 733. Mesele: Zeyd Amra bey' eyledii kulu Bekri, srka sabit olup Beir paa Bekri alp, kymetin Zeydden Amra hkm edip ahverdikten sonra, Zeyd dahi kulu Bekri, paadan almaa kadir olur mu? Elcevap: Kimden sirka ettiyse Bekir anndr ol alr. 778[778] 734. Mesele: Zeyd-i srikm er'an bir eli ve bir aya kesmek lzm oldukta, Amr-i nib ehl-i 'urfe kesmek emr edip, ehl-i 'urf temessk talep edip, Amr vermeyicek, nib "emrim tutulmad" deyu kasabada cum'a namazn kldrmayp, kendi bi-nefshi kat'n ehli deil iken, srik-i merkumun bir elin ve bir ayan kesdikte srik helak olsa, er'an Amr-i naibe ne lzm olur? Elcevap: Bir sirkat ile kat meru' deildir. Aya kesmek eli kesmek ile uslanmayp tekrar sirkat ettii vakit mer'dur. Ma' bile kesmekle te'add etmi olur. Diyet lzmdr. 779[779]

769[769] 770[770]

B. 278 b B. 97 a 771[771] B. 221 b 772[772] B. 92 a 773[773] B. 235 a 774[774] B. 98 b 775[775] B. 98 b 776[776] B. 96 a 777[777] B. 98 a 778[778] B. 96 b 779[779] B. 96 a

75
X. Haramiler 735. Mesele: Bir livada "shte" nmna ba'z haramiler olup, ba'z mslmanlarn oullarn ekip alp gidip, evliyas varp talep ettiklerinde vermeyip, ve ba'znn akalarn alp oullarn verip, ve ba'z mslmanlarn gasben koyunlarn alp, ba'z mslmanlar dahi tutup kollarndan asp darb-i edd ve sikence edip, nice akalarn alp, mbeynlerinde taksim eyleyip, zulm te'addleri hadden mtecaviz olsa mezbrlara ne lzm olur? Elcevap: Mezbrlar iki karye ve iki msr mbeynlerinde olmayp, msra mesre-i seferce ba'd maarada mctemi' olan, kuvvet ve evket sahipleri kvam, olup yola kp mslmanlardan mallarn alp, mbeynlerinde her birine onar dirhem-i er'i dtyse, elleri ve ayaklar sa olanlarn, sa elleri ve sol ayaklar kat' olunur. Eer yola kp adam kati ettiler ise imam anlar hadden kati eder. Verese-i maktuln afvna i'tibar olunmaz. Eer hem nisab miktar mal alp hem katl-i nefs eylediler ise, muhtardr, dilerse sa ellerin ve sol ayaklarn kat' edip ba'dehu salb eder, y ibtid kati eder. Dilerse, salb eder brn sng ile akkeder. Ba'del-had, aldklar mal baki ise ashabna verilir, zayi' olduysa tazmin olunmaz. Eer yola kmayp gasbla mal aldlar ise, tazmin olunup ta'zr-i edd ve habs-i medd olunurlar. 780[780] 736. Bu Surette: ki ehir ve iki karye mbeynlerinde yola kp, mal alp, mbeynlerinde taksim edip, her birine nisb-i er' miktar mal dse, yhud katl-i nefs eyleseler hkm-i er-i erf nicedir? Elcevap: Mal tazmin olunup te'dp ve habs olunurlar. Katl-i nefs ve cerh evliy-i katl ve evliy-i mecruha mfevvazdr, dilerse af ederler. Amma imam Eb Ysuf'tan rivayet vardr ki: Eer msrda dahi silh ile kafa kast ederlerse kutt'-i tark olurlar. Eer ta ile ve aa ile hric-i msrda, yardm yetimez yerde, y geceyle nefs-i basrada dahi katil kasd ederlerse, kezlik anlar dahi kutt'-i tark olurlar. Eer ta ile ve aa ile gndzn katle kasd ederlerse, anlara kutt'-i tark hkm icra olunmaz. 781[781] 737. Bu Surette: Zikr olan haramiler nisab miktar mal alp, sahipleri vl-i memlekete gelip feryd ettiklerinde, vl haklarn alvermee ve er'te da'vet eylemee adamlar gnderip, anlar dahi zikr olunan haramilere mlk olup, erate davet edip ve "erbb- hukuka haklarn verin" dedikte, itaat eylemeyip muharebeye mbaeret eylediklerinde er'an anlar ile ktal hell olur mu? Elcevap: Erbb- hukuk anlar ile bile olup, yhud meknlar ma'lm olucak, mal sahiplerine verilmek iin ktal olucak, haramilerden kati olunanlarn katli hell olup, demleri heder olur. Eer bile olmayp ve meknlar, ma'lm deil ise kati edene diyet lzm olur. 782[782] 738. Mesele: ki kimse, bzirgnlar olan, nice kimseler yollarna inip mezbrlari balayp akalarn aldklarndan sonra, tav'an ikrar edip sicil olsa, mezbrna ne lzm olur? Elcevap: Herbirinin aldklar maldan nisaba yetiir ise elleri ayaklar kesilir. 783[783] 739. Mesele: Zeyd Amr'n yoluna gelip, yz yirmi iki binden ziyde akasn ald sabit olursa, ne lzm olur? Elcevap: Haram ise bir eli bir aya kesilir. 784[784] 740. Mesele: Bir maarada bir nice zimm kat'-i tarka mbaeret edip, gece ile bir nice mslmanlar basp, cmlesin mecruh edip, nisabdan ziyde mallarn alp, mezbrlara er'an ne lzm olur? Elcevap: Elleri ayaklar kesmek lzmdr. 785[785] Bu Surette: Mezbrlarn elleri ve ayaklar ma'an m kesilir, yoksa elleri onulduktan sonra ayaklar m kesilir? Elcevap: Sa elleri ile sol ayaklar ma'an kesilir. 786[786] XI. Katil A. Ksas 741. Mesele: Zeydi kati eden Amn, verese-i Zeyd af m evldr, yoksa dav m evldr? Elcevap: Amr slih mtedeyyin kimse olup, cerh-i mezbr haten vki' oldu ise af evldr. Mfsid ise da'v evldr. 787[787] 742. Mesele: Ehl-i 'urf Zeydi tutup "Amr senin darbndan fevt oldu" dedikte, Zeyd dahi "Amr zerime geldi, haten ben de bak ile vurdum" demekle, Zeyde diyet ve ksastan nesne lzm olur mu? Elcevap: Halsa gayri tarikle kadir olmad sabit olucak, ne ksas lzmdr ne diyet. 788[788] 743. Mesele: Er ile avret beyninde, mdn nefisde ksas var mdr?
780[780] 781[781]

B, 98 b B. 99 a 782[782] B. 99 a 783[783] B. 96 a 784[784] A. 90 a 785[785] A. 90 a 786[786] A. 90 a 787[787] A. 221 b 788[788] B. 294 b

76
Elcevap: Yoktur. 789[789] 744. Mesele: "Diin yerine diim kar" demee kadir olur mu?" Elcevap: 'Amden ise olur, haten ise olmaz. 790[790] 745. Mesele: Zeyd Amra "seni ldrrm" deyu hizmetkrlar gnderip, Amr let-i criha ile kati ettirse, er'an Zeyde ve hizmetkrlarna ne lzm olur? Elcevap: Hizmetkrlar ksas olunur. Zeyd nice yllar zindanda yatar kalr. 791[791] 746. Mesele: Zeyd ve Amr ve Bekr let-i criha ile, bigayri hakkin Beri kati eyleseler, verese talebiyle cmle kati olunur mu?' Elcevap: Olunur, yz ise de. 792[792] 747. Mesele: Otuz nefer kimse let-i criha ile darb ettiklerinden sonra fevt oldukta, ilerinden Amrn darbndan fevt olduu zahir ve sabit olucak, Amrdan gayrilerine dahi er'an diyet lzm olur mu? Elcevap: Tamam phesiz sabit ise, Amr ksas olunur. Amma irlerinin dahi cerahati olucak, cmlesi ksas olunmak lzmdr. Yalnz Amr yarasndan fevt olduu bilinmez. Meer Amr boynunu vurmu, y boazlam ola. 793[793] 748. Mesele: Drt nefer bk kullardan "Zeyd'e rast gelip, bizi tutmak istedikte kati ettik" dediklerinde, ahar "ben su imee gittim idi, gelicek yoldalar Zeyd'i kati eylemiler, ben dahi omakla bir kere bana vurdum" dese bu ikrar ile ol dahi katil olur mu? Elcevap: Ol ikrar ile ksas olunmaz. 794[794] Mesele: Maktuln eytm-i sigar iin mezburlar ahz olunur mu? Elcevap: let-i criha ile kati ettiler ise ksas lzmdr. Ashab eytma temlik ederler ise olunur. 795[795] Mesele: Zabt olunucak, baliler olunca mezburlar eytma hizmet ederler mi? Elcevap: Ksas olunmayp eytma verirlerse bey' lzmdr. Hayr etmezler. 796[796] B. Diyet 749. Mesele: Aa ok ile kazaen kan gzn diyeti nedir? Elcevap: Gurre lzm olur. 797[797] 750. Mesele: Gurre nedir beyan buyurula? Elcevap: Be yz dirhem bahal kul, y criyedir. 798[798] 751. Mesele: Zeyd-i sab Amr-i sabinin bir gzn karp, Amr dahi Zeydin bir diin karsa, mezburlara ne lzm olur? Elcevap: Amra be bin dirhem gm verip, Amrdan be yz dirhem gm alr. 799[799] 752. Mesele: Hindin n-blig olu Zeydi, Amr "san'at ta'lm edeyim" deyu ayardp, donanmaya alp gidip, Zeyd gib olsa, Amr Zeydi bulmaycak Amra ne lzm olur? Elcevap: Diyeti lzm olur, n-blig olucak. 800[800] 753. Mesele: Zeyd-i tabib Amra il ederken Amr fevt olsa, Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Diyet lzm gelmez. 801[801] 754. Mesele: Zeyd, Amr- sagri izinsiz eyym-i vebada stanbul'a getirip, Amr t'ndan fevt olsa, veresesi Zeydden diyet almaa kadir olurlar m? Elcevap: Olurlar. 802[802] 755. Mesele: Zeydin zevcesi Hind ile Amr ittifak edip, Zeyd-i mezbra zehir iirip helak ettiklerine, tav'an ikrar eyleseler, mezburlara ne lzm olur? Elcevap: Elleri ile iirdiler ise diyet lzmdr. Zeyd kendi iti ise ta'zr-i edd ve habs-i medd lzmdr. 803[803] 756. Mesele: Gre cemiyetinde Zeyd kendi irdeti ile kp, greip, bir iki kimseyi basp, sonra Amr ba'z kimseler ibram edip ve soyup, Zeyd ile greip, Zeyd kendi oyunu ile Amrn altna gelip, boynu zlp, onbe
789[789] 790[790]

A. 235 a B, 293 b 791[791] A. 235 b 792[792] A. 235 b 793[793] A. 236 a 794[794] A. 236 a 795[795] A. 236 d 796[796] A. 236 a 797[797] A. 235 a 798[798] A. 235 a 799[799] A. 235 a 800[800] B. 93 b 801[801] A. 232 a 802[802] B. 299 b 803[803] B. 299 a

77
gnden sonra fevt olsa, Amra nesne lzm olur mu? Elcevap: Diyet lzmdr, ihtiyaryla gremek ve oyunundan helak olmak asla mfd olmaz. 804[804] 757. Mesele: Zeyd-i bali Amr-i bali ile ml'abe ederken, Zeyd Amr bakla vurup, mecruh edip, Amr ol cerhden fevt olsa, Zeyd asla mala mlik olmasa, evliyasna diyet olur mu? Elcevap: Mala kadir oldukta Zeyde diyeti lzm olur. 805[805] 758. Mesele: Birka kfirler, bir kfiri de de ldrseler, mez-brlara ne lzm olur? Elcevap: Diyet lzm olur. 806[806] C. Fa'li Mehul Katilde Diyet 759. Mesele: Ahar yerde, Zeyd 'arak iip, evine gelirken Amrn evi kurbunda fevt olup, eser-i cerahati olmayp kay etmi olsa. Amra diyet lzm olur mu? Elcevap: Olmaz. 807[807] Bu Surette: "Zeyd filn yerde 'arak iip yola kt" deyu ge-hdet olunsa, makbule olur mu? Elcevap: ehdete dahi hacet yoktur, ol asl kebin diyeti olmaz, kendi kendini kati etmitir. 808[808] 760. Mesele: Drt kyn ehli dp, ilerinden Amra omak dokunup lse, darb eden ma'lm olmaycak, Amrn demi er'an kime lzm olur? Elcevap: Akrab olan kyn ehline lzm olur. Amma cem'iyette bile olan ba'd kylerin ehlinin ehadetleri kabul olunur, diller olucak. 809[809] 761. Mesele: Mste'cirler evlerinde iken, gece ile, cmi'e vakf dkknlarda maktul bulunsa, hkm-i er'-i erf nedir? Elcevap: Dkknlar cem'an vakf- cami olup, asla kimsenin mlk olmayp, avaz ere mahalde mahalle olmaycak beyt-ul-mle lzmdr. 810[810] 762. Mesele: Zeyd bir yolun ortasnda mecrhen maktul bulunsa veresesi, civarnda olan karye ahlsine "katili bulun yahud diyetin verin" deyicek, ehl-i karye de "tark-i 'm zerine bulunmutur, diyeti beyt-l-mle der" dediklerinde, verese-i Zeyd "Pdih gece geldii tark-i 'm deildir" deyip, diyetin ehl-i karyeden talep edip almaa kadir olur mu? Elcevap: Pdih gemese dahi akrab olan karye ehlinden alrlar. Diyet beyt-l-mle dmek kuradan ba'd yollarda olur. 811[811] 763. Mesele: Bir katil hususunda istift olundukta, cevb-i erifte "ba'd mevz'de kati olunucak diyet lzm gelmez" deyu buyurulmu, ba'id mevzi' nedir? Elcevap: Kuraya avaz iitilmediinden gayri, mahal-i kati tark-i 'm olmayp ve arz- mr olmayp ve ehl-i kurann mer'larn olmamak gerektir ki asla kimseye diyet lzm gelmeye. yle ki, tark-i m ola yahud arz-i mr ola yahud ehl-i karyenin meralar ola avaz iitlmeyicek diyet beyt-l-mle der. 812[812] 764. Mesele: Zeyd bir maarann iinde mecrhen maktul bulunup, maarann zerinden iddetle nida olundukta karyeye avaz iidilir yerde olsa, mezbre karye ahlsine diyet lzm olur mu? Elcevap: Olur. 813[813] 765. Mesele: Bir kasaba kurbunda Zeyd maktul bulunup katili ma'lm olmayp, vz cmle kasabaya iidilir olsa. Diyeti cmle kasaba ahlsine mi lzm olur, yoksa ol tarafta olan mahalle ehline mi? Elcevap: Kurbunun ehline lzm olur. 814[814] 766. Mesele: Zeyd bir karye ortasnda tfek atarken, tfek dnp helak edicek, ehl-i karyeye er'an diyet lzm olur mu? Elcevap: Olmaz. 815[815] 767. Mesele: "Tife-i kefere icre ile tasarruf ettikleri meyhanelerde katil vki' olup, katil bilinmeyicek", ve "sancak beyi su-balar zencir ile mahbs ile bir karyeye gelip, cebr ile bir evde konup, sahibini karp, gece ile mahbslarn ba'z ol evde maslb yhud maktul bulunup, eden ma'lm olmaycak diyet kime der" deyu ok istifsar olunur. Bunun gibilerde mam- A'zam katnda "ol mevzi" mhlik ise diyet mlikine der, vakf ise vakf canibine der". mam Eb Ysuf katnda "tasarruf edene der, hatt konuk konduu evde maktul
804[804] 805[805]

B. 292 a A. 223 b 806[806] A. 224 a 807[807] B. 298 a 808[808] B. 298 a 809[809] B. 292 b 810[810] B. 288 b 811[811] B, 289 b 812[812] B. 290 a 813[813] B. 298 a 814[814] B. 289 a 815[815] A. 230 a

78
bulunup, kt bilinmeyicek, ev mstakillen konuk elinde olup sahibi bile sakin olmaycak, sahibine diyet ve kasme lzm olmaz". Bu maklelerde mlk sahibinin ve vakf canibinin 'alkas olmayp ahar yerde, lkin diyet onlara tahmil olunup, mm- A'zam kavli ile 'amel olunup, mutasarrf olanlarn hfznda taksrt ve mshelelerine m'edd olup, imam Eb Ysuf kavli ile 'amel olunup diyet mutasarrf olanlara tahmil olunmak hfzda ve hirsette ziyde ihtimamlarna bis, def'-i fesada enseb grlp, 'atebe-i 'ulyya arz klnd. Elcevap: Bu hususta "hazret-i imam Eb Ysuf havli ile amel oluna" deyu ferman olundu. Ebussu'd, sene 957.816[816] D. Sulh 768. Mesele: Sulh ile ibr'nn fark nedir, tafslen beyan buyurula? Elcevap: Sulh tarafeyn rzs ile olur, yine tarafeyn rzs ile feshe kabildir. br' bir cnibden olur, cnib-i aharn fi'ilne mevkuf deildir. br' olunan nesne sakt olur gider, kisi ittifak etseler. 817[817] 769. Mesele: Zeyd-i sagr katl-i nefs edip, vas bir miktar aka verip sulh eylese er'an caiz olur mu? Elcevap: Olur. 818[818] 770. Mesele: Zeyd-i maktuln veresesi, katili Bekr ile, "terk-i diyar edip, asla kendi diyarna gelmemek" zere bir miktar aka ile sulh eyleseler, sonra yine ol vilyete kadir olur mu? Elcevap: Eer katil 'amden ise olur, andan sulh art-i mezbr ile fsid olmaz. Eer haten ise yhud let-i criha ile deil ise sulh fsiddir, gelirse de gelmezse de verese da'vya kadirlerdir. 819[819] 771. Mesele: Zeyd Amr kati eylese, Amrn anas Hind, Zeydi "ol diyarda durmayp gitmesi" artyla bir miktar altna sulh eylese, Zeyd gitmese, Hind bozmaa kadire olur'mu? Elcevap: Eer katil 'amden ise olmaz, katl-i camdde sulh art-i fsid ile fsid olmaz, art btl olur. Eer katil camden deil ise kadiredir, ol takdirce sulh fsid olur. 820[820] 772. Mesele: Zeyd Amr kati ettikte, Amrn veresesi ile Zeyd "ol karyeye gelmemek" artyla sulh edip, sonra yine gelse, verese-i Amr sulhu bozmaa kadir olur mu? Elcevap: Mceb-i katil diyet ise olurlar, ksas etti ise olmazlar. 821[821] 773. Mesele: Zeyd Amr kati edip gaybet ettikten sonra, babas Bekr, verese-i Amra bedel-i sulh bir miktar aka verip sulh eylese, sonra "verdiim bedel-i sulhumu verin andan sonra Zeydden da'v edin" demee kadir olur mu? Elcevap: Sulhu sahh ettiler ise, ne Bekr verdiini alr, ne verese da'vya kadirlerdir. 822[822] XII. Zn 774. Mesele: Zeyd Hindi nikh olunmadan cebr ile tasarruf eylese er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Muhsane ise kati olunur. 823[823] 775. Mesele: Hindin kinatas Zeyd, Hinde "sen Amr ile -h-zin etin" dese, iftira eylese, er'an ne lzm olur? Elcevap: ftira etti ise Hind muhsane olucak hadd-i kazf lzmdr. 824[824] 776. Mesele: Muhsan ve muhsane bi-haseb-i-er'-i-erf ne id beyan buyurulup msb oluna. Elcevap: "Cemide mu'teber olan ihsanda, hrriyet ve akl ve bulu ve slm arttr, bunlardan gayri nikh- sahih ile duhl dahi arttr hadd-i kazf (iin). Amma "Mmed" de mu'teber olan ihsanda, hrriyet ve akl ve bulu ve slm ve fi'l-i zinadan iffet lzmdr, makzf olan kimsede bu evsf olucak kzifine had ik' met olunur. 825[825] 777. Mesele: Zeyd, zevcesi Hind ile Amr hn-i zinada kati eyledikten sonra, Hind ile Amrn veresesi Zeydi ksas, yahut Zeydden diyet almaa kadir olur mu? Elcevap: Olmaz, katlan tefti olunmaz memn'dur. 826[826] 778. Mesele: Zeyd mlknde, bir gece Amr ile Zeydin kz kardei Hind zina eyleseler, Zeyd Amn kati edip, Zeydin anas Hindi kati eylese, ehl-i 'urf bunlara dahle kadir olur mu? Elcevap: Asla olmaz. 827[827]
816[816] 817[817]

A. 220 a B. 212 b 818[818] B. 211b 819[819] B 213 b 820[820] B. 213 a 821[821] B. 213 b 822[822] B 211 b 823[823] A. 85 b 824[824] B. 90 a 825[825] B. 89 a 826[826] B. 294 a 827[827] A. 221 a

79
779. Mesele: Zeyd, kz kardei Hindi n-mahrem olan Amr ile bir evde grp, Hindi kati edip, Amr mecruh edip bir gnden sonra Amr fevt olup, Zeyd "Hind ile Amr ben kati ettim" deyu ikrar edip ahar yere gittikte, Zeydin ammileri Zeyde kefil deiller iken, Amrn kardei Bekr kavil getirip, mezbrlardan hilf-i er' zulmen cebr ile iki yz altn alsa, sonra Zeyd geldikte giden akalarm verdikleri kimseden bit-tamam erle almaa kadir olur mu? Elcevap: Olurlar. 828[828] 780. Mesele: Zeyd "u ii ilersem avretim talk bo olsun" dedikten sonra ol ii iledikte, zevci bilip isbta kadire olamasa, Zeyd yaknlk etmekle zevci sim olur mu? Elcevap: Zinadr, asla ihtiyar etmemek lzmdr. Nesi var ise verip hal' etmek gerektir. Tasarruf kasd ederse, gayri tark ile hals olmaycak, ta'mna zehir katmak er'an caizdir, ne gnh vardr ne diyet lzmdr. 829[829] 781. Mesele: Zeyd Hindin evine girip, cebr ile tasarruf etmek isteyip, Hind Zeydi ahar tarikle defe kadir olmamakla, balta ile vurup mecruh eyleyip, Zeyd o cerahatten fevt olsa, Hinde nesne lzm olur mu? Elcevap: Gaza etmi olur. 830[830] 782. Mesele: "Zeydi filn avretin evinde bulduk" deyu iki kimse ehdet eylemek ile, er'an ehl-i hkm Zeyde dahi eylemee kadir olur mu? Elcevap: Ta'zr-i beli ve habse kadirdir. 831[831] 783. Mesele: Zeyd "Amrn fevt olan kz kardeini zina edip dururum" deyu ikrar eylese, ger'an ne lzm olur? Elcevap: Drt mecliste drt kere ikrar zerine srar edip, mhiyet-i zinay ve keyfiyetini ve yinini ne ise beyn ederse, ikmet-i had olunur. 832[832] 784. Mesele: Zeyd yl n-bedd olduktan sonra evine geldikte, zevcesi Hindi hmil bulup, Hind "hamlim sendendir, dedikte hkm-i er'-i erif nicedir? Elcevap: Tasdik ederse ho, ve ill li'n ediirler. 833[833] 785. Mesele: Bir taife, karyey karye gezip avretlerine ve kzlarna ve cariyelerine zina ettirmeye det edinseler, er'an ne lzm olur? Elcevap: Cumhuru ile fevk-al-had darb-i eddden sonra salhlar zahir oluncaya dek zindandan karlmayp, zinas sabit olan avretler cem'an recm olunmak lzmdr. 834[834] Bu Surette: Bu makle ef'l-i en'a zerine musir olanlarn avretlerinin nikh sahih olur mu ? Elcevap: Sarhan istihll ederlerse yhud "ne var bunda adetimizdir" derlerse, cmlesi krlmak lzmdr. 835[835] 786. Mesele: A'cmdan olan Zeydin kz Hind, mahzar- hkimde "bana babam Zeyd -h- zina eyledi" deyip, Zeyd mnkir olup hkim habs ettikte, a'cmdan birka kimseler mu'venet eyleseler ne lzm olur? Elcevap: Eer Zeydin hlin bilip mu'venet ederlerse el-iyzbillhi te'l mslime lyk deildir, eer beri fehm ederlerse, thmet-i mezbre ile hreti olucak yine mu'venet etmek mazanne-i hayr deildir. 836[836] 787. Mesele: Zeyd, olu Amr-i emrede, Bekr ne'zbillh- 'amel-i kavm-i Lt ettiin isbt eylese, Bekre ne lzm olur? Elcevap: Mu'td ise izn-i imamla kati olunmak mer'dur zina gibi ihsan dahi lzm olmaz. 837[837] 788. Mes'ele: Alaybeyi olan Zeyd, Amr ile Bekri, Ber-i emrede "getiriverin" deyu gnderip, mezbrlar dahi Beri kap sakland komusu Hlid evinden gle karp, Zeyde ilediverip, Zeyd, Ber-i emredi bir daa alp gidip -h- gle livta eylese, er'an ne lzm olur? Elcevap: Zeyd kati olunmak mer'dur, mteehhil deil ise dahi. Kati olunmaz ise darb-i edd ve habs-i medd lzmdr, ve azl edilmesi lzmdr. Bu emirde mushele eden erbb-i hkmn ind-allhi tel zrleri yoktur, cevaplar yoktur. Amr ile Bekre ta'zr-i edd ve habs-i medd lzmdr. 838[838] 10- TCARET I. Al-Veri 789. Mesele: Zeyd, Amrdan mlk ban satn alp kabz etmeden hara bey' eylese sahh olur mu? Elcevap: Olur, menkl gibi deildir. 839[839]
828[828] 829[829]

A. 220 b A. 59 a 830[830] A. 227 a 831[831] A. 157 b 832[832] B. 89 b 833[833] B. 68 b 834[834] B. 89 b 835[835] B. 89 b 836[836] A. 85 b 837[837] A. 85 b 838[838] B. 93 a 839[839] A. 124 a

80
790. Mesele: Zeyd, Hindden itira ettii mlk evde on ay miktar sakin olduktan sonra evin 'ayb zahir olsa, Zeyd bey'i feshe kadir olur mu? Elcevap: Olur. 840[840] 791. Mesele: Zeyd ekser msferette olup, vilyetinin ahvline ttl' olmayp, yerlerinde olan ba ve baesin ve ir emlkin, on bin aka deerken Amr-i mteri bin beyz akaya satn alsa, Zeyd iin hyr- gabn ve gurur olup bey'-i mezbru feshe kadir olur mu? Elcevap: Olur 841[841] 792. Mesele: Zeyd, Amrn bin aka deer esbabn bilmemek ile iki bin be yz akaya alsa, ba'dehu esbabnn kymetin bildikte yine Amra redde kadir olur mu? Elcevap: Olmaz. 842[842] 793. Su'al: Zeyd, ra zamm geldikte mukabelesinde ra vermek kavli ile, seleme aka letirse, sonra ol miktar ray Zeyd aka verdii kimselerden talep edip almaa kadir olur mu? Elcevap: Selemin sekiz art bile ri'yet etti ise olur. 843[843] II. Narh 794. Mesele: Bir ban harc yirmi, nihayet otuz aka olup, stadlar bir gnde dzmee kadir olup, ve cmle stadlar bir filoriye verirlerken, ilerinden Zeyd iki filoriye verse, ziydesi Zeyde hell olur mu? Elcevap: Alan ihtiyar ile alcak haram olmaz. 844[844] 795. Mesele: Ba'z kimseler tahta ve direk ve bu makle nesneleri kadmden deer bahalar ile alp sata gelseler, halen ehl-i urf her birisine emirsiz narh ta'yn eylemeye kadir olur mu? Elcevap: Narh ahvline ehl-i furf karmaz, ehl-i er' kadirdir, insaftan tecvz ederler ise 845[845] 796. Su'al: Zeyd, otun, on ikiye ve on e ve dahi ziyde akaya mu'mele eylese, "f-zamnin emr-i sultn, ve eyh-ul-islm mfti-z-zamn hazretlerinin fetv-i erifleri olup otun on bir buuktan ziydeye verilmemek zeredir" deyu beyyine olunduktan sonra, sg' etmeyip srar eylese er'an ne lzm olur? Cevap: Ta'zr-i edd ve habs-i medd lzmdr. Tevbesi zahir olucak tlak olunur. 846[846] 797. Mesele: Mr davarlar iin arpa lzm oldukta, narh- rz drder aka iken stanbul halk mabeyninde, kile altar akaya alnp satlmak mu'td olunman, canibinden me'mr olan Zeyd altara alm olsa, narh-i rzden ziydesi Zeyde tazmin olunmak lzm olur mu? Elcevap: Narhdan ziyde altara satlp alnd maruf ve mtevtir olup, ekbir ve esgir altara alrlar idi ise, yhud "arpa ashab narh zerine vermezler" deyu hail akd erbabna Zeyd danp ald ise olmaz. 847[847] III. Mdrebe 798. Mesele: Zeyd Amra mdrebeye bir miktar aka verse, fide ve ziyan beraber olur mu? Elcevap: Fide beraberdir. Amma ziyan, fide etmeden vki' olup, Amrn te'add ve taksiri ile oldu ise cmle Amr zerinedir. Amma sonra bakden rbh hsl olmakla, asl tekmil olunup, bir miktar fide hsl olup, Zeyd ile Amr ksmet ettiklerinden sonra ziyan vki' olup Amrn asla te'add ve taksrinsiz oldu ise, Zeydle Amr beraber ekip, ksmet ettikleri rbh yine asla zam edip, re's-i mal tekmil lzmdr. 848[848] 799. Mesele: Zeyd, Arar-i mdribe bir miktar aka verip ne meta' alacan ta'yin eylemese, esir alp zarar ettikte, Zeyd "ben esir al demedim" deyu zararn kabul etmemee kadir olur mu? Elcevap: Amrn san'at ir esbb- ticret olup, esir alp satmak asla vki' olmam ise, re'y-i hkimle olur
849[849]

800. Mesele: Zeydin gemisinde mdrebeye verilmi aka var iken, Venedik kfirleri deryadan mezbur gemiyi ml-i merkum ile gasb edip aldklarndan sonra, Zeyde bir miktar aka g'nderseler, rabb-l-ml olan merkum akay Zeydden mallarna tuta almaa kadir olur mu, yoksa Zeyd ile taksm-i guram tarki ile mi ksmet olunur? Elcevap: Ksmet olunur. 850[850] 801. Mesele: Zeyd iki bin be yz filorilik met'n, Amr kendinin drt yz elli filorilik met' ile bile ss ve ziyan beraber olmak zere kavi edip, Moskov diyarna iletip, gayri met'a tebdil eylese, fidesin Amr Zeyd ile
840[840] 841[841]

A. 131 b A. 134 b 842[842] A.134 b 843[843] B.171 a 844[844] B. 237 a 845[845] B. 167 b 846[846] B. 159 a 847[847] B. 167 b 848[848] B. 213 b 849[849] B, 215 b 850[850] B. 214 a

81
beraber lemee kadir olur mu? Elcevap: Olur. 851[851] IV. cre 802. Mesele: Zeyd evini bir yla kiraya verip sicil etse, sicilde "al senetin vhidetin" yazlsa, Zeyd-i mezkr ahar ehirde olmak sebebiyle, seneden bir miktar tecvz ettikten Zeyd gelip zikr olan evini Bekre bey' edip tahliye lzm oldukta, evin iinde bi-1-fiil icre ile sakin olan Amr "seneden tecvz etmekle tekrar icre akd olunmutur, sene-i saniye tamam olmaynca kmazm" demee er'an kadir olur mu? Elcevap: Olmaz, btl syler, sene-i saniyeden birka gn oturmakla sahha mnkalib olmak, ibtid akid sene-i vahide zerine mn'akid olmayp belki "her senede u miktar" deyu akd olunucaktr. Sene-i vahide zerine akd olucak, tamam oldukta asla akid kalmaz. Cebr le ihra olunmak lzm olur. 852[852] 803. Mesele: kulac yz akaya abhne kazvermee Zeydle kavi eden Amr-i lmc, buuk kula kazdktan sonra "gittike aas berktir" deyu feragat edip, kazd miktar creti tamam etmeyince Zeydden almaa kadir olur mu? Elcevap: Olur, icre-i sahha deildir. 853[853] 804. Mesele: Zeyd, Amrn olu Bekri yl va'de ile yedi yz aka icreye tutup, va'de tamam olmadan Bekr ibk edip geldikte, Amr Zeydden almad takdirce Zeyd-i mezbr va'de tamam olunca hizmetlenmee kadir olur mu? Elcevap: Mddet-i icre tamam olduysa cebr ile olmaz, terazi ile hizmetlenir. 854[854] V. f'a 805. Mesele: Zeyd-i yetimin evi ile Amrn evi bir avlu iinde olup, Amr evini hara bey' ettikten sonra, yetim bali olucak, f'a da'vs edip Amrn bey'ini feshe kadir olur mu? Elcevap: Hn-i buluda bir an te'hr etmeyip f'a tutucak olur. 855[855] 806. Mesele: Zeyd fevt olup, olu Amr terk eylese, ve kz Hindi dahi terk ettikte, Amr, Zeydden kalp yeri mlk olup ksmet olunmam evi bey' eylese, sonra Hind "iki hisse talep ederim, kendi hissemi asaleten Amrn hissesini f'a tarikiyle" deyip mezbr evin cmlesinde bey'i fesh etmee kadir olur mu? Elcevap: Olur, ol vehile talep ettii sabit olucak. 856[856] 807. Mesele: Zeyd-i efi', bil-mni' bir aydan ziyde taleb-i husmeti te'hr eylese, baz kitaplarda fetva imam Muhammed kavli zerinedir "f'a-i da'v sakt olur" dese ve ba'z kitaplarda fetva imam kavli zerine ve "sakt olmaz" deyu musarrah olsa kd kang kaville 'amel etmek gerektir? Elcevap: Sakttr. 857[857] 808. Mesele: Mr yerde f'a car olur mu? Elcevap: Olmaz. 858[858] VI. Esnaf 809. Sile: stanbul sellh-hnesi kasaplarnn ba'z, koyunlar murdar olup, etini ete halt edip, dkknlarnda sattrp, ve ba ve paalarm dahi anm- mezbha balarna ve ayaklarna halt edip stanbulda ba-hnelere tevzi' edip, ba-hne kazganlarda mahlten tabh olunup, amma kang kazgana vki' olduu n-ma'-lm olucak, kazganlarda tabh olunan ban ve paann ekli hell olur mu, ve bu makle fi'li ihtiyar eden kasaplarn halleri nicedir beyan buyurula? cbe: Cmlesi haramdr. Amma bu fi'li eden mslim olmak muhaldir. Kang kasap ise keml-i dikkat ve ihtimamla buldurulup, mslmanlara meyyite yedirmeyi hell i'tikd ederse mrteddir, asla te'hir olunmayp boynu vurulmak lzmdr. Eer haram idne itiraf ederken bu fesd- m- azme irtikb ederse, katilden ber, fnn-i ukbattan bir ukbatla hakkndan gelinmek lzmdr, ki ol taifenin mslim ve kfirine mcib-i ibret ola.859[859] 810. Mesele: Bir kasabada olan cellhlar, debbalar ile niza' edip "kfir mslman oldukta, ehir donanmasnda biz tekaddm ederiz, zira hazret-i t (aleyhisselm) bizim primizdir" deseler, debbalar "hazret-i dem
851[851] 852[852]

A. 170 b B. 235 b 853[853] B. 235 a 854[854] B. 235 a 855[855] B.248 b 856[856] B. 249 a 857[857] B. 248 a 858[858] B. 248 a 859[859] B. 3 a

82
(aleyhisselm)a hazret-i Cibril (aleyhisselm) evvel debagat ta'lm eylemitir, biz sizden mukaddem yrrz, san'atmz da mukaddemdir" deseler. Bu husus iin muharebe olup, nice nefis kati olmu olsa. Hlen dahi niz'lar fasl olmu olmasa, kangs mukaddem evldr? Elcevap: Hkim, iki taifenin a'ynn cem' edip, cem'iyyet-i cahiline nasihat ile nehy edip, mbeynleri mslimler ise slh edip, inad ederler ise ta'zr-i eddden sonra zindana ilk edip, tevbeleri zahir olunca tlak etmek lzmdr. 860[860] 811. Su'al: Zeyd Amr Bekr erikleri olduklar dalyann, Zeyd zerine olman bir miktar aka hare edip dalyan isti'ml edip balklar tutup satsa, Amr, Bekr dahi Zeyde erk olur mu? Cevap: erle olmazlar. 861[861] 812. Mesele: Hisar eri olan Zeyd, Amra "bana yetmi filori ver, sana gediim vereyim" deyip, Amr Zeyd-i mezbre yetmi filoriyi verip gediin aldktan sonra, filoriyi yine talep edip almaa kadir olur mu? Elcevap: Olur. 862[862] VII. Para eitleri (ndekste bkz: Para eitleri. 11- MARAZ- MEVTTE HBE 813. Mesele: Maraz- mevtte olan hibe er'an sahh olur mu? Cevap: Vrise olmaz, gayre olur, slsden muteberdir. 863[863] 814. Mesele: Zeyd, maraz- mevtinde, ban "vakf olsun" deyu vasiyet eylese, mezbr ba Zeydin slse malndan ziyde olsa, ban sls miktar vakf olur mu? Elcevap: Olur. 864[864] 815. Mesele: Zeyd, maraz- mevtinde akl gh gelip gh giderken "sls-i malm vakf olsun, mektebhne bina olunsun" dese fevt olduktan sonra verese kabul etmemee kadir olurlar m? Elcevap: Olmazlar, akl olmayan bu miktar sz sylemez. 865[865] 816. Mesele: Hind sls-i maln "vch-i hayrata sarf oluna" deyu vasiyet edip fevt olucak, veresesi vasiyetini tenfz etmeyip, cmle maln leseler, sls-i merkum mezburlara er'an hell olur mu? Elcevap: Haramdr, elbette tenfz lzmdr. 866[866] 817. Mesele: Zeyd evld var iken maraz-i mevtinde "zevcem Hinde iki bin aka karzdan ve bin aka mehrinden deynim var ve Servinaz nam cariyemde benim medhalim yoktur ol dahi Hindindir" deyu ikrar edip fevt olsa, evld adem-i kabule kadir olurlar m? Elcevap: Mehr-i misil msid ise mehre ikrar mesm'dur, kalan deildir. Amma cariyeye "benimdir" deyu yemin ederse Hind tasdik olunur. 867[867] 818. Mesele: Hind maraz- mevtinde zevci Zeydi vas-i muhtar edip, mehrini Zeyde balayp "filndaki maldan u miktar Zeydin olsun" ve birka cariyeleri iin "azd olsunlar ve her birine u miktar aka verilsin" deyu vasiyet eylese. Ba'dehu fevt oldukta cmlesine sls vefa eyledii takdirde, veresesi adem-i kabule kadir olurlar m? Elcevap: Zeyde hibe ve vasiyet ettii btldr, kalan dnmez. 868[868] 819. Mesele: Zeyd, emrz-i mzmineden birine mbtel olup, sagre kz Hinde emlkinden ba'z nesne hibe eylese, bir yldan sonra fevt olucak, sair veresesi kabul etmeyip "maraz-i mevtinde hibe eyledi" dediklerine i'tibar olunur mu? Cevap: Olmaz. Maraz-i mevt, istidada balayp, yevmen fe-yevm olunca izdiyd olduu vakittir. 869[869] 820. Mesele: Zeyd-i kd maraz- mevtinde "shhatimde Hind-i sagreye elli bin aka hibe ettim idi" deyu ikrar ettikte, merkum akay hidler grmeyip, Zeyd fevt olduktan sonra, bir byk kesenin iinde nice keseler kp, mezbr keselerin birinde elli bin aka ile bir tezkirede "yzelli bin akay shhatimde malmdan ifraz edip Hind-i sagreye hibe etmi idim" deyu yazlm olsa sair verese zikr olunan elli binden hisse almaa kadir olurlar m? Cevap: Zeyd, ikrr- mezbru shhatinde dahi ettiine beyyine olucak, olmazlar. hidler akay grmek asla
860[860] 861[861]

B. 271 a B. 119 a 862[862] B. 169 a 863[863] B. 230 b 864[864] A. 106 b 865[865] A. 106 b 866[866] B. 305 a 867[867] B. 210 b 868[868] B. 231 b 869[869] B. 231 a

83
lzm deildir, 870[870] 821. Mesele: Zeyd maraz- mevtinde, veresesinden Amra bir evi kymetinden alt bin aka eksie bey' eylese sahh olur mu? Elcevap: Tamam bahasna bey' dahi nmer'dur. 871[871] 822. Mesele: Zeyd maraz- mevtinde, onbin aka deer evini ecnebiden Hinde be bin akaya bey' edip fevt olsa, veresesi bey'i adem-i kabule kadir olurlar m? Elcevap: Muhbtna sls kifayet ederse olmazlar. Etmezse, slsten ziydesin mteriden alrlar, vermezse bey'i fesh ederler. 872[872] 823. Mesele: Zeyd maraz- mevtinde, sls-i maln vch-i hayra sarf olunmak iin vasiyet edip, neye sarf olunacan vas-i muhtar olan Amra tefvz eylese. Amr, Zeydin sls ile bir medrese bina edip, tedrisini Bekre art eylese, mu'teber olur mu? Elcevap: Olmaz. Cevaba Ahar: "Tedrisi kime dilersen art eyle" deyu, Zeyd Amra tefviz etti ise olur. 873[873] 12- ARAZ MESELELER I. Araz 824. Mesele: Arz-i memleketi sultan temlike kadir midir? Elcevap: Kadirdir. 874[874] 825. Mesele: Arz-i mlk ve arz- mr nedir? Elcevap: ehirler iinde olan yerler mlktr. Sahibi bey'e ve hibeye ve vakfa kadirdir. Fevt olucak cemi' vereseye intikl eder. Mr arz, karyeler etrafnda olan zir'at olunur yerlerdir ki, sahipleri kulluunu ekip behresini verirler. Bey'e ve hibeye ve vakfa kadir deillerdir. Fevt oldukta oullar kalsa tasarruf ederler ve ill sipahisi tapuya verirler. 875[875] 826. Su'al: Arz- mr, arz- r midir, yoksa harc midir. Ve tasarruf eden re'ynn bey' eylemeleri ve rehin komalar ve miras demesi ve f'a cri olmas er'an caiz midir? Cevap: Asla caiz olmaz. Ne rdir ve ne harcdir. kisi dahi ashabnn memlkdr. Buna mutasarrf olanlar mlik deillerdir. Memlekettir. Alnan eeri arzn haracdr amma arzn rakabesi beyt-l-ml iin alkonmutur, re'yya temlik olunmamtr. 876[876] 827. Su'al: Vilyet-i Rumelinde, re'y ellerinde olan araznin bey' rasnn ved'a ve i'resinin ve f'a ve istibdlinin shhatinde, anda olan kudt-i mslimn ki hccet verip ve sicillerine kayd ederler, er'-i erife muvafk mdr? Cevap: Muhaliftir, hemen i'tibar sipahilerinin tapuya vermesidir. Kudt bey' ir yazmak hatdr. "Zeyd, tasarrufunda olan tarlalarn tasarrufunu Amra tefvz edip, mukabelesinde u kadar miktar aka alp feragat ettikte, siph olan Bekr dahi u miktar resm alp Amra verdi" deyu yazmak gerektir. 877[877] 828. Su'al: Zeyd m-tekaddemn mukta'aya vere geldii ayrn Amra bey' ettikte, Bekr-i siph, Zeydden akasnn rn almaa kadir olur mu? Cevap: Bey' btldr, rn almak deil ayr Amrdan alp hara tapuya vermee kadirdir. 878[878] 829. Mesele: Zeyd, mrde bir miktar yerin etrafnda hendek ve hark edip, ba'z meyve aalar dikip zirat etse er'an Zeydin mlk olup veresesine deer mi? Elcevap: Yer mlk olmaz, amma verese tasarruf ederler. 879[879] 830. Mesele: Zeyd tasarrufunda olan arz- mriyye zerinde, kim alad ma'lm olmayan meyve aalar yere tbi' olur mu? Elcevap: Al aa yere tbi' olmaz, sahibi yok ise beyt-l-mle raci'dir. 880[880] 831. Mesele: Zeyd, Amr ile mterek olduklar yerin zerinde olan hday fidanlar alayp, Amr dahi "fidanlarda hakkm vardr" deyu talep ettikte, vermeyip "var ahar yerde olan fidanlar aladese, gayri fidanlardan hisse taleb eylemee kadir olur mu?
870[870] 871[871]

B. 230 b B, 210 b 872[872] B. 210 b 873[873] A. 111 a 874[874] B. 144 b 875[875] B. 253 a 876[876] B. 261 a 877[877] B. 262 b 878[878] B. 254 b 879[879] B. 275 b 880[880] B. 254 a

84
Elcevap: Olmaz, fidanlar alad zamanda deer bahasnn nsfn alr. 881[881] 832. Sual: Arz- mr zerinde hudy biten aalar Zeyd alasa, Zeydin mi olur, yoksa shib-i arzn m? Elcevap: Zeydindir, shib-i arza fidan bahasyla behresin verir. 882[882] 833. Mesele: 'Akar hususundan onbe yl mrur eylemi kaziye mesm'a olur mu? Elcevap: Mlk-i vakf olucak olur, mr yer olucah olmaz memnundur. 883[883] 834. Mesele: Zeydin tasarrufunda olan mr yerde al ma'deni bulunsa, mr canibinden emin, Zeydi dahi ettirmemee kdr olur mu? Cevap: yle emr olucak olur, 884[884] II. Araz Rsumu 835. Su'al: Sipahilerin arz- mrde olan mahslden aldklar smn, ve resm-i ift deyu aldklar aka ve resmi bennk ve resm-i mcerred ve resm-i ganem ve resm-i nahl ve resm-i tapu sipahilere hell olur mu? Cevap: Resm-i ganem, ganemin zektdr, ikiyz dirheme mlik olmayana haram deildir. Resm-i nahl dedii baln r ise, fkr olana ol dhi haram olmaz. Elinde yeri olmayan mslimden alnandan gayrisi gan olana dhi haram olmaz. 885[885] 836. Su'al: Arz- mrnin, bey'i ve hibesi ve rehni ve arlk verilmesi ve bedel-i sulh deyu verilmesi er'an caiz olur mu? Cevap: Olmaz. 886[886] 837. Su'al: Bir karyenin maliknesinden murad, yerinin tasarrufu mudur, yoksa r-i hsl mdr? Cevap: Hi biri deildir, yerin rakabesidir. Sahibinin yer mlkdr. Dvnsinden alntn, ol yerden alnan onda bir yahut sekizde bir harac-i muksemedir. Ve ift akas deyu alnan harac-i muvazzafdr. Yeri tasarruf' eden re'y mste'cilerdir. Malikne canibe onda bir midir, sekizde bir midir verdikleri yerin cretidir. 887[887] 838. Mesele: Zeyd-i siph, re'ysnm terekesinden krk kilede be kile, ve yirmi iki aka ift hakk, ve mcerredden alt aka, ve te'ehhl edenlerden dokuz aka, ve r-i kovan ve resm-i 'ars deyu ald hell olur mu? Elcevap: Kadimden sekizde bir ln gelicek helldir. ift akas yirmi iki aka dahi helldir, Ba'z yerlerde elli yedier vazy olunmutur. Mcerred ve mtehhin elinde azdan oktan yer yok ise anlardan alnana bir mesned-i er' yoktur, Resm-i ars dahi yledir. r yerde hsl olan baln r verilmek lzmdr. 888[888] 839. Su'al: Zeyd, tasarrufunda olan mr yerin zerine buday ekip biip, aniydan olan siph Amra rn verdikten sonra, budaydan fukaraya bir miktar nesne lzm olur mu? Cevap: r, r deildir. r demek, mme-i nsn galat- fahileridir. Mr yer cem'an harciyedir. Asla riye olmak muhaldir. Verilen behre harc-i muksemedir. Sipahinin hakk-i er'sidir. Arz-i riye, nevhi-i Ra'be-i muazzamadr. Andan alnan r fukaraya verilir. 889[889] 840. Mesele: Siph, reayann gailelerinin rn, cebren aka almaya kadir olur mu? Elcevap: Olmaz. 890[890] 841. Mesele: Zeyd-i cb, cibyetinde re'ydan ald mahsl bey' ettikte narh-i rzden eksie bey' eylese, emr-i erf ile tefti olundukta, a'yn-i vilyetten ol zaman narh-i rz ne id ma'lm olduktan sonra, mezbr cbden narh-i rz zere akay, mtevell-i vakf almaa kadir olur mu? Elcevap: Kadirdir. 891[891] 842. Mesele: Resm-i ift ve resm-i bennk deyu alman aka heIl midir? Cevap: Resm-i ift ve ekinli bennk resmi helldir, merudur, arzn harac-i muvazzafdr. 892[892] 843. Su'al: Emr-i erf ile teklif-i 'urfiyeden mu'f olan ehl-i karyeden, emn bennk almaa kadir olur mu? Cevap: Bennk akas teklif-i 'urfiyeden ise alnmaz. 893[893] 844. Su'al: Zeyd-i siph re'ysndan ispene deyu ald aka, ve balarnn zmn 'asr ettikte yedi lde birini, ve hnzr yedikleri zamanda dahi ikisine bir aka alsa hell olur mu?
881[881] 882[882]

B. 254 a B. 254 a 883[883] B. 202 b 884[884] B. 256 a 885[885] B. 256 b 886[886] B. 262 b 887[887] B. 262 b 888[888] B. 256. b 889[889] B. 256 a 890[890] B. 254 a 891[891] A. 110 b 892[892] B. 257 b 893[893] B. 256 b

85
Cevap: Hnzrdan alnan nmer'dur. Amma kalan kadimden aln geldiyse tayir olunma olmaz. 894[894] 845. Mesele: Zeyd-i sipahi, onbe kilede iki kile r alsa er'an hell olur mu? Elcevap: Sipahinin aldna r demek cehelededir. r olsa fukaraya verilir idi. Harac-i muksemedir. Ol onda bir alnmak lzm deildir. Yerin tahammlne gre vaz' olunur, nsfna dein caizdir. 895[895] 846. Su'al: Zeyd semen takdir olunan yerlerde, vermeyip r verse hell olur mu? Cevap: Vazifesi semen ise olmaz. 896[896] 847. Su'al: Baba ve msellem taifesine, yerlerinde gtrdkleri hsldan r verilmek lzm olur mu? Cevap: Kadmden nice olu gelir ise tayir olunmaz 897[897] 848. El-Su'al: Timar ile hisar eri olan Zeyd, vakt-i hasadda bir ay hizmet eylese Amr "a'r ben alrm, kabz ettim" deyu Zeyde vermemee kadir olur mu? Elcevap: Olur, Umarda byledir. 898[898] 849. Mesele: Kadmden sultan Murad han (aleyh-ir-rahmeti ve-1-gufran) vakfndan olan mahsln byi'i olanlarndan alnmak mmkn olmaman, bac, tccar taifesinden alm gelmi iken, hlen tccar vermemee kadir olur mu? Elcevap: eri-i erife bacn alkas yoktur. 899[899] 850. Mesele: Bac-i bzr vakf olmak caiz olur mu? Elcevap: Olmaz, pazar yeri vakf olunup, zerinde bey' olunan nesnelerden cret alnmak caiz olur, er'dir. 900[900] III. Araz-i Mukaddese 851. Mesele: Cem' diyr- 'Arab arz- mukaddeseden midir, yoksa hudd-i muayyenesi var mdr, arz- mukaddesenin sair arazden fark var mdr? Elcevap: Mutlaka diyr- miye arz- mukaddes derler. Beyt-i Mukaddes ve Haleb ve ir nevh, Dmk andandr. Ba'zlar hemen Erbaha derler. Ba'zlar Dmk ve Filistindir derler. 901[901] 852. Bu Surette: Arz- mukaddesenin ir arazden rchn olupp, erefi ne vehedir. Ve anda sakin olan halka sevabn meziyeti ne cihettendir. Ve bir kimse arz- makblede sakin olmak iin vatan- aslsini terk etmekle sim olur mu? Elcevap: Hak subhnehu ve te'l, bik'- arzn her birini bir keyfiyet-i hssa zerine ibda' buyurmutur. Nebat, hubd ve simr, sair sr- zahirede birbirine muhalif ve mubyin olduu gibi, sr-i btnede dahi birbirinden tefvt-i kesresi vardr. Arz-i mukaddese, saf-i cevahir ile sair bik'dan mmtaz olman, menzil-i enbiy (aleyhim-s-salti ve-s-selma) mehbit dahi olmutur. Anda vki' olan ibdatn sevab ann iin ekserdir. Vatan-i aslsinde slas vcib olur erhm olmayp, anda muhaceret etmekle ibdete tevecch ve kalbinin rikkati artk olucak, varmak efdaldir. Ve ill vatannda olup uhdesinde olan hukk-i erhm mur't edip, ibadete tevecch ve ikbal tahsiline sa'y etmek evldr. Vallhu a'lem. 902[902] 13- EHD, CENAZE, MEZAR VE EVLYA I. ehid 853. Mesele: ehd-i hakk ismine ehak ve evl olan kfir ile muharebe sadedinde kati olunandr, yaralar ile bil-gasl defn olurlar. Ve zulmen let-i harb ile kati olunan dahi bu hkmdedir. Hark ve gark ve nazirleri ehdetlerine, ehdet-i nbvvet zerine cereyan etmilerdir. Anlara ehdetin ahkm- dnyeviyesi ki rif'at derecedir, ol cardir, bi-fazlillhi te'l. 903[903] 854. Mesele: Kfirde mahbs iken fevt olan mslmanlar ehd olurlar m? Elcevap: Msb olurlar, bi-inyetlhi te'l. 904[904] 855. Mesele: Berden msferete kadir olmaman, tlib-i ilm olan olunu stanbulda slaya gelirken deryaya gark olan Zeyd ehid olur mu? Elcevap: Olur, rahmetullhi aleyh. 905[905]
894[894] 895[895]

B. 256 b B. 253 b 896[896] B. 254 b 897[897] B. 263 a 898[898] B. 153 a 899[899] B. 28 a 900[900] B. 144 b 901[901] B. 31 a 902[902] B. 31 a 903[903] A. 36 a 904[904] A. 36 b 905[905] A. 36 b

86
856. Mesele: Zeydi mlk evi iinde haramiler kati edip gaybet etseler, Zeyd gasl olunmadan defn olunmak er'an caiz olur mu? Elcevap: Olur. 906[906] 857. Mesele: Zeyd kulu Amra "niin su getirmedin" deyu zerine vardkta, Amr Zeydi let-i eriha ile kati edip ol hnde bil-te'hr fevt olsa, er'an Zeyde ahkm- ehd icra' olunur mu? Elcevap: Olunur, rahmetullhi te'l. 907[907] 858. Mesele: Kendyi kendi boazlyan kimse, ehid deyu gasl olunmadan caiz olur mu? Elcevap: ehid olmaz, meer kendyi boazlad iin zecren gasl olunmaya. 908[908] II. Cenaze 859. Mesele: Meyyit gelip uradkta ayak zere durmak snnet midir? Elcevap: Deildir, mstehabdr. 909[909] 860. Mesele: Zeyd hasbeten lillh tenbh-i gfiln iin, skta meyyit nnce zikr eylese, er'an Zeyd-i mezbra ne lzm olur? Elcevap: Ref'-i savt bi-z-zikr mekruh id mu'teberatta mesturdur demek ile tebih ekbir-i seleften menkldr. 910[910] III. Mezar 861. Mesele: Meyyit gasl olunup alnna ve sadrna "Bismillhirrahmnirrahm" ve ba'z yt yazmak caiz midir? Elcevap: Bir kda yazlp kabrinde karsna konmak evldr, ryp bulamaktan ihtiraz olunmak gerektir. 911
[911]

862. Mesele: Mekbirde meyyit yannda Nur du'sn komak caiz midir? Elcevap: Ba'z meyh tecviz etmilerdir, amma meyyite dememek gerektir. Elcevap: Cesed-i meyyite dememek evldr. Elcevap: Koymakta siyan yoktur, fide mtevakk'dr. 912[912] 863. Mesele: Bir du' "kefen du's" deyu kefenine dikip, bile koalar er'an caiz olur mu? Elcevap: Caizdir, Kelmullahtan nesne komak gerektir. 913[913] 864. Mesele: Zeyd, fevt olan olunun mezarn mermer ile bina etmek istedikte, Amr "bina etme" der iken, Zeyd eslemeyip bina edicek sim olur mu? Elcevap: Fahr iin etti ise olur, ve ill olmaz. 914[914] 865. Mesele: Zeyd-i misafir bir mevzi'de fevt olup defn olunduktan sonra, veresesi varp zerine trbe yapmak istediklerinde, ta'yn iin ap meyyiti grmek caiz olur mu? Elcevap: Olur. 915[915] 866. Mesele: Bir makberelikte kendisi iin bir makbere kazp, duvar edip, sonra ahar yere gidip geldikte, Amr olu Bekri, Zeyd yaptrd makbereye defn ettirmi olsa, Zeyd ol makbereden Bekri ihra etmee kadir olur mu? Elcevap: Mlk ise olur. 916[916] 867. Mesele: "Meyyitin ba ve aya ucuna konan ta rz-i maherde keffe-i mzna konulur byk konmann ziyde fazileti vardr" deyu merhum Kemalpaa-zde hazretinden menkuldr, asl var mdr? Elcevap: Yoktur. 917[917] 868. Mesele: "El'iyzblh, mslmandan imansz gideni kfir mekbirine ve kefereden mna gelip manla gideni mslman mekbirine nakl eder kudret develeri vardr" derler vaki' midir? Elcevap: Rivayet olunur, mehir-i ktb-i ehdste yoktur. 918[918] 869. Mesele: Mekbir-i mslimn zere ilenen san'atten alnan kesb hell olur mu?
906[906] 907[907]

A. 34 a A. 36 b 908[908] B. 23 a 909[909] A. 33 b 910[910] A. 32 b 911[911] A. 34 b 912[912] A. 34 b 913[913] A. 34 b 914[914] A. 34 b 915[915] A. 34 a 916[916] A. 34 a 917[917] A. 34 b 918[918] A. 35 b

87
Elcevap: Ol fi'l harm- mahzdr. 919[919] 870. Mesele: Zeyd bir mevzi'de defn olunan mevta remm olduktan sonra, mevzi'-i mezbru shib-i arz ma'rifetiyle bahe eylese, bahenin etrafnda harc- arz alan Amr, Zeydin bahesinden dahi almaa kadir olur mu? Elcevap: Mevta ehl-i slm ise bahe tahrb olunur, makbere zere ibk olunur. 920[920] 871. Mesele: Bir ehrin makbereli stnde, ba'z kimselerin srlar ve atlar ineyip gezse, hkim nice defa men' edip men'le memnu' olmasalar er'an mezburlara ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr ile men' olunmak lzmdr, tazr-i edd ve habs ile zecr lzmdr. 921[921] IV. Evliya 872. Mesele: Zeyd, yerinden kalktkta, y bir belya giriftar oldukta, evliya ismin arsa er'an ne lzm olur? Elcevap: Nesne lzm gelmez. 922[922] 873. Mesele: Zeyd, evliyullahtan veya heddan bir kimsenin mezarna, anlardan istimdd iin bir marz iletip, anlarn ruhlar iin koyun kurban eyleyip, fukaraya tasadduk eylese er'an Zeyde nesne lzm olur mu? Elcevap: Kurban Hak te'l ta'zmi zerine eyleyip, sevabn anlarn ruhlarna ihd edip, istimdd ederse nesne lzm gelmez. 923[923] 874. Mesele: Karaca Ahmed tekkesine hasta ve kurban ileten kimseler, "hasta anda varmakta if gelir" deyu i'tikad eyleseler, er'an o kimselere ne lzm olur? Elcevap: ify Hak te'l hazreti cenabndan bilip, Karaca Ahmedi bir abd-i slih i'tikd ederse nesne yoktur. 924
[924]

14- ETL MESELELER I. mn Meseleler 875. Mesele: Dn-i slm ve millet nedir beyan buyurula. Elcevap: Hak te'lnn vahdaniy yetine ve Resllullah (sallllhu aleyhi ve sellem) in nbvvetine, ve erat-i erfenin hakikatine i'tikad etmek 'avama kifayet eder. Mefhumlarna ve tefsl-i ahkmna vukf-i tafsl lzm deildir. 925[925] 876. Mesele: Hak celle ve 'ala hasretleri, mekndan mnezzeh olucak, gklerde deyu i'tikd etmek mi gerektir, ve nice i'tikd etmek gerektir? Elcevap: "Ceml emkineden mnezzeh olup, gkler yerler hkmnden ve ilminde ve kudretinde" deyu i'tikd etmek lzmdr. Du' da eli yukar kaldrmak, cihet-i fevk du'ya kble klnd iindir. 926[926] 877. Mesele: "M"mine olan hayr ile er Allahtandr" deyu i'tikd etmek mi gerektir, yoksa "hayr Allahtan er abdin nefsindendir" deyu i'tikd etmek mi gerektir? Elcevap: Hayr dahi er dahi, Hak Te'l hazretinin halk ve icad ile olur. Amma, hayr Hak Te'l hazretinin ltf ile olur, er 'abdin s-i hlinden olur. 927[927] 878. Mesele: Zeydin mal ve 'ameli, kesb sa'y eylediin, ziyde sa'y etmek ile indallah mukadder olandan ziyde olur mu? Elcevap: Kesb sa'y etmek ile mukadder olandan ziyde olmak muhaldir. Amma kesb sa'y etmedii takdirce hsl olaca miktardan ziyde olur. 928[928] 879. Mesele: Zeyd-i kd meclisinde, "Allahu Te'l sa olsun" dese, ne lzm olur? Elcevap: Eer bir karbinin, veyahud bir istinad ve i'timat ettii kimsenin fevti esnasnda, Hak subhneh ve te'l hazreti ile iktifa edip, ir mevcudattan istina gstermek tarikiyle sylediyse olmaz. Ba'z mtevekkilinden beyti ktb-i muteberde min gayri tekebbr makldr. Eer istihza ve istihfaf tarki ile, yahud Hak subhneh ve te'l hazreti dahi fevt ve fenaya kabil olma iham etmek vechi ile ltife syledi ise,

919[919] 920[920]

A. 34 b A. 33 a 921[921] A. 33 b 922[922] A. 255 b 923[923] B. 268 b 924[924] B. 271 b 925[925] B. 309 b 926[926] B. 320 b 927[927] B. 314 b 928[928] B. 314 b

88
kfrdr. Tecdd-i man, tecdd-i berat lzm olur. 929[929] 880. Mesele: ftira gibi gybet gibi hukk-i ibd kabilinden olan nesneler, istifar ile tevbe ile mafur olmak merc olur mu? Elcevap: Hukk-i ibd istihllsiz olmaz. 930[930] II. Hayattan Meseleler 881. Mesele: Hadsi sahh olup ann ile 'amel caiz olur mu? Elcevap: Caizdir. "Emirinize ittiba' edin, fcirdir diye hulf edip, isre-i fitne etmen" demektir. 931[931] 882. Mesele: Hasb Kur'an ta'lm eden, etfl-i mslimni istihdam er'an hell olur mu? Elcevap: Ar hizmet olmaycak haram olmaz. 932[932] 883. Mesele: Zeyd-i czhn, tilvet-i Kur'an- 'azmi mcerred cret iin etse, ald aka er'an hell olur mu? Cevap: Olmaz, sahibine istirdd lzmdr. 933[933] 884. Ne Buyurulur: Meclis-i va'za mni' mefsededen r olduu takdirce, Zeyd akd-i meclis edip, leylen ve nehren cem'at-i m'minne hasbeten lillhi te'l va'z etmesi makbul ve hasen midir? Elcevap: Deildir, her vakit etmek olmaz. stim' edenlere melal ve semet gelicek vaz'dan ictinb lzmdr.
934[934]

885. Mesele: Zeyd Amr ile olan da'vsna, zr-i er'si yok iken "ben znm" deyu vekl nasb eylemee kadir olur mu? Elcevap: Olur, ma'zre dahi deil ise. 935[935] 886. Mesele: Zeyd mutallkas Hindle bir evde sakin olmak ger'an caiz olur mu? Elcevap: Birbirin grmeyip, fitne tevakku' olunmaycak olur. Bir evde mteaddid beytler olur. 936[936] 887. Mesele: Zeydin kaz ve tavuu ok olup, cri Amrn bana ve bahesine girip zarar eylese, Amr Zeyde zararm def ettirmee kadir olur mu? Elcevap: Kadirdir, eer zabt eylemezse, Amr bana ve bahesine kaz ve tavuu helak eder nesne samak caizdir. 937[937] 888. Mesele: Yirmi drt mahalleli bir ehirde t'n olup, ehirlisi ve imam mezzini olanlar kap, her mahallede birer ikier fakir kalp, ldkleri zamanda haklarn yerine getirmee kimse bulunmayp, zikr olunan mahallelerin imamlarna ve mezzinlerine er'an ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr ve azil lzmdr, 938[938] 889. Mesele: "Filn fi'li ilersem hazret-i Reslullah (sallallhu aleyhi ve sellem) in ef'atinden mahrum olaym" dese, Zeyd fi'l-i mezbru iledii takdirce Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Mahrumluk lzm, olur. 939[939] 890. Mesele: "Drt mezheb zerine cmle verilen fetvalar bid'attir, Reslullah (sallallhu aleyhi ve sellem) zamannda yok idi" diyene er'an ne lzm olur? Elcevap: Ta'sr-i edd olunduktan sonra, akl var ise phesi' hallolmak lzmdr. 940[940] 891. Su'al: Zeyd "Ravza-i Resulden vasiyetname zuhur eyledi" deyu bir mektup ibraz edip, halk alt gn oru tutturup, yedinci gn bayram namaz gibi namaz kldrsa, Zeyde ne lzm gelir? Cevap: Kezzab ve mbtedidir. Hkkm- er'-i erf zecr-i beli etmek lzmdr. 941[941] III. Bulunan Mal 892. Su'al: Deniz kenarnda arayclk eden mslmanlar kesbleri hell olur mu? Cevap: Bulduklar nesne sahibi iin gerektir. Mecmi'-i nsda ta'rf edip, sahibi zahir olursa verip, olmazsa, sahibi talebden feragat ettiine i'tikd geldikten sonra, bulan kimse gan ise fukaraya tasadduk eylemek gerektir. Kendine asla hell olmak yoktur. Eer fakir ise emr-i kd ile nefsine dahi sarf eylemek caizdir.942[942]
929[929] 930[930]

B. 320 a B. 23 b 931[931] A.14. a 932[932] B. 270 a 933[933] B. 234. a 934[934] B. 332 b 935[935] B. 197 b 936[936] B. 39 b 937[937] B. 284 a 938[938] B. 271 b 939[939] B. 87 a 940[940] B. 181 a 941[941] B. 29 a 942[942] B.110 a

89
893. Mesele: Zeyd yabanda bulduu nesneyi sahibine sl iin almak m efdaldir, almamak m? Elcevap: mme-i ulem' katlarnda almak efdaldir. 943[943] Bu Surette: Zeyd bulduu nesneyi sahibine sl iin aldna ahidler tutmaycak, zikr olunan nesneyi gasb etmi olur mu? Elcevap: mam- A'zam katnda olur. 944[944] 894. Mesele: Zeyd yabanda bulduu nesne, ser-l-fesd olup bir gnde fsid olur olsa ekli hell olur mu? Elcevap: Eer zm tanesi gibi ey'-i kall olup, Zeyd fakr ise y gan ise ol s'at eki etmek caizdir. Eer kesr ise emr-i hkimle bey' edip, akasn hfz etmek gerektir. 945[945] IV. Cerrar Ve Dilenci 895. Su'al: Cmi'lerde ve mescidlerde cerrara aka veren kimselere er'an ne lzm olur? Cevap: Cerrarlar ta'zr ile men' olunmak lzmdr, aka verenler sim olur. 946[946] 896. Mesele: Zeyd-i vaiz "mescidde bir aka sadaka veren kimse, krk aka dahi sadaka etmek gerektir, t gnhtan hals ola" dese sim olur mu? Elcevap: Dedii gibi mesil vardr. Amma niyeti anlar ta-sadduktan men' ise sim olur. Slere aka vermekle, mescid-i erfin hrmetin hetk etmekle gnha girmekten men eylese msb olur. Eden kapda eylesin. 947[947] 897. Mesele: Zeyd-i sil, Amra gelip "Allah akna Reslullah akna, Allah seversen ve Resul seversen, bana bir aka ver" dese, Amr sakin olsa yhud "Allah vere" dese, nesne vermese sim olur mu? Elcevap: Sevmek vermeyi mcib deildir. artiyyenin mukaddemi ile talsi mabeyninde, mlzeme-i hakkiye ve diye olmadna binen vermemi, h sevmemekdii iin vermemi olucak hat yoktur. 948[948] 15- LM I. lim Ve lim 898. Mesele: Bir mslime, kesb-i hell ile mal eylemek snnet midir, yoksa rastehab mdr? Elcevap: Taleb-i 'ilm farz olduu gibi farzdr. 949[949] 899. Mesele: Bir mescide imam olmakla, dlgerlik ilemek, kangs efdaldir? Elcevap: Asla salt terk etmeden san'at ilemek makbul ameldir. 950[950] 900. Mesele: Zeyd-i gannin olu Amr-i bali, tahsl-i ilmde olmala kr-i kesble kadir olmayp, fakir olduu takdirce, nafakas babasna lzm olur mu? Elcevap: Olur. 951[951] 901. Mesele: Ehl-i ilm olan Zeyd, Amrn kz Hind-i mslime nara-zed olup, bir miktar mehr-i mu'accel dahi gnderse, kabl-en-nikh Amr Hindi rzasyla Zeyde vermeyip akal olan Bekre vermee kadir olur mu? Elcevap: Mslime lyk deildir ki, ehl-i ilmden gayri kimseyi tercih ede. 952[952] Bu Surette: Amr, Zeydi "fakirdir" deyu Bekri tercih edicek, er'an Amra ne lzm olur? Elcevap: Leydin ilmi gayrinin dnysndan hayrldr, ilmi tercih etmek lzmdr. 953[953] 902. Mesele: "Fkh okumak nesne deildir, nesne bildirmez. Ma'klt lzmdr" deyu, fkh tahfif edene er'an ne lzm olur? Elcevap: lmi tahfif ise kfrdr. "Ma'klt okumaynca meleke-i ilmiyye hsl olmaz" demek ise yledir, nesne lzm olmaz. 954[954] 903. Mesele: Zeyd-i imam, dnimend olan Amra "hep okuduunuz mhmelttr" dedikten sonra "felsefiyyt okursuz" dese ne lzm olur? Elcevap: Kfr lzm olmaz. 955[955] 904. Mesele: Zeyd-i chil, ehl-i ilmden Amra "behey mel'un, be hey kezzb" dese er'an ne lzm olur?
943[943] 944[944]

A. 99 a A. 99 a 945[945] A. 99 b 946[946] B. 17 b 947[947] B. 270 b 948[948] B. 88 a 949[949] B. 314 b 950[950] A. 26 a 951[951] B. 59 b 952[952] A. 45 b 953[953] A. 45 b 954[954] B. 25 a 955[955] A, 24 b

90
Elcevap: Ke'y-i hkim ile ta'zir olunur. 956[956] 905. Mesele: Amrn her zamanda deti, 'ulem-i dni ve erbb-i er'ati kadh edip, "kdlerin yedikleri ve itikleri haramdr, ve mderrislerin dahi pheden hl deildir. Bunlarn ettikleri chil etmez. Her ne fesd olursa dnimend taifesinden zuhur eder ve cehele haramdan artk ictinb ederler" deyip ve 'ulemnn 'uy-bunu tecesss edip, 'ale-d-devm bunlara bu'z 'adavet zere, mecliste mezemmetlerin etmeden hl olmayp halka nefret verse ana ne lzm olur? Elcevap: Eer 'ulem-i dne ilimleri iin bu'z 'adaveti olup syledii andan ni ise kfr lzmdr. snt ettii umura te'ti iin bu'z ederse nesne lzm olmaz, ilerinde b-gnh olanlara iftira etmeyicek. 957[957] 906. Mesele: Zeyd-i ir, ulem ve sulehdan ba'z kimseleri el-fz-i kabha ile hicv etmek det edinse, er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Ta'zir-i eddden sonra zindana ilk olunup, tevbe ve salh zahir olmaynca ihrc olmamak lzmdr. Hazret-i mer bn-l-Hattb (radiyalldhu te'l anh), Hat'e, mehir-i u'ar-i slmiyyeden iken i'rinde ba'z kimselere ta'arruz etmein, ta'zr ve habsedip, hapisten tevbesi zahir olmaynca tlak etmemitir. 958[958] 907. Mesele: "Manav taifesi manden mtaktr mubhlerdir" deyu ekiy hicv ettiklerinde, ehl-i ilmden ba'z kimseler istihsan eyleseler, mezbrlara ne lzm olur? Elcevap: Ne ehl-i ilm olanlar ol asil btl istihsan ederler, ne istihsan edenler ehl-i ilmden olurlar. ir tvif-i slmiye gibi anlar da eyili yaramazl bir taifedir. 959[959] II. Tb 908. Mesele: Zeyd-i mu'allim vasiyyet edip, ldkten sonra gvdesin deryada braktrp mslmanlar mntefi' olsunlar deyu mumya etmek caiz olur mu? Elcevap: Olmaz. 960[960] 909. Mesele: Adam etinden olan mumyann bey'i caiz olur mu? Elcevap: Olmaz. 961[961] 910. Mesele: Zeyd'in ban olup dima cerahati akmasa, yuyup pk edip iine fitil sokup. 962[962] 911. Mesele: Zeyd-i imamn ekser zamanda gznn ya aksa, er'an imamete halel verir mi? Elcevap: Garb derler bir maraz vardr, eer ol ise asla imameti sahh deildir. 963[963] 912. Mesele: T'n emrz-i cismniyeden bir maraz mdr, yoksa mekr-i cin ile olur nesne midir? Elcevap: Miza, i'tidalden keyfiyet-i hassa zerine mnharif oldukta, bi-emrillhi te'l, cin dahi etmek msteb'ad deildir. 964[964] 913. Mesele: T'undan kamaa er'an mes var mdr? Elcevap: Hak te'l hasretinin kahrndan ltfuna iltica etmek niyeti ve i'tikd ile caizdir. 965[965] 914. Mesele: Zeyd, Amrn kafasna 'as ile vurup mecruh ettii hnde, bir aya ma'll olup, Zeyd ancak bana darb etmi olup, ayana darb etmedii mukarrer olucak, Amr "benim ayam senin darbndan oldu" demee kadir olur mu? Elcevap: Darb akabince yle olduysa olur, a'sb batan biter. 966[966] 915. Mesele: Hind-i mteveffann karnnda canl olan olsa, sol brnden yarp karmak lzm olur mu? Elcevap: Olur. 967[967] III. ml 916. Sile: Zeyd-i ehl-i ilm, Amr ile niza' edip "vat'n imls y ile kitabet olunur, eer byle deil ise fukaraya bin aka nezrim olsun" dedikte, Amr "hemze tarafnda vki' olup, makabli sakin olucak hi bir ey suretinde kitabet olunmaz, ancak hemze kitabet olunur" dese ol dahi nezr eylese kangsnn kavli sahihtir? cbe: Asl-i knn-i hat Amr dediidir. Ama hemzeye merkez yazlp, mehmz ile muzaf fark emrinde ihtimam olunmutur. mme-i ktb bunun zerine tahrir olunmutur. 968[968]
956[956] 957[957]

B. 91 a A. 87 a 958[958] B. 316 a 959[959] A. 243 b 960[960] A. 53 b 961[961] A. 200 a 962[962] A. 9 a 963[963] B. 20 a 964[964] A. 197 b 965[965] B. 271 b 966[966] B. 301 a 967[967] B. 21 b 968[968] B. 7 a

91
917. Mesele: Zeyd deyu tarih deyicek, Amr "bu yazlmak gerektir" deyu niza' edip, dese ki "avretin talk bo olsun mu?" dese "elbette y ile yazlr". Zeydin avreti bo olur mu? Elcevap: Asl-i knn-i hat muktez y ile yazlmaktr. Amma zamane ktipleri hemze ile iktifa ede gelmilerdir. Anlar detlerince caiz deil dedi ise bo olmaz. 969[969] 918. Mesele: Zeyd "yazmal olup, vech-i mezbr zerine dalla yazdkta, Amr "t ile yazmak gerek idi, t ile esahtr" deyip, Zeyd "belki dalla esahtr" deyip, Amr "eer yle esah deil ise kulum zd olsun" dese, mezkr kula 'tk vki' olur mu? Elcevap: Dalla yazmak esahtr. Trk ibrtta isti'mledir. Eeri dal bir miktar edd isti'ml olunur, amma tadan dala akrebdir. 970[970] IV. Eser Ve Mellifler 919. Mesele: Zeyd-i mverrih, Kur'an-i azmi iktibas edip bir hususta tarih dese Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Nazm-i kerme tayir olmaycak tecviz etmilerdir. 971[971] 920. Mesele: Trk tefsir eden Zeyd-i mfessir, Fatiha sresinde ma'nsn "dahi senden 'inayet dileriz" deyu tefsr eylese galat etmi olur mu? Elcevap: Olur, "i'net" demek gerektir. 972[972] 921. Mesele: Zeyd esn-i kelmda "tavan ve srtlan bir yl erkek ve br yl dii olurlarm, Kemleddin Demiri "Hayt-i Hayvan" da byle zikr eder, ve tavan emrinde Sahibl-Kmden ba'z kelm nakl edip kelmn teyid eder, ve srtlan emrinde "Reb'-ul-eb-rr" da Kazvn "Acib-l Mahrukat" ta ve bn-s Salh Aristodan byle nakl eder, deyu kelmn teyid eder" dedikte, Amr "ne ihtimaldir bu dnyada ola, bu sz gerek ola. Bir canavar bir yl erkek olup, bir yl dii olmak mmkn deildir. Batan Kemleddin dedikleri ne kiidir, ann szne i'tibar. "Hayt-i Hayvan" da yazd hep yalandr, inanmazm dedikten sonra "eer Kemled-dn'in bu sz mu'teber ise ve bu szler yalan ise, avretim talk bo olsun" dese er'an Amra ne lzm olur? Elcevap: Avreti bo olmaz. Amma "hep yalandr" dememek lzm olur. Ol kitapta ahbr- sdika vardr. 973[973] 922. Mesele: Eb Zeyd Debs hazretlerinin kitablarnda zikr ettii mesil ile 'amel sahh midir? Elcevap: Sahhdir. 974[974] 923. Mesele: "Fetv-i Bezzziye" ve "Cmi'-l Fsln" ve "Drer" "Gurer" sahiplerinin szlerine itimad olunur mu, ve anlarn kavillerine nisbet edip 'amel eylemek caiz olur mu? Elcevap: ir ktbde hilfna Mesele olmaytcak olur. 975[975] 924. Mesele: "Muht" ve "Bezzziye" ve "Cmi-l Fsln" sahipleri tabakas edndr, deyu yemin eden kimseye hins lzm olur mu? Elcevap: Shib-i Muhitten murad Radiyddn Semhs ise olur. 976[976] 925. Mesele: Mecma'-ul Bahreyn'e Firiste olu erhi" mu'teberttan mdr? Elcevap: Eydr. 977[977] 16- KIYAFET I. Sa Ve Sakal 926. Mesele: Kkl komak er' midir? Elcevap: Kendi bilir, suleh vaz' deildir. 978[978] 927. Mesele: Erenler sakaln kna ile boyamak snnet midir? Elcevap: Caizdir. 979[979] 928. Mesele: Kna ve maz ile sakaln boyayan Zeyde er'an ne lzm olur? Elcevap: Kendi bilir. 980[980] 929. Mesele: Ak sakaln kara boyayla boyayan Zeyde ne lzm olur, sm olur mu?
969[969] 970[970]

B. 316 a B. 81 a 971[971] B. 316 a 972[972] B. 320 b 973[973] B.88 b 974[974] B. 25 a 975[975] B 25 a 976[976] B. 25 a 977[977] B. 25 a 978[978] B. 269 b 979[979] B.269 a 980[980] B. 269 a

92
Elcevap: Olur, kerahet vardr. 981[981] 930. Mesele: Lihyenin kabzadan ziydesin kesmek snnet midir? Cevap: bni mer (radiyallahu anh) yle ederlerdi, Reslullah (sallallahu te'l aleyhi ve sellem) hazretlerinden dahi yle nakl ederler. Amma dahi ziyade olmakta nesne yoktur, kat ok zre olmaycak. 982[982] 931. Mesele: Zeyd sakaln boyundan tarafn tra eylemek ile sim olur mu? Elcevap: Olmaz. 983[983] 932. Mesele: Sakaln tra edenlerin boyayanlarn ve krkanlarn ehdetleri makbul olur mu? Elcevap: Salih ve dil olucak olur. 984[984] 933. Mesele: Zeyd "sakalm tra edip ve krkan kimsenin stad blis ve Eb Cehildir" dese Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Eb Cehil id ma'lm deildir. Evvelki haktr her fi'l-i nmer'u ol retir. 985[985] 934. Mesele: Zeyd-i berberin, sakal tra ettii ve krd iin ald aka hell olur mu? Elcevap: Kavi art edip olmaycak, hrmetine hkm olunmaz. 986[986] II. Giyim-Kuam 935. Mesele: Rical taifesi saf harr libs giymek hell olur mu? Elcevap: Olmaz. 987[987] 936. Mesele: Saf ibriim kuak, y altn y gm tel atlm kuak ricale hell olur mu? Elcevap: Olmaz.988[988] 937. Mesele: Erkek, bali olmadk olancklara, saf ipek giydiren kimseler gnahkr olur mu? Elcevap: Olurlar. 989[989] 938. Mesele: Harirden yorgan rtnmek ve dek denmek ricale er'an hell midir? Elcevap: Denmek yasdnmak, mm- A'zam katnda caizdir ve cem ktbde mesturdur. Denmek caiz id ba'z ktbde mezkrdur. 990[990] 939. Mesele: Zeyd, makramasn yanna takp salmdrsa, Zeyde nesne lzm olur mu? Elcevap: Edeb zerine hareket edip, ol asil evz'-i mekruhdan ictinb etmek lzmdr. 991[991] 940. Mesele: Zeyd "yanna ah-destur takman kendi kfir avreti botur" dese er'an ne lzm olur? Elcevap: "ah-destur" nedir, beyan olunmak gerektir ki cevap yazla. 992[992] Cevap: ah-destur dedikleri, yol yol yol nak ilenmi ve-yahud dokunmu revkib bir destmdir. Kuaa sokulup hacet oldukta kullanrlar. Tahmasb'n mu'td bunu kullanmak olman ad ah-destur komulardr. Vk' taknmakta hat var mdr? Cevap: Eer an taknanlar ol cize takld edip, kendiler dahi ann mezhebi zerine iseler, vk' kfirlerdir, avretleri botur. Amma mcerred an takndklar iin deil, belki ann mezhebi zerine olduklar iin ise kfirlerdir. Eer taklid etmeyip, hemen 'yle kullanrlarsa, asla ir destmlden fark yoktur. Eer Zeydin sz evvelki takrir zerine ise sahhdir. Amma kfr, taknmakta deil idn beyan etmek lzmdr. 993[993] 941. Mesele: Sipahilerin klglarnn knna gm kaplamak ve gm uyan ve snebend ve gm kaplama eyer ve eyer stne harirden yasdk indirmek, bu makle kl kuanrken ve mezkr eyerin stne binerken "bismillah" demek er'an caiz olur mu? Elcevap: Kl gml olmakta be'is yoktur. Kalan mekruhtur. Harir zerine yatmakta ve oturmakta nesne yoktur, caizdir. Besmele mer'dur mekruh olanlarda istifsar evldr. 994[994] 942. Mesele: skflerde olan altn ne ayarda ve ne miktarda olur ve silh ve evnye kapl altn ve gm ve ayarda ve ne itibar zre karar bulur ve murassa'tn ta'ayynt ve tafsilt olur mu, gaza ve cihd iin der-mahzen olan cebehne ve ir silh ve yerk iin zekta ittifak var mdr, mzehheb murassa' kllar ve zrhlar ve tular ve kalkanlar ve kolaklar ve eyerler ve uyanlar ne vehile tahkik ve tefrik olunur, serser ve bun atma libaslar ve yastklar ve minderler ve srmal destimlden ve makrama ve destar-puglar ve prehenler ve kuaklar ve
981[981] 982[982]

B, 269 a B. 269 a 983[983] B 269 a 984[984] B. 186 a 985[985] B. 269 a 986[986] B. 269 a 987[987] B.272b 988[988] B. 272 b. 989[989] B. 272 b 990[990] B. 272 b 991[991] B. 273 a 992[992] B. 273 a 993[993] B. 273 a 994[994] B. 273 b

93
bilcmle evn ve esbab mahlut olan altn ve gm ve ir esvb ne vehile hesb olunur ve sinn-i maziyesinin esbb ve lti- s'ti ve evkt ile tedrik olunmaycak sonradan ne vehile myesserdir ve tahvil gemi sene-i maziyenin haslarndan satlmayp bak kalan mahsult ve hububat satmazdan evvel anbarlarda ve zimemde durduu evktn zekt var mdr ve ne vehiledir havli gemi maln zekt ihra olunmadan evvel maldan zekt mahsb olur mu ve bilcmle zekt vcib olan emlk ve esbab tatvl ve itnb zere tahrr ve tezkr olunmak babnda sa'y-i mstetablar diri buyurulmaya. Elcevap: skflerde aded-i miskline iaret olunmak mu'tddr, aret olunmayanlarda ve silhn cemi' env'nda ve ev-ni-i gayr-i hlisede ve murassa'tta ve srma ile ilenen ilerde olan altn ve gm, erbb- vukuf tahminleri ile takdir olunur, ve serser ksmnn bahasna itibar yoktur, ol dahi eshb- hibre tahmini ile ta'yin olunur, Huliyy-i nisada imam fi' re'yinde zekt vcib deildir. Ricale isti'mli mubah olan silhta dahi vcib deildir. sti'mli mubah olmayanda bir kavlinde vcib deildir, bir kavlinde vcibdir. Sinn-i maziyede zekt vcib olan maln miktarnda ve evktmda te'emml olunup glib zan ile amel olunur. Ve haslarda olan hubbun asla zekt yoktur, anbarda ne miktar durursa dursun satlp aka olmaynca zekt verilmez. Zimemde olan mal kabz olundukta zekt verilmek er'an caiz ve vcibdir. 995[995] 943. Mesele: Zeyd yannda olan bann sapnda, fil diinden bir dirhem miktarndan, y balk diinden bir dirhem nesne olsa, kerhet-i salt olur mu? Elcevap: Olma, gtrmek caizdir mfsid-i salt deildir. 944. Mesele: Yaldzl tasn istimali caiz olur mu? Elcevap: Olur. 996[996] 945. Mesele: Huf zerine meshin mddeti... 997[997] 946. Mesele: Topuktan aas dikili yukars iplikli ilinip giydikleri topuk meshine mesh... 998[998] 947. Mesele: Basmak miktar mesh kaplanm uha akr zerine mesh... 999[999] 948. Mesele: Zeyd uha aksr zerinden topuktan bir aag munfasl postal mesh zerine... 1000[1000] 949. Mesele: Zeyd dize gelince abadan yahut bezden i edik iine topuklu akr giyip... 1001[1001] 950. Mesele: Zeydin i edik iine bal uha giyse yahud aba kaln giyse yahud ayana bez sarlsa... 1002[1002] 17- YYECEKLER VE AV I. Yiyecekler 951. Mesele: Ba'd-ez-zebh at etin eki eylemek ciz olur mu? Elcevap: mm- A'sam katnda mekruhtur, katf-i madde-i cihanda medd olduu iin. mmeyn katlarnda kerahet yoktur. 1003[1003] 952. Mesele: stakoz ve kerevit ve midye ve istiridyenin ekli hell olur mu? Elcevap: Kerhet-i tahrm ile mekruhtur. 1004[1004] 953. Mesele: Turu balnn ekli hell olur mu? Elcevap: Hell olur, haramla tur olmaycak. 1005[1005] 954. Mesele: Tuz ile ve sirke ile perverde olan hadravt i iken eki olunsa hell olur mu? Elcevap: Olur mu'tddr. 1006[1006] 955. Mesele: Prasa demekle ma'rf nesneyi yemek hell olur mu? Elcevap: Olur, mescide varmaycak. 1007[1007] 956. Mesele: 'Isrgan dikeni" demekle ma'rf otu, taze iken piirip yemek ciz olur mu? Elcevap: Olur mu'taddr. 1008[1008] 957. Mesele: Pekmezin rasna toprak katp kaynatsalar ser'an hell olur mu? Elcevap: er'dir, hem yle olmaynca pekmez olmaz. Sorulacak nesne deildir. Merhum Kemlpasa-zdeye
995[995] 996[996]

B. 25 a A.199 a 997[997] A 8a 998[998] A. 8b 999[999] A. 8 a 1000[1000] A8a 1001[1001] A. 8 a

1002[1002]
1003[1003]

A. 9 a B. 267 b 1004[1004] B. 281 a 1005[1005] B. 280 b 1006[1006] B. 274 a 1007[1007] B. 274 a 1008[1008] B. 274 a

94
isnd olunan sz bir galata mebndir galattr. Sret-i fetvay yazan cehele "raya" diyecek yerde "araba toprak katlp" deyu yazm. Merhum an "araba" demek sanp "haramdr" deyu cevap yazmtr. 1009[1009] 958. Mesele: Zeyd "eer urb-i hamr edersem zevcim Hind talk bo olsun" dedikten sonra, "arab erbeti" dedikleri nesneyi ise talk- selse vki' olur mu? Elcevap: Mskir ise olur. 1010[1010] 959. Mesele: Ba'zi kimseler aka karp, ta'am piirip eki eyleseler hell olur mu? Elcevap: Sonra helllamak evldr. Yhud cmle bir emne teberru' edip, l dahi cmle teberru etmek mnsibdir. 1011[1011] II. Av 960. Mesele: Tfek ile ve dzah ile vurulan av hell olur mu? Elcevap: Olur. 1012[1012] 961. Mesele: Zeyd kelbini besmele ile sayda irsal ettikte, kelb-i mezbr ahz cerh edip ldrdkten sonra ba'z ki eylese, bak kalan eki hell olur mu? Elcevap: Olmaz, sayd eki eden kelp mu'allem olmaz. 1013[1013] 962. Mesele: Zeyd, kelb-i mu'allemini, besmele ile me'kl-l-lhm sayda salp, yolda bir miktar oyalanp yhud sinse ba'dehu varp ldrse hell olur mu? Elcevap: Olmaz, sinmek mu'td deil ise, oyalanmak ile tesmiyenin hkm sakt olur. 1014[1014] 963. Mesele: Zeyd, pars besmele ile salp, pars ikra yolda sinip ba'dehu alp cerhle ldrse er'an hell olur mu? Elcevap: Olur, sinip andan almak parsn ndr. 1015[1015] 18- TARH VAK'A VE AHSYETLER I. ehzade Byezid 964. Mesele: Bir sultan- dilin ebnsndan biri, t'atten hurc edip, ba'z kl'a mstevl olup, ehline mal salp cebr ile alp, asker cem' edip gayri tark ile ref i mmkin olmayp ktale mbaeret eyleseler. Anlarn ktalleri ve sinip cem'iyetleri dalncaya dein ktalleri er'an hell olur mu? Elcevap: Helldir, nass- Kur'n-i eazm ile sabit olmutur. Hkm-i er'dir ve icm'-i sahabe-i kiram dahi ann zerinedir. Ktale kadir olanlar ktalle, olmayanlar kelm- hak ile ve du'-i hayrla, ref-i fitne ve fesada sa'y etmek vcibdir. Vallhu te'l a'lem ve ahkem 1016[1016] 965. Mes'ele: Bir taife sultn- 'dil t'atinden hurc edip, ba'z kl'a mstevl olup, asker cem' edip, ba'z bild ehline mal salp cebr ile alp, ktale mbaeret eyleseler. Anlara ihtiyar ile mal verip mu'venet edenler ve kaville ve fi'ille mu'venet edenler, veya "bunlara kl ekmek hell deildir" diyenler anlar hkmnde olup, ktalleri ve mallar er'an hell olur mu? Elcevap: Malla ve kaville ve fi'l ile mu'venet edenler, cem'iyetlerinde olmaycak darb-i eddden sonra, ve tevbe-i sahhalart ve salh- halleri zahir oluncaya dein hapis lzmdr. Amma "bunlara kl ekmek hell deildir" diyenler Kur'n-i azmin nass-i kafisine inkr edip, ve icma'-i sahabe-i izama muhalefet etmekle-kfir olup, katilleri hell olur. 1017[1017] 966. Mesele: Zeyd, Sultan Byezide yazlp, varp birka gn yannda durup, geri ihtiyar ile koyu gidip, yerlerine geldikte, ehirlisi kd ile cem' olup "senin simden geru tevben makbul deildir" deyu kati ettiklerinden, kd olan Amr namazn kldrmasa ve mslman makberesine dahi kodurmasa er'an ne lzm olur? Elcevap: Bgnin tevbe-i sahihi makbuledir. Tevbe-i sahih etti ise katli haramdr. Katiline diyet lzmdr. 1018[1018] II. Mansr (Hallac) 967. Mesele: Zeyd-i imam "Mansr bi-haseb-i-er' kfir oldu ise, bi-haseb-il-hakka m'min-i kmildir, 'ind-el1009[1009] 1010[1010]

B. 280 a B. 277 b 1011[1011] A. 199 b 1012[1012] A. 213 b 1013[1013] B. 280 b 1014[1014] B. 280 b 1015[1015] B. 280 b
1016[1016]
1017[1017]

A. 259 a - B. 319 a B. 319 a 1018[1018] B. 319 a

95
hakka da'vs sdktr" dese i'tikd bunun zerine olduu takdirce er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: Mansra lzm olan lzmdr. 1019[1019] Bu Surette: Zeyd-i imnm klverdii salt i'de olunmak lzm olur mu? Elcevap: Olur. 1020[1020] III. brhm Gleni 968. Mesele: A'zam-i 'ulem-i dn ve a'lem-i fuzel-i rh-i yakn, bu Mesele tahkikinde ne buyururlar ki: Zeyd dese ki "Msr'da, cmi'-i Meyyediye kurbunda medfun olan eyh brahim Glen, ve ana mrd olanlar, ve i'tikd edip muhabbet eyleyenler klliyen mlhidlerdir, ve zndklardr. Merhum ivizde fetvas bu hususta bize kfidir. Anlarn imametleri caiz deildir, ve anlara i'tikd eylemek hatdr, ve ana mensub olanlar dll ve mudili ve zebhalar haramdr dese, Amr bu mukabelede dese ki "bu sz mutlak syleme, beyt: hads-i erfiyle amel evldr. Bu kavmin kllisi sen dediin gibi deildir. Zira eyh brhimi grdm, mirren nasihatini dinledim. Ol aziz ehl-i snnet i'tikd zre idi. Ve 'bid ve zhid ve ehl-i takva ve hak yolunda k ve sdk idi. Ve mslmanlar hev-i nefse tbi' olmadan nehy edip, er'-i serf muktezs ile 'amel eyleyip, selef-i slihn tarki zre halk doru yola irgd eylemekte cidd himmetin sarf eder kimse idi. Hatt Pdih hazretleri (zdellhu mrehu) canibinden ol azzi Msr'dan stanbul'a getirdiler, ahvli kemyenbag tefahhus olunup cem' etvr er'-i erfe muvafk bulunmutur. ivizade yalnz ant hakknda bed-gmn olmamtr, eyh-i ekber Muhyiddin-i Arab ve eyh mer bn-l Farz ve Molla Hudvendigr (kaddesallahu esrrahum) ve sair meyihten ok kimselere s-i zan etmitir, ann re'yi bize delil olmasa olur, zira mutlak syleyip, selb-i kll eylemitir. Bu taifenin iinde hod zahiri ve btn er'-i erfe muvafk, snn ve dindar ve ehl-i slk ve perhizkr nice 'bid ve zhid ve lim ve nsih m'min ve mttak kimseler vardr. Ve anlara i'tikd edip muhabbet eden mslmanlar hadden birun ve 'adedden efzundur. Eeri ol 'azze mensub geinenlerin arasnda mlhide Var ise, anlara ne i'tibar, eyh brahim kendi 'arif ve kmil ve vera' ve takvaya ve ilm-i ma'rifete mail olmakla, mrd olanlarda akidesi pk kimseler ok, ve zahir er'a muhalif kavilleri ve fi'illeri olmayan halfelerine ve muhiblerine ve mrdlerine s-i zan etmek lyk deildir" dese bu hususta Amrn sz m'kl ve makbul mdr, ve yhud Zeydin sz hak olup eyh brahim ve ana mensub olanlar bi-1-klliyye tark-i sedddan ve istikmetten ma'zl mdr, bu hususta re'y-i s'ibiniz ne vehiledir? f cevap buyurup, inallah me'cr ve msb olasz. Elcevap: Ehl-i snnet ve cem'at itikd zre olup, er'-i erf muktezsnca "amel edip, selef-i slihn tarkine slik olan kinen m kn makbuldr. eyh brhimlidir demekle anlara dahi ve ta'arruz caiz deildir. 1021[1021] IV. Bedreddin Sim 969. Mesele: eyh Bedreddin Simv ki "Varidat" sahibidir, "tekfir etmeyip la'net etmeyen kfirdir" diyen Zeyde ne lzm olur? Elcevap: "Ann mridlerinden olan kfirlerdir" demek lzmdr. ir kefere gibi adn anmayp la'net etmeyip kendi hlinde olan mslman kfir olmaz. 1022[1022] 970. Mesele: Semvetl taifesinden bir taife, urb-i hamr ettiklerinde biri birinin avretlerini icazetleri ile tasarruf eyleseler, mehurlara ne lzm olur? Elcevap: Katil lzmdr. 1023[1023] 971. Mesele: Zeyd-i naibin "ehl-i snnet ve cem'atten olan, eyh Bedreddin dervilerini, kim ki evine kondurup konuk edinirse ta'zr edip cerime hkm edin" dese er'an drst olur mu? Elcevap: Bed-namlk ile mehur olan Semvenli taifesinden ise, anlara merudur. Amma kona ta'zr olunup cerime alnmak meru' deildir. 1024[1024] V. Karamanl eyh 972. Mesele: Mahrsa-i slmbolda emr-i er'-i erf zere kati olunan Karamanl eyh demekle ma'ruf olan ahsn, katli cb eden sebeb-i er' ne id, hin-i teftite hzr olmayan ehl-i slama beyan buyurup msb olalar. Elcevap: Zarriyt- dinden olup, nuss-i kt'a ile sabit olan ahkm-i er'at-i erfeye inkr ile zndk id, ve Hazret-i Reslullah (sallallhu aleyhi ve sellem) cenb-i rifatlerini tahkir vec-hi ile zikr ettii tark-i er' ile sabit
1019[1019] 1020[1020]

A. 265 a A. 265 a 1021[1021] A. 267 a 1022[1022] B. 317 a 1023[1023] B. 317 a 1024[1024] B. 317 a

96
olduu iin kati olunmutur. 1025[1025] 973. Mesele: Zndk olann ve seb edenin slm ve tevbesi mam- A'zara katnda makbul olup, katilden hals olur. ahs- mezkr mirren tecdd-i man ve tevbe etmi iken hals olmadnn bisi nedir? Elcevap: Zndkn tevbesi kabul olunmak B kabl-el-ahz vki oluncaktr. Tutulduktan sonra vki' olan tevbeye i'tibar yoktur. ahs-i mezbrdan ne ki vki' olmutur, ba'd-el ahz vki' olmutu. Seb edenin mm- A'zam katnda eeri slm ve tevbesi ile vcb-i katil sakt olur, amma ir eimme-i din katnda hli zerine bakdir. Kudt-i memlik-i mahmiye, umr-i dinde mublt etmeyenlerin tevbelerine i'tibar etmeyip ir eimme mezheblerince katillerine hkm etmee me'mur ve me'zunlardr. Ba'd-el-hkm ol cihetten dahi vcb-i katil ittifak olur. 1026[1026] 974. Mesele: Bu hususta hkm eden hkim hanef mezheb olup kendi mezhebin 'amden terk edip, ir eimme mezhebleri ile hkm edicek hkm nafiz olup bil-ittifak katli vcib olur mu? Elcevap: mm-i A'zam katnda tevbe ve slmla sakt olan, vcb-i katildir, cevz-i katil deildir. ir eimme re'yleri ile 'amelen kati olunmak caiz id, ve hkm olunduktan sonra hatmen vcib id mam- A'zam katnda mukarrer ve msellemdir. Hkm eden hkime hanef olmak sarar eylemez. Hatt hakim-i hanef mctehid olup, mam- A'zam re'yinin shhatine i'tikd ve kuvvet-i deliline keml-i i'timad zerine iken dahi, ir mctehidn kavli ile amel edip, kendi mezhebinin hilfna hkm eylese, imam Eb Ysuf katnda eeri hkm nafiz deildir, amma mam- A'zamdan ezhar rivayet zerine nafizdir. Kibr-i meyh-i hanefiyeden imam Halil Eb Bekr Muhammed bn-l-Fazl Buhr ve mam-i Mecid sadr-i ehd bunu ihtiyar etmilerdir. Mehr-i ktb-i fetvda fetva bunun zerinedir. 1027[1027] 975. Mesele: ahs- mezbra isnd olunan ekvl-i btlann, her biri bir zamanda sdr olmak zerine ehdet ollundu, hdun zamanda ve meknda birbirlerine muhalefetleri ehdetlerine halel verir mi? Elcevap: Zamanda ehdete halel vermek, ehdet olunan, nesne darb ve katil ve gasb gibi ef'l kabilinden olucaktr. Akval maklesinden olucak zamanda ve meknde ihtilf hd ehdetlerinde kdih deildir. 1028[1028] 976. Mesele: Ol ekvl-i btla ahs-i mezkrdan sudru ile, ed-i ehdet mabeyninde ok zaman gemitir. ahidin hududa tek-dmle ehdeti kabul olunmaz. Bu maddede kabul olunman vechi nedir? Elcevap: ahs-i mezbrun katli, eeri sebbiledir, eer zndka iledir, eeri imam fi'i mezhebince hadden katildir. Amma ann katnda tekdmle ehdete halel gelmez. Zmdka ile katil mam- A'zam katnda hadden katil deildir ki tekdm phesiyle sakt ola, belk irtidad tarihiyledir. Tevbesi ba'd-el-ahz olman menzile-i 'ademde klnmtr. Te'hr-i ehdetle hdun adaletlerine halel gelmek, eeri ktb-i fetvda mesturdur. Amma kibr- meyh-i hanefden imam Ebu-l-Ksm Saffr "te'hir ile ehdetlerine halel gelmez makbuldr" deyu ihtiyar etmitir. Hususan hidler bu babda te'hr-i ehdete a'zr-i makbule beyan etmilerdir. 1029[1029] Bu Hususta: Ba'z kimseler "ulem ta'assub ettiler, zulmen kati ettiler" deseler anlara ne lzm olur? Elcevap: Eer ol kimseler, ol ahsn mesleini hak i'tikd-edip, 'ulem slk ettikleri tark-i hakk zulm i'tikd ederlerse zndklardr, tevbeleri kabul olunmaz. Re'islerini ahz kendilerini ahz hkmndedir, cem'an kati olunmak lzmdr. Eer yle i'tikd etmeyip "er'le zuhur eden umurun mcebi katil deil idi, kati etmek zulmdr" derlerse kfir olurlar, zevceleri binlerdir, mana gelmezler ise katilleri mubahtr. Eer byle dahi demeyip "hd gayr-i vki' zulmen ve ta'assuben ehdet ettiler" derler ise, tezkiye ve ta'dl olunup eri'at-i erife kabul ettikten sonra anlara ta'n etmekle, ta'zr-i beli ve habs-i medd lzm olur. 1030[1030] VI. Hakm shak 977. Mesele: el-yeh. Hakm Ishak ehibbsndan olan Zeyd ve Amr ve Bekr yet-i kermede zikr olunan ibareti ile istidlal edip "hliy, yehd ve nasra ellerinde Tevrat ve ncil inzal olunduu zerinedir, asla tayir olunmaz" diye i'tikd eyleseler. Tevrat adna hliya yehd ellerinde olan kitabda hasret-i Lt (aleyhis-selm) hakknda -h- "sekran olup kendini bilmez iken kzlarna zina eyledi" deyu mestur olup, Kur'an-i 'azme muhalif ve mnkz nice nesneler olsa, vech-i merh zere i'tikd edip musir olan kimselere ne lzm olur? Elcevap: Bebb-i sarh ve cehl-i kabhdir. Israr ederler ise bi-l -ittifak katilleri lzmdr. Tevbe-i sahha edip imanlarn tecdd edicek bizim eimme katnda katilden hals olurlar, ir eimme mezheblerince hadden kati olunurlar. 1031[1031] VII. Olan eyh 978. Mesele: "Sabktan kat olunan Olan eyh dedikleri ahs, zulmen'katl olundu" diyen Zeyde ne lzm olur?
1025[1025] 1026[1026]

A. 265 b A. 265 b 1027[1027] A. 265 b 1028[1028] A. 266 a 1029[1029] A. 266 a 1030[1030] A. 266 a 1031[1031] A. 266 b

97
Elcevap: Ann mezhebinde ise kati olunur. 1032[1032] ("Sfler" blmnde 349 numaral fetvada bahsi geen vaiz, Olan eyh'dir. Oraya baknz.) 19- GARP VAK'ALAR I. Nazar 979. Mesele: Bir kasabada sakin olan Zeydin nazar, gayet bir vfir olup, her neye ki nazar eylese "ne ho nesne olur" dese elbette helak olmak mukarrer olup, hatta bir pnar pk olunurken nazar edip "ne vfir suyu var" dedii gibi pnarda su kalmayp asla, ve nalband dkknnda iki kz dururken "ne ra'n nesneler olur" deyu nazar edip dedikde, biri fi-l-hl helak olup, biri eve vard gibi helak olup, ve sabuncunun sabun kpne nazar ettii gibi iki pare olup, krk filorilik ziyan olsa. Bunun gibi nice maddeleri olduundan ehl-i kasaba mtezarrir olsalar ne lzm olur? Elcevap: Hak tel hazretine tevekkl ve tazarru' edip, errinden isti'ze edip, dima mnct zre olmak lzmdr. Merc-ur ki Hak subhneh ve tel ehl-i slmn du'sn kabul edip errinden hals eyleye. 1033[1033] II. Hortlak 980. Mesele: Baz kimseler fevt olup defn olunduktan sonra, kabrinde kefenin yudup, a'zsna kan gelip, bedenini humret ihata etmi bulunsa, bu vech zere olmasna bir sebep var mdr? Elcevap: Vki' ise, messir Hak te'l hazretinin irdet-i erfesidir. "Hayatnda aml ve ahlkta kendine mrk nfs-i errenin ba'z cesedine ta'allk edip efa'l-i direye let edinir demek vardr. Kudret-i rabbaniyyeden ba'd deildir. 1034[1034] Bu Surette: Vech-i merh zerine bulunduu takdirce, zikr olunan meyyit nice olmak gerektir? Elcevap: rte komak gerektir, mslim adna ise zarar olmaz. 1035[1035] Bu Surette: Ba'z kimseler makberes inden karp ihrk etmee ger'an kadir olurlar m? Elcevap: Olmazlar. 1036[1036] 981. Mesele: Rumelirtde, Selanik tevbi'inden bir karyede, nasra taifesinden bir kfir mrd olup, gmdklerinden bir ka gn mrur ettikten sonra nsf-i leylde akrabasnn ve gayrn kaplarna gelip "bre filn gel seninle falana gidelim" deyip, yarnki gn ol kfir dahi mrd olup, ve bir ka gnden sonra birine dahi nida edip, ol dahi mrd olup, ve-l-hsl bu slb zerine hayli kfir mrd olduklarnda, keferenin byle krldklarn grp, ehl-i slmdan ol karyede sakin ba'zi kimseler, vehimlerinden firar etmek dilese, er'an caiz olur mu? Elcevap: Olmaz, ale-l-husus ki bu, kasaba-i kffar hususun' da mshere ettiklerinden sonra, m'mine lftn olan emrin mlik -l-umra tefviz etmektir. 1037[1037] 982. Mesele: Huss-i mezkrun hikmetin ve illetin ve define olan arenin iaretin beyn ve iyn buyurmak bs-i ecr ile ihsan buyurula. Elcevap: Bu makle ''umurun hikmet ve illetini beynda lisan ciz ve ezhn hasradr, ve erbb-i tahkikin ettikleri beyn tatvline mahal msid deildir. Define re oldur ki: Vki' olduu gn varp evvel mcerred bir as bile, bi-haseb-it-teyemmn gynne vsl olacak yere kakalar, me'mldr ki mndefi' ola. Eer olmazsa, levninde humret olacak olursa ban kesip ayan canibine atalar. Ba'z mevzi'de beyn olunmutur. Nice kabre koyup ol hl zre bulursa, boazlayp hli zerine koyalar. Eer tegayyr-i vaz' etti ise ban kesip aya ucuna koyalar. 'Ala klli hl bu mertebeler ile mndefi' olmazsa, karp ihrki bi-ni-nr edeler. Selef-i slihn zamanlarnda ihrk kirren ve dren olmutur. 1038[1038] III. Hilkat Garibesi 983. Mesele: Zeyd zevci Hindden doan Zeynebin, sa canibi siyah olup lihye misl uzun kllar oldukta, ba'z kimseler "eseri-i cindir" deyu dahi eylese, vk' eser-i cin midir, yoksa 'almet-i hayr mdr? Elcevap: Btl sylemiler, ealmet-i hayrdr. Nice bunun emsali vki' olmutur. yle deyenlere teybe ve istifar lazmdr. 1039[1039] 984. Mesele: Bir ahsn, ferci hem zekeri olup, ikisinden birden tebevvl eylese, lkin birinden ok gelse, i'tibar ok gelene mi olur?
1032[1032] 1033[1033]

B. 322 a B. 95 a 1034[1034] A. 86 a 1035[1035] A. 36 a 1036[1036] A. 36 a 1037[1037] B. 271 b 1038[1038] B. 272 a 1039[1039] B. 309 b

98
Elcevap: 'tibar olunmaz, mkildir. 1040[1040] 20- FAL VE ELENCELER I. Fal 985. Mesele: Zeyd-i mslim "peygamber faldr" deyu, mslmanlara fal ap mukabelesinde ald aka hell olur mu? Elcevap: Olmaz. 1041[1041] 986. Mesele: Zeyd-i imam "Tli-i Mevld" kitabn asa imameti caiz olur mu? Elcevap: Bir mteerri' kimse bulunursa imamet ana verilmek evldr. 1042[1042] 987. Mesele: Kur'an- azm fal amak 'deti olan mezzinin, 'dil olduu takdirce imameti caiz olur mu? Elcevap: Min ba'din teeddben terk ederse olur. Olur olmaz niyet iin Kur'an- azm tefe'l edilmez. 1043[1043] 988. Mesele: lm-i remilde mahareti ve itihar olan Zeyd-i rem-mle, ba'z kimseler varp remi ettirdikte, Zeyd dahi "bu ilmin kavidi zere, remil unu ve unu beyn eder" deyu asla nesne hkm eylemese, er'an remmle varanlara nesne lzm olur mu? Elcevap: Olmaz. 1044[1044] II. Satran Ve Tavla 989. Mesele: Zeydin abdesti var iken satran ve tavla oynayp, tekrar abdest almadan ve elini yumadan kalkp namaz klsa er'an caiz olur mu? Elcevap: Elini yumak evldr, abdest almak dahi evldr, oynamamak din ve dnya sa'adetidr. Hak hazreti myesser buyura. 1045[1045] 990. Mesele: Zeyd bir ka kimse ile Ramazan, gnnde satran oynarken, Amr gelip oyunlarn bozup, ilerinden biri "neyledin" deyu Amra syledikte, Amr dahi hiddet ile kere "kfir oldun" dese. Zeyd dahi "estafirullah neden kfir oldum" dese, Amra ne lzm olur? Elcevap: Nehy-i mnkeri dahi nkfla etmek gerektir bu miktar telgt (taglzf) etmek srara ve inada bis olur.
1046[1046]

Bu Surette: Amr, Zeyde "hnzr eti yiyen oru tutar m" dese, Zeyd de "hnzr eti yiyen kimdir" dedikte, Amr "sen y hnzr eti yemisin y satran oynamsn" dese ne lzm olur? Elcevap: Eeri hazret-i Ali (kerremallahu vecheh) bir kere bunlar gibi oynayan taife grdkte, 'abede-i esnam hakknda vrid olan yet-i kerimesini okumulardr. Amma mehm emken nkfla nasihat etmek evldr, 1047[1047] Bu Surette: Zeyd ile Amr ekiip frig olduktan sonra, Bekr kavgaya bis olan Zeyde "kavgann asl ne idi" deyu su'l eyledikte, Zeyd-i mezkr hiddet ile defa Bekre "dniniz gitti" dese ne lzm olur? Elcevap: Ramazan gnnde ann mhmel ie mbaeretine nasihat ve mnker eden Amra muhalefet etmekle kan'at etmeyip, Bekre ve Amra "dininiz gitti" demek "nehy-i mnker etmekle din gider" demektir, kfr-i sarihtir. Tecdd-i man ve tecdd-i nikh lzmdr. 1048[1048] III. Karagz 991. Mesele: Zeyd-i hatib ekbir meclisinde vki' olup, gece ile hayl-i zil dedikleri oynayp, define kadir olmayp ve kalkp gidemeyip, imz- ayn edip, sabah istifar eylese, er'an nesne lzm olur mu? Elcevap: Hitabeti, Bak te'l hazreti 'azamet ve heybetin ol ekbir dedii hakir kulunun 'azamet ve heybetinden glib bilip ana gre 'amel eder bir mslime verilmek lzmdr. 1049[1049] 992. Mesele: Bir gece bir meclise hayl-i zil oyunu getirilip, imam ve hatib olan Zeyd ol mecliste bile olup, oyun hirine dein bile seyr eylese, er'an imametten ve hitabetten azle mstehak olur mu? Elcevap: Eer ibret iin nazar edip ehl-i hl fikriyle tefekkr ettiyse olmaz. 993. Mesele: Hayl-i zil iin ba'z ehl-i basiret demitir. Hem "mahall-i ibrettir" deyu buyurduu vki' midir?
1040[1040] 1041[1041]

B. 309 b B. 274 b 1042[1042] A. 30 b 1043[1043] A. 30 b 1044[1044] A. 177 a 1045[1045] A. 5 b 1046[1046] A. 88 b 1047[1047] A. 88 b 1048[1048] A. 88 b 1049[1049] A. 24 a

99
Elcevap: Vaki'dir. Erbb-i besir-i selmeye ibret-i acibedir, 1050[1050] IV. Kssahan 994. Mesele: Kssahan olan Zeyd, Reslullah (sallllhu aleyhi ve sellem) in ammi olan hazret-i Hamzaya ba'z kizbler isnd edip "ann asrnda bir kfir pdih -nezbillhi te'l- ulhiyyet da'vsn eyleyip, cenneti var id" deyip, ol mel'unun azndan -ne'uzbillh- "ben Hamzay s yarattm hikmetim byledir, filn pehlivan mut' yarattm o benim cennetime dhil oldu" deyip "hazret-i Hamzann Kasm ve Bed' olup iki oullar var idi" deyu birbirine hasm eyleyip, cenk ettirip, mstemi' olan ba'z Bed'e ve ba'z Kasma meyl edip biribirlerine bu'z 'adavet eyleyip, mezkr Zeydi istim' ederlerken ba'z ikindi namazn ve ba'z akam namazn terk edip, ve ba'z vakt-i mekruhta namaz klsalar. Vech-i merh zre cem'iyyet eden Zeyde ve dima varp istim' edenlere ne lzm olur? Elcevap: Hkim Zeydi ta'zr-i edd ve habs-i medd ile iftiradan men' edip, idll ettii ehl-i hev ve dall dahi tevbe ve istifar edip, kendi hallerinde olmak lzmdr. 1051[1051] V. alg 995. Mesele: Tabi nakkarenin mcerred cihad iin makmt zre ta'lm ve ta'allm er'an caiz olur mu? Elcevap: Asla gayr garaz muhlit etmeyicek makmt zre ta'dm lzm olmaz. 1052[1052] 996. Mesele: Bir kasabann eyhi olan Zeyd, "algl dne varp, ta'm nnce giden ve pekir eken kimseler, kendiler kfir ve avretleri bindir" dese er'an Zeyde ne lzm olur? Elcevap: algl olduuyn der ise, ve alg aldranlar ve lu'b lehv ettirenler, istikll tarki ile ederler ve ettirirler ise, eyhe nesne lzm olmaz. Amma rfkla nasihat evldr. 1053[1053] 997. Mesele: Mahall-i fskta alg alan Zeydin alg letini, Amr-i slih vurup paralasa ne lzm olur? Elcevap: Sevb-i azm ile msb olur bi-fazlillhi (azze ve celle let-i habsenin aal hlinde kymetin vermek dahi lzm olmaz. Fetva bu kavil zerine. 1054[1054] 998. Mesele: Zeyd-i muslini alc olup, kefereye kopuz alverse, ana ne lzm olur? Elcevap: Ta'zr-i edd ve habs ile zecr lzmdr. 1055[1055] 999. Mesele: Bir hatun sazende olup, kimi kendinin ve kimi harm cariyelerine saz ta'lm eylese, kimse ile kavgas olmasa, mcerred ta'lm etmekle mahallesi halk mezbureyi mahalleden ihraca kadir olur mu? Elcevap: er'le kadirlerdir. 1056[1056] VI. Gre 1000. Mesele: Greiler greirlerken tasliye ettiklerinde kerahet var mdr? Elcevap: Kerahet muhtemeldir. Temc kesr iin ve lehve halk rabet iin tasliye kfrdr. 1057[1057] VII. Canbaz 1001. Mesele: Bir ehirde canbaz oynamaktan hkim men' eylemese, hkime ne lzm olur? Elcevap: Nehy-i mnker zerine vcib iken etmeyicek, ism-i azm ile sim olur. 1058[1058] LGAT A ba: Babalar. Abede-i Esnam: Puta tapanlar. Abes: Bo, beyhude, faydasz. Abhne: Hela. Abk: Zorlayc ve hakl bir sebebi olmadan efendisinin yanndan kaan kle.
1050[1050] 1051[1051]

B. 270 b A. 87 b 1052[1052] B. 270 b 1053[1053] A. 88 a 1054[1054] A. 89 a 1055[1055] A. 88 b 1056[1056] B. 286 a 1057[1057] B. 270 b 1058[1058] B. 181 a

100
A'cm: Acemler, ranllar. dem: 1. Adam, nsan. 2. Hz. dem. Agnm: Hayvanlar zerinden alman vergi. eitli zamanlarda alman yedi eit agnm vard. Ahar: (h) Baka, dier. Ahbes: En kt, en pis, en habis. hk: (h) Son, akbet. Ahir: (ayn, elif, he) Zina eden. Ahynen: Bazen, arada srada. Ahz: 1. Almak. 2. Yakalamak. Akar: (kaf) Para getiren mlk. Ev, han, dkkn, ba ve tarla gibi. Aka: Eskiden para birimi olarak kullanlan kk gm sikke. Deeri ihtiva ettii gm miktarna gre deimitir. Kuru'un birim olarak kabu l kinci Sleyman zamanndadr. (1687- 91). Akdem: Daha nce. Aktlzif: Kendinden gemi. kl: (kaf) Akll. Akim: (kaf) Ksr, neticesiz. Akrab: ok yakn, Akv: (kaf) Daha kuvvetli Ala Klli Hl: Her halde, nasl olursa. Ala Melein Nas: Halk arasnda, alenen. Ala Senetin Vahidetin: Bir senelik. Alaim: Almetler, iaretler. Alim-i Kfr: Kfr (bkz.) almetleri. Kfir olduunu anlatan deliller, iaretler. Alnyeten: Aka. Alay Bey: Zeamet sahibi. Bkz. Timar. A'lem: Daha lim, daha ok bilen. lem-i ehadet: Grlen lem, madd varlklar. Dnya. lemi Tekliften Mnsellh Olmak: Madd varlklar leminden, syrlp kmak. Cezbeye gelip coarak, akl ve uurla ilgisi kalmamak. Bu suretle din teklifler (farzlar, haramlar) altnda bulunmamak. lempenh: Dnyann kendisine-iltica edip snd. Osmanl padiah. Ale-i Tafsil Ve-l Tatvil: Tafsiltl ve uzunca olarak. Aleyhr Rahmeti Ver-Rdvn: "Allah'n rahmeti ve rzas ona olsun" yerinde dua. Al-i Resul: Peygamber soyu. Amden: Haksz yere ve kasden. Amel-i Kavm-i Lt: Cins sapklk, livta. Lt Peygamberin, slah iin gnderildii millet bu gnh iliyordu. mil: 1. Amel eden, i yapan. 2. Vali. 3. Osmanllarda, ehl-i rf denilen idare memurlarnn aa rtbede olanlarna da bu isim verilmise de yaylmamtr. mme-i Memalik-i slmye: Btn slm memleketleri. Amr: Fetva metinlerinde erkei, temsil etmek zere kulanlan umm isimlerden biri tekiler: Zeyd, Bekr, Ber, Hlid. Ana: Ona. Anveten Fetih: Savaarak bir yerin fethedilmesi. Zor ile zapt etmek. Arab erbeti: Hastay terletmek iin kullanlan baharatl erbet. Mskir deildir. Arak: 1. Ter. 2. Rak. Arayclk: Deniz kenarna dklen sprntlerde ve yangn yerlerinde kymetli eyler arayan "Arayc esnaf" nn meslei. Araz: Yer, memleket. (Osmanl idare tekilatndaki taksimat iin, bkz. Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, e. 1, s. 63-79). Arz- Emiriyye: Devletin mal olup, fertere kiralanan arazi. "Arzi-i memleket, Arzi-i havz, Arzi-i beytiilmal, Arzi-i sultanye" isimleriyle de anlr. Has, Timar, Zeamet arazisi. . Arz- Hakac: Mslmanlar tarafnden kl ile (anveten) feth olunduu halde gayri mslimlerin elinde braklan veya sulh ile alnp da bir vergi konularak gayri mslimlere terk olunan arazi. Bkz. Hara. Arz- Havz: Bkz. Arz- emiriyye, Arz- ri: Mslmanlar tarafndan feth edilerek mchitlere veya dier mslmanlara verilmi olan arazi. Bkz. r. Artk: Fazla. Askr-i Muvahhdn: Muvahhid askerler, Allah birleyen askerler. slm ordusu.

101
Asr-i Zahire: Gze grnen eserler. Asim: Gnah ve kabahat etmi olan. Sulu, gnahkr. Astane- Devlet: Devlet kaps. Saltanat merkezi, stanbul. Ashb: 1. Sahipler, mlik olanlar. 2. Hz. Peygamberi grmek erefine ermi mslmanlar. Asr: 1. Asr, yzyl. 2. kindi vakti. Aar: rler. Atik: (Kaf) 1. Eski 2. Azat olmu veya edilmi kle veya criye. Cariyeye atika da denir. Avarz: cap ettike konan vergiler. Avret: 1. Kadn, dii, kar, zevce. 2. Gsterilmemesi gereken yer. Atabe-i Ulya: Yce eik. Padiahn huzuru. Avende Ve Kevende: Gelen giden, ziyareti. Ayn: Grenek, det, usul, ibadet tarz. Azad: Kle veya cariyenin sahibi tarafndan serbest braklmas, hr klmak. A'zar: zrler, bahaneler. B Bac: 1. Halktan alman r ve hara, tccarlardan alman temett resmi ve gmrk rsumu v.s. den ibarettir. 2. Kudretli hkmdarn zayf olandan ald vergi. Bac-i Bazar: Pazar yerinde maln satan tccardan alnan vergi. Ba'de Zamann: Bir zaman sonra. Ba'd-Ed Duhl: Duhulden (bkz.) sonra. Ba'd-El dde: ddetten (bkz.) sonra.. Ba'dehu: Ondan sonra. Bad Azlemdr: Sebep olan daha zlimdir. Bg: Veliyylemr'e (bkz.) kendisince doru olan bir sebebe dayanarak, aslnda haksz yere isyan eden kuvvet sahibi mslim. Ba'd: Uzak. Alkasz. Ban: Bkz. Talk-i bin. Bali: Bulua (bkz.) ermi erkek ocuk. Kz ise: Elia. Bri: Yaratc, Allah. Btl-l Mahz: Tamamen bo ve beyhude. Batman: Mayiler ve hububat iin bir l. Yerine gre iki okkadan sekiz okkaya kadar eitleri vardr. Bir okka 1 kg. ve 283 grdr. Batnen Ba'de Batnn: Soydan soya, nesilden nesile. Bedgrdar: Kt ili. Bengman: Fena phede bulunan. Bednam: Ad ktye km, rezil. Bedel-i Hal': Bkz. Hal' okumak. Bedel-l Kitabet: Klenin kitabet (bkz.) mukabilinde sahibine demeyi teahht ettii mal. Bedel-i mktebe. Ber: 1. Toprak, kara. 2. Hayr ileyen. Berat Namaz: aban aynn on beine tesadf eden Berat gecesinde fazla olarak klman yz rekt namaz. Berhurdar: Hisse ve nasibi olan, devlet ve ikble eren. Berk: (kef) Yaprak, (kaf) imek. Berktb: Skca balayp, Salamlatrp, takviye edip. Ber: Afyon urubu ve keten yapra ile yaplan sarholuk verici bir eit macun. Ber Vech-i Maktu': Muayyen bir bedel karl olarak Ber: Fetva metinlerinde erkei temsil etmek zere kullanlan umm isimlerden biri. tekiler: Zeyd, Amr, Bekr, Halid. Bey': (ayn) Satmak, sat. Beyt-i Mukaddes: Mukaddes ev. 1. Kuds. 2. Kuds camii: Mescid-i Aksa. Beyt-lmal: slm hkmetinin mliye hazinesi. Beyt-lml-i mslimn. Beyt-lmlc: Yenieri oca efradndan lenlerin mirasnn vrisler arasnda taksimi, vrisi kkse kalan parann iletilmesi, yoksa, parann Beyt-lmle gnderilmesi gibi ileri yapan vazifeli. Beyyne: Delil.

102
Beyz:1. ok beyaz. 2. Yumurta. B-Gnah: Gnahsz, kabahatsiz. B-Haseb- er'- erif: Mukaddes eriat gereince. Bi-Namaz: Namaz klmayan. B-Nefsih: Kendisi. Bid'at: Dinin, man ve ibdet hususlarnda, aslnda bulunmad halde sonradan ihdas olunan eyler. Bid-Defet: Defalarca. Bhte: Zayf, esir. Bla-Gasl: (ly) Ykamadan. Bka': (kaf) Yerler, topraklar, lkeler. Burun: Dar, darda. Bulg: Erkek ve kz ocuklarnn, tenasl kabiliyeti kazanmalar. Blig ve bliga olmak. ocuk buludan sonra dn emirleri yapmakla mkellef olur. Butlan: Bo ve btl. Yanl olarak. Br': Kurtulmak. C Cari: Bkz. Cb-i vakf. Cabi Vakf: Vakf gelirlerini toplamaya memur kimse, vakf tahsildar. Caiz: eriat lleriyle yaplmas serbest ve doru olan. C'anbaz: Cann tehlikeye koyan. Canbazlk eden. Canb: Taraf. Car: Kadnlarn tesettr maksadiyle brndkleri rt, araf. nceleri byk bir tek para hlinde idi. Criye: Bir mslmann mal olan gen veya yal kle kadn. Cebehane: Silh ve harp malzemesinin saklanp korunduu yer. Cebe: Zrh. Cebren: Zorla cebr ederek. Cehele-1 Kttab: Cahil ktipler. Cehr: Aikr olmak. Sz aktan sylemek. Yksek sesle okumak. Cela: Memleketinden ayrlmak, gurbete dmek. Cemaat-i Saniye: kinci cemat. Cemaat-i l: lk cemat. Ezandan sonra birlikte klman namazn cemaati. Cem' Olmak: 1. Bir araya gelmek, toplanmak. 2. Zifaf olmak, kadnla erkein birlemesi, cima'. Ceman: Topluca, hep beraber. Cemm-i Gafr: nsan kalabal. Cer: Medrese talebesinin aylarda etrafa dalp, Kur'an okuyup vaaz ederek geimlerini temin edecek mal toplamalar. Cerh: Ba ve yz ksmndan baka uzuvlardan herhangi birini yaralamak. Cerrar: Cerre kan kimse. Bkz. Cer. Cevanib: Canipler, yanlar, evre, etraf. Cezbe-i lahye: lh bir his ile coarak kendinden geme hli. Cbyet: 1. Byk vakflarn ayr vazifeliler (cb) tarafndan idare edilen ksmlar. 2. Vakfa ait paralar toplama vazifesi (cihet). Cibril: Cebrail. Peygamberlere Allah'n emirlerini tebli eden melek. Cidd: Ciddlik. Bir ii gerekten yapmak. Cihad: Mslmann maln ve cann feda ederek ve her eit vasta ile Allah yolunda almas ve savamas. Ciht: Cihetler. Vakf messesesine ait vazifeler. mamlk, hatiplik, mezzinlik, kayyimlik, mderrislik, hfz- ktplk gibi. Cihaz: Kocaya varan kz iin hazrlanmas det olan eya. eyiz. Cihet: Vakfa ait vazife ve hizmet. Ekz. Ciht. Chet-i Fevk: Yukar taraf. Chet-i htisb: htisab (bkz.) Vazifesi. Cima: Cinsi mnsebet. Cm' Lfz ile etm: Cins mnsebet szn kullanarak birine svmek. Sinkef ile svmek. Cyef-i Dnya: Dnya cifeleri, pislii. Dnya, dnya mal. Cizye: Gayri mslimlerin mkellef olan erkeklerinden senede bir defa alnan ahs vergisi, haracr rs. Cnd: Askerler, ordular, Cnn: Delilik. Czhan: Namazlardan evvel, Kur'an'dan bir cz okumakla vazifeli cami hademesi. Kur'an otuz cz'den ibarettir.

103
arhya kmak: Meydana kp savamak. eyiz: Bkz. Cihaz. iftlik Rsumu: iftlik vergisi. uka akr: uha kumandan elbise. D Dahl: Karma, tesir etme. Dahl Etmek: 1. Karmak, mdhale etmek. 2. Taarruz etmek. Din: Alacakl. Da: (dad) Dallete dm, saptm, hidyetsiz. Dalyan: Tutulan balklarn iinde muhafaza edildii evrilmi deniz paras. Dana: tim, arif, bilgili. Dnimend: Medrese tahsili grm kimse. lim kyafetinde bulunan kimse. Dar: 1. Ev. 2. Yer. 3. Memleket. Dr- Hare: Mslmanlarn elinde bulunmayan yer ve mslmanlarla sulh yapmam olan gayri mslimlerin lkesi. Dar-i slm: Mslmanlarn hkimiyeti altnda bulunan yerler. Darb Eylemek: Vurmak, dvmek. Debba: Ksele yapmak iin hayvan derilerini ileyen esnaf. Decce: Tavuk. Defter-i Hkn: ahs tasarruf, timar, zeamet, has, mlk ve vakflarn ve bunlardaki deiikliklerin kaydn tutup senedini veren direnin ad. Tapu. Dellet: (dal) Delil olma, iaret etme, yol gstermek. Der- Devlet: Devlet kaps. Der-Mahzen: Mahzende. Mahzene koymak. Derhm: 1. Dirhemler 2. Akalar, paralar. Derekt- Nr: Atein dereceleri, Cehennemin tabakalar. Devirhan: Camilerde namazlardan evvel Kur'an okumakla vazifeli kimse. Devran: 1. Dnerek oynamak. 2. Baz tarikatlerde dervilerin bir halka tekil edip dnerek yaptklar zikir ve yin. Deyn: Bir kimsenin demek zorunda olduu bedel, bor. Dmk: am ehri. Dirhem: Okkann drt yzde biri. Bir dirhem 3,2 gramdr. Drhem-i er': On drt krat gm. Orta byklkte yetmi arpa tanesi arl... Zekt, mehir, diyet ve sirkat nisablarnda muteber olan bu dirhemdir. Diri: Saknmak, uzak tutmak, esirgemek. Dyr- Arab: Arap memleketleri. Dyr- miye: am lkesi, am. Dyet: Yaralama veya ldrme hlinde, yaralanana veya lenin vrislerine, sulu tarafndan bir eit tazminat mahiyetinde olarak verilmesi gereken mal. Donanma: Mhim gnlerde yaplan enlik ve elenceler. Duhl: 1. Girmek. 2. Erkein kadnla cins bakmdan tam olarak birlemesi, zifaf olmak. Kendisiyle zifaf olunan kadna medhln bih denir. Dzah: Cehennem. Drer: 1. Byk inci taneleri. 2. Bir fkh kitab. eyhlislm Molla Hsrev (l. 1480) tarafndan yazlmtr. Bunun erhi olan Gurer de ayni ztndr. D: Rya. E Eazzalh Ensrahu: Allah onun yardmclarn aziz etsin. Ebtl: Bo, yalan, esassz eyler. Eben 'An Ced: Babadan, byk babadan, dededen. Ebn-Y Sebil: Yolcular. Ebn-Y Zaman: 1. Zamane ocuklar. Bugnn insanlar. 2. Dnek kimseler. Eb Cehil: Hz. Peygambere dmanl ile tanman mrik. Bedir gazasnda ldrld. Ecel: Kararlatrlan vakit, mddet.

104
Ecl: Sebep. Ecir: 1. cret. 2. Sevap. Ecr-i Misil: 1. Bir maln kullanlmasndan doan menfaatin para lleriyle takdiri. 2. Ehl-i vukufun bir husus iin takdir ettii cret. Ecza: 1. Czler, paralar. 2. Kur'an czleri. Eda-Yi Salt-i Mektbe: Farz olan be vakit namaz klmak. Edal: (dad) ok fazla dallette olan, ok sapm olan. Ed'iye: Dualar, evrad. Devaml okunan dua ve zikir. Ef'l-i ena: Kt iler, hareketler. Efdal: Daha faziletli, daha iyi. Efzun: Fazla, ok, yukar. Eeri: se de. Ehab: ok sevilen. Ehak: (kaf) Daha lyk, mstehak. Ehl-i Bazr: Satc. Ehl-i Heva: Hev ve heveslerine uyanlar. Ehl-i Href: Esnaf. Ehl-i er': Bkz. Meclis-i er'. Ehl-i Urf: dre memurlar hakknda kulamlan bir tabir. Daha ziyde muhtesib gibi knn yollardan ok idar tedbirlerle i gren ve halkla yakndan ilgili vazifeliler. Zabta. nfaz memurlar. Ehl-i Zmmet: Mslmanlardan eman (bkz) alm bulunan gayrimslimler. Erkee zimm, kadna zimmiye denir. Eimme: 1. mamlar (bkz.) 2. Byk din imamlar, limler, mctehidler. Ekvil-i Batla: (kaf) Btl Gzler. Ekl Etmek: Bir ey yemek. El-yz Bllh: Allaha snrz. Eman: 1. Korkusuzluk, sdelik, endieden uzak olmak. 2. Harpte, korkmamas ve hayatndan emin olmas iin dmana verilen sz. Emn-i Evbk: Sahibinden kam kleler (bklar) ile ilgili memur. Emin-i Ml Gib: Kaybolmu kimselerin mallarna bakan memur. Emr: 1. Bir yerin reisi. 2. Seyyid (bkz.) 3. Sancak Beyi. Emirler: 1. mer. Sancak Beyi (bkz.). 2. Seyidler. Emr-i Ma'rf: Ma'rfu doru olan emr etmek. Allahm emirlerini hatrlatp, anlatmak. Bkz. Nehy-i mnker Emred: Byklar yeni terlemi, sakal akmam gen ocuk. Emsr: (sad) ehirler. Emsr- Mslmn: slm ehirleri, En'am: 1. Kur'anda bir sre. 2. Bir dua kitab. 3. At, deve, sr, koyun gibi hayvanlar. Enfa': ok faydal. Enkiha: Nikhlar (bkz.). Enseb: ok mnsip, en uygun. Eraml-i Eytam: Yetimlerin analar. Erba Ve Erba'n Ve Tsamie: Dokuz yz krk drt. Mild: 1535. Erbb- Besair-l Selme: Selim gr sahipleri. Olgun ve tedbirli kimseler. Erbab- Hall Akd: Selhiyet sahipleri, ibandakiler. Erbab- Sk: arda pazarda ticaret edenler. Erham: Hsmlar, akrabalar. Esbab: 1. Sebepler. 2. Esvap, elbiseler, amarlar, eyalar. Esfel: Aa, alt taraf. Eshb- Cahm: Cehennemlikler. Eshab- Hbre: Bir mesele hakknda derin bilgisi olanlar. Eh-i hbre, ehl- vukuf, bilirkii. Eshab- Vukuf: Bkz. Eshb-i hibre. Eslah: En slih, en iyi.

105
Eed: En iddetli. Evbk Emin: Bkz. Emn-i evbk. Evni: Eve ait eyalardan sofra, ay, kahve takmlar ile leen, ibrik, testi, kse gibi maden veya iniden yaplm kaplar. Avani. Evfak: En muvafk, en uygun. Evkt- Hamse: (kaf) Be vakit namaz. Evla: En mnsip, en lyk. Evliya: 1. Veller, keramet sahipleri. 2. Emir sahipleri. 3. Himaye edenler. Evliy-y umur: i banda bulunan kimseler. Evza-i Masna: Dzme tavrlar, yapmack hareketler. Eyyam-i Nahir: Kurban bayramnn, kurban kesebilen ilk gn. Eyyedehullahu Tel Ve Kavvahu: Allah onu teyid etain ve kuvvetlendirsin. F Farz: Allah'n kat' emir ve yasaklar. Fask: Allah'a taatten ok uzaklaan. Byk gnahlar ileyen. Fasd Namaz: Yanl bir hal veya hareket sebebiyle doru olmaktan kan namaz. Fsid-i namaz: Namaz fsid eden ey. Fatma: Fetva metinlerinde kadn temsil etmek zere kullanlan umumi isimlerden biri. tekiler: Hind, Hatice, Zeyneb. Fecere: Fcirler. Gnahkr, sefil, rezil, yalanclar. Ferg-i Bal: Gnl rahat. Ferz: 1. Farizalar, Allah'n kat' emirleri. 2. Mirasya er'an den hisse, lm-i feriz: Vrislerin hisselerini bildiren ilim. Ferc: 1. Aralk, yark, atlak. 2. Kadn tenasl uzvu. Feseka: Fsklar (bkz.). Fesh-i Nikh: Nikhn, boanma olmadan bozulmas. Nikh fesh eden hallerden bazlar: a) Elerden birinin irtidd (bkz.) b) Elerin birbirine mahrem (bkz.) olduunun meydana kmas, c) Erkein, kaynvalide veya vey kz ile, kadnn kaynpeder veya vey olu ile mnsebet kurmas veya ehvetle sarlmas veya tenasl yerine ehvetle bakmas, d) Pir criye veya kle ile evli olan kimsenin miras yolu ile einin sahibi durumuna gemesi. Fetv: Fetvalar. Fetva: Mft tarafndan verilen er' hkm. (Eserin giri ksmndaki izahata baknz.) Fevt Olmak: 1. Elden kamak, kaybolmak. 2. lmek. Fsk Fcur: Allah'n emrini terk etmek, gnah ilemek. F-Zamnna: Zamanmzda. Fi'l-i Abes: Bo i, faydasz hareket. Fi'l-i Kabih: Kt ve gnah i. Livata (?). Flori: Mild 11. asrdan evvel Filoransa'da karlan zeri iek nakl altnn ad. Daha sonra Avrupa'da baslan baka altn paralara da bu isim verildi. Bizde ilk olarak Ftih tarafndan bastrlan altn parann ad sadece altn idi. Fakat filori de denmitir. Firkat: Ayrlk. Fuzl Nkah: Asl vel, vekil veya eli olmayan bir ahsn bakas namna akt ettii nikh. Fls: Msr'da 1633 ylnda baslan bakr para Osmanllarn zamannda, stanbul'dan gnderilen bakrla kesilen bu para, ilk olarak fls adn almtr. Araplar bakr paralara 1400 ylndan beri fls diyorlard. Fnn-i Skzbe: Yalanc ilimler, kandrc fenler. G Galb Bel Mtehakkk: Daha stn, hatta muhakkak. Gabn: Hile, aldatmak. Bir eyin miktarn eksiltmek. Gabn-i Fh: Fahi derecede, ok aldanmak. Gallt: Gaileler. Galle: Gelir ve mahsul. Galle-i vakf: Vakfn gelirleri. Garb: Daim aknt yapan bir gz hastal. Garet: apul, yama, akn. Garra: Gzel, gsterili, atafatl. Gasl Etmek: ly ykamak, gasil. Gaybet: Kaybolmak, bilinmemek.

106
Gedik: Esnaflk ve san'atkrlk etmek zere daim kalmak iin kiralanm veya mlk alnm bir yer veya dkkn iinde, kirac tarafndan sahip veya mtevellinin izni ile yaplan bina, dolap, raf ile ieri konan letler. Grv: (gaym) Barma, feryat. Gurema: Alacakllar, borlular. Gurer: Bir fkh kitab. Drer in erhidir. Gurre: 1. Kamer aylarn ilk gnleri. 2. Maln ve klelerin en iyi ve gzel olan. 3. Drlen bir cenin iin verilecek tazminat. Gurre-i Ramazan: Ramazan aynn ilk gn. Gurre-i evval: evval aynn ilk gn. Gusl: Cnupluk, hayz ve nifas hallerinden sonra dinin emri gereince ykanma. Boy abdesti. Gzete: Gemi. H Habs-i Medyun: Borcunu vermeyen borlunun haps edilmesi. dememeyi det edinen veya mal olduu halde saklayan borlu hapsedilir. Piman olursa, hakikaten fakir olduu anlalrsa veya para kazanp deyeceine hkimin kanaati gelirse serbest braklr. Habs-i Medd: Tam bir gn veya daha fazla sren hapisler. Hac: slmn be artndan biri. Her mslmanm belirli bir madd imkna eritii anda zerine farz olan ibadet. Had: 1. Men etmek. 2. Bir ksm cezalarn umum ad. Hadd-i Kazf: Kadn veya erkek, zinadan kendisini koruduu, temiz ve iffetli olduu bilinen bir kimseye zina ile iftira edene verilen ceza. ftiraya urayan hr ise 80, kle ise 40 denek darbesidir. Hadd-i rb: Sarho edici ikilerden birini kendi istei ile ien kimseye verilen ceza. Hr ise 80, kle ise 40 denek darbesidir. Hadd-i sekr, hadd-i hamr. Hadem Haem: Hizmetkrlar. Hadis: kan, meydana gelen. Yeni, yeni kan. Hads: Hz. Peygamberin szleri. Bkz. Snnet. Hadravat: Sebzeler. Hakk- Hizane: Bakma muhta kz ocuunu, st etmesi ve terbiye edilmesi gereken yllarda yannda bulundurma hakk. Hakk- Tebbiyet: Bakm ve terbiye yllarnda erkek ocuu yannda bulundurma hakk. Hal': 1. Soyma. 2. Boanma. 3. Tahttan indirme. Hal' Okumak: Karlkl artlarkabul ederek boanmak. Halas: Kurtulmak, serbestlik. Hali'-l zr: Kt, yrtk, edepsiz. Halid: Fetva metinlerinde erkei temsil etmek zere kullanlan umm isimlerden biri, tekiler: Zeyd, Amr, Bekr, Ber. Hlya: imdi, hl. Hall Akd Erbab: Bkz. Erbb- hail akd. Hal-Ledet Hlafetehu: Hilfeti dim olsun. Halt: 1. Kartrma. 2. Mnasebetsiz sz syleme. Halvet: Zev ile zevcenin yalnz bulunmalar. Halvet-i Sahha: Zev ile zevcenin birlemelerine (cima') mni olacak bir hal olmad halde halvet olmalar. Halveti: 1. Halvetiyye tarikatna mensup olan. 2. Havetiyye tarikat: 14. asrda Harzem ve Hirat'ta yaam olan Siraceddin mer Haivet'nin kurduu tarikat. Hmil: 1- Bir eyi zerinde bulunduran. Tayan. 2. Hmile. Hamr: arap. Hamse Ve Erbain Ve Tis'amie: Dokuz yz krk be. Mild: 1536. Harac: Biri adam basma, dieri topraktan veya hslatndan olmak zere gayrimslimlerden alnan iki eit verginin ad. Adam bana alnan ve ahs vergi mahiyetinde olana cizye veya harac- rs denir. Topraktan veya hslatndan alnana ise harac- araz denir. Harac-: rs reit ve salam olan gayri mslim erkeklerden alnr. Mslman olurlarsa alnmaz. Harac- araz ise, arazi sahibi mslman olsa da alnmaya devam edilir. Mukseme ve muvazzaf olarak iki eittir. Harac-i Mkseme: (kaf) Araznin verimine gre hslatn onda birinden yarna kadar alnabilir. Her mahsul kaldrta alnr. Harac- Muvazzaf: Arazinin verimi gz nnde tutulmakla beraber, araz zerine ve dnm bana sabit olarak

107
konan vergidir. Mahsul durumu ne olursa olsun aynen ve ylda bir kere alnr. Hara-Gzar: Hara veren. Haram: Yaplmas, Allah tarafndan kat'i olarak yasak edilmi. Harami: Yol kesen, haydut. Haramzade: Gayri meru, pi. Hakekt- Mevz'a: Bkz. Evz'-i masna. Harem: 1. Saray, konak ve evlerde kadnlara mahsus ksm. Harem dairesi. 2. Mukaddes ey, girilmesi yasak olan yer. 3. Zevce. Harici: Hz. Ali ile Hz. Muviye arasnda zuhur eden anlamazlk srasnda, Hz. Ali saflarndan karak her iki tarafa da dman olan bir frka. Ehl-i snnetten tamamen ayrlan bu hizip mensuplar Hz. Ali tarafndan malp edildiler, fakat ortadan kalkmadlar. Sonunda Hz. Ali'yi hanerle ehit ettiler, man, amel ve hilfet hususlarnda farkl grleri vardr. Kendi gibilerden gayrsna kfir, teki slm diyarlarna dr-i harb (bkz.) derler. eitli kollara ayrlmlardr. Ehli snnete en yakn kolu ibdiyye dir. Harir: pek. Has: Bkz. Timar. Har: 1. Toplama. 2. llerin dirilipmahere gelmeleri. Hatib: 1. Gzel syleyen. 2. Camide hutbe okuyan. Hatice: Fetva metinlerinde kadm temsil etmek zere kullanlan umm isimlerden biri. tekiler: Hind, Ftma, Zeynep. Havac-i Aslye: Asl ihtiyalar zarur ihtiyalar. Havale: 1. Bir evin iine bakarak rahatszlk veren yap. 2. Perde, mni, manzaray kapayan. Haval: Etraf, evre. Havaric: Haricler (Bkz.). Havf: Korku. Havf Reca: Korku ve mid. Allah'a kar, kullarn dima bulunmalar gereken hal. Gnhtan ve azaptan korku ile af ve cenneti mid etme hislerinin ayn anda tanmas hli. Hayl-i Zll: Glge oyunu, karagz. Hayme: adr. Hayyen: Diri, canl olarak. Hazne-i mre: Devlet haznesi, devlet kasas. Hedm: Ykmak, harap etmek. Helak: (kef) lmek, mahvolmak. Hemmaz Ve Gammaz: nsann ayp ve kusurlarn aratrp, yayan ve ikyet eden. Hergiz: Asla, katiyen, hibir vakit. Hetk: Yrtma, yarma. Hetk-i rz: Irza saldrma. Hdane: Bkz. Hizne. Hfz: 1. Korumak, bakp beslemek. 2. Ezberlemek. Hafz: Kur'an' ezberleyen. Hll- ddet: ddet sresi. Hnzr: Domuz. Href: Hrfetler. Ehl-i href: Esnaf. Hrfet: Geim sebebi olan i ve san'at. Hyr: Muhayyerlik. Taraflardan birinin bir zaman iin anlamay bozmakta serbest olmas. Hyr-i Fesih: Bir anlamay fesh etme hakkna sahip olma. Hyr-i Gabn: Aldatlm olmak sebebiyle anlamay bozma hakk. Hyar- Gurur: Bir alveri veya anlamada bir kimsenin kendi kendine aldanmas sebebiyle geri dnebilme hakk. Hibe: Balama, ba. Hill: Hell olmak. Hin: Vakit, zaman, an. Hnd: Fetva metinlerinde kadn temsil etmek zere kullanlan umm isimlerden biri. tekiler: Ftma, Hatice, Zeynep. Hndb: Bir bitki. : Hins: Yeminini bozmak. Hrman: Nasipsizlik, mahrumluk. Hizane: 1. Besleyip bytmek.

108
2. ocuu, buna hak sahibi bir yaknnn muayyen mddeti iinde muhafaza ve terbiye etmesi. Hucurat: Hcreler. Huf: Namaz abdesti alnrken zerine mesh edilen bir eit mest, ayakkab. Huffaz: Hafzlar. Hufyeten: Gizlice. Hukuk-u bd: Kullarn hakk. Hulle: Bir kadnn, talk- selse (bkz.) ile kocasndan ayrldktan sonra, yine eski kocasna dnebilmesinin er'an mmkn ve hell olabilmesi iin gereken art. Bunun iin kadnn baka bir erkekle evlenip ayrlmas gerekmektedir. Bu ikinci evlilik bir hile eklinde olmayp zifaf olunmas arttr. Huliyy-i Nisa: Kadnlarn ss taklar, ziynetleri. Hmret: Krmzlk, kzllk. Hms: Bete bir. Hrmet: Haram olmak. Hurc: 1. kma. 2. Ayaklanma. Husmet: Anlamazlk, da'va mevzuu. Huzr-i hd: ahitlerin huzuru, n. Hccet: Delil, isbat edici. Hrm- er'i: erate gre verilen hkm. Hnkr: Osmanl pdih. Hns-Y Mkil: Kendisinde hem erkek, hem de kadn tenasl leti bulunan veya hibiri bulunmayan insan. Bunlar ieme tarzlar, cins meyilleri, sakal veya gslerinin kmas gibi hallere gre iki cinsten birine dhil edilirler. Hrret-l Asl: Doutan hr. Hsn-i Muaeret: yi geinmek. Hsn-i Savt: Ses gzellii. I Iskat Salat: (kaf) len bir mslmann, hayatnda klamad namazlarn affna sebep olur midi ile, kendi vasiyeti zerine veya vrisleri tarafndan, fakirlere datlmak iin ayrlan para ile yaplan muamele. Itk: (kaf) Azad etmek, kleyi serbest brakmak. re: Ariyet vermek. Geri almak zere vermek. ba: iddetle ekinmek, tiksinmek. bahat: Mubah olmak, serbeste yaplabilir olmak. bka: (kaf) Devam ettirmek, ayni halde brakmak. bie: Bir kimsenin zerinde bakalarnn hakk, alaca verecei kalmadn gsteren muamele. braz: Gstermek, meydana koymak. btid-i Hadd-i Bulu: Buluun (bkz.) balang ya. cabe: Kiralamak. cazet: 1. lim veya yazda (hat) tahsilini bitirenlere verilen izinname, ehdetnme, diploma. 2. zin, msade. cbar: Cebr etmek, zorlamak. cla: Nefy etmek, srmek. ddet: Kadnn boanma veya lm sebebiyle ayrlmas zerine, tekrar evlenebilmesi iin gemesi gereken zaman. ddet-i Talak: Boanan bir kadnn tekrar evlenmeden nce beklemesi gereken mddet. ay on gn, yz gn. ddet- Vefat: Kocas len bir kadnn tekrar evlenmeden nce beklemesi gereken mddet. Drt ay on gn, yz otuz gn. dhal: 1. Dhil etmek, ieri koymak. 2. Erkeklik letinin sokulmas. fakat: (kaf) Hastalktan iyileme. hneten: Korkutarak. hsan: 1. yilik etmek, ba, ltuf. 2. Bir yeri salamlatrma. htira: 1. cad etmek. 2. Uydurmak. htiraz: ekinmek. htsab: Bkz. Muhtesip. htsben: htisab vazifesi olarak. Bkz. Muhtesib. htzar: lm hli, hastann lme yaklat hl.

109
kab: (kaf) Ceza, azap. kamet: (kaf) Yerine getirmek, vcde getirmek. kmeti Had: (kaf) hadlerin (ceza) yerine getirilmesi, ifs. krah: Bir kimseyi haksz yere korkutarak rzas olmayan bir sz sylemeye veya bir ii ilemeye mecbur etmek. krar: (kaf) Kabul etmek, itiraf etmek. kta': (kaf) Beyt-lmle it araziyi veya arazinin gelirini, beyt-lmalden, almaya hakk bulunan bir kimseye veliyylemrin (bkz.) vermesi. ktida: (kaf) 1. Uymak, tbi olmak. 2. Cemaatle namaz klarken imama uymak. 'la: 1.Yemin etmek. 2. Erkein bir mddet iin veya devaml olarak karsna yaklamamak zere yemin etmesi. 'l-y Kelimetullah: Allah'n szn yceltmek. slmiyeti yaymak. l Yevmina Haza: Gnmze kadar. lhad: Hak yoldan yz evirip, kfr yollarndan birine sapmak. Byle olana mlhid denir. lhak: (kaf) Katmak, bititirmek. lka: (kaf) Brakmak, koymak, atmak. lla: Aksi takdirde. lm-l Hendese: Geometri. lm-i Remil: Bir takm nokta ve-izgller yardmyle, gaibi kefetme iddiasnda olan bir ilim. Bununla uraana remml denir. mam: 1. nde bulunan ve kendisine uyulan kimse. 2. Din ilminde yksek bir mevki sahibi. 3. Peygamberin halifesi, mslmanlarn reisi, devlet bakan. 4. Halifenin izni ile halka namaz, kldran, dini reten, yol gsteren, mkillerini halleden, nikh vb. ilere bakan kimse. mam- A'zam: Eb Hanfe Numan b. Sabit el-Kf. Mezhep kuran drt byk mctehidden biri. Hanef mezhebi kurucusu (699-767). teki mctehidler: Mlik, afi, Hanbel. mam Muhammed: Ebu Abdillah Muhammed b. Hasen. mam- A'zam'n en ileri gelen talebesi. Hocasnn derslerini yazarak tesbit etmitir. mam afi: Ebu Abdillah Muhammed b. dris mezhep kurucu drt mctehidden biri afi mezhebi kurucusu (767-819). mameyn: ki imam demektir, imam Ebu Yusuf ile mam Muhammed iin, bazen de mam- A'zam ve mam afi iin kullanlr. nas: Kadnlar, diiler. nfak: Nafaka vermek, beslemek. nhiraf-i Fahi: ok sapm olmak, fazla yanl. na: Yapma, vcda getirme. nzal: 1. indirmek, nzul ettirmek. 2. Cinsi temasta meninin kmas. rdet: Dilemek, istemek murad etmek. rsal Etmek: Gndermek, yollamak. sa: (sad) Vasiyet eden. s: s peygamber. sare-i Fitne: Fitne salmak. Fitne ile ortal kartrmak. sga: Dinlemek, kulak vermek. skr: Sekir vermek, sarho etmek. sm: Gnah, kabahat su. spene: Bir nev ahs vergisi. Mslim veya gayri mslim, bulua ermi herkesten alnrd. stibdl: 1. Deitirmek. 2. Bir vakf, bir mlk ile mbadele etmek, deitirmek. Bu muamele vakf edenin art, veya er' lzum zerine yaplabilir. Yeni mlk de aynen vakf saylr. stdne: Bor, dn almak veya alnmak. stihl: Hl deitirmek. stihnet: Hor ve hakir grmek, horlamak. stifsar: Sormak, soruturmak. Sorulma. stifta: Fetva istemek. Mft veya dn ilimleri bilen birinden mesele sormak. stifar: Allah'tan mafiret dilemek, af istemek. Estafirullah demek. stihll: 1. Hell saymak. 2. Helllamak.

110
stihsnen: Beenerek, beenilerek. stikrah: Kt sayma, tiksinmek. stiksa: Bir eyin esasn anlamak iin inceden inceye aratrmak. stilad: 1. Cariyeyi mm-i veled (bkz.) klmak. 2. Efendinin, cariyesinin hamile olduu veya dourduu ocuu bu bendendir diye nesebine almas. stima': Dinlemek. stimrar: Devamllk, -kalclk. stirbah: Faize yatrma, faizle para verme. stizan: zin istemek. tira: Satn almak. 'tk: (Kaf) Kleyi azad etmek, hr klmak. tkname: (kaf) zd olduuna dir klenin eline verilen vesika. tle-i Lisan: Dil uzatma, kt syleme. t'am: Yedirmek, yemek vermek. 'tikaf: (Kef) Bir yere kapanp ibdetle vakit geirme. tlak: (Kaf) 1. Erkein zevcesini boamas. 2. Brakmak, salvermek. ttba': Tbi olmak, uymak. ttisaf: Muttasf olma, vasflanma, bir hal taknma. 'vaz: Deimek, bir eye bedel olarak baka bir ey vermek. yalle Vermek: Evltla vermek. za: incitmek, eziyet etmek. ztirari: Mecburen, elde olmayarak. K Kabayih: Kabhalar, irkin ve gnah eyler. Kabh: irkin ve yakksz. Kablehu: Ondan nce. Kabl-El-Ahz: 1. Almadan nce. 2. Yakalamadan nce. Kabz Etmek: Almak, elinde tutmak, el koymak. Kaaan: Kamay det edinmi. Kakn Kul: Kam, firar etmi kle. Bkz. bik. Kd: Kad, hkim. Kadir: (Kaf) 1. Yapabilme, yapmaya hakk olma. 2. Yapabilme gcne sahip erkek. Kadire: (kaf) Kadir olan kadn. Kadir Namaz: Ramazan aynn yirmi yedinci gecesine tesadf eden Kadir gecesinde fazla olarak klnan namaz. ki rektten bin rekta kadar olabilir. Kfir: Mslman olmayan. Bkz. Kfr. Kfir-i Harb: Kendisiyle sulh yaplmam, harp hlinde bulunulan kfir. Kaftan: Eskiden giyilen bir st elbisesi. Her snf ve rtbenin kaftan ekli farkldr. Uzun ve ksalar vardr. Kahpe: Orospu, kt kadn. Kahren Feth: Cebren, zorla, savap yenerek fetih. Bkz. Anveten fetih. Kahve-Fr: Kahve satan. Kahve-N: Kahve ien. Kakl: Perem. Alnn zerine sarkan ksa kesilmi sa. Kal': Koparma, skme, temelinden karp atmak. Ykmak. Kangi: Hangi. Karine: Bir meselenin zlmesine yarayan hal ipucu. Karye: Ky, kasaba. Karz: 1. dn vermek veya almak. 2. dn verilen ey. Kakz- Hasen: Faiz veya dier bir karlk almadan bor vermek. Kasme: Katili mehul olarak bulunan bir lnn bulunduu yer halkndan elli kiiye Ben ldrmedim, ldreni de bilmiyorum diye yemin ettirilmesi. lnn velisinin itham ettiklerine yemin ettirilir. Katil bulunmazsa, lenin diyeti (bkz.) ora ahalisi tarafndan denir. Kasr-I Yed: 1. El ekmek. 2. Mtevellilik, imamlk gibi babasndan kendisine geen bir haktan vaz gemek. Kassam: lenden kalan mallarn vrislere taksimi ile vazifeli memur. stanbul'da Kassam mahkemesi vard.

111
Kat'- Yed: El kesmek. Kat'- Tark: Yol kesicilik. slm diyarnda mslmanlarn veya zimmlerin (bkz.) mallarn ellerinden almak, ldrmek veya halk korkutmak iin, birtakm kimselerin yollar tutmas. Bunlara verilen ceza iin bkz. Haramiler. Kt'- tark: (kaf) Yol kesici, Kutt'- tark. Kat: ok. Katl: ldrlm, maktul. Kavl: 1. Sz. 2. Dni bir Mesele hakknda sylenmi muteber bir fikir. ctihad. Kayym: Vakfn camiinde temizlik ilerine bakan hademe. Mtevelli (bkz.) mansna da kullanlmtr. Kazf: Bir kimseyi ktlemek iin zina ile sulayp iftira etmek. Kedhda: Khya. Bir esnaf zmresine nezaret etmek zere idare makamlarnca seilen kimse. Kefaret-i Yemin: Yerine getirilemeyip bozulan yemine kar denen ceza. Oru tutmak, sadaka vermek, kle azad etmek vb. gibi. Kefere: Kfirler. Keffe- Mzan": Terazinin kefesi. Keume-1 Kfr: nsann kfir olmasna sebep olan sz. Mslman bir kimse tarafndan sylenirse, onu dinden karan sz. Bkz. Mrted. Kem Yenbag: Lyk olduu gibi, gerektii ekilde. Renayls: Kenseler, kiliseler. Kerahat-I Salat: 1. Namaz hatal klan ey. 2. Namaz klnmasnn doru olmamas. Kerevit: Byk karides. Kerrat Ve Merrat: Kerelerce, defalarca. Kerremallahu Vechehu: Allah yzn ak etsin mansnda Hz. Ali iin kullanlr. Kesm: Tuna tesi ile Irak ve Basra halknn btn vergilere karlk verdikleri vergi. Baz ba, hurmalk vb. den her sene alman r (bkz.) mukabili vergi. Kesr Etmek: Krmak. Kei: Manastrlarda ibadetle megul olan papazlar. Keyfiyet le Mbtela: Keyif verici macun vb. dkn olan. Kble: 1. Namaz klnrken dnlen, Kbenin bulunduu taraf. 2. Gney Gneyden esen rzgr. Kble-Nm: Pusula. Kna: Bir eit nebat. El, sa ve sakal boyamak iin kurutularak tozu kullanlr. Ksas: Bir kimseyi ldrenin, ldrlmesi, yaralayann ayni ekilde yaralanmas. Ksas, cinayeti sabit klan yedi artn varl neticesinde icra olunabilir. Aksi takdirde veya lenin varislerinin arzusu ve aff ile diyet (bkz.) alnr. Kssahan: Hikye, masal sylemeyi meslek edinen kimse. Sonradan meddah denmitir. Kstulyevm: Bir gne isabet eden ksm. Kstulyevm icra etmek: Gndelik kesmek. Kyam: 1. Ayaa kalkmak, ayakta durmak. 2. Bir ie kalkmak. 3. Namazda ayakta duru. 4. Ayaklanma, isyan. Kyamen: Ayakta, ayaa kalkarak. Kl: (kaf) Sz. Klb: Kelpler, kpekler. Kile: Bir tahl lei. eitleri vardr. stanbul kilesi 25 kg. kadard. Kitabet: Klenin, tayin edilen bir bedeli dedii veya bir art yerine getirdii takdirde serbest olmas iin, sahibinin onunla anlamas. Bedeli deyinceye kadar kle i ve kazanta serbest kalrd. Kitabet Alel-Mal: Tayin edilen mal veya paray deyip serbest olma artna bal kitabet. Kitabet Ales-Sene: Tayin edilen zaman kadar ve istendii ekilde hizmet edip serbest olma artna bal kitabet. Kizb-i Sabha: Apak yalan. Kolak: Zrhn kola geirilen paras. Kopuz: telli bir saz. Kudt: Kdler (bkz.) Kunut: 1. Vitir namaz 2. Vitir namaznn son rektnda rkdan evvel okunan dua. Kunutun Bedeli: Kunut duasn bilmeyenlerin, onun yerine okuduklar kolay bir dua. Kura: Karyeler, kasabalar, kyler. Kurb: Yakn, bitiik. Kutta-i Tark: Yol kesiciler, ekiylar. Bkz. Kat'- tark.

112
Ku'den: Oturarak. Kfr: Allah'n varln veya birliini, veya ilh dinlerden veya peygamberlerden herhangi birini inkr etmek, bunu anlatan bir sz sylemek veya bir ey yapmak. Kfr Sylemek: Bir mslmann kendisini dinden karacak, kfir edecek bir sz sylemesi. Bkz. Mrted. Kllema-i er'iyye: Kllem diye baliyan ve Btn nikahlandm kadnlar bo olsun mansna gelen arapa ibare. Ktb-i Fetava: Fetva kitaplar. Fetvalar (bkz.) toplu olarak ihtiva eden kitaplar. Ktb- Mu'tebere: Muteber din kitaplar. L Lahk Olmak: (kaf) Katlmak, eklenmek, bitimek. Ar lhik olmak: Utanmak. Lav: Bo, btl, beyhude. Lehv: Oyun, elence, alg. nsan gaflete dren, ciddiyetten uzaklatran eyler. Lu'b. Levn: Renk. Ll'an: Erkein, karsn zina ile itham veya ocuunun kendinden olmadn iddia etmesi zerine hkim ve ahitler huzurunda grlen da'va. Lihye: Sakal. Lvta: Cinsi sapklk. Olanlarn kadn gibi kullanlmas. Bkz. Amel-i kavm-i Lt. Lu'b: Oyun, lu'biyyat. M Ma'an: Beraber, birlikte olarak. Mbeyn: Ara, aras. Ma'fuv: Affolunmu, istisna edilmi. Mahlut: Kark, kartrlm. Mahrem: 1. Haram, eratin yasak ettii ey. 2. Nikah dmeyen, er'an evlenilmesi yasak edilen. 3. Kadnn yanna rtnmeden kabildii erkek. 4. Gizli, sr. N-mahrem: Yabanc, nikh den. Mahf: Korku verici. Mahza: Yalnz, ancak. Mahzar: Huzur, hazr bulunulan yer, Mde: zerinde yemek hazr edilmi olan sofra veya tepsi. Makbule: Makbul olan, kabul edilen. Makelama: Pekir, byk mendil, petemal. Makl: (kaf) Sylenmi, sylenen sz. Makle: (kaf) Gibi, benzer. Ma'klat: (ayn, kaf) Akla uygun, mantkl eyler. Maktu': 1. Bedel, vergi. 2. Kararlatrlan miktar. Makzf: Kendisine kazf (bkz.) edilmi. Ml-i Gb: Yaayp yaamad bilinmeyen kaybolmu kimseden kalan mal. Mah- Mefkd: Mefkddan kalan mal. Bkz. Mefkd. Malikane: (kef) Kanun artlara gre birine verilen beylik arazi, Bkz. Arzi-i emiriye. Ma'mln Biha: Kendisi ile amel edilen, ona dayanarak i grlen, geerli. Man: Maniheizm. Maraz- Mevt: Hastay zayf dren ve lme varaca korkusu veren hastalk. Hasta iyilemeden lrse, lmle neticelenen hastal maraz- mevt saylr Bir ara iyileirse, saylmaz. Msiv: 1. Allah'tan baka her ey. 2. Manev olmayan eyler. Maslb: Salb edilmi, aslm. Ma-Tekaddemn: 1. Gemi zamanlar. 2. Gemi eyler. Ma'niyet: 1. htiya, yardm. 2. MasrafIk. Mazanne-i sm: 1. Gnah ihtimali. 2. Kendisinden ktlk umulan. Maz: 1. Bir eit ak mee. 2. Maz aac: Bir eit kk am. Mechl-n Neseb: Babas bilinmeyen. Mecls-i er': Kad'nn muhakeme veya dinlemek iin toplad celse. Mecruh: Yaral. Kadn olursa: Mecrhe.

113
Me'cr: 1. Ecir ve sevap kazanan, verilen. 2. Kiraya verilen. Medhln Biha: Kendisine duhl (bkz.) edilen kadn. Medyun: Borlu, verecei olan. Mefkd: Bulunduu yer, l veya diri olduu bilinmeyen kaybolmu kimse. Mehub: Mihraplar (bkz). Mehasin: Gzellikler. Mehbt: necek yer. Mehm Emken: Mmkn mertebe gayret etmek. Mehr: Kadnn nikhtan sonra hak kaand maldr. Kocasndan alr. Nikh kylrken mehrin tayin edilmesi, nikhn artlarndan saylmtr. Mehr-i Misil: Bir kadnn, babas tarafndaki veya o beldedeki kadnlardan ya, gzellik v.s. bakmndan kendisine denk olanlarn mehri. Bu rnek, mehir tayin olunurken dikkate alnr. Mehr-i Muaccel: Nikh srasnda pein olarak verilen mehir. Biraz deiik ekli: Arlk. Mehr-i Meccel: Nikhtan sonra verilmesi kararlatrlan mehir. Muayyen bir vakit konmamsa erkein vefatnda veya boanma hlinde verilir. Mehr-i Msemm: ki tarafn rzas ile nikh srasnda tayin olunan mehir. Me'kl-l Lahm: Eti yenen. Mekruh: Yaplmas haram kadar iddetle yasak edilmemi, fakat irkin saylm olan. Terk edilmesi gzel ve sevap olan. Mekrhe: Kendisinden tiksinilen kadn. Mekf-l, Avret: Avret yeri ak olan. Memlk-i Mahrse: Muhafaza altnda olan memleketler. Osmanl lkesi. Memat: lm. Memlke: Dii kle, criye. Me'mrun Bh: Emr olunan ey. Menbir: Minberler (bkz). Mensb- Cihat: Cihetlerin (bkz) mansplar. Vakfta mevcut vazifeler ve bunlarn makam ve cretleri. Menazil-i Enbiya: Peygamberlerin yaad yerler. Menkha: Nikahlanm olan kadn, nikhl kar. Menkl: Nakledilmi, tanabilir. Mesc: Rica edilen, istenen, temenn olunan. Mehrt: Bir ok defalar. Meremmet: Onarc, tamirci. Mesarif: Masraflar. m Esire i Sefer: Sefer edilen, yer, yol. Bkz sefer. Mesk': Sar'a hastalna tutulmu olan. Mestur: (ti) Yazlm, izilmi. Mehut: art koulmu. Mevz': Mevziler, yerler. Mevkuf: Bal. Mevla: 1. Kle veya cariyenin sahibi. 2. Kle. 3. Klesini zad eden efendi. 4. anl erefli kimse. 5. Allah. Mevlid: Doum, dou. Meyyit: lm. zerinde yaralanma almeti bulunmayan l. Mezbur: Yazlm olan, kendinden bahsedilmi, zikri geen, mezkr. Mezun: zinli. Msr: Msr lkesi. Msr: ehir, lke. Mihrab: Camilerin iinde, nde, kbleye doru ou biraz ykseke ve duvara biraz girintili ksm. Cemaate namaz kldran imam burada durur. Mn Ba'din: Bundan sonra. Minber: Camilerin iinde mihrabn sanda ykseke bir yer. Cuma gn hatip, hutbesini buraya karak okur. Mirren: Defalarca, birok kere. Mr: Belik. Devlete ait, devlet mal. Misil: Gibi, benzer. Misk: (kef) Bir eit ceylndan karlan gzel kokulu madde. Mk.

114
Moskov Diyar: Rusya. Muallem Kelb: Avclk iin terbiye olunmu kpek. Muaeret: Yaamak, hayat srmek. Muattala: Battal, kullanlmaz, braklm. Muvye: Ashabdan (bkz.) ve Emev devletinin kurucusu. Muazzeb: Azap eken. Mubah: Yaplp yaplmamas dnen serbest braklan. Mubtil: ptal eden. Alkoyan. Mceb: Gerei. Muhaddebe: rtl haya sahibi, namuslu kadn, Muhlata: Karma. Muhallefat: len bir kimsenin brakt eyler. Muhammed Gazl: Eb Hmid el-Gazl, 1058-1111. Byk slm limi ve mtefekkiri. Mhavvel: Tahvil edilmi, deitirilmi. Muhayyer: htiyar elinde, serbest. Muhk: (kaf) Hakk syleyen. Hakl. Muht: Ihta eden, kuatan. evre. Muhsan: Akll, bali, mslman, hr ve sahih bir nikhla evli bulunmak gibi artlar hiz olan erkek. Muhsane: Muhsan olan kadn. Muhtelit: Kark. Muhtesb: Belediye ve ahlk ileri ile vazifeli memur. htisab Aas, vazifeli olduu hususlarda kad'nn icra memurudur. Kanundan ziyade, rf ve idar olarak karar verir, icra eder. htisap vazifesi yllk bir bedel (bedel-i mukataa) karl ihale olunur. zerine alan, kendi adamlar ile bu ii yapar ve ihtisap vergisini toplard. Mukarrer: Kararlam, kesinlemi. Mukata': (kaf) Mukta'a edilmi. Mukta'a: (kaf) Devlete ait bir yerin muayyen bir bedel karl kiralanmas. Geici olarak temlik. Mukteda: Bakalarnn kendisine uyduu kimse. Kendisine uyulan. Murahhas: Ruhsatl, izinli. Murdar: 1. Kirli, pis. 2. slm usle uyulmadan kesilmi hayvan. Musalla: 1. Cenaze namaz klman yer. 2. Namaz klmaa mahsus ak yer. Musall: Namaz klan. Musir: Israr eden, devam eden. Musir: Zengin. Mu'tad: Her zamanki, allm olan ekil. Mtallaka: (kaf) Kocas tarafndan boanm Kadn. Talk verilmi. Mutasavver: 1. Dnlen 2. Umulan. M'teber: 1. tibarl, saylr. 2. Doru i. Mt': taatli. Mu'tek: (kaf) Azad edilmi kle Mu'teka: (kaf) Azad edilmi criye. Mit'tik: (kaf) Sahip olduu kle veya cariyeyi azad etmi olan kimse. Muttasl: Bitiik, devaml. Muztar: aresiz, ba darda. Mbalaa: Arlk. Mbaeret: Bir ie balayp almak. Mbtedi': 1. Yeni bir ey ortaya koyan. 2. Eid'at karan. Mcmea: Cins birleme, cima'. Mcazefe: Bir eyin btnn kast etmek. Toptan konumak. Mcebree: Tecrbe edilmi. Mcerred: Evli olmayan. Mdarebe: Sermye ve emein ayr kimseler tarafndan konmas ile meydana gelen bir irket ekli. Sermye sahibine rabblml, alacak olana mdrib denir. Mdarb: Mudrebe irketine emei ile katlan. Mddet-i Keza: Bir ocuun, baka bir kadndan st emmesi hlinde, ikisi arasnda st hsmlnn tahakkuk etmesi iin, ocuun iinde bulunmas gereken ya. mam- A'zam'a gre st hsmlk otuz ay iinde olur. Daha

115
byk ocuun st emmesi hsmla sebep olmaz. Bkz. Rez. Mdebber: Sahibinin lm ile azad olacak olan kle. Cariye olursa, Mdebbere. Medd: Sebep olan. Mekked: Te'kid olunmu, tekrar emr edilmi. Mfarakat: Ayrlmak, ayrlk. Mfsid-i Salat: Namaz, bozan ey. Mhmel: hmal edilen, braklan. Mhmelat: Mhmeller, terk ve ihmal edilmi eyler. Mhml: hmal eden, savsaklayan, ihmalci. Mkateb: Sahibi ile kitabet (bkz) akdi yapm olan kle. Mkatebe: Sahibi ile kitabet (bkz) akdi yapm olan criye. Mkateb Alel Mal: Bkz. Kitabet alel-ml. Mkateb Ales Sene: Bkz, Kitabet aies-sene. Mkatb: Kle veya cariyesini kitabete (bkz.) balayan sahip. Ml'abe: Oynama, oynayp elenme. Mlahid: lhada (bkz.) dm olan, mlhid. Mlahide: Mlhidler, Mlazemet: 1. Bir eyden ayrlmamak zere beraberinde bulunmak. 2. Gayretle almak ve devam etmek. Mlazim: 1. Asla ayrlmaz olan, mlzemet eden. 2. Bir sanat veya toplulua girmek iin maasz hizmete devam eden. Mlhid: lhada (bkz.) dm olan. Mltebis: Kark, pheli. Mnhakf: nhiraf eden, sapm. Mnkek: nkr olunan, makbul olmayan. Gnah ve kabahat saylan. Mr'at: Riyet ve hrmet etmek, gzetmek. Mrfa'a: erat huzurunda dava grlmesi. Mrted: nceden mslman olduu halde, dinini terk eden kimse. Bunu aa vurur ve yakalanrsa hapsedilir. Tekrar iman ve slma dnmezse ldrlr. Bkz. Kfr. Mrtedde: Mrted olan kadn. Mslman erkek baka dinden kadn alabildii halde, putperest veya mrtedde olan kadn alamaz. Mrte': Titreyen. Mrur: Gemek, gei. Msab: Sevap kazanan, sevaba giren. Msahaeet: Sohbet etmek, dostluk. Msahale: Gevek davranmak. Uysallk. Msellem: Harp vukuunda askere gitmek art ile vergiden muaf tutulan kimse. Msellem Taifesi: Msellemler. Mselles: Kaynatlarak te ikisi buharlaan ve bu suretle iddetlenip sarho edici bir hle gelen ya zm suyu. Mskir: Sekir verici, sarho edici. Mstaniye: Herhangi bir hususta bakasna muhta olmayan kadn, erkek ise: Mstani. Mstehab: Makbul olan. Yaplmas dnen sevap olan, fakat yaplmamas gnah olmayan. Mstehabt: Mstehablar. Mstelzim: Sebep olan, gerektiren. Mste'men: Baka bir milletin lkesine eman msade ile giren kimse Mste'min. Mstemir: Devam eden. Mabehet: Benzemek, benzerlik. Mabih: Benzeyen. Mhed: Grlen. Msrif: Yakn, meyilli, istidatl. Mgil: tigal eden, megul olan. Mtehat: Erkeklerde cins arzu uyandracak kadar gelimi kz. Mteh: ehvetli, istekli. Mteahkrn: 1. Sonradan gelenler. 2. Son devir limleri. Mte'allik: (kaf) Dir, ilgili. Mtebadir: Zihne gelen. Birdenbire meydana kan. Mtedavl: Kullanlan, geerli. Mte'ehhl: Evli. Mte'ezz: Eziyet eken, zgn.

116
Mtefavt: Birbirinden farkl. Mteferrik: Dank, ayr ayr. Mtehalk: (kef) Acele eden, tehalkle isteyen. Mtekaddmn: 1. nceden gelmi olanlar. 2. Eski limler. Mteerri': 1. er'ate uygun hareket eden kimse. 2. er'at limi. Mtetbian: Birbiri ardnca. Mtevelli: Vakf sahibinin art komas veya kad'nn tayini ile vakfn, ilerini, din hkmleri ve vkfn artlarna gre idare eden kimse. Muvacehe: Yzyze olmak. Mvzbet: Ayrlmamak zere birice devam etmek. N Nbedd: Grnmez, kayp. Nadas: Tarlay akime hazrlama. Nafaka: 1. Geim paras. 2. Bir kimsenin kanunen bakmaya mecbur olduu kimselere vermesi gereken para. Nafaka- rdet: ddet (bkz.) bekleyen kadnn ayrld kocasndan almay hak ettii geim masraf. Nafile: Farz ve vacip olan namaz, ve dier ibdetlerden fazla olarak yaplan ibdetler. Naib: 1. Vekil. 2. Kad vekili. 3. Kad. Nakb-i Eraf: Hz Peygamberin, soyundan gelen seyyid ve eriflerin, ileriyle megul olan yksek makamda bulunan kimse. Bu makama. Peygamber soyundan biri tayin olunurdu. Vazifesi: Soya mensup olanlarn ktn tutmak, kt ilere-girmekten ve fena hallerden alkoymak, haklarn gzetip ganimetten paylarn alp datmak, kadnlarn dengi olmayanlarla evlenmelerini nlemek. Naks: Kilise 'am. Na-Ma'kl: (kaf) Akl d, akla aykr. Namzed: Nianl, yavuklu, szl. Ns: Halk, ahli. Nas: 1. Ayet. 2. Mans ok alt olan sz. Delil. Nasaea: Nasrniler, Hristiyanlar. Nehy-i Mnrer: Haramdan ve ktlkten men' etmek. Gnah ileyenleri ikaz edip nlemek, Bkz. Emr-i ma'rf. Neseb-i Tahir: Temiz soy. Nez Billahi Mn Zlk: Bundan Allaha snrz. Nevafil: Nafile (bkz.) ibdetler. Nezir: Adak. Nsf: Yar yarm. Nikh: Evlilik szlemesi. Dinin emirlerine gre, erkekle kadn arasnda bir takm haklarn teesss ve birbirlerinden meru olarak istifdelerinin caiz olmas. Nikk-i Cedid: Nikhn herhangi bir sebeple bozulmas ile veya bozulmadan, yeniden yaplan nikh. Nisa: Kadnlar, nisvan. Nlsb: Zekt gibi baz vecibelerin veya hadlerin (bkz.) tahakkuk etmesi iin gerekli grlen miktar, l. Nisab- eb': Ekz. Nisab. Niza: ekime, mnkaa, kavga. Npss: Naslar (bkz)." Nkl: Kanmak, geri dnmek. O Oluben: Olarak. rf: Bkz. Urf. Ehl-i Urf. r: r. Onda bir demek olup, hububattan alnan vergi nceleri onda bir alnd iin bu ad almtr. P Penc Yek: Bete bir. Penc yeki: Pencik kanununa gre esirlerin ' bete birini veya pencik vergisini (esir bana bir miktar para) alan memur. Devlete tbi olup hara veren kimse. R Rakabe: 1. Kle, criye. 2. Boyun, boyun kk. 3. Bir maln sahiplii.

117
Rakabe Etmek: Bir vakfn gelirini yine vakfa katp, vakftan maa v.s. (vazife) alanlara vermemek. Vakf tamir gibi hallerde buna bavurulur. Rakabe-i Vakf: Vakfn asl. Raks: Oynamak, hora tepmek. Bir usle uyup beden hareketleriyle oynamak. Ravza-i Resul: Hz. Peygamberin Medine'de, Mescid-i Nebev'de bulunan kabri. Ravza-i Neb, Ravza-i mutahhara. Re'ay: Raiyyeler (bkz.). Recm: Talyarak ldrmek. Zina edenler muhsan. (bkz.) ve muhsane (bkz.) ise bu ceza verilir. Redden: Reddederek, kabul etmeyerek. Bemml: lm-i remil (bkz.) ile uraan kimse. Resm Bennak: Timar sahiplerinin reayadan aldklar vergilerden biri. ifti ve tccardan alnan bir eit gelir vergisi. Resm-i ift: Araziden alnan vergilerden biri. Bir ift kzle ilenebilecek olan yer ift saylrd. Reza': I. Meme emmek. 2. En az dokuz veya daha" yal bir kadnn stnn mddet-i rez (bkz.) iinde ocuun midesine girmesidir. Bu tahakkuk ederse kadn ocuun st anas olur. Onun yaknlar da ocua akraba olurlar. St yaknl da asl gibi evlenmeye mnidir. Bkz. Mahrem. Ribh: Fayda, kr. Ric: Dnmek, ric'at etmek. Rc': Bkz. Talk- ric'. Rk: Klelik. Rkka, kle. Rb: Faiz. Bir mal veya paray, daha fazla olarak geri almak artyle vermek, bu muameledeki fazlalk. Rbahor: Rib yiyen. Faizci, tefeci. Rslet-Penh: Hz. Peygamber. Rz-i Maher: Maher gn. Kyametten sonra btn insanlarn, hesap vermek zere toplanacaklar gn. Rc: Geri dnmek. Vaz gemek. Rk: Namazda elleri dize koyarak eilmek. Rsh: 1. Metin, kuvvetli, yerinde sabit olma. 2. Bir lmin inceliklerini bilme. 3. Alkanlk, maharet. Rsm: Resmler, vergiler. S Saadet Resengk: Saadete kavumu yerler. Sabit Kadem Olmak: Yerinde durmak. Sadt: Seyyidler (bkz.) Sdery: Tysz genler. b, em-red. Sdr Olmak: 1. kmak. 2. Bir szn sylenmesi, bir emrin verilmesi. Sar: 1. Kk. 2. Kk erkek ocuk. Kz ise: Sagre. Sahth: Doru, Kusursuz. S': alkan. Sil: Dilenen kimse, dilenci. Sim: Orulu. Sr: Seyr eden, dolaan. Serbest. Sakt Olmak: 1. Dmek, ortadan kalkmak. 2. Bir hkmn kalkmas. Sakin Olmak: Bir yerde yerlemek, oturmak. Salt : 1. Namaz. 2. Du. Salt- Iyd: Bayram namaz. Salt-i : Yats namaz. Salt-i Kegib: Receb ayrm ilk cuma gecesi olan Regib gecesinde, farz namazlarndan fazla olarak klnan on iki rekt namaz. Salvat: 1. Hz. Peygambere edilen dualar. 2. (Aleyhissalt vesselam. Salvtullhi aleyh. Sallallah aleyhi ve sellem) dualarndan birini okumak. Sallllhu Aleyhi Ve Sellem: Hz. Peygamberin ad geince sylenmesi gerekli sz. Allann salt ve selm onun zerine olsun. Sancak Beyi: Eylet ve timar usulnde be on kazalk yerin mutasarrf ve sipahilerinin kumandan. Bunlara mer denir, sancaklarnda davalara bakar, asayii temin ederlerdi.

118
Sancak Suba: Sancak iinde belediye ve zabta miri. Sar'a: Nbetler hlinde gelen ve hastay bayltan bir illet. Mesr': Sar'al. Srik: (kaf) Hrsz. Savm: Oru tutmak, oru. Savt- Acb: Acip ses. Sayd: Av, avlanmak. Sebavet: ocukluk, genlik. Sebb-i Nebi: Hz. Peygambere dil uzatp hakknda kt lf sylemek, Seby: Esir etmek. Secde-i Tahyyet: Selm secdesi. Secde ederek selm vermek. Sefeh: Mal faydasz yere sarf t israf etmek. Sefer: Yryerek 18 saat sren mesafeye yaplan yolculuk (80 km. ve 640 m. kabul edilir.). 2. Savaa gitmek, Seferi Namaz: Sefer mesafesi kadar giden kimsenin drt rektlk farslar iki klmas. Sefih: Sefahate den. yi ile fen(5 yi ayrt edemez olan. Kt yolda. Bkz Sefeh. Sigar: Sagrler, kkler. Seknet: Temkin, arbal ve ekir olmak. Selb-i Neseb: Nesebinden olduunu reddetmek. Selef-i Slihin: Eskiden yaam slih kimseler. Selem: Pein para verip veresiye mal almak. Mal, paray verdikten sonra almak. Selh: 1. Kesilen hayvann derisini yzmek. 2. Arab aylarn son gn. Sellah-Hne: Selhhne, mezbaha, salhane. Semen: Satlan eyin bedeli, pahas. Semen-i msemm: ki tarafn rzasyla tayin olunan bedel. Semen-i misil: Ehli vukuf tarafndan benzerlerine kyasla takdir olunan kymet. Ba dkkn. Kadn ismi. Metinde bir cariyenin ad olarak gemektedir. Seyyid: Hz. Peygamberin torunu Hz Hseyin soyundan gelen kimse. Hz. Hasan soyundan gelenlere erif denir. Sbhat-i Nikh: Nikhn doru olmas. Nikha mni veya onu fesh edecek bir hata bulunmamas. Sla: 1. Hsm ve akrabasn ziyaret iin gurbetten memleketine dnmek. 2. Vakftaki bir ksm vazifelilere verilen ve hususiyetleri olan bir cret ekli. 3. cret, bahi. Snmak: 1. Gizlenmek, sinmek. 2. Krlmak. Srken: Gizlice. Sicil: Vakflar, vesika ilm ve mukaveleleri yazmaya mahsus resm defter. Tescil: Sicile yazp imza etmek. Sicil Etmek: Sicile yazmak, tescil. Scil Olunmak: Resm deftere, sicile yazlmak. Sikt: (kaf) nanlr kimseler. Sikence: kence, eziyet. Simr: Mahsuller, meyveler. Sinmek: Gizlenmek, saklanmak. Snnin-i Mzyye: Gemi yllar. Sipahi: Timar sahibi svari askeri. Bkz. Timar. Sirkat: (kaf) almak, hrszlk. Srik: Hrsz. Sydet: Seyyidlik (bkz.), ululuk. Siyeh - Kr: Kt iler yapan, gnahkr. Sofraya Sunmak: Sofraya davet etmek. Shte: 1. Softa. Medrese talebesi hakknda, halkn softa eklinde kulland tabir. Medrese talebesinin asl sfat tlib idi. 2. Metinde bir takm haydutlarn ad olarak gemektedir. Sulb Olu: z olu. Suleh Vaz': iyi, slih insanlarayakan hareket. Sfeh: Sefihler (bkz.). Skn: skn olunan yer. Ev, konak. Sls: te bir. Sls-i Ml: Maln te biri. Smn: Sekizde bir. Snen: Snnetler. Snnet: 1. det, tarikat yol. 2. Hz. Peygamber tarafndan, farz veya vacip olmakszn, bazen terk edilerek yaplm olan bir fiil veya hareket.

119
3. Hz. Peygamberin sz, fiil veya takrirlerinden biri. Snnet-i kavliye: Szleri. Snnet-i fi'Iiye: Fiilleri. Snnet-i takririye: Yapldn grp de ses karmad eyler. Snnet-i Mekkede: Hz. Peygamberin hemen hemen hi terk etmeden yapt eyler. Bazen terk ettikleri: Snnet-i gayri mekkede. Snnet Olmak: Erkek tenasl uzvunun ucunu kapayan deri parasnn kesilerek alnmas. Bu cerrah mdhaleye snnet denilmesinin sebebi Hz. Peygamberi takliden yaplmasdr. b: Gen. f': efaat eden. Birinin balamasn isteyen. f: 1. if veren. 2. Yeter derecede grlen. fii: mam afi mezhebinde olan. ayi: yu bulmu, yaylm, duyulmu. ebih: Benzer. rlb-l Hamk: arap ien. efaat-i Resul: Hz. Peygamberin, hesap gnnde gnahkr mminlerin affn dilemesi. efi': f'a (bkz.) hakk olan kimse. ehir Donanmas: ehryin. Donanma, enlik. ehr: Ay, otuz gn. ehr-i Ramazan: Ramazan ay. erif: Hz. Peygamberin torunu Hz. Hasan soyundan gelen kimse. Hz. Hseyin soyundan gelene seyyid denir. etm: Svmek. eyn: Ma'nev ayp, kusur leke. t: Hz. dem'den sonra peygamber olan olu. urb- Hamr: arap imek. Sarho edici birey imek. f'a: Satlmakta olan bir yerde hissesi bulunan, veya oraya bitiik komu olann satlan eyi almakta birinci derecede hakk olmas. f'a sahibi kendinden habersiz satlan eyi, dava ederse, bedelini deyerek mteriden geri alabilir. hd: ahitler. hd-i 'Udl: dil ahitler, doru ahitler. T Ta'am Ekl Etmek: Yemei yemek. Tabanca: Tokat. Tabe Serhu: Kabri pk mezar cennet olsun yerinde dua. Tabh: Piirmek, piirilmek. Tabbah: A. Tabl Nakkare: (kaf) Davul ve alg. Mehter. Tagyr-l Libas: Elbise deitirmek. Tahfif: Hafifletme, ykn azaltma. Tahrik: (kef) Hareket ettirmek. Taht- Nikah: Nikh alt, nikhl. Tahvif: Korkutmak. Tife-i Evba: Ayaktakm, terbiyesiz, aalk kimseler. Takll: Miktarn azaltmak. Talk: (kaf) Boanmak. Boanmay ifde eden sz veya ma'n ile nikh bozmak. Kadnn baz artlar hri boanma hakk yoktur. Ric' ve bin olarak iki eit talk vardr. Talak- Bin: Kadnn yeniden evleniyorlarm gibi rzas ile tekrar nikh edilmedike geri almamyaca talktr. Kadn istemiyorsa erkek zorla alamaz. Iddet (bkz.) srasnda, kadn erkein evinde kalmaz. Erkek, nc defa verdii bin talktan sonra zerinden hlle (bkz.) gemeden karsn bir daha kadn istese de alamaz. Talk- Ric': Erkein, karsn iddet (bkz.) mddeti iinde istedii anda tekrar geri alabildii talktr. Kadn iddeti iinde yine erkein evinde kalr, ancak ayr bulunur. Talk- Selse: Kocann, karsn kere boamas. Zaman aralklar ile veya n bir defada olarak. Erkek bu talk verdikten sonra hlle (bkz.) olmadan karsn ikisi istese de tekrar alamaz. Talk- Selaseye art': Erkein, herhangi bir art ileri srerek, bu art yerine geldii takdirde karsnn kere boanm olacan sylemesi. Taleb-i Husmet: ef' (bkz.) olan kimsenin hkim huzurunda dava ederek hakkn aramas. Tlh: (ha) Bir ie yaramaz, faydasz. Ta'lik: (kaf) Bir arta balama. Ta'lm: retmek. Tamu: Cehennem. Tapunmak: Bir yere vurmak, tepinmek.

120
Tarh: Atmak, karmak. Tark: (kaf) 1. Usul. 2. Yol. Tark- m: Umm yol. Trik-s Salt: (kef) Namaz terk eden kimse. Tasarruf: 1. altrmak, ilemek. 2. stedii gibi kullanmak. 3. Cins bakmdan kullanmak. Taslye: Salvat (bkz.) szlerini sylemek. Tatlk: (kaf) Talk vermek, boamak. Tatyib: Ho etmek, tatmin etmek. T'n: Salgn hastalk, veba. Tavan: Kendi istei ile. Ta'yin: Kararlatrlan miktar, tayn. Ta'zm: Ululamak. Ta'zr: Hakknda muayyen bir ceza bulunmayan eitli sulara kar tertip ve tatbik edilecek olan ceza, te'dib. Haty yapann hl ve seviyesine gre, ihtar etmekten idama kadar on yedi ksma ayrlr. Ta'zir Bil Ml: Mal ve para cezas vermek. Ta'zr- edd: iddetle cezalandrmak. Ta'zrin iddetlisi. Te'alll: Sonraya brakmak, savsaklamak. Teberr: Beri olmak, sevmeyip yz evirmek. Tecdd-i man: Dinden kmaya sebep olacak bir sz syleyen veya birey yapann (bkz. Kfr. Mrted) yaptna tvbe edip, kelime-i ehet ve ment ile mnm yenilemesi. Tecdd-i Nikh: Nikh yenilemek. Fesh olan nikh tekrar akd ederek yenilemek. Bkz. Fesh-i nikh. Tecrd Hali: Bekrlk. Tecviz: zin vermek, cevaz vermek. Tefahhus: inceden inceye aratrma. Tefasl-i Ahkm: Ahkmn tafsilt, hkmlerin ayrntlar. Tefavt- Kesre: Pek ok farklar, ayrlklar. Tefrik Etmek: Ayrmak. Tegann: Name yapmak, ark okumak. Teganniyt: arklar, nameler. Tegayyr-1 Vaz': Duruunu deitirmek. Teharr: Aratrmak. Tahtir: Birbirini yalanlayan ehdetler, zt deliller. Tehvn: Aldrmamak, ar davranmak. Teklif-i Urfiye: Fkh kitaplarnda tafsilt yazl teklif-i er'iye (er' vergiler) dnda olarak, devletin fevkalde ihtiyalar iin sultann emriyle konan vergiler. Cihad ve harp masraflarn devlet hazinesi (beyt-lmi) karlayamad zaman bu vergilere ruhsat verilmitir. Telbs: Hakikati gizleyip, yanl doru gibi gstererek aldatmak. Temessk: Sk sk tutunmak, yapmak. Manev bir yola girmek. (734' te:) Mehil istemek. Temlik: Tamamen vermek, mlkiyetini verip sahip klmak. Terazi: Anlama, karlkl rz. Tereke: Her eit hububat ve toprak mahsulleri. Tekike: len bir kimseden geriye kalan mal. lenin tehizi, tekfini, borcu, vasiyeti, veresenin hakk, terikeye girer. Termm: Tamir etmek. Tesm': itme. Grmeden kulaktan duyma. Tesmiye: 1. sim vermek. 2. Kararlatrmak. 3. Mehir takdir etmek. Teebbh: Benzemek. Teeffu': afi mezhebine gemek. Teeytun: eytanlamak, eytanca hareket etmek. Tevakki': (kaf) Saknma, ekinme, korunma. Tevbe-i Nash: Hlis ve temiz bir pimanlk. Kt bir ii, madd faydasna bakmadan manen irkin grerek piman olmak ve samimi olarak doru ve gzele dnmek. Tevhid: Allah birlemek. Kelime-i tevhidi sylemek. Tevliyet: Bir vakfn ilerine bakma vazifesi. Bkz. Mtevelli. Tezekkr: Hatra getirmek. Tezevvc: Evlenme, izdiva, tenekkh, te'ehhl. Te'zin: 1. Barp iln etmek.

121
2. Ezan okumak. Tezvc: Evlendirmek. Tyb: Srnlecek gzel koku. Tyb- Hatr: Gnl holuu. Rza. Tmar: Fetih srasnda Arazi-i emiriye (bkz.) saylan yerlerden sipahilerle zimlere kl hakk olarak verilen Beyt-lm hissesi. bin akadan yirmi bin akaya kadar gelir getiren, arazi timar saylr ve silhl svari nefere verilirdi. Timar sahibi sipahi gelirinin bin akasna karlk olarak kendisi savaa gelirdi. Fazla olan gelirin her bin akas iin de bir svari nefer getirirdi. Tmarn byne-Zeamet, onun byne Has denirdi. Bu ekil ile orduya seferlerde iki yz bin svari temin edilmitir. Anadolu eyletinde 7116 timar ve 195 zeamet vard. Tiryaki: Keyif verici maddeleri kullanmaya dkn olan kimse. Tonguz: (kef) Domuz. Toprak Kads: Topraa ve gayri-menkullere ait davalar yerinde dinleyen ve arazi hududlarn tesbit eden kad naibi. Nib veya Toprak naibi de denirdi. Topuk Mesi: Goncu, a iki parmak geen ksa mest. Siyah olup edikten sonra ve daha ziyade kadnlar tarafndan giyilir. U U Kfirleri: Hudut boylarnda oturan gayri mslimler. Udl: 1. Yoldan kma, sapma. 2, Vazgeme. 3. diller, haktan ayrlmayanlar. Bkz. hd-i udl. Ukr: (kaf) Zina yapt halde herhangi bir sebeple kendisine had (bkz.) verilmeyen kadnn erkekten veya mirasndan alaca mehr-i misil (bkz.). Ukbt: Ukubetler, cezalar, azaplar. Ulufe: Maa nceleri sipahilerin atlar iin verilen yulaf (alef, ulufe) paras demek iken, sonralar btn askere vazifeli memurlara verilen maa yerine kullanlmtr. Umr: ler. Urf: rf. 1. Eskiden kalma makbul ey, gzel det. 2. Nizam ve syi iin konan kanun ve padiah yasa. Uteka: (kaf) Atklar (bkz.). Uyan: Atn bana taklan ssler. Uzema-i Mllet: Milletin bykleri. Uzm: Byk. cr-i Cezle: Bol sevaplar. mena: 1. Emin kimseler, gvenilir kimseler. 2. Hesap ileri kendilerine braklan kimseler. mer-i Devlet: 1. Valiler. 2. Sancak beyleri. mmi: Okuma yazma bilmeyen. mm-i Veled: Efendisinden ocuk sahibi olan criye. skf: Eski balklardan biri. Yars arkaya sarkan yenieri brk nn kenar srmal olan. V Vcib: 1. Allah'n farz (bkz.). derecesine yakm derecede kat' emri. Terki ve mkn cezay icap ettirirse de inkr kfr saylmaz. 2. Vacib ve vecbe kelimeleri farz yerine de kullanlr. Vcibt: Vcibler. Va'd: Bir kimseyi fenadan korumak ve iyiye sevk etmek iin onu tehdid edip korkutma. Vkf: 1. Vakf yapan kimse. 2. Ayakta duran. 3. Bir eyi bilen. Vakf: Bir mlk ummun istifde ve menfaati iin ebed olarak tahsis etmek. Vakfn muteber olmas iin gerekli on drt art vardr. Ayrca vkfn Allah'n rzsn kazanmak gayesini gtmesi gerekir. Vkfn koyduu artlara gre on eitten fazla vakf nevi vardr. Bu artlara sultanlar dhil hi kimse mdhale edemez. Vkfn artlar Allah'n yetleri gibidir. kaidesine riyet edilir. slmda ilk vakf Hz. Peygamber kurmutur. Vakf idare edenlere mtevelli (bkz) denir. Vakt- Mekruh: bdat edilmesi, dnen uygun grlmeyen zaman. Varid Olmak: Gelmek, yetimek. Vrd etmek. Varidat: 1.Yllk veya aylk gelir. Varlk.

122
2. Hatra gelen, ie doan eyler. 3. eyh Bedreddin'in eserinin ad. Vris: Miras. Varo: ehrin kale dnda kalan ksm, kenar mahalleler. ou zaman hristiyan mahalleleri olurdu. Vasat-l Hl: Orta halli. Vat': Cinsi temas, cima'. Vz: (elif, ze) Brakma, terk. Va'z: (ayn, z) 1. Gzel sz sylemek. 2. Dn t. Vaz': (dad, ayn) Koyma, konulma. Vazife: 1. Bir kimsenin yapmas gerekli olan i. 2. Birine verilmesi kararlaan i creti. Vech: 1. ekil, tarz. 2. nsan yz. Vech-i Merh: erh edilen ekil, aklanan tarz. Vedia: Emnet. Vekil: Kendisine veklet verilen kimse. Velayet: Bir bakasn idare etme ve onun adna i yapabilme selhiyeti. Velilik. Veled-i Kebir: Byk ocuk. Veled-i Sair: Kk ocuk. Veliyy-l Emr: Emir sahibi, mir. Verese: Vrisler, miraslar. Vesvis: Vesveseler, vehimler, evhani; Vilyet-i Rumel: mparatorluumuzun, Avrupa ktasndaki byk eyletlerinden biri. uralar iine alyordu: Selanik, skp, Ohri, Kstendil, Trhala, Delvina, Avlonya, Elbasan, Pizren, Dukagin, Alacahisar, Viletrin, Yanya, Semendre, Yanova. Vukf- Tafsili: Tafsilat ile bilmek. Teferruatna vkf olmak. Vch-i Hayrat: Hayr ekilleri, hayr yerleri. Vcb-l Kesre: Pek ok sebepler, pek ok ekiller. Vlt-I Emr: in bandakiler, idareciler. Valiler idareye memur zabitler. Y Yave: 1. Sahipsiz bulunan hayvan, kakn 2. Sama sapan sz. Yerak: Yera. 1. Hazrlanmak. 2. Malzeme, tehizat, silh. Ye's: midini kesme hli. Yevmi: Gnlk. Z Zdellh mrehu: Allah mrn artrsn yerinde dua. Za'feran: Safran. Zerde piirilirken kullanlan san bir iek. Zhb Olmak: Meydana kmak, anlalmak. Zid: Fazla, ok olan ey. Zm: Zeamet sahibi. Bkz. Timar. Zakikn: Zkirler, zikr edenler. Zaleme: Zlimler. Zaman: Kefil olma, kefillik. Zmn: Tazmin eden, deyen, kefil, Zarf: iine birey konulan kap. Zaviye: Tekkenin k. Zebh: 1. Boazlamak. 2. Kurban etmek. Zebha: 1. Boazlanm. 2. Kurbanlk hayvan. Zekat: Maln, zerinden belli bir zaman gemesi hlinde, almaya hakk olan mslmanlara Allah rzas iin verilen muayyen bir miktar. Zeker: 1. Erkek. 2. Erkek tenasl uzvu. Zendika: Zndklar (bkz.).

123
Zevaid: Fazla eyler, fazlalklar. Zeval: 1. Zail olma, kaybolma, sona erme. 2. le vakti. Zev: 1. ift, e. 2. Aileyi tekil eden kar ve kocasnn her birinin ad. Trkede daha ok koca mansna kullanlmaktaysa da metinde her iki manya da kullanlmtr. 3. Koca, Bir kadnn nikhna sahip olan erkek. Zevce: Kar. Bir erkein nikah altnda bulunan kadn. Zeyd: Fetva metinlerinde erkei temsil etmek zere kullanlan umm isimlerden biri. tekiler: Amr, Bekr, Ber, Hlid. Zeyneb: Fetva metinlerinde kadn temsil etmek zere kullanlan umm isimlerden biri tekiler: Hind, Hatice, Fatma. Zilli Zalli lh: Allahn glgesi. Zman: Zarar ve ziyana karlk verilen bedel. Zndk: 1. Allah inkr eden, ortak koan veya ilhi hikmeti kabul etmeyen. 2. Dinsiz olduktan baka, dnyann ebedliine, mal ve kar ortaklna inanan. Zfaf: Gerdek. Leyle-i zifaf: Gerdek gecesi: Zhar: Zevcesini veya onun bir uzvunu, kendisine ebediyen haram olan bir kadna (anas, kardei gibi) veya onun baklmas caiz olmayan bir uzvuna benzetmek. Zmm: Mslmanlardan eman (bkz.) alm olan gayri mslim erkek. Zimmyye: Mslmanlardan eman (bkz.) alm olan gayrimslim kadn. Zn: Erkek ile kadm arasnda nikhsz olarak yaplan cins temas. Zndegane: Yaamal, geinmek. Zir': Bir uzunluk ls, eitli isimler alan on kadar zira vardr: Mimarde zir- mme 75,8 cm. ar arn zir-i kirbs 68 cm., kol uzunluunda olan arn zir- sevda v.s. Zu'm Etmek: 1. Yanl ve btl olarak dnmek. 2.phe. METNDEK ARAP HARFL BARELERN TERCMELER (1) Her ne zaman evlenirsem aldm bo olsun. (2) ems-l eimme (Serahs), namaz terk eden kimsenin cezalandrlmas yle olur dedi: Tabut zerinde tanarak ehirde dolatrlr ve tvbe edinceye kadar dvlr. (3) Ayet. Mide: 3. Meali: Allah'tan bakasnn adna kesilen. (4) Y Rab, din ahkmn beyan eden ve slerin gnahlarna efaat klana salt selm eyle. (5) Yukardaki duada silerin gnahlar ibaresi yerine olarak: slerin gnleri. (6) Farsa beyit Ma'ns: Gnl mlkm senin duana vakf ettim. Vakf edenin artna muhalefet etmemek gerekir. (7) yet. Nisa: 103. Meali: Allah', ayakta iken, otururken, yanlarnz st yatarken de ann. (8) Hadis. Ma'ns: Kim kendini bir millete benzetirse, onlardandr. (9) Tatmayan bilmez. (10) Ayet. Zriyt: 56.Meli: Cinleri ve insanlar, ancak bana kulluk etmeleri iin yaratmndr. (11) Zimmler mslmanlardan, balarndakiler, binekleri, eyerleri ve elbiseleriyle ayrlrlar. Hidye'den. Ve dier btn kitaplarda byle yazar. (12) Ayet. Tevbe: 24, Meli: De ki: Babalarnz, oullarnz, kardeleriniz, zevceleriniz, akrabanz, elde ettiiniz mallar, kesat gitmesinden korktuunuz ticret, hounuza giden evler, szce Allah'tan, peygamberinden ve Allah yolunda cihd etmekten daha sevgili ise, Allah'n emri gelene kadar bekleyin. Allah, fsk milleti doru yola eritirmez. (13) Allfru tel, saltanatnn glgesini, mslmanlarn balar zerinde dim klsn, onu kuvvetli yardmyla ve feth-i mbinle te'yid etsin. (14) Ayet. Hd: 46. Meali: O senin ailenden saylmaz. (15) Bu duann ikinci cmleden sonraki ksm yettir (Al-i mran: 147). Kendisinden yardm istenen ve kendisine tevekkl edilen, Allah'tr. Ey Rabbimiz! Gnahlarmz ve ilerimizdeki taknlklarmz affet. Ve ayaklarmz, sabit kl ve kfirler gruhuna kar bize yardm et. (16) Bu ibare, esas aldmz iki nshada yoktur. Kprl Ktphanesi, K. II. 362 numaral yazmada, bu fetvann sonuna kaydedilmitir: Bunu, efendimiz ve en stnmz, zamann by, slm ve zafer diyarnn mfts Ebussu'ud yazd. Sene 955. (17) Bir adam: Ben kleyim, beni satn al, dese. Satn alnsa. Sonra hrriyetini isbat etse. Kendisini satan bilmiyorsa der. Kendisini satan bulunca ondan ister. Durer, Gurer.

124
(18) Yeryznde bulunan herzeyi bozdular. (19) Sarho eden herey haramdr. (20) Allah subhnehu ve tel, onun saltanatnn glgesini varlklarn zerinde, gnler ve geceler boyu dim klsn. (21) Kullarn lmle kahreden, tek bana bak olan, lmsz Hayy olan Allah' tebih ederim. (22) Btn llere kar Allah'n varl bana yeter. Btn lmllere kar, Hakk'in bekas bana yeter. (23) Hadis. Ma'ns: Her muttaki ve fcirin arkasnda namaz klnz. (24) Trke olarak: Eyledi azm-i bekai mmihan. (25) Trke olarak: Beka mmihan. (26) Trke olarak: Bekay mmihan. (27) Trke olarak: Ayam adm admaz. (28) Trke olarak: Adm atmaz. (29) Ayet. Fatiha; 5. Meali: Ve yalnz senden yardm dileriz. (30) Farsa beyit. Ma'ns: Herkesin gnlndeki srr Allah bilir. Sen kendini araya ne sokuyorsun? (31) Hadis. Ma'ns: Kalbini yardn m? (32) Ayet. Mide: 48. Meali: Kur'an' nce gelen kitab tasdiken ve ona hid olarak, hak ile sana indirdik. Allah'n indirdii ile aralarnda hkm et. (33) Ayet. Mide: 48. Meli: ......ona hid olarak... (34) Gayb ancak Allah bilir. (35) Ayet. Enbiy: 52. Meali: Bu tapp durduunuz heykeller nedir? (36) Arapa kta. Ma'ns: Bu hayal oyununu, ilm-i hakikatte ykselmi kimseler iin ok ibretli grdm. (nk) ahslar ve cisimler gelip geiyor, abucak yok oluyor. Halbuki onlar hareket ettiren baki kalyor. (37) Yukardaki Arapa kit'ann bozulmu eklidir. (38) Allah'n l'neti, hepsinin ve szle dahi olsa onlara meyil gsterenin zerine olsun. 1059[1059] (meal) den alnmtr. BU SAHADA ALIACAKLAR N KK BR BALANGI BBLYOGRAFYASI 1. Listede, mracaat kitaplar, umm mahiyette olan veya mevzu ile dorudan ilgili eserler birarada bulunmaktadr (1) : 2. Hukuk- slmiyye ve Istilht- Fskhyye Kamusu mer Nasuhi Bilmen, 2. basks 8 cilt, stanbul 1967. 3. Byk slm lmihli mer Nasuhi Bilmen, Yeni Basks, stanbul 1969. 4. Kams-l A'Im emseddin Sami, stanbul 1306, 6 cilt. 5. Kams-i Trk emseddin Sami, stanbul 1317, 2 cilt. 6. Trk Lgati Hseyin Kzm Kadri, stanbul 1928 (ilk iki cilt eski yaz) ve 1943 (son iki cilt yeni yaz). 7. Kams-i Osmn Mehmed Salh, stanbul 1313, 4 cilt. 8. Osmanlca Trke Ansiklopedik Lgat Ferit Develiolu, stanbul 1962. 9. Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl Mehmet Zeki Pakaln, stanbul 1946, 3 cilt. 10. slm Ansiklopedisi Maarif Vekleti tarafndan Leyden tab' esas tutularak, stanbul 1940 (hlen kmaktadr). 11. lmiye Salnamesi Mehat-i uly mektupuluu tarafndan, stanbul 1334. 12. Vakfa Dir Yazlan Eserlerle Vakfiye ve Benzer Vesikalarda Geen Istlah ve Tabirler Ali Himmet Berk, Ankara 1966. 13. stanbul Ktphanelerine Gre Ebussu'ud Bibliyografyas Atsz, stanbul 1967. 14. Trkiyat ve slmiyat Tedkikleri Klliyt smail Hami Dnimend, stanbul 1956, 3 fasikl. 15. 15. ve 16. Asrlarda Osmanl mparatorluunda Zira Ekonominin Hukuk ve Ml Esaslar 1. cilt: Kanunlar. mer Ltfi Barkan. stanbul 1943. 16. Osmanl mparatorluunda Para Ekrem Kolerkl, Ankara 1958. 17. Trkiye'de ehirciliin nkif Osman Ergin, stanbul 1936. 18. Osmanl Trklerinde lim A. Adnan Advar, 2. basks, stanbul 1970 19. nceki ve Bugnk Trk Hukukunda Vakf Kurma Muamelesi Hseyin Htem, stanbul 1969. 20. slm Vergi Hukukunun Ortaya k Salih Tu, stanbul 1963. 21. slm Hukuku Sabri . Ansay, Ankara 1946. 22. slm Hukuku Nazariyat Hakknda Bir Ett Sava Paa, ev. Baha Arkan, Ankara 1955, 2 cilt. 23. slm Huss Hukukunun Ana Prensipleri, Kur'anda Hukuk akir Berki, Hayrullah Hmid, 2. bask Ankara 1962. 24. Kur'an Hkmleri ve Modern Hukuk Mustafa Reit Belgesay, stanbul 1963.
1059[1059]

Arap ve Fars dillerine vukufum pekaz olduundan, yukardaki tercmeler, aziz dostlarm Vefa amdibi ve smil Ernsal beylerin himmetleri ile meydan bulmutur. Kendilerine teekkr ederim. yet mealleri, Diyanet leri Bakanlnn 1961 ylnda yaynlad ciltlik Kur'an- Kerm ve Trke Anlam

125
25. slm eratinde Kaza (Hkim ve Hkimlik) Tarihi ve ft Messesesi Ali Himmet Berk, Ankara 1962. 26. Mrted'e Ait Hkmler Numan Samerra, ev: O. 2. Soyyiit, A. Tekin; stanbul, 1970. 27. slm Aile Hukuku mer Faruk, ev.: Y. Ziya Kavak, stanbul 1969. 28. Anadolu Medreseleri Metin Szen, cilt 1, stanbul 1970. 29. Fatih Mehmet II. Vakfiyeleri Vakflar Umum Md., Ankara 1938. 30. Fatih Devri Sonlarnda istanbul Mahalleleri, ehrin skn ve Nfsu E. Hakk Ay verdi, Ankara 1958. 31. (Vakflar Umum Md.) Sleymaniye Vakfiyesi K. Edip Krkgolu, Ankara 1962. 32. (Vakflar Umum Md.) Venedik Menbalarna Nazaran ark Meselesi M. Silberschmidt, ev: Kprlzde A. Cemal, stanbul 1930. 33. Trk Mektuplar Busbeco, ev.: H. Cahit Yaln, stanbul 17. Asrda Samhan'da Eskiyalk ve Halk Hareketleri M. aatay Uluay, stanbul 1944. 34. 18. ve 19. Yzyllarda Saruhan'da Ekyalk ve Halk Hareketleri M. aatay Uluay, stanbul 1955. 35. On Altnc Asrda Bursa Hikmet T. Dalolu, Bursa 1940. 36. On Altnc Asrda stanbul Hayat Ahmet Refik, 2. bask stanbul 1935. 37. Hicri On nc Asrda stanbul Hayat Ahmet Refik, stanbul 1956. 38. Ahmet Refik Altnay'n Hilmi Kitabevi tarafndan neredilen on kadar eseri: Lle Devri, Hoca Nfuzu, Ocak Aalar, Lady Montaque'in ark Mektuplar, v.s... 39. lerindeki eitli makalelerden istifde edilmesi gereken mecmualar: Mecmuas. Tarih Kurumu Belleten i. Dil Kurumu Belleten i. 40. Darlfnun lahiyat Fakltesi Mecmuas. 41. Darlfnun Edebiyat Fakltesi Mecmuas. 42. Trkiyat Mecmuas. 43. Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi. 44. Vakflar Dergisi. 45. ktisat Fakltesi Mecmuas. 46. slm Tetkikleri Enstits Dergisi. 47. Ftih ve stanbul Dergisi. 48. Tarih Dergisi. 49. Tarih Semineri Dergisi. 50. arkiyat Dergisi. 51. Dil, Tarih ve Corafya Fakltesi Dergisi. 52. Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi. 53. Eski Halkevi lerin eitli ehirlerde kardklar mahall dergiler: 54. lk, Yeni Trk, Tapnar, Aksu., gibi. 1060[1060]

1060[1060]

Bu listenin tam olmak yle dursun, ilmi bir aratrma iin pek heveskr ii olduunu biliyorum. Fakat, mkemmel bir bibliyografya derlemek de benim iim degildi. Onun iin, hi olmamaktansa, benim gibi mbtedilere yardm etmele -arzusuyla bunu tertip ettim. Esasen kendimde mevcut eserlerin bir listesi gibidir.