YUNUS EMRE (nceleme) Sn.lhan Bagz'n izniyle baslmtr.

Yayna hazrlayan : Egemen Berkz Dizgi : Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A.. Bask : ada Matbaaclk Yaynclk Ltd. ti. Mays 1999

LHAN BAGZ YUNUS EMRE (nceleme)

YUNUS EMRE

KLASK YAZARIMIZ YUNUS EMRE Bizim klasiimiz var mdr? Hangi yazarmzn eserine klasik desek yakr? Zaman zaman bu soruyu tartrz. Klasik sfatnn iki anlamn gz nne alalm. Bunlardan biri rnek olmak, baka yazarlar iin bir mkemmellik rnei. teki, zamann szgecinden deerini yitirmeden gemek, diri kalmak. Klasiin eski Yunan ve Latin edebiyatna balanmak gibi bir anlam da var. Ama bu bizim edebiyatmza uygulanamaz. Yalnz dili ile deil, bize sunduu iir yknn arl ve dnya grnn eskimemesi ile de mkemmellik rnei olan bir klasiimiz vardr. Bu sanat eri, stelik, yedi yz yl gibi uzun bir zamann szgecinden geerek, eskimeden, deerinden hibir ey yitirmeden bize kadar gelmi. Klasik demek Yunus Emre'ye yakr. Bizim, belki de, tek klasik eserimiz Yunus Emre'nin iiridir. Yunus Emre anlay, bizimkinden biraz deiik de olsa, Burhan mit Toprak ''Onun divan bizim Divinia Commedia'mzdr'' derken hakl. Yunus Emre de, kendi iirinin lmezliinin bilincinde; diyor ki: ''Her gn yeni doarz bizden kim usanas.'' Yunus Emre, iir alannda ilk byktr. Yalnz sanat ile deil, iir dilimizin kurucusu olmakla da, dil reformculuu ile de ilktir. Bat edebiyat iin, eski olmak bakmndan, Yunan ve Latin klasii neyse, bizim iin de Yunus'un eseri odur. Yunus'tan sonra gelen dervi airlerin, Sait Emre'nin ve bakalarnn, Yunus

Emre'nin eserini gzel iirin rnei saydklar, onun gibi yazmak istedikleri bilinir. Bunlarn iinde, iir- adn Yunus koyarak, onun glgesinde dalgalanmak isteyenler de olmutur. Ama, divan airlerimizin de, Yunus Emre'den etkilendikleri pek bilinmez. Oysa, divan edebiyatnn kurulu dnemi olan 15'inci yzylda, sz gelimi, Necati Bey de Yunus Emre'yi biliyor, onun iirinden etkilenmi. u rneklere bakalm. Yunus Emre: Acep u yerde var'ola yle garip bencileyin Bar bal gz yal yle garip bencileyin. Gezdim Urum ile am' Yukar illeri kamu Necati Bey (l.1509): Bar bal gz yal yldz alak olur Her kii dmen olur ger eylese kavga garib. Geh Msr iklimlerin seyrettirir geh Rum ilin Geh Acem mlkn temaa kldrr sevda garib (Ali Nihat Tarlan, Necati Beg Divan s. 161) Yunus Emre: Akn ald benden beni Bana seni gerek seni Ben yanarm dn gn Bana seni gerek seni. Necati Beg: Dnyay bir yana kosalar, bir yana seni Bana seni gerek seni ey bivefa seni. (Divan s. 517) Ben, 17'nci yzyln byk divan airi Nedim'de bile, yer yer Yunus'un havasn bulurum. Nedim'in ..... ''yeni barmda bam var'' gazeli bana hep Yunus'u hatrlatmtr. Yunus'tan iki yz yl sonra, ran'da, halkn dili ve iir biimleri ile yazan ah smail de, bu byk ustann etkisinde. ah smail'in bir iiri Yunus Emre'ninkinin nerdeyse tam kopyas.

Hatayi (ah smail): Szn bir syleyenin Szn eder sa bir sz Pir nefesin dinleyenin Yzn eder a bir sz. (.Z. Eybolu. s. 124). Yunus Emre: Keleci bilen kiinin yzn a ede bir sz Sz biirip diyenin iini sa ede bir sz. Yunus iirinin sreli etkisini grmek iin Cumhuriyet dnemi airlerini birer birer taramaya gerek yok. Onlarn nicesinde Yunus'tan izler bulmak zor deildir. Bir devrim airi olan Nzm Hikmet bile Yunus'un dilinden konumutur: Trk Kyls .......... ''srafil surunu urur mahlukat yerinde durur.'' Topran nabz balar onun nabzlarnda vurmaya Ne kendi nefsini korur Ne dmann kayrr ''Dalar yrtp ayrr kayalar kesip yol eyler ab- hayat aktmaya.'' (Nzm Hikmet, Kyamet Sureleri'nden.) Yunus Emre: Yzbin Ferhad klnk alm, kazar dalar bnyadn Kayalar kesip yol eyler ab- hayat aktmaya. anda sevilmek, Trk iir dilinin kurucusu olmak, lmnden iki yz yl sonra, yeni kurulmakta olan divan edebiyatn etkilemek, ran'da Trk dili ile yazan bir halk airi tarafndan bilinip sevilmek, yedi yz yl sonra, Cumhuriyet aydnlarnca yeniden kefedilmek, haydi efsanenin duygusal gereini de buna ekleyelim; suda balklarca, gkte meleklerce okunmak. Klasik olmak iin baka hibir nitelie gerek yok.

YUNUS EMRE YORUMLARI

Yunus Emre'yi halkn byk kltr geleneinden alp, aydnn dar, ama etkili kltr dnyasna aktaran Fuat Kprl olmutur. Kprl'nn 1918 ylnda yaynlanan kitab (Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar) Yunus iin yaplm ilk bilimsel almadr. Dalan mparatorluk topraklarnda olduu kadar, ryp dklen Osmanl kltrnde de dayanacak bir yer bulamayan Trk aydnna, Yunus Emre'nin iiri, tutunacak bir iekli dal gibi uzanmtr. Hangi dnya grnden, hangi toplum katndan olursa olsun, aydnmz Yunus'un iirinde kendinden bir nak, kendinden bir inan bulmu, bylece eitli Yunus yorumlar ortaya kmtr. Dar zmrelerin, mezheplerin, dinlerin ve ulus birimlerinin stne karak btn insanlarn ve btn zamanlarn dilinden konuan Yunus'un deiik yorumlara uramasna amamak gerekir. Onda hepimiz kendimizden bir eyler buluyoruz. Bu nedenle Yunus yetmi yldr tm aydnlarn gnlndedir; tpk yedi yz yldr halkn da gnlnde olduu gibi. Yunus iin ilk almay yapan Kprl, bize ilk Yunus yorumunu da verir. Kprl'nn Yunus'u, slam mistiklii ile "Trk zevkinin hususi dehasn" birletiren basit, cokulu, mmi bir dervitir. Ama bu mmilik, eski tezkere yazarlarmzn sand gibi, "hecenin harflerini seemeyecek" bir cahillik deildir. Yunus dzenli bir medrese eitimi grmemise de, kendi "mnevi kabiliyeti syesinde" slam bilimlerinin hepsini renmitir. Mevln'nn iirlerini anlayacak kadar da Farsa bilir. Hibir sanat kaygs duymadan, iirinin byklnn farkna varmadan, kendi ruhunun alkantlarn "tabii bir ekilde terennm ederek", Sakarya ormanlarnda dolaan bu derviin iirinde, gerek doa ve gerek toplum bulunmaz. "Tabiat levhalar" onun iirinde, ara sra belirse de yerini hemen bir mistik din soyutlamasna brakarak kaybolur. Baka airlerde grdmz "Ne kad adalet datr, ne imamda imamet var" yollu, toplumdan yaknmalar da Yunus'ta yoktur. Onun Batniliini de, kat bir Batnilik saymamak gerekir; Yunus, Batni ve Snni inanlar birletirmitir; ancak Mevln kadar Batni saylmaldr. Ama Yunus'ta ne Mevln'nn "ranl belagat, ne de k Paa'nn derin bilgisi" vardr. Etkileri edebiyatmzda kkl ve srekli olan Yunus, Trk tasavvuf edebiyatnn kurucusu saylmaldr. (Kprl, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar'dan zetlenmitir.) Kprl'nn yorumu, daha sonralar, rencileri tarafndan, nemli noktalarda dzeltilecektir. Abdlbaki Glpnarl, Yunus'un iyi bir medrese eitimi aldn, Arapa'y, Farsa'y ve zamannn slam bilimlerini iyi bildiini belirtecek; Burhan Toprak, Yunus Emre'nin hibir sanat kaygs tamam olduu fikrine, hakl olarak, kar kacaktr. Yunus'un iirinde gerek doadan ve toplumdan izler bulunmad gr de, tmden doru deildir. Okuyucular, kitabmzda doann da, toplumun da, zaman zaman Yunus'un iirinde gerek izgiler halinde verildiini greceklerdir. Kprl'nn Yunus'u "Trk zevkinin hususi dehasn" yanstan bir dervi saymas, kendi dnya gr ve sanat anlay ile balantldr. Avrupa romantik ulusuluundan kaynaklanan bu anlaya gre sanat eseri ulusal ruhu yanstt oranda baarl olur; ulusal ruh ise her ulus tarihinin ilk alarnda ortaya kar, kii yaratmas deildir, devirden devire deimeden aktarlr. Herder'den Gkalp'n ald bu anlay Kprl'ye Gkalp'tan gemitir.

kinci Yunus Emre yorumu Burhan Toprak'tan gelir. Onun 1933'te yaymlad Yunus Emre adl kitab, Yunus'u ada iir anlay iinde inceleyen ilk almadr. Toprak, Yunus divann Alp Dalar'nda bir sanatoryumda hasta iken ele geirerek okur ve Yunus'ta kiisel bunalmlar iinde alkalanan bir ruhun dramn bulur. Ona gre: Yunus Emre Trk ortaann zirvesidir. Onun divan da bizim Divinia Comedia'mzdr. O kitapta (Yunus'un divannda) ruhun bykl, vcudun fanilii, kendi talihimizi yaratamamak felaketi, varlmzn kadn erkek taraflarnn, yani aklmzla hassasiyetimizin mcadelesi, insaniyetin btn sefillik, ycelik, zdrap ve tesellisi vardr. O kitaptaki zdrap, baca kesilen adamn zdrab kadar dorudur. Gzya gzyadr; zlemek zlemektir. Heyecan kelimeleri doldurur ve kelimeler karmzda kuru kafalar gibi srtmaz. Yunus'un her msrann gayesi tefekkrdr. Burada sanat oyun deildir. Bu kitapta korkular, mitleri, pimanlklar, isyanlar, pheleri, teselli ve imanlar ile btn bir beeri hayat vardr. (Toprak, Yunus Emre Divan, 1943 ikinci bask, Balang) Bundan sonra Burhan Toprak, Yunus yorumunu Kprl ile bir ekime halinde srdrr. Kprl Yunus iin mmi demitir. Toprak, Kprl'nn grn biraz da saptrarak, onu "vesika sahibi ahmaklarn ve lim katrlarn" bilgilerini aktarmakla sular. Kur'andan ve hadislerden rnekler getirerek Yunus'un Arapay iyi bildiini aklar. Kprl, Yunus'un tek kaygs "irad etmektir" demitir. Toprak der ki: "Zavall Yunus bunu duysa kimbilir ne kadar glerdi? Yunus halk irad etmek, aydnlatmak iin deil, kendi kafasndaki kaos'tan kurtulmak iin iir yazmtr. Kendi can evinde yangn varken Yunus kimi irad edecek, hangi yangn sndrmeye gidecekti?" Kprl, Yunus'ta sanat kaygs yoktur demitir. Burhan Toprak, "Ben Yunus divannda yzlerce msra bulabilirim ki, zerinde saatlerce, gnlerce, belki haftalarca dnlmtr. Onlarda bir kelime deitirildi mi btn tesir ve mzik kaybolur" diyerek bu gre kar kar. Kprl, "Yunus kendi sanatndan habersizdir" der. Burhan Toprak aklar ki "nsann bu yargda bulunmas iin Yunus'un u muhteem msran grmemi olmas gerekir: "Yunus Emre senin szn, lemlere destan ola". Buradaki sanatkrlk gururunu ancak Beethoven anlard. Burhan Toprak da, ok eletirdii Kprl gibi, Yunus'ta gerek doa ve toplum olmad grndedir. Yunus'ta doa, "bir ark halsnda donmu, ta kesilmi hayvan ve iek naklar" gibi cansz ve soyuttur. Yunus kendi dncelerinden baka hibir eyle ilgilenmemitir. Bu nedenle onun iirinde kendi hayatndan iz bulamayz. Yunus Emre'nin iirinde, sanat eri denen yaratcnn zelliklerini arayan bu ada eletiri, zamannda etkili olmu, Sabahattin Eybolu bu yorum nedeniyle Yunus'la ilgilenmeye balamtr. Ama Toprak'n yorumu Yunus'un tek yann grr. Yunus Emre, kendi iine kapanp, ruhunun derin bunalmlarn anlatmakla yetinmemitir; Yunus'ta hem 13. yzyl Anadolu insannn, hem de btn insanln sorunlar, umutlar ve korkular ile sk skya bal bir iir de vardr. "Vardmz illere ol safa gnllere; Baba Taptuk mnisin satk elhamdlillah" diyen Yunus'ta reticilik yoktur da denemez. Yunus Emre yorumlarna 1936 ylnda, "Yunus Emre / Hayat", adl eseri ile

Abdlbaki Glpnarl katlr. Bu kitapla balayan ilgiyi Glpnarl mrnn son yllarna kadar srdrm ve Yunus zerine bize baka eserler de vermitir. Yunus Emre Divan (1943), Yunus Emre ve Tasavvuf (1961) ve Risalet al-Nushiyye ve Divan (1965) bu sekin eserlerin en belli ballardr. Glpnarl'nn Yunus anlay ve yorumu temel ilkelerde deimez. Ancak otuz yl iinde yeniden yeniden gelitirilen bu yorumun ayrntlarnda baz dalgalanmalar grlr. 1960'tan sonraki almalarda Yunus'un mistik yan arka plana geer; onun insan, doa ve toplum sevgisi ne alnr. Artk Glpnarl, Yunus'u bir din adam olmaktan ok, bir ada sanat eri olarak deerlendirmeyi yeler. 1971'de toplanan Yunus Emre Semineri'nde yapt konumada ise Glpnarl Yunus'un Mevlevi olduunu ileri srecektir. Bu deime, Glpnarl'nn kendi dnya grndeki gelimelerle balantldr. Bektai ve Mevlevilikten hmanizme, hmanizmden de sosyalizme alan Glpnarl, mrnn son yllarnda yeniden mistiklie snmtr. Bu dalgalanma onun Yunus yorumlarnda da yansmtr. Glpnarl'nn Yunus'u Bektai-Batni inanl bir dervitir. Onun yaad yllarda bir tarikat olarak Bektailik daha kurulmam olduu iin Yunus, Bektailie varan temel inanlar ve tre ve trenleri benimsemi grnr. Ali'yi ve Oniki mam yceltir; ikili, semahl, mzikli trenlere katldn syler; Tanr'y korkular deil sevgiler kayna bir varlk olarak grr. Tpk Bektai iir geleneinin yapt gibi, yeryzndeki ktlkleri ortadan kaldrmad iin Tanr ile inceden alay da eder. Kur'an'dan, hadislerden, Mevln ve Sdi'nin eserlerinden rnekler aktararak Glpnarl, Yunus'un Arapa ve Farsa'y ok iyi bildiini, slam bilimlerini kaynaklarndan okumu olduunu ortaya kor. Derslerinde Glpnarl, Yunus Emre'nin mistikliini kk havada, dallar yerde bir aaca benzetirdi. Biz o vakit bu benzetmeyi bir sz oyunu diye pek ciddiye almazdk. Yunus'u yeniden okuyunca, imdi, gzlemin doruluunu daha iyi anlyorum. undan ki, Mistiklik, hem doay hem insan Tek Vcut'tan, Tek Yaratc'dan domu suretler olarak grr; bu lahi Gerek'ten baka gerek tanmaz. Bylece gerek doa ve insan ancak soyut kavramlar olarak belirir Mistiklikte. Yunus ise, bunun tersini yapyor, Mistiklii soyutlayc bir felsefe olarak kullanacana; insan da, doay da, sk sk soyutluktan kurtarc bir sistem olarak kullanyor. Glpnarl'ya gre Yunus, soyut bir Tanr sevgisinden de yola ksa, insan sevgisine, maddi sevgiye ulamtr. Onun sevgilisi "kulaklar kpeli" bir kadndr da. Bu sevgide madde ve ehvet de vardr. Yunus'un iirinde gl bir halk sevgisi yatar, Yunus halkn sorunlar ile yakndan ilgilenmi, her zaman halktan yana olmutur. Glpnarl buna Yunus'un halkl diyor. Yunus yorumlarna 1960'tan sonra Sabahattin Eybolu da katlr. Onun Yunus Emre (1972) adl kitabnn daha ilk sayfasnda, Eybolu, "Yunus'a selam" yollarken, bu selamda biz sadece bir aratrmacnn deil, bir sanat ve gnl erinin de yorumu ile karlarz. Bu selam bizce Yunus'u iir dilinden yorumlayan bir incelemedir. yle der: "Selam olsun Anadolu'nun orta yerinden, Trkiye halknn barndan dnyaya

seslenmi Yunus Emre'ye: Halk seven, halkn sevgilisi olmu Yunus Emre'ye; Halkn azndan konumu ve halk kendi azndan konuturmu Yunus Emre'ye; Trke, insanca ve Yunusa olmann srrn, yani gerek iirin srrn bulmu Yunus Emre'ye; Yreini, dncesini ezenlere kar ezilenlerden yana koymu Yunus Emre'ye; Sevgiyi, insanl ycelten, tanrlatran, Tanry alak gnllere, insanla, sevgiye indiren Yunus Emre'ye; nsanlar birlie, dirlie, dorulua, bara aran; yaamay seven, ama lmden korkmayan Yunus Emre'ye; airler airi, insanlar insan, garipler garibi, dostlar dostu, Trkmen kocas Yunus Emre'ye 1972 yl Trkiye'sinden selam olsun." Eybolu Yunus'un mistikliini hi nemsemez, onun bu yan zerinde pek az durur; Yunus'u yedi yz yl evvelin dnyasndan ayrp, bugnn airi ve dnr olarak deerlendirir. Bunu bilerek yapmaktadr. Diyor ki: "Ben sizi Yunus Emre'nin Tanrlktan ok, insanlktan yana giden yollarna gtrdm. Yunus Emre elbet ann dinsel dncesi dna kmad. Bir slam airi ve aydn olacak, insanlk sevgisini Tanr sevgisi ile badatracakt. Ama hibir donmu tarikatn, hibir kara kapl kitabn, hi bir dogmann klesi kalmad besbelli. Bugn yaasa elbet dncesi de, iiri de ann inanlar ile beslenecek ve en ileri airimiz ne ile savayorsa o da onunla savaacakt. Geriye evrik aba deil Yunus'un abas; karanlktan aydnla doru evrik baklar. Onun iin de eskilii yenilemesine engel olmuyor, ondan yzyllar sonra gelmi nice Trk airinden ok daha yeni geliyor bize." Yunus Emre iin baka bir yorumu bize szl kltr geleneimiz sunar. Buna Trk halknn Yunus Emre yorumu diyebiliriz. Szl tarihimizde Yunus yoksul bir ekincidir. Btn Anadolu ekincileri gibi, gn bulur, gn yer. Kuraklk kavurup ekini bitmeyince, heybesini omzuna vurup buday aramaya gider. "Karlksz bir ey istenmez" diyerek, heybesine, oban armaan, yaban alc doldurur. Yunus Emre Mool beylerinin, Konya sultanlarnn kapsna varacak deildir elbet, bir tekke kapsna varr. O tekkeler ki, her zaman kaplarn yoksula, dkne am, kapya gelen garibe kim olduunu sormadan, ieri buyur etmi, nne yourt ekmek koyup arlamtr. Hac Bekta Tekkesi'nin dervileri de Yunus'u buyur eder, armaann alr, yaban alcn deerli bir eymi gibi blr, yerler. Yunus, Hnkr Ululuundan alcna karlk buday ister. Hnkr buday yerine nefes nerir; Yunus, "nefes karn doyurmaz" diyerek budayda ayak direr; budayn da alp yola der. Evine gelince kars Yunus'a "keke nefes alsaydn, buday tkenir, erenlerin nefesi tkenmezdi" der. Yunus karsnn szn dinleyip dner, nefes almaya varr. Ama ge kalmtr. Bu erenler nefesini Yunus ancak Taptuk Emre Tekkesi'nde bulabilecektir. Yunus Taptuk Tekkesi'ne varr, erinmeden, yorulmadan, yksnmeden krk yl bu tekkeye hizmet verir. Pek drst bir hizmettir bu. O kadar ki, Yunus, "eri bu kapya yakmaz"

diye, ormandan tekkeye bir tek eri odun getirmez. airlik vergisini ancak byle uzun ve ileli bir emekten sonra elde eder. Her iki anlamda da "hak" sz sylemeyi bundan sonra renir. Baka efsanelerde Yunus'u gerek insan ilikileri iinde grrz. Kskanlklar, kallelikler, iftiralar, dostluk ve arkadalklar iinde yaar Yunus'umuz da. eyhinin kzn seviyor diye iftira ederler; sevmiyordur ama, dedikodular susturmak iin eyhinin kz ile evlenir. Fakat eli kzn eline demez. Oturur Kuran okurlar kzla beraber. Bu nedenle Yunus eyhinin evinden uzaklamak zorunda bile kalr. Alak gnll Yunus'umuz, efsanede, ulat ycelikler derecesinden habersizdir. Kendi deerini bir maarada baka dervilerden renir. Akam olunca bu derviler Tanr'ya yakarr, ondan yiyecek dilerler. Tanr tarafndan bol yemek indirilir. Yunus sorar: "Kimin yz hrmetine dilediniz de Tanr size bu yemekleri gnderdi?" Derviler "Taptuk kapsnda Yunus derler bir ulu kii varm, onun yz hrmetine" derler. Yunus z derecesinin yceliini bylece anlar ve tekkeye geri dner. Taptuk Baba bir gn dervilerinden iek toplayp getirmelerini istemi. Derviler krlara kp, demet demet ieklerle dnmler. Yunus hangi iee el attysa, iein kendi dilince Tanr'ya yakarmada olduunu duymu; koparmaya kyamam. Tek bir iekle dnm, doann stne byle titremesi eyhini daha ok sevindirmi. Yunus'un iir tomar Molla Kasm denen bir yobazn eline gemi. iirleri okuduka Molla, bu iir dine diyanete aykrdr diye yrtp yele verir, bu Tanr'ya asi olmaktr diye koparr suya atarm. Bylece iirlerden bini yele verilmi, bini de bir rmaa atlm. Geriye kalan iirleri okurken Molla Kasm u dizeye rastlam: k Yunus bu sz eri br syleme Seni sgaya eker bir Molla Kasm gelir. Olacaklar olmadan bilen bu kermete pek aan Kasm, Yunus'un erenlerden olduunu anlam; geri kalan iirleri korumu. Kaybolan iirlerden binini suda balklar, binini gkte melekler okumakta imi; bize de yrtlmayan bin iir kalm. Bir de Yunus'un kz Bac Hatun'a mal edilen efsane var. Nianlanr Bac Hatun, kocas olacak gencin kyne gitmesi gelenek gereidir. Ama Bac Hatun, kadn onurunu yce tutan bir kiidir. Haber yollar ki, ben yolun yarsna kadar varacam, benimle evlenmek istiyorsa yar yola kadar da o gelsin. Erkek ancak yar yola vardktan sonra Bac Hatun'la evlenebilir. Yunus Emre'nin hayat etrafnda oluan baka efsaneler de var. Onlar Glpnarl'nn ve Eybolu'nun kitaplarnda bulunabilir; buraya almay gerekli bulmuyoruz. Halkmz, sevip sayd, anlayp beendii, kendisine drst hizmet veren baka devlet adamlarna, sanat erlerine ve bilginlere de benzer efsane naklar vurmu, onlar dledii renklerle bezemitir. Bunlar ksaca demek ister ki: Sanat eri halkn iinde olacak, halkn anlayaca dilden konuacak,

alak gnll olup, bilgisi ve grgs ile iinmeyecek, halka yukardan bakar olmayacak. Emek verip, ile ekerek, bilgeler kapsna drste hizmet vererek zenaatn renecek, gerek sanatn srrna byk aba ile ulaacak. Halka hizmeti iin karlk istemeyecek, doruluktan ayrlmayacak. Yunus'u halkmz byle yorumlar ve bu yorumda, elbet, yzyllardr srp gelen, ama, gereklemeyen umutlar ve dler yer alr.

K YUNUS EMRE, K HAYAT GR, K DN DEOLOJS Yunus Emre'de iki deiik din anlayna dayanan iki iir gelenei vardr. Bunlardan biri slam'n Snni yorumunu yanstr; teki Batni yorumunu. (Ortodox ve heteredox). Mslmanlkta Snni yorum, kiinin yalnzca Tanr ile ilikisini deil, insanlarn birbirleriyle ilikilerini, devlet ve hkmetle ilikisini, gnlk davranlarn ve hayatlarn da kontrol eder. Yani btn bir hayat gr, davran biimidir. Halkn anlaynda bu yorum, insann, sabah yatandan nasl kalkacandan tutun da, neler yiyeceine kadar uzanan hazr kesilmi bir elbiseye dnmtr. Yedi yz yl nce kutsal kaynaklarca nasl kesilmise veya daha sonralar Snni din adamlar tarafndan nasl makaslanmsa, yle giyilecektir. Bu yorumun temeli Tanr korkusudur. Kendini tmyle Tanr'ya teslim etmektir. Kutsal kitabmzn btn ayetleri, "Tanr'dan korkunuz, Tanr'ya ve Peygamberine itaat ediniz" retisiyle doludur. Orda "Tanr sizi sever" veya "Tanr'y seviniz" sylemi bulunmaz. kinci Mslmanlk yorumu Tasavvuf yorumudur (mistik yorum). Buna Batini yorum da denmektedir. Kutsal kitabn hemen her ayetinde gizli bir anlam bulur bu yorum. Bu yorumun temelinde cokulu bir Tanr sevgisi yatar. Ona, bunun iin, sevgi dini diyebiliriz. yle bir sevgi ki, onun cokusuna denler, evreni, insan, Tanr'y bir k seli iinde birbiriyle kaynam grr. Bu byk sevginin esrikliinde, insanlar birbirinden ayran dinlerin, tarikatlarn, inanlarn, milliyet ve rklarn stne kar ve btn insanlar eit sayar. Bu yorum da halkn hayatnda, trenleri, treleri, mzii, iiri, semah, insana saygsyla btn hayat kapsayan bir dnya gr, bir hayat biimi olarak alglanr. Yunus Emre, hayatnn belli dnemlerinde bu iki anlay da benimsemi grnr. Bunun iin onun iiri bir ikilem iindedir. Onda z ve biim bakmndan birbirine benzemeyen iki iir dal buluruz. Bunlarn birinde Yunus, aruzu, tekinde hece veznini kullanr. Birinde Divan iirinin biimlerini ve kurallarn yeler, tekinde halk iirinin. Birini, kalemi eline alp, oturup, dizini krarak yazar; tekini, szl yaratr, "dilden syler". Bu sonuncuyu, belki de, bir mzik aletinin eliinde syler. Ama ikilik, asl, din anlaynda keskinleir. Bunlarn birinde Yunus, medreseden yetime bir molladr; tekinde tekkeye postu sermi bir dervitir. Molla Yunus, iinde gcnde, evinde barknda, namaznda niyaznda, tam kurulu dzenin istedii bir aydndr. Dervi Yunus, evini barkn brakp, kurulu dzene ters den bir tekke toplumuna gmtr. Dzenle ak bir atmaya girmemitir, ama artk, Yunus Emre, kart bir kltrn iindedir.

Beyler dzenine ters der; Taptuk Baba dzeninin adamdr. imdi, Molla Yunus'la Dervi Yunus'un iirlerini karberi koyalm: 1. Molla Yunus (veya softa Yunus): Oru namaz klmayann Hak buyruun tutmayann Doru yola gitmeyenin gsnde iman n'eylesin. 2. Dervi Yunus: Oru namaz zekt hac crm cinyattrr Fakir bundan azattr hass u havas iinde. 1. Umaktaki hurileri onlar giyinmi donlar Ne bahtl mminleri bize nasip eyle alab. 2. Umak umam dediin mminleri yeltediin Bir ev ile birka huri hevesim yok komak iin. 1. Helal ola sana umak (cennet) umakta huriler komak Cennet arabndan imek tanla seher vaktinde dur. 2. Bize ak arabndan sun saki Bize umaktaki kevser gerekmez. 1. Komular ile dur bile kl namaz imam ile Yalvar gnahn gel dile tanl seher vaktinde dur 2. Ben oru namaz iin sci itim esridim Tesbih seccade iin dinlerem ete kopuz 1. Yaratt yetmi iki trl dili Arada stn kodu Mselman 2. Yetmi iki millet bir gz ile bakmayan er'in evliyasysa hakikatta asdr. 1. Ol geitin kprs u beni yoldan kodu

Geemez deme kii kprsn kldan kodu. 2. Kl gibi kpr gerersin ge deyi Gel seni sen tuzamdan se deyi Ya der ya dayanr ya uar Kl gibi kprden adem mi geer. Bu iki din anlay arasndaki ayrlk keskin ve arpcdr. Burhan Toprak bu iirlerden birinci kmeye girenleri Yunus'un sylememi olduu kansndadr. "Bu cins iirlerin Yunus Emre'ye ait olmayacan takdir etmek herhalde byk bir zek ii deildir." (Toprak, 1943, s. 33). Glpnarl ise, bu iirleri "ya tarikata giriin ilk devrelerinde sylenmi, yahut yeni balayanlar iin yazlm manzumeler" sayar. (Glpnarl, 1936, s. 21). Glpnarl, bu iirlerin takyye (asl inancn saklamak) iin yazlm olabileceine de iaret eder. (Glpnarl, T. 159). Bizce bu grlerin birincisi doru olamaz. kincisi ise eksiktir. lkin, Yunus'un en eski divannda bile byle iirlerinin says 60' akndr. Bunlarn hepsi, daha o vakit Yunus divanna bakalar tarafndan sokulmu olamaz. Ayn nedenle bunlar "takyye" iirleri saymamak gerekir. Yunus Emre gerek inancn saklamak, dnya grne tam ters den ham sofuluu yceltmek iin bu kadar ok iir yazm olmamaldr. Bununla, Yunus iirlerinin arasna katlmalar olmamtr demek istemiyoruz. Elbet olmutur. Ancak, bu iirleri de Yunus'un yazd kansndayz. Bu iirler Molla Yunus'un, medreseli Yunus'un eserleridir; Yunus tekkeye varmadan evvel yazlmtr. teki iirleri ise, olgunluk anda, Taptuk Tekkesi'ne katldktan sonra yazmtr Yunus; bunlar Dervi Yunus'un iirleridir.

SOFTA YUNUS - MOLLA YUNUS: Snni iir geleneinde Yunus'un din anlay bir ky imamnnkine benzer. Onlarda latasn beline sokmu, kollarn emrelemi, top kara sakall bir imam konuur gibidir. iir byle yerlerde eitici, yol gsterici, akl verici, yukardan bakcdr. Banaz ve acmaszdr. Ya dinin kurallarna ve eriatn buyruklarna eksiksiz uyacaksn, ya da toprak bana; hem bu dnyann, hem teki dnyann btn azaplar seni beklemektedir. Bu iirlerde Yunus, kaynan slam kltrnden alan efsaneleri, hikyeleri, peygamber ve aziz menkabelerini sk sk kullanr. iirlerini onlardan alnan naklar, simgeler, deyimler ve hayallerle rer. Bu iirlerinde de Yunus, dili iyi kullanr, aruzu Trke'ye ustalkla uygular, iiri rahat syler. Ama Yunus'un byk sz ustal bu iirlerde daha belirmemitir. Yunus iirin o byk gizini daha yakalayamam, arpc lirizmi ele geirememitir. Byk soluklu "airler Kocas" Yunus Emre daha ortaya kmam, szn er meydannda "meydan- shanda" daha boy verip salnmaya balamamtr. Snni iir gelenei Yunus'u insanlarla scak ve doa ile ferahlklar verici

ilikilere girmekten alkoymu, Yunus bylece kuru ve soyut bir ilikiler dnyasna hapsolup kalmtr. Orada insanlarla Yunus sadece, cennet-cehennem, oru-namaz, Azrail-srafil diye konuur. Bir trl karlkl gnl alveriine giremez. iirinin kaplar serin esen yele, ycesi dumanl dalara, "yan yan alayan" buluta olduu kadar, "dadan zahmet ile odun indirenlere, kahr ile kazanp, gle gle yedirenlere, tazecik topraa den gl gibi nazeninlere ve yeil ekin iken devrilenlere" de kapaldr. Yunus gerek insan, gerek doay ancak tasavvuf yoluna girdikten ve Taptuk Tekkesi'ne vardktan sonra bulacaktr. Snni iirlerinde Yunus sayl naklar iler. Bunlar yeniden yeniden, bkp usanmadan syler. Bu naklardan biri Molla Yunus'a ok yakan bir ardr. Namaz klmaya, oru tutmaya, Tanr'nn birliini, Peygamber'in ululuunu tanmaya ve eriatn isterlerini yerine getirmeye bir ar. Yunus bunlar yle syler: Namaz kl yarak olsun ahrete gerek olsun Sininde (mezarnda) rak (k) olsun dur erte namazna Namaz kl imam ile gitmegil gman ile Gidesin iman ile dur erte namazna ***** Peygamberler serveri din direi Muhammed Gr ne gevherler kodu bu bizim kanmza Gelin amel edelim elimiz erer iken Ecel irer anszn irrmez sanmza ***** Zanaatn yirei (en iyisi) namaz imi ho bie Namaz klan kiide olmaz yavuz (kt) endie Tanlack (tan vaktinde) duru gelgil elini suya vurgil kez selavat vergil andan bakgil gnee Evinde helline be vakt namaz retgil dn tutmaz ise yaz yoktur boa ***** Mslmanm diyen kii art nedir bilse gerek Tanr'nn buyruun tutup be vakt namaz klsa gerek ***** Okuna Kur'an u Yasin kulak urup dinleyesin Daca gnahn yuyasn tanla seher vaktinde dur ***** Ya Rabbena hayreyle Muhammed'e yareyle Kabrimizi nur eyle kabre vardm gece Yunus'un bu akl hocal grevini tmden benimsedii, bu t vermede kendini

rahat hissettii sylenemez. Kukuludur. Kuru kuru yol gsterip duran dilin kendi dili olmadn bir yerlerde sezmektedir. Bir bakarsnz, iire Yunus yle balar: Utanmazsn Habib'inden o derdine tabibinden Ne kim dilersen ilersin meer Allah'tan korkmazsn Niin sen nefs-i mekkr bu gafletten uyarmazsn Muhammed er'i gln senn yzne urmazsn Bir de bakarsnz ayn iirin sonunda, Yunus'a yakan bir z eletiri ile, kendini knar, yaptklarn ayplar: Yunus szn kime dersin ya kimin kaygusun yersin Nasihat ile (bakasna) eylersin ya kendin nie tutmazsn (Divan, 294) Yunus Emre, bu Snni Mslmanlk nakna, baz ahlak ilkelerinin savunuculuunu da ekler. Bu ilkeler Yunus'un iirlerini dokuyan nemli bir temel oluturur. Dnyadan vazgemek (terk-i dnya) ve bu dnyann nimetlerini dileyen nefsi ldrmek gibi iki konu zerine kurulan bu ahlak sistemi, Yunus'un iir dilinde yle aklanr: "Bu dnya fanidir, kalc deildir; yalandr, tuzaktr, ylandr. arap gibidir nce zevk verir, ama sonradan arpar. Bunun iin dnya zevkine dmeyeceksin. Nefsin, ki seni dnya nimetlerine ve dnyann zevkine aran odur, senin en byk dmanndr. Bu nefsin itini ldreceksin. Gerek mutluluk br dnyadadr; o dnyada glmek iin bu dnyada alayacaksn." Bu tlere Yunus, ayn gr iinde, ama toplumcu bir yan olan, baka tler de katar: "Yoksullar honut tutacaksn. Zulumdan elini, haramdan dilini ekeceksin. Be parman kendi azn doldurmak iin kullanmayacaksn; birini kesip yoksula vereceksin. Kendini herkesten alak tutacak, taze elbiseler giymeyecek, deini toprak, yastn ta eyleyeceksin. Yatp uzanp vcudunu semirtmeyeceksin. Kimsenin arkasndan konumayacak, kimsenin szn kimseye demeyeceksin." Yunus'un verdii tler kaynan halk bilgeliinden, Kur'an ve hadisten alan l bir bileimdir. Bunlardan dnyadan vazgemek, Kur'an'dan kaynakland halde, Mslman mistikleri tarafndan yeni yorumlarla gelitirilmi, btn bir davran ve hayat felsefesi haline sokulmutur. Dnyadan vazgemek konusunda, slam kaynaklar eliki iindedir. Bir yandan Kur'an: "Siz fni dnya ile rpnyorsunuz, ama, Allah hireti ister." (Sure 3, ayet 68); "Altn ve gm yanlar ve bunlar Tanr yoluna harcetmeyenler! Sen onlara elemli bir azab haber ver." (Sure 9, ayet 34) gibi dnyadan vazgemeyi destekleyen hkmler getirmitir. te yandan hadisler yle yarglar ortaya atar: "inizden en makbulunuz bu dnya iin ahireti, yahut ahiret iin bu dnyay unutanlar deil, her ikisini bir tutanlardr."; "Mmin azna gtrd her lokma iin Tanr mkfat alr."; Mallarn datp sonunda dilenci olmak marifet deildir."(Goldziher, 116-120).

Bunlardan birinci kmedeki grleri benimseyen ve hayatlarn ona gre dzenleyerek yaayan Sufiler, gerekten, dnyadan el etek ekmi, ya topluma tmden kserek bir kenara ekilmiler, yahut dnyaya tapanlara, mal mlk yanlara kzgnlk ve dmanlk duymulardr. Bu dmanlk onlarn bir ksmn kurulu Snni dzenlere ba kaldrmaya, onlarla savaa girmeye kadar gtrmtr. Yunus'un iirlerindeki, toplumsal arl bulunan ahlak ilkelerinden, zulmetmemek, yoksula yardm etmek, komu hakk gzetmek, kimsenin ardndan konumamak, Kur'an'da da yer alan ilkelerdir. Ama bunlar Yunus'un ille de Kur'an'dan alm olduu ileri srlemez. Bu ahlak ilkeleri halk bilgelii geleneinde de yaayagelmitir. Trk epik edebiyatnda, ataszlerinde ve halk edebiyatnn teki kaynaklarnda da bulunur. Bunlar, Anadolu'ya hem Hint'ten, hem Yunan'dan gelen hayvan hikyelerinde bile grrz. Yunus'un savunduu ahlak ilkelerini belirten iirlerden rnekler: Miskinem anam yetimi yudum yle meyyitimi (lm) ldrem nefsim itini gelmesin koman gerekmez Her kim nefsine kalrsa mslman deil lrse Hayretsin benden bilirse elenmen zaman gerekmez ***** Bir kiinin yadlu szn varban kimseye deme Biz uludan iitmiiz hnzrdan geridir gammaz ***** Dman benim nefsimdirir var tama'la hrsmdrr Tama ile hrsa uyan gnllerde yer elemez ***** Zinhar vermegil gnl dnya payna birgn Dnyaya gnl veren de tayna birgn Bu dnya bir evrendir demleri yutucu Bize dahi geliben yuda doyuna birgn ***** Yunus yok dnya dad n fniymi ad Muhammed zndan dedi bunda glmemek iin ***** Taze v yumak giymeyem cmlesinden fari olam Ger deim toprak ise yastm ta eyleyem Uram ykam nefs evimi oda yana hrs u hava El gtrem imden geri nefs ile sava eyleyem ***** Bu ne glecek yerdir alasana key kat Dtn dnya zevkine unuttun kyameti Daha tasavvuf yoluna girmeden Yunus'un yazd iirler arasnda bir dal var ki tekilere hi benzemez. Bu dalda ne Snni Mslmanlk retisi, ne de akl hocal ieklenir. Oraya korkun bir arlkla oturmu bir korku egemendir:

lm korkusu. Bu dehet salc korku Yunus'un yakasn bir zaman brakmaz. Yunus, Taptuk Emre'nin kapsna varana, tarikat yoluna girene ve tekke insanlarna karana kadar srer. Onun lm korkusu bir yanyla ahret, kyamet ve hesap verme korkusu gibi grnr. Yunus z zne boyuna bu korkuyu hatrlatr: "An ol gn ki Azrail yakana yapacak, an ol gn ki kara topraklara karlacaksn, an ol gn ki etin kemiin ryecek." Bu yinelemelerle Yunus lm korkusunu gzleri nnden ayrmak istemez. Bu korkuyu bir an unutsa, sanki onun inan sistemi tmden kecek; Yunus kendini dnya zevklerine dalm bulacaktr. Gerekten de bu yan ile korku, Yunus'un iinde bendini ykp grl grl akmaya hazr hayat ve insan sevgisinin nn tkayan bir baraj duvar gibidir. Birlik felsefesi ile bu korku unutulduktan sonradr ki, bu sel bendini ykp ortaya kacaktr. Sz buraya gelince Yunus'un iir dili gzelleir: "srafil Surunu vuracak, yeryz dmdz olacak, dalar pamuklar gibi atlacaktr. Tm insanlar mezarlarndan frlayp, kefenleri boyunlarnda maher meydannda toplanacak; bir ana baba gn olacak, evlat anasn, ana yavrusunu bulamaz hale gelecektir. Yldzlarn ba kopup yere dklecek, yer yarlp, erha erha paralanacaktr. Cehennem ki bir yalm atetir, zincirlerinden boanacak, insan kalabalnn stne doru yryecektir." Bu iirlerde yaln ve renkli bir dille artk byk usta Yunus Emre konumaktadr. iir dizeleri ztlklar yan yana getirerek alp giderler. Hayatla lm, cennetle cehennem, var olula yok olu, karanlkla aydnlk, dzenle alt st olma bu iirlerde kar beri yerlerini alrlar. Biri tekinin etkisini artrmak iin seilmitir. Korku bydke hayat gzelleir, hayatn gzellikleri younlatka korku keskinleir. Byle iirlerinde Yunus o kadar diri ve adatr ki, yedi yz yl sonra Nzm Hikmet, bir toplumsal alt st olmay dlerken, Yunus Emre'nin dilinden konuacaktr. Yunus Emre'nin bu byk lm korkusunun, sadece ahret ve kyamet korkusu olduunu sanmyoruz. Geri, bir zaman kendisi de bu korkuyu yle sanyor ve dinin nemli bir unsuru sanarak unutmak da istemiyor. Bizce bu korkunun baka bir kayna olmal. Mslmanlkta ahret ve kyamet korkusu kadar cennet ve mkfat umusu da vardr. Neden Yunus hep olumsuzu hayalliyor? Bu korku toplumsal gereklere mi dayanyor? Yunus'un anda dehetli korkular salan olaylar var da, Yunus bunlarn sald yaygn korkuyu bir din ve ahret korkusuna m aktaryor? Yunus'un yaad yzylda baka toplumlarda kollektif korkular ve panikler grlm. Avrupa, sz gelimi, byle korkular yaam. Vebadan, baka salgn hastalklardan korkup panie kaplm. Daha sonra Trklerden dehetli korkar olmu. Istanbul'un fethi ve Moha zaferi bu korkuyu iyice arttrm. Osmanl Sultan, adrnn nnde, gya, binlerce kesik kafadan bir kule diktirmi; seksen bin Hristiyan kltan geirtmi. Papazlar ve kilise adamlar bu korkuya tellallk etmeye balaynca, korku gerek bir panie dnm. Salkl dnce yerini banazlklara brakm. Kuyular zehirliyor, ocuklarn kann emiyor diye Yahudiler lin edilmi; havay kirletip berbat ediyor diye czzamllar kitle halinde krmlar. Halk akn akn kylere kam, korkudan kentler boalm. Yunus'un yaad zamanlarda byle yaygn ve genel bir korkuyu douracak olaylar eksik deil. Mool atnn bast yerde ot bitmez olmu, her yl yeni Mool aknlar, saldrlar ve krgnlar var. Seluklu gc knce, Anadolu'da,

urda, burda bir sr kk beylik tremi. Ay gemiyor ki bunlar birbiri ile vuruup, kan dkmesin. 1299 ktlnda halk llerin etini yemek zorunda kalm. Ama, btn bunlar bir dehet, bir yaygn panik yaratmam. Mslman kadercilii byle bir korkuyu nlemi. Avrupa, kuyular zehirliyor, havay kirletiyor diye czzamllar ldrrken, Anadolu'da, Konya'da, Mevln bir havuza girmi. Czzamllarn ykand bir havuz. Mevln'nn dostlar hemen czzamllar karp, havuzu temizlemek istemiler. Mevln brakmam. Havuza girmi, czzamllarn zerinden akan suyu avu avu alr, kendi omuzlarndan aa dkermi. Evangelinos Misailidis, "Seyreyle Dnyay" adl kitabnda yazyor: stanbul'da kolera salgn var. Hristiyan halk korkudan evinden dar kmyor. Ama nice Mslman Trk, nasl olsa Allahn dedii olacak diye dnerek hasta dostlarn ziyarete gidiyor, onlarn baucuna oturup elleri ile yemeklerini verip, sularn iiriyor, oturup hatrlarn soruyorlarm. Yunus Emre'de korkunun anlatlmas, sadece din sembolleri ve ahiret hayallemeleri ile kalmaz. Bir bakarsnz Yunus, bir korku sembol olarak kendi iskeletini hayallemeye balar; Yunus'un eti, kan soulmu, kadid olmu iskeleti. Bu iskelet, korkunun kemiklemi bir sembol gibidir. Ama sadece bu kadarla da kalmaz. Baka insan iskeletleri bu teki sk sk oaltr. Biz bir iskeletler geidi ile kar karya kalrz. O vakit Yunus'un korkusu kiisel olmaktan kar, baka insanlarn da korkun kaderi nnde duyulan bir duyguya dnr. Yunus'un korkusunun gerek kaynan biz o vakit buluruz. Yunus iki iirini bir mezarlk ziyaretine ayrmtr. Ama daha iirin banda anlarz ki, bu, soyut bir mezarln iir dilinden hikyesi deil, insan eliyle doranm yzlerce cesedin yerlere serildii bir tablonun anlatlmasdr. Yunus dehet verici bir krmn hikyesini vermeye balar : "Nazik tenler kara topraa karlm, azlar toprakla dolmu, diller bar tutup sylemez olmutur. Kara gzler soulmu grmez olmu, ay yzler sararp solmutur. nsanlarn kimi boynunu eip, kimi tenini topraa serip yatmaktadr. Damarlar boalm kan kalmam, dklen kandan her yan kana batmtr; yanan vcutlardan ttn amadadr ge." Bu tabloyu soyut bir lm tablosu saymak ok zor. Olsa olsa bu, gerek bir krmn, kltan geirilmenin anlatlmasdr. Bu insanlar eceli ile lm olamazlar. Biz o kandayz ki, Yunus Emre, kk yata, byle bir krm grm, insan elinden doranan yzlerce insann kara topran zerine serilip yatmasna tank olmutur. Bundan doan byk aknlk ve korku, Yunus'un yakasn uzun zaman brakmamtr. Bu kanl iskeletler korkusu, geceli gndzl, Yunus'un gz nnde durmu, bir trl kaybolmamtr. Byle bir korkunun doar ve yaar olduuna inanmak iin ille de ruhbilim bulgularn sayp dkmeye gerek yok. Yunus, kendisi byle bir krm grdn sylyor: Yunus bunu nerde grd gelip size haber verdi Aklm vard dilim at nitekim bunlar grdm (Divan, 216) Yunus aydur bunu grdm aklm gitti deli oldum

(R.Yelkenci Mecmuas, Divan 236.) Andan size haber verdim nk lenleri grdm (Divan, 236.) Bu eitlemelerin hangisi doru olursa olsun, Yunus byle bir felaketi grnce aklnn atn, dilinin dnmediini sylyor. Yunus grdklerine o kadar inanamyor ki, kara topran altnda hayatn srp gittiini hayalliyor ve bize Trk edebiyatnn en gzel dizelerinden birini veriyor: Kara topran altnda gl deren elleri grdm lm karsnda, gllk glistanlk bir hayatn zaferini ilan eden bu dize kadar byk bir iiri, ben eski edebiyatmzda bulamadm. Gl deren veya gl tutan eller nakna iirimizde sk rastlarz. Ama yere dklen kann kzl gl olup dirilmesi ve insanlarn elinde hayata katlmas pek arpc bir gzellik. Yunus'un ilk devre iirleri arasnda bize peygamber kssalar, evliya menkabeleri, Mslmanlkla balantl hikyeler anlatan rnekler de var. Bunlarn saylar az; Onun en kuru iirleri bunlar. Byle iirlerde Yunus, Adem'in ve dnyann yaratlmasndan balayarak, peygamberlerin bandan geen ve Mslman edebiyatnda sk sk kullanlm olan efsane ve menkabeleri bize anlatr. Bunlarn arasna, kutsal kitaplarda bulunmayan batl inanlarn kart da olur! Dnya kzn boynuzunda durmaktadr. kz bir sinek huylandrr. kz de bir tan stndedir; ta balk srtnda tamaktadr. rnekler unlar: Ol geidin korkusu u beni yoldan kodu Geemez deme kii kprsn kldan kodu nd'kz ol lin al ile azdrmaa Sinek ile Hak alab kz elden kodu kz tan stnde ta balk gtrr Balk suyun iinde binasn yelden kodu (Divan, 106) ***** Ey dnyya aldanan hayr ile ihsan kan Unuttun bu ahreti efaat iman kan Kimde ki rahmet vardr rahmet dah andadr imdi bir gz ak Snni Mslman kan brahim Halil geldi. Kbeye bnyad urdu Oluna bak ald smail kurban kan eddad bir umak yapt Nemrud ge ok att Karunu da yer yuttu Adil Nirvan kan

Kim ki istedi buldu kulluu tamam oldu Ki Msr'a sultan oldu Ysuf- Kenan kan Resl Miraca ad gkten yere nur yad Habibim deyi and ol Fahr-i Cihan kan (Divan, 110)

DERV YUNUS Molla Yunus, hayatnn bilmediimiz bir devresinde, Mistiklii (Tasavvufu) kabul eder; dzenden kopar, bir kart kltr oluturan Taptuk Emre'nin Tekkesine varr. Molla Yunus, Dervi Yunus'a dnr. Snni beyler dzeninin yerini, Hak Erenlerin yeni toplum dzeni alr. Bu gei Yunus'un iirlerine yeni fikirler, yeni bir cokulu sevgi ve byk bir sz ustal getirecektir. Dnm Yunus'un yalnz din anlaynda deildir; Yunus'un ei dostu ile, evresi ve ailesi ile olan ilikilerinde de yeni kopmalar ve dzenlemeler olacak, Yunus bu bunalmn sonunda evinden barkndan ayrlacaktr. Bu bunalmn boyutlarn ve gerek nedenlerini bilmiyoruz. Bu konuda, ancak, Yunus'un iirlerinden baka dayana olmayan, tahminler ileri srlebilir. Yunus bir iirinde "Burda dahi verdin bize oul u kz u ift helal; ondan dahi geti arzum benim gnlm didar iin" diyor. Bu dizenin baka bir eitlemesi de yle: "Bunda dahi verdin bize ol huriy ift helal; andan dahi geti arzum ahdim sana ermein." Her iki dize de oullu kzl, iki kadnl bir aileye iaret etmekle kalmyor; Yunus'un bu aile dzeninden bktn da sylyor. Yunus'a inan bunalm bir aile bunalm ile beraber mi geldi? Bize bu olmaz grnmyor. Baka bir iirinde Yunus, "Vatan oldu diken bize, gurbet glistan" derken, herhalde "diken" ve "glistan" szcklerini kuru semboller olarak kullanmyor. Yunus'u vatannda rahatsz eden, ona batan bir diken olmal. Yunus Emre'nin iirinde bu kiisel bunalm aklayacak baka bilgiler yok. Yunus'un tekke toplumuna gmesi, Mevln'da olduu gibi, beklenmedik bir patlama sonunda olmam. Yunus'un iirleri, yava ve uzun bir gei dnemi belirtiyorlar. Yunus'un kul-Tanr, cennet-cehennem, hayat-lm, yaratan-yaratlan ikiliinden uzun zaman kurtulamadn, Tanr sevgisinde bunlarn tmn birletiren bir btne varamadn gsteren bir hayli iiri var. Ama Snni inan da artk kendisini doyurmuyor, bir baka yere balanmak, tutunmak istiyor; yeni bir yol aray bu Yunus iin. yle diyor: Ge bu uzun endieden erdire nefsin uudan Bakmagl dosta taradan gel ikrar et erenlere Bu can sana baki kalmaz anda varan geri gelmez Son pimanlk ass klmaz gel ikrar et erenlere

Bu dnyay elden brak ahretine eyle yarak Erenlerden olma rak gel ikrar et erenlere (Divan, s. 87) Yunus iirde bir yandan "dnyay elden brak, ahrete hazrlan" diyerek Snni retinin szcln yapyor, bir yandan da bir "erenin", bir derviin, eteinden tutmay salk veriyor. Yunus'u tekke yoluna eitenler bu derviler olmal. Yunus Emre, bir iirinde dervilerin kendi evine konuk indiini sylyor: itin ey yarenler eve derviler geldi Can krane verelim eve derviler geldi Her kim grr yzn unutur kend' zn lm-i batndan ter eve derviler geldi Seydi Balm ilinden eker tamar (damlar) dilinden Dost bahesi yolundan eve derviler geldi (Divan, s. 125) Baka bir iirinde dervilerin savunmasn yapyor. Bu savunma Yunus tekkeye varmadan yaplm olmal; iirden bu savunmann bir Snni evreye kar yapld anlalyor: Kimseler eremedi srrna dervilerin Demeler varamad yoluna dervilerin Dinin imann var ise hor grmegil dervileri Cmle lem mtakturur (isteklidir) grmee dervileri Gkten inen drt kitab Gnde bin kez okur isen Vallah didar grmeyesin Sevmez isen dervileri. Dalar talar secde klur griceiz dervileri Yunus Emre, evine konuk inen dervilerin "Batn" ilminden okuduklarn sylememi de olsa, Seydi Balm adndan bunlarn Snni derviler olmadn anlayacaktk. Seydi Balm 14. yzylda yaayan Batn dervilerindendir. Trkmen aknlar ile, yahut Mool saldrs nnde kaarak Anadolu'ya gelen bu derviler, 12. ve 13. yzyl Seluklu tarihinde ve Osmanllarn kuruluu anda nemli grevler yklendiler. Anadolu topraklarnn ele geirilmesi sonucunu douran, irili ufakl savalara katldlar; Hristiyan halk yerlerinden kovarak

oralara mritleri ve taraftarlar ile kendileri oturdular. nsan aya dememi sarp ve ormanlk yerleri aarak, oralarda balar, baheler, evler ve iftlikler kurdular; bylece yerleik kltrn temellerini attlar. Seluk saraynda Fars kltrnn ve Snni Mslmanln etkileri younlatka bu Babalar, ki ou Farsa bilmiyordu, gebe Trkmenler arasnda kendilerine destek buldular; Seluklu Sultanl ile, gebe dzeni arasndaki ekonomik ve kltrel elikiden faydalanarak Babalarn bir ksm siyasi ayaklanmalar dzenledi; yahut byle ayaklanmalara katldlar. 1239-40 yllarnda Seluklularn glkle bastrabildii Baba lyas ayaklanmas "kl adrl ve kzl brkl" Trkmenlere dayanyordu. Bu nedenledir ki, 1276'da Karamanllar, bu Babalarn da yardm ile Konya'y ksa bir zaman iin ele geirince, Karamanolu Mehmet Bey "Bugnden sonra divanda, derghta, barighta, mescitte Trke'den baka dil kullanlmaya" diye emir veren ferman yaynlayacakt. Yunus Emre bu olayda 37 yalarndadr. Yunus'u tekkeye gtren kiisel bunalmn btn boyutlarn bilmesek de, onu bu yola iten toplumsal bunalm ve knty iyi biliyoruz. stelik inan deitirmede Yunus Emre yalnz deil. Onun adalarndan Karaman Beylii'nin kurucusu Nura Sufi ve Mevln Celaleddin de byle kkl deimelere uruyorlar. Nura Sufi yalannca saltanat ve taht brakp tasavvufa snyor. Bir eyhin eteinden tutarak mrnn son yllarn bir tekkede geiriyor. Mevln Celaleddin Rumi ellisine yaklat yllarda, Tebriz'den gelen bilgin ve cokun bir dervie, ems'e rastlyor; onunla yedi gn halvet oluyor. Bu halvetten kan Mevln artk bambaka bir Mevlana'dr. Devrinin en byk camilerinde ders veren, ayakkablarn karp saray kadnlarna semah ettikten sonra, ayakkablarn altnl, elmasl, prlantal kpe ve yzklerle dolu bulan, dinleyicileri beylerden ve sultanlardan oluan Mevlana tmden deiec#ektir. Derghnn kapsn yoksullara ve kt kadnlara aacak, kurulu dzenin ho grmedii yerlerde semaha duracaktr. Mevln'y kart kltre ve aykr yola eken ems, bu nedenle ldrlecektir. Yunus'un devrinde Anadolu'nun iinde bulunduu kemeke, bunalm ve ykm insanlarn kurulu dzenin dnya grn ve felsefe anlayn yarglamalarn ve reddetmelerini kolaylatryor. Seluklularn sosyal dzeni aydnlara umut vermekten kmtr. Yunus'un daha doduu yl Mool ordusu Erzurum'u basar, kenti yerle bir eder. Yunus yanda iken Seluklu ordusu, Kseda'da byk bir yenilgiye urar ve Moollara hara veren bir glge devlet haline der. Batya doru yryen Mool frtnas, Svas' ykar, ta stnde ta brakmaz; Kayseri'nin erkeklerini toptan kltan geirir; kadnlar ve ocuklar esir edilip Mool ordusunun peinden srklenir. Yunus'un hayat boyunca bu Mool kasrgas Anadolu'nun zerinden, dokuz defa daha, bir silindir gibi geecek, ardnda kan, yokluk ve ykntlar brakacaktr: "Moollar girdikleri byk kentleri ve kasabalar o kadar kltan geirdiler ki, oralarda pek az insan kald." Yunus iirinde, Mool'u dman saydn, onunla hibir uzlamaya girmediini aka belirtiyor." Havf reca (korku ve rica) sende yok yle ki bir ........... Canm esir eyledin n'ider bana ya Tatar Tatar'sn (Mool)

(Divan, s. 253, 281) Konya Seluklu Sultanl'nn zayflamas Anadolu'da kk beyliklerin mantar gibi ortaya kmas sonucunu verir. Taht iin, mal iin, yaylak ve klak iin Eretna Beyi, Svas Beyi, Malatya Beyi, Engr Beyi, Akhisar Beyi, Germiyan Beyi, Karaman Beyi bir amansz vuruma iindedir. Bunlardan bazen birinin, bazen tekinin emrine giren Ouz, Trkmen, Krt, Tatar, Ermeni ve Rum halklar bu atmann asl kurbanlardr. yle ki, gn olur hendeklerin dibinde binlerce l braklarak bir kale ele geirilir, kalenin beyi zor altnda yeni efendisini tanyp ona hara vermeyi kabullenince, suu balanr, taht ve devlet gene kendisine braklr. Olanlar kale kapsna dklp kalan insanlara olmutur. Mool akn nnde ilkin Anadolu'ya gen, sonra da yerlerini brakmak zorunda kalan Ouz ve Trkmen boylar konup gmekten yorulmu, oturup yerleecek gvenli topraklar aryor, yerleik bir hayatn zlemini ekiyor. Mool arkadan sktrdka, bunlar da kylerde ve kentlerde oturan yabanc halk, vura vura yerlerinden kovuyor, Batya, Bizans bakentine doru kovalyor. Bu sonu gelmez bouma ve kargaalk Anadolu'da gvenlik ve rahat brakmam, yollar bozulmu; kervanlar Seluklu sarayna gelir tamaz olmular. Mool kargaalndan evvel Seluklu Sultanl'nn Anadolu'dan geliri 15 milyon altn; Mool'dan sonra 3 milyona dyor. Bunun da 1 milyon iki yz bini her yl Mool'a hara gidecek. Ylda be bin koyun, be yz top ipekli kuma, saysz at ve deve, ayrca, bu hara kervanna katlacak. Yunus Emre yoksullaan ve gvensizlikten bunalan halkn ne durumlara dtn bize arpc dizelerle aklar: Beyim arif isen sen var yolunca Bunda balar yiter kanlar sorulmaz (Divan, s. 341) u senin mmin kullarn dnya zndan onlarn Bu dnyada mmin olan hurrem oluban ad deil (Divan, s. 177) Bu Yunus'un grdn eer Zhre (yldz) grse idi engini elden brakp unuta idi sazn (Divan, s. 121.) Yunus Emre, neden toplum dzeninden bunaldn ve mmin kullarn iine dt umutsuzluu byk bir aklkla anlatyor. Onun, yukarya aldmz sondan bir evvelki dizesi bize "Diyr- kfr gezdim beldeler kaneler grdm, dolatm mlk-i slam btn viraneler grdm" diyen Ziya Paa'y hatrlatyor. yle grlyor ki, bu byk kargaa iinde, az biraz da olsa, huzur ve gvenlik byk kentlerin uzanda kurulan kk tekkelerde kalm. Din ve mezhep ayrlklarna saygl olan Mool da, Seluklu da din adamlarna ve onlarn tekkelerine dokunmuyorlar. Mevln Mool'u sevmiyor ama, Moollarla da, Karamanl ile de aras iyidir. Taptuk Emre'nin Tekkesi ise, kk bir kyde kaybolmu gibidir. Yunus Emre'nin, Taptuk Tekkesi'ne vard, orada bir zaman eletii doru

olmaldr. Bunu yalnz Yunus'un iirleri ve menkabeler deil, ilerde belirteceimiz baka kaynaklar da sylyor. Yunus bu tekkeye olgunluk anda, belki de krkn getikten sonra varm olmaldr. Orada eyhinin kzna k olarak, tpk menkabelerin syledii gibi, yeni bir sevginin cokunluunu da yaam olabilir. Taptuk Emre'nin tekke toplumu bir sava derviler topluluu deil. Orada kfiri yerle bir etmekten, kaleler fethetmekten, kiliseler ykp yerine camiler kurmaktan sz edilmiyor. Esasen, "Cmle lem birdir bize, dmanmz kindir bizim" diyen Yunus Emre'den byle bir savan iinde olmas beklenemezdi. Onun iirinde kavgadan deil, insanlar arasnda bartan sz edilir. Taptuk topluluu, Anadolu dervilerinin bazlarnda grlen, bo topraklar enlendirmek iin alan; ba dikip, bahe yetitiren, toprak ap iftlikler kuran bir topluluk da deil. Yunus'un iirinde doa ile savamaktan, evler ve iftlikler kurmaktan da sz edilmez. Bugnk kalntlarna baknca Taptuk Emre'nin tekkesi, kk bir ky tekkesi. Cahit ztelli bu tekkenin kalntlarn grm, diyor ki: "Taptuk Tekkesi Sakarya Irma'nn zerinde kurulan Saryar Baraj'na ok yakn, Nallhan'a bal Emre Ky'ndedir. Trbe bir zaviye niteliindedir. Taptuk'un mezar da buradadr. Trbenin bir odasnda Taptuk ailesinden gelme kimselerin lahitleri vardr. Trbe kiremitle rtl, bir oda ve be metre kare byklnde bir zikir ve sema yerinden ibarettir." (ztelli, s. 50-54). ztelli bize Taptuk tekkesi iin iki vesika da veriyor. "Ky halk Kzlba olduu ve alenen yin yaptklar iin bu tekkeye doldurularak 1781 tarihinde yaklmlar. 1777 tarihinde de bu tekkeye bir post-niin atanm. Tekkenin, Osmanllar bu topraklar fethettii vakit orada bulunduu, "Feth-i Hakniden beri" tannd aktr. (ztelli, ayn yer). Taptuk Emre Tekkesi hakknda ok ey bilmesek de, daha Seluklular devrinde, Orta Anadolu'da Taptuklular diye bir topluluun varln biliyoruz: "Taptuklu eyhlerinin tuhaf detleri varm; am aacna taparlar, evlerine inen konua kzlarn, karlarn ve baclarn ikram ederlermi." (Glpnarl, Risalet alNushiyye ve Divan, s. IX; Turan, s. 216). Taptuklularn aaca tapar olmas akla yakn geliyor. Yunus'un iirinde aac kutsal saymann kesin belirtileri var. Yunus yle diyor: Her kime ki dervilik balana Kal()b gide pk ola gmlene Nefsinden mk ile anber bite Budandan il ar yemilene Yapra dertli iin derman ola Glgesinde ok kademler ilene kn gz ya hem gl ola Ayandan saz bitip kamlana Cmle air dost bahesi blbl

Yunus Emre arada drralana (Divan, 47) Dervi'in kutsalln aata, aacnkini dervite gren, dervii ve aac renkli bir iir dnyasnda aynlatran bu benzetmeler zinciri Yunus'un, bizce en gzel iirlerinden biridir. Buna benzer bir kutsal aa inan Ftvvet'te de var: "Ftvvet bir aatr, ol ulu aa Tanr sfatdr, buda enbiya sfatdr, yapraklar evliya sfatdr." (Glpnarl, Burgazi Ftvvetnamesi, s. 1-4). Yunus'un Ftvvet inanlarn belirten bir iirine daha ilerde deinilecektir. Glpnarl, Taptuklu eyhlerinin karlarn ve kzlarn konuklara ikram etmi olabileceklerine inanmyor. Bunun tpk, daha sonraki mum-snd uydurmas gibi bir dedikodu ve iftira olduunu ileri sryor. (Glpnarl, R.D.s. IX). Osman Turan bu detin gerek olduunu sylerken hakl; ama, bu detin sadece Karluklarda, Kazaklarda, Dou Trkistan'da ve Tibet'te bulunduunu belirtmesi doru deil. Cinsel konukseverlik (sexual hospitality) ad verilen bu det, ok yaygn. lkel topluluklarn byk bir ksmnda bulunuyor. Kuzey Afrika Arap kablelerinden bazlar, adrlarna inen konuk, ikram edilen kz kabul etmez, onunla yatmazsa konuu dve dve kovarlarm. (Hasting, s. 125-126). Bu det, eve veya adra inen yabancdan gelecek ktlkleri nlemek, onu ailenin bir paras yapmak iin uygulanan bir gei trenidir. (Van Gennep, s. 33). Taptuk Tekkesi, orta Anadolu'nun ekincilikle uraan, kk ve fukara kylerinin ortasnda kurulmu grnyor. Tekkedeki i hayat ve gnlk hayat hakknda pek bir ey bilmiyoruz. Dinsel trenlerin dnda derviler ne yapyordu? evre kylerle nasl ilikiler iinde idiler? Yunus'un, "dervi dediin eli ile arpa ekecek", diyen bir dizesi var. Ben bu dizeden, dervilerin de, teki kyller gibi yaratc bir i iinde bulunduklar anlamn karyorum. Baka bir iirinde Yunus: "Her kim tarike gire, gerek mal terkin ura (maln terkede)" diyor. (Divan; s. 81). Daha aada, Hac Bekta Tekkesinin zellikleri zerinde bilgi verirken, ilk tekkelerdeki bu ortak i hayatna yeniden dneceiz. Tekkedeki gnlk hayattan pek sz etmeyen Yunus, tekke toplumunun pek nemli bir treni olan semah hakknda bize etrafl bilgi verir: "Gene ak elisi geldi, meydanmz doldu, drt yanmz seyir yeri oldu. Gene iki kadehleri dizildi, gene ikiler sunuldu. Canlar iip esrk oldu. Evin ii ak ile doldu. Hibir perianlmz kalmad." (Divan, s. 346) Bu semahtr. Bizim semahmza girmeyen sonunda piman olur; bize dman bile kesilir. Ancak gnl eytanla dolu olan kimseler bizim trenimize glegen olurlar." (Divan, s. 301) Bu trenlerde iki iildiini belirten Yunus mziin ve alg aletlerinin bulunduunu da aklar: "Ben oru namaz yerine iki iip sarho olurum, tesbih ve seccade yerine de, ete ile kopuz dinlerim." (Divan, s. 347). "Ey kopuz ile ete, size soruyorum; aslnz nedir? Kopuz ile ete ariften ayr deildir, bizim aslmz aatan, deriden ve koyun kiriindendir. Ondan sonra ak denizine daldk. Bize haram diyenler var. Ama biz hrszlk mal deiliz ki haram olalm. Kiri olmaktan ne kar, aslmz msmldr bizim." (Divan, s. 346). Bu trene kadnlarn katldndan Yunus sz etmez. Ama baka bir kaynak bu

konuda bize tamamlayc bilgi verir. Ebulhayr- Rumi, Saltukname'de der ki: "Taptuk Baba'nn meclisinde erlerle avretler ve olanlar karp beraber zikr ederler. yle bir meclise arap da lzm, bir tulum arap al da gtr." (Glpnarl, Tasavvuf, 38) Daha sonraki Alevi trenlerinde olduu gibi Taptuk'un trenlerine de kadnlar katlm olmaldr. Anadolu'da kart kltrn odak noktalar olan bu trenler salt bir din grevi yklenmiyorlard. Daha sonraki Alevi-Bektai trenlerinde grld gibi, Yunus'un katld semah treni, Taptuk topluluunun tmnn ifadesidir. Bu topluluun yaps, kltrnn tamam, insan ilikileri, kiisel ve toplumsal deerleri, yarn iin umutlar ve dleri, dn iin yorumlar semah treninde iir olarak sylenir, mzik olarak alnr ve arlr, sohbet olarak dile getirilir, menkabe ve efsane olarak anlatlr, davran olarak sergilenir, oyun olarak oynanr, iki ve yemek olarak tadlrd. Semah, topluluun kanun koyucusu, adalet datcs, kanun uygulaycs, ahlak ilkelerinin koruyucusudur. Yalan syleyen, kadna kza yan bakan, atasna ve komusuna saygszlk eden, benimsenen deerlere uymayan semah trenine alnmaz; suunun arlna gre ceza grr, topluluun dna bile atlr. Semah treni insanlar eit klc bir dzeni yanstr. Semaha katlanlar, toplumun hangi katndan gelirlerse gelsinler, ne i yaparlarsa yapsnlar, eit grlrler. ok yaygn bir menkabe, bu trene kutsal bir g katar. Yunus Emre, bu menkabeye iir dilinden yle dokunur: Resul indi tapuya elin urdu kapya Dediler kimsin ana miskini dervilerin Resul girdi ieri yrnlar durdu uru klar didar grd visalin dervilerin (Divan, s. 255) Sabr ile kanaat veribidm bunlara Krk kii bu gmlekten ban karan benem Ol krkndan birine neteri vurdum idi Krkndan kan aktp ibret gsteren benem. ( Divan, s. 186) Yunus'un iirinde dokunduu bu menkabe yle: Krklar, erenler, derviler (eitli kaynaklar bu isimlerden birini kullanyor) bir evde oturmu sohbet ederlermi. Peygamber Muhammed Mustafa onlarn meclisine varmak, bu Hak erenlerini grmek istemi. Kapy alm, kimsin diye sorulunca "ben peygamberim" demi. Bizim meclisimizde peygamberin yeri yoktur diye, kapy amamlar. O vakit Cebrail'in dili ile Tanr'dan haber gelmi ki, "Ya Muhammed ben bir fakirim diyesin". Peygamber dnp kapy vurmu, kim olduu sorulunca "fakirim" diye cevap vermi; bunun zerine kapy amlar. Peygamber dervilerin arasna katlm, kim olduklarn, ne i yaptklarn, birbirleri ile

ilikilerinin ne olduunu sormu. Onlar demi ki; "Biz eit kiileriz. Birimiz ne isek hepimiz oyuz. Birimize dokunsan hepimizden ses gelir; Birimizden kan aksa, hepimizden kan akar." Peygamber inanmayp, delil istemi. Bunun zerine Krklardan biri ban karp, kendi kolunu yarm, krk koldan ayn zamanda kan akmaya balam. Peygamber inanm. Bu sefer derviler Peygamberi snamak istemiler. nne bir zm tanesi koyarak "Bunu krkmza bltrebilir misin?" demiler. Peygamber tek bir taneyi nasl olup da krka bleceini dnrken Cebrail inmi, Tanr'nn buyruunu bildirmi ki zm tanesini eze, suyunu Erenlere bltre. Peygamber zmn suyunu karp Krklara bltrm. zm suyunu ien Krklar esrik olup semah dnmeye balamlar. Peygamber Tanr elisi olmann gereini bylece Krklardan renmi. Semah treni, Muhammed'in Peygamberlie gei treninin simgesi kabul edilerek, Alevi-Bektailer arasnda gnmze kadar srp gelmitir. Taptuk Emre Tekkesi zerindeki bilgi eksiimizi, ona ok benzeyen baka bir tekke iin verilen bilgilerle tamamlamaya alacaz. Bu tekke, kurulu yllarnda Taptuk Tekkesi gibi kk bir tekke olan ve kart kltrn yuvaland merkezlerden biri bulunan Hac Bekta Veli (l. 1270-71) Tekkesi'dir. Vilayetname'nin Yunus'u, Taptuk Emre'yi ve Hac Bekta Veli'yi birbirleri ile ilikili gstermesi bu tekkeler arasndaki benzerlik olasln artrr. Hac Bekta Tekkesi, gebe dzeninden kopmu, ama yerleik dzenin kurumlarn daha gelitirememi bir ky iinde kurulur. Bu ky yedi hanelidir. Kyde lenleri yolunca yuyup kefenleyecek bir insan bile yoktur. Olaanst naklar bir tarafa brakrsak Vilayetname bize eyh, dervi ve tekkenin ilevleri hakknda u bilgileri verir: Ky kk olduu iin srlara oban tutulamamtr. Mal sahipleri sra ile hayvanlar gderler. Sra dris'e gelir, fakat dris'in o gn baka bir ii vardr, mal gtmeye gidemeyecektir. "Hac Bekta Veli dris'e, gam ekme, sen var git iine, bugnlk srlarn ben gderim", (Glpnarl V. s. 31) dedi. Baka bir gn Hnkr Hac Bekta bir kylnn ev yapmak iin kerpi dktn, balk yourduunu grr. Ev yapana yardm iin "Hac Bekta gelip, ayaklar ile bal yourmaya balad." (Ayn eser, s. 33). Kydeki kavgalar, krgnlklar Hac Bekta uzlatrr, yargya balar. Mool ulularndan birinin ocuu ile bir yoksul ocuu oynamaktadr. Yoksulun att ta, teki ocuun bana deer ve ocuk lr. Yoksul ocuu korkar, Hac Bekta'a snr. Gelir, dilerler ki ocuu ala ve ldreler. Hnkr, yoksul ocuu hrkasnn eteinde saklar, lmden kurtarr." (Ayn eser s. 76). ocuu olmayan kadnlara Hnkr ila ve umut verir: "Bizi sevenlere armaanmz olsun, olu kz olmayanlar gn oru tutsunlar, bu mercimek tanelerinden yesinler; Ulu Tanr onlara olan verir." (Ayn eser, s. 37). Hastalar tekkeye gelip derman isterler: "Kadnck Ana hangi hastaya o elmalardan verdi, yedirdi ise iyiletiler." (Ayn eser, s. 32). Yeni doanlara Hac Bekta ad verir: "Ad Hzr Lle olsun dedi, ocuu llem iei gelmi diye severdi." (Ayn eser, s. 65). Hac Bekta Tekkesi, bugnk ky odasnn grevlerini de yklenmitir. Kye inenleri Kadnck Ana karlayp, arlar; nlerine bal ve yourt koyup karnlarn doyururdu. Trkmen ve

Tahtaclarda bugn de, kiiliiyle byk saygnlk kazanan kednlara kadn ana diyorlar. Grlyor ki, Hac Bekta Veli, yaps daha iyice belirlenmemi, bir gei halindeki yerleik kltrn iinde ortaya kyor ve orada ok ynl bir grev ykleniyor. Orada dervi kanun koyucu, gelenek koruyucu, adalet datc, kamu yardmlarnn dzenleyicisi, i hayatna yardmc, yoksullar gllerden koruyucu, doktor ve otelci. Btn bunlardan ayr, bir din grevi de ykleniyor Hac Bekta. Kk bir mescitte kylye namaz da kldryor. Tekke bu grevlerin kurumlat bir yer olarak ortaya kyor. Bu nemli i ve grevler baka kurumlar tarafndan omuzlanana kadar tekke de, dervi de kyde benimsenmekte devam ediyorlar. Hac Bekta Tekkesi'nin bu kurulu yllarn sonraki gelimelerden ayrmak gerek. Daha sonralar bu tekke Osmanl'dan byk vakflar alacak, 36 pare kyden vergi toplayan, som gmten kapl bir asalak yap haline gelecektir. Tekkelerin kurulu yllarndaki bu halk zellikleri hakknda mer Ltf Barkan unlar sylyor: "Bu devirde grdmz derviler henz ziraat hayat ile megul olan, ba bahe yetitiren, zaviyeler kurmakta usta olan kiilerdi. Vakitlerini ayin ve ibadetle geirdiklerine, bakalarnn srtndan yaadklarna dair, ortada henz, hi bir delil mevcut deildir. Birok derviin bir komnist hayat yaamak iin bir araya toplandklarn ve beraber alp, beraber yemenin ve byle mterek bir hayat srmenin zevklerini tercih ettiklerini kabul edebiliriz. (Barkan, s. 304) Taptuk Emre Tekkesi'nin byle bir tekke ve eli ile arpa eken Taptuk dervilerinin de byle, yaratc bir i iinde ortak yaayan derviler olduundan biz phe etmiyoruz. Yunus'un tekkeye kapanmasn, mistiklii semesini dnyadan kamak, toplumdaki sorumluluklardan uzaklamak olarak yorumlayanlar olmutur. Yunus'un mistikliini bu tekke evresi iine oturtmadan deerlendirmek yanl olur. 13. ve 14. yzyllarda kart kltr ve onun yaratt daha demokrat bir dzen bu tekkelerde oluuyordu. ster Mslman, ister Hristiyan olsun, Batni ilkeleri benimseyip tekkeye varan kimse orada yeni i ve insan ilikileri iine giriyor, eli yahut dili ile bu halk dzene katkda bulunuyordu. Dnyadan tmden el etek ekip, ile evlerine kapanan keiler Mslmanlkta yoktur; Hristiyanlkta vardr. Anadolu dervileri arasnda da 15. yzyla kadar byle kimseler hi yok. Bu dervilerden kimi Sucu Baba, kimi Eskici Baba, kimi Kilci Baba, kimi de Eleki Baba. Hepsi de aln teri dkerek, bir ey beklemeden, drste halka hizmet ettikleri iin, Baba veya Dede olmular. Yunus'un insan severlii, doaya al, dinlerin ve mezheplerin dogmalarna balanmay, onlarn hepsinin stne k, soyut bir tasavvuf inancndan olduu kadar, iine kart bu salkl toplumdan da geliyor. Mslmanl, Anadolu'da Rumlara ve Ermenilere irin gsteren bu tekkeler olmu. Onlar Mslmanla tekkelerin kapsndan girmiler. Tekke Mslmanl, Hristiyan kltrnde kkl deimeler gerektirmiyordu. Kemal Tahir'in Devlet Ana'sndaki Mavro'nun, Mslman olduktan sonra bile, ikide bir, "Aman gklerdeki sa Rabbimiz" diye yakarmas, Osman Gazi'nin Mslmanlarn rahatsz etmedii gibi, Yunus Emre'yi de, Taptuk Emre'yi de rahatsz etmezdi. Tekkeye kapanmann dnyadan el etek ekmek demek olmadn, en ak biimde, nice ayaklanmann bu tekkeler etrafnda rgtlenmi olmas gsterir. Yavuz Sultan

Selim, gene bu nedenle bir ara Hac Bekta Tekkesi'ni kapatmtr. Yunus Emre'nin, Taptuk Tekkesi'nde katld semahlara benzer trenlere katlmann ne belal bir i olduunu gsteren bir eyhlislam fetvas var elimizde. eyhlislam Ebussuut Efendi'ye (l. 1574) sorulur: "Bir zaviyenin mescidinde eitli insanlar ve olanlar karp, eit eit teganniler ile dua ederken, kelime-i tevhidi deitirip, gh "dil-i men", gah "can- men" (benim gnlm, benim canm) deseler, ve gh "Sen bir ulu sultansn, canlar iinde cansn, n ayan grdm seni, pnhan kayusu deil" deyip, ve gh "Cennet cennet dedikleri bir ev ile birka huri, isteyene ver sen an, bana seni gerek seni" deyip gslerini dseler, garip hareketlerde bulunsalar; mahalleden baz kiiler zaviyenin eyhi olan "Zeyd"e deseler ki, "Bu cins hareketlere niin raz olursun?" eyh cevap verse ki, "Ne lazm gelir? Tanr demiyor mu ki, btn yaratklar, cinler ve insanlar da bana tapar?" Zeyde ne lazm gelir?" El cevap: Ad edilen haller ve yaplan iler en yksek dereceden fuhu olduktan baka, cennet hakknda syledikleri de eni bir kelime ve gerek bir kfrdr. Katledilmeleri mbahtr. (z II, 48) Bu fetvada ad geen ilahi paralar Yunus Emre'nin iirlerindendir. Demek ki, Yunus'un iirleri daha 16. yzylda, byle tehlikeli trenlere katlyor ve lm fetvalar verilmesine sebep oluyormu. Yukardaki ilahi dizelerini iine alan Yunus iirleri yle: Canlar feda yoluna bu can kayusu deil Sen can gereksin bana cihan kayusu deil Canlar iinde cansn sen bir ab- hayvansn Bize din imansn iman kayusu deil ***** Akn beni faetti saklamam derdim veli n ayan grdm seni pnhan kayusu deil (Divan, s. 178). Akn ald benden beni bana seni gerek seni Ben yanarm dn gn bana seni gerek seni ***** Cennet cennet dedikleri birka kkle birka huri steyene sen ver an bana seni gerek seni (Toprak, s. 237) Hibir kar eyleme karmasa bile, Taptuk Tekkesi'ndeki dzene katlmak, onun imparatorluk kltrne ters den Batni inanlarn benimsemek, halka bu dzeni sevdirmeye almakla Yunus Emre belal bir ie girmi oluyor. Bunun dnyadan kamak, halk afyonlamakla filan ilgisi yok.

YUNUS RNDE TOPLUMUN HKYES Byk Fransz bilgini Georges Dumzil, Hint-Avrupa uluslarnn mitolojisi zerinde alrken nemli bir gzlemde bulunmutur: ran, Yunan, Cermen, Hint ve skandinav mitolojilerindeki tanrlarn zellikleri ve bunlar anlatan hikyeler l bir snflar dzenini yanstr. Bu dzen, savalar, din adamlar ve topra ileyen ekincilerden oluur ve Hint-Avrupa toplumunun temel yapsn yanstr. Hint-Avrupa mitolojisinde eski bir savan da izleri kalmtr; yle bir sava ki, onda din adamlar ile savalar birlemiler ve topra ileyen ekincileri yenerek, onlar aa dereceden bir snf haline getirmilerdir. (Littleton, 7-10) Dumzil'in almas, folklorcularn ve edebiyat tarihilerinin sk sorduklar bir suale karlk veriyor. Toplum, sanat eserinde nasl ve ne lde yansr? Ayn soruyu bizim divan edebiyatmz ve halk edebiyatmz iin de sorabiliriz. Trk toplumu halk edebiyatmzda yansr m? Ne yanlar ile ve nasl yansr? Yahut divan iirimiz Trk toplumunu ne lde yanstr? Divan iirimiz sz konusu olunca, aratrclarmzn hemen hepsi soruyu olumsuz cevaplandrr. Divan iiri Trk toplumunun yapsn, zevkini, insan ilikilerini ve deerlerini yanstmaz. (Kprl, I, 63). Ahmet Hamdi Tanpnar dorudan konu zerinde durmamakla beraber, divan iirinin ak ve sevgili nakn incelerken, bu yaygn grle badamayan bir fikir ileri srer. Ona gre divan airlerinin sevgililerinde, ki bu sevgiliye ok defa airler ah veya sultan derler, Osmanl sultanlarnn nitelikleri grlebilir. (Tanpnar, s. XX). Bylece Tanpnar, bir divan iiri - Osmanl toplumu ilikisinin var olduuna iaret eder. Walter Andrews, "Poetry's Voice Society's Song" (airin Sesi, Toplumun Trks) adl kitabnda Osmanl toplumundaki otoriter yapnn, mistik din anlaynn ve meclisler halinde bir araya gelmenin divan iirimizde yansdn ileri srmektedir. Yunus Emre'nin eseri bize toplum yaps ile iir ilikisini aratrmak iin verimli bir kaynak sunar. Biz, Yunus'un iirinde, sosyal kurumlar, ekonomik ilikileri, deer yarglar ile o an Trk toplumunun yansd kansndayz. Ama unutmamak gerekir ki, iir bir sanat yaratmasdr, hikye anlatmaz, olaylar aklamaz. Bizim iirimiz ise ince bir soyutlamadr. ster halk iirimiz, ister divan iirimiz olsun bu soyut izgide yrr. nsan ve toplumu gereklerden ayrp bir imgeler ve hayaller dnyasna eker. Ancak bu simgeler, hayaller ve benzetmeler perdesini aralayarak onun ardnda yatan toplum ve insan ilikilerini yakalayabiliriz. Yunus'un en uzun ve en soyut iiri "Risalet al-Nushiyye" mesnevisini alalm. Bu mesnevi tasavvuf felsefesinin genel gr iinde bize insan yapan, toprak, ate, yel ve su gibi drt unsuru, bunlardan insana geen iyi ve kt nitelikleri, bu drt unsurla Mutlak-Vcut olan Tanr'nn ilikilerini iir dilinden anlatr. Yunus, toprak ve sudan srp geldiine inanlan garaz ve bencillik gibi kt huylarn; yel ve ateten geldiine inanlan akl ve kanaat gibi iyi huylarn anlatlmasna uzun destanlar ayrmtr bu mesnevide. Yunus Emre bu iirde tasavvuf dzenini ve tasavvuf ilkelerini bize insanlar olarak sunmay, onlar arasndaki ilikileri de gerek bir toplum dzeni olarak

anlatmay yelemitir. yle ki, bu soyut ilkeler yerine biz gerek insanlar koysak karmza 13 . yzylda bir Anadolu beyliinin toplum yaps ve insan ilikileri kar. Yunus bu uzun iirde Mutlak-Vcud'a Padiah ad verir. Ate ve yel gibi unsurlar insan olarak dnr; saylar dokuzdur bunlarn. "Bunlar binbalardr ve her birinin emrinde bin er vardr." Toprak ve su ile " kii gelir, bunlar da binbalardr, her birinin emrinde bin er vardr. "Can ile drt kii gelir. Yunus bunlarn binba olduunu aklamaz, ama "bunlarn da biner erleri vardr." Yunus bu ordu dzenini, gerekte olduu gibi, blklere ayrr: "mdi bilgil hangi blktensin? Hangisinin szn tutarsan onun blndensin." Buraya kadar, Padiah'n emrinde 16 bin kiilik, on alt binbal bir ordu dzeni ile kar karyayz. Yunus daha ilerde akl ve kanaat gibi unsurlara Sultan diyecektir. Bu sultanlar, Rahmani ve eytani, yani Tanrsal ve eytansal, iyi- kt diye ikiye ayrlacaktr. "ki sultandurur sana havale, diler her birisi kim mlk ala." Birbirlerinin mlkn ele geirmek dileyen bu iki sultandan kt olann dokuz olu vardr; byk olann ad "Tama'dr". Kt Sultann kapsnda "cihan esir etmi, bin tane er donlu asker" bekler. "Benzi sararm, dili tutulmu, akln kaybetmi" bir adam gelir, "Bunaldm, sana geldim, benim derdime bir are bul,Tama hapsine dtm, bu zindann duvarlar berktir, ykamyorum; kaplarn demir yrekli bahadrlar bekler, kamyorum." diye dert yanar, yardm umar. Sultan sz alr: "Bize geldiine iyi ettin, bize gelenlerin can kurtulur; gr imdi ben dmana neler edeceim." der. Sultan avulara buyurur. avular saa sola koup nida ederler. "Dzen ve rahatlk bozulmu, bana buyruk olan bou (garaz), ili, ehri, diyar harap etmitir." "pek donlar giymi, burak atlara binmi, nlerinde yeil bayrak, asker toplanr." "Bunlarn kllar kanl, kendileri gazidir, atlar da uan kular gibi tez ayakldr." Asker varr, kt Sultan'n ordusunu bozar, askerini sndrr, "li ve ehri kurtarr, yle bir hayhuy ve kavga olur ki kimse cann kurtaramaz." Askeri basp ehre giren ordu "Haricileri srp ehirden karr, kzlar ve olanlar kovup ehri yakar." "ehir bizim olur, dman snlr." Sefer bylece biter, "ah gazadan dner, taht zre oturur, sipahiler karsnda divan durur. Btn ehir, btn il rahat olur, dzen ve rahatlk yeniden kurulur. Her taraf nimetle dolar. Ktlk ve afet grnmez olur. erleri (harif) ibadetle megul olurlar, Sultana kul olurlar. Din adamlar yollarda durur, airler ve ayetler okurlar. Madrabazlara hibir i kalmaz olur. "ah mecliste oturur", ah'n nimetleri yenir baya, hi eksilmez durur dane dura," ah emir verir, sakiler arap sunar; ah cmerttir, sofra stne sofra ekilir; yeni gelenlere yeni yemekler sunulur; yeni donlar (hil'at) verilir; iki, alg, kadeh boyuna yenilenir. Yemek o kadar boldur ki herkes yer doyunur, einler btn olur (srtlar elbise grr); karnlar tok olur, nice senin gibiler yer doyunur, yemek bir trl bitip eksilmez, nereden geldiini de kimse bilmez. Sultan kendisi bu Han meclisinde oturanlara mihmandar olur." Kt Sultann (Tama Sultan'nn) "erisi bin kiidir, her biri er donludur. Yiit ve d askerdir bunlar. Ellerine gireni zindana atarlar, ayana da demir vururlar." Kanaat destannda ise; "tahtta oturan Sultann nne bir casus gelir, casus haber

verir ki, haramiler da balarn tutmutur, yol keserler, yolcuyu vururlar, kimseyi brakmazlar yoldan gemeye. Kanaat Sultan der ki; "Haramiler da banda duramaz, yol savanda bir gn ele geerler, bulunur, gebertilirler." Yunus Emre, bu mesnevide, bize gerek bir dzenin sadece insanlarn ve bu insanlarn birbirleri ile ilikilerini anlatmakla kalmaz; orada tutulan deerleri de aklar: "Gerek kul, gerek sipahi, Sultan'a iyi kulluk edeceksin. Meclise ters de dse Sultann nnde doruyu syleyeceksin. (Sz aykr gerek Sultan katnda). Sipahilikten emekli de olsan gene ah'n kulluunda kalacaksn. Sultan katnda ok konumayacak, szn bitirip epsem olacaksn (susacaksn). aha borlu kalmayacak, onun udunun altnda bulunmayacaksn. (Sultan katnda ud altnda kalmak lmden beterdir). Sultan'a asi olmayacaksn, eer olursan bir urganla iin bitirilir." Yunus'a gre, bu dzende "Evini ssz komayacaksn, derin uykulara dalmayacaksn, yoksa evine uru (hrsz) gelir, duvar deler, sen uykuya daldn iin uru sevinir, sen baka yerde olursan, uru ierde olur, maln yer ier." Yunus'un iirinde, bir tasavvuf perdesi altnda anlatlan bu dzen, gerek bir beylik dzenidir. Bu dzen "askeriye"ye dayanr; banda han, bey yahut sultan vardr. Sultandan, askerden, i erlerinden, din adamlarndan, il ve ehir halkndan oluan toplum dzenini sultann emrindeki sipahi ve kullardan kurulmu ordu korur, denetler ve dzenler. Yunus'un iirinde anlatlan toplum yaps, sz gelimi, o vaktin Karaman Beylii'nden hi farkl grnmez. Sultan divannda beylerin yer ald bu toplum yaps, Yunus Emre'nin Karamanl olma ihtimalini kuvvetlendirir. O kadar ki, akl ve kanaat sultanlarnn seferlerini okurken ikari tarihini okur gibi oluruz. Sanki "Karaman Beyi Nura Sufi, Ermenak kalesinde dzenin bozulduunu, kfirin slama fenalk ettiini duyar, avulara emir verip leker toplar, varp dman lekerini sndrr, kaleyi alr. Bozulan dzeni yeniden kurar. Bey dner divanda oturur, iy u iretle megul olur." (ikari I, s. 14-15) Yunus Emre, tasavvuf dzeni gibi soyut bir sistemi neden byle gerek bir toplum dzeni gibi anlatyor? Bunun nemli nedenleri var. lkin, btn byk sanat erleri gibi Yunus da, iirini iinde byd toplumdan soyutlamak istemiyor. iir ne kadar simgelere ve imgelere de dayansa, toplum, u veya bu biimde onlarn arasnda kendini gsteriyor. Sonra, Yunus Risalet al-Nushiyye'de bir retici, eitici. Urum'da, am'da, kyller ve gerler arasnda dolaarak onlara yeni bir din ideolojisini retmek istiyor. Tasavvuf, medreseli aydnlar iin bile kavranmas ok zor, ok soyut bir sistem. amzn aydn Glpnarl bile, Tasavvufu anlatabilmek iin, 1936'da yle konuuyor: "Vahdet-i Vcut, Vcud- Mutlak' Hak bilip, btn kainat Tanr'nn ilminde sabit ve zahirde ancak vcud-u zlli ile mevcut suver-i ilmiyyeden ibaret addetmek, dier bir tabirle mkevvenat hakikatte madum bilip, btn taayynat ve unu ayn- sabiteden saymaktr." (Glpnarl, Yunus ile k Paa, s. 26). 13. yzylda halk bu aklamadan ve bu dilden ne anlasnd? Yunus bilinli bir Trkeletirmeci olarak Arapa ve Farsa szleri ve deyimleri Trkeletiriyor. Ama Trke'de Tasavvufun soyut kavramlarn karlayacak szckler hazinesi yok. Halbuki Trkmence, daha o yzylda bile, ordu dzenini, akrabalk ilikilerini, dv ve

kavgay anlatmada zengin bir epik dil gelitirmi. Bunun en gzel rneklerini Dede Korkut Kitab'nda buluruz. Yunus'un bu szl edebiyat iyi bildiini daha ilerde greceiz. Yunus bu zorunlulukla Tasavvuf'taki akl ilkesini han, iyilik ve ktlk kuvvetlerini de bu hann emrinde asker yapnca bu epik dilin olanaklar kendisine alyor. Bylece gklerde ve tanrsal gler arasnda kurulan Tasavvuf dzeni, yerde, insanlar arasnda anlatlan somut bir dzen biimini alyor; anlatlmas da, anlalmas da kolaylayor. Toplum, kendi damgasn iire aka vuruyor. Aadaki dizeleri bunu gstermek iin Risalet al-Nushiyye'den setik: Gel imdi dinle sz erh edeyim Birin birin an sana diyeyim ***** ki sultandurur sana havale Diler her birisi kim mlk ala ***** On bin erdrr rahmni leker Zebunsuz kimselerdir key erenler ***** Ulu olu Tama eyi i etmez Cihan mlk onun olursa yetmez ***** Bin er donlu dururlar kapusunda Esir etmi cihan tapusunda ***** Grem bir ahs gelir benzi sararm Dutulmu dili akl yavu varm ***** Tama hapsna dtm kamazm Kat berktir duvar ykamazm ***** Key erenlerdrr zndan bekler Bahdrlar demir yrekli erler ***** Bin er donludurur Tama erisi Mbarizdir bahadr her birisi. ***** Ele gireni zndana ururlar Ayana da demir buyururlar ***** ard mutucu geldi kanaat Harir donlar giyer biner burak at ***** avular yrr sada ve solda Giriv zemzemedir deme yolda

***** Kllar kanludur erleri gazi Uar kular gibi atlar tzi ***** Tama'dan kurtarurlar ili ehri Sdlar lekerin cebri v kahri ***** Syp erisin iline akarlar Kovup olun kzn ehri yakarlar ***** Gazdan geldi ah tahtn oturdu Siphiler kamu tapuya durdu ***** Kamu ehri kamu il rahat oldu Nereye varsan pr nimet oldu ***** Nice senin gibiler yedi doydu ***** Kanaat geld'oturdu taht ald Haramiler cmle yollarda kald ***** Dururlar da banda yol vururlar Komazlar yolcuyu yolda dururlar ***** Nice dura harami da banda Girer birgn ele yol savanda Biz Risalet al-Nushiyye'yi burada brakalm da, imdi, Yunus Emre'nin teki iirlerine dnelim ve 13 . yzyl Trk toplumunun hikyesini bu iirlerden dinleyelim. Yunus Emre'nin dili yerleik bir kltrn dilidir. Buna kentte oturan, eitim grm bir Trkmen'in dili de denebilir. Onun iirinde adr sz bir tek defa geer; orada da "Dost bahesine ak adrn kurdum" diyerek simge olarak verilir. Yunus'un iirindeki Trke'nin incelii, zenginlii, kvrakl Trkmen gerleri arasnda dolaarak renilemez. Bu dil Trkmen ailesi iinde byyen bir insann dilidir. Yunus, sk sk, bir kentin ekonomik ilikilerinden, faaliyetlerinden sz eder. Dkkn, sermaye, kr, zarar, alm, satm Yunus'un en ok kulland szckler arasndadr. Onun bize anlatt toplumda "Deirmenler dner, un tr; bunlar sular oluktan gelen, arkl deirmenlerdir." (Divan, 85) Tarihi diyor ki, "Gerekten Konya'da nemli bir megale hububatn un haline getirilmesi olup,.... Meram vadisindeki deirmenlerde yaplmakta idi." (Baykara, 52). Yunus'un iirinde sk sk pazar kurulur; tacir, bezirgn, aktar dkkn aar. Sarraflarn bir huyu vardr, deer bilmeyen alcya cevherlerini gstermezler. Dkknlar avadanlkla doludur. Arada srada bu dkknlar yama da edilir (Divan, 163).

Yunus'un iirinde tavhane alr, tavhaneden ac ttn ekilince ortalk aydnlk olur. (Divan, 48). Culhalar vardr; bez dokusun diye culhaya iplik verilir. (Divan, 100) Kuyudan kova ile su ekilir; kuyu da vardr soulmutur, su vermez. (Divan, 213) Yunus iirinde anlatlan toplumda "Krk kii dadan gcile odun indirir, (Divan, 135) aacn buda atee girer, kazan kaynatr, suyu kzdrr. (Divan, 73) Kuruyan aac keser yakarlar. Tarihi diyor ki: "Toros dalarnda kereste ticareti daima Anadolu ile Msr arasnda nemli bir ticaret konusu idi. Bu ii Tahtaclar yapard. Osmanl devlet inhisar Tahtaclar'dan bir para keresteyi akaya alr, Msr'a yedi akaya satard. (nalck, 147) Sonra kmr yaklr, demir kzdrlr, rse eki ile vurarak dlr. (Divan, 199) Mancnklara ta konup atlr, kaleler yklr. (Divan, 116) ikari diyor ki: "Sultan divan edip, kaleyi evirip, yedi yerden mancnk kurdular. Her mancnk seksen batman ta atard. Otuz gn kaleyi ddler, kafir zebun oldu, ne kadar ev varsa mancnk ta ile harap olup ykld." (ikari, 110) Yunus'un iirinde ky ky dolap ufak tefek, ayna filan satan eriye de yer vardr. Vardklar yerlerde "ayna alr msn?" diye sorarlar; (Divan, 131) "glleri her dem taze baheler, bol rn veren balar ve bostanlar vardr bu iirde; balar bakmsz kalnca diken brr, tarlay temizlemek iin ate vurup dikeni yakmaktan baka are yoktur. (Divan, 50) "Bezirgnlar gelir gider, bazen kr eder, bazen zarar eder; bazen de yollarn arr kaybolurlar. Halk mumsuz bal, tortusuz ya retir, ya bala katp yerler. (Divan, 288) "El ile arpa ekilir, harman edilip sap dklr, inikle tahl llr (Divan, 190). Olanlar danmana okumaya gider. (Divan, 262) Doanlar rdee ve keklie salnr, gkte uan da, suda yzeni de yakalarlar. (Divan, 52) Klhan yaklr, hamamn suyu stlr. akmak ta zerine kav konur, demirle taa vura vura ate yaklr. (Divan, 50). Bykler meydanlarda top ile evgan oynarlar" (Divan, 100). "Kkler de" eteklerini at edip, stne binerek "gnl elendirirler. (Divan, 252) Yahut kulara tuzak kurarlar. (Divan, 87) ocuu beie yatrrlar, elini ayan sararlar, tuza korlar, bana para dizerler, kundan gnde iki kez zerler, azna da emcik verirler (Divan, 114). Dadan hezer keserler, dlgerler yontar, su dolab yaparlar, dolap sular alaktan eker, yksee dker (Kitabmz no.58). Beyler at stnde gezerler (Kitabmz no.147). Danmenler okula giderler (Kitabmz no.147). lye kefen biilir, ykamak iin suyu stlr, tabuta konur, drt yana sal verilir, namaz klnr, salaca mezara gtrlr, halk mezarn evresinde toplanr, halka olup oturur, l gmlr, stne toprak atlr (Kitabmz no.45). Birbirinden ayrlan insanlar, tuz ekmek yiyerek helallar (Kitabmz no.149). Yunus'un iirinde gr bir rmak gibi alayan bu i ve hayat sahneleri kk yerleim birimlerinde grlecek cinsten deildir; Yunus kentli bir air olmaldr. Yunus'un iirini dokuyan bu iler ve almalar, bazen Rislet al-Nushiyye'de olduu gibi tasavvuf sembolleri ve soyut imgeler ve naklar halinde anlatlr:

Bu dnyann misli bir deirmene benzer Gaflet onun sepeti bu halk anda nr Bu lem bir oluktur halk varl ark eli arh arha benzetmi kr ol benzetene (Divan, 85) Ben bu mr harmann ddm getirdim u yine Yunus eydr bu dkkn dereyim andan varaym (Divan, 190) Doruluk mancn istifar ta ile Doru vurur ol meer ykld nefs kalesi (Divan, 116) Yunus, yukardaki ileri ve i aletlerini ne kadar soyutlarsa soyutlasn, oluklu deirmeni, ta atan mancn, dlen harman da anlatyor bize. Ama, Yunus, bazen byle bir perdenin ardna saklamadan, semboller ve soyutlamalar kullanmadan da bu toplum dokusunu, ak seik anlatr; yle der: Kimi avrat olan sever, kimi mlk hnman sever Kimi sermaye dkkn sever bu dnya halden haledir (Divan, 304) Bir ba ki viran ola ii dikenle dola Ayklamak n'eylesin od ile yanmaynca (Divan, s. 50) plik verdim cullaha sarp yumak etmemi Becit becit smarlar gelip alsn bezini (Divan, 131) Yeri gelmiken syleyelim. Yunus'un iirinde bir de olanlarn ve olancln hikyesi var. Bunu ilkin yukardaki ift dizeden reniriz. Baka bir iirinde de Yunus, gene der ki: Asilzdeler niann eer bilmek diler isen z olan da olursa sznde vebal olmaya (Divan, 56) Baka iirlerinde de Yunus, eriat olanlarndan sz eder, yle: eriat olanlar nice yol keser bana Hakikat denizinde bahri oldum yzerem ( Divan, s. 201) eriat olanlar bahsedip dava klar

Hakikat erenleri davaya kalmadlar (Divan, s. 293) Bu olan ve olanclk olaynn toplumdaki gerek yerini anlamak iin sz o zamann menkabe tarihisi ikari'ye verelim: ikari diyor ki: "ehzade Aleddin (Karaman Beyi) kat bahadr, eci, dilver civn olmu idi. Grz salmakta, yay ekmekte, ok atmakta, silahorlukta ve ilimde misli yok idi. Kayseriye Beyi Ertena Bey'in iki olu var idi. Bunlardan Mehmet'i Konya'ya gndermi idi. Mehmet, Aleddin ile bile bulunmu idi. Birbirine yle muhabbet eylemilerdi ki, bir saat ayrlmak kbil deil idi. Mehmet gayet mahbb idi. Beylerden ok k var idi. Aleddin bu civan-bahta k olmu idi. Bir saat grmese divane olur idi." (ikri, 61) Baka bir yerde ikri yle diyor: "Aleddin ile Mehmet Bey, Konya'da on yl bile okuyup, bile bymler idi. Birbirine k olmular idi. Davay yle eylemilerdi ki, tac taht terk edeler, birbirini terk etmeyeler; birbirlerinin yoluna can ba vereler. Mehmet Bey yle mahbb idi ki, Rum'da, Yunan'da, Ermeni'de buna benzer mahbb yok idi. Nice ehzadeler k olup, hizmetine baladlar." (ikri, 66). Bir zaman sonra iki sevgili ayrlrlar. Aleddin Karaman'a dner. Bir gn Mehmet Bey'den Aleddin'e bir mektup gelir. Yazm ki "Ey ehzade, eski yrin ile ahdini niin unuttun?" Aleddin, yrin mektubunu okuyup ah eyledi. Drt bin yiit ile Konya'ya geldi. ki k birbirini buldular. Eski bdeleri tazelediler. Hemen meclis kurup, krk gn oturup iy safaya baladlar. Rum ve Yunan dilberleri, mahbb ve mahbbeleri ile raksa girip, kimi kanun kimi tef, kimi enk alp bir zevk ettiler ki... " (ikri, 66). Bu iki sevgilinin sonradan aralar alr, saltanat yznden vurumal olurlar. evresindeki beyler, Mehmet'le savasn diye Aleddin'i kkrtmaktadr. Aleddin der ki: "Muhkem muhabbetim vardr, etmeyin, byle sylemeyin." Beyler stelerler ve derler ki: "Bu olana ne kadar iyilik etsen sana o kadar cefa edecektir. Zira olandan hakikat olmaz." (s. 70) . Daha sonra atmalar byynce, Aleddin, beylerine hak verir ve biz anlarz ki beylerin olan iin syledikleri bir ataszdr. Aleddin yle der: "Ezelden meseldir ki olann vefas olmaz" (s. 84). ikri'yi okuduktan sonra Yunus'un iirini daha iyi anlyoruz. "Olan da olsa sznde yalan olmadka bir insan asilzade saylabilir" derken, Yunus atasznn anlamn tersine eviriyor. Byle anlay, Yunus'un hogrsne ve insan sevgisine yakyor. Bu olan ve olanclk olaynn Konya'da ne lde tutunduu; hangi toplum katlarnda yaygn olduu; tekkede, asker arasnda, bey konaklarnda ne derecede bulunduu; eski Yunan kltr ve Tasavvufla ilgileri bizim konumuzun dnda kalyor. Ama u kadarn biliyoruz ki, divan iirimizde anlatlan sevgililerin bir ksm kzlar deil olanlard. Nedim'in, teki airlerin sakallar yeni km, byklar yeni terlemi olanlara sevgiler sunan, onlarla yaptklar hamam elencelerini anlatan gazelleri, divanlarnda kolayca bulunabilir. Divan airlerimiz bunu ayp saymyor, aka sylyorlard:

Ne kadar nzik nerm olsa nigr sevemem Ne kadar fet-i cn olsa civn severim (Ne kadar nazik ve yumuak olsa gen kz sevemem, ne kadar can yakc olsa gen olan severim) Merd olan eyleye merde rabet ahs- nmerde sezdr avrat (Erkek olan erkee meyleder, erkei sever; kadn sevmek ancak mert olmayan kiiye lyktr.) (Levent, 589) Biz yine Yunus Emre'ye dnelim, ve onun iirinde sylenen toplum hikyesini dinlemeye devam edelim. Yunus'un en gzel iirlerinden ikisi, bir mezarlkta yatan insanlarn anlatlmasna ayrlmtr. Yunus kara yerin altnda yatan insanlar anlatrken, yer stnde yaayan insan snflarndan gerek bir kesit verir ve toplum katlarndan eitli insan manzaralar sunar. Bu adamlar vezirler, hocalar, danimendlerdir; ba ularna krk yay aslm, kua berk yiitlerdir; atlarnn izi tozlu, nleri davulbazl muhteem beylerdir; daha evlenmemi gen kzlar, yanlar nkerli (kleli) hatunlar, ak deirmi yzl gelinlerdir. (Divan, 303). Beyli paal, vezirli hocal, danimendli, kleli bir toplumu anlatan bu mezarlk ancak bir kent mezarl olabilir. unlar bu iirden dizeler: Yer yznda gezer idim uradm mlketler yatur Kimi ulu kimi kii key kua berkler yatur Kimi yiit kimi koca kimi vezir kimi hoca Gndzleri olmu gece anclayn oklar yatur Atlar izi tozulu nleri tabl bazl le gne hkm yazl u muhteem beyler yatur Elleridir knal hep karavalar ekerleb Kargu gibi uzun boylu gl yzl hatunlar yatur ***** Nkerli kzdr kimisi alnmadan oklar yatur Yunus bilmez kendi halin alab'dur syletir dilin Bir nicesi yeni gelin ak deirmi yzler yatur (Divan, 304)

YUNUS'TA TASAVVUFUN HKYES Tarihsel anlamyla mistiklik, slamdaki ad ile Tasavvuf veya Sufilik, insan ruhunun Mutlak Gerek (Tek Yaratc), yani Tanr ile birlie ulamas retisidir. Bu anlamda Katolik ve Ortodoks Hristiyanlnda, Hindu ve Yahudi dinlerinde, amanlkta ve baka dinlerde de vardr. Daha genel ve gncel bir kullanla, mistiklik, yaratanla yaratlan, sevenle sevilen, mzikle dinleyen,

resimle seyreden arasnda ulalan bir birlik duygusudur. yle bir duygu ki, orada ikilik ortadan siliniyor, zne ile nesne bir oluyor, tekleiyor. Bir canda iki ruh, bir gmlekte iki ba gibi. nsan ruhu bu hale ok defa dinsel bir eitimle ulayor; ama, seyrek de olsa, din d uralar iinde de bu hale iki, mzik ve dans yolu ile ulaanlar olmu. O vakit, insanda sakl kalan enerji byk bir patlama ile ortaya kyor ve bilinmeyen yeni dnyalarn ve duygularn kapsn ayor. Tanr ile bir olma, Mutlak Geree ulama felsefesini Mslman mistiklii, Vahdet-i Vcut ad altnda aklar. Bu retiyi bugnn dili ile yle zetleyebiliriz: Evren daha yaratlmadan sadece bir karanlk ve yokluk vard, bir de Mutlak Yaratc. Bu Tek Yaratc yokluun ve karanln iinde bir nur paras gibi balkrd. Geri Yaratc en yksek dereceden iyilik, gzellik ve bilgeliklerle donanmtr, ama, onu insan aklnn alaca byle niteliklerle tarif etmek olmaz; Onun tek nitelii niteliksizliktir. O grlmez, kavranmaz, duyulmaz, zamanla ve meknla snrl deildir; deiirlii yoktur; ezelden ebede srelidir. Tek Gerek olan Tanr diledi ki, kendi gzelliklerine tapacak, kendini sevecek varlklar olsun." Kn (Ol)" buyurdu bunun iin ve bu buyrukla onun nitelikleri yokluun ve karanln zerine dt; bir aynaya den suretler gibi orada grnmeye balad. Evren ve insan ite bu karanlk ve bolukla Tanr'nn birlemesinden ortaya kt; bunun iin asl deil surettir bunlar. Bu surette bir yandan Tanrsal nitelikler vardr, bir yandan da karanlk ve yokluktan gelen kt nitelikler. Bunlar irkinlik, ktlk ve er gibi niteliklerdir. Bu nedenle her insann mayasnda ikilik vardr. nsan hem melektir, hem eytandr. Hem kuzudur, hem kurttur. Hem sevap, hem gnah ileyici; hem nur, hem karanlk. Ama bu evrende yalnz insanoludur ki, zndeki Tanrsal nitelikleri artrp, yokluk ve karanlk niteliklerini eksiltebilir, hatta yok edebilir. Bunu yapmak iin, ilkin, Tanr insann yreine sevgi brakacak, sonra bir eyhin eteinden tutulup, tarikat denen bir yola girilecek; orda eriat ve marifet aamalarndan geilecek; en yksek derece olan hakikate ulalacak. Hakikat aamasnda insann znde ktlk kalmayacak, yokluktan ve karanlktan gelen her ey eriyip yok olacak, sadece Tanr nitelikleri kalacaktr. Bylece insan tanrlaacak, Tanr ile bir olacaktr. Kul-Tanr, Yaratan-yaratlan ikiliinin yok olduu aamadr buras. Enelhak yani "Ben Tanrym" diyen Sufi bu birleme derecesini anlatmak istemitir. Katolikler bu hale Tanrsal Evlenme diyorlar (*Not 1). Yunus bu ycelik derecesini iir dilinden yle anlatr: Aslnda k u mak ak bir Bu birden geri ki yz bin grnd Yunus aydur hi ek deil o benvenem (O benim) ben olvenem (ben Oyum) Ben ne derisem dost tutar dost dediin ben tutaram Hallac Mansur ( l. 922 ) bu hali yle dile getirmitir:

Ben sevdiim ve hayran olduum Oyum Sevdiim de benden bakas deildir. Biz bir bedende iki ruhuz. Sen beni grnce Onu da gryorsun Tpk Onu grnce beni de grdn gibi. Mevln Celaleddin ayn hali daha deiik aklar: Ben ben deilim, sen de sen deilsin, hele sen hi ben deilsin. Ben ayn zamanda hem senim hem benim, sen ayn zamanda hem sensin, hem bensin. Ey Hoten gzeli! senin yznden ardm kaldm, sen mi bensin, yoksa ben mi senim bilemiyorum. Bu ycelikler ve iyilikler derecesine ulaarak kendini Tanr gren insan, bilginin en yukar derecesine (ilm al yakin) de eriir ve mutlak bilgiyi iinde duymaya balar. Orda, gzle, kulakla, okuma yazma ile, kitaptan, Kur'andan, dinden, halktan renilen bilgilere yer yoktur. Bunlar bir yana atlr, kfr ile iman, Gvurla Mslman bir tutulur artk. Orada kitapszlk kitap saylacak, bilgisizlik gerek bilgi gibi kabul edilecek, btn insanlar bir sevgi esriklii iinde eit grlecektir. Bu derecede insan bilgisi Kur'an ve hadislerde verilen Tanr bilgisi kadar nemlidir. Yunus yle der: Dinim imanm Oldurur (Odur) Onsuz olursam dnyada Ne puta haa taparam ne din iman tutaram Bu dervilik beratn okumad mftler Onlar nerden bilecek bu bir gizli varlktr Dinin terkedenin kfrdr ii Bu ne kfrdr imandan ieri Bir kimsenin devletine ta'nedben biz glmeziz Ne mnkiriz limlere ne tersann handayz Ben bir kitap okudum kalem an yazmad Mrekkep eyler isem yetmeye yedi deniz Yerde gkte bu ak ile aktan gelir her sz dile Biare Yunus ne bile ne kara okudu ne ak Bu dizelerle Yunus, aslnda gerek bilgiye, batn bilgisine ulatn anlatmak ister; yoksa ilk aratrclarn sand gibi cahilliini deil. (*Not 2) slamda Tasavvufun ortaya kmasnda ve tutunmasnda eski Yunan felsefesinin, zellikle Eflatun'un aklc metafizik anlaynn, Hristiyan keiliinin, Hint

mistikliinin etkileri eitli aratrmalara konu olmutur. Bu etkiler gerekten vardr. Hicretin ikinci yzylnda, kaba kumatan dokunmu suf giyen Mslmanlar (ki Sufilik sz burdan geliyor) Hristiyan keilerinin klna brnmekle sulanyorlard. Ama, bu d etkenler daha Mslmanln ikinci yzylnda Sufiliin bir hayat gr olarak tutunmasn aklamaya yetmez. Sufiliin kk salp yerlemesinde Arap toplumunun i koullar en nemli rol oynamtr. Goldziher'in almalarndan alarak, Sufilii ortaya karan toplumsal deimeyi zetleyebiliriz: Daha Peygamber Muhammed'in salnda, Arap ordularn savalara ve baarlara gtren lk sadece din lks deildi. Arap llerinin yoksulluu ve gerilii iinden gelen askeri, asl, savalardan elde edilen hazineler ve ganimetler ekiyordu. Muhammed'in lmnden sonra ise, Kur'an'da belirtilen dnyadan vazgemek felsefesi ve sade bir hayat srmek ilkesi, yerini dnyay zaptetmek ve hayatn tadn karmak ilkeleri ile deitirdi. Baardan baarya koan Arap ordular, imparatorluun drt yanndan, Isfehan'n, am'n, Halep'in, skenderiye'nin gz kamatran servetlerini Arap Yarmadas'na tadlar. adrda, kulbede ve kk evlerde yaayan Araplar, konak ve saraylarda, halayklar ve hizmetiler ile lks bir hayat srmeye baladlar. Sosyal hayat dnya zevklerine dp, yeni zenginler dnyaya tapar hale geldike, Mslmanln ilk devrini, sade ve temiz halini zleyen gerek Mslmanlar, topluma ksmeye, dnyadan el etek ekmeye, dnya nimetlerinden uzaklamaya baladlar. Bu bir krgnlk, ksknlk ve protesto hareketi idi. Arkalarna giydikleri kaba ynden bir hrka (suf) bu protestonun sembol haline geldi. Bir hrka, bir lokma yaamaya balayan Mslmanlar, dualarnda zikre ve semaha daha ok yer vermeye baladlar. Bylece din trenlerinde de ayrlk belirdi. Mslman mistiklerinin bir blm ise, dnyaya ksp bir keye ekilmekle kalmadlar, sras geldike ve uygun yer ve zaman ele geirdike protestolarn ve krgnlklarn aka ortaya koymaktan ekinmediler. Kurulu Snni dzenlere kar gelenleri desteklediler, ba kaldranlara katldlar. Snnilik kurulu dzenlerin dini haline geldii iin, dzene kar gelenlerin hepsi kendilerine bir Batn tarikat veya mezhep yaktrdlar; Sufilerin ou bu Batn inanlar paylatlar. ran'da, daha sonra da Seluklular'da Batn ayaklanmalar kurulu Snni dzeni sarsan giriimler oldu. Mistikleri hayattan ekilmeye, protestolara ve ayaklanmalara iten Arap kentsoylular hakknda Goldziher dikkate deer bilgiler verir. Daha salnda Peygamber on kiiye "siz cennetliksiniz" diye mutu vermiti. Bunlara slam tarihi (Aereyi Mbeere) adn verir, hepsi sade yaayan, alak gnll, dini btn Mslmanlard bunlarn. Bir insan mrne sacak kadar ksa zamanda ortaya kan byk sosyal ve ekonomik deimelerden sonra cennetle mutulanan bu Mslmanlardan El Zubeyr lr ve terekesinden unlar kar: On milyon dirhem altn tutarnda tanmaz mal, skenderiye, Kufe ve Badat'taki evler saylmazsa yalnz Medine'de on bir ev. Baka bir cennetlik Mslmann mal varl ise 220 bin dirhem gm ile, her birinin iinde kantar altn bulunan yz mein kese tutuyordu. Goldziher "Srat kprsnden gemek iin pek ar bir yk" diyor. (Goldziher, 118).

slam mistiklii nemli ilevler grd. Mslman tarihinde dogmalardan kurtulmu, bamsz dnceyi mistikler temsil ederler. Bu bakmdan Mslman mistikleri Bat'nn byk ve gerek dnrlerine benzerler. slamda iir, mzik, oyun gibi gzel sanatlar bu mistik akm korudu, kollad, gelitirdi. Bat'da pek az mistik air var. Dou'da ise, zellikle Trkler arasnda byk airlerin hepsi eitli mistik akmlarn iinde yer alr. slam lkelerinde halkn edebiyat dilinin kurulup gelimesinde de en nemli ii Sufiler grm. Yoksuldan ve halktan yana olmak, mal ve devleti hor grmek, Sufiliin en belirli niteliklerinden biri olmutur. Yunus Emre bir sz ustasdr. Szn olanaklarn iyi kullanarak, iirini gzel sylemek onun en byk kaygsdr. "ol sz sylegil kim szn hlsasdr." Bu nedenle Yunus'un iirinden yola karak Tasavvuf sistemini aklamak doru bir yol deildir. Yunus bize, inceliklerine inerek bir Tasavvuf felsefesi anlatmaz. Sufilik onun eserine iir arlklarna gre seilmi simgeler ve naklar olarak girer. Bu simge ve naklarn says snrldr: Ak, sevgili, dost, arap, bahe, gl, blbl gibi simgeler onun iirinde ok sk kullanlr. Ama Yunus Emre, bilinli olarak, bu simgelere deiik anlamlar ykler. Bylece eitli ve ok zengin yorumlara ak olmak iiri tekdzelikten kurtarr; iire insann sevinlerini, aclarn, dlerini ve d krklklarn anlatmak olana verir. Yunus'un eseri, btn byk sanatlarnki gibi u veya bu sistemin anlatlmas deil, insan duygularnn anlatlmas olur. Sabahattin Eybolu, tek bir szce, "dost" szcne Yunus'un ykledii bu anlam zenginliini belirtmektedir: "Kimdir bu dost? ok sevdii Taptuk Emre mi? O deil diyemezsiniz. Onun ok sevdii Hac Bekta m? O deil diyemezsiniz. Onun ok sevdii Muhammed, Muhammed'in sevdii Ali mi? Onlar deil diyemezsiniz. Btn insanlarn btn minarelerden ve an kulelerinden ard Tanr mdr? Deildir diyemezsiniz. Yunus'un dost dedii, onun ardndan btn Anadolu saz airlerinin dost dedii varlk, dost szyle anlatt boz bulank lk gerek insanlk deil midir? Deildir diyemezsiniz. Yunus Emre'nin dost dedii stn gerek bugn k Veysel'in dost dedii lknn benzeri deildir diyebilir misiniz? Diyemezsiniz. Yunus Emre bu milletin, Anadolu halknn hem gereini, hem lksn kendi ann en atlgan, en savagan dili ile sylemitir. Onun dost kavramnda yalnz Tasavvufun mutlak gzelliini, soyut sevgilisini deil, halkn btn zlemlerini bulur gibi oluruz." (Eybolu, s. 33). Eybolu'nun "dost"ta bulduu ve soyuttan ve dinselden gerek insan ilikilerine kadar uzanan bu anlam zenginliini, Yunus iirindeki teki insan nitelemelerinde de buluruz. Bu insanlarn da bir bl Tasavvuf imgeleri olarak sunulur bize. Bunlar canlardr, erenlerdir, padiahtr, erdir, gerek erdir, ktr, gerek ktr. Adlar deiik de olsa tpatp birbirine benzer bunlar. Aralarnda boy pos, huy hus, duygu dnce farklar yoktur. Birinin yerine rahata tekini koyabiliriz. Hepsi de ak arabndan imi iyilik, gzellik, bilgelik gibi niteliklerle bezenerek Tanr suretleri halini almlardr. Ariflerden nian budur her gnlde nazr ola ****

Aklm bama gelmedi ak arabn tatmaynca Kandeliimi bilmedim gerek ere yetmeyince **** Ey kan ey kan ak mezhebi dindir bana Grd gzm dost yzn kamu yas dndr bana Erenlere mnkir isen didar senden rak ola Bu Tanr suretlerinin karsna Yunus, tasavvuf diliyle sylersek, "yokluk ve karanlk" dnyadan inen kt suretleri de kor. Bunlara cahil, zahit, hoca, danman, eriat olanlar ve hoyrat adn verir. Bunlar da birbirine benzerler. En kty, en irkini, en yobaz simgelerler: Cahil bin sz syler ise mnide miskal olmaya Gider gnl teviini bezeme hoyrat nakn Hak szlerini syler canlar hayran eyler Cahiller giremezler bu bizim halimize Ama Yunus'ta seslerini duyduumuz insanlar sadece bunlar deil. Onun iirinde umutlar, korkular ve dleri bizi derinden sarsan gerek insanlar da vardr. Yunus garip der bu insanlardan birine. "Bar bal, gz yal, gurbette yapayalnz, hastalansa yanna geleni, bir bardak su vereni olmayan" bir Anadolu kylsdr bu garip. Ona k Kerem'in iirinde de rastlarz: "Bir han kesinde kalmm hasta, gzlerim kapda kulam seste"; Faruk Nafiz'in Han Duvarlar'nda da onu buluruz: "Garip'im namma Kerem diyorlar, Maral eyholu Satlm'm ben"; k Garip hikyesinde de karmza kar bu kylmz: "Gelen olmaz giden olmaz yanna, bir aldr mezar ta garibin". Yunus'ta len, mezara giren insanlar da soyut'un erevesine smazlar. Oysa kara toprak genellemeye ve imgelemeye ok yatkn bir kavramdr. Ama bu ller bir yerlerde topraktan kar, kanl kefenlerinin iinde, kadnl erkekli, genli ihtiyarl, zenginli fakirli bizim nmzden aclar ve korkular ve korkun yaralar ile geerler. Gerek insanlardr bunlar. Yunus'un iirinde doal evre de, bir ucunda soyuta, bir ucunda da ve meesi ile gerek dnyaya bal olarak anlatlr. Bir bakarz Yunus, ev, tekke, mescit, zaviye, eik, kap derken bize sadece dosta yer olan bir simge sunar. Oralarda dostlar yan yana gelir, bu yerlerin ilevi, grevi bundan artk deildir. Doa da Yunus'un iirine, bir yandan, byle soyut bezekler olarak girer. En ok da ba, bostan, bahe, glistan olarak anlr. Bunlar da sevgiliye benzedikleri veya sevgiliyi ilerine aldklar iin vardr. O vakit de, elbet k blbl olacak, sevgili gl olacak; bylece divan iirimizin simgeler zinciri tamamlanacaktr: ki cihan dopdolu ba u bostan olursa Senin kokundan yahi gl reyhan bitmeye

Biare blblem dost bahesinde Virem direm haber ol yre kar Erenler sohbetinde deste kzl gl idim Aldm ele geldim soldum ise ne oldu Dost bahesine girdim, erem glzarn Dostun yz gl bana kam blbl ona Aar pervaza kular tesbih okur aalar Bir de bakarz Yunus'un deli gnl bada bahede, dada bayrda soyut suretler ve naklar greceine; katmer aan glleri ile baheyi, k boran ile da; dal buda ile aac gerek bahe, da ve aa olarak grr ve bize yle anlatr: Karl dalarn banda salkm salkm olan bulut San zp benim iin yan yan alar msn u karma gs geren ta barl dalar msn u karki dalar meeleri balar Salk safalk ile atk Elhamdlillah ndik Rum'da kladk ok hayr er iledik U bahar geldi yine gtk Elhamdlillah. Gel varalm bizim ile kim giresin bahelere Bu dnya bir gelindir kzl yeil donanm Kii yeni geline bakban doyamaz Aa karr (kocar) devran dner ku budaa bir kez konar Ayn anlam zenginliini, deiik yorumlara ayn akl, Yunus iirindeki teki sembollerde ve naklarda da buluruz. Ak nakn ele alalm. Yunus der ki: ehrine ol konmu idi muk bizim evde idi Doldur kadeh sungl bize ak kadehinden ey ski Yine mahfiller dzld yine badyalar kuruldu Yine kadehler sunuldu esrik oldu canlarmz Nurdan arap ier idik Hak bizi toylar iken Grdm Pirimin yzn ol kaygy sildi bugn

Ben o yari sevdiimi nice bir gizleyibilem Sev seviye dt gnl k oldum ol ay yze nisar oldum bal aza Bunlarn hangisi Yunus'un ak, hangisi Yunus'un sevgilisi? Evine konuk inen Pir ve bu Pire duyulan sayg ve ballk m? Kadnl, erkekli bir mecliste semah tutup iki ien canlarn esriklii, birbirine kar duyduu sevgi mi? Hakk'n nurdan kadeh sunduu bir soyut lemde ruhun kendinden gemesi; erimesi, Hak'la bir olmas m? Ay yzl, bal dudakl bir gzele duyulan istek mi? Yunus'un sevgisi ve sevgilisi bunlarn hem teki, hem de tm. Bu ak ve sevgiyi daha iyi kavramak, onun baka neleri ierdiini anlamak iin Yunus'un iirlerine dnelim, bu sevinin niteliklerini onun dizelerinden karalm: Gl, kavrayc, kar konulmaz, sarsc bir cokudur bu sevgi: Denizleri kaynatr, mevce (dalgaya) gelir oynatr Kayalar syletir kuvvetli nesnedir ak San skc, usandrc deildir, sabahlarla yeniden doucu, yenilenicidir: Biz sevdik k olduk sevildik mauk olduk Her dem yeni doarz bizden kim usanas Yeni subh u (sabah) yeni akam yeni hal Yeni devran yeni dem yeni visal Kadeh yeni yeni mey yeni mereb Yeni ay u yeni iret yeni mutrb Rahmetli k Ali zzet "Ak adam yenildir, nazildir, yumuatr" derdi. Yunus'un ak anlayndan geliyor, Ali zzet'in yorumu: Aksz adam hayvan olur hayvan t alr deil itin ey yarenler ak bir gnee benzer Ak olmayan gnl bir kara taa benzer Ta yrekte ne biter dilinden au tter Nice yumuak sylese sz savaa benzer Her kim k olmad benzer kuru aaca

Tasavvufla, dinle diyanetle pek ilgisi olmayan mnilerimiz de ak konusunda Yunus gibi konuuyorlar: Ak olmayan kiiler Gzleri var da lar Yer ekmei ier suyu Camuz gibi de muular ***** Bahede barsz adam Ayvada narsz adam Kalaysz kaba benzer Dnyada yarsz adam Yunus'un sevgisi insan mala, paraya, pula tapmaktan kurtarcdr; korkulardan yuyup artcdr: k bir kiidir bu dnya maln Ahiret korkusun bir pula almaz Korku hyanetedr ya ben nin korkarm nk gele sddk zaif klara yoktur havif (korku) Benci deildir, tek insanla snrlanmamtr. Gvur, Mslman demeden btn insanlar kucaklaycdr: Erenler bunakalmad (bunalp kalmad) vard yolunda durmad Hakk gerek sevenlere cmle lem karda gelir. Yetmi iki millete kurban ol k isen Ann iin mauka cmle millette bile Dnya benim rzkmdurur kavmi benim kavmimdrr Bbrlenmeleri, iinmeleri, yukardan bakmalar silip sprc, kiiyi alak gnll klcdr: Ol dost yzn grd gzm erenlere toprak yzm ***** Yunus eder er kuluyam. nsan en yce bilici, insan stn grc, insana sayg duyucudur: ok cehd edip istedim yeri g aradm Hi meknda bulmadm buldum insan iinde

***** Okudum bildim deme ok taat kldm deme Eri Hak bilmez isen abes yere yelmektir. ***** Tehi (bo) grme kimseyi hi kimesne bo deil Eksikliile nazar erenlere ho deil ***** Hakk buldum ben eri grmek ile ***** Ak sakall bir koca hi bilmez ki hal nice Hepisinden iyice bir gnle girmektir iiri, sanatn kaplarn acdr: Yunus Hak tecellisin iir dilinden syler. Doa gzelliklerini ortaya koyucu, insan doann ferahlklarna arcdr: Ey ak eri a gzn yer yzne eyle nazar Bu dnya bir gelindir kzl yeil donanm Kii yeni geline bakban doyamaz Mutluluk verici, sevinler sunucudur: Yunus seni seveli bearet oldu can Kadn sevgisini, dii ekiciliini gstericidir: k oldum ol ay yze nisar oldum bal aza ***** Beni gmana salan kpeli iki kulak Tanry sevgiler ve ycelikler dolu bir g olarak tanyp tantcdr; dinin dogmalarn, eriatn kat kurallarn krcdr: Bir kez gnl yktn ise bu kldn namaz deil Yetmi iki millet dahi elin yzn yumaz deil Ey kan ey kan ak mezhebi dindir bana ***** Kimse dinine biz hilaf demeyiz Din tamam olunca doar muhabbet ***** Sen sana ne sanursan ayrua da onu san

Drt kitabn mns budur ancak var ise nsanlar dost klc, insan ilikilerine bar ve hogr getiricidir: Gelin tank olalm ii kolay klalm Sevelim sevilelim dnya kimseye kalmaz Yunus'ta ak nak, sadece sevenle sevileni kucaklayan bir esriklik deildir. Bir Seluk halsnn gbeine ilenmi, koyu krmz, yahut koyu mavi bir arlk gibi iir dnyasna oturur. Yunus'taki ahlak ilkeleri, insan sevgisi, yoksullara yaknlk, paraya pula nem vermeme gibi btn bir dnya gr rengini ve anlamn bu gbek nakndan alr. Ak bir felsefe, ak hayata anlam veren bir dnya grdr. Bu o kadar ak ki, Yunus, dervi adn verdii k kiiyi anlatrken, bize bir olgun insann, insanlara rnek bir toplum nderinin niteliklerini veriyor. Dervi yle: Kalbi temiz olacak, halka yukardan bakmayacak, fodulluk edip bilgilik taslamayacak, emei ile geinecek, fazla doyup tkanmayacak, gz her dem ak olacak, gnlsz olacak, blc deil bartrc olacak, iinde gcnde tutumlu, derli toplu olacak." (Divan, 159). Yunus'un Kur'an'dan, Hadislerden, slam kltrnden ve edebiyatndan ald simgelere ve naklara yklenen bu esneklik, bu anlam zenginlii Mevlna gibi teki byk Sufi airlerde de var. Mevlna bir yandan, dnyada sadece Tanr'dan balkmalar grp, lemi soyut suretler olarak kabul ederken, bir yandan da yle diyor: "Bahar klaktan gme zamandr. Trkler yaylaa yz tutmulardr. ayrlar glmsemede, ormanlar taze yapraklar amadadr. Artk koyunlara bldrki otu vermenin lzumu yok. Htht kuu tyor, kumru dem ekiyor, gl ve nilfer alm, nisan yamuru dnyay gldrmededir." (Glpnarl, Mevln Celaleddin, s. 263). Dnya hem Mutlak Yaratc'nn bir sureti gibi grlecek, hem gerek madde; insan ya Tanrsal iyiliklerin ve eytanca ktlklerin sembol kabul edilecek, yahut eti kemii ile gerek insan; sevgili ya soyut Tanr gzelliinin bir paras saylacak, yahut dudaklarndan bal akan, kulaklar kpeli bir dii. Byk Sufi airlerin zellii bu. Onlarn iiri bu iki u arasnda kurulan bir denge zerinde yryor. Okuyucu hangi yoruma yatknsa iiri yle anlayacak. Bunun baz nedenleri var: nsan akn Tanr akna dntren Sufi edebiyat, Mslman memleketlerin hibirisinde, Tanr akn anlatmak iin yepyeni bir dil yaratabilmi deil. Belli ller iinde insan akn anlatmak iin kullanlagelen szckleri, simgeleri ve deyimleri kullanmak zorunda. Nicholson diyor ki: "slam'da mistik iiri azck bilen bir insan kolayca fark eder ki, orada ruhun Tanr'ya byk ak, genel olarak, doulu sevdallarn ve sarholarn dili ile ifade edilmitir. Bir mistik iiri bir arap ve sevda trks ile kartrmak ok kolaydr. (Nicholson, 102). Klasik edebiyatlar sk kurallara bal, bunlar kramayan edebiyatlardr. Divan edebiyat ise saylar az imgeleri, naklar ve hayalleri kullanmay kurala balam. Her air bu sayl iir elerini kullanyor. Bu nedenle iir, saylar

az simgeler ve hayallerle yeni fikirler, yeni anlamlar belirtme sanat oluyor. air evire evire, bu sayl iir imgelerini, yeniden yeniden yle kullanyor ki, onlarla en kabasndan, en incesine kadar yeni fikirler, yeni duygular, yeni sezgiler anlatlabilsin. Divan iirimiz, genellikle slam klasik iiri bu ince kuyumculuk iinin iiridir. yle bir kuyumculuk ki, tek maddeden eitli parltlar yanstacak. lahi akn cinsel ve psikolojik kaynaklar zerinde pek durulmamtr. Nasl oluyor da, ister Hristiyan olsun, ister Mslman olsun, mistikler nefislerini ldrp soyut bir ak iinde Tek Yaratc ile kendilerini birletirebiliyorlar? Bu sadece zihnin bedene, iradenin maddeye stn gelmesi mi? Hristiyan keileri iin yaplan yorumlar var. Tor'un belirttiine gre, mistik aktaki dizginsiz cokunluk, genellikle cinsel basklarn boalmamasndan kaynaklanyor. Mutluluk veren bu cokunluun kart, mistiklerin sk sk szn ettikleri dayanlmaz arlar ve sanclardr. Bu arlar doal olarak boalmasna msaade edilmeyen cinsel uyanmalardan domaktadr. Bu durumda ortaya kan byk ruhsal basklar, nefsi tmden ldrmek, yok etmek yoluyla boalmak olana buluyor. (Tor, 40-42) Ama Mslman mistikleri, Hristiyan keileri gibi manastr hcrelerine kapanp, yalnzln ilesine dalmyorlar. Peygamberimiz de, cinsel doyumdan kanmay slam'n faziletlerinden biri saymyor. Mslman Sufi iin hcre, evinin iidir; orada kars ocuu iinde oturup gzn, kulan ve nefsini terbiye edebilir. Ama Ortadou toplumlarnda baka bir zellik var ki, ak soyutlatrp, insan bedeninden ayrmay, kadndan uzaklatrmay kolaylatryor. Dinin bile erkeklerin isteklerine gre dzenlendii bu blgede kadn, eytan, hilebaz, dzenci, gvenilmez, aalk bir yaratk olarak grlyor. Kadndan nefret etmek bu toplumlarda pek yaygn bir gelenektir. Kadn sz dinlemenin sonu felakete varr. Mslman Sufilerinden biri "Kadndan korktuum kadar hibir yaratktan korkmam" diyor. (Said ibn al Musayyib.) Kadna verilen deersizlie bakn ki, drdnc Halife Ali'nin olu Hasan 250 kadnla evleniyor! Babas sadece 10 kadnla nikhlanm. Kadn byle aalk, gerek sevgiye, dostlua ve saygya layk grmemek Eflatun'un ideal toplumunda da var. Eski Yunan'n kle emeine dayanan ve filozoflar, matematikiler ve sanat erleri tarafndan idare edilmesi istenen ideal toplumunda birinciler aalk, ikinciler soylu, yksek snflar belirler. El ile almak klelerin iidir. Filozoflar iin byle almak, dnya gereksinmeleri iin, ticaret filan gibi eylerle uramak pek kltc ilerdir. Klelerin yapmas gereken byle faaliyetler insan entelektel almalardan ve yce sosyal faaliyetlerden alkoyar. Yunan uygarlnn ruhla bedeni, zorunlu ile oyunu, uygulama ile teoriyi, birbirinden kat duvarlarla ayrmas Bat uygarlnn hemen her yann etkilemitir. Byle bir toplumda filozoflar ne yazk ki ocuk sahibi olmak zorundalar. Bu da vcuta alma gibi sfli bir ii gerektiriyor. Kadn erkei byle adi bir ie zorlad iin, onun yeri de kleler ve esirlerin snfdr. Kadnla erkek arasnda gerek sevgi ve tutku olamaz. Byle toplumlarda, ister Mslman olsun, ister Hristiyan gerek kadn sevgisi ve tutkusu ieklenemiyor. Erkein iinde bundan doan byk boluk kolayca soyut bir akla dolduruluyor. (Roberta Koleofski'nin aklamalarna dayanan bu yorumu, ilkin rencim Sha Ouzertem'in Ahmet Hamdi Tanpnar zerine yapt pek deerli

tezinden rendim. Asl kaynak makaleyi daha sonra grdm). (Koleofski, 32-34). Yunus Emre'nin divannda Tasavvuf'un, (telvin), ruhun halden hale gemesi anlayndan gelen iirler de var. Bunlarn bir ksm onun en gzel dizelerini iine alr. nsan ruhunun eyada, nebatta, hayvanda ve insanda belirdikten sonra Tanr'ya dnn anlatan bu iirler (ki bunlara tevriye denir) tpk ak anlatan iirler gibi iki anlam sergileyerek geliirler. Biri Tasavvuf inancdr. teki ise insan ruhundaki dalgalanmalar sergiler gibidir. yle ki, bunlar okuyanlar iiri istedikleri yana ekerek yorumlayabilirler. Ben bu dizeleri daha ada bir anlayla yorumluyorum. Yunus bunlarda bize kendi iindeki yklmalar ve yaplmalar anlatyor; bir umutlu bir umutsuz, bir mutlu bir mutsuz, bir yklm bir gl, bir ak bir kara, bir karncadan alak bir gklerden yce. Hepimizin iindeki dalgalanmalar bunlar: Hak bir gnl verdi bana ha demeden hayran olur Bir dem gelir di olur bir dem gelir giryn olur Bir dem varr mescitlere yz srer anda yerlere Bir dem varr deyre girer ncil okur ruhban olur Bir dem sanasn ku gibi ol zemheri olmu gibi Bir dem beretten doar ho ba ile bostan olur ***** Bu cisim belsdr adm Yunus olduu Zatm sorar olursan sultana benem sultan ***** Evvel benem ahir benem canlara can olan benem Azp yolda kalmlara hazr medet iren benem Halk iinde dirlik dzen drt kitab doru yazan A stne kara dizen ol yazd Kur'an benem Dost ile birlie yeten buyruu neyise tutan Mlk bezeyip dnya dzen ol bahvan hemen benem ....... Bakan benem gren benem alan benem veren benem Ne Cebril ne Mikail srafillik klan benem Emriyle bulut oynatan yerde bereket kaynatan Elimde kudret inii halka rzkn veren benem Benim Hakk'n kudret eli benim beli ak blbl Syleyip her trl dili halka haber veren benem ....... Kbe v bt iman benem arh uruban dnen benem Bulut olup ge aan yamur olup yaan benem Yldrm olup akyan akyp nefsin dokuyan

Yer karasnda brkiyen ol aulu ylan benem ........ Bir niceye verdim emir devlet ile srd mr Yanan kmr kzan demir rse eki salan benem Yunus bize hafif gldrnn, ac knamann ve kara yerginin de ilk rneklerini verir. Yunus'tan evvel edebiyatmzda byle bir gelenek yoktur. Gebe toplumunun Hanlarn ve Beylerini ululayan epik iirimiz yergiye yatkn deildir. Ouz beylerini yeren, knayan naklar epikte yer almaz. Epik iirin ideolojisi tektir ve gebe toplumu d dmanlara kar birletirmeye ynelmitir. Snf atmalarnn ve i blmnn daha gelimemi olduu gebe toplumunun yeleri stelik birbirinin akrabas olduuna inanrlar. Hepsi, Hanlar ve Beyler de iinde, mitolojik bir Atadan inmilerdir; blnmemeleri gerekir. Bu demek deildir ki gebe toplumunda atmalar, gerginlikler yoktur. Elbet vardr, ama epikte yansmaz, yahut dolayl, hafif dokunmalar halinde epie girer yergi. Dede Korkut hikyelerini alp, syleyen ozan, kopuzunu eline alp bir topluluun nnde sanatn gstermeye balaynca, her halk sanats gibi kiisel yaratnn iticiliini duyar. nk, o sadece bir sanat deildir; her sanat gibi baka kiilikleri de olan bir insandr; babadr, zengindir, orta hallidir, fakirdir, kendisi ile barktr, yahut deildir. Sanatn gsterirken yer yer bu kiilikler ar basar; o zaman ozan epii keser, kendi syleyeceklerini dile getirir. "Istitrat" adn verdiimiz bu dokunmalar, akl vermeden yergiye kadar varan bir izgi zerinde yer alr. Bylece kiisel ve gnsel, gelenekselin iine katlmak olana bulur. Dede Korkut kitabnda bile, anlatc ozann kiisel grlerini belirten byle yerler kalmtr. Buralarda biz epiin tek ideolojisinden sapmalar, yergi ve eletiri buluruz. Bey Bre Bey hikyesinde, Hanlar el kaldrp, Tanr bir evlat versin Bey Bre'ye diye dua edince, sz ozan alr ve der ki: "O zamanda beylerin alk alk, karg karg idi. Dualar mstecap olurdu" (Gkyay, s. 31). Burada artk geleneksel epik iir konumuyor. Beylerin karsnda hikyeyi anlatan ozan konuuyor ve halince diyor ki: "Beyim eski beyler nerde, siz nerede? O beyler temiz kalpli insanlard; Tanr dualarn kabul ederdi; siz yle deilsiniz." Ozan bunu dorudan, dobra dobra sylemiyor; dolayl sylyor, ama yapt bir knamadan baka bir ey deildir. Uruz Bey'in tutsak olduunu anlatan hikyede adn sann bilmediimiz ozan, evresine byle eletirici bir gzle bakyor. yle diyor: "Uruz babasnn szn krmad. O zamanlar oullar ataya muhalefet etmezdi; oul ata szn iki etmezdi. ki eylese ol oulu kabul eylemezler idi" (Gkyay, s. 63). Burada da ozann demek istedii u: Bugn evlatlarda ataya sayg kalmad. Hikye anlatm srasnda byle kiisel yorumlarda bulunmak, beenilerini, eletirilerini belirtmek halk hikyelerimizde bugn de ok kullanlan bir tekniktir (Bagz, 1986). Yunus Emre'nin tmden yergiye ve knamaya ayrlm iirlerinin says gemez. Gene az sayda ift dize ile baka iirlerinin iine Yunus yergiyi sokar. Bunlarn bir ksmnda yergi bize Dede Korkut'taki ozan hatrlatr. Geneldir, belli kiilere ve snflara ynelmez. Belli bir zamana ve insan evresine oturmaz; somut insanlar ve olaylar bize vermez. Ama, Yunus, Ozan gibi dolayl

da konumaz, syleyeceklerini aktan, dobra dobra syler: "Din diyanet kalmamtr. Evlat babann szn tutmamaktadr, ahir zaman olmutur; iyi Mslman seyrektir; halk t dinlemez, herkes birbirine kt davranr (Divan s. 288). "Olanlar t almaz, yiitler tvbe klmaz, ihtiyarlar namaz, duay unutmutur. Helal yenmez, haram kymetli olmutur, dnyay haramla arap doldurmutur. Fesat i tutanlar deerli insan saylr. (Divan, s. 100, 300) Ama usta sanat eri Yunus'un yergisi bu genel dzeyde kalmaz; yersele, zele, somuta iner. O zaman Yunus eti, kan ve edip eyledikleri ile belirli gerek kiilerin ve snflarn gerek niteliklerini gzlerimizin nne serer. te zamane beyleri: Gitti beyler mrveti binmiler birer at Yedii yoksul eti itii kan oluptur Beyler azd yolundan bilmez yoksul halndan te gaflete dp, Hak yoluna bir yufkaya kyamayanlar: Bir nice kiilerin gaflet gzn balam Hak yoluna der isen bir yufkaya kyamaz te Hocalar, danimendler ve yarm aydnlar: Peygamber yerine geen hocalar u halkn bana zahmetli oldu Danman okur tutmaz dervi yolun gzetmez imdi buuk okuyan yaman danman olur Dervileri iyiden idealletiren Yunus, onlarn arasna katldktan sonra, derviin de ktsn grm olmal ki onlar da knamaktan ekinmiyor: Ben derviim diyenler haram yemiyenler Haramn yenmedii ele geinceyimi (geinceye

kadarm)

Yunus'un iirindeki yerginin arl ham sofularn Tanr anlay zerinde toplanr. Onun iiri, bu yan ile de r ac ve kalc olmutur. Yunus'un en ac yergileri bu banaz Tanr anlayna yneliktir. airimiz yarglayc, esirgeyici ve balayc olan bir Tanr'nn, ktlklerin ve eitsizliklerin yaratcs gibi grlmesine dehetli ierler. Bu terslii Yunus'un akl almaz; inceden alay eder: Bir kuluna atlar verip avret mal iftler verip Hem yok birinin bir pulu ol Rahim Rahman benem Bu ileri sen bilirsin sen verirsin sen alrsn

Ne kim dilersen klarsn ya bu soru hesap nedir Levh zere kimdir yazan azdran kim kimdir azan Bu ileri kimdir dzen bu suale cevap nedir Biz umarz rahmetinden cmle i senin katndan Senin ol ok rahmetinden bu bir avu trap (toprak) nedir Yunus Emre bu ikilemi sonuna kadar gtrr ve byle bir Tanr anlayna tmden bakaldrr. Uzun bir iiri (mnacat) bu bakaldrmann iir dilinden anlatmdr. Tasavvuf anlay ile sevecen, balayc, koruyucu bir Tanr sevgisine ulaan, byle bir Tanr'ya inanan Yunus, kin, sorgu sual, ceza, cehennem azab gibi banazlklar ve katlklarla donatlan Tanr'ya der ki: "Benim halimi sorarsan sana cevabm u olacaktr: Beni sen yarattn ve daha dnyaya gelmeden asi yazdn. Beni ben yaratmadm ki, sen yarattn, beni ayplarla dolu yaratyorsun, sonra da dnp ayp iler yaptm diye cezalandryorsun. Kldan kpr yaratmsn, gel buradan ge deyi. Kl gibi kprden hi insan geebilir mi? Ya bir yere dayanr, ya aa der, yahut ordan uar. Beni atelere yakacan sylyorsun. Ben yanaym sen seyredesin, bu sana yakr m? Beni ldrp, gzme toprak doldurdun, daha intikamn almadn m? Ak gizli her eyi bilirsin. Yunus'tan sana hibir zarar geldi mi? Bir avu toprak edecein nesneye bunca kl u kal, kavga grlt deer mi ey Kerim Zlcelal? Yunus iirinin temelini att bu yergi nak, kendinden sonra gelen halk airleri, dervi airler ve az sayda divan airince de izlenmi, hele AleviBektai iirinde bu nak gnmze kadar srp gelmitir. amzn iki Alevi k Ali zzet ile Veysel de Yunus'tan deiik konumazlar; Veysel der ki: Kinat sen yarattn Her eyi yoktan var ettin Beni plak dar'attn Cmertliin nerde senin Ademi srdn bakmadn Cennette de brakmadn eytan niye yakmadn Cehennemin var da senin Ali zzet de ayn eyi syler: Sesin duyan deniz coar bulanr Yzn gren dalar yanar kllenir Deryan m oalr neren bollanr u gzmn yan yere dknce Sa yzn gndzdr yakar lambay

Sol yzn gecedir tr ay imden sonra knamayn kimseyi Sen gibi bykler hatr yknca *Not 1 : Bu insan yaratl inancnn nemi udur: Snni inana, yani Kur'an'a gre Tanr birgn meleklere "yeryznde bir egemen yaratmak istiyorum", demi, melekler de, "yeryznde fesat karan, kan dken kimse mi yaratmak istiyorsun" (kinci Bakara suresi) diyerek kar gelmiler. Bunun zerine Tanr, "sizin bilmediinizi ben iyi bilirim" karln vermi. Ve insan "balktan" (Altnc sure) yaratm. ster gerek anlamyla alalm, ister bal bir sembol olarak grelim, bu yaratln insan deerli kld sylenemez. Bunda Tanr ile insan ilikisi, bir efendi kul ilikisidir. Tanr, o iine karlmayan, hikmetinden sorulmayan yce varlk yle istedii iin yle olmutur. nsan etkin deil, edilgin bir yaratk olarak Tanr emirlerine kr krne uymakla grevlidir. Batn inana gre, insan Tanr nurundan yaratldndan, Tanr nitelikleriyle donanm olarak yaratldndan, pek deerli ve yce bir varlktr. * Not 2: Yunus Emre ve Mevlana gibi byk sufiler dnyadan gtkten sonra, batn inanlara Anadolu Alevilii szclk etmi; insann ululuu dncesi AleviBektai edebiyatnn en nemli naklarndan biri olmutur. stelik, Alevilik, Trke'yi dua ve edebiyat dili olarak setii iin, batnliin din, dnya, politika ve sosyal adalet anlay halk arasnda tutunabilmitir. Burada bir soruya yer ald. Yunus Emre Alevi-Bektai midir? Abdlbaki Glpnarl daha 1941 ylnda bu soruyu tartma konusu yapmt. "Yunus ile k Paa ve Yunus'un Batnlii" adl kitapnda Glpnarl diyor ki: "Esasen Yunus'u biz iay mamiye mtehidi (inanan) olarak takdim etmiyoruz... ii diyemeyeceimiz nice Snniler vardr ki batndir (s.31). Daha sonra Glpnarl Yunus'un batnliini aklyor. Bunu, bir yandan onun iirlerinden ald rneklerle; bir yandan da Yunus'un bal olduu Taptuk Emre, Sar Saltk ve Barak Baba gibi dervilerin batnliini ileri srerek yapyor. Onun vard sonu u: " ... btn peygamberlerin srrn kendisinde duyar (Yunus Emre), Hseyin ibni Mansur gibi bir vahdet eridir (s.40)." Yunus'un batn inanlar zerinde daha evvel, yeterince durduumuz iin Glpnarl'nn izahlarn buraya almayacaz. u kadarn sylemeli ki, Yunus'un zamannda Alevilik de, Bektailik de sistemletirilmi bir tarikat olarak ortada yoktu. Bu sistemletirme ii daha sonraki yzyllarda yaplmtr. Bunun iin Yunus'un batnlii, Alevi-Bektailerin batnlik anlayna benzer. AleviBektailer de Yunus Emre gibi batn kaynaklara balandklar iindir ki, Yunus'un iirleri ile Alevi nefesleri arasnda, zellikle konular bakmndan byk benzemeler vardr. Aslnda Hac Bekta Veli de, Yunus gibi bir derviti. Bektai geleneinin bunlar birbirine balamas, inan bakmndan da yakmaz deildir.

YUNUS EMRE VE HALK EDEBYATI Yunus Emre'nin iyi bir medrese eitimi grm olduu ak. Kur'an'dan baz ayetleri Trke syleyecek, baz ifadeleri Arapa olarak iirlerine yerletirecek kadar Arapa'y; ran airlerini okuyup, onlardan Trke'ye eviriler yapacak kadar Farsa'y biliyor. Yaad ada ancak Arap ve Fars kaynaklarndan renilebilecek Tasavvufun btn inceliklerini renmi. iirlerinde bunlar sadeletirerek halka aklyor. lk Trke divan dzenleyecek kadar aruzla iir yazm. Ama iirleri arasnda yleleri var ki, hem aruzun hem hece vezninin kalplarna uyuyor; ayrca, hece vezni ile yazlm iirleri de var. Yunus Emre'nin iirlerinde baka zellikler de var ki, onlara bakarak Yunus'un halk edebiyat geleneimizi iyi bildii sylenebilir. Sz gelimi Yunus, Dede Korkut hikyelerine hi de yabanc deil. Onlar okumu, yahut dinlemi ve iirlerinde bu hikyelerden alnan yerler var. Aadaki deinmeler Dede Korkut hikyelerindeki Deli Dumrul Boyu'ndan: I. Ne kiidir Azrail ki kasdide canma Ben ann kendi kasdn kendiye zindan eyleyem (Divan, 202) II. Azrail ne kiidr kasd ides canuma Ben emanet ssyla anda bitrip geldim. (Divan, 214) III. Bana can sen verdin Azraile buyurdun Senden artuk kimseye emanet verimezim (Divan, 258) IV. n Azrail ine tuta ass (fayda) klmaz ana ata Kimse duymaz o heybeti halktan medet irmez ola (Divan, 53) Bu iirlerle ilgisini gz nnde tutarak Deli Dumrul hikyesini zetleyelim. nk bu dizeler bize gre Deli Dumrul hikyesinin en belli naklarn anlatyor. Duha Koca Olu Deli Dumrul birgn alayan ve van eden bir oba halkna rastlar ve sorar: "Mere kavatlar benim kprmn yannda ne alarsz, neye van edersiz?" Dediler: "Hnm, bir yahi yiidimiz ld, ona alarz" dediler. Deli Dumrul sorar: "Mere yiidinizi kim ldrd?" Dediler: "Vallahi bey yiit, Allah Taaladan buyruk oldu, al kanatl Azrail ol yiitin cann ald". Deli Dumrul aydur: "Mere Azrail dediiniz ne kiidir ki adamn cann alr?" .. Deli Dumrul'un sz Hak Taalaya ho gelmedi.. Azrail'e buyruk eyledi kim, "Ya Azrail, var dahi ol deli kavatn gzne grn, benzini sarart, cann hrlat, al " dedi. Al kanatl Azrail, gerekten de Deli Dumrul'un atna grnr, at rker Dumrul'u yere vurur. Azrail Dumrul'un zerine kp, cann almak ister; o vakit Dumrul sorar: "Sen benim canm neden alyorsun?" Azrail, Tanr'nn emri ile cann alacan

syleyince Dumrul, can alp can verenin Tanr olduunu aarak renir ve Azrail'e "Sen aradan k, ben Tanr ile syleeyim" der ve Tanr'ya yalvarr; Tanr Dumrul'a acr, Azrail'e emir verir ki, "Dumrul can yerine can bulsun, kendi can azat olsun." Dumrul babasna varr, can ister; babann can tatldr vermez, anana git der. Dumrul anasna gider, can ister; anann da can tatldr vermez; karna git der. Dumrul'un kars, "bir canda ne var ki anan ile baban vermemiler, benim canm sana feda olsun" der. Tanr'ya bu cmertlik ho gelir; ana ile babann canlarn aldrr. Dumrul'la karsna iki yz yl mr verir. Yunus "Azrail ne kiidir ki kasdide canma" derken, Dede Korkut'un yukardaki, alt izili szlerini iire aktarmaktan baka bir ey yapmyor. II numaral dizelerdeki "Can bana sen verdin, Azrail'e bildirdin" ifadesi Deli Dumrul hikyesini bilmeden anlalmaz. Yunus iirde Azrail'e "bildirdin" diyor, ama neyi bildirdiini sylemiyor. Anlatm eksik kalyor. Yunus gibi bir sz ustasndan byle eksik bir anlatm beklenmez. Bu eksii Dede Korkut hikyesi tamamlyor. Bu hikyeden anlyoruz ki Tanr Azrail'e, "git Deli'nin gzne grn, cann al" diye bildirmi. iirde byle eksik anlatm, ancak okuyan eksiklii kendi bilgisi ile dolduruyorsa ho grlebilir. Yunus'un iirini okuyanlar Tanr'nn Azrail'e ne buyurduunu biliyorlar. IV numaral dizelerdeki, Azrail gelince anadan, babadan fayda olmaz, ifadesi de Deli Dumrul hikyesinin en nemli naklarndan birine deiniyor. Yunus'un dizeleri, Deli Dumrul hikyesini yalnz kendisinin deil, Yunus'un anda yaayan okuyucunun da ok iyi bildiini, hikyenin daha 13. yzylda yaygn olduunu da belirler. Yunus Emre'nin baka bir iiri, airimizin, halk edebiyatmzn en ok sevilen trlerinden birini, mnileri de bildiini gsteriyor. Mni szc, Yunus'un iirinde, genel olarak anlam karl kullanlr. yle: Eydrsn kim gzm grr da'viyi m'niye verir Gndzn gn ule verir gece yirek durak nedir ***** k Yunus bu sz muhal deyi sylemez M'ni yzn gsterir bu airler kocas ***** Mevlna sohbetinde saz ile iret oldu Arif m'niye dald n biledir ferite rnekler oaltlabilir. Bu anlamda kullan yaygndr, baka airlerimizde de grlr. Ama, Yunus, tek bir iirinde mni'yi anlam karl deil de, bildiimiz "mni", yani sevgi anlatan drtlk anlamnda kullanyor. O iir yle: Mni'de getirmiler kardeten yr yerektir Ouldan daha tatl eer doru yr ise (Divan, 55) Yunus'un bu dizesi "mnide demilerdir ki kardeten yar daha tatldr" anlamna gelir; baka trl yorumlanamaz. Gerekten de "sevgili anadan babadan daha

tatldr" diyen bir mni gnmze kadar yaamtr. Ben, elimin altndaki kaynaklarda bu mninin eitlemesini buldum. unlar: Bahelerde bal tatl Meyvelerde nar tatl Anam babam sa olsun Hepisinden yr tatl (Nzhet-Ferit, 109) Tatllardan bal tatl Meyvelerden nar tatl Anam babam sa olsun Hepisinden yr tatl (Bayr, 61)

Kaleden indim atl Mahramam dolu tatl Anam babam sa olsun Hepisinden yr tatl (Murat, 296) Yunus'un szn ettii mni bizce budur. Baka kaynaklar taransa "sevgili kardeten de tatldr, yahut yr kardeten tatldr" diyen bir eitleme de, herhalde, bulunacaktr. Ama, bulunmasa bile, bu kadarck anlam kaymas, halk edebiyatmzda sk grlr ve kolay anlalr bir olaydr. iirini kurarken Yunus Emre, yle grlyor ki yalnz destan geleneinden deil, mnilerin renkli ve ince anlatml dilinden de faydalanm. Yunus Emre'nin bu dokunmas, mnilerimizin 13. yzylda bilinen trler olduunu belirtmekte yalnz deil. Onun adalarndan eyyat Hamza'ya mniler yaktran bir hikye var elimizde. Fuat Kprl'nn bildirdiine gre (Dergh C.I, No. 4. Biz bu yazy grmedik, Niyazi Eset, Maniler, 1944, s. 19' da verilen zetinden alyoruz) eyyad Hamza bir gn akirdleri ile giderken, yollar bir kye urar. Ky kenarnda toplanm kadnlar grrler. eyyad Hamza bir mni ile kadnlara hallerinin nice olduunu sorar. Kadnlar da, ok ak bir mni ile karlk vererek, erlerinin askere gittiini, bu yzden vcutlarnn yas tuttuunu sylerler. Yunus'un mniden sz etmesi, bu hikyeye olurluk kazandryor. Baka bir kitabmzda, mnilerimizin Karacaolan iirine de katkda bulunduunu belirtmitik. (Bagz, Karacaolan, 26) yle grlyor ki mni tr halk airlerimize olduu kadar, Yunus Emre'ye de faydalar salam. Yunus Emre, halk bilgeliinin anlatm trlerinden biri olan ataszlerimizi de iyi biliyor. Hem iirlerinde, hem "Risalet al-Nushiyye"de ataszleri kullanm. Bunlardan bizim grebildiklerimiz unlar: 1. Bast yerde ot bitmez. (Divan, 20) 2. Erin bayl mal ile deildir. (Divan, 31)

3. Kimesne suu ile kimse knanmaz. (Divan, 39) 4. Katran kabna bal konmaz. (Divan, 36) 5. Bir nicesine ka der, bir nicesine tut der. (Divan, 77) 6. Su ile gnl yunmaz. (Divan, 83) 7. El var elin stnde. (Divan, 85) 8. Son pimanlk ass (fayda) klmaz. (Divan, 87) 9. Az sz erin ykdr, ok sz hayvan ykdr. (Divan, 88) 10. Kardana kuyu kazan akibet kendi der. (Divan, 89) 11. yi sz ile her i baa gelir. (Divan, 89) 12. Da ne kadar yksek olsa yol onun stnden aar. (Divan, 292) 13. Yz akall gelirse yalnca soyamaz. (Divan, 340) 14. Az azdan kutludur. (Divan, 341) 15. Hnzrdan geridir gammaz. (Divan, 342) Biz Yunus Emre'nin hi olmazsa baz iirlerini, daha sonraki klarmzn yapt gibi, bir mzik letinin eliinde syleyip aldn sanyoruz. Onun iirlerinde bunu belirten baz iaretler var. Yunus, baz iirlerini yazmadn, onlar szl yarattn belli ediyor; diyor ki: Yunus bu szleri atar sanki bal yaa katar kilik ile gezen doru yol bulmu deil (Divan, 180) Yunus eder erenlerin dirliini dirilmedim Gcm yettiince bari soylarn soylayaym (Divan, 257) Yunus bilmez kendi hlin alab'dur syletir dilin Bir nicesi yeni gelin ak deirmi yzler yatar (Divan, 304) Yunus Emre bu hb sz sayru yatarken syledi Gezmee talabr can takati ermez neylesin . (Divan, 263) Yunus Emre "sz attm", "soy soyladm", "dilimi Tanr syletti", "sz syledim" diyor da, yazdm, iir yazdm, elime kalem aldm, yahut Tanr yazdrd demiyor. Onun sylediklerinin hibiri elde kalem, iir yazmann iareti deil. Halbuki, ondan sonra gelen Divan airlerinin ou kalemlerini metheden iirler yazmtr. Ama, elimizde bir Yunus divan olduuna, bu divan da aruzla yazlm iirlerle dzenlendiine, divan dzenleme de a'dan balayp z ile biten uyakl gazeller gerektirdiine gre, Yunus'un iirlerinin byk ksmnn kt zerine yazlm

olduunu kabul etmek gerekiyor. Ama, herhalde bir ksm da ilahi halinde, mzikle sylenip, okunmu. Daha evvel verilen Ebussuut Efendi'nin fetvas, baz trenlerde Yunus iirlerinin ilahiler halinde okunduunu aklyor, "teganni edildiini" sylyor. Bunlarn Taptuk Tekkesi'ndeki semah trenlerinde de trk ve ilahi olarak alnp sylenmi olduunu kabul etmemek iin bir sebep yok. Benzeri trenlerde trk halinde olmayan, algsz iir okunmas gelenek deildir. Daha ileri giderek Yunus'un kendisinin bir mzik aleti aldn ileri srebiliriz. Yunus yukardaki dizelerinde "Erenlerin iyi gnlerine yetiemedim, bari soylarn soylayaym" diyor. Soy soylamak bizim epik edebiyatmzda bir kimseyi, yahut bir kimsenin soyunu sopunu ululamak iin trk syleme demek olur; trkye de bir mzik aleti elik eder. Dede Korkut hikyelerinde sk sk yle yazlmtr: "Dirse Han bunu iitti, eydr krk yoldam aman, Tanr'nn birliine yoktur gman. Benim elimi ein (zn), kola kopuzum elime verin. Ol yiidi ben dndreyim... dedi. Dirse Hann elini etiler, kola kopuzun eline verdiler. Dirse Han kar gelip soylam, grelim Hanm ne soylam" (Gkyay, 13). Salur Kazan hikyesinde de yle geer: "Mere kfirler kopuzum getirin, sizi eyim dedi. Vardlar kopuzunu getirdiler, eline alp orada soylam, grelim Hanm ne soylam." (Gkyay, 136). Soylamak iin ele bir mzik aleti almak gerekiyor. Yunus da soy soylarken herhalde bir mzik leti alyordu. Baz kaynaklar Taptuk Emre'nin ete aldn belirtiyorlar. Ama, Yunus Emre ete alarm demiyor, "ete dinlerim" diyor. "Kopuz dinlerim" diyor. (Glpnarl, Tasavvuf, 53). Yunus Emre bizce bu alglardan birini almay renmitir. Baba Taptuk'un fikirlerini yaymak iin gebeler ve kyller arasnda dolaan, onlara iirleri ile seslenen Yunus Emre'yi, eer yazdklarn iir gibi okusa, Ouz ve Trkmen obalarnda kimse dinlemeyecekti. Bizim halk edebiyatmzda trksz iir okuma diye bir gelenek yoktur. iir alnr, sylenir de yle dinlenir. Sesi trk sylemeye yatkn olmayan hikyeciler, yanlarna bir alg alan ve trk syleyen bulduktan sonra halka hikye anlatrlar. O kadar ki at stnde giden hikye kahramanlar bile, ya kargsn saz edip "basar dertli sinesine, gelir szn binasna", yahut eer kadn ise, "On iki belik satan birini ayrp saz yerine "dertli sinesine kor, sa siyah, gerdan beyaz, birbirlerine yakr." Trk ancak byle sylenir. Yunus Emre edebiyatmzn ve kltrmzn bir gei anda yaamtr. Gebe kltr Anadolu'da yerleik kltre dnmekte; yerleme birimlerinde ise eitime dayanan yeni bir klasik edebiyat ieklenmektedir. Gazeli, kasidesi, mesnevisi ve slam kltr temeli ile bu edebiyat aydnlarn ve idarecilerin edebiyat olmaya adaydr; en byk ustalarn Yunus'tan ancak iki yz yl sonra yetitirebilecektir. Yunus bu edebiyatn kurucularndan biridir. Ama, Yunus'un dinleyicisi, sadece, konaklarda ve divan kelerinde oturan Snni Mslman deildir. Kyde, obada Trk halk edebiyatnn rneklerini dinleyerek byyen kyl, konarger, yahut eitimsiz kasaba ve kent halkdr. Onlarn arasnda epik gelenek ve szl edebiyat yaygndr. rnekleri bize kadar gelmemi olmakla birlikte, bu edebiyatn trk ve at gibi teki trleri de, herhalde halk arasnda yayordu. Ama epik iirin ozan artk yerleik kltrn arad sanat

deildir. "At iler er nr" diyerek gebe kltrnn dnya grn zetleyen atasz, yerini "Alet iler el nr" diyen kltre brakmaktadr. Yunus ne bir k, ne bir halk airi. Ama iirlerini tekkede, ky odalarnda, ger illerde halka okuyup dinletiyor. Onun iin hem Trke'ye ayor aydn iirini, hem de halkn edebiyatndan iirinde faydalanyor. Ouz epik edebiyatn iyi bildii gibi, mnilerimizi de biliyor, hi olmazsa hece ile yazd iirleri bir mzik aleti eliinde, trk olarak da sylyor.

DL REFORMCUSU YUNUS EMRE Yunus Emre'nin yetitii yzylda szl edebiyatmzn renkli ve zengin bir dili vard. Bu edebiyattan yazya aktarld iin bize kadar gelen Dede Korkut Hikyeleri bunun en gzel kantdr. Ama Trklerin, o vakit gelimi bir yazl edebiyat, ister iir, ister dzyazl olsun, henz yoktu. 13. yzyln yazarlar, Cumhuriyet dnemi yazarlarnn dil sorunuyla karlat. Cumhuriyet yazarlarnn gemiinde, geri, be yz yllk bir edebiyat vard. Ama, halkn anlamad bu edebiyat dili deitirilecekti. Trkeyi, Arap ve Acem dillerinin yok edici basksndan halk edebiyat korumu olduu iin, yeni devrin yazar, edebiyat dilini kurarken, ilkin o hazineye bavuracakt. Bu kaynakta kullanlmadan kalm veya sadece halk edebiyatnda kullanlm szckleri ve deyimleri bulacak, toprak altndan karacak ve edebiyat dilinde onlara yeniden can verecekti. Ama halk dili ve edebiyat, yeni kavramlar, yeni dnya grlerini anlatmak, zellikle bilim dilini oluturmak iin yeterli deildi. O vakit, yeni bir uygarln rahat ve kolay anlatm iin, yeni szckler, yeni deyimler yaratlacak veya teki Trk lehelerinden alnacakt. Bu abann srp gitmekte olmas, ne etin bir i olduunu gsterir. Yunus Emre de ayn sorunla karlat. Trk destan dili, veya Trk halk edebiyatnn dili, yeni Mslman ideolojisinin dili deildi, slam uygarln anlatmaya yetmiyordu. Mslmanln kutsal kitab, edebiyat, efsaneleri ve hikyeleri ya Arapa, ya Farsa yazlmt. Yunus Emre, iirinde bu yeni kavramlar anlatabilmek iin, ya yeni szckler yaratacak, ya da, bunu yapamad zaman, yabanc szckleri kullanacakt. Yunus Emre, bilinli olarak bu yollar denedi. Ama, Arapa'nn ve Farsa'nn gramer kurallarn kullanmamaya, zellikle dikkat etti. Bylece, iirinin dilini kendisi kurmak gibi etin bir ii baard. Bu gerekten zor bir iti. nk, sorun sadece eitli kaynaklardan derleyip toplayarak bir yaz dili kurmak ii deildi, ayn zamanda, bu dili okura sevdirmek iiydi. Yunus bu konuda o kadar baarl olmutur ki, onun kurduu iir dilini, Rum da, am da, gebesi de, kyls de anlam, sevmi, daha sonra onun ardndan gelen bir airler ve derviler kua da bu dilin at edebiyat yolundan giderek eserler vermilerdir. Divan airlerimiz ayn yoldan gitmi olsalard, imdi bir edebiyat dili sorunumuz olmayacakt. Yunus Emre, ilkin yabanc szleri Trkeletiriyor. Farsa "gu" demiyor, "kulak" diyor, "em" demiyor, "gz" diyor, "murg" demiyor, "ku" diyor. Sonra da yabanc

dilde kurulan isim tamlamalarn Trkeletiriyor. Aadaki liste, Mevlana'nn kulland Farsa tamlamalara Yunus'un nerdii ve kulland Trke tamlamalar gsteriyor. Mevln'daki sim Yunus'taki Tamlamalar Tamlamalar g- can can kula em-i can can gz menzil-i can can menzili murg- can can kuu srr- can can rz yine-i dil gnl aynas hne-i dil gnl evi rh- dost dost yolu te-i ak ak odu aftb-r gne yzl mh-r ay yzl gl-r gl yzl Yunus Emre dil reformculuunda daha da ileri giderek, Farsa'dan yararlanp Trke deyimler retiyor. Farsa Trke be zeban averden dile getirmek kemer besten bel balamak arh zeden arh urmak dem zeden dem urmak cevlan zeden cevlan urmak cefa keiden cefa ekmek gussa horden gussa yemek. (Gobeskiria 17) Bu yollarla iir dilini tamamlayamayan Yunus Emre, "zehi", "bahadr", "zht", "mlk", "mutlak", "hicap", "zinhar", "tahamml" gibi nice yabanc szc kullanmaktan ekinmiyor. Byle de olsa, Yunus'un dili, halkn dili deildir. Kentli bir aydnn dilidir. Ama, Yunus Emre, kendi zamannda kentlerde gelien yazl edebiyatn dilini halk diline yaklatrmak, halk diliyle zenginletirmek iin, bilinli bir aba harcamtr. Bu aba Yunus'un iir dilini halkn anlamas sonucunu vermitir. Onun reformculuu bu abadaki ll davranndan geliyor.

YUNUS EMRE'NN HAYATI ZERNE NELER BLYORUZ?

Yunus Emre'nin hayat hakknda snrl bilgiler var elimizde. Bunlarn en salam, yine Yunus'un kendi iiri. Bu iirler bize, kopuk kopuk da olsa, ksa ve eksik de kalsa, onun hayatn bir zaman dilimi iine yerletirmek olanan salar. Yunus ayr iirinde Mevlna Celleddin Rmi'yi anar: Mevlna Hdvendigr bize nazar klal Onun krkl nazar gnlmz aynasdr ***** Mevlna sohbetinde saz ile iret oldu Arif manya dald n biledir ferite (Glpnarl, H. 52) Sultan Seyyid Necmeddin fakih Ahmet Kutbeddin Mevlna Celleddin ol Kutb- Cihan kan (Glpnarl, H. 53) Glpnarl, ilk ift dizelerden Yunus'un 1273 ylnda len Mevlna ile grm olduu sonucunu karyor. Sonunculardan ise Mevlna ldkten sonra Yunus'un hayatta olduunu anlyoruz. Bu grler doru olmaldr. Risalet al-Nushiyye adl mesnevisinde Yunus Emre bize bir tarih verir: Sze tarih yedi yz yediyidi Yunus can bu yolda fidiyidi (feda idi) (Glpnarl, H. 51) Bu tarihten ilkin Kprl, lk Mutasavvflar adl kitabnda sz etmi (Kprl, 283, 294); ayn tarihi zel kitaplndaki bir Yunus divannda yle bulduunu belirtmitir: Yunus can dorulua kld kodu Ann n tarihi yedi yz yedi. (Kprl, 231) Ama bu divan ortaya kmam ve kimse Kprl'nn verdii bu kayt zerinde durmamtr. Kprl 707 Hicri'yi Yunus'un tarikata girdii tarih olarak kabul eder. Glpnarl ise bu tarihin Mesnevi'nin bittii yl olduunu ileri srer, ki bu dorudur. Demek ki Yunus 707 (1307-1308) tarihinde bu uzun didaktik eserini yazmtr. Byle bir iirin genlik yllarnda yazlamayaca aktr. Adnan Erzi, eski bir mecmuann kenarcna dlen u notu bularak yaynlamtr: Vefat- Yunus Emre sene 720. Mddet-i mr 82. (Erzi, 85) "Risalet al-Nushiyye"yi 1307'de yazp bitiren ve 1273'te len Mevlna ile gren Yunus'un 720 (1320-21) tarihinde lm olmasnda bir aykrlk grlmez. Onun

iin bu lm tarihini doru saymak gerekir. 82 yl yaadna gre Yunus 1238-39 ylnda domu olmaldr. Yunus Emre'nin hayat iin bu tarih dilimleri iinde yaam olmasndan baka bilgimiz yok. Nasl bir aile iinde bym, hangi stadlarn nne diz kerek ilim tahsil eylemi, kimlerin etkisinde kalm, iir yazma yeteneini nasl gelitirmi bilmiyoruz. Bursa, Sandkl, Kula, Erzurum, Sarky ve Karaman'da mezar gsteriliyor. Bunlardan Karaman ve Sarky, aratrclar ikiye blm ve uzun tartmalara yol amtr. Glpnarl, Yunus'u Sarky'de gml kabul ederken; Cahit ztelli, Yunus Emre'nin Karaman'da yattnda ayak diremektedir. Araya Karaman ve Eskiehir Turizm derneklerinin de karmas ile tartma uzayp gitmektedir. Yunus Emre'nin Sarky'de yattn ileri srenler u belgelere dayanyor: 1. Hac Bekta Veli Vilayetnamesi: Bu kaynak der ki: "Meer Sivrihisar'n imal tarafnda Yunus derler bir kimesne var idi; gayet fakir halli olup iftilik ederdi." Bundan sonra Vilayetname, Yunus Emre'nin bir ktlk ylnda nasl Hac Bekta Veli'ye vardn ve ondan buday istediini hikye eder. Bu rivayeti daha evvel zetledik. 2. Lamii elebi (l. 1582) Nefahat l ns evirisi: Lamii elebi, Yunus Emre'nin, Ktahya suyunun Sakarya suyuna kart yerin yaknlarnda yattn syler. 3. Kitab- Mahbb-i Mahbb Bu kitap eyh Hal Olu Sivrihisarl Baba Yusuf (l. 1513) tarafndan yazlmtr. Kitapta yle bir ksm var: Azizlermi hususa Yunus Emre dermi zhd uzlet uyup emre Bu yerdedir bu zmrenin mezar Merref eylemilerdir diyar. 4. akayk- Numaniyye. Bu kaynak Yunus Emre'nin eyhi olan Taptuk Baba iin "Sakarya ad verilen nehre yakn bir karyede domutu" der. 5. Ankara Eski Kaytlar (Kuyud- Kadime) arivinde bulunan ve Kanuni devrine kan (1519-1566) bir defterde Yunus Emre Bek adnda birinin Sarky'deki iftliini, Yunus Emre Zaviyesi'ne vakfettii yazldr. Abdlbaki Glpnarl'nn 3Yunus Emre, Risalet al-Nushiyye ve Divan3 adl, 1965 ylnda baslan eserinden zetlediimiz bu bilgilerden sonuncu, yani 5 numaral belgede ad geen Yunus Emre Bek'in, yanl okunduu, dorusunun Yunus Emir Bek olduu aklanmtr. (Bak, Kunter, 98; ztelli, 17). Yunus Emre'nin Karaman'da, eski ad ile Larende'de gml olduunu ileri srenler u belgelere dayanyorlar: 1. 1518 ylnda, Yavuz Sultan Selim iin dzenlenen Konya Vakf Defterleri'nde yle bir kayt var: "Bu yeri smail Hac Cemaat'ndan Yunus Emre, Karamanolu brahim Bey'den satn alm imi, elinde mlknamesi vardr" (Barkan, 333; Konyal 338; ztelli, 24). 2. Vakf kaytlar 16. yzyldan balayarak Karaman'da, Kirii Baba ad ile

tannan bir Yunus Emre Zaviyesi'nden sz etmektedir. Bu zaviye 1500 tarihlerinde Nureddin Emre adl birinin elindedir. (Konyal, 372; ztelli, 25). 3. Evliya elebi 1648'de Karaman' ziyaret edince unlar sylyor: "Ve Kirii Baba Camii'nde Yunus Emre Hazretlerinin merkaddi (mezar); Trke, Tasavvufane iirleri, beyitleri ve ilhileri mehur- lemdir. (Seyahatname, cilt. 9, s. 315). 4. ikari Tarihi eyh Yunus Emre adl birisinden sz eder. Bu eyh, Karamanolu Alaeddin Bey'e kar bir ayaklanmaya katld iin aslmtr. ztelli'ye gre, "yleyse Yunus Emre 14. yzyln ortalarnda sadr, Karaman Saray'nda sz sahibi bir kiidir, Bulgar Da yrklerinin ileri gelenlerindendir." (ztelli, 34). Seluklu ve Osmanl imparatorluklarnda pek ok rastlanan Yunus Emre ad ile, bizim byk air Yunus Emre'yi birbirinden ayrmak gerek. ztelli'nin ileri srd son belge, aka bir eyh Yunus Emre'den sz ediyor. Bu bizim Yunus olamaz. Bizim Yunus Emre 14. yzyln ortalarna kadar sa deildi. Ayn gr, Hac smail Oullar'ndan Yunus Emre iin de ileri srebiliriz. Bu Yunus Emre'nin de bizim air Yunus olduu belli deil. Karaman'da geri bir Kirii Baba Camii ve tekkesi var. Baz yeni kaynaklar bu tekkeye bal bir Yunus Emre Kabristan'ndan, Yunus Emre Dergh'ndan, hatta Yunus Emre Soka'ndan, bize haberler veriyorlar. . Hakk Konyal 1930'larda, daha yklmadan evvel bu tekkeyi grm. (Konyal, 374; ztelli, 38). Kirii Baba Camii'nde yatan Yunus Emre'nin, bizim byk air Yunus olduunu, ilk defa ve ak seik, Evliya elebi sylyor. Sarky-Karaman ikilemesi bir zaman daha srecee benzer. Evliya elebi'nin sarih ifadesi olmasa, Glpnarl'nn ileri srd delillere dayanarak Yunus'un Sarky'de yatt sylenebilirdi. Evliya elebi'nin dnda kalan teki kaynaklarn Karaman iin verdii bilgiler Yunus'un Karaman'da yattn gsterecek kesinlikten uzak. Burada karmza kan en nemli sorun Evliya elebi'ye ne lde gvenebileceimizdir. Yunus'un Mevln ile grm olmas, iyi bir medrese eitimi almas onun Seluklu bakentine yakn bir yerde bym olmas ihtimalini kuvvetlendiriyor. Acaba Yunus'un Batn inanlarn benimsemesi Snniliin merkezi olan Konya'dan, Batnliin merkezi olan Karaman'a gemesi gibi sosyal bir temele mi oturuyor? Geri, Risaleti Nushiyye'de anlatlan toplum yaps Karaman beyliine benziyor, ama imdilik bu konuda kesin bir karar vermek zor. Aslnda Yunus'un nerede gml olduu nemli bir konu da deil. Sarky yahut Karaman evresi bize Yunus'un hayat, eitimi, air olmas ve hayat faaliyetleri zerinde yeni bilgiler vermedike, yani Yunus Emre'nin byk sanat erliini bize daha iyi tantmadka yalnz bir akademik tartma olabilir. Anadolu topranda yetien bu byk ustann yine orada yatyor olmas bizim iin yeterlidir. Yunus Emre'nin iiri, bize, onun hayatna uradan buradan k tutan baka bilgiler de verir. Yunus Emre, Taptuk Emre adnda bir eyhten el alm, onun tekkesine varm, onun yoluna girmitir. Bunu yle aklyor: Yunus'tur derviler kulu Taptuk gibi serveri var.

Ak sultan Taptuk'durur Yunus geddr kapda. Vardmz illere ol saf gnllere Baba Taptuk manisin satk elhamdlillah Taptuk'un tapusunda kul olduk kapsnda Yunus miskin i idik pitik elhamdlillah. Sorun Taptuk'lu Yunus'a bu dnyadan ne anlad Bu dnyann karar yok sen ne imi ben ne imi. Yunus bir doan idi kondu Taptuk koluna Avn ikra geldi bu yuva kuu deil. Taptuk Baba'nn eyhinin Sar Saltuk, onun eyhinin de Barak Baba olduunu yine Yunus'un iirlerinden reniyoruz. Yunus'a Taptuk'tan oldu hem Barak'tan Saltuk'a Bu nasip n cu kld ben nice pinhan olam. Yunus Emre bylece Taptuk, Saltuk ve Barak Babalarn yollarna balanyor, kendisini onlarn din grleri ile halkalyor. Taptuk Baba'nn yaam olmasndan phe etmek doru deil. Ondan, Yunus'un iirlerinden baka, akayk- Numaniye, Bursal Lamii ve Bektai Velayetnamesi de, yaam bir Baba olarak sz ediyor; tekkesi hakknda bilgi veriyor. iirde ad geen Sar Saltuk, Sar Saltuk Baba'dr. Seluk ehzadesi zzettin Keykavus II, kardei Rkneddin'in elinden kurtulmak iin, 1261'de, 50-60 obalk bir Trkmen topluluu ile Bizans imparatoruna snr ve stanbul'a varr. Bu Trkmenlerin banda Sar Saltuk vardr. Bir zaman Bizansn bakentinde oturduktan sonra, yaylamaya alkn bu "ger iller", imparatordan kendilerine yaylak ve klak vermesini isterler. Bizans mparatoru da, 1262'de bu Trkmenleri Dobruca'ya, Hristiyan halkn arasna yerletirir. Bylece Sar Saltuk'un ad Balkanlar'da Mslman-Hristiyan halkn ilikilerine karr, Sar Saltuk onlar Mslman eden bir efsane kahraman haline gelir. 1300'lerden sonra Balkanlar'da tutunamayan bu Trkmenlerden bir bl yeniden Anadolu'ya dnecek; bir bl orada kalarak Hristiyanl kabul edecektir. Adlar Keykavus'tan inen ve bugn Romanya'da yaayan Gagauzlar bu Trkmenlerden kalmadr (Wittek, 649-50). Barak Baba ise, yar aman, yar mistik bir dervi. Koyun postundan hrka giyiyor. Bana keeden boynuzlar taknyor; boynuna knal klar asyor; iki yanna taklm zillerle gezip dolayor. evresinde kendisi gibi giyinen dervileri; davullu, tefli bir de alg takm var. Mool Han Muhammed Hudabende, Barak Baba'y sevip sayyor ve bir i iin Baba'y Giylan Hanna eli gnderiyor. Giylan Han, Barak Baba'nn kln kyafetini ve davranlarn Mslmanla aykr bulduu iin, bir rivayete gre, kaza vurdurarak Baba'y

1307 ylnda ldrtyor. Barak Baba ve adamlar am'da hayal perdesine karlarak alay konusu ediliyor; haklarnda ktleyici trkler syleniyor. Yunus'un yollarna baland bu Babalarn ortak zellikleri var: Snni Mslmanln kurallarna aldrmyor, eriatn buyruklarn yerine getirmiyorlar. kili, algl, oyunlu din trenleri yapyorlar. Bu trenlere kadnlar da katlyor. u veya bu biimde hepsinin Baba lyas'la ilikileri var. Onunla beraber Seluklularla savamamlarsa bile onun destekleyicileri bunlar. Hepsi kurulu dzenin dini halini alan Snni Mslmanla kar, ona aykr den bir kart kltr iine yerletirilebilirler. Yunus Emre de bu kart kltrn iinde; Yunus da inan ve trenlerinde Snni dzene ters den davranlar gsteriyor. Derli toplu bir hayat hikyesinin iine yerletiremesek de, Yunus'un hayatndan izler tayan baka dizeler de var onun iirlerinde. Yunus uzun zaman gurbette kalm. Gnl usanmadn sen bu seferden alabm saklasn seni hatardan (tehlikeden) Doal barm dorad gurbet Szar, tamar (damlar) cier kan damardan Vatan oldu diken gurbet glistan Au imek ye oldu meyekerden ***** Gezdim Urum ile am' yukar illeri kamu ok istedim bulamadm yle garip bencileyin. Bir garip ld diyeler gnden sonra duyalar Souk su ile yuyalar yle garip bencileyin. Yunus Emre, gurbet yllarnn bir ksmn Taptuk Tekkesi'nde evinden ve ailesinden uzakta geirmi olmal. Bir ksmn da, Anadolu'da, am'da ve Yukar ller dedii Erzurum ve Azerbaycan blgesinde Taptuk'un fikirlerini yaymak iin harcam. Bunu kendisi sylyor: ndik Rum'u kladk ok hayr u er iledik U bahar geldi gene gtk elhamdlillah Vardmz illere ol safa gnllere Baba Taptuk mnisin satk elhamdlillah Cahit ztelli aadaki dizelere bakarak Yunus'un iki evli, olanl kzl bir ailenin reisi olduunu sylyor. Bu anlay dorudur: Bunda dahi verdin bize oul u kz u ift hell

(iki kadn) Ondan dahi geti arzum benim ahm didar iin (Divan, 260 varyant) ift dizenin Fatih divanndaki eitlemesi yle: Bunda dahi verdin bize ol hri-yi ifte hell Ondan dahi geti arzum azmim sana kamak iin. (Divan, 260) Baka bir dizesinde Yunus yle diyor: lk adm Yunus idi adm k taktm. Gerek halk airlerimizde, gerek divan airlerimizde bir iir ad almak, sonradan bir "mahlas" edinmek gelenei vardr. Bilindii gibi emre szc k anlamna da geliyor. Bu dize ile Yunus acaba, asl adm Yunus idi, Emre adn ben daha sonra k anlamna geldii iin takndm m demek istiyor? Yunus Emre, bir divn tertiplemeye yetecek kadar iir yazm, divan onun salnda dzenlenmitir. Diyor ki: Yunus olduysa adm ne acep Okuyalar bu benim divnm. (Divan, 100) Glpnarl, u dizeleri de Yunus'un kendi divanna bir iaret sayyor: Yunus miskin onu grm, eline bir divan alm limler okuyamam bu m'niden duyan gelsin. (Glpnarl, Tasavvuf, 126) Yunus'un ele ald bu divan bakasnn divn da olabilir. Yunus, 'bir divan' diyerek bu yoruma kendisi kap ayor. Yunus ok yaam, kocam, ama iir yazmay yine de terk etmemi. Diyor ki: k Yunus bu sz muhal deyi sylemez Mni yzn gsterir bu airler kocas ***** Niceler eydr Yunus'a n kocadn ak kogl (koy, brak). Rzigar (zaman) uramaz aka akn ne ay yl var ***** ki kii syleir Yunus'u grsem deyi Biri eydr ben grdm bir k koca imi . (Glpnarl, Tasavvuf, 127)

Yunus'un iirlerinden baka bilgi krntlar da toplanabilir. Yazk ki, onlar da Yunus'un hayat hikyesini bir dzene sokmaya, bir btn iine yerletirmeye yetmeyecektir. YUNUS RLERNDEN BR GLDESTE

SEME DZELER Kara topran altnda gl deren elleri grdm Yunus seni seveli bearet oldu can Senin akn deniz ben bir balcak Ben o yari sevdiimi bir nice gizleyibilem Canm, erenler yolu inceden inceyimi Ey dostlar esenleelim tuz ekmek helallaalm Tatl szler sylegil irinlikler eylegil Deniz yznden su alp su veririm gnllere Azn azn bu mrn geesidir Halka nasihat satnca (satacana) er ol yolunca ho yr Sev seviye dt gnl ol ufack naresteler gl gibice solmu yatr DNYA KLASKLER DZS: 46 YUNUS EMRE II (iirlerinden Gldeste) Bu kitap Cumhuriyet Dnya Klasikleri Dizisi'nde Sn. lhan Bagz'n izniyle baslmtr. Yayna hazrlayan : Egemen Berkz Dizgi : Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A.. Bask : ada Matbaaclk Yaynclk Ltd. ti. Mays 1999 LHAN BAGZ YUNUS EMRE II (iirlerinden Gldeste) C Cumhuriyetimizin 75. yl cokusuyla... DERV YUNUS'UN RLER Altnda kaynak belirtilmeyen iirler Sabahattin Eybolu'nun kitabndan alnmtr. OCAA VARMAYINCA

1 Hakk' kaan bulasn Hakk'a kul olmaynca Erenler eiine Yaslanp yatmaynca Bir ba ki viran ola i dikenle dola Ayklamak neylesin Od ile yanmaynca Isszlk u yabanda Od mu bulunur onda Kav ta akma Bir yerde olmaynca Isszlkta kalma sen Odunu sndrme sen Odu kaan bulasn Ocaa varmaynca Ol hakikat gnei Doar vahdet burcundan le vermez Yunus'a Hicaplar kalkmaynca

DOSTU KANDA BULASIN 2 Gnl kanda dolana Maukun bulmaynca Kii k m olur Gnlsz kalmaynca Gnldr anan onu Esir eyleyen seni Kimi zat eylersin Sen zat olmaynca Boynu zincirli geldik Key kat esir olduk Er nazar eylemedi Halimiz bilmeyince

Bir yanndan verler Aylak nesne verirler Bahasn ne bilesin Sen satn almaynca Bahas cann ann Mal ile davar deil Sevdik mi ele girer Sevdikler vermeyince

Dostu kanda bulasn Sende durmak ile sen Ol imaret eylemez Sen viran olmaynca Sz Yunus'tan iit Kibir klma tut t Ol seni sora gelmez Sen yavu varmaynca

DOSTA GTMEYE 3 Sensiz yola girer isem are yok adm atmaa Gvdemde kuvvetim sensin Bam gtrp gitmee Gnlm canm aklm bilim Senin ile karar eder Can kanad ak gerek Uuban dosta gitmee Kendiliinden geeni Doan eder mauk an rdee keklie salar Sre eriben tutmaa Bin Hamzaca kuvvet vermi

Kadir alap ak erinde Dalar yolundan rar Kasteder dosta gitmee Yzbin Ferhad klng alp Kazar dalar bnydn (yapsn) Kayalar kesip yol eyler Ab- hayat aktmaa Ab- hayatn emesi klarn visalidir Sohbeti ak ile eder Susamlar yakmaa k m derim ben ona Tanrnn uman seve Umak hod bir tuzaktr Eblehler cann tutmaa k olan miskin olur Hak yoluna teslim olur Her ne dersen boyun tutar are yok gnl ykmaa Bildik gelenler getiler Grdk konanlar gtler Ak arabn ien canlar Uymaz gmee konmaa Tutulmad Yunus can Geti tamudan uma Yola dp dosta gider Ol aslna (ulamaa) uyakmaa. (Divan, 58)

DESTAN OLA 4 ki cihan zndan ise Gerek bana bostan ola Ayruk bana ne gam gussa n inayet dosttan ola

Varam ol dosta kul olam Hem alban gl olam Hem tp blbl olam Duram glistan ola Dost yzn grd gzm Erenlere toprak yzm Sz anlayana bu szm Gerek ekeristan ola Her dvdan geen kii Dosttan yana uan kii Ak arabn ien kii Geh esrik geh mestan ola Sensiz iki cihan benim Zindan grnr gzme Senin aknla bilien Gerek hass'l-has'dan ola (haslar hasndan) Aka doyamad zm Kekszn sylerim szm Yunus senin ibu szn lemlere destan ola (Divan, 58) OL GL SOLMAZ OLA 5 Bir aha kul olmak gerek Hergiz ma'zl olmaz ola Bir eik yastanmak gerek Kimse elden almaz ola Bir toyu toylamak gerek Bir soyu soylamak gerek Bir sz sylemek gerek Melekler de bilmez ola Bir ku olup umak gerek Bir kenara gemek gerekBir erbetten imek gerek enler aylmaz ola evik bahr olmak gerek Bir denize dalmak gerek Bir gevher karmak gerek

Hi sarraflar bilmez ola Bir baheye girmek gerek Ho teferr klmak gerek Bir gl yaylamak gerek Hergiz ol gl solmaz ola

Kii k olmak gerek Ma'ukay bulmak gerek Ak oduna yanmak gerek Ayruk oda yanmaz ola Yunus imdi var tek otur Yzn hazrete gtr zn gibi bir er getir Hi cihana gelmez ola

SENN LE VARAM SANA 6 Ey klar, ey klar Ak mezhebi dindir bana Grd gzm dost yzn Kamu yas dndr bana Ey Padiah, ey Padiah, ben beni verdim sana Genc- hazinem kamusu Sensin benim nden sona .................. Senden sana varr yolum Senden seni syler dilim lle sana ermez elim Ne hikmettir atm buna Ayruk bana ben dimeyem Kimesneye sen dimeyem Bu kul o sultan dimeyem itenler kalsn tana Dost akna ulaaldan Dnya ahiret bir bana

Ezel ebet sorar isen Dn ile bu gndr bana Ayruk bize yas olmaya Gnlmze pas olmaya Zira Hak'tan gelen avaz Savulmaz dndr bana

Ben akmdan ayrlmyam Derghndan ralmyam Benden dahi gider isem Senin ile varam sana Ol dost beni veribidi Var dnyay bir gr dedi Geldim grdm ho ryi Seni seven kalmaz ana Kullarna vd eyledi Yarnki gn grmem dedi Ol dostlarn sevindii Yarnm bu gndr bana Bu ah ile bu zr ile Bu hikmeti kim ne bile Bilse dahi gelmez dile Tuttum yzm senden yana Sensin bana can- cihan Sensin bana genc-i nihan Sendendrr ass ziyan Ne i gele benden bana Yunus sana tuttu yzn Unuttu cmle kendzn Cmle sana syler szn Sz syleten sensin ana GL ALIRIM GL SATARIM 7 Ben dost ile dost olmuam Kimseler dost olmaz bana Mnkirler bakar glr

Selm dahi vermez bana Ben dost ile dost olaym lmezden evvel leyim Canm kurban vereyim Dnya bki kalmaz bana Ben k- biareyim Batan ayaa yareyim Ben bir deli divaneyim Aklm da yr olmaz bana Kimseler bilmez halimi Ak odu yakt canm Semezem soldan sam Namus u ar olmaz bana Sanurlar ki ben deliyem Ben dost ba blblyem Mevl'nn kemter kuluyem Kimse baha saymaz bana

Blbl oluben terim Dost bahesinde biterim Gl alrm gl satarm Bauban olmaz bana Dervi Yunus nice diyem Ben bu cihan terk idem Yana yana dosta gidem Perde hicap olmaz bana

SUAL OLMAYA 8 Ak etein tutmak gerek Akibet zevl olmaya Aktan okuyan elifi Kimseden sual olmaya Ak dediin duyar isen Aka candan uyar isen

Ak yoluna candr feda Ona feda mal olmaya Asilzdeler niann Eer bilmek diler isen z olan da olursa Sznde vebal olmaya Ariflerden nian budur Her gnlde hazr ola Kendiyi teslim eyleye Szde kyl kal olmaya Grmez misin sen ary Her bir iekten bal eder Sinek ile pervanenin Yuvasnda bal olmaya

Drr cevher ister isen Ariflere hizmet eyle Cahil bin sz syler ise Manide miskal olmaya Miskin Yunus zehr-i ktil (ldren zehir) Ak elinde tiryak olur lm amel zhd taat Bes aksz hell olmaya (Divan, 58)

UZAMI BR AA 9 Gideridim ben yol sora Yavlak uzam bir aa Byle latif byle irin Gnlm eydr bir ka sr a Byl'uzamak ne mnidir nk bu dnya fnidir Bu fuzulluk niandr

Gel beri miskinlie ge Byle latif bezeniben Byle irin dzeniben Ge doru uzanban Dilek nedir neye muhta Aa karr devran dner Ku budaa bir kez konar Dahi sana ku konmam Ne gvercin ne hod tura Bir gn sana zeval ere Yce kaddin ine yere Budaklarn oda gire Kaynaya kazan kza sac Yunus imdi sen bir nice Esrkln yzbin onca Kur'aaca yol sorunca (soracana) Teferrle yoluna ge (Divan, 61) DOST LEDR BAZARIM 10 Adm adm ileri Bu lemden ieri On sekiz bin lemi Grdm bir da iinde Yetmi bin hicap getim Gizli perdeler atm Ben dost ile birletim Buldum bir da iinde Gkler gibi grledim Yerler gibi inledim aylar gibi aladm Aktm bir da iinde Bir dek demiler Nur ile bezemiler Dedim bu kimin ola Sordum bir da iinde

Deprenmedim yerimden Ayrlmadm primden Aktan bir kadeh aldm tim bir da iinde Yunus eydr gezerim Dost iledir bazarm Ol Allah'n didrn Grdm bir da iinde ELLER KAN NDE 11 stediimi buldum Ekere can iinde Dara isteyen kendi Kendisi ten iinde Kaymdurur rlmaz Onsuz kimse dirilmez Adm adm yer ler Kendi revan iinde Bu tlsm balayan Cmle dilde syleyen Yere ge smayan Girmi bu can iinde Oru olmu orular Gene kendiyi tutar ahne kendisi olmu Kendi zindan iinde Tutun diye arr Oru dahi rr Bu ne acayip oru Bu aran iinde

Siyaset meydannda Galebeden bakan ol Siyaset kendi olmu Girmi meydan iinde Tartm kudret klcn

alm nefsin boynuna Nefsini tepelemi Elleri kan iinde Sayr olmu iniler Kur'an nn dinler Kur'an okuyan kendi Kendi Kur'an iinde Trl trl imaret Kk saray yapan ol Kara nikap tutunmu Girmi klhan iinde Batan ayaa dein Hak'tr ki seni tutmu Hak'tan ayr ne vardr Kalma gman iinde

Birisen birlie gel kiyi elden brak Btn mni bulasn Sdk u imn iinde Girdim gnl ehrine Daldm derinlerine Ak ile seyrederken z buldum can iinde Ol izi ben izledim Sam solum gzledim ok acayipler grdm Yoktur cihan iinde Yunus senin szlerin M'nidir bilenlere Syleyeler szn Devr zaman iinde

YZ YERE SRMEK LE 12

k oldum erene ermeile Hakk' buldum ben eri grmeile Ere erdim erde buldum maksudum Bulamadm taradan sormaile Her nere baktm ise er oturur Gnln aldm yz yere srmeile Hak'tan erer trl nasip canlara Olmaz imi Kbe'ye varmaile Kbe senin eiindir bilmi ol Bulamazsn yol ekip ar'maile (aramaile) Pnar idim kld erenler nazar Deniz oldum drt yana rmaile (nn geldi Yunus'dur derdim z) Gzm at kulam burmaile (Divan, 163)

HEY BRE GNL 13 Hey bire gnl seni Nidelim senin ile Gel imdi dosttan yana Gidelim senin ile. Gel imdi sen uy bana Kaygma nden sona Adm dosttan yana Atalm senin ile Uyma mnkir szne Gide gr bizim ile Dosta can gz ile Bakalm senin ile Ecel kemiz basar mrmz kkn keser Gel Hak ile bir bazar

Edelim senin ile Syle szn lsn ek bu yolun cefasn Bu hrs u nefs kal'asn Ykalm senin ile

Gr zahir btn Anmaz msn yarn Gel bu yolun kahrn ekelim senin ile Varalm bir belliye Bir mrid bir uluya Adlarmz deliye Takalm senin ile Yksek yerlerden bir su Akar iner alaa Irmak ile alaa nelim senin ile Varalm eyhimize Ulap ondan yana Biz bu akn oduna Yanalm senin ile Bu Yunus'un halini Kimse bilmez dilini Dost bahesi gln Derelim senin ile HAYIRLAR LENE 14 Her kime kim dervilik balana Kalp gide pak ola gmlene Nefesinden misk ile anber tte Budandan il ar yemilene Yapra dertlilere derman ola Glgesinde ok hayrlar ilene kn gzya hem gl ola

Ayanda saz bitip kamlana Cmle air dost baesi blbl Yunus Emre arada durralana (Divan, 48)

DRT KTABIN MANASI 15 Miskinlik ile gelsin Kimde erlik var ise Merdivenden iterler Yksekten bakar ise Gnl yksekte gezer Daima yoldan azar D yzne o szar inde ne var ise Aksakall bir koca Hi bilmez ki hal nice Emek yemesin hacca Bir gnl ykar ise Gnl alab'n taht alab gnle bakt ki cihan bedbaht Kim gnl ykar ise Sar iitmez sz Gece sanr gndz Krdr mnkirin gz lem mnevver ise

Az sz erin ykdr ok sz hayvan ykdr Bilene bu sz yeter Sende gher var ise Sen sana ne sanrsan Ayrua da an san

Drt kitabn mnas Budur eer var ise Bildin gelenler gemi Konanlar geri gm Ak arabndan imi Kim mna duyar ise Yunus yoldan rmasn Yksek yerde durmasn Sinle srat grmesin Sevdii didar ise

KOPUZ LE ETE 16 Ey kopuz ile ete Asln nedrr ite Sana sual sorarm Eydiver bana u de Eydir aslmdr aa Koyun kirii bir ka Gel iretim dinle ge Akl koma belete Bana kiri dediler Aka giri dediler Benim adm ak verdi Ben durmazam kolmata adlla geldim bu leme doldum Mrvvetler dzldm Kodular ibu dte Aa deri derildi Kiri ile bir oldu Ak denizine dald Bahane yok bu ite

Mevlna sohbetinde Saz ile iret oldu rif m'niye dald n biledir ferite Feriteyi anmaktan Bilesin murad nedir Gece gndz biledir Senin ile her ite Ol feritehler ad Kirmen Ktibindir Yazmaktan usanmazlar Irmazlar yaz u kta Birisi sa omzunda Birisi sol omzunda Birisi hayrn yazar Birisi er cnbite Ktlar tkenmez Ne hot mrekkepleri Anmaz kalemleri Kaymlardr ol ite

Hem meyhaneye varr Hem bthaneye girer Bunlar saklarlar seni Sen gafilsin bu ite Yunus imdi sbhan Vasfeylegil gnlde Ayr deil riften Bu kopuz ile ete

KN TUTMAYIZ 17 Biz kimseye kin tutmayz Ayar dahi dosttur bize Kanda sszlk var ise Mahalle-v ardr bize

Admz miskindir bizim Dmanmz kindir bizim Bir kimseye kin tutmayz Kamu lem birdir bize Vatan bize cennetdrr Yoldamz ol Hak'drr Haktan yana ynelicek Baka yollar dardr bize Dnya bir avrattr kar Yoldan iltir niceleri Srn gitsin yleleri Onu sevmek rdr bize Dnya haramdr hslara Helal olmu nekeslere Biz dnyay dost tutmazz Ol dnya murdardr bize Yunus aydur Allah deriz Allah ile kaplmz Derghna yz tutuban Hemen bir ikrardr bize AYAK DK BA OLDUK 18 Hak'tan inen erbeti tik elhamdlillah ol kudret denizini Getik elhamdlillah u karki dalar Meeleri balar Salk safalk ile Getik elhamdlillah Kuruyuduk ya olduk Ayak idik ba olduk Kanatlandk ku olduk Utuk elhamdlillah Vardmz illere ol saf gnllere

Baba Taptuk m'nisin Satk elhamdlillah Beri gel baralm Yad isen bilielim Atmz eerlendi Etik elhamdlillah

ndik Rum'u kladk ok hayr er iledik U bahar geldi geri Gtk elhamdlillah Dirildik pnar olduk Irldk rmak olduk Aktk denize daldk Tatk elhamdlillah Taptuk'un tapusunda Kul olduk kapsnda Yunus miskin i idik Pitik elhamdlillah

DEMR YREK GEREK 19 Menzili rak bu yolun Bu yola kim varas Mkl ok bu yolun Bunu kim baaras Bu yola yarag gerek (Eksik gerek ok gerek) Key demir yrek gerek Bu sarp yola varas nce srat kprs Sfat imi bu yolda Dosta giden kiinin Doruluktur aresi

Kimde kim doruluk var Hak alab onu sever ki cihana yarar Ol erin sermayesi Doruluk mancn stifar ta ile Doru vard atld Ykld nefs kalesi

man aldangular Bilin oktur bu yolda Nefsine uyanlarn Gitmez yz karas Yz bin riya erisi Bilin vardr bu yolda Nefs ldrm er gerek Ol eriyi kras Yunus imdi saldr Gel gidelim yoklua Gzlerin lyk ise Dost didarn gresi (Dergh, 413)

MRM BENM 20 Geldi geti mrm benim ol yel esip gemi gibi Hele bana yle gelir ol gz yumup am gibi bu sze Hak tanktr Bu can gvdeye konuktur Bir gn ola ka gide Kafesten ku umu gibi Miskin dem oullar

Ekinlere benzer gider Kimi biter kimi yiter Yere tohum sam gibi Bu dnyada bir nesneye Yanar iim gynr zm Yiit iken lenlere Gk ekini bimi gibi Bir hastaya vardn ise Bir iim su verdin ise Yarn anda kar gele Hak arabn imi gibi

Bir miskini grdn ise Bir eskice verdin ise Yarn anda kar gele Hulle donun bimi gibi Yunus Emre bu dnyada ki kii kalr derler Meer Hzr lyas ola b- hayat imi gibi

NE AKILEM NE DVANE 21 Ben yrrm yana yana Ak boyad beni kana Ne aklem ne divane Gel gr beni ak neyledi Gh eserim yeller gibi Gh tozarm yollar gibi Gh akarm seller gibi Gel gr beni ak neyledi Akar sulayn alarm Dertli cierim dalarm eyhim anuban alarm Gel gr beni ak neyledi

Ya elim al kaldr beni Ya vaslna erdir beni ok alattn gldr beni Gel gr beni ak neyledi Ben yrrm ilden ile eyh anarm dilden dile Gurbette halim kim bile Gel gr beni ak neyledi

Mecnun oluban yrrm O yri dte grrm Uyanp mell olurum Gel gr beni ak neyledi Miskin Yunus biareyim Batan ayaa yareyim Dost ilinden avareyim Gel gr beni ak neyledi

KORKUDAN KURTULDUM 22 Ben bunda seyreder iken Aceb srra erdim ah Bir siz dahi sizde grn Dostu bende grdm ah Bende baktm bende grdm Benim ile ben olan Bu srete can verenin Kim idn bildim ah Ben isteyip buldum an Ol ben isem ya ben han Seemezem ondan beni Bir kezden ol oldum ah M'uk benimledir bile Ayr deil kldan kla

Irak sefer benden kala Dostu bunda buldum ah Deme bir yol kandan bana Dalmayam deme yana Kutlu oldu bu seferim Ho menzile erdim ah Mnkir kii duymaz an Dertlilerin sezer can Ben ak ba blblym Ol baheden geldim ah

Mansur idim ol zamanda Onun iin geldim bunda Klm ge savurup Ben Enel Hak oldum ah Ne oda yanam dalam Ne dara kam boulam im bitince yryem Teferre geldim ah Mmin oldum yoksul iken Benim oldu kevn mekn arka v garba ser - teser Yere ge doldum ah Sret topraktr diyeni Gnlm kabul etmez an Bu topran cevherini Hazrete irdrdm ah Nitekim ben beni buldum Bu oldu kim Hak'k grdm Korkum onu buluncayd Korkudan kurtuldum ah Yunus kim ldrr seni Veren alr gene can Bu canlara hkmedeni Kim idn bildim ah DOLU DOLU

23 yle kalam m derd ile Derde derman bulmayam m Geti mrm gz yaiyle Bir gn ola glmeyem mi? Ne derde urattn beni Ben inlerim dn gn Bire dertli gnl seni Dilim dilim dilmeyem mi? Derdim kala bir Uma'a Dost illerine gmee Dostu halim arzetmee Halvetlerde bulmayam m? Ayr dtm yarenlerden Dost cemalin grenlerden ol gzide erenlerden Sr haberin duymayam m? k sylenir dillerde Gznden akan sellerde Bir gn bu gurbet illerde Vde yetip lmeyem mi? Yunus eydr ey sultanm Fed olsun sana canm Dolu dolu ak kadehim Dost elinden imeyem mi? BANA SEN GEREK SEN 24 Akn ald benden beni Bana seni gerek seni Ben yanarm dn gn, Bana seni gerek seni Ne varla sevinirim Ne yoklua yerinirim Akn ile avunurum Bana seni gerek seni Akn klar ldrr

Ak denizine daldrr Tecelli ile doldurur Bana seni gerek seni Akn arabndan iem Mecnun olup daa dem Sensin dn gn endiem Bana seni gerek seni Sfilere sohbet gerek Ahlere ahret gerek Mecnunlara Leyla gerek Bana seni gerek seni

Eer beni ldreler Klm ge savuralar Topram anda ara Bana seni gerek seni Yunus'durur benim adm Gn getike artar odum ki cihanda maksudum Bana seni gerek seni.

DOST YZDR 25 Ey yarenler kim iitti k tvbe etdiini Ya kim iitti denize Od dben tttn ahm senin akn odu Dt gnl deryasna Aceplerler kaynayban Ma'rifetler bittiini Yzgelik renmiyen kul Ko girmesin bu denize Ak deryas dipsizdrr Aceplemen battn Sarrafl renmeyen

Bu gevheri boncuk sanr Varr verir yok nesneye Bilmez neye sattn Hak kim onun didrn Bunda iyan grmez ise Yarn ol sergerden gezer Hi bilmeye nittiini Yunus aydur er kuluyam Tapduk'umuz dost yzdr bu sze inanmayan Edebilsin ettiini CANDAN ER 26 Severim ben seni candan ieri Yolum vardr bu erkndan ieri eriat tarikat yoldur varana Hakikat meyvas andan ieri Dinin terk edenin kfrdr ii Ol ne kfrdr imandan ieri Beni bende demen bende deilim Bir ben vardr bende benden ieri Beni benden alana ermez elim Kim kadem basa sultandan ieri Sleyman ku dilin bilir dediler Sleyman var Sleyman'dan ieri Unuttum din diyanet kald benden Bu ne mezheptrr dinden ieri Dinin terkedenin kfrdr ii Bu ne kfrdr imandan ieri Tecelliden nasip erdi kimine Kiminin maksudu bundan ieri

Kime didr gnnden le dese Onun lesi var gnden ieri Senin akn beni benden alptr Ne irin dert bu dermandan ieri Miskin Yunus gz tu oldu sana Kapnda bir kuldur sultan ieri

NCTME DERVLER 27 Dinin imann varsa Hor grmegil dervileri Cmle lem mtakdurur Grmeklie dervileri Ay u gne mtakdurur Dervilerin sohbetine Feriteler tesbih okur Zikir eder dervileri Tersalar tvbeye gelir Taht slar zebn olur Dalar talar secde klur Griceiz dervileri Dervi oku rak atar Hiy demeden cana utar Gaafil olman yeter tutar Hor grmegil dervileri Ol Fahr-i lem Mustafa Sdk btn ak saf ster isen ondan vef ncitmegil dervileri

ncidesin ah ideler mrn gnn kurutalar Gzsz olasn yideler

T bilesin dervileri Yer gk eder hrka hakk Himmetleri olsun bki n padiah oldu ski Esrdiser dervileri Gkten inen drt kitab Gnde bin kez okursan Vallah didar grmeyesin Sevmez isen dervileri Yunus aydr bu ak geldi lm canm diri kld Sen ben demek benden kald Griceiz dervileri

BU ARLER KOCASI 28 Bir sualim var sana Ey derviler ecesi eyihler ne buyurur Yol haberi nicesi Vergil suale cevap Tutalm olsun sevap 'le kime gsterir Ak evinin bacas Evvel kap eriat Emri nehyi bildirir Yuya gnahlarn Herbir Kur'an hecesi kincisi tarikat Kullua bel balaya Yolu doru varan Yarglaya hocas ncs marifet Can gnl gzn aar Bu m'ni saraynn

Ar'a dein ycesi

Drdncs hakikat Ere eksik bakmaya Bayram ola gndz Kadir ola gecesi Bu eriat g olur Tarikat yoku olur Marifet sarplkdurur Hakikattir ycesi Derviin drt yannda Drt ulu kap gerek Nereye bakarsa Gndz ola gecesi Ana eren dervie ki cihan kefolur Onun sfatn ver Ol hocalar hocas Drt hal iinde dervi Gerek siyaset eke Menzile ermez kalr Yol eri yuvancas

Krk kii bir aac Dadan gcin (glkle) indire Ya bunca mrid muhib Srat nice geesi Drt kapdr krk makam Yz altm menzili var Erenlere alr Velilik derecesi k Yunus bu sz Mhal diye sylemez M'na yzn gsterir Bu airler kocas

HER TAIN DBNDE MUSA 29 Dilsizler haberini Kulaksz dinleyesi Dilsiz kulaksz szn Can gerek anlayas Eyitmeden anladk Anlamadan eyledik Gerek erin bu yolda Yokluktur sermayesi Biz sevdik k olduk Sevildik muk olduk Her dem yeni doarz Bizden kim usanas Yetmi iki dilcedi Araya snr dt yle bitiri baktk Yermedik m u has Yunus istersen veli Yerde gkte dopdolu Her bir tan dibinde Bin mran olu Musi (Musa) (Divan, 136) TM ARAP 30 Bir skiden itim arap Artan yce meyhanesi Ol skinin mestleriyiz Canlar ann peymanesi Bir meclistir meclisimiz Anda cier kebap olur Bir eradr bunda yanar Gne ann pervanesi Ak oduna yananlarn Kll vcudu nur olur

Ol od bu oda benzemez Hi belirmez zebanisi Andaki mest olanlarn Olur Enelhak szleri Hallac- Mansur gibidir En kemine divanesi Yunus bu cezbe szlerin Cahillere sylemegil Bilmez misin cahillerin Nice geer zemnesi GZLERM YOLA BAKAR 31 Acep deil deli olsa Ak oduna yanan kii Aka yakn yrmesin yi adn sanan kii Kim saknr iyi adn Braksn elden ak odun Tezcek yoldurur kanadn Daldan dala konan kii Sald beni uzak yola ol gzlerim dola dola Dertli halinden ne bile Yrei saz olan kii klar geer halinden Dnmez olur ikrrndan imdi ayrlm yrndan Yalan dva klan kii Yrek yanar yam akar ol gzlerim yola bakar Gayri yze nice bakar Hak cemlin gren kii

Gzm pnar olmu akar ol zrm ki Ara kar Mahv eyleyip varn yakar

Msivay koyan kii Yunus kodu yola ba Urur mddeiler ta Hitir mnafkn ii Gelsin aka doyan kii

HAK DOSTU KODU KATI 32 Erenlerin gnlnde Ol sultan dkkn at Nice bizim gibiler Anda konuban gt Cmle erenler utu Dalar yazlar geti Ak kazanna dt Kaynayuban piti Bu dnyann misali Benzer murdar gvdeye tler murdara dt Hak dostu kodu kat k m diyem ona Can terkini vurmad k ona diyelim Kim melmete dt Yine esridi Yunus Tapduk yzn grelden Meer onun glnden Bir cr'a erbet iti BR GNL ELE GETR 33 Nice bir besleyesin Bu kad ile kameti Dtn dnya zevkine Unuttun kyameti Topraktan yaratldn

Yine topraktr yerin Toprak olan kiiler Nider bu almeti Uslu deil delidir Yce saraylar yapan Akbet viran olur Cmlenin imreti al kazan ye yedir Bir gnl ele getir Yz Kbeden yerektir Bir gnl ziyareti Kermetim var diyen Halka salusluk satan Kendin Mslman etsin Varsa kerameti

Nefsi Mslman olan Hak yola doru varr Yarn ona olusar Muhammed efaati Yz bin peygamber gele Hi efaat olmaya Vay eer olmazsa Allahn inayeti Yunus imdi sen dahi Gereklerden olagr Gerek erenler imi Kamunun ibadeti

DOST DEY DEY 34 Dd'nme hbbl vatan Gidem hey dost deyi deyi Anda varan kalr heman Kalam hey dost deyi deyi

Gele u Azril tuta Ass kalmaz ana ata Binem u aatan ata Gidem hey dost deyi deyi Halvetlerde megl olam Dim alr gl olam Dost banda blbl olam tem hey dost deyi deyi ol bir be on arn bezi Kefen edeler enime Dkem u dnya donlarn Giyem hey dost deyi deyi Mecnn oluban yryem Yce dalar bryem Mum oluban eriyem Yanam hey dost deyi deyi

Gnler gee yl evrile stme sinler devrile Ten rye toprak ola Tozam hey dost deyi deyi Yunus Emre var yoluna Mnkirler girmez haline Bahri olup dost glne Dalam hey dost deyi deyi

AYIN ONDRD MSN? 35 Kerem et bir beri bak Nikb yzden brak Ayn ondrd msn? Balknr yzde yanak ........ Otuz iki mrveri

Mercana dizmi gibi Kymetli drden olmu Yarar inciden ak Sfatn arl Bulgur u nohut gibi ki kan ay alnn Goncaya verir sebak Gren pervneleyin Nice oda dmesin Gzlerinin bak Can alr iki rag ........ Boyun servi boyundan Hi fark eyleyemezim Gmna veren beni Kpeli iki kulak

Yunus Hak tecellisin Senin yznde grd are yok ayrlmaa n sende grnd Hak

BLDN UNUTMAK GEREK 36 Kim dervilik ister ise Diyem ona nitmek gerek erbeti elinden koyup Auyu nu etmek gerek Gelmek gerek terbiyete Cmle bildiklerin koya Mrebbisi ne der ise Pes ol an tutmak gerek Tuta sabr u kanaat Tahamml eyleye kat

Terkeyleye sretini Bildiin unutmak gerek Dnyadan gnln eke Eli ile arpa eke Ununa yar kl kata Gnete kurutmak gerek Diyem ana nice ede Nefsi dilein bu yolda Kaan kim iftar eyleye gnde bir etmek gerek ........ Yunus imdi nedir dersin Ya kimin kaydn yersin Bir kii bu sz desin Ona gc yetmek gerek (Divan, 159) KULUK OLMADI 37 Nideriz hayat suyun Biz can yamaya verdik Gevherleri sarrafa Ma'den yamaya verdik Bizim il kfilesi Geirmez her mata Biz bunda uryan geldik Dkkn yamaya verdik Kfr ile iman dahi Hicbimi bu yolda Safalatk kfr ile man yamaya verdik Sen ben olcaz ikilikte kalr altk ik'aradan Sen ben yamaya verdik Benem ol bezergn ki Hi ass gzetmedim n ass bizim deil

Ziyan yamaya verdik

Zhdile ok istedik Hi myesser olmad Terkedben kllisin Gman yamaya verdik Yz bin yllk mrile Henz kuluk olmad Getik bitmez saytan Yeksan yamaya verdik Pyanl devr zaman ok eledi Yunus'u Pyansz devre erdik Devran yamaya verdik

HRMETL NESNEDR AK 38 itin ey yarenler Kymetli nesnedir ak Demelere (sunulmaz) Hrmetli nesnedir ak Hem cefdr hem saf Hamzay att Kaf'a Ak ilidir Mustafa Devletli nesnedir ak Daa der kl eyler Gnllere yol eyler Sultanlar kul eyler Cretli nesnedir ak Kime ki ak vurdu ok Gussa ile kaygu yok Feryad ile ah ok Firkatli nesnedir ak

Denizleri kaynatr Mevce gelir oynatr Kayalar syletir Kuvvetli nesnedir ak

killer arr Deryalara drr Nice cier piirir Key odlu nesnedir ak Miskin Yunus neylesin Derdin kime sylesin Varsn dostu toylasn Lezzetli nesnedir ak (Divan, 166)

YALIN AYAK 39 Dervilik dedikleri Hrka ile ta deil Gnln dervi eyleyen Hrkaya muhta deil Hrkann ne suu var Sen yoluna varmazsan Vargl yolunca yr Er yolu kalma deil Dirsin eyhin akna Yaln ayak ba ak Er var dirlik dirilmi Yaln ayak a deil. Durmu marifet syler Erene Yunus Emre'm Yol eriyle yoldadr Yolsuza yolda deil.

GER GELMEZ 40 Mni eri bu yolda Mell olas deil. Mni duyan gnller Hergiz lesi deil Ten fnidir can lmez n gitti geri gelmez lr ise ten lr Canlar lesi deil. Gevhersiz gnllere Yz bin sz aydur isen Hak'tan nasib olmasa Nasib olas deil. Sakngl yrin gnln Sradr snmayasn Sra sndktan ger Btn olas deil emelerden bardan Doldurmadan kor isen Bin yl orda durursa Kendi dolas deil.

u Hzr ile lyas b- hayat itiler Bu birka yl iinde Bunlar lesi deil Yaratt Hak dnyay Muhammed dostluuna Dnyaya gelen gider Bk kalas deil. Yunus gzn grrken Yaran eyleyigr Gelmedi ora varan Geri gelesi deil.

CANLAR FEDA YOLUNA 41 Canlar feda yoluna Bu can kayusu (kaygs) deil Sen can gereksin bana Cihan kayusu deil Canlar iinde cansn Sen bir b- hayvansn Bize din imansn man kays deil. Yudum yaram sildim Yaram kimdendir bildim Bana yrim kayusu Yaram kayusu deil Derman ola m bana Derdim benim kim ona Dertli varaym sana Derman kayusu deil. Gelin k olalm Aka cevlan vuralm Esrk olup yatmam Cevlan kayusu deil

Akn odu demreni Dokunur yreime Ak iin ben leyim Demren kayusu deil Can u gnl nittim Akn oduna attm Sdk dahi unuttum Gman kayusu deil. Akn burcundan utum Cevlan vuruban getim Ben dost ile bulutum

Cevlan kayusu deil Bahr ummana dalmam Anda sedef bulmuam Gevher olup gelmiem Umman kayusu deil Durduum yer Tur ola Baktm didr ola Ne hacet Musa bana Sen ben kayusu deil Bu Yunus'u andlar Kervan geti dediler Ben menzile eritim Kervan kayusu deil (Divan, 178) OLMA CAHLLERDEN 42 Akszlara verme t dnden alr deil Aksz dem hayvan olur Hayvan t bilir deil Eksik olman ehillerden Kaagrn cahillerden Tanr bzar bahillerden Bahil ddr grr deil Kara taa su koyarsan Elli yl slatrsan Hemen ta yine baya Hnerli ta olur deil Tatan kar trl sular Ayanda neler bier Cahil gnl tatan beter (Yola) gelmez gelir deil Boz yapalak devlengece Emek yemen erte gece Onun ii kstebektir Salp rdek alr deil

ah balaban ahin doan Gzel vm onu ven Doan zayf olsa bile Doanlktan kalr deil Yunus olma cahillerden Irak olma ehillerden Cahil ne var mmin olsa Cahillikten kalr deil (Divan, 180)

KILDIIN NAMAZ DEL 43 Bir kez gnl yktnsa Bu kldn namaz deil Yetmi iki millet dahi Elin yzn yumaz deil Bir gnl yaptn ise Er etein tuttun ise Bir kez hayr ettin ise Binde bir ise az deil Yol odur ki doru vara Gz odur ki Hak'k gre Er odur alakta dura Yceden bakan gz deil Erden sana nazar ola in dn pr nur ola Bel kurtulmutan ola ol kii kim gammaz deil Yunus bu szleri atar Sanki bal yaa katar Halka matahlarn satar Yk gevherdir tuz deil YUNUS EMRE'Y ALALIM 44

Yolda olalm ikimiz Gel dosta gidelim gnl Halda olalm ikimiz Gel dosta gidelim gnl Gel gidelim can durmadan Suret terkini urmadan Araya dman girmeden Gel dosta gidelim gnl Gel gidelim kalma rak Dost iin klalm yarak eyhin katndadr durak Gel dosta gidelim gnl Terkedelim il ar Dost iin klalm zr Ele getirelim yri Gel dosta gidelim gnl Bu dnyaya kanmayalm Fnidir aldanmayalm Bir iken ayrlmayalm Gel dosta gidelim gnl

Biz bu cihandan geelim O dost iline ualm Arzu havadan geelim Gel dosta gidelim gnl Klavuz olgl sen bana Ynelelim dosttan yana Bakmayalm nden sona Gel dosta gidelim gnl Bu dnya olmaz pyidar A gzn cann uyar Olgl bana yolda-u yar Gel dosta gidelim gnl lm haberi gelmeden Ecel yakamz almadan Azril hamle klmadan

Gel dosta gidelim gnl Gerek erene varalm Hak'kn haberin soralm Yunus Emre'yi alalm Gel dosta gidelim gnl SEV-SEVYE DT GNL 45 Ata belinden bir zaman Anasna dt gnl Hakk'tan bize destur oldu Hazineye dt gnl .... Yrrdm anda pinhan Hak buyruu vermez aman Vatanmdan ayrdlar Bu dnyaya dt gnl Beni beie vurdular Elim ayam sardlar nden acsn verdiler Tuz iine dt gnl Gnde iki kez zerler Bana aka dizerler Azma emcek verdiler Nefs kabzna dt gnl ..... Olan iken sultan kopar Kim elin kim yzn per Akl bana yolda oldu Sultanla dt gnl Bu ala sakal biter Grenin glregi tutar Gzeller katnda biter Sev-seviye dt gnl

.... Krk beinde suret dner Kara sakala ak iner

Bakp eybetin grcek Yoldurmaa dt gnl Yola gider baaramaz Yiitlie eli varmaz Bu nesneleri koyuban Yuvanmaa dt gnl .... liceiz kredeler Sinden yana iledeler Allah adn zikredeler ok kre dt gnl Su getireler yumaa Kefen saralar komaa Aa ata bindireler Teneire dt gnl .... Yunus anlayver halin una uraysar yolun Bunda elin ereriken Hayr ilere dt gnl (Divan, 114) NE DN NE MAN TUTARIM 46 Ne der isem hkmm yrr Elimde ferman tutaram Ne edersem hkmm revan n hkm-i sultan tutaram ........ blis l dem kim odur Ya aza yahut azdra Cmle benem iyi yavuz Kamusun benden tutaram Dnya benim rzkmdrr Kavmi benim kavmimdirir Her dem benim yargm yrr Yargy candan tutaram ........

Onsuz olursam lrm Onunla diri olurum Siz sanmayn ki dirlii Hemie candan tutaram Dinim imanm oldurur Onsuz olursam dnyada Ne puta haa taparam Ne din iman tutaram

Yunus eydr hi ek deil (Ol bendirim ben de oyum) Ben ne dersem ol dost tutar Dost dediin ben tutaram (Dergah, 235)

AKA ESR OLAN BENEM 47 Haber eylen klara Aka gnl veren benem Aka baha kim yetire Mden-i kn olan benem Yer gk dolu bu akdurur Aktan yirei yokturur Ak bahris oluban Denizlere dalan benem Deniz yznden su alp Su verirem gnllere Bulutlayn perrn edip Ara yakn varan benem Yldrm olup akyan Gkte melekler dokuyan Bulutlara hkm sren Yamur olup yaan benem Grdm gn meleklerin Her biri bir cmbtedir. Hak alab'n zikrin eder

ncil benem Kur'an benem

Grdm diyen deil gren Bildim diyen deil bilen Bilen oldur gsteren ol Aka esir olan benem ........ Deli oldum idi Yunus Ak oldu bana klavuz Hazrete dein yalnz Yz sry varan benem (Divan, 200)

YRYEM 48 Ey dost akn denizine Girem garkolam yryem ki cihan meydan ola Devrnm srem yryem Girem denize garkolam Ne elif ne mim dal olam Dost banda blbl olam Gllerin derem yryem Blbl oluban tem Gnl olam ceset tutam Bam elime alp Yoluna verem yryem Blbl oluban gidem Nice gnlleri gdem Yzm ak ile dem bedem Topraa srem yryem kr grdm didrn tim vislin yrn Bu benlik senlik arn Terkini vuram yryem

Yunus'tur ak avresi Bireler biresi Sendedir derdim aresi Dermanm soram yryem K DENZ ARASINDA 49 yle hayran eyle beni Akn oduna yanaym Her nereye bakarsam Grdm seni sanaym n beni okur sultanm U gnlde gider canm Ben bunda nki mihmanm Ya ben nice eleneyim Yedi tamu dedikleri Bir hma katlanmaya Akn beni yamalad Ya ben nice katlanaym Senin kokun duydu canm Terkin vurdum u cihann Bilmezem eyit meknn Seni kanda istiyeyim Kaynar denizleyin canm Oynar gemileyin tenim ki deniz arasnda Garkoluban uanaym

Yedi deniz geerisem Yetmi rmak ierisem Susuzluum kanmaz benim Dost erbetiyle kanaym Sekiz umak arzularsa Yetmi bin hri gelirse Aldatmaya bu cnm Bunda nice aldanaym lm-i hikmet okuyanlar

Aktan mahrum olur onlar Mansr oldum asn beni Kon dillerde syleneyim Yunus Emre'nin bu sz Cana doldu avzesi Krdr mnkirlerin gz Ben nicesi gstereyim

SORAYIM VARAYIM 50 Dosttan haber geldi bana Duraym andan varaym Kurbanla bu canm Vereyim andan varaym u bir iki arn bezi Ne yeni var ne yakas Kaftan ediben enime Saraym andan varaym Canalc hod geliser Emaneti ver deyiser Ben emaneti ssna Vereyim andan varaym Gitti canm kaldm ele Nar olup girdim yola Dostlar ad olduum bile Greyim andan varaym Mnkir Nekir geliser Yer gk n ile dolusar Ben bunlara cevabn Vereyim andan varaym

Yazm ok gnah k Yrr idim dnyada ho Ettiklerimin hesabn

Soraym andan varaym Beslediim nazik teni Terketmeyim derdim onu Kara topraa ben onu Karaym andan varaym Ben bu mr harmann Ddm getirdim u yine Yunus aydr bu dkkn Dereyim andan varaym (Raif Yelkenci, No: 46) EY KARDELER 51 Ey yarenler, ey kardeler Sorun bana kanda idim Ak denizine dalban Deryay ummanda idim Bu yerler bunda gelmeden Gkler melaik dolmadan Mlke bnyad urulmadan Mlk yaradanda idim Kayg eli ermezidi Gussa gz grmezidi Endie ehrinden dara Bir ulu meknda idim Bu ilerde olan kii Terketsin cmle tevii eriden ieri bir Key latif nihanda idim Padiahtan destur oldu Bizi bunda mlke sald ki cihan uma oldu Umakta rdvan'da idim

Ol kim beni bekleridi Her kandasam saklard

Ak urgan ucundaki Kandildeki canda idim Yldzdm nice zaman Gkte melaik arzuman Cebbar lem hkmeder Ben ol zaman anda idim Yz yetmi bin feriteler Saf balayp durucaz Cebrail'i anda grdm Ol ulu divanda idim Doksan bin kelimeyi Hak Syliyecek Habib ile Otuz bini sr olucak Ben ol srrolanda idim Ben bu suretten ileri Adm Yunus deiliken Ben ol idim ol ben idi Bu ak sunanda idim GNLLER YAPMAA GELDM 52 Benim bunda kararm yok Ben bunda gitmee geldim Bezirgnm metam ok Alana satmaa geldim Ben gelmedim d'vi iin Benim iim sevi iin Dostun evi gnllerdir Gnller yapmaa geldim Dost esr deliliim klar bilir neliim Denirben ikiliim Birlie (yetmee) geldim Ol padiah ben kuluyum Dost bahesi blblym Ol hocamn bahesinde ad olup tmee geldim ........

Yunus Emre k olmu Muka derdinden lm Gerek erin kapsnda mrm harcetmee geldim (Dergah, 243) DEDM BU YERLER 53 Evvel benim hr benim Canlara can olan benim Azp yolda kalmlara Hazr meded eren benim Bir karara tuttum karar Benim srrma kim erer Gzsz beni nerde grer Gnllere giren benim Kn deminde nazar eden Bir nazarda dnya dzen Kudretinden han deyip Aka bnyad uran benim Dz dedim bu yerleri Bask kodum bu dalar Sayvan gerdim bu gkleri Yeri sonra dren benim Halk iinde dirlik dzen Drt kitab doru yazan Ak stne kara dizen Ol yazd Kur'n benim

Dost ile birlie yeten Buyruu neyise tutan Mlk bezeyip dnya dzen O bahvan hemen benim Ben bu yere buyuracak Yeryzne gn urucak Ulu deniz mevc urucak Gemiye yol bulan benim

Diller damaklar aran Ak kazann taran Hamza'y Kaf'dan aran O aulu ylan benim Yunus deil bunu diyen Kendiliidir syleyen Mutlak kfir inanmayan Evvel hr zaman benim

AULU YILAN BENM 54 K'be ve put iman benim ark uruban dnen benim Bulut olup ge aan Yamur olup yaan benim Yaz yaratp yer donatan Gnlmz evi yneten Honut atadan anadan Kulluk kadrin bilen benim Yldrm olup akyan Kakyp nefsin dokuyan Yer karasnda brkyen ol aulu ylan benim Hamza'y Kaf'tan aran Elin ayan aran oklar tahttan dren Hikmet ss sultan benim Bir niceye verdim emir Devlet ile srd mr Yanan kmr kzan demir rse eki salan benim

Kar yadran yer donduran Hayvanlarn rzkn veren yle bilin yol gsteren

Ol rahim rahman benim Gerek k gelsin beri Gstereyim doru yeri Makamdr gnller ar Irlmayp duran benim Yere ge bnyad uran Irlmadan daim duran Denizlere gl aran Adm Yunus umman benim

M YANLI 55 Ey bana dervi diyen Nem ola dervi benim Dervilik yaylasnda Hareketim k benim Dervi adn edindim Dervi donun dnendim Yola baktm utandm Hep iim yanl benim Hrkam tacm gzlerim Fsid iler izlerim Her yanmdan gizlerim Bin bir fsid i benim Yoldan haber sorarlar Ayduram inanrlar Kalbim safi sanrlar Vay ne dvar i benim erime bakarsan Buuk pulluk nesne yok Daramn kavgasndan lemler dolmu benim Yunus aydur yarenler Ey gereim erenler

Bu yolda olan haller Allaha kalm benim GRESN BAHELERE 56 Deniz oldu birka kadeh Susalm kanmaz benim niltilerim kesilmez Gzm ya dinmez benim Gel varalm bizim ile Kim giresin bahelere Daim ter blblleri Glistanm solmaz benim Bizim ilin baheleri Dim tazedir glleri Ma'muredrr bostanm Ayar glm zmez benim Mansur kadehin nice kez M'uka sundu elime Drt yanmdan od urdular Kimse halim bilmez benim Yana yana kl oluban Sen ma'kann yolunda Gnde bin kez yanarsam Dosttan yzm dnmez benim

Canm akn klngne Ferhad olup tuttum bam Dim dalar keserim irin'im hi sormaz benim Yunus aydur ey sultanm Aknla yand canm Ger klarsan dermanm Ayrk canm lmez benim

EY USLULAR EY USLULAR 57

Ger razm syler isem Kimse dilim bilmez benim Eer sabr eyler isem Gnlm karar klmaz benim Ey uslular ey uslular Siz eyidin ben nideyim Ol dost yzn greliden Aklm baa gelmez benim Bunun gibi tertib ile Benim iim varmaz baa Elimden i kaldysa Canmdan i kalmaz benim Ne deliyem ne usluyam Benzer neye benim iim Ak denizine garkolup Gnlm canm duymaz benim Muhabbetin odu benim Yreime dt yanar Denize garkolursam Synp hata klmaz benim

Yl on ik'ay bu ak gl Od iinde bitiptirir Yandmca artar kokum Devrim geip solmaz benim ........ Nice dedim bu gnlme Var sabr eyle dek otur ol dem dahi bedter (daha kt) olur dm almaz benim Bu Yunus'un n sureti lp toprak olursa Batnndan ak sevgisi Bilin ki hi gitmez benim (Divan, 193)

KANADIM KIRDILAR 58 Dolap niin inilersin Derdim vardr inilerim Ben Mevlya k oldum nn iin inilerim Benim adm dertli dolap Suyum akar yalap yalap Byle emreylemi alap Derdim vardr inilerim Beni bir dada buldular Kolum kanadm yoldular Dolaba lyk grdler Derdim vardr inilerim Ben bir dan aacym Ne tatlym ne acym Ben Mevlya duacym Derdim vardr inilerim Dadan kestiler hezenim Bozuldu trl dzenim Ben bir usanmaz ozanm Derdim vardr inilerim

Dlgerler her yanm yondu Her zam yerine kondu Bu iniltim Haktan geldi Derdim vardr inilerim Suyum alaktan ekerim Dnp yksee dkerim Grn ben neler ekerim Derdim vardr inilerim Yunus bunda gelen glmez Kii muradna ermez Bu fnide kimse kalmaz Derdim vardr inilerim

ERAT OLANLARI 59 Bu mlke garip geldim Ben bu elden bezerim Bu tutsaklk tuzan Demi geldi zerim Dost bize gelsin demi Bizim kaydmz yemi Yzmn karasndan Teberrkler dzerim Drt kitabn m'nisin Okudum tahsil ettim Ne hcet kim karay Ak stne yazarm Bir elif tahsil eden Mnezzehtir lemden Endie ikliminde Niin dp gezerim eriat olanlar Nice yol keser bana Hakikat denizinde Bahri oldum yzerim

Ben andan bunda geldim Ben onu bunda buldum Mansur'um dra geldim U kl oldum tozarm Bir emeden akan su Ac tatl olmaya Edeptir yermek bana Bir lleden szarm Karanu dnler olsa Yollar hi elenmese Klavuzum er ola

Ben neyiin azarm Yetmi iki millete Suum budur Hak dedim Korku kyametedir Ya ben niin kzarm Yunus bu ku dilidir Bunu Sleyman bilir Gerek eren bu yolda Ne dediin sezerim AK VER BANA 60 lhi bir ak ver bana Kandalm bilmeyeyim Yavu klaym ben beni steyben bulmayaym Al gider benden benlii Doldur iime senlii Bu dnyada ldr beni Varp anda lmeyeyim yle hayran eyle beni Bilmiyeyim dnden gn Daim isteyeyim seni Ayruk naka kalmayaym Senin kokun duydu canm Terkini urdu cihann Hergiz belirmez meknn Seni kanda isteyeyim Akn bir od urdu cana U yrrem yana yana Cierim gark oldu kana Nice zr klmayaym

Ko ben yanaym tteyim Blbl olaym teyim Dost bahesinde biteyim Aluben solmayaym

Halimi getirsem dile Kim bana se kim gle Bri yanaym derd ile Ben dillere gelmeyeyim Mansurum ek dra beni Ayan gster anda seni Kurban klaym bu can Aka mnkir olmayaym Aktr bu derdin derman Ak yolunda verem can Yunus Emre eydr bunu Bir dem aksz olmayaym.

KORKUDAN KURTULDUM 61 Nitekim ben beni bildim Yakn bil kim Hakk' buldum Korkum an buluncayd (bulana kadard) imdi korkudan kurtuldum Ben kimseden korkumazam Ya bir zerre kayrmazam Ben imdi kimden korkaym Korktuum ile bir oldum Azril gelmez yanma Sorucu gelmez sinime Bunlar benden ne soralar Onu sorduran ben oldum ........ Canllar bizden el alr Canszlar eri ne bilir Hem verirler hem alrlar Ben bir ulu divan oldum Yunus'a Hak at kap Yunus Hak'ka klr tap Benim iim devlet bki Ben kul iken sultan oldum (Divan, 210) GL DEREN ELLER GRDM

62 Teferr eyleyi vardm Sabahn sinleri grdm Karlm kara topraa Ol nzik tenleri grdm Kimi gamda kimi adman Yatarlar sinnide pinhan Boanm damar akm kan Batm kefenleri grdm Yklm sinleri dolmu Hep evleri harab olmu Kamu endieden kalm Ne dvar halleri grdm Yaylalar yaylamaz olmu Klalar klamaz olmu Bar tutmu sylemez olmu Azda dilleri grdm Kimisi zevk irette Kimi saz bearette Kimi bel v mihnette Dn olmu gnleri grdm

Soulmu ol kara gzler Belirsiz olmu ay yzler Kara topran altnda Gl deren elleri grdm Kimisi boynunu emi Tenini topraa salm Anasna ksp gitmi Boynun buranlar grdm Kimi zr klp alar Zebaniler cann dalar Tutumu sinleri oda kan ttnleri grdm Yunus bunu kanda grd

Gelip size haber verdi Aklm vard bilim at Netekim bunlar grdm (Divan, 216)

BR ZAMAN 63 Deyim ak denizine Gavvas olaym bir zaman steyeyim seni her dem Seyyah olaym bir zaman Deyim her bir mahfile Tersa demeyim her kula Senden haber verenlere Mihman olaym bir zaman Akn oduna yanaym Derdin hnna kanaym Grdm seni sanaym Hayran olaym bir zaman Bu benliimi yuyaym Senin duyunu duyaym Bir nice zaman kul iken Sultan olaym bir zaman Akdam gzm yan Artram barm ban T grnce nakkam Giryan olaym bir zaman

Oldur bana benden yakn Hikmet bilen buldu Hakkn Okuyup hikmetin ilmin Lokman olaym bir zaman Yunus akn perdesini Kaldrma olma bi hicab

Mrid-i kmil yoluna Kurban olaym bir zaman

YALANCI YOLDA KALIR 64 Ey bana iyi deyen Adm sf koyan Acep sf mi olur Hrka ile tac giyen Bama tac urundum Halka sf grndm Dma hrka giydim im bir kuru kovan Bu dilim zikir syler Gnlm fesat fikreyler Hi byle mi zikreyler Hak'k ak ile seven Gzm yolun gzetmez Kulak iidir tutmaz Dilim yerinde yatmaz Gerei klar yalan Yunus gmansz bilir Yalanc yolda kalr Bir gn maksdun bulur Gereklik yolun tutan DESTAN OLDUM BEN 65 Ey dost seni sevelden Aklm gitti kaldm ben Irmaklar terkedip Denizlere daldm ben Bir zerre akn odu Kaynatr denizleri Dtm akn oduna Tutuuban yandm ben

Ol canda ki ak ola Onda gussa kalmaya Bu ak bana gelelden Gussam gitti gldm ben Blbl de k olmu Kzl gln yzne Grdm erenler yzn Hezar-destan oldum ben Bu ak bana verdin Ben neylerim kendzm im dm nur doldu Dosta k oldum ben

Bir kuru aa idim Yol zre dm idim Er bana nazar kld Taze civan oldum ben Yunus gerek ksan Adn miskin kogl Cmlesinden ihtiyar Miskinlii buldum ben (Dergah, 316)

DEL GNL 66 Tatn yine deli gnl Sular gibi alar msn Aktn yine kanl yam Yollarm balar msn Nidem elim ermez yre Bulunmaz derdime are Oldum ilimden vare Beni bunda eler misin Yav kldm ben yolda Onulmaz barmn ba

Gzlerimin kanl ya Irma olup alar msn Ben toprak oldum yolunda Sen ar gzetirsin u karma gs geren Ta barl dalar msn Harm gibi yoluma Aykr inen karl da Ben yrimden ayr dtm Sen yolumu balar msn

Karl dalarn banda Salkm salkm olan bulut San zp bizim iin Yan yan alar msn Esridi Yunus'un can Yoldaym illerim kan Yunus dte grd seni Sayr msn salar msn

ETEN AT EDNP 67 Sen canndan gemeden Cnan arzu klarsn Belden znnar kesmeden mn arzu klarsn Men arefe nefsihu Dersin ill deilsin Melaikten yukar Seyran arzu klarsn Tfl- nreste gibi Etein at edinp Ele evgn almadan Meydan arzu klarsn

Bilemedin sen seni Sedefte ne cevhersin Msra sultan iken Ken'an arzu klarsn Yunus imdi her derde Eyyup gibi sabr eyle Derde katlanamazsn Derman arzu klarsn SEN DERV OLAMAZSIN 68 Dervilik der ki bana Sen dervi olamazsn Gel ne deyeyim sana Sen dervi olamazsn Dervi bar ba gerek Gz dolu ya gerek Koyundan yava gerek Sen dervi olamazsn Dene elsiz gerek Sene dilsiz gerek Dervi gnlsz gerek Sen dervi olamazsn Dilin ile akrsn ok mniler okursun Vara yoa kakrsn Sen dervi olamazsn Kakmak varmsa ger Muhammet de kakrd Bu kakmak sende var Sen dervi olamazsn

Doruya varmaynca Mride yetmeyince Hak nasip etmeyince Sen dervi olamazsn

Dervi Yunus gel imdi Ummanlara dal imdi Ummana dalmaynca Sen dervi olamazsn.

ARZUM YOKTUR UMAK N 69 Gzm seni grmek iin Elim sana ermek iin Bugn canm yolda koyam Yarn seni bulmak iin Bugn canm yolda koyam Yarn avazm veresin Arzeyleme uman Hi arzum yok umak iin ......... Umak umam dediin Mminleri yeltediin Bir ev ile birka huri Hevesim yok komak iin Bunda dahi verdin bize (Oul u kz ifte hell) Ondan dahi geti arzum Azmim sana kamak iin Sofulara ver sen an Bana seni gerek seni Benim hi hevesim yoktur ol bir ev ardak iin Yunus hasrettirir sana Hasretin gstergil ana in zulum deil ise Dad eylegil varmak iin (Divan, 260) AK LE GELEN GELSN 70 Bu dervilik yoluna Ak ile gelen gelsin Ya dervilik neydiin (ne olduun)

Bir zerre duyan gelsin Hele biz ibu yola Gelmedik riya ile Bu melmetlik donun Bizimle giyen gelsin Gziyle grdn rte eteiyile Bu yol key ince yoldur Yrei doyan gelsin Ulu kii erenler Demi bizi sevenler Kaykmasn geriye Ol aha gelen gelsin Her kim sever Allah Rahmet klr vallahi Dil sevgisiyle olmaz Ak ile gyen gelsin

bu sz eydenden Bize nian gerektir Sz muhtasar budur Canna kyan gelsin Yunus sz ile kimse Makbullua gemedi Bd-u vcut dermeyen Ortaya koyan gelsin (Divan, 264)

A DOSTLAR TN 71 Bugn sohbet bizim oldu Bize bizim diyen gelsin Bu ak zehrin seve seve beni yutan gelsin

Kanaat hrkas ire Selmet bam ektim Melmet gmlein bitim Arif olup giyen gelsin Bu ak meydan iinde ardm bir avaz ettim Mezzinlik bizim oldu mam oldum uyan gelsin Bu ummanda trl trl Gher vardr elim ermez Akar rahmet suyu alar Gnl kirin yuyan gelsin A dostlar iidin szm Dn etmiim bu gndzm Yav klmam kendzm Bu hak yola giren gelsin Yunus miskin an grm Eline bir divn alm limler okuyamam Bu mnadan duyan gelsin. YZ KARA 72 ol gz ki seni grd Ol neye nazar etsin ol can ki seni duydu Tende ne karar etsin Gerek aha kul olan Gnln sana veren Seni kendinde bulan Kancaru sefer etsin Bu eniyi tadana Kim ne vereler kana Derdine den cana Hekim ne tmar etsin Bu srr duyan kani Ger k ise can Ald gevher kni

Alana haber etsin mdi ki Yunus kalm Hazret'e yz kara Bir nesnesi yok mflis Neyile bazar etsin.

BENCLEYN 73 Aceb u yerde var mola yle garip bencileyin Bar bal gz yal yle garip bencileyin Gezerim Rum'la am' Yukar illeri kamu ok istedim bulamadm yle garip bencileyin. Kimseler garip olmasn Hasret oduna yanmasn Hocam kimseler kalmasn yle garip bencileyin Syler dilim alar gzm Gariplere gynr zm Meer ki gkte yldzm yle garip bencileyin Nice bu derd ile yanam Ecel ere bir gn lem Meer ki sinimde bulam yle garip bencileyin

Bir garip lm diyeler gnden sonra duyalar Souk su ile yuyalar yle garip bencileyin Hey Emre'm Yunus biare

Bulunmaz derdime are Var imdi gez ardan ara yle garip bencileyin.

KLKTEN USANDIM 74 Canlar cann buldum Bu canm yama olsun Ass ziyandan getim Dkknm yama olsun Ben benliimden getim Gzm hicabn atm Dost vaslna eritim Gmanm yama olsun Benden benliim gitti Hep mlkm dost tuttu Alan veren dost oldu Lisnm yama olsun Taallktan ztm Ol dosttan yana utum Ak divanna dtm Divanm yama olsun kilikten usandm Birlik hnna kandm Derdin arabn itim Dermanm yama olsun

Varlk n sefer kld Dost andan bize geldi Viran gnl nur doldu Cihnm yama olsun Getim bitmez santan Usandm yaz u ktan Bostanlar ban buldum Bostanm yama olsun

Yunus ne ho demisin Bal u eker yemisin Ballar baln buldum Kovanm yama olsun.

SELM OLSUN 75 Biz dnyadan gider olduk Kalanlara selm olsun Bizim iin hayr dua Klanlara selm olsun Ecel bke belimizi Syletmiye dilimizi Hasta iken halimizi Soranlara selm olsun Tenim ortaya ala Yakasz gmlek biile Bizi bir san vechile Yuyanlara selm olsun Sel verin kastmza Gider olduk dostumuza Namaz iin stmze Duranlara selm olsun Eceli gelenler gider Hepsi gelmez yola gider Bizim halimizden haber Soranlara selm olsun Dervi Yunus syler szn Ya doludur iki gzn Bilmiyen ne bilsin bizi Bilenlere selm olsun. RLERN DZN (Uyak dizelerinin son harfine gre sralanmtr.) A.

1 2 3 4 5 6 7 8 C. 9 E. 10 11 12 13 14 15 16 17 H. 18 I. 19 . 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 K.

Hak'ka kul olmaynca 13 Maukun bulmaynca 14 are yok adm atmaa 16 Gerek bana bostan ola 18 Hergiz ma'zl olmaz ola 98 Ak mezhebi dindir bana 21 Kimseler dost olmaz bana 23 Akibet zevl olmaya 25

Yavlak uzam bir aa

27

Grdm bir da iinde 28 Ekere can iinde 29 Hakk' buldum ben eri grmeile Nidelim senin ile 33 Kalp gide pak ola gmlene 35 Kimde erlik var ise 36 Asln nedrr ite 38 Ayar dahi dosttur bize 41

32

tik elhamdlillah Bu yola kim varas

42 44

ol yel esip gemi gibi 46 Gel gr beni ak neyledi Aceb srra erdim ahi 50 Derde derman bulmayam m Bana seni gerek seni 53 k tvbe etdiini 55 Yolum vardr bu erkndan ieri Hor grmegil dervileri 58 Ey derviler ecesi 60 Kulaksz dinleyesi 63 Artan yce meyhanesi 64 Ak oduna yanan kii 65 Anda konuban gt 67 Bu kad ile kameti 68 Gidem hey dost deyi deyi

48 52

56

70

35 36 37 38 L. 39 40 41 42 43 44 45 M. 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 N. 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73

Nikb yzden brak 72 Diyem ona nitmek gerek Biz can yamaya verdik 75 Kymetli nesnedir ak 77

74

Hrka ile ta deil 79 Mell olas deil 80 Bu can kayusu deil 82 dnden alr deil 84 Bu kldn namaz deil 86 Gel dosta gidelim gnl 87 Anasna dt gnl 89

Elimde ferman tutaram 91 Aka gnl veren benem Girem garkolam yryem Ak oduna yanaym 96 Duraym andan varaym Sorun bana kanda idim 100 Ben bunda gitmee geldim Canlara can olan benim 103 ark uruban dnen benim Nem ola dervi benim 107 Susalm kanmaz benim Kimse dilim bilmez benim Derdim vardr inilerim 112 Ben bu elden bezerim 114 Kandalm bilmeyeyim 116 Yakn bil kim Hakkk buldum Sabahn sinleri grdm 119

93 95 98 102 105 108 110

118

Gavvas olaym bir zaman Adm sufi koyan 123 Aklm gitti kaldm ben 124 Sular gibi alar msn 126 Cnan arzu klarsn 128 Sen dervi olamazsn 129 Elim sana ermek iin 131 Ak ile gelen gelsin 132 Bize bizim diyen gelsin 134 Ol neye nazar etsin 135 yle garip bencileyin 136

121

74 75

Bu canm yama olsun 138 Kalanlara selam olsun 140

YUNUS RLERNDEN BR GLDESTE DERV YUNUS'UN RLER Altnda kaynak belirtilmeyen iirler Sabahattin Eybolu'nun kitabndan alnmtr. SEVMEK DERD BEN BOAR 76 Bu dem yzm sreduram Her dem aym yeni doar Her dem bayramdurur bana Yazm km yeni bahar Benim aym na Bulutlar glge klmaa Hi kedilmez doluluu Nuru yerden ge aar Onun nuru karanl Srer gnl hcresinden Bes karanuluk nur ile Bir hcreye nice sar Ben aym yerde grdm Ne isterem gk yznde Benim yzm yerde gerek Bana rahmet yerden yaar Szm ay gn iin deil Sevenlere bir sz yeter Sevdiim sylemez isem Sevmek derdi beni boar Nola Yunus sevdiyise oktur Hak'k seviciler Sevenleri gyer dedi Onun iin boynun eer (Divan, 286) ALAN ALSIN 77

Nolur ise ko ki olsun nolisar Tek gnl Mevlay bulsun nolisar Ak denizi gene tam kan aka k biare dalsn nolisar Bu denize den lr dediler lr ise ko ki lsn nolisar Ak gelicek cmle eksikler bite Bitmez ise ko ki kalsn nolisar Akbet ol gze toprak dolisar Bu gn grdn ko ki dolsun nolisar Bu dnyann nasiplerin izzetin Yunus kodu alan alsn nolisar

ELMDE NE VAR 78 Ey beni ayplayan Gel beni aktan kurtar Elinden gelmez ise Syleme fasid haber Hi kimesne kendinden Halden hale gelmedi Cmlemizin halini Muk eder mukarrer klarn her hali Muk katnda biter Szn var ona syle Benim elimde ne var ........ eriat edebinden Korkarm sylemee Yoise edeyidim Dahi ayrks haber Dost klcndan Yunus

lr ise gam deil Dost gnden uyanan Muk burcundan doar (Divan, 66)

SOLMU YATAR 79 Sabahn sinliye vardm Grdm cmle lm yatar Her biri bire olup mrn yavu klm yatar Vardm bunlarn katna Baktm ecel heybetine Nice yiit muradna Ermeyiben lm yatar Yemi kurt ku bunu keler Nicelerin barn deler ol ufack nresteler Gl gibice solm yatar Duzaa dm tenleri Hak'ka ulam canlar Grmez misin sen bunlar Nbet bize gelmi yatar Esilmi inci dileri Dklm sar salar Kamu bitmi tevileri Emr-i nemde ermi yatar

Gitmi gznn karas Hi ii yoktur duras Kefen bezinin paresi Snge sarlm yatar Yunus gerek k isen Mlke suret bezetmegil Mlke suret bezeyenler Kara toprak olmu yatar

(Divan, 304)

GELSN MEYDANE 80 Yar yreim yar Gr ki neler var Bu halk iinde Bize gler var Ko glen glsn Hak bizim olsun Gfil ne bilsin Hak'k sever var Bu yol uzaktr Menzili oktur Geidi yoktur Derin sular var Girdik bu yola Ak ile bile Gurbetlik ile Bizi salar var. Her kim merdne Gelsin meydne Kalmasn cne Kimde hner var Yunus sen bunda Meydan isteme Meydan iinde Merdneler var. UNUN GB YRM VAR 81 itin ey ulu, kii Size bir haberim var Zihi devlet benim ki unun gibi yrim var Yrsem nmdedir

Sylesem dilimdedir Otursam yanmdadr Ayruk ne bazarm var Ne yryem ne rm Ne rak sefer klam n dostu bunda grdm Ayruk ne seferim var. Irak yere tacirler Ass iin varrlar n gevher elimdedir Irak ne bazarm var. Miskin Yunus'un can Ak ile ulaal Dembedem artar derdi Uludan tmarm var. (Divan, 291)

BU LATF EKLER 82 Ey ak eri a gzn Yer yzne eyle nazar Gr bu latif iekleri Bezenben geldi geer Bunlar byle bezenben Dost'tan yana uzanuben Bir sor Ah sen bunlara Kancerudur azm-i sefer Her bir iek bin naz ile ver Hak'k niyaz ile Bu kular ho avaz ile Ol Padiah zikr eder. .......... Rengi dner gnden gne Topraa dklr gene bretdrr anlayana Bu ibreti rif duyar Ne bilmegn bilmekdrr

Ne glmegn glmekdrr Son menzilin lmekdrr Duymadnsa aktan eser

Bildik gelen geer imi Bildik konan ger imi Ak arabn ier imi Bu mndan her kim duyar Yunus bu szleri kogl Kendznden elin yugl Senden ne gele bir deil n Hak'tan gelir hayr er

GARP BAIM 83 Akn odu cierimi Yaka geldi yaka gider Garip bam bu sevday eke geldi eke gider Kr etti firak canma k oldum ol sultana Ak zencirin dost boynuma Taka geldi taka gider Sadklar durur szne Gayr grnmez gzne Bu gzlerim dost yzne Baka geldi baka gider Arada olmasn na Onulmaz barmn ba Gzlerimin kanl ya Aka geldi aka gider Blbl eder ah figan Hasretile yand bu can Benim gnlcm ey can ka geldi ka gider

Yunus syler bu szleri Feryad eder blblleri Dost bahesinde glleri Koka geldi koka gider GNL PASIN YUDUN SE 84 Akla bilien canlara Ezel ebed olmaysar Gmrah olup bu cihanda Kimse baki kalmaysar Bir dona kan bulacak Yumaynca msml olmaz Gnl pisi yumaynca Namaz reva olmaysar Gnl pisin yudun ise Kibr kini kodun ise krar btn olmaynca Erden nazar olmaysar Murdar dnyaya bulaan Deviriben derien Erden himmet olmaynca mr geer yunmaysar Yunus imdi sen Hak'ka er Dn gn gnln Hak'ka ver Gnl gz grmeyince Hi ba gz grmeyiser (Toprak, 257) AKIN VER 85 Yarabbi dilerim Akn ver evkin ver Fazlndan umarm Akn ver evkin ver Mest eyle sen beni Bilmeyim ben beni Ta bula can seni Akn ver evkin ver

Yolunda klar Derdine yanklar Canlardan getiler Akn ver evkin ver Dn Yunus kuluna Nazar kl haline rgrsin vaslna Akn ver evkin ver.

ARTAN VERRM HABER 86 Ey bana iyi diyen Benim kamudan kemter yle mcrimem yolda Mcrimler benden server Benim gibi mcrim kul Bir dahi isteyibul Dilimde ilm usul Dileim dnya sever Zahirim iyi yerde Gnlm fasid haberde Bulunmaya Badat'ta Bencileyin bir Ayyar Dm gynr iim ham Dirliim budur mdam Yol varmadan bir kadem Artan veririm haber Hrkam suuma perde Endiem yanl yerde Gnlm ayruk pazarda Dilimde szm esrar

Dm bili iim yad Dilim ho gnlm mrted

im yavuz iyi ad Byle fitne kanda var Kime kim t verdim Ol Hak'ka erdi grdm Bana benim dm Hi eylemedi eser Takndm eyhlik adn Kodum muk taatn Verdim nefsin muradn Kan Hakk ile pazar Yayld Yunus ad Sutur cmle taat alab'm inayeti Suun geire meer (Divan, 75)

YCE SULTANIM 87 Yce sultanm Derde dermanm Bedende canm H demek ister Alimsin Alim Dorudur yolum Azmda dilim H demek ister Gidersin bundan Gelmezsin andan Karanlk sinden H demek ister Murad'erince Gl derince Cemal grnce H demek ister Ali srrnda

Tevhid nurunda Maher yerinde H demek ister

Su gibi aksam Her yana baksam Hazrete varsam H demek ister Blbl anda Dostlar banda Arn sanda H demek ister Da ile tata Kuruyla yata Mkil bir ite H demek ister. Yunus postunda Gnl dostunda Srat stnde H demek ister.

AK BR GNEE BENZER 88 itin ey yarenler Ak bir gnee benzer Ak olmayan gnl Misali taa benzer Ta gnlden ne biter Dilinde au tter Nice yumak sylese Sz savaa benzer Ak var gnl yanar Yumanr muma dner Ta gnller kararm Sarp kat ka benzer

....... Ge Yunus endieden Gerekse bu bieden Ere ak gerek nden (Sonra) dervie benzer. (Divan, 296)

BU AK BZE TURFANDADIR 89 Bilir misin ey yarenler Gerek erenler kandadr Kanda baksam anda hazr Kanda istesem andadr Akszlara benim szm Benzer kaya yanksna Bir zerre ak olmayan Belli bilin yabandadr Yalanclk eylemegil Aka yalan sylemegil Bunda yalan syleyenin Anda yeri zindandadr ........ Allah benim dediine Vermi verir ak varln Kimde ki var bir zerre ak alab varl andadr Niceler eydr Yunus'a Kocaldn sen ak kogl Bu ak bize yen(i)le dedi Henz dahi turfandadr

YALAN SYLEYEN UTANASIDIR 90 Sylememek harcs Sylemenin hasdr Sylemenin harcs

Gnllerin pasdr Gnllerin pasn Ger sileyim der isen ol sz sylegil kim Szn hlsasdr Kuli'l Hakk dedi alap Sz doru diyene Bugn yalan syleyen Yarn utanasdr Cmle yaratlma Bir gz ile bakmayan er'in evliyasysa Hakikatta asdr eriat haberini erhile eydem iit eriat bir gemidir Hakikat deryasdr

Ol geminin tahtas Her nice muhkem ola Deniz mevci kat' olsa Tahta uanasdr Biz tlib-i ilmleriz Ak kitabn okuruz alap mderris bize Ak ho medresesidir Evliya saf-nazar Edeli gnden beri Hasl oldu Yunus'a Her ne ki olasdr (Divan, 70)

EY DOST 91

Ey dost seni severim Can ire yerin vardr Gece gndz uyunmaz Acep ahvalin vardr Sen gl grr iken Dikene sunma elin Korkma dmanlarndan n doru yolun vardr Dmanlar eydr bana Sz demek kanden sana Bana sz demek kanden Benim stadm vardr Ele getirdiini Miskinlere harc eyle Nice ok yaar isen Sonucu lm vardr Bunda kend'zn gren Oldurur yolda kalan Benim bir karncaya Ulu nazarm vardr

Her sabah tanla durup Blblleyin sylesem Gnlmde mna biter Trl cierim vardr Yunus Emre kend'zn Topraa vurgl yzn Maukaya yarak Bir miskinliim vardr

SEVGS VAR IKTIR 92 Aksz adam dnyada Belli bilin ki yoktur Her birsi bir nesneye

Sevgisi var ktr alabn dnyasnda Yzbin trl sevgi var Kabul et kend'zne Gr hangisi lyktr ........ Dnyada Peygamberin Bana geldi bu ak Tercman Cebrail Ma'ukas Haliktir ........ Yunus sana hakikat Budurur buyurduu Gznle grdne Dnp bakma yazktr (Divan, 80)

CAN BUDAIDIR 93 Kon lm endiesin k lmez bakidir lmek senin deildir n nurun ilahidir lmekten ne korkarsn Korkma ebedi varsn nkim ie yararsn Bu sz fsit davdr ...... Yadlk yoktur bilene Dirlik tutagelene Bilelik syleyene Vuslat yolu kavidir Birlie yetmi idik Mucizta tu idik Biz bir uar ku idik Vcut can budadr Hkm-i revn mlkne Ol iin kendi bile

n i geldi hasla Bu mlk varlk evidir Yunus bearet sana Gel derler dosttan yana Ol kimseyi ol ana Klli yerci' asldr (her ey aslna dner) (Divan, 307) DERDMN DEVASIDIR 94 Mnkirler evliyaya Hak yoluna sidir Ol yola si olan Gnllerin pasdr Tattk bu ak cefasn T erince ma'ka Zira ki ol dost benim Derdimin devsdr Henz bu yer olmadan Gkler yaradlmadan Evliyalar vatan Padiah kalesidir Mevlna Hdvendgr Bize nazar klal Ann grkl nazar Gnlmz aynasdr Giyikli'nin ol Hasan Sz aytm kendiden n keleci Hak'kndr Kendinin sz nesidir

Miskin ol bire miskin Gide senden kibr kin Rzgr gelir geer pes Kime ne kalasdr Okuyuban yazmadan Yanlban azmadan

Yunus bu ak szn Kim bildi bilesidir.

ER BR 95 Ben derviim diyene Bir n edesim gelir Tanyuban imdiden Varup yetesim gelir Srat kldan incedir Kltan keskincedir Varp ann stne Evler yapasm gelir Altnda gayya vardr i nr ile prdr Varp ol glgelikte Biraz yatasm gelir Ta'n eylemen hocalar Hatrnz ho olsun Varuban ol Tamu'da Biraz yanasm gelir Ben gnahmca yanam Rahmet suyunda yunam ki kanat taknam Biraz uasm gelir

Andan Cennet'e varam Hak'k Cennet'te grem Hri ile glman Bir bir koasm gelir Dervi Yunus bu sz Eri br syleme Seni sygaya eker Bir Molla Kasm gelir

YZN GRESM GELR 96 bu varlk ehrine Her dem giresim gelir indeki sultann Yzn gresim gelir itirim szn Gremezem yzn Yzn grmeklie Canm veresim gelir Ol sultan halvetinin Yedi hcresi vardr Yedisinden ieri Cevln urasm gelir Her kapda bir kii Yz bin erisi vardr Ak klcn kuanp Cmle krasm gelir Mecnun Leylas benim Rahman eydas benim Leyla yzn grmeye Mecnun olasm gelir

Dost oldu bize mihman Bunca yl bunca zaman Gerek smail'leyin Kurban olasm gelir Erenlerin nazar Topra gher eyler Erenler ayanda Toprak olasm gelir Miskin Yunus'un nefsi Drt tabiat iinde

Ak ile can srrna Pinhan varasm gelir

CMLE LEM KARDE GELR 97 Ey dost senin akn odu Cierim pare ba klar Akndan yanar yreim Yandm bana ho gelir Akn oduna yandm Alamak oldu gldm Dost sana zari kldm Mnkirlere sava gelir Sylerisem szm sava Sylemezsem cierim ba Cihan doludurur kalla Her birinden bir ta gelir Gr nice talar atlr Dost iin balar tutulur Gelir gnle batlr Halimize halda gelir ....... Nice nice selatinler Zebun olur ak elinde Her kim bu yola derse Ol bu yola yava gelir

Erenler buna kalmad Vard yoluna durmad Hak'k gerek sevenlere Cmle lem karda gelir Miskin Yunus bil szn Dosta ap ol gzn Kang burtan bakar isen Ol sultana gne gelir (Dergah, 147)

BLMEYENE AZ GELR 98 Dn gider gndz gelir Gr nicesi uz gelir Padiah hkm ile leme dmdz gelir Karanuluk srlr lem mnevver olur Id nur kandili Havaya az az gelir Bir bakgil saa sola Kaykma deme yola Dinle (sen) ku nn Nice trl saz gelir Sz ss szn alr Suret toprakta kalr Her kim bu hali bilir Kendznden vaz gelir Ak benliim iletti Akl drt yana gitti Yunus'a yk yetti Bilmeyene az gelir (Divan, 66)

BU NCE OKUMAKTIR 99 lim ilim bilmektir lim kendin bilmektir Sen kendini bilmezsin Ya nice okumaktr Okumaktan murat ne Kii Hak'k bilmektir n okudun bilmezsin Ha bir kuru emektir

Okudum bildim deme ok tat kldm deme Eri Hak bilmezisen Abes yere yelmektir Drt kitabn m'nisi Bellidir bir elifte Sen elifi bilmezsin Bu nice okumaktr Yiirmi dokuz hece Okursun utan uca Sen elif dersin hoca M'nisi ne demektir Yunus Emre der hoca Gerekse bin var hacca Hepisinden iyice Bir gnle girmektir KIYAMET NE GN KOPAR 100 Yalan syler grmeyen Haberi gren bilir Gerek erin halini Yolda can veren bilir Tutma gnlde kini Ho tut gnl miskini Dnya ahret ekini Ekip gtren bilir demin topran Drt ferite gtrd Suyunu neden katt Yapp yuuran bilir srfil ve Azril Mikil ve Cebril Kyamet ne gn kopar Yarn Sur uran bilir Dokuz krk yaayan Eylenmedi dnyada

Saati bir dem imi Sohbeti sren bilir lmez dirlik bulduran Evliya sohbetidir Yunus dahi bilmezse Okunan Kur'an bilir HER DEM DELDR 101 Benim gnlm gzm aktan doludur Dilim syler yari yzm suludur daac gibi yanar vcudum Ttnm gklere seher yelidir ukal ceven ak oduna dayanmaz Oku cana batar kati yaldr Senin akn deniz ben bir balcak Balk sudan ksa hemen ldr Okurum ahm kendi dilimce ahm aydr bana hemen gelidur Seni sevenlerin ola m akl Bir dem usluysa her dem delidir Yunus sen toprak ol eren yolunda Erenler menzili ar'tan uludur

BR K IK OLSA 102 Dervi olan kiiler Deli olagan olur Ak nedir bilmeyenler Ana glegen olur Sakn glme sen ona yi deildir sana Adam neye glerse Baa gelegen olur

k l-mekn olur Dnya terkini urur Dnya terkin uranlar Ddar gregen olur Bir kii k olsa Ak deryasna dalsa Ol deryann dibinde Cevher bulagan olur Dervi Yunus sen dahi ncitme dervileri Dervilerin duas Kabul olagan olur

SEVGEN OLUR 103 Bu sema'a girmeyen Sonuna piman olur riir bizim ile Serbeser dman olur Dosttur bizi okuyan stmzde akyan imd' buuk okuyan Derin danman olur Danmann cahili Unamaz dervileri Dervi ile danman (Yaman) vurugan olur Bir nicesi gnlne eytanlar dolduruptur Erenler semana Bunlar glgen olur ...... Ey biare danman Eyit dervi dervian Dervilerle uruan ine piman olur

Yunus eydr mevlna Epsem otur yerinde Bu sohbete doymuyan Sonra savagan olur (Divan, 301) BA LE BOSTAN OLUR 104 Hak bir gnl verdi bana Ha demeden hayran olur Bir dem gelir adan olur Bir dem gelir giryan olur Bir dem sanasn k gibi ol zemheri olmu gibi Bir dem bearetten doar Ho ba ile bostan olur Bir dem gelir syleyemez Bir sz erheyleyemez Bir dem dilinden dr dker Dertlilere derman olur Bir dem kar ar zere Bir dem iner tahtesser Bir dem sanasn katredir Bir dem taar umman olur ........ Bir dem dev olur ya peri Viraneler olur yeri Bir dem uar Belks ile Sultan- ins cn olur

Bir dem varr mescidlere Yz srer anda yerlere Bir dem varr deyre girer ncil okur ruhban olur Bir dem gelir sa gibi lmleri diri klar Bir dem girer kibr evine Fir'avn ile Hmn olur

Bir dem dner Cebrail'e Rahmet saar her mahfile Bir dem gelir gmrah olur Miskin Yunus hayran olur

YEPYEN GELN 105 Yeryznde gezer idim Uradm milketler yatur Kimi ulu kimi kii Key kua berkler yatur Kimi yiit kimi koca Kimi vezir kimi hoca Gndzleri olmu gece Anclayn oklar yatur Doru varrd yollar Kalem tutard elleri Blble benzer dilleri Danman yiitler yatur Ulu, kii alamlar Server yiitler dmler Baucunda yay smlar Kuruluban oklar yatur Atlar izi tozulu nleri tabl-bazl l-gne hkm yazl ol muhteem beyler yatur

Gece gndz olancklar Syleirken blbl gibi Ayrlmlar analar Sinlerini bekler yatur Elleridir knal hep Karavalar eker leb

Karg gibi uzun boylu Gl yzl hatunlar yatur El balamtr kamusu Hak alap'tandr umusu Nkerli kzdr kimisi Alnmadan oklar yatur Yunus bilmez kendi halin alap'tr syletir dilin Bir nice yepyeni gelin Ak deirmi yzler yatur

GL GBCELER SOLMU 106 Sabahn sinleye vardm Grdm cmle lm yatur Her biri bire olup mrn yavu klm yatur Vardm bunlarn katna Baktm ecel heybetine Nice yiit muradna Ermeyben lm yatur Yemi kurt ku bunu keler Nicelerin barn deler ol ufack nresteler Gl gibice solmu yatur Tuzaa dm tenleri Hak'ka ulam canlar Grmez misin sen bunlar Nbet bize gelmi yatur Esilmi inci dileri Dklm sar salar Kamu bitmi tevileri Emr nemde ermi yatur

Gitmi gznn karas Hi ii yoktur duras Kefen bezinin presi Sne sarlm yatur Yunus gerek k isen Mlke sret bezemegil Mlke sret bezeyenler Kara toprak olmu yatur

BEYLER AZDI YOLUNDAN 107 Miskin dem olan Nefse zebn olmutur Hayvan canavar gibi Otlamaa durmutur Hergiz lmn sanmaz lesi (lecei) gnn anmaz Bu dnyadan usanmaz Gaflet nn almtr Olanlar t almaz Yiitler tvbe klmaz Kocalar taat klmaz Sarp rzigar olmutur Beyler azd yolundan Bilmez yoksul halinden kt rahmet glnden Nefs glne dalmtr Yunus sz limden Zinhar olma zlimden Korka durun lmden Cmle doan lmtr (Divan, 301)

NCEDEN NCE 108

Erenlerin yollar nceden inceyimi Sleyman'a yol kesen ol bir karncaym Ol karnca syledi Sleyman'a yol dedi Karnca syledii Cevab alncaym Gnl aydr varaym Yine tez gelem sana Gnlm uyduu bana Dostu buluncaym Gtrmedi kimesne Kimesnenin ykn Ben gtrrm diyen Eli erinceyimi Kim kime ne derise Eer hayr u eer er Allah verir cezasn Gele yol inceyimi

kn gz ya Dn gn durmaz akar k kan alad M'uk soruncaym Drt kitabn m'nisin Okudum tahsil ettim Aka gelicek grdm Bir uzun heceyimi Ben derviim diyenler Haram yemeyenler Haramn yenmedii Ele girinceyimi Aydrlar filan ld Mlkiyle mal kald Ol maln irkildii

Iss oluncaym ki kii syleir Yunus'u grsem diye Biri eydr ben grdm Bir k kocaym GLE SARMAIP YATAR 109 Evvel bahar olmaynca Kzl gl almaz imi Kzl gl almaynca Blbl zr klmaz imi Blbl hevestir tmee Gle sarmap yatmaa Baban kasdeyler satmaa Gl kadrini bilmez imi Bre baban satma gl Haramdr akesi pulu nletme k blbl Gz ya dinmez imi Ylda bir kez hayvanlara Ak yeli eser bunlara Kimi dem hayvan olur Hayvan k olmaz imi k olamyan dem Benzerimi bir aaca Aa yemi vermeyince Buda eilmez imi Yunus Emre'm hey biare Yrdan ayrldn vare Yrdan ayrlmaynca dost Yr kadrini bilmez imi KAPIDA KALDI ERAT 110 Ak imamdr bize gnl cemaat Kblemiz dost yz dimdir salt Dost yzn gricek irk yamaland

Annn kapda kald eriat Gnl secde klar dost mihrbnda Yzn yere vurup klar mnct Mnct gibi vakt olmaz arada Kim ola dost ile bu demde halvet eriat eydr sakn art brakma art ol kiiye kim ede hiynet Erenler nefesidr devletli rumuz Onunla fitneden olduk selmet "Bel" kavlin dedik evvelki demde Henz bir demdir ol vakt bu saat Derildi beimiz bir vakte geldi Bei bir eyleyip kim kla taat Biz kimse dinine hilaf demeziz Din tamam olcak doar muhabbet

Doruluk bekleyen dost kapsnda Gmansz ol bulur ilh devlet Yunus ol kapda kemine kuldur Ezelden ebede dektir bu izzet (Divan, 64)

YUNUS YNE DEL OLDU 111 ster idim Allah' Buldum ise ne oldu Alar idim dn gn Gldm ise ne oldu Erenler meydannda

Yuvarlanr top idim Padiah evgnnda Kaldm ise ne oldu Erenler sohbetinde Deste kzl gl idim Aldm ele geldim Soldum ise ne oldu limler ulemlar Medresede bulduysa Ben harabt iinde Buldum ise ne oldu it Yunus'u iit Yine deli oldu ho Erenler mnisine Daldm ise ne oldu (Divan, 103)

DOST DEYU DEYU 112 Dt'nme hubbl-vatan Gidem hey dost deyu deyu Anda varan kalr heman Varam hey dost deyu deyu Gele ol Azrail tuta Ass klmaz ana ata Binem ol aatan ata Gidem hey dost deyu deyu ol bir be on arn bezi Kefen edeler enime Dikem ol dnya donlarn Giyem hey dost deyi deyi Mecnun oluban yryem Yce dalar bryem Mum oluban eriyem Yanam hey dost deyu deyu Gnler gee yl evrile

stme sinlem devrile Ten rye toprak ola Tozam hey dost deyu deyu Yunus Emre var yoluna Mnkirler girmez yoluna Bahri olup dost glne Dalam hey dost deyu deyu (Dergah, 347) IKTIM ERK DALINA 113 ktm erik dalna Anda yedim zm Bostan ss kakyp Der ne yersin kozumu Uruluk yapt bana Bhtan eyledim ona eri de geldi aydur Hani aldn gzgn Kerpi koydum kazana Poyraz ile kaynattm Nedir diye sorana Bandm verdim zn plik verdim cullaha Sarp yumak etmemi Becid becid smarlar Gelsin alsn bezini Bir serenin kanadn Krk katra yklettim ift dahi ekemedi yle kald kazan

Bir sinek bir kartal Sallad vurdu yere Yalan deil gerektir Ben de grdm tozunu Bir kt ile gretim

Elsiz ayam ald Greip basamadm Gvndrd zm Kafda'ndan bir ta yle attlar bana ylelik yola dt Bozayazd yzm Balk kavaa km Zift turusun yemee Leylek koduk dourmu Baka unun szn Gzsze fsldadm Sar szm iitmi Dilsiz arp syler Dilimdeki szm

Bir kz boazladm Kakladm sere kodum kz ss geldi der Boazladn kazm Bundan da kurtulmadm Nideyim bilemedim Bir eri de geldi der Kan aldn gzgm Tosbaaya satatm Gzsz sepek yolda Sordum sefer nereye Kayseri'ye zimi Yunus bir sz sylemi Hibir sze benzemez Mnafklar elinden rter m'na yzn

GURBETTE YRN M KALDI 114

Sen bunda garip mi geldin Niin alarsn blbl hey Yorulup uzun mu geldin Niin alarsn blbl hey Karl dalar m atn aylar rmaklar m getin Yrinden ayr m dtn Niin alarsn blbl hey Hey ne yavuz inilersin Benim derdim yenilersin Dostu grmek mi dilersin Niin alarsn blbl hey Kanadn aabilirsin Uuban kaabilirsin Hicaplar geebilirsin Niin alarsn blbl hey Kalen ehrin mi ykld Gurbette yrin mi kald Ya nmu rn m kald Niin alarsn blbl hey

Kymetin bilinmez m'oldu Hatrn sorulmaz m'oldu Ol dost grnmez m'oldu Niin alarsn blbl hey Glistanlar dolanrsn Benim derdim yenilersin Yunus gibi inilersin Niin alarsn blbl hey

BR YUFKAYA KIYAMAZ 115 Niceler bu dnyada Gnahn yuyamaz

mr geer yok yere Ey diriga (yazk ki) duyamaz Bir nice kiilerin Gaflet gzn balam Hak yoluna der isen Bir yufkaya kyamaz Bu dnya bir gelindir Yeil kzl donanm Kii yeni geline Bakuban doyamaz Ey nice aslanlar Alr aktarr lm Azrail nicesine ................ Var imdi miskin Yunus Uryan olup gir yola Yz ukall gelirse Yalnca soyamaz ( Divan, 340 )

IKLAR LMEZ 116 Ya Rab bu ne derttir derman bulunmaz Ya bu ne yaradr zahm belirmez Benim garip gnlm aktan usanmaz Varr aka der hi bana dnmez Dner gnlm bana t verir ok k olan gnl aktan usanmaz k ki cana kald k olmaz Cann terketmeyen m'ukun bulmaz Ak pazardr bu canlar satlr Satarm canm hi kimse almaz k bir kiidir bu dnya maln hret korkusun bir pula saymaz

Bu dnya ol hretten ieri kn yeri var kimesne bilmez k ld diye sel verirler len hayvan olur klar lmez Beim k isen var sen yoluna Bunda balar yiter kanlar sorulmaz

Erenler meydan artan uludur Sdk ile geleni mahrum (dnlmez) Yunus bir tevhide gark oldu gitti Geri gelmeklie akl derilmez (Divan, 341)

CANAN BULUNMAZ 117 Sen sende iken menzil alnmaz Bahr olmadan gevher bulunmaz Er at yolu ayan eyledi Tolun ay dodu hergiz tolunmaz Er mnasndan almayan cahil Tatandr bar hergiz delinmez Maripten mark erin gzne Ayan grne perde olunmaz Ko ikilii gel birlie yet Bir olan canlar ayr dolanmaz Yunus ver cann Hak yoluna Can vermeyince canan bulunmaz

AIZ AIZDAN KUTLUDUR

118 Nidem ben bu gnl ile Benim ile bir dem durmaz Ma'uk yzn grd meer tleyip t almaz Tanr iin ey uslular Gnlm bana alverin Vard biliti dost ile Geri bana boyun vermez Bunun gibi gnl ile Nice dirlik ediverem Brakt yabana beni Birgn gelip halim sormaz Gnlm bana yolda iken Zht taat klar idim Ykld bu tertiplerim Gnlszm elim ermez Gnl ieri dost ile Ben kapuda feryd zr Binbir zri klar isem bu noldu deyip sormaz

........ Az azdan kutludur Ola ki sznz tuta Ben yz bin yl syler isem Szm kulana girmez Gnlm dahi canm dahi El bir etti ol ikisi Yzbin Yunus'tan feragat Dost yznden gzn grmez (Divan, 341)

AR GEREKMEZ 119

Bize didar gerek dnya gerekmez Bize m'na gerek dva gerekmez Bize Kadir gecesidir bu gece Ko erte olmasn seher gerekmez Bize ak erbetinden sun a ski Bize umaklarda Kevser gerekmez Badyalar dolu dolu ielim biz Biz esrik olmazz humar gerekmez Yunus esriyiben dt sokakta arr Tapduk'una r gerekmez

DERV GNLSZ GEREKTR 120 Ben derviem diyen kii bu yola ar gerekmez Dervi olan kiilerin Gnl gendir dar gerekmez Dervi gnlsz gerektir Sene dilsiz gerektir Dene elsiz gerektir Halka beraber gerekmez Halka benzetmeye iin Sre gnlden teviin Yzbini birdir derviin Arada ayar gerekmez Eer dervi isen dervi Cmle lem sana bili Fuzulluu hulka dei Arada ayar gerekmez Dervi olan kiilerin Miskinliktir sermayesi Miskinlikten zge bize

Mal u mlk ar gerekmez

Er elini aldn ise Ere gnl verdin ise krar ile geldin ise Pes ere inkr gerekmez Yunus eder grdn eri Artrma grdn biri udur budur deyibeni Dervi tarumar gerekmez (Dergah, 168)

NN YALAN SYLERSN 121 Hak cihana doludur Kimseler Hak'k bilmez Onu sen senden iste O senden ayr olmaz Dnyaya inanrsn Rzka benimdir dersin Niin yalan sylersin n sen dediin olmaz Ahret yavlak raktr Doruluk gey yaragdr Ayrlk sarp firaktr Hi varan geri gelmez Dnyaya gelen ger Bir bir erbetin ier Bu bir kprdr geer Cahiller onu bilmez (Gelin tan olalm i kolay klalm Sevelim sevilelim Dnya kimseye kalmaz)

Yunus szn anlarsan M'nisini dinlersen Sana bir amel gerek Bunda kimesne kalmaz (Divan, 343) DIIM DERV M BO 122 Sfiyim halk iinde Tesbih elimden gitmez Dilim mrifet syler Gnlm hi kabul etmez Boynumda icazetim Riyayla tatim Endiem ayruk yerde Gzm yolum gzetmez Sylerim marifeti Sluslanrm kat Miskinlie dnmeye Gnlmden kibir gitmez Ho derviim sabrm yok Dilimde inkrm ok Kulamdan gireni Hergiz iim iitmez Grenler elim per Tc u hrkama bakar yle sanrlar beni Zerrece gnah etmez

Grenler sfi sanr Selm verir utanr Anca i koparaydm El eriben g yetmez Dm dervi iim bo Dilim tatl szm ho ll ben ettiimi Dinin deniren etmez

Yunus eksikliini Allah'na arz eyle Ann keremi oktur Sen ettiin ol etmez

DAILDI PERNIMIZ 123 Yine geldi ak elisi Yine doldu meydanmz Yine teferrcgh oldu Sal sollu her yanmz Yine mahfiller dzld Yine badyalar kuruldu Yine kadehler sunuldu Esrk oldu canlarmz Ev ii ak ile doldu Ulu, kii k oldu Canlarmz hayran oldu Dald perinmz Bir niemiz Hak'k ald Bir niemiz Hak'tan oldu Kimimiz Sleyman oldu Ak tahtna binenimiz Bir niemiz Leyli oldu Bir niemiz Mecnun oldu Bir niemiz Ferhad oldu Aktan haber duyanmz

Meydanmz meydan oldu Canlarmz hayran oldu Her dem ar seyrangh oldu Hazret oldu revnmz Dmidik ol kaldrd Birliin bize bildirdi imize ak doldurdu

Drst oldu imanmz Sorar isen dost kandadr Kanda istersen ondadr Hem gnlde hem candadr Hi kalmad gmanmz Yunus akn vasfn syler Gereklere haber eyler Mahrumlarn can gyner kr oldu nihanmz (Divan, 346)

AK LE BAIM HODURUR 124 Biz kamumuz ak kuluyuz Aktr bizim sultanmz Ger ak ile lrsevz Aka helldir kanmz Ak beni benden alal Dost ak cana dolal Bu ak yoluna gideli Dost olmutur imanmz Ak ile bam hodurur Her kandeyse yoldadurur On iki ay sarhodurur Aktan esridi canmz Ne kaadr ne gzedir Ne meylimiz ak yzedir Her dem hi solmaz tazedir Bu bizim glistanmz Akar yam Ceyhun gibi kar ahm ttn gibi Hem Leyl v Mecnun gibi U sylenir dkknmz

Olmad derman ecele Geri varr her kim gele Biz de varrz ol ile Onda durur kervanmz Yunus eydr nice nice bu cihan geldi hie Seni dahi ilediser Bu yalanc devranmz

BU BZM MLLETMZ 125 Gayrdr her milletten Bu bizim milletimiz Hi dinde bulunmad Din diyanetimiz Bu din diyanette Yetmi iki millette Bu dnya o ahrette Ayrdr ytmz Zhir suya banmadan El ayak deprenmeden Ba scuda inmeden Klnr tatmz Ne Kbe ne de mescid Ne rk ne de scud Hak ile daim becid Olur mnacatmz Ger Kbe'ye varalm Ger mescide girelim Ger suyuyla yunalm n bile illetimiz

Su ne kadar arda n yavuz fi'lin senin Meer bizi pk ede

Hak'tan inayetimiz Kimin szn kim bile Akl ermez bu hale Yarn anda bell'ola Mslman mrtedimiz Yunus cann yenile Kim dostluun anla Ak ile dinlerisen Bilesin kudretimiz

DNYA TEFERRCNDEYZ 126 Hi bir kii bilmez bizi Biz ne iin iindeyiz Ne hrsmz baydr bizim Ne nefsimiz iindeyiz Bir kimsenin devletine Ta'nediben biz glmeyiz Ne mnkiriz limlere Ne Tersann handayz Biz bunun neliin bildik Dnyann nesine kaldk Arzumuz nefs iin deil Dnya teferrcndeyiz Yunus eydr hey sultanm zge ahm vardr benim Ko dnya altn gmn Ne bakr u tuncundayz (Divan, 348)

SZ VAR KESER SAVAI 127 Keleci bilen kiinin Yzn a ede bir sz

Sz piirip diyenin ini sa ede bir sz Sz ola kese sava Sz ola bitire ba Sz ola al a Bal ile ya ede bir sz Kelecilerin piirgil Yaramazn argl Szn us ile drgil Daman a ede bir sz* Gel ahi ey ehriyari Szmz dinle bari Hezaran gher didr Kara topra ede bir sz

Yr yr yolunile Gafil olma bilinile Key sakn key dilinile Canna da ede bir sz Yunus imdi sz yatndan Syle sz gayetinden Key selam o ah katndan Seni ra ede bir sz

SZM KULAINA GRMEZ 128 Ey bana iyi diyen Benim kamudan yavuz Alnm ay bilirim Bu gzlerimi yldz ........ Halk hep ayan durur Ben severim oturam

Getim sadr yerine Dek kaln yerim dz ........ Ben bir kitap okudum Kalem onu yazmad Mrekkep eyler isem Yetmeye yedi deniz Ben oru namaz iin Sc itim esridim Tesbih seccadey iin Dinledim ete kopuz Yunus'un bu sznden Sen mni anlar isen Konya minaresini Gresin bir uvaldz

MOLLA YUNUS'UN RLER YER YARILA 129 Anmaz msn sen ol gn Cmle lem uryan ola Ne ana oula baka Ne kardeten derman ola Dalar yerinden ayrla Heybetinden gk yarla Yldzlar bendi krla De yere perran ola Mlik Tamu'ya ara Zebaniler saf saf dura Korkusundan yer yarla Titreyben hayran ola srafil Sr urcak Halayk sinden durcak Sonra hesap sorulacak Kim kad kim sultan ola

Mlik ede hey hey Tamu Kyameti grdk kamu Asileri getireler Gire sinde bryan ola

Zebaniler enin tuta Getire Tamu'ya ata Deri yanup snk tuta Dn gn iin figan ola Yunus senin budur szn Kan ya ile doldu gzn Ol Hazret'e tuta yzn Yine derman andan ola

SANA DERM EY VEL 130 Sana derim ey veli Dur erte namazna Eer deilsen l Dur erte namazna Ezan okur mezzin arr Allah adn Ykma dinin bnyadn Dur erte namazna Aar pervaza kular Tesbih okur aalar Himmet aln kardalar Dur erte namazna Namaz kl zikr eyle Elin getir kr eyle lecein fikr eyle Dur erte namazna Namaz kl yarag olsun Ahrette gerek olsun Sininde ra olsun

Dur erte namazna

Namaz kl imam ile Yatmagil gman ile Gidesin iman ile Dur erte namazna ka gide can dahi yle kala ten dahi Dervi Yunus sen dahi Dur erte namazna (Divan, 54)

OTURA YANIMIZA 131 U yine nazar oldu Bu bizim canmza Muhammed bnyad urdu Din imanmza Peygamberler serveri Din direi Muhammed Gr ne gevherler kodu Bu bizim knmza Gelin amel edelim Elimiz erer iken Ecel erer anszn rrmez sanmza Ey diriga nidelim Bizde amel olmazsa Hm edip yapalar Bu kefen donumuza Sorucular geleler Soru hesap soralar Karangu sin iinde Otura yanmza

lm haktr bilirsin Niin gafil olursun Azril kastediser Gnahl tenimize Miskin Yunus bu sz Kendisinden eyitmez Hak alab veribidi Saban dilimize (Divan, 58)

IRAIM SNDRME 132 Ya Rab nic'ola halim Kabre vardm gece Ey'olmazsa amelim Kabre vardm gece Ya Rabbena yandrma Gnahlara bandrma ram sndrme Kabre vardm gece Ya Rabbena hayr eyle Muhammed'e yr eyle Kabrimizi nur eyle Kabre vardm gece Ya Rabbena tu eyle man yolda eyle Muhammed'e e eyle Kabre vardm gece Ya Rabbena arma Yzm zre drme Zebaniler rme Kabre vardm gece

Ya Rabbena eimden

Eimden yoldamdan Akl alma bamdan Kabre vardm gece Dervi Yunus'un sz Kan alar iki gz Mahrum eyleme bizi Kabre vardm gece

BARI DNMTR TAA 133 Sanatn yerei n Namaz imi ho bie Namaz klan kiide Olmaz yavuz endie Tanlacak dura gelgil Elini suya vurgil kez salavat vergil Andan bakgil gnee ............ Evinde helline Be vakt namaz retgil dn tutmaz ise Yaz yoktur boa Namaz klmayana sen Mslmandr demegil Hergiz Mslman olmaz Bar dnmtr taa Namaz klmaz kiinin Kazand hep haram Bin kzl var ise Biri yaramaz ie Yunus imdi namazn Komagil sen klagr Anszn ecel erer mr yetiir baa (Divan, 89) IKLARA SORUN

134 Bana namaz klmaz diyen Ben klarm namazm Klarsam klmazsam Ol Hak bilir niyazm Hak'tan artk kimse bilmez Kfir Mselman kimdrr Ben klarm namazm Hak geirdiyse nzm Ol nz derghtan geer M'ni arabndan ier Hicabsz can gzm aar Kendisi siler gzm Gizli sz erheyleyip Trl nkteler syleyip Deme rif erhetmeye Bu benim gizli rzm Szm m'nisine erin B-niandan haber verin Dertli klara sorun Bu benim dertli szm

Dost isteyen gelsin bana Gstereyim dostu ona Budur szm nden sona Ben bilirim kendzm Yunus imdi syle szn Mnkir ister istemesin Piir kotar kendi zn* rifler tatsn tuzunu

KULAR LE

135 Dalar ile talar ile araym Mevlm seni Seherlerde kular ile araym Mevlm seni Su dibinde mah ile Sahralarda ah ile Aptal olup yahu ile araym Mevlm seni Gk yznde sa ile Tur Da'nda Musa ile Elimdeki as ile araym Mevlm seni Derdi k Eyyub ile Gz yal Yakub ile Ol Muhammed mahbub ile araym Mevlm seni Bilmiim dnya halini Terk ettim kyl kalini Ba ak ayak yaln araym Mevlm seni Yunus okur diller ile Ol kumru blbller ile Hakk' seven kullar ile araym Mevlm seni BEN SEN ALDADIN 136 mrm beni sen aldadn Ah nideyim mrm seni Beni deprenemez kodun Ah nideyim mrm seni Benim derdim hep sen idin Canm iinde can idin Hem sen bana sultan idin Ah nideyim mrm seni Gnlm sana eler idim

Gl deyibeni yaylardm Garipseyip alar idim Ah nideyim mrm seni Gider imi bunda gelen Dnya ii cmle yalan Alar mrn yavu klan Ah nideyim mr#m seni Bari koyuban kamasan Gknc gibi gmesen lm arabn imesen Ah nideyim mrm seni

Bir gn ola sensiz kalam Kurda kua n olam ryben toprak olam Ah nideyim mrm seni Miskin Yunus bilmez misin Yoksa nazar klmaz msnlenleri anmaz msn Ah nideyim mrm seni. (Divan, 205)

BELRMEZ NANLARI 137 Sana ibret gerek ise Gel gresin bu sinleri Ger ta isen eriyesin Bakp gricek bunlar unlar ki oktur mallar Gr nice oldu halleri Sonucu bir gmlek giymi Onun da yoktur yenleri Kan mlke benim diyen Kk saray beenmeyen imdi bir evde yatarlar

Talar olmu stnleri Bunlar eve girmeyeler Zht taat klmayalar u beylii bulmayalar Zira geti devranlar Kan ol irin szller Kan ol gne yzller yle gayp olmu bunlar Hi belirmez nianlar

Bunlar bir vakt beyler idi Kapclar korlar idi Gel imdi gr bilmeyesin Bey kangdr ya kullar Ne kap vardr giresi Ne nimet vardr yiyesi Ne k vardr gresi Dn olmutur gndzleri Birgn senin dahi Yunus Benim dediklerin kala Seni dahi byle ede Nitekim etti onlar (Divan, 134)

KM A GEZER KM TOK 138 lhi cennet evine Girenlerden eyle bizi Yarn anda cemalini Grenlerden eyle bizi Maherde halk ola hayran ok yrekler ola bryan Arn glgesinde seyran Edenlerden eyle bizi

Bu dnyann cefas ok Kimi a gezer kimi tok ol mzanda sevb ok Gelenlerden eyle bizi Bakma dnyann varna Dp dim Hak yoluna Bertn sa eline Alanlardan eyle bizi M'minlere rahmet ola Mnafklar mahrum kala Yunus gider doru yola Gidenlerden eyle bizi ELLERN SUYA DALDIR 139 Mslmanm diyen kii art nedir bilse gerek Tanr'nun buyruun tutup Be vakt namaz klsa gerek. ........ Klr isen tan namazn Hak'la ola hem niyzn hirette izz nzn Varp anda bulsan gerek le namazn klasn Her ne dilersen bulasn Tamudan azad olasn Kullar azad olsa gerek ........ Ol ikindiyi klanlar Ar dirlik dirilenler Onlardr Hak'ka erenler Her dem anlar erse gerek Akamdrr friza Daca gnahn arda yi amellerin sinde em era olsa gerek

Yats namazna ol hazr

Hazrlar sever Kdir mann eksiin yetir man pirev olsa gerek Her kim bu szden almad Be vakt namaz klmad Bilin Mslman olmad Ol tamuya girse gerek ........ Grmez misin Mustafa'y Nice bekledi vefay mmetiyn ol safay mmet ana erse gerek Bekler isen din gayretin Vermegil nefse muradn Yunus Nebi selvatn Ak ile deirse gerek (Divan, 161)

KORKU DT 140 Bir korku dt canma Acep nola benim halim Derman olmaz ise bana Acep nola benim halim Canm tenimden zle Gitmek yarag dzle Bu suret nak bozula Acep nola benim halim Dnya donlarn soyucak Yuyucu tenin yuyucak letip kabre koyucak Acep nola benim halim Eller gidip ben kalcak Sinde yalnz olucak Mnkirle Nekir gelicek Acep nola benim halim

Ne ayak tuta ne elim Ne aklm kala ne bilim Cevap vermez ise dilim Acep nola benim halim

Mezarda duru gelicek Hak terazi kurulacak Amelimiz grlecek Acep nola benim halim Miskin Yunus eydr sz Kan ya ile dolu gz Derghna tutar yz Acep nola benim halim

MR KADEH DOLDU 141 Sensin kerm sensin rhim Allah sana sundum elim Senden artk yoktur emin Allah sana sundum elim Ecel geldi vde erdi Bu mrm kadehi doldu Kimdir ki imeden kald Allah sana sundum elim Gzlerim ge szld Canm gsten zld Dilim tetii bozuldu Allah sana sundum elim U biildi kefen donum Hazret'e ynelttim ynm Acep nice ola halim Allah sana sundum elim Urdular suyum ld Kavim karde cmle geldi

Esen kalsn kavim karde Allah sana sundum elim Geldi salacam sarlr Drt yana sal verilir El namazma derilir Allah sana sundum elim

Salacam getirdiler Makberime yetirdiler Halka olup oturdular Allah sana sundum elim n cenazeden etiler stme toprak satlar Hep koyubeni katlar Allah sana sundum elim Yedi tamu sekiz umak Her birinin vardr yolu Her bir yolda yz bin ar Allah sana sundum elim Geldi Mnkir ile Nekir Her birisi sordu bir dil lhi sen cevap vergil Allah sana sundum elim Grn acep oldu zaman Gnlden eyleriz figan lr n anadan doan Allah sana sundum elim Yunus tap uzat bu sz Allahna dutgl yz Didrdan ayrma bizi Allah sana sundum elim BEN BEN 142 lminde grik olal Ben beni bilemezim Dil ile syleyben

Vasfna iremezim Sfatn gelmez dile Kandaln kim bile Sun'un saymaa dille Ben kadir olumazm. Hem evvelsin hem hir Kamu yerlerde hazr Hi mekn yoktur sensiz Ben niin grimezim Grmedim deli oldum Yanldm gnah kldm Ussum aklm aldrdm Esridm aylmazm n sen beni esrittin Can gnl ilettin Ayrma beni senden Biletim yd olmazm

Bana can sen verdin Azrile buyurdun Senden artk kimseye Emaneti vermezim Ey Yunus'u yaradan Al hicab aradan Sdkm yolunda ben Yalan dva klmazm

YEM VERR AALAR 143 Hak yaratt lemi Akna Muhammed'in Ay gn yaratt evkine Muhammed'in

Ol dedi oldu lem Yazld levh kalem Okundu hatm kelam anna Muhammed'in Hep erenler geldiler Dergha yz srdler Zikr-i tevhit ettiler Nuruna Muhammed'in Feriteler geldiler Saf saf olup durdular Be namaz kldlar Akna Muhammed'in Havada uan kular Yaarp da talar Yemi verir aalar Akna Muhammed'in

manszlar geldiler Andan iman aldlar Be vak't namaz kldlar Akna Muhammed'in Yunus kim ede methi ver Kur'an yeti Verelim salvat Akna Muhammed'in

GLEN DNYA 144 Yr yr yalan dnya Yalan dnya deil misin Yedi kez boalp yine Dolan dnya deil misin Bir od brakt zme Ttn girdi gzme

Bu gzle bugn yzme Glen dnya deil misin Bir od braktn vay dile Tututum yandm dert ile Kyamete bir kurt ile Kalan dnya deil misin Nide idim dalar ap Dalar ap sular geip Havann nne dp Yelen dnya deil misin Yunus Emrem sr safay Sr sefay ek cefay Ol Muhammed Mustafa'y Alan dnya deil misin

BR GN 145 Ey yarenler ey kardeler Ecel ere lem bir gn lerime piman olup Kendzme gelem bir gn Yanlarma koma elim Sz sylemez ola dilim Karma gele amelim Nittm ise grem bir gn Be kar bezdendir donum Ylan yan yiye tenim Yl gee obrula tenim Unutulup kalam bir gn Bama dikeler hece Ne irte bilem ne gece lemler umudu hoca Sana ferman olam bir gn Yunus Emre'm sen bu sz Dahi tamam etmemisin

Tek yryeyim neyleyim stadma gelem bir gn

MRM KUU 146 Hey benim mrm kuu Kanda varasn bir gn Ecel aray yrr Ele giresin bir gn Gele gsne kona Tenin tutua yana Bir kadeh erbet suna e kanasn bir gn Grmee gelenleri Hal hatr soranlar Sevgili yarenleri Grmez olasn bir gn Yarenlerin geleler Seni tacilleyeler Soyalar donlarn ryan olasn bir gn Tap tmar eyle tene Yarak eyle bu cana ol ylana yana Nasip olasn bir gn

Mnkirle Nekir gele Gele karnda dura Dilince sual sora Cevap veresin bir gn k Yunus nidesin Acep kanda gidesin Erenlerin meclisin Grmez olasn bir gn

TN EY ULULAR 147 itin ey ulular Ahr zaman olusar (olmutur) Sa Mslman seyrektir O da gman olusar Danman okur tutmaz Dervi yolun gzetmez Bu halk t iitmez Ne sarp zaman olusar Gitti beyler mrveti Binmiler birer at Yedii yoksul eti tii kan olusar Yani az koptu erden El ekmezden murdardan Deccal kopsar yerden Onlar uyan olsar Bir birne yavuz sanr Ettii kalr sanr Yarn maher gnnde i yayan olsar Ey Yunus imdi senin Ak ile gesin gnn Sevdiin kii senin Canna can olsar (Divan, 288) GZEL YTLER 148 Yalanc dnyaya konup genler Ne sylerler ne bir haber verirler zerinde trl otlar bitenler Ne sylerler ne bir haber verirler

Kiminin stnde imenler biter Kiminin banda sra serviler Kimi masum kimi gzel yiitler Ne sylerler ne bir haber verirler Topraa karm nazik tenleri Sylemeden kalm tatl dilleri Gelin duadan unutman bunlar Ne sylerler ne bir haber verirler Yunus der ki gr takdirin ileri Dklmtr kirpikleri kalar Balar ucunda hece talar Ne sylerler ne bir haber verirler

YARENLER KARDELER 149 Yr fani dnya sana Gelende glm var mdr Bencileyin gz yal Alayu kalm var mdr Sylerim bilmezem szm Yrrm grmezem zm Bir oldu gecem gndzm Hi byle olmu var mdr Ddm bam talar ile Kan akttm yalar ile Yarenler kardeler ile Candan ayrlm var mdr Ahr halkla helllap Her biriyle esenleip Bencileyin akl ap Alayu kalm var mdr Bunca zamanlar biliip hr dnp ayrlp Byle bir dertlere dp Odlara yanm var mdr

Bu sylediim szleri Dertliler iin sylerim Acep bu benim szmden Haberim alm var mdr A dostlar esenleelim Tuz ekmek helllaalm Ta lnce alaalm Alayp glm var mdr Alayp bulmadm are ok yalvardm Peygambere Yunus gibi yz kare Cihana gelmi var mdr

T SZM EY SAIR 150 it szm ey gafil Tanla seher vaktnda dur yle buyurmu ol kamil Tanla seher vaktinde dur te ne der horozunuz Tanla verilir rzunuz Dost derghna tutgl yz Tanla seher vaktinde dur it szm ey sar T terazin gele ar Yalvar alabna ar Tanla seher vaktinde dur Yatanlarn yatl hali Hi nesneye ermez eli Seher eser rahmet yeli Tanla seher vaktinde dur

Kular ile turgl bile Kl namaz imam ile Yalvar gnahn dile Tanla seher vaktinde dur

Okuna Kur'an Yasin Kulak urup dinleyesin Daca gnahlar yuyasn Tanla seher vaktinde dur ....... Helal ola sana umak Umakta huriler komak Kevser arabn imek Tanla seher vaktinde dur Miskin Yunus a gzn Uyar gafletten zn Taa bilesin kendzn Tanla seher vaktinde dur. (Divan, 83)

HARAM KIYMETL OLDU 151 Mslmanlar zamne yatl oldu Hell yenmez haram kymetli oldu Okunan Kur'n'a kulak tutulmaz eytanlar semirdi kuvvetli oldu Haram ile hamir tuttu cihn Fesad iler iden hrmetli oldu Kime kim Tanr'dan haber verirsen Kakr ban salar hccetli oldu agird std ile arbede klar Oul ata ile garetli oldu

Fakirler miskinlikten ekti elin Gnller ykban heybetli oldu Peygamber yerine geen hocalar Bu halkn bana zahmetli oldu Tutulmaz oldu Peygamber hadisi Halayk cmle Hak'tan udlu oldu Yunus gel k isen tevbe eyle Nash'a tevbe ucu kutlu oldu (Divan, 207) AYBIM VURALAR YZME 152 Ey yarenler ey kardeler Korkaram ben lem dey ldm kayrmazam Ettiimi bulam dey Birgn grnr gzme Aybm vuralar yzme Endieden del'olmuam Nidem ben ne klam dey Eer gerek kul imisem Ana kulluk klaydm Alayaydm bu dnyada Yarn anda glem dey Hemin geldim bu dnyaya Nefsime kulluk eyley yi amel ilemedim Azabdan kurtulam dey Ey biare miskin Yunus Gnahn ok neyleyesin Sndm ol Allah'ma Dedi hem af klam dey (Divan, 338)

RLERN DZN (Uyak dizelerinin son harfine gre sralanmtr.)

A. 129 130 131 E. 132 133 Kabre vardm gece Namaz imi ho bie 101 103 Cmle lem uryan ola 95 Dur erte namazna 97 Bu bizim canmza 99

I. 134 . 135 136 137 138 K. 139 M. 140 141 142 N. 143 144 145 146 R. 76 147 77 148 78 79 80 81 82 149 83 Her dem aym yeni doar 13 Ahr zaman olusar 126 Mevly bulsun nolisar 14 Ne sylerler ne bir haber verirler Gel beni aktan kurtar 15 Grdm cmle lm yatar 16 Gr ki neler var 18 Size bir haberim var 19 Bezenben geldi geer 20 Gelende glm var mdr 128 Yaka geldi yaka gider 22 Akna Muhammed'in 120 Yalan dnya deil misin 122 Ecel ere lem bir gn 123 Kanda varasn bir gn 124 Acep nola benim halim 114 Allah sana sundum elim116 Ben beni bilemezim 118 art nedir bilse gerek 112 araym Mevlm seni 106 Ah nideyim mrm seni Gel gresin bu sinleri 109 Girenlerden eyle bizi 111 107 Ben klarm namazm 104

127

84 85 86 87 88 89 90 91 150 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 . 108 109 T. 110 U. . 111 112 151 152 113 Y. 114 Z. 115 116

Ezel ebed olmaysar 23 Akn ver evkin ver 24 Benim kamudan kemter 25 Hu demek ister 27 Ak bir gnee benzer 29 Gerek erenler kandadr 30 Sylemenin hasdr 31 Can ire yerin vardr 33 Tanla seher vaktnda dur 130 Sevgisi var ktr 35 k lmez bakidir 36 Hak yoluna asidir 37 Bir n edesim gelir 39 Her dem giresim gelir 41 Cierim pare ba klar 43 Gr nicesi uz gelir 45 lim kendin bilmektir 46 Haberi gren bilir 47 Dilim syler yari yzm suludur 48 Deli olagan olur 49 Sonuna piman olur 50 Ha demeden hayran olur 51 Uradm milketler yatur 53 Grdm cmle lm yatur 55 Nefse zebun olmutur 57

nceden inceyimi Kzl gl almaz imi

58 60

Ak imandr bize gnl cemaat 61 Buldum ise ne oldu 63 Gidem hey dost deyu deyu 64 Hell yenmez haram kymetli oldu Korkaram ben lem dey 133 Anda yedim zm 65

132

Niin alarsn blbl hey

68

Gnahn yuyamaz 70 Ya Rab bu ne derttir derman

117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 SZLK A.

bulunmaz 71 Bahri olmadan gevher bulunmaz Benim ile bir dem durmaz 74 Bize dindar gerek dnya gerekmez bu yola ar gerekmez 77 Kimseler Hak'k bilmez 79 Tesbih elimden gitmez 80 Yine doldu meydanmz 82 Aktr bizim sultanmz 84 Bu bizim milletimiz 86 Biz ne iin iindeyiz 88 Yzn a ede bir sz 89 Benim kamudan yavuz 91

73 76

b: su b- hayat: hayat suyu, bengi su. eni lmszle ulatracana inanlan su. b- hayvan: ayn suya verilen baka bir ad. ad: dman amak: ycelere kmak, ykselmek. ayr: dman, dost olmayanlar, yabanclar. ahi: Arapa karde anlamna gelen bu szck, hem ustalar, hem raklar iine alan esnaf loncalarnn liderine verilen ad olmutur. kil: akll. aldamak: aldatmak. aldangu: aldatc. amel: i, ibadet. amm: halk, herkes, halk yn. amm has: halk ve sekinler. rm: durup dinlenme, konup rahat etme. Arasat: kyamet kopunca dirilen canllarn toplanaca yer. Arsalar. aryi: ss, bezek, nak. arbede klmak: dvmek, kavga etmek. s dem: Adem Peygamber yaplmamas gereken eyi yapt eytana uydu. Yunus hem Ademi sen yarattn, hem de ona yaplmamas gereken eyi yaptrdn diye Tanr'ya sitem ediyor. san: kolay. asl- kn: madenler asl, deerler temeli. ass: fayda, kr. ikr: ak, ayan beyan. vaz, vze: ses. aytmak: sylemek. ayruk: baka, deiik, artk.

Ayyr: Ortaa Mslman lkelerinde bir yiitler grubu; tenbel, hileci. azt etmek: serbest brakmak. Azzil: eytann baka bir ad. B. badya: byk kap, topraktan yaplma byk iki kab, testi. bahdr: yiit. bahil (pahl): nekes, cimri, urdan skp urdan yalayan. bahri: deniz eri. bki: kalc. Basir: Tanr, her eyi gren. ba: yara; bar bal: kalbi yaral. batn: gizli, grnmeyen, yorumla elde edilen bilgi. becit: acele. beli: evet. Tanr insanoullarn yaratnca onlara "Ben sizin Tanrnz deil miyim" diye sorar. Onlar da "beli" (evet) diye karlk verirler. (Bak: kaalu beli.) beret: sevin, mutluluk. bili: bilgi, ilim. bie: mee, orman. bizr: bezmi, usanm. boyun tutmak: ba emek, kabullenmek, sz dinlemek. bd vucd: varlk, yaratl, var olma. Burak: Peygamberin Mirac'a karken bindii at. bnyd: kurma, yapma, temel. bryan: yanm. C. Calinos: Eski Yunan'da yaam, Bergamal hekim. can: cin taifesi. Cercis: Peygamber, yetmi kere ldrlp dirildiine inanld iin iirde bu yan ile anlr. ceven: zrh. . alab: Tanr. eri: asker. ete: alt telli bir saz, mzik aleti. evgn: ucu topuzlu, eri bir denek. Top ve bu deynekle oynanan oyuna da evgan oyunu deniyor. ukal: zrh. ukallu: zrhl, zrhlar giyinmi.

D. dd: adalet, yardm. dad eylemek: yardm dilemek, yahut yardm etmek. dalbnmak: rpnmak (dalabmak). dr: daraac, yer, ev. delim: ok. dem: nefes, kan. dembeste: nefesi kesilmi, nefesi tutulmu. demren (temren): okun ucundaki sivri demir. denirip dermek: bir araya getirip toplamak. denirmek: bir araya getirmek, toplamak. derie: baca. dermiyn (dermeyan): arada, ortada. dervze: kap, byk kap. deyr: manastr. didr: yz. dirig: yazklar olsun, eyvah ki. dirlik dirilmek:: iyi dzende olmak, dzenli bir hayat olmak. Drt Kap, Krk Makam: Sufi'yi Tanr'ya gtren yol drt kap ile belirlenmitir. Yola, Tarikata giren bu kaplardan sra ile geecektir. Bunlar, eriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat kaplardr. Her kapnn on drt zellii vardr ki, bunlarn topuna birden Krk Makam denir. dgeli: btn, tm, hep. dn: gece. dn gece: gece gndz. dr: inci. drra (tura): bir ku, tura kuu. drralanmak: dra kuu gibi tmek. dvr: zor, g. duzeh: cehennem. E. en: arka, srt. Elest, Elest Bezmi: Tanr kullar yaratnca onlara, "ben sizin Tanrnz deil miyim?" diye sorar. Elest'in lugat anlam "deil miyim?"dir. Bu sorunun sorulduuna inanlan meclise Elest Bezmi denir. (Bak: beli.) elif: Arap alfabesinin ilk harfi. nanlr ki, teki harflerin hepsi elifi yapan noktann eitli bklmelerinden ortaya kmtr. Elif bylece, her bilginin kayna, her iin ba saylmtr. Uzun ve ince olmas nedeniyle Divan airlerimiz sevgililerinin boyunu elife benzetmilerdir. emr nem: Tanr buyruuna uymak, balk iine uzanp kalmak. emr nefy: emirler ve yasaklar. Enel-Hakk: Ben Tanr'ym, Ben Allah'm. Tasavvufun en yksek derecesine varan Sufi kendini Tanr ile bir olmu sayd iin ben Tanr'ym diyebilmektedir.

Hallac- Mansur bunu syledii iin 922'de Badat'ta aslmtr. epsem: dilsiz, konumayan. erte: yarnki, gelecek gn. erte namaz: ertelenmi, klnmam namaz, kazaya braklan namaz. esrik: sarho, cokulu. esrimek: sarho olmak, cokuya dmek. ekere (aikare): ak, gizli olmayan, ayan beyan. eyym: gnler. ezel: balangc bilinmeyen zaman. ezel ebed: ba ve sonu bilinmeyen zaman. F. frig: vazgemi. friza: farz olan, yaplmas Kuran'la emredilen. ferec- fereci: sevin, nee, ferahlk anlamna Arapa bir sz. Eskiden din adamlarnn giydii, ferah, geni bir elbiseye fereci denirdi. Ferace bundan gelmitir. Feridun: ran mitolojisinde Zalim Cemid'in yerine tahta karak hkmdar olur. Asl Hint-ran Tanrlarndan gelmedir. G. garet: yama, alp rpma. gyet: son. genc: hazine. genc-i nihan: gizli hazine. ger: eer. Geyikli Hasan: On drdnc yzylda yaam, Bursa'nn Osmanllarca ele geirilmesine katlm, Baba lyas dervilerinden bir Sufi. Geyiklerle gezip arkadalk ettii iin bu ad alm. girersevz: eer girersek. giriv: barma, lk. giriv zemzeme: barp arma. giryn: kederli, zgn, alayan. gymek: yanmak, yanacak hale gelmek. gyn: yank. gynmek: yanmak. gzng: ayna. gussa: gam, keder, ac. glbang: dua. eitli Tasavvuf trenlerinde yksek sesle okunan dua. Alevi trenlerine glbank ekmek olarak girmitir. glrei tutmak: glecei gelmek. gman: phe, aknlk. gzide: sekin.

H. halayk: yaratlmlar, kullar; hizmeti. Hallc- Mansr: "Ben Tanr'ym" (Enel - Hakk) dedii iin 10. yzylda Badat'ta aslan Sufi. hamir: arap, alkoll ikiler. han: sofra. han demek: sofra demek, yemek sunmak. harbt: meyhane. harc: aba. harir: ipek. harir don: ipekten yaplm elbise. Harut Marut: nsanlar kt yola ekmek iin dnyaya gnderilen iki melek. has: iyi, gzel, en gzel. havf: korku. hemie: her zaman. hergiz: hibir zaman, asla. hevset: nefse uyarak yaplan eyler, ktlk. hezr: bin. hezar-destan: blbl. hicap: perde, ekinip utanma. hilaf: yanl, eksikli. hod: kendi, zaten. hulk: iyi huy. hulle donu: cennette hurilerin giyecei elbise. hbb l vatan: vatan sevgisi. hkm-i sultan: sultan emri. I. ramak, ralamak: uzak dmek, ayrmak. s: sahip; bostan ss: bostan sahibi. ss: scak. yan: (Bak: ayan). . iczet: izin verme, msaade kd. iltirmek: gtrmek. imret: yap, mamur yer. mran: Musa peygamberin babas. ins can: insanlar ve cinler. irte: (Bak: erte). istifar: Tanr'dan gnahlarn balanmasn dilemek.

izz: stnlk, ycelik. K. kabz: sknt. kaan: nasl, ne vakit. kadem: ayak, hayr, uur. Kaf: Kaf da. kakmak: kzmak, fkelenmek. kalma: geveze. kamu: hep, tmden. kan: maden. kancaru: nereye. kanda: nerede. kang: hangi, hangisi. kan: hani, nerede karangu: karanlk. karava: kul, kle. kar: yal, ihtiyar. karmak: yalanmak, ihtiyarlamak. kaydn yemek: derdini ekmek, zlmek. kaykmak: sapmak, dnmek. kaym (kaim): sebat eden, ayak direyen. kaytmak: geri dnmek. kedilmek: eksilmek, gedik almak. keksiz: ekinmeden. keleci: sz. kelemek: gagalayp yemek, gagalamak. kem: kt. kemine: aalk, kt, kusurlu, eksikli. kemter: deersiz, aalk. Kerim Zlcelal: Cmertlikler ve Ululuklar Sahibi, Tanr. ketmek (ketimek): krpmak, gedik amak. kevn: bolukta yer tutan, var olan. key: ok, pek ok. kezek: sra, keik. kyl kal: dedikodu. kii: kk. Kiraman katibin: insanlarn gnahn ve sevabn kaydeden melekler. komak: kucaklamak, sarlmak. kolma: geveze, sama sapan konuan. kopmak: olmak, sultan koptu: sultan oldu. kopuz: at klndan telleri olan bir mzik aleti. kuli'l Hakk: doruyu syle, gerei syle. kt: ktrm.

L. lmekan: yersiz, yeri yurdu olmayan. leker: asker. levh: st cilal sath. levh-kalem: kulun bana gelecek her eyin Kudret kalemi tarafndan, onun doumundan evvel yazlmas. Dnyada olacak her eyin Kur'an'da yazlm olmas diye yorumlanr. M. mahfil: toplant yeri. makber: mezar, mezarlk. Mlik: her eyin Sahibi, Sahip olan, Tanr. Cehennemde Zebanilerin ba olan melek mmure: imar edilmi; gzel yapl, bayndr yer. masiv: Tanr'dan baka btn varlklar, dnya ile ilgili eyler. muk: sevgili, sevilen kimse. mazul: iten el ektirilmi, azledilmi. men arefe nefsihu: nefsini bilen Tanr'y bilir. mestan: sarholar, mestler. meta: mal, deerli mal. mevc: dalga. mevc urmak: dalgalanmak. mihman: konuk, misafir. miskal: bir arlk ls. Bir buuk dirhemlik arlk ls. Altn ve dier deerli madenleri lmek iin kullanlrd. muhl: olanaksz, olmas spheli, zor gerekleir. muhkem: salam. mukarrer: kararlatrlm. mbriz: dv, kavga eden. mcrim: su ileyen, sulu. mddei: iddia eden. mlket: saltanat. mnevver: parlak, kl. Mnker, Nekir: Sorgu melekleri. mnkir: inkr eden, Tanr'y inkr eden. Sorgu meleinin ad. mrit: yol gsteren, irat eden. mrver: beyaz iek aan bir ss aac, bu aacn ieine verilen ad. N. nagam: nameler, gzel sesler. nak: resim.

nr: ate. nreste: kk ocuk, ergenlik ana varmam ocuk. nsuh: bozmamak zere tvbe eden adam, bu eitten tvbe. na: engel, kt kii, mezhepten dar adam. nazar etmek: bakmak. nekes: cimri, eli sk. nihn: gizli. nikp: yz rts, pee. nie: niin. nker: kul, hizmeti. n etmek: imek. Nuirevan: Iran, Sasani hkmdar (l. 579). O. obrulmak: oyulmak, oyula oyula suya batmak. od: ate. or (uru): hrsz. . k: ok. P. pak: temiz, ar. pyidr (paydar): salam duran, dayankl. perran: uan, uucu. pervne: mumun, n evresinde uuan kk kelebek. pervz: havalanma, ge ama. pirev: nden giden, nc. pr: dolu. R. rh: yol. Rahman: Rahm edici, Tanr. raht: eyer takm. rz: sr. revan: ruh, can, yryp giden. Rdvan: cennet melei. ruzigr: zaman. S.

sabak: ders. sadr: gs. sadr yeri: ba ke. safa nazar: temiz bak, Mridin bak. san: emek, istek, arzu. sa: say. Salman: Peygambere ilk iman edenlerden bir ranl. say gn: kyamet gn. sayru: hasta. seltin: sultanlar. Sema: oyun ve mzikle yaplan dinsel tren. serbeser: batan baa, tmden, bir utan bir uca. serteser: batan baa. server: nder. sdk: doruluk. smak: krmak, "yay smlar": yay krmlar. snk: krk. sin: mezar. sinli: mezarlk. siyaset: aslma. Sultan u ins cin: insanlarn ve cinlerin Sultan. sun: yaratma, kurma, yapma. sn: kemik. snk: kemik. . adan: mutlu, neeli. ahne (ahna) : vergi toplayc, tahsildar. akird: rak. ar: kent, ehir. eddad: Tanrlk davasnda bulunan ilk hkmdar. rem kentinin kurucusu. em: mum. erh: yorumlamak. eybet: ihtiyarlk. irk: ortak tanmak, Tanr'ya ortak komak. T. tablbaz: davulcu. tcil: acele. tacillemek: acele ettirmek. tahtesser: yerin alt. tama: doymazlk, a gzllk. tamu: cehennem. tan: seher vakti.

tanlacak: seher vaktinde. tapu: makam. tapusunda: huzurunda. teberrk: hediye, uurlu sayma. teferr: gezinti. teferrgah: gezinti, elence yeri. Tersa: Hristiyan. tevi: kartrma, pheye dme. tevhit: birlemek, Tanr'y bilmek. tfl nareste: ergenlik yana ermemi gen. tiryak: panzehir, zehire kar ila. toy: dn, dernek. tl- emel: isteklerin sonsuzluu, sonsuz arzu. turfanda: taze, yeni. tu eylemek: ynelmek, kar gelmek. U. umak: cennet. ud (udlu): deer, deerli. udlu konuk: ar konuk, arlanmas gereken konuk. uryan: plak. usan: gafil, ahmak. u: ite. uyakmak: batmak, gurup etmek. V. vahdet: birlik. vaya: fayda. veribidi: vermiti. visl: kavuma, sevgiliye kavuma. Y. yad: yabanc il. yalncak: yaln ayakl, plak, yoksul. yavlak: ok, yein. yavu klmak: yitirmek. yavu varmak: aramak. yavuz: kt, dehetli iyi. yerek: daha iyi. yeltemek: gayrete getirmek. yrmek: koumak. yuvanmak: ardan almak.

Z. zhir: d grn. zahm: ila. zr: alama, inleme. zari klmak: alamak. zebun: gsz, zayf. zebun olmak: birinin elinde perian olmak. zevl: son, tkenme, bitme. zihi: ne ho, ne gzel. zinhr: sakn ha. zhd: sofuluk, zahitlik. znnr: keilerin beline balad kuak.

KAYNAKLAR Baran. Musa Baran. "Zamanmzda Bat Anadolu'da Yaayan Yunusa Deyimler", Bildiriler. Uluslararas Yunus Emre Semineri. 6-8 Eyll, 1971, Akbank Yayn. stanbul 1972. Barkan. mer Ltf Barkan. "stila Devrinin Kolonizatr Dervileri", Vakflar Dergisi, II, (1942), Ankara. Bagz. lhan Bagz. Karac'olan. Cem Yaynevi, Eitim Dizisi, stanbul, 1977. Bagz, 1986. lhan Bagz. "Digression in Oral Narrative", Journal of American Folklore Vol. 99 (1986). No. 391. Baykara. Tuncer Baykara. Trkiye Seluklular Devrinde Konya. Ankara, 1985. Kltr ve Turizm Bakanl Yayn. Bayr. Mehmet Halit Bayr. Maniler, stanbul, 1932. Dergh. Yunus Emre Divan. Dergh Yaynlar, stanbul 1979. Trk Klasikleri Serisi. Divan. Abdlbaki Glpnarl. Yunus Emre Divan, stanbul (Tarihsiz, 1943?) Ahmet Halit Kitabevi. Trk Klasikleri Serisi. 1. Erzi. Adnan Sadk Erzi. "Notlar ve Vesikalar": Yunus Emre'nin Hayat Hakknda Bir Vesika"; T.T.K. Belleten C. XIV, Say 53, 1950. Eybolu, Sabahattin Eybolu. Yunus Emre, stanbul 1972. Cem Yaynevi. Gobeskiria. Gobeskiria, .V. Leksika Proizvedenii Yunus Emre, Tiflis 1983, SSCB Bilimler Akademisi Yayn. Goldziher. Ignaz Goldziher. Introduction to Islamic Theology and Law. Princeton University Press, 1981. Gkyay. Orhan aik Gkyay. Dedem Korkut'un Kitab. stanbul 1973, Babakanlk Kltr Mstearl Yaynlar. Glpnarl. Abdlbaki Glpnarl. Yunus ile k Paa ve Yunus'un Batnlii. stanbul, 1941. Kran Basmevi. Glpnarl R.D. Abdlbaki Glpnarl. Risalet al -Nushiyye ve Divan; stanbul,

1965, Eskiehir Turizm ve Tantma Dernei Yaynlar 1. Glpnarl H. Abdlbaki Glpnarl. Yunus Emre, Hayat. stanbul, 1936. Glpnarl T. Abdlbaki Glpnarl. Yunus Emre ve Tasavvuf; stanbul, 1961, Remzi Kitabevi Glpnarl V. Abdlbaki Glpnarl. Menakb- Hac Bekta- Veli, "Vilayetname"; stanbul, 1958, nklap Kitabevi. Glpnarl F. Abdlbaki Glpnarl. "Burgazi ve Ftvvetnamesi", ktisat Fakltesi Mecmuas, C. 15 (1958) Say 1-4. stanbul. Glpnarl M. Abdlbaki Glpnarl, Mevln Celaleddin, stanbul, nklap Kitabevi, kinci basm, 1952. Halman, Talat S. Halman. Yunus Emre and His Mystical Poetry; Bloomington, 1981. I.U. Turkish Studies Series No. 2. Hasting. James Hasting. Encylopedia of Religion and Ethics. nalck. Halil nalck. "Bursa and the Commerce of the Levant", Journal of the Economic and Social History of the Orient. 3 (1960). z. Fahir z. Saltuk-Name, The Legend of Sar Saltuk Collected From Oral Tradition by Eb'l Hayr Rumi. Harvard University Press, 1974. 3 vols. z II. Fahir z. Trk Edebiyatnda Nesir. stanbul, 1964. Kaleofski. Roberta Kaleofski. "Gender and Science", On the Issues XII/19-32-34, 1989/19, 32-34, (1989). Konyal. brahim Hakk Konyal. Karaman Tarihi; stanbul, 1967. Kprl. M. Fuat Kprl. Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, kinci basl, Ankara, 1965. Kunter. Halim Baki Kunter. Yunus Emre-Bilgiler, Belgeler-, Ankara 1966. Eskiehir Turizm ve Tantma Dernei, Yay. 3. Levend, Agah Srr Levend. Divan Edebiyat- Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar. stanbul 1943. nklap Kitabevi. Littleton. C. Scott Littleton. The New Comparative Mythology, Los Angeles, 1966. Nicolas. Michele Nicolas. Tradition Populaires turques, les naissances. Paris, 1972. Nicholson. Reynold Nicholson; The Mystics of Islam, London. 1963 Second edition. Nzhet-Ferit. Sadettin Nzhet-M. Ferit. Konya Halkiyat ve Harsiyat, Konya 1928. Saygun. Ahmet Adnan Saygun. "nsan ve Yunus Emre", Bildiriler, Uluslararas Yunus Emre Semineri, 1971. ikari. ikari'nin Karamanoullar Tarihi. Konya, 1946 Tanpnar; Ahmet Hamdi Tanpnar. XIX. Asr Trk Edebiyat Tarihi, stanbul, 1956. Timurta. Faruk Timurta. Yunus Emre Divan. Ankara, 1980. Kltr Bakanl Yayn. Toprak. Burhan mit Toprak. Yunus Emre. stanbul, 1943. kinci basm. 2. cilt. Tor, Andrea Tor. In The Garden of Myrdles, Studies in the Early Islamic Mystics; New York, 1982. eviren Birgitta Sharp. Turan. Osman Turan. "Seluk Devri Vakfiyeleri", T.T.K. Belleten, C. 12, 1947. Wittek. Paul Wittek. "Yazcolu Ali on the Christian Turks of the Dobruja", Bulletin of the School of Oriental and African Studies XIV (1952).