You are on page 1of 219

SALII VE GVENL, YNETM SSTEMLER VE RSK DEERLENDRME METODOLOJLER

zlem ZKILI
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulu stanbul Grup Bakanl Kimya Yk. Mhendisi Bakanlk Teknik Mfettii

SUNU
sal ve gvenlii alannda lkemiz, gemiten gelen 100 yl akn bir mevzuat ve uygulamaya sahiptir. ok sayda kanun, tzk, ynetmelik vb.den oluan bu karmak mevzuat; zellikle 4857 sayl Kanunu hazrlk almalar ve Avrupa Birliine sunduumuz Ulusal Programda yer verilen mevzuat uyum taahhtleri erevesinde yeniden ele alnm, hatta AB normlarna birebir uygun hale getirilerek pekou yrrle konulmutur. 4857 sayl Kanunumuzun Beinci Blm; 1475 sayl Kanununun i Sal ve Gvenlii kavramn daha geni kapsaml ve AB Mevzuatnn da benimsedii evrensel bir kavram olan Sal ve Gvenlii olarak deitirmi ve dzenlemitir. Bu kapsamda, kartlan tm ynetmeliklerde de ayn kavrama sadk kalnmtr. Bu deiimin temel felsefesi; sadece tehlikelerin nlenmesi deil, risklerin deerlendirilmesi, risklerle kaynanda mcadele edilmesi suretiyle alanlarn yan sra iletmenin ve retimin gvenliini birlikte salamaktr. Bu l saaya gerekletii takdirde alanlar tam gvenlie kavuacaktr. 4857 sayl Kanunu ve ilgili ynetmelikler erevesinde getirilen lkemiz iin ok yeni olan bu ykmlln en nemli ayan oluturan Ynetim Sistemleri ve Risk Deerlendirme Metodolojileri konusunu ele alp inceleyen ve iyerlerimizin klavuz niteliinde kullanabileceine inandmz, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulu stanbul Grup Bakanl Mfettilerinden Kimya Yksek Mhendisi zlem ZKILIn bu eserini, iyerlerimize ve alma yaamamza kazandrm olmaktan mutluyuz.

Kimya Yksek Mhendisi Sayn zlem ZKILIa teekkr eder, yaynn salkl ve gvenlikli i yaamna katkda bulunmasn dileriz. Sayglarmzla, Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu

YAZAR HAKKINDA
1991 ylnda Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Kimya Mhendislii Blmnden mezun oldu. 1995 ylnda Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Kimya Mhendislii Blmnde, TBTAKtan burslu olarak Bat Anadolu Klinoptilolit Zeolitlerinin Deterjanlarda Fosfatlar Yerine Kullanlabilirliinin Aratrlmas zerine yapt alma ile Yksek Lisans eitimini tamamlad. 1995 ylnda yksek lisans tezi TBTAK tarafndan bilim destek dlne layk grld. 1993 ylnda alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulu Ankara Grup Bakanlnda Mfettii Yardmcs olarak greve balad. 2000 2002 yllar arasnda Tefti Kurulu stanbul Grup Bakan Yardmcs olarak grev yapt. Halen Tefti Kurulu stanbul Grup Bakanlnda Mfettii olarak grev yapmaktadr.

TEEKKRLER
Byk zveri ile beni byten, yetitiren deerli annem ve babama hrmet ve kranlarmla. Bu kitabn ortaya kmasnda, youn i temposunda gr ve fikirleri ile destek olan eime sonsuz sevgi ve teekkrlerimle. Kitabm hazrlamam iin destek veren ve yreklendiren Tefti stanbul Grup Bakanlndaki tm alma arkadalarma ve zellikle Tahsin SINAV ve Namk Kemal ZDEMRe manevi desteklerinden dolay sayg ve teekkrlerimle. Kitabn yaynlanmasnda verdikleri destek ve katklarndan dolay TSKe ve Sayn TSK Genel Sekreter Yardmcs Nurseli TARCANa teekkr bor bilirim. Son olarak kitabm yaynlanmasndan byk onur ve mutluluk duyacana inandm sevgili babamn ansna adyorum.

NSZ
sal ve gvenlii almalarnn amac i kazalar ve meslek hastalklarndan alanlar korumak, daha salkl bir ortamda almalarn salamaktr. Ancak iki husus daha vardr ki bunlar da gz ard etmemek gerekir, bunlardan biri retim gvenliini salayarak verimi artrmak dieri ise iletme gvenliini salamaktr. kazalar ile meslek hastalklarnn neden olduklar kayplar en aza indirmek amacyla, bilimsel aratrmalara dayal gvenlik nlemlerinin saptanmas ve uygulanmas dorultusundaki almalar ise ksaca i gvenlii terimi iinde toplanmaktadr. Genel anlamda i gvenlii kavram alanlarn, iletmenin ve retimin her trl tehlike ve zararlardan korunmasn iermektedir. nsan hayatnn ncelik tamas nedeniyle, iletme ve retim gvenlii konularnn ikinci planda kald ve uluslararas alanda i gvenlii kavramyla genel olarak alanlarn gvenliinin ifade edildii grlmektedir. Dnya Salk rgt (WHO) ile Uluslararas alma rgt (ILO) Sal ve Gvenliini, Tm mesleklerde iilerin bedensel, ruhsal, sosyal iyilik durumlarn en st dzeye ulatrmak, bu dzeyde srdrmek, iilerin alma koullar yznden salklarnn bozulmasn nlemek, iileri altrlmalar srasnda sala aykr etmenlerden oluan tehlikelerden korumak, iileri fizyolojik ve psikolojik durumlarna en uygun mesleksel ortamlara yerletirmek ve bu durumlarna en uygun mesleksel ortamlara yerletirmek ve bu durumlar srdrmek, zet olarak iin insana ve her insann kendi iine uyumunu salamak olarak tanmlamtr. sal ve gvenlii denildiinde genel anlamda yalnzca alanlarn deil tm iletmenin ve retimin gvenliinin dnlmesi gerekir. Bu ayr alandaki almalarn birlikte mevcut olmas halinde alanlarn gvenliini tam olarak salamak mmkn olacaktr. sal ve gvenliinin genel amac gerek iiye ve gerekse ailesine, iyerine ve dier mercilere gelen ykmllklerin azaltlmas ve buna bal olarak, lke ekonomisine verdii zararlar nlemektir. Uluslararas alma rgt'nn (ILO) tespitlerine gre dnyada her dakikada bir ii i kazas veya meslek hastalndan lmektedir. Yine ayn kaynaa gre her yl dnyada ortalama 110 milyon ii i kazas geirmekte veya meslek hastalna yakalanmaktadr. Bunlardan 180 bini yaamn yitirmektedir.

1475 sayl Kanunundaki i Sal ve Gvenlii kavram yerine, 4857 sayl yeni Kanunumuzda daha geni kapsaml ve evrensel bir kavram olan Sal ve Gvenlii (Occupational Health and Safety) kavram kullanlmtr. AB uyum almalar erevesinde 4857 sayl Kanununun 78. maddesine gre kartlan yeni ynetmeliklerle birok yenilikler ngrlmektedir. Sal ve Gvenlii kavram, i Sal ve Gvenlii kavramndan farkl olarak, tehlikelerin nlenmesinin yannda risklerin ngrlmesi, deerlendirilmesi ve bu riskleri tamamen ortadan kaldrabilmek ya da zararlarn en aza indirebilmek iin yaplacak almalar da iermektedir. Evrensel anlamda Sal ve Gvenlii; henz bir tehlike olumam, iletmede bir arza olumamken bile iletmede oluabilecek tehlikelerin ve risklerin ngrlerek bunlarn kabul edilebilir olup olmadna karar verme almalarn

da beraberinde getirmektedir, yani yeni kavramla eski reaktif yaklamlar yerini proaktif yaklamlara brakmtr. Bu kitabn temel hedefi, 4857 sayl Kanunumuzun 78. maddesine gre kartlm olan tm ynetmeliklerde bir ykmllk olarak getirilen ve lkemiz iin ok yeni bir kavram olan Risk Deerlendirme ve yntemlerine bir aklk getirmek ve tm dnyada uygulanan tekniklerin iletmelerde uygulanabilmesi iin rehberlik etmektir. sal ve gvenlii ynetim sistemleri, risk ynetim prosesi, temel kavramlar ve metedolojiler anlatlm ve iletmelerde risk ynetim prosesini kuracak ve ynetecek yneticilere, Sal ve Gvenlii Uzmanlarna, takmlarna ve yeri Hekimlerine doru tekniklerin seilebilmesi iin klavuz niteliinde kullanlabilmesi amac ile hazrlanmtr.

BLM 1- KAZASI VE MESLEK HASTALIKLARI MALYETLER

1.1. GR
kazasnn bir ok tanm bulunmaktadr. Dnya Salk Tekilat (WHO) i kazasn nceden planlanmam, ou zaman yaralanmalara, makina ve techizatn zarara uramasna veya retimin bir sre durmasna yol aan olay olarak tanmlamaktadr. Uluslararas alma rgt (ILO) ise i kazasn "belirli bir zarar veya yaralanmaya yol aan, nceden planlanmam beklenmedik bir olay" eklinde tanmlamtr. kazasn alanlarn iyerinde alrken, ie giderken veya eitim esnasnda alana zarar veren, malda hasar oluturan, proseste yavalamaya neden olan ve rn kaybna sebeb olan istenmeyen olaylar olarak tanmlayabiliriz. Meslek hastalnn tanm ise 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanununa gre yledir. "Sigortalnn altrld iin niteliine gre tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden urad geici veya srekli hastalk, sakatlk veya ruhi arza halleri meslek hastaldr." Meslek hastalklar, Sosyal Sigortalar Kanunu Salk lemleri Tzne ekli meslek hastalklar listesinde 5 ana grupta toplanmtr. Bunlar kimyasal maddelerle olan meslek hastalklar, mesleki cilt hastalklar, mesleki solunum sistemi hastalklar, mesleki bulac hastalklar ve fiziksel etkenlerle olan meslek hastalklar olarak adlandrlmtr. yerinde bir i kazas veya meslek hastal ile sonulanan bir durum ortaya ktnda, i kazas veya meslek hastal geirenlerin yaralanmas, saktalanmas sonucu tbbi mdahale gerekmekte yada ii veya iiler kaybedilmektedir. Byle bir durum karsnda i kazas veya meslek hastalklarnn mevcut yasalara gre incelenmesinde idari para cezas, maddi ve manevi tazminat davalarna varan sonulara neden olabilmektedir. ilerin zarar grmesinin yannda iletme ierisindeki makinalar, prosesler zarar grebilmekte, malzeme veya ekipman kayb yaanabilmektedir. yerlerinde i kazalar ile meslek hastalklarnn getirdii direkt maliyetlerin yannda indirekt maliyetlerde hesaplansa, i sali gvenlii politikalar byk bir titizlikle hazrlanr ve i sal ve gvenlii ile ilgili kurallar ok daha nemle uygulanabilirdi. 25 yl nce ngiltere Endstri Konfederasyonunun (CBI), Sal ve gvenlii konusunda yaplan Robens Komisyonu'nda yapt bir aklamada; "irket baznda, i kazalar ve meslek hastalklarnn dourduu maliyetleri derhal ve basit bir ekilde lebilecek bir formln gelitirilmi olunmas halinde i kazalarnn ve bunun sonucunda meydana gelen yaralanmalarn, sakatlanmalarn ve lmlerin azaltlmasnda ok nemli bir katk olaca" belirtilmitir. Bununla birlikte , yaptrma sahip bir birim olan ngiltere Sal ve Gvenlii Kurulu (HSE) yllarca i sal ve gvenlii ile karllk arasnda bir balant olduunu savunmutur. letmeler, kazalarn gerek maliyetini belirleyemedii ve bu bilince sahip olmadklar srece kazalar azaltmak veya kazalarn nne gemek mmkn deildir. kazalar ve meslek hastalklar dolaysyla meydana gelen zararn bykl, iyerindeki yneticilerin tehlikeleri belirlememesi ve kontrol edilebilecek riskleri nceden tespit edememesi halinde tamamen ansa kalmtr. kazalar ile meslek hastalklar nedeniyle oluabilecek zarar azaltabilmek iin iletmelerin i sal ve gvenlii iin btelerinde bu konulara ayracaklar fon bulunmal, ynetimin i sal ve gvenlii konularnn nemi asndan bilinli olmas ve bu konularda kararl ve etkili kurallarn uygulanmasnn salanmas gerekmektedir. ngiltere Sal ve Gvenlii Kuruluu, (HSE - Health and Safety Executive) nlenebilir i kazalar nedeniyle oluan kayplarn maliyetini belirlemek ve firmalarn karlaacaklar kayplarn nedenlerini kontrol edebilmelerini amalayan bir "Maliyet Metodolojisi gelitirmitir.

Bu amac gerekletirmek iin bu metodoloji " Kazas" tanmn ok geni kapsaml olarak ele almaktadr. Kazas sonucu yaralanma, sakatlanma, lm veya kiinin iini yaparken hastalanmas, binaya, tesise, ekipmanlara veya malzemelere yahut evreye zarar vermesiyle ilgili kayplar veya i kayb ile sonulanan herhangi planlanmam olaylarn tm i kazas olarak deerlendirilmitir. HSE kaza maliyetlerinin gerek maliyetlerini belirleyebilmek amacyla eitli endstri alanlarndaki firmalarda meydana gelmi i kazalar zerinde almalara balam ve ve be ayr i kolundaki iletmelede alma yrtmtr. Yaplan almalarda zerinde allan olaylarn tm, yukarda belirtilen kaza tanmna uygun olarak kayplar belirlenen eie gre kaydedilmitir. Daha sonra, her kazann maliyeti hesaplanm ve kazalarn nedenlerine gre kazay nleme nlemleri ile kaza maliyeti arasnda balant olup olmad aratrlmtr. Be ayr i kolunda yaplan sz edilen bu aratrma yaklak 18 hafta iinde 3626 kaza incelenerek tamamlanm, bu aratrmaya katlan firmalarn hi birinde aratrma sresince byk boyutlarda kaza meydana gelmemitir. Bunun yan sra i kaybn artracak lde sakatlanmalara, davalara ve zel tazminatlara maruz kalnmtr. almalar sonucunda elde edilen kaza maliyetleri; Bu iletmelerin toplam finansal kaybnn, 87.507 ngiliz Sterlin'i ve bu kazalarda retim durmas nedeniyle oluan i kaybnn 157.568 Sterlin olduu, toplam kaybn 245.075 Sterlin'e ykseldii tespit edilmitir. Bu lekteki kayplar, projenin tm sresi zerine uyarlandnda; naat yapan bir firmann proje bedelininin % 8'ini, Mandra ilerini yapan bir firmann isletme maliyetinin %1.4'n, Nakliyat iini yapan bir firmann krnn % 37'sini, Petrol arama iini yapan bir firmann potansiyel retiminin % 14. 1'ini, Salk hizmeti veren bir hastanenin yllk iletme maliyetinin % 5'ini oluturmaktadr. HSE'nin bu aratrmas, yukarda da belirtildii gibi be ayr i kolunda faaliyet gsteren firmalarda yaplan etdlerden elde edilen bulgular tanmlamaktadr.

1.2. lkemizdeki Kazalar Ve Meslek Hastalklar statistikleri


"Neden iyerlerinde Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi uygulayacaz?" ya da "neden risk deerlendirmesi yapmamz gerekli?" gibi sorularn yantn en iyi ekilde lkemizdeki i kazalar istatistiklerine bakarak verebiliriz. lkemizde kazalar ve meslek hastalklar ile ilgili en nemli kaynak SSK istatistikleridir. SSK istatistiklerinin lkenin genel durumunu yanstacak dzeyde olmad dnlse bile istatistikler incelenirse bir ok ey sylenebilir. SSK istatistik yllna gre yllar itibariyle i kazas ve meslek hastalklarnn dalm ekil-1'de verilmitir.

ekil-1 Yllara Gre Kazas ve Meslek Hastalklar Dalm Yllara gre i kazas ve meslek hastalna urayan ii saylarnda azalma olduu grlmekte ise de, kaza saysnn mutlak bir deer olmasndan dolay kyaslama yapmak iin yeterli deildir. gren saysnn, allan saatler toplamnn iletmeden iletmeye hatta ayn iletmenin deiik birimleri iin farkl olmasndan dolay, salt kaza saysnn bilinmesi fazla bir anlam ifade etmemektedir. zellikle kyaslama asndan i kazs sklk hz ve i kazas arlk oranlarna ihtiya vardr. Bir iyerinde i kazas veya meslek hastalna urayan ii, en yakn salk kuruluuna kaldrlarak ayakta veya yatarak tedavi altna alnr. Bu dnem iinin "geici igremezlik" halinde bulunduu bir dnemdir. 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanununun 19. maddesine gre, geici i gremezlik hali sonunda Kuruma ait veya Kurumun sevk edecei salk tesisleri salk kurullar tarafndan verilecek raporlarda belirtilen arzalarna gre, i kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gcnn en az % 10 azalm bulunduu Kurumca tesbit edilen sigortal, srekli i gremezlik gelirine hak kazanr. Yani iinin, meslekte kazanma gcnn en az % 10 azalm bulunduu salk kurulu raporu ile belirlenmi ise bu iiye Sosyal Sigortalar Kurumu tarfndan srekli igremezlik geliri balanr. SSK istatistiklerine gre lkemizdeki srekli i gremezlik denei deme sebeblerinin yllara gre dalm ekil- 2 de verilmitir. Yllara gre srekli i gremezlik geliri balanan iilerin saysna bakldnda byk bir azalma olmad gzlemlenmektedir.

ekil-2 Srekli Gremezlik Nedenlerinin Yllara Gre Dalm SSK istatistiklerine gre lkemizdeki i kazas, meslek hastal veya dier nedenlerden len iilerin lm sebeblerinin yllara gre dalm ekil-3de verilmitir. lm nedenlerinin yllara gre dalm grafii incelendii takdirde zellikle i kazas geirmi iilerin lm oranlarnda son ylda ok byk bir deiiklik olmad gzlemlenmektedir.

ekil-3 lm Nedenlerinin Yllara Gre Dalm SSK istatistiklerine gre, 2002 ylnda Trkiyede 72 bin 344 i kazas meydana gelmi, 601 ii de meslek hastalna yakalanmtr. kazas geiren 72 bin 344 kiinin % 1,2si lm, % 2,5una da Sosyal Sigortalar Kurumu tarafndan srekli i gremezlik denei balanmtr. Meslek hastal nedeniyle lmlerde ise dier yllara oranla azalma olduu gzlemlenmektedir, 2002 yl itibariyle meslek hastalna yakalanan 601 kiiden %1i lm, %44ne de srekli i gremezlik denei balanmtr. Ancak meslek hastalklarnn bir ounun sigortaya bildirilmediini de unutmamak gerekir. SSK statistik Yllna gre geici i gremezlik srelerinin dalm ekil-4de verilmitir. Grafik incelendiinde geici i gremezlik sresinin 4-7, 8-15, 16-30 ve 31-90 aralklarnda younlat gzlemlenmektedir.

ekil-4 Kazalarnn Gecii Gremezlik Srelerine Gre Dalm SSK yllk istatistiklerine gre meslek hastalklar sonucu oluan geici i gremezlik sreleri ekil-5de verilmitir. Bu grafie baktmz zaman da ayn i kazas sonucu oluan geici i gremezlik srelerindeki aralklarda younlamann yaand grlmektedir.

ekil-5 Meslek Hastalklarnn Gecii Gremezlik Srelerine Gre Dalm Grld zere i kazalar ve meslek hastalklar sonucu ii ve ailesi geri dnlemez kayplara urayabilmekte, iveren ise manevi kayp yannda byk bir maddi kayba uramaktadr, bununla birlikte lkemiz ekonomisi de meydana gelen bu i kazalar ve meslek hastalklar sonucunda denen srekli ve geici i gremezlik denei, maluliyet denei vb. demeler nedeniyle byk kayplara uramaktadr. 2002 yl iin SSK verilerine gre lkemiz i kazas sklk ve arlk hzlar Tablo-1de verilmitir.

Tablo-1 2002 Yl Kazalar Sklk Ve Arlk Hzlar

Yaralanma ve hastalk maliyetleri toplam maliyetin kk bir parasdr. kazas ve meslek hastal sonucu meydana gelen toplam maliyeti buzda rneinde inceliyecek olursak asl nemli maliyetin buz dann zerinde grnen ksmda deil suyun altnda kalan kayalk ksmda olduunu grrz. (ekil-6) Suyun yznde kalan ksm yani grnen ksm direkt (grnr maliyet) maliyeti, suyun altnda kalan yani grnmeyen ve buz dann 2/3 'n oluturan byk ksm indirekt (grnmez maliyet) maliyetleri ifade etmektedir. ndirekt maliyetlerin nelerden ibaret olduunu ve nasl belirlenebileceini kesin olarak bilmek ise olduka zordur. ndirekt maliyetler, genellikle i kazas sonucunda hemen ve nceden hesaplanamayan, uzun zaman ierisinde oluan maliyetlerdir. kazalar ve meslek hastalklar sonucu meydana gelen grnr ve grnmez maliyetleri inceliyecek olursak; Direkt (Grnr) Maliyetler; lk mdahale, ambulans ve tedavi masraflar, Geici veya srekli i gremezlik ve lm demeleri, iye veya yaknlarna denen maddi ve manevi tazminatlar Sigortaya denen tazminatlar

ndirekt (Grnmez) Maliyetler; letmenin, makinalarn, prosesin yada fabrikann bir blmnn yada tamamnn kaybedilmesi, inin retimde almamas nedeniyle i gc ve maliyet kayb, Adli masraflar (Mahkeme) e yeni bir iinin alnmas gerekiyorsa veriminin dk olmasnn getirdii maliyet, Kazann getirdii fazla mesainin maliyeti, Kaza esnasnda, bu blmde iin durmas nedeniyle zaman ve maliyet kayb, Proses, makina veya tezgahn ksmen yada tamamen zarar grmesi nedeniyle tamir yada yeni makina almnn getirdii maliyet, rnn yada hammadddelerin zarara uramas, alanlarn moral bozukluu nedeniyle dolayl yada dolaysz i yavalatmalar, Yeni ii alm gerekiyorsa, iiye verilen eitim ve iinin ii renmesi esnasnda geen srenin getirdii maliyet Brokratik ilemlerle ilgili harcanan zaman ve maddi kayp, Sipariin zamannda teslim edilememesi nedeniyle uranlacak kayplar

ekil-6 Kazas Maliyetleri Buz Da rnei vereni maddi ve manevi olarak kayba uratan i kazas ve meslek hastalklarn meydana getiren nedenler nelerdir? Bu nedenlere gzatcak olursak; 1. Fiziksel Tehlikeler: Titreim Grlt Yetersiz havalandrma Ar Is, nem ve hava hareketleri Yetersiz veya ar aydnlatma

2. Kimyasal Tehlikeler: Toksik gazlar, organik svlarn buharlar, ergimi haldeki metal gazlar Radyasyona maruz kalma (X nlar, doal ve yapay radyoaktif maddeler, kzltesi ve mor tesi nlar Asitler, Bazlar nedeniyle yanma nert tozlar, fibrojenik tozlar, toksik tozlar, kansorejonik tozlar, alerjik tozlar

3. Elektrikle alma le Meydana Gelen Tehlikeler: Topraklamas yaplmam tezgahlar veya el aletleri Topraklamann belli periyodlarla kontrolnn yaplmamas Elektrik ve aydnlatma tesisatnn periyodik kontolnn yaptrlmamas Ypranm ve hatal onarlm el aletleri Yetkisiz kiilerin mdahale etmek istemesi Krk ypranm el aletleri

Koruyucu baret, eldiven, izme, staka veya tabure gibi kiisel koruyucularn bulunmamas Zeminin yaltlmamas Yksek gerilim ile almada gerekli kurallara uyulmamas

4. Mekanik Tehlikeler: Makina ve tezgahn ezen, delen, kesen, dnen operasyon koruyucusunun bulunmamas Preslerde ift el kumanda kullanlmamas Preslerde ayak pedal koruyucusu olmamas Transmisyon kaylarnn koruyucusunun taklmam olmas Makina ve tezgah tehlike annda durduracak stop butonun yada swichnin bulunmamas Yetersiz ve uygun olmayan makina ve koruyucu techizat Yetersiz uyar sistemleri Dzensiz ve dank iyeri ortam Makinalarn, kaldrma aletlerinin, kazanlarn, kompresrlerin vb. gerekli bakm ve periyodik kontrollerinin yaplmamas

5. Tehlikeli Yntem ve lemler: Makina veya tezgahlarda alrken koruyucu techizatn devre d braklmas Baret, gzlk, siper, maske vb. kiisel koruyucularn kullanlmamas Ar yk kaldrma 3mden yksek malzeme istifleme Etiketlenmemi veya yetersiz etiketlenmi malzeme Gereken uyar,ikaz iaret ve yazlarnn konmam olmas Gvenlik kart olmayan kimyasalla alma e yeni balayan iiye at ile ve i sal ve gvenlii konularnda eitim vermeden altrma Belli aralklarla iilere i sal ve gvenlii konularnda eitim verilmemesi Yeterli ikaz vermeden aralarn altrlmas veya durdurulmas Elektrik kesilmeden techizat zerinde onarm Onarm esnasnda alter vaya beklenmedik bir harekete kar g dmesinin emniyete alnmam olmas alr haldeki techizatn yalanmas, temizlenmesi, ayarlanmas, Depo ve konteynerlerin tam olarak boaltlp temizlenmeden zerinde onarm ve kaynak yaplmas Yksekten atlama Parlama, patlama ve yangn ihtimali olan yerlerde elektrik tesisatnn exproof olmamas Parlama patlama tehlikesi olam yerlerde sigara iilmesi Ykleme ve boaltma ilemlerinin uygun yntemle yaplmamas Malzemelerin, makinalarn ve techizatn uygun yerletirilmemesi

6. yeri Ortamndan Kaynaklanan Tehlikeler: yeri zemini Yetersiz Geitler Yetersiz k yerleri Yetersiz i alan Dzensiz iyeri Merdivenlerde korkuluk olmamas Dularn ve tuvaletlerin alr durumda veya temiz olmamas

Yukarda belirtilen eitli tehlikelerin iyeri ortamnda bulunmas alanlarn srekli i kazas ve meslek hastalna uramalar ihtimali ile kar karya brakmaktadr. 2001 SSK statistik yllna gre lkemizde meydana gelen i kazalarnda en byk yzdeye sahip kaza nedenlerinin dalm ekil-7 de verilmitir. Grafik incelendiinde kaza nedenleri arasndaki en byk yzdeleri, %16 ile den bir cismin yapt travmatizma, %13 ile kesici, batc bir alet, %13 ile dme, %12 ile tat kazalar, %11 ile iki cisim arasnda skma ve %10 ile bir cisim arpmas veya bir cisim altnda kalmaya bal nedenlerin oluturduu grlmektedir.

ekil-7 2001 Yl in Kaza Nedenlerinin Dalm

1.3. Kaza Oluum Teorileri


Kaza ani istenmeyen ve planlanmam, genellikle lm, yaralanma veya maddi hasarla sonulanan bir olay olarak tanmlanabilir yada nceden bilinmeyen istem d bir olgu sonras aniden meydana gelip kontrol dna kan ve kiinin bedensel btnlne zarar verebilecek yada maddi hasara neden olabilecek nitelikteki olaylardr. Bize bir bak as kazandrmas asndan kaza ile ilgili baz teorilere ksaca deineceiz; Tek Faktr Teorisi :

Bu teori, bir kazann tek bir nedenin sonucu olarak ortaya ktn ileri sren grten doar. Eer bu tek neden tannabilir ve ortadan kaldrlabilir ise kaza tekrar etmeyecektir. Bu teori genellikle temel salk ve gvenlik eitimi alm kiilerce kabul edilmemektedir. Enerji Teorisi :

Bu teoriye gre (William Haddon tarafndan ortaya atlmtr) kazalar daha ok Muhtemelen enerji transferinde yada enerji transferi esnasnda meydana gelir. Bu enerji boalmasnn oran nemlidir nk enerji boalmas ne kadar bykse, hasar potansiyeli de o kadar byktr. Tehlikelerin tannmasnda bu kavram ok snrlandrlm ve bu haliyle tek etken teorisine benzemektedir. Tek faktr teorisinden farkl olarak enerji boalmas nemlidir. nsan Faktrleri Kuram :

Bu teori kazalar, eninde sonunda insan hatasndan kaynaklanan olaylar zincirine balar. Teori, insan hatasna yol aan nemli faktr ierir: Ar yk, uygun olmayan tepki ve yerinde olmayan faaliyetler. Bu teorileride kaza sebepleri teorileri geni kategori altnda snflandrlmtr: Kaza-yatknlk teorileri, ii kabiliyetlerine karlk i talebi teorileri ve psikososyal teoriler. Kazalarn insan hatalarndan kaynaklanmas bir ok faktre dayanr. Kukusuz, kaza yapan iinin eitimsizlii, ie uygun olmay, uyumsuzluu, eitim ve bilgi eksiklii, tecrbesizlii, yorgunluu, heyecanl veya zntl oluu, dalgnl, dikkatsizlii, ilgisizlii, dzensizlii, meleke noksanl ve hastalklar vb. nedenler; ya da iinin her eye karn kurallara uymam olmas da insan faktrne bal temel sebepler arasndadr. Kaza/Olay Kuram :

Bu teori insan faktrleri teorisinin geniletilmi bir halidir. Ek olarak; ergonomik yetersizlikleri, hata yapma karar ve sistem hatalar gibi yeni elemanlar ortaya karr. Sistem Kuram :

Teori bir kazann oluabilecei herhangi bir durumu, paradan oluan bir sistem olarak grr: nsan, makine ve evre. Kombinasyon Kuram :

Bir tek teorinin tek bana btn hadiseleri aklayamayacan savunur. Teoriye gre kazalarn gerek sebebi iki veya daha fazla modelin kombinasyonu ile elde edilebilir. Epidemiyoloji Kuram :

Teori , evre faktrleri ve hastalk arasndaki ilikiyi belirleme ve alma iin kullanlan modellerin, evre faktrleri ile kazalar arasndaki sebepsel ilikinin aklanmasnda da kullanlabileceini savunur. ok Etken Teorisi:

Kaza bir ok etken ile birlikte deerlendirilerek analiz edilir. Bu teori ve analiz yntemleri bir ok deneyimli salk ve gvenlik uzmanlar tarafndan da kabul edilip uygulanmaktadr. Kazalar ok etkenlidir, standart alt uygulamalar, standart alt artlarn olumas sonucu bir hatalar zinciri sonucu meydana gelir. Domino Etkisi :

Bu teoride olaylar be domino tann arka arkaya sralanarak, birbirini drmesine benzetilerek aklanmtr. Her kaza be tane temel nedenin arka arkaya dizilmesi sonucu meydana gelir, buna Kaza Zinciri de denir.(ekil-8,9) artlardan biri gereklemedike bir sonraki gereklemez ve dizi tamamlanmadka kaza meydana gelmez.

ekil -8 Domino Etkisi Kazalarn oluumunu; nsan kaynaklarndaki baz olumsuz unsurlarn, gvensiz durum ve hareketlerle birlikte meydana geldiinde, yaralanma ve kayba sebep olduu eklinde aklayan Domino teorisine, Gvenliinin verdii cevap; kazann, yine bu olumsuzluk ve eksiklikleri bnyesinde tayan NSAN tarafndan nlenebilecei eklindedir.

ekil -9 Kazalar Oluturan gelerin (Dominolarn) Anm

BLM 2 - SALII VE GVENL YNETM SSTEMLER

2.1. Giri
ilerin i kazalarna uramalarn ve meslek hastalklarna tutulmalarn nlemek, salkl ve gvenli alma ortamn oluturmak iin alnmas gereken nlemler dizisine i sal ve gvenlii diyebiliriz. Uluslararas alma rgt (ILO) ile Dnya Salk rgt'nn (WHO) ii sal ve i gvenlii ortak komisyonunda ii salnn esaslar yle belirlenmitir: 1. Btn i kollarnda iinin fiziksel, ruhsal ve sosyo-ekonomik bakmdan saln en st dzeye karmak ve bunun devamn salamak. 2. alma artlar ve kullanlan zararl maddeler nedeni ile ii salnn bozulmasn engellemek. 3. Her iiyi kendi fiziksel ve ruhsal yapsna uygun ite altrmak. 4. zet olarak iin, iiye ve iinin ie uyumunu salamaktr. Belirlenen amalara ulamak, dolaysyla, i kazalarn ve meslek hastalklarn nlemek Sal ve Gvenlilii Ynetiminin sorumluluundadr. Sal ve Gvenlilii ynetimine 3 temel grev dmektedir. Bunlar: 1. Tehlikeleri tanmlamak. 2. Her tehlike iin riskin boyutunu tahmin etmek ve saptamak. 3. Riskin kabul edilebilir olup olmadna karar vermek ve riski kontrol altna almaktr. alma hayatn, retkenlii ve bunlara bal olarak iletmelerin krllklarn etkileyen bu tip olaylara nlem almak iin, ncelikle mevcut durumun analizi yaplarak risklerin tespit edildii, bu riskleri yok etmek iin yasal ynetmelik, mevzuat ve kanunlara entegre programlarn oluturulduu ve uyguland, btn almalarn belli bir sistematik ierisinde dokmante edildii ve ilgilenenlere duyurulduu, bu yrtlmekte olan almalarn izlenip denetlendii bir takm ynetim sistemleri uygulanmaktadr. Bu sistemlere Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri denmektedir. sal ve gvenlii ynetim sistemi ile ilgili dnyada uygulanan standartlar, kanunlar ve dkmantasyonlar hazrlayan organizasyonladan bazlar unlardr: American Petroleum Institute (API) National Fire Protection Association (NFPA) American Society of Mechanical Engineers (ASME) Standards New Zealand (SNZ) British Standards Institute (BSI) Occupational Safety and Health Administration (OHSA) Occupational Safety and Health Service NZ Chemical Industry Council Standards Australia International Organization for Standardization (ISO) Uygulanan baz standartlar ise QS 9000, BS 8800(Guide To Occupational Health and Safety Management Systems), ILO (International Labor Organisation) Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi Rehberi:2001, ISA 2000, NPR 5001, OSHA AS/NSZ 4360, OSHA AS/NSZ 4804, OHSAS (Occupational Health and Safety Assessment Series) 18001, OHSAS 18002 Uygulama Rehberidir.

2.2. Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri Genel Prensipleri:


Sal ve Gvenlii Standartlar; Sal ve Gvenlii Ynetim sisteminin en iyi ekilde uygulanabilmesi iin, kriterlerden, uygulamalardan ve prensiplerden oluan birletirilmi bir ereve sunarlar. Sal ve Gvenlii Risklerini idare edebilmek iin risk ynetimi srecinin nasl uygulanaca zerinde pratik tavsiyeler salarlar. Sal ve Gvenlii Riskleri; Sal ve Gvenliine az ehemmiyet verilmesinden oluan riskler, ahslarn hastalanmas, sakatlanmas veya lm riski, bununla beraber firmaya ve ahslara kar mali mesuliyet riskleri, organizasyon veya iletmedeki ekipmann, prosesin bir ksmnn yada tmnn kaybedilmesi risklerini btnyle kapsar. Bu noktada nemli olan, hastalk ve kazalar nlemek iin, risk ynetimi srelerinin bir tanmnn yaplmasdr. Bununla beraber risk ynetimi sreci, organizasyonun finansal ve dier risklerinin ynetiminde de uygulanabilir. Sal ve Gvenlii Risk Ynetiminin genel prensipleri; Organizasyonel faktrler, yanl bilgilendirme ve dier konular, iilerin salk ve emniyet sonularna ve irketin nihai karllna etki eder. Hastalk ve sakatlkla sonulanan sreler zaman iinde gelitirilir ve mdahale imkanlar salanabilir. Ancak mdahale iin en iyi zaman bu srecin balangcdr. Hastalk ve sakatlkla sonulanan enerji ve dier stres eitleri, allan iteki ve btnyle toplumdaki kii ve organizasyonlara byk maliyetler yaratr. Sal ve Gvenlii Risklerinin kabul edilebilirlii hakkndaki deer yarglar alglamaya dayanr. Deiik menfaat gruplarnn bu alglamalarn mantkl klmak iin iletiim ve danma iki nemli faktrdr. Sal ve Gvenlii risklerinin ynetimi ve bunlar hakknda karar verilmesi, verilerin mantksal analizine dayanr. Sal ve Gvenlii risklerinin en etkin kontrol, insanlar deitirmektense, gvenli bir alma yeri salamaktr. Sal ve Gvenlii Ynetimi; iinde bulunulan artlarn ayarlanmasn, risklerin tanmlanmasn, analizini, muamelesini, izlenmesini ve bu sre boyunca iletiim ve danmanln temin edilmesini ihtiva eder. Risk ynetimi sreci, Sal ve Gvenlii risklerinin tahmin edilemez doasna proaktif bir yolla muamele etmek iin bir teknik salar.

2.3. Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemlerinin Faydalar:


Sal ve Gvenlii Risk Ynetimi, Sal ve Gvenlii konular ile ilgili karar alcak yneticilere yaplandrlm sistematik bir yaklam salar. Modern Sal ve Gvenlii Kanunu, risk ynetimi prensipleri zerine inaa edilir. Risk ynetimi, bir ok teknik deerlendirmeyi ve danmanlk isteyen yntemleri srecin iine katarak, desteklenmi, tutarl ve savunmaya dayal karar verebilme gc salar. Sal ve Gvenlii Risk Ynetimi aktiviteleri, bir organizasyona, operasyonlar ile ilgili tehlikeleri iyi kavrama, i ve d durumlardaki deiikliklere ok etkin cevap verebilme kabiliyeti salar. Sal ve Gvenlii Risk Ynetimi; bir organizasyona direkt faydalar salamak iin yol gstericidir; Hastalk ve sakatlklar azaltarak, alanlarn ve toplumun iyiletirilmesini salar, Kaynaklarn etkin tahsisi ile katma deer ve para tasarrufu salar, Ynetimin hazr bilgi kalitesini iyiletirerek , karar verme kabiliyetini gelitirir, Sal ve Gvenlii kanunlar ile uyumu salar, Firmann imajn ve nn gelitirir

Etkin bir Sal ve Gvenlii Risk Ynetimi programnn muhtemel, geni anlaml ve uzun vadeli faydalar ise; nemli risklere maruz kalma ile ilgili artan anlay ve bilgi sonucu etkin stratejik planlama yaplmas, Arzu edilmeyen Sal ve Gvenlii sonularnn nceden grlebilmesi hneri nedeniyle dk ii tazminatlar, Pozitif Sal ve Gvenlii sonular ve bunun tesisi iin iyi hazrlk, Denetim srecinin gelitirilmesi, Sal ve Gvenlii programlarnn uygunluu, verimlilii ve etkinlii anlamnda iyi sonular elde edilmesi, Organizasyon iinde ve dndaki gurublar arasnda gelimi haberlemedir.

2.4. Risk Ynetim Gereksinimleri:


Dier risklerde olduu gibi, Sal ve Gvenliinin ynetimi iin, bir risk ynetimi yaklamnn kabul ve bunun ynetimce taahd gerekir. Yetki ve sorumluluklar tanmlanmal ve kaynaklar tahsis edilmelidir. Organizasyonel risk ynetim felsefesinin gelitirilmesi ve organizasyon iinde her seviyede risk bilinci iin st ynetimin destei zorunludur. Riskin ok saydaki kaynaklar pek ok alan zerinde etkili olacaktr. rnein i emniyeti, retim, kalite, evre arasnda var olan bu yakn ilikiler bir firmann nne ve finansal durumuna etki eder. Bir eit riskin ynetimi zerindeki kararlar bu yzden, dier alanlar iindeki fayda ve maliyetleri hesaba katmay gerektirir. Organizasyonun ve ona ait risklerin ynetimi iin Sal ve Gvenlii risk ynetimi birletirilmi btn sistemin bir paras olmaldr. Genel olarak risk ynetimi iin yntemler ve zellikle Sal ve Gvenlii riski, dier planlama ve ynetim aktiveteleri ile birletirilmelidir. Risk ynetimi srelerinin uyduu veya karlkl etkilendii dier bir ynetim sistemi iin, Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi ve dier ynetim sisteminin sreci birletirilir. Bylece kaynaklarn gereksiz olarak tekrar tekrar kullanm nlenecektir.

2.5. Risk Ynetim Kltr:


Sal ve Gvenlii ynetimi, yalnzca st ynetimin sorumluluunda olmayp, mdrlerin her birini veya firma danmanlarn veya Sal ve Gvenlii Uzmanlar ile tm alanlar iin iine sokar. Organizasyonel ncellikleri belirleyen st ynetimden, bir kazay veya potansiyel tehlikeyi gzlemleyebilecek iiye kadar herkesi kapsar ve taahhdn gerektirir. Etkin bir risk ynetimi kltrne sahip olmak demek, insanlarn iinde birlikte alabilecekleri ve herhangi bir kayp olmadan nce potansiyel problemleri tanyabilecekleri ve bunlar ortadan kaldrabilecekleri proaktif bir yaklama sahip olmalar demektir. Etkin bir Sal ve Gvenlii Risk Ynetim Kltr iin herkesin buna gerekten inanmas gerekir. emniyeti ncelii hakknda ynetimden gelen istikrar sinyalleri, tehliklerin ve risklerin kontrol edilmesi ve tannmas iin nemlidir. Uygun bir Emniyeti Kltr n baarmak iin, bir organizasyonun risklere kar sahip olacai genel davran biiminin byk nemi vardr.

2.6. Sal ve Gvenlii Risk Ynetim Yaps:


2.6.1. Genel: Bir organizasyonun her yerinde Risk Ynetiminin uygulanmas, her seviyesinde riskleri ynetecek programlarn tesis edilmesini gerektirir. Organizasyon iinde, Sal ve Gvenlii Riskleri ile dier risklerin karlkl etkiletii ve ynetildii bu yol gz nne alnmaldr. Genel olarak bir Sal ve Gvenlii ynetim sistemine uygunluk iin u unsurlar gerekir: Sal ve Gvenlii Politikas, Planlama, Uygulama ve Operasyon, Kontroller ve Kusur Giderici Eylemler, Ynetimce Gzden Geirme ve Srekli Gelitirme. rnein AS/NZS 4804;2001de tanmlanan Sal ve Gvenlii ynetim elemanlar u anlamda tamnlanr; Politika ve taahht Planlama Uygulama lme ve deerlendirme Gzlemleme ve gzden geirme

Politikann ve programlarn uygulanmas ve iletiimi iin yntemler gereklidir. 2.6.2. Yetki ve Sorumluluklar: Bir organizasyonun Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi nispeten gayri resmi veya resmi olabilir. Buna ramen i iinde Sal ve Gvenlii Risk Ynetimini etkileyen ilerle uraan personelin, yetkileri, sorumluluklar ve otoriteleri ile karll ilikileri tanmlanmal ve dkmanlatrlmaldr. Bu organizasyon iinde unlardan birini veya birkan yapan, serbestlie ve otoriteye ihtiya duyan kiilerin zellikle yetkileri, sorumluluklar ve otoriteleri tanmlanmal ve dkmante edilmelidir; Riskin zararl, etkilerini azaltan veya nleyen eylemleri balatanlar, Risk seviyesi kabul edilir snra gelene kadar bir risk davran usuln kontrol edenler, Risk ynetimi ile ilgili problemleri anlayp kaydedenler, Belirlenen kanallar yoluyla zmleri salayan, tavsiye eden ve balatanlar, zmlerin uygulanmasn tasdik edenler, Uygun olduunda dahili ve harici danma ve iletiimde bulunanlar.

2.6.3.Yntem: Risk Ynetim yntemi; risk tanmlamas, analizi, deerlendirmesi, muamelesi, izlenmesi ve iletiimi erevesinin tesisi grevlerine ynetim politikalarnn, prosedrlerinin ve tatbikatlarnn uygulanmasdr.(AS/NZS 4360) En temel risk ynetim yntemi ekil-10da gsterilmektedir. Yntem, bir srekli gelitirme yntemine liderlik ederek, ilave veya deitirilmi risk deerlendirme kriteri ile birok kez tekrar edebilmektedir. Risk ynetimi ynteminin her bir adm, izlenebilirlii garanti etmek iin sonular, veri kaynaklar, metotlar ve kabulleri de ihtiva ederek dkmanlatrlmaldr.

(a) letiim ve Danma: ereveyi oluturan allm yntemler; riskleri tanmlama, analiz etme, deerlendirme, muamele etme, izleme ve gzden geirme sistematik olmal ve alanlar, alt iverenler (belli koullar tamal) ile dier menfaat guruplarnn da danmanln iermelidir. Bylece herkes sonulara gven duyar. Sal ve gvenlii risk ynetimi ile ilgili olarak, bu adm genel olarak kanunlarla zorunlu klnmtr. Etkin ve iki tarafl iletiim, zamannda raporlama Sal ve Gvenlii Ynetimi iin nemlidir. Bunlar, risk ynetimi sreci iinde her bir admn en nemli paralardr ve bir ok davada (yarglamada) kanunen ihtiya duyulabilir. Bir organizasyon, ilgili Sal ve Gvenlii bilgilerinin ihtiya duyan herkes tarafndan paylaldn kantlamak iin prosedrlere sahip olmaldr. Bu bilgi ihtiyalarn belirlemek ve bu ihtiyalarn karlandn kantlamak iin dzenlemeler gereklidir. Bu aamada danma kavram ortaya kar, danma ile alanlar ve dier ilgililer bu konulara direk girmi olurlar. alanlar ve dier ilgilerle danmann yararlar; Salk, emniyet ile ilgili bilginin alanlar, mteahhitler ve ziyaretiler ile paylalmas, alanlara sal ve Gvenlii risklerinin zm konularnda, katklarn ve grlerini belirtmek iin frsat salanmas, lgililerin grlerinin deerlendirilerek bu grlerden yararlanlmas

alanlara danma u durumlarda olmaldr. yerinde, i metodu veya sisteminde, kullanlan maddelerde deiiklik olduunda, Salk ve emniyet riskleri deerlendirildiinde, Riskleri indirgeyen veya elimine eden tedbirler hakknda kararlar verildiinde Risklerin izlenmesi iin prosedrlerde deiiklik veya yenileme olduunda, alanlarn refah iin tesisler ile ilgili kararlar verildiinde, Danma prosedrleri hakknda kararlar verildiinde, Yeni bilgiler gndeme geldiinde danma yaplmaldr.

Danma mekanizmas; Sal ve Gvenlii Kurulu, Sal ve Gvenlii temsilcileri Sal ve Gvenlii i temsilcileri vastasyla oluturulur.

(b) erevenin Tesisi: Bu adm, organizasyonun genel stratejik pozisyonunu gz nne alarak riskin ynetimi yolu iin artlar ayarlar. Bir organizasyonun, risk ynetimini neden kabul ettiini stratejik bir bak asndan tanmlar. Riskleri organizasyonun erevesi olan kltr, deerler, i ihtiyalar vs. bakmndan izleyerek, alma yeri iinde Sal ve Gvenlii riskinin alt yapsn ihtiva eder. Menfaat gruplar belirlenir, iletiim ve danma politikalar tanmlanr. alanlarn Sal ve Gvenlii riskleri, organizasyonun ynetmesi gereken birok eit riskten biri olacaktr. Sal ve Gvenlii riskleri ile dier risk alanlar arasndaki balarn tespitine ihtiya vardr. Bu n admda bilgiler tanmlanr ve Sal ve Gvenlii Risk Ynetim program planlanr.

Riskin ynetimindeki ilk adm, organizasyonun btn ile ilgili bilgilerin toplanmas ve kararlarn verilmesidir. Bu bilgiler stratejik, organizasyonel ve risk ynetimi meseleleri olarak ele alnr. erevenin tesisi; organizasyonun ve iletmenin gl ve zayf ynlerinin, tehlikelerinin, frsatlarnn ve tehditlerinin tannmas ve organizasyonla evresi arasndaki ilikinin tanmlanmas ile oluturulur. (c) Risklerin Tannmas: Sal ve Gvenlii risklerinin tannmas, kayp veya zarara neden olacak potansiyele sahip her eyin tannmasn gerektirir. Zararn esas kaynann tannmas ( Sal ve Gvenlii Tehlikeleri), hastalk ve sakatlanma neticesine neyin sebeb olabileceinin de tannmas gerekmektedir. (d) Risklerin Analizi: Mevcut kontroller erevesi iinde, olaslk ve sonu bakmndan riskler analiz edilir. ereve Tesisi notu, riskin kontrolsz planlanm deerlendirmesini de ihtiva edebilir. Bir dizi sonu gz nne alnabilir, bir risk seviyesi tahmini retmek iin olaslk ve sonu tahmini yaplr. Risk analizi yapmak iin bir ok metedoloji mevcuttur, bunlardan en uygun olan seilir. Risk analizi, nicel veya yar nitel metedolojilerin kullanm ile gerekletirilir.

EKL-10 Risk Ynetim Sistemi (e) Riskleri Deerlendirme: Risk seviye kabul edilebilirliinin nceden tesis edilmi kriterleri ile kyaslamas yaplr. Uygulama nizamnamelerinde veya standartlar iinde bulunan kriterler kullanlr ve eylem gerektirip gerektirmedii hakknda karar verilir. Muamele gerektiren riskler, muamele nceliinin tannmas iin sralanr. (f) Risklerin Muamelesi: Risk muamelesi, risk ile alakadar olmak iin seeneklerin dizisini tanmlamay, en iyi eyleme kadar vermeyi, bir plan hazrlamay ve bunun nasl izleneceini tanmlamay ihtiva eder. sal ve Gvenlii erevesi ierisinde, makul uygulanabilir bir Kontrol Hiyerarisi takip edilerek riskler en dk seviyeye getirilmelidir. (g) zleme ve Gzden Geirme:

Risk ynetimi sreci, riskin seviyesini etkileyecek muhtemel faktrlerde veya erevelerde, rnein malzeme, i yeri, yntemler veya metotlarda deiiklik olduu durumlarda, dzenli gzden geirmelere tabi tutulmaldr. Denetimler ve emniyeti kontrollerinde olduu gibi aktivitelerin gzden geirilmesi ve izlenmesi skl ve eidi ile ilgili belli kanuni gereksinimler varsa buna gre uygulama yaplr. Pek az Sal ve Gvenlii riski deiim gstermez, zaman ierisinde ilave bilgilerin gn na kmas ile risk ynetim dngs dzenli olarak tekrarlamaya ihtiya duyar. 2.6.4. Risk Ynetimi Uygulamas: Risk ynetimi bir organizasyonun btn seviyelerinde uygulanabilir. Uygulama stratejik ve operasyonel seviyede yaplr. (a) Stratejik Seviyede: Stratejik seviyede Sal ve Gvenlii Ynetimi, Sal ve Gvenlii riskerinin bir organizasyonu nasl etkileyeceini, misyonunu ve amalarn ihtive eder. sal ve Gvenlii Risk Ynetiminin stratejik seviyede uygulanmas ile; Organizasyonun Sal ve Gvenlii politikas ve ynetim sisteminin yaratlmas veya gncellenmesi, Bir risk temeline dayanan yaklamla, organizasyon iin stratejik planlamann stlenilmesini, Risk ynetim kavram iinde risk deerlendirme ynteminin belirlenmesini, Sal ve Gvenlii risk kabl kriterini ayarlamay, Toplum beklentilerinin karlanabilirlii salanr.

(b) Operasyonel Seviyede: Operasyonel risk ynetimi, bir organizasyonun sreklilie dayanan karalarn verilmesini ve organizasyonun gn be gn aktivitelerinin birletirilmesini ihtiva eder. Sal ve Gvenlii Risk Ynetiminin operasyonel seviyede uygulanmas ile; Organizasyonun ncelikle dikkat gerektiren alanlarn veya Sal ve Gvenlii risklerinin genel alanlarn tanmlamak iin Sal ve Gvenlii risklerinin bir n incelemesinin yaplmas, ilerin katlm ile belli risklerin ynetimi, Belirli bir proje veya alan iinde Sal ve Gvenlii risklerinin ynetimi, Sal ve Gvenlii temeli zerinde deiik yntemler ve techizat arasnda seim yaplabilmesi, Amalar baarmak iin Sal ve Gvenlii risklerini minimize ederek yeni projelerin planlanmas, stenmeyen bir kazann muhtemel yansmas ile ilgili acil planlarn salamas, Nizamnameler veya organizasyonel risk kabul kriterleri veya standartlarna uygunluun belirlenmesi, Sal ve Gvenlii raporlamasna yardm iin bilgi salanr.

2.7. Sal ve Gvenlii Standartlarnn Geliimi: yerleri almalarn gvenli bir biimde yaptklarn ve i sal ve gvenlii almalar ile i gvenlii ynetim sistemleri uygulamalarn en iyi ekilde tatbik ettiklerini topluma gsterebilecekleri bir ara olmak zere bir sertifikasyon ekli talep etmilerdir. Bylece iletmeler, i sal ve gvenlii adna yapt almalar tetkik edilebilecek ve belgelendirilebilceklerdir. Bu boluu doldurmak zere eitli organizasyonlar kendi standartlarn gelitirerek yaymlamlardr.

Sal ve Gvenlii ile ilgili ilk standart ngiliz Standart Tekilat (BSI) tarafndan BS 8800 olarak 1996 ylnda yaynlanmtr. Bu standart ok sayda ngiliz kuruluunun katlm ile ngiliz Standart Tekilat bnyesinde oluturulan HS/1 teknik Komitesi tarafndan hazrlanmtr. Bu kurulular arasnda ngiliz Akreditasyon Kuruluu, naat Mhendisleri Enstits, Kimya Mhendisleri Enstits, naat ileri Konfederasyonu, Mtaihhitler Birlii, Kk letmeler Federasyonu, Risk Ynetimi Enstits, Ticaret Odas vb. birok kurulu saylabilir. Bs 8800 standart hazrlanrken ISO 9000 standartlar, ISO 14000 standartlar da dikkate alnmtr. BS 8800 standart Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemine ynelik artlar iermeyen ancak baz klavuz bilgiler ve tavsiyeleri ieren bir standart olarak hazrlanmtr. BS 8800 standartnn bu yzden belgelendirme amacyla kullanm tavsiye edilmemektedir. BS 8800 standartnn yaynlanmasndan sonra Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi konusunda uluslararas bir standart yaynlanmas iin almalar hzlanm ve 15 Nisan 1999 tarihinde rlanda Ulusal Standartlar Tekilat, ngiliz Standartlar Tekilat vb. bir ok kuruluun katlm ile OHSAS 18001 standart yaynlanmtr. Kasm-1999da ise OHSAS 18002 yaynlanmtr. (18002, kurulularda sistemin nasl uygulanacan anlatan destek dokmandr) OHSAS 18001 hazrlanrken; BS 8800 Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi Klavuzu ile SGS, BCQI NSAI, BSI, UNE vb. bir ok kurulu tarafndan yaynlanan Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi Klavuzlar dikkate alnmtr. BS 8800 veya ISA 2000nin aksine OHSAS 18001, bir SG ynetim sisteminin ierisinde bulunmas gereken kritik ynetim elemanlarn tanmlamaktadr. OHSAS 18001, organizasyonlarn kalite, evre ve ii sal ve i gvenlii sistemlerini birbirlerine entegre etmelerini kolaylatrmak iin, ISO 9001 (1994) Kalite ve ISO 14001(1996) evre ynetim Sistemi Standartlar ile uyumlu olarak gelitirilmitir. Tek bana da uygulanabilen bir standarttr. OHSAS 18001 standart Trk Standartlar Enstits Genel Sekreterliine bal Akreditasyon ve Belgelendirme zel Daimi Komitesince hazrlanm ve TSE Tetkik Kurulunun 9 Nisan 2001 tarihli toplantsnda Trk Standart olarak kabul edilerek TS 18001/Nisan 2001 Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri artlar olarak yaynlanmtr. OHSAS 18801e gre Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi, organizasyonun ynetim sisteminin, faaliyet alan ile ilgili SG risklerini ynetmek iin kullanlan parasdr.

2.8. OHSAS 18001-1999 SALII VE GVENL YNETM SSTEM (Occupational Health & Safety Assesment Series OHSAS) ve OHSAS 18002- 2000 SALII VE GVENL YNETM SSTEM UYGULAMA KILAVUZU (Occupational health and safety management systems - Guidelines for the implementation of OHSAS 18001)
OHSAS 18001, organizasyonlarn i sal ve gvenlii risklerini kontrol etmek ve performanslarn gelitirmek maksadyla ngiliz Standartlar Enstits - BSI (British Standards Institution) tarafndan gelitirilen, tm dnyada kabul grm ve risk deerlendirmesine dayal bir ynetim sistemidir. OHSAS 18001 Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri standartnn asl amac nleyici olmasdr. Bununla beraber sistem her ne kadar nleyicilik zerine kurulmusa da, gerekli kontrol mekanizmalarn, dzeltici faaliyetleri ve geri besleme mekanizmalarn da iermektedir. nleyici sistem yaklamnda hatalar ortaya kmadan nlemeye alldndan i sal ve gvenlii ynetim sisteminde gelime ve iyileme salanmakta ve bylece maruz kalnabilecek risklerde azaltlabilmektedir. OHSAS 18001 standart, kurululara ekonomik ve i sal ve gvenliine ynelik amalarna ulaabilmeleri konusunda yardmc olmak iin, dier ynetim gerekleriyle btnletirilmi olan etkin bir SG ynetim sisteminin balca unsurlarn salama niyetiyle dzenlenmektedir. Bu yaklamn temeli PUK dngsdr. PUK dngs deikenliin sebeplerini tespit etmek ve kaliteyi iyiletirmek iin kullanlan sistematik bir yntem olarak tanmlanabilir. Bu dng organizasyonlarn retim sistemlerini iyiletirmenin bir yolu olarak Walter Shewhart (1939) tarafndan gelitirilmi ve uygulanmtr. ekil-11 de Deming tarafndan uyarlanm PUK dngs grlmektedir.

ekil-11 PUK Dngs PUK dngsnn aamalarn inceleyecek olursak;

PLANLA Sal ve Gvenlii asndan amacn belirlenmesi ( neyi baarmak istiyoruz, nerede, ne zaman ) Mevcut durumu analiz etme Hedeflerin belirlenmesi Kaytlarn analizi Tehlikelerin Belirlenmesi Risk deerlendirme metodlarnn belirlenmesi Detayl plan hazrlamas ( uygulama plan ) talimatlar hazrlama

UYGULA Riskleri Deerlendirme Risklerin kabul edilebilir olup olmadna karar verme Kontrol nlemlerinin seimi ve uygulamas Her blmdeki lgili kiileri bilgilendirme, eitme ve katlmn salama Faaliyet plann izleme ve gerekletirme Uygulama sonularn yakn takip etme

KONTROL ET Hedef veya hedeflere ulald m? talimatlar ve ynergeleri gzden geirme Olas sapmalar tespit etme ve kaydetme lgili kiileri bilgilendirme

NLEM AL Kalc bir denetleme sistemi kurma Etkili nlemleri standartlatrma Gerekli eitim ve ynlendirmeleri salama

OHSAS 18001in oluturulmasna katkda bulunan organizasyonlar aada sralanmtr. - ngiliz Standartlar Enstits (British Standards Institution) - Avustralya Standartlar (Standards Australia) - rlanda Ulusal Standart Kurumu (National Standards Authority of Ireland) - Gney Afrika Standart Brosu (South African Bureau of Standards) - Malezya- Endstriyel Aratrma ve Standart Enstits (Standards and Industry Research Institute of Malaysia-Quality) - spanya Standart ve Sertifikasyon Birlii (Asociacion Espaola de Normalizacion y Certificacion) - Uluslararas Gvenlik Ynetimi Organizasyonu (International Safety Management Organisation Ltd) - SFS Sertifikasyon (SFS Certification) - SGS Yarsley Uluslararas Sertifikasyon Servisi (SGS Yarsley International Certification Services) - Ulusal Kalite Gvence (National Quality Assurance) - Gvence Servisleri (Assurance Services) - Uluslararas Sertifikasyon Servisleri (International Certification Services) - Bureau Veritas Uluslararas Kalite (Bureau Veritas Quality International) - Det Norske Veritas (Det Norske Veritas) - Lloyds Register Kalite Gvence (Lloyds Register Quality Assurance) OHSAS Spesifikasyonu gelitirilirken referans alnan dokmanlar aada sralanmaktadr.

* BS 8800 i Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri in Rehber (BS 8800: 1996 Guide To Occupational Health and Safety Management Systems) * Taslak AS/NZ 4801: AS/NZ 4801 i Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi Spesifikasyonu ve Kullanma Klavuzu (Draft AS/NZ 4801 Occupational Health and Safety Management Systems - Specification With Guidance For Use) * NPR 5001 : 1997 i Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri in Rehber (Technical Report NPR 5001 : 1997 Guide To an Occupational Health and Safety Management System) * BVQI i Sal ve Gvenlii Ynetim Standard (BVQI Safety Cert: Occupational Safety and Health Management Standard) * Taslak NSAI SR 320 : i Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi in neriler (Draft NSAI SR 320 : Recommendation For an Occupational Health and Safety (OH and S) Management System) * SGS & ISMOL ISO 2000 i Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri in artlar (SGS & ISMOL ISO 2000 : 1997 Requirements For Safety and Health Management Systems) * Taslak BS I PAS 088 i Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi (Draft BSI PAS 088 Occupational Health and Safety Management Systems) * DNV i Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri Belgelendirme Standard (DNV Standard For Certification of Occupational Health and Safety Management Systems (OHSMS):1997) * Taslak LRQA SMS 8800 i Sal ve Gvenlii Denetim Kriterleri(Draft LRQA SMS 8800 Health & Safety Management Systems Assessment Criteria) * UNE 81900 Serisi Riskleri nleme n- Standard (UNE 81900 Series of PreStandards On The Prevention of Occupational Risks) i Sal ve Gvenlii Deerlendirme serisi (OHSAS) spesifikasyonu, bir kuruluun S&G risklerin kontrol etmesini ve performansnn iyiletirmesini salamak iin bir i Sal ve Gvenlii (S&G) ynetim sistemine dair artlar verir. Belirli S&G performans kriterleri belirtilmedii gibi, bir ynetim sisteminin tasarmna dair detayl spesifikasyonlar da vermez. OHSAS 18002ye gre OHSAS spesikasyonu, aadakileri yapmak isteyen her kurulua uygulanabilir: a) faaliyetleriyle ilikili olarak S&G risklerine maruz kalabilecek almalar ve diger ilgili taraflar zerindeki riski bertaraf etmek zere en aza indirmek amacyla bir S&G ynetim sistemi oluturmak; b) Bir S&G Ynetim sistemini uygulamak, muhafaza etmek ve srekli iyiletirmek; c) Kendisinin belirledii S&G politikasna kendisinin uyduundan emin olmak; d) Byle bir uygunluu bakalarna gstermek; e) S&G ynetim sisteminin dardan bir kurulua belgelendirilmesini / tescilini istemek: veya f) Bu OHSAS spesifikasyonuna uygunluu kendi kendine tespit ve beyan etmek. OHSAS 18001, 09 NSAN 2001'de TSE tarafndan Trk standard olarak kabul edilmitir(TS 18001). Ancak u husus da unutulmamaldr ki OHSAS 18001 i sal ve gvenlii deerlendirme serisi yayn ile uyumlu olmak, tek bana yasal gerekliliklerin yerine getirildii anlamna gelmemektedir.

2.8.1. OHSAS 18001- Sal Ve Gvenlii Ynetim Sisteminin Yararlar: Bu ynetim sistemi ile zararla sonulanabilecek olas tehlikelerin nceden tespiti ve gerekli nlemlerin alnmas salanr. alanlar iyerinin olumsuz etkilerinden korunur, rahat ve gvenli bir ortamda almalar salanr. kazalar ve meslek hastalklar sebebiyle oluabilecek i gc ve i gn kayplarnn en aza indirgenmesi, dolaysyla i veriminde artn salanmasyla retimin (rn ve/veya hizmet) korunmas salanr. alanlarn memnuyeti, mteri memnuyeti ve retim maliyetlerinde azalma salanr. kazas ve meslek hastalklarnn olduka yksek maliyetleri en aza indirilir. alma ortamlarnda alnan tedbirlerle, iletmeyi tehlikeye sokabilecek yangn, patlama, makine arzalar ve devre d kalmalarn ortadan kaldrlmas iletme gvenlii salanr. Resmi makamlar nnde, organizasyonun i gvenliine kar duyarl olduu kantlanr ve yasal ceza riski azaltlr. OHSAS 18001, ISO 9001:2000 ve ISO 14001 ile uyumludur, mevcut kalite sistemi OHSAS 18001i de iererek var olan alt yap gelitirilir ve daha kapsaml hale getirilir. steyen iyerleri, OHSAS 18001'e gre oluturduklar ynetim sistemini belgelendirebilirler. Bu ynetim sistemi, iletmede alanlarn saln dolays ile verimlilii ve retimi de arttran bir faktrdr.

2.8.2. Sistem inde Geen Tanmlar: Kaza : lme, salk bozulmasna, yaralanmaya, hasara, zarara ya da dier kayplara yol aan istenmeyen olay Tehlike : Yaralanmaya, salk bozulmasna, alma ortamnn bozulmasna, maln/mlkn hasar grmesine veya bunlardan birkann bir arada bulunmasna neden olabilecek potansiyel zararl kaynak veya durum. Olay : Bir kazaya yol aan veya bir kazaya neden olabilecek potansiyeli olan durum. OHSAS 18002ye gre hibir salk bozulmas sakatlanma, hasar veya baka kaybn olmad bir olay ayrca "yakn -skalama" olarak da adlandrlr. "Olay" terimi "yakn skalama" y da kapsar. Risk : Bir tehlikeli durumun meydana gelme olasl ve nem derecesinin bilekesi. Gvenlik : Zarar, ziyan riskinin olmad durum. Kabul edilmez zarar riskinden uzak kalma ISO /IEC Klavuz Objektifler : Organizasyonun baarmak zere setii, sistemin performansn belirleyen amalar. Sal ve Gvenlii : alanlarn, geici ilerin, szlemeli personelin, ziyaretilerin veya i ortam iindeki dier kiilerin salkl ve gvende olmalarn etkileyen koullar ve faktrler. Risk Deerlendirme: Risk byklnn tahmin edilmesi ve riskin tolere edilip edilemeyecei konusunda karar vermeye ynelik kapsaml proses.

Tetkik : Faaliyetlerin ve ilgili sonularnn planlanm dzenlemelere uygunluunu, bu dzenlemelerin etkili bir biimde uygulandn ve politika ve hedefleri gerekletirmek iin uygun olduunu belirlemek amacyla yaplan sistematik bir deerlendirme Srekli yiletirme : Organizasyonun SG politikasna bal olarak genel ii sal ve i gvenlii performansnda gelimeler salamak iin; i sal ve i gvenlii ynetim sistemini gelitirme sreci Tehlike Tanmlanmas : Tehlikenin farkna varma ve zelliklerini (karekteristiklerini) tanmlama sreci ilgili taraflar organizasyonun SG performans ile ilgilenen ya da bundan etkilenen birey ve gruplar OHSAS 18002ye gre Tehlike Tanmlamas; bir teklikenin var oldugunun tannmas ve bunu karakteristiklerinin tanmlanmas Uygunsuzluk : Dorudan ya da dolayl olarak insan yaralanmas ya da hastal, maln hasar grmesi, i yeri evresinin zarar grmesi ya da bunlarn kombinasyonuna neden olabilecek i standartlar, pratikler, prosedrler, kurallar, ynetim sistemi performans ve benzerlerinden, herhangi bir sapma Hedefler : Organizasyonun SG performans anlamnda elde etmek istedii sonu Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi : Organizasyonun ynetim sisteminin, faaliyet alan ile ilgili SG risklerini ynetmek iin kullanlan paras. Bu sistem, organizasyonun yapsn, planlama faaliyetlerini, sorumluluklar, i pratiklerini, prosedrleri, sreleri ve SG sisteminin gelitirilmesi, uygulanmas, iyiletirilmesi, gzden geirilmesi ve srekliliinin salanmas iin kaynaklar kapsar. Organizasyon : irket, iletme, firma, giriim, enstit ya da birlik Performans : Organizasyonun SG ynetim sisteminin; SG politika ve amalarna dayanan, ii sal ve i gvenlik risklerinin kontrol ile ilgili llebilir sonular Gvenlik : Kabul edilemez zarar riskinden uzak olma durumu (ISO/IEC Rehber 2) Katlanlabilir Risk : Organizasyonun yasal ykmllkleri erevesinde tahamml edilebilir dzeye indirilmi risk. ve SG politikas

OHSAS 18002 NOT: BS 8800 dahil baz referans dkmanlar, tehlike tanmlanmas, risk belirlenmesi ve uygun risk azaltma veya risk kontrol nlemlerinin seimiyle ilgili prosesin tamamn kapsayacak ekilde "risk deerlendirmesi" ifadesini kullanmaktadr. OHSAS 18001 ve OHSAS 18002 bu prosesin her elemanna ayn olarak atf yapmaktadr ve "risk degerlendirmesi" ifadesini admlarn ikincisine, yani riskin belirlenmesine atafta bulunmak iin kullanmaktadr. lgili Taraflar: Bir kurulusun S&G performansiyla alakali olan veya bu performanstan etkilenen kisi veya grup Uygunsuzluk: Oldugundan veya dolayli olarak sakatlanmaya, hastalga, mlke zarara, isyeri ortamna veya bunlarn bazlarna veya hepsine yol aabilecek ekilde alma standardlarndan, uygulamalardan, prosedrlerden, dzenleyici kuralardan, ynetim sistemi performansndan v.s. herhangi sapma. Amalar: Bir kuruluun kendisinin ulamas iin belirledii S&G performansna ynelik hedefler

Not: Uygulanabildigi yerlerde amalar rakamlarla ifade edilmelidir. i Sal ve Gvenlii: yerindeki almalarn, geici iilerin, mteahhit personelinin, ziyaretilerin veya herhangi baska bir kimsemin esenliini etkileyen artlar ve faktrler. S&G Ynetim Sistemi: Kuruluun faaliyet alan ile ilgili olarak S&G risklerinin ynetimini kolaylatran tm ynetim sisteminin paras. Bu organizasyon yapsn, planlama faaliyetlerinin sorumluluklar, uygulamalar, prosedrleri, prosesleri ve kuruluun S&G politikasnn gelitirilmesi, uygulanmas, baarlmas ve muhafaza edilmesi iin kaynaklar iine alr. "Organizasyon" bir devamllk seviyesi ifade eder ve btn elemanlar gzlenebilir ekilde uygulanmadka sistem kurulmu olarak dnlmemelidir. "Muhafaza", bir kere tesis edildikten sonra sistemin islemeye deam ettiini ifade eder. Bu organizasyon asndan aktif aba gerektirir. Birok sistem iyi balad halde muhafaza edilmedii iin zayflamaktadr. OHSAS 18001'in birok eleman sistemin aktif ekilde muhafaza edilmesini salamak amacyla tasarlanmtr. 2.8.3. SG Ynetim Sistemi Elemanlar : OHSAS 18001 i sal ve gvenliini ynetim sisteminin bir paras olarak ele almakta ve bu erevede aadaki basamaklardan olumaktadr; Sal ve Gvenlii Politikas Planlama Uygulama ve letme Kontrol ve Dzeltici Faaliyetler Ynetimin Gzden Geirmesi

2.8.4. OHSAS 18001'in Maddeleri : Genel artlar : Organizasyon, bu artnamede yer alan gerekli artlar karlayacak biimde bir Sal ve Gvenlii (SG) Ynetim Sistemi kurmal srdrmelidir. Sistem kurulurken geerli kanuni ve dier SG ynetmelik artlar da dikkate alnmaldr. S&G ynetim sisteminin detay ve karklk derecesi, dokmantasyonun miktar ve buna ayrlan kaynaklar bir kuruluun byklne ve faaliyetlerinin zelliine ve baldr. Bir organizasyon, sisteminin snflarn tanmlama serbestliine ve esnekliine sahiptir ve OHSAS 18001i tm organizasyon apnda uygulamay tercih edebilecei gibi organizasyonun belirli iletim birimlerine veya faaliyetlerine de uygulayabilir. Ynetim sisteminin snflar ve kapsam tanmlanrken dikkatli olunmaldr. Organizasyonlar, tm iletim iin gerekli veya alanlarnn ve dier ilgili taraflarn S&G zerinde etkisi olabilecek bir ilemi veya faaliyeti deerlendirmenin dnda tutmak amacyla kapsam snrlamay dnmemelidirler.

OHSAS 18001 belirli bir iletme birimi veya faaliyeti iin uyguland takdirde OHSAS 18001'in artlarnn karlanmasna yardmc olmak amacyla belirli iletme birimi veya faaliyeti tarafindan organizasyonun dier ksmlarnca gelitirilen S&G politikalarndan ve prosedrlerinden yararlanlabilinir. Buna, belirli iletme birimi veya faliyeti iin geerli olmasn salamak iin S&G politikalarnn veya prosedrlerinin kk revizyonlarna veya dzeltmelere tabi tutulmasn gerekli klabilir. SG Politikas : Organizasyonun en st makam tarafndan onaylanm bir i sal ve gvenlii politikas olmaldr. letmenin, st ynetim tarafndan onaylanm, tm salk ve gvenlik hedeflerini ve bu performansn gelitirme taahhdn aka ortaya koyan bir i sal ve gvenlii politikas olmaldr. Dokmante edilmi SG politikas organizasyonun tm i kollaryla ve dier ynetim disiplinleri (kalite ynetimi, evre ynetimi) ile tutarl olmaldr. Organizasyon ynetimi SG politikasn olutururken aadaki hususlar dikkate almaldr;

Bir btn olarak kuruluun i alanyla balantl politika ve amalar, Organizasyonun S&G teknikleri, Kanuni ve dier gerekler, Organizasyonun gemi ve imdiki S&G performans, Dier ilgili taraflarn ihtiyalar, Srekli iyiletirme iin firsatlar ve ihtiyalar, htiya duyulan kaynaklar, alanlarn katklar, Mteahhitlerin ve dier harici personelin katklar,

Sal ve Gvenlii Politikas; Organizasyonun SG risklerinin zelliine ve leine uygun olmaldr Srekli iyiletirme iin bir karallk iermelidir En azndan mevcut geerli SG mevzuatna ve kuruluun bal olduu dier artlara uymak iin bir kararllk iermelidir SG politikasnn etkili olmas iin dokmente edilmeli, yeterliliinin srdrlmesi bakmndan periyodik olarak gzden geirilmeli ve gerektiinde dzeltilmeli veya deiiklik yaplmaldr SG politikas alanlarn birer fert olarak SG ykmllkleri konusunda bilgilendilmeleri amacyla tm alanlara duyurulmaldr lgili taraflar iin hazr bulundurulmaldr Uygunluunun ve etkili olmasnn devam ettirilmesini salamak amacyla kuruluun SG politikas ve ynetimin sistemini dzenli olarak gzden geirmesi gerekmektedir.

SG sorumluluklar btnyle st ynetimle ilgilidir. En gzel uygulama, st ynetimden ( byk organizasyonlarda Ynetim Kurulu yelerinden biri olabilir) birisinin, SG ynetim sistemiyle ilgili btn sorumluluu alarak, iletmede uygulama ve organizasyonu salamasdr. st dzey Yneticiler, SG performansnn daha da artmas iin aktif olarak kendi katlmlarn gstermelidirler.

Organizasyonun st ynetimi aada sralanan noktalar dikkate alarak bir S&G politikas hazrlayp onaylamaldr. S&G politikasnn kurulu iinde st ynetim tarafindan duyurulmas ve tantlmas arttr. Planlama : Kaza Tanmlamas, Risk deerlendirmesi ve Risk Kontrol iin Planlama Tehlikelerin belirlenmesi, risklerin deerlendirilmesi ve gerekli kontrol lmlerinin yaplmas iin organizasyonda, lme, hastala, yaralnmaya, hasara veya dier kayplara sebebiyet verebilecek tm istenmeyen olaylar tanmlanmal, bu tr olaylarn ortaya kma olasl ve ortaya ktnda maruz kalnabilecek sonular belirlenmeli, riskler deerlendirilmeli, derecelendirilmeli ve gerekli kontrol lmlerinin yaplmas iin gerekli yntemleri aklayan prosedrler oluturulmal ve ilemler aklanmaldr. Bu prosedrler aadaki balklar ierecek ekilde hazrlanmaldr, Rutin ve rutin olmayan faaliyetleri iermeli, Organizasyonun yerine getirmekle ykml olduu yasal artlar nasl karlayaca bir prosedrde aklanmal, Her dzey ve faaliyet iin i sal ve gvenlii hedefleri belirlenmelidir. Hedefleri yakalamak iin bir i sal ve gvenlii ynetim program hazrlanmal, Planlama, taeronlar ve ziyaretilerde dahil olmak zere iyerindeki tm personelin faliyetlerini ve grev tanmlarn iermeli, Organizasyonun tehlikeleri tanmlama ve risk deerlendirme konusundaki metodolojisi; kapsam, yaps ve zamanlamasna gre reaktif deil proaktif (llebilen, nleyici faaliyet ieren) olarak tanmlanmal, Risklerin snflandrlmasn ve tanmlanan lmlerle kontrol edilebilecek ya da ortadan kaldrlabilecek olan risklerin belirlenmesini salamal, letme pratikleri ve uygulanan risk kontrol yntemlerinin yeterlilii baz alndnda tutarl olmal, yerindeki gereksinimlerin belirlenmesi, eitim ihtiyalarnn tanmlanmas ve/veya iletme kontrollerinin gelitirilmesi iin girdi salamal, Gerekli faaliyetlerin etkili ve de zamannda uygulandnn izlenmesini salamaldr.

letme, tehlike analizlerini, risk deerlendirmesini ve kontrol ltlerini, dokmante etmeli srekli gncel tutmaldr. letmenin tehlike tanmlama ve risk deerlendirmesindeki metedolojisi; Kapsam, yaps ve zamanlamasna gre reaktif deil proaktif olarak tanmlanmal. Risklerin snflandrlmasn ve Madde 4.3.3. ve 4.3.4. te tanmlanan lmlerle kontrol edilebilecek ya da ortadan kaldrlabilecek olan risklerin belirlenmesini salamal, letme pratikleri ve uygulanan risk kontrol yntemlerinin yeterlilii baz alndnda tutarl olmal, yerindeki gereksinimlerin belirlenmesi, eitim ihtiyalarnn tanmlanmas ve/veya iletme kontrollerinin gelitirilmesi iin girdi salamal, Gerekli faaliyetlerin etkili ve de zamannda uygulandnn izlenmesini salamaldr.

Risk deerlendirmedeki ama; tehlike tanmlanmasi, risk deerlendirme ve risk kontrol proseslerini kullandktan sonra organizasyon kendi alanndaki tm nemli S&G tehlikeleri hakknda tam bir bilgiye sahip olmasdr.

Yasal artlar ve Dier Gereklilikler : Organizasyon, yasal ve dier uygulanabilir i sal ve gvenlii koullarn tanmlamal, uygulamaya koymal, bu bilgileri gncelletirerek tutmaldr ve bu konulardan tm alanlar ile ilgili taraflar haberdar etmelidir. Organizasyonun tabii olduu yasal ve dier artlar belirlenirken;

Kuruluun retim veya servis gerekletirme proseslerinin detaylar Tehlike belirleme, risk deerlendirme ve risk kontrol sonular En iyi uygulamalar Kanuni artlar/ynetmelikler Bilgi kaynaklarnn listesi Ulusal,blgesel, uluslar aras standartlar Kuruluun mensubu olduu i koluna tatbik edilenler Kamu kurulularnn grleri yaynlar Ticari veri tabanlar Hukuk alannda hizmet veren meslek mensuplar lgili taraflarn artlar, dikkate alnmaldr.

Hedefler : Organizasyon, iyerindeki tm sreler iin dokmante edilmi i sal ve gvenlii hedeflerini belirlemeli, hayata geirmeli ve srekliliini salamaldr. Hedefler i sal ve gvenlii politikas ile uyumlu olmal, mmkn olan hallerde llebilir olmaldr. Hedefler belirlenirken; yasal artlar, i sal ve gvenlii tehlike ve riskleri, teknolojik olanaklar, mali olanaklar ve iletme artlar dikkate alnmaldr. Sal ve Gvenlii Ynetimi Program Planlanmas : Belirlenen hedefler erevesinde, her bir hedef iin yetki ve sorumluluklarn tanmland, kullanlan yntemleri, gerekleme zamanlarn ve izelgelerini ieren bir i sal ve gvenlii program oluturulur. Bu programlar dzenli ve planl aralklarla gzden geirilir. SG ynetim program oluturulmas; Belirlenen hedeflere gre gerekletirilecek faaliyetlerin belirlenmesi, Bu faaliyetlerin gerekletirilmesi iin ihtiya duyulacak insan ve finansman kaynaklarnn belirlenmesi, Ama,hedefler ve iSG ynetim program iin fayda maliyet analizinin yaplmas, Programlarn oluturulmas, Gerekli insan ve finansman kaynaklarnn temini, Birim/blm/kii sorumluluklarnn belirlenmesi, Faaliyetlerin muhtemel biti tarihlerinin belirlenmesi,

Programn onaylanmas ve yaynlanmas

eklinde olmaldr. Uygulama ve letim : i sal ve i gvenlii konusunda en byk sorumluluk sk ynetimindir, bu nedenle ynetim temsilcisinin belirlenmi rol, sorumluluu ve harcama yapmakda dahil olmak zere yetkisi olmaldr. sal ve gvenlii almalar dokmante edilmeli ve bu dkmantasyon ierisinde risk altnda alan ve sistemin ileyiinden sorumlu tm personelin yetki ve sorumlulukarnn tanmlamas yaplmal ve ilgili taraflara duyurulmaldr. Risk altndaki her personel i sal ve gvenlii almalarna katlmaldr. Organizasyon, risklerin tanmlamasn, deerlendirmesini, kontrol nlemlerini ve uygulama faaliyetlerini, acil eylem ve planlamasn yapmaldr. Yapsal A ve Sorumluluklar : Politikann uygulanmas ve etkin bir SG ynetimi iin bir organizasyon unlara sahip olmaldr ; Yeterli SG bilgisine ulalmas, kanuni yaptrmlar erevesinde gvenli aktiviteler yaplmas iin beceri ve kabiliyet, Ynetim yaps iinde sorumluluklarn dalmnn tanmlanmas ve gerekletirilmesi Kiilerin sorumluluklarn yerine getirebilmeye ynelik gerekli yetki ile donatlmas, Organizasyon yapsna ve byklne uygun gerekli kaynaklarn salanmas, Organizasyonun tm seviyelerinde ihtiyalarn tanmlanmas ve gerekli eitimlerin organize edilmesi, SG bilgisinin etkin ekilde ve uygun yerde paylalmasna, iletiim salanmasna ynelik organizasyon yaplmas, Uzmanlardan neri ve hizmet almaya ynelik organizasyon yaplmas, alanlarn katlmnn salanmasna ynelik organizasyonlar yaplmas, Birimlerinde alan btn insanlarn salndan ve gvenliinden sorumlu olmal, Birimlerindeki ortamlardan, salk ve gvenlik ynnden etkilenenlerin sorumluluunun da kendilerine ait olacan bilmeli, Alacaklar kararlarn SG Ynetim sistemi performansn etkileyecek dzeyde olduunun bilincinde olmaldrlar.

st ynetim, ynetim temsilcisi, organizasyonun dier ynetim kademelerinin grev ve sorumluluklar tanmlanmal ve dokmante edilmelidir. Bu tanmlamalar aadaki personel iin de yaplmaldr; Organizasyon ierisindeki tm kademe yneticileri, Proses operatrleri ve genel i gc, Mteahhitler ve mteahhit personeli, SG eitimlerinden sorumlu olanlar, SG iin kritik techizattan sorumlu olanlar, Organizasyon ierisinde SG niteliklerine sahip alanlar veya dier SG uzmanlar, Danma toplantlarnda yer alan SG temsilcileri.

Yetki ve sorumluluklar tanmlanrken; a) Ynetim Hiyerarisi: Kargaaya neden olunmamas ve sorumluluklarn tam olarak anlalabilmesi iin ynetim hiyerarisini gsteren akm emasnn izilmesi, b) Liste Yapm: Tm makinalarn, aletlerin, materyallerin, koullarn, alanlarn ve pratiklerin listesinin ilgili personel tarafndan vazife olarak dzenlenmesi ,

c) alma Alanlar : Personelin hangi alma alanlarnda bulunmas gerektiinin belirlenmesi, d) Bakm Personeli: Bakm personellerinin hangi alet, ekipman veya proseste bakm yaptnn ve hangi tr durumlarda dardan teknik servise bavurulmas gerekliliinin tanmlamasnn yaplmas, e) Denetim Sorumluluklar: Salk, emniyet ve i yrtm asndan yneticilerin sorumluluklarnn tanmlanmas ve i sal ve gvenlii asndan yaplacak denetimlerin programnn belirlenmesi, f) Eitim ve Bilgilendirme: Personeli eiticek, bilgilendirmeyi yapcak ve alanlarn katlmn salyacak personelin belirlenerek sorumluluklarnn tanmlanmas, Eitim, Bilgilendirme ve Yeterlilik : Tm alanlar, i sal ve gvenlii politikas, prosedrleri ve i sal ve gvenlii ynetim sisteminin gerekliliklerine uyumun nemi hakknda bilgilendirilmelidir. zellikle de risk altnda alan personel ie girite ve belli aralklarla i sal ve gvenlii riskleri, sorumluluk ve yetkiler hususlarnda eitime tabii tutulmaldr. alanlarn eitimi, bilgilendirmesi ve yeterliliklerinin salanmas konusunda izlenecek yntemleri anlatan bir prosedr oluturulmaldr. Organizasyon, ihtiya duyulan konularda eitim programlar hazrlamal ve uygulamaldr. Bu kapsamdaki eitim konular;

SG politikas, SG el kitab, SG prosedrleri, SG talimatlar, SG formlar vb. SG riskleri Acil haller/kazalar, kazalarnn nedenleri Gvenlik tedbirleri, lk yardm, sal ve gvenlii bilinci, Yangn,

Kimyasallar, Elektrik, Hareketli ekipmanlar, Kiisel koruyucular, Grlt, Enerji ynetimi, SG mevzuat, OHSAS 18001 standart, Yetki ve sorumluluklar vb. olabilir.

Bu eitimlere ilgili tm personel ve mteahhit kuruluun personeli gerektiinde ziyaretiler de katlabilir. Eitim dzeyi belirlenirken kiilerin sahip olmas gereken yetkinlik ve kiilerin grevlerindeki farkllklar dikkate alnmaldr. sal ve gvenlii mevzuat da dikkate alnarak forklift, vin kullanclar, kazanclar vb. gibi kiiler ilgili kurulular tarafndan verilecek belgelere sahip olmaldrlar. Danma ve Bilgi Paylam : sal ve gvenlii ile ilgili bilgilerin; alanlara ve dier ilgili taraflara iletildiini ve onlardan gelen bilgilerin alndn garanti altna alan prosedrler oluturulmal, bu faaliyetler dkmante edilmeli ve ilgili taraflara bilgi verilmelidir. alanlarn i sal ve gvenlii hususlarnda grlerinin alnmas, alanlar temsilen bir temsilcinin seilmesi ve bu temsilci hakknda alanlar bilgilendirilmelidir. Organizasyon ii iletiim; SG politikasn ve amalarnn duyurulmas, Tehlike belirleme, ridk deerlendirme ve risk kontrol prosedrlerinin duyurulmas,

SG grev ve sorumluluk tanmlarnn anlalmasnn salanmas, Ynetimle alanlar arasndaki SG istiraesinin salanmas, alanlarla yaplan istiraelerden elde dilen bilgilerinin yaygnlatrlmas, Eitim program detaynn duyurulmas, SG ile ilgili, izleme, denetim ve gzden geirme ilemlerinin sonularnn duyurulmas, Ynetimin SG ne kar taahtlerinin gsterilmesi, alanlarn gr, endie ve ikayetlerine cevap verilmesi , neri ve memnuniyetlerinin alnmas, SG ile ilgili konularda srekli iyiletirmeyi desteklemeye ynelik bilgilerin aktarlmas, Ynetim sistemi ve performansna ynelik bilgilerin aktarlmas, Acil haller ve kazalara hazrlkl olma, acil haller ve kazalardaki davran biimlerinin duyurulmas ve uygulanmasnn salanmas, SG ynetim programnn ihdas ve idamesi iin ilgili birimler areasndaki koordinasyonun salanmasna ynelik bilgi ve yntemlerin duyurulmas, Politikalarn gelitirilmesi ve gzden geirilmesi, SG amalarnn gelitirilmesi ve gzden geirilmesi ve tehlikenin belirlenmesinin yaplmas dahil riskleri ynetmek zere prosesler ve prosedrler ile ilgili kararlar zerinde itiarede bulunma, ve kendi faaliyetleri ile balantl risk deerlendirmelerinin ve risk kontrollerinin gzden geirilmesi, Yeni veya deiiklik yaplm tehizat, malzeme, kimyasallar, teknolojiler, prosesler, prosedrler ve alma ekillerinin uygulamaya konmas gibi iyeri SG ni etkileyen deiikik zerinde itiarede bulunma vb. eklinde olabilir.

Organizasyon d iletiim: Ynetimin SG ne taahtlerinin gsterilmesi, Kuruluun faaliyet, rn ve hizmetlerinden kaynaklanan endielerinin giderilmesi ve sorularnn cevaplandrlmas, Kuruluun SG politikalar, ama, hedef ve progarmlar hakknda bilgi verilmesi ve kamu bilincinin arttrlmas, SG ile ilgili konularda srekli iyiletirmeyi desteklemeye ynelik raporlarn duyurulmas, Kamu kurulular, belediyeler, dernekler ve dier ilgililere uygun bilgilerin verilmesi, gelen yazlarn cevaplandrlmas iin kurulu iindeki ilgili kiilere duyurulmas ve cevaplandrlmasnn salanmas, Kuruluun SG ile ilgili konularda kazand baarnn duyurulmas, vb.

amalarla yaplabilmesi iin organizasyonun yaps, bykl, faaliyet alan, alanlarn saylar vb. konularda uygun iletiim kanallar belirlenmelidir. Bu iletiim kanallar toplant, yz yze grmeler, ilan/duyuru tahtalar, telefon e-posta, yazmalar vb. eklinde olabilir. Dkmantasyon : Organizasyon yazl, elektronik vb. uygun ortamlarda ynetim sisteminin ana unsurlar ve bilgi akn tanmlayan bilgi oluturmal ve sreklilii salamaldr. Dokmantasyon ve Veri Kontrol : Dokmanlarn ve verilerin kontrol edildiini ve srekliliini garanti altna alan, bu amala; dokmanlarn bulunduklar yeri, periyodik olarak gerekli olduunda revize edildiklerini, ilgili yerlerde son revizyonlarnn yer aldklarn, yrrlkten kalkm dkman ve verilerin de ilgili tm kullanm noktalarndan kaldrldn yada istenmeyen kullanma kapal olduunu tanmlayan ve arivlenen prosedr oluturulmaldr.

SG Ynetim sistemi dokmantasyonunda ; Belgeler anlalabilir olmal, Periyodik olarak gzden geirilmeli,gncelletirilmeli, ve organizasyondaki ilgili kiiler tarafndan kolayca elde edilmesi salanmal, Geersiz hale gelmi dokmanlar kullanld yerden uzuklatrlmal veya istyenmeyen kullanmlar engellenmeli, Tanmlanabilir ve izlenebilir olmal ve yasalara uygun muhafaza zamanlar belirlenmeli, letme Kontrol olmaldr.

letme Kontrol : Risklere kar, kontrol nlemleri alnmas gerektii belirlenmi risklerle ilgili uygulama ve faaliyetleri tanmlanmaldr. sal ve gvenlii politika ve hedeflerinden sapmalara neden olabilecek durumlar kapsayan prosedrler oluturulur ve sreklilikleri salanr. Satn alnan ve/veya kullanmda olan mal, tehizat ve servislerin riskleri belirlenir ve ilgili prosedr ve artlar mteahhit ve tedarikilere iletilip duyurulur. sal ve gvenlii risklerini kaynanda yok etmek veya azaltmak iin gerekli sistem kurulur ve prosedrler oluturularak sreklilii salanr. Acil Durum Hazrl ve Kar nlem : Potansiyel olaylar ve acil durumlar ve bunlara kar alnacak nlemler tanmlanmal, bunlardan kaynaklanacak hastalk veya yaralanmalar nleme veya azaltmaya ynelik plan ve prosedrler oluturulmal, belli aralklarla gzden geirilmeli ve sreklilii salanmaldr. Acil durum planlar hazrlanmaldr. Bu planlarda;

Her blm iin yangn ekibi belirlenmeli, Olas kaza ve acil durumlar, Acil k yerleri, iaretlemeler, yerini acil boaltma prosedrleri,

Acil Grevlendirilecek alanlar ve blmleri, Taeron ve ziyaretiler de dahil olmak zere tm personelin yapacaklar, Organizasyon d kurumlarla iletiim yntemleri, Yasal kurulularla ve toplumla iletiim yntemleri, tanmlanmaldr.

Belli aralklarla yangn, deprem vb. durumlar iin tatbikat yaplmal, htiya duyulacak ekipmanlar belirlenmeli ve salanmaldr. Tatbikatlar dkmante edilmeli, mevcut planlar deerlendirilmeli ve gncelletirilmelidir. Bu amala; Acil durum veya ani tehlikeler karsnda tm alanlarn korunmas iin gerekli bilgi, dahili haberleme ve koordinasyon salanmal, lgili ve yetkili otoriterlerle dier acil durumla ilgili servislere bilgi verilmesi ve haberleme imkanlar salanmal, lk yardm, tbbi yardm, yangnla mcadele ve tahliyenin nasl yaplaca belirlenmeli, Tm alanlar ile ilgili ve yetkili seviyelerdeki kiilerin eitimi salanmal,

Dier ilgili kurum ve kurulularla ibirlii oluturulmaldr. Kurulu acil durumla ilgili hazrlanan prosedrde belirtilen hususlar belirli aralklarla test etmeli ve eitim maksadyla tatbikatlar yaplmaldr.

Kontrol Etme ve Dzeltici Faaliyetler : Performans lmleri ve zleme: sal ve gvenlii performans dzenli bir ekilde izlenmeli ve llmelidir. Gerektiinde dzeltici ve nleyici faaliyetler uygulanmal, bu faaliyetler uygulamaya gemeden nce ihtiyalarna uygun nitel ve nicel risk deerlendirme yntemi ile incelenmeli, tm kaytlar belirli sre korunarak saklanmaldr. Yasalara, iletme pratiklerine ve i sal ve gvenlii ynetim programna uyumu izlemek iin proaktif performans lmleri ile kazalar, hastalklar, olaylar (kayba ramak kalmalar da kapsayan) ve gemite i sal ve gvenlii performansnn yetersiz olduu zamanlar iin reaktif performans lmlerinin izlenmesi gerekir. lmlerde kullanlan ekipmanlarn kalibrasyonu ve bakm iin prosedr oluturmal ve bu sonular saklanmaldr. Prosedrler; lmlemeler hem nitel hem nicel olmal, SG hedeflerinin karlanma derecesi izlenebilmeli, SG ynetim programlar, altrma kriterleri ve yasal mevzuat artlarna uygunluunu izleyen proaktif lmleri, Re-aktif tedbirlerin i kazas, meslek hastal ve maddi hasarlar konusunda nasl etki yaptklar, Dzeltici ve nleyici faaliyetlerin analizlerinin yaplmas hususunda kriterleri iermelidir.

Performans lm yntemleri: ek-list kullanlarak periyodik saha denetimleri, Gvenlii turlar, Makine ve tehizatn emniyet tertibatlarnn tetkiki ve durumlarnn tespiti, alma ortamlarnn yasal mevzuatlara gre uygunluk testleri, alanlarn hareket biim - tarzlar, Benzer kurulularla mukayese yaplmas gereklidir.

Kazalar, Olaylar, Uygunsuzluklar ve Dzeltici ve nleyici Faaliyetler : Kazalarn, olaylarn ve uygunsuzluklarn aratrlmas ve ele alnmas, bunlardan kaynaklanan sonular hafifletmek zere faaliyetler yrtlmesi, dzeltici ve nleyici faaliyetlerin balatlmas ve bitirilmesi, yaplan dzeltici ve nleyici faaliyetlerinin etkinliinin teyidinin yaplmas ve sreklilii salanmaldr. Prosedrler, nerilen dzeltici ve nleyici faaliyetlerin uygulanmaya konulmadan nce, risk deerlendirme prosesi ile gzden geirilmesini salamaldr. Tm dzeltici ve nleyici faaliyetler kayt altna alnmaldr. Organizasyon, aada belirtilen konularda sorumluluk ve yetki tanmlanmalar iin prosedrler hazrlamaldr: Kazalar, vakalar ve uygunsuzluklarn takibi ve incelenmesi Kazalar, vakalar ve uygunsuzluklardan kan sonular hafifletmek iin tedbir alnmas,

Dzeltici ve nleyici faaliyetleri balatlmas ve sonulandrlmas, Dzeltici ve nleyici faaliyetlerin etkinliinin teyidinin yaplmas, Kaytlar ve Kayt Ynetimi : Organizasyon, denetim sonular ve gzden geirme kaytlar da dahil , i sal ve gvenlii kaytlarnn tanmlanmas, saklanmas ve ortadan kaldrlmas iin prosedrler oluturmal ve srekliliklerini salamaldr. Kaytlarn muhafaza ekilleri ve kayt saklama zamanlar belirlenmelidir.

SG kaytlar, Yasal, tannabilir ve izlenebilir olmaldr. Saklama sreleri belirlenmeli ve kayt edilmelidir.

Denetim (Audit) : Organizasyon periyodik olarak denetim program ve prosedrleri oluturmal, hayata geirmeli ve srekliliklerini salamaldr. sal ve gvenlii ynetim sisteminde planlanan dzenlemelerin OHSAS spesifikasyonun artlarn da kapsayacak ekilde uygun olup olmad aratrlr. Ynetim sisteminin gl ve zayf ynleri aratrlr ve hedeflere ulalabilirlik, sistem prosedrleri, politikalara ve hedeflere gre sistemin etkinlii denetlenir ve denetim sonular sistemin sreklilii ve etkinlii asndan gzden geirilir. Denetim prosedr; SG ynetimi iin planlanm dzenlemelerin uygunluunu, Uygulamalarn doru yapldn, Kuruluun politika ve amalarnn karlanp karlanmadn Bir nceki denetim sonularnn gzden geirilmesi Denetim sonularn ynetime bildirilmesi faaliyetlerini kapsamaldr.

Ynetimin Gzden Geirmesi : st ynetim, SG ynetim sistemini; srekli uygunluk ve etkinlik asndan belirli aralklarla gzden geirir. Ynetimin gzden geirmesi sreci, byle bir deerlendirmenin yaplabilmesi iin gerekli bilginin toplanmasn garanti altna almaldr ve gzden geirme faaliyetleri kayt altna alnmaldr. Ynetimin gzden geirmesi sonucunda, i sal ve gvenlii ynetim sistemi politika, hedefler ve dier elemanlarnda yaplabilecek deiikliklere olan ihtiyatan bahsedilmelidir. Ynetim SG ynetim sistemini gzden geirirken; Mevzuat deiikliklerinin, lgili taraflarn beklenti ve ykmllklerindeki deiikliklerin, Kuruluun rn ve faaliyetlerindeki deiikliklerin, Bilim ve teknolojideki ilerlemenin, SG ile ilgili olaylardan alnan derslerin, Pazar tercihlerinin, iletiim ve rapor verme dzeninin bilincinde olmaldr.

BLM 3 - RSK TANIMI VE RSK DEERLENDRMES

3.1. Giri : Sal ve Gvenlii Ynetim Sisteminin temel direini Risk Deerlendirmesi oluturmaktadr. Risk Deerlendirme kavram yeni olmakla birlikte ierii ve kullanlan yntemler yeni deildir. Tanmlar: Tehlike Mal, can ve evre iin potansiyel bir tehlike oluturan malzeme, durum veya aktivitenin karakteristii Risk drak edilmekte olan spesifik bir tehlikenin gerekleme olasl ve tehlikenin sonularn kapsayan bir kavram. Risk deerlendirme Tehlike potansiyeli bulunan maddelerle ilgili her trl bilimsel bilgi ve malumatn dzenlenmesi ve analiz edilmesine ynelik sistematik bir yaklamdr. Daha basit ifadesiyle, problem formulasyonu, tehlike deerlendirmesi, tehlikeli maddeye maruz kalma etkilerinin analizi ve risk tanmlamas gibi ana kavramlardan oluan risk analizidir. Risk Ynetimi nsan hayat ve evre gvenlii ile ilgili risklerin deerlendirilmesi ve kontrol edilmesine ynelik olarak, politikalar, tecrbeler ve kaynaklarn sistematik olarak uygulanmasdr. Risk Kontrol Noktas Riski azaltmak zere belirli aksiyonlarn alnabilecei, verilen bir proseste bir nokta (rnein, bir boaltma operasyonunda belirli bir adm) veya daha geni kapsaml ifadesiyle, btn bir ynetim sisteminde bir nokta (rnein eitim). ILO Ynetim Kurulunun 244. toplantsnda alnan karar uyarnca hazrlanan raporda risk, Belli bir dnemde veya koullar altnda istenmeyen olayn ortaya kma olasl, evre koullarna gre sklk ve olaslk olarak ifade edilirken, risk ynetimi; Bir organizasyon ierisinde i gvenlii nlemlerini iyiletirme ve srdrmeyi baaracak tm giriimler olarak tanmlanmaktadr. Avrupada Avrupa Komisyonu, iinde geni kapsaml bir gvenlik raporu gerektiren Seveso II Direktiflerini yaynlamtr. Sz konusu gvenlik raporu, admda zetelenebilecek tehlike / risk analizi zerine odaklanmtr. Tehlikeli maddelerle ilgili bilgilerin analizi, Tm tesisleri kapsayan tehlike analizleri, rnek tekil eden, tipik tesisler iin daha spesifik tehlike analizleri

Sal ve Gvenlii Risk ynetiminin amac; i kazalar ve meslek hastalklarn oluturan nedenler ve bunlar etkileyen faktrler ile ilgili mmkn olan en geerli ve doru bilgiyi toplayarak grnmeyen tehlikelerin ortaya kmasn engellemek iin etkili bir gvenlik a kurmaktr. yi bir risk analizi, doabilecek kazalardan korunma asndan byk deer tar ve grnmeyen tehlikelerin ortaya karlmasn, etkili gvenlik nlemlerinin alnmasn salar. OHSAS 18001de risk; belirlenmi tehlikeli bir olayn oluma olasl ve sonularnn kombinasyonu olarak, risk deerlendirmesi ise riskin bykln hesaplama ve riskin tolere edilebilir olup olmadna karar verme ilemi olarak tanmlanmtr. BS: 8800e gre risk Deerlendirmesi, riskin byklnn tahmin edilmesini ve riskin kabul edilebilir olup olmadnn tanmlanmasn kapsayan sretir.

Australya standart AS/NZS 4360:1999 (Risk Management to Managing Occupational Health and Safety Risks),a gre risk ynetimi, i sal ve gvenlik risklerinin idare edilebilirliidir. AS/NZS 4360ye gre risk ise; tehlike yaratabilecek etkiye sahip bir olayn meydana gelme ansnn sonular ve olaslk asndan llebilirlii olarak tanmlanmtr. AS/NZS 4804:2001 (Occupational Health and Safety Management Systems General Guidelines on Principles, Systems and Supporting Techniques)e gre risk ise; herhangi bir olayn potansiyel zarar meydana getirme olasl ve sonucudur. ki tanm arasndaki fark ise AS/NZS 4360de risk; olabilirlii ve llebilirlii ile AS/NZS 4804de ise sonucun bykl ile anlam ifade eder. TS 1050:1997 (Makinelerde Gvenlik Risk Deerlendirmesi Prensipleri)ye gre risk analizi; tehlikelerin, sistematik bir yolla gzden geirilmesine imkan veren bir dizi mantk admdr. Faaliyete gemi yada gemek zere olan bir proseste veya iletmede nemli olan prosesin/iletmenin, alan iilerin ve rnn gvenliini salamaktr. sal ve gvenlii ynetim sistemi erevesinde yaplan risk analizleri prosesin gvenirliini byleliklede rnn gvenirliliini salar. rn gvenirlilii ise firmaya mteri tatminini ve gvenirliliini getirir. Bu gvenirlii salamak amacyla bir iletmedeki tm proseslerde ortaya kabilecek olan hatalarn trlerini ve bunlarn rn, ii ya da prosese etkilerini belirleyebilecek bir risk analizinin yaplmas gerekmektedir. Bir risk ile kar karya kalndnda ilk nce yaplmas gereken ey o riski oluturacak kaynak olay ve riskin etkilerini belirlemektir. Bylece riski tanmak daha kolaylar ve riske kar ne gibi nlemler alnaca daha rahat bir ekilde ortaya konulabilir. Ayrca, kt belirlenmi risklerin daha baka risklerin domasna neden olacan belirtmekte fayda vardr. Risk deerlendirme aadaki sorulara cevap vermektedir. 1. Tehlikeler nelerdir? 2. Potansiyel etki ve sonular nelerdir ve bunlar kabul edilebilir midir? 3. Bu etki ve sonularn meydana gelme olaslklar nedir? 4. Riskin kabul edilebilir durumunun devam ettirilebilmesi iin kontrol ve koruma almalar yeterli mi? Bu nedenle, bir fabrika veya tesisin risk deerlendirmesindeki hedefleri unlardr: Operasyonun, halk/alanlar ve evre asndan, gvenlik ve salklarnn hangi derecede salandnn kantlanabilir biimde belirlenmesi, Gvenlik gereksinimlerine uygunluun dorulanmas, teyid edilmesi, Herhangi bir hata olutuunda, bunun mal, can ve evreye etkilerinin belirlenmesi Bu hatalarn nasl deerlendireceinin belirlenmesi, Gerekiyorsa, bu hatalarn nasl kontrol altna alnabileceinin tespiti

3.2. lkemizdeki Mevzuat :


1475 sayl eski i kanunumuz yerini, Resmi Gazetede 10.06.2003 tarih ve 25134 say ile yaynlanan 4857 sayl yeni Kanunumuza brakmtr. 4857 sayl Kanunumuzda Sal ve Gvenliine ilikin hkmler Beinci Blmde toplanmtr. Yeni kanunumuz ve bu erevede gelen bir baka yenilik ise Sal ve Gvenliine ilikin AB mevzuat uyumlatrma almalardr. Bu uyum almalar dorultusunda, 89/391/EEC sayl ereve Direktif ile birlikte 29 adet direktif zerinde almalar devam etmektedir. AB mevzuatna uyum erevesinde yrrle giren ve hazrlanmakta olan ynetmeliklerin listesi Tablo-2 ve 3'de verilmitir.

Tablo-2 AB Uyum almalar erevesinde Hazrlanm Olan Ynetmelikler

MEVZUAT / AVRUPA BRL DREKTF (Turkish Regulations) / (EU Directives) Sal ve Gvenlii Ynetmelii (1)

R.G. (Tarih/Say) U.P. (Tarih) 19.12.2003 / 25311

1 89/391/EEC - Council Directive on the introduction of measures to encourage improvements in the safety and health of workers at 31.07.2003 work Ekranl Aralarla almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri 23.12.2003 / Hakknda Ynetmelik (4) 25325 2 90/270/EEC - Council Directive on the minimum safety and health 31.12.2003 requirements for work with display screen equipment (fifth individual Directive within the meaning of Article 16 (1) of Directive 89/391/EEC) Titreim Ynetmelii (11) 23.12.2003 / 25325

2002/44/EC - Directive of the Eeuropean Parliament and of the 3 Council on the minimum health and safety requirements regarding 31.12.2003 the exposure of workers to the risks arising from physical agents (vibration) (sixteenth individual Directive within the meaning of Article 16(1) of Directive 89/391/EEC) Grlt Ynetmelii (10) 23.12.2003 / 25325

2003/10/EC - Directive of the European Parliament and of the Council on the minimum health and safety requirements regarding 31.12.2003 4 the exposure of workers to the risks arising from physical agents (noise) (Seventeenth individual Directive within the meaning of Article 16(1) of Directive 89/391/EEC) (86/188/EEC NO LONGER IN FORCE) Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmelii (20) 5 23.12.2003 / 25325

92/57/EEC - Council Directive on the implementation of minimum safety and health requirements at temporary or mobile 31.12.2003 construction sites (eighth individual Directive within the meaning of Article 16 (1) of Directive 89/391/EEC)

Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmelii (21) 6 92/58/EEC - Council Directive on the minimum requirements for the provision of safety and/or health signs at work (ninth individual Directive within the meaning of Article 16 (1) of Directive 89/391/EEC) Asbestle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik (9) 7 2003/18/EC (83/477/EEC-91/382/EEC) - Directive of the European Parliament and of the Council amending Council Directive 83/477/EEC on the protection of workers from the risks related to exposure to asbestos at work Kanserojen ve Mutajen Maddelerle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik (6, 7, 8)

23.12.2003 / 25325 31.12.2003

26.12.2003 / 25328 31.12.2003

26.12.2003 / 25328

8 99/38/EC (90/394/EEC-97/42/EC) - Council Directive amending 31.12.2003 for the second time Directive 90/394/EEC on the protection of workers from the risks related to exposure to carcinogens at work and extending it to mutagens Kimyasal Maddelerle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik (18, 25) 26.12.2003 / 25328

9 98/24/EC (91/322/EEC-2000/39/EC) - Council Directive on the 31.12.2003 protection of the health and safety of workers from the risks related to chemical agents at work (fourteenth individual Directive within the meaning of Article 16(1) of Directive 89/391/EEC) Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas 26.12.2003 / Hakknda Ynetmelik (23) 25328 10 99/92/EC - Directive of the European Parliament and of the Council on minimum requirements for improving the safety and health protection of workers potentially at risk from explosive atmospheres (15th individual Directive within the meaning of Article 16(1) of Directive 89/391/EEC) Kiisel Koruyucu Donanm Ynetmelii (CE) (1.1.1 / 4) 11 89/686/EEC - Council Directive on the approximation of the laws of the Member States relating to personal protective equipment yeri Bina ve Eklentilerinde Alnacak Salk ve Gvenlik nlemlerine likin Ynetmelik (2) 12 89/654/EEC - Council Directive concerning the minimum safety and health requirements for the workplace (first individual directive within the meaning of Article 16 (1) of Directive 89/391/EEC) Kiisel Koruyucu Donanmlarn yerlerinde Kullanlmas Hakknda Ynetmelik (5) 31.12.2003

09.02.2004 / 25368 31.12.2003 10.02.2004 / 25369 31.12.2003

11.02.2004 / 25370

13 89/656/EEC - Council Directive on the minimum health and safety 31.12.2003 requirements for the use by workers of personal protective equipment at the workplace (third individual directive within the meaning of Article 16 (1) of Directive 89/391/EEC)

Elle Tama leri Ynetmelii (17)

11.02.2004 / 25370

90/269/EEC - Council Directive on the minimum health and safety 14 requirements for the manual handling of loads where there is a 31.12.2003 risk particularly of back injury to workers (fourth individual Directive within the meaning of Article 16 (1) of Directive 89/391/EEC) Ekipmanlarnn Kullanmnda Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii (3) 11.02.2004 / 25370

2001/45/EC (89/655/EEC-95/63/EC) - Directive of the European 31.12.2004 15 Parliament and of the Council amending Council Directive 89/655/EEC concerning the minimum safety and health requirements for the use of work equipment by workers at work (second individual Directive within the meaning of Article 16(1) of Directive 89/391/EEC) Yeralt ve Yerst Maden letmelerinde Salk ve Gvenlik 21.02.2004 / artlar Ynetmelii (15) 25380 16 99/92/EC - Directive of the European Parliament and of the Council on minimum requirements for improving the safety and health protection of workers potentially at risk from explosive atmospheres (15th individual Directive within the meaning of Article 16(1) of Directive 89/391/EEC) Sondajla Maden karlan letmelerde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii (14) 17 31.12.2004

22.02.2004 / 25381

92/91/EEC - Council Directive concerning the minimum 31.12.2004 requirements for improving the safety and health protection of workers in the mineral-extracting industries through drilling (eleventh individual Directive within the meaning of Article 16 (1) of Directive 89/391/EEC)

Tablo-3 AB Uyum almalar erevesinde Hazrlanmakta Olan Ynetmelikler

MEVZUAT / AVRUPA BRL DREKTF (Turkish Regulations) / (EU Directives) Geici veya Snrl Sreli lerde Sal ve Gvenlii Ynetmelii (I3.1.1 / 10) 1 91/383/EEC - Council Directive supplementing the measures to encourage improvements in the safety and health at work of workers with a fixed- duration employment relationship or a temporary employment relationship Incorporated by 294A0103(68) Balk Gemilerinde alanlarn Asgari Gvenlik ve Salk htiyalar Hakknda Ynetmelik (16) 2 93/103/EC - Council Directive concerning the minimum safety and health requirements for work on board fishing vessels (thirteenth individual Directive within the meaning of Article 16 (1) of Directive

U.P. (Tarih) 31.12.2003

31.12.2004

89/391/EEC) Byk Endstriyel Kazalarn nlenmesi Hakknda Ynetmelik (24) 3 96/82/EC - Council Directive on the control of major-accident hazards involving dangerous substances Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin nlenmesi Hakknda Ynetmelik (12, 13, 19, 27) 4 2000/54/EC (93/88/EEC 97/59/EC 97/65/EC) Directive of the European Parliament and of the Council on the protection of workers from risks related to exposure to biological agents at work (seventh individual directive within the meaning of Article 16 (1) of Directive 89/391/EEC) Gebe veya Emziren Kadnlarn altrlma artlaryla Emzirme Odalar ve ocuk Bakm Yurtlarna Dair Ynetmelik (22) 5 92/85/EEC - Council Directive on the introduction of measures to encourage improvements in the safety and health at work of pregnant workers and workers who have recently given birth or are breastfeeding (tenth individual Directive within the meaning of Article 16 (1) of Directive 89/391/EEC) yonize Radyasyondan Doan Zararlara Kar alanlarn ve Toplumun Korunmas in Temel Gvenlik Standartlarnn Oluturulmas Hakknda Ynetmelik (26) 6 96/29/Euratom - Council Directive laying down basic safety standards for the protection of the health of workers and the general public against the dangers arising from ionizing radiation Kontroll Alanlarda almalar Srasnda yonizan Radyasyona TAEK Maruz Kalan ilerin Darda Korunmas Hakknda Ynetmelik (28) 31.12.2005 90/641/Euratom - Council Directive on the operational protection of outside workers exposed to the risk of ionizing radiation during their activities in controlled areas 1475 Sayl Kanununa gre kartlm olan tzk ve ynetmeliklerden farkl olarak 4857 sayl Kanununa gre kartlm tm ynetmeliklerdeki en byk ve en nemli yeniliklerden biri de, iverenlere iyerlerinde Risk Deerlendirmesi yapma ve alnan sonulara gre gerekli salk ve gvenlik nlemlerini belirlenme zorunluluunun getirilmi olmasdr. 4857 sayl Kanununun 78. maddesine gre kartlan ynetmeliklere gre iveren; yerinde risklerden zel olarak etkilenebilecek ii gruplarnn durumunu da kapsayacak ekilde salk ve gvenlik ynnden risk deerlendirmesi yapmakla, Risk deerlendirmesi sonucuna gre, alnmas gereken koruyucu nlemlere ve kullanlmas gereken koruyucu ekipmana karar vermekle, Patlayc ortamdan kaynaklanan zel risklerin deerlendirmesini yapmakla, Kanserojen ve mutajen maddelere maruziyet riski bulunan ilerde alanlarn, bu maddelere maruziyet ekli, maruziyet miktar ve maruziyet sresinin belirlenerek risk deerlendirmesi yapmakla, yerinde tehlikeli kimyasal madde bulunup bulunmadn tespit etmek ve tehlikeli kimyasal madde bulunmas halinde risk deerlendirmesi yapmakla, TAEK 31.12.2005 31.12.2003 31.12.2004 31.12.2004

Asbest tozuna maruziyet riski bulunan almalarda, asbestin tr ve fiziksel zellikleri ile alanlarn maruziyet derecesini dikkate alarak risk deerlendirmesi yapmakla, Mekanik titreime maruziyetten kaynaklanan risklerin belirlenmesi ve deerlendirilmesini yapmakla, Bireysel risk faktrlerinin belirlemesini yapmakla, Grltden kaynaklanan risklerin belirlenmesi ve deerlendirilmesini yapmakla ykmldr.

9 Aralk 2003 tarih ve 25311 say ile Resmi Gazetede yaynlanan Sal ve Gvenlii Ynetmeliinin 7. maddesi gereince iveren, iyerindeki salk ve gvenlik risklerini nlemek ve koruyucu hizmetleri yrtmek zere, iyerinden bir veya birden fazla kiiyi grevlendirmek zorundadr. Salk ve gvenlikle grevli kiiler, iyerinde bu grevlerini yrtmeleri nedeniyle hibir ekilde dezavantajl duruma dmezler. Bu kiilere, sz konusu grevlerini yapabilmeleri iin yeterli zaman verilir. yerinde bu grevleri yrtebilecek nitelikte personel bulunmamas halinde, iveren dardan bu konuda yeterlik belgesi olan uzman kii veya kurululardan hizmet alr. Grevlendirilen kiiler veya dardan hizmet alnan kii veya kurulularn says; iyerinin bykl, maruz kalnabilecek tehlikeler ve iilerin iyerindeki dalm dikkate alnarak, koruyucu ve nleyici almalarn organizasyonunu yapmaya ve yrtmeye yeterli olacaktr. verenin yeterli mesleki bilgi, beceri ve donanma sahip olmas halinde, iyerinin bykl, iin nitelii ve ii says dikkate alnarak bu maddenin bendinde belirtilen hususlarn yerine getirilmesi sorumluluunu kendisi stlenebilir. sal ve gvenlii konularnda hizmet verecek kii ve kurulularn nitelikleri ve belgelendirilmesi ile iverenin sorumluluu hangi hallerde stlenebilecei ile ilgili usul ve esaslar alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan belirlenir. Sanayiden saylan ve devaml olarak en az elli ii altran ve alt aydan fazla srekli ilerin yapld iyerlerinde iverenler, i gvenlii nlemlerinin salanmas bakmndan bir veya daha fazla mhendis veya teknik eleman grevlendirmekle ykmldrler. 20.01.2004 tarih ve 25352 say ile Resmi Gazetede yaynlanan Gvenlii ile Grevli Mhendis veya Teknik Elemanlarn Grev, Yetki ve Sorumluluklar ile alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik ile Gvenlii Sorumlusunun alma usul ve esaslar dzenlenmitir, bu ynetmelie gre aadaki artlara uymalar durumunda i gvenlii uzmanl yapabilirler, i gvenlii uzmannda; niversitelerin kimya, makina, maden, jeoloji, metalrji, endstri, elektrik, elektronik, inaat, fizik, jeofizik, bilgisayar, tekstil, petrol, uak, gemi, evre, gda mhendislii ve mimarlk blmleri ile ziraat fakltelerinin tarm makinalar blmnden mezun olmalar, niversitelerin, i sal ve gvenlii blmleri, kimyagerlik, fizik, jeofizik ve jeoloji blmleri ile teknik eitim fakltelerinden mezun olma art arancaktr.

verenler, iyerindeki salk ve gvenlik risklerini nlemek ve koruyucu hizmetleri yrtmek zere, iyerinden bir veya birden fazla kiiyi Gvenlii Sorumlusu olarak grevlendirmekle ykmldrler. Yada iveren, dardan bu konuda yeterlik belgesi olan uzman kii veya kurululardan hizmet alr. Ayrca, salk ve gvenlikle grevli kiiler, iyerinde bu grevlerini yrtmeleri nedeniyle hibir ekilde dezavantajl duruma dmezler. Bu kiilere, sz konusu grevlerini yapabilmeleri iin yeterli zaman verilir. verenler, gerekli artlara uyan i gvenlii uzman veya uzmanlar ile ynetmeliin ekindeki formata uygun szleme yaparak bir nshasn Sal ve Gvenlii Genel Mdrle gndermekle ykmldrler.

Gvenlii Uzmannn sertifika eitimleri ve snavlar, alma ve Sosyal Gvenlik Eitim ve Aratrma Merkezi (ASGEM) tarafndan yrtlr. Gvenlii Uzmanlarnn snflandrmas yaplmtr; A Snf Gvenlii Sertifikas; en az yl tefti yapm Mfettileri, en az on yl Sal ve Gvenlii Merkezinde alm mhendis veya teknik elemanlara istekleri halinde ve en az sekiz yl i sal ve gvenlii alannda altn belgeleyen mhendis veya teknik elemanlara snavda baarl olmalar halinde, B snf sertifikaya sahip en az yl grev yaptn belgeleyen mhendis veya teknik elemanlara snavda baarl olmalar halinde, B Snf Gvenlii Serifikas; en az yl i gvenlii ile ilgili olarak grev yaptn belgeleyen mhendis veya teknik elemanlara snavda baarl olmalar halinde, C snf sertifikaya sahip en az yl grev yaptn belgeleyen mhendis veya teknik elemanlara snavda baarl olmalar halinde, C Snf Gvenlii Sertifikas; bakanlka dzenlenen sertifika eitim programlarna katlan ve eitim sonunda dzenlenecek snavda baarl olan mhendis ve teknik elemanlara verilir.

Gvenlii Uzmanlarnn alaca yerler belirlenmitir; A snf sertifika sahibi olanlar btn iyerlerinde, B snf sertifika sahibi olanlar I. inci, II. nci, III. nc risk gurublarnda, C snf sertifika sahibi olanlar I. inci, II. nci, III. nc ve IV.nc risk gurublarnda grev yaparlar.

Gvenlii Uzmannn alma sresi belirlenmitir; I inci, II nci Risk Gruplarnda yer alan ve 500 ve daha fazla ii altrlan iyerlerinde tam gn alacak en az bir i gvenlii uzman grevlendirilecektir. IV nc ve V inci Risk Gruplarnda yer alan ve 300 ve daha fazla ii altrlan iyerlerinde tam gn alacak en az bir i gvenlii uzman grevlendirilecektir.

Grevlendirilecek i gvenlii uzmanlarnn, iyerinde yaplan esas iin niteliine uygun meslekten olmasna zen gsterilecektir. yerlerinin, i sal ve gvenlii asndan hangi risk grubuna girecei Sosyal Sigortalar Kurumu i kazalar ve meslek hastalklar istatistikleri de gz nnde bulundurularak; Sal ve Gvenlii Genel Mdr bakanlnda, Salk Bakanl, Sanayi Bakanl, Sosyal Sigortalar Kurumu Bakanl, Tefti Kurulu Bakanl ile en ok yeye sahip ii sendikalar konfederasyonu, Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu, Trk Tabipleri Birlii ile Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliinden birer temsilcinin oluturduu bir komisyonun grleri dorultusunda her yl ubat aynda alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca belirlenecektir. 2004 yl iin risk guruplar Ek-10 da verilmitir.

3.3. Risk Analizinin ve Ynetiminin Yararlar :


Risk analizi ve ynetiminin hedefi, kurum ierisinde olabilecek tehlikelere uygun cevap verebilecek, kastl ya da kastsz tehditlerin etkisini ve olma ihtimalini azaltacak hazrlklar, prosedrleri ve kontrolleri tehis etmektir. Risk analizi ve ynetimi prosesinin bir ok yararlar vardr. Bu yararlarn bata gelenleri u ekilde sralanabilir. 1. yerinin yazl prosedr ve politikalarnn olumasn ya da olgunlamasn salar. 2. yeri alanlarnn i sal ve gvenlii konularnda bilgi sahibi olmalarn ve katlmn salar. 3. yeri ynetiminin de i sal ve gvenlii konularnda bilgi sahibi olmalarn ve bu konularda karar vermelerini salar. 4. Risk analizi prosesinden alnan ilk sonular ile organizasyon yada iletmedeki olas tehlikeler ve alnacak tedbirler belirlenir. 5. letme, organizasyon yada kurumdaki risklerin byklnn hesaplamasna ve riskin tolere edilebilir olup olmadna karar verilmesini salar. 6. yerinde yanl gvenlik tedbirleri alnm olabilir, yada insanlarda yanl gvenlik bilinci olumu olabilir, tm bu tedbirlerin ve gvenlik bilincinin gzden geirilmesini salar. 7. yerinde yasal ykmllkler ve i sal ve gvenlii politikas erevesinde tahamml edilebilir dzeye indirilmi risk ile allmasn salar. 8. yerindeki gerekli dzeltici ve nleyici faaliyetlerin gerekletirilmesini salayacak verilerin kaydedilmesini, sonularn izlenmesini ve llmesini salar. 5.3. Risk Analizinin ve Ynetiminin Problemleri : Risk analizi ve ynetimi ile birlikte gelen bir takm problemler ve ideal olmayan durumlar vardr. Bunlar, 1. Risk analizi sonularnn objektif olmas beklenirken daha ok subjektif olabilmektedir. zellikle kalitatif risk analizinde bu problem daha ok grlebilir. nk, kalitatif risk analizinde risk, saysal deerlerden ok tanmlar ile ifade edilmektedir. 2. yerine, iletmeye, prosese yada organizasyona en uygun risk analiz ynteminin belirlenememesi yada kantitatif analiz yntemlerinin kullanlmas gereken bir iyerinde kalitatif analiz ynteminin tercih edilmesi sonucu risk analizini kurum kendisi bile yapsa zaman ve para kaybna yol aabilecektir. 3. Tm iyerlerine uyan bir risk analizi metodolojisi mevcut deildir. nk, her iyerinin kendine zel farkl farkl tehditleri vardr. Risk analizi ve ynetimi yaplacak olan bir iyerinde, ncelikle ne tip bir risk analizi ve ynetimi metodunun uygulanmas gerektii belirlenmelidir. 4. e uygun olmayan metodolojilerin seilmesi yada birka medolojinin bir arada kullanlmamas nedeniyle risk analizinin sonulanmasnn beklenmesi esnasnda geen srede, gvenlik nlemlerinin biran evvel uygulanmas gereken durumlarda gerekli nlemlerin alnmasnda gecikme olacaktr, yada bu nlemler alnamadan kaza meydana gelicektir. 5. Risk analizini yapacak i sal ve gvenlii teknik elemannn tecrbesi risk analizi sonucunu etkiler. Risk analizi ve ynetimi prosesi, nceden belirlenmi kesin admlar olan prosesler deildir. Kantitatif ve kalitatif risk analizi yntemlerinin ats altnda, bir ok risk analizi metodolojisi mevcuttur. Bu methodlar, riski yorumlama aamasnda birbirinden ayrlrlar. Bu nedenle de risk analistinin tecrbesi ve birikimi riski yorumlama aamasnda byk nem kazanr.

5.4. Risk Ynetim Prosesi ( Risk Management Prosses RMP ) : sal ve gvenlii ynetim sisteminin temel amac iyerlerindeki alma koullarndan kaynaklanan her trl tehlike ve salk riskini azaltarak insan saln etkilemeyen seviyeye drmektir, bu ama erevesinde Risk Ynetim Prosesi i sal ve gvenlii ynetim sisteminin temel tan tekil eder.(ekil-16) Risk Ynetim Prosesi, ok amal olarak salk ve gvenlik ynetim sistemine biim vermeli ve ynetim sisteminin dier geleri ile tmletirilmelidir. Risk Ynetim Prosesi mutlak suretle Proses Gvenlik Ynetimi ni dikkate almal, byle bir sistemde, risk ynetim prosesi ilemler veya rgtn etkinliklerindeki risklerin gncel denetimi ile uraan bir risk ynetim prosesi olmaldr. Risk Ynetim Prosesi ortamdaki tehlikeleri belirleyen, onlarn kritik deikenler ve fonksiyonlar zerindeki etkilerini aratran ve koruma amal mekanizma veya stratejiler gelitiren bir tekniktir. Risk ynetim Prosesinin oluturulmasnn amac iletmelerin amalarna ve hedeflerine ulamalar iin en etkin, en hzl ve en gvenilir yollar aratrmaktr. Risk ynetim prosesi kavram, sistematik tanmlamay vurgulamal, analiz ve tehlikelerin kontrol ise etkili lmler iermelidir. Risk kontrolnn neye ihtiyac olduunu anlamakszn uygulanan bir risk ynetim prosesi, salk ve gvenlik problemleri ile savata doru eylemleri iermez. Risk Ynetim Prosesi; ynetim politikas, prosedrler ve grev tanmlarn kurma balamnda, ierik, tanmlama, inceleme, deerlendirme, muamele, izleme ve haberleme uygulamalarnn sistematik uygulamasdr. Risk ynetim kavram, kazalarn nlenmesi iin sistematik ve gereki bir at kurulmasn salar.

EKL-17 Risk Ynetim Proses Akm emas Risk ynetim prosesi kendi ierisinde aslnda iki farkl temel aamaya blnebilir, birinci aama problemlerin tanmlanmasyla urarken ikinci aama problemlerin zm ile ilgilenir. Risk Ynetim Prosesinin aamalarna genel olarak bakcak olursak;

EKL 18 Risk Ynetim Prosesine Genel Bak

A) Tehlike Tanmlama : Tehlike tanmlama aamas, risk ynetiminin en nemli admdr ve dier aamalardan farkldr. Sistem veya organizasyon ierisindeki potansiyel zarar veya hasar yaratabilecek etkilerin objektif olarak analiz edilmesidir. Tehlike tanmlama aamas iin birok analitik metod gelitirilmitir. Uygun metod yada eitli metodlarn birlikte kullanm prosesteki tehlikelerin kapsamnn sistematik olarak daha iyi anlalmasn salar. Tehlikelerin belirlenmesi, risklerin deerlendirilmesi ve gerekli kontrol lmlerinin yaplmas iin letmede; lme, hastala, yaralanmaya, hasara veya dier kayplara sebebiyet verebilecek tm istenmeyen olaylar tanmlanr. ncelikle iletmenin/iyerinin risk haritasnn kartlmas gerekmektedir. Risk haritas oluturulurken Teknik Emniyet blmnde alan tm mhendis ve tekniker kadro, Gvenlii Uzman ve yeri hekiminin birlikte almas, meslek hastal ile i kazalar iin iki ayr risk haritasnn kartlmas gerekmektedir. Tehlikelerin belirlenmesi iin tipik girdiler; Sal ve Gvenliine ilikin hukuki ve dier artlar (mevzuat), n gzden geirme sonular, alanlar ve dier ilgili taraflardan alnan bilgiler, alanlardan elde edilen SG bilgileri, iyerindeki gzden geirme ve iyiletirme faaliyetleri (bu faaliyetler zellii itibariyle reaktif yada proaktif olabilir) SG politikas , Kaza ve olay kaytlar, Uygunsuzluklar, Denetim sonular, letiim belgeleri, En iyi uygulamalar hk.bilgiler, Kurulua zg tipik tehlike riskleri, benzer kurulularda olmu olan kaza ve olaylar, Elektrik kullanm, Kuruluun tesisleri, prosesleri ve faaliyetleri hakknda bilgiler, Saha planlar, Radyasyon kaynaklar, Yangn, Proses ak emalar, Makina, ekipman v.b. bilgiler, Malzeme envanterleri (ham maddeler, kimyasallar, atklar, rnler ve alt rnler), Toksikoloji ve dier salk ve i gvenlii verileri, Verilerin izlenmesi, Kimyasal ve biyolojik maddeler, Malzeme Gvenlik Bilgi Formlar (MSDS), Yntemler, grevler, nceleme Raporlar, Profesyonel destek, uzmanlk Tbbi/ilk yardm raporlar, Salk Riskleri taramasdr.

Yukarda verilen tipik girdiler tehlikelerin belirlenmesi amacyla deerlendirilir. Bu deerlendirme sonucunda yaralanma, kayma, dme, lm, malzeme dmesi, meslek hastal, makina-ekipman zararlar, kimyasal maddelerle temaslar, yangn, patlama v.b. tehlikeler tanmlanr ve bu tanmlamalara gre iyerinin Risk Haritalar ve Bilgi Bankalar oluturulur.

B) Risk Tahmin Etme : Tehlikelerin tanmlanmasndan sonra, tehlikelerin doasnn, mekanizmasnn ve dikkate deer tehlikelerin sonularnn anlalmas iin de eitli metodlara ihtiya vardr. Bu bilgiler nda eitli tehliklerle kar karya kalabilecek alanlarn korunmas salanabilir. Tehlike nceden tanmlandnda, risk, tehlikenin olma ihtimali ve etkilerinin iddetidir. Olaylarn ortaya kma olasl ve ortaya ktnda maruz kalnabilecek sonular belirlenir. C) Risk Deerlendirme (Kabul Edilebilirlik Deerlendirmesi) : Riskler deerlendirilir, derecelendirilir ve gerekli kontrol lmlerinin yaplmas iin prosedrler oluturulur, risk seviyelerinin kabul edilebilirliinin nceden tesis edilmi kriterler ile kyaslamas yaplr. Kalan riskin katlanlabilirliinin deerlendirmesi, ihtiya duyulan her ilave risk kontrol nleminin belirlenmesi, risk kontrol nlemlerinin riski katlanlabilir bir seviyeye indirmeye yetip yetmeyeceinin deerlendirilmesi yaplr. Risk deerlendirmesi aamasnda, riskin kabul edilebirliine karar vermek iin, riskin nemi zerinde kapsaml olarak karar verilir. Riski tahmin etmenin temelinde, risk deerlendirmesi, riskin kabul edilebilir dzeyde olup olmadn belirleme yada ilave risk lmleri ile riski kabul edilebilir dzeye indirgemek maksadyla uygulanr. Risk deerlendirmesi, ok fazla sbjektif yarglara dayanr. Risk deerlendirmesi aamasnda, olaylarn ortaya kma olasl ve ortaya ktnda maruz kalnabilecek sonular belirlenir. D) Kontrol nlemlerini Tespit Etme : Deerlendirilen risklerle ilgili alnacak nlemler tartlr. Riskin ortaya kma ihtimalinin nlenmesi, azaltlmas veya hasarn potansiyel iddet derecesinin azaltlmas yada tehlikenin transfer edilmesinin maliyet analizi yaplr. Riskler, normalde bir yada birka gvenlik lm ile azaltlabilirler. Risklerdeki azalma, ya sonucu zerinde, yada gerekleme olasl zerinde olur. Kontrol lmleri, "Mhendislik Kontrol" veya "Ynetimle lgili Kontroller" vastasyla yaplabilir. "Mhendislik kontrolleri" korunma yollar, bariyerler ve dier tesisatlar gibi donanmlara bavurur. "Ynetimle lgili Kontroller" ise gvenli alma prosedrleri, gvenlik sistemleri gibi yazlarn yaymlanmas yoluna bavurur. Kontrol nlemlerini tespit etme aamasnda Riskleri Ortadan Kaldrma Plan hazrlanr, bu plan Tablo-4 deki kontrol nlemlerinin hiyerarisi izlenerek yaplr;

SEM SIRASI LK SEM

KONTROL NLEM Riskin ortadan kaldrlmas (eliminasyon) etmenin zararl kimyasaln riskin ortadan kaldrlmas

KNC SEM Yerine koyma (substitusyon) daha dk bir risk etmen makine - sistem seimi NC SEM DRDNC SEM BENC SEM Yaltm ve izolasyon Ynetsel nlemler kurallar-politikalar (sre kstlamas-eik deerler, iaretlemeler, vb.) Kiisel koruma risk engellenemiyor-birey/topluma ynelim

Yukarda verilen kontrol nlemlerine gre mesleksel risklerin nlenmesinde kullanlan temel yntemlerin sralamasn yapcak olursak aadaki gibi bir sra karmza kacaktr; Kusurlu Durumlarn Ortadan Kaldrlmas;

1. Riskin Ortadan Kaldrlmas (Elimine Etmek): Tesis ierisinde yksek risk tayan materyalin, makinann veya prosesin elimine edilmesidir. rnein; Teknolojisi eski olan ve ift el kumanda yada fotosel tertibat yaplamayan presin kullanmdan kaldrlmas. 2. Yerine Koyma (Substitusyon) : Eer tehlike elimine edilemiyorsa, yksek risk tayan materyal, makina veya proses daha az risk tayan ile deitirilmelidir. rnein; proses ierisinde kullanlan toksik veya abuk yanc bir zcnn, toksik olmayan ve parlama noktas yksek bir zc ile deitirilmesi. 3. Kontrol ve zolasyon : Eer tehlike elimine edilemiyor yada ikame edilemiyorsa tehlike kayna materyal, makina, ekipman veya proses izole edilmelidir. Tehlike kaynan izole etmek mmkn deil ise kontrolnn salanmas iin tehlikeli durumdan etkilenen insan saysnn azaltmas, etkilenme sresinin azaltlmas, miktarnn azaltlmas salanmaldr. rnein; boyahanede kullanlan boyalarn daha az tehlikeli (su bazl gibi) boyalarla deitirilmesi mmkn olmuyor ise kapal sistem boya kabini kullanlarak tehlike izole edilebilir, bir hastanede alan ve rntgen eken bir salk elemannn alma saati azaltlabilir (gnde be saat), mevzuata uygun yllk izin (senede drt hafta) kullandrlr. 4. Mhendislik Kontrol : Dizayn mhendisleri, elimine, ikame ve izole edilemeyen ve kontrol salanamayan tehlikeyi gidermek iin makinann, tesisatn veya prosesin tasarm zerinde alr. Mhendislik kontrol ayrca korunma yollar, bariyerler, operasyon noktas koruyucular, skma - ezme noktalar, hareket eden paralarn korunmas vb. koruyucu donanmlarn hangisinin nerede nasl kullanlabileceine karar verir. 5. Ynetimle lgili Kontroller : Ynetimle lgili Kontroller ise gvenli i ak ve dzeni, gvenlik sistemleri, alma prosedrleri gibi yazlarn yaymlanmas yoluna bavurur. Bu amala; Riski ortadan kaldrma sreci belirlenir Sorumluluklarn atamas yaplr inin karakteristii ve prosesteki iin gereklilii hesaba katlr Eitim prosedrleri oluturulur alma izin formlar oluturulur inin olaya ilgisini salama ve srdrme prosedr hazrlanr ak emas zerinde allr ileri bilgilendirme ve katlmlarn salamak zere formlar oluturulur yeri dzeni ile ilgili alma yaplr

dari olarak riski ortadan kaldrma yntemleri olarak prosedrlerin hazrlanarak yaynlanmas (resmen ilan etmek), yrtm (uygulama) salanmas ve gvenlik operasyonlarnn yaplmas gereklidir. Tehlike tanmlama aamasnda salk ve gvenlik asndan oluturulan risk haritalar gz nne alnarak, iletmede/fabrikada iaretlemeler yaplmaldr. Bu aamada 23 Aralk 2003 tarih ve 25325 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmeliine uygun olarak iyerinde yangn iaretleri, iaretlemelerin yaplm olmas snflandrmalarn yaplm olmas gereklidir. 6. Kiisel Korunma : Kiisel koruyucularn kullanlmas en son seim olmas gerekir, nk insanlarn kiisel koruyucuyu kullanmalar hem rahatszlk vericidir, hem de kullanlp kullanlmadnn denetiminin yaplmas zordur, ayrca kiisel koruyucunun kullanm riski ortadan kaldrmada daha az etkili bir seimdir. Kiisel koruyucu kullanm gerekli ise mutlak suretle koruyucu ekipmann kullanm prosedrnn yaynlanmas gereklidir.

E) Kontrol nlemlerini Yerine Getirme : Belirlenen kontrol nlemleri uygulamaya konur, ancak tanmlanan her gerekli risk azaltma ve kontrol nlemleri ile ilgili deiiklikler uygulamaya konulmadan nce denenmelidir. Kontrol nlemleri; ncelikle tehlikelerin bertaraf edilmesi ve riskin ortadan kaldrlmas prensibini yanstmaldr, risk ortadan kaldrlamyorsa azaltlma yoluna gidilir, riskin azaltlmas iin personel koruyucu tehizatn kullanlmas ise son are olarak dnlmelidir. Riskin ortaya kma ihtimalinin nlenmesi, azaltlmas veya hasarn potansiyel iddet derecesinin azaltlmas sras ile amalanr. Uygun kontrol lmleri bu aamada devreye girer. lmler uygulanrken uzun zaman alabilir nk deiim iin gelen diren nedeniyle sk sk eitim, techizat satn alnmas veya tesisat da deiiklie ihtiya duyulabilir. F) zleme ve Gzden Geirme : Risk ynetiminin ilemi yukarda belirtilen aamalar erevesinde gerekleir. Ancak baz tehlikeler gzden karlabilir veya yeniden tanmlamaya ihtiya duyulabilir, yeni tehlikeler zaman iinde ortaya kabilir ve tm ilemlerin tekrarlanmas gerekebilir. Uygun kontrol lmleri uygulandktan sonra, daha nceden tespit edilmi tehlikelerin artan risk deerlerinin kabul edilebilirliklerini deerlendirmek iin yeniden deer bimeye ihtiya duyulabilir. Riskin belirlenmesi, risk deerlendirme ve kontrol nlemlerinin ardndan; riski ortadan kaldrmaya/azaltmaya ynelik gerekli faaliyetin zamannda tanmlanmasnn izlenmesi ve gzden geirilmesinin de mutlaka yaplmas gerekir. Alnan nlemler sonucunda risk kontrol proseslerinde de deiiklikler olabileceinden geriye kalan risklerin yeni durumlarn belirlemek amacyla risk deerlendirmesinin yaplmas gekebilir, bu nedenlede tutulan tm kaytlarn analizlerinin yaplmas gereklidir. LETM VE DANIMA: Sonular, dzeltici/nleyici faaliyetlerin tanmlanmas, konu ile ilgili gelimeler, deiiklik yaplan veya yeni Sal ve Gvenlii amalarnn oluturulmas iin girdi salanmas amacyla ynetime bilgi verilmeli, ayrca bilgi toplama aamasnda alt iverenlerde dahil olmak zere tm grublarla iletiim ve danma kurulmaldr. 5.5. Meslek Hastal Risk Ynetim Prosesi : Meslek hastalklarnn kontrol iin Risk Ynetim Prosesinin uygulanmas zellik arzetmektedir. Meslek hastalklarnn kontrolnn salanabilmesi ii yeri Hekiminin risk deerlendirme takmnda aktif olarak grev almas gerekmektedir. 4857 sayl Kanunumuzun 81. maddesine gre kartlan ve 16.11.2003 tarih ve 25318 say ile Resmi Gazetede yaynlanan yeri Salk Birimleri ve yeri Hekimlerinin Grevleri ile alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik ile yeri Hekimlerinin grevleri ve sorumluluklar geniletimitir. Bu ynetmelie gre yeri Hekimi aadaki grevleri yapmakla ykmldr: a) alanlarn ie giri ve periyodik muayenelerini Ek-5'de verilen rnee uygun olarak yapar, b) yerindeki i sal ve gvenlii kuruluna katlarak alma ortam ve alanlarn salnn gzetimi ile ilgili gerekli aklamalarda bulunur, danmanlk yapar ve kurulda alnan kararlarn uygulanmasn izler,

c) zellii olan alanlar; gebe ve emzikli kadnlar, on sekiz yandan kkleri, iki yandan kk ocuu olan anneleri, meslek hastal veya phesi tans alanlar, kronik hastal olanlar, malul ve zrlleri, alkolikleri, ila ve uyuturucu bamll olanlar, birden fazla i kazas geirmi olanlar yakn takip ve koruma altna alr, d) zrllerin ie alnmalar, iyerinde oluan bir kaza ya da hastalk sonrasnda geici ya da kalc i gremezlii olanlarn ie balamalar veya eski hkmllerin gerekli salk muayenelerini yaparak uygun ie yerletirilmeleri iin rapor hazrlar, e) Salk nedeniyle haftadan uzun veya meslek hastalklar veya i kazalar nedeniyle veya sk tekrarlanan iten uzaklamalarda, ie dn muayenesi yapar, f) Kronik hastal olanlar daha sk aralklarla muayene eder, gerekli tetkikleri yaptrr ve koruyucu nlemlerin alnmas hususunda gerekli ilemleri yapar, g) Gerekli laboratuvar tetkikleri ve radyolojik muayeneleri yaptrr, h) yerinde ilk yardm ve kurtarma almalarnn organizasyonunu yapar, ilgili personelin eitimini salar ve acil tedavi hizmetlerini yrtr, i) Bulac hastalklarn kontroln salayarak yaylmasn nleme ve alama almalar yapar, j) Kre ve ocuk bakm yurdu ile emzirme odalarnn salk koullarn kontrol eder, salk koullarna uygunluunu salar, ocuklarn salk muayenelerini yaparak kayt altna alr, k) Gebe ve emzikli kadnlarn iyerindeki olas salk tehlikelerine kar saln korur, gelitirir ve eitimlerini salar, l) yerinde kullanlan, tketilen maddeleri kontrol ve izlemek iin aralkl olarak inceleme yaparak etmenleri belirler, deerlendirir ve kontrol nlemleri gelitirir, m) alma ortam gzetimi ile ilgili olarak gerektiinde lmler yaplmasn salayarak alnan sonularn alanlar ynnden deerlendirmesini yapar, n) yerinin genel hijyen koullarn devaml izleyerek ve denetleyerek iyerindeki btn birimlerin alanlarn saln koruyup gelitirecek biimde dzenlenmesi, alana salkl bir ortamda ve yrtlen iin gerektirdii kaloriyi karlayacak nitelikte yemek sunulmas, ime suyu imkan salanmas, soyunma odalar, banyo, lavabo ve tuvaletlerin bakml ve temiz olmas ve genel temizlik donanmnn temin edilmesi ve srdrlmesi iin gereini yerine getirir, o) ve alann uyumunu salamak iin alanlarn salnn, yaplan i ve ilemler ile alma ortamndaki eitli stres faktrlerinden olumsuz ynde etkilenmesi olaslna kar inceleme ve aratrmalar yapar, p) Meslek hastal veya phesi tans alan alanlarn izleme ve kontroln yapar, SSK Meslek Hastalklar Hastaneleri ile srekli ibirlii iinde alr, q) yerinde meslek hastal veya meslek hastal phesi tans alanlarn alt ortamda ve alanlarla ilgili inceleme yapar, r) Herhangi bir hastalk veya kaza ya da periyodik muayene sonrasnda eski iinde almas sakncal bulunan alann, mevcut salk durumuna uygun bir ite altrlmasn salar,

s) kazasna urayan ya da meslek hastalna tutulan alanlarn rehabilitasyonu konusunda iyerindeki ilgili birimlerle ibirlii iinde alr, t) Eski hkml, malul ve zrllerin ilerine uyumlarn salar, u) yeri yneticilerine, i sal ve i gvenlii kurul yelerine, alanlara ve temsilcilerine genel salk konularnda eitim verir ve bu eitimlerin srekliliini salar, v) alanlarn, zamanlarn etkin ve verimli biimde deerlendirmeleri iin eitici, kltrel ve sportif etkinliklerle zenginletirilmi dinlenme imkan salayacak almalar yapar, y) yerindeki salk gzetimi ile ilgili almalar kaydeder ve Ek-6da belirtilen rnee uygun yllk alma raporu hazrlayarak i sal ve gvenlii kuruluna gnderir. Meslek hastal Risk Ynetim Prosesinin kurulmas aamasnda, ilk adm olarak ncelikle iletmede/iyerindeki tm kimyasallarn Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn oluturulmas gerekmektedir. Ancak bu formlarn oluturulmas da yeterli deildir, ikinci adm olarak bu kimyasallarn snflandrlmas ve iletmede grev yapan teknik ekip tarafndan bu Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn paralanarak salk etkisi ve ilk yardm ile ilgili ksmlarnn yeri Hekimine verilmesi gerekmektedir. Ayrca yeri Hekimi zellikle iletmenin risk haritas oluturulurken bu almalara bir fiil katlarak micro ayrtrmann yaplmasnda, meslek hastalklar konusunda teknik ekibe bilgi vermelidir. Meslek Hastal Risk Ynetim Prosesinin aamalar ekil-18de verilmitir. Risk ynetimi aamasnda iyeri alma koullar, kullanlan kimyasallar, evresel etkiler ve fiziksel etkiler nedeniyle oluabilecek meslek hastalklar belirlenmeli ve risk deerlendirmesi yaparken ortaya kan risk deerinin kabul edilir olup olmadna karar verilmeli ve ortaya kan risk deerinin azaltlmas iin gerekli kontrol nlemleri seilerek srekli olarak salk muayeneleri, testler ve tahlillerle izlemesinin yaplmas gereklidir. Meslek hastalklarna ve nedenlerine bir bakcak olursak aada verildii gibi geni bir sralamayla karlarz; A) Zararl Gazlar, Dumanlar ve Buharlardan Kaynaklanan Basit boucular (Karbondioksit, Metan vb.) Kimyasal etkili boucu gazlar (Karbonmonoksit, hidrojen sfr vb.) Tahri edici gazlar (Amonyak, formaldehit, azot dioksit ve dier azot oksitler, flor vb.) Sistematik etki gsteren toksik gaz ve buharlar (Arsenikli hidrojen, arsin, karbon slfr vb.)

B) Alifatik Hidrokarbonlardan Kaynaklanan Petroleum serisi (Ham petrol) Alkoller Ketonlar ve eterler Halojenli alifatik hidrokarbonlar (Metil bromr, metil klorr, karbon tetraklorr, trikloretilen, tetraklor etilen vb.)

C) Halkal Hidrokarbonlardan Kaynaklanan Benzen serisi (Benzol, toluen, ksilen, heksaklorobenzen, heksaklorosikloheksan vb.) Dier aromatik bileikler (Nitrobenzen, dinitrobenzen, anilin, klorlu naftalinler vb.)

D) Zararl Tozlar (Akcier Hastalklar-Pnmokonyozlar) Mineraller veya metalik tozlar Proliferatif fibrotik pnmokonyoz; 1. Silikoz (Saf silikoz- silisyum dioksit) 2. Kark toz fibrosisleri (Maden kmr- antrasit, demir oksit, kark kaolen) 3. Basit sikatozlar (Kil, feldspat, saf kaolen, bentonit) 4. Fibrotik silikatozlar (Asbest, talk, alminyum silikat) 5. Alminoz (Alminyum tozlar) 6. Berilyoz (Berilyum tozlar) 7. Baz minerallerle neydana gelen ylmalar ( Baryum sulfat, demir oksit, kalay, kmr tozlar vb.) Organik Tozlar Bissinoz (Yumuak kendir, keten tozlar, pamuk tozlar)

E) Pnmokonyozlar Dnda Mesleki Akcier (Solunum Sistemi) Hastalklar Obstrktif Solunum Yollar hastalklar Astmatik belirtiler 1. Derhal grlen (reajinik) astmalar (Kl, yn, ty, buday taneleri vb.) 2. Ge grlen (reaijik olmayan) astmalar (Pamuk iplii tozlar, baz zamklar, formalin buharlar, sert metal tozlar, formalin, aa kereste tozu, vb. ) Granlamoz lezyonlar Sarkoid benzeri granlomatz lezyonlar 1. Ekstrensek alerjik alveolitler (Baz mantarlar ve organizmalarn enzimleri) 2. Berilyum Hastal

F) Kimyasal Maddelerden Meydana Gelen Pnmonitistler Metaller ve Metaloidler Metal duman hummas ( Arsenik ve bileikleri, antimon ve bileikleri, berilyum ve bileikleri, civa ve bileikleri, inko ve bileikleri, fosfor ve bileikleri, kadmiyum ve bileikleri, krom ve bileikleri, kurun ve bileikleri, manganez ve bileikleri, nikel ve bileikleri, osmiyum ve bileikleri, platin ve bileikleri, selenyum ve bileikleri, tellr ve bileikleri, talyum ve bileikleri, vanadum ve bileikleri, vb.)

G) Mesleki Kanserler Deri kanserleri (Kmr katran zift, shale ya (bir nevi neft ya), ultraviole nlar, ionizan nlar, is, kreozot, ham antresan, ham parafin yalar, fuel oil, asfalt, arsenik vb.) Solunum yollar kanserleri (onizan nlar, kmr katran, arsenik, asbest vb.) drar yollar kanserleri (benzidin, beta-naftilamin, 2-asetamidofluoren, vb.) Hematopoietik sistem arzalar Lsemiler (onizan nlar, benzen, vb.)

H) Pestisitler nsektisitlerden meydana gelen norganik insektisitler Doal organik insektisitler Sentetik organik insektisitler 1. Klorlu hidrokarbonlar 2. Fosforlu organik bileikler 3. Karbontlar 4. Sentetik piretrum bileikleri (piretroidler)

I) Fiziksel Etkenlerle Meydana Gelen Bozukluklar Titreim ve sarsnt zararlar Grlt zararlar Hiperbari zararlar(Basncn artmas sonucu) Dekomprasyon zararlar(Basncn dmesi sonucu) Travmalar ( Gz travmalar, yazar kramp, Bursitisler) Aydnlatma yetersizlii (Madenci nistagmusu)

) Mesleki nfeksiyon Hastalklar nfekte materyal ve hasta hayvanlardan kaynaklananlar Bruselloz , Q Hummas, Tularemi, arbon, domuz ylanc, psittakoz, hayvan tberkolozu alma evresinden (Toprak, hava, su) kaynaklananlar Histoplasmosis, koksidioidomikoz, tetanoz, leptospirosis, bilharziaz, ankilostomiaz, nekatoriaz, viral hepatis j) Mesleki Dermatozlar

J) Mesleki Dermatozlar

ekil-19 Meslek Hastal Risk Ynetim Prosesi Aamalar

BLM 4 - RSK DEERLENDRME METODOLOJLER

4.1. Giri : ki temel risk analizi yntemi mevcuttur. Bunlar, kantitatif (quantitative) ve kalitatif (qualitative) yntemlerdir. Kantitatif risk analizi, riski hesaplarken saysal yntemlere bavurur. Kalitatif risk analizinde tehditin olma ihtimali, tehditin etkisi gibi deerlere saysal deerler verilir ve bu deerler matematiksel ve mantksal metotlar ile proses edilip risk deeri bulunur. Risk = Tehditin Olma htimali (likelihood) * Tehditin Etkisi (impact) forml kalitatif risk analizinin temel formldr. Dier temel risk analizi yntemi ise kalitatif risk analizidir. Kalitatif risk analizi riski hesaplarken ve ifade ederken numerik deerler yerine yksek, ok yksek gibi tanmlayc deerler kullanr. Risk analizi metodolojileri, risk analizi srecinin matematiksel ilemler ve yorumlarnn yapld ekirdek ksmdr. Aadaki belli bal risk metodolojileri incelenecektir. Risk Haritas Balang Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis PHA) Gvenlik Analizi JSA (Job Safety Analysis) What if..? : eklist Kullanlarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Checklists) Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA) Risk Deerlendirme Karar Matris Metedolojisi( Risk Assessment Decision Matrix) a) L Tipi Matris b) ok Deiskenli X Tipi Matris Diyagram Tehlike ve letilebilme almas Metodolojisi (Hazard and Operability StudiesHAZOP) : Tehlike Derecelendirme ndeksi (DOW index, MOND index, NFPA index) Hzl Derecelendirme Metodu (Rapid Ranking, Material Factor) Hata Aac Analizi Metodolojisi HAA (Fault Tree Analysis-FTA) Olas Hata Trleri ve Etki Analizi Metodolojisi HTEA/OHTEA (Failure Mode and Effects Analysis- Failure Mode and Critically Effects Analysis- FMEA/FMECA) Gvenlik Denetimi (Safety Audit) Olay Aac Analizi (Event Tree Analysis - ETA) Neden Sonu Analizi (Cause-Consequence Analysis)

RSK DEERLENDRME METEDOLOJLER Tablo-5a Risk Deerlendirme Metedolojileri Karlatrma Tablosu-1

Kriterler

What if? PHA Orta

JSA ok fazla

Check List Orta

HAZOP ok fazla

FMEA/ FMECA ok fazla Tim almas

Gerekli Dkman ok Az htiyac

Bir Analist Tim Bir Analist ile Tim ile almas Yaplabilir almas Yaplabilir

Tim almas Tim almas

Tim Orta dzey Orta dzey ok fazla Orta Dzey ok fazla ok fazla Liderinin deneyim deneyim deneyim Deneyim deneyim deneyim Tecrbesi Kalitatif/ Kalitatif Kantitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif Kalitatif Elektrik/ Makina Hizmet

zel Bir Basit Her Brana prosedrl uyar Ynelik iler

sektre Her sektre Her uyar uyar

sektre Kimya endstrisi

Uygulama Risklerin Birincil risk zellikle eklistlerin Baar belirlenmesi deerlendirme kiilerin uzman kiilere Oran aamasnda yntemidir. grev hazrlatlmas tek bana Risklerin tanmlar iyi halinde baar yeterli belirlenmesi yaplmsa oran deiir. deildir. aamasnda baar Tim tek bana salanabilir. liderinin yeterli tecrbesine deildir. Tim gre baar liderinin oran tecrbesine deiir. gre baar oran deiir.

Olduka zor Analiz bir ncesinde, yntemdir, FTA yksek yaplmas tecrbe ve baar takm orann yelerinin artrr. yksek performansn gerektirir.

RSK DEERLENDRME METEDOLOJLER Tablo-5b Risk Deerlendirme Metedolojileri Karlatrma Tablosu-2 Kriterler Gvenlik Denetimi FTA ok fazla ETA ok fazla L Matris ok Az Tipi X Tipi Neden Matris Sonu Analizi ok fazla ok fazla

Gerekli Dkman ok Az htiyac

Bir Analist Tim Tim almas ile almas Yaplabilir Tim Orta dzey ok Liderinin deneyim deneyim Tecrbesi Kalitatif/ Kalitatif Kantitatif Kalitatif/ Kantitatif

Tim almas

Bir Analist ile Tim Yaplabilir almas

Tim almas fazla

fazla ok deneyim Kalitatif/ Kantitatif

fazla Orta dzey ok fazla ok deneyim deneyim deneyim Kalitatif Kalitatif Her sektre uyar Kalitatif/ Kantitatif

zel Bir Her sektre Her Brana uyar uyar Ynelik

sektre Her uyar

Basit sektre prosedrl iler

Her sektre uyar, ancak zellikle kimya sektrnde kullanlr

Uygulama Risklerin Yksek tecrbe Yksek tecrbe Basit Baar belirlenmesi ve takm ve takm prosedrl Oran aamasnda yelerinin yelerinin ilerde tek bana yksek yksek uygulanabilir, yeterli performansn performansn tim liderinin deildir. gerektirir. gerektirir. tecrbesine Tm Risklerin Risklerin gre baar sektrlerde belirlenmesinde belirlenmesinde oran deiir rahatlkla ok etkili bir ok etkili bir uygulanr, yntemdir. yntemdir. tim liderinin tecrbesine gre baar oran deiir.

Tm Yksek tecrbe sektrlerde ve takm rahatlkla yelerinin uygulanr, yksek tim performansn liderinin gerektirir. tecrbesine Risklerin gre baar belirlenmesinde oran ok etkili bir deiir. yntemdir.

Bu metodlar birbirinden ayran en nemli farklar, risk deerini bulmak iin kullandklar kendilerine has metodlardr. Metedolojilerin karlatrlmas Tablo- 5 a ve b'de verilmitir. Tablo ierisinde kalitatif ve kantitatif yntemlerinin farklar ve uygulanabilecekleri sektrler ve uygulayacak analistlerin tecrbe gereksinimleri belirtilmitir. Risk deerlendirme formlarnda yer almas gerekli ortak bilgiler aadadr; 1) Proses/Sistem Ad : Analizi yaplacak olan proses/sistemin referans numaras varsa yazlr, yoksa ksa bir tanm yaplr. (rnein; kaynakhane, galvanizhane, montaj blm, boyahane vb.) 2) Alt Sistem : Eer proses veya sistemin bir alt sistemi iin analiz yaplyor ise bu alt sistemin ksa bir tanm yaplr. (rnein; havalandrma tesisat, frn, kazan dairesi vb.) 3) Takm yeleri : Takm oluturan btn kiilerin isimleri ve blmleri

4) Takm Lideri : Sorumlu olan Gvenlii Uzmannn ad 5) Tarih : Risk Deerlendirmesinin yapld tarih 6) Revizyon Tarihi : Risk Deerlendirmesinin son revizyon tarihi 7) Risk Deerlendirmesi Numaras : Takip etmek amacyla kullanlabilecek bir Risk Deerlendirmesi numaras Bir iletmede risk deerlendirme yntemlerinin seim aamas en nemli aamadr, bu seimin yanl yaplmas iletmede maddi ve manevi kayplara neden olucaktr. Risk haritasnn oluturulmas ve balang tehlike analizi yaplrken hangi kalitatif ve kantitatif yntemlerin seileceine, iletmenin kendi ihtiyalarna, yapsna, tehlikelerinin byklne gre bu konuda uzman kii tarafndan karar verilmelidir. Tehlikeleri ok kk olan kk kurulular karmak ve zor tehlike tanmlamas, risk deerlendirmesi ve risk kontrol uygulamalarna zorlamak baar orann drecektir. Risk deerlendirmesi yaplacak bir iletmede nceliklede Risk Ynetim Prosesi nin oturtulabilmesi iin, prosesin aamalarnn iyi anlalm olmas gerekir. Risk Ynetim Prosesinin ilk aamas olan Tehlike Tanmlama aamas en nemli aamadr. Bu aamada iletmede makro ayrtrma algoritmas ve mikro ayrtrma algoritmas uygulanmas, malzeme gvenlik formlarnn oluturulmas, bu formlarn paralanarak tama, depolama, kullanma ve acil eylem ve ilk yardm talimatlarnn oluturulmas ve tehlike derecelendirme ve snflandrma yaplmas gerekmektedir. Risk deerlendirme yntemlerinin seimi aamasnda ekil-19 da verilen aamalara uygun olarak seim yaplmas, tehlikelerin belirlenmesi, risklerin analizi, deerlendirilmesi ve kontrol nlemlerinin belirlenmesi aamasnda etkinlik salyacaktr. Risk deerlendirmesi yanlzca iletmedeki bir kiinin/analistin tek bana yapabilecei bir ilem deildir. letmede bu ile ilgilenen bir tek Gvenlii Uzman olsa dahi, iletmedeki st ynetim kadrosundan, tm iilere kadar herkesin bir fiil almasn gerektiren bir almadr. Unutulmamaldr ki; iletmedeki bu konuya bak as sadece yasal bir zorunluluu yerine getirmek ise o iletmedeki i kazas ve meslek hastalklar arlk hznda yada mal hasar iddet frekansnda bir azalma salanamayacak, i gn ve maddi kayplar nlenemeyecektir. Risk deerlendirmesine balamadan nce iletmede bilgilendirme toplantlar yaplmal ve konu ile ilgili eitimler verilmeli ve iletmedeki tm alanlar ile birlikte ynetim kadrosu bu almaya dahil edilmelidir. Tehlikelerin doru tanmlanabilmesi, risklerin deerlendirilebilmesi iin mutlaka veri gereklidir, bu verilerin ouda alanlardan (Kazaya ramak kalma, tehlikeli durum, almaktan kanma formlar, kaza/olay aratrma raporlar) elde edilebilir. zellikle doldurulan formlarda bulunan durumlarla ilgili olarak, formu dolduran alana olumlu yaklalmal ve olayn tekrarn engellemek iin beraber allmaldr, sorgulayc bir yaklam bu verilerin gelmesini engelleyecek ve analist en nemli veri kaynan kaybedecektir.

ekil-20 Risk deerlendirmesi seim ak emas Risk Ynetim Prosesi yeni oluturacak bir iletmede ncelikle Risk Haritas oluturulur. letmede/iyerinde yaralanma, kayma, dme, lm, malzeme dmesi, meslek hastal, makina-ekipman zararlar, kimyasal maddelerle temaslar, yangn, patlama v.b. tehlikeler tanmlanarak ve bu tanmlamalara gre iyerinin Risk Haritalar ve Bilgi Bankalar oluturulur. Oluturulan bilgi bankalar kullanlarak Ekipman Gzetleme Analiz, Ekipman Davran Analiz ve Kaza Senaryosu Sonu Algoritmas oluturulur, bylece Kaza Senaryolar Bilgi Bankas oluturulabilir. Risk haritas oluturulmu bir iletmede Risk Ynetim Prosesini oturtmak ok daha kolaydr.

4.2. Risk Haritas 4.2.1 Makro Ayrtrma Algoritmas : Risk haritalarnn hazrlanmas aamasnda ncelikle makro ve mikro ayrtrma algoritmas uygulanmaldr, nk iletmelerin/iyerlerin her yeri ayn oranda tehlike tamamaktadr. (ekil-21) Bu ilemin yaplmas risk deerlendirmesi yapcak, Sal ve Gvenlii uzmanna veya takmna hem zaman kazandracak hemde maddi kayb engelliyecektir. Ayrtrma algoritmas uygulanan iyerinde tehlikeli blmlerinin tehlike derecelerine gre birbirinden ayrtrlmas gereklidir.

ekil-21 Makro Ayrtrma Algoritmas Makro ayrtrma yaplrken iyerinin tapografyas ve meterolojide dikkate alnmaldr, zellikle kimyasal madde depolama tanklar, d proses niteleri, liman, dolum niteleri ieren yerlerde mutlaka d etkilerde(sabotaj, rzgar, sel, evre iyeri, vb.) hesaba katlmaldr.(ekil-22)

ekil-22 Makro Ayrtrma Algoritmas

Acil Eylem Plan Hazrlanmas Makro ayrtrma algoritmas uygulanrken zellikle kimyasal proses nitesi ieren yada yanc, parlayc, patlayc maddelerle almalar yaplan veya basnl kaplarn bulunduu blmler iaretlenmelidir. Mikro ayrtrma uygulanrken bu blmlerdeki etkilerde gz nne alnarak, iyerlerinde mutlaka yangn, patlama, sabotaj, deprem, sel, sava hali, i kazalar ve evreye zarar veren felaketlerin meydana gelme olaslna gre Acil Eylem Plannn hazrlanmas ve bu planda acil k kaplar, yollarnn, yangn sndrme hortumlar, yangn sndrclerin, motopmlarn ve acil bir durumda bina dnda sakin bir alanda toplanmak iin yerlerin belirlenmi olmas gereklidir. Zarar potansiyeli yksek olan bu tehlikeleri ve hasarlar nleyecek veya hafifletecek veya byk bir felaket halinde iletmenin makul bir srede yeniden eski haline dnme oluumunu salayacak ynetim ve uygulamalar iermelidir. Herhangi bir acil durum veya kriz durumu karsnda bu durumu karlama ve ynetmeye hazr olunmasn salamak iin organizasyon ve dzenlemelerin yaplmas gereklidir. Acil eylem gerektiren haller; a) Yangn b) Patlama c) Deprem d) Sel e) nsan saln tehdit edici bir olay f) evre salna etki edici bir olay g) Byk hasar, zarar ve ziyan yaratacak durumlar h) Domino etkisi i) nsan salnn hemen yada uzun vadede etkilenmesine neden olabilecek kimyasal madde/gaz ve zehirli maddelerin dklmesine veya yaylmasna neden olan olay Acil durumlarda grevlendirilmek zere her blmde Acil Durum Ekipleri oluturulur. Acil Eylem Ekipleri aadaki gruplardan oluur; Yangn Ekibi lk Yardm Ekibi Gvenlik Ekibi Bakm Ekibi Sznt Kontrol Ekibi Refakat Etmekle Grevli Ekip

Acil durum plan belirlenen yerlere blm sorumlular tarafndan aslr. Olay esnasnda gereken tm ilemleri yerine getirme ve tesiste bulunan kimselerin salk ve gvenliini, binann, tesisin gvenliini salamak iin gereken tm nlemleri almak Acil Eylem Ekibinin sorumluluu altndadr. Acil Eylem Plan yaplrken yrme ve koma problemi olan fiziksel zrller zellikle dikkate alnmal, alt iverenler ve ziyaretilerde plana dahil edilmelidir. ekil-23'de C3/C4 frnnn ak diyagram verilmitir. Frn nitesinde bir yangn kmas durumunda etkilenecek alanlar, acil k kaplar, acil k ynleri, yangn sndrclerin yerleri, yangn hortumlarnn yerleri fabrika plannda ekil-24'de verilmitir.

4.2. Risk Haritas


4.2.2 Mikro Ayrtrma Algoritmas : letmede makro ayrtrma yapldktan sonra, daha zor bir aama olan mikro ayrtrmaya geilmelidir. Mikro ayrtrma yaplrken, bilgi bankalarna ihtiya vardr. Bu bankalarn oluturulmas hem tecrbe gerektirir hemde youn almaya ihtiya vardr. Bu aamada mikro ayrtrma algoritmann yanl uygulanmas, bir sonraki aamalarn baarsn azaltcaktr. Oluturulacak bilgi bankalar ; Yap malzemesi bilgi bankas, Ekipman zellikli bilgi bankas, Materyal zellikli bilgi bankas, Proses nitesi zellikli bilgi bankas, Kaza senaryolar bilgi bankas Oluturulacak algoritmalar; Ekipman gzetleme algoritmas, Ekipman davran algoritmas, Kaza Senaryosu sonu algoritmasdr.

ekil-25 Bilgi Bankas Veri Kullanm Ve Veri Elde Etme Aamalar 4.2.2.1. Yap Malzemesi Ve/Veya Eleman Yanclk Snflamas Mikro ayrtrma algoritmas uygularken, iletme ierisindeki yap malzemeleri ve/veya elemanlarnn yanclk ve dayankllk snflar ve yangn snf belirlenmeli, bu bilgiler nda yangn alarm ve tatbikat, acil eylem plan retilmeli ve yangn ekibinin eitimi bu bilgiler dorultusunda yaplmaldr. Yangn tr, yangnn yanmakta olan maddeye gre eididir ve drt snfa ayrlr (Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik); A snf yangnlar, yanc kat maddeler yangndr. Odun, kmr, kat, ot, dokmanlar, plastikler gibi madde yangnlar bu snfa girer. B snf yangnlar, yanc sv maddeler yangndr. Benzin, benzol, makine yalar, laklar, yal boyalar, katran, asfalt gibi madde yangnlar bu snfa girer. C snf yangnlar, yanc gaz maddeler yangndr. Metan, propan, btan, svlatrlm petrol gaz (SPG), asetilen, havagaz, hidrojen gibi gaz yangnlar bu snfa girer. D snf yangnlar, lityum, sodyum, potasyum, alminyum, magnezyum gibi yanabilen hafif ve aktif metallerle, radyoaktif maddeler yangndr.

Bina veya bir blmnn tehlike snf, binann zelliklerine ve binada yrtlen ilem ve operasyonlarn niteliine bal olarak saptanr. Eer bir binann eitli blmlerinde deiik tehlike snflarna sahip maddeler bulunuyorsa en yksek tehlike snflandrmasna gre uygulama yaplr. yerindeki patlayc ortam oluturabilecek yerler aada belirtilen koullara gre snflandrlmaldr (26.11.2003 tarih ve 25328 say ile Resmi Gazetede yaynlanan Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik) Patlayc Ortam Oluabilecek Yerler: TEHLKEL; zel nlem alnmasn gerektirecek miktarda patlayc karm oluabilecek yerler, TEHLKESZ; zel nlem alnmasn gerektirecek miktarda patlayc karm olumas ihtimali bulunmayan yerler olarak snflandrlmtr.

4.2.2 Mikro Ayrtrma Algoritmas : 4.2.2.2. Ekipman zellikli Bilgi Bankas: Ekipman zellikli bilgi bankas hazrlanrken, mikro ayrtrma algoritmasna gre ayrtrlan blmler ierisinde kalan tm ekipmanlarn ayrntl olarak listelemesi yaplr. Bu listeleme yaplrken her blm iinde kalan ekipmanlarn yani makinalarn, tezgahlarn, boru hattlarnn, valflerin, pompalarn, el aletlerinin vb. dkm yapld gibi bu ekipmanlar ile ilgili detay bilgilerde toplanr.

Ekipman zellikli bilgi bankas oluturulduktan sonra, iletmedeki tm ekipmanlarla ilgili operasyon koullar, kaza ve tamir gemileri, ak hz, gvenlik korunma durumu ve ortalama ya bilgileri ekipman izleme algoritmas tablosuna ilenir ve bylece iletmedeki tm ekipmanlarn izlenmesi salanm olur.

ekil-26 Ekipman zleme Algoritmas

Ekipman zleme algoritmas hazrlandktan sonra Tablo-8 de verilmi olan Ekipman Davran Analiz Tablosu kullanlarak, analizi yaplan ekipmandaki hatalar ve etkiler deerlendirilir.

Tablo-8 Ekipman Davran Analiz Tablosu

4.2.2.3. Proses nitesi Bilgi Bankas: Kimyasal proses nitesi bilgi bankas hazrlanmas aamasnda her bir niteki prosesin tanm yaplr ve proses nitesi daha iyi analiz yaplabilmesi amacyla ayrtrlr. Bu ayrtrma esnasnda proses nitesi iin tehlike derecelendirme yaplmas esastr.

ekil-27 Kimyasal Proses nitesi ayrtrlmas Proses nitesi Tehlike Derecelendirme Proses nitesi iin Tehlike Derecelendirme yaplmas amacyla kullanlan birok yntem vardr. Tehlike Derecelendirme sistemi, bir endstri kompleksi iindeki fabrikaya ait birbirinden ayr elementlerin snflandrlmasnn nasl yapldn gstermektedir. Bu yntem Dow Chemical Company firmasnca gelitirilmitir, ancak bu yntemin daha basitletirilmi birok versiyonlar da mevcuttur. Aada verilmi olan alma, Hzl derecelendirme sisteminin (Rapid Ranking Method for the Classification of Unts), bir endstri kompleksi iindeki fabrikaya ait birbirinden ayr elementlerin snflandrlmasnda nasl kullanldn gstermektedir. Bu yntem, Dow Chemical Company firmasnca gelitirilen yntemin daha basitletirilmi bir versiyonudur. Bu hzl derecelendirme ynetime ilave olarak, daha baka yntemler de mevcuttur. Genel olarak, yntem ne kadar karmak ve kompleks ise tehlikenin gstergesine ait sonular o kadar gvenilir olmaktadr. Bu alma Kestirilebilen tehlikelerin tanmlanmas ve bunlarn kontrol altna alnmasna ynelik koruyucu hazrlklar adl operasyonel gvenlik rapordan (Hollanda, alma Genel Direktrl, alma Teftii) derlenmitir. 1. Tesis alt-blmleri

Tehlike indeksi yapmadan nce, sz konusu tesis mantksal, birbirinden bamsz alt elementlere veya unitelere ayrlmaldr. Genellikle, bir nite, mantksal olarak ierisinde cereyan eden prosesin doas (mizac) dikkate alnarak nitelendirilir. Baz durumlarda, nite dier elemetlerden boluklar veya koruyucu duvarlarla ayrlan fabrika elementlerini de ierebilir. Bir fabrika elementi; bir cihaz, bir enstrman, bir blm veya spesifik bir tehlikeye yol aabilen bir sistem olabilir. Mantksal ve birbirinden bamsz unitelere bir ka rnek unlardr: besleme blm, stma/soutma blm, reaksiyon blm, sktrma blm, distilasyon blm, ykama blm, toplama sistemi, filtrasyon (filtreleme) blm, - tampon tanklar, - prill kulesi, - ykm blm, - alev bacas sistemi, - blow-down (fleme sndrme) sistemi, - geri kazanma (toparlanma) blm, - ani soutma blm, vs.

Depolama tesisleri sz konusu olduunda, her bir tank, bunker veya silo ayr bir nite eklinde deerlendirilmelidir. Tehlikeli maddelerin torba, ie, varil gibi paketleme unitelerinde muhafaza edilmesinde, bir lokasyonda depolanan paketleme unitelerinin tamam bir fabrika eleman olarak mtalaa edilir.

ekil -28 Proses nitesi Bilgi Bankas 2. Yangn ve patlama indeksi f ve toksitite indeksi tnin belirlenmesi Dow Chemical Company firmas (A.B.D.) tarafndan gelitirilen ve yangn ve patlama indeksini belirlemekte kullanlan ynteme benzer ekilde, yanc veya toksik maddeler ihtiva eden her bir fabrika elementi iin patlama indeksi F ve toksitite indeksi T saptanabilir. Yangn ve patlama indeksi F aadaki formlden hesaplanr.

F = MF x (1 + GPHtot) x (1 + SPHtot), Burada, MF = Malzeme Sabiti = Mevcut tehlikeli maddenin potansiyel enerjisini gsteren bir deerdir. (Milli Yangn Koruma Kurumu, (NFPA) verilerinden elde edilir) GPHtot = Genel proses tehlikeleri = Prosesin iinde bulunan tehlikeleri belirten bir deer (prosesin doasndan ve karakteristik zelliklerinden kaynaklanr.) SPHtot = zel proses tehlikeleri = Spesifik tesislerden kaynaklanan tehlikeleri belirten bir deer. (prosesin durumu, tesisin boyutu ve doas) Toksitite indeksi T aadaki formlden hesaplanr. Th + Ts T = ---------------- ( 1 + GPHtot + SPHtot ) 100 Burada, Th = Toksitite faktr (NFPA verilerinden elde edilir) Ts = MAC deeri GPHtot ve SPHtot : Yangn ve patlama indeksinin hesaplanmasnda kullanlan deerlerle ayn Bir fabrika elementinde birden fazla maddenin bulunmas halinde, her madde iin yangn ve patlama indeksi F ve zehirleme indeksi Tnin hesaplanmas gerekir. Fabrika elementinin tehlike snfnn belirlenmesinde, bulunan T ve F deerlerinin en by kullanlr. Konsantrasyonu %5den daha az olan maddeler burada dikkate alnmazlar (sv ve katlar iin arlk yzdesi, gazlar iin hacim yzdesi). Toksitite faktr, NFPAnn etiketleme snflama kodundan bulunur. NFPA kodunda, materyallere salk asndan tehlikeyi belirten 0dan 4e kadar deien saylar verilmitir. NFPAnn referansndan alnan kimyasal madde salk numaras Tablo-9 kullanlarak Toksitite Faktrne dntrlr.

Tablo-9 NFPA Tehlike ve Toksitite Faktr Arasndaki liki lave olarak; Toksitite Faktr tehlikeli maddelerin MAC deerleri iin aada Tablo-10da verilen penaltlarn bulunmas ile dzeltilir.

Tablo-10 MAC Deerlerin Penalt Deeri 3. Malzeme Katsays (MF)nin saptanmas Yangn ve patlama indeksinin hesaplanmasnda balang noktas malzeme katsaysdr. Bu katsay, mevcut en tehlikeli maddenin veya maddelerin karmnn potansiyel enerjisidir. Malzeme katsays 0 ila 40 arasnda bir say ile gsterilir ve deer ykseldike daha byk enerjiye iaret eder. Malzeme katsays, kimyasal maddenin kararszlk ve su reaktivitesi karakteristiklerinden kaynaklanan sadece iki zellik kullanlarak tayin edilir. Yanclk ve reaktivite. Malzeme katsaylar, fabrika elementinde bulunan tm tehlikeli maddeler iin ayr ayr tespit edilmelidir. Malzeme katsays NFPA literatrnde belirtilen yanclk ve reaktivite saysal deerleri kullanlarak elde edilebilir. rnein, yanclk deeri 4, reaktivitesi 3 olan etilen oksitin malzeme katsays 29dur. Benzer ekilde, yanclk deeri 2, reaktivitesi yine 2 olan butil akrilit iin malzeme katsaysnn 24 olduu grlmektedir. Nh : Salk Tehlike Snflamas Nf : Yanc Tehlike Snflamas Nr : Reaktiflik Tehlike Snflamas Hcv ya da parlama noktas yanclk Nf yerine kullanlabilir. Hcv deeri, yanma ss, kJ/mol, ile 300K (27 0C)deki bar cinsinden buhar basnc deerinin arplmas ile bulunur. Kaynama noktas 300K altndaki malzemeler iin, buhar basnc iin 1 alnr. Nr iin, adyabatik bozunma ss Td kullanlr. rnein, propilen oksit aadaki temel zelliklere sahiptir: - parlama noktas -20 0Cnin altndadr, - yanma ss 30.703 kJ/g, - mol. Arl 58, - dolaysyla yanma ss 30.703 x 58 = 1780.78 kJ/mol - buhar basnc 0.745 bar (270 C) - bozunma ss 675 0C Parlama noktas -20 0Cnin altnda ise, yanclk tehlike deeri 4dr. Bu Hcvnin hesaplanmasyla kontrol edilebilir. Hcv = 1780.78 x 0.745 = ca. 1326 kj. bar/mol. Hcv deeri 1326 ise, yanlclk iin tehlike deeri olarak 4 bulunur. Adyabatik bozunma s derecesi Td = 675 + 273 = 948 K. Bu, reaktivite iin tehlike deeri 2yi gsterir. Tablo-11 dikkate alndnda, propilen oksit iin Malzeme Katsays olarak 24 okunur.

Tablo-11 Malzeme Katsays Belirleme Matrisi 4. Genel proses tehlikelerinin belirlenmesi 4.1. Isveren reaksiyonlar 4.1.1. Penalt 0.20 gerektiren durumlar - Yanma = Kat, sv veya gaz halindeki yaktn hava ile ocakta yanmasdr. 4.1.2. Aadaki reaksiyonlar 0.30 penalt gerektirir.

a) Hidrojenleme = ikili veya l ban her iki tarafna da hidrojen ilavesi; Burada tehlike yksek basn altnda ve nispeten yksek sda hidrojen kullanmdr. b) Hidroliz = Bir bileiin su ile reaksiyonudur, slfirik veya fosforik asitlerin oksitlerden retimi gibi. c) Alkilleme = Muhtelif organik bileikler elde etmek zere, bileiklere bir alkali grubun ilavesi d) zomerletirme = Bir organik moleklde atomlarn yeniden dzenlenmesi, rnein dz zincirden dall molekle deiim, ift balarn yer deitirmesi vs. tehlikeler, bulunan kimyasallarn dengesine ve reaktivitesine bal olarak deiir ve baz durumlarda 0.50 penalt gerektirir. e) Slfolama = SO3H kknn H2SO4 ile reaksiyonu yardmyla bir organik molekl iine yerletirilmesi f) Ntrletirme = Tuz ve su oluturmak zere, bir baz ile asidin reaksiyonu 4.1.3. Aadaki reaksiyonlar 0.50 penalt gerektirir. a) Esterifikasyon : Bir asid ve alkol veya doymam hidrokarbon arasndaki reaksiyondur. Asidin yksek oranda reaktif olduu veya reaktif maddelerin dengesiz olduu durumlar (0.75 ila 1.25 arasnda penalt) hari orta dereceli tehlike demektir. b) Oksidasyon : Oksijenin bir baka madde ile kombinasyonu. Reaksiyon kontroll, ve yanma durumunda olduu gibi, CO2 ve H2O aa kmaz. Kloratlar, nitrik asit, hipoklorik asitler ve tuzlar gibi kuvvetli oksitleme aralar kullanld durumlarda penalt durumunu 1.00e arttrnz. c) Polimerletirme = Molekllerin zincir veya dier balar oluturmak zere birbiriyle balanmalar; reaksiyonun kontrol altnda tutulabilmesi iin s tahliye edilmelidir.

d) Younlatrma = H2O, HCL veya dier bileiklerin ayrlmas ile iki veya daha fazla organik molekln birlemesi 4.1.4. Aadaki reaksiyonlar 1.00 penalt gerektirir. - Halojenleme : Florin, klorin, bromin veya iyodin benzeri halojen atomlarn bir organik molekle yerletirilmesi. Bu hem kuvvetli bir s yayc ve andrc (korozif) bir prosestir. 4.1.5. Aadaki reaksiyonlar 1.25 penalt gerektirir. - Nitrolama : Bir bileikteki hidrojen atomunun bir nitro grubuyla deitirilmesi demektir. ok gl s yayc reaksiyon, muhtemelen patlayc yan rnler dourur. Is kontrol iyi yaplmaldr; safln bozulmu olmas (katklk) daha baka oksidasyona sebep olabilir veya nitrolama ve hzl ayrma meydana gelebilir. 4.2. Isalan reaksiyonlar Isalan reaksiyonlar 0.20 penalt alrlar. Isalan reaksiyonlara aadaki rnekler verilebilir: a) Kalsinasyon : Nem veya dier uucu maddelerin giderilmesi amacyla malzemenin stlmas; b) Elektroliz : Elektrik akm vastasyla ionlarn ayrtrlmas; yanc veya yksek derecede reaktif rnlerin bulunmas nedeniyle tehlikelidir. c) Isl bozunma veya paralanma : Byk molekllerin yksek s, yksek basn veya katalizr yardmyla termal olarak ayrmas; baka bir yanma prosesiyle katalizrn yeniden olumas tehlikeli olabilir. Eer bir yanma prosesi, kalsinasyon, sl bozunma veya paralanma iin enerji kayna olarak kullanlyorsa penalt iki katna (0.40) ykseltilir. 4.3. Malzemelerin Ykleme-Boaltma ve Transferi a) Tehlikeli maddelerin ykleme ve boaltmas, zellikle yol-tankerleri ve gemilerin transfer hatlarnn birletirilmesi veya ayrlmasndan kaynaklanan tehlikelerle ilgilidir. Penalt: 0.5 b) Tehlikeli maddelerin varil, silindir ve nakil tanklar ve benzeri ortamlarda (tank depolamas hari) atelye veya avluda depolanmas, - Proses (depolama) slar, atmosferik kaynama noktasnn altnda olan maddeler iin penalt : 0.30 - Proses (depolama) slar, atmosferik kaynama noktasnn zerinde olan maddeler iin penalt : 0.60 Ykleme boaltma esnasndaki muhtemel patlama ve potansiyel yangn tehlikesi dikkate alnarak yukarda belirtilen penaltlar uygulanr. Malzemenin miktar burada dikkate alnmaz (malzeme miktarlar ile ilgili penaltlar dier blmlerde dikkate alnr). 4.4. Bina iindeki proses niteleri Bina iine yerletirilmi proses niteleri ve ierisinde tehlikeli maddelerle ilgili srelerin ilendii ve/veya ierisinde tehlikeli maddeler depolanan binalar, doal havalandrmann engellenmesi nedeniyle artan bir tehlike potansiyeli ifade eder. - Parlama noktasnn zerinde, ancak atmosferik kaynama noktasnn altnda olan parlayc svlar iin : Penalt 0.30 - Atmosferik kaynama noktasnn zerindeki, parlayc svlar veya LPG iin Penalt 0.60 4.5. Muhtelif Varil, torba, uval ve kutularn tehlikeli maddelerle doldurulmas ve paketlenmesi, santrifj kullanm, ak dzenekte ilemler, ayn dzenekte birden fazla reaksiyonun cereyan etmesi Penalt : 0.50

5. zel Proses Tehlikelerinin Belirlenmesi 5.1. Proses scakl a) Proses veya tama koullar parlama noktasnn zerinde scaklk gerektiriyorsa, Penalt: 0.25 b) Proses veya tama koullar atmosferik kaynama scaklnn zerinde scaklk gerektiriyorsa, Penalt: 0.60 c) Madde, rnein hekzan ve karbon dislfit gibi dk kendi kendine tutuma scaklna sahipse ve scak buharnn tutumas ihtimali varsa, Penalt:0.75 5.2. Dk Basn Proses atmosferik basn yada atmosferik basnca yakn bir basnta iliyorsa penalt gerektirmez, sistemden hava sznts olmas tehlike yaratmaz. (rnein; glikoln vacumlu distilasyonu) a) Sistemden hava knn bir tehlike yaratma durumu varsa, (rnein; scak materyallerin tanmas, tehlikeli materyal iermesi) penalt: 0.50 b) Hidrojenin toplanaca bir sistem, Penalt: 0.50 c) 0.67 bardan az basn gerektiren vakumlu distilasyon, penalt: 0.75 5.3. Yanclk Seviyelerinde Operasyon a) Eer ortama yaylan buharda gaz-hava karm yanclk seviyesine yaknsa, tanklarn dnda yanc materyalin depolanmas, penalt:0.50 b) Yanclk limitlerine yakn proses alma koullar yada ortamda patlama limitine yakn gaz birikmesini engellemek iin havalandrma gerektiren durumlar, penalt: 0.75 c) Yanclk limitlerinde normal alma koulu (rnek; etilen distilasyonu ve depolanmas), penalt:1.00 5.4. alma Basnc Atmosferik basn zerindeki alma basnc penalt gerektir. Penalt yanc ve parlayc maddeler iin Y aadaki formlden hesaplanr, burada P tahliye vanasnn ayarland mutlak basntr ve bar cinsinden ifade edilir. Y= 0.435 log P a) Yksek younluktaki materyaller mesela; asfalt, katran, zift, ar yalar gibi, penalt;0.7 b) Basnl gazlar, penalt: 1.2 c) Basnla svlatrlm yanc gazlar, penalt: 1.3 5.6. Dk Scaklk a) 00C ila -300C arasnda ileyen prosesler, penalt:0.30 b) -300Cnin altnda ileyen prosesler, penalt:0.50 5.7. Korozyon ve Erozyon Nedeniyle Malzeme Kayb a)Korozyon hz 0.5 mm/yldan az ise; penalt:0.10 b) Korozyon hz 0.5 mm/yln zerinde, 1mm/yldan dk ise; penalt:0.20 c) Korozyon hz 1mm/yl zerinde ise; 0.50 5.8. Balant Yerlerinden Sznt ve Paketleme a) Pompadan ve malzeme yzeyinden minor oranda bir szma, penalt:0.10 b) Pompa ve flan balant noktalarndaki problerden kaynaklanan sznt, penalt:0.20 c) Prosesteki svlardan, andrc kirden oluan srekli szma problemleri; penalt:0.40 d) Prosesteki uzama noktalar, gzleme deliklerinden sznt, penalt:1.5 6. Tehlike Snflamas Tablo-12 de gsterilen kritere gre F ve/veya T indislerini mukayese ederek kyaslayarak sz konusu nite bu ama iin kurulan kategoriden birine konulur. Kategori I en dk tehlike potansiyeli tayan fabrika elemanlarnn kategorisi ve kategori III ise en yksek tehlike potansiyeli tayan fabrika elemanlarnn kategorisidir.

Tablo-12 Fabrika Elementleri Kategorileri. Baz durumlarda, yangn ve patlama indeksi ile toksitite indeksi iin ayr ayr kategoriler bulunur, bu durumda en yksek olan seilir. 4.2.2.4& Materyal zellikli Bilgi Bankas Materyal zellikli bili bankasnn oluturulmas iin, tehlikeli maddelerin Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn (MSDS) oluturulmas yada tedariki firmalardan elde edilmesi gereklidir. Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnn Hazrlanmas (MSDS) Oluturulacak risk haritas iin mutlaka iletmede/iyerinde kullanlan tm kimyasallarn MSDSlerinin elde edilmesi ve trkeye evrilerek, 91/155/EC ve 11.03.2002 tarih ve 24692 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Gvenlik Bilgi Formu Hazrlama Usul ve Esaslar Teblii 'ne uygun olarak hazrlanmaldr. rnek hazrlanm bir Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (MSDS ) EK-2'de verilmitir. Malzeme Gvenlik Bilgi Formlarnda kullanlan tehlikeli maddelerin Birlemi Milletler snflandrmas, H says (tehlike snflandrmas), tehlike zellikleri, sembol ve iaretleri ise EK-3de verilmitir. Ek-4de Malzeme Gvenlik Formlarnda kullanlan ksaltmalar, EK-5,6,7,8 ve 9da ise Avrupa Birlii lkelerinde tehlikeli maddelerin etiketlemesinde kullanlan risk numaralar, gvenlik numaralar ve gvenlik numaralarna ekli notlarn listesi ve aklamas verilmitir. evre Bakanl tarafndan yaynlanan 11 Mart 2002 tarih ve 24692 sayl gvenlik bilgi formlarnn dzenlenmesine ilikin usul ve esaslar tebliine gre hazrlanacak Malzeme Gvenlik Formunda geen terim ve kavramlar; Madde : Doal halde bulunan veya bir retim sonucu elde edilen, kararlln ve yapsn etkilemeden uzaklatrlabilen zcler hari, retiminde kararlln salamak zere kullanlan katk maddeleri ile retim ileminden kaynaklanan safszl ihtiva eden kimyasal element ve bunlarn bileiklerini, Mstahzar : En az iki veya daha ok maddenin karm veya zeltilerini, Tehlikeli zellik : Patlayc, oksitleyici, ok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, ok toksik, toksik, zararl, andrc, tahri edici, alerjik, kanserojen, mutajen, reme iin toksik ve evre iin tehlikeli zellikleri, Tehlikeli Kimyasal : Patlayc, oksitleyici, ok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, ok toksik, toksik, zararl, andrc, tahri edici, alerjik, kanserojen, mutajen, reme iin toksik ve evre iin tehlikeli zelliklerden bir veya bir kana sahip madde ve mstahzarlar, Maruz kalma kontrol : Tehlikeli kimyasallar ile itigal eden iyerlerinde, kullanm srasnda alann ve evrenin tehlikeli kimyasallara maruz kalmasn en aza indirmek iin alnmas gereken zel korunma ve nleme tedbirlerini,

CAS Numaras (Chemical Abstracts Service Number) : Kimyasal maddenin , Kimyasal Kuramlar Servisi tarafndan verilen numarasn, IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry) ad : Kimyasal maddenin Uluslar aras Temel ve Uygulamal Kimya Birliince verilen adn, EC Numaras : Avrupa mevcut ticari kimyasal maddeler envanter mumaras ( Einecs European Inventory of Existing Commercial Chemical Subtances) veya Avrupa bildirimde bulunulan maddeler liste numaras ( Elinics European List of Notified Substance ) n , ifade eder. Gvenlik Bilgi Formunda bulunmas gereken bilgiler iki ksm halinde dzenlenir. Gvenlik Bilgi Formunun birinci ksmnda ; madde / mstahzar ad, Formun dzenlenmesinde kullanlan mevzuat, Formun hazrlama tarihi, Formda yeniden dzenleme yaplm ise en son dzenlemenin yapld tarih ve kanc dzenleme olduu, sayfa numaras ve Form numaras ayr ayr belirtilir. Formun birinci ksmnda yer alacak bilgiler; a) Madde / mstahzar ad olarak ; madde / mstahzarn kimyasal ve / veya varsa ticari ad , b) Formun dzenlenmesinde kullanlan mevzuat olarak ; 91 / 155 / EC ve Gvenlik Bilgi Formu hazrlama Usl ve Esaslar Teblii ( yaym tarih ve says ) ne uygun olarak hazrlanmtr. ifadesi, c) Form numaras olarak ; retici tarafndan verilen form numaras, d) Sayfa numaras olarak ; sayfa numaras / formun toplam sayfa numaras yazlr. Gvenlik Bilgi Formunun ikinci ksmnda ise; 1 Madde / Mstahzar ve irket / Sahibinin Tantm , 2 - Bileimi / indekiler Hakknda Bilgi, 3 Tehlikelerin Tantm, 4 - lk Yardm Tedbirleri, 5 - Yangnla Mcadele Tedbirleri, 6 - Kaza Sonucu Yaylmaya Kar Tedbirler, 7 - Kullanma ve Depolama, 8 - Maruz Kalma Kontrolleri / Kiisel Korunma, 9 - Fiziksel ve Kimyasal zellikler, 10 - Kararllk ve Tepkime , 11 - Toksikolojik Bilgi, 12 - Ekolojik Bilgi, 13 - Bertaraf Bilgileri, 14 - Tamaclk Bilgisi, 15 - Mevzuat Bilgisi, 16 - Dier Bilgiler,

olarak numaralandrlm ve adlandrlm 16 standard balk altnda toplanan bilgiler verilir. Materyal zellikli bilgi bankas iletmede yangn-patlama, salk ve reaktiflik asndan eitli snflandrma metodolojileri kullanlarak snflandrma yaplabilmesi iinde ok nemlidir. (rnein;DOW Yangn ve Patlama ndeksi, MOND Tehlike ndeksi, NFPATehlike Derecelendirme Endeksi, HMIS- Tehlike Derecelendirme Endeksi vb.) Bu tr bir tehlike snflama ve derecelendirme neden nemlidir? Bir iletmede girdi ve kt olarak bir ok kimyasal maddenin kullanldn, yada ok geni bir alanda tehlikesi yksek bir kimyasaln kullanldn dnelim. Byle bir durumda kimyasal maddelerden kaynaklanan tehlikelerin kontrol ok g olucak, hatta imkansz hale gelecektir.

Tehlike derecelendirme ve snflamas, iyerinde doru salk kontrollerinin yaplmasn, kimyasallardan kaynaklanan yangn, reaktiflik ve meslek hastal risklerinin ok daha kolay kontrol edilmesini ve gerekli korunma yntemlerinin doru eilmesini salar. NFPA Tehlike aretleme Sistemi NFPA 704 aretleme Sistemi - The National Fire Protection Association (NFPA) kimyasallarn salk, yanc ve reaktif tehlikelerini gstermek iin bir sistem gelitirmitir. Kimyasallar, spesifik tedbir sembolleri ile snflandrlmlardr. Bu kodlamaya gre iletmede/iyerinde bulunan tm hammaddeler ve rnler veya yardmc malzemenin (temizlik malzemesi gibi) salk, yanclk, reaktiflik ve eer var ise zel notlar bulunur. Mikro ayrtrma algoritmasna gre ayn algoritma iinde bulunan kimyasal maddelerinin kodlar tehlike matrisi iine yazlr ve ykseltme yaplr. Bulunan yeni kod artk o algoritmann yeni kodudur ve bu koda gre korunma nlemleri, acil eylem plan ve ilk yardm uygulamalar tanmlanr. The National Fire Protection Association (NFPA) Tehlike Derecelendirme Endeksi aada verilmitir. Tehlike Derecelendirme Endeksi: Salk- MAV Materyal ok snrl maruz brakmada dahi lme neden olabilir veya acil tbbi mdahaleye ramen giderek artan byk dzeyde zarar meydana getirir. Bu maddelere zel koruyucu ekipman olmadan yaklamak ok ok tehlikelidir. Bu derece unlar ierir: Materyal sradan kauuk koruyucu giysilerin iine nfuz edebilir; Materyal normal koullar altnda veya yangn koullar altnda gazlar yayar ki nefes alma, kontak veya ciltden absorbsiyon sonucu ar derecede tehlikelidir ( toksik veya korozif vb.)

Materyale ksa-sre maruz kalmada dahi ciddi geici veya acil tbbi mdahaleye ramen artan dzeyde zarar meydana getirir. Bu maddelere yaklarken tm vcudun kontan engelleyen koruyucu ekipman gerekir. Bu derece unlar ierir: Materyal ok yksek toksik yanc rn yayabilir. Materyaller dokularda ykm oluturacak dzeyde tahri eder (korozif) veya deriden absorbsiyonu halinde toksiktir. Materyale idetli veya srekli maruz kalma sonucunda geici gten dme veya havalndrma tesisat olmamas ve acil tbbi mdahalede bulunulmamas durumunda muhtemel artan zararlar meydana getirir. Bu derece unlar ierir: Materyal ok yksek toksik yanc rn yayabilir. Materyal ok yksek tahri edici yanc rn yayabilir. Materyal normal koullarn ve yangn altndaki koullarn her ikisinde de toksik buharlar yayabilir. Materyalle maruz kalma sonucunda tahri edicidir fakat yanlzca kk artan dzeyde zarar verir, kapal tip gaz maskesi kullanlmas gerekir. Bu derece unlar

ierir: Materyal yangn altndaki koullarda tahri edici yanc rn yayabilir, Materyal cilte dklmesi halinde tahri edicidir ancak dokularda ykm yaratmaz.

Materyal yangn altndaki koullarda maruziyette sradan yanc materyallerin tehlikesinden teye tehlike yaratmaz. Tehlike Derecelendirme Endeksi: YANICILIK- KIRMIZI Bu materyaller, atmosfer basncnda ve normal evre scaklnda abucak veya tamamen buharlaan ya da kolaylkla havaya yaylan ya da yanan maddelerdir. Normal ortam scakl ve atmosfer basnc altnda ok abuk veya tamamen buharlaabilen veya havada kolayca yaylabilen ve kolaylkla yanabilen maddelerdir. Gazlar, Soutulmu (Cryogenic) maddeler, Parlama noktas 73F (22.8C) ve kaynama noktas ise 100F (37.8C) in altnda olan svlar veya basn altnda svlaan gazlar (1A snf parlayc svlar). Bu tr sv ve kat materyaller, hemen hemen tm evre scaklklarnda tutuabilirler. Hava ile tehlikeli karmlar olutururlar. Parlama notas 73F (22.8C) nin altnda ve kaynama noktas 100F (37.8C) veya stnde olan svlar ve parlama noktas 73F (22.8C) veya zerinde ve 100F (37.8C) nin altnda olan svlar. (1B ve 1C snf parlayc svlar) Hzla yanan fakat hava ile patlayc zellikte kanmlar oluturmayan kaba toz formundaki kat maddeler. Havayla temas ettiinde kendiliinden yanan maddelerdir. Lifli ya da ufak paralara ayrlm pamuk, kenevir gibi kat maddeler abucak yanabilir ve parlama tehlikesi yaratrlar. Kuru nitrosellloz ve bir ok organik peroksitler gibi kendi bnyelerinde oksijen bulundurmas nedeniyle ok hzl yanan maddelerdir. Bu tr materyaller normal artlar altnda hava ile patlayc karmlar oluturmazlar, ancak yksek evre scaklklarnda ya da ok az stlmalar halinde yeterli miktarlarda buhar salarak hava ile patlayc karmlar olutururlar. Genellikle ierdikleri oksijen sebebi ile (kuru nitroselloz ve birok organik peroksit gibi) ok hzl bir ekilde yanan maddeler ve hava ile temasta kendiliinden tutuan maddelerdir.

Orta derecede parlayc madde Aadaki zelliklerin bir veya bir kana sahiptir. Tutumann gereklemesi iin nce orta derecede stlmas veya ortam scaklnn stnde bir scakla maruz braklmas gereken maddelerdir. Parlama noktas 100F (37.8C) veya zerinde, ancak 200F (93.4F)dan dk olan svlar. Kolayca parlayc buhar karan kat ve yar katlar. Bu tr materyaller az parlayc maddelerdir. Bu materyallerin tutumas veya yanmas iin tm evre scaklk artlar altnda ok stlmas gerekir. 1500F (815.5C) scakla 5 dakika veya daha ksa sreli maruz braklmada havada yanan maddeler. Parlama noktas 200F (93.4C) nin zerinde olan svlar, katlar ve yar katlar. Birok sradan yanc maddeleri ierir. Not: Yanmayan maddeler: Parlama noktas yoktur. 1500F (815.5C) a 5 dakika maruz brakldnda yanmayan maddelerdir. Tehlike Derecelendirme Endeksi: REAKTFLK- SARI Bu materyaller normal ortam scakl ve basn altnda kolaylkla ve iddetli bir ekilde patlamaya ya da patlayc ayrmaya (Dekompoze) ya da patlayc reaksiyon vermeye yetenekli maddelerdir. Bilinen maddelerle veya kendi bana kendiliinden ivme kazanan iddetli egzotermik reaksiyonlara neden olabilir. Normal ortam scakl ve basnc altnda mekanik veya termal oklara kar hassas olabilir. nlem: Byle maddelerin ktlesel ya da ilerlemi yangnlarnda yangn mahalli derhal boaltlmaldr. Bu materyaller, patlamaya ya da patlayc ayrmaya (detone olabilir) veya patlayc reaksiyon verebilmeye yeteneklidir ancak bunlar iin stlmas veya kuvvetli bir ateleme kaynana ihtiya vardr. Yanabilen maddeleri okside ederek yangna neden olabilirler. Yksek scaklklarda termal veya mekanik oklara kar hassastr, s veya oka gerek kalmadan su ile temasta patlayc zellik gsterebilir. nlem: Byle maddelerin ktlesel ya da ilerlemi yangnlaryla mcadele, patlamaya direnli stre gerisinden yaplmaldr. Bu materyaller, normal artlarda genellikle dayanksz, kolaylkla iddetli kimyasal deiime urayan fakat patlama yapmayan maddelerdir. Normal scakllarda ve basnlarda abuk enerji aa k ile kimyasal deiime urayan maddeler ya da yksek scaklklarda ve basnlarda iddetli kimyasal deiime urayan maddelerdir. Su ile iddetli bir ekilde reaksiyona girebilen yada su ile imkan dahilinde patlayc karmlar oluturabilen maddelerdir. nlem: Bu maddelerin yangnlaryla mcadele emin bir mesafeden ve stre gerisinden yaplmaldr. Bu materyaller, normal artlarda stabil olan ancak yksek scaklk ve basnla kararsz hale geen veya su ile bir miktar enerji kna neden olabilecek pek iddetli olmayan bir reaksiyona girebilen maddelerdir. nlem: Byle maddelerin yangnlarna dikkatli bir ekilde yaklaarak su tatbik edilmelidir. Tehlike Derecelendirme Endeksi: zel Notlar - BEYAZ

Oksitleyici maddeyi belirtir. Bu bileikler dier bileiklerdeki elektronlar eker veya hidrojeni alr ve kolayca oksijen verirler. Baka bir ifade ile dier bileiklerle kartrldklar zaman yanabilir veya patlayabilirler. Gsterilen materyal su ile reaksiyon verir. Bu bileiklerin su ile temas halinde hzl enerji k gerekleir. Baka bir ifade ile su ile temasta yanabilir veya patlayabilirler.

Polimerizasyon

Asit

Alkali

Korozif, vb.

Tablo-13 NFPA Tehlike Snflama zeti

SIVILARIN SINIFLAMASI: 1. TUTUUCU SIVILAR: I SINIF: Kapal kap parlama noktas 100Fden (37.8C) aada ve basnc 40 psiay (2068.6 mmHg) gemeyen sv IA. SINIF: Parlama noktas 73Fden (22.8C) ve kaynama noktas 100Fden (37.8C) aada olan sv. IB. SINIF: Parlama noktas 73Fden (22.8C) aa ve kaynama noktas 100Fde (37.8C) veya yukarda olan sv.

IC.SINIF: Parlama noktas 73Fde (22.8C) veya yukar fakat kaynama noktas 100Fden (37.8C) aada olan sv. 2. KOLAY YANICI SIVI: II. SINIF: Parlama noktas 100Fden (37.8C) yukar ve 140Fden (60C) aa IIIA. SINIF: Parlama noktas 140Fden (37.8C) yukar ve 200Fden (93C) aa IIIB.SINIF: Parlama noktas 200Fden (93C) yukar HMIS Tehlike Snflamas Kimyasal tehlikeleri tasnif etmek iin kullanlan kodlardan biri de HMISdir. Bu etiketler kullanc ve bilgilendiricilere kimyasal tehlikelerin hzl bir zetini sunar. Etiketler gerekli tm bilgiyi iermez. Tehlikeli veya potansiyel olarak tehlike ieren kimyasallarn tam mahsurlarn renmek amacyla MSDSe bavurulmaldr. zellikle birok kimyasaln ayn ortam iinde kullanld alanlarda, mikro ayrtrma algoritmasna gre ayn algoritma iinde bulunan kimyasal maddelerinin kodlar aynen NFPA tehlike kodunda olduu gibi tehlike matrisi iine yazlr ve ykseltme yaplr. Bulunan yeni kod artk o algoritmann yeni kodudur ve bu koda gre korunma nlemleri, acil eylem plan ve ilk yardm uygulamalar tanmlanr. Etiketlerde renklerle kodlanm ilikilendirilmesi aadaki gibidir. Mavi = Salk Krmz = Tutuuculuk ubuklar bulunmaktadr ve bunlarn tehlikelerle

Sar = Reaktiflik

Beyaz = Kiisel Koruyucu Ekipman

Etiketler Salk, Tutuuculuk ve Reaktivite ksmlarndaki tehlikeleri 0 en az tehlikeli, 4 en tehlikeli olmak zere 0 ila 4 arasnda bir skalada deerlendirir. SALIK - MAV 0. ASGAR TEHLKE: Bu madde salk iin bir tehlike iermez. Malzeme Bilgi Gvenlik Formu (MSDS) zerinde aada belirtilen asgari gvenlik uyarlar bulunur: Solumak, yemek veya deri yoluyla alnmas tehlikeli olabilir. Gzde tahrie yol aabilir. Deride tahrie yol aabilir. 1. YZEYSEL TEHLKE: Bu madde tahrie sebep olabilir veya gzle, deri ile, mukoza veya solunum organlaryla temas halinde minr, ksa srede tedavisi mmkn rahatszlklara yol aabilir. Bu kategorideki maddeler, MSDSde yutulduunda tehlikelidir notuyla yer alrlar. 2. ORTA SEVYEL TEHLKE: Bu maddeler geici veya minr, ksa srede tedavi edilebilen rahatszlklara yol aar. Bu maddeler MSDSde yutulduunda, solunduunda, veya deri yoluyla alndnda tehlikelidir notuyla belirtilir. 3. CDD TEHLKE: Bu maddeler temas edildiinde acil ilk yardm uygulanmad ve tbbi tedavi yaplmad takdirde majr rahatszlklara neden olur. Bu maddeler MSDSde iddetli tahrie veya geni kapsaml doku hasarna neden olan maddeler olarak kategorize edilirler.

4. DDETL TEHLKE: Bu maddeler kalc doku hasarna, major doku hasarna yol aabilir, bir veya bir ka maruziyet ile hayat kaybna neden olabilirler. Bu maddeler MSDSde en az bir doku iin ok zararl veya yutulduunda, solunduunda, veya deri temasyla alndnda lmcl olabilir notuyla listelenir. 1 veya [ ]* KRONK SALIK ETKS: Bu maddeler kronik (mzmin, uzun vadeli) salk sorunlarna yol aar veya kanserojen olabilir. Bu superscrip notasyon, yukarda belirtilen sralamaya ilave anlamna gelir. Azdan (oral) alndnda tehlikeli olan maddelere kyasla solunma veya deri temasyla alndnda tehlikeli olan maddelere daha yksek seviyeli bir tasnif uygulanr. nk tehlikeli maddenin az yoluyla alnmas durumuna normal alma koullarnda nadiren rastlanr. 1 ve 2 numaral hasarlar byk lde geici ve telafi edilebilir tehlikelerdir, buna mukabil 3 ve 4 numaral hasarlar kalc hasara neden olabilir. YANICILIK 0. ASGAR TEHLKE: Bu madde normal artlar altnda dengelidir ve stlmadnda yanmaz. 1. YZEYSEL TEHLKE: Bu maddenin tutumas iin stlmas gerekir. Bu kategorideki yanc svlarn 200 F (NFPA Class IIIB) veya daha yksek parlama noktalar (tutumann oluabilecei en dk scaklk derecesi) bulunur. 2. ORTA SEVYEL TEHLKE: Bu maddelerin tutumalar iin orta derecede stlmalar gerekir. Parlama noktas 100 F ila 200 F arasnda bulunan yanc svlar bu kapsama dahildir (NFPA Class II & Class IIIA). 3. CDD TEHLKE: Bu maddeler hemen hemen tm normal scaklk derecelerinde tutuma riskine sahip maddelerdir. Parlama noktas 100 F altnda ve kaynama noktas 100 F zerinde bulunan yanc svlar (NFPA Class IB & Class IC). 4. DDETL TEHLKE: Bu maddeler tutuma riski ok yksek olan gazlar veya parlama noktas 73 ve kaynama noktas 100 F altnda olan uucu svlar kapsamaktadr (NFPA Class IA). REAKTFLK 0. ASGAR TEHLKE: Bu madde normal artlar altnda hatta yangn durumunda bile dengelidir ve su ile reaksiyona girmez.. 1. YZEYSEL TEHLKE: Bu madde normalde dengeli olmasna ramen yksek scaklk dereceleri ve yksek basn altnda dengesiz olabilir. Bu maddeler su ile reaksiyona girebilir ancak enerji aa k iddetli deildir. Bu kategorideki maddeler neme (rutubete) hassas madde olarak snflandrlrlar. 2. ORTA SEVYEL TEHLKE: Bu maddeler normalde dengesizlerdir. Ani ve iddetli kimyasal deiime urarlar ancak patlamazlar. Bu maddeler su ile ani reaksiyona girer ve su ile temas sonucu tehlikeli madde formasyonu yaratabilirler. 3. CDD TEHLKE: Bu maddeler patlama veya patlayc reaksiyon kapasitesite sahiptir ancak patlama ncesinde gl bir tetikleyici mekanizma gerekir ya da kapal ortamda iyice stlmalar gerekir. Bu katagorideki maddeler arasnda su ile reaksiyonlarnda patlayan maddeler de yer alr. 4. DDETL TEHLKE: Bu madde normal scaklk derecelerinde ve normal basn altnda patlama veya patlayc bozunma zelliklerine sahiptir. [ ]1 SPESFK DURUM ETKS: Bu madde, baz depolama durumlarnda veya baz dier spesifik maddelerle kartrldnda iddetli reaksiyon veya patlama riski ihtiva eder. Detaylar iin MSDSe bavurulmaldr.(dipnotlar dahil). KSEL KORUNMA

A. Bu maddelerle alrken gvenlik gzl kullanlmaldr. Bu her hangi bir madde iin belirlenen en dk kategoridir. B. Gvenlik gzl ve koruyucu eldven kullanlmaldr. Bu snflama, deri tahriine neden olan ya da deri absorbe edildiinde tehlikeli sonular douran maddelere verilir. C. Gvenlik gzl, koruyucu eldiven ve labaratuvar nl kullanlr. Bu maddelerin srama zellikleri bulunur ve SALIK TEHLKE SINIFI 2 veya DAHA YKSEKtir. D. Yz maskesi, gzlk, koruyucu eldiven, labaratuvar nl ve egzost korunma bal kullanlmaldr. Patlama riski bulunan maddeler bu kategoridedir. REAKTVTE TEHLKE KATEGORS 3 veya 4 olan tm maddeler burada deerlendirilirler. E. Gvenlik gzl, koruyucu eldiven ve egzost korunma bal kullanlr. Bu snflama, tehlikeli buhar ve buu kmasna sebep olan ve havaya toz yayan maddeler iindir. H. Koruyucu gzlk, labaruvar nl, koruyucu eldiven ve egzost korunma bal kullanlmaldr. Bu tasnif, tehlikeli buhar ve buu kmasna sebep olan ve havaya toz yayan bunlara ilave olarak ayn zamanda srama zellii tayan maddeler iindir. Gl asitler, gl bazlar, kuvvetli organik zcler bu kategoriye girer. DKKAT : Baz Spesifik Maddelerle Reaksiyona Girme Durumuna likin nemli Bilgiler lgili MSDSlerin Dipnotlarnda Belirtilmektedir. Dow ve MOND Yangn ve Patlama ve Toksitite ndeksi (Dow FEI MOND FEI) Dow ve MOND Yangn ve Patlama ndeksi (Dow FEI) The Dow Chemical Companynin bu indeksi, en ok kullanlan indekstir. Bu indeks balangta daha ziyade yangn nleme yntemlerinin belirlenmesinde kullanlan bir klavuz olmutur. Yangndan korunma nlemlerini belirlemeye yarayan yangn ve patlama indeksinin hesaplanmasna dayanmakta, muhtemel azami temel mal hasarn hesaplamakta kullanlan hasar faktr ile birlikte kullanlmaktadr. Mond Yangn, Patlama ve Toksisite ndeksi (Mond FETI) Mond FETI indeks Dow indeksin bir uzantsdr. Tehlikelerin, Dow FEIde yapl biimine benzer ekilde, bir n deerlendirmelerinin yaplmas esasna dayanmakla birlikte, toksisite gibi tehlikeler de dikkate alnr. Mond ndeks Dow Yangn ve Patlama ndeksinin 1973 yl versiyonundan gelitirilmitir. Dow yntemine kyasla getirilen temel deiiklikler aadakileri kapsar. 1. Daha geni kapsaml prosesler ve depolama tesisleri ele alnmaktadr, 2. Patlayc zellikleri olan kimyasal maddelerin ilenmesini kapsar, 3. Hidrojen tehlikeleri gelitirilerek ele alnmaktadr, 4. lave zel proses tehlikeleri ele alnmaktadr, 5. Tehlike deerlendirmesi kapsamna toksisite de ilave edilmitir. Dow ndeksi nite Tehlike Faktr ile Malzeme Faktrnn (MF) rndr. Olabilecek en kt senaryo dikkate alnarak, proses nitesinde bulunan en tehlikeli maddenin malzeme faktr MF dikkate alnr. MF, proseste yer alan en tehlikeli maddeden veya dikkate deer miktardaki maddelerin karmndan ortaya kan enerjinin younluunu gsteren bir saydr. MF, maddelerin tutuuculuu veya reaktivitesinden elde edilir. Proses nitelere blnr. Malzeme Faktr her nite iin ayr ayr hesaplanr. Proses nitesi iin nite Tehlike Faktr, genel ve zel proses tehlikelerinin bir rndr. Genel proses tehlikelerinin penaltlar, deiik sveren kimyasal reaksiyonlar, salan kimyasal reaksiyonlar, malzeme kullanm ve nakli, tesis veya bina iindeki proses niteleri, alana ulam, drenaj ve szma kontrol ile ilgilidir. Buna mukabil zel proses tehlikeleri, toksik maddeler, atmosfer basncndan dk prosesler, tutuma menzili iinde veya yaknndaki operasyon, toza maruz kalma, serbest brakma basnc, dk s, tutuucu ve dengesiz maddeler, korozyon ve erozyon, yan yana depolanan veya

paketlenen malzemelerdeki szma, ateli stclarn kullanm, scak su sistemleri ve dnen ekipman vs. faktrleri dikkate alnr. Bu faktrlerin saysal deerleri Dow Yangn ve Patlama Tehlike ndeks Snflama Klavuzundan elde edilir. Bir sonraki aamada ise iletmenin/iyerinin analizinin yaplmas ve zellikle alanlardan kaynaklanan risklerin ynetilmesi g olan iletmelerde/iyerlerinde kiisel tehlikelerin belirlenmesi gerekir. Kaza/Olay ve Salk Kaytlarnn Oluturulmas Risk haritasnn oluturulmasndan bir sonraki adm, tehlikelerin tanmlanmasnda en nemli veriyi salayan kaza kaytlarnn oluturulmasdr. iletmede/iyerinde mutlaka kazaya ramak kalma ve tehlikeli durumlarda dahil olmak zere tm kaza ve olay kaytlarnn tutulmas gereklidir. Salk raporlarnn tutulmasnn nemi ise; iiler olas toksik madde veya sala zararl fiziksel etkiler ieren bir yerde alyorlarsa lme ve izleme yaplabilmesinin salanabilmesidir. Saklanan kaytlarn amac; Klpay olaylardan en ciddisine kadar kaza kaynaklarnn ve kaza olu nedenlerinin belirlenmesi, Sal ve Gvenlii mevzuatna uygunluu salamak, statistiksel saysal verilerin derlenebilmesini salamak, sal ve gvenlii ile ilgili yaplan almalarn etkinliini deerlendirebilmek, Olas meslek hastal durumunda lme ve izleme yapabilmektir.

verenin 4857 sayl Kanunu ve 78. maddesine gre kartlm ynetmeliklere gre tutmas gereken kaytlar Tablo-14 ile 18 arasnda verilmitir. yerinde bir i kazas veya meslek hastal olumas durumunda olayn incelemesi yaplmal ve detayl kayt tutulmaldr, bylece kazaya veya etkilenmeye neden olan tehlikeli durum, kaza kayna belirlenebilir. yerinde meydana gelen tm kazaya ramak kalmalar ile tehlikeli durum bildirimleri mutlaka incelenmelidir. Kaza/olay kayt u detaylar mutlaka iermelidir; Hangi blmde Kaza tipi (arpma, dme vb.) Yaralanma eidi (kesilme, yarlma, krk vb.) Vcudun hangi ksm (ba parmak, el, ayak vb.) Kaza kayna; ne arpm veya hastala neden olmu. (Vin, zemin, makina, kimyasallar vb.) Neden olmu; (bakm-onarm eksiklii, kiisel koruyucuyu kullanmama vb.)

KAZASI FORMU Dosya No: yeri Sicil no: yeri kodu: yeri adresi: alan ad ve soyad: alann sigorta sicil no: alann doum tarihi ve yeri:

alann cinsiyeti: alann yapt i ve alt blm: alann bu iyerinde alma sresi: yerinde alma saatleri ve vardiya says: kazasnn oluma tarihi ve saati: kazasnn oluma nedeni ve ekli: Kazalanma sonucunda oluan tahribat: gremezlik durumu ve sresi: Salk tesislerinde yatma sresi: Sonu: Tarih: Gvenlii Uzman: MZA: yeri hekimi: MZA:

MESLEK HASTALII FORMU Dosya No: yeri Sicil no: yeri kodu: yeri adresi: alann ad ve soyad: alann sigorta sicil no: alann doum tarihi ve yeri: alann cinsiyeti: alann yapt i ve alt blm: Bu iyerinde alma sresi: Meslek hastal tans: Tan konulma tarihi: Meslek hastalnn oluma nedeni: gremezlik durumu ve sresi: Salk tesislerinde yatma sresi: Sonu: Tarih: yeri hekimi: MZA:

Tablo-16 Salk Raporu Formu

YER SALIK BRM YILLIK ALIMA RAPORU yerinin nvan: Blge Mdrl Sicil No: kolu: Adresi: Tel ve Fax: E posta: alan says: Erkek: Kadn: Stajyer:

Yaplan almalar: a) Risk analizi b) Ortam lmleri c) e giri muayeneleri d) Periyodik kontroller e) Biyolojik analizler f) Fizyolojik testler g) Eitim almalar h) lk yardm ve acil tedavi i) Dier almalar Tarih yeri Hekimi mza : :

: Tablo-17 yeri Salk Birimi Yllk alma Raporu YER SALIK BRM YILLIK ALIMA RAPORU Fizik Toksikolojik Biyokimyasal Fizyolojik Meslek Muayene TOPLAM Analiz Analiz Test Hastal kazas Muayene e giri Periyodik Poliklinik Dier Toplam Tarih: yeri Hekimi : mza : Tablo-18 yeri Salk Birimi Yllk alma Raporu

Tehlikeli durum; kazann direkt nedeni, kaynak veya parada yanl olan nedir Gvenli olmayan davranlar; ii iyerinde alrken gvenli mi Bireysel etmenler; fiziksel veya psikolojik Tekrarlanmamas iin neriler (koruyucu taklmas, uygun kiisel koruyucu verilmesi, talimat hazrlanmas vb.)

Kaza veya meslek hastal raporlar dzenlenirken olayla ilgili pek ok faktrleri ierecek ekilde dnlmelidir. Her bir ipucunu dikkatle incelemeli, yantlanmas gereken sorular kaza mahalinde sorulmaldr. zellikle meslek hastal ihtimaline kar mutlak suretle tm kaytlar titizlikle saklanmaldr. letme/yeri Analizi Riskleri deerlendirme almalarna balarken yaplmas gereken bir n almadr. Risk haritalar oluturulmu alma alanndaki makinalar, ekipmanlar, koullar, almalar veya dzenlemelerden kaynaklanabilecek tehlikeler belirlenerek ve Baarszlk Senaryolar tanmlanmaya allr. Bu alma aadaki gibi bir sra izlenerek yaplabilir. 1. alma alanlarndaki ii saylar ve sorumlular belirlenir. Risk haritasnda tanmlanm olan alma alanlar, proses alanlarnda alan ii says, vardiya says, bu blmlerin amirleri, formenler, operatrler vb. belirlenir. 2. Liste hazrlanr alanlar altklar alandaki tm ekipman ve koullar, maddeleri bilmelidir. Mikro ayrtrlm olan alanlar zerindeki tm makinalarn, aletlerin, materyallerin, koullarn, alanlarn ve alma ekillerinin (pratiklerinin) listelerinin bizzat o blmde alan iiler tarafndan bir vazife olarak kartlmas salanr. 3. alanlarn eitim dzeyleri belirlenir 4. alanlarn i sal ve gvenlii eitim dzeyleri belirlenmeye allr 5. Bakm personelinden yaptklar ilerle ilgili liste hazrlamas istenir Bakm personeli bakm yapt alet ile ilgili hereyi bilmelidir, yaplan iler ile ilgili istelerinin bizzat alan iiler tarafndan bir vazife olarak kartlmas salanr. amirlerinin bilgi dzeyleri belirlenir. 6. Yaplan ii denetleyen iletme letme amirleri sorumlu olduklar blmde, herbir parann, ekipmann listesini yapabiliyormu, hangi materyaller olduunu syleyebiliyor mu aratrlr. 7. Kaytlara ulam rahatl varm aratrlr. Gvenlik ve salk birimi, iyerinin/iletmenin tm kaytlarna dosyalama ile veya bilgisayar ortamnda rahatlkla ulaabiliyor mu aratrlr 8. Kaytlar dzgn tutuluyormu, nceki kaza kaytlar ve salk bilgilerine ulalabiliyor mu aratrlr. 9. Ynetim hiyerarisi belirlenir. Kimin hangi blmde nereye kadar sorumluunun ve yetkisinin bulunduu belirlenir. 10. Denetim sorumluluklar tayin edilir. Denetim ve gzetimin aksaklklar ve zaaflar aratrlr, denetim ve gzetim yapan personelin yetki ve soumluluklar tayin edilir. Zaman listeleri, personelin birbiri ile haberleme oranlar aratrlr. 11. Makinalarn/ekipmanlarn periyodik bakm sreleri belirlenir ve ypranma sreleri hakknda bilgi toplanr. 12. retim prosesinin ak emalar elde edilir, izilir. retim gvenliini etkileyecek parametreler belirlenir.

13. Dizayn/Planlama Mhendislerinin alaca alanlar tespit edilir. 14. Hangi standartlara ve risk deerlendirme yntemlerine bavurulacann belirlenmesi yaplr 15. risklerinin analizi yaplr ; riski analizileri ile alma yerinde ilerin detayl tasvirinin yaplmas, her ite, grevde salk ve gvenlik faktrleri asndan analizler yaplmas salanr. 16. Tm tehlikelerin not alnmas Son olarak iletme/fabrika gezilerek iyerinde ortaya kabilecek tm tehlikeler not edilir, ayrca kaza kaytar ve salk raporlar ve kaytlar, MSDS gibi tm kaytlar incelenerek ortaya kabilecek tehlikeler not edilir. aretlemeler Risk haritasnn oluturulmas esnasnda hangi blmlerde, hangi iaretlemelerin yaplaca belirlenmeli ve 23.11.2003 tarih ve 25325 say ile Resmi Gazetede yaynlanan Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmeliine uygun olarak gerekli yerlerde iaretlemeler yaplmal ve bu iaretlemeler risk haritasna iaretlenmelidir.

Renk Anlam ve Talimat ve amac bilgi

Temel nitelikler

ekil

Yasak iareti

Daire biiminde beyaz zemin siyah piktogram, Tehlikeli krmz ereve hareket veya diyagonal izgi davran (krmz ksmlar iaret alannn en az %35'ini kapsayacaktr.)

Sigara ilmez

Sigara imek ve ak alev kullanmak yasaktr

Yaya giremez

Suyla sndrmek yasaktr

ilmez

Yetkisiz kimse giremez

Krmz

makinas giremez Tehlike iareti Dur, kapat, dzelt,acil, durdur, tahliye et

Dokunma

Dikdrtgen veya kare biiminde, Krmz zemin Ekipmanlarn Yangnla zerine beyaz yerinin mcadele piktogram gsterilmesi ekipmanlar (krmz ve ne olduu ksmlar iaret alannn en az % 50sini kapsayacaktr)

Yangn Hortumu

Yangn Merdiveni

Yangn Sndrme Cihaz

Acil Yangn Telefonu

Ynler (Yardmc bilgi iareti)

Renk Anlam Talimat ve ve bilgi amac

Temel nitelikler

ekil

Parlayc madde veya yksek s

Patlayc madde

Toksik (Zehirli) madde

gen eklinde Sar zemin Dikkatli zerine siyah ol, Andrc madde piktogram, Uyar nlem siyah ereve al, Sar iareti (sar ksmlar kontrol iaret alannn et en az % 50sini kapsayacaktr) makinas

Radyoaktif madde

Asl yk

Elektrik tehlikesi

Tehlike

Lazer n

Oksitleyici madde

yonlayc olmayan radyasyon

Renk Engeller

Talimat ve bilgi Engellere arpma, dme ya da nesnelerin dme tehlikesinin bulunduu yerler

ekil

Renk

Anlam Talimat ve ve bilgi amac Kaplar, Acil k ka, yerleri ilk ve yardm yollar, iareti ekipman tesisler

Temel nitelikler

ekil

Yeil

Dikdrtgen veya kare biiminde, Yeil zemin zerine beyaz piktogram (yeil ksmlar iaret alannn en az % Tehlike Normale 50sini yok dn kapsayacaktr)

Acil k ve ka yolu

Ynler (Yardmc bilgi iareti)

lk Yardm

Sedye

Gvenlik duu

Gz duu

Acil yardm ve ilk yardm telefonu Sadece dairevi bir ekil iinde kullanldnda (1) Mavi emniyet rengi olarak kabul edilir. Emniyet iaretleri dnda sar yerine (2) kullanlabilir Flouresan zellikle zayf turuncu doal gr artlarnda bu renk ok dikkat ekicidir.

4.3. n Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis - PHA) n tehlike analizi, tesisin son tasarm aamasnda yada daha detayl almalara model olarak kullanlabilecek olan hzla hazrlanabilen kalitatif bir risk deerlendirme metodolojisidir. Bu metodda olas sakncal olaylar nce tanmlanr daha sonra ayr ayr olarak zmlenir. Herbir sakncal olay veya tehlike, mmkn olan dzelmeler ve nleyici lmler formle edilir. Bu metodolojiden kan sonu, hangi tr tehlikelerin sklkla ortaya ktn ve hangi analiz metodlarnn uygulanmasnn gerektiini belirler. Tanmlanan tehlikeler, sklk/sonu diyagramnn yardm ile sraya konur ve nlemler ncelik srasna gre alnr. n tehlike analizi analistler tarafndan erken tasarm aamasnda uygulanr, ancak tek bana yeterli bir analiz metodu deildir, dier metodolojilere balang verisi olmas aamasnda yararldr. zellikle iyerinde/iletmede tehlikeli maddeler bulunmas yada yksek tehlike derecesi tayan proses veya sistem bulunduu durumda birincil tehlike analizi aamasnda Proses Endstrileri in Gvenlik lmleme Sisteminin Uygulanmas gerektiine karar verilebilir.

ekil -31 n Tehlike Analizi Medolojisi Aamalar n tehlike analizi yaplrken, gemi kazalar ve eer tutuluyorsa tehlikeli durum ve kazaya ramak kalmalarda dikkate alnarak gemi deneyim analizi yaplr. Bu aama ok nemlidir, nk hangi metodolojilerin kullanlacana karar verilmesi aamasnda byk rol oynar. Gemi deneyim analizi iletmede daha ok hangi hatalarn meydana geldii konusunda analiste veri salar. Bir sonraki adm ise ama analizidir, bu aamada istenilen hedefler belirlenir. Tehlike belirlenmesi aamasnda; potansiyel tehlikeli elemanlar, tehlikeli durumlar, tehlikeli olaylar, emniyet sistem kayplar veri olarak kullanlr. letmenin tehlikeli durum ve gemi kaza kaytlar tutulmam veya yeni faaliyete gemi bir iletme olmas durumunda ayn i kolundaki iletmelerdeki kaza rnekleri veri olarak kullanlabilir, analistin tecrbesi bu aamada byk nem tar. Tehlikelerin belirmesinden sonraki adm ise hangi risk deerlendirme metodlarnn seileceine karar

verimesidir. Belirlenen potansiyel tehlikelerin n Tehlike Analizi Risk Derecelendirme ve Seim Diyagram kullanlarak frekans ve iddetine gre risk skoru belirlenir. Burada dikkat edilmesi gereken bir husus iddetin felakete yol aan, tehlikeli, marjinal ve nemsiz olarak deerlendirilmesidir. Yaplan risk deerlendirmesi sonucunda kabul edilemez blgelerde kan bir risk skoru elde edilmesi durumunda prosesin/iletmenin mekanik btnlnn korunmas iin alnan kontrol nemlerinin tehlike potansiyelini azaltmak iin yeterli olmad anlam kmaktadr, bu durumda Gvenlik lmleme Sistemine Gvenlik Btnlk Derecesi atanmas gerektii dzeltici nlem olarak belirtilir.

Tablo-19 n Tehlike Analizi Risk Deerlendirme Formu

4.4. Gvenlik Analizi JSA (Job Safety Analysis) Bu metod, Gvenlik Analizi (JSA), kii veya gruplar tarafndan gerekletirilen i grevleri zerinde younlar. Bir iletme veya fabrikada iler ve grevler iyi tanmlanmsa bu metodoloji uygundur. Analiz, bir i grevinden kaynaklanan tehlikelerin doasn direkt olarak irdeler. Gvenlik Analizi (JSA) olarak adlandrlan analiz drt aamadan oluur. Bu metod, Gvenlik Analizi (JSA), kii veya gruplar tarafndan gerekletirilen i grevleri zerinde younlar. Bir iletme veya fabrikada iler ve grevler iyi tanmlanmsa bu metoloji uygundur. Analiz, bir i grevinden kaynaklanan tehlikelerin doasn direkt olarak irdeler. Gvenlik Analizi (JSA) olarak adlandrlan analiz drt aamadan oluur. Gvenlik Analizinin aamalar ekil-33'de verilmitir. Yap: JSA'nn ilk aamas grev admlarnn veya altgrevlerin numaralandrlarak ayrntl olarak analiz edilmesi ve bu admlar bozucak durumlarn, yapnn belirlenmesi temel anlayn ierir. Bu adm normal olarak ide alan ve denenen kiileri de iermelidir. Bundan baka normal standart i prosedrlerinin yannda seyrek olarak stlenilen sra d grevlerde hesaba katlr. Tehlikelerin Tanmlanmas: Sonraki aamada ise altgrevler birer birer gzden geirilir. Bylece altgrevleri

bozabilecek

tehlikelerin

zellikleri daha kolay anlalabilir. eitli sayda sorular tehlikelerin tanmlanmasna yardmc olmak amacyla sorulabilir. Hangi tip zarar gerekleebilir? Zarar/Tehlike iin bir eklist kullanm iin hazrlanabilir mi? alma esnasnda zel bir problem veya sapma meydana kabilir mi? Grevi yapmak iin dier bir yol var m? Tehlikeli materyal, techizat, makina vb. ieriyormu? grevi zor mu?

Risklere Deer Biilmesi: Tehlikelerin veya problemlerin herbirinin tanmlamasndan sonra iddetin sonucuna gre, maruz kalabilecek kii sayna ve meydana gelme olaslna gre deer biilir. Gvenlik ls nerisi: Gvenlik analizi iin nerilen gvenlik lmnn byk bir avantaj uygun kontrol lmnn olduka kolay retilebilmesidir. Bu aamada yaplabilecek bir aba da riskin azaltlmas iin o grevde tehlike/riske giden yol boyunca kat zerinde neride bulunmaktr. Allagelmi alma ve metodlara kullanl ise alternatif metodlar nerilir. lmler unlara bavurabilir; Ekipman ve yardmc grevler, grev program ve metodlar ( eer uygulanabilir ise alternatif metod kullan), Belirli grevler iin ihtiyalarn giderilmesi, emirleri, eitimler vb. gelitirilip dzenlenmesi, Zor durumlar nasl ele almak gerektiinin planlanmas, Gvenlik aygtlar, dedektr vb. gvenlik cihazlarn kurulmas, Kiisel koruyucu techizatn mutlaka kullanlmasn salacak tedbir alnmas.

rnek gvenlik analizi formu Tablo-23'de verilmitir. Tablo-20 -21 -22'de verilen Olaslk ve risk potansiyeline gre formda Risk Snflandrmas elde edilir ve elde edilen en byk deerden balanarak gerekli etkinlik ve nlemler tanmlanarak yerine getirilir.

OLASILIK SIK SIK ARA SIRA SEYREK

DERECELENDRME 10 saat veya fazla 6-9 saat 3-5 saat

OK SEYREK Olas olmayan Tablo-20 Bir (Grev) Yaplrken Tehlikenin Gerekleme htimali

RSK POTANSYEL HAFF

DERECELENDRME Geici sakatla, hastala veya yaralanmaya yol aacak durum veya koul

ORTA

Ciddi yaralanma veya hastala, bunlarn sonucunda gn kaybna ve ekipman ve malzeme kaybna neden olan koul veya i nsan yaamn tehlikeye drecek, kalc sakatla yol aacak yada i gc, ekipman veya malzeme kaybna neden olacak durum

CDD

Tablo-21 Bir (Grev) Yaplrken Karlacak Tehlikenin iddeti

Tablo-22 Risk Deerlendirme Seim Diyagram

Tablo-23 Gvenlik Analizi Risk Deerlendirme Formu 4.5. Olursa Ne Olur? (What f..?) Bu metod, fabrika ziyaretleri ve prosedrlerin gzden geirmesi esnasnda yararldr, hali hazrda var olan kanlmaz potansiyel tehlikelerin tespit edilme orann ykseltir. Bu metod ilemlerin herhangi bir aamasnda uygulanabilir ve daha az tecrbeli risk analistleri tarafndan yrtlebilir. Genel soru olan Olursa Ne Olur? ile balar ve sorulara verilen cevaplara dayanr. Aksaklklarn muhtemel sonular belirlenir ve sorumlu kiiler tarafndan herbir durum iin tavsiyeler tanmlanr. Bilgiler Tablo-24deki gibi yazl format ile salanr ve evresel deerlendirme raporu ile birlikte derlenir. Risk deerlendirme raporunda, tehlikelerin tipini tarif etmek ve tavsiyeleri deerlendirmek maksadyla kullanlr. Bu metod ile yaplan risk deerlendirmesinde, risk analistinin dikkati yanlzca bir noktaya odaklanabilir yada analistin tecrbesi o noktadaki tehlikeyi

grmesine olanak vermez. Bu metod eitli disiplinlerdeki takm yelerinin tecrbelerine dayanmas ve bu takmdaki yelerin tecrbelerine gre sonularn ok fazla etkilenmesi nedeniyle informal bir metoddur.

"Olursa Ne Olur?" 1.........Olursa ne olur? 2.........Olursa ne olur? 3.........Olursa ne olur?

Sonu Tavsiye

Sorumlu Personel

Alnan Eylemin Zaman

Tablo 24- What f? Methodolojisi Temelli Teknolojik Risk Deerlendirmesi 4.6. eklist Kullanlarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Checklists): Bu tip bir analiz (PRA), Tablo-25 de ve 26'da verilen tipte formlar kullanlarak gerekletirilir. PRA'nin amac, sistemin veya prosesin potansiyel tehlikeli paralarn tespit ederek deer bimek ve tespit edilen herbir potansiyel tehlike iin az yada ok kaza ihtimallerini belirlemektir. PRA yapan bir analist, tehlikeli paralar ve durumlar gsteren kontrol listelerine gvenerek bu analizi yapar. Bu listeler kullanlan teknolojiye ve ihtiyaca gre dzenlenir. Bu listelerde belirlenen tehlikler daha sonra risk deerlendirme formunda deerlendirilir, bu formlarda mutlak surette "Ciddiyet" ve "Sonu" deerlendirilmelidir. nleyici lmler ve nlemlerin Yerine Getirilme lmleri balklarnda ise tehlikelerin giderilmesi yada kontrol altna alnmas iin gereken aamalar belirtilir. Bu metod kapsaml detaylar salamak maksadyla dizayn edilmemitir. Bu metodun amac daha ok muhtemel- gerekleebilecek nemli problemlerin acele tespit edilmesidir. Bu nedenle PRA metodu bir projeyi yerine getirme aamasndan nceki evresel deerlendirmeden teye gidemez. PRA metodu sistemin kurulmas ve kullanma gemesi aamasnda risklerin gzlemlenmesi iin kullanlabilir. eklist kullanmndan verimli sonular alnabilmesi iin deneyimli uzmanlar tarafndan hazrlanm olmas gereklidir. eklist kullanmann yararlarn sralyacak olursak; Bir iletmedeki veya sistemdeki tesisatnn veya ekipmannn tam olup olmadn veya kusursuz ileyip ilemediini saptar, Kontrol edilecek hususlarn atlanlmasn engeller, Listelerindeki sorular iletmeye zel olarak hazrland iin, risk deerlendirmesi yaplan tesisin eksiklikleri saptanr, Listelerde belirlenen noksanlklar iin Birincil Risk Analizi uygulanarak gerekli nlemler tespit edilir.

Gvenlii Uzman ncelikle eklistler ile iyerinde bir gzden geirme yapar, daha sonra tespit edilen noksanlklar iin birincil risk analizi formu doldurularak gerekli nlem belirlenir, nleyici lmlemeler ve nlemlerin yerine getirilme lm yaplr.

Tablo- 25 Birincil Risk Deerlendirme eklist

Tablo 26- eklist Kullanlarak Birincil Risk Analizi Temelli Risk Deerlendirmesi Formu 4.7. Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA)): Birincil Risk Analizi, bir faliyeti yerine getirirken gerekleebilecek kazalar analiz edebilmek iin kullanlan sistematik bir yntemdir. Herbir kaza iin analiz; kazalar nlemek veya kaza nedenlerini nlemek iin ok belirgin korunma yollar tanmlar. Analiz, riski indirgemek iin tavsiyelerde bulunduu gibi kazalar ile ilgili riski ayn zamanda tanmlar. Analiz kaza ile ilgili riski, tehlikeyi azaltc tavsiyelerde bulunarak tanmlar. Kazann tehis edilebilmesi iin u sorunun cevab aranr? Bu aktiviteyi yerine getirirken ne gibi potansiyel kazalar meydana gelebilir? Birincil risk analizi, bu etkinlii yapan ekibe analizden dk risk ieren kazalarn elenmesini salayarak analizin dzene koyulmasn salar. Katkda bulunan olaylar tanmlamak iin bu soruya cevap ver; "Bu faaliyeti yaparken, bu kazann olumasna katkda bulunan en nemli olay nedir?"

nsan hatas Techizattn devre d kalmas yada hatas

Donanm sistem hatas Ynetim ile ilgili zaaflar, vb.

nleyici ve hafifletici korunmay tanmlamak iin u soruya cevap ver; "Bu faaliyeti yaparken, hangi mhendislik veya ynetim kontrolnn bu alanda kullanlmas kazann frekansn ve iddetini azaltmada yardmc olur? Ynetimle ilgili prosedrler, Planlar Eitim ve bilgilendirme Ekipmanlar, vb.

ekil-34 ve Tablo-27 yi kullanarak her bir olayn frekansna deer verilir ve her bir kazann sonucunun iddeti belirlenir. Herbir frekans hesaplanrken, katks bulunan olaylarn kmlatif frekanslarna dayandrlmaldr. Ortalama risk indeks numarasn hesaplamak iin aada verilen forml kullanlr; RIN = [ (FxC)Kaza kategorisi;1 + (FxC)Kaza kategorisi;2 + (FxC)Kaza kategorisi;3 +....]/10.000 C= Kazann ortalama frekans; (yl bana olay says) F= Kazann ortalama sonucu; (yl bana maliyeti) Bu deerler; gemite meydana gelmi kazalarn bilgileri kullanlarak tanmlanabilir veya herbir kaza iddeti aralnn orta noktas alnarak daha basit tanmlanabilir.

Tablo-27 Riskin iddeti le Etkisi Arasndaki liki

ekil-34 Birincil Risk Analizi Frekans izelgesi

Tablo-28 Birincil Risk Deerlendirme Formu

4.8. Risk Deerlendirme Karar Matrisi ( Risk Assessment Decision Matrix): En sk kullanlan yaklamlardan biri olan risk deerlendirme matrisi ABD. Askeri standard MIL_STD_882-D olarak da bilinen sistem gvenlik program gereksimini karlamak maksadyla gelitirilmitir. Matris diyagramlar iki veya daha fazla deiken arasndaki ilikiyi analiz etmekte kullanlan bir deerlendirme aracdr. 4.8.1. L Tipi Matris : 5 x 5 Matris diyagram (L Tipi Matris) zellikle sebep-sonu ilikilerinin deerlendirilmesinde kullanlr. Bu metod basit olmas dolaysyla tek bana risk analizi yapmak zorunda olan analistler iin idealdir, ancak deiik prosesler ieren veya birbirinden ok farkl akm emasna sahip ilerin hepsi iin tek bana yeterli deildir ve analistin birikimine gre metodun baar oran deiir. Bu tr iletmelerde zellilkle aciliyet gerektiren ve biran evvel nlem alnmas gerekli olan tehlikelerin tespitinin yaplabilmesi iin kullanlmaldr. Bu metod ile ncelikle bir olayn gerekleme ihtimali ile gereklemesi takdirinde sonucunun derecelendirilmesi ve lm yaplr. Risk skoru ihtimal ve zarar derecesinin arpmndan elde edililerek tablodaki yerine yazlr. Risk Skoru = htimal x Zarar Derecesi

HTMAL

ORTAYA IKMA OLASILII N DERECELENDRME BASAMAKLARI ok az ( ylda bir kez ), sadece anormal durumlarda Az ( ylda bir ka kez ) Sklkla ( ayda bir ) ok sklkla ( haftada bir, her gn ), normal alma artlarnda Tablo -29 Bir Olayn Gerekleme htimali

OK KK Hemen hemen hi KK ORTA YKSEK OK YKSEK

SONU OK HAFF HAFF ORTA CDD OK CDD

DERECELENDRME saati kayb yok, ilkyardm gerektiren gn kayb yok, kalc etkisi olmayan ayakta tedavi ilk yardm gerektiren Hafif yaralanma, yatarak tedavi gerekir Ciddi yaralanma, uzun sreli tedavi, meslek hastal lm, srekli i gremezlik

Tablo 30 Bir Olayn Gerekletii Takdirde iddeti

ekil -35 Risk Skor (Derecelendirme) Matrisi (L Tipi Matris) Yukardaki tablolardan elde edilen deerler matris metodolojisi temelli risk deerlendirme tablosuna kaydedilir ve Tablo-31'de belirtilen eylemlere gre en byk deerden balayarak riskler iin gerekli nlemler alnr.

SONU Katlanlamaz Riskler (25)

EYLEM Belirlenen risk kabul edilebilir bir seviyeye drlnceye kadar i balatlmamal eer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmaldr. Gerekletirilen faaliyetlere ramen riski drmek mmkn olmuyorsa, faaliyet engellenmelidir.

nemli Riskler Belirlenen risk azaltlncaya kadar i balatlmamal (15,16,20) eer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmaldr. Risk iin devam etmesi ile ilgiliyse acil nlem alnmal ve bu nlemler sonucunda faaliyetin devamna karar verilmelidir. Orta Dzeydeki Riskler (8,9,10,12) Katlanlabilir Riskler (2,3,4,5,6) nemsiz Belirlenen riskleri drmek iin faaliyetler balatlmaldr. Risk azaltma nlemleri zaman alabilir.

Belirlenen riskleri ortadan kaldrmak iin ilave kontrol proseslerine ihtiya olmayabilir. Ancak mevcut kontroller srdrlmeli ve bu kontrollerin srdrld denetlenmelidir. Belirlenen riskleri ortadan kaldrmak iin kontrol

Riskler (1)

prosesleri planlamaya ve gerekletirilecek faaliyetlerin kaytlarn saklamaya gerek olmayabilir. Tablo 31 Sonucun Kabul Edilebilirlik Deerleri

nlemlerin yerine getirilmesinden sonra belirlenen risk iin yeni bir risk skoru belirlenmeli ve form yeniden doldurulmaldr. 4.8.2. ok Deikenli X Tipi Matris Diyagram Matris diyagramlar ok boyutlu dnce yoluyla problemli konularn aa kavuturulmasna katk salar. Matris diyagramlar bir probleme veya olaya itirak eden veya problem veya olay zerinde etkisi olan faktrlerin, parametrelerin tanmlanmasn ve aralarndaki ilikinin belirlenmesini salar. Matris diyagramnn temel avantaj; her ift deiken arasndaki ilikinin derecesini grafiksel olarak gstermesidir.

Tablo-32 L Tipi Matris Risk Deerlendirme Formu Bu tip risk deerlendirmesi karmak prosesler veya akm emalar ieren ilerin mevcut olduu yerlere veya olaylara uygulanabilir. Tek bana bir analistin yapmasna uygun deildir, 5 yllk gemi kaza aratrmasna htiya vardr. Tecrbeli bir takm lideri nderliinde disiplinli bir takm almas gerektirir. Daha nce meydana gelmi bir kazann veya buna bal bir olayn tekrarlanma olasl da deerlendirilir. Deerlendirme sonucunda riskin giderilmesi iin alnacak nlemlerin maliyet analizi de yaplarak, riskin maliyeti ile riski transfer etme imkan var ise iki maliyet karlatrlarak kyaslanr. ncelikle bir iletme ierisinde bir blm/para veya bir olay seilir, seilen konu ile ilgili olarak 5 yllk gemi kaza aratrmas yaplr veya arivler incelenir, gemi kazalar ortaya getiren nedenler belirlenmeye allr ve tekrarlama anslar aratrlr. Aada X tipi matris ile risk deerlendirmesi yaplmas iin kullanlan tablolar verilmitir.

OLASILIK OK YKSEK YKSEK ORTA KK OK KK

DERECELENDRME Basit ekipman hatas veya valf hatas, hortumdan sznt veya hergnk normal artlar altnda gerekleebilecek insan hatas. kili ekipman hatas, ekipmandan sznt veya hortum yrtlmas, borulamada krlma, insan hatas nsan hatas ile ekipman hatasnn kombinasyonu veya proses hattndaki veya borulamalarnda hata oklu ekipman, valf, insan, boru hatt hatas veya tanklardaki, proses kaplarndaki spontane gelien hatalar Sadece Olaanst durumlarda gerekleir Tablo 33 Bir Olayn Gerekleme htimali

SONU VAR ORTA ZAYIF YOK

KONTROL DERECES Kontrol var, sistemin almas ekipmanla da takip ediliyor Kontrol var, ancak birim amiri gzetimi ile yaplyor Belli aralklarla alanlarn uyarlmas salanyor Tamamen alann insiyatifinde

Tablo 34 Seilen Blmde ya da Yaplan Grev zerindeki Kontroller

SONU OK HAFF

DERECELENDRME Personel : Hafif syrklar, 3 gnden az i gn kaypl kazalar. Toplum evre etki : Direkt etki yok. : Tamamen kontrol altnda tutulabilcek evresel

Ekipman : Fabrika hasar/kayp deeri yaklak 1 1,000 $ aras HAFF Personel : lk yardm gerektiren yaralanmalar. Toplum : Koku veya grlt yaylmas sonucu rahatszlk verilmesi, direkt etki yok. evre : Kontrol altna alnabilecek lokal evresel etki

Ekipman : Fabrika hasar/kayp deeri yaklak 1,000 10,000 $ aras ORTA Personel : Doktor mdahalesi gerektiren iddetli yaralanmalar ve meslek hastalklar

Toplum : Doktor mdahalesi gerektiren iddetli yaralanmalar evre etki : Kontrol altna alnamayan kk dzeyli evresel

Ekipman : Fabrika hasar/kayp deeri yaklak 10,000 100,000 $ aras CDD Personel : Hayat tehdit edici yaralanma, akut zehirlenmeli meslek hastal veya kaza yada meslek hastal sonucu bir kiinin lm Toplum : Hayat tehdit edici yaralanma veya kaza sonucu bir kiinin lm evre etki : Kontrol altna alnamayan orta dzeyli evresel

Ekipman : Fabrika hasar/kayp deeri yaklak 100,000 1,000,000 $ aras OK CDD Personel : Birok alann hayatn tehdit edici ekilde yaralanmas, meslek hastalna yakalanmas veya kaza yada meslek hastal sonucunda lmesi Toplum : Hayat tehdit edici ekilde yaralanma, meslek hastalna yakalanma veya kaza yada meslek hastal sonucu birden ok lm evre etki : Kontrol altna alnamayan byk apl evresel

Ekipman : Fabrika hasar/kayp deeri yaklak 1,000,0000 $ ve zeri Tablo 35 Bir Olayn Gerekletii Takdirde iddeti

SONU UK GK HY KRK lml kaza

NCEK KAZALAR Uzuv kaypl hayati tehlike yaratabilecek kaza, hayati tehlike yaratacak meslek hastal gn kayb, uzun sreli tedavi gerektiren i kazas veya meslek hastal Hafif Yaralanma Kazaya ramak kalma, tehlikeli durum Tablo 36 nceki Kazalarn Sonucu

ekil 36 X Tipi Matris Risk Deerlendirme Matrisi Deikenleri Risk matrisi zerinden belirlenen deerler aadaki formle yazlarak risk derecelendirme skoru elde edilir. RDS = A + B + C + D Elde edilen deerler matris metodolojisi temelli risk deerlendirme tablosuna kaydedilir ve kan sonucun byklne gre en byk deerden balayarak riskler iin gerekli nlemler alnr

Tablo 37 X Tipi Risk Derecelendirme Matrisi

Tablo-38 X - Tipi Matris Risk Derecelendirme Tablosu 4.9. Tehlike ve letilebilme almas Metodolojisi (Hazard and Operability Studies- HAZOP) : Kimya endstrisi tarafndan, bu sanayinin zel tehlike potansiyelleri dikkate alnarak gelitirilmitir. Multi disipliner bir tim tarafndan, kaza odaklarnn saptanmas, analizleri ve ortadan kaldrlmalar iin uygulanr. Belirli anahtar ve klavuz kelimeler kullanarak yaplan sistemli bir beyin frtnas almasdr. almaya katlanlara, belli bir yapda sorular sorulup, bu olaylarn olmas veya olmamas halinde ne gibi sonularn ortaya kaca sorulur. Tehlike ve letilebilme almalar olarak adlandrlan bu metod, kimya endstrisinde tehlikelerin tanmlanmasnda yardmc olmas maksadyla proses dizayn aamasnda ve proses iletme esnasnda yaygn olarak kullanlr. Bu alanda geni kabl grm bir metoddur, nk bir prosesteki sapmalarn etkilerinin tespit edilmesini ve normal koullar altndaki prosesle karlatrma yaplma imkan salar. Anahtar kelimeler, dizayn parametreleri ve tablolar kullanlr. Proses denetimine yardmc olmak maksadyla, tehlikeli sapmalar normal deerlerle karlatrmak maksadyla anahtar kelimeler kullanlr, bu grup "Fazla ", "Az", "Hi" vb. gibi kelimeleri ierir. Bu anahtar kelimeler basn, scaklk, ak vb. gibi parametrelerin (klavuz kelimeler) durumlarn nitelemek iin kullanlr. Herbir durumda analist, sebebler, sonular, belirleme metodlar ve dzeltici hareketler (yattrma ls) ile tanmlama yapar. Analiz ok disiplinli bir takm tarafndan gerekletirilmelidir ve bir takm lideri tarafndan ynetilmelidir. HAZOP takm aada belirtilen alma gurubundan oluur. HAZOP Takm: Fabrikann iveren vekili Fabrika mdr Sal ve Gvenlii Uzman letme (Proses) Mhendisi Sistem ve Otomasyon Mhendisi Elektrik Mhendisi naat Mhendisi (Gerekli ise)

HAZOP metodolojisi uygulamasnda kullanlan anahtar kelimeler unlardr;

ANAHTAR KELMELER FAZLA (MORE) AZ (LESS) H (NONE) TERS (REVERCE) PARASI (PART OF) ... KADAR Y (AS WELL AS) ... DAN BAKA (OTHER THAN)

ANLAMI Kantitatif oalma Kantitatif Azalma Mevcut Deil ngrlen Ynn Aksine Sistemin Bir Blm Olmas Gerekenden Farkl Ayn Derecede Tamamen Farkl

EKL-37 HAZOP Tehlikeli Sapma Hipotezi

HAZOP Takm, ncelikle prosesin veya operasyon admnn bir deikenini seer, anahtar kelimeleri kullanarak anlaml tehlikeli sapmay belirler. Tanmlanan sapma iin neden aratrmas ve paralel olarak sonu aratrmas yaplr.

ekil 38 HAZOP Takmnn zleyecei Aamalar Hazop uygulanrken ncelikle bir proses veya operasyonun bir adm eilir, yada proses veya operasyonda alanlarn doldurduu Tehlike ve letilebilme almas Formu nda belirtilen adm iin deerlendirme yaplr. almaya balamadan nce ASME (American Society of Mecanical Engineers) standartna gre proses akm emasnn kartlmas almann baarsn artracaktr, ASME standartnda kullanlan semboller Tablo-39'da verilmitir. Deerlendirmeye balamadan nce yaplan almann amac aklanr, prosesin veya operasyonun bir deikeni seilir ve klavuz kelimeler kullanlarak anlaml bir Tehlikeli Sapma belirlenir. Tehlikeli sapmann belirlenmesinde Tablo-40'da verilen HAZOP Sapma Matrisi yardmc olarak kullanlr. Belirlenen tehlikeli sapma iin HAZOP takm tarafndan muhtemel nedenlerin listesi hazrlanr, bu aamada takmn tecrbesi ve liderin nderlii nem kazanr. Tehlikeli sapmann sonucular dikkatle gzden geirilerek, sapmann olumasn nleyici koruyucu nlemler tanmlanr ve nlemlerin alnmasndan sonra kalan riskin kabul edilebilir olup olmadna karar verilir. Kalan risk kabul edilemez bir dzeyde ise yaplacak eylemler belirlenmeli ve zellikle bu aamada HAZOP takm lideri mekanik btnln salanmasnda bir problem gryorsa alnacak nlemlerin oaltlmasn salamak iin Gvenlik Btnlk lmlemesi yapmaldr. Prosesin veya operasyonun bir admnda seilen bir deiken iin uygulanan alma dier deikenler iinde uygulanmal, bu adm tamamlannca prosesin veya operasyonun dier admlarna geilmelidir.

TABLO 39 ASME Standartna Gre Proses Akm emas Sembolleri Hazop takmna, tecrbeli bir i sal ve gvenlii uzman liderlik yapmaldr. Hazop uygulamas uzun zaman ve emek gerektiren bir almadr. HAZOP almas yaplrken ekil-39'da gsterilen detayl alma dzeni uygulanmaldr.

ekil-39 HAZOP almas Akm emas Unutulmamaldr ki bir fabrikada/iletmede HAZOPun yannda dier risk deerlendirme metodlar da uygulanmaldr. HAZOP iletmedeki proses veya operasyonlar aamasndaki tehlikeli sapmalarn ortaya karlmas aamasnda etkilidir, ancak bir iletme/fabrikada proseslerin yannda dier mekanik, elektrik, depolama ve yardmc ilerde mevcuttur, bu ilerde ortaya kabilecek tehlikelerin belirlenmesi iin dier risk deerlendirme yntemlerinden bir veya birka da uygulanmaldr. HAZOP takmnn kullanaca rnek bir tehlike ve iletilebilme alma formu Tablo 42'de verilmitir. HAZOP almas bir proses veya operasyona uygulanp alma

bitirilmi olmasna ramen, alma esnasnda gzden karlm bir tehlikeli sapma ile ilgili bilgi o proses veya operasyon iinde alanlardan yada HAZOP takm yelerinden gelebilir. Bu tr bir bilgi gelmesi durumunda seilen sistem, hat, donanm veya techizatn ncelikle tehlikeli sapmas tanmlanr, lmleme yaplr ve en son olarakda eylem belirlenir. HAZOP uygulamas, 1) Risk deerlendirmesinde HAZOP takmnn belirledii srelerde, 2) alma koullarnda nemli bir deiiklik olduunda, 3) Ortam lmleri ve salk gzetimlerinin sonularna gre gerektiinde, 4) Proseste veya operasyonda kimyasal maddeler nedeni ile herhangi bir kaza olduunda, 5) En az be ylda bir defa, d) Tamir ve bakm ilerine balamadan nce, f) Prosese veya operasyona bir eklenti veya tehlikeli kimyasal maddeler ieren yeni bir faaliyete yenilenmelidir.

TABLO-40 HAZOP Sapma Matrisi Dier Parametreler: nsan faktr, korozyon, buhar basnc, PH, s kapasitesi, karm, parlama noktas, viskozite, balatma/kapatma, statik elektrik vb. HAZOP metodolojisi genellikle teknolojik kazalar ile uraan veya acil durum plan gelitirmek isteyen irketler tarafndan kullanlr. Basit teknolojik proseslerde ve evresel risk deerlendirilmesinde de kullanlr. Bu metod, teknik sekreteryann yardmna gvenildii ve tecrbeli bir liderin yn vermesi durumunda uzman alma grubunun kat oklu-disiplinli almas sonucunda uygulanabilir ve ilem ak hakknda ok detayl bilgi edinilmesini salar. HAZOP yaklam, disiplinli, esnek ve sistematikdir.

Tablo-41 rnek Bir Tehlike ve letilebilme alma Formu (HAZOP)

Tablo- 42 Tehlike ve letilebilme almas Risk Deerlendirme Formu 4.10. Hata Aac Analizi Metodolojisi (Fault Tree Analysis-FTA) : Hata aac analizi kavram (FTA), 1962 ylnda Bell Telefon Laboratuvarlarnda, Mnutemen ktalararas balistik fze hedefleme kontrol sisteminin gvenlik deerlendirmesini gerekletirmek maksadyla dizayn edilmitir. Hata aac metodolojisi, sistem hatalarn ve sistem ve sistem bileenlerinin hatalarndaki zgl sakncal olaylar arasndaki balanty gsteren mantksal diyagramlardr. Bu metod, tmdengelimli manta dayanan bir tekniktir. Sakncal olay, daha nceden tanmlanm olay ile hatalarn nedensel ilikileridir. FTA bir iletmede yaplan iler ile ilgili kritik hatalarn veya ana (majr) hatalarn, sebeplerinin ve potansiyel kart nlemlerinin ematik gsterimidir.

Ayrca dzenleyici hareketleri veya problem azaltc hareketleri tanmlar. FTA'nn amac hatalarn gidi yollarn, fiziksel ve insan kaynakl hata olaylarn sebep olacak yollar tanmlamaktr. FTA belirli bir hata olay zerine odaklanan analizci bir tekniktir. Daha sonra muhtemel alt olaylar mantksal bir diyagramla ematize eder. Grafik olarak insan yada malzeme kaynakl hasarlarn muhtemel kombinasyonlarn oluturur. htimallerini ortaya karabilecei nceden tahmin edilebilen istenmeyen hata olayn (en st olay) grafik olarak gsterir. FTA ok geni kapaml olarak gvenlik ve risk analizinde kullanlr. FTA kalitatif bir teknik olarak bir hatay alt bileenlerine ayrarak onu irdeledii iin kullanldr. Bu ekilde sistemi oluturan her bir parann modifiye edilmesi, karlmas yada elde edilmesine olanak salar. FTA tanmlamada, tasarmda, modifikasyonda, operasyonda, destekli kullanmda yada bir boaltm sisteminde kullanlabilir. zellikle hibir iletim gemii olmayan yeni teknik proseslerin kullanmnda ok yararl olur. FTA'dan elde edilen deerler bir dizi mantk diyagramlar olarak baz kombinasyonlarn muhtemel hatalara nasl yolaabileceini gsterir. Elde edilen deerler kantitatifdir. Elde edilen hasar verileri oranlanabilirse ya da tahminler hasar olaylar iin mevcutsa sonular kalitatif hale getirilebilir. Bir hata aac btn muhtemel bilekeleri, hasar trlerini ya da hata olaylarn ieremez. Genellikle en st olaya gre dzenlenir ve zamanla kstlanr. Hata Aac Analizi, sistemde tehlike olarak kendini gsteren olas tm problem veya hatalarn tanmlanmasnda ve analizinde kullanlan sistematik bir yolu temsil eder. FTA her dzeyde tehlike oluturan hatalarn analizini yapar ve bir mantk diyagram aracl ile en byk olay (kayb) yaratan hatalarn ve problemlerin olas tm kombinasyonlarn gsterir. Ayrca hatann belirlenmesinde sz konusu aamalara yol gstererek karmak ve karlkl ilikiler sonucu ortaya kan olumsuzluun belirlenmesini ve bu olumsuzluun oluma olasln deerlendirmeyi amalar. Bu ynyle FTA, FMEA teknii ve dier risk deerlendirme metodlar ile ama birlii iinde uygulanabilir. FTAda olumas istenmeyen olayn kkndeki sebebe kadar inilerek istenmeyen dier olas hatalar ve onlarn sebepleri ortaya karlr. Tm bu hatalar ve sebeplerini grntlemede tekniin kendine zel mantk sembollerinden yararlanlarak hatann soy aac karlr. FTA da FMEA gibi sistem analizine gerek duyar. Sistem analizi olgusunun ierdii n koullar aadaki ekilde zetlemek olasdr. Sistem ilikisi erevesinde dnlmesi, Kritik sistem elemanlarnn seilmesi, Kritik iletme koullarnn belirlenmesi. Aalar hiyerarik modellerdir ve bu modeler gvenlik dayanabilirlik ve risk deerleri asndan performans deerlendirmede nemli rol oynar. Hata Aac Analizinin ana hedefleri unlardr: Herhangi bir sistemin gvenirliinin tanmlanmas Herhangi bir probleme etki eden karmak ve biri birleri ile karlkl iliki iinde bulunan olumsuzluklarn belirlenmesi ve bu olumsuzluklarn oluma olaslklarnn deerlendirilmesi Herhangi bir sistemde kendini tehlike olarak hissettiren tm problem veya olumsuzluklarn sistematik olarak ortaya konulmas FTA aamalar; Hata Aac Analizi 3 temel admda uygulanr:

Sistem analizi

Hata aacnn oluturulmas Hata aacnn deerlendirilmesi 1. Analiz iin bir proses veya blm seilir, diyagram stne bir kutu izilir ve bileenler iine listelenir. 2. Proses ve blm ile ilgili kritik arzalar ve tehlikeler tanmlanr. 3. Riskin sebebi tanmlanr ve riskin altna muhtemel btn sebebleri listelenir ve oval daireler iinde riske balanr. 4. Bir kk sebebe doru ilerlenir. Her risk iin sebeblere ulaana kadar tanmlanr.

5. Her kk sebeb iin kart lmler tanmlanr. Beyin frtInas veya kuvvet alan analizinin gelimi versiyonuyla her kritik riskin kk belirlenir. Her kart lt iin bir kutu oluur ve ilgili kk sebebin altna kutular iin sebebi ve kart ltleri birbirine balanr. Tm bu amalara ynelik olarak FTA dier metedolojilerde olduu gibi amalarn belirli olduu sistematik bir yol izlemek durumundadr. Bu yol genel olarak tanmlama, planlama, deerlendirme ve sonularn analizi ve nerilerin belirlendii admlardan ibarettir:

ekil -41 Hata Aac Oluturma Aamalar

FTA DIN 25424de standartlatrlm olup, oluturulmasnda bilgisayar programclarnn da ska bavurduklar Bool Elektronik Devre Sembolleri kullanlr. Bylelikle probleme etki eden tm olumsuzluklarn analitik olarak gn na karlmas salanr. FTA DYAGRAMLARINDA KULLANILAN SEMBOLLER Aa Stratejileri ve Yaplar Sistem performans amalar ve hedefleri tanmlamada ak bir mantn gerekli olduu noktalarda kurulacak sistemi grsel olarak tanmlamada nemlidir. Aa yapsnn asl amac temel insan, cihaz ve evresel olaylar arasndaki ilikileri gsterir. Basit aa yaps sistem hatas veya baar serilerinin kalitatif karakterizasyonudur. Bu yaplarn oluturulmasnda kullanlan semboller unlardr: SEMBOLLER

FTA DYAGRAMININ YAPILANDIRILMASI Hata Aac Analizinde ncelikle grafik deerlendirmesi yaplr. Zirve olay (top event) analizin ba konusudur ve en nemli etki, performans, sakatlk, tahribat veya kayb ifade etmektedir. FTA, Prosesle ilgili faktrleri iermektedir. Yani bu faktrlerin direkt veya endirekt etkisinde gelien dier olay veya hatalar sonu olarak zirve olay oluturmaktadr. Dnlen faktrler diyagrama yerletirilmek zere listelenir. Hata aac analizi diyagram, diyagramn tm alt faktrlere kadar oluturulmasyla tamamlanr. Zirve olayn tespiti; Gemi patlama kaytlar (sistemin kendine veya bakalarna ait) Enerji kaynaklarna baklr Potansiyel kayp hatalar tespit edilir What f senaryolar gelitirilir eklistler kullanlr Hata Aac Analizi hem kalitatif hemde kantitatif bir analizdir. Aada kantitatif ve kalitatif analizin her ikiside aada aklanmtr. KANTTATF ANALZ Hata aac analizi diyagramnda listelenmi faktrlerin, olayn veya problemin oluabilirliinin gerekten ortaya koyabileceinden ve herbir faktr veya alt faktrn pratikte ortaya konabileceinden emin olunmaldr. Kantitatif analiz ile; PF deeri saptanr PF ile R arasnda iliki kurulur stel hata dalmlar belirlenir Mantk kapsndan dier mantk kapsna yaylma tespit edilir GVENRLK VE HATA OLASILIK BALANTILARI S = Baarlar (Successes) F = Hatalar (Failures) R = Gvenirlik (Reliability) PF = Hatann Olasl ( Failure Probability)

KALTATF ANALZ: Bu nedenlede hatann olaslnn deerlendirilmesinin yaplmas ve daha iyi sonu alabilmek, sistemdeki asl hatalar tespit edebilmek iin minimal cut set deerlendirmesi yaplarak Azaltlm Hata Aac - Mantk Eit Hata Aac nn tespit edilmesi ve path set deerlendirilmelerinin yaplmas gerekir. MNMAL CUT SET : Hata aac analizinde minimal cut set aratrmas Neye Yardmc olur? 1. Sistemin tanmlanmas 2. Sistem zaaflarnn azaltlmas 3. Sistemin baarl klnmas CUT SET : Bir Cut set, hepsi olutuu takdirde, zirve olaynn (top event) meydana gelmesine neden olan herhangi bir hata aac grubudur. MNMAL CUT SET : Bir minimal Cut Set hepsi olutuu takdirde, zirve olaynn (top event) meydana gelmesine neden olan asgari hata aac grubudur. Minimal Cut Set uygulamas yaplrken Boolean Matematiinin bilinmesi gerekmektedir. Teorem kullanlarak cut set, minimal cut sete indirgenir. Boolean Matematii: Boolean matematii devre matematii olarak da bilinir, George Boole (1815-1864) tarafndan 1847 de mantn, matematiksel analizi zerine yazm olduu tezle ortaya kmtr. Ancak bu dnce, 1938 den sonra Beel laboratuvar tarafndan yaplan rleli devrelerle, telefon iletmelerinde uygulama alan bulabilmitir. Boolean matematii basit bir matematiktir. Boolean matamatii Hata Aac Analizinde, bu analizi yapan analiste iyi bir analiz yapabilmesinde yardmc olur. Boolen matematii ile hata aacnn indirgenmesi salanr.

Basit Tarifler: VE (AND) ilemi: Ve ileminde iki Boolean deikeni vardr. A ve B k, (A.B) eklinde yazlr. VEYA (Or) ilemi: Veya ileminde A ve B gibi iki Boolean deikeni vardr. (A+B) eklinde yazlr. Boolean Kurallar Boolean matematiinde kullanlan teoremleri iler duruma getirebilmek iin tablodaki Boolean kurallarnn bilinmesi gerekir.

MANTIK MATEMATNDE LEM BASTLETRLMES eitli karmak ilemler teoremlerden faydalanlarak basitletirilebilir. Dolaysyla ayn ilem birok mantk kaps yerine az kap kullanlarak gerekletirilebilir. Bylece hata aac zerinde hatalar daha basit olarak grlebilir. (Minimal Cut Set). Cut Setin bulunmas ve Minimal Cut Sete indirgenmesi iin Boolean matematii kullanlarak aada iki yntem verilmitir. DENKLEMN NDRGENMES LE MNMAL CUT SET ARATIRMASI: 1. Hata aacndaki, zirve olaya T harfi verilir. 2. Zirve olayn altdaki, birbirine mantk kaplar ile bal basit olaylara T1 den balamak kaydyla harf verilir. 3. Zirve olayn altndaki birbirine mantk kaplar ile bal esas olaylara A dan balamak zere harf verilir 4. Zirve olayn altndaki mantk kaplarna herhangi bir harf veya say verilmez. rnek 1; Azaltlm (Mantk Eiti) Hata Aacnn Bulunmas

Hata Aacnn Boolean Tanmlamas; T4 = A . B T3= B+C T1 = A + T3 = A + (B + C) T2 = C + T4 = C + (A . B) T = T1 + T2 = (A + B + C). [ C + (A . B)] T= (A + B + C) . C + (A + B + C) T=A.C+B.C+C+A.B+A.B+C.A.B

MATRS KULLANILARAK MNMAL CUT SET ARATIRMASI : 1. Esas olay (yaprak, balatan olay)lar hari aadaki tm elementler yok saylr. 2. Zirve olaya en yakn olandan balamak kaydyla, mantk kaplarna harf, yapraklara (esas olay) say verilir.

3. Birinci adm olarak zirve olaydan aaya doru, harfleri ve numaralar kullanarak matris oluturulur. 4. lk olarak zirve olayn altndaki mantk kapsnn harfi matrisin en st sol ksmna yazlr. 5. VE kaplarnn harfleri matriste YATAY olarak yazlr, yine VE mantk kaplarnn girdileri de matriste YATAY olarak yer deitirilir. 6. VEYA kaplarnn harfleri matriste DEY olarak yazlr, yine VEYA mantk kaplarnn girdileri de matriste DEY olarak yer deitirilir. Harfin altndaki sralar dolu ise aaya doru yeni bir satra yazlr, ancak VEYA mantk kaplarnn girdilerini matriste yer deitirirken harfin bulunduu satrdaki tm saylar aadaki yeni srayada aktarlr. 7. Final Matris balatclar gsteren bir matristir. Bu matrisin her satr boolean cut seti dir. 8. Final matris sonucunda aadaki deerlendirme yaplarak matris indirgenir ve Minimal Cut Set elde edilir: a) Bir satrn her eleman yukardaki stununda tekrarlanyorsa satr iptal et b) Bir satr iinde tekrarlanan bir say var ise saynn birini sil c) Birbirleriyle ayn olan satrlar sil rnek 2 - Minimal Cut Set rnei;

MATRSN OLUTURULMASI:

Cut Setin Kullanlmas ile: PTnin deerlendirilmesi Maruz olunacak mterek nedenlerin bulunmas Mterek nedenlerin olas analiz edilir Yapsal Cut Setin ve kantatif deerlendirmenin yaplmas sistemin zmlenmesinde nemlidir nemli ETK lerin deerlendirilmesi salanr.

PATH SET: tedeki diyagonal lmleme yaplr Bilgi alannn baarsna balant kurulur. /Maliyet almas yaplr. PATH SET: Bir Path Set, hata aacn balatan bir gruptur ki, meydana gelmedii takdirde zirve olay garanti olarak meydana gelmez. PATH SETN BULUNMASI: VE kaplarnn hepsi VEYA kaplar ile, VEYA kaplarnn hepsi de VE kaplar ile deitirilir. Path Setin matrisinin oluturulmas ve prosedr aynen cut setin ki ile ayndr. Matrisden alnan sonu ise Path Set dir. Bu Cut Setden Path Sete dntrme ift ynl Morgan teoreminin avantajdr. Path set, Cut Setin tamamlaycsdr.

4.11. Olas Hata Trleri ve Etkileri Analizi Metodolojisi - (Failure Mode and Effects Analysis- FMEA): Hata Tr ve Etkileri Analizi (FMEA) disiplini, ABD ordusunda gelitirilmitir. Hata Tr, Etkileri ve Riskinin Analizi zerine Prosedrler olarak adlandrlan Askeri Prosedr MIL-P1629, 9 Kasm 1949 tarihinde balatlmtr. Sistem ve donatm hatalarnn etkilerinin belirlenmesi iin gvenilir bir deerlendirme teknii olarak kullanlmtr.

Bu metedoloji btn teknoloji arlkl sektrler ile uzay sektr, kimya endstrisi ve otomobil sanayinde ok poplerdir. Bu metodun popler olmasndaki balca sebeb kullanmnn kolay olmas ve geni teorik bilgi gerektirmemesidir. Orta dzeyde deneyimi olan bir risk deerlendirme timi tarafndan rahatlkla uygulanabilir. FMEA metodu genellikle paralarn ve ekipmanlarn analizine odaklanr. Bu metod, baarszln olabildii yer ve alanlarn herbirini zmler ve kiisel fikirleride dikkate alarak deer bier ve sistemin paralarnn herbirine uygulanabilir. Hata Tr ve Etkileri Analizi uygulamas; Her hatann nedenlerini ve etkenlerini belirler. Potansiyel hatalar tanmlar. Olaslk, iddet ve saptanabilirlie bagl olarak hatalarn nceliini ortaya karr. Sorunlarn izlenmesini ve dzeltici faaliyetlerin yaplmasn salar.

Hata Tr ve Etkileri Analizi, rnlerin ve proseslerin gelitirilmesinde ncelikli olarak hata riskinin ortadan kaldrlmasna odaklanan ve bu amala yaplan faaliyetleri belgelendiren bir tekniktir. Bu analiz nleyici faaliyetlerle ilgilenmektedir. Hata Tr ve Etkilri Analizi teknigi aada sralanan ekilde bir eitlilie sahiptir ve uygulama alanlar her trl retim ve hizmet eklini kapsamaktadr. 1. Sistem FMEA: Sistem ve alt sistemleri analiz ederek, sistemin eksiklerinden doan sistem fonksiyonlar arasndaki potansiyel hata trlerini belirlemeye odaklanr. Hedefi, sistemin kalitesini, gvenirliini ve korunabilirliini artrmaktr. Sistem FMEAnn faydalar unlardr: Sistemi etkileyen potansiyel problemlerin bulunabilecei alanlar daralr, - Sistem ierisinde uygulanacak prosedrler iin bir temel oluturulmasna yardmc olur. Sistem ierisindeki fazlalklarn tespit edilmesine yardm eder, - Optimum sistem tasarm alternatiflerinin seilmesinde yol gsterir. 2. Tasarm FMEA: Tasarm hatalarndan doan hata trlerine ynelik olarak retime balamadan nce rnlerin analiz edilmesinde kullanlr. Hedefi, tasarm kalitesini, gvenirliini ve korunabilirliini artrmaktr. Tasarm FMEAnn faydalar unlardr: - Tasarm gelitirme faaliyetleriyle ilgili nceliklerin belirlenmesi, - Potansiyel hatalarn tasarm aamasnda iken belirlenmesinin salamas, - Potansiyel gvenlik sorunlarnn belirlenerek ortadan kaldrlmasna yardm etmesi ve deiiklik iin aklamalarn kaydedilmesinin salanmas, - nemli ve kritik zelliklerin belirlenmesine yardm etmesi, Tasarm FMEAnn uygulanmas sonucunda: - Potansiyel kritik veya nemli zelliklerin bir listesi ile potansiyel hata trlerinin Risk bir listesi elde edilir. ncelik Says tarafndan arlklandrlm - Test, kontrol veya tehis yntemleri kullanlarak potansiyel parametrelerin listesi ile kritik ve nemli zelliklere ynelik, tavsiye edilen potansiyel faaliyetlerin listesi yardmyla hata tr ve gvenlik sorunlarn ortadan kaldracak veya hatalar azaltacak potansiyel tasarm faaliyetlerini tespit etmek mmkn olac 3. Proses FMEA: Bu analiz retim veya montaj prosesindeki eksiklerden doabilecek hata trlerini ortadan kaldrmak ve retim ve montaj prosesini analiz etmek amacna hizmet etmektedir. Proses FMEAnn kullanmnn salad yararlar yle zetleyebiliriz:

retim veya montaj prosesinin analizine yardmc olmas ve dzeltici faaliyetlerin nceliklerini belirlemesi, kritik veya nemli olan zellikleri tespit etmede ve kontrol plan oluturmada yardmc olmas; proses aamasnda ortaya kacak hatalar belirlemesi ve dzeltici faaliyetlerle ilgili plan sunmas. Bu tekniin uygulanmasyla potansiyel kritik veya nemli zelliklerin bir listesi hazrlanarak, bunlara ynelik ngrlen potansiyel faaliyetlerin listesi yaplr. Potansiyel hata trlerinin risk ncelik says ile belirlenen listesi zerinde, bu hata trlerinin sebeplerini ortadan kaldracak, ortaya kan hatalar azaltacak ve katsays yardmyla proses yeterliliinin gelitirilemedii durumlarda, hata nedenlerinin ve belirlenmesinin etkinliini arttracak potansiyel bir liste oluturulur. 4. Servis FMEA: Servis FMEA organizasyondaki aksaklklarn analiz edilmesinde yardmc olur. Bu analizin uygulanmasyla; organizasyon faaliyetleri arasnda nceliklendirme yaplmas ve deiiklik iin aklamalarn kaydedilmesi salanr. aknn, sistem ve proses analizinin etkin bir ekilde yaplmasnda, iteki hatalarn ve kritik nemli ilerin belirlenmesinde ve kontrol planlarnn oluturulmasnda yol gstermesi gibi avantajlar salar. Yaplacak olan bir FMEA teknii uygulamas aada zetlenmi olan fonksiyonlarn gerekletirilmesini salar; I. Proses ya da hizmette hatalarn oluturaca en kk bir zararn bile oluumunun engellenmesini salamak iin hata trlerini sistematik olarak gzden geirir. II. Proses ya da hizmeti ya da bunlarn fonksiyonelliini etkileyebilecek her trl hatay ve bu hatann etkilerini tanmlar. III. Tanmlanan bu hatalardan hangilerinin proses ya da hizmet operasyonlarnda daha kritik etkilerinin olduunu belirler, bu yzden meydana gelebilecek en byk hasar ve hangi hata trnn bu hasar retebileceini tanmlar. IV. Montaj, montaj ncesinde, proseste hatalarn oluum olasln ve bunun nereden kaynaklanabileceini (dizayn, operasyon, vb.) belirler. V. Diger kaynaklardan elde edilmesi mmkn olmayan hata oranlarn ve trlerini tanmlayarak gerekli muayene programlarnn kurulmasn salar. VI. Gvenilirliin deneysel olarak test edilebilmesi iin gerekli muayene programlarnn kurulmasn salar. VII. Bir rn iin deiikliklerin olabilecek etkilerini tanmlar. VIII. Yksek riskli bileenlerin nasl gvenilir hale getirilebilecegini tanmlar. IX. Montaj hatalarnn olabilecek kt etkisinin nasl giderilebileceini tanmlar. Hata Tr ve Etki Analizi srecinde takm u unsurlar belirlemeye almaldr : Analize konu olan ksmn fonksiyonu, Sorun karma potansiyeli, Sorunun etkileri, Bu sorunun olas nedenleri, Bu nedenlerin bulunabilirlii, Bu sorunlarn nlenebilmesi iin alnabilecek nlemler.

Hata Tr ve Etki Analizi dokuz temel aamadan olumaktadr: 1. FMEA amalar ve dzeylerinin belirlenmesi iin FMEA planlamas. 2. FMEA'nin gerekletirilmesi iin zel prosedrlerin, temel kurallarn ve kriterlerin tanmlanmas. 3. Fonksiyonlara, etkileim alanlarna, faaliyet aamalarna, faaliyet trlerine ve evreye gre sistemin analizi. 4. Proseslerin, karlkl balantlarn ve bamllklarn gsterilmesi iin hata aac emalarnn, grev ve gvenilirlik emalarnn oluturulmas ve analizi. 5. Potansiyel hata trlerinin tanmlanmas.

6. 7. 8. 9.

Hata trlerinin ve etkilerinin deerlendirilmesi ve snflandrlmas. Hatalar nleyecek ve kontrol edecek nlemlerin tanmlanmas. nerilen nlemlerin etkilerinin deerlendirilmesi. Sonularn belgelendirilmesi.

ekil-42 FMEA Prosesi Muhtemel Zarar Modu: Sistem ierisinde zarara neden olabilecek ilemler esnasnda meydana gelebilecek raslantsal ve doal olaylardr. letmenin btn ierisindeki paralar ayr ayr ele alnr, olas zarar verici olaylar tespit edilir, bu olaylara zarar modlar denilmektedir. Zararlarn Etkileri- Sonular: Gereklemesi olas durumlarn meydana getirdii zararlarn iletme zerindeki etkisinin belirlenmesidir. P, S, D, RS, harfleriyle gsterilen sembollerin anlamlar aada verilmitir: P: Her bir zarar modunun oluma olaslk deeri; S: Zararn ne kadar nemli olduunun deeri, iddet, ciddiyet D: Zarar meydana getirecek durumun kefedilmesinin zorluk derecelendirilmesi, RS: Risk ncelik says RS deeri P, S ve D deerlerinin arpmyla elde edilir. RS = P(olaslk) x S(iddet) x D(fark edilebilirlik)

FMEA analizi yardmyla olas zarar meydana getirecek durumlar nceden sezilerek nlemler gelitirilir ve bylece olas zararlarn art olasl giderilir.

Tablo -43 Zararn iddeti (Ciddiyet)

Tablo -44 Zararn Oluma Olasl

Tablo 45 Fark Edilebilirlik

Tablo-46 Olas Hata Trleri ve Etkileri Analizi Risk Deerlendirme Formu Bu llere gre analizler yaplr ve sonular risk tablosuna kaydedilir. Sonuta kritik saylar ortaya karlr ve kritik olaylarn meydana gelmeleri nlenmeye allr. RS katsaysnn en byk deerinden balanarak nlemlerin alnmasna balanr, nk en byk zararlar RSnn en byk deerlerine isabet etmektedir. FMEA metodu ile gerekletirilen bir alma ok yararldr nk sistemin iindeki aksaklklarn neler olduu ve sistemin almas hakknda bilgi salar. Analist, sistematik yaklamdan dolay sistemin nasl altn daha iyi anlama hususunda daha iyi bilgi sahibi olur.

4.12. Gvenlik Denetimi (Safety Audit) Sistem gvenlik analizi iki metodun kombinasyonudur: Fabrika ziyaretleri yaplmas ve eklist uygulanmasdr. Fabrika ziyaretleri ve gelimi kontrol listeleri ile deneyimi fazla olmayan analistler tarafndan uygulanabilen ve herbir prosese uygulanabilen resmi bir yaklamdr. Tipik bir eklist, spesifik alanlara dayanan tanmlamalar ile tehlike belirler. Gvenlik Denetiminin PRAdan fark tehlikeli alanlarn snflandrlmasnn ve bu alanlardaki tehlikelerin tanmlanm olmasdr. Gvenlik denetiminin yaplabilmesi iin mutlaka risk haritalarnn karlm olmas ve snflandrmalarn yaplm olmas gereklidir. eklistler PRAda olduu gibi tecrbeli uzman kiiler tarafndan hazrlanmas durumunda etkili olacaktr. Ancak gvenlik denetimini yapmak PRA yapmaktan daha kolaydr, nk tehlikeli alanlar belirlenmi ve snflandrlmtr ve o blgeye zel eklistler hazrlanm, gvenlik uzmannn analiz yapmas kolaylatrlmtr. Gvenlik denetiminde talimatlar, i ynergeler ve alma izinlerinin de hazrlanmas gerekmektedir. Kaza, olay aratrmas ve raporlamasnn da mutlak suretle yaplmas gereklidir. Unutulmamaldr ki eklistler iyerine/iletmeye zeldir ve tecrbesi, deneyimi fazla olan kiiler tarafndan iletmenin yada iyerinin tehlikeleri gz nne alnarak hazrlanmaldr. Denetleme Prosedrnn Gelitirilmesi: Denetmen, denetim listelerini (eklist) iyerinin kalitatif deerlendirilmesi iin basit bir ara olarak grmemeli, bunu iyerinin kantitatif adan deerlendirilmesi iin nemli bir veri kayna olarak alglamaldr. Denetleme prosedr oluturulurken, iyerinde/iletmedeki alma konusu, sklkla denetlenmesi gereken blmler, makinalarn kullanm skl, yetersiz gvenlik ve salk artlar olan ekipman, kullanlmas gereken kiisel koyucular, uygulanacak talimatlar gz nne alnmaldr. Denetimde bir yol gsterici olarak, bir i gvenlii uzmannn genel anlamda aadaki konularda gvenlik denetimi uygulamas gerekir, uygulama yaplrken;

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Binann durumu Temizlik Elektirik techizat, donanm Iklandrma Makinalar Havalandrma ve stma

7. Personel 8. El aletleri ve makinalar 9. Kimyasallar 10. Yangn tedbirleri 11. Makinalarn bakm ve korunumu 12. Kiisel korunma cihazlar konularna dikkat edilmelidir.

Gvenlii Denetim Sistematii ve Yrtm: ileri uyarmakla grevli i gvenlii uzmannn tavr ve hazrl ne olmaldr?

1. n hazrlk 2. Denetim gzergahnn belirlenmesi 3. Yneticiler ile grme 4. Tm tehlikeli durumlara kar dikkat kesilme 5. Not alma 6. Diplomatik ve yapc olma

7. Tehlikeli almalarla yakndan ilgilenme 8. Gece vardiyasnn denetimi 9. Plan ve zel talimatnamelerin gzden geirilmesi 10. Ynetime sonucu bildirme 11. Tavsiyelerde bulunma

Gvenlik denetimi uygulanan bir iletmede, eklistlerin yansra alma izinlerinin hazrlanmas ve bu listelerin alma yaplan yerde bulundurularak, izinlerin uygulanp uygulanmadnn kontrolnn de yaplmas gereklidir.

Gvenlik denetim metodolojisi bir tek kii tarafndan gerekletirilebilir, ancak bu kiinin yangn kontrol, depolama, tehlikeli materyaller,acil eylem planlamas vb. konularda tecrbeli olmas gerekir. iletmenin durumu hakkndaki denetim raporunun hazrlanmas iin benzer ilemler ieren iletmelere dayanan destek dkmanlar kullanlabilir. Kaza/Olay/Meslek Hastal Aratrma ve statistiksel Kayt Oluturulmas Bir iyerindeki meydana gelen i kazalar, meslek hastalklar ve olaylarn analizleri ve olu ekilleri, kurallar hakknda en nemli ilgiler tutulan Kaza/Olay/Meslek hastal formlarndan toplanabilir. Denetlemelerdeki kaza raporlar ve kaytlar (eklist- Kazaya ramak kalma formu Tehlikeli durum bildirim formu- Tehlikeden dolay ii red etme formu) etkili Sal ve Gvenlii programlarnn dzenlenmesi amacyla gerekli bilgileri elde etmek iin nemlidir. Kaza raporlamas ile neler yaplabilir? I. Her kaza/Olay/Meslek Hastal raporu yeniden incelenebilir, denetlemelerde belirlenememi tehlikelerin alt izilebilir. II. Olgu hz hesaplanabilir. III. Kazas sklk ve arlk hz hesaplanabilir. IV. Mal hasar frekans ve fiyat iddet frekans hesaplanabilir. Veriler toplandktan sonra srekli ihlal edilen kurallar analizlerle tespit edilebilir. Bu veriler nceliklerin belirlenmesi ve iyiletirici davranlarn tespiti asndan nemlidir. Veri analizleri her birimin problemlerini gsterir, bu da birimlerin eitim programlarnn veya ncelikli el durumlarnn dzenlenmesi iin gereklidir. Kazalar ile ilgili bilgilerin alanlara bireysel olarak ulatrlmas yerine grnr bir yerde bir pano zerinde bu bilgiler ilan edilmelidir. rnek Kaza/Olay/Meslek Hastal Aratrma Raporu, Kazaya Ramak Kalma Formu, Tehlikeli Durum Bildirme Formu ve Tehlikeden Dolay i Red Etme Formu Tablo- arasnda verilmitir. Kaza/Olay/Meslek Hastal Kayt Analizleri: Kaytlardaki verilerin analizleri her birimin problemlerini gsterir, bu da birimlerin eitim programlarnn veya ncelikli zel durumlarnn dzenlenmesi iin gereklidir. eklist ve kaza raporlarnn analizi zel nleyici tedbirlerin gstergelerini deerlendirmede kullanlmaldr. Periyodik ztler, aylk ve yllk olarak oluturularak, zetler ayr ayr toplanmaldr. Aylk zetlerin temel amac, yl boyunca gvenlik nlemlerinin verimliliinin gidiatnn izlenebilmesidir. Aylk istatistiklerde ; gremezlikle sonulanan kaza toplam, gremezlikle sonulanmayan kaza toplam, alma saati, Ortalama ii says, Kaza sklk hz, Kaza arlk hz, Toplam kaza hz tutulmaldr.

statistikler toplanmal ve korunarak erilerin deerlendirilmesi ve gemile karlatrlmas yaplmaldr. a.Olgu Hz: yerinde meydana gelen tm kazaya ramak kalmalar, tehlikeli durum bildirimleri ve salkla ilgili bildirimler gz nne alnarak, belirlenmi bir zaman kesiti iinde (hafta,ay, yl gibi) iletmede oluabilecek olas kaza veya meslek hastal hz yani olgu hz

hesaplanr. Baka bir deyile iletme ierisinde ne sklkta bir olay meydana geldii sorusunun yantdr. Bu oran hesaplamak iin kullanlan iki yntem mevcuttur. I.YNTEM: Bir takvim ylnda allan 1,000,000 i saatine karlk ka olgu olduunu gsterir. Olgu Says * 1.000.000 Olgu Hz = ------------------------Toplam alma Saati II.YNTEM: Tam gn alan her 100 kii arasnda ka olgu olduunu gsterir. Olgu Says * 225.000 Olgu Hz = ------------------------Toplam alma Saati Olgu says; tm kazaya ramak kalmalar, tehlikeli durum bildirimleri ve bir gn i gremezlik alnan i kazalar ve meslek nedeniyle hastalanmalarn saysnn toplamdr. Formldeki deikenler; Olgu Says = tehlikeli durum, kazaya ramak kalma, 1 gn raporlu i kazalar, hasarl kazalarn tm toplam says Toplam alma saati = her gn iin 8 saatlik tam alma ile arplarak tm sigortallarn bir yl iinde toplam alma saati bulunur. 1,000,000 = allan bir milyon i saatinde i kazas saysn bulmak iin kullanlr. 225,000 = II. yntemde, tam gn alan 100 sigortalnn haftada 45 saat, ylda 50 hafta alt kabul edilerek yaplan hesap sonucu bulunan bir deerdir. b. Kazas Sklk Hz: Belirlenmi bir zaman kesiti iinde (hafta,ay, yl gibi) oluan ve bir gnden fazla i gremezlie neden olan kazalarn saysn belirtmek iin kullanlr. Baka bir anlatmla, oran kazalarn ne kadar sk olduu sorusunu yantlar. Bu oran hesaplamak iin kullanlan iki yntem mevcuttur. I.YNTEM: Bir takvim ylnda allan 1,000,000 i saatine karlk ka kaza olduunu gsterir. Kaza Says * 1.000.000 Kazas Sklk Hz = ---------------------------Toplam alma Saati II.YNTEM: Tam gn alan her 100 kii arasnda ka kaza olduunu gsterir. Kaza Says * 225.000 Kazas Sklk Hz = -------------------------Toplam alma Saati c. Kazas Arlk Hz: Bu oran, i kazalar yznden ne kadar i gn kaybedildiini gsterir. kazas ayn KSHnnda kullanlan tanmdr. KAHnnn ak forml yledir: I.YNTEM: Bir takvim ylnda allan 1,000,000 saatte ka i gnnn i kazas nedeniyle kaybedildiini gsterir. Toplam Gn Kayb * 1.000.000 Kazas Arlk Hz = ---------------------------------Toplam alma Saati

II.YNTEM: allan her 100 satte ka saatin kaybedildiini gsterir. (Toplam Gn Kayb *8)* 100 Kazas Arlk Hz = ------------------------------------Toplam alma Saati Formldeki deikenler; Toplam Gn Kayb = kazas, meslek hastal sonucu toplam gn kayb =(Geici i gremezlik sreleri)+ (srekli igremezlik dereceleri toplam *75) + (lm vak'a says *7500) 1,000,000= allan 1,000,000 i saatinde i kazas nedeniyle kaybolan i saatini bulmak iin kullanlr. 100= II yntemde,allan 100 i saatinde i kazas nedeniyle kaybolan i saatini bulmak iin kullanlr. d) Mal Hasar Frekans: Belirlenmi bir zaman kesiti iinde (hafta,ay, yl gibi) oluan ve kabul edilmi bir deeri aan byk ekipman veya mal hasarna neden olan kazalarn saysn belirtmek iin kullanlr. Baka bir anlatmla, bu oran mal hasarl kazalarn ne kadar sk olduu sorusunu yantlar. Bu oran hesaplamak iin kullanlan iki yntem mevcuttur. I.YNTEM: Bir takvim ylnda allan 1,000,000 i saatine karlk ka mal hasarl kaza olduunu gsterir. Hasar Olay Adedi * 1.000.000 Mal Hasar Frekans = ----------------------------------retim Toplam Saat II.YNTEM: Tam gn alan her 100 kiinin almas esnasnda ka mal hasarl kaza olduunu gsterir. Hasar Olay Adedi * 225.000 Mal Hasar Frekans = --------------------------------retim Toplam Saat Formldeki deikenler; retim Toplam Saat = Ofis gurubu hari, retimde tm alan iilerin ie verdii toplam saat. e) Mal Hasar Fiat iddet Frekans: Belirlenmi bir zaman kesiti iinde (hafta,ay, yl gibi) oluan ve kabul edilmi bir deeri aan byk ekipman veya mal hasarna neden olan kazalardaki hasar maliyetini belirlemek iin kullanlr. Bu oran hesaplamak iin kullanlan iki yntem mevcuttur. I.YNTEM: Bir takvim ylnda allan 1,000,000 i saatine karlk meydana gelen mal hasarl kazalarn maliyetini gsterir. Forml aadaki gibidir.; Hasar Olaylarnn Toplam Fiat * 1.000.000 Mal Hasar Fiyat Frekans = --------------------------------------------retim Toplam Saat II.YNTEM: Tam gn alan her 100 kiinin almas esnasnda meydana gelen mal hasarl kazalarn maliyetini gsterir. Forml aadaki gibidir.; Hasar Olaylarnn Toplam Fiat * 225.000 Mal Hasar Fiyat Frekans = -------------------------------------------retim Toplam Saat

Tablo-47 Kaza/Olay/Meslek Hastal Aratrma Raporu

Tablo-48 Kazaya Ramak Kalma Formu

Tablo- 49 Tehlikeden Dolay i Red Etme Formu

Tablo-50 Tehlikeli Durum Bildirme Formu 4.13. Olay Aac Analizi (Event Tree Analysis - ETA) Olay aac analizi balangta nkleer endstride daha ok uygulama grm ve nkleer enerji santrallerinde iletilebilme analizi olarak kullanlmtr, daha sonra dier sektrlerde de sklkla uygulanmaya balanmtr. Olay Aac analizi, balangta seilmi olan olayn meydana gelmesinden sonra ortaya kabilecek sonularn akn diyagram ile gsteren bir yntemdir. Hata aac analizinden farkl olarak bu metodoloji tmevarml mant kullanr. Kaza ncesi ve kaza sonras durumlar gsterdiinden sonu analizinde kullanlan balca tekniktir. Diyagramn sol taraf balang olay ile balanr, sa taraf fabrikadaki/iletmedeki hasar durumu ile balanr en st ise sistemi tanmlar. Eer sistem baarl ise yol yukar, baarsz ise aa doru gider. Olay ac analizinde kullanlan mantk, hata aac analizinde kullanlan mantn tersinedir. Bu metod; srekli alan sistemlerde veya standby modunda olan sistemlerde kullanlabilir.

Sisteme meydan okumaya kar sistemin cevabnn kefi ve sistemin baar/hata olaslk deerlendirmesinin yaplmasdr. rnek Meydan Okuma; Tankn boru hattnda patlama Depolanm yanc malzemenin tutumas Sistem hatas Teknoloji ihtiyac Normal sistem iletme komutlar Ykseltilmi ticari rekabet stenmeyen zincirleme olaylarn meydana gelmesi

Olay Aac Analizi ( Genel Durum); Sistem iindeki tm gvenilir operasyonal deiimler tanmlanr. Her bir yol takip edildiinde nihai baar veya hataya gtrr.

ekil 43 Olay Aac Genel Durum Olay Aac Analizi (Bernoulli Modeli); Sistemin davrann temsil eden basit aaca indirgenir. kili dal kullanlr. Final ktlar geri dndrlemez hatalar ve hi yenilgisiz baarlara direk olarak gtrr. Bir hata aac veya dier analizler ; balang olayn veya koulun olasl belirlenir.

ekil -44 Bernoulli Modeli Olay Aacndan Hata Aacna Transformasyon: Sisteme meydan okuyan bir olaya kar sistemin cevabnn ve baar/hata deerlendirmesinin yapld Olay Aac diyagramndan hata aac diyagramna kolaylkla transformasyon yaplabilir. Bylelikle final ktlarndan elde edilmi olan geridnlemez hatalarn esas olaylarnn deerlendirmesi ve eit hata aacnn belirlenmesi salanr. (ekil 45)

ekil-45 Olay Aacndan Hata Aacna Transmisyon 4.14. Neden Sonu Analizi (Cause-Consequence Analysis) Bu teknik nkleer enerji santrallerinin risk analizinde kullanlmak zere Danimarka RISO labaratuvarlarnda yaratlmtr, dier endstrilerin sistemlerinin gvenlik dzeyinin belirlenmesi iin de adapte edilmitir.

Neden - Sonu analizi, Hata Aac Analizi ile Olay Aac Analizinin bir harmandr. Bu metedoloji, neden analizi ile sonu analizini birletirir ve bu nedenle de hem tmdengelimli hemde tmevarml bir analiz yntemini kullanr. Neden - Sonu analizinin amac, olaylar arasndaki zinciri tanmlarken istenilmeyen sonularn nelerden meydana geldiini belirlemektir. Neden - Sonu diyagramndaki eitli olaylarn olasl ile, eitli sonularn olaslklar hesaplanabilir. Bylece sistemin risk dzeyi belirlenmi olur. Tipik bir Neden - Sonu analizi diyagram ekil-46 'da gsterilmitir. SEMBOLLER

ekil -46 Tipik Bir Neden Sonu Temelli Risk Metedolojisi Ak Diyagram Balatc Olayn Olasl; P0 = (P0.P1) + P0(1-P1)(1-P2) +P0(1-P1)P2 Neden Sonu Analizinin avantajlar; Neden Sonu analizi en kt durum sonucuna gre hatalarn belirlenmesi ile snrlandrlmamtr, daha az tutucudur ve imkan dahilinde daha gerekidir. Son olayn tahmin edilmesine ihtiya yoktur. oklu yanllarn ve hatalarn var olduu sistemlerin deerlendirilmesine olanak salar. Olaylarn zaman sralamas dikkatle gzden geirilir. Uygun sistem ilemlerinin sonularnn olasl farkl saylarla belirlenebilir, kayplarn derecelendirmesi yaplabilir. O nedenle, ksmi baarlarn veya hatalarn dereceleri belirlenebilir. Sistemin maruz kald, potansiyel tek-nokta hatalar veya baarlar deerlendirilebilir.

Limitleri; Analistin sistemdeki deiikleri nceden sezmesi gerekir. Operasyonun aamalarnn analist tarafndan nceden sezilmesi gerekir. Sonucun iddetinin belirlenmesi subjektif olabilir ve analist iin savunmas zordur. Olaslklar saptamak genellikle zordur ve tartmaldr.

Balatc meydan okuma analiz tarafndan ortaya karlmaz, fakat analist tarafndan grlebilmelidir.

4.15. Tehlike Snflandrma ve Derecelendirme Eer firma, fabrika veya iletme bir byme ve genileme planlyorsa veya daha basit olarak bir prosesi deitirmeyi planlyorsa ve birincil tehlike deerlendirmesi (PHA) bir koruma seviyesi olarak gvenlik lmleme sistemini kullanmay gsteriyorsa, ANSI/ISA S8.4.01, IEC 61508, TUV snf vb. standartlardan birine gre Gvenlik lmlemesi gerekir. Neden? nk bir iletme yada fabrika ierisindeki tm blgelerin tehlike dereceleri ayn olmayabilir, tm fabrika veya iletmede ok zellikli tedbirleri alnmas gerekmezken, fabrika veya iletmenin yanlzca bir blm iin ok zellikli ekipmanlarn ve korunma tedbirlerinin alnmas gerekebilir. Ayrca gvenlik snflandrmas yada kullanlan kimyasallara gre snflandrma yaplmas iyerinde alnacak tedbirlerin ok daha rahat alnmasn salar ve bu blmdeki risk deerlendirmesinin daha sk aralklarla lmlenmesini ve deerlendirilmesini salar. Birok lkede Proses Endstrileri in Gvenlik lmleme Sisteminin Uygulanmas kabul edilmitir ve OSHA 29 CFR Blm 1910 tarafndan da kullanlmas zorunlu olmutur.

ekil -47 Gvenlik lmleme Standartlar karlatrmas Hem OSHA hem de EPA milli standartlarnda (rnein ANSI- Amerikan Milli Standartlar Enstits ) gvenlik lmleme sistemine atfta bulunulur.ekil-47'de gvenlik lmleme sistemlerinin karlatrlmas verilmitir. Aada deiik snflandrma standart ANSI/ISA S84.01, IEC 61508 ve NFPA Tehlike Derecelendirme Endeksi incelenmitir.

Tablo -51 SIL ile Prosesin Mevcudiyet Gereklilii, PFD ve 1/PFD Arasndaki Balant Gvenlik lmleme Sistemi (SIS) Gvenlik Btnlk Derecesi (SIL) : ISA ANSI tarafndan akredite edilmi bir organizasyondur. Herhangi bir proseste, Proses Tehlike Analizi (PHA), prosesin mekanik btnl ve proses kontrol tehlike potansiyelini azaltmak iin yeterli olmadn gsteriyorsa Gvenlik lmleme Sistemine (SIS) Gvenlik Btnlk Derecesi (SL) atanmas gerekmektedir. Prosesin tehlikeli olduu anlaldnda, SIS tehlikeyi azaltmak veya prosesi gvenli duruma getirmek iin gerekli olan ekipman ve kontrol mekanizmalarn ierir. Gvenlik Btnlk Derecesi (SIL) ne demektir? Gvenlik Btnlk Derecesi (SIL) ve olaslk, Gvenlik lmleme Sisteminin (SIS) btnlnn istatistiksel olarak ifade edilmesinde kullanlan iki parametredir. rnein SL deeri 1 olan SISde ekonomik risk olduka dktr ve %10 hata riski (ya da %90 ayakta kalma) ieren SS kabul edilebilir bir deerdir. Ancak; rnein bir sv tanknn yksek seviyeli tanmasnda sz konusu olan SIL 1 SISi ele alalm. %90 ayakta kalma demek, yksek seviyeye ulalan her 10 defada bir adet tahmin edilen bir hata bulunmasdr. Sv tanknn yksek seviyeli tanmasnda , bu kabul edilebilir bir risk midir? Getiimiz bir ka yl ierisinde SILe niteliksel bak as yava yava gelimi ve SIL konsepti bir ok kimsayal ve petrokimyasal fabrikada uygulanmtr. Niteliksel bak, SIS hatasnn fabrika personeli, halk ve toplum zerindeki etkisine baldr. Bu niteliksel bak bir tartma yaratabilir. Minor nedir? Major nedir? Hangi noktada, teorik olarak zarar veya kaza sonucu lm meydana gelir. Belirli bir iletme, fabrika nitesi veya kimyasal prosese tehlikeler iin spesifik SIL tavsiye etmek maksadyla kullanlan kesin kurallar ieren bir standart yoktur. SILin tayin edilmesi kollektiftir veya irketin risk ynetim temelli karardr ve risk tolerans felsefesidir. SILin tayin edilmesi iin mhendislik pratii ve risk deerlendirme takmnn tecrbesi gerekir. Seilen proses veya nite iin SIL seiminin dorulanmas ve sabitliin garanti edilmesi PHA'da dkmantasyonu azaltarak zaman kazandrr.

Risk Matris ile SIL; ( ANSI/ISA S84.01 ve IEC 1508/IEC/1511(Draft)) a) ki boyutlu SIL Matrisi;

b) boyutlu risk matrisi; boyutlu matris de iilerin bamsz korunma derecesine (Independent Protection Layers IPL ) gre olayn iddeti ve olaslna bal SIL deeri belirlenir. ilerin korunma derecesine gre SIL deerinde indirim yaplr.

Risk Grafii ile SIL; (IEC 61508) Ancak IEC 61508 metedolojisi daha ok HAZOP uygulanan proseslerin Gvenlik Btnlk Derecesinin (SIL) tespiti iin kullanlr. SIL, maruz kalma zaman, olayn oluumundan ka ve olasl asndan analistin gr asndan deerlendirilmesidir. Sonu, ieriin kayb, yangn, kimyasal, zarar veya lm asndan ve PHA'da prosesin deerlendirilmesinde kullanlr. Sonu iin aadaki sorular olay iin deerlendirilir; Burada potansiyel zarar veya lm olabilir mi? Maruz kalan kii kurtarlabilir mi / iyileebilir mi? Maruz kalan kii normal faaliyetlerine geri dnebilir mi? Etkiler akut veya kronik midir?

Maruz kalma frekansi iin proses nitesinde personel bulunmas ve bu personelin faaliyetleri gz nne alnarak deerlendirilir. Maruziyet skl ve sresi iin aadaki sorular olay iin deerlendirilir; Proses nitesi uzakta m veya esas personelin younluunun bulunduu alanda m? Operasyon veya bakm istasyonu nasl kapatlabilir/durdurulabilir? Yaknnda ne sklkta personel alyor?

Mhendis personel veya bakm onarm iilerinden ne kadar destek alabiliyor? Dier proses nitelerine eriim iin esas ulam alan mdr?

Tehlike deerlendirme takm iin kan olasl zerinde anlama salanmas zor olabilir, nk mhendislik ve risk deerlendirmesini yapan kiiler, orada eer alarm mevcutsa kiilerin herzaman kaabileceine inanmak isterler. Ancak zaman kada nemli bir faktrdr. u sorularn mutlaka sorulmas gerekir; Tehlikeli alandan nasl kolay kalr? Ka iin iaretlemeler iyi ynlendiriyor mu? Olayn oluu, alarm ve ka arasndaki mevcut zamanlama nedir? Maruziyet alan iindeki personel tehlike k yerini kolaylkla fark edebilir mi? Alarm sireni var m? Personele kaza senaryo eitimi verildi mi?

Olaslk ve meydana gelme; birok HAZOP ve bir ok Proses Tehlike Analizi iin kullanlan ve deerlendirilmesi kolay olan parametrelerdir. Mevcut tm Gvenlik Btnlk Sistemleri iinde olayn olasl hesaba katlarak deerlendirilir. Bu faktrlere karar verildiinde IEC 61508-Risk Grafii, minimum risk indirgeme dzeyi ve kurumsallam SIL'e karar vermek iin kullanlr. aretlemeler Tablo 52'de verilmitir.

Kk kimyasal fabrikalar tarafndan benimsenen risk matris metodolojisi veya IEC 61508 en az zaman tketen metoddur. PHA prosesi iinde, SIL seimin dorulanmas ve proses ntesinin bir ucundan dier ucuna sabitliin garanti edilmesi analizde zaman kazandrr. rnek bir risk grafii ekil- 48de verilmitir.

ekil-48 rnek Bir Risk Grafii Kantitatif Analiz: SIL'i kantitatif yaklamla tayin etmek iin ok dikkatli bir tekniktir. SIL, prosesin ilem talebleri veya olay olaslnn kantitatif olarak belirlenmesi ile tayin edilir. Olayn potansiyel sebebleri, bir kantitatif risk deerlendirme metedolojisi kullanlarak ekil-49'da gsterildii gibi belirlenir. Kantitatif teknik, olasln kalitatif olarak belirlenmesinin ok g olduu, prosesin gemii hakknda ok snrl bilginin bulunmad durumda sk sk kullanlr. metod, esas olayn potansiyel sebeblerinin ve herbir potansiyel sebebin olaslnn belirlenmesini gerektirir.

ekil-49 Proses Taleplerinin Kantitatif Analizi SILin belirlenmesinde, kabul edilebilir risk frekansnn, proses talebine blnmesi ile stenen Hata Olasl (Probability to Fail on Demand PFD) hesaplanr.

Kabul Edilebilir Frekans PFD = ----------------------------Proses stei Denklemin tersinden ise Risk ndirme Faktr- (Risk Reduction Factor-RRF) hesaplanr. Proses stei RRF =-------------------------Kabul Edilebilir Frekans Son teknik, en az zaman gerektiren metoddur ve SIL metedolojisi iin ok fazla insan gc gerektirmediinden bir ok kk kimyasal fabrika tarafndan benimsenmitir. Kollektif Zorunlu Seim; Son teknik, SIL atama yntemlerine yksek miktarlarda insangc ayrmak istemeyen bir ok kk, zellikli kimyasal fabrikalar tarafndan adapte edilmi bulunan en az zaman alan yntemdir. Bu metod ile, SIL'in SIL 1'den byk seilmesi karar verildiinde maliyetlerde byk art olduunun farkna varlr. SIL 2 veya SIL 3n seilmesi, SIS tasarmn prosesteki cihazlarn yedeklemesi ve eitlilii ynnde zorlar. Bu kabulden yola kldnda, bir ok kk firma gvenlikli bir sistem, gvenli sistemdir ve dolaysyla SIL 3 olmaldr grne eilim gsterirler. SILin 3 seilmesi ile; ka mmkn olmayabilir, birileri yaralanabilir veya lebilir veya etki n ksmda yada arka ksmda olabilir gibi sorular dikkate alnmam olur. Bu yaklamlar, PHA prosesinde zaman kazanlmasn salar, SIL seiminin gerekelerinin belirtildii dokmantasyonu azaltr ve proses niteleri arasndaki tutarll salar.

KAYNAKA

1. International Labor Office, Major Hazard Control A Practice Manuel, Geneva, 1991 2. Braasch, Wolfram, Workshop on Risk Assessment, The Third International Conference on Quality Management, 2000 3. CLEMENS, P.L.,Fault Tree Analysis, JE Jacobs Severdurup,February 2002, 4th Edition 4. CLEMENS, P.L., Event Tree Analysis, JE Jacobs Sverdrup, 2nd Edition, February 2002 5. Mohr, R.R., Failure Modes and Effects Analysis, JE Jacobs Sverdrup, 8th Edition, February 2002 6. Summers, Angela E. Ph.D., Techniques for Assigning A Target Safety Integrity Level, ISA Transactions 37 (1998) 95-104. 7. ANSI, ANSI/ISA S84.01 and Draft IEC 61508,Safety Integrity Level - How This Standard Will Affect Your Business,1998 8. Sean Carron, P.Eng and Paul Raynor B.Sc.,The Enhanced Approach to Process Hazard Analysis and Safety Instrument System Design,ISA Technical Paper 6015, 2002 9. Approved Code of Practice for Managing Hazard to Prevent Major ndusturial Accidents, Health and Safety in Employment Act,1992 10. OHSAS 18001:1999, Occupational Health and Safety Management SystemsSpecification 11. OHSAS 18002 :2000, Occupational Health and Safety Management Systems Guidelines for the Implementation of OHSAS 18001 12. National Fire Protection Association, Identification of fire Hazard of Material, NFPA Nos. 704M, 325, 49, 1992 13. DOW Chemical Company: Fire and Explosion ndex Hazard Classification Guide, Midland, Michigan, fourth edition,1991 14. Australian Standart-OCCUPATIONAL HEALTH AND SAFETY RISK MANAGEMENT HANDBOOK DRAFT FOR REVIEW,JULY 2002) 15. Risk Management Prosses, Proses Hazard Analiysis, Safety Management Services, nc., Safety Management, 2002 16. Safety Management Services,inc. (SMS), Proses Hazard Analiysis, Risk Management,2002 17. MIL-STD-882-D Standard Practice For System Safety, 2000 18. Draft Proposed Safety And Health Program Rule 29 CFR 1900.1, OSHA,2002 19. James, E.Kelly, Fault Tree Analysis Methods and Applications, Reliability in Product Design and Testing University of Washington August 18, 2003, Page 1 of 13 20. Gossman, David, Gossman Consulting, Inc., GCI Tech Notes, Hazop Revews, August,1998, Volume 4, Number 08 21. Colin S. Howat Ph.D., FAULT TREE ANALYSIS, Plant & Environmental Safety, 2002 22. Tan Hiap Keong, Risk Analysis Methodologies, thk@pacific.net.sg 23. Tomas, A. Litte, Consulting, FMEA Risk Assesment , TLC,2003 24. YILMAZ, Burcu Selin, Hata Tr ve Etki Analizi, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi,Cilt2, Say4,2000 25. IT-TTGV Kalite Ar&Ge Merkezi, http://www.kageme.itu.edu.tr, 12.10.2000. 26. noTec Teknoloji Ynetim Danmanl, Hata Aac Analizi, www.inoteconline.com 27. Ergr, Dr. Alp, evresel Ve Mesleksel Risk Deerlendirme, DETF Halk Sal AD Ulusal Toksikoloji ve Klinik Toksikoloji Sempozyumu, Mays 2003 zmir 28. Sal Ve Gvenlii Konferans Bildirier Kitab, 27-28 kasm 1999, MMO, yayn no 239 29. www.kmo.org.tr, Ksaltmalar 30. Z. Seil Tatan, Kazalar, Human resources, Ynetim&Organizasyon ve nsan Kaynaklar Ynetimi, www.insankaynaklar.com/bireyler/trends/makale/iskaza.asp 31. Sosyal Sigortalar Kurumu SSK statistik Yllklar, 1999,2000,2001,20024. 32. BAYKURT, Glistan, Kazalarnn Meslek Hastalklarnn Maliyeti, GSB, YODEM, Ankara,1995 33. ANDA Murat, Risk Analiz ve Ynetimi, SG, Mays-Haziran 2002, s. 14 34. Ercmet N. DZDAR, TTB Mesleki Salk ve Gvenlik Dergisi, Kaza Sebeplendirme Yaklamlar, Temmuz 2001 35. Yusuf G. TOPALOLU, nsan Kaynaklar, Kalite Sistemleri ve Gvenlii, MMO

Arivi,Temmuz, 2000 36. ARDAN Serdar,OHSAS 18001,imento veren Dergisi zel Eki,Cilt17, Say3, Mays 2003 37. Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi Tetkiki/Ba Tetkiki Eitimi Notlar, Trk Standartlar Enstits, 2004 38. MUMCU Zeynep SAKA , AHN Melda GARPAAOLU, SGS Supervise Gzetme Etd Kontrol Servisleri A Sal ve Gvenlii Teknik Serisi OHSAS 18001 1999 evirisi, Nisan 2000 39. BIAKLI Rknettin, OHSAS 18001, TMMOB Kimya Mhendisleri Odas, Sal ve Gvenlii Dergisi, Kasm-Aralk 2002, s9 40. TOPUOLU Handan, ZDEMR enay, OHSAS 18001 Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi,2000 41. www.dr.logo.com, sd1234567890_-_Resin_solution_X_50_(TR).pdf 42. Zararl Kimyasal Maddeler ve Korunma Yntemleri, Petrol- Yayn 52 43. DZDAR, Yrd. Do. Dr. N. Ercment , KAZA SEBEPLENDRME YAKLAIMLARI Zonguldak Karaelmas niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi retim Planlama ve Kontrol Bl, TTO Mesleki Salk ve Gvenlik Dergisi, Temmuz 2001,S. 44. http://www.ytukvk.org.tr/arsiv/kariyerplanlama4.htm 45. VELCANGL,Prof.Dr. Stk, VELCANGL, Dr. mer, Endstri Sal ve Meslek Hastalklar, YDEM, Ankara, 1987

EK-1 GVENLK BLG FORMLARININ DZENLENMESNE LKN USUL VE ESASLAR TEBL

Resmi Gazete : 11 Mart 2002 tarih ve 24692 say BRNC BLM Ama, Kapsam, Hukuki Dayanak ve Tanmlar Ama Madde 1 - Bu Tebliin amac, Gvenlik Bilgi Formlarnn dzenlenmesinde uyulacak usl ve esaslar ile formda yer alacak bilgileri ve formun eklini belirlemektir. Kapsam Madde 2 - Bu Tebli, tehlikeli kimyasallar kapsar. Hukuki dayanak Madde 3 - Bu Tebli, 11/7/1993 tarih ve 21634 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tehlikeli Kimyasallar Ynetmelii nin, 6/11/2001 tarih ve 24575 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren deiik 22 nci maddesi gereince hazrlanmtr. Tanmlar Madde 4 - Bu Teblide geen teknik terim ve kavramlardan; Madde: Doal halde bulunan veya bir retim sonucu elde edilen, kararlln ve yapsn etkilemeden uzaklatrlabilen zcler hari, retiminde kararlln salamak zere kullanlan katk maddeleri ile retim ileminden kaynaklanan safszl ihtiva eden kimyasal element ve bunlarn bileiklerini, Mstahzar: En az iki veya daha ok maddenin karm veya zeltilerini, Tehlikeli zellik: Patlayc, oksitleyici, ok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, ok toksik, toksik, zararl, andrc, tahri edici, alerjik, kanserojen, mutajen, reme iin toksik ve evre iin tehlikeli zellikleri, Tehlikeli Kimyasal: Patlayc, oksitleyici, ok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, ok toksik, toksik, zararl, andrc, tahri edici, alerjik, kanserojen, mutajen, reme iin toksik ve evre iin tehlikeli zelliklerden bir veya bir kana sahip madde ve mstahzarlar, Maruz Kalma Kontrol: Tehlikeli kimyasallar ile itigal eden iyerlerinde, kullanm srasnda alann ve evrenin tehlikeli kimyasallara maruz kalmasn nlemek veya en aza indirmek iin alnmas gereken bir dizi zel korunma ve nleme tedbirlerini, CAS Numaras: (Chemical Abstracts Service Number) : Kimyasal maddenin, Kimyasal Kuramlar Servisi tarafndan verilen numarasn, IUPAC: (International Union of Pure and Applied Chemistry) Ad : Kimyasal maddenin, Uluslararas Temel ve Uygulamal Kimya Birliince verilen adn, EC Numaras: Avrupa mevcut ticari kimyasal maddeler envanter numaras (EinecsEuropean Inventory of Existing Commercial Chemical Subtances) veya Avrupa bildirimde bulunulan maddeler liste numaras ( Elinics European List of Notified Substance) n, ifade eder.

KNC BLM Genel Hkmler Gvenlik bilgi formunun dzenlenmesi Madde 5 - Gvenlik Bilgi Formunun dzenlenmesinde aada verilen genel kurallara uyulur. a) Gvenlik Bilgi Formlar, tehlikeli kimyasallarn ynetimi konusuna hakim, 11/7/1993 tarih ve 21634 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tehlikeli Kimyasallar Ynetmelii ve bal tebliler ile zellikle bu tebliin uygulanmasna ynelik, gncelleme eitimi de dahil olmak zere, uygun eitim alm kiiler tarafndan dzenlenir. Tehlikeli kimyasallar Ynetmeliinin 22 inci maddesi gereince, Gvenlik Bilgi Formlarn hazrlamakla ykml klnan gerek ve tzel kiiler, Gvenlik Bilgi Formlarn bu zelliklere sahip kiilere dzenlettirmek zorundadr. b) Gvenlik Bilgi Formlar; bu Tebliin EK- 1inde verilen rnek formata uygun olarak, 6 nc maddesinde ngrlen bilgileri ak, anlalr ve ksaca kapsayacak ekilde dzenlenir. c) Gvenlik Bilgi Formuna; Tebliin 6 nc maddesinde belirtilen standard balklar ile EK II sinde her bir standard balk altnda yer almas ngrlen alt balklarn adlar ve numaralar deitirilmeden sras ile yazlr. d) Formun hazrlanmasnda birden fazla sayfa kullanlmas gerekiyorsa; formun her sayfas iin ayn format kullanlr ve formun birinci ksmnda bulunmas gereken bilgiler tm sayfalara ilenir, formun her sayfasnda toplam sayfa numarasndan hangi sayfay gsterdii belirtilir. e) Formda yer alacak bilgilerin temin edilememesi durumunda; balk ve alt balklar hakkndaki bilgiler bo braklmaz, bilgilerin temin edilememesine ilikin gerekeler ''ilikisi yok'', ''uygulamas yok'' ve ''zel hkm yok'' gibi ifadelerle belirtilir. Gvenlik bilgi formunda bulunmas gereken bilgiler Madde 6 - Gvenlik Bilgi Formunda bulunmas gereken bilgiler iki ksm halinde dzenlenir. Gvenlik Bilgi Formunun birinci ksmnda; madde / mstahzar ad, formun dzenlenmesinde kullanlan mevzuat, formun hazrlama tarihi, formda yeniden dzenleme yaplm ise en son dzenlemenin yapld tarih ve kanc dzenleme olduu, sayfa numaras ve form numaras ayr ayr belirtilir. Formun birinci ksmnda yer alacak bilgilerden; a) Madde / mstahzar ad olarak; madde / mstahzarn kimyasal ve / veya varsa ticari ad , b) Formun dzenlenmesinde kullanlan mevzuat olarak; 91/155 / EC ve Gvenlik Bilgi Formu hazrlama Usl ve Esaslar Teblii (yaym tarih ve says)ne uygun olarak hazrlanmtr. ifadesi, c) Form numaras olarak; retici tarafndan verilen form numaras, d) Sayfa numaras olarak; sayfa numaras / formun toplam sayfa numaras yazlr. Gvenlik Bilgi Formunun ikinci ksmnda ; 1 - Madde / Mstahzar ve irket / Sahibinin Tantm , 2 - Bileimi / indekiler Hakknda Bilgi, 3 - Tehlikelerin Tantm,

4 - lk Yardm Tedbirleri, 5 - Yangnla Mcadele Tedbirleri, 6 - Kaza Sonucu Yaylmaya Kar Tedbirler, 7 - Kullanma ve Depolama, 8 - Maruz Kalma Kontrolleri / Kiisel Korunma, 9 - Fiziksel ve Kimyasal zellikler, 10 - Kararllk ve Reaktivite, 11 - Toksikolojik Bilgi, 12 - Ekolojik Bilgi, 13 - Bertaraf Bilgileri, 14 - Tamaclk Bilgisi, 15 - Mevzuat Bilgisi, 16 - Dier Bilgiler, olarak numaralandrlm ve adlandrlm 16 standard balk altnda toplanan bilgiler verilir. Standard balklar altnda yer alacak bilgilerin tespitinde ve forma ilenmesinde, bu Tebliin Gvenlik Bilgi Formu Dzenleyicileri in Rehber balkl EK II sinde ngrlen usl ve esaslara uyulur. NC BLM Dier Hkmler Avrupa birliine uyum Madde 7 - Bu Tebli ; Avrupa Birliinin, tehlikeli mstahzarlara ilikin 1999/ 45/EC sayl Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifinin 14 nc maddesinin ve tehlikeli maddelere ilikin 67/548/EEC sayl Konsey Direktifinin 27 inci maddesinin uygulanmasna ynelik olarak, tehlikeli maddeler ve mstahzarlar iin ngrlen detayl bir zel bilgi sisteminin tanmlanmas ve dzenlenmesine ilikin 91/155/EEC sayl Komisyon Direktifinin 3 nc maddesi ile Ekine uyum iin, bu Direktifin 93/122/EC ve 2001/58/ EC sayl deiiklikleri dikkate alnarak hazrlanmtr. Yrrlk Madde 8 - Bu Tebli yaym tarihinde yrrle girer. Yrtme Madde 9 - Bu Tebli hkmlerini evre Bakan yrtr.

EK-1 GVENLK BLG FORMU RNEK FORMATI

EK-2 GVENLK BLG FORMU DZENLEYCLER N REHBER Bu rehber, Gvenlik Bilgi Formlarnda bulunmas gereken her bir standard balk detaynda yer almas gereken bilgilerin ieriinin, doruluunun ve uyumunun salanmasn teminen, Gvenlik Bilgi Formu dzenleyenlere detayl bilgi vermek zere hazrlanmtr. Aada, formda bulunmas gereken 16 standard balk ile birlikte bu balklar / alt balklar detaynda yer almas gereken bilgiler ve bu bilgilerin tespitine ynelik dier bilgiler verilmitir. Madde / mstahzarlarn ok geni ve farkl zelliklere sahip olduu gz nne alndnda, baz durumlarda standard balklar altnda ilave bilgilerin verilmesi gerekebilir. Gvenlik Bilgi Formlarnda, formlarda bulunmas gereken bilgilerin yan sra profesyonel kullanclar tarafndan, iyerinde kullanlan kimyasallardan kaynaklanabilecek risklerin ve olas risklere kar insan salnn ve evrenin korunmas iin alnacak gvenlik nlemlerinin uygulamaya ynelik olarak salkl bir ekilde tespitini teminen, hedef kullanclarn zel gereksinimleri / durumlar da dikkate alnarak belirlenen baz zel ve detay bilgilere de yer verilmesine zen gsterilir. Standard balklar altnda yer almas gereken baz zelliklere ilikin bilgilerin verilmesinin teknik olarak mmkn olamamas durumunda, bunun nedenleri her bir balk altnda aka belirtilmelidir. Her bir tehlikeli zellik iin mutlaka bilgi verilmelidir. Madde / mstahzarn snflandrmasna ilikin herhangi bir bilginin bulunamamas nedeniyle madde / mstahzar tehlikesiz olarak deerlendirilmise, madde/mstahzara ilikin tespit edilmi veya mevcut olumsuz test sonular ayrca aka belirtilmelidir. 1. MADDE / MSTAHZAR VE RKET / SAHBNN TANITIMI 1 numaral bu standard balk altnda, aada verilen alt balklar detaynda bilgiler verilmelidir.

1.1. Madde / mstahzarn tantlmas Madde / mstahzarn etiketinde yer alan bilgileri verin. Tantc bilgiler ; madde / mstahzarn, 11/7/1993 tarih ve 21634 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tehlikeli Kimyasallar Ynetmeliinde belirtilen usl ve esaslara gre belirlenmi olan etiketinde yer alan bilgiler ile ayn olmaldr. Etiket bilgilerinin belirlenmesine ilikin ulusal mevzuatn yetersiz grlmesi halinde, madde / mstahzarn tantmna ilikin gerekli dier bilgileri belirtin. 1.2. Madde / Mstahzarn kullanm Madde / mstahzarn amalanan veya nerilen kullanm biimlerini / alanlarn, bilindii kadaryla belirtin. ok sayda olas kullanm biimi / alan bulunmas halinde, yalnzca en nemli veya en yaygn kullanm biimleri/ alanlarn, madde / mstahzarn fiilen ne ie yaradn (rnein : yangn yavalatc, oksitlenmeyi engelleyici gibi) da belirterek, zet bir tanmla aklayn. 1.3. Firmann tantm Madde / mstahzar piyasaya arz eden retici, ithalat ve mmknse datcnn; ad, firma ad, ak adresi, telefon ve faks numaralarn belirtin. 1.4. Acil durum telefonu 1.3de sz edilen bilgiye ilave olarak, firmann ve / veya ilgili resmi kurumun acil durum telefon numaralarn verin. 2 . BLEM / NDEKLER HAKKINDA BLG 2 numaral bu standard balk altnda verilen bilgiler; alclarn, mstahzarn bileenlerine ilikin tehlikelerini kolayca tanmalarna yneliktir. Mstahzarn kendisine ilikin tehlikeler, formun 3 numaral standard bal altnda verilmelidir. 2.1. Mstahzarn tam bileim yapsnn (bileenlerin yaps ve konsantrasyonlar) verilmesi zorunlu deildir. Bileimdeki maddelerin genel tanm ve konsantrasyonlar yeterlidir. 2.2. 11/7/1993 tarih ve 21634 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tehlikeli Kimyasallar Ynetmeliinde belirtilen usl ve esaslara gre, tehlikeli olarak snflandrlan mstahzarda bulunan aadaki maddeleri konsantrasyonlar veya konsantrasyon aralklar ile birlikte belirtin. (i) Tehlikeli Kimyasallar Ynetmeliine gre, evreye veya insan salna herhangi bir zarar olan maddeler, (ii) ve haklarnda iyeri maruz kalma limitleri belirlenmi olup, (i) paragraf kapsamnda olmayan maddeler. 2.3. 11/7/1993 tarih ve 21634 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tehlikeli Kimyasallar Ynetmeliinde belirtilen usl ve esaslara gre, tehlikeli olarak snflandrlmayan mstahzarlardan ; gaz halinde olmayan mstahzar tek bana konsantrasyonu arlka ? % 1 miktarda aada belirtilen zellikleri tayan madde ihtiva ediyorsa, gaz halinde olan mstahzar tek bana konsantrasyonu hacimce ? % 0,2 miktarda aada belirtilen zellikleri tayan madde ihtiva ediyorsa, bu mstahzarda bulunan bu tip maddeleri konsantrasyonlar veya konsantrasyon aralklar ile birlikte belirtin.

(i) Tehlikeli Kimyasallar Ynetmeliine gre, evreye veya insan salna herhangi bir zarar olan maddeler (1) , (ii) ve haklarnda iyeri maruz kalma limitleri belirlenmi olup, (i) paragraf kapsamnda olmayan maddeler. 2.4. Yukarda belirtilen maddelerin snflandrmasn; maddenin fiziko-kimyasal, salk ve evresel zararlarna gre belirlenmi tehlike iareti ve Risk Durumlar ile birlikte belirtin. Risk Durumlarn ; Risk numaralar eklinde yazn, Risk ibaresinin ak ifadesi iin formun 16 numaral standard balna atfta bulunun. 2.5. Yukarda belirtilen maddelerin isimlerini ve EEC numaralarn; 11/7/1993 tarih ve 21634 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tehlikeli Kimyasallar Ynetmeliinde belirtildii ekilde yazn. CAS numarasn ve mmknse IUPAC adn yazn. Ynetmelie uygun olarak veya bu Rehberin (1) sayl dipnotuna uygun olarak, genel bir isimle adlandrlan maddeler iin tam bir kimyasal tantm gerekli deildir. 2.6 11/7/1993 tarih ve 21634 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tehlikeli Kimyasallar Ynetmeliine veya bu Rehberin (1) sayl dipnotu hkmlerine gre, kimlii gizli tutulan maddelerin gvenli kullanmn salamak zere bu tr maddelerin kimyasal yaplar tanmlanmaldr. Kullanlan isim yukarda belirtilen usulle tespit edilen isimle ayn olmaldr. 3 . TEHLKELERN TANITIMI 3 numaral bu standard balk altnda, madde / mstahzarn 11/7/1993 tarih ve 21634 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tehlikeli Kimyasallar Ynetmeliinde belirtilen usl ve esaslara gre snflandrmasn belirtin. Madde/ mstahzarn insan ve evreye ynelik olarak tad tehlikeleri (zararlar) aka ve ksaca belirtin. Madde/mstahzarn snflandrmasna ilikin mevcut mevzuatn bulunmamas veya yetersiz kalmas halinde, snflandrma Avrupa Birliince ngrlen snflandrmaya gre yaplr. Ynetmelie gre, tehlikeli olarak snflandrlan mstahzarlar ile tehlikeli olarak snflandrlmayan mstahzarlarn ayrmn net bir ekilde yapn. Madde/mstahzarn kullanmndan veya muhtemel yanl kullanmndan kaynaklanan, en nemli olumsuz fiziko-kimyasal etkiler ile insan sal ve evre zerindeki en nemli olumsuz etkileri tanmlayn. Madde/mstahzarn; snflandrmasna neden olmayan ancak, genel tehlikelerine katks olabilecek, tozlama, boma, donma veya toprakta yaayan organizmalara ynelik zararlar trnde evresel etkiler gibi dier zararlarn da belirtin. Etikette yer alan bilgiler; formun 15 numaral standard bal altnda verilmelidir. 4 . LK YARDIM TEDBRLER 4 numaral bu standard balk altnda, ilk yardm tedbirlerini tanmlayn ve acil tbbi mdahale veya uyar gerekiyor ise ilk olarak bu durumu mutlaka belirtin. lk yardm konusundaki bilgiler, ksa, kazazede ve kazazedenin yanndakilerle ilk yardm grevlileri tarafndan kolayca anlalr olmaldr. Belirtiler (semptomlar) ve etkiler

aka zetlenmelidir. Talimatlarda; herhangi bir kaza annda kaza yerinde yaplmas gerekenler ve maruz kalnmasndan sonra takip eden dnemde ortaya kmas muhtemel gecikmi etkiler belirtilmelidir. lk yardm konusundaki bilgileri; solunursa, cilt ve gz ile temas ederse ve yutulursa gibi deiik maruz kalma biimlerine gre ayr alt balklar halinde belirtin. Bir doktorun profesyonel yardmnn gerekli olup olmad veya nerildii durumlar ile doktora iletilmesi gereken zel bilgileri, var ise antidotunu belirtin. Baz maddeler / mstahzarlarn zelliine bal olarak iyerinde yaplmas gereken zel ve acil ilemler iin gerekebilecek zel tavsiye ve tedbirleri belirtin. 5 . YANGINLA MCADELE TEDBRLER 5 numaral bu standard balk altnda, madde/mstahzarn kendinden kaynaklanabilecek bir yangn veya madde / mstahzarn etrafnda kabilecek yangn ile mcadele artlarn; a) uygun yangn sndrcler ve yangnla mcadelede kullanlacak zel sndrme yntemi, b) gvenlik nedenleriyle kullanlmamas gereken yangn sndrcler ve yangn sndrme yntemleri , c) madde/mstahzarn; kendisine, yanma rnlerinden ve gazlamasndan ortaya kan gazlara maruz kalnmas halindeki zel zararlar, d) yangnla mcadele edenler iin gerekli zel koruyucu ekipman, da belirtmek suretiyle aklayn. 6 . KAZA SONUCU YAYILMAYA KARI TEDBRLER 6 numaral bu standard balk altnda, madde/mstahzarn kaza sonucu yaylmasna kar aada belirtilen nlemler ve temizleme metodlarn belirtin. - Kiisel nlemler olarak; uzak tutulmas gereken tututurucu kaynaklar, yeterli havalandrmay salayan ve solunumu koruyucu artlar, tozumay kontrol altna alacak nlemler, deri ve gz ile temasn nleyici tedbirler. - evresel nlemler olarak; kanallara, yzey ve yer alt sularna, topraa karmasn engelleyici uyarlar ve nlemler, civardaki insanlar ve tesislere bildirilmesi gereken uyarlar. - Temizlenme metodlar olarak; Emici materyal kullanm (rnein; kum, diatomaceous toprak, asit tutucu, genel tutucu, tala gibi), gazlarn/dumann suyla azaltlmas, seyreltme. Ayrca, ............y asla kullanma , ......... ... ile ntralize et gibi uyarlar da deerlendirerek gerekiyorsa belirtin. Not :Gerektii takdirde, 8 ve 13 numaral standard bala atfta bulunun. 7. KULLANMA VE DEPOLAMA 7 numaral bu standard balk altnda yer alacak bilgiler; salk, gvenlik ve evrenin korunmasn teminen, verenin, tehlikeli kimyasallarla allan ilerde ve iyerlerinde alnacak tedbirlere ilikin mevzuata uygun olarak, iyerindeki alma usullerini planlanmasna ve rgtsel tedbirlerini almasna yardmc olacak bilgilerdir. 7 . 1 . Kullanma Madde / mstahzarn gvenli kullanm konusunda koruyucu nlemleri ; kontrol altna alma, lokal ve genel havalandrma, gaz haline gelmesi ve tozlanarak yaylmas ile yangn

ve patlamay nleyici tedbirler, evreyi korumak iin gerekli tedbirler (rnein ; egzoz k bacasnda filtre yada artc kullanm, yaylmay nleyici seddeli alanda kullanm, dklenlerin toplanmas ve imhas gibi ) ve madde / mstahzara ilikin zel artlar veya kurallar (rnein; yasaklanan yada tavsiye edilen usuller yada ekipman) gibi tenik nlemleri ieren tavsiyeleri belirtin. Mmknse, bu teknik nlemlerin ak bir tanmn yapn. 7 . 2 . Depolama Madde / mstahzarn gvenli depolanmas iin gerekli olan; depolama odalarnn veya kaplarnn zel dizaynn (tutucu duvarlar, havalandrmay ierecek ekilde), birbiriyle uyumsuz materyalleri, depolama artlarn (s ve rutubet limiti / aral, k, inert gaz gibi), zel elektrik ekipman ile ekipman tiplerini (ex ve etan gibi) ve statik elektriklenmeyi nleyici tedbirler gibi, artlar belirtin. Depolama artlarna bal olarak miktar snrlamalar gerekiyorsa, snrlamalara ilikin gerekli tavsiyeleri belirtin. Madde / mstahzarn ambalajlanmasnda / kabnda kullanlan malzeme tipi gibi zel artlar belirtin. 7 . 3 . zel kullanm(lar) zel kullanm(lar) iin dizayn edilmi nihai rnler iin, amalanan kullanm(lar) hedeflenerek detayl ve uygulanabilir tavsiyeler belirtilmelidir. Mmknse zel rehberlik iin bu konuda onaylanm endstriye / sektre atfta bulunun. 8. MARUZ KALMA KONTROLLER / KSEL KORUNMA 8 numaral bu standard balk altnda, aadaki alt balklar detayndaki bilgiler verilir. 8.1 . Maruz kalma limit deerleri Mesleki maruz kalma limit deerleri ve/veya biyolojik limit deerleri dahil olmak zere, halen uygulamada olan zel kontrol parametrelerini belirtin. Deerler, madde / mstahzarn piyasaya arz edilmesi hedeflenen lkenin deerleri olmaldr. Ayrca, tavsiye edilen izleme usulleri konusunda bilgi verin. Mstahzarlar iin deerlerin, mstahzarn Gvenlik Bilgi Formunun 2 numaral standard bal altnda belirtilmesi gereken her bir bileeni iin verilmelidir. 8. 2. Maruz kalma kontrolleri 8.2.1 . Mesleki maruz kalma kontrolleri. Bu alt balk detaynda yer alacak bilgiler, tehlikeli kimyasallarla allan ilerde ve i yerlerinde alnacak tedbirlere ilikin mevzuatta belirtilen ve bulunduu i yerinde uygun alma artlarnn dizaynn ve mhendislik kontrollerini, yeterli ekipman ve materyal kullanmn, kollektif korunma tedbirlerinin kaynakta uygulanmasn ve kiisel korunma ekipman gibi bireysel korunma tedbirlerinin alnmasn gerektiren madde / mstahzarn ii sal ve gvenlii iin oluturduu risklerin deerlendirmesini yapmada iveren tarafndan dikkate alnacak bilgilerdir. Bu nedenle, bu alt balk detaynda, ilgili mevzuata gre doru risk deerlendirmesinin yaplabilmesini teminen gerekli tedbirler hakknda uygun ve yeterli bilgi verin. Bu bilgiler Gvenlik Bilgi Formunun 7.1 numaral alt bal detaynda verilmi bilgileri tamamlayc nitelikte olmaldr. Kiisel korunmann gerekli olduu yerlerde, hangi ekipmann yeterli ve uygun koruma salayacan detayl olarak belirtin. Kullanlacak ekipman hakknda mevcut mevzuat dikkate aln. Kiisel korunma ekipmanlar zerine mevcut mevzuatn bulunmamas veya yetersiz kalmas durumunda, Avrupa Birliince kabul edilmi mevzuat dikkate aln ve uygun CEN standartlarna atfta bulunun.

8.2.1.1. Solunum sisteminin korunmas. Tehlikeli gazlar, buharlar veya tozlar iin kullanlmas gereken ; tpl solunum cihazlar, uygun / yeterli maske ve filtreler gibi, koruyucu ekipman tipini belirtin. 8.2.1.2. Ellerin korunmas. Madde / mstahzarn ellenmesi srasnda giyilmesi gereken eldiven tipini; eldivenin malzeme tr, el derisinin malzemeye maruz kalma miktar ve sresi gz nnde bulundurarak eldivenin kullanlmas gereken sreler de dahil olmak zere, aka belirtin. Gerekirse, ellerin korunmasna ynelik ilave tedbirleri belirtin. 8.2.1.3. Gzlerin korunmas. Gvenlik gzlkleri, gvenlik gz maskeleri ve yz siperlii gibi gerekli gz koruma ekipmannn tipini belirleyin. 8.2.1.4. Cildin korunmas. Vcudun ellerden baka bir ksmnn korunmas gerekiyorsa ; nlk, izme i ayakkabs, baret ve tam koruyucu elbise (asit ve gaz/buhar tulumu) gibi gerekli koruma ekipmannn tipini ve cinsini belirtin. Gerekirse, cildin korunmasna ynelik ilave tedbirleri ve zel hijyen tedbirlerini belirtin. 8.2.2. evresel maruz kalma kontrolleri verenin, evrenin korunmasna ynelik mevcut mevzuat erevesinde ykmllklerini tam olarak yerine getirebilmesini teminen gerekli bilgileri belirtin. 9 . FZKSEL VE KMYASAL ZELLKLER 9 numaral bu standard balk altnda, iyerlerinde dzenli kontrol tedbirlerinin alnabilmesini teminen, zellikle 9.2 numaral alt balk detaynda belirtilenler olmak zere, madde / mstahzar hakknda aada alt balklar detaynda verilen tm bilgileri formda belirtin. 9 . 1 Genel Bilgiler 9 . 1 .1. Grn Madde / mstahzarn piyasaya arz edildii ( tedarik edildii) fiziksel halini ( kat, sv, gaz ) ve rengini belirtin. 9 . 1 . 2 . Koku Madde / mstahzarn kokusu var ise ve alglanabiliyor ise, ksaca bu kokunun tanmn yapn. 9. 2 . nemli Salk, Gvenlik ve evre bilgileri - pH ; Madde /mstahzarn piyasaya arz edildii ( tedarik edildii ) haldeki pH n veya bunlarn sulu zeltilerinin pH n belirtin . Madde / mstahzarn sulu zelti olmas durumunda konsantrasyonunu belirtin. - Kaynama noktas/kaynama aral ; - Parlama noktas ; - Alev alma scakl (kat,sv,gaz) ; - Patlayclk zellikleri ; - Oksitleme zellikleri: - Buhar basnc ; - Nispi younluk ; - znrl ; - su iinde ; - ya iinde ( zc ya belirtilerek ) ;

- Dalm katsays ; n-oktanol / su ; - Akkanlk ( viskozite ) ; - Buhar younluu; - Buharlama hz ,oran ; deerlerini, test metodunu ve birimlerini belirtin. 9 . 3 . Dier bilgiler Karabilirlik, iletkenlik, erime noktas / erime aral, gaz grubu, kendiliinden alev alma scakl gibi dier gvenlik parametrelerini belirtin. Not 1 : Yukardaki zellikler, 11/7/1993 tarih ve 21634 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tehlikeli Kimyasallar Ynetmelii nde ngrlen metodlara veya karlatrlabilir baka bir metoda gre belirlenmelidir. Not 2 : Mstahzarlar iin yukardaki bilgiler, normalde mstahzarn kendi zelliklerine gre verilir. Ancak, mstahzarn belli bir zarar oluturmayaca belirtiliyorsa, snflandrmasna ilikin her hangi bir bilginin elde edilemedii haller ile mstahzar hakkndaki olumsuz test sonularnn mevcut olduu haller aka belirtilmelidir. Mstahzarn her bir bileeni hakknda bilgi verilmesi gerekli grlyorsa, bu bilgilerin kaynan aka belirtin. 10 . KARARLILIK VE REAKTVTE 10 numaral bu standard balk altnda, madde / mstahzarn kararlln , belli kullanm artlar altnda ve evreye yaylmas halinde ortaya kabilecek tehlikeli reaksiyonlar belirtin. 10 . 1 . Kanlmas gereken durumlar. Tehlikeli reaksiyona neden olabilecek kvlcm, alev, s, basn, k, ok (arpma) ultraviole, radyasyon ve X nlar gibi kanlmas gereken artlar belirtin ve eer mmknse kanlmas gereken artlar ksaca tanmlayn. 10 . 2 . Kanlmas gereken materyaller. Temas halinde, tehlikeli reaksiyona neden olabilecek su, hava, asitler, bazlar, oksitleyiciler veya herhangi bir dier zel madde gibi kanlmas gereken materyalleri belirtin ve eer mmknse kanlmas gereken materyalleri ksaca tanmlayn.. 10 . 3 . Tehlikeli bozunma rnleri. Bozunmas / ayrmasna bal olarak, ortaya kabilecek tehlikeli miktarlardaki materyalleri belirtin ve eer mmknse ksa bir tarifini verin. Aada verilen bilgileri zellikle belirtin: -Stabilizatrlere ihtiya olup olmad ve mevcut stabilizatrler, -Tehlikeli ekzotermik reaksiyon olaslnn bulunup bulunmad, -Madde / mstahzarn gvenlik belirleyicisi olarak, eer varsa, fiziksel grnmnde olabilecek deiiklik, -Su ile temas halinde, eer varsa, oluacak herhangi bir tehlikeli bozunma rn, -Bozunma ile kararsz rnler oluturma olasl. 11 . TOKSKOLOJK BLG 11 numaral bu standard balk altnda, kullancnn madde / mstahzarla temas etmesi halinde, ortaya kabilecek eitli toksikolojik (salk zerine ) etkileri zetle fakat tam ve anlalabilir bir ekilde tanmlayn.

Tanmnzda, madde / mstahzara maruz kalnmas halinde, salk zerindeki deneyimlere ve bilimsel aratrmalar sonucu tespit edilmi bulgulara dayal tehlikeli etkilerini belirtin (rnein L50 > 2000 mg/kg). Deiik maruz kalma biimleri (solunmas halinde, deri ve gz ile temas halinde, yutulmas halinde) hakknda bilgi verin ve fiziksel, kimyasal ve toksikolojik zelikleriyle balantl belirtileri (semptomlar) belirtin. Hemen veya gecikmeli olarak ortaya kan bilinen etkilerini ve ayrca ksa ve uzun sre maruz kalnmas halinde ortaya kan kronik etkilerini (rnein ; allerjik etkii (duyarllk), bayltc etki, kanserojenik etki, mutajenik etki ve reme iin toksik etki (geliimsel toksisite ve dourganlk) gibi ) belirtin. 2 numaral standard balk altnda verilmi olan bilgiler dikkate alnarak, mstahzarlarn iindeki baz maddelerin (veya bileenlerin) sala ynelik zel etkilerine atfta bulunulabilir. 12 . EKOLOJK BLG 12 numaral bu standard balk altnda, madde / mstahzarn havada, suda ve/veya toprakta; yapaca muhtemel etkileri, davrann ve evresel akbetini belirtin. Mmkn olduu lde, belirttiiniz bilgileri destekleyici ilgili test sonularna ilikin bilgileri verin. rnein; (LC50 Balklarda ? 1 mg/ L ). Yaps veya muhtemel kullanm metodlarna bal olarak, madde / mstahzarn evre zerinde yapmas muhtemel etkilerin en nemli zelliklerini belirtin. Ayn tr bilgileri madde / mstahzarn bozunmasndan doabilecek tehlikeli rnler iin de salayn. Bu bilgileri aada verilen alt balklar halinde belirtin. 12 . 1 . Ekotoksisite. Bu alt balk detaynda, madde / mstahzarn; balklar, defne (daphnia), su yosunlar ( algler ) ve dier su bitkileri zerindeki akut ve kronik toksik etkisi de dahil olmak zere, su ortamndaki toksisitesi ile ilgili mevcut verileri belirtin. Ayrca, mevcut olmas halinde, madde / mstahzarn; toprak mikro ve makro organizmalar ile kular, arlar ve bitkiler gibi dier ilgili evresel organizmalar zerindeki toksisitesi ile ilgili verileri belirtin. Madde / mstahzarn; mikro organizmalarn faaliyetlerini durdurucu etkiye sahip olmas halinde, pis su artm tesisleri zerindeki muhtemel etkilerini belirtin. 12 . 2 . Hareketlilik ( Mobilite ). Bu alt balk detaynda, madde veya mstahzarn belirgin baz nemli bileenlerinin(2), doaya braklmas / yaylmas halinde, yer alt suyuna karma potansiyelini, ve / veya doaya braklma noktasndan yaylabilecei mesafe ile yaylma potansiyelini belirtin. Bu konudaki bilgi ve veriler, madde / mstahzar bileeninin ; - evresel katmanlara bilinen veya tahmin edilen dalmn, - Yzey gerilimini, - Absorbsiyon / desorpsiyonunu, iermelidir. Dier fiziko-kimyasal zellikler iin 9 numaral standard bala bakn. 12 . 3 . Kalclk ve bozunabilirlik. Bu alt balk detaynda, madde veya mstahzarn belirgin baz nemli bileenlerinin(2), uygun evresel ortamda, biyolojik bozunma (biodegradation) potansiyelini ve / veya oksidasyon ve /veya hidroliz ilemi gibi uygulamalarla bozunabilirlik potansiyelini belirtin. Mevcut olmas halinde, bozunmaya ilikin yarlanma mrn ayrca belirtin. Madde veya mstahzarn belirgin baz nemli bileenlerinin(2), pis su artm tesislerindeki bozunma potansiyelini belirtin.

12 . 4 . Biyobirikim (bioaccumulative) potansiyeli. Madde veya mstahzarn belirgin baz nemli bileenlerinin(2), biyolojik ortamda (biota) birikme potansiyeli ve besin zinciri yoluyla gei potansiyelini, mevcut ise Kow ve BCF ( Bio Kmlatif Faktr )n referans alarak belirtin 12 . 5 . Dier ters etkiler. Bu alt balk detaynda, eer mevcutsa madde / mstahzarn, ozon tketme ( ozon tabakasn azaltma ) potansiyelini, fotokimyasal olarak ozon yaratma potansiyelini ve/veya global stma ( sera etkisi ) potansiyeli gibi evre zerindeki dier ters etkilerini belirtin. NOT: evre ile ilgili bilgilerin, gvenlik bilgi formunun dier balklar altnda verildiinden emin olun. zelikle evreye kontroll salm, kaza sonucu evreye dalm nlemleri, nakliyesi ve atklarnn bertarafna ilikin bilgileri 6, 7, 13 , 14 ve 15 numaral standard balklar altnda nerin. 13 . BERTARAF BLGLER

13 numaral bu standard balk altnda, madde / mstahzarn, atk zellii kazanmas sonras veya tahmin edilen kullanm sonras ortaya kabilecek atklarnn bertaraf ( elden karlmas ) herhangi bir tehlike oluturuyor ise, atklarn tehlikelerini tanmlayn ve gvenli biimde ynetimi hakknda bilgi verin. Madde / mstahzar atklar ile madde / mstahzar bulam ambalaj ve malzemelerin gvenli bertarafna ilikin uygun yntemleri (yksek sl frnda yakma, geri kazanm ,arazide zel depolama gibi ) aka belirtin. Bu tr atklara ilikin ulusal mevzuata atfta bulunun. lgili ulusal mevzuatn olmamas veya teknolojik gelimelere bal olarak ilgili mevzuatn yetersiz bulunmas durumunda, kullancy, Avrupa Birliindeki uygulamalar ve yrrlkte olan uluslararas veya blgesel ykmllklere bal uygulamalar konusunda uyarn. 14 . TAIMACILIK BLGS 14 numaral bu standard balk altnda, kullanclarca, tesisleri iinde ve / veya dnda madde / mstahzarn tanmas / nakliyesi srasnda uyulmas gereken veya bilinmesi gereken zel tedbirleri belirtin. Madde / mstahzarn tamaclna ilikin olarak ; a) karayolu tamaclnda; - Demir yolu iin , '' RID '' ( Tehlikeli Ykn Demir yolu le Uluslararas Tamaclna ilikin mevzuat), - Karayolu iin, '' ADR '' ( Tehlikeli Ykn Karayolu ile Uluslararas Tamaclna ilikin Avrupa Anlamas), b) kta ii su yollar tamaclnda, '' ADNR '' ( Nehirlerde Tehlikeli yk Tanmasna likin dzenleme ), c) deniz yolu tamaclnda, '' IMDG Kodu '' ( Denizlerde Tehlikeli yk Tanmasna likin dzenleme), d) hava yolu tamaclnda , '' ICAO-TI '' ( Uluslar Aras sivil Tamaclk Organizasyonu Teknik Talimatlar ) ve '' IATA-DGR '' ( Uluslar Aras Hava Tamacl Birlii Tehlikeli Yk Mevzuat ) ,snflandrmas ve kodlamasn ayr ayr belirtin. Bu bilgilerin yan sra madde / mstahzarn ; - UN numarasn, - Snfn, - Sisteme uygun sevk ismini, - Ambalaj grubunu,

- Denizi kirletici maddesini, - Dier uygulanabilir bilgileri, ayr ayr belirtin. 15 . MEVZUAT BLGS 15 numaral bu standard balk altnda, madde / mstahzarn, 11/7/1993 tarih ve 21634 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tehlikeli Kimyasallar Ynetmelii nde ngrlen usl ve esaslara gre hazrlanm olan etiketinde yer alan salk, gvenlik ve evreye ilikin bilgileri belirtin. Bu Gvenlik Bilgi Formu kapsamndaki madde / mstahzarn sat, kullanm, kullanm alanlar ve miktarlarna, evre ve insan salnn korunmasn teminen yasaklama ve kstlama getirilmi ise, bu yasaklama ve/veya kstlamalar yasal mevzuatlar ile birlikte aka belirtin. Mmknse, bu hkmlerin uygulanmasna ynelik dier ulusal mevzuat veya ilgisi olabilecek dier ulusal tedbirleri belirtin. Bu standard balk detaynda yer alacak bilgilere ilikin olarak, ulusal mevzuatn yetersiz kalmas durumunda, zellikle Avrupa Birlii yesi lkelerde olmak zere dier lkelerdeki uygulamalar belirtin. 16 . DER BLGLER 16 numaral bu standard balk altnda, kullancnn salk ve gvenlii ile evrenin korunmasn teminen retici ve ithalatlar tarafndan nemli olduu tespit edilen ve kullanclarn bilgilendirilmesi gerektii dnlen dier bilgileri belirtin. rnein: -lgili Risk Durumlarn liste halinde yazn. Gvenlik Bilgi Formunda 2 ve 3 numaral standard balklar altnda belirtilen Risk Durumlarna ilikin Risk ibarelerinin ak ifadelerini yazn. -Madde / mstahzarn gvenli kullanmna ynelik eitim nerilerini yazn. -Madde / mstahzarn kullanm hakknda nerilen snrlamalar (retici veya ithalatnn yasal zorunluluk olmayan tavsiyeleri) belirtin. -lave bilgileri (yazl referanslar ve /veya teknik olarak irtibat kurulabilecek kii / kurulular) belirtin. -Gvenlik Bilgi Formunun dzenlenmesinde kullanlan anahtar bilgi kaynaklarn belirtin. -Gncel bilgilere dayal olarak Gvenlik Bilgi Formu yeniden dzenlenmise , forma ilave edilen, formdan karlan veya formda deitirilen bilgileri (eer baka bir yerde belirtilmemise) aka belirtin. ---------------------------------------------------(1) Mstahzar piyasa arz eden kiinin; aada belirtildii ekilde snflandrlm bir maddenin kimyasal tanmnn Gvenlik Bilgi Formunda aklanmasnn, fikri mlkiyet hakknn gizli yapsn riske atacan gstermesi durumunda, mstahzar piyasaya arz eden kii,Tehlikeli Kimyasallar Ynetmelii hkmlerine uygun olarak, bu maddeyi ya bu maddenin en nemli fonksiyonel kimyasal grubunu belirleyen bir isimle yada alternatif bir isimle gsterebilir . R41 sayl risk ibaresine sahip olanlar hari, tahri edici olarak snflandrlan maddeler veya dier tehlikeli zelliklerden herhangi birisiyle bir arada tahri edici olarak snflandrlan maddeler. Tehlikeli zelliklerden herhangi biri/birkayla bir arada zararl olarak snflandrlan maddeler. (2) Bu bilgi mstahzar iin verilmez, yalnzca maddeye has bir bilgidir. Bu nedenle, bu formun 2 numaral standart bal altnda yer alan kurallara gre, gvenlik bilgi

formunda tanmlanmas gereken her bir tehlikeli bileen madde iin, mevcut ve uyumlu olduu takdirde bu bilgiler verilmelidir.

EK-2 RNEK MALZEME GVENLK BLG FORMU (MSDS)

EK-3 TEHLKEL ZELLKLER LSTES

(15.5.1994 tarih ve 21935 sayl Tehlikeli Atklarn Snrlar tesi Tanmnn Ve Bertarafnn Kontrolne likin Bazel Szlemesi)

BM Tehlike Snf Says UN1.0 H1

Tehlike zellii Patlayc: Patlayc madde veya atk, kendi bana kimyasal reaksiyon yoluyla belli bir scaklk ve basnta ve hzla gaz olumasna ve evresindekilerin zarar grmesine neden olabilecek kat veya sv halde madde veya atk (ya da maddelerin veya atklarn karm) demektir. Sktrlm Yanmayan Gazlar: Hava ve oksijen ile temasnda yanmayan ancak patlayc ve/veya toksik etkileri bulunabilen gazlardr. aretindeki kapl tpe yaptrlm bant zerine zararl etkisi not edilmitir. Parlayc Svlar : Parlayc kelimesi "tutuabilen" kelimesiyle ayn anlamdadr. Parlayc svlar, kapal hazne deneyinde 60.5 derece, ak hazne deneyinde ise 65.6 derecenin altndaki scaklklarda parlayc bir buhar brakan svlar, sv karmlar, zeltide veya sspansiyonda kat madde ihtiva eden maddelerdir. (rnein boya, vernik, cila gibi maddeler ierip tehlikeli zellikleri nedeniyle baka bir snfa dahil edilen maddeler iermeyen maddeler.) Ak hazne deneyleri ile kapal hazne deneylerinin sonular kesinlikle kyaslamalara olanak tanmadndan, ve hatta ayn deneyin sonular sk sk deikenlik gsterebildiinden bu trden farkllklar gznne alarak yukardaki rakamlardan farkl olarak getirilecek yasal dzenlemeler, bu tanmn zne uygun olacaktr. Parlayc Katlar: Patlayclar snfnn dnda olup da tanmalar srasnda karlalacak koullarda kolayca tutuabilen veya srtnme nedeniyle alev almaya neden olabilen veya katkda bulunabilen katlar ya da atk katlardr Kendiliinden Yanmaya Msait Katlar veya Atklar: Normal tamaclk koullarnda veya havayla temas yznden kendiliinden snmaya ve bu ekilde yanmaya msait maddeler veya atklar.

Sembol E

areti

UN2.0

H2

UN3.0

H3

F+ F

UN4.1

H4.1

F+ F

UN4.2

H4.2

F+ F

UN4.3

H4.3

Suyla Temas Halinde Parlayc Gazlar Brakan Maddeler veya Atklar: Suyla temas durumunda kendiliinden parlayan veya tehlikeli saylacak miktarlarda parlayc gazlar brakan maddeler veya atklar. Oksitleyici: Kendilerinin yanc olup olmamasna baklmakszn, oksijen verme yoluyla dier maddelerin yanmasna neden olanveya katkda bulunan madde veya atklar. Organik Peroksitler: ift deerlikli 0-0 yapsna sahip organik maddeler veya atklar kendi kendine hzlanan egzotermik bozunmaya urayabilecek olan sl adan dengesiz maddelerdir. Zehirli (Akut): Yutulmas, solunmas veya deriyle temas etmesi durumunda lme, ciddi ekilde yaralanmaya veya insan salnn zarar grmesine neden olabilecek maddeler veya atklar Enfeksiyz Maddeler: nsanlarda veya hayvanlarda hastalklara yol at bilinen veya phelenilen zararl mikro organizmalar veya bunlarn toksinlerini ieren maddeler veya atklar.

F+ F

UN5.1

H5.1

UN5.2

H5.2

UN6.1

H6.1

T+

UN6.2

H6.2

UN7.1 H7a,b,c Radyoaktif Maddeler: Bir cismin iinden geerken dorudan doruya veya dolayl olarak iyonlatrc etkisi olan n yayan maddelerdir. UN8.0 H8 Korozif Maddeler: Canl dokuyla temas halinde kimyasal olarak dokuya ciddi zararlar verebilen veya sznt halinde dier mallara ya da ulatrma aralarna zarar verebilen hatta tmyle tahrip edebilen veya baka trden tehlikeler yaratabilen maddeler veya atklar Hava veya Suyla Temas Halinde Toksik Gaz Braklmas: Hava veya su ile temas halinde tehlikeli saylacak miktarda toksik gazlar brakabilecek maddeler veya atklar. C

UN9.1

H10

UN9.2

H11

Toksik (gecikmi veya kronik) : Yutulduklar, solunduklar ya da deriden ieri girdikleri taktirde kanserojen etkiler de dahil olmak zere gecikmi veya kronik etkilere yol aabilen maddeler veya atklar.

UN9.3

H12

Ekotoksik (evre iin tehlikeli): Serbest halde bulunmalar durumunda, biyoakmlasyon yoluyla evre zerinde ani veya gecikmeli olarak olumsuz etkiler yaratan veya yaratabilecek olan ve/veya biyotik sistemlerde toksik etkiler yaratan veya yaratmas muhtemel olan maddeler veya atklar. mha Sonras Zararl Oluturan Maddeler: Bertaraf edilmelerinden sonra herhangi bir yoldan, yukarda sralanan zelliklerden herhangi birine sahip bir dier maddenin (rnein ztlenme svs) oluumuna neden olan maddeler Zararl Madde

UN9.4

H13

Tahri edici madde

EK-4 MALZEME GVENLK BLG FORMLARINDA KULLANILAN KISALTMALAR

UN: Birlemi Milletler NFPA: Milli Yangn nleme Kurumu NIOSH: Milli Mesleki Gvenlik ve Salk Enstits NMAM: NIOSH Analitik metotlar el kitab ACGIH: Hkmete bal endstriyel hijyenistler Amerika Konferans DFG: (Deutsche Forschungsgemeinschaft) Alman aratrma kuruluu CEC: evresel ibirlii komisyonu EINECS: Kimyasal maddelerin Avrupa envanteri IPCS: Uluslararas kimyasal gvenlik program IPCS PRC: Uluslararas kimyasal gvenlii yakndan izleme program APF: Onaylanm Koruma Faktr BAT: Biyolojik Tolerans deeri BEI: Biyolojik maruz kalma indeksleri. Saysal deerler maddelerin dokudaki, svdaki dar verilen rnlerin llerek insan vcudunun absorblad madde miktarn belirlemek metodu temeline dayanmaktadr. CLV: Tavan Deeri CAS No: Kimyasal maddelerin servis kayt numaras CEC: evresel ibirlii komisyonu DOT ID: DOT Belirtme numaras baz zel maddelerin tanmalarn tanmlamak anlamnda kullanlan drt haneli bir say. Baknz: Dzenlemeleri anlatan yaynlar (49 CFR 172.10) Kanada Tehlikeli Mallar Tama Talimat gereince saylara rn Tanmlama Saylar ad verilmektedir.(PINs) Bu numaralar Uluslararas olarak UN n eki tayabilir rnein;(UN 1170 Etil alkol), fakat sadece Kuzey ABD de kullanlanlar, NA n eki ile yazlr. ( NA 9163 Zirkonyum Slfat) EU OEL: Avrupa Birlii Mesleki maruziyet limit deerleri ICSC: Uluslararas kimyasal i gvenlii kartlar LEL: TUTUMA( PATLAMA) ARALII Tututurucu bir kaynakla temas ettiinde patlama veya yanma meydana gelen Gaz yada buhar deriim aral Genellikle araln alt limitine alt patlama veya tutuma limiti LEL/LFL ve st limite de st patlama limiti UEL/UFL denir. Lt patlama veya tutuma limitinin altnda karm yanmayacak kadar fakir stnde de yanmayacak kadar zengindir. MAC: Maksimumu kabul edilebilir konsantrasyon MPC: Maksimum msaade edilen konsantrasyon NIOSH IDLH: NIOSH Sala ve yaama derhal tehlikeli olabilecek deriimler NIOSH RELs: NIOSH Tavsiye edilen maruziyet limitleri OEL: Mesleki maruz kalma limitleri OSHA PELs: Mesleki gvenlik ve salk daresi izin verilebilir maruziyet snrlar(PELs) PDK: zin verilebilir maksimum konsantrasyon RADS: Reaktif hava yolu fonksiyon bozukluu sendromu RTECS: Kimyasal maddelerin zehir etkileri kaytlar STEL: Baka bir sre belirtilmedike, 15 dakikalk srede maruz kalnan, almamas gereken limit deer. TLV- STEL: Ksa sreli maruziyet snr veya maksimum. TLV -TWA: 40 saatlik hafta veya 8 saatlik normal alma sresindeki zin verilebilir zaman arlkl ortalama deriimi TLV: Eik Limit Deeri: ilerin gnlk veya haftalk alma esnasnda byk ounlukla maruz kald fakat kt etkilerin yaamad maddenin havadaki deriimin ACGIH tarafndan tanm. "iler" salkl bireyler anlamnda, "salkl" ise yalar 25-44 arasnda deien 150 paundluk erkek. Daha gen, yal, hasta, doal olarak phelenilen daha az toleransldr ve ilave nlemler alnmaldr. ACGIH TLV nin 3 ekilde olduunu belirtir. TWA: 8 saatlik referans zaman dilimine gre llen veya hesaplanan zaman arlkl ortalama.

EK-5 AVRUPA BRL TEHLKEL MADDELERN TAIDII RSKLERRSK KODLARI

Risk No R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 R9 R10 R11 R12 R13 R14 R15 R16 R17 R18 R19 R20 R21 R22 R23 R24 R25 R26 R27 R28 R29 R30 R31 R32 R33 Kuru halde patlaycdr.

Aklamas

ok srtnme alev ve dier yanclarla temasta patlama riski. ok srtnme alev ve dier yanclarla temasta ciddi patlama riski. ok duyarl patlayc metalik bileikler oluturur. Istma ile patlamaya yol aabilir. Hava ve havasz ortamda patlaycdr. Yangna neden olabilir. Yanc maddelerle temasta yangna neden olabilir. Yanc maddelerle kartrldnda patlaycdr. Alevlenebilir. Kolay alevlenebilir. iddetli alevlenebilir. iddetli alevlenebilir svlatrlm gaz. Su ile iddetli reaksiyon. Su ile temas halinde kolay alevlenebilir gazlar karr. Oksitleyicilerle kartnda patlayabilir. Havada kendiliinden ani olarak alevlenebilir. Kullanmda yanc/patlayc buhar-hava karm oluturabilir. Patlayc peroksitler oluturulabilir. Solunmas halinde sala zararldr. Deri ile temasta sal zararldr. Yutulduunda sala zararldr. Solunmas halinde zehirlidir. Deri ile temasta zehirlidir. Yutulduunda zehirlidir. Solunduunda ok zehirlidir. Deri ile temasta ok zehirlidir. Yutulduunda ok zehirlidir. Su ile temasta zehrli gaz karr. Kullanmda kolay alevlenebilir. Asitlerle temasta zehirli gaz karr. Asitlerle temasta zehirli gaz karr. Toplam etkilerin tehlikesi.

R34 R35 R36 R37 R38 R39 R40 R41 R42 R43 R44 R45 R46 R47 R48 R49 R50 R51 R52 R53 R54 R55 R56 R57 R58 R59 R60 R61 R62 R63

Yanklara neden olur. Ciddi yanklara neden olur. Gzleri tahri edicidir. Solunum sistemini tahri eder. Deriyi tahri eder. ok ciddi tedavisi mmkn olmayan etki tehlikesi. Tedavisi mmkn olmayan etki oluturma ihtimali. Ciddi gz hasarlar tehlikesi. Solunmayla alerji yapabilir. Deriye temasta alerji yapabilir. Kapal artlarda stma ile patlama tehlikesi. Kanser yapcdr. Kaltmsal zararlara neden olabilir. Doutan sakatlklara neden olabilir. Uzun sreli temasta sala ciddi zarar tehlikesi. Soluma ile kansere neden olabilir. Sudaki organizmalar iin ok zehirlidir. Sudaki organizmalar iin zehirlidir. Sudaki organizmalar iin zararldr. Su ortamnda uzun sreli ters etkilere neden olabilir. Flora iin zehirlidir. Fauna iin zehirlidir. Topraktaki organizmalar iin zehirlidir. Arlar iin zehirlidir. evrede uzun sreli ters etkilere neden olabilir. Ozon tabakas iin tehlikelidir. remeye zarar verebilir. Fetslere (doum ncesi ana rahmindeki yavru) zarar verebilir. remeye zarar verme riski mmkndr. Fetse (doum ncesi ana rahmindeki yavru) zarar verme riski mmkndr.

EK-6 AVRUPA BRL TEHLKEL MADDELERN TAIDII RSKLERRSK KOMBNASYONLARI

Risk No R14/15 R15/29 R20/21 R20/22 R20/21/22 R21/22 R23/24 R23/25 R23/24/25 R24/25 R26/28 R26/27/28 R27/28 R36/37 R36/38 R36/37/38 R37/38 R39/23 R39/24 R39/25 R39/23/24 R39/23/25 R39/24/25 R39/23/24/25 R39/26 R39/27 R39/28 R39/26/27 R39/26/28

Aklamas Su ile kolay alevlenebilir gaz oluumuna yol aan iddetli reaksiyon. Su ile temasta zehirli ve kolay alevlenebilir yanc gaz karr. Solunmas halinde/deri ile temasta sala zararldr. Solunduunda ve yutulduunda sala zararl. Solunduunda deri ile temasta ve yutulduunda sala zararl. Deri ile temasta/yutulduunda sala zararl. Solunduunda ve deri ile temasta zehirlidir. Solunduunda ve yutulduunda zehirlidir. Solunduunda deri ile temasta ve yutulduunda zehirlidir. Deri ile temasta ve yutulduunda zehirlidir. Solunduunda ve yutulduunda ok zehirlidir. Solunduunda deri ile temasta ve yutulduunda ok zehirlidir. Deri ile temasta ve yutulduunda ok zehirlidir. Gzleri ve solunum sistemini tahri eder. Gzleri ve deri tahri eder. Gzleri solunum sistemini ve deriyi tahri eder. Solunum sistemini ve deriyi tahri eder. Zehirli: Solunduunda geri dn mmkn olmayan ciddi tehlike. Zehirli: Deri ile temasta geri dn mmkn olmayan ciddi tehlike. Zehirli: Yutulduunda geri dn mmkn olmayan ciddi tehlike. Zehirli: Solunduunda deri ile temasda geri dn mmknolmayan ok ciddi tehlike. Zehirli: Solunduunda yutulduunda geri dn mmkn olmayanok ciddi tehlike. Zehirli: Deri ile temasnda ve yutulduunda geri dn mmknolmayan ok ciddi tehlike. Zehirli: Deri ile temasnda yutulduunda ve solunduundageri dn mmkn olmayan ok ciddi tehlike. ok zehirli: Solunduunda geri dn mmkn olmayan ok ciddi tehlike. ok zehirli: Deri ile temasnda geri dn mmkn olmayan okciddi tehlike. ok zehirli: Yutulduunda geri dn mmkn olmayan ok cidditehlike. ok zehirli: Deri ile temasnda ve solunduunda geri dn mmkn olmayan ok ciddi tehlike. ok zehirli: Solunduunda ve yutulduunda geri dn mmkn olmayan ok ciddi tehlike.

R39/27/28 R39/26/27/28 R40/20 R40/21 R40/22 R40/20/21 R40/20/22 R40/20/21/22 R42/43 R48/20 R48/21 R48/22 R48/20/21 R48/20/22 R48/21/22 R48/20/21/22 R48/23 R48/24 R48/25 R48/23/24 R48/24/25 R48/23/24/25 R50/53 R51/53

ok zehirli: Yutulduunda ve deri ile temasnda geri dn mmkn olmayan ok ciddi tehlike. ok zehirli: Solunduunda deri ile temasnda ve yutulduunda geri dn mmkn olmayan ok ciddi tehlike. Zararl: Solunduunda geri dn mmkn olmayan zararlara neden olabilir. Zararl: Deri ile temasnda geri dn mmkn olmayan zararlara neden olabilir. Zararl: Yutulduunda geri dn mmkn olmayan zararlara neden olabilir. Zararl: Solunduunda ve deri ile temasnda geri dn mmkn olmayan zararlara neden olabilir. Zararl: Solunduunda ve yutulduunda geri dn mmkn olmayan zararlara neden olabilir. Zararl: Solunduunda deri ile temasnda ve yutulduunda geri dn mmkn olmayan zararlara neden olabilir. Solunduunda ve deri ile temasnda alerji yapabilir. Zararl: Solunmas ve uzun sreli temasnda salk asndan ciddi tehlikelere neden olur. Zararl: Deri ile uzun sreli temasnda salk asndan ciddi tehlikelere neden olur. Zararl: Yutulmas ile uzun sreli temasnda salk asndan ciddi tehlikelere neden olur. Zararl: Solunmas ve deri ile uzun sreli temasnda salk asndan ciddi tehlikelere neden olur. Zararl: Solunmas ve yutulmas ile uzun sreli temasnda salk asndan ciddi tehlikelere neden olur. Zararl: Yutulmas ve deri ile uzun sreli temasnda salk asndan ciddi tehlikelere neden olur. Zararl: Solunmas deri ile temas ve yutulmas ile uzun sreli temasnda salk asndan ciddi tehlikeler olur. Zehirli: Solunmas ve uzun sreli temasnda salk asndan ciddi tehlikelere neden olur. Zehirli: Deri ile temasnda salk asndan ciddi tehlikelere neden olur. Zehirli: Yutulmas ile uzun sreli temasnda salk asndan ciddi tehlikelere neden olur. Zehirli: Solunmas ve deri ile uzun sreli temasnda salk asndan ciddi tehlikelere neden olur. Zehirli: Solunmas ve yutulmas ile uzun sreli temasnda salk asndan ciddi tehlikelere neden olur. Zehirli: Solunmas yutulmas ve deri ile uzun srelitemasnda salk asndan ciddi tehlikelere neden olur. Suda yaayan canllar iin ok zehirli su evresine uzun vadedeolumsuz etkilerde bulunabilir. Suda yaayan canllar iin zehirli su evresine uzun vadedeolumsuz

etkilerde bulunabilir. R52/53 Suda yaayan canllar iin zararl su evresine uzun vadedeolumsuz etkilerde bulunabilir.

EK-7 AVRUPA BRL TEHLKEL KMYASAL MADDELER LE PREPARATLARA LKN GVENLK NLEMLER

Gvenlik No S1 S2 S3 S4 S5 S6 S7 S8 S9 S10 S11 S12 S13 S14 S15 S16 S17 S18 S20 S21 S22 S23 S24 S25 S26 S27 S28 S29 S30 S31 Kilit altnda muhafaza ediniz.

Aklama

ocuklarn ulaabilecei yerlerden uzak tutunuz. Serin yerde muhafaza ediniz. kamet edilen yerlerden uzak tutunuz. (retici tarafndan belirlenen uygun sv)...................iinde saklaynz. (retici tarafndan belirlenen inert gaz)...................iinde saklaynz. Sk kapatlm kapta muhafaza ediniz. Ambalaj kuru halde muhafaza Ambalaj kuru halde muhafaza ediniz. Nemli ortamda muhafaza ediniz. Hava ile temastan saknnz. Gaz kn salayana zel kapakl ambalajlarda muhafaza ediniz. Yiyeceklerden ieceklerden ve hayvan yemlerinden uzak tutunuz. (retici tarafndan belirlenen zararl etki yapabilecek maddelerden).........uzak tutunuz. Scaktan koruyunuz. Tututurucu kaynaklardan uzak tutunuz. Sigara iilmez. Yanc maddelerden uzak tutunuz. Ambalaj dikkatlice almal ve tanmaldr. Kullanm srasnda herhangi bir ey yemeyiniz ve imeyiniz. Kullanm srasnda sigara imeyiniz. Tozlar solumaynz. Gaz/Duman/Buhar/Aerosolleri solumaynz. (Uygun ifadeler reticitarafndan beyan edilir.) Deri ile temasndan saknnz. Gz ile temasndan saknnz. Gz ile temasnda suyla iyice ykayn ve doktora bavurun Madde bulam tm giysileri derhal deitirin. Deri ile temasnda derhal bol.........ile iyice ykaynz.( Uygun sv retici tarafndan beyan edilir.) Kanalizasyona atmaynz. Hibir zaman zerine su dkmeyiniz. Patlayan maddelerden koruyunuz.

S33 S34 S35 S36 S37 S38 S39 S40 S41 S42 S43 S44 S45 S46 S47 S48 S49 S50 S51 S52 S53 S54 S55 S56 S57 S58 S59 S60 S61 S62

Elektrostatik yklenmelere kar tedbir alnz. Darbe ve srtnmelerden kannz. Atklarn ve kaplarn emniyetli biimde imha ediniz. Uygun koruyucu elbise ile birlikte alnz. Uygun koruyucu eldiven taknz. Yetersiz havalandrma artlarnda solunum cihaz kullannz. Koruyucu gzlk/ maske kullann Zemini ve madde bulm tm eyalar..................ile temizleyiniz.(Uygun madde retici tarafndan beyan edilir. Patlama ve yangndan yaylan gazlar solumaynz. Ttsleme / Pskrtme yaparken uygun solunum cihaz taknz. (Uygun ifade retici tarafndan beyan edilir.) Sndrmek iin............ kullannz.(Uygun olan retici tarafndan beyan edilir.) Kendinizi iyi hissetmediinizde doktora bavurun (Mmkn ise bu etiketi doktora gsterin) Kaza halinde veya kendinizi iyi hissetmediinizde hemen doktor arnz.( Mmkn ise bu etiketi doktora gsterin) Yutma halinde hemen doktora bavurun ambalaj ve etiketi gsterin. ..........0C yi amayan scaklklarda muhafaza ediniz. (reticinin beyan) ..............ile nemlendirin. (Uygun madde retici tarafndan beyan edilir.) Sadece orjinal kabnda muhafaza ediniz. ...............ile kartrmaynz. (reticinin beyan). Sadece iyi havalandrlan yerlerde kullannz. Kapal yerlerde geni yzeylere uygulamaynz. Maruz kalmaktan saknn kullanmdan nce zel kullanma talimatn okuyunuz. Atk su artm tesisine dearjdan nce kabul grm en iyi teknolojilerikullanarak n ileme tabi tutunuz. Su ortamna/kanalizasyona dearjndan nce kabul grm en iyiteknolojileri kullanarak n ileme tabi tutunuz. evreye/kanalizasyona atmaynz. Yetkili otoritelerce belirlenmi atk toplama noktalarnda bertaraf ediniz. evreyi bulama ve birikme yolu ile kirlenme yaratmamak iin uygunkap kullannz. Tehlikeli atk olarak bertaraf ediniz. Geri kazanm/ tekrar kullanm hakkndaki bigiler iin reticiningsterecei ynteme uyunuz. Bu madde/maddenin bulat kaplar tehlikeli atk olarak bertaraf ediniz. evreye atlmasn engelleyiniz. zel talimatlara/ gvenlik veri formlarna baknz. Yutma halinde kusturmaynz derhal doktora bavurun bu ambalaj veya

etiketi gsterin.

EK-8 AVRUPA BRL TEHLKEL KMYASAL MADDELER LE PREPARATLARA LKN GVENLK NLEMLER KOMBNASYONU

Gvenlik No S1/2 S3/7 S3/9 S3/7/9 S3/9/14 S3/9/49 S3/9/14/49 S3/14 S7/8 S20/21 S24/25 S36/37 S36/39 S36/37/39 S47/49 S3/7 S7/47 S29/56

Aklama Kilit altnda ve ocuklarn ulaamayaca bir yerde muhafaza edin. Kab iyice kapal halde muhafaza edin. Kab serin ve iyi havalandrlan bir yerde muhafaza edin. Kab iyice kapal halde serin ve iyi havalandrlan bir yerde muhafaza edin. Kab iyice havalandrlan bir yerde.........den uzak tutarak muhafaza edin. (Temasndan saknlan madde retici tarafndan beyan edilir.) Sadece orjinal kabnda serin iyi havalandrlan bir yerde muhafaza edin. Sadece orjinal kabnda serin iyi havalandrlan bir yerde .........den uzak tutarak muhafaza edin. (Temasndan saknlan madde retici tarafndan beyan edilir.) Serin bir yerde.........den uzak tutarak muhafaza edin. (Temasndan saknlan madde retici tarafndan beyan edilir.) Kab iyice kapal halde kuru ortamda muhafaza edin. alrken yemek yemeyin iecek ve sigara imeyin. Gz ve deri ile temasndan saknn. alrken uygun koruyucu giysi ve uyun koruyucu eldiven kullann. alrken uygun giysi koruyucu gzlk/ maske kullann. alrken uygun koruyucu giysi koruyucu eldiven koruyucu gzlk/maske kullann. Sadece orjinal kabnda .......0C yi amayan scaklklarda muhafaza edin. (Uygun scaklk retici tarafndan beyan edilir.) Kab iyice kapal halde serin bir yerde muhafaza edin. Kab iyice kapal halde .......0C yi amayan scaklklarda muhafaza edin. (Uygun scaklk retici tarafndan beyan edilir.) evreye/ kanalizasyona atmaynz. Yetkili otoritelerce belirlenmi atk toplama noktalarnda bertaraf ediniz.

EK-9 AVRUPA BRL GVENLK NLEMLERNE EKL NOTLARIN ANLAMLARI (ETKETLEME KURALLARI)

NOTLAR NOT A

AIKLAMA Bir maddenin jenerik ismi altnda (yani ........... bileikler yada ..............tuzlar gibi) listelendii durumunda doru kimyasal isim etiket zerinde belirtilmelidir. rnein; BeCl2 iin Berilyum klorit Kimi maddeler (asitler, bazlar, vs.) piyasaya deiik konsantrasyonlara sahip sv solsyonlar halinde sunulur ve bu nedenle tehlikeliler deiik konsantrasyonlarda farkl sonulara yol at iin farkl etiketleme gerektirir. Not Bye sahip giriler genel bir ......%Nitrit asit tanmna sahiptir. Solsyonun gerek konsantrasyonu etiket zerinde gsterilir: (%45 Nitrit asit gibi). Aksine bir ibare bulunmadka yzdeler daima arlk oran anlamna gelir. Ek verilere (zgl arlk, Baume deeri gibi) veya tanmlara glacial (soutucu), fuming (stc) gibi izin verilmitir. Kimi organik maddeler zel bir izomerik formda veya genel tanml bir izomer karm halinde olabilir.bu durumda maddenin spesifik bir izomer mi yoksa bir izomer karm m olduu etiket zerinde aka belirtilir. Halihazrda polimerize olan veya ayn anda dekompoze (bozunmu) olan kimi maddeler piyasada normalde stabilize formda (dengeli yapda) bulunur. Ancak kimi maddeler piyasada bazen nonstabilize formda (dengesiz yapda) bulunur. nsan salna olumsuz ekilerde bulunan maddeler (Kanser yapc, kromozom bozucu ve/veya reme hcrelerin toksik olarak snflandrlanlar) eer bunlarn ayn zamanda ok zehirli T+, zehirli T, yada zararl Xn, gibi zellikleri varsa simgelerin ifade ettii cmleler etiketlerde belirtilmelidir. rnein; R20= solunduunda zararldr. R45-23= Kanser yapc, solunduunda zehirli. R46-27/28= Kaltmsal zararlara neden olabilir, deri ile temasta ve yutulduunda ok zehirlidir. eklinde yaz ile belirtilmelidir. Madde bir stabilizr ierebilir. Eer bu stabilizr maddenin tehlikeli zelliklerini listedeki gibi deitirirse sonuta kan tehlikeli preparatlar iin kurallara uygun olarak bir etiket hazrlanmaldr. Madde patlayc formda piyasaya srlm olabilir; bylesi bir durumda madde uygun test yntemleri kullanlarak deerlendirilmeli ve etiket maddenin patlayc zelliini belirtmelidir.

NOT B

NOT C

NOT D

NOT E

NOT F

NOT G

EK 10 RSK GRUPLARI

(13 Nisan 2004 tarih ve 25432 say ile resmi Gazete Yaynlanan Sal ve Gvenliine likin Risk Gruplar Listesi Teblii) I inci Risk Grubu 1. Mantar, saz ve kamtan sepet vb. eya imali 2. Gazete, mecmua ynetim yerleri, yayn evleri 3. Kereste ve her trl inaat malzemesi ve pencere cam toptancl 4. Her trl makine ve tatlarla yedek paralar toptancl 5. Her trl madeni ve cam eyas, elektrik malzemesi ve cihazlar, radyo, buzdolab ve benzeri eya toptancl 6. Ev ve brolara mahsus mobilyalarla hal ve kilim vb yer demeleri toptancl 7. Mensucat, giyecek ve ayakkab toptancl 8. Yiyecek maddeleri, iki, ttn ve sigara toptancl 9. la, tuvalet malzemesi, kat, kitap ve krtasiye, optik malzemeleri oyuncak ve spor eyas, mcevherat, yukardaki gruplardan birine girmeyen dier mamullerin toptancl ile ihracat ve ithalat ileriyle ilgili ticarethaneler 10. Her trl yiyecek maddeleri satlan maaza ve iyerleri 11. Eczaneler ve tuvalet malzemesi satlan iyerleri 12. Kuma, elbise, ayakkab ve dier giyecek eyas satan maaza ve iyerleri, kullanlm eya satan yerler 13. Her trl mobilya ve mefruat ile soba, radyo, buzdolab, amar makinesi ve benzeri ev eyas, mzik aletleri satlan maaza ve iyerleri 14. Kk el aletleri, boya, mutfak eyas, porselen ve camdan eya, kk elektrik cihazlar ve malzemesinin perakende olarak satld yerler 15. Araba, bisiklet, motosiklet ve dier tama aralaryla yedek paralarnn perakende olarak satld iyeri ve maazalar 16. Perakende olarak odun, kmr, ttn ve buz sat yerleri, iyerleri, kitap ve krtasiyeciler, iekiler, mcevherat ve ss eyas, fotoraf makinesi, oyuncak ve spor malzemeleri ve benzeri maddelerin satld iyerleri 17. Bankalar, para ve tahvil borsalar ve her trl kredi, banka ve para muamelat yapan dernek, kooperatif ve messeseler 18. Hayat, yangn, nakliyat, kaza, can ve mal zerine her trl sigorta ileri yapan messeseler, sigorta acenteleri 19. Gayrimenkul iletenler, simsarlar, emlak komisyoncular 20. Nakliyat komisyoncular ve nakliyat acenteleri 21. Kar amac gtmeyen ilmi aratrma ileri 22. Dini kurulular, kiliseler ve sinagoglar 23. Meslek ve esnaf kurulular ticaret ve sanayi odalar, ii ve iveren sendikalar ve benzeri kurulular 24. Mzeler ve ktphaneler 25. Siyasi kurulular ve yukarda tasnif edilmeyen eitli dernekler ve benzeri kurulular 26. Noter, avukat, baro ve hukuki istiare brolar 27. Ticari mavirler, hesap uzmanlar, muhasebe brolar ve benzeri hizmetler 28. Mhendis, mimar brolar II nci Risk grubu 1. Terziler (Hususi dikiler) 2. Dier giyim eyas imalat, baston ve emsiye imalat 3. Her tr saat tamiri 4. Sprge ve fra imali 5. Suni iekilik, ilemecilik, srmaclk ve bunlara benzer ssleme mahiyetinde dier el ileri 6. Mrekkepli ve kurun kalemler, cetvel tahtas, tampon ve benzeri bro eyas imalat

7. Tahl, pamuk, yn ve dier zirai mahsullerle canl hayvan, ham deri, odun ve tomruk, kereste toptan sat yerleri, depolar 8. Her trl eya ve maddelerin satld byk maazalar 9. Hayvan arabalar ve hayvanlarla yaplan yk nakliyat 10. Terminaller, park yerleri ve garajlar gibi karayolu nakliyatn kolaylatran hizmetler 11. Makinesiz deniz nakil vastalarnda (mavna, at ve benzerleri) yaplan btn iler 12. Kundura boyacl 13. ar ve mahalle bekilii ile zel gvenlik hizmetleri 14. Kadastro ve haritaclk hizmetleri 15. Sinemalar, sinema stdyolar, film evirme ve datm ileri, sinema filmlerinin tamiri 16. Tiyatro, opera ve konserler, radyo difizyon postalar, televizyon ve bunlarla ilgili hizmetler 17. Hamamlar ve banyolar 18. Hazr gdalarn ambalajland yerler 19. Mayonez, ketap ve salata sosu retim yerleri 20. Mamul sngerden eya imali 21. Cenaze hizmetleri III nc Risk grubu 1. Aa dikme, yeniden orman yetitirme ve ormanlar koruma, zamk ve reine, yabani kauuk, usare, aa kabuu, ot, yabani meyve ve iek, yosun, yaprak amlardaki ine yaprak ve saz gibi insan eliyle yetitirilmemi olan maddelerin toplanmas, mangal kmrnn ormanda yaklmas ileri, kltr mantarcl 2. Her trl i ve gelir getiren hayvanlarn (Adatavan, devekuu, domuz, krkl hayvan, st, yn, kmes hayvanlar ile yumurta, bal, ipek bcei, kozas vs.) yetitirilmesi, retimi, slah ve bunlarla ilgili bakm, gdm terbiye krkm, sam ve rnlerinin elde edilmesi, toplanmas, saklanmas ile hayvansal gbre ileri, sokak hayvan barnaklar. 3. Meyve ve sebze ile bal ileme yerleri, konservecilik, sirke, turu, sala, reel, marmelat, meyve ve sebze sular imali 4. Meyve, sebze kurutmacl ve maniplasyonu. 5. Balk ve dier su gda rnlerinin konservecilii ve ileme yerleri 6. IV nc grup dnda kalan tarmla ilgili dier faaliyetler 7. Ekmek, ekmek eitleri ve simit frnlar 8. Gofret, biskvi vb imalat 9. Pasta, brek, yufka ve benzeri hamur ileri sanayii, hamur ve st tatllar reten iyerleri 10. Kakao ve ikolata imali 11. ekerleme, karamela, lokum, helva, bulama, ada, pekmez imali ve benzeri dier ekerli maddeler, toz ekerden kp eker ve pudra ekeri reten yerler ve sakz imalat 12. Tahin imalathaneleri 13. ay maniplasyonu, ay fabrikalar, depolama ve ambalajlama yerleri 14. eitli kuru yemilerin hazrlanmas (fndk, fstk, ceviz ve badem vb krma ve kavurma ileri dahil) 15. Dier yiyecek ve iecek maddelerinin imali ile eitli muamelelere tabi tutulmas (Kuru kahve, sofra tuzu, baharat, doal bitkilerin iecekleri vs.) 16. Merubat, gazoz, kola ve karbondioksitle muameleye tabi tutulmu her trl meyve sular gibi alkolsz ikilerin imali, ambalajlanmas ve depolamas. 17. Maden sular ve sodalarnn hazrlanmas 18. El tezgahlarnda yaplan her trl dokuma ileri 19. Hal ve kilim ykama ve temizleme, vb. ileri 20. plik bkm ve sarm ileri, makara, bobin, masura ve yumak imali, erit kaytan, kurdela gibi ufak tuhafiye eyas imali 21. orap imali 22. oraptan gayri trikotaj eyalarnn imali kuma atklar ve eski kumalardan yn imal yerleri 23. Keten, jt, pamuk, kat, hasr ve benzeri elyaftan halat, ip, sicim, a gibi eyalarn

imalat 24. amar, gmlek, kravat, korse, kemer, eldiven ve benzeri eya imalat 25. apka ve kasket imalat 26. Demecilik (mobilya ve oto deme atlyeleri dahil) 27. Yorganclk 28. adr, uval, yelken imalat (dokuma yapmakszn) 29. Dokuma yapmakszn dier hazr eya imali (bayrak, perde, araf, battaniye ve benzeri) 30. Kundura kalb, elbise asks, tahta sap, kulp, kafes, raf, ubuk, oyma ileri, tabut, resim ve ayna erevesi ve benzeri imali 31. Odun, paavra ve dier dokulardan kat hamuru imali ve bu hamurun kat, karton, mukavva ve presli dokular haline getirilmesi 32. Kat, karton ve mukavvadan kutu, kesekad ve dier mahvazalar, kart zarf ve duvar kad imali, kat hamurundan tabak, bardak ve dier mutfak levazm gibi preslenmi eya imali. 33. i deri kurutma ve barsak temizleme ve ileme yerleri (Sucuk, bumbar hari) 34. Emlsiyon ve palamut hlasas fabrikalar, palamut deirmenleri, palamut temizleme ileri ve meyan kk, erbeti otu vb. bitkilerin maniplasyonu 35. Her tr mum ve balmumu imali 36. Kol, duvar ve dier tr saat imalat 37. IV. grup dnda kalan tomrukulukla ilgili dier faaliyetler 38. Deniz ve gllerde tuz karlmas (sofra tuzu imali hari) 39. Sularn toplanmas, tasfiye, datm ve su ebekelerinin iletilmesi ve ayn iletme tarafndan yaplan bakm ve tamir ileri 40. Maden cevherleri kle halinde veya ubuk, levha, boru gibi ilk ekillerde ilenmi maddeler, maden cevheri depolanmas ve toptancl 41. Et konserve ve fabrikalar, pastrma, sucuk, salam, bumbar ve sosis imali 42. Taze ve dondurulmu etin muhafazas (Mstakilen) 43. Kaymak, krema, dondurma, frigo, koko, eskimo, tereya ve yourt imali. Boza retim yerleri, dondurma klah retim yerleri 44. St tozu, konsantre st imali, st pastrize ve sterilize tesisleri 45. Beyaz peynir imali 46. Kaar, gravyer gibi dier peynirlerin imali 47. Eritilmi sade ya imali 48. Balk ve dier deniz gda maddelerinin muhafazas, ttsleme ve kurutulmas 49. Un deirmenleri 50. eltik fabrikalar 51. Un, bulgur, bakliyat ve sebze unlar ve bunlara benzeyen dier gda maddelerinin ilenmesi, ambalajlanmas 52. Buz imali 53. Makarna, ehriye, irmik, gofret, biskvi ve benzeri yiyecek maddeleri imali 54. Gda katk maddeleri ile niasta, dekstrin ve glikoz vb. imali ve paketlenmesi 55. eitli hayvan yiyeceklerinin hazrlanmas 56. Malt likrleri hari, her tr sofra araplar ile likr araplar, tabii ve suni kpren araplar, mistel kokulu ve tbbi araplarn imali, dier tahammr etmi ikilerin imali 57. Malt ve bira gibi maltl ikilerin imali 58. Yaprak ttn ayklama, temizleme, kurutma cinslerine ayrma, balyalama, ambalajlama ve bakma ileri 59. Yalnz ehir hatlarnda ileyen gemilerde yaplan btn iler 60. Motor, yelken veya sair makinelerle ileyen kk deniz nakil vastalarnda yaplan iler 61. Akar sular zerinde sal ile ve suya brakmak suretiyle nakliyat 62. Yzer vin ve taraklarda yaplan iler 63. Hava alanlar bakm ve uua hazrlk ileri, hava alanlarnda yer hizmetleri ve bakm ileri 64. zel okullar, ocuk yuva ve baheleri 65. Kaplca ve imeler

66. Nebatat ve hayvanat baheleri, park, bahe ve mezarlk tanzim ve bakm ileri 67. Dans yerleri ve dans okullar her trl spor kulpleri, spor sahalar, ate poligonlar, jimnastik salonlar, yzme havuzlar, plajlar, kou mahalleri ve dier elence yerleriyle sergiler ve bunlarla ilgili hizmetler 68. Sirkler ve cambazhaneler 69. Yemek retimi yapan yerler, lokantalar, gazinolar, kahveler, pastahane, ayhane, barlar gibi yemek yenen ve iki iilen yerler 70. Oteller, pansiyonlar, hanlar, talebe yurtlar, kamp sahalar ve bunlarla ilgili iler 71. Erkek ve kadn berberleri, manikr, pedikr ve benzeri hizmetler 72. Fotoraf stdyolar, film developman ve basm ileri, fotoraf filmi renklendirme ve boyama yerleri, her trl film ve film banyosunda kullanlan kimyasal maddelerin retim yerleri 73. Mrekkep imali 74. Deri ve deri yerine kaim olan sair maddelerden kundura ve giyim eyas hari saraciye eyalarnn imali 75. lalar, ila hammaddesi ve tbbi mstahzarlar imali serum ve a hazrlama ileri (steril katgt, hidrofil pamuk dahil) 76. Kokular ve tuvalet maddeleri imali 77. Al ta karlmasndan ayr olarak iletilen al tozu ve aldan eya imali 78. Sandal, kayk ve benzeri kk deniz vastalarnn imali ve tamirat 79. Otomobil, kamyon, motor ve tenteleri elektrik aksam tamiri gibi ihtisasa taalluk eden tamirat ve revizyon ileri 80. Motorlu vastalarn ykama, yalama ve bakm ileri, oto lastik tamir atlyeleri 81. Hayvan ve el arabalar imal ve tamirat 82. Piyano, telli ve nefesli sazlar ile kayt iin kullanlan her trl kaset imalat 83. Kemik, boynuz, fildii, kehribar, lle ta erzurum ta ve dier maddelerden ss eyas, dme, fermuar, tarak, fra ve benzeri eya imali 84. Demiryollar ile yk ve yolcu nakliyat ve bunlarla ilgili hizmetler, yatakl ve lokantal vagonlar 85. ehir ii ve banliy otobs, tramvay, troleybs iletmeleri 86. ehirleraras otobs iletmeleri 87. Taksi ileten idareler ve bununla ilgili hizmetler 88. Ardiyeler, depolar, souk hava depolar, antrepolar ve emanetiler, hurda depolar 89. Hububat silolar 90. Trafik kontrol ile ilgili iler 91. Kzlay, ocuk Esirgeme Kurumlar, grme zrllere mahsus yurtlar, hayr messeseleri ve benzeri kurulular 92. lanclk, fotokopi, teksir, ozalit ileri, modelcilik gibi ticari hizmetler 93. Bitkisel yemleri ve hazr preparatlardan karma yemleri reten tesisler 94. Suni inci, boncuk vb retim yerleri 95. Asbest kullanlmayan balata imal yerleri 96. Dondurulmu gda retim yerleri 97. ocuk mamalar ve ek besinleri retim yerleri 98. Melamin eya imal yerleri 99. Gaz maske fabrikalar 100. Kozmetik fabrikalar, kolonya vb. malzemelerin retim yerleri 101. akl, kum, curuf, imento vb. maddelerden motor gc kullanmadan yap, yaltm deme vb. malzemeleri imal yerleri 102. Tnel ve metro iletmesi 103. Saf su ve asitli su retim yerleri IV nc Risk grubu 1. Kamu veya zel sektre ait olup, iletme ekli ne olursa olsun, tamamen veya ksmen tarmsal retim iin yaplan akta veya cam muhafaza iindeki (seralar) iler, kabuklu veya kabuksuz meyvecilik, tohum, sebze ve iek yetitirme ay, kahve ve kauuk tarlalarndaki iler, msr tanelerini koandan ayrma, ot balyalama, harman dvme ve

bunlarla ilgili faaliyetler, kontrat esas zerine yaplan her trl ila serpme (uakla ilalama dahil), mahsul toplama, meyve ve ambalajlama, aa budama, sulama sistemlerinin iletilmesi ileri 2. Kerestenin kesilmesi, tomruk, testerelik kereste, atal, aa gvdesi yumrular, ktk, kat hamuru imaline mahsus odun, srk, kazk, yontulmu demir yolu traversi, maden ocaklarna mahsus kereste, ormanda kesilen yakacak odun, kimyevi takdire elverili odun, mekik ve benzeri bloklar ile ormandan elde edilen dier kaba, yuvarlak, yontulmu veya yarlm maddeler veya odun ham maddeleri, tomruk nakletme ileri 3. Denizlerde balk ve dier hayvanlarn ve bitkilerin avlanmas, toplanmas ve dalyan ileri 4. Nehir ve gllerde balk ve dier su hayvanlarnn, bitkilerinin avlanmas, toplanmas ve retilmesi 5. Kil, kum ve akl ocaklar, kum ykama ve eleme tesisleri 6. Ta ocaklarndan ayr olarak iletilen kire ocaklar ve kire imali 7. Tm maden arama ileri (petrol ve tabii gaz arama ileri hari) 8. Mstakilen yaplan maden ve curuf temizleme, ayklama ileri 9. Pamuk iplii imali ve pamuklu dokuma sanayii, pamuk ileme fabrikalar ve atlyeleri (rr) 10. Yn (Tabii ve suni) iplii imali ve ynl dokuma sanayii 11. pek iplii imali ve ipekli dokuma sanayii (suni ipek naylon ve benzeri sentetik elyaftan dokumalar dahil) 12. Keten, kenevir ve jtten iplik imali ve dokuma sanayii 13. Kark iplik ve dokuma fabrikalar 14. Hal ve kilim vb. yer demeleri sanayii 15. Parke, kontraplak, kaplamalk aa, reine ve suni tahta imali 16. Ahap mobilya sanayii , her tr aa eya imal, ileme ve tamir yerleri 17. Saz ve kamtan mobilya sanayii 18. Madenden mobilya sanayii 19. Her trl organik nitelikte madde reten fabrikalar 20. Kauuktan mamul eyann tamiri (otomobil lastiklerine di almas dahil) 21. Dier kauuk ve lastik mamulleri imali 22. ini, porselen, fayans ve seramik ve pimi topraktan kap kacak imali 23. Posta, tel veya radyo, GSM ile haberleme ve baz istasyonlarnda yaplan hizmetler 24. Plastik hammadde imali 25. Suni ipek ve dier sentetik elyaflar ile plastik maddelerin imali 26. Yaklacak ispirto imali 27. Ar metal tuzlarnn retimini yapan tesisler 28. Solvent kullanmak suretiyle ekstraksiyon yapan btn nebati ve hayvani ham ya ve rafine ya elde edilen tesisler ve entegre ya tesisleri 29. Zeytinya ve dier nebati yemeklik yalarn tasfiyesi ve eitli muamelelere tabi tutulmas. 30. eker pancar ve kamndan eker imali, eker fabrikalar 31. Dier gruplarda yer almayan inorganik nitelikteki maddelerin retildii yerler 32. Mezbahalar, tavuk ve kmes hayvanlar kesme yerleri 33. Asfalt ve dam tecrit malzemeleri, yalamaya mahsus olup, petrol tasfiyehanelerinde elde edilmeyen yalar ve gresler imali 34. Tula, kiremit, boru, pota, knk, ate tulas ve benzeri inaat ve mimari malzemesi imali 35. imento ve betondan eya ve inaat malzemesi imalat, tme ve paketleme prefabrik konut malzemeleri, gaz beton ve metal yap elemanlar retim yerleri, volkanik ta ileyerek elde edilen hafif malzeme yap fabrikalar, hazr beton tesisleri 36. Krk imali, ilemesi ve boyamas 37. Kat fabrikalar ve kereste vb. lifli maddelerden kat hamuru retim tesisleri 38. Demir tel ve ubuktan eya imalat (ivi, zincir, vida vs. gibi) 39. Souk demircilik ve kaynak ileri 40. Sobaclk ve teneke eya imali 41. Metalden gayri maddelerden dier imalat

42. Demiri stp derek ekillendirme veya presleme suretiyle muhtelif eya imali, ilingir atelyeleri ve sahra demircilii 43. Bakrdan eya imali 44. Alminyum eya imali 45. Her tr elektro mekanik ve elektro manyetik yntemle madeni eya imali, ileme, montaj, tamir, emayeleme, plastik ve dier maddelerle kaplama yerleri, emaye eya imali 46. Kymetli madenler, kymetli ve yar kymetli talar ve inciler kullanlmak suretiyle mcevherat, altn ve gm eya imali, kymetli ve yar kymetli talarn perdahlanmas madalya ve madeni para basma ileri 47. Ziraat makineleri imali ve tamirat (pulluk, bier der, selektr ve benzeri ziraatte kullanlan makineler) 48. Ziraatten gayri makinelerin imal ve tamirat (amar makinas, buz dolab, tart aletleri yaz ve hesap makineleri vb.) ( Elektrik cihazlar hari) 49. Elektrik enerjisi retim, tahvil ve datm ile ilgili makinelerin imal ve tamiri 50. Motorsiklet, bisiklet, tekerlekli ocuk bisikletleri ile bisiklet paralar imalat ve tamirat 51. Selloit ve plastikten muhtelif eyalarn imali, selloz fabrikalar 52. Kurtarma gemilerinde yaplan btn iler 53. Lokomotif, vagon ve tramvay arabalar imal ve tamirat 54. DDY cer depolar ve mstakil revizrlkleri 55. Otomobil, kamyon, rmork, otobs gibi motorlu nakil vastalarnn imal ve montaj ileri 56. Motor, fren, anzuman, dingil, dili, asi gibi motorlu tat paralar ve teferruatnn imali 57. Uak ve planr, uak motorlar, pervane, tekerlek gibi sair aksamn imal, montaj ve tamirat 58. Petrol ve tabii gazn boru hatt vastasyla nakli 59. Teleferik iletmesi 60. Rak imali 61. Dier ikilerin imali (iki imalinde kullanlan ispirto ve suma imali dahil) 62. Sigara, puro, sigarillos, iilen ve inenen trden ttn, pipo ttn, enfiye ve tmbeki imali 63. Dokuma yapmakszn boya, apre ileri, yazmaclk ve basmaclk ileri 64. Linolyum ve dier sert, sathl zemin demeleri, (plastik hari) suni deri, muamba ve kaplanm kumalar, hasr, lif, keeler, paspaslar ve her trl elyaftan vatka ve koltukuluk malzemesi imali, p ve paavralarn elyaf haline getirilmesi 65. Kauuk hari, deri, suni deri, plastik, aa vs. malzemeden kundura, tozluk, getr imali, kundura sanayii iin kesilmi hazr malzeme imali, sayaclk 66. Kundura tamircileri (kundura imal eden tamirciler de bu gruba dahildir.) 67. Dokuma, deri, krk vs. maddelerden elbise, palto-pards, gibi hazr elbise imali 68. Tomruun ilenmesi, bkhaneler, aa travers fabrikalar 69. Marangozluk, doramaclk ve ahap sabit tesisler imali 70. Sandk, kutu, f ve benzeri ambalaj imali 71. Matbaaclk, bask yerleri 72. Kliecilik, inkografi (mstakilen) 73. ehirlerde havagaz datm ile ilgili olmayan kk frnlar 74. Kauuk ayakkab imali 75. Sabun, deterjan ile amar sular ve sodas ve dier temizlik maddeleri sanayii, niadr, ivit imal yerleri 76. Tutkal, jelatin, zamk ve dier yaptrc madde imali 77. Kibrit imali 78. Montaj ileri (imalat yapmakszn makine ve tesisat montaj) 79. Hassas l ve kontrol aletleri, laboratuvar alet ve cihazlar, tbbi, cerrahi ve diilie mahsus aletlerle bilumum protezler ve ortopedik tehizat ve malzemelerin imali 80. Hassas filmlerle camlar da dahil olmak zere optik aletleri, objektifler, fotoraf makine ve malzemesi imalat

81. Oyuncak, spor ve atletizm eyas, benzeri eya imalat. Plastik, pleksiglas, polyester gibi maddelerden eya, oyuncak, reklam levhalar, izolasyon, ambalaj malzemeleri vb. yapan yerler 82. naat iinden mstakilen yaplan badanaclk, yal boyaclk, cila, binalarn parke, muamba veya naylon vb ile denmesi ileri 83. Shhi tesisat, kalorifer, gaz su ve elektrik tesisat (bina ii tesisat) 84. Yol, spor ve hava alanlar inaat, tamirat ve bakm ileri (Yol inaat ile ilgili variyant inaat dahil) 85. Elektrik iletmeleri, elektrik enerjisinin retimi ve datm ileri (Santral inas ve ebeke inaat hari) 86. Havagaz retimi, havagaz ve tabii gazn datm ileri, havagaz ve kok fabrikalar 87. Stma mcadele ileri (D.D.T. ve mazotlama ileri) 88. Hem yk hem yolcu tayan gemilerde yaplan btn iler 89. Yk gemilerinde yaplan btn iler 90. Kamyonla yaplan yk nakliyat (Ayn iveren tarafndan yaptrlan tahmil ve tahliye ileri dahil) 91. Tankerle karada yaplan nakliyat 92. Yolcu gemilerinde yaplan btn iler 93. Gemi tahmil ve tahliye ileri (su zerinde, iskele veya rhtmda) 94. Dalg gemilerinde yaplan btn iler 95. Uaklarda yaplan btn iler (Havaclk kulpleri dahil) 96. Nakliyat yapmakszn tahmil ve tahliye ve hamallk ileri 97. Elbise ve amar ykama, temizleme, boyama ve tleme ileri 98. Deri yakma ekstraklar (zrnk) retim yerleri 99. Kullanlmayan et ve hayvan cesetlerinin izalesi ve geri kazanm iin yakma tesisleri 100. Evsel ve endstriyel kat atklarn geri kazanm 101. Tornaclk ve tesviyecilik 102. Evlerde kullanlan da dahil olmak zere elektrik cihazlar, izole tel, kablo, duy, anahtar ve dier elektrik malzemesi imalat 103. Aratrma laboratuvarlar hari her trl kontrol laboratuvarlar (gda, evre, kimya, biyoloji, inaat, ziraat vb) V inci Risk grubu 1. Snger avcl ve su altnda yaplan dier iler 2. Maden kmr iletmecilii 3. Linyit kmr iletmecilii 4. Dier kmrlerin iletmecilii (Tm kmr ykama, eleme, briketleme yerleri dahil) 5. Demir cevheri retimi (Ayn iveren tarafndan yaptrlan, bu iin fer'i ve tamamlayc mahiyetindeki ykama, ayklama, izabe, sevk gibi tm yardmc iler dahil) 6. Krom retimi 7. Bakr retimi 8. Kurun retimi 9. Manganez retimi 10. Dier madenlerin retimi, tm madenlerin zenginletirme yerleri 11. Petrol ve tabi gaz kuyularnn almas 12. Ta ocaklarnda yaplan iler (Ta karma, krma ve ta ocanda yaplan kesme ileri) 13. Mermer ocaklar, blok mermer ileme yerleri 14. Kkrt, fosfat, nitrat, borat, potas, sodyum, arsenik, cva, ihtiva eden cevherler gibi kimya sanayiinde ve suni gbre imalinde kullanlan maddelerin topraktan karlmas ve bunlarla ilgili btn iler 15. Asfalt, bitum, asbest, al ta, amyant, mika, kuvars, zmpara ve lle ta gibi metal olmayan maddelerin karlmas ve bunlarla ilgili iler. Asbest katkl yap ve mamullerin retimini yapan fabrikalar 16. Tabakhaneler, deri perdahlama ve boyama ileri, ham deri ileme yerleri 17. Otomobil ve bisiklet lastikleri imali 18. Mhimmat ve patlayc maddeler imalat, patlayc madde sanayi, sentetik yakt, azot

peroksit imal ve dolum tesisleri, patlayc madde depolar ve patlayc madde nakil ileri 19. Cam ve camdan mamul eya ve ayna imalat. (Gzlk ve optik camlar hari) 20. Petrol rafinerileri ve petrokimya tesisleri 21. Gliserin, ya asitleri, slfrik asit, hidroklorik asit, klor vb. kimyasal maddeler retim yerleri ile azot sanayi ve gbre fabrikalar, kimyevi gbreler imali 22. Ta yontma, tme ve krma ileri 23. Boya, vernik ve cilalar ile organik ve anorganik pigmentlerin imali ileri 24. Gaz, benzin ve dier akaryaktlar, ham petrol ve mtaklarndan yalamaya mahsus yalar ve muhtelif maddelerin elde edilmesi 25. Kimyevi tuzlar, asitler, bazlar ve alkoller gibi kimyevi maddelerin imali, alkol retim ve tasfiye yerleri, fermantasyon ile alkoll iki reten fabrikalar veya malt tesisleri 26. Dier kimyevi ana maddelerin sanayii ve basn altnda her trl snai ve tbbi gazn svlatrlarak dolum ileri 27. Yksek frnlarda eritmekten yar ikmal edilmi hale gelinceye kadar btn ilemleri ihtiva etmek zere demir ve elik imalat yani drt ke veya yuvarlak ubuklar, levha, plak, erit, tp, ray, rot gibi esas ekillere haddelemek, kalay kaplamas (teneke imali), kaba dkmler ve dme metal imalat 28. Demir ve elii tav frnlarnda stmak suretiyle mstakilen yaplan haddeleme ve laminaj ileri 29. Demirden gayri metallerin izabesi tasfiyesi ve bunlarn kle, bar, drt ke kaln ubuk, levha, erit daire ve haddeden geirilerek elde edilecek dier esas ekillerde imali 30. Demirden gayr metallerin tav frnlarnda stlmas suretiyle mstakilen yaplan haddeleme ve laminaj ileri 31. Ta, asbest ve grafitten eya imali 32. Tbbi, cerrahi, di ve benzeri salk hizmetleri, hastaneler, sanatoryumlar, klinikler ve salk yurtlar 33. Bina, liman, iskele, kpr, baraj, ve benzeri inaat dolaysyla mstakilen yaplan tetkik ve deneme mahiyetindeki sondaj ileri 34. imento ve klinker imali 35. Nikelaj kaplama ve galvanoplasti ileri, kalayclk 36. Font ve dier madenleri eritip kalplara dkmek suretiyle muhtelif eya imali, maden dkm atlyeleri ve haddehaneler 37. Dekovil ve tramvay yolu inaat ve tamirat 38. Bina inaat ve tamirat, bina ykm ileri 39. skele, liman, mendirek inaat ve tamirat 40. Bina d elektrik, gaz, telgraf, telefon, tesisat ve havai hat boru hatt inaat, tamirat ve bakm ileri 41. Bataklk kurutma ileri 42. Deniz tankerlerinde yaplan btn iler 43. Kpr, kanalizasyon, baraj, su reglatr ve varyant su yolu, kuyu ve su ileri ile ilgili inaat ve tamirat 44. Demiryolu, metro, tnel ve yeralt inaat ve tamirat 45. Istma ve enerji amacyla buhar retimi ve datm ileri 46. p ve kanalizasyon hizmetleri, tehlikeli atk yakma tesisleri, kat atk depolama tesisleri 47. Baca ve cam temizleyicileri, haarat ve hayvan itlaf ve dezenfeksiyon ileri 48. Kaya tuzu karlmas 49. LPG dolum tesisleri ile dkme LPG ve tp depolama tesisleri 50. Akaryakt depolama tesisleri 51. Akaryakt ve LPG sat yerleri ile petrol rnleri ve makine yalar sat yerleri 52. Pil, batarya ve ak imal yerleri 53. Vapur ve gemi ina ve tamirat, tersaneler, hususi tipte deniz vastalarna mahsus makinelerin imali, gemi bozma tezgahlar ve skm yerleri, liman atelyeleri 54. Asfalt ve zift retme ileme, kaynatma ve eritme yerleri ile depolar 55. Aratrma laboratuvarlar 56. Piroteknik malzemesi hazrlama ve imali ileri (aydnlatma ve iaret fiekleri, havai fiekler, enlik maytaplar, tabanca mantarlar benzerleri)

57. Sanayide kullanlan boya ve kimyevi maddeler, petrol ve kmr trevleri toptancl 58. Odun ve kmrlerin gazlatrlmalar, koklatrlmalar ve bunlardan elde edilen trevleri damtma ileri 59. Radar, X nlar ve dier zararl radyasyon yayan nlarla alma yaplan yerler 60. Tbbi tedavi laboratuvarlar ile bitkisel, hayvansal, gda rnlerinin nlanmas ile mikrodalga, lazer ve benzeri radyoaktif maddelerle allan iler 61. Tabi ve suni andrc talarn ve eitlerinin retim ileri 62. Zirai mcadele ilalar, insektisit, rodendisit, mollusit vb maddelerin imali, depolama, ambalaj ile toptan ve perakende sat yerleri 63. Kurundan harf dkm yaplan yerler 64. Yangn sndrme ve itfaiye hizmetleri

You might also like