Abdullah CALAN

A- Ortadouda yaam doru tanmlamak (KCKnderi Abdullah CALANIN Ortadouda Uygarlk Krizi ve Demokratik Uygarlk zm kitabndan) Sosyal bilimin temel grevi yaam tanmlamaktr. Smer ve Msr rahiplerinden Avrupann pozitivist sosyal bilimcilerine kadar bilim yaptklarn iddia edenler, yaamn toplumsal anlamn tanmlamadklar gibi, bu en temel grevin yerine en saptrc ve bilin karartc mitolojik ifadeler gelitirmilerdir. Halbuki yaam sosyal balamnda tanmlanmadka, sosyal bilimden bahsedilemez. Tanm yaplmayan bir eyin bilimi de gelitirilemez. phesiz bu durum hakikatin uygarlk sistemlerindeki arpk inasyla ilgilidir. Sosyal bilimin temel grevi yaam tanmlamaktr. Smer ve Msr rahiplerinden Avrupann pozitivist sosyal bilimcilerine kadar bilim yaptklarn iddia edenler, yaamn toplumsal anlamn tanmlamadklar gibi, bu en temel grevin yerine en saptrc ve bilin karartc mitolojik ifadeler gelitirmilerdir. Halbuki yaam sosyal balamnda tanmlanmadka, sosyal bilimden bahsedilemez. Tanm yaplmayan bir eyin bilimi de gelitirilemez. phesiz bu durum hakikatin uygarlk sistemlerindeki arpk inasyla ilgilidir. Uygarlk sistemlerinde balang anlarndan gnmze kadar sosyal yaamn hakikati aklanmad gibi, mitoloji, dincilik, felsefecilik ve bilimcilik kategorileriyle muazzam lde arpk ve yanl ina biimlerine brndrlm ve anlatma kavuturulmutur. Ayrca bu anlatlar sanatlarla cilalanmtr. Uygarln maddi kltr manevi kltryle diyalektik ilikiye sokularak, bilinen veya bilinmesine msaade edilen tarih anlats ile plak ve maskeli tanrlarn karlar, inan ve arzular dorultusundaki bir yaam tarz kullara belletilmitir. Hegemonik yaamn bu ina ve belletilme tarz saysz bilgelikler, hareketler ve topluluklar tarafndan itiraz ve direnile karlam olsa da varln srdrebilmitir. Savunmamn eitli blmlerinde, zellikle zgrlkle ilgili blmlerinde genelde yaam, zelde insann sosyal yaamn tanmlamaya almtm. Bu hatrlatmann nda bir kez daha yaama ilikin zl bir tanmlamada bulunma ihtiyac duydum. zellikle Ortadouda yaamn urad gncel suikast, katliam ve soykrmlar beni yaam konusunda daha derinliine anlalr ve dzeyi gelikin bir tanmlamada bulunmaya zorlamaktadr. Bana gre kapitalizmin en byk tahribat yaamn tanmn yok etmesidir. Daha dorusu, yaamn toplum ve evresiyle olan ilikisine en byk ihaneti gerekletirmi olmasdr. Tabii bunda arkasndaki uygarlk sistemi de kendisi kadar sorumludur. Bilim ve iletiimin en gl

anda yaadmz sylenir. Fakat bilimin bu olaanst gelimesine ramen, halen yaam ve toplumsal balamn tanmlamamas olduka tuhaf gelmektedir. O zaman sormak gerekir: Neyin bilimi ve kimler iin bilim? Bu sorularn yant verildike, sosyal bilimcilerin neden en temel soruya, yani yaam nedir ve toplumla ba nasldr? sorularna yant vermedikleri anlalacaktr. Belki ok basit gelebilir bu sorular. Ama insan denilen varlk yaam kadar anlamldr. Bunu da anlamadktan sonra insann ne deeri olabilir! Bu durumda belki de bir hayvann, hatta bitkinin yaantsndan daha deersiz bir mahluka dnmesinden bile bahsedebiliriz. Anlamn, hakikatini bilmeyen insanlk ya olamaz, ya da olursa en alakas, en barbarcas olur. a- Yaam

Yaam belki de tanmlanmayabilir; daha dorusu izafi (grece) olarak hissedilebilir, ksmen anlalabilir. Evrimsel gelime gerek olsa bile, Darwinist evrim yorumunun yaamn ve trlerin geliimini izah hakikati aklamaktan uzaktr. milyar yl nce okyanus ilerinde daha hcre olamam bir canldan gnmz insanna kadar zincirleme biimde srp gelen bir yaam izlemenin de yaamn anlamna katks snrldr. Bilim imdi yaamn srlarn atom-alt paracklarn oluumlarnda aramaktadr. Ak ki bu yntemle de yaamn snrl bir izahndan teye gidilemez. Yaamn bu anlatlarla mutlaka ilikisi vardr. Ama bunlar sorunu tam zmyorlar. Yaam lmle kyaslamak da anlam iin yeterli deildir. Yani Yaam lmden ncesidir demek pek de tatminkar bir aklama tarz olmamaktadr. Daha doru olan, yaamn ancak lmle mmkn olabildiidir. lmsz bir yaamn olamayacan biliyorum. Fakat lmn anlamn da bilmekten uzaz. lm de en az yaam kadar tanmlanamaz. Bu belki de yaammzn izafi bir sonucudur; belki de yaamn bir imkan, bir gerekleme tarzdr. lm korkusu, daha sonra kapsaml tanmlayacam gibi, bir sosyal ilikidir. lm belki de bu korkudan ibaret bir ey gibidir. dealizm-materyalizm ikilemini tutarl ve aklayc bulmuyorum. Uygarlksal karaktere sahip bu ikilemin yaam izahnn deeri yoktur. Gelitirmek istediim yorum iin bu ikilemin hakikatle ilikisinin snrl olduunu belirtiyorum. Benzer biimde canl-cansz kavramlar da yaam konusunda aklayc olmaktan uzaktr. Hakikat 1: Yaam kavramak isteyen insan dnda, her canl-cansz varlk sadece kendi anlarn yaayabilir. Bir kurdun kapt kuzu ile bir kara deliin yuttuu galaksi belki de ayn evrensel kaderi paylamaktadr. Bu bile yaam kavramak iin bir sr deerindedir sadece. Hakikat 2: Yavrusu iin kendini paralayan canlyla atom-alt paracklarn inanlmaz hzda diyalektik oluumlar gerekletirmesi de ayn evrensel kuraln gerei olarak ilemektedir. Hakikat 3: nsan toplumunda bu evrensel kural kendini sorgulama durumuna erimitir: Ben kimim? Bu soru evrensel kuraln ilk defa kendini dillendirmeye almas sorusudur. Hakikat 4: Ben kimim? sorusuna yant, evrenin nihai amac olabilir. Hakikat 5: Canl-cansz tm evrensel yaam belki de ben kimim? sorusuna eriim salamak iindir. Hakikat 6: Ben benim, ben evrenim, ben ncesi-sonras, yakn-uza olmayan zaman ve mekanm! cevab nihai ama olabilir. Hakikat 7: Fenafillah, Nirvana, Enel-Hak mutlak bilgelikleri insann toplumsal yaamnn temel amacn aklam olabilir veya toplumsal yaamla ilgisini ortaya koyabilir.

Bu yedi hakikatle yaam tanmlam olmuyorum. lgi alann aratryorum, aratrmak istiyorum. Yaam yaanrken anlalmaz. Anlamla yaam arasnda bu ynl bir eliki vardr. Bir ak maukla iken ayn zamanda anlamn bittii yerdedir. Mutlak anlayabilmek mutlak yalnzlkla, yani mauksuz olmakla mmkndr. Ya yardan ya serden olmak deyii, fiziki anlamda deil de metafizik anlamda bu gerei ifade etmek ister. Mutlak yalnzla dayanabilmek, mutlak anlamaya yatkn olmakla mmkndr. Mutlak yalnzlk ancak sadece anlam gc haline gelindiinde, yani maddi g ilikisi olmaktan kldnda gerekleebilir. Varlk-yokluk ikilemi anlam-madde ikilemine benzer. Her iki ikilem de bir soyutlama olup gerekte yaanmaz. Yaam byk ihtimalle bu ikilemin sonsuz dzenlenme kabiliyetidir. Dzenlenme aralklar kaos anlar olarak lm gibi gelse de, yaamn gereklemesi iin zorunlu gibi grnmektedir. Bu ksa zmlemede yaamn neden tam tanmlanamayacan snrl da olsa anlatmaya altm: Yaamn mutlak tanm mutlak yalnzl, hilii, maddesizlii gerektirir ki, bu da sadece bir soyutlama dzeyinde kald iin, gerek yaam gerekse onun anlamna eriim ancak ikilemli ve izafi olarak gerekleebilir. b- Toplumsal Yaam Toplumsal yaam ok basit bir kavram olmasna ramen, tm bilimlerin temel kavram olarak aklanmas gereken bir kavramdr. ok kullanlmasna ramen, sanldnn aksine, anlamna eriilmemi bir kavram durumundadr. Sosyal yaamn ne olduunu bilmiyoruz. Bilseydik, hegemonik sistemler altnda lime lime edilen sosyal yaammzn amansz savunucular olurduk. Sosyal yaamda bilgelik deil cehalet egemendir. Zaten hegemonik yaamn kar kutbunda cahilce yaam geerlidir. Toplumsal yaamlarn stnde cehalet perdeleri gerilmeden hegemonik sistemler srdrlemez. Yaamn izafi karakterini gz nne getirerek sosyal yaam tanmlamaya alacam. ncelikle tekdze, snrsz, her yerde benzer sosyal yaamlar yoktur. zafi yaam demek biricik, tekil yaam demektir. Tekillik, bilindii ve bilinmesi gerektii gibi, evrensellii reddetmez. Ne salt tekillik vardr, ne de salt evrensellik. Tekillik-evrensellik, anlam-madde kadar geerli bir ikilemdir. Tekil olmadan evrensellik gereklemez. Her tekil de evrensel olmadan yaayamaz. Daha anlalr olmas iin bir rnek sunabilirim: Yzlerce farkl gl birer tekildir. Fakat tm bu gllerin gl olarak adlandrlmalarn gerektiren ortak bir yanlar vardr. Bu ortak yan evrenseli ifade eder. Tm evren eitlemesinde bu kural iler. Savunmamn ilgili blmlerinde sosyal yaam tarihsellii ve eitlilii iinde sunmaya altm iin tekrarlamayacam, hatrlatmakla yetineceim. Afrikann dousunda yaad varsaylan ve yaklak iki yz bin yl ncesine dayanan, ondan sonra bir anadan doduu ve elli bin yl ncesinde simgesel dile kavutuu sanlan, yirmi bin yl nce Toros-Zagros eteklerinde son buzul dneminin sona ermesiyle birlikte tarm ncesi toplumdan kp yaklak on be bin yl ncesinden itibaren kabilesel tarm ve toplayclk-avclkla i ie bir sosyal yaam dzenine getii genel kabul gren Homo Sapiens (Dnen nsan) yklemesi nemli gereklik pay tamaktadr. Tarm-ky toplumu olarak gelien bu yaam tarznn zerine be bin yllk bir dnemle merkezi uygarlk eklendi. Tarm-ky toplumu ile ehir-ticaret-zanaat ve sanayi toplumu diyebileceimiz bir ikilemle gnmze kadar etkili olan hegemonik bir yaam kltrnn geliimini kaln izgiler veya dnemdngler halinde anlatmaya almtm. Bu hegemonik kltrn son be yz yllk Avrupa aamasn da bundan nceki blmde sundum. Ak ki oluumu ve olgunlamasyla, hatta yapsal bunalmlaryla bu kltr esas olarak Ortadou toplumunun damgasn tamaktadr. Anlamn sunmaya altm kltr, toplum budur. Tekillikleri ok olsa ve en nemli bir tekilini Avrupa modernitesi tekil etse de, tekiller tekili anlamnda bir soyutlama, kategoriletirme dnem ve mekan itibariyle her zaman mmkndr. Bir tekil olarak toplum hali, insan trnn yaamn belirler. Afrikadaki insan yaam ile Ortadoudaki insan yaam arasndaki fark, tekillii bu toplum hali belirler. Irk veya dier fiziksel zellikler belirleyici deildir. Hzla lmezse, toplumsuz insan bireyi yalnz bilge insana deil, iaret dili ile konuan hayvanlara da yakn bir tr olabilir. Toplumsuz insan anti-insandr. Bir insan

toplumun dna atmak, toplumsuz kalan insan olmak uranlacak en byk cezadr. nsan tm gcn toplumdan alr. En gelikin bilimler ve bilgelerin dzeyi toplumla balantldr. Toplumsal yaam basit fiziksel nicelikler ve grngler olarak deerlendirmek pozitivizmin insana en byk ihanetidir. nsan toplumu dzeyine gelebilmek ancak evrensel bir hamle olarak anlam bulabilir. Evrensel hamle olarak toplumsal yaamn temel karakteristik zelliklerini sralayalm. 1- Tarih olarak toplum. nsan topluluklarnn milyonlarca yl sren, zorlu mekanlarda ok acl geen ve byk mcadele isteyen abalar sonucunda daha gelikin tekil topluluklar oluturulmutur. Baz mekanlar ve dnemler toplumsal sramalarda belirleyici olmutur. 2- Tarih olarak toplum zeka dzeyini gerektirir. nsan trnn zeka dzeyi toplumsalln belirlemitir. Toplumsallk da bu zeka dzeyini zihniyet halinde almaya, gelimeye zorlamtr. Toplumsal doa zihniyet dzeyi gelikin esnek bir yap arz eder. 3- Dil toplumsal zihniyetin sadece arac deil, ayn zamanda yaplandrc bir unsurudur. Dil bir toplumu var eden temel zelliklerdendir. Kolektif zeka arac olarak toplumsal doann esnekliini ok hzl gelitirir. 4- Tarm devrimi toplumun maddi ve manevi kltrnde tarihin en kkl devrimidir. nsan toplumu esas olarak tarmn etrafnda ekillenmitir. Tarmsz toplum dnlemez. Tarm sadece beslenme sorununun zmn salamakla kalmaz; zeka, dil, nfus, ynetim, savunma, yerleme, din, teknik, giyim, etnik yap bata olmak zere, temel maddi ve manevi kltr aralarnda kkl dnm ve gelimelere yol aar. 5- Kadn toplumsal sreklilii salamada en youn abann sahibi olduundan, erkee nazaran toplumsallkta daha baat rol oynar. Doum, ocuklarn bytlmesi ve savunulmas toplumsalln anacl dorultuda gelimesini salar. Toplum arlkl olarak ana-kadn kimliini tar. Dilin ve dinin kkeninde diil enin varl bu gereklii dorular. Tarm-ky toplumunda kadnn kimlii ve sesi gcn korumaya devam eder. 6- Toplumsal doa zde ahlaki ve politiktir. Ahlak toplumun kural dzenini, politika da ynetimini belirler. Ahlak toplumun dzen ve kalcln salarken, politika yaratc geliimini salar. Ahlaksz ve politikasz toplum dnlemez. Ahlaki ve politik dzeydeki anma her trl klelik ve eitsizliin geliimi ile i ie yaanr. c- Toplumsal hiyerari ve devlet Kadn etrafnda organik olarak salanan toplumsal otoritenin avc toplumun gelenekleri ile hile ve zorbalkta byk g kazanm erkek tarafndan ele geirilii hiyerarik dzenin temelidir. Hiyerarik dzen toplum yaamna zorbalk ve hilenin girmesini beraberinde getirir. Hiyerari esas olarak hileciliin temsilcisi rahip, zorbaln sahibi asker ve toplumsal tecrbenin sahibi yal erkek tarafndan temsil edilir. Ana-kadnla aralarnda ilk byk sosyal mcadele dnemi balar. Protouygarlk dneminde otorite byk oranda erkek hiyerarisine geer. Devlet hiyerarik ynetimin kent toplumunda kurumlamas ile balar. Toplumlarda hiyerarik ve devleti kesimlerin geliimi ile ahlaki ve politik dzen bozulur. Toplum kart gelimeler hz kazanr. Bunlar yle sralanabilir: 1- Kent toplumu: Kent toplumunun tarm toplumu ile ticaret ve zanaat temelinde giritii iblm sonucunda karma bir toplumsal gelimeye yol alrken, hiyerarik ve devleti kesimin stte kurumlamas ve yaanan anti-toplumsal gelimeler kentle birlikte hz kazanr. Toplumsal eliki ve problemlerin temelinde bu anti-toplumsallk yatar. 2- Snfl toplum: Hiyerari ve devlet kurumlamasnn younluk ve yaygnlk kazanmas toplumun ikiye yarlmasna yol aar. Snfllk karakteri toplumsal doann yabanclatrc unsurudur. Toplumun aleyhinde her dzeyde ideolojik ve rgtsel bir saldr gelitirir. Hiyerari ve

devlet doal toplumun yerine yalan ve zorbal gelitirilmi yapay snfl toplumu ikame eder. Mitolojik, dinsel, felsefi ve bilimsel geleneklerde ahlaki ve politik toplumun aleyhinde arptma ve karartma sylemini gelitirir. 3- Smrgen toplum: Hiyerari ve devlet kurumu, esas olarak toplumlarn deer birikimi zerine kurulur. Ksmen hissedilen ynetim ihtiyacn savunma ve korunma ihtiyac ile btnletirip, karlnda giderek adaletsiz bir hal alan toplumsal deer gaspn gerekletirir. Bunda hem zor hem de ideolojik aralar birlikte ilev grr. Smrge toplumlar smrnn saland biim ve alanlara bal olarak ticari, snai ve finansal blmlere ayrlr. 4- Saval Toplum: Toplumsal deer gaspnn ikna yerine zorla saland biimlerdir. Sava toplumsal yaamdaki yabanclamann en ar ve vahi biimidir; toplumsal doay derinden yaralar ve sakatlar. Bu durumda toplumlarn korunma refleksleri gelierek, yabanclatrc savaa kar toplumsal varl koruyucu z savunma sava biimini alr. d- Toplumsal kimlik Toplumsal tekillikler zengin bir bileime sahiptir. Tekillikler kendi iinde ok sayda tekillikler tekili kategorileri oluturur. Toplumlar tek kimlikli olarak grmeye almak, yabanlatrc eler olan hiyerarik ve devletsel dzenlerden kaynaklanr. Kapal kat kimlik anlay bu dzenlerin dayatmasdr. Ulus-devlet bu dzenin en gelimi biimidir. Kimlikler toplumsal formlardr. Toplumun gelime zelliklerine denk gelirler. Dier kimliklerle sentezlenmeye aktrlar. Kimliksiz toplum olmaz. Kimlik de en az ahlak ve politika kadar varolusaldr. oklu alanlara sahip toplumsal kimliklerin en belli bal olanlarn yle sralayabiliriz: 1- Kabile ve airet kimlikleri: Toplumlarn ilk gelime kimlii kabileler biimindedir. Klana kimlik demek zordur. nk klan henz farkllamann balangcndadr. Fakat klan proto-kimlik, n kimlik olarak tm kimliklerin ana hcresi, ailesi gibi deerlendirmek mmkndr. Kabileler ve kabileler birlii olarak airetler toplumsal yaamn en dayankl kimlikleridir. Anti-toplumsal glere ramen, zayflam kabile ve airetler ann bir nevi sivil toplum grnmnde olumas kanlmazdr. nk toplumlar klansz ve ailesiz olamayaca gibi, kabilesiz ve airetsiz de olamaz. 2- Kavimsel kimlikler: Tarih boyunca ortak bir dil ve kltr kkenine dayal airetlerin daha st dzeyde gelimi biimlenii olarak geliirler. Arlkl olarak ortak bir mekan kendileri iin yurt, vatan olarak gelitirirler. Yurt, vatan en dorusu kltr olarak anlam bulmas gereken kavramlardr. Her toplum kavim dzeyine varmak durumunda deildir. Kavimler iinde ok sayda baka klan, kabile, airet, hatta kavim yaayabilir. Homojen kimlik anlay ulus-devlet faizminin bir dayatmasdr. 3- Ulusal kimlik: Kavim kimliinin istikrarl ve srekli bir ynetim biiminde yaamas halinde oluacak kimlie ulus veya ulusal kimlik demek mmkndr. Ulusun ar basan yan z iradesiyle kendini ynetebilmesidir. Ynetimin demokratik veya devleti biimlerde gelimesi mmkndr. Baka uluslarn, daha dorusu devleti ynetime sahip ulusallklarn ynetimi altnda olan halklara, kabileler toplamna ulus deil kleler denilir. Smrge toplumlarda tek ulus adna homojenlik salanp, baka uluslara ve hatta alt birimlere zgr ve eit yaama ans verilmez. Demokratik sistemler oklu kimliklere imkan tanmalaryla anti-toplumsal sistemlerden ayrlrlar. e- Toplumsal kutsallar Kutsallk kavram byleyici, mucizevi, olaanst olann toplumcu tanmlanmasdr. Kutsal olan toplumun kendisidir. Ama toplum bunu bilimsel bilinle deil de dinsel, mitolojik dediimiz bilin biimleriyle karlar. Toplum aslnda kendini tanmlyor. Dinsel ve mitolojik bilinle tanmlamakla bilimsel bilinle tanmlamak arasnda kyaslama yapmak retici olabilir. Bilimin kkeninde mitoloji, din ve felsefenin yattn unutmamak gerekir. Toplumun zihin faaliyeti, ister kutsal ister pozitif olsun, hep kendini tanmlamaya yneliktir. Baz nemli kutsallklar unlardr:

1- Tanrsallklar: byk din de nesnel idealizmde evrensel olann karldr. Hegelde mutlak tin (Geist)dir. K. Marksta komnizmdir, milliyetiliklerde ulus-devlettir. Tanrsalln sosyal bilimdeki anlam toplumsal kimlikle balantldr. Toplumsaln en st soyutlama olarak kavramsallamasn karlayabilir. Allahn byklnn toplum dnda bir anlam yoktur. Allah ancak toplumla var olabilir. Toplum onu ister tm evren olarak karlasn, ister iinde bir inan olarak beslesin, fark etmez. Felsefede bunun temsili nesnel ve znel idealizmdir. Bilimde ise yalnzca nesne ve zne olarak kalr. Bu yntemle her eyi nesne ve anlam olarak Tanr (Allah)dan karsamak mmkndr. Bilim diliyle ifade edersek, insann anlam dzeyi toplumsallyla orantldr. nsann anlam gc toplumsal gelikinliiyle belirlenir. Kapitalist liberalizmin dayatt toplumdan kopuk birey anlamll tam bir mitolojik yalandr. Birey toplumdan kopuk olarak ancak bir maymun srsnn yesi kadar anlamllk ve zihniyet gelikinliini yaayabilir. 2- Peygamberlik: Toplumsal kutsalln ikinci halkasdr. Gaipten haber verme, tanrnn elisi olma gibi sfatlarla tanmlanmaya allr. st rahipler snfyla ayn kategoriyi paylar. Felsefedeki karl filozof iken, bilimdeki karl ise akademisyendir. st dzey aydnlar da ayn kategoriyi paylar. Hepsinin ortak zellii, toplumsal anlamll en st dzeyde aklayan bir konumda olmalardr. Toplumun bu anlam konumlarn bylesine st dzeyde deerlendirmesi znde kendi varln seslendirdikleri iindir. Onlar toplumun aynas, vicdan konumundadrlar. Toplum onlarn ahsnda znde kendini kutsamaktadr. Kutsamann kendisi deerlenmek, ycelemek, anlamlanmak, gzellemek olarak da tanmlanabilir. 3- Bilgelik, ozanlk: nc srada bir kutsama halkasdr. Ayn ilevi grrler. Toplumun deer, anlam, sz tayclardr. Ahlaki ve iirsel duruu ifadelendirirler. Toplumsal deerliliin sz ve sanat temsilcileridir. Toplumsal anlamll en youn yaama ve ifade etme ayrcalna sahiptirler. 4- Kutsal eyalar, fetiler: Toplumun yaamasna, ayakta kalmasna ve hamle yapmasna en ok katks olan nesneler kutsallatrlr. Kutsalln nesnelere gemesi, toplum iin hayati bir ihtiyac giderme deerini ifade etmesinden trdr. Bir nesne ne kadar deerliyse, fetiletirilmise, o denli kutsallk pay tar. rnein buday, zeytin, koyun, inek, at vb. gibi. f- Toplumsal hakikat ve yitimi Toplumsal doalar zihinsel yan gelikin esnek doalardr. Anlam ykldrler. Genelde canllardaki anlam yk canszlardakinden fazladr. En basit atom paracndan en karmak bileimlerine doru bir anlam artm sz konusudur. Anlam artmnn zgrlkle ilikisi vardr. Enerji-madde ikilemindeki katlam maddi parack denilen yan hep anlam engellemekle ykmldr. Tpk duvar gibi. Duvar iindekileri korur, ama ayn zamanda hapseder. Evrende bu ikilem her olguda vardr. Duvar bazen tam bir savunma arac olurken, bazen de hapishane arac halini alr. Madde ksmnn bu ynl bir zellii hep vardr. Toplumsal doada (evrende, maddede) ok gelikin bir anlam birikimi bulunmaktadr. Toplumsal rgler, organlar, yaplar, sistemler znde anlamca belirlenirler. Anlamn en iyi dile, sze, yaplanmaya kavuturan toplumlar en gelimi toplumlar tanmna kavuurlar. Bunlar zgrleme dzeyi gelikin toplumlardr. zgr toplumlar kendilerini anlamlandran, dillendiren, konuturan, ihtiyaca gre ok ynl yaplandran toplumlardr. zgrlkten yoksun toplumlar ise tersine dillerini gelitirememi, aka konuturamam, kendilerini ok ynl yaplandramam toplumlardr. Bu tanm erevesinde alar boyunca toplumsal anlam, hakikat geliimini deerlendirmek sosyal bilimin zdr. Hakikat, esasta alar boyunca gelien toplumsal anlamlln insan bilincine km halidir. Kendini mitolojik, dinsel, felsefi, sanatsal ve bilimsel yollarla ifadeye kavuturma iine hakikati aratrma, dile getirme ii diyebiliriz. Toplumlar sadece hakikat rgs deildirler, ayn zamanda aklama gcdrler. Hakikatini aklayamamak en ar klelik,

asimilasyon ve soykrm durumunu ifade eder ki, bu da bir nevi varolutan kopma ve gereklik olmaktan kma durumuna dmek demektir. Hakikatsiz toplum, hatta birey anlamsz klnm, baka znelerin hakikati iinde erimi ve kimliini yitirmi varlk anlamna gelmi, daha dorusu anlamszlam varlk haline uram demektir. Bu durumda anlamla hakikat arasnda sk bir iliki vardr. Anlam bir nevi hakikatin potansiyelidir. Bu potansiyel dile geldike, zgrce konuulup yaplandrldka hakikat haline eriilmi olacaktr. Hep iimdeki hakikat demek hep iimdeki konuamayan ocuk demektir ki, bu durum en kt toplumsal durumu, birey haline dml ifade eder. Toplumsal anlamllklar (mitolojik, dinsel, felsefi, sanatsal, bilimsel yntemlerle) hakikat haline gelmedike, bu aamaya ve aktiflie (potansiyelden entellegyaya) erimedike yaamsallk kazanamazlar. ocukluktan kurtulamamak Ezop dilini aamamak demektir ki, bu durum da hakikat haline eriememeyi ifade eder. Bask altna alnm toplumsal gereklikler bu durumu younca yaarlar. Hakikat asndan toplumsal gereklie baktmzda, ancak bu gereklikler (toplumsal doalar, yaplar) herhangi bir hakikat yntemiyle (mitolojik, dinsel, sanatsal, felsefi ve bilimsel) dile geldike, aktifletike, yeniden rgtlenip yapsallatka anlaml toplumdan hakikatli topluma erieceimizi grrz. Toplumsal alar hakikat asndan gzlediimizde unlar belirtebiliriz: 1- Toplumsal klanlar a: Bu ada karmak bir anlam kazanamamlktan tr klan topluluklarnda hakikatler ok snrl bir kapsamda, gelimemi bir dille, bazen szel anlatmlar ve ounlukla beden diliyle ifade edilirler. 2- Tarm-ky toplumu a: Barnma, beslenme, giyinme, reme ve korunma konusunda daha karmak bir yapsallk yaandndan, anlam kapasitesi ok artm toplumsal gereklikler sz konusudur. Anlam kapasitesine denk gelen bir hakikat a gelimeye balar. zellikle ana-kadn etrafnda gelien mitolojik, dinsel ve sanatsal bir hakikat a (iman ana-kadn heykelcikleri a) tm kutsallyla sahneye kar. Diller geliir. Mitolojik, dinsel ve sanatsal ifade gc, orijinal deeri yksek bir a balatr. Prehistoryann en grkemli adr. Toplumun ilk defa kendini kutsal hakikatler halinde (mitolojik, dinsel, sanatsal yntemlerle) aklad adr. nsanlk halen bu dnemin mirasn yemektedir. Felsefi bilgelik ve tbbi bilim bata olmak zere, dier iki hakikat biimi de bu ada temel kazanmtr. Kadn bilgelii ve tbb bu dnemin etkin hakikatleri olarak yaamda nemli yer bulmulardr. Kadn-tanraln bu ada egemen olmasnn nedeni, kadnn be nemli hakikat alannda kazanm olduu gten ileri gelmektedir. Bu g kazanmann altnda phesiz tarm ve ev ekonomisini gelitirmede baat rol oynamas yatmaktadr. 3- ehir ve uygarlk toplumu a: ehirlemeyle birlikte artan toplumsallama diyalektik gerei zddn da gelitirmitir. Bu ada diyalektik ztlk toplumsal snflama ve devleti dourmutur. Bir toplumsal sapma olarak gelien snfsallk ve devletleme, toplumsal hakikat konusunda derin bir yarlma ve blnmeye yol amtr. Yarlma ve blnmeler iddet ieren ztlklar temelinde olutuundan, hakikatlerin iddetle bastrlmas a da balam olur. Somutta bu durum kendini hakikatler sava olarak da aa vurur. Hakikatlerin snf ve devlet anlamn yklenmesi tarihin z haline indirgenmitir. Tarih nasl ve hangi yntemle ifade edilirse edilsin, snf ve devlet damgasn tayacak biimde ina edildi, yazld. Toplumsal gerekliin, dolaysyla toplumsal hakikatin yarlmas her trl yabanclamann temelidir. Yabanclama, toplumsal anlamn saptrlmasna bal olarak hakikatinin de gerei ifade etmekten alkonulmasdr. Hatta gerekliin tersyz edilmi olarak ifade biimlerine tarlmasdr. Toplumsal bireyin kkl yabanclamas tarihteki en byk ktlktr. Toplumsal yabanclama tarihsel ihanet olarak da yorumlanabilir. Yabanclama her dzeydedir. Toplumun tm maddi ve manevi kltrel alanlarn kapsar. Emek yabanclamas zihniyet yabanclamasyla birletirildiinde, hegemonik uygarlk sistemi kendini srdrebilir. Dolaysyla snfl, devletli toplum sistemi olarak uygarlk a, ancak toplumsal alanlarn derinliine yarlmas ve yabanclamas temelindeki gerekleme olarak tanmlanabilir. Uygarlk toplumsall blnm ve srekli atmay mmkn klan bir gerekliktir. Derin bir hakikat aray, atmas olarak da kendini var klar. Smr ve zor tekelini elinde tutan

tahakkmc gler, toplumsal hakikati bastrp arpklatrdklar oranda ezilen ve smrlen gruplar, bireyler ve halklardan oluan toplumlar ina ederler. Bu kesimler anlamn, dolaysyla hakikatini kaybetmi ynlar, srler halinde gdlrler. Sz edilen kesimler ancak hakikatlerini yitirdiklerinde gdlmeye elverili konuma gelebilirler. Uygarlk tarihi dar anlamda bu gdlenimin hem anlam hem de hakikat olarak ina edilip srdrlmesinin tarihidir. g- Toplumsal hakikat ve yabanclama biimleri Toplumsal gereklik gerek kendi iinde gerek dnda bask ve smrye alan brakmadka, anlam ve hakikatinin zgr gerekleiminden bahsedilebilir. Bu durumda anlam ve hakikat zgrdr. zgr olmak, anlaml ve hakikatli olmakla mmkndr. zgrl olmayann kimlii, dolaysyla anlam ve hakikati de olmaz. Doal koullardan kaynaklanan tehditlerle (ktlk, vahi hayvanlar, iklimsel zorluklar, bulac hastalklar) bolluklarn (bol yiyecek taneleri, meyveler, av hayvanlar, elverili iklimler, gvenlikli ve salkl ortamlar) egemen olduu koullardaki hakikat biimleri ile toplumsal bask ve smrnn srdrld toplumlardaki hakikat biimleri farkl oluur. Ana hatlaryla bu biimleri yle sralayabiliriz: 1- Henz toplumsal tahakkmn (hiyerari ve devlet) gelimedii koullarda hakikatin balca ifade biimleri mitoloji, din ve sanatlardr. Hakikati aklamada felsefe ve bilimin pay snrldr. Ar basan ifade biimi ise mitolojidir. Mitoloji bilindii zere sylence, efsane, masal, yk biimindeki anlatlardr. Mitolojilerde mutlaka bir hakikat gizlidir. Daha dorusu, mitoloji hakikatin bir sylem biimidir. Uygarla batrlmam din de mitolojiye gre inan yan daha ar basan, hakikat deerliliine kesinlik katan bir biimdir. Din kesin olduuna inanlan mitolojilerdir. Dinin inan ve yarglarnda hakikatle eitlenme, zdeleme vardr. Bilgelik (felsefe) ve bilim mitoloji ve dinin ar etkisini tar. Sanat bir hakikat biimi olarak dinsel ve mitolojik zihniyetle sk ba iindedir. Mzik ve izim olarak anlam ifadelendirmek ister. Mzik, resim ve heykele yklenen anlam aratrmak nemli bir hakikat almasdr. nemli olan mziin, resmin, heykelin kendisi deildir; ifade ettikleri anlam ve hakikat olarak deerleridir. Mitoloji ve dinin dilinin iirsellii esastr. Dilin kendisi douundan itibaren uzun sre iirsel anlatmldr. Dolaysyla iirle hakikat arasnda sk bir iliki vardr. iir tahakkm tanmayan eski zgr toplumun dili ve hakikatidir. lk ozanlar bilgelerden, peygamberlerden nceki hakikat aklayclardr. Bir toplumun dilinin iirsellii ve ozan anlatml gc, o toplumun ne denli zgr ve anlaml bir toplumsal gereklie sahip olduunu gsterir. 2- Snfl ve devletli toplum sistemi olarak uygar toplum hem kendi iinde hem dnda tahakkme urad ve yarld iin, anlam ve hakikat olarak da paralanr. Mitolojik ve dinsel anlatma tahakkm kartndan hakikat yabanclar. Yabanclama uygar toplumun zne, varlna ilikindir; sadece syleme dayanmaz. Tahakkm rgtlenmeleri ierdikleri anlamlar hakikat olarak sunduklarnda, toplumsal yaam paradigmalar kkl deiimler geirir. Toplumda elikili yaam ve ona yn veren paradigma biimleri oluur. Yabanclama hakikati kemirerek, yontarak, eriterek yaanr. Yabanclamann hakikat olarak deeri arptlma, bastrlma ve karartmalarn kabul iin giriilen abalar sonucunda srekli azalr. Savalacak bir hakikati kalmadnda, yabanclamay yaayan toplum anlamsz bir yaplar yn haline gelir. Sz konusu yaplar toplum iin sadece bir yktr; bir nevi toplumsal hastalktr. Tutuculuk, softalk, faizm biiminde patolojik adlarla anlr. Yabanclama hastalk halindeki toplumsal gereklik olarak artk anlamszdr. Anlam yitimi en tehlikeli toplum halini yanstr. Toplumsal doasnda hakikatin yaad yarlma ve atmalar uygarln btn biimlerinde izlenebilir. Mitoloji ve dinin hakikat deeri dtke, anlaml ve canl len havasnda tapnlan tanra ve tanrlar yerlerini deerden dm putlara brakrlar. Grkemli, kutsal, mkafatlandran tanra andan cezalandran, kullatran tanr ana geilir. Aslnda toplumsal dnm

(komnal toplumdan snfl topluma) kendini hakikatte byle ifade etmektedir. Smer toplumunda bu dnm ok canl olarak izlenebilir. Ayrca tanrlar arasnda da sava kar. Dionysosu gelenek, tarmsal komnal toplumun hakikati olarak kendini yanstrken, Zeusu gelenek bu toplumun ilk yarlmaya ve dnme uram tahakkmc kesiminin hakikati olarak yanstlr. Bu gelenekler atmas bile orijinal anlamn Smer toplumunda bulur. Bu iki gelenek, a sanatlarnda arpc olarak yanstlr. Tanra a sann anas Meryeme kadar yanssn srdrr. Kapitalizmin hakim sistem haline gelirken, tanra ann son temsilcileri olan cad kadnlar yakarak modernitesini ina etmesi son derece dndrc ve reticidir. Uygarlk anda felsefe ve bilim, hakikatin ifade biimleri olarak nem kazanrlar. Bunda hakikat aray ve mcadelesi temel rol oynar. Mitolojik ve dinsel anlatmla kendini eskisi kadar gizleyemeyen maskeli tanr-krallarn yerini metafizikle rtnmeye alan sistemler alr. Metafizik, nesnel idealizm olarak tek tanrl dinlerin yetmezlie dmesi sonucunda hakim uygarlk sistemlerinin znellii olarak gelitirilir. Tanr yerine hakikat olarak idealar ikame edilir. dealizm, devletleen tanr olarak daha ok hakikatm gibi sunulur. Bu nedenle idealizmle yabanclama arasnda sk bir iliki vardr. Toplumsal hakikatler tanrlarla deil, idealarla ifade edilmeye allr. Toplumsal hakikatin anma, erimeye ve arptlmaya uramas idealizmle nemli bir aama kaydeder. Hegemonik iktidar ve smr sistemi olarak uygar geinen saysz devlet, gittike daralan toplumsal anlamlln gizlemek iin abartl, sslemeli ve heybetli sanatsal biimlenilere de arlk verir. rnein Roma ve Grek uygarl mimari, heykel, mzik, mozaik alannda hakikat olarak bylesi bir sunuma ok byk nem vermitir. Sistem kendini ne kadar abartl sunarsa, toplumsal anlam (smrlen ve ezilenlerin gereini) o denli gizlemeye, arptmaya alr. Bilim, felsefe ve sanat, mitolojik ve dinsel ada olduu gibi iktidara balanr, devletletirilmeye allr. Dolaysyla toplumsal yarlmaya karlk gelen bir bilim ve felsefi mcadele sreci yaanr. Anlam yitimine kar direndikleri oranda bilim ve felsefenin hakikati ifade etme gleri de artar. ktidar ve devlet sahiplerinin emrine girdike dogmalap hakikatle ban yitirir, yabanclamann bir sylem arac olarak rol oynarlar. Hakikatle ban yitiren mitolojik ve dinsel ifadelere kar hakikat ifadesi olarak gelien bilim ve felsefe, toplumun kendisi iin deil, bask ve smr tekellerinin kar iin rol deitirdiinde, tpk eski mitolojik ve dinsel yabanclamalar gibi dogmalap hakikatle olan balarn yitirme srecine girerler. Sanatlarda da benzer sreler yaanr. Hakikatle ban yitiren sanatlar abartl duruma derek ve minimalize olarak toplumsal gereklii ifade etmekten uzaklarlar. Uygarlk anda tahakkm nedenli toplumsal sorunlar, hakikatin btn ifade tarzlarnda kendini sorgulamay ve zme kavuturmay dayatrlar. Hakikat sorunlarnn kayna toplumsal olduu kadar, zmleri de toplumsal bilim kapsamndadr. Toplumsallkla ban yitiren bilimin yabanclamas, dolaysyla hakikatle ban yitirmesi kanlmazdr. Kendini hakikatin tm yntemlerinde yetkinletirmi toplumlar, sorunlu olmaktan ve yabanclamadan kurtulmu, eitliki, zgr ve demokratik (ahlaki ve politik) toplumlardr. h- Kapitalist modernitede hakikat ve yabanclama Kapitalist modernite, iktidar ve kar-sermayeyi azami biriktirmek kadar, bununla balantl olarak hakikatin yabanclat sistemi de tanmlar. Sistem olarak douu ok kanl hakikat savalarn gerektirdii gibi, srdrlmesi de tarihin grd en byk savalar beraberinde getirmitir. Sistemin savalar sadece iktidar ve smr savalar olmayp, ayn zamanda etin hakikat savalardr. Uygarlk sistemlerinin en gelimi kresel devam olan kapitalist modernite, toplumsal anlamll ve hakikatini ezdii, arptt ve karartt oranda gerekleir. Sistem iinde kar ve iktidar azamiletii oranda, toplumsal yaam hakikatinin alan minimumlar ve anlam kayb olduka fazlalar. Toplumsal yaam sadece iktidar ve kar hrsnn kurban olmakla kalmaz; hakikatin tm ifade biimlerinde ar bir yabanclamay da yaar. Toplum hem anlam hem de

hakikat olarak tam bir tasfiye sreciyle kar karyadr. Toplumun tm gereklerinin yerine iktidar ve sermayenin gerekleri ikame edilmitir. Modernitenin birinci sacaya olan kapitalizmin kendisi sistem olma ansn yakalad zaman, tarih ncesi ve sonrasnn ana toplumsallklarn tasfiye etmekle ie balamt. ncelikle cad kadn av slogan altnda kadn toplumsallnn ayakta durmaya alan gcn atete cayr cayr yakmt. Cad kadn av sermayeden bamsz dnlemez. En derin klelik olarak kadn zerindeki hegemonyasn ina etmesinde bu yakma sahneleri son derece iine gelmitir. Gnmzde kadnn en drlm haliyle sistemin hizmetinde olmas, kapitalist hegemonyann k aamasnda gerekletirilen bu yakllarla skca bandan trdr. Yaklmann dehetengiz anlar, kadn Avrupada erkein snrsz hizmetine sokmutur. Sistem kadndan sonra tarm-ky toplumsalln da acmaszca ykmtr. Komnal demokratik yan ayakta kaldka azami iktidar ve kar salanamayacandan, tarm-ky toplumsallnn hedeflenmesi kanlmazd. On binlerce yllk insan direniinin, aclarnn ve sevincinin anlam ve hakikatinin zemini olan bu toplumsallklarn tasfiyesi saland oranda sistemin k ans artacaktr. 16. yzyl ve sonrasnn Avrupasnda ve dnyada gelien tm uygulamalar bu gereklii dorulamaktadr. Modernite ncesi toplumun snrl da olsa hakikatini ifade eden kiliseye kar sistemin savan da bu erevede deerlendirmek gerekir. phesiz kendi iinde yanlsamal bir toplumsalln ifadesi olarak hristiyan evrensellii eski iktidar ve smr tekelinde pay sahibi olsa da, toplumu savunmann en nemli mevzilerindendir. Kapitalizm bu mevziyi de etkisizletirmeden k salayamazd. Byk din savalar bu hakikatin ifadesidir. Kapitalizm proleterleme denilen en terbiye edilmi bir klelii merulatrarak toplumsal hakikate lmcl bir darbe daha vurmutur. K. Marksn en byk hatalarndan birisi, hakikatin yitirilmi bir esi olan proleteri ba zne sanma gafletine dmesidir. Proleter gelitirilmi bir kledir. Bu durumunu srdrdke asla hakikat sahibi bir zne olamaz. Kapitalizm proleterdeki tm insani toplumsal zellikleri ldrmeden, onu iine koturamaz. Antika klesindeki insani toplumsal z, modern kle olan proleterdekinden daha fazladr. Ama yine kle olduu iin hakikat payesini ancak zgrlne kavutuunda kazanabilir. Hem kle olarak kalmak, hem de hakikat payesi tamak Marksizmin byk bir arptmasdr. Reel sosyalizmin baarszlnn temelinde bu hakikat yatar. Kapitalizmin bir toplumsal snf olarak ykselttii burjuvazi, hakikatin zerinde paraland toplumsal afetin kendisidir. Bir tanr-kral bin burjuvadan daha ok hakikate yakndr. Burjuvazi hakikatin ve dayand, ifade ettii toplumsal anlamlln ikiye paraland toplumsal doann hasta, patolojik parasn tekil eder. Modernite bu snfn somutunda tm toplumsal hakikati fel ettii gibi, iktidar ve sermaye yabanclamasn canavar (Leviathan) haline getirir. Modernitenin ikinci sacaya olan ulus-devlet, tarihte ei grlmedik bir hakikati yontan g olarak da tanmlanabilir. Hibir toplumsal patoloji, ulus-devlet kadar toplumsal mhendislik adna (Demiurg = Mimar Tanr) toplumsall homojenletirip yaamsallndan kopartmamtr. Modernitenin ilericilik (tanrsal kyamet inancnn moderncesi) kisvesi altnda en kutsal toplumsal yaam farkllklarn (yaam = farkllk olduu halde) yontup un ufak etmesi ve teki yaplar retmesi faizmin kendisidir. Faizm toplumsal hakikatin bittii yerde ortaya kan toplumsal patolojidir; ulus-devlet iktidar ve sermaye tekelcilii olmadan asla remez. Ulus-devletin kutsallatrmaya alt snrlar, vatan, millet, bayrak, mar ve yurtta kavramlar gerek toplumsal kutsalla ihanet etmekle balantldr. Teki vatan, millet, yurtta inalar, tm alar boyunca yaanm bir insanl kasap gibi doramakla mmkndr. Bu durumda sadece toplumsal hakikatten uzaklama, yabanclama deil, toplumun kendisinin tketilii sz konusudur. Ulusdevletin ierdii dinci, milliyeti, cinsiyeti ve bilimci iktidar oaltm karsnda toplumsal hakikatler her zerresine kadar tecavze, igale ve inkara uram durumdadr. Nietzsche, Foucault ve Adorno bata olmak zere, baz filozoflarn hakikat adna kyamet koparmalar, modernitenin idi edilmi ve toplumsal olmaktan karlm birey olduuna dair aklamalar bu gereklii anlatr.

Modernitenin nc sacaya olan endstriyalizmin ekolojik yaamn imhas anlamna geldii tamamen aa km bir hakikattir. Sadece eko-evrenin deil, toplumsalln ancak onunla varlk kazand gereinin de imhasdr. evresini her gn yitiren bir toplum, yaamn para para kaybeden ve canavara yediren toplumdur. Endstriyalizm, milyonlarca yllk direnile ina edilmi bir insan toplumsallnn, bu uzun sre karsnda bir an saylabilecek kadar ksa bir aralk iinde tasfiye edilmesinde kapitalizm ve ulus-devletin su ortadr. Endstriyel toplum ad altnda bir kanser urunu en ilerici toplum olarak sunma kstahl da endstriyalizmin ne tr bir patolojik vaka olduunu gayet iyi aklamaktadr. Hibir sava endstriyel toplum adna (kapitalizm ve ulus-devletin desteiyle) gerekletirilen toplumsal cinayetler kadar cinayetler ve lmler gerekletirmemi, toplumsall yaralayp hastala mahkm etmemitir. Kyamet ve maher kavramlarna byk anlam ykleyen peygamberler, bu kavramlarla herhalde modernite denilen bu ayakl canavarn insan toplumsallnn anlamn ve hakikatini yok ettii ahir zaman anlatmak istemi olsalar gerek! Ortadouda sosyal yaamn yeniden tanmlanmas iin gerekli kavramsal ve kuramsal ereveyi kabaca sunmaya almamn asl nedeni, toplumsal yaam nedir? sorusuna yant gelitirmek iindir. nsann kendi z yaamna ilikin tuhaf bir yaklam vardr; sanki ezelden ebede kadar bir izgide veya dngde yaandn sanr. Bu kkl bir yanlgdr. En anlaml yaam ansna sahip olduu halde, insann en yanlgl tr olmas sadece doann bir oyunu deildir; sanrm bu daha ok tahakkmc toplumda kendini gsteren bir oyundur. Hibir canl tr insan kadar yanlsamal deildir. ok tuhaf bulduum kadar, ilgin bir oyundur bu benim iin. Doru bir tanm doru yaamn ilk adm olabilir Toplumsal yaam doru tanmlamak ve bu bilinle yaamak, yaamn kendisi kadar nemlidir. Belki de yaam doru tanmlanmak iindir. Hemen belirtmem gerekir ki, genelde yaam, zelde insan yaam kendine zg bir mimarinin, bir inann sonucudur. Bu inann iine nelerin girdiini belirlemek toplumsal bilimin temel grevidir. Belirlemek istediim hususun daha iyi anlalmas iin, aylk mr olan kelebei rnek olarak gsterebilirim. yaps ve evre ekolojisi kelebein bu aylk yaamn belirlemitir. Eer bir kazaya kurban gitmezse, kelebek bu ay yaayacaktr. Onun iin ncesizlik ve sonraszlk (ezel-ebed sorunu) bu ayla snrldr. Bunu sorun yapmay da hi dnmez. Bu ynl bir arzusu da olamaz, olsa da fazla mesele yapmaz. rnek iinde rnek: Glgame gibi. Glgamei olumsuz rnek olarak sunuyorum. zahn yapacam. Tm doa ve evren znde kelebek kuralna bal olarak yaar. Sadece insanda yaam bu kurala ters der. Muazzam sorunlu bir hal alr. nsan tr mr iin ebedi-ezeli araylar iine girmekten gkte cennet, yeraltnda cehennemler dnmeye kadar pek ok lgnca aba gelitirir. Kendini tanr-krallar halinde sunmaktan en alaka klelikte tutmaya kadar lgnlklar peydahlar. Her gn cinsel sapklk iinde yaamaktan kendini ntr bir cins halinde tutmaya kadar kural tanmayan tutumlar da sadece insana zgdr. Planl soykrmlar gelitirmekten sonsuz yaam iksiri peinde komaya kadar bu tutum hibir canl trnde grlmeyen hastalklar halinde srer gider. nsan iin, snr tanmayan bu lgnlklar iin, bunlarn anlalmas ve nlenmesi iin yaamn tanmna ihtiya vardr. Doru bir tanm doru yaamn ilk adm olabilir. Bu blmn uzun giriinde konuyu biraz aydnlatmak iin kavramsal ve kuramsal bir ereve gelitirmeye altm. phesiz idealli bir sosyal bilim bu ereveyi gelitirip yaamsallatrmakla grevlidir. Kapitalist modernitenin yapsal krizini ve k olaslklarn zmlemeye alrken, vazgeilmez bir gereksinim olan sosyal bilimin yeniden tanmlanmas ve inas (rgtlenmesi) bu nedenlerle ncelikli grevlerin banda gelir. nsan yaamnn olmazsa olmaz toplumsalldr. Bu konu zerinde ok srarla durmamn birinci nedeni henz sosyal bilimce bir tanmlanmasna giriilmemesi, giriim denemeleri olsa bile

anlam ve hakikat deeri olan bir bilimselliinin salanamamas, rgtsel inasnn ve toplumsallatrlmasnn baarlamaydr. kinci ve daha nemli neden, kapitalist modernite liberalizminin bireyi ve bireycilii anti-toplumsal temelde yere ge smayacak denli abartl inas ve canavarlatrmasdr. Mevcut haliyle bireycilik sadece srdrlemez deildir, yaanlamazdr da. Hibir canl trnde gzkmeyen, her trl sapkla ak bireyci yaam iin ne toplumun ne de gezegenimizin dayanma gc kalmtr. Bu bireycilik yle bir sapk haline getirilmitir ki, gnn yirmi drt saatinde insan ldrmekten, seks, spor ve sanat yapmaktan, kar salamaktan ve ikence yrtmekten usanmaz. ok ak ki bu bireyciliin sonu kanser ve AIDS tr hastalklardr, nitekim onlar da hzla remektedir. Peygamberlerin ok nceden haber verdikleri maher denilen gnler bu bireycilikli dnemi ifadelendirir. O halde yaama saygnn gerei olarak, birinci grev olan toplumsal yaam tanml sosyal bilimin inasn, ikinci grev olan bireyci yaamn ve arkasndaki sistemin durdurulmasyla btnletirmek k iin arttr. phesiz toplumsallk bireysel yaamn rgtllne ve inasna dayanr. Bireyden kopuk toplum olamaz. Bireyle toplum kyaslamasn hidrojenle uranyum elementlerinin kyaslamasna benzetebiliriz. Hidrojen atomu tek bana olduunda basit bir yapdr. Baz trlerinde enerji ve parack yaym olsa bile ok snrldr. Uranyumda ise sentezlenen ayn atomlardan ok sayl bileim srekli enerji ve parack yayar. Nitekim atom bombas uranyumun bu zelliinden kaynaklanr. Toplumda da ok sayda birey sentezlenmitir. Ama yaydklar enerji ve paracklar (eski ve yeni topluluklar) bireyci insana gre (kendisini yaamaktan baka ilevi olmayan atom) kyaslama kabul etmez llerdedir. Birey toplumsalln yitirdiinde, fiziki olarak yaasa bile, ya bir hain ve alaktr ya da bir serseridir. Her iki anlamda da lmcldr. Ortadou toplumsalln evrensel bir yaplanma olarak anlamlandrmak nemlidir. Gezgin avclar ve bitki toplayclar Toros-Zagros da silsilesinin eteklerindeki uzun sreli yaaytan kardklar deneyimle tarm-ky toplumsallna geii gerekletirdiklerinde, farknda olmasalar da evrensel yaamn bir yaplanmasn ina ediyorlard. Bu yaplanmann kendisini ve zerinde ina edilen merkezi uygarlk an ilgili blmlerde zmlemeye almtm. Burada ek olarak bu yaplanmann anlam zerinde durmak ve hakikat deerini aklamak katk sunacaktr. Son buzul dneminin sona ermeye balad yirmi bin yl ncesinden itibaren Toros-Zagros da silsilesinin eteklerinde rgtlenmeye allan yeni toplumsallk, zengin bitki trlerinden tarma ve evcillemeye uygun hayvanlardan hayvancla gei halindeydi. On bin yl ncesinde bu gei sreci yerleik ky yaamyla sonuland. Ekim ve hayvanclk faaliyetleri ifti ve oban toplumsalln ne kard. nsanlk iin rya gibi bir yaam belirdi. Halen izleri sren tm bayram ve trenlerin temeli bu yeni rya gibi yaam sevincinden kaynakland. Ktlk toplumundan bolluk toplumuna gei yaplmt. Yaklak on bin yl baka toplum tipleri tannmadan bu biim yaand. Bu yaam biimi tm dnyaya yayld. oklu merkez grleri olsa da, beliren yeni yaamn bu ilk merkezliliinin belirleyici nemde olduu gl kantlarla daha fazla desteklenmektedir. Tarihsellikleri dnda toplumlar var olamaz Ana-kadn eksenli gelien bu toplum ilk akraba toplumunu ina etmesi asndan da nemlidir. Akrabalk ana-kadna yaknlk temelinde belirlenir. lkel klandan ilk kabile toplumuna bu akrabalktan eriilir. Kabile temeli gl orijinal kimlikli bir toplum biimi olarak halen izini srdrmektedir. Etkileri gnmze kadar taan orijinal dil, din, mitoloji, sanat, bilgelik ve bilimsel kurumlar ilk nlarn bu toplumun barnda satlar. Dokuma, mlek, topra ekme, el deirmeni ve ev kurma aralar da orijinal klarn bu dnemin toplumuna borludur. Doaya kutsal balan ve vatancklar oluturma da bu toplumun rndr. Denilebilir ki, toplumsal yaama ilikin ilklerin yzde 90 bu dnemin toplumundan kaynaklanr.

On binlerce yl tek bana sren toplumsallk, insanln temel zihniyet ve ruh kalplarn, maddi ve manevi kltrel deerlerini tekil etmitir. Basit bir toplum (ky-tarm-ifti-oban-kabile-ana kadn-zihniyet ve ruh kalplar-baz retim teknikleri) olabilir, ama insanlk iin kkl bir yaamn temeli baaryla atlmtr. Bundan sonra gerekleen her ey bu topluma dayal olarak gelimitir. nsanla ilgili hibir gelime bu topluma ramen oluma yeteneinde deildir. Baka hibir gelime olmaz demiyorum. Olsa bile bu toplumla balantl olarak ve onun bir kolu biiminde geliir. Toplumlar tarihsel varlklardr. Tarihsellikleri dnda toplumlar var olamaz. Kapitalist modernitenin tarihi bir tarafa brakan, sadece analize dayal bilim yntemi tm bilimlerin, zellikle sosyal bilimin arpk ve hakikat deeri dk biimde gelimesinden sorumludur. Analiz ve nesnellik en kt metafizik olarak Avrupa merkezli bilimin temel kusurlardr. Eer toplumlar tarihsel varlklar ise, o zaman anlamlar da tarihseldir. Anlam ise toplumsal yaamn zdr; toplumsal yaamn amac, ruhu ve zihni olarak da tanmlanabilir. Hakikat ise, bu tarihsel toplum varlnn tekil ettii anlamlln mitolojik, dinsel, sanatsal, bilgelik ve bilimsellik olarak dile, ifadeye ve biime kavuturulmasdr. nsan toplumu ar tahribatlardan gemi olsa bile, imdi de ayn hakikat yntemleri temelinde bu anlamll yaamaktadr. Toplumun tarihselliinin bir kant da bu yaam biimidir. phesiz bu toplumsal yaam biimi ayn kalmamtr. Diyalektik olarak bir gelimeyi hep barnda tamtr. Ama ypranm, tasfiyeyi ve tahribat yaam da olsa, temel form olarak gnmze kadar kendini yaatmtr. Bu tarihsel toplumun yaam formunda ilk byk yarlma hiyerariyle izilmitir. Hiyerari tanmland gibi yaklak M.. 5000lerden itibaren varln duyuran bir unsur olarak toplumun barna yerleti. Hiyerarinin kendisi ilk sekinler grubunu ifade eder. Rahip + ynetici + asker ls olarak hiyerari, ana-kadn otoritesi yerine kurulmaya allr. Toplumsal yaamn barnda ilk byk yabanclama bu sekinler otoritesi ile balar. Sekin aile, hanedanlk yaplanmalar da kaynan hiyeraride bulur. Hanedanlk bir yandan devlet olarak biimlenirken, dier yandan ailecilik olarak toplumsal yaam farkl bir anlamlla ve forma tar. Kkl dnm sz konusudur. M.. 3500lerden itibaren ehir, snflama ve devletlemenin balamasyla birlikte bu yarlma, anlam ve form dnm daha da derinleir. Uygar toplum baat rol oynar. Toplumsal artlar zerine kurulan uygarlk tekelleri (devlet, kle iftlikleri, ticaret, tefeci tekelleri) yaam derinden yaralamtr. Tank olmad yabanclatrc unsurlar toplumun barna yerleince, anlam ve form olarak giderek bozulan ve btnl paralanan alt ve st tabakalara zg yaamlar peydahlanr. Uygar yaam tarz denilen varolu bu tarz ifade eder. Ortadou toplumunda ayn merkezi alanda (Verimli Hilal) boy veren uygarlk da merkezi bir anlama sahiptir. Evrenseldir. Toplumsal yaamn barnda yabanclatrmay derinletirse de, tarihsel ve mekansal olarak Ortadouludur. Ortadou toplumsal yaamnda st bir katman olarak yerleen uygar yaam, yaklak be bin yllk hegemonik bir dnemi ifade eder. Hegemonya basit bir unsur deildir. Toplumsal yaamn tm gzeneklerine, doku ve organlarna szmtr. Bu yaam tarznda kadn kimlik olarak en alta yerletirilmitir. Onun stnde erkek klelii oturtulmutur. Direnen gebe kabile ve airetlerle emeki kyller ve zanaatkarlar nc tabaka olarak dzenlenmek, yaplandrlmak istenir. Fakat bu kesimler ilk iki tabakay da etkileyerek, tarih boyunca direnmeci yaam hep canl tutar. Ayrca uygarlk tekelleri sadece plak zor aralaryla deil, esas olarak hakikatin ifade yntemlerini (mitolojik, dinsel, bilgelik, sanat ve bilimler) kullanarak, meruiyetlerini toplumsal yaamda doalm gibi sunmak ve sonsuz klmak isterler. Toplumsal yaamn tm eski kalplarn, bayram ve trenlerini, ibadet ve elencelerini tekelleri altnda yeniden yorumlayarak sahiplenirler, bunlara damgalarn vururlar. Fakat en eski toplumsal yaam kalplar temelde varln ve anlamlln srdrr. Paralanm da olsa hakikatini dile getirir. Uygarlk anda Hint, in ve Gney Amerika uygarlklar kendi mekanlarnda geliim salasalar da, baat rol Avrupa modernitesine kadar Ortadou kkenli merkezi uygarlk sisteminde kalmtr.

slamiyet ad altnda son kn yapan merkezi uygarlk sistemi, anlatld gibi be yz yllk bir ikame sonunda hegemonyasn Avrupa kapitalist modernitesine kaptrmtr. Ortadou toplumunun islam ad altnda yaad ey, znde eski tarihidir. Hiyerari, hanedanlk ve imparatorluklar varlklarn islam dneminde hilafet, emirlik ve saltanat ad altnda srdrrken, direnii demokratik unsurlar ok eitli mezhepler (alevi, ia, harici, zidi, musevi, hristiyan halk ve kltrler) ve cemaatler olarak varlklarn, anlam ve hakikatlerini srdrmeye almlardr. Tm bu tabakalama ve paralanmalara ramen, Ortadouda toplumsal yaamn evrensel bir yannn ve btnlnn olduu ak bir gerekliktir. Tarihsel toplum varln srdrmektedir. Ama anlam ve hakikati zayflam ve paralanm olarak. Kapitalizm bir stratejik savunma ve saldr rejimidir Bu durumda sorulmas gereken temel soru, kapitalist modernitenin Ortadou toplumunda neden gelime olana bulamaddr. Sorunun yant ne dinin engelleyicilii, ne de retim aralarnn gerilii ve sermayenin yetersizliidir. Bu alanlarda Avrupann ok ilerisinde olunduu bilinmektedir. Sz konusu olan dnem 12.-15. yzyllardr. Avrupa ehir doularyla tanmaktadr. Ticaret ve para yeni alan pazarlarda gelime gstermektedir. Ortadouda ise bu sreler drt bin yl ncesinden beri dngler halinde devam etmektedir. Sanayii de Avrupann fersah fersah ilerisindedir. Merkezi uygarlk hegemonyasna da sahiptir. Bu nedenler, aslnda bu blgede neden kapitalist sisteme geilemediini de aklamaktadr. Ortadou kendi sistemine gvenmektedir. Artk-deer retimi hegemonik gler iin yeterlidir. Dtan ve iten kaynakl nemli ve lmcl kart stratejik gler sz konusu deildir. Moollar gibi gelen gleri de rahatlkla kendi iinde eritmektedir. Blmn banda zmlemeye altm, Avrupann knda stratejik nedenlerin temel rol oynad gr geerliliini korumaktadr. Kapitalizm bir stratejik savunma ve saldr rejimidir; ancak durumlar ok skm, varlk-yokluk sorununu yaayan iktidar ve sermaye tekelleri iin bavurulacak bir aratr. Hollanda ve ngilterenin yaadklar stratejik lm kalm sorunu onlar kapitalizme zorlamtr. Hegemonik g olarak ykselen ngiltere, daha 16. yzylda Ortadouya ynelik keif hareketlerine giriti. Zaten bata Venedik olmak zere talyan kentleri ve Napolyon daha nce yolu iyice aralamt. Ayrca Ortadouyu ok iyi tanyan Yahudi sermayesi batan beri stratejik olarak blge ile ilgilenmekte ve yol gstermekteydi. Hollanda, ngiltere, dier nde gelen Avrupa lkeleri ve ABDnin blgeye ilgisinin uzmanln Yahudi sermayesi yapmaktadr. Tersine Avrupaya doru bilginin uzman ve yol gstericisi de yine ayn sermayedir. Yahudiler bu konuda ilk Urfa ve Msrdan k dnemlerinden (M 1600-1300) beri tecrbe sahibi bir tccar kabile toplumu olarak hareket etmektedir. Ortadouda kapitalizmin stratejik bir rol oynayamamasnn ikinci bir nedeni de, islamn ykselii ile birlikte gelimeleri engellenen hristiyan, Ermeni, Asuri, Helen ve Yahudi varlnn ge zorlanmasdr. Birikimleri haraca balanan ve zaman zaman talan edilen bu kesimlerin Avrupa tarz bir ehir burjuvalamasn yaayamamas, blgenin aleyhine nemli sonular dourmutur. Erkenden bir Rnesansn yaanmamas kadar, gelitirdikleri kltrn darbelenmesi de blgeyi oraklatrmtr. slamiyet tek bana Ortadou kltrn temsil edebilecek bir konumda olmaktan ok uzaktr. En kltrl halklar olarak hristiyanlar ve museviler, blgenin hafzas kadar maddi birikimlerinin de sahipleriydi. slamiyet biraz da bu deerler zerine kuruldu. Deerlere el koydu, ama gelitiremedi. Avrupada ise g kazanan hristiyan ve Yahudi kltr, Avrupa uygarlnn geliiminde en temel talar deyen unsurlarn banda gelmektedir. Ortadouda baat olsalard, Avrupa uygarlnn hegemonik g olarak doma ans yok denecek kadar az olurdu. Osmanl mparatorluunda bu gereklii izlemek olduka reticidir. Bu anlatmn nda Avrupann 11.-14. yzyllarda srdrd Hal Seferleri ile neden sonu alamad daha iyi anlalmaktadr. Bu seferlerden kard dersler ve tad deerlerle 16.-19. yzyllardaki kapitalist temelli stratejik klaryla Ortadouya yklendiinde baarl olmas da ayn nedenlerden tr anlalrdr. lgili blmlerde konu yeterince zmlenmitir. Ortadou

iin nemli olan, 19. yzyldan itibaren stratejik saldrya geen Avrupa modernitesinin yol at gelimelerdir. Daha da nemli olan, toplumsal yapda derinleen kriz ve klerdir. Uygarln varlk olarak sorun kaynakl olduunu ska vurguladm. Yapsallk olarak uygarln sorundan krize dmesini belirlemek, gelimeleri zmlemek iin nem tar. Uzun sre yaplanmalar olarak uygarlklar krize dmeleriyle birlikte alan ve hegemonya deitirirler. Kapitalist moderniteye srama yapamadndan (ok ynl i ve d nedenler) islam uygarlyla son dngsne giren Ortadou uygarlnn 13. yzyldan itibaren yapsal krize girmesinden bahsedebiliriz. Osmanl mparatorluu yapsal krizin derinlemesinden baka bir anlam tamaz. Kapitalist stratejinin oluum yzyllarnda gsterdii yaylma, krizli yapsndan tr baarl olamazd. Nitekim kapitalizmin 19. yzylla birlikte blgeye yklenmesi, bu anlamn fazlasyla aa kard. Ortadou toplumu iin 19. ve 20. yzyllar, kapitalist strateji tarafndan fethedilmekten ibarettir. Kapitalist modernitenin maheri atlsyla (kapitalizm, ulus-devlet, endstriyalizm) blgeye yklendii bu dnem, krizin ve kn derinlemesi dnemidir. Binlerce yllk tarihsel ve toplumsal yaam, kendi iinden kan be bin yllk uygarlk yapsnn zlyle tam bir kuatlmla alnyor. Kendi uygarlk artklaryla kapitalist modernitenin ittifak, Ortadouda toplumsal yaamn bunalmn srekli derinletirmitir. Bunalma bu niteliini yaad kkl gemi ve kapitalist modernite stratejisinin uzun sreli saldrs verdirmitir. Toplumsal z, varlk olarak parampara edilirken, anlam ve hakikat olarak da kaotik bir durum yaamaktadr.