GNE KULELER

Prof. Dr. Olcay KINCAY Makina Y. Mh. Uur AKBULUT

Gne Kulelerinde temel alma prensibi;

Byk bir alana yerletirilmi, Heliostat (gn dntrc) ad verilen yzlerce yanstc, gneten gelen nlar, heliostat tesisinin merkezindeki kulenin tepesine odaklar. Bu odaklama blgesinde (alc) younlatrarak elde edilen yksek s enerjisi elektrik enerjisine evrilir.

Gne kulesi sistemi ve heliostatlar

Bir younlatrcl kollektrde sya dntrlen gne enerjisinden, nkleer ya da kmrl elektrik santrallerinde olduu gibi, suyun kaynatlarak buhara dntrlmesi ve elde edilen buharla bir buhar trbininin tahrik edilmesi suretiyle elektrik enerjisi elde edilir.

Gne kulesini evreleyen heliostat alan, tesisin yllk verimini optimize edecek ekilde planlanr. Tipik bir kurulumda gne enerjisinin toplanmas, trbine buhar salayacak maksimum gereksinim deerinin almasyla meydana gelir. Tam kapasite retim yapan tesis ile ayn anda sl depolama sistemi de yklenebilir.

Upington, South Africa

Enerji depolama sistemine sahip Gne G Kulesi Sistemi gn ierisinde gne nlarnn gelmedii saatlerde de elektrik retiminin devamlln salar.

Gne g kulesi sisteminde, 290Cda sv haldeki tuz eriiyi, souk depolama tankndan alcya doru pompalanr. Burada scakl 565Cye kadar karlarak scak depolama tankna gnderilir. Tesisten g ekilecei zaman scak tuz, klasik bir Rankine evrim trbini-(jeneratr) sistemi iin ar kzdrlm buhar reten bir buhar retme sistemine pompalanr. Buhar jeneratrndeki tuz souk tanka geri dnerek depolanr ve sonunda da alcda yeniden kzdrlr.

Erimi tuz zeltisi depolama prosesi

Gne G Kuleleri

Kollektr sisteminin verimi 76% civarna kabilir.

Baz kollektrlerde gne enerjisi Stirling motorunu altrarak mekanik enerji meydana getirirler. Stirling motoru jeneratr altrarak elektrik enerjisi meydana getirir.

Sistemde kullanlan tuz eriiyi, sodyum nitrat, potasyum nitrat olabilir. Kullanlan bu enerji tayc svlarn yanc ve zehirleyici olmamas, sistemin gvenlii asndan avantaj salar.

Eer kazayla tuzun dkld grlrse, tuz toprakta nemli etkiler yapmadan nce donacaktr. Tuz bir krek yardmyla kaldrlr ve eer gerekliyse yeniden kullanlmak zere evrime katlr. Gne g kulesi tesislerinin iletilmesi esnasnda tehlikeli gazlar ya da sv emisyonlar / radyasyonlar aa kmaz.

Gne Kulesi Sistemi (toplam heliostat ve alc alan ) tarafndan karlanan sl gcn, trbin jeneratr pik sl g gereksinimine oranna Gne arpan denir. Yaklak olarak 2,7lik bir gne arpan ile, California Mojave lnde tesis edilmi olan tuz eriyikli bir gne kulesi, yaklak 65% olan yllk kapasite faktrne gre tasarlanmtr. Bu tip sistemlerde enerji depolanmadnda yllk kapasite faktr 25% ile snrldr.

Gne kulelerinin ilk yatrm maliyeti, klasik fosil yaktl enerji sistemlerine gre daha yksek olmakla beraber yanma sonucu evreye zararl atklarn olumamas, ayrca snrsz bir enerji kayna olmas sistemin avantajdr. lk yatrm maliyetinin, daha ileri teknoloji ile tasarlanp kule says arttrlarak drlmesi beklenmektedir. Buhar trbininde meydana gelen rk buharn da dk enerji ihtiyal dier endstriyel proseslerde kullanlmas sistemin tasarrufunu arttrr.
Solar One, Barstow California

 Gne kuleleri, muhtemel klasik fosil yakma tesisleri ile hibrid olarak kurulabilmektedir. Doalgaz kombine evrimli, kmr yakmal ya da ya yakmal Rankine evrimleri ile yaplabilecek pek ok hibridleme seenei vardr. Hibrid bir tesiste, gne enerjisi, fosil yakt kullanmn azaltmada ya da buhar trbinine k gcn arttrmada kullanlabilir. Gc arttrlm bir hibrid tesiste, toplam elektrik enerjisi, kmr yakmal bir Rankine evrimi ile ya da kombine bir evrim tesisinin taban ksmn iine alan yksek kapasiteli bir buhar trbini ile retilir. Bylece gnein olduu zamanlarda gne enerjisi ve fosil yaktn her ikisi birden iletilebilir.

 G, gaz trbininde (fosil yakt) ve buhar trbininde retilir. Buhar jeneratrnden gelen buhar, buhar trbinine girmeden nce s geri kazanml buhar jeneratrnden (HRSG) gelen fosil buhar ile kartrlr.

Kombine evrim tesisi ile hibridlenmi g kulesi

Gney Californiadaki tipik bir gn iin yk-aktarm kapasitesinin gsterildii aadaki ekilde tuz eriyikli bir gne kulesinden elektriin aktarm gsterilmitir. ekilde gnn bir fonksiyonu olarak gne younluu, scak tanktaki enerji depolamas ve elektrik g k verilmitir. Bu rnekte, gne tesisi gne doduktan hemen sonra sl enerji toplamaya balar ve gnn her annda tankta biriktirilen enerji scak tankta depolanr. ebekenin pik yk talebine cevap olarak, trbin saat 1:00de evrim ii olur ve saat 11:00e kadar g retimine devam eder. Enerji depolama ve aktarma gne g kulesi teknolojilerinin baars iin ok nemlidir.

Tuz eriyikli g kulelerinin aktarlabilirlii

Odakl sistemler ve gne bacalar iin baz parametreler

G kulelerinin karlatrlmas

Gne enerji teknolojilerinin karlatrlmas

Parabolik silindirik Boyut Uygulama scakl (C) Yllk kapasite faktr Pik yk verimi Net yllk verim Teknoloji geliim riski Depolama imkan Birleik tasarm Maliyet ($/W) 30-320 MW 390 23-50 % 20 % 11-16 % dk snrl evet 2,7-4,0 anak/motor 5-25 kW 750 25 % 29,4 % 12-25 % yksek batarya evet 1,3-12,6 Gne g kulesi 10-200 MW 565 20-77 % 23 % 7-20 % orta evet evet 2,5-4,4

Sonu olarak gne kulelerinde

Dz aynalar (heliostat) kullanlr. Heliostat gnei iki eksenli hareketle takip eder. En yksek 565C scaklklara ulalabilir. Ya kullanlrsa en yksek 400C scaklkta buhar elde edilir. Her heliostat ayr hareket eder. Arazi hazrl gereksinimi dktr. 100 MW iin 2,5 3 km alan gerekir. Yatrm maliyetleri > 5 $/W

Uygulama rnekleri

PS 10 spanya 11 MW
75000 m alan, 624 adet heliostat 24.3 GWh yllk retim Bir saatlik buhar yedei Isl verim 27% Toplam verim 17% Scaklk 250C Aynalar Abengoa Solar, Kule ALTAC Inabensa, Fichtner, Ciemat, DLRn ortakl

PS10, 2006 yl sonunda tamamlanm ve 2007 yl Mart aynda almaya balamtr.

624 adet heliostatn her biri 120 m yzey alanna sahip, cam ve metalden imal edilmi hareketli yanstc ayna, gne nlarn 115 metre ykseklikteki kulenin tepesinde bulunan alcya ynlendiriyor. Kulenin ebatlar, 14 metre geniliindeki toplaycy barndrabilmesi iin 18 metreye 8 metre eklinde tasarlanmtr. Heliostatlar, gnein hareketiyle beraber otomatik olarak hareket ederek gn boyunca gelen tm gne nlarn ayn noktaya dryorlar. Bu sayede tm gne enerjisinden maksimum oranda fayda salanm oluyor.

Kazanlan s enerjisi 40 bar basnta ve 250Cde buhar olarak henz 1 saat sresince saklanabiliyor; ileride bu saklama sresinin daha da uzatlabilecei ngrlyor. Tesisin u anki toplam gc 11 MW ve 6000 haneye yetecek dzeydedir. PS 10, 5 milyon tutarnda 5. ereve aratrmas ve 16 milyon yatrm ile kurulmutur.

PS 10 spanya 11 MW

PS 20 spanya 20 MW
Projenin devam olan PS20, AZ20, Solnova50-1, Solnova50-2, Solnova50-3 tesislerinin de 2013 ylnda tamamlanmasyla toplam kapasite 300 MW fazla olacak ve sistem 600.000 kiiye enerji salayabilecektir. u anki retim kapasitesi ile, konvansiyonel yntemlerle enerji elde edilirken ortaya kan yllk 18.000 ton karbon emisyonu engellenmi oluyor. Tabii sistemden elde edilen enerji, yine konvansiyonel sistemlerden elde edilen enerjiye gre 3 kat daha pahaldr. Solcar yetkilileri ksa sre ierisinde, gne kuleleri ile enerji elde etmenin maliyetinin dier ekolojik olmayan sistemlere gre daha ucuz olacan belirtmektedirler. Ayrca atmosfere sadece su buhar salnmas da byk bir kazantr. Toplam proje (300 MW) maliyetinin 1.2 milyar olmas bekleniyor.

PS 20 spanya 20 MW

PS 20de kazanlan sl enerji 40 bar basn ve 500C scaklktadr. Baca ykseklii 115 m olup y=1005 m ve x=945 mdir.

Solar Tres
17 MW g, gney spanyada Sevillededir. 15 saat yetecek erimi tuz deposu Ylda 96.4 GWh elektrik retimi Ghersa, Compagne de Saint Gobain, Ciemat ve Siemens ortakl 15.345.000 bte, 2007de tamamland.

Solar One Barstow, California

1982 ve 1988 yllar arasnda iletilmi olup dnyann en geni gne g kulesi tesisi olmutur. Bu tesis gne kuleleri ile geni lekte g retiminin uygun olduunu ispatlamtr. Bu sistemde, alcdaki su buhara evrilir ve klasik bir Rankine buhar trbin evrimine g salamada kullanlr. 1818 heliostattan oluan heliostat alanda her bir heliostatn yanstma alan 39,3 m idi. Tesisin kapasitesi 10 MWeti. Onun son ylndaki almas boyunca kullanlabilirlii 96% ve yllk verimi de yaklak olarak 7% civarnda olmutur (yllk verim rlatif olarak dktr nk tesisin kk boyutu ve alt sistemlerin optimize edilmi olmamas bunda etkilidir).

Solar One
Solar One sl depolama sisteminde, s depolama iin kaya ve kumlar kullanlm olup sistemin g retim yetenei geceye kadar geniletilerek, tesisin almad saatlerde ve sabah almaya balayaca ilk anda sistem bileenlerinin lk bir scakla sahip olmas salanmtr. Isl depolama sistemi karmaktr ve termodinamik olarak kabiliyetsizdir. Solar One g kulesi teknolojisini baarl bir ekilde temsil ederken su / buhar sisteminin dezavantajlarn da ortaya karmtr. rnein, bulut geileri ve efektif sl depolamann olmayndan dolay trbinin faslal olarak almas vb. Solar Onenn iletilmesi srecinde tuz eriyikli g kulelerinin gelitirilmesi iin aratrmalar balatlmtr. Bunun neticesinde Solar Two projesi gelitirilmitir.

Solar Two Barstow, California

Barstow, Californiada bulunan 10 MW kapasitedeki gne kulesi; 82.750 m toplam alana sahip 1926 heliostat ve 90 m yksekliindeki bir merkez kuleye sahiptir. Bir enerji depolama sistemi gn olmadnda dahi 7 MW elektrik retilmesini salamaktadr.

Solar Two

Solar Two

Tuz eriyikli g kulelerinin gelitirilmesini tevik etmek amacyla Southern California Edison, U.S. enerji departmanna katlarak tuz eriyikli s transfer sistemini de iine alan Solar One tesisini yeniden tasarladlar. Tesisin yeniden tasarlanmasnn amac, nitrat tuz teknolojisini kantlamak, g kulelerinin teknik ve ekonomik risklerini azaltmak ve g kulesi teknolojilerinin ticariletirilmesini tevik etmektir. Yaplan bu yeni tasarma Solar Two ismi verilmitir. Solar Two tesisi yeterli sl depolama ile 10 MW elektrik retmekte ve gne etkisini yitirdikten sonra bile trbin 3 saat boyunca tam kapasiteyle alabilmektedir. Solar Onedan Solar Twoya geite yeni bir tuz eriyikli s transfer sistemini (alcy, sl depolamay, borular ve buhar jeneratrn iine alan) ve yeni bir kontrol sistemini gerektirmitir.

Solar Two
Solar Onea ait heliostat alan, kule ve trbin / jeneratr ok kk modifikasyonlar gerektirmitir. Solar Two ilk olarak 1996nn balarnda ebekeye balanm ve 1997nin sonunda tam olarak grevini yerine getirmeye balamtr. Solar Twoya ait alclarn tasarm Boeings Rocketdyne Division firmas tarafndan yaplmtr. Solar Two, bir panel serisinden (her biri 32 adet ince cidar paslanmaz elik tpten) oluur. Paneller borular evreleyen silindirik bir kabuktan, yapsal desteklerden ve kontrol ekipmanlarndan oluur. Tplerin d yzeyi; gl, yksek scaklk ve sl evrime dayankl ve gelen gne n 95% sourma zelliine sahip olan siyah pyromark boya ile kaplanmtr.

Solar Two
Alc (kule) tasarm, konveksiyon ve radyasyondan dolay oluan kayplarn azaltmakta, sourulan maksimum gne enerjisi miktarn optimize etmektedir. Tasarm, lazer kaynak, karmak tp-meme-manifold balantlar, bir tp kelepesi tasarm (tpn genilemesi ve bzlmesi) ve temassz ak lm cihazlarn ierir. Ayrca alc herhangi bir hasara uramadan scakl hzl bir ekilde deitirebilir. rnein bir bulut geii esnasnda, alc scakl 290Cdan 570Cye gvenli bir biimde bir dakikadan daha az bir srede deitirir.

Solar Two
Tuz depolama ortam 60% sodyum nitrat ve 40% potasyum nitrat karmndan oluur. Bu karm 220Cde erir ve souk tankta da eriyik halini (290C/554C) korur. Eriyik tuz elle tutulmas zor olabilir nk dk bir viskoziteye sahiptir (suya benzer) ve metal yzeyleri iyi slatr. Sonu olarak,onun kontrol edilmesi ve tanmas zor olabilir. Bu teknolojinin baarl bir ekilde gerekletirilmesi tuz eriyii ile alabilecek pompalarn, vanalar, vana contalar ve contalk malzemelerin belirlenmesidir. Bu nedenle Solar Two; minimum sayda conta bilezii ve en fazla transdser eleman, vanalar ile tasarlanr ve uygun yerlere kaynak yaplr. Solar Two iin enerji depolama sistemi 875,000 litrelik 2 adet depolama tanknda oluur.

Tanklar d ortamdan yaltlm olup scak tank paslanmaz elikten souk tank ise karbonlu elikten yaplmtr. Sistemin sl kapasitesi 110 Mwhtdir. Doal bir konveksiyonlu soutma sistemi her bir tank tesisinin ar snmas ve toprak altndaki ar dehidrosyonun minimize edilmesinde kullanlr. Scak tuz iin borular,vanalar, kaplar ve ayrca tuz eriyii evresindeki korozyona dayanm iin paslanmaz elikten yaplmtr. Souk tuz sistemi yumuak karbonlu elikten yaplr. Buhar jeneratr sistemi s dntrcleri; kabuk ve tp sper kzdrcs, bir stc boyler ve bir kabuk ve tp n kzdrcsndan oluur. Paslanmaz elikten yaplm dirsekli pompalar tuzu scak tank pompasndan buhar jeneratr sistemi boyunca pompalar grubu vastasyla souk tanka tarlar. Souk tankta ki tuz ok kademeli merkezka pompas vastas ile kule tepesindeki alcya pompalanr. Tesiste toplanlan balang verileri tasarm boyunca tahmin edilen alcdaki ve s depolama tanklarndaki deerleri gstermitir.

Solar Twoya ait scak depolama tanknn soumas

rnein; 26 Mart 1997de toplanan verilere gre alcnn sourduu enerjinin 39,8 MW (bu tasarm deerinin 93%dr) olduu ortaya kmtr. Isl depolama sistemindeki scak tank ok iyi sl karakteristikler sergilemektedir. ekilde tuz eriyii ile doldurulmu scak depolama tankna ait aylk soumas grlmektedir. Tankn ok yavaa souduu (bir ay boyunca yaklak 75C) ve llen s kayplarn tasarmnda tahmin edilen deerlere gre 10% farkllk gsterdii grlmektedir.

Albuquerque, New Mexico Sandia National Laboratories

222 heliostat var ve herbir heliostat 37m2 ve 5 MWt Kule ykseklii 60 m 2007 de tamamland.

Kaynaklar

[1] Kapucu, S., Ecevit, A., Concentrating Collectors, 2004. [2] Gven, .Y., gl, ., enol, R., Gne Enerjisi Isl Uygulamalar ve Gne Kulelerinin ncelenmesi, Mhendis ve Makine, 45 / 533, 17-27, 2004. [3] Ayhan, M., Merkezi Alc / Gne Kulesi Sistemleri, Termodinamik Dergisi, 6472, Ekim 2007. [4] Kalogirou, S., Gne Is Enerjisi Sistemleri, Tesisat Dergisi, 157, 98-102, 2009. [5] www.powerfromthesun.net [6] www.eia.doe.gov [7] www.energylan.sandia.gov/sunlab/stfuture.html [8] www.sunwindsolar.com/a solar/ optics html [9] www.ciemat.es/eng [10] www.scribd.com [11] www.eren.doe.gov

Kaynaklar
[12] www.ens-newswire.com [13] www.eere.energy.gov [14] www.eie.gov.tr [15] www.zamazing.org [16] www.rise.org.au [17] www.trec-uk.org.uk [18] www.freerepublic.com [19] www.miller-mccune.com [20] www.exchange3d.com [21] ucdcms.ucdavis.edu [22] www.stirlingenergy.com [23] www.trec-france.org [24] www.seao2.com [25] www.beyondzeroemissions.org