Professional Documents
Culture Documents
3
SELASEI SANCAK (KARS, ARDAHAN VE BATUM)'DA
TRKLERE
Dr, S. Esin DAYI
ZET
Ruslar, LDnya ettikleri Anadolu
Erzincan Mtarekesi geregince geri ekilince;
yerlerine Ermeni eteleri bu eteler Dogu
Anadolu ve Elviye-i Sel4s'de Trk .ve mezalimi
.
Blgede Ermenilerin Trklere asla kabul
edemeyecegi ve katliama son vermek Trk
Ordusu 12 1915'de ileri bir harekatla, Trk
Trklere katliarna ve
son
Mondres Mt8rekesi Trk ordusunun, kendi
terke mecbur sonucu ve
Sancak destegini alan
Ermeni etelerinin katliarn ve maruz
Ermenilerin Sancak ve Kafkaslarda bu
28 Eyll 1920'de Karabekir Dogu
Cephesi ile son Bylece Elviye-
i gibi, Ermenilerin Trk
da son
1918 Ermeni Mezilimi
877-78 Rus imzalanan Ayastefanos ve
evletlerin mdahalesiyle yeniden olan Berlin
gre Elviye-i Selasel Sancak (Kars, Ardahan ve Batum) Rusya'ya
olarak
I. Dnya 1915 da
ile 19i 6 ilerleyen Ruslar" Erzincan dahil Anadolu Xe
Dogu Karadeniz Bylece, Elviye-i Selase'den
Dogu Anadolu'nun byk bir Rus maruz Ancak, 1917
Ruslann daha fazla ilerlemelerine .
Atatrk niversitesi Atatrk Ilkeleri ve Tarihi Enstits Mdr.
ihtilalinin tesirleri, Rus KatKas Ordusu'na hatta, Erzincan'a kadar
zlen Rus 18 i 9i 7'de
Devleti ile Erzincan Mtarekesini imzalamak zorunda
Rus geri ekilirken dc, cl vc "Byk
Ermenistan" idealini isteyen Ermeni eteleri ile olan
Trkleri Dogu Anadolu ve Elviye-i
Selase'de, bir TUrk katliami
1918 Ermeni meziilimi ylesine korkun boyutlara ki;
gittike artan bu Ermeni TUrk Ordusu bu ve katliama son
vennek iin, 12 1918'de askeri harekat yapmak zorunda
i 918 mezalimleri ieren ve 25 EylUl 1919
'
da
Karabekir General Harbord'a sunulan raporda
deniliyordu;
"(1918) Ocak iinde Cephe'den ve Mtareke
Heyeti'ne memur Rus ile Ermeni birliklerinin Her
taraftan gelen haberler, kurtulup kaan insanlar; Ermenilerin, korkun bir Islam
ve abuklukla
bildiriyordu" 1
Trk Ordusu geri ekilen Enneni askeri ve eteleri
masum katletmeye devam ediyordu. Bunun Uzerine
Enver III. Ordu ile Rus KatKas Ordusu
'na istedigi 3 Mart 19i 8 tarihli tel
Ennenilerin, rastgeldikleri her yerde ahaliye canice hareketlerin en
adisini tatbik de devam ettiklerini; Rus bu mezalime son
vennesini, aksi takdirde galeyana gelen da almak iin ayaklanabileceklerini
deniliyordu.
Yine, istihbarat raporunda; Ermenilerin, 1,1 Agustos 1919 gn
toplayarak, daha sonra ve imaetmeye 12
Agustos'ta, Tavasgl ve havalisinde tecavz ve
katliamlarda 18 Agustos gn ahlil,isini ile,
kylerinin zahirelerini harmanlarda gasp ederek,' halkm tarlalarda
bu top ve makinah taarroz ettikleri; 19
Agustos gUn, tayyerelerle hududu Mehmed
Bey'in Ermeniler zorla bilinmeyen bir yere gtUrtllerek; daha sonra
cesed,inin Kars Kkzaim kyUnde bulundugu; Ermeryilerin mazlumun
kaba etlerini cep gibi kesip ellerini iine sokup, trl
bildiriliyordu.
Bunlardan Kars'ta mezzinlerin ezan ve camiye
gitmesine engelolarak, mlknU yagmalayan Ermeniler, da
etmekten ekinmeyerek tecavz
Mslman askerleri ile birlikte uryan bir halde Bu halleri,
bilhassa ve uryan bir halde gezdirildigini grenler umumi
bir sebep
38 G.Richard Hovannisian, The Republic ofArmenia, The First Year 1918/1919, I, Berkeley,
Los Angeles, London, University of Califomia, Press, 1971, s,216.
39 Samed Dr.Esad Bey'in oldugu; 6 TUrk, i Rum ve 1
Rus (Malakan)'dan "Halk Heyeti" Bkz. HUseyin KYC,
"Oltu Komitesi, Kars Milli ve Cenubi Garbi HkUmeti", 5
Haziran 1953, Milli Mcadele'de Kars, s.12.
40 iran Seyahat, ev.I.H.Bnb Nazmi ve Emin, Istanbul,
134 s.112,
41 M.Fahrettin Milli Mcadele'de Kars. I, Istanbul, 1960, s.12, 54.
42 Kars. 1958, s.157; Kars ili ve
evreSinde Ermeni Mezdlimi (1918-1920), Ankara, 1970, s, 104-105.
43 Karabekir, istikldl Harbirniz, $,525526,
.... --".2S7-
Mustafa da, bUtn ile devam eden Enneni mezlllimini,
Heyet-i Temsiliye "Dvel-i Mtemeddine" yani, Medeni Devletlere 22 Mart
920'de gnderdigi telgrafla protesto
"Tohumluk istemek, vergi tarh etmek, silah toplamak gibi bahanelerle teden beri,
Ermeni zulm ve ma'rla hududumuz haricindeki Ahali-i
son Ermeni sevk ve
idare edilen sunuf'; muhtelifeden mrekkeb mtetiddid mfrezelerin
birok kurban ve Kars Vi/ayeti'ne tabf
Akbaba isimleti mazbut islam ky kamilen tahrib ve
imha Bu kylerin biare iki binden ziyade nfusu pek
fecii bir suretde Ve katliama Kars
alelen
Hemen hergn kemal-i te'essrl haber almakda Ermeni zulm ve
yeni bir ilave olmak uzere Ordubad, Ahur, Civa, ivi, Vedi
Ahali-i Islamiye'ye Ermeni/er, 19 Mart/tan
Aynca, Oltu havalisine da yeni bir taarruza
mevsuken haber Bu hareketi kemal-i ve bu
tecavz/erin n pek byk fecai'yi zuhuruna
mensub Hkmet'e sr'atle rica ve takdim-i
ihtiramat eyleriz. ,,44
Kars'taki paravan Heyeti'nin Tiflis'te bulunan Mmessili Zeynel
Aga da; Ermenilerin, Arpaay'da mezalimleri, Tiflis'te
Zaraya Vostok Gazetesi'nde; "Arpaay kan iinde
ifadelerle, uzun makaleler halinde yazarak;' mezlllimin, korkunlugunu
Ermenilerin, 9 9- 920 Kars ve Erivan illeri'nde
meziilimler Dogu Cephesi rapora gre, bu
mezalimlerden bir ka rnek;
Gle'nin Lavustan / Gedik, Kelpikr / Esenbogaz v,s. kylerinde 800
evlere doldurarak beraberlerinde de 25 ve gelini