T.C.

ATILIM N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS ULUSLARARASI L K LER ANAB L M DALI YKSEK L SANS TEZ

ERMEN TERR RGT: ASALA

Zeynep KARA

TEZ DANIMANI DO.DR. DR S BAL

ANKARA, 2007
(Fotokopi ile oaltlabilir)

ii

iii

ZET Bu almada, esas olarak gnmz bak as ve bilgileriyle kanl terrist rgt ASALA incelenmektedir. ASALA, Ermeni terrnden ve meselesinden ayr tutulamayaca iin, genel olarak Ermeni terr ve szde Ermeni soykrm iddialar da gzden geirilmektedir. almann hazrlanmas iin, kapsaml literatr taramas, sonu karma ve yorumlar yapma temel metodoloji olarak benimsenmitir. Bu erevede, ilk olarak, tarihi bir perspektifle Ermeni sorunu, szde Ermeni soykrm iddialar ve Ermeni terr gz nne alnmtr. Daha sonra, ana konu olan ASALA, rgtn amalar, rgtsel yaps, dier rgtlerle ve lkelerle balantlar ve terrist faaliyetleri asndan incelenmektedir. Bir sonraki blm, ASALAnn Ermeni meselesine katksn sorgulamakta ve alma, Trkiyenin ASALAya ynelik politikalarnn analizi ile son bulmaktadr.

ABSTRACT In this work, primarily the bloody terrorist organization ASALA is studied with todays perspective and available knowledge. Since the ASALA cannot be kept separated from Armenian terrorism and problem, the Armenian terrorism and so-called Armenian massacre allegations are also overviewed, in general. For the preparation of the work, comprehensive scan of current literature sources, making deductions and comments were adopted as the main methodology. In this framework, first of all the Armenian problem, massacre allegations and Armenian terrorism are considered from a historical point of view. Then, the main topic the ASALA is examined in terms of their objectives, organizational structure, their contacts with other organizations/countries and terrorist activities. Next section questions the ASALAs contributions to the Armenian problem. The work is finalized with the analysis of Turkeys politics regarding ASALA.

iv

NSZ

ASALA, Trkiye Cumhuriyeti yakn tarihindeki yerini iddet, cinayet, katliam benzeri kelimelerin tanmlad olaylarla alm bir Ermeni terr rgtdr. ASALA, etkin olduu 1975-1985 dneminde, 4T olarak bilinen plann hedeflerine ulamak iin Trkiyeye ynelik olarak yurtii ve yurtdnda iddet ieren birok eylem gerekletirmitir. 4T plan, Ermeni soykrm iddialarnn dnyaya "tantlmasn, ve "Bat Trkiye tarafndan olarak "tannmas"n, Trkiye'den "tazminat" Ermenistan"

adlandrlan "toprak" parasnn alnmasn hedeflemekte ve genel Ermeni terrnn motiflerini oluturmaktadr. Bu tez almasnda, Ermeni terr ile zdelemi olan ASALA, ASALAy daha iyi analiz

farkl ynleriyle incelenmeye allmtr. ierisinde analiz edilmitir. Bu tez ve almasnn

edebilmek amacyla, Ermeni meselesi ve Ermeni terr de tarihsel sreci

gerekletirilmesi ile nemli

srasnda katklar

yardmlarn Tez

esirgemeyen

ynlendirmeleri

salayan

Danmanm Do. Dr. Sayn

dris Bala, anlaylarndan ve manevi

desteklerinden dolay da aileme sonsuz teekkr ederim.

NDEK LER

ZET ABSTRACT NSZ NDEK LER TABLO L STES BLM I: G R BLM II: ERMEN MESELES ve ERMEN TERR . 2.1. Giri .. 2.2. Ermeni Meselesinin Ortaya k.... 2.3. Ermeni Meselesinde Etkili Olan Faktrler 2.3.1. Ermeni Kilisesi . 2.3.2. Din Faktr . 2.3.3. Misyoner Faaliyetleri . 2.3.4. Propaganda Faaliyetleri 2.3.5. kar Devletlerinin zledii Politikalar .. 2.3.5.1. Rusya'nn Politikas . 2.3.5.2. ngiltere'nin Politikas 2.3.5.3. Fransa'nn Politikas .... 2.3.6. Ermeni Tehciri.............................................................................. 2.4. Ermeni Terr Hareketlerinin Geliimi .. 2.4.1. Ermeni Cemiyetleri ve rgtleri 2.4.2. Ermenilerin Sosyal ve Kltrel Bilinlenme Dnemi . 2.5. Ermeni Terr rgtleri 2.5.1. JCAG . 2.5.2. ASALA-MR ..

iii iii iv v ix 1 8 8 8 12 13 15 16 19 20 20 21 24 26 28 28 31 32 33 34

2.3.5.4. ABDnin Politikas...................................................................... 24

vi

2.5.3. ARA ... 2.5.4. NAR .. 2.6. Ermeni Terr rgtlerinin Karakteristik zellikleri. 2.7. Ermeni Terr Olaylar.

35 35 35 38

2.8. Sonu.............................................................................................. 40 BLM III: ASALA TERR RGT.. 3.1. Giri .. 3.2. ASALA'nn Kuruluu .. 3.3. ASALAnn Amalar ve Hedefleri. 3.4. ASALAnn rgt Yaps .... 3.4.2. ASALA'ya Bal Paravan rgtler................................................ 3.5. ASALAnn zellikleri . 3.6. ASALAnn Faaliyetleri ... 3.7. ASALA'nn likileri ve birlikleri .. 3.7.1 ASALA- Rusya likisi .. 3.7.2. ASALA-Filistin likisi .. 42 42 42 44 45 48 49 53 57 57 60

3.4.1. ASALA'ya Bal Hcreler. 47

3.7.3. ASALA- ran likisi ... 61 3.7.4. ASALA-Suriye likisi.................................................................... 62 3.7.5. ASALA-Fransa likisi................................................................... 62 3.7.6. ASALA-ABD ve Avrupa lkeleri likisi......................................... 64 3.7.7. ASALA-Yunanistan ve Kbrs Rum Kesimi likisi .. 65

vii

3.7.8. ASALA-PKK birlii..................................................................... 68 3.7.8.1. ASALA-PKK birliinin Balamas........................................... 3.7.8.2. ASALA'nn PKK ile Ortak Kamplarndan Trkiye'ye lk Saldrlar .. 3.7.9. Avrupa'da ASALA-Blc Marksist rgtlerin birlii................. 3.8. ASALAnn Finansal Kaynaklar........... 72 76 77 3.7.8.3. Avrupa'da ASALA-PKK birlii................................................. 75 68

3.9. ASALA'nn Dier Terr rgtlerine stnlkleri.............................. 78 3.10. Ermeni Terrnn Avantaj ve Dezavantajlar................................ 80 3.11. ASALA'nn Sonu 81 3.12. Sonu.......... 84 BLM IV: ASALANIN ERMEN MESELES NE ETK LER ................ 86 4.1. Giri ... 86 4.2. ASALA ile Balatlan Kamuoyu Yaratma Faaliyetleri...................... 4.3. ASALAnn Ermeni Bilincine ve Milliyetiliine Katklar.................. 4.4. Ermenilerin Terrizm Dndaki Trkiye Aleyhtar Faaliyetleri........ 4.4.1. Kamuoyunu Etkilemeye Ynelik Faaliyetler................................. 4.5. Trkiye Ermenilerinin ASALAya ve Soykrm ddialarna Tepkileri 86 89 90 91 97

4.4.2. Siyasi Faaliyetler.......................................................................... 93 4.6. Sonu............ 102 BLM V: TRK YEN N ASALAYA YNEL K POL T KALARI....... 5.2. ASALA Terr ve Ermeni ddialarna Kar T.C. Devleti Politikalarnn Analizi.............................................................................. 5.3.1. ASALA'ya Trkiye'nin Gizli Eylemler Yapt ddialar.................. 5.4. ASALA Terrne Trk Kamuoyunun Tepkileri................................ 104 108 114 5.3. ASALAnn Etkisini Kaybetmesi....................................................... 107 104

5.1. Giri ... 104

5.5. Sonu............ 117

viii

BLM VI: SONU 118 EKLER..... EK-2: Do.Dr. Hasan OKTAY ile Yaplan Rportaj................................ EK-3: Ermeni Sorununun Tarihsel Geliimi ve Ermeni Terr rgtlerinin Eylemleri . EK-4: Ermeni Terrne Verilen Kayplarmz..... EK-5: Basn Yayn Organlarnda Ermeni ddialar.................................. 139 149 158 123 128

EK-1: nal BATU ile Yaplan Rportaj..................................................... 123

KAYNAKA........................................................................................... 169

ix

TABLO L STES

Tablo 3.6.1. ASALA Tarafndan Gerekletirilen Eylemler.................... 54 Tablo 3.6.2. Ermeni Terrne Verilen Kayplarmz.............................. Tablo EK5.1. Yaymlanan Haber/Yorumlarn lkelere Gre Dalm (1999)..................................................................................................... 159 Tablo EK5.2. Yaymlanan Haber/Yorumlarn lkelere Gre Dalm (2000) .................................................................................................... 160 Tablo EK5.3. Yaymlanan Haber/Yorumlarn lkelere Gre Dalm (2001) .................................................................................................... 161 Tablo EK5.4. Yaymlanan Haber/Yorumlarn lkelere Gre Dalm (2002) .................................................................................................... 162 Tablo EK5.5. Yaymlanan Haber/Yorumlarn lkelere Gre Dalm (2003) .................................................................................................... 163 Tablo EK5.6. 1999-2003 Yllan Arasnda Yaymlanan Toplam Haber Yorum, Program ve Rportajlarn lkelere Gre Dalm.................... 164 55 Tablo 3.6.3. Eylem Saylarnn lkelere Gre Dalm......................... 56

BLM I GR Osmanl Devletini asrlar boyunca hkmdar klan ve onu ada devletler arasnda sekin bir konuma getiren en nemli husus; Trk ve Mslman olmayan rk ve topluluklara, onlarn rf, adet ve inanlarna bask yapmadan, asimilasyona bavurmadan adil bir ekilde bu topluluklar idare etmesinden kaynaklanmaktadr. Trk slam devlet geleneinin en nemli unsurlarndan biri olan adalet ve hogr sayesinde, Osmanl Devleti tarihte hibir devlete nasip olmayacak bir ekilde, halkn bar, refah ve adalet ierisinde yaatmtr. Tarih boyunca Osmanl dnemleri incelendiinde, her dnemde Osmanlnn adil ve hogrl idaresini grmek mmkndr. Trk devlet gelenei teden beri hep drst ve adil bir dorultuda olmutur. Trkler hakimiyetleri altndaki topluluk ve aznlklar farkl grmemi, insancl, drst ve adaletli davranm, koruyucu olmu ve hibir zaman smrgecilik politikasna bavurmamtr. Trklerin farkl dinlere ve dier milliyetlere gsterdii binlerce yllk anlay, tartmaya mahal brakmayan bir tarih gereidir. Osmanl, bu msamahay adeta sistemletirmitir. Aksi durumda, bugn pek ok lkenin din ve dil corafyas phesiz bambaka bir grnmde olurdu. Trk var olduu dnem boyunca, bulunduu her yerde kurtarc, adalet datc, medeniyet kurucu ve hrriyet getirici bir misyon stlenmitir. te yandan, Ermeniler, tarih boyunca baka devletlerin egemenlii altnda yaamlar ve bal olduklar devletlerin hizmetinde bulunmulardr. Erivan, Gkegl, Nahcvan, Rumiye gl kuzeyi ve Mako blgesine, yukar memleket anlamna gelen Armenia, bu yrelerde yaayan halka ise Ermeni denildii eitli kaynaklarda ifade edilmektedir.

Ermenilerin, tarih boyunca, Pers, Makedon, Selefkit, Roma, Part, Sasani, Bizans, Arap ve Trklerin hakimiyeti altnda yaadklar bilinmektedir. Ermeni derebeyliklerinin bir ou, blgeye hakim olan ve Ermenileri kendi yanlarna alarak karlar dorultusunda kullanmak isteyen devletler tarafndan kurdurulmutur. Ermenilerin kkenleri ile ilgili olarak kesin bilgiler bulunmamaktadr. Bir ksm Ermeni tarihiler, M.. 6. yzylda kuzey Suriye ve Kilikya blgesinde yaayan Hititlerden olduklarn, dier bir grup Ermeni tarihiler ise Nuh'un oullarndan Hayk'a dayandklarn iddia etmektedir. Bunun yannda, Ermenistan olarak adlandrlan corafyada yerleen ve bugn Ermeni diye bilinen toplumun, sz konusu blgenin kesin olarak neresinde yaadklar, saylar bilinmemektedir. Ermeni tarihileri dahi, kkenleri hakknda bir fikir birliinden uzak grnt sergilemektedirler. Tarihleri boyunca bir millet ve bamsz bir devlet olamayan bu toplumun, herhangi bir blgeye "vatanmzdr" demeleri ancak sbjektif bir grn rn olabilir. Seluklu Trkleri, Ermenileri Bizans'n zulmnden kurtarm, Fatih dneminde ise, Ermenilere din ve vicdan hrriyeti en st seviyede tannmtr. Ermeni Patriklii Ermeni cemaatinin dini ve sosyal faaliyetlerini zgrce srdrebilmeleri iin kurulmutur. Ayrca, Ermeniler dini vecibelerini tam bir zgrlk iinde yerine getirmiler ve kendi din adamlarn da yine kendilerinin tayin etmelerine Osmanl ynetimi izin vermitir. Anadolunun Trk idaresine girmesinden sonra Ermeniler, kendi dillerini de tam bir serbestlikle konumaya devam etmiler, Osmanl idaresi, dier cemaatlere uygulad politikay onlara da uygulayarak Ermeniceyi ve Ermeni adlarnn kullanlmasn serbest brakmtr. Trk matbaasnn kurulmasndan 160 yl kadar nce Venedikte matbaaclk eitimi grm olan Sivasl Apkar adndaki bir papaza 1567de

stanbulda bir Ermeni matbaas amas iin izin verilmitir1. Daha sonra, ayrca, zmir (1759), Van (1859), Mu (1869), Sivas (1871) gibi ehirlerde de yeni Ermeni matbaalar faaliyete gemi ve 1908 ylna gelindiinde btn lkede Ermeni matbaas says 38 olmutur. 1910 ylnda Ermenice 5 gazete ve 7 dergi karlmaktayd. belirtilecek hususlar, snrlarnn ne kadar geni olduunu gstermektedir. Osmanl ynetiminde Ermeniler, elde ettikleri zgrlk ve baz imtiyazlar sayesinde ok rahat bir yaam srmlerdir. Askerlikten ve ksmen de vergiden muaf tutulan Ermeniler, ticaret, zanaat ve tarm ile idari mekanizmalarda nemli grevlere ykselme frsatn da elde etmilerdir. Devletin deiik kademelerinde grev yapma imkan bulan Ermeniler, Osmanl devletince kendilerine tannan bu hogrye karlk verdikleri hizmetten dolay "millet-i sadka" olarak adlandrlmlardr.2 19. yzyln sonlarna kadar Osmanllarn bir Ermeni meselesi olmad gibi, Ermeni halknn da ynetimle zm bulamadklar bir sorun ortaya kmamtr. Siyasi tarih terminolojisinde yer alm olan 'ark Meselesi' tabiri, Osmanl Devleti'nin Batl devletler tarafndan paralanmaya allmasn ifade etmektedir: ark Meselesi'nin iinde bulunduumuz yzyln siyasi tarih anlay iinde en geni muhteval bir tarifinde: Avrupa byk devletlerinin, Osmanl mparatorluu'nu iktisadi ve siyasi nfuzu altna almak veya sebepler ihdas ederek paralamak ve Osmanl idaresinde yaayan muhtelif milletlerin istiklallerini temin etmek istemelerinden doan tarihi meselelerin.. tamamdr denilmektedir. Osmanl Devleti'nin siyasi knn hzland bir dnemde, Bat'nn Osmanl Devleti zerindeki hesaplar bakmndan suni olarak ortaya karlan Ermeni meselesi, bilinmelidir ki, Avrupa'nn ekonomik, fikri, siyasi, dini ve kltrel menfaatlerinden kaynaklanmtr.3
http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/kronoloji/index.html Recep Karacakaya, Ermenilere Ynelik Ermeni Suikastleri, stanbul, 47 Numara Yaynclk, 2006, s.11. 3 Osmanl Belgelerinde Ermeniler (1915-1920), Ankara, Devlet Arivleri Genel Mdrl,1995, s.18.
1 2

stanbulda

Tm bunlar ve aada

Ermenilere tannan zgrln ve hogrnn

Tarih boyunca olduu gibi gnmzde de Ermeni toplumu zerinden hem siyasi hem de ekonomik kar salamaya alan lkeler bulunmaktadr. Baz lkelerde Trkleri ve Trkiye'yi szde soykrmla sulayan antlar dikilmekte, baz lkelerde szde soykrm tanmaya ynelik kararlar parlamento gndemlerine getirilmekte, hatta kimi lke parlamentolarnda kabul dahi edilmektedir. Ermeni sorununun ve terrnn tarihsel geliiminin irdelenmesi sonucu ortaya kan bulgular analiz edildiinde; Ermeni sorununun Osmanl'nn politikalarndan ve yaptklarnda deil, 1789 Fransz htilali sreciyle ortaya kan milliyetilik akmlarnn Osmanl mparatorluu'nda yansmalar ile balamtr. Bu durum, Osmanl ynetimindeki aznlklarn bamszlk istemelerine ve bunun iin mcadele etmelerine neden olmutur. Sanayilemi Batl lkeler, smrgecilik yarna girmiler, gelecek dnem iinde nem arz edecek kaynaklarn elde edilmesi ve paylam iin Osmanl mparatorluunu kendilerine hedef semiler ve bu amaca paralel olarak da Osmanl himayesindeki Hristiyan topluluklar Osmanl'y paralama emelleri iin maa olarak kullanmlardr. Sz konusu gler, bu ama dorultusunda dou illerinde kurulacak "Byk Ermenistan" literatrdeki tanmyla Integral Armenia" szn Ermenilere vermilerdir. Gnmzde de varln srdren Ermeni taleplerinin temelini dnemin byk devletlerinin bu vaadi oluturmaktadr.4 Byk Ermenistan hayaliyle Ermenilerin 1870 itibariyle geni apl isyanlar karmas nedeniyle, Birinci Dnya Sava srasnda zorunlu ge (tehcire) tabi tutulmulardr. Tehcir srasnda yaanan kayplarn tm dnya kamuoyuna bilinli olarak yanl aksettirilmesi ve bunun intikamnn alnacann bilincinin
4

sklkla sahip

gndeme

getirilmesi, ortak

rgtl

Ermeni

terrnn yaratlmaya

oluumunun hazrlaycs olmutur. Burada yaplmak istenen; bir Ermeni ve olamadklar millet uurunun

Salim he, Byk Ermenistan' Kurma Projesi, http://www.ottomanfiles.com/turkce/makaleler/makale24.html

allmasdr. Tm dnya kamuoyunda mazlum millet roln oynayan Ermeniler bu sayede diasporada birlik halinde durmular ve gl konumda olduklar lkelerde Trk dmanl yaparak uluslararas dzeyde Trkiye aleyhine kamuoyu oluturmulardr. 1960'l benimsemiler yllardan ve sonra Ermeniler Trk terr hedeflere bir yntem olarak belirledikleri ynelik saldrlara

balamlardr. Bunlardan 1974-1985 dneminde sahneye kan ASALA terr rgt Ermenilerin davasn savunduunu iddia ederek ortaya km, Trkiye'ye ynelik iddet ve terr eylemlerine bavurmu ve Trkiye'yi sosyal, kltrel ve siyasal anlamda olduka byk zorluklara srklemitir. Yukarda zetle bahsedilen Ermeni meselesi ve Ermeni terr ile ilgili detayl bilgiler ve analizler bu almann 2. blmnde sunulmutur. Belirtilen dnemde bata ASALA olmak zere Ermeni terr rgtleri Trkiye aleyhine alan dier terr rgtleri ile ibirliine balam ve bunlardan PKK ile sk ibirlii yapmtr. ASALA'nn ncelikli hedefi, ilk aamada 1915 ylnda yaanan tehcirinin intikamn almak, daha sonra da Trkiye'nin dousundaki baz illeri kapsayacak bir Ermeni devleti kurarak Byk Ermenistan hayalini gerekletirmekti. PKK'nn amac ise bamsz bir Krt devletinin kurulmasyd. Kurulular ve amalar farkl gibi gzkse de bu iki terr rgt birbirinin devam niteliindedir ve bl-parala-ynet stratejisiyle Trkiye'yi zayflatmak isteyen devletler tarafndan bu iki rgtn desteklendii deerlendirilmektedir. Bir btn olarak bakldnda ASALAnn veya genel olarak Ermeni terrnn amac; tarihi gerekleri tamamyla gz ard ederek, szde Ermeni soykrm iddialarn ve Ermenilerin taleplerini dnya kamuoyuna duyurmak ve nihai olarak ta, "Byk Ermenistan" ryasn gerekletirmektir. Byk Ermenistan ryasn gerekletirebilmek iin, Ermenilerin zorunlu olarak g ettirilmesini soykrm eklinde istismar eden "4T Plan" Ermeniler ve destekileri tarafndan uygulamaya koyulmutur. Bu plan, Ermeni iddialarnn dnyaya "tantlmasn, Trkiye tarafndan "tannmas"n, Trkiye'den

"tazminat" alnmasn ve nihayet "Bat Ermenistan" olarak adlandrlan "toprak" parasnn Trkiye'den koparlmasn amalamaktadr. Bu almann ana konusunu oluturan ASALA terr rgt; kuruluundan balanarak tarihte son bulmasna kadar, hedefleri, balantlar, ilikileri ve eylemleri gibi farkl ynleriyle 3. blmde ele alnmtr. ASALA terr ve Ermeni meselesine birlikte bakldnda, ASALAnn yapt eylemlerle szde Ermeni soykrmnn gndemde kalmasna neden olmas ve Ermeniler arasndaki bilincin ve milliyetilik duygularnn canl tutulmas ve iddetlendirilmesi alarndan, Ermeni meselesinde nemli bir role sahip olduu grlmektedir. verilmitir. lkemizde ASALAnn etkisizletirilmesine ynelik almalarn ancak 1980'den sonra balamtr. 1980 ortalarnda Ermeni terrnn etkisiz hale geldii, getirildii grlmektedir. ASALAnn etkisizlemesi noktasnda iki farkl gr bulunmaktadr: (1) ASALAnn dnya kamuoyundaki desteini kaybetmesi ve rgt iindeki farkl grler nedeniyle blnmeler. (2) Trkiyenin yapm olduu gizli operasyonlar. ASALA dnemi sona ermesine ramen, Ermenilerin szde soykrm iddialar srekli bir ekilde devam etmitir. Bunun bir yansmas olarak, son dnemde svirede, Kanadada, Fransada ve son olarak da ABDde szde Ermeni soykrm ile ilgili eitli dzeylerde kararlar alnmtr. ASALA balantl silahl Ermeni terr eylemleri gnmzde etkisiz hale getirilmi olmakla birlikte, Ermenilerin faaliyetleri uluslararas dzeyde siyasi bir boyut kazanm ve lkelerin aldklar bu tr kararlar Trkiyeyi baskya ve kskaca almaya balamtr. Bu aamada, ASALAya ynelik Trkiyenin izledii politikalar, yaptklar ve yapmas gerekenler nem kazanmaktadr. Bu nedenle, Trkiyenin ASALAya ynelik izledii politikalarla ilgili bu hususlara 5. blmde yer verilmitir. nemli bir husus olduu deerlendirilen 4. blmde yer ASALAnn Ermeni meselesindeki bu tr etkilerine

Ermeni terr rgt ASALA zerine hazrlanan bu alma ile gnmzde halen nemli bir gndem oluturan Ermeni meselesinin ve szde Ermeni soykrm iddialarnn tetikleyicisi grevini yapm olan ve Trkiye tarihinin bir dnemine damgasn vuran ASALAnn; rgtsel yaps, zellikleri, balantlar, eylemleri ve Ermeni meselesine katklar gz nne alnarak incelenmesi esas olarak amalanmtr ASALAnn farkl alardan incelenmesi bakmndan ve ayrca sadece kanl eylem yapan ve intikam peinde koan bir rgtten ziyade hem dnya kamuoyunda hem de Ermeniler arasnda Ermeni iddialarnn canl tutulmas aamasnda ASALAnn oynad roln gsterilmesi asndan, bu almann nem arz ettii dnlmektedir. almann gerekletirilmesi aamasnda temel olarak, literatrden elde edilen bilgilerin gncel gelimeler ve bak alaryla harmanlamas, analiz edilmesi ve yorumlanmas yntem olarak benimsenmitir. Ayrca, farkl bir bak as getirilmesi amacyla da Milletvekili Emekli Bykeli Sayn nal BATU ve ayrca Do. Dr. Sayn Hasan OKTAY ile ASALA ve Ermeni meselesi zerine rportajlar yaplmtr (EK-1 ve EK-2). ASALA ile ilgili olarak, ASALAnn nasl ortaya ktnn ve terr eylemlerini yapanlar gibi ASALA ile ilgili dier birok hususun net olarak bilinememesi nedenleriyle somut bilgilere ve belgelere dayal bir inceleme yaplmas mmkn olamam, bu nedenle birok noktada karmlar yaplmas gerekmitir.

BLM II ERMEN MESELES ve ERMEN TERR 2.1. Giri ASALA terrnn sonraki blmlerde daha iyi analiz edilebilmesine uygun bir altyap hazrlayabilmek iin Ermeni meselesinin ve Ermeni terrnn okuyucuya anlatlmas bu blmde amalanmtr. Ermeni meselesi ve Ermeni terr varlk nedenlerini birbirlerinden almaktadrlar. Ermeni terr, Ermeni meselesinin srdrlebilmesi ve canl tutulmas iin hayat bulmu, Ermeni meselesi de terr ile gndemde kalmay baarmtr. Bu nedenle bu iki kavram beraberce incelemek konunun anlalmas asndan yararl olacaktr. Ermeni meselesinin tarih sahnesine k 1877-1878 olarak iaretlenmi olmakla birlikte, bu blmde Ermenilerin ilk rahatszlklarn balad 19. yzyln balarndan gnmze kadar olan dnemde Ermeni meselesi ele alnarak; Ermeni meselesinin ortaya k sreci, sebepleri ve etkili olan faktrler, Ermeni hareketlerinin geliimi, Ermeni terr rgtleri, terrn geliim sreci ve gsterdii zellikler ele alnacak ve Ermeni meselesinin genel bir deerlendirmesi yaplacaktr

2.2. Ermeni Meselesinin Ortaya k Osmanl Devletinin tarihte var olduu 650 yl boyunca Mslman olan ve olmayan tm halkn ayrt etmeksizin adalet ierisinde ynettii btn dnya ilim evrelerince kabul edilmektedir.

19. yzylda ekonomik ve sanayi reformlarn tamamlayan Avrupa devletleri ve Rusya, oluturduklar endstriyel yaamn ham maddelerini karlamak iin yeni bir igal ve smrge hareketini balatmlard. Asya'da, Afrika'da eitli lkeleri igal eden bu Avrupal emperyalist smrgeci devletler, 19. yzylla birlikte gzlerini Osmanl lkesine evirmiler, Osmanl Trkiye'sini paralamak ve kendilerine smrge blgesi yaratmak iin asrlar boyu Trklerle sulh ve refah iinde yaayan Mslman olmayan kesimlerden, zellikle Ermenilerden yararlanmaya almlardr. Sadk millet olarak adlandrlan Ermenilerin, emperyalist glerin tahriklerine kaplarak Trkiye aleyhinde hareket etmeye balamalarnn ve Trkiye aleyhtar faaliyetleri, dier gayrimslim halklara gre kanl bir mcadele ekline dntrmesinin nedenlerini u nemli gelimelerde aramak daha yol gsterici olacaktr: 1 1) Fransz ihtilali zellikle bakalarnn ynetiminde olan halklarn akllarna hrriyet ve eitlik fikrini sokmu ve milliyeti akmlar dourmutur. Osmanl Devleti'nin karlat sorunlar zmlemekte gsterdii baarszlklar, yapt reformlarn beklentileri karlamamas, bu byk devleti adm adm yklmaya doru gtrd grlmeye balanm ve bu durumu deerlendirmek isteyen, Osmanl Devleti'ni paralamak ve nfuz blgelerine almak iin bu devletin idaresi altnda yaayan gayrimslim halklar bazen gizlice, bazen de aka isyana tevik etmeye kalkmlardr. Rusya, ngiltere, ihtilalin merkezi Fransa bata olmak zere, smrgeleri olan Hollanda, Portekiz ve spanya gibi devletlerin hakimiyetleri altnda yaayan toplumlara ve milletlere deil de, Osmanl idaresinde yaayan halklar arasnda bu ayrlk milliyetilik hareketlerinin propagandasnn yaplmas zerinde zellikle dnlmesi gereken bir husustur. Trk devletinin ve insann gvenini ve dostluunu kazanan Ermeniler, Fransz ihtilalinden sonra balayan milliyetilik hareketlerinden az da olsa
1

Mehmet Saray, Ermenistan ve Trk Ermeni likileri, Geniletilmi 2.bs.,Ankara, 2005.

10

etkilenmilerdir. Osmanl Devleti'ni paralamak isteyen Avrupa devletlerinin kkrtmalar ile baz Ermeni aydnlar Trkiye aleyhtar bir tutum iine girmitir. 2) Kendileri gibi Osmanl ynetiminde kalp da yzyllar boyu ticari

rekabet ettikleri Rumlarn, Rusya ile Avrupa devletlerinin Trkiye'ye basklar sonucu 1820'lerin sonlarnda Yunanistan Devletini kurmalar, Ermenilere hem hrs kazandrm ve hem de bir emsal tekil etmitir. Bu paralelde Ermeniler de Avrupann byk devletlerine, zellikle Rusya, ngiltere ve Fransa'ya bamszlklarn elde etmede yardmc olmalar iin mracaat etmeye balamlardr. At misyoner okullar kanalyla Amerika'nn da devreye girmesiyle Ermeniler, kendilerine yeterli sayda desteki bulmutur. 3) Osmanl Devleti'nin vatandalar arasnda ayrm yapmamas, zellikle gayrimslim halklarn dini kltrel ve ekonomik konularda istedikleri gibi hareket etmelerine izin vermesi, 1839 Tanzimat, 1856 Islahat Fermanlar ile vatandalar arasnda hukuken de tam bir eitlik salamas, d kuvvetlerin gayrimslimler lehine mdahale etmesine ortam bu hazrlamtr. Bununla yetinmeyen Osmanl Devleti, 29 Mart 1863'te hususunda tand haklar ieren "Ermeni Milleti

halkn eitim, kltr, din ve cemaat ilerini kendilerine braklmas Nizamnamesi"ni yaymlamtr. Osmanl Devleti, tand bu zgrlk ve haklara herhangi bir snrlama getirmediinden, Ermenilere ve dier gayrimslimlere yardm etmek isteyenler rahatlkla istediklerini yapabilmilerdir. Osmanl Devleti'nin byk bir hogr ve insancl dncelerle kurulmasna izin verdii Ermeni Patrikliinin, Avrupa Kiliselerinin kkrtmalar sonucu Ermeni halkn yanl ynlendirmesi ile Ermeniler, Osmanl aleyhtar faaliyetlere balamtr.

11

4) 1839'lardan itibaren ABD ile Avrupa devletlerinin at misyoner okullarnn ve bu okullarda okuyan Ermeni rencilerinin saysnn okluu; bu okullardan yetien Ermeni genleri, kendilerine retildii gibi, bamszlk mcadelesi yapan Ermenilerin potansiyel destekileri haline getirmitir. Ayrca Ermeni zenginleri, hem Trkiye'de hem de Avrupa lkelerinde, zellikle de Fransa ve talya'da zel okullar aarak, Ermeni halknn nderliini yapabilecek ahsiyetler yetitirmeye ortam hazrlamlard. Avrupa Devletleri ile Amerikan yetkililerinin Osmanl Trkiyesinde atklar misyoner okullarnda Ermeni genlerini okutmalar ve onlara Trkiye aleyhtar fikirler alamalar Ermenileri bamszlk iin araya yneltmitir. 5) Btn yabanc gzlemcilerin de hemfikir olduu gibi, Osmanl Devleti'nin gayrimslimlere, zellikle Ermenilere, dini ve milli konularda tand zgrlklere bir snr ve kontrol getirmemesi yabanclar tarafndan rahatlkla istismar edilmesini salamtr. Fatih Sultan Mehmet'in emri ile kurulan Ermeni Patriklii, maalesef Ermenileri bir araya getirmede baarl olamam, bunun zerine Devlet Katolikler ve Protestanlar iin de ayr ayr kiliseler kurmak mecburiyetinde kalmtr. Serbest bir ortam yakalayan Ermeni Kiliseleri ve din adamlar bilhassa 19. yzyln bandan itibaren yabanc kiliselerin yardm ve tevikleri ile Trkiye ve Trkler aleyhinde faaliyette bulunmaya balamlar ve Trkiye aleyhtar eleman yetitiren birer okul haline dnmtr. 6) Bata Ruslar olmak zere, ngilizler ile Franszlar emperyalist emelleri dorultusunda Ermenileri bir maa gibi kullanmlar, Amerikan misyonerleri de bunlara destek kmlardr. Ayrca, Balkan halklarndan Srplar ve Bulgarlarn komitecilik hareketleri ile bamszlk mcadelesi yapmalar Ermenileri de etkilemitir.2

Hasan Kundak, Emperyalizmin Kulland Ermeniler, Ankara, Trkiye Gaziler Vakf Yaynlar No:4, 2001, s.23.

12

Balkan Hristiyanlarn, Osmanl hakimiyetinden kurtarma misyonunu yklendiini iddia eden Rusya 1877-1878 savanda Osmanl Devleti'ni yenince, Bulgaristan'n yan sra Ermenilerin bamszl konusunda da taleplerde bulunmaya balamtr. Rusya, daha nce kendi kontrolnde oluturduu Ermenistan topraklarna Dou Anadolu'yu da katarak, gneye inme siyasetinde kendisine bir yasal devlet oluturmak istiyordu. te yandan, ngiltere, Rusya'nn daha da gneye inerek Hindistan smrgesini tehdit etmesini istemediinden, blgede kendi hakimiyetinde bir Ermeni devleti kurmay veya Dou Anadolu'da slahat yaptrarak kendi nfuzunda bir Ermeni blgesinin olumas ynnde isteklerde bulunmaya balamt.

Bu saylan 6 ana faktr Ermenilerin, Trkler ve Trkiye aleyhinde harekete gemelerine sebep olmutur. Ermenilerin, daha medeni yntemler seme anslar varken, Trkiye'yi ykmak isteyen emperyalist devletlerle ibirliine girmeleri son derece zc ve dndrcdr.

2.3. Ermeni Meselesinde Etkili Olan Faktrler

Ermeniler, 19. yzyln balarndan itibaren

ngiltere, Rusya gibi

devletlerin kkrtmalaryla ayrlk hareketlere girimilerdir. Esasnda sosyo-ekonomik sebeplere dayanmayan Ermeni meselesi, bu devletlerin Osmanl mparatorluu zerindeki emellerine ulamalar iin ortaya atlm ve desteklenmitir. Fransz htilali'nden sonra milliyetilik olaylarnn artmasyla birlikte bunu Osmanl'ya kar koz olarak uygulamak isteyen Rusya ve ngiltere Osmanl bnyesindeki Ermenileri kkrtarak tekilatlandrmlar ve lke iinde eitli isyanlar kmasna sebep olmulardr.3 Bamsz Ermeni Devleti'nin kurulmasnn benimsenmesi ve Ermeni meselesinin ortaya

smet Binark, Aslsz Ermeni ddialar ve Ermenilerin Trklere Yaptklar Mezalim, Ankara, ATO Yayn, 1995, s.27-32.

13

1877-1878

Osmanl
4

Rus

Sava

sonras

Ayastefanos

Antlamasyla balamaktadr.

Bu olaylar hazrlayan sebepler arasnda Ermeni kilisesi, din faktr, misyoner faaliyetleri ve propaganda faaliyetleri, Rusya, ngiltere, Fransa ve Amerika'nn Osmanl Devleti'ne ve Ermenilere kar takip ettikleri siyaset ok etkili olmutur. Ayrca, Ermeni tehcirinin Ermeni meselesinin ortaya ilk knda bir rol bulunmamakla birlikte, daha sonralar ok ska kullanlan nemli bir dayanak noktas olmutur. olursa; Bu unsurlar srasyla incelenecek

2.3.1. Ermeni Kilisesi Ermenilere siyasi bamszlk salanabilmesi amacyla Trkiye

topraklar zerinde eskiden beri birok teebbslerde bulunulmutur. Trkiye'yi hedef alan ve karanlk glerin tahrikleri ile yaplan bu hareketlerin banda Ermeni toplumu zerinde dini nfuz sahibi olan Ermeni kilisesi grlmektedir. Kiliseye mensup baz ahslarn aadaki ifadeleri incelendiinde, sz konusu ahslarn bu yolda oynadklar roln nemi ve arl kendiliinden ortaya kmaktadr: Ermeni tarihi Hrand Pasdermadjian (Pastrmacyan), Kilise iin: "Ermeni Kilisesi, Ermeni milletinin kilise tarafndan can verilen ruhunun yeniden dnyaya gelmek iin yaad vcuttur." 5 tespitini yapmtr.

Mnir Sreyya, Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihesi (1877-1914), Ankara, Devlet Arivleri Genel Mdrl,Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:53, 2001, s.7. 5 Kamuran Grn, Ermeni Dosyas, stanbul, Remzi Kitabevi, 2006, s.49.
4

14

Bir baka Ermeni tarihisi Dickran Boyaciyan da: Ne kadar mull olursa olsun, Ermeni kilisesini ayn derecede ele almayan herhangi bir Ermeni tarihi, Ermenilerin gerek hayatn ortaya koymay baaramaz Ermeni kilisesi ile Ermeni milleti o derece i iedir ki, birisi olmadan dierini dnmek mmkn deildir. demektedir. Ermeni Patrii M. Ormanyan'a gre Ermeni kilisesi: "Kayp lkenin (Ermenistan) grnen ruhu" dur. Yine bir Ermeni tarihisi olan Louise Nalbandian, bu konuda unlar ifade eder: Bu nasyonalist abada en byk rol baz mstesna liderler ve belli bal manastrlar vastasyla hem; dini, hem entelektel bir kuvvet olarak alan, Ermeni Kilisesi tarafndan oynanmtr. 7 Bir Osmanl vatanda olan Ermeni Piskoposu Gevand Turyan, Ermeni Kilisesi ve ruhanilerinin, Ermeni meselesi ve Ermeni komitelerinin Anadoluda masum Trk halkna yapt mezalimde oynadklar rol u satrlarla aklamaktadr:
Dini cemaatler, uzun zamandan beri, Ermeni htilal Partileri'nin ihtilal ocaklar olmu ve en eytani programlar buralarda hazrlanmtr. Dini merkezler, silah depolar ve komplo ocaklar olmutur... Dini liderler, sz ve yaz ile kendilerine gvenmi olan halk isyana tevik ediyorlard. Artk vaazlarda yce szler ve ncilin doktrini zikredilmiyordu. Sadakat ve doruluk yerine isyan, insanlk yerine kin ve intikam; ahlak yerine alaklk ve rezillik vaaz ediliyordu... Dini liderler, komiteler, tarafndan organize edilmi bayramlara, toplantlara, trenlere bakanlk 8 ediyorlard.
6

6 7

Grn, Ermeni.... s.50. Binark, Aslsz....s.27. 8 Binark, Aslsz....s.28.

15

Ermeni Kilisesi'nin, mevcudiyetini koruyabilmesi iin bir kuvvete, bir devlete ihtiyac olmutur. Ermeni devleti fikrini douran, Ermeni milleti deil, Ermeni Kilisesi'dir. Ermeni Kilisesi'nin nemi ve rol, izah edildii gibi, esasen btn Ermeni tarihiler tarafndan da kabul edilen bir husustur.
Trkiye topraklar zerinde, Ermenilere siyasi bamszlk temini iin eskiden beri birok teebbslerde bulunulmu, fakat bu teebbsler her defasnda baarszlk ve hsranla neticelenmitir. Hemen daima Trkiye'yi hedef tutan ve karanlk glerin tahrikleri ile yaplan bu teebbslerin banda her zaman, Ermeni toplumu zerinde dini, nfuz sahibi olan kato-gigoslar, patrikleri ve papazlar gryoruz. Toplumlar bo bir hayal peinde koturan bu ahslarn, bu yolda oynadklar rol ok ardr. Dini grevleri yannda kendisini milli bir otorite ile de mcehhez klan Ermeni Gregoryen (Apostolik) Kilisesi, tarihi sreci iinde Ermeni toplumunun hayatnda pay sahibi olduunu ileri srerek, aktif bir rol oynam ve oynamaktadr. Gnmzde de, Ermeni Kilisesi'nin eski ve atl bir anlayla, Anadolunun yarsn Ermenistan olarak tasavvura devam ettii, hatta Trkiye'ye komu olan ran'dan, Grcistan'dan ve Azerbaycan'dan da, haritalar zerinde toprak talebinde bulunduu, Ermenistan dncesinin ok geni olduu grlmektedir. 9

Ermeni Kilisesi, Trkiyeye ynelik hareketlerin yan sra, Ermeni Milliyetilii fikrinin de filizlendii yer olmutur.10 Ermeni milliyetiliinin uyanmasnda kiliseye en byk yardm bata Rusya olmak zere byk gler salamlardr. 2.3.2. Din Faktr Bilindii zere prensiptir. slam'da insan haklar kavramnn ilahilii temel

Trkler de, bu dini, Allah'n buyruklarna itaatkr ve O'nun

yarattklarna efkatli ve merhametli olmak, adaletle davranmak eklinde anlamlardr. Trklerle Hristiyan milletlerin ilikilerinde din faktr daima n plana km ve nemli bir rol oynamtr. Avrupa'nn Osmanl mparatorluu'na

Binark, Aslsz....s.28. Agah Oktay Gner, Ermeni Soykrm Yalannda Tetikiye Sulama. Azmettiriciye Rica Politikas, Ankara, Oku-Yorum Yaynlar, 2006, s.48.
10

16

kar, Osmanlnn gl olduu dneminde ekingen olmakla birlikte, daima dmanca davrannn nedeni din faktr olarak grlmektedir. 11 Mslman olmalar sebebiyle, Trklere kar ilenen bu din faktr Osmanl mparatorluu'nda bir Ermeni meselesinin ortaya kmasnda en byk rol stlenmitir. Rus tahakkm altnda inleyen Polonya Hristiyanlarnn ve 1828 Trkmenay Antlamas ile Dou Ermenistan' alan Rusya'nn, 1829'da yaplan Edirne Antlamas ile Rusya'ya g eden 40 bin Ermeninin, muhtar bir Ermenistan kurma isteini geri evirmesi ve Ermenilerin arlk Rusya'snda ou defa en tabii haklarna kar dahi bask ve zulmler grmesine ses karmayan ve bunlarn akbeti ile ilgilenmek gerei duymayan Avrupa devletlerinin, Trkiye'deki gayrimslimlere olan bu insani ballnn baka bir izah tarz yoktur. Doas gerei Ermeni Kilisesi de bu din faktrnden ok rahat bir ekilde istifade etmitir. Mstakil veya en azndan otonom bir Ermenistan vaadi ile kandrlan Ermeni Kilisesi, Kilisenin nfuzunun ve otoritesinin daha da gelimesine imkan verecek byle bir olanan salanmas iin, Osmanl mparatorluu zerinde oynanan oyunlara rahatlkla alet olmutur. 12

2.3.3. Misyoner Faaliyetleri Dnyann birok lkesinde faaliyetlerini ok geni bir erevede srdrmekte olan misyoner tekilatnn kuruluu olduka eski tarihlere dayanmaktadr. Gnmzde Hristiyanlk dnyasnda byk neme ve yadsnamaz bir etkiye sahip olan Papalk, 1662 ylnda Vatikan'da Misyon Bakanln

11 12

Grn, Ermeni.... s.55. Binark, Aslsz.... s.29-30.

17

kurmutur. lkemiz dnden bugne ak bir ekilde misyoner faaliyetlerine sahne olmaktadr. Osmanl mparatorluu'nun son dnemlerinde, misyoner faaliyetlerinin balca iki sahaya younlatn gryoruz: 13 1) Misyoner tekilatlar, imparatorluun eitli blgelerinde yaayan Ermeni, Bulgar gibi Hristiyan unsurlarn ocuklarn, atklar okullarda okutmular ve onlara milliyetilik duygular alayarak, Osmanl Devleti'ne kar isyanlara tevik etmilerdir. Bir taraftan lke iindeki eitli unsurlarn arasna blclk tohumlar ekerken, te yandan Bat kamuoyunu, Trkiye'nin aleyhine kkrtm, kendi tahrikleriyle kopan isyanlar, yaplan mezalimleri Trkler Hristiyan ahaliyi kesiyor! eklinde propaganda ederek, Bat dnyasn aleyhimize harekete geirmeye almlardr. 2) Trk ocuklarnn kltr deerlerinden, tarih uurundan uzak ve dinsiz olarak yetimeleri nedeniyle ortaya kacak maneviyat buhranna are olarak Hristiyanln takdim edilmesi misyonerlerin bir dier faaliyetlerini tekil etmektedir. Misyonerler bu ama dorultusunda lkemizde atklar okullarda eitim gren Trk ocuklarnn milli ve manevi deerlerden uzak bir ekilde yetitirmeye gayret gstermilerdir. Protestanlk propagandas yapan misyonerlerin baarya ulamas durumunda, Ermenilere dini kanallardan ulamaya alan ngiltere, Trkiye zerinde himaye hakk elde edebilecekti. Osmanl mparatorluu'na gelen Protestan misyonerleri Mslmanlarn ve Musevilerin inanlarn deitiremeyeceklerini anlamlar ve btn enerjilerini dier Hristiyan mezheplerinden taraftar cezp etmeye yneltmilerdi. Gayretlerine hedef olan Ermenilerin dini, kltr ve salk konularna eilmiler, bu toplumu kendi kiliselerine ekebilmek iin ihtiaml tapnaklar, okullar ve hastaneler

13

Binark, Aslsz.... S 30-32.

18

amlardr.

Misyonerlerin

Ermeni

komitelerine

maa

da

baladklar

kaydedilmektedir. Misyonerler, dllendirileceklerini almalarnn bildikleri iin, zorluu Osmanl ve kutsall derecesinde idarecilerini

mparatorluu

canavar, Mslman aznlklar ezilen gstermilerdir. Bat kamuoyunun merhamet hislerini uydurma hikayelerle kabartarak Bat'dan nce maddi yardm, daha sonra ise diplomatik destei elde ettiler. Bu arada, Batllar misyonerlerin ifadelerini tereddtsz kabullendii iin kiliselerin himayesi altnda Trk dmanl domutu. Babali, Ermeniler arasnda zararl propaganda yapan misyonerleri Trkiyeden ihra etmeye kalknca, Byk Glerin protestosu ile karlam ve sonuta bu misyonerlik faaliyetlerine engel olamamtr. Ermeni cemaati zerindeki propaganda okullarnn dna da tam, psikolojik etkileme yntemiyle konsoloslar almalar yapyorlard. Diplomatik bagajla aranmakszn Trkiye'ye gizlice sokulan ayrlk fikirlerin vurguland eitli gazete, dergi, kitap, kartpostal, harita ve sokak ilanlar yurt iinde konsoloslar araclyla datlmaktayd. 1896 ylnda Amerika'dan 7, ngiltere'den 4 ayr Kiliseye bal

misyonerler Osmanl mparatorluuna dalmt. Sadece Amerikal olarak 176 misyoner ve bunlarn yannda 869 mahalli yardmc almaktayd. Bir misyon bulunan belli bal Anadolu ehirleri de unlard: Bursa, zmir, Merzifon, Kayseri, Sivas, Trabzon, Erzurum, Harput, Bitlis. Van, Mardin, Antep, Mara, Adana, Hacin, Ankara, Yozgat, Amasya, Tokat, Arapkir, Malatya, Palu, Diyarbakr, Urfa, Birecik, Elbistan, Tarsus.

19

Kaynaklarda, zetle: "Trkiyeye gelen ilk Protestan misyonerlerin 'British and Foreign Bible Society ye mensup olduklarn ve bu tekilatn 1804te kurulmasndan sonra, zmirden Anadolu ilerine misyonerler

gnderilmeye balandn...." 14 ifade edilmektedir Amerikal misyonerler 1819 itibariyle Osmanl topraklarna gelmeye balamlar ve 1832 ylnda stanbul merkezi kurulmutur. Misyonerler asl faaliyetlerini Dou Kilisesi zerinde younlatrmlardr. Misyoner faaliyetleri, Ermenistan isyanlarnn zemininin hazrlanmasnda grld gibi ok nemli bir rol oynamtr. Osmanl topraklarna hmanist nedenlerle geldii iddia edilen misyonerler, dini faaliyetlerin yansra kendi devletlerinin politikalar dorultusunda siyasi, sosyal, askeri faaliyetlere de itirak etmilerdir. 15 2.3.4. Propaganda Faaliyetleri Ermeni meselesinin bugnk boyutuna gelmesinde propaganda faaliyetlerinin nemli bir yeri bulunmaktadr. Ermenilerin Trk Devletini, milletini peinen mahkum edip, kanna ve canna kastedi sebebinin, Rus, ngiliz, Fransz ve Amerikan menfaatlerine hizmet eden propaganda faaliyetlerinden kaynaklandn sylemek hatal olmayacaktr. Buna karlk, konu ile olarak A. Powelln
Vahet olaylar ok byk lde mbalaa edilmitir. Son dnemlere ait vahet olaylarnn bir ksm ise hi vuku bulmamtr. Amerikan Yardm Tekilatnn mahalli ( stanbul) basn temsilcilerinden biri, dostlarna aka, Amerika'ya sadece Trk aleyhtar haberler gnderebildiini, nk para getirenin bu olduunu sylemitir. 16

14 15

Grn, Ermeni.... s.61. Turul zcan, II. Abdlhamid Dneminde Orta ve Dou Karadeniz'de Meydana Gelen Ermeni Olaylar, stanbul,zbay Yaynclk, 2007, s. 25. 16 Binark, Aslsz.... s.32

20

D. Johnson'un da kitabnda;
Bu topyekun katliam hikayelerinin karlmasnn, nihai hesaplamadan, Trkiye'nin zararna olarak, ngiliz Hkmeti politikasnn istikametlendirilmesi sarih hedefi ile olduunu tekrarda tereddt etmiyoruz. Bu sebeple yllarca sk ittifak balarmz bulunan milyonlarca kendi tabamzla ayn dinden olan bir milletin, tamamen uydurma deilse, byk lde ve utanmadan mbalaa edilmi delillere istinaden, insanla kar korkun sular ilemi olmakla nasl sulandrldn, namuslu bir ekilde gstermeye almaktan dolay 17 zr dilemeye ihtiya yoktur.

eklindeki ifadeleri yer almaktadr Ermeni meselesi tarihi gereklerden ziyade yanl yaynlarla ve retilen belgelerle yaplan propagandalarla gndemde tutulmaya allmtr. Bu tr propaganda faaliyetlerinin birok rnei farkl lkelerde, farkl ekillerde karmza kmaktadr.

2.3.5. kar Devletlerinin zledii Politikalar Ermeni meselesinin ortaya kn hazrlayan sebeplerin banda Rusya, ngiltere, Fransa ve Amerika'nn Osmanl Devleti'ne ve Ermenilere kar takip ettikleri siyaset gelmektedir. Bu devletlerin uyguladklar politikalar ile ilgili bilgilendirme yapmak yol gsterici olacaktr.

2.3.5.1. Rusya'nn Politikas Kendisini gl bir devlet konumuna getirmek isteyen Rusya, ar I. Petro (1682-1725) zamannda Boazlara hakim olmak istemi, Balkan lkelerini ele geirmek veya kendi ynetimi altna almak isteyen Rusya, bu ama ile Balkan lkelerinde konsolosluklar kurarak onlar Osmanl Devleti'ne kar tekilatlandrm, bylece Slav-Ortodoks birliinin ve halknn hamisi roln elde etmiti. Fransa ve Rusya, bu politikasn tatbik iin 1806'daki

17

Binark, Aslsz.... s.32

21

Srp, 1827'deki Yunan ve 1875-1876'daki Bosna-Hersek ile Bulgar ve Srp isyanlarnn karlmasn salam ve bunlarn yaylmasn krklemitir.18 Rusya'nn bu siyaseti zaman zaman ngiltere ve Fransa'nn menfaatleri ile att iin her zaman baarl olmam; bunun zerine Rusya, Osmanl Devleti'ne kar harekete gemeden evvel, elde edilecek getiriyi dier devletlerle blme siyasetini uygulamaya koymutur.

Akdeniz ve Orta Dou'da sz sahibi olmay Anadolu topraklarn paralamakla gerekletireceine inanan Rusya, bu amala Ermenilerin youn olduu Erzurum- skenderun hattn ele geirmeye teebbs etmitir. Bylece Rusya'nn, Osmanl Devleti'ndeki Ermeni kiliseleriyle temas ve Ermeni terr unsurlarn desteklemesi balamtr. Rusya, 1828 Trkmenay Antlamas'yla Dou Ermenistan kendisine verilip, ran Ermenileri de bu birlie katlnca, elde ettii bu yeni gle Osmanl Devleti'ne saldrmtr. 1829 Edirne Antlamas'yla Rusya'ya g eden 40.000 Ermeni, muhtar bir Ermenistan kurmak isteyince, Osmanl topraklarnda bu isteklerini gerekletirmeleri iin hamilik vazifesini yklenen Rusya, bu defa Ermeni isteini geri evirmitir. 19

2.3.5.2. ngiltere'nin Politikas Rusya'nn ngiliz karlarn tehdit eder vaziyette gneye inmek ngiltere'nin Osmanl

istemesi ve gl bir Karadeniz devleti olmas,

Devleti'ne ve daha sonra Ermenilere ilgi duymasnn nemli bir nedenidir.20

Hseyin Nazm Paa, Ermeni Olaylar Tarihi I, Devlet Arivleri Genel Mdrl,Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:15,1998, s. XV. 19 Cemal Anadol, Tarih Boyunca Trk-Ermeni Meselesi, stanbul, Bilge Karnca, 2007, s.390. 20 Rdvan Tmenolu, Osmanl Devletinde Ermeni Sorunu ve Avrupa Devletlerinin Ermeni Politikalar, 18 Nisan 2006, http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat1=2&yazi=456
18

22

ngiltere, Rusya'nn kendi karlarn tehdit edecek ekilde gelimesine mani olmak iin Osmanl Devleti'ni Rusya'ya kar desteklemesi, 1783 ylndan 1877-1878 Osmanl-Rus Savana kadar srmtr. Msr Valisi Kavalal Mehmet Ali Paa'nn isyanna kar 1838de imzalanan ve siyasi/ekonomik adan handikaplar olan " ngiliz Ticaret Antlamas" ile ngiliz ak pazar haline gelen Osmanl Devleti, Rumlarla Ermenilerin bu frsattan istifade ederek glenmelerine ortam hazrlamtr. 21 1870'li yllarda deien Avrupa'nn siyasi yaps, ngiltere'yi de

deitirmi ve ngilizler 1877-1878 Osmanl-Rus Sava sonunda imzalanan Ayastefanos ve Berlin antlamalarndan sonra, Osmanl Devleti'nin toprak btnln savunmaktan vazgeerek, onu paralama ve bu topraklar zerinde kendisine bal devletler kurma politikasn benimsemitir.22 ngiltere'nin Osmanllarla ilgili siyasetinin deimesindeki nemli dier bir neden de, Ermeni meselesinin Avrupa'da, 1880 ylndan balamak zere, n plana kmaya balamasdr. Rusya'nn, Osmanl Devleti'ne kar tecavzkar hareketlerine tek bana direnemeyeceini ve kendi karlarn gzetemeyeceini gren ngiltere, Ermeni meselesini fiilen kabul etmi, bu yolda ilk adm da hemen atm ve Osmanl hkmetini tehdit ederek, Rusya'ya kar s olarak kullanmak zere Kbrs' almtr. Bunun yannda, Dou Anadolu'daki eyaletlerde yaayan Hristiyanlarn lehine slahat yaplmas konusunda Osmanl Devleti'nden taviz de koparan ngiltere, bylece Ermeni meselesini adeta ngiliz meselesi haline dntrmtr.

21 22

Nazm Paa, Ermeni ... s. XVI-XVII Nazif ztrk, Aznlk Vakflar, Ankara, Altnkre Yaynlar, 2003, s.107

23

Ermenilerin Osmanl Devleti'nden ayrlmak ve bamsz bir devlet kurmak gibi bir niyetleri Osmanl-Rus Sava'ndan nce bulunmad halde, Ruslar, Ayastefanos Antlamas'na Ermeni meselesini de dahil etmilerdir. ngiltere'de, Ermenilere sormaya gerek grmeden Kbrs Antlamas'na Ermeni meselesini ilave etmi, ngiltere, bamsz bir Ermenistan', bunun Rusya'y zor durumda brakacan ve Osmanl Devleti'nin de ilerlemesine mani olacan dnerek desteklemitir.23 Ayrca, 1915-1916 yllarnda Osmanl mparatorluu'nda Ermenilerin Durumu" ile ilgili bir kitap (Mavi Kitap; yazar Lord Bryce, derleyicisi Arnold Toynbee), 1916 ylnda ngiliz Hkmeti tarafndan yaynlanmtr. Bu kitapta Osmanl topraklarnda yaayan 1.800.000 Ermeninin te birinin g esnasnda ld belirtilmektedir. Aslsz temeller zerine kurulan kitabn ierii ve dayanak noktalaryla ilgili halen tartmalar devam etmektedir.24 ngiltere parlamentosunun da onayna sahip bu kitabn sava

propagandas iin yaynland Toynbee tarafndan daha sonra itiraf edilmitir. Prof. Dr. Hikmet zdemir, "Arnold Toynbee'nin Ermeni Sorununa Bak" adl kitabnda, Toynbee'nin 23 Haziran 1916'da Oxford niversitesi'nden Prof. Margloioth'a yazd mektubu yaymlayarak; Mavi Kitap'n "Daha doarken ne kadar rk olduunun bizzat yazar tarafndan itiraf" olduunu dile getirmitir Toynbee'nin yazd mektup yledir:
Sayn Profesr Margoliouth; 1915'te Ermenilerin grd muameleyle ilgili belgelerden oluan kapsaml bir derleme iin yazdm giri yazsn iliikte gnderiyorum. Vakit ayrp gz atarsanz ve gerekler hakknda gze batan hatal bir ifade veya yanl, noktalar varsa afie etmenizi rica ediyorum. Benim konu hakkndaki bilgimin byk blm pek salam deil ve ikinci azdan edinilmi bilgilerden oluuyor. Bu ricayla sizi rahatsz etmekte tereddt ettim, ancak belgeler 'Devlet Mavi Kitap' olarak yaynlanacak, onun iin de yaynlanrken tarihsel doruluk tandndan emin olmamz ok nemli.25
Osmanl Belgelerinde Ermeniler (1915-1920), Ankara, Devlet Arivleri Genel Md., 1995 Bilal N. imir, Ermeni Meselesi 1774-2005, Ankara, Bilgi Yaynevi, 2006. 25 Hikmet zdemir, Arnold Toynbee'nin Ermeni Sorununa Bak, Trkiye Bilimler Akademisi, 27 Ocak 2005, s.59.
24 23

24

2.3.5.3. Fransa'nn Politikas Kanuni Sultan Sleyman'n Fransa'ya 1535te tand kapitlasyon ayrcal ile balayan ticari ve siyasi mnasebetler, 1740 kapitlasyonlar ile geniletilerek devam etmitir. te yandan, Fransa, 1683 kinci Viyana Kuatmas srasnda, Avusturya'ya yardm ederek, pozisyonunu aka ortaya koymutur. Daha sonra Napoleon Bonapart'n ilk malubiyetini ald Msr Seferi, bunun devam olmutur. Ancak, Rusya ile savalar srasnda Osmanl Devleti'yle dost grnmeye alan Fransa, 1807 tarihinde Rusya ile anlanca, yeniden dostlua yakmayan bir tavr iine girmitir.26 Osmanl Devleti'ndeki Katoliklerin koruyuculuunu da zerine alm olan Fransa, Krm Sava'na sebep olan Kutsal Yerler Meselesi'nde nemli bir rol oynamtr. Almanya'ya kar malubiyetini hazmedemeyen Fransa, 1878 Berlin Kongresi'nde Almanya ile ihtilafa den Rusya ile yaknlamaya balam, ngiltere ile de gr ayrlklarn zmledikten sonra bu devlet, Osmanl Devleti'nin paralanmasna ynelik ortak gayret sarf etmeye balamlardr. Bu blme ve paralama planlarnda Fransa'nn rol bir hayli aktif olmutur. 1830'dan 1921 ylna kadar, Orta Dou ve Akdeniz'deki dengeyi, Ermeni meselesinde olduu gibi, sun'i bir ekilde ortaya atarak muhafazaya alan Fransa, bu arada Anadolu'nun igaliyle, bu topraklarda kendi siyasi nfuzunu da artrmaya almtr.27

2.3.5.4. ABDnin Politikas ABD'nin Ermenilere ilgi duymas, karakteristik olarak dank bir halde yaayan Ermeniler iin yeni bir ufuk am ve Ermenilerin Yeni Dnyayla daha sk irtibata gemesini salamtr. Amerikan-Ermeni yaknlamasnn
26 27

Nazm Paa, Ermeni ... s. XVIII-XIX Osmanl Belgelerinde Ermeni-Fransz likileri III (1920-1922). Ankara, T.C. Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl,Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:66, 2004.

25

tabii bir sonucu olarak da, 19. yzyldan itibaren Anadolu'dan ABD'ye toplu Ermeni gleri balamtr. Bu gler, 19. ve 20. yzyl boyunca devam etmi bylece ABD'de zellikle Trk-Amerikan ilikilerinde ortaya kan siyasi bunalmlara sebep olan hatr saylr bir Emeni topluluu olumutur. 28 ABD, ekonomik karlarn n planda tutarak Ermeni sorununa yaklamtr. 1780'lerden itibaren Anadolu ve Ortadou topraklarnn kaynak zenginlii ve pazar nitelii, ABDye cazip gelmitir. Birleik birletirici unsur olarak Devletlerde ok uluslu bir yap olduundan, "Hristiyanlk" olgusu dnlmtr. 1820'den itibaren ABD, misyonerleriyle girdii Osmanl lkesine, nceleri ngiliz Bykeliliklerinin vastasyla daha sonra 1830'da Osmanl Devletiyle yapm olduu antlamayla ticari faaliyetleriyle girmitir. Washington ile stanbul arasnda yaplan 7 Mays 1830 da yaplan antlamayla, kapitlasyon haklar ABD'ye de verilmitir. Antlamann 3. maddesiyle belirlenen husus ile Amerikan tccarlar Trkiye'de simsarlar kullanma hakkna sahip olmu ve bu simsarlarn her milletten olmas koulu ile de ABD tarafndan Trkiye Ermenileri iin ierisine dahil edilmitir. Kendi ticari plan olarak ABD, Anadolu'da ky kesimlerde Rumlardan, i kesimlerde de Ermenilerden faydalanmtr. Bunun tabii sonucu olarak da, Anadolu'da zengin bir Ermeni burjuvazisi ortaya kmtr. Bu grubu, yine Amerikal misyonerlerin yapm olduklar etkin almalar neticesinde eitimli bir Ermeni kitlesi eklenince, sz konusu yaplanma artk hasta adam olarak 19. yzylda eitli siyasi bunalmlar yaayan Osmanl mparatorluu iin nemli sorunlar da beraberinde getirmitir. Amerikal misyonerler, 1840'larda sadece Suriye'de yllk 6.000.000 sayfann zerinde kutsal kitap basm ve datm gerekletirmitir. 1893 ylna kadar Trkiye'de 624 okul, 436 ibadethane amlardr. Bu tarihte

28

enol Kantarc, Sedat Lainer ve dierleri, Ermeni Sorunu El Kitab. Ankara, Ankara n. Basmevi, 2003, s.13-16.

26

Trkiye'de 1317 misyoner grev yapmaktayd. 1893 ylna kadar Trkiye'de 3 milyon ncil, yaklak 4 milyon da deiik kitap datlmt

2.3.6. Ermeni Tehciri Osmanl Devletini aralarnda paylamay dnen Rusya, Fransa ve ngiltere gibi lkelerin kkrtmalaryla Ermeniler harekete gemi, komiteler ve dernekler kurarak bamsz bir Ermenistan oluturma abasyla, savunmasz masum birok Trk ldrmlerdir.29 yle ki, Kars, Van, zmit, Erzurum, Bitlis ve dier Osmanl vilayetlerinde akl almaz gaddarlkla gerekletirilen katliamlar,30,31 igalci Rus komutanlar bile tiksindiren boyutlara erimitir. I. Dnya Sava sebebiyle Kafkas cephesinde bulunan Osmanl ordularna Ermeniler ihanet etmi, Van, Kars ve Erzurum gibi Osmanl ehirlerinin Ruslarn eline gemesine yardmc olmulardr.

Osmanl Devleti bir tedbir olarak, sava boyunca, nce sava sahasna yakn yerlerdeki Ermenilerden balayarak mecburi iskan uygulamtr. Daha sonra, Ermeni etelerinin katliamlara devam etmeleri ve Osmanl Devleti aleyhine yabanc devletlere bilgi aktarmalar sebebiyle, Katolik ve Protestan mezhebinde olanlar ile yetimler, kimsesiz kadnlar ve hastalar hari olmak zere, bu nakil dier btn Ermenileri kapsayacak ekilde geniletilmitir.32

Ermeniler Tarafndan Yaplan Katliam Belgeleri I (1914-1919). Ankara, Arivleri Genel Mdrl,Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:49, 2001, s. 254. 30 Daha Fazla Bilgi in Bkz: S. Kemal Ermetin, Bitmeyen Soykrm, stanbul, Tre Yayn Grubu, 2003. 31 Daha Fazla Bilgi in Bkz: Muhittin zdirim, Ermeni Meselesi, Silahl Kuvvetler Dergisi, Say 384, Nisan 2005. 32 Yusuf Halaolu, Ermeni Tehciri, stanbul, Babali Kltr Yaynclk, 2007, s.111-113.
29

27

27 Mays 1915 tarihli yer deitirme kanunu33 ve bu kanuna dayal olarak karlan emirler erevesinde; Erzurum, Van ve Bitlis vilayetlerinden karlan Ermeniler, Musul'un gney ksm, Zor ve Urfa sancana; Adana, Halep, Mara civarndan karlan Ermeniler ise Suriye'nin dou ksm ile Halep'in dou ve gneydousuna nakledilmilerdir.34 Tehcir srasnda, ar iklim artlar, salgn hastalklar,35 ara/gda/ila yetersizlikleri ve asayiin salanamamas gibi nedenlerden36 dolay Ermeniler kayplar vermilerdir. Dnemin belgelerine gre tehcire tabi tutulan Ermenilerin says yaklak 500 bin civarnda olup, bunlardan bir ksm 1918dan sonra eski yerlerine geri dnm, ayrca nemli sayda Ermeni nfusu da Osmanl topraklar dndaki dier lkelere g etmitir. Bu bilgiler ve Osmanl topraklarnda yaayan Ermenilerin saysnn 1914 saymna gre 1.294.831 olduu gz nne alndnda tehcir srasnda 1.5-2 milyon civarnda Ermeninin ld iddialar geersiz kalmaktadr. 37 Zorunlu nedenlerden dolay Ermenilere ynelik olarak gerekletirilen bu tehcir olaynda Ermenilerin verdii kayplar, Osmanlnn planl bir soykrm olarak nitelendirilmi, hatta Yahudi soykrm ile edeer tutulmu ve Trkiye aleyhinde srekli kullanlan bir argman haline dntrlmtr. Ermeni meselesi tehcirden daha nce ortaya km bir problem olmasna ramen, bu mesele tehcirle birebir ilikilendirilmek istenilmektedir.

Osmanl'nn Son Dnemlerinde Ermeniler. Ankara, TBMM Kltr, Sanat ve Yayn Kurulu Yaynlar, Yayn No:94, Editr: Trkkaya Atav, 2002, s.111. 34 http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/tehcir/index.html 35 Hikmet zdemir, Salgn Hastalklardan lmler. 1914-1918, Ankara, Trk Tarih Kurumu, 2005, s.244. 36 mer Ltem, Ermeni Meselesi, 2001, http://genelkultur.ansiklopedisi.net/Ermenimeselesi/8403/ 37 Hikmet zdemir ve dierleri, Srgn ve G, Ankara, Atatrk Kltr Dil ve Tarih Yksek Kurumu Trk Tarih Kurumu Yaynlar, XVI. Dizisi-Say:101, 2005, s.181 ve 11.
33

28

2.4. Ermeni Terr Hareketlerinin Geliimi Bu ksmda, Osmanl ile birlikte huzur iinde yaamakta olan Ermenilerin, Osmanlya ve sonrasnda Trkiye Cumhuriyetine ynelik balatt terr olaylarnn geliimiyle ilgili olarak bilgilendirme yaplacaktr.

2.4.1. Ermeni Cemiyetleri ve rgtleri Ermeni hareketi, balangcndan bu yana yntem olarak iddeti benimsemitir. II. Abdlhamid'e yaplan saldr Ermeni terrnn bir balangc saylabilir. Bunu, Ermenilerin I. Dnya Sava'nda Osmanl ordularn arkadan vurmalar ve savunmasz halka katliam uygulamalar takip etmitir. Ermeni zulmnn tanklar ve belgeleri ak bir ekilde arivlerde mevcuttur. Ermeni milli hareketlerinin olumas ve sistematik hale dnmesi 1860 ylna kadar uzanmaktadr. 1860 ylnda Kilikya'da "Hayrseverler Cemiyeti", "Fedakarlar Cemiyeti", 1870-80 arasnda Van'da "Araratl, Kara Ha, ttihat ve Halas Cemiyetleri", Mu'ta "Mektep Sevenler, arkl ve Kilikya" adl 4 cemiyet kurulmutur.38 Etnik yapda grnmemesine ve daha ok yardm amal cemiyetler olarak kurulmalarna ramen bu cemiyetler Ermeniler arasnda etnik bilincin uyanmasna zemin hazrlamlardr. Van'daki Kara Ha cemiyetinin kurucusu Mgrd Portakalyan isimli bir Ermeni retmendir.
39

Portakalyan, Van'da at okulunda birok militan

yetitirmi, olaylara kart Osmanl hkmeti tarafndan belirlenince Van'dan uzaklatrlmtr. Portakalyan daha sonra, Fransa'ya yerleerek burada 'Armenia' gazetesini karmtr. Kan dkmeden hrriyetin elde edilemeyecei propagandasn gazetesinde yapmaya balam, bunun zerine ad geen gazetenin yurda sokulmas yasaklanmtr.

38 39

Parlak, Ermeniler....s.33. enol Kantarc ve dierleri, Ermeni Aratrmalar 1. Trkiye Aratrmalar Bildirileri, II. Cilt, Ankara, ASAM-EREN Yaynlar, 2003, s.102.

29

1880 ylnda 4 byk cemiyet "Ermenilerin Mtthetit (Birleik) Cemiyeti" ad altnda birlemilerdir. Bu yllarda Erzurum'da "Silahllar Cemiyeti" ve "Milliyeti Kadnlar Cemiyeti" kurulmutur. Bu derneklerin amac; eitli yerlerde ayaklanmalar karmak, genleri silahlandrmak, Ermeniler lehine Osmanl idaresinde deiikler yapmakt. Osmanl mparatorluu, emperyalist devletlerin gznde yklmas gereken bir devlet idi. Bu byk imparatorluun mirasndan her devlet kendisine daha fazla pay alabilmek iin eitli yntemlere bavuruyorlard. Bu sebeple, Ermeni milliyetiliinin uyanmasnda kiliseye byk yardmlar salamlar ve eitli nedenlerle Ermenileri desteklemilerdir. Ermeniler 1880'li yllarda gizli rgtlenmelerini tamamlam, 1890'l yllarda ise bu rgtlerin arkasndaki devletler tarafndan Ermeni isyanlar birbiri ardna kmaya balamtr. Sason Blgesi'nde (Mu-Diyarbakr yreleri) karlan olaylarla Mslman ahaliye kar yaplan katliamlar bunlara rnek gsterilebilir. Bunlar dnda 1895'te stanbul'da Ermenilerce karklklar karlm ve 1896 ylnda Osmanl Bankas basknyla "Ermeni Terr" kendini gstermitir. Bu dnemdeki olaylara daha yakndan baklacak olursa aadaki gelimelerle karlald grlecektir. Tanak ve Hnak rgtleri bu yeni terr dneminde aktif bir rol stlenmi, terr tim ve gruplar oluturmu ve yeni rgtlenme abalarna psikolojik destek vermilerdir. 1877 ylnda izlemitir.40 Hnak rgt, Rusya'dan Avrupa niversitelerine okumaya giden zengin ailelere mensup yedi Ermeni genci tarafndan kurulmutur. Marksist ideolojiye sahip bu rgtn amac Dou Anadolu'yu Ermeni yurdu yapmak, daha sonra ran'dan Azerbaycan ve Rus illerine kadar uzanan Kafkas topraklarn ele geirerek byk bir Ermenistan Devleti kurmakt. svire'de Hnak Tekilat kurulmu, bunu 1890 ylnda Tiflis'te Tanaksutyun rgtnn kurulmas

Erdal lter, Trkiyede Sosyalist Ermenilerin Silahlanma Faaliyetleri ve Milli Mcadelede Ermeniler (1890-1923), Ankara,Turhan Yaynevi, 2005, s.12-13.
40

30

Bu rgt 15 Temmuz 1890'da Kumkap Olaylarn, Austos 1894'te Sason syann, 30 Eyll 1895'te Bab- Ali Yryn, 24 Ekim 1895'te Zeytun syann balatm ve yrtmtr.41,42 Bu rgt 1980'lere gelindiinde Lbnan'da Hfant Samuel liderliinde Emiyazin Katogikos Kilisesinin militan papazlaryla ibirlii yaparak, Ermeni davasnn takibini, dmanln dorudan Trkiye'ye ynelmesini ve her trl siyasi giriimin bu rgtten beklenilmesini salamak amacna ynelmitir. Katliamlar da KGB'nin sekiz Ermeni asll ajan planlayp organize etmilerdir. rgtn daha militan kolu ise Rusya'nn ynetecei Musul, skenderun, Trabzon, Baku drtgeninde bir Ermenistan kurulmasn amalamtr. Tanak Komitesi Hnaklarn faaliyetlerinden memnun olmayan ve onlarla fikir ayrlna den bir ksm Ermeni tarafndan 1890 ylnda kurulmutur. Bu komite daha sonra kurulacak olan Tanaksutyun'un (Ermeni htilal Komiteleri Birlii) ekirdeini oluturmutur. Tanaksutyun'un gayesi isyan vastalaryla Osmanl topraklarndaki Ermeniler iin siyasi ve iktisadi hrriyet elde etmek eklinde ifade edilse de asl amalar bamszlktr. rgtn ilk almalar Ermenileri silahlandrmak, gerilla eitimi vererek terristleri eitmek olmutur. Gnmze kadar faaliyetlerini srdren Tanaklar Lbnan'da rgtlenmi olup temel hedefleri, Trk topraklarnda bir Ermeni devleti kurmaktr. Ramgavar Partisi 1921de sava sonras koullarda Msrda kurulmu bir dier Ermeni terr rgtdr. rgt Sovyet Ermenistannda yaayan Ermenilerin koullarnn dzeltilmesini istemektedir. Ramgavarlar, merkezi Massachusetts olmak zere "Ermeni Demokratik Liberal Parti" ad altnda rgtlenmilerdir.43 Ermeni terrnn yeni bir boyut kazanmas 1905'de Yldz Hamidiye Camii nnde II. Abdlhamid hedef seilerek yaplan baarsz suikastle

Nazm Paa, Ermeni ... s. 61, 146, 191. smet Binark, Ermenilerin Trklere Yaptklar Mezalim ve Soykrmnn Ariv Belgeleri, Ankara, TBMM Kltr, Sanat ve Yayn Kurulu Yaynlar, Yayn No:92, 2001, s.12. 43 Gaston Gaillard ve dierleri. Farkl Ynleriyle Ermeni Sorunu, stanbul, Nergiz Yaynlar, 2005,s.228-229.
41 42

31

balamtr ve bundan sonra Trk devlet adamlar ve ileri gelenlerine kar suikast giriimleri, Ermeni terrnn etkili bir vastas haline gelmitir. 1920'lerde, Bat Avrupa'da srgnde yaayan birok eski Osmanl yetkilisine suikast dzenleyen "Nemesis" (Eski Yunan adalet ve intikam tanras) adl Tanak alt rgt bugnk Ermeni terrizminin ilk ncsdr. Bu rgt ASALA'ya kadar uzanan vahet yolunun kilometre talarnn ilklerinden biridir. 6-13 ubat 1919'da Erivan'da toplanan "Bat Ermenileri II. Kongresi'nde Talat, Cemal, Said Halim Paalar ile Dr. Nazm, Bahattin akir, Cemal Azmi Beyler gibi idareciler gyabnda halk mahkemesinde idamlarna karar verilmi, bulunduklar yerde vurulmalar iin militan timler grevlendirilmitir. svire merkezli, Paris ve stanbul'da ubeleri bulunan bir Ermeni komitesinin Yunanllarla ibirlii yaparak Trk ileri gelenlerine suikastlar tertip etmek ( ttihatlar, baz mlki ve askeri erkan ile Mustafa Kemal Paa'ya) zere tekilatland Trk istihbarat tarafndan 15 Haziran 1921'de belirlenmitir. 2.4.2. Ermenilerin Sosyal ve Kltrel Bilinlenme Dnemi Bu terr olaylarndan sonra 1965'e kadar, baz nemsiz hareketler dnda eitli siyasi nedenlerin de etkisiyle Trkiye'ye kar saldrgan Ermeni hareketlerin bir trmanma iinde olduunu grmekteyiz. 1960'l yllara gelindiinde szde "Ermeni Soykrm" yeniden gndeme getirilmi, bir yandan Ermeni terr eteleri oluturularak bunlara hedefler gsterilmi, dier yandan medya yoluyla youn propaganda ile dnya kamuoyu Yahudi Soykrm'na benzer bir Ermeni katliamnn gerekletiine inandrlmaya allmtr. 1965'de ise bata Fransa, ABD, Yunanistan ve Lbnan olmak zere birok batl lkede, szde Ermeni soykrmnn 50. yldnm (24 Nisan

32

1965), bilinli organizasyon, ok ynl ortaya kan almalarla Trkiye aleyhine ykc bir propaganda kampanyas yaratmtr. Ermenilerin, iddialarn kitle iletiim devam etmitir. aralar ve basn yoluyla dnya kamuoyuna getirdii "doyumsuzluk" ve

duyurmak iin giritikleri bu tr propaganda faaliyetleri 1973 ylna kadar Ancak bu propagandann perde arkasndaki "baz devletlerin destei", Ermeniler iindeki baz unsurlar iddet eilimi aamasna getirmitir. Bu noktada, bu dnem sonras ortaya kan Ermeni terr rgtlerini incelemek faydal olacaktr.

2.5. Ermeni Terr rgtleri Ermeni terr kurulan rgtler vastasyla amacna ulamay hedef edinmitir. rnein, Bolevik ihtilalinden sonra Tanaklar bugnk "Sovyet Ermenistan siyasi Cumhuriyeti" blgesinde terr iktidar ele geirerek bitirmesi "Ermeni Ancak bu sonucunu Cumhuriyetini" kurmular ve siyasi giriimlere balamlardr. dnem, Tanaklar'n faaliyetlerini

dourmam, hatta 1972 ylnda Tanaklar tarafndan kurulan JCAG (Ermeni Soykrm in Ermeni Adalet Komandolar), Trkiye'nin d temsilciliklerine ynelik terr eylemlerine balamtr. Benzer ekilde Marksist Hnak rgt de 1973 -1985 yeni Ermeni terr dneminin ba aktr olan ASALA'nn kuruluunu tevik etmi, desteklemitir. 44 Bahsedilenlere ek olarak, ASALAMR (ASALA - htilalci Hareketi), ARA, NAR, NUPA, AHHRMG, VEDO (Fransz kkenli), GEGE (Beyrut kkenli), Ermeni Yeralt Ordusu, Yeni Ermeni Uyan isimli rgtlerde Ermeni terrnn dier temsilcileri olmulardr. Bu almann ana konusu ASALA sonraki blmde geni olarak inceleneceinden aada, ilk olarak JCAG, ASALA-MR, ARA ve NAR terr rgtleriyle ilgili olarak bilgiler verilecektir.

44

Komiteler ve Terr rgtleri, http://www.kultur.gov.tr

33

2.5.1 JCAG JCAG (Justice Commandos Against Armenian Genocide - Ermeni Soykrm in Ermeni Adalet Komandolar), ASALA ve Hnak Partisi'ne rakip olarak Tanak Partisi ve bunun ABD uzants Ermeni Devrimci Federasyonu tarafndan 1975 ylnda Beyrut'ta kurulmutur. Kurucular Nemesis yeleri olup, Tanaktrlar ve yelerinin ounluu rkdr. rgt Tanak Partisi'nin Askeri Kanad olarak faaliyet gstermi olup, ilk defa 22 Ekim 1975 tarihinde Viyana Bykelimiz Dani Tunalgil'in ldrlmesi olay ile adn dnya kamuoyuna duyurmutur. rgtn amac, bamsz Byk Ermenistan Devleti'ni kurmakt. 45 ASALA ile JCAG ayran en nemli hususlardan biri, JCAG'nin Marksist olmamasdr. ASALA, Sovyetler Birlii ve o gnlerde Sovyetlerin denetimindeki lkeleri arkasna alrken, JCAG, Sevr Antlamas'na imza koymu bulunan Batl lkelere mesajlar gndermekte ve Lozan'da ortadan kaldrlan Sevr'in canlandrlmasna ynelik destek aramaktadr. JCAG daha ok bat oryantasyonlu bir rgttr. JCAGn kurulmas ve terre bavurmas ASALAnn terr yoluyla salad baarya bir tr cevap saylabilir. ASALA terr eylemleriyle sesini duyurduka, Tanaklar Ermeniler arasndaki etkilerini kaybetme korkusuna kaplarak bir nevi rekabet sonucunda terr bir yol olarak semilerdir. Bu nedenle de ASALA tarafndan taklitilik ile sulanmlardr.46

dris Bal, Mustafa ufal, Dnden Bugne Trk Ermeni likileri, Ankara, Lalezar Kitabevi,2006,s. 695-696. 46 enol Kantarc, Sedat Lainer ve dierleri, Ermeni Sorunu El Kitab, Ankara, Ankara n. Basmevi, 2003, s.111.
45

34

2.5.2. ASALA-MR ASALA-MR (ASALA Revolutionary Movement - htilalci Hareketi) Monte Melkonian (Melkonyan) tarafndan 1983 ylnda kurulmutur. Melkonyan ilk olarak Fransa Hkmeti ile bozulan ilikilerini dzeltmeyi amalamtr. ASALA Trkiye'ye askeri ve ekonomik yardmda bulunan tm lkeleri dman kabul etmekteydi.47 ASALA-MR'nin balca 2 stratejisi bulunmaktadr: Bunlardan birincisi dnya Ermenilerini seferber etmek; dieri ise dier etnik terr rgtleri ve zellikle ayrlk Krt rgtleri ile Trkiye'ye kar ittifak yapmaktr. ASALA-MR; "Artk kalemim silahmdr romantik fikrini yksek sesle terk etmenin zaman gelmitir. Kalem kalemdir, silah ise silahtr. Diasporada gereinden fazla entelektel vardr. Bizim ihtiyacmz olan dvler, askerler ve fedailerdir." sz ile terr ama edindiini aka ortaya koymutur. ASALA-MR, stratejik adan uzun vadeli halk savamn benimsemi, sava mmkn olduu halde Trk solcular, Krtler, Kbrsllar ve dierleri gibi ilerici glerle gerekletirmeyi hedeflemitir.48 Eylemlerini Trkiye'de yapaca dnlrken ASALA-MR, Kuzey Amerika ve Bat Avrupa kanadn tamamen kontrol altna alm, bu blgedeki militanlar kendi tarafna ekmeyi baarmtr. Melkonyan, 1993'te Dalk Karaba'da Azerilerle arprken ldrlm ve Ermenistan Cumhurbakan onu milli kahraman ilan etmitir. rgt 1985'ten sonra etkinliini byk lde kaybetmitir. 49
Bal, Dnden...s.695. Aydoan Vatanda, ASALA Operasyonlar. Aslnda Ne Oldu, stanbul, Alfa Yaynlar, 2005, s. 335. 49 http://www.melkonian.org/Whois.htm
47 48

35

2.5.3. ARA ARA (Armenian Revolutionary Army Ermeni htilalci

Ordusu/Komandolar) rgt, Fransa'da kurulmu olup ilk defa 14 Temmuz tarihinde Brksel Bykeliliimiz dari Ataesi Dursun Aksoy'un ldrlmesi olayn ASALA ve JCAG ile birlikte stlenerek adn duyurmutur.50 ARA'nn rkl savunduu, ASALA'nn metotlarna ve fikirlerine tamamen kar olduu, Tanak Partisi-Ermeni Soykrm Adalet Komandolar ve ASALA haricindeki Ermeni Terr rgt ve kurulular tarafndan da desteklendii, teorik ve pratik olarak JCAG'nin paralelinde hareket ettii bilinmektedir.51

2.5.4. NAR NAR (New Armenian Resistance -Yeni Ermeni Direnii) isimli rgt adn ilk defa 14 Mays 1977deki Paristeki bombalama eylemiyle duyurmu ve 1980e kadar 7 saldrnn sorumluluunu stelenmitir. 52, 53

2.6. Ermeni Terr rgtlerinin Karakteristik zellikleri Ermeni terr rgtlerinin kendisine zg dikkat ekici zellikleri bulunmaktadr. Ermeni terrnn anlalmas asndan bu hususlarn incelenmesi dikkat ekici grlmektedir. 54, 55, 56
Bal, Dnden...s.696. Komiteler ve Terr rgtleri, ARA, http://www.kultur.gov.tr 52 Sedat Lainer, Trkler ve Ermeniler. Bir Uluslararas likiler almas, Ankara, USAK Yaynlar, 2005, s.324. 53 http://www.tkb.org/Incident.jsp?incID=1965 54 Kantarc, Ermeni....s.111-112.
50 51

36

Ermeni terr rgtlerinin "olaanst etkinlii, rgtll ve boyutlar" dikkat ekici bir zelliktir. Bu rgt New York, Los Angeles, Santa Barbara, Madrid, Sidney, Paris gibi ehirlerde byk bir gizlilik iinde operasyonlarn yrtebilmitir. Bir svire otelinde bir bomba ans eseri patlayncaya kadar ASALA'nn birka yl hibir elemannn kimlii tespit edilememitir. rgtn karargahnn Beyrut'ta olduu sanlmakta ama yeri tam olarak bilinmemektedir. rgtn yayn organ Armeniann adresi bulunmamaktadr. Beyrut'taki otellere resmi bir datc olmadan verilmektedir. Aniden ortaya kmasna ramen Ermeni terrizmi profesyonel bir ekilde desteklendii ve tevik edildiine dair tm belirtileri gstermektedir. Basn ve dier medyay olduka profesyonel bir biimde kullanarak, Ermeni ve Bat toplumunda etkili kurumlarla yaplan ibirlii sonucunda cinayetler hakl nedenlere dayal birer alma eylemi olarak gsterebilme, meruiyet kazanma zelliklerine sahiptirler. Eylemi gerekletiren rgt mensuplar, birer kahraman olarak sunulduundan zellikle gen Ermenilerin geni desteini alabilmilerdir. Medyay ynlendirme konusunda, tek tarafl bilgilendirme yaptklarndan dolay baar salamlar, Ermeni grleri ciddi bir alternatif ile karlamadndan medyada tekel oluturmulardr. Ermeni terr rgtleri, byk badirelerden kurtulma ve toparlanma kabiliyetine de sahiptir. 1982 ylnda srail, Lbnan' igal ettiinde ASALA karargahn bularak imha etmitir. Fakat bu olay bile, ASALA'nn saldrlarna devam etmesine engel olamam ve akabinde ASALA, Ankara Esenboa Havaalan'na ldrc bir saldr dzenlemitir. Ermeni terr rgtlerinin, kendilerine baz durumlarda dezavantaj yaratan, da bamllklar bulunmaktadr.
55 56

Da bamllk; bir yandan

Bal, Dnden...s.675-676. Zafer zkan, Tarihsel Ak erisinde Terrden Politikaya Ermeni Meselesi, stanbul, Kendi Yayn, 2001, s.177-183.

37

glerine g katarken bir yandan da dier glerin karlarna gre eylemlerinin ekillenme zorunda kalmasna neden olmaktadr. Ermeni terristler birka deiik isim altnda saldr dzenlemektedir. Bunlarn en nemlileri Marksist ASALA ve muhafazakar JCAG'dr. Bunlarn arasndaki ilikiyi ayrt etmek kolay deildir. Ermeni terr rgtleri dar bir kadro ile kurularak, merkezi ynetim bu kadro tarafndan kontrol altnda tutulmaktadr. Merkezi ynetimince planlanan eylemler, uzmanlam zel timler tarafndan uygulamaya konulmakta ve bu timler gerektiinde ok deiik rgt isimleriyle kamuoyuna yanstlarak Ermeni terr rgtlerinin saysnn ok olduu grnts verilemeye allmaktadr. rgtlerin merkezi ynetimlerinin ve organlarnn belirlenen belirli bir fiziki alanda veya ayn corafyada bulunmas gerekmemekte, eitli lkelerde olabilecei gibi, bir lkenin eitli yerlerinde de bulunabilmektedirler. Btn Ermeni terr rgtlerinde ok sk ve disiplinli bir merkez hakimiyeti esas kabul edilmektedir. rgtlerin gerek aklanan yaplar, gerekse lider kiileri arasndaki rekabetler ve atmalar sk ve eitli blnmelere neden olmaktadr. Bu durumdan da yararlanlmakta, bir rgt, birden fazla kiinin liderliinde, ayrlnca sanki ayr terr rgtleri grnts verilmektedir. Btn terr rgtlerinde ve faaliyetlerinde grlen dier bir ortak zellik, gizliliktir. Ancak, merkezin gcnn gsterilmesi veya eylemin daha yaygn ve etkin propaganda arac olarak kullanlmas iin zellikle alt grup veya zel tim eylemlerinde gizlilik terk edilmekte, eylemler ilan edilmekte, eylem gerekletikten sonra da kabullenilmektedir.

38

Ermeni terr rgtlerinde, terr, psikolojik harektn bir paras, hatta bir aamasdr. Propaganda amacyla veya yalnz terr yaratmak, korku ve sindirme salamak iin de terr eylemlerine bavurulmaktadr. Ermeni terr rgtleri daima bir veya birden fazla devletin ak veya kapal desteine sahip olmulardr. Bu devletleri hem bir ara olarak hem de faaliyetlerinde kamufle amacyla kullanmlardr. Trk ve Trkiye dmanl btn Ermeni terr rgtleri iin bir var olma ve devamllk nedeni olmutur. Ayrca, Ermeni terr rgtlerinin Trklere ynelik gerekletirdikleri suikastler, szde soykrma kar bir misilleme olarak kabul edilmi ve bu nedenle Trkleri ldrme hakkna sahip olduklarn iddia etmilerdir. Tarih sreci ierisinde Ermeni terr aama gstermektedir: 1) Terrle Ermenileri, Ermeni topluluklarn kazanmak veya

kendilerine ekmek, bu suretle Ermeni birliini salamak, 2) Dnya kamuoyuna gcn ve boyutlarn kabul ettirmek, ilgiyi salamak, 3) Siyasi gelimelere ve uluslararas kar atmalarna Trkiye ve Trklk hakknda kullanlabilecek dmanlk kaynaklar hazrlamaktr.

2.7. Ermeni Terr Olaylar Osmanl Devletinin son dneminde ayrlk ve silahl Ermeni milliyetileri ayaklanmlar, ancak baarszla uramlardr. Baarszl hazmedemeyen ve tatmin edilmemi duygular ile hareket eden bu gruplar intikam amacyla, tehciri bahane ederek byk bir operasyon balatmtr. Nemesis ad verilen ve Tanaklarn iinde yer alan bu harekat, tehcirin

39

intikamn alacaktr.57 "Nemesis" rgtnn ilk kurban, 15 Mart 1921'de Berlin'de bir caddede yrrken Soghomon Tehlirian adl bir Ermeni tarafndan vurularak ldrlen eski ileri Bakan Talat Paa olmutur. 6 Aralk 1921de eski Osmanl Dileri Bakan Sait Halim Paa Roma'da Arshavir Shirakian adl bir Ermeni tarafndan katledilmi, drt ay sonra da Shirakian, Aram Yerganian adl bir su orta ile beraber eski Jn Trk yetkililerinden Bahattin akir Bey ve Cemal Azmi Beye suikast dzenlemilerdir. Bundan birka ay sonra Cemal Paa iki Ermeni tarafndan 21 Temmuz 1922'de yaverleri olan Binba Nusret ve Temen Sreyya Bey ile birlikte Tiflis'te ldrlmtr. Suikastlar maalesef devam etmitir. Cumhuriyet devrinde Ermeni komiteciler iki defa Atatrk'e suikast yapma cretini gstermilerdir. nce, 1925 Nisan aynda Yunanistan'daki Ermeni komitelerinden Manok Manokyan Selanik'ten hareketle stanbul'a gelmi, dier iki ibirlikisi de skenderun ve Adana yoluyla kendisiyle Ankara'da bulumak zere szlemilerdi. Ancak, Trk gvenlik kuvvetlerinin yerinde mdahalesi ile Manokyan yakalanm ve cezas 5 Mays 1925'de infaz edilmitir. 14 Eyll 1927'de Mercan Altunyan adl terrist ve yarm dzine arkada daha Dolmabahe'de Atatrk'e ulaamadan Yldz Gazinosu'nda Trk gvenlik kuvvetleri tarafndan yakalanmlardr. ngiliz elisine gre, suikast perde arkasndan Trkiye'nin bat ile giderek artan yakn ilikilerinden kayglanan Moskova dzenlemitir. 27 Ocak 1973'de, kiisel intikam alma isteinin bir sonucu olarak, ailesini Trkiye'de kaybetmi olan 78 yandaki Ermeni asll bir Kaliforniyal Geourgen Yanikian, kendilerine iki mstesna tablo hediye etmek bahanesiyle bir otel odasna ard Los Angeles Trk Bakonsolosu Mehmet Baydar ve yardmcs Bahadr Demir'i vurarak ldrmtr. te bu ifte cinayetin, Ermenistan'n Kurtuluu iin Ermeni Gizli Ordusu (ASALA) ve
Sedat Lainer, Ermeni ddialar ve Terr, http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=78
57

40

Ermeni

Soykrm Adalet

Komandolar (JCAG) nn

yeni

bir

terr

dnemini balatmasna sebep olduu kabul edilmektedir. Marksist kkenli olan bu rgtn amac, Sosyalist Byk Ermenistan' kurmak, Trkiye'nin szde Ermeni soykrmn tanmasn salamak ve Ermeni sorununu dnya kamuoyuna duyurmakt. Ermeni soykrm iddialar ve iddet hareketlerinin yanklar ile bir Ermenilik bilincini uyandrmaya almlardr. 1975 Lbnan i sava ve bir lde Trkiye'de oluan duyarl ortamn etkisiyle, Ermeni toplumunda iddet eilimi glenmi, zellikle ykc ve blc mihraklarn Ermeni yer alt faaliyetlerini tahrik etmeleri sonucunda iddet eylemleri balam ve 1985'lere kadar maalesef artan bir hzla devam etmitir.

2.8. Sonu Trklerin hakim olduu corafya ierisinde yzyllar boyunca huzur ve refah iinde yaam olan Ermeniler, zellikle Osmanl Devleti'nde nemli grevlere getirilmiler ve olduka zengin bir kesimi oluturmulardr. 18771878 Osmanl-Rus savalarnda Osmanllarn yenilmesiyle, 3 Mart 1878 tarihinde Ayastefanos ve 13 Temmuz 1878 tarihinde Berlin Antlamalar imzalannca Ermenilerin tutumlar deimitir. Bu anlamalardan Rusya'nn ve rgtlenerek, bamsz bir Ermenistan Devleti kurmaya ynelmilerdir. Rusya, Kafkasya'da yzyllardan beri devam eden ulusal politikas gerei, Trkiye ile Kafkasya'daki Azerbaycan'n arasna tampon grevini yrtecek bir Ermeni Devleti yerletirerek, balantlarn koparmak istemitir. arlk Rusyas, Osmanl ile olan atmalarnn bir paras olarak, Balkanlardaki uluslara ynelik politikasn Ermenilere de uygulamtr. Bu gelime 19. yzyln ilk yansnda Rusya'da yaayan Ermeni toplumunun sonra baz Avrupa devletlerinin kkrtmasyla Ermeniler sratle

41

merkezi olan Emiyazin Kilisesi araclyla yrtlmtr. Birinci Dnya Sava'nda, Ruslarla ibirlii yapan ve isyan karan Ermeniler 1915 ylnda Tehcir Kanunu ile zorunlu ge tabi tutulmulardr. Ermeniler tehcir srasnda 1.5 milyon Ermeni'nin ldrldn iddia etmiler ve o gnden sonra her yl szde Ermeni soykrm ad altnda Trkiye aleyhinde faaliyetlerde bulunmulardr. Byk Ermenistan' meydana getirme ryasndaki Ermeniler, bu bahaneyle Trkiye'den tazminat, soykrm kabul ve toprak talep etmektedirler. Ermenistan Bamszlk Bildirgesinde, Ermenistan Cumhuriyeti Ermeni Soykrmnn uluslararas alanda tannmas iin gsterilen abalarn desteklenecei yer almaktadr. Ermeni meselesi balangcndan beri siyasi bir kampanya

erevesinde cereyan etmi, Ermeni sorununa ynelik sahte bir tarih kurmak iin siyasi amalarla siyasi belgeler (Tanak Gazetesinde kan makaleler, ngiliz propaganda ofisinin rettii belgeler) oluturulmutur. Bunlarn tarihte belge olarak kabul edilmesi mmkn deildir ve szde soykrmn bu tr temellere oturtulmaya allmas Ermenilerin ve destekilerinin yukarda bahsedilen kampanyasnn nemli bir paras olarak deerlendirilmektedir.58 Kendisine zg karakteristikleri bulunan Ermeni terr,

II. Abdlhamid'e yaplan baarsz suikast ile balam, 1920lerde eitli kanl saldrlarla srm ve ASALAnn etkili olduu 1974-1985 dneminde en iddetli gnlerini yaatmtr. Bir dneme damgasn vuran terr rgt ASALA aada farkl ynleriyle incelenecektir.

Justin McCarthy, Ermeni Sorunu Gerei Konferans, Ankara, TBMM Yaynlar, 24 Mart 2005, s.23.
58

42

BLM III ASALA TERR RGT 3.1. Giri Ermeni terr rgtlerinin amalarnn ve bu amalar gerekletirmek iin izledikleri yol ve yntemlerin tarih sreci ierisinde ve 1973-1985 yeni Ermeni terr dneminde incelenmesi sonucunda, tamamnn birer isyan ve terr rgt olduu grlmektedir. Bu rgtlerden en nemlisi, Trkiyeye kar birok kanl eylemi gerekletiren ve Ermeni meselesinin diri tutulmasnda ve Ermeni milliyetiliinin hararetlendirilmesinde kilit bir role sahip olan ASALAdr. Bu nedenle, Trkiye tarihinde nemli bir yer kaplayan ASALA terr rgtnn kuruluu, ama ve hedefleri, stratejisi, rgt yaps, eylemleri, dier rgt ve lkelerle ilikileri ve nasl etkisiz hale getirildii bu blmde incelenmeye allmtr.

3.2. ASALA'nn Kuruluu "Ermenistan'n Kurtuluu in Ermeni Gizli Ordusu" ASALA (Armenian Secret Army for the Liberation
1

of

Armenia,

Ermenice:

Hayastani

Azatagrut'yan Hay Gaghtni Banak

), Uluslararas Terr Hareketi'nin bir

paras olduklarn kabul eden, bu mcadelenin de ancak silahl olarak gerekleeceini ilan etmi olan bir kurulutur. "ASALA", 20 Ocak 1975'te, Lbnan'da, muhtemelen Bekaa'da kurulmutur. 2

http://tr.wikipedia.org/wiki/ASALA dris Bal, Mustafa ufal, Dnden Bugne Trk Ermeni likileri, Ankara, Lalezar Kitabevi, 2006, s.695.
1 2

43

ASALA terr rgt amalarn, igal altnda olduunu iddia ettikleri Ermeni topraklarn kurtarmak; birleik demokratik ve sosyalist bir Ermenistan kurmak; topraklarna dndklerinde, Ermeni halkna en azndan kendi kararn belirleme hakknn tanmasn salamak ve szde katliamn tarihi bir gerek olarak Trkiye tarafndan kabuln temin ettirerek, Trkiye'yi bu sebeple tazminat demeye mahkum etmek olarak bildirilerinde aklamtr. ASALA sol grl bir rgtt ve Ermeni sorununa Marksist bir bak asndan yaklamaktayd. ASALA'nn kuruluunu, Lbnan olaylarna balayan, Lbnan'daki Filistin Kurtuluu rgtlerinin faaliyetleri ierisinde gren, onlardan esinlenerek ortaya ktn savunan grler olduu gibi, birka Ermeni'nin bir araya gelerek kurduklar yeni bir terr rgt olduu ve bu rgtn ksa zamanda dnemin en arpc, en etkin terr olaylarn meydana getirdiini iddia edenler de bulunmaktadr. Btn bunlar, ASALA'nn kuruluunu tam olarak aklamaktan uzaktrlar. ASALA'nn bir rgt olarak ortaya kmas artlar bilinmeden ve doldurmu olduu boluk yeterince akla kavuturulmadan mevcut tereddtler daha uzun zaman devam edecektir. ASALA kurulduu dnemde George Habba'n FHKC (Filistin Halk Kurtulu Cephesi, 1967de kurulmu Marksist nitelikli bir rgt)si ve FK (Filistin Kurtulu rgt)'den geni lde lojistik destek ve eitim almtr.3 Lbnan'daki otorite boluu, ASALA'nn yaama gemesi asndan nemlidir. Habba'a bal Filistinli gerillalarn, El-Fetih ve Suriye istihbarat denetimindeki El-Saika gerillalaryla birlikte 1970'li yllarda Krm'daki Simferepol Rus Askeri Akademisi'nde eitildikleri, teorik eitimlerinin ise KGB ve Sovyet askeri istihbarat rgt GRU tarafndan FK Moskova temsilcisi Hikmet Abu Zaid gzetiminde verildii hatrlanldnda, ASALA'ya kurulu

http://www.sabah.com.tr/ozel/arafat206/dosya_211.html

44

aamasnda Moskova - am zerinden Habba araclyla verilen destein nemi daha iyi anlalacaktr. 4, 5 Ermenilere gre, organize Ermeni terrist kampanyas ilk olarak 1975 ylnda balatlmtr. Arapa kan Al-Majallah gazetesinde yer alan bir rportajda ASALA temsilcilerinden biri, rgtnn giritii ilk eylemin, "1975 ylnda Dnya Kiliseler Birlii'nin Ermenileri Amerika'ya g etmeye tevik eden Beyrut'taki bir brosuna yapldn" sylemitir. 1980'de Beyrut'ta yaynlanan bildiride ASALA'nn "Ermenistan' kurtarmak" uruna giritii devrimci hareketin 5. yln kutlad belirtilmektedir. Bu rgtn ilk terrist kampanyas 22 Ekim 1975'te Viyana'da Trkiye'nin Avusturya Bykelisi Dani Tunalgil'in ldrlmesi ile balamaktadr. 24 Ekim 1975'te Trkiye'nin Paris Bykelisi smail Erez ve makam ofr Talip ener ldrlr. Saldry ASALA stlenir.

3.3. ASALAnn Amalar ve Hedefleri Ermeni rgtlerinin genelinde mevcut olan 1915'te meydana gelen "Tehcir" olaynn "soykrm" olarak alglanmas ve bunun intikamnn alnmas fikri ASALA'da da bulunmaktadr. Ayrca, bu szde "soykrm" iddiasnn uluslararas kamuoyunda kabul grmesi iin iddet ve terr eylemleri ile konuyu srekli gndemde tutmay amalamlardr. 6 ASALA, 1981 yl sonunda aklad "siyasi programyla" amalarn ve hedeflerini dnya kamuoyuna yaynlamtr. Buna gre, ASALA'nn amac: "Demokratik, sosyalist ve devrimci bir hkmetin nderliinde birlemi bir Ermenistan'n kurulmasdr." Burada tanmlanan hkmetin neresi olduu da
Ercan itliolu, Yedekteki Taeron ASALA, Ankara, mit Yaynclk,1997, s.15. http://www.atin.org/detail.asp?cmd=articledetail&articleid=331 6 Bal, Dnden,...s.692.
4 5

45

aka anlalmaktadr. Sovyetler Birlii ve sosyalist devletlerden her trl yardm istenilmekte ve "Sovyet Ermenistan halkn uzun sava iin bir s olarak" kabul edilmektedir. Siyasi programda dmanlar, iki grupta toplanmaktadr. Bunlardan birincisine "yerel gericiler" denilmektedir ki, bunlar ASALA karsnda yer alan veya yannda bulunmayan Ermenilerdir. Tanak da bu grupta yer almaktadr. kinci dman grup ise, "uluslararas emperyalizmin destekledii Trk emperyalizmi" olarak gsterilmektedir. ASALA, "Ermeni topraklarnn" kurtarlmas iin temel yolun, devrimci iddet eylemlerinden getiini kabul ve ilan etmektedir. Programna gre; ASALA, stn snflarn hegemonyasn reddedenleri destekleyecek ve uluslararas devrimci hareket iinde koalisyonlar kurup glenmesine allacaktr. Bunun iin iddet ve terr vazgeilmez yntemdir.7

3.4. ASALAnn rgt Yaps Gizlilik ilkesine ok nem veren terr rgtlerinden biri olan ASALA'nn kurucu ve lideri, "Agop Agopyan" olarak tannmasna ramen, gerek adn rgtn st dzey yneticilerinin bile tam bilmedii, "Vahram Vahramian", "Mihran Mihrian", " ran rmian" gibi takma adlar kullanan; yandalarnca "Mcahit" olarak da arlan (yardmcs Mellonian tarafndan bile gerek ad bilinmeyen) muhtemelen Lbnan Ermenilerinden olan bir terristtir. rgtn yaps, geleneksel Ermeni terr rgtleri modeline uygundur. Lbnan Merkez Komitesi, rgtn st ynetimini stlenmitir. 8 rgt, merkez komiteye bal "komuta gruplar" biiminde rgtlenmektedir. Komuta merkezleri ise "siyasi ve askeri merkezler" olmak zere iki ana blme ayrlmakta, siyasi merkezlerde alanlar "lke ve blge sorumlular" olarak grevlendirilmektedirler.
7 8

Ali Gler ve Suat Akgl, Sorun Olan Ermeniler, Ankara, Berikan Yaymclk, 2003, s.361. http://az.wikipedia.org/wiki/ASALA

46

Blgeler blge

komuta

blmlerine

ayrlmakta,

her en

blmn

nderi

sorumlusuna, blge sorumlusu da piramidin

st noktasnda

bulunan lke sorumlusuna, lke sorumlusu ise dorudan "merkez komite"ye bal almaktadr. Siyasi merkezlerde alanlarn, ASALA'nn rgtsel yaplanmas iinde askeri; merkez ve askeri kanatla dorudan ilikisi bulunmamaktadr. Askeri merkezler de yine komuta gruplarna blnmler ve dorudan merkez komiteye bal hcreler biiminde rgtlenmilerdir. Hcreler genellikle iki veya drt kiiden olumaktadr. Hcreler, merkez komitenin bilgi ve istei dorultusunda bir lkeye szmakta; siyasi merkezlerle, merkez komitenin bilgi ve istei dorultusunda iliki kurabilmektedirler. Bazen, ayn lkeye birbirinden habersiz ve ayn eylem yapmak zere birden fazla hcre de sevk edilebilmekte; ancak siyasi merkez eylemler konusunda nceden bilgilendirilmemektedir. Siyasi merkezler, propaganda almalarnda ak ve kapal olmak zere iki ayr yol izlemekte; ak uygulamalarda siyasi merkez, kanuni snrlar iinde ve genellikle rencileri kullanarak, dergi, bror, gazeteler yaynlamakta, toplant, konferans, seminer ve yryler dzenlemektedirler. Ayrca siyasi merkezler, kendi bulunduklar lkelerde, ideolojik yaknl olan rgtlerle ak veya kapal ortak bir platform oluturma; bulunduklar lkede kamuoyu oluturmada yararl olabilecek kiilerle (gazeteciler, yazarlar, sanatlar, tarihiler, retim yeleri, milletvekilleri), baka grevi ise nemli eylem ve meslek kuruluu temsilcileri, Siyasi merkezin bir sendikaclar vb. ile birlik almas yapmaktadrlar. finans kaynaklar bulmaktr. Askeri cenah, merkez komitenin belirledii eylemleri gerekletirmek iin, ya eylemden hemen nce eylemin yaplaca lkeye gitmekte ya da yeterli ve gvenli saklanma ve barnma yerleri varsa, daha nceden o lkede eyleme hazr beklemektedirler. Fransa ve Yunanistan bu tr gvenilir lkelerin banda gelmektedir. Buralarda rgte ait daimi hcre

almalar yapabilmek iin mali

47

evleri bulunmaktadr. Buralarda yaplacak eylemlerde, eylemin nderleri genellikle rgt merkezinden gelmektedir. Barnma ve olmayan lkelerde
9

saklanma

imkan

ise,

vurucu

timler,

eylemi

yaparak hemen geri

dnmektedirler.

3.4.1. ASALA'ya Bal Hcreler Aada isimleri sralanan hcreler 1980-1981 dneminde Avrupa'nn deiik lkelerinde Trk Dileri ve Trk kurulular gibi (THY vb.) yerlere yaplan eylemlerin sorumluluklarn stlenmilerdir.10 a) ehit Refti Balian Komando Grubu, b) Kara 24 Nisan Komando Timi, c) Geourgen Yanikian Komando Grubu, d) Yanikian ve Sasunian Komandolar, e) Avrupa 21. Komando Grubu, f) Ermeni Adalet Komitesi, g) Antranig Paa Komandolar, h) Aleks Yenikomeshian Komando Grubu, i) Shahan Natali ntihar Komando Timi, j) ehit Agop Darakcian Komando Timi, k) Yeghid Keiian ntihar Komando Timi, l) 24 Eyll ntihar Komando Timi.

9 10

Bal, Dnden....s.655. Bal, Dnden....s.656.

48

3.4.2. ASALA'ya Bal Paravan rgtler ASALA, Ermeni davas ile ilgili olarak ne kadar ciddi olduklarn, dnya kamuoyu nezdinde sahip olunan destein boyutlarn mbalaa etmek ve terr olaylarn inceleyen gvenlik glerinin yanltmak amacyla deiik adlarla "paravan" terr rgtleri kurmulardr.

ASALA'nn kurduu paravan rgtlerin en ok bilinenleri:11 a) 3 Ekim, b) 9 Haziran, c) Orly, d) Ermenistan Gizli Ordusu, e) Yeni Ermeni Direnii, f) Fransa Eyll rgt, g) 15 svire Grubu, h) Kzl Ermeni Ordusu, i) Dnya Cezalandrma Tekilat, j) 28 Mays, k) Ermeni Milli Komitesi, l) Ermeni Halk htilal Harekat, m) Kbrs Ermenilerini Mcadeleye aryor, n) Kbrs Ermeni Rum Tekilat Bu rgtler ASALA eylemcilerini sktran lkelere gzda vermek grevini de stlemilerdi. rnein, Orly ve Fransa Eyll rgtleri sadece Fransa'ya, 9 Haziran rgt ise svire'ye ynelik eylemler yapmlardr.

11

enol Kantarc, Sedat Lainer ve dierleri, Ermeni Sorunu El Kitab, Ankara, Ankara n. Basmevi, 2003, s.111.

49

9 Haziran rgtnn de ASALA'nn paravan kollarndan biri olduu, 12 Ekim 1980'de Londra'da kesin olarak ortaya kmtr. ngiliz polis tekilat Scotland Yard, Trk turizm ofisini bombalayan ve ASALA Antranig Paa grubunun stlendii eylemde kullanlan bombalarla, 10 dakika sonra svire Leicester Square turizm ofisine yaplan ve 3 Ekim rgtnn stlendii eylemdeki bombalarn ayn kii ya da kiilerce yapldn ortaya karmtr.12

3.5. ASALAnn zellikleri ASALA'nn tutum ve davranlarna genel olarak bakldnda tam bir terr yanstmaktadr. Ynetimin btn kademelerinde, terr ve uygulamada terr bu rgtn simgesi saylmaktayd. Liderler, birbirlerini ldryor, beenmediklerini tasfiye ediyorlar, ldrtyorlard. Bunun dnda, her terr timi sanki yeni bir Ermeni rgt gibi dnya kamuoyuna tantlmak isteniyor, bu yolda her trl propaganda yaplyordu. Cinayetleri eitli, ismi yeni duyulan rgtler stleniyordu. 13 1975 ylnda kurulan ASALA'nn politik gelimeleri iki safhada etkin bir durum almtr. 1979 ylnda Paris Ermeni Konferans srasnda salad yeni glerle kuvvetlenmi ve 1983 ylnda ikiye blnmtr. ASALA kurucularndan Agop Tarakyan, bu terr rgtnn ilk eylemini 16.2.1976 tarihinde Beyrut Trk Bykelilii Bakatibi Oktay Cerit'i ldrmekle gerekletirmitir. 1979 ylna kadar, Filistinlilerin kendi aralarndaki atmalara karan lider Agopyan yaralanmtr. 1979 ylnda Paris'te toplanan Ermeni Konferans srasnda,

Fransa'daki Ermeni terristlerle irtibat kurulmu ve rgte yeni elemanlar

12 13

Bal, Dnden....s.656. Bal, Dnden...s.692-693.

50

katlmtr. Melkiyan'dr.

Bunlarn ierisinde en nlleri Alex Yenikomsiyan ve Monte 1981 ylnda birok terr olaylarn bu yeni gruplar

gerekletirmitir. ASALA, bir taraftan svire'yi, dier taraftan Fransa'y tehdit etmeye balam, Fransa'daki Yeni Ermeni Direni rgtnn Kanada'daki Azad Hay ve ngiltere'deki Gaitzer gruplarnn ASALA'ya katldklarn ilan etmitir. Terrn byk bir etkinlik ve yaygnlkla devam ettii bu yllar iinde merkez kadrosunda ihtilaflar balam ve zellikle ASALA'nn masum insanlara da ynelmi terr eylemleri, eitli kamuoylarnda tepkiler nedeniyle durumlarn sarsmtr. srail'in Lbnan' igaliyle ASALA yneticileri, Filistinlilerle birlikte Lbnan' terk etmek zorunda kalm ve rgt Temmuz 1983 tarihinde ise ikiye blnmtr. Agop Agopyan Grubu: Yunanistan ve Ortadou'ya yerlemitir. Trk ve yabanc, masum kadn ve ocuk ayrm yapmadan terre devam etmi, Orly katliam gerekletirmi ve saldrlarn srdrmtr. Blnmeden sonra, 2. grup Bat Avrupa'da, ASALA Devrimci Hareketi ismini almtr. Daha lml ve terrde sadece Trk hedefleri esas alan bir tutum izlemitir. Bu hareketin liderlerinden biri, Monte Melkonyan dieri Ara Toranyan'dr. Toranyan, Paris merkezli Ermeni Ulusal Hareketi adl grubun liderliini yapyordu. Bu grup, Orly saldrsn tamamen Faist bir saldr olarak nitelemitir. Melkonyan ise Ermeni mcadelesinin siyasi zeminini oluturmay amaladn ve mcadelelerinin (1) Ermenileri harekete geirmek (2) Trkiye'ye kar harekete gemi dier glerle ibirliinde bulunmak eklinde 2 yn bulunduunu ifade etmekteydi. Agopyan da faaliyetlerini devam ettirmitir. ran doumlu Melkoyan, ikinci aamada ittifaklar kurma stratejisini ileri srm, dier taraftan

51

zledii politikalar gerei ASALA'nn amalar, ynl bir destek salamaktadr: (1) Sovyetler - Dou Blou ve Sosyalist lkeler destei, (2) Jeopolitik beklentileri bakmndan, Trkiye'yi d ve i tehdit ve terrle ypratmay politikalarnn esas sayan Yunanistan, Suriye gibi lkelerin destei, (3) Komnist rgtnden partilerden, ve dolayl olarak Hnak kar Ermeni terr sahip sempatizanlarndan, grlere

bulunsalar da Ermeni kiliselerinden salanan desteklerdir. ASALA'nn ilikileri ise, uyguladklar stratejiye paralel olarak Trkiye iin tehdit ve terr dorudan veya dolayl ekilde uygulamaya alan Ermeniler d terr rgtlerine ncelik verilmek zere dzenlenmitir. Bunlar 1975 -1980 dnemi iinde Filistin Kurtulu rgt, Komnist partileri eylem gruplar ve baz devletlerin gizli rgtleridir. 1980 ylnda Nisan aynda Sidon/Lbnan'da yaplan PKK ile ortak eylem anlamasyla, ASALA ilikilerini geniletmitir.14 Bu yolla, ayn amalar ve benzer yap/grleri paylaan ASALA ve PKK arasnda gr ve eylem birlii kurulmutur. 1983 ylndan sonra balayan evrede ise ASALA ilikileri Monte Melkonyan'n stratejisine uygun ekilde gelimi, Trkiye iinde terrn uygulanmasna arlk verilerek, bu stratejiyi dorudan veya dolayl ekilde eylemletirecek imkan ve kabiliyette bulunan her rgtle ilikiler kurulmas esas alnmtr. Bunlarn banda yine PKK ve benzeri kurulular ile TKP ve dier komnist rgtler gelmektedir. ASALAnn en nemli ve resmi yayn organ HAYASTAN dr. Ayrca, Hay-Baykar - Armenia - Londra'da yaynlanan Kaytzer adl dergiler de yayn organlarnn banda gelmektedir. ASALA ilk radyo yaynna 1981de

smail zelik, Ermeni Sorunu ve Gerekler, Ankara, Gndz Eitim ve Yaynclk, 2005, s.347.
14

52

Beyrut'ta balam, Lbnanl Ermenilerin Sesi ad altnda gnde bir saatlik yaynlar yapmtr. Bunlarn dnda ilikili olduu lkelerin haberleme aralar ve kamu iletiim sistemleri de ASALAya yayn ynnden destek salamtr.15 ASALA'nn temel stratejisi, dnyadaki ilerici Ermeni hareketlerini bir noktada (Lbnan'da) toplamak ve bir merkezden ynlendirmektir. Ksaca, ilerici Ermeniler ASALA ats altnda birleecek ve "ASALA Halk Hareketi"ni balatacaktr. Bu suretle, Ermenilerin ilerici gleri, birbirleriyle resmi ibirliine girebilecekler ve glerini birletirebileceklerdir.16 ASALA stratejisinin bu blmn 1981 yaznda, dnyadaki tm ilerici Ermenileri Lbnan'da toplantya armakla uygulamaya almtr. Stratejinin ikinci bir aamas da, bu g birliinin sosyalist hkmetlerinde yardmyla terr yayarak, sava dnemini balatmasdr. Ermeni terr, Ortadou'daki kurtulu mcadelelerinin bir parasdr ve Trkiye'nin btnlne ynelmi her hareketle btnleebilir. Bu stratejinin sonucu olarak yukarda da belirtildii zere ASALA-PKK ibirlii meydana gelmitir.17

http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/makaleler/makale4_3.html Bal, Dnden....s.692. 17 Bal, Dnden....s.693.

15 16

53

3.6. ASALAnn Faaliyetleri ASALA ald destek ve ibirlii ile yurtii ve yurtdnda birok kanl eylem gerekletirmitir. Her ne kadar verilen rakamlar kaynaklara gre deiik ise de yetkililere gre 1973-1984 aras Ermeni terristleri 34 Trk diplomatn ve yaknn katletmi ve ate hatlar iinde olmaktan baka hibir suu olmayan 300 kiiyi yaralamtr. ASALA tarafndan yurtiinde gerekletirilen eylemlerden bazlar aada sunulmutur: 29 Mays 1977de stanbul Yeilky Havaalan'na ve Sirkeci garna patlayc madde atlmas (4 l ve 31 kii yaral, saldrlar "Ar Ermeni Hareketleri rgt" stlenmitir). 7 Austos 1982de 3 Ermeni terristin, Ankara Esenboa Havaalanna silahl, bombal saldr dzenlemesi ve katliam yapmas (Otomatik silahlarla ve bombalarla orada bulunanlara saldran terristler, 3' emniyet grevlisi olan toplam 9 kiiyi ldrdler ve 72 kiiyi yaraladlar. Levon Ekmekiyan isimli terrist yakalanmtr) 16 Haziran 1983'de Kapal ar'daki bombalama eylemleri (2 l, 21 yaral), 3 Eyll 1984'de Topkap Saray yaknlarnda bir araca yerletirilmek istenilen bombann erken patlamas sonucu, eylem yapmak iin stanbul'a gelen ASALA militan iki Lbnanl Ermeninin lm. Bu eylemlerden18 bir ksm ve terre verilen kayplar19 aadaki tablolarda sunulmutur (Detayl bilgiler EK-3 ve EK-4te verilmitir).

18 19

Bal, Dnden...s.695. http://www.forstnet.com.tr , http://www.ermenisorunu.gen.tr

54

Tablo 3.6.1. ASALA Tarafndan Gerekletirilen Eylemler Tarih Eylem Yeri 22 Ekim 1975 24 Ekim 1975 16 ubat 1975 29 Mays 1977 9 Haziran 1977 2 Haziran 1978 12 Ekim 1979 22 Aralk 1979 31 Temmuz 1980 17 Aralk 1980 4 Mart 1981 9 Haziran 1981 24 Eyll 1981 28 Ocak 1982 8 Nisan 1982 4 Mays 1982 7 Haziran 1982 7 Austos 1982 27 Austos 1982 9 Eyll 1982 9 Mart 1983 16 Haziran 1983 14 Temmuz 1983 15 Temmuz 1983 27 Temmuz 1983 30 Nisan 1984 21 Haziran 1984 Viyana Paris Beyrut stanbul Roma Madrid Lahey Paris Atina Sidney Paris Cenevre Paris Los Angeles Ottowa Boston Lizbon Ankara Esenboa Havaalan Ottowa Burgaz Belgrat stanbul Brksel Paris Lizbon Tahran Viyana

55

Tablo 3.6.2. Ermeni Terrne Verilen Kayplarmz ADI-SOYADI Mehmet BAYDAR Bahadr DEM R Dani TUNALIG L smail EREZ Talip YENER Oktar C R T Taha CARIM Necla KUNERALP Beir BALCIOLU Ahmet BENLER Ylmaz OLPAN Galip ZMEN Neslihan OZMEN ark ARIYAK Engin SEVER Reat MORAL Tecelli ARI M. Sava YERGZ Cemal ZEN Kemal ARIKAN Kani GUNGOR Orhan GUNDUZ Erkut AKBAY Atilla ALTIKAT Bora SELKAN Nadide AKBAY Galip BALKAR Dursun AKSOY Cahide MIHIOLU Ik YNDER Erdoan ZEN Enver ERGUN etin GRG alar YCEL Haluk S PAH OLU Tarih 27.01.1973 27.01.1973 22.10.1975 24.10.1975 24.10.1975 16.02.1976 09.06.1977 02.06.1978 02.06.1978 12.10.1979 22.12.1979 31.07.1980 31.07.1980 17.12.1980 17.12.1980 04.03.1981 04.03.1981 09.06.1981 24.09.1981 28.01.1982 08.04.1982 04.05.1982 07.06.1982 27.08.1982 09.09.1982 08.01.1983 09.03.1983 14.07.1983 27.07.1983 28.04.1984 20.06.1984 19.11.1984 07.10.1991 11.12.1993 04.07.1994 ehir / Grev Santa Barbara / Bakonsolos Konsolos Viyana/ Bykeli Paris / Bykeli ofr Beyrut / Bakatip Vatikan/ Bykeli Madrid / Bykeli Emekli Bykeli Lahey / Bykeli Olu Paris / Turizm Maviri Atina / dari Atae Atina / dari Atae Kz Sydney / Bakonsolos Gvenlik Ataesi Paris / alma Ataesi Din Grevlisi Cenevre/ Szlemeli Sekreter Paris/ Gvenlik Ataesi Los Angeles / Bakonsolos Ottava / Ticaret Maviri Boston / Fahri Bakonsolos Lizbon / dari Atae Ottowa / Askeri Atae Albay Burgaz / dari Atae Lizbon / dari Atae Ei Belgrat / Bykeli Brksel / dari Atae Lizbon / Mstear Eli Tahran / Szle.Sek. Eli Viyana / alma Ataesi Viyana / Uluslararas Memur Atina / Basn Ataesi Badat / dari Atae Atina / Mstear

56

ASALA arlkl Ermeni terrizminin 1973 ile Mart 1984 dnemi arasnda takip ettii seyir yledir. Corafi olarak terrist eylemler 4 deiik ktada olumutur: Kuzey Amerika, Asya, Avustralya ve byk bir ounluu Bat Avrupa. Toplam says 182 olan eylemlerin lkelere gre dalm aadaki tabloda verilmitir. Ancak dier raporlar gz nne alndnda bu say ok dk kalmaktadr. Tablo 3.6.3. Eylem Saylarnn lkelere Gre Dalm lke Fransa svire talya Lbnan ABD Trkiye spanya ran Belika ngiltere Danimarka Eylem Says 37 25 20 17 15 13 11 7 6 5 4 lke Kanada Yunanistan Bat Almanya Hollanda Portekiz Avusturya Avustralya Irak SSCB Bulgaristan Yugoslavya Eylem Says 4 4 4 2 2 1 1 1 1 1 1

Yeni Ermeni terrizminin ana nedenlerinden birini Armenian National Liberation balkl etdnde, Michael M. Gunter u ekilde aklamaktadr: uras aktr ki, gnmzde Ermeni terrizminin ana nedenlerinden biri, birok devlet ve kiinin aka bu mcadeleyi desteklemesi ve terristleri bu eyleme srkleyen nedenlerin kabul edilmesi gerektiini ne srmesidir. Amerika'nn Massachusetts eyaletindeki Cambridge kentinde bulunan Zoryan ada Ermeni Aratrmalar Enstits yneticisi ve Armenian Review gazetesinin Yaz leri Mdr Gerard J. Libaridyan ise bu dnemi Trk devletinin ve dnyann byk devletlerinin 60 yl sren bar abalarndan sonra bile, Ermenilerin duygularn kabul etme ynndeki isteksizlii yeni bir terrizm dneminin almasyla sonulanmtr" eklinde anlatmakta ve merulatrmaya almaktadr. ASALA lideri Agop Agopyan ise geleneksel Ermeni partilerinin srdrd politikann baarszlklarnn anlalmasndan sonra Ermeni iddet olaylarnn ortaya ktn iddia etmektedir.20
20

http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/teror/ortak_ozellikler.html

57

3.7. ASALA'nn likileri ve birlikleri ASALAnn ortaya k, kuruluu ve eylemleri gz nne alndnda birok lke ve rgtle ilikisinin ve ibirliinin olduu grlmektedir. ilikiler aada ayr ayr incelenmektedir. Bu

3.7.1 ASALA- Rusya likisi 1945 Haziran'nda Sovyetler Birlii, Trklerin Mihver devletlerine sava amasndan sonra, 1925 tarihli "Dostluk ve Saldrmazlk Antlamasn bitirerek Trkiye'den toprak talebinde bulunmu ve Trkiye ile yeni bir anlama imzalamak iin iki art ne srmtr: 21 1) Kars ve Ardahan'n kendilerine verilmesi, 2) Boazlar'da Sovyetler Birlii'ne s salanmas. Bu isteklerin hemen ardndan da Trkiye'ye kar byk bir propaganda ve tahrik kampanyasna girimilerdir. Sovyetler Birlii'ndeki Ermeniler iin Kars ve Ardahan'n ilhaknn milli bir dava olduu grn yayan Sovyet ajanlar, dnyann her tarafnda "Ermeni Komiteleri" kurmaya balamlardr. Trkiye'nin Dileri Bakan olan Feridun Cemal Erkin'e gre Sovyetler, stanbul Bakonsolosluu vastasyla, Sovyetler Birlii'nin Ermeni kkenli tm Trkiye Cumhuriyeti vatandalarn kabul etmeye hazr olduunu bildirmi, fakat Trkiye'nin manevrasyla bu abalar boa kmtr. Sovyetler Birlii Trkiye'yi NATO'dan ayrmak iin hassas bir politika izlemeyi tercih etmiti. Sovyetlerin bu amacna ulamak iin ASALA'y vekil/arac olarak kulland birok Trk tarafndan sezilmiti. Prof. Yaln
21

Bal, Dnden....s.659.

58

yle demektedir: "Ayn toprak talepleri bu sefer Sovyetler'ce desteklenen terristler tarafndan tekrarlanmaktadr... yani bunu aka belirten Ermeni terristleri, ASALA'y kastediyorum. 22 Paul Henze, ABD'de yaynlanan "The Fletcher Forum" adl derginin Yaz 1985 saysndaki "Terrizmle Mcadele" adl makalesinin Ermeni terrizmi blmnde yle demektedir:
Modern Ermeni terrizmini destekleyenlerin asgari amac; 1) Trkleri dnya kamuoyunun iddetli knamalarna yol aacak ekilde, Trkiye'de bar iinde yaayan kk Ermeni topluluundan etmektir. almaya ve baka yerlerde yaayan Ermenilere kar, aklc olmayan eylemlerde bulunmaya tahrik

2)

Trkiye'nin

mttefikleriyle ASALA'nn

(NATO) en

olan

ilikilerini amac ise;

gerginletirmektir. katmaktr.23

belirgin

NATO'nun topraklarndan bir para koparp Sovyetler Birlii'ne

Sovyetler Birlii'nin zellikle yumuama (detant) dnemi diye bilinen 1970'lerde byk terrist eylemlere girien ajanlar vastasyla blgede ve Trkiye'de karklk yaratmak iin her trl frsat kullandn sylemek de mmkndr. Sovyetlerin, Trk terrist rgtlerine salad destek yannda, Ermeni terrist rgtlerine de yardm etmesi, Trkiye'ye zor anlar yaatmtr. Ermeni rgtlerinin terrist faaliyetleri, Ermenistan'n kurtulmas iin verilen mcadelenin bir paras olarak tantlmtr. Ermenilerin Trkiye'ye bir terr kampanyas balatmak iin 60 yl beklemelerinin sebebi de belki budur.

22 23

Bal, Dnden....s.659. Bal, Dnden....s.660.

59

Sovyet Rusya'nn bu konu ile ilikisi gayet aktr. ASALA'nn yapt taleplere dikkat edildiinde; KLM, Lufthansa ve Trk Hava Yollar'na kar giritii l saldrdan sonra yaynlad bildiride ASALA yle demektedir: "Emperyalizm ve dnyadaki tm uaklar ve kurumlar kahramanlarmzn hedefleri olup, yok edileceklerini bilmelidirler. ldrmeye ve yok etmeye devam edeceiz, nk emperyalizmin anlad tek dil budur." bulunduunu gstermektedir. Yukarda nakledilen grlere ve baz bilgilere dayanlarak Sovyetler Birliinin ASALA'y desteklediini rahatlkla iddia etmek mmkndr. Ancak bu hususta kesin delil elde edilmesi mmkn deildir. Zaten gizli, totaliter bir hkmet tarafndan dzenlenip, yalnzca KGB ve st Sovyet hiyerarisi tarafndan bilinen, hibir iz brakmayacak ekilde programlanm bir ilikinin bundan daha iyi belgelenebilmesi de mmkn deildir. Bu konuda Paul Henze,
ounluu Lbnanl Ermenilerin oluturduu gen grup, Trkiye'den bir para toprak koparp Sovyetlere katmak gibi byk bir stratejik gayeyi, Sovyetlerin veya mttefiklerinin teviki olmadan stlenebilir mi? Bu Ermeniler ldrc profesyonel yeteneklerini tecrbeli profesyoneller tarafndan eitilmeden gelitirmi olabilirler mi? Byle bir eitim KGB'nin dnda gnll olarak nereden gelebilir? Gerekli para nereden gelebilir? 25
24

Bu ise

ASALA'nn Marksist-Leninist terrist bir rgt olduunu ve Rusya ile ilikisinin

demektedir.

24 25

Bal, Dnden....s.660. Bal, Dnden....s.661.

60

3.7.2. ASALA-Filistin likisi ASALA uzun bir sre boyunca Filistin Kurtulu rgt (FK) ile birlikte alm, ASALA'y kuran Ermeniler 1975'te El-Fetih kamplarnda eitilmilerdir. ASALA, ilerleyen zamanlarda olduka "lml" olan El-Fetih kanadndan, daha radikal ve Marksist-Leninist eilimli olan Filistin Halk Kurtulu Cephesi (FHKC) ve Filistin Halk Kurtulu Cephesi-Genel Komutanl (FHKC-GK) kanadna kaymtr. ASALA'nn lideri olduu ne srlen Agop Agopyan, 1980 ylnda bir rportaj srasnda rgtnn FK ile olan ilikisine dair bir soruya; "Bizim dnyadaki tm ihtilalci rgtlerle ilikimiz vardr"26 cevabn vermitir. srail, Lbnan'daki terkedilmi Filistin kamplarnda ASALA yelerinin FK tarafndan eitildiine dair emareler elde etmitir. Lbnan'n srail tarafndan 1982de igal edilmesi zerine, ASALA ve FK gibi, Lbnan' terketmek zorunda kalm ve rgt yeleri, muhtemelen Suriye, ran, Yunanistan, Libya ve Kbrs'a gitmilerdir. Fakat igalin oluturduu bu karklk bile rgt etkileyememitir. FK'nn srail ve ASALA' nn Trk hedeflerine kar dzenledikleri saldrlarda paralel terrist operasyonlar ngren bir anlama imzalanmtr. Ancak dier raporlar bunun aksini gstermektedir. Suriye'deki ASALA hcresinin Kara Haziran rgt ile birletii ve 1982 ylnda FK ile ASALA arasnda grlen soukluun da bundan kaynakland sylenmektedir. FK'nn ASALA'ya zarar vermek zere giriimde bulunduu iddias vardr. Arafat'n en yakn adamlarndan-biri olan Ebu-Iyad'n (Salah Khalaf) Fransz polisine ASALA yelerinin fotoraflaryla birlikte haklarnda geni bilgi verdii sylenmitir. 27

26 27

Bal, Dnden.....s.661. Bal, Dnden.....s.662.

61

ASALA tarihinde ilk kez 7 Austos 1982'de Filistin terr rgtlerinin destek ve yardm ile eylem yaparak Ankara Esenboa hava limanna baskn dzenlemitir. Bekleme salonundaki yolcularn zerine bomba atmlar ve otomatik silahlarla taramlardr. Bilano maalesef ardr: 9 l 72 yaral.28 1982 sonrasnda ASALA ile FK ilikisi kopmu, ancak Ebu Nidal ve George Habba'n radikal gruplar ile am'n glgesinde eylemler srdrlmtr.

3.7.3. ASALA- ran likisi Gney Lbnan srail tarafndan 1982 ylnda igal edildikten sonra, Ermeni terristler 200-250 bin civarnda Ermeninin yaad rann bakenti Tahrana gitmilerdir. Londra'da yaynlanan Middle East dergisi; "ASALA militanlar Bekaa'da Suriye hesabna, Irak'n dalk kesimlerinde ise ran hesabna arptklarn" 29 ileri srmektedir. Ayrca ran-Irak sava srasnda da ASALA'nn ran'a nemli miktarda maddi kaynak salad da iddia edilmektedir. Babakan Turgut zal'n ran' ziyaret ncesi Ermeni terristler Trk diplomatlarna 3 ayr saldr (28 Mart 1984) dzenlemi ve saldrlar ASALA tarafndan stlenmitir. Bu ziyaret ncesi katledilen Bykelilik grevlisi Ik Ynder'in katilleri Nisan'da ran'da yakalanm, hemen idam edilecekleri beklenirken resmi bir aklama yaplmamtr. Ne ran basn ne ran televizyonunda Ermeni saldrs yer almazken ran televizyonu; ran ve Trkiye arasndaki ilikilerin ABD tarafndan baltalanmak istendiini belirtmitir.30 ran'n dini lideri ve devlet bakan Humeyni'nin Ermeni terr gruplarna syledii; "Gasp edilmi haklarn alnabilmesi iin ran'n yapaca yardm Mslmanlarla snrl deildir. Mslman olmayan mazlumlara da
Ercan itliolu, Yedekteki Taeron ASALA, Ankara, mit Yaynclk,1997, s.107. Bal, Dnden....s.662. 30 Bal, Dnden....s.662.
28 29

62

ran'n yardm eli uzatlacaktr"

31

sz dorultusunda ASALA'ya eitim

kamp, bro, para ve silah yardm gibi her trl destei vermitir. ASALA Bat Azerbaycan'da iki kamp ve Urumiye'de brolar amtr. ran'da yaayan yaklak 300 bin kiilik Ermeni aznla tannan kendi dillerindeki eitim, yayn, dini ve kltrel zgrl kullanma haklar maalesef saylar ran'da 27-28 milyonu varan Trk toplumuna tanmamaktadr.

3.7.4. ASALA-Suriye likisi Londra'da yaynlanan Ekonomist Dergisi'nin bir yan kuruluu olan ve yalnz abonelerine datlan "Foreing Report"da, 19 Austos 1982'de yaynlanan bir yazda; "ASALA, Ruslar, FK'nn ar ular ve byk ihtimalle Suriye arasnda ok yakn ilikiler olduu yolunda pek ok kant su yzne kmaktadr"
32

denilmektedir.

Bu bilgilerin artc bir ynnn

olmad, Suriyenin, am yaknlarndaki Hamoriah Kampn ve Lbnan'da, kendi kontrolndeki Bekaa vadisini ASALA'ya lojistik destek ve eitim kamp olarak vermesinden de anlalmaktadr.

3.7.5. ASALA-Fransa likisi ASALA'nn FK ile ilikileri kopmasna ramen Ebu Nidal ve George Habba'n gruplar ile am'n glgesinde eylemlerine devam etmitir. Sabah Khalaf'n, "Orly Baskn"ndan ok nce Fransa'ya verdii ASALA militanlarnn resimlerini ieren ok deerli bilgiler, Fransa tarafndan gerei gibi deerlendirmemitir. rnein, Nisan 1983'de ASALA'nn altyapsn yeniden dzenlemek iin Fransa'ya gelen ASALA lideri Agop Agopyan' tutuklamak yerine, fotorafndan tanmalarna ramen, Fransz polisi
31 32

Bal, Dnden.....s.663. itliolu, Yedekteki...s.20.

63

Agopyan tutuklamay deil, izlemeyi tercih etmitir. Agopyan' izleyerek ASALAnn Fransadaki varl konusunda daha fazla bilgi toplamay hedefledii ve bu amacna Orly basknndan hemen sonra 50 ASALA militann tutuklayarak ulat anlalan Fransz polisi, Agopyann izini bir sre sonra kaybetmi veya kaybetmi gibi gzkmtr.33 Fransa'nn Ermeni terrne verdii destek Orly katliam durumas srasnda ilk kez ve resmen kamuoyuna yansmtr. Mahkeme bakan Saurel'in Eski ileri Bakan Deferre ve Franeski'nin durumada tank olarak dinlenmesine Bakanlar Kurulunun gerek grmediini aklamas zerine sank avukatlarndan Jacges Verges'in Mitterand hkmetinin ASALA ile ibirlii yaptn durumann ikinci gnnde tekrarlamas ve u anda sz konusu eski bakanlarn burada bulunmas gerekirken ilgili yasann ardna niye gizleniyorlar?"
34

diye sormas nemlidir. Bu gereklerin Fransz

adaletinin ve ynetiminin direkt kendi azlarndan bylesine elikilerle ortaya dklmesi; terrn (ASALA'nn) Fransa tarafndan desteklendiinin ak kantn oluturmaktadr. Sonu olarak Orly katliamna kadar Ermeni terr rgtlerine Fransa'nn (zellikle de Mitterrand'n) resmen byk destek verdii ortaya kmaktadr. Ayrca, Fransa meclisi genel kurulu, Sosyalist Parti'nin sunduu szde Ermeni soykrmn reddetmenin su saylmasn ngren yasa teklifini 19'a kar 106 oyla 12 Ekim 2006da kabul etmitir. Teklifin yasalamas iin Senato'nun da onay gerekmekte olup, yasa teklifinin Senato'ya gtrlme karar ise hkmetin elinde bulunmaktadr. 35

itliolu, Yedekteki...s.20. Bal, Dnden...s.663 35 http://arsiv.sabah.com.tr/2006/10/12/siy100.html

33 34

64

3.7.6. ASALA-ABD ve Avrupa lkeleri likisi Amerika ve Avrupa'da bir ok lke ASALA'nn terrist eylemlerinden rahatsz olmakla birlikte, szde "Ermeni katliam" kampanyalar amlar ve ASALA'nn eylemlerinin neredeyse bir "hak savunmas" olduu fikrini uyandracak bir tavr sergilemilerdir. Bugn, ABD, Beyrut, Ermenistan, Paris, am, skenderiye, Sao, Filibe, Venedik ve Marsilya'da gibi birok yerde birok Ermeni kin ve intikam ant" dikilmi, Ermeni soykrm iddialar tekrar tekrar gndeme getirilmitir. Osmanl ve Modern Trkiye zerine yaptklar ciddi aratrmalar ile tannan iki nl tarihi, Prof. Stanford Shaw ve Prof. Bernard Lewis, Amerika ve Fransa'da, hkmet destekli karalama kampanyalar ile karalanmaya allmtr. zlenildii kadaryla Trk basnnda, "ABD-Ermeni Terr" ilikisi veya "ABD azyla Ermeni istekleri" konusunda gazetedeki kesinde 1999'un ilk yazsn yazan Atilla lhan olmutur. lhan yazsnda zetle; "Hak hukuk bahane sorun Kbrs ve petrol... ABD insan haklan ihlalleri ile ilgili soru karsnda Trkiye'yi suladktan sonra; kendinizi ynetmekten acizsiniz. Bir de Trkiye'deki aznlklar ynetmeye kalkyorsunuz. Bu kt ynetimi aznlklar hak etmiyor... ABD Bykelilii 1999 yln kutlamak zere verdii resepsiyonda Trk gazetecilere, Ermenilere yaptnz hareketleri kabul edin. Tazminat verin. Onlarn insan haklarn iade edin vb. laflar etmilerdir... 1699 Karlofa'dan sonra Trkler ilk defa huru yaptlar ve Kbrs'tan toprak aldlar (Uluslararas hukuka uygun olarak). Herkes biliyor ki eyh Sait syan Musul'a, Dersim syan Hatay'a, ASALA (o baarsz olunca da PKK) Kbrs'a kar Trkiye'nin karsna karlm hareketlerdir.. Birileri ABD'nin karsna kp, Kzlderili katliamlarnn ve yaptnz insan haklar ihlallerinin hesabn verin demelidir... demitir. 36

36

Bal, Dnden...s.664-665.

65

3.7.7. ASALA-Yunanistan ve Kbrs Rum Kesimi likisi Rumlar, 20 Temmuz 1974 sonras Kbrs'ta kaybettikleri prestijlerini yeniden kazanma umudu ile ASALA ve benzer terr rgtlerine, kuruluundan itibaren sahip karak maddi-manevi katklar da bulunmutur. Rumlar Kbrs karmas ile dnyann Trkiye'ye tepki gstermesi ve ambargo uygulamasndan istifade ederek Trkiye'yi daha da zor duruma drmeyi amalamlardr. 1979'da Almanya'nn Mnih ehrinde ASALA ile George Habba'n FHKC rgt arasnda yaplan ve Alman kar istihbarat birimlerinin yakn takibe ald toplantya, Yunan Gizli Servis elemanlar da katlmtr. 31 Temmuz 1980 gn Atina Bykelilii dari Ataesi Galip zmenin ldrlmesi sonrasnda ASALA yapt aklamada, "...Bizim dmanlarmz Trkiye'deki Faist rejim, onun milletleraras ilikileri ve NATO'dur" aklamas yapm, bu dnemde de 1977 ylnda iktidardaki Kbrs Rum Demokratik Partisi yaynlad bir bildiride "Kbrs Elenizmi, Ermeni Mcadelesini hudutsuz biimde destekleyecektir" derken, Ermeni Patrii Kohen, ynetim Bakan Kipriyanu'yu "Ermeni davasna hizmetten" dolay Klikya Ha Nian ile dllendirmitir. 37 1982'de srailin, ASALA ve Filistinli rgtleri sktrlmas ile, ASALA ynn Atinaya evirmitir. rgtn Lbnan'da yaynlad "Armenia" dergisi (1982, Say: 3) "nce Filistin Kurtulu rgt'ne tam bir diplomatik hak ve ayrcalk tand iin Papandreu bakanlndaki Yunan hkmetini ve Trkiye'den kaan siyasi sululara kucak at iin Yunan halkn ver ve kutsar; gerek karlarnn nereden geldiini grdkleri iin tebrik eder. Ayrca, kendisine ynelik gerek tehdidin sosyalist bloktan deil, Trkiye'den geldiini syleyen Yunanistan'n bu aklamalarn son derece olumlu ve yreklendirici bulur." 38

37 38

Bal, Dnden...s.665. Bal, Dnden...s.665.

66

srail'in 1982 Haziran'nda Lbnan' igalinden bir hafta nce durumu renen ASALA'nn aralarnda st dzey yneticilerin de bulunduu 950 militan Beyrut ve Sidon'u terkederek, Atina, am ve Kbrs Rum Kesimi'ne yerlemilerdi. rgt yok olmaktan kurtaran igal haberini kimin verdii bilinmemekle birlikte, artk ASALA liderinin en gvenli mekan Atina olmutu. Artk rgt ve liderinin Yunanistan ve Kbrs Rum Kesimi'ne tam olarak yerletii, batda istihbaratla ilgili dergilerde de kesin bir dille ortaya konmaktadr: Nitekim batl istihbarat rgtlerine yaknl ile bilinen, yalnz abonelerine gnderilen ve Almanya Frankfurt'ta yaynlanan EIR, Alert Report, 3 Mays 1983'te yaynlanan "Alert Report 83/4 Atmenian Terrorists" balkl acil duyurusunda, "Beyrut'u 1982 ylnda Filistin Kurtulu rgt'nn rts altnda terk ettikten sonra, ASALA militanlan, Yunanistan ve Kbrs'a sndlar" diyerek, rgtn Fransa'da giriebilecei terrist saldrlara dikkati ekerken Austos 1983'te, "Scak Sonbahar" balkl aratrmasnda "ASALA'nn lideri Agopyan'n ve rgt merkezinin, Lefkoe'deki Kbns Rumlar'nn egemen olduu blge olduunu" 39 yazyordu. Yunanistan'a gelir gelmez birok paravan rgt oluturan ASALA, ya onlarn ad ile, ya da dorudan kendi adn kullanarak Trkiye'yi tehdit etmitir. Eyll 1982'de, Atina'da bir aklama yapan Pan-Helen Ermeni Cemiyeti, "mcadelemizin hedefi, Dou ve Gneydou Anadolu'yu Trkiye'den alarak, Sovyetler Birlii'nin bir paras olan Ermenistan'a ilhaktr" diyordu. Sk sk Yunanistan'da Trkiye aleyhtar gsteriler yapan rgt Atina duvarlarna "Trkiye'den hesap sorulacak, 1915 katliam unutulmayacak" sloganlar yazl ve ASALA imzal afiler asmaktan ekinmemekteydi.40 ASALA'nn Atina'ya gelmesinden sonra, Yunanistan ve Gney Kbrs'ta sayca yksek Ermeni rgtleri ile karlalmaktayd: Bunlar ASALA, Ermeni Halk Hareketi, Ermeni Davasn Savunma Komitesi, Ermeni
39 40

Bal, Dnden...s.665. Bal, Dnden...s.666.

67

Genlik rgt, Ermeni Yeni Nesil Genlik rgt, AGBU, Ermeni Katliam Gsterileri Komitesi, Ermeni htilalci Federasyonu, Ermeni Liberal Halk Partisi, Ermeni Milli Komitesi, Ermeni Soykrm Adalet Komandolar, Ermeni Siyasi Tutuklular Savunma Komitesi, Ermeni Atletler Birlii, Ermeni Kltr Dernei vb. isimleri tamaktadr. 41 Bu rgtlerden Tanak'n uzants olan Ermeni Soykrm Adalet Komandolar (JCAG) nn da Yunanistan'da ve Kbrs Rumlar arasnda ok byk bir ilgi ve destee sahip olduu bilinmekteydi. Makarios dneminde Kbrs Rum Kesimi'ne yerleen Tanaklarn, ASALA'ya alternatif terr rgt JCAG'n birok militanlar Kbrs Melkonyan Enstits'nde yetimiti. 24 Nisan 1988'de rgt, Atina ve Kbrs'ta her yl geleneksel hale getirdii "Ermeni Soyknmn Anma" toplants yapm; Selanik Hrriyet Meydan'nda, Atina ve Pire'de yaplan toplantlara sadece Ermeniler deil, Yunan siyasi partileri yannda, genlik rgtleri de byk bir ilgi gstermitir. 42 Bu iki terr rgtnn destek verdii Ermenistan ise, "Karaba" olaylarndan sonra Yunanistan ile ilikilerine daha fazla nem vermeye balam, Atina'da yaynlanan Elefterotopia gazetesinde niformalaryla birlikte boy gsteren Yunanl general G.S., kendi ifadesi ile "Trkler'e kar savaarak milli grevini yerine getirmek" iin Ermenistan zerinden Karaba'a giderek, Ermeni etelerinin banda Trkler'e kar savamaya balamt. 43

Bal, Dnden...s.666. Bal, Dnden...s.666. 43 Bal, Dnden...s.667.

41 42

68

3.7.8. ASALA-PKK birlii PKK-ASALA terr rgt ibirliinde ortak ama olarak, MarksistLeninist ideoloji dorultusunda Dou ve Gneydou Anadolu blgelerimizde devlet kurulmas yatmaktadr. ki rgtn hedef ald blgeler gz nne alndnda, hedeflerinin rtt grlmektedir. Bu durumda iki rgtten birinin dierine taeronluk yapt fikri glenmektedir. 44

3.7.8.1. ASALA-PKK birliinin Balamas ASALA ve PKK, birlikte siyasi ve askeri eitim grdkleri Bekaa ve Zeli kamplarnda ilikilerinin temeli ASALA'y eiten George Habba sayesinde atlmtr. lk ortak toplant, 1979'da Lbnan'n Sayda kentinde yaplmtr. Nisan 1980de Sidon/Lbnanda biraraya gelen bu 2 rgt, Trkiye ve Trklere kar ortak eylem karar aldklarn" aklamlardr.45 Bu bildirinin hemen arkasndan, Uluslararas Af rgt, Krt Dayanma Komitesi, Ermeni renci Organizasyonu, Avrupa Ermeni renci Birlii, Avrupa Krt renci Birlii, Ermeni Basn ve Haber rgt, ngiliz Komnist Partisi gibi Marksist rgtler ortak bir cephe oluturarak ngiltere'de, "Trkiye'de Krtlerin aznlk olduu ve Trk Hkmetinin onlara bask yapt" iddialaryla Trkiye aleyhtar bir kampanya balatmlardr.
46

1975lerde FKnn mcadelesini,

bamszlk yolunda rnek olarak kullanan ASALA, 1980lerde PKK ile Ermeni-Krt Federe Devleti zerinde anlam ve bunu ortak bir deklarasyonla aklamtr. 47

Ali zolu, ifre zld. MASONLARDAN TRK YEYE KANLI HED YE. ASALA PKK, stanbul, Yenigven Yaynclk, s.356 45 smail zelik, Ermeni Sorunu ve Gerekler, Ankara, Gndz Eitim ve Yaynclk, 2005, s.347. 46 Bal, Dnden...s.667. 47 itliolu, Yedekteki...s.19.
44

69

Terr rgt PKK, 21-28 Nisan 1980 tarihini "Kzl Hafta" olarak ilan etmi ve 24 Nisan tarihini szde Ermenilerin katledilme gn olarak anarak toplantlar yapmaya balamtr. Blc terrist eleba Abdullah calan, Ermeni Yazarlar Birlii tarafndan 'Byk Ermenistan hayali fikrine olan katklarndan dolay onur yeliine seilmitir.

8 Nisan 1980'de Lbnan'n Sayda (Sidan) kentinde, George Haba'n lideri olduu FHKC'nin gzetimi ve korumas altnda bir kez daha bir araya gelen, ASALA ve PKK temsilcileri yeni bir deklarasyonla, "Trkiye'ye kar ortak eylem kararlarn" bir kez daha teyit etmiler ve toplantda sz alan ASALA temsilcisi u aklamay yapmtr: Savalarmz, ok yakn bir gelecekte, Krt Savalar ile yan yana geleceklerdir. Bu faist Trk rejimine kar, en byk silahmz olacaktr. Biz Trkiye dnda iken Trk Ermenistan'n kurtarmamz mmkn deildir. Biz Ermenistan' Krt Sava kardelerimizle birlikte kurtaracaz. ok yaknda varlmz, igal edilmi, Ermenistan'n en i noktalarnda gstererek kantlayacaz. Bu ASALA'nn ataca gelecek admdr. Daha sonra konuan PKK temsilcisi, rgtlerinin 1975'te kurulduunu, 1978'den balayarak bugnk adlan -PKK ad- ile eylem yaptklarn, ilk ciddi eylemlerini 30 Mart 1980'de Mardin'de 30 Trk askerini ldrerek gerekletirdiklerini -ki bu eylemin gerek olmad, PKK'y gl gstermeye ynelik bir yalan olduu akt- ve Krdistan Demokratik Partisi ile aralarnda "hibir benzerlik olmadn ve amalarnn Trkiye Krdistan'nn bamszl olduunu aklar. PKK ve ASALA'nn Sayda'da imzalayp, akladklar deklarasyonun en arpc yan, bu iki terr rgt; "Trkiye'nin igali altnda olduunu syledikleri Dou Anadolu'da kuracaklar devletin ad, yaps ve snrlar zerinde mutabakata vardklarn" aklamalaryd. 48

48

Bal, Dnden...s.668.

70

Bu arada ASALA yneticilerinin bir baka abas da Yunan Gizli Servisi (KYP) aracl ile Atina'da PKK'dan daha gl bir konumda grnen Krdistan Demokratik Partisi (KDP) temsilcisi Kendal Nizam ile grmesiydi. Ancak, byk bir ihtimalle, Trkiye'nin tepkisini ekmek istemeyen KDP bu ibirliine yanamamt. Nitekim Nizam, Atina'da Trk gazetecilerine u aklamay yapmtr: "Ermenilerle ibirliini asla dnmyoruz. Eli ldrp, cinayet ilemekle hak kazanlmaz. Bizi cinayetlerine ortak etmelerine izin veremeyiz. Ermenilerle baz Krtlerin, Krtlk ad altnda iliki kurduklarn haber aldk. Bunlar daima karanlk glerin adamyd.
49

Yunanistan bizi de kullanmak istedi, kabul etmedik, reddettik." Yunanistan ve Suriye salamt.

Akis

dergisine gre KDP'nin bu iddialar doruydu ve ASALA-PKK ilikisini

8 Nisan 1980 Sayda toplantsnda Krtlerle Ermeniler arasnda fizyonomik benzerlik olduunu belirterek, Krtleri kan kardei ilan eden ASALA, 10 Kasm 1980'de Strasburg Trk Konsolosluuna, 11 Kasm 1980'de Roma THY brosuna yaplan saldrlan stlenirken, PKK'ya bir jest yaparak saldrlar birlikte gerekletirdiklerini aklamt. 24 Eyll 1981'de ise Krt ve Trk Halklarna Bavuru adl bir bildiri yaynlayan ASALA, "PKK'ya her konuda destek vereceini, ayn etnik kkene sahip(!) Krtler ve Ermenilerin, ayn ulustan (Trklerden) grdkleri basklara ortak eylemlerle cevap vereceklerini" ifade etmitir. 24 Eyll 1981 tarihinde ASALA, Krt ve Trk Halklarna Bavuru adyla bir bildiri yaynlayarak PKK'ya olan desteini bir kez daha deklare etmitir. 50

49 50

Bal, Dnden...s.668. Bal, Dnden...s.668.

71

1987 ylnda blc terr rgt PKK ile Ermeniler arasnda bir anlama yaplmtr. Sz konusu anlamann hkmleri unlardr: 51 1. Ermeniler PKK terr rgt iinde eitim faaliyetlerinde

bulunacaklardr, 2. PKK terr rgtne her yl iin adam bana 5.000 ABD dolar denecektir, 3. Ermeniler kk apl eylemlere katlacaklardr. Yaplan bu anlamann akabinde rgt ierisinde Ermenilerin

sivrilmeleri zerine, PKK-ASALA ilikilerinden sorumlu Hermez Somurouyan adl ahsla birlikte 18 Nisan 1990 tarihinde yaplan toplantda u kararlar alnmtr: 52 1. PKK ve ASALA terr rgtleri artk ortak ynetilecektir, 2. Trk gvenlik kuvvetlerine ynelik eylemlerde istihbarat Ermeniler yapacaktr, 3. Muhtemel devrimden sonra elde edilen topraklar eit olarak bllecektir, 4. Kamp masraflarnn % 75'ini Ermeniler karlayacaktr, 5. Trkiye'deki metropol ehirlerde eylemler yaplacaktr, 1992 Ekim ayndan itibaren Kuzey Irak'a slenen terr rgt PKK'ya kar gerekletirilen snr tesi operasyonlarda rgtn byk darbeler almas ve barnma imkanlarn kaybetmesi zerine bir ksm rgt mensuplarnn Iran ve Ermenistan'a gemeleri ile PKK terr rgtnn Ermenistan'daki aktif faaliyetleri balamtr.

Ali zolu, ifre zld. MASONLARDAN TRK YEYE KANLI HED YE. ASALA PKK, stanbul, Yenigven Yaynclk, s.358. 52 zolu, ifre.... s.358.
51

72

Hem ASALA hem de PKK, Trkiyeyi blme ve zayflatma politikasnn maalar olarak belirli bir dnemde kar birlii yapmak suretiyle ortak hareket etmiler, Trkiyeye daha fazla zarar vermek ve amalarna daha hzl erimek iin birbirlerine destek vermilerdir.

3.7.8.2. ASALA'nn PKK ile Ortak Kamplarndan Trkiye'ye Saldrlar

lk

1982'li yllarda merkezini Atinaya tayan ASALA, PKK ile birlikte Kuzey Irak'ta ve Suriye'de eylemlere katlmaktayd. PKK'nn 1984'de emdinli ve Eruh'ta gerekletirdii ilk kanl saldrdan ok nce, Trkiye-Suriye snrnda PKK tarafndan saldrya ynelik kamplar kurulduu ve bu kamplarda ASALA militanlarnn da bulunduu Trk istihbarat tarafndan bilinmekteydi.53 Merkezi Washington'da bulunan "Ermeni Halk Hareketi" rgtnn yayn organ "Armenian Struggle" (Ermeni Direnii) dergisi, 31 Mays 1983'te "Dnya kamuoyu ve her yerdeki Ermeni Halkna" balkl bildiride, Trkiye'nin o gnlerde dzenledii bir snr tesi harekat knandktan sonra, ASALA'nn PKK ile Trk askerlerine kar omuz omuza arptklar u cmlelerle itiraf etmitir:
Faist Trk saldrsnn Kuzey Irak'a balad andan imdiye dein, aralarnda st dzey bir militanmzn da bulunduu 22 devrimciyi yitirdik. Kuvvetlerimizin dier blm Krt devrimcilerle omuz omuza yaptklar direnie devam ederek, Trk kuvvetlerine kayda deer kayplar verdirmi ve gvenilir blgelere ekilmilerdir. Direniimiz artarak srdrlecektir. Yaasn Ermeni, Krt ve Arap Halklar arasndaki devrimci dayanma mza: ASALA-Ermenistan'n Kurtuluu iin Gizli Ermeni Ordusu.54

53 54

Bal, Dnden...s.669. itliolu, Yedekteki ... s. 108.

73

ASALA'nn bu fiili yardm, belirli bir dnemde bir izgide srekli devam etmi, ASALA militanlar, Trkiye-Suriye, Trkiye-Irak, Trkiye-Ermenistan snrlarnda, hatta Dou Anadolu'daki PKK eylemlerinde nemli rol oynam, hatta lider kadroda yer aldklar iin kanl katliamlara imza atarak, Gneydou'da masum Krt ailelerini acmaszca katletmi, bu da PKK iinde tartmalara sebep olmutur. Bata blc terrist eleba Abdullah calan olmak zere, PKK'llar bu ilikileri ya ok kk ya da yok gstermek istemilerdir. Bunun temel nedeni Krt halknn tepkilerinden korkmalardr. Nitekim daha 5 Aralk 1981'de Londra Imperial College'da bir kapal salon toplants renci Dernei (AKSA) ile Ermeni yapan Krt renciler Birlii (UASE)'nin

toplantsnda "Ermeni-Krt Federe Devleti" tartlrken, UASE yesi Ermeni konumac, Krtlerin soruna gsterecekleri tepkiyi yle zetlemitir: Biz Van Gl ve Ar Da iinde olmayan bir Ermenistan dnemeyiz. Ayn ekilde Krt kardelerimiz de iinde Ar Da ve Van Gl olmayan bir Krdistan dnemezler. Ancak bir kez ortak amalar altnda ve ortak mcadele iin birletiiniz zaman bunlar fazla nemli sorunlar olmaktan kar. Baarya ulatktan sonra her trl gelime mmkndr. Herhangi bir snr izilebilir, hatta zaferden sonra ortak bir Armeno-Krdistan dahi doabilir. Ancak bu gibi speklasyonlar gelecee brakalm. 55 Bu fikirler yllar sonra blc terrist eleba Abdullah calan'n Trk gazetecilere sylediinin aynsdr ve bundan da anlalmaktadr ki, Amerikal Gazeteci Claire Sterling'in Sayda Konferans'na dayanarak belirttii "Dou Anadolu'da Ermeni, Gneydou Anadolu'da Krt blgelerinden oluacak federe devlet "
56

dncesi PKK tarafndan hep saklanmaktadr. Ancak

hibir zaman inkar da edilmemektedir.

55 56

Bal, Dnden...s.669. itliolu, Yedekteki ... s.105.

74

1988'de blc terrist eleba Abdullah calan, Gazeteci Mehmet Ali Birand'a;
ASALA ile birka grme oldu. Sivillere ynelik eylemlerinin zararl olduunu grdk, dolaysyla da 1982'lerde olmaz dedik, braktk. yle fazla bir beraberlik yok. Bir-iki acele toplant dnda bir iliki yoktur. liki gelitirebileceimiz bir rgtlenme deildir, aslnda ASALA olay da ok abartld Trkiye'de" dedikten sonra "Kendisinin kar-kar toprak deil, devrim meselesi ile uratn, burasnn Ermenistan m, Krdistan m, Trkiye mi olduunu tartmann gereki olmadn" ileri srerek, "kendilerinin halklarn eitlik temelinde zgrce yaadklar, dilini, kltrn ve ekonomisini gelitirebilecekleri mcadeleye isterlerse Ermenilerin de katlabileceklerini" sylyordu 4 Mays 1991'de grt Gazeteci Rafet Ball'ya da benzer eyler syleyen calan; "Ermeni snrlar veya Ermeni lkesi neresidir? Krdistan neresidir? derseniz, bu tarihi bir sorundur. Tarihi bir soruna da, ok politik bir cevap vermek biraz oportnizme dmek olur. Benim de yle bir niyetim yok. Fakat Ermeni halkn severiz. Ermeni halk gelirse, ziyaret ederlerse, hatta kalmak isterlerse, onlara elimizden gelen misafirperverlii de sonuna kadar 57 gsteririz

diyerek, Ermeni sorunu ile ilgili dncelerini aklamtr.

ABD'li Prof. Dr. Michael Gunter ABD'de yaplan bir seminerde KrtErmeni dayanmas konusunda; "... Ayn topraklar zerinde hak iddia etmelerine ve Krtlerin szde Ermeni soykrmnn gerek faili olduklar iddialarndan kaynaklanan tarihi dmanlklarna ramen, PKK ile ASALA'nn Trkiye snrlar iinde terr ibirliinde bulunmas ok ilgi ekicidir" dedikten sonra, "o yllarda, her nedense bunlar birok Trk aydnnn gznden kamt" demitir. 58

57 58

Bal, Dnden...s.670. Bal, Dnden...s.670.

75

3.7.8.3. Avrupa'da ASALA-PKK birlii PKK-ASALA ibirliinin balang tarihi aklanandan bile ok ncelere gitmekle birlikte, Ermeni ve Krt genler, rgt sempatizanlar arasnda gerekli yaknlamann balamas ve glenmesi iin bir sre bu ilikiler gizli tutulmutur. Bundan, gemiteki benzer ibirliklerinin, zellikle Nubaryanerif Paa antlamasnn, fiyasko ile bitmesinden gerekli dersin alnd, olaylara daha profesyonel bir ekilde yaklald anlalmaktadr. PKK ve ASALA sempatizan genler arasnda kurulan dostluk kprsnde ilk adm ASALA yanllar atmtr. 59 1970'li yllarn sonunda, Paris'teki Trk Konsolosluunu basan Ermeni terristlerin serbest braklmas iin bir bildiri yaynlayan, ASALA'nn yan kurulularndan "Ermeni Siyasi Tutuklular Koruma Komitesi", "Trkiye'den de be Trk, be Krt siyasi mahkumun serbest braklmasn ister." Bu bir sredir Avrupa'nn eitli ehirlerinde Ermeni, Krt ve Kbrsl Rumlarn kolkola dzenledikleri gsterilerde balayan dayanmann, bildirilerle aklanan bir ibirliine doru yol aldn gstermektedir. Ermeni militanlarn bu jestine Krdistan Dayanma Komitesi ve Krt rencileri Dernei (AKSA) Londra ubesinden cevap gelir. Dernek "Trkiye Krdistan'dan Ellerini ek" balkl bildirisinde, Diyarbakr'da grlmekte olan PKK'llarn davalarndan sz edilirken "Ermenilerin soykrmna uratldklar ve Ermenilerle Krtlerin ayn kaderi paylatklarndan" sz edilir. 27 Kasm 1981'de ise Avrupa'daki "Ermeni renciler Birlii" ile "Krt renci Dernei Londra ubesi" ilk kez ortak bir bildiri yaynlar. "Ermeni ve Krt renciler adna" girii ile balayan bildiride, Ermeni ve Krt halknn ortak dmanlarna (Trkiye ve dostlarna) kar g birlii yapmalar gerektii vurgulanr: Ermeniler ve Krtler be yz yl sre ile Osmanl ynetimi altnda benzer sosyoekonomik ve kstlayc kltrel artlar altnda yaamlar, iki halk arasndaki btnlemeden korkan feodal ve militarist Osmanllar bl ve ynet taktii izlemilerdir. u anda Trkiye
59

Bal, Dnden...s.671.

76

ve NATO ordular iin, Sovyet Ermenistan'nda yaayan Ermeni ve Krtleri hedef alan radar istasyonu ve nkleer tesislerin yer ald askeri bir s konumunda olan Bat Ermenistan ve Dou Krdistan bu silahlardan arndrlmal ve halklarmz son altm yldr Sovyet Ermenistan'n da olduu gibi omuz omuza bir arada yaayacaklar yerlere sahip olmaldrlar. Yaasn Ermeni ve Krt Kurtulu Hareketleri!..60 Bildiride sz edilen Bat Ermenistan ve Dou Krdistan, Dou ve Gneydou Anadolu'dur. Bildirinin altnda UASE (Ermeni renci Birlii) ve AKSA (Krt renci Dernei) kaeleri olmakla birlikte, Sovyet Dileri Bakanl'nca yaplan bir aklama gibi grmek hi de yanl deildir. Ortak bildiri, sokak gsterisi ve eylemlerle ortaya kan, Trk dman faaliyetlere ASALA da katlr. "Ermenistan Kurtuluu iin Gizli Ermeni Ordusu" (ASALA) kaesini kullanarak, politik programn aklar: "Trk emperyalizminin igali altndaki Ermeni topraklarn kurtarmak iin, gereinde silah kullanmay da seen siyasi bir organizasyon" olduunu belirten ASALA, programnn 5. maddesinde PKK'ya iek uzatr: "kuruluumuz, uluslararas devrimci hareketlerin bir parasdr ve biz bu hareketlerle olan ibirliimizi yaygnlatrarak glendirmek amacndayz61

3.7.9. Avrupa'da ASALA-Blc Marksist rgtlerin birlii ASALA'nn belirtilen ibirlii arsna sadece PKK deil, Avrupa'daki bir ok Marksist rgt olumlu cevap vermitir. Blc "DDKD" ve "Roje Welat gibi rgtlerin yan sra Rusya'nn gdmndeki "Trkiye Komnist Partisi (TKP)" ve bu partinin Londra kanadnn oluturduu "Trkiye Demokratik Haklar Savunma Komitesi (CDDRT)" ile "Krt Milli Kurtulu rgt (KNLO)" ortak bir platform oluturarak "Krdistan News and Comment" adl bir yayn organ kararak, srekli Trkiye aleyhtar bildiriler

60 61

Bal, Dnden...s.671. itliolu, Yedekteki... s.103.

77

yaynlamlar ve bu bildirilerin ou ASALA'nn yayn organ Kaytzer dergisinde de yer almtr. 62

3.8. ASALAnn Finansal Kaynaklar Gnmzde terr rgtlerin varolmas iin gl mali kaynaklara ihtiyalar bulunmaktadr. kaynaklara rnek tekil Terr rgtleri illegal yaplanmalar olduundan etmektedir. Uyuturucu maddelerin retim gelir kaynaklar da illegal olmakta, uyuturucu madde ticareti bu tr blgelerinden kullanma alanna yaklatka ve ticaret yolu uzadka deerleri, olaanst mertebede artmaktadr. Buna bir rnek olarak; 1 kg. eroinin ran'daki fiyatnn $ 2.200 1 kg. eroinin Almanya'daki fiyatnn $ 13.500 1 kg. eroinin ABD'deki fiyatnn $ 158.500 olduu gsterilebilir63. Genellikle, terr rgtleri her lkenin artlarna gre domu ve etkinlik alanlar bir veya birka lkeyi iine almken, Ermeni terr rgtlerinin de uluslararas tedhi ve terr rgt haline geldii ve dnyann birok lkesinde terr eylemlerini gerekletirirken ayn zamanda uyuturucu madde kaaklnn youn olduu lkelerde eylemlerini arttrdklar mahede edilmektedir. Btn terr odaklar gibi, uluslararas terrizmin bir paras olan ASALA rgtn de bu gelimelerin dnda tutulmas mmkn deildir. ASALA'nn, uyuturucu madde kaakl ile ilikisi olduu hususunda gerek basn organlarnda kan haberlere kar, gerekse 1980 itibariyle eitli

62 63

Bal, Dnden....s.672. Bal, Dnden....s.658.

78

lkelerde uyuturucu kaakl nedeniyle yakalanan kiilerle64 ilgili hibir yalanlamaya bavurmamas, btn phelerin anlan rgt zerinde toplanmasna sebep olmaktadr. Ermenilerin youn olarak yaad Fransa'nn Marsilya kenti

uyuturucu madde trafiinin ile balantl olmas, Ermeni terr rgtleri ile uyuturucu madde trafii arasndaki balantya bir iarettir.

3.9. ASALA'nn Dier Terr rgtlerine stnlkleri ASALA, dnyadaki dier terr rgtleriyle karlatrldnda aada sralanan birok stnle sahip bulunmaktadr: 65 a) ASALA, milliyeti, siyasi ve gerillas alarndan olsun,

ehir

uygulamada olsun maalesef fevkalade bir ekilde hedefine ulam bir terr rgtdr. Bir Trk diplomatnn diliyle "ASALA, ok iyi fizik ve teorik eitim verilmi, hedef seim ve eylem planlan titizlikle hazrlanm, lojistik destek ve gvenli yerleri ustaca salanm, istihbarat ve eylem alarndan kesinlikle profesyonel destek ve nderlie sahip bir rgttr."
66

Aadaki maddelerde sralananlar da

gz nne alndnda bu fikre katlmamak mmkn deildir b) ASALA eylemlerinin byk bir blm, elilik, konsolosluk baskn gibi genel, hedef ayrt etmeksizin tarzda deil, seilmi kiilerin vurularak ldrlmesi eklinde olmutur. c) Yugoslavyadaki eylem istisna olmak zere, bu ldrme olaylar sonrasnda olay mahalinde veya sonrasnda yakalanan hibir ASALA militan olmamtr. Bu ASALA'nn st dzeyde profesyonel altnn bir delili olarak grlebilir.
itliolu, Yedekteki ... s.112. Bal, Dnden....s.657. 66 Bal, Dnden....s.657.
64 65

79

d) Bir

ksm

istihbarat tarafndan

grevlerinde bilinmiyorken

alan bu

ldrlen

Trk

diplomatlarndan bir ksmnn istihbarat grevlerinde altn Trk meslektalar durumun ASALA'ca renilmesi (daha dorusu bir baka istihbarat rgtnce ASALA'ya bilgi aktarlp, gereinin yerine getirilmesinin istenmesi) ve eylem yaplmas dikkat ekicidir ve ASALAnn ne kadar tekilatl altnn bir gstergesidir. e) ASALA'nn en dikkate deer ynlerinden birisi de, Amerika'dan Avustralya'ya, Kanada'dan Portekiz'e kadar dnyann (zellikle de Avrupa'nn) hemen her lkesinde ok ksa aralklarla, hatta ayn zamanda eylem yapma imkan ve kabiliyetine sahip olmasdr. Bu da rgt yapsnn ne kadar geni, dzenli ve disiplinli olduunu gstermektedir. f) Gerekletirdii eylem says asndan ASALA dnyada RA'dan sonra ikinci srada yer almaktadr. g) Bu kadar geni bir alanda arka arkaya eylemler yapabilen bir rgtn, profesyoneller yerine heyecanl amatr genlerin oluturduunu iddia etmek mmkn deildir. ABD Ulusal Gvenlik danmanlarndan Paul B. Henze, 1985'de yaynlanan terrizmle ilgili kitabnda ASALA ile alakal olarak: "Ermeniler deneyimli uzmanlarn nezareti olmadan bu vurucu kabiliyetlerini bu kadar gelitirebilirler mi? Bunun iin KGB'den baka yer var m? Bunun Filistin Kurtulu rgt veya dier yardmc rgtleri tarafndan verilmesi bir ey deitirmez" diyerek dikkatleri aka, ASALA'y organize eden devlet ve rgte ekmitir.67 Yukardan bahsedilen hususlar, Trkiye tarafndan bilinmez bir durum deildi, aslnda, Trk istihbarat kaynaklarna gre, Viyana, Paris ve Vatikan

67

Bal, Dnden....s.658.

80

Bykelilerinin katledilmesinde, KGB yalnz ASALA'ya destek vermekle kalmam ayn zamanda eyleme bizzat katlmt.

3.10. Ermeni Terrnn Avantaj ve Dezavantajlar Dnyadaki incelendiinde ASALA ve gibi genel bir olarak Ermeni ve terr faaliyetleri tablosuyla

aadaki

avantaj

dezavantaj

karlalmaktadr: Burada bizi daha ok ilgilendiren avantajlarla ilgili ksmdr ve dikkat ekici olarak deerlendirilmektedir. 68 Avantajlar: a) Yaygndrlar, b) Kltr dzeyleri yksek, terr teknikleri gelimi, yabanc dillere vakftrlar, c) Yeterli mali kaynaklara sahiptirler, d) artlanm olup, yaptklarna krkrne inanmaktadrlar, e) Bulunduklar lkelere tam uyum salamlardr, f) Eylemlerinin cezasz kalp hatta himaye grmesi kendilerini martmtr, g) Gl devlet pasaportuna sahiptirler. Dezavantajlar: a) ABD ve Yugoslavya gibi devletlerin terre kar tutumlar, b) Artan cinayetler karsnda batda tepki olumaya balamas, c) Ermeni toplumu iinde ikilikleme, d) Terrist rgtlerin fraksiyonlara blnmesi, e) Yurt dndaki Trklerin varl,
68

Bal, Dnden...s.676-677.

81

f) Belli odaklarn ciddi ekilde ve ilmi verilere istinaden Ermeni iddialarna cevap vermeye balamas, g) Trkiye hari, bulunduklar lkeler tarafndan asimile edilmeleri, h) T.C. vatanda Ermenilerinin terristlere kar tepkisi.

3.11. ASALA'nn Sonu Ermeni terr 1980lerin ortalarnda sona ermi, daha dorusu etkisi azalmtr. Baz grlere gre bu durum Trkiyenin baarsdr. Bununla birlikte, Ermeni terrnn yavalamas ve gerilemesinde i ve d olmak zere ok sayda faktrn rol oynad sylenebilir.69 ASALA'nn sivil hedeflere ynelttii acmasz terr eylemleri, zellikle 15 Temmuz 1983'de Paris'te THY'nin Orly Havaalanndaki saldr ile 28'i Trk 60 kiinin yaralanmas ve 8 kiinin hayatn kaybetmesi (ikisi Trk, drd Fransz, biri Amerikal, biri de sveli) zerine bat dnyas (zellikle Fransa) ve kamuoyunda eletirilmesine neden olmutur. 70 Orly katliam durumasndan (Creteil Ar Ceza Mahkemesi) bir gn nce (18 ubat 1985) Atina'da yaynlanan Elefterotipia gazetesinde ASALA'nn bir bildirisi yaynlanmtr. Bildiride zetle, ABD ve Fransa hkmetleri, Ermeni rgtlerinin anti emperyalist ve devrimci karakterini bozmak iin faaliyette bulunuyorlar. zellikle, Fransa Cumhurbakan Franois Mitterand'n bu alandaki tutumunu dikkatle ve esefle izliyoruz... Ermenilerin vatan olarak bildikleri topraklarn yaknnda ve Orta Dou blgesinde yaayan Ermeniler bulunduklar topraklan terk etmemeleri gerekir. nk Dnya Kiliseler Birlii ve CIA bata olmak zere eitli batl kurulular Orta Dou ve evresinde yaayan Ermenileri blgeden uzaklatrmak iin youn faaliyette bulunmaktadr... Ulusal kurtulu
69 70

Kantarc, Ermeni...s.113. Bal, Dnden...s.672-673.

82

mcadelesinde, eylemciler Sovyet Ermenistann bir s olarak kabul ederler.71 denilmektedir. Bildiri sonrasnda ASALA'da ve dnyadaki Ermeni cemaatleri iinde honutsuzluk artm, ASALA'nn yeni stratejisi (Sosyalist lkelerle olan balantsn glendirme ve ibirliini arttrma, ezilmekte olan uluslarn gerek temsilcileriyle ortak eylem birlii iine girme, sadece Trk hedeflere deil, Trklere hizmet eden ve onlarla ibirlii yapan herkese eylem yapma) ve Mitterand gibi Ermenileri hep korumu bir liderin eletirilmesi rgtte blnmelere yol amtr. ASALA, sahip olduu destei, yaplan eletirinin dozu arttka kaybetmeye balamtr. rgtler aras rekabet ve nderlik yar sonucunda vurucu militanlarn bir blm yok olunca, Ermeni terr rgtleri eski glerini yitirmeye balamlardr. ASALA'y rgtleyip, eiten ve sahneye sren gler bu tehlikeleri grerek, rgtteki denetimlerinin azaldnn farkna varmlardr. ASALA'nn knde Trkiye'nin de rol de bulunmaktadr. Olaylar yle cereyan etmitir: 1983 yl, ASALA rgt asndan ciddi bir blnme yaand bir yl olmutur. Monte Melkonyan ve Ara Toraryan, ASALA lideri Agopyan ile ters derek "ASALA htilalci Hareketi" (ASALA-MR) adl yeni bir rgt kurmulardr. Blnmenin nedeni, sadece Trkiye'yi hedef alan bir politika izlemek yerine Agopyan'n Biz Trkiye'ye askeri ve ekonomik yardmda bulunan tm dier lkeleri de dmanmz addederiz cmlesinde ortaya koyduu politikadan kaynaklanmaktadr. Melkonyan bu yeni stratejiyi yle aklar: "Bize gre iki operasyon biimi vardr. Birincisi dnyann her tarafndaki Ermenilerin seferberlii, ikincisi ise dier bamszlk sava veren gruplarla zellikle Trkiye'deki Krtlerle ittifak kurmak. Bizim ilk amacmz Trkiye'ye saldr dzenlemektir. Ancak kuvvetli Ermeni cemaatlerin

71

Bal, Dnden....s.672.

83

bulunduu

lkeleri

gz

ard

edemeyiz."

ASALA-MR

(Revolutionary

Movement), Agopyan tarafndan kmsenerek alay konusu bile yaplmtr. Sonu itibariyle, iki fraksiyon arasnda kanl atmalar yaanr ve Melkonyan'n emri ile ASALA-MR militanlar 15 Temmuz 1983'te ASALA'nn iki nemli lideri Vikan Ayvazyan ve Haik Hovaryan' Lbnan'da Bekaa Vadisi'nde ldrrler. Agopyan'n buna cevab, failleri yakalayarak 16 Austos istenir. 1983'te Melkonyan asmak bu eklinde saldrdan, olmutur. Agopyan' Bu arada, ASALA-MR tutar. Ancak liderlerinden Ara Toranyan, Paris'te arabasna bomba konarak ldrlmek sorumlu Toronyan'nn arabasn uurma eyleminin Agopyan yanllarnca yaplmad bilinmektedir. Bir ara Agopyan'n srail'in Beyrut'a yapt bir hava saldrsnda ldrld haberi basnda yer alr. Ancak Trk istihbarat birimleri bu haberin yayld gnlerde, Agopyan'n am'da Habba'n korumas altnda bulunduunu bilmektedirler. Aradan uzun bir sre geecek, bu kez Agopyan'n Yunanistan'da ldrld haberi gelecektir. Bu ciddi haberden sonra bile, onu bir "efsane kahraman" gibi gstermek isteyen ASALA yeleri, onun Ermenistan'da yaadn, hatta zaman zaman Kuzey Irak'a giderek PKK ile ortak eylemlere bile katldn iddia etmilerdir. 72 ASALAnn sonunun gelmesinde nemli olan etkenlerden birisini de Trkiye'nin ASALA'ya ynelik gizli eylemler yapt iddialar oluturmaktadr. zellikle Orly katliam sonrasnda Avrupadaki desteini kaybeden ve Trkiyenin sabrn iyice taran ASALAl terristler T.C. Devletinin ald bir karar sonrasnda bir plan erevesinde ortadan kaldrld iddia edilmektedir. Bu konuyla ilgili detaylar Blm 5.3.1de sunulmaktadr.

72

Bal, Dnden...s.673.

84

3.12. Sonu Bu blmde, Trkiye tarihinde nemli bir yere sahip olan ASALA terr rgtnn kurulu aamasndan balanarak, rgtn ama ve hedefleri, stratejisi, rgt yaps, tipik zellikleri, eylemleri, dier rgt ve lkelerle ilikileri ve nasl etkisiz hale getirildii incelenmeye allmtr. ASALA'ya ayrlan bu geni blmdeki bilgilerden yola klarak yaplan analizler sonucunda aadaki deerlendirmelerin yaplmas mmkndr. ASALA; Trkiyeye ve Trklere ynelik olarak, 1915 tehcirini soykrm eklinde istismar ederek birok kanl eylem gerekletirmitir. Tm bu kanl eylemleri intikam duygular gibi nedenlere dayandrarak tepki ekmemeyi ve hatta szde Ermeni soykrmn gndeme oturtmay baarmtr. Terr rgt yelerinin hemen hemen hibir eylem srasnda veya sonrasnda yakalanmamas dikkat ekicidir ve olarak grlmektedir. Dier terr rgtlerine gre olduka organize, etkinlii yksek ve gizlilie azami derecede nem veren profesyonel bir rgttr. Bu zelliini destekisi lkelerin ve dier rgtlerin katks ile elde etmitir. ASALAya katk salayanlar bunu sadece iyilik olarak yapmamlar, ASALAya yardm kendi emellerini gerekletirmede bir basamak olarak grmlerdir. bu durum rgtn dier lkeler tarafndan desteklendii dncesinin bir gstergesi

85

Kitlesel eylemlerden ziyade, genellikle nokta hedeflere ynelmeyi tercih etmitir. Szde Ermeni soykrm iddialarn kabul ettirmenin dnda

Trkiye'den tazminat ve toprak koparmay nihai olarak hedeflemitir. Nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte 1985 sonrasnda etkinliini kaybetmitir. rgtn bu sona, rgtsel nedenlerden ve/veya Trkiyenin gerekletirdii gizli eylemlerden dolay geldii grleri temelde hakimdir. Sonu olarak, ASALAnn Ermeni meselesinin bugnk durumuna gelmesinde nemli katklar olduu dnlmektedir. Bu nedenle, bir sonraki blm nemli grlen bu konunun incelenmesine ayrlmtr.

86

BLM IV ASALANIN ERMEN MESELES NE ETK LER

4.1. Giri ASALAnn Ermeni meselesindeki etkilerini iki farkl adan

deerlendirmek mmkndr. Bunlardan birincisi, ASALA nn gerekletirdii her terr olay sonrasnda szde Ermeni soykrm iddialarnn dnya kamuoyu gndeminde kalmas, ikincisi ise szde Ermeni soykrmnn unutturulmamas amacyla Ermeni bilincinin canl tutulmas ve milliyetilik duygularnn arttrlmasdr. Bu grler dorultusunda ASALAnn Ermeni meselesine etkileri kapsaml bir ekilde aada incelenecektir.

4.2. ASALA ile Balatlan Kamuoyu Yaratma Faaliyetleri 27 Ocak 1973'de Los Angeles'te Geourgen Yanikian isimli yal bir Ermeni, Trk Bakonsolosu Mehmet Baydar ile Yardmcs Bahadr Demir'i ldrmtr. Bu Ermeni ahsn ldrd kiiler ile hibir sorununun olmamas ve onlar sadece Ermeni soykrmndan "sorumlu devletin temsilcileri olduu iin katletmesi dikkat ekmi ve basn olayn gemiiyle ilgili bilgi vermek amacyla, aslsz Ermeni iddialarndan uzun uzun bahsetmitir.1 Yanikian, cinayetten nce bir mektup yazarak California Courier gazetesine gndermitir. Bu mektubun dikkat ekici ksmlar u ekildedir:

mer E. Ltem, Gncel Boyutuyla Ermeni Sorunu, Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim Dergisi, Say 38, Nisan 2003, http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi38/lutem.htm

87

Sizler bu mektubu okuduunuz zaman ben yeni bir sava tarzn tatbike koymu olacam. nden gidiyorum, btn Ermeniler peimden gelsin. Bunu yapacaklarna eminim. amz gsteriyor ki, artk netice almann tek yolu iddet hareketlerinden geiyor. Ermenilerin uzun uykularndan uyanmalarnn ve kaba Trklerden onlarn anlayaca dille konuarak haklarn almalarnn vakti geldi. Trk hkmeti ile bu dnyada hibir millet mnasebet kuramamal. Trk hkmetinin temsilcisi sfatyla dnyann herhangi bir yerinde ortaya kan btn kiiler yok edilmeli. 2

Ermeni milliyetileri, bu tr bir olay sonrasnda soykrm iddialarnn gndemde geni yer tutmasn rnek alarak, benzer ekilde gndemde kalmak amacyla Trk diplomatlarn katletmek zere ar sol eilimli ASALA terr rgtn kurmu, Tanaklar da buna paralel olarak Adalet Komandolar olarak bilinen JCAG isimli rgt oluturmulardr. 1975 ile 1985 yllar arasnda, ASALA arlkl olmak zere, bu iki terr rgt, genellikle Ermenilerin youn bulunduu lkelerde grev yapan, 4' bykeli 34 Trk diplomatn katletmitir. Gndem yaratacak ve gndemde uzun sre kalacak her bir olay, bu cinayetin neden ilenmi olduunun aklanmas bahanesiyle soykrm iddialarnn gndeme gelmesine vesile olmu ve Ermenilerin bu gndem oluturma abalar birok lkede baarya ulamtr. Gndem yaratmadaki baarnn ivmesiyle, aslsz soykrm iddialar konusunda yaynlanmaya balayan ok sayda kitap, makale, belgesel film ve sergi gibi faaliyetlerin de katksyla, bat lkeleri kamuoyunda Ermenilerin Trkler tarafndan soykrmna uratlm olduu hakknda genel bir kan yerlemitir. Bu fikir, Ermeni terrizmini izleyen yllarda baz lke parlamentolarnda aslsz Ermeni soykrmn tanyan kararlar alnmasnn veya bu kararlarn o lke gndemine getirilmesinin balca nedenini oluturduu dnlmektedir. Yukarda da belirtildii gibi Ermeniler ASALA terryle soykrm tezini kabul ettirmeye almlar ve maalesef bunda da baarl olmulardr.
2

http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=1011

88

Batllar, Ermenilerin terre bavuracak cesareti gstermelerini, soykrma uram olmann kant olarak kabul etmi ve terrn vahetine gz yummutur. Batl lkelerin terre taviz veren tavrndan cesaret alan Ermeniler; 3 Soykrm olmadn syleyen Dankwart Rustow, Tibor Halasi-Kun, J.C. Hurewitz, Halil Inalck, Avigdor Levy, Stanford Shaw, Frank Tachau, Pierre Oberling, Bernard Lewis, Heath Lowry, Justin McCarthy, Alan Fischer ve Roderick Davison
4

gibi akademisyenleri

bask, tehditle ve terrle yldrmlar ve yldrma kampanyalar sonucunda bu isimlerden bir ksmn sessizletirmiler, Agop Kevorkyan isimli bir Ermeni zengini, New York niversitesi'ne 30 milyon TL balayarak niversitenin "Dou Enstits"n kapattrm ve yerine "Ermeni Dili ve Tarihi Enstits"nn kurulmasn salamtr. Yaynevlerinin Ermeni tezleri aleyhine kitaplar karmasn engellemiler, kan kitaplar ise toplamlar, Dzenledikleri toplantlarda kar gre imkn vermemiler, 1987'de soykrm karar almas iin Avrupa Parlamentosunun koridorlarnda silahla dolaarak, milletvekillerinin toplantya itirakini nlemiler, TARC (Trk-Amerika Barma Konseyi) yesi bir Ermeni'ye yaplan tehditler sonucunda, bu Ermeninin ailesini gizli bir adrese karmasna ve hastalanmasna yol amlar, Snrsz para harcayan lobilerle, ynetimleri ve meclisleri etki altna almlar ve oylarn siyasi antaj amacyla kullanmlar, Satn aldklar yzlerce kiiye gerei yanstmayan arptmalarla dolu kitaplar yazdrmlardr. Ermenilerin gerei yanstmayan belgelerine rnek olarak Talat

Paaya ait olduu iddia edilen telgraflar verilebilir. Bu noktada, uydurma

3 4

Gndz Aktan, Beklemenin Yararlar, http://lactuel.be/detail.php?id=637 http://www.eraren.org/bilgibankasi/tr/index2_1_2.htm

89

olduu ortaya kan ve Talat Paann soykrm emreden gizli telgraflar ile ilgili olarak ksa bir bilgi vermek yararl olacaktr. Aram Andonian adl bir Ermeni yazar bu telgraflarn rneklerini 1920 ylnda yaynlam ve ayrca bu telgraflar Talat Paay Berlinde katleden Tehlirian yarglayan mahkemeye de verilmitir. Mahkemede bu telgraflardan 5 tanesi sz konusu edilmi, ancak delil olarak kabul edilmedikleri gibi, otantik olup olmadklar ile ilgili herhangi bir karara da varlamamtr.5 ASALA terr ile balatlan Batl lkelerde kamuoyu yaratma almalar baarya ulam ve ayrca terr Ermeniler arasnda da ortak bir bilincin olumasna, milliyetilik duygularnn kabarmasna neden olmutur. Ermeniler istedikleri gndemi yakaladktan sonra ise de, kamuoylarn etkilemeye, kendi yanlarna ekmeye almlardr.

4.3. ASALAnn Ermeni Bilincine ve Milliyetiliine Katklar ASALA arlkl Ermeni terr sadece soykrm iddialarnn dnya gndemine getirilmesini salamam, ayn zamanda Ermeni bilincini canl tutabilmek ve Ermeni milliyetiliini daha da kamlamak iin de kullanlmtr. nceki blmde, ASALA terr ile gndeme getirilen Ermeni soykrmnn, zellikle bat kamuoyunda kabul ettirilmesi iin film ve belgeseller yaplmas, seminerler dzenlenmesi gibi dier faaliyetlerin de gerekletirildiine iaret edilmitir. Benzer ekilde, ASALA terr ile gndemde tutulan soykrm iddialar; Ermenileri bir arada tutabilmek ve onlarda Ermeni bilincini yaatabilmek amacyla, 1915 tehcirinin Yahudi Holokostu ile ayn nitelikleri tadn ileri srp "Ermeni soykrm" yaratlmasnda lokomotif bir g olarak kullanlmtr. 6

5 6

http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/yanitlar/yanit7.html Ltem, Gncel... http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi38/lutem.htm

90

kinci Dnya Sava'ndan sonra, Trklerin Ermenileri soykrma urattklar temas bir plan erevesinde Ermeni kiliselerinde, okullarnda, siyasi partilerinde, derneklerinde ve dzenlenen eitli etkinliklerde srekli ilenmeye balamtr. Buna rnek olarak 3 - 6 Eyll 1979 tarihleri arasnda Pariste dzenlenen I. Dnya Ermeni rgtleri Kongresi gsterilebilir. Terr rgt ASALA'nn nemli bir gle katld ve etkin rol oynad bu kongre, zellikle Fransa'daki Ermeni ihtilalci gleri zerinde etkili olmutur. Bu kongrenin amac; askeri g oluturulmas, diaspora Ermenilerinin bir btn olarak Ermeni meselesine sahip kmalar, dnyadaki Ermenilerin bir fikir ve bir bayrak altnda toplanmas, Ermeni bankas kurulmas, siyasi ortamn deerlendirilerek mmkndr.7 Fransz htilalinden sonra milliyetiliin bir ideoloji olarak tm dnyaya yaylmaya balad ve bunun okuluslu imparatorluklar ve zellikle de Osmanl mparatorluunu olumsuz etkiledii bilinmektedir. Ermeni milliyetiliinin daha da canlanmas, Ermeni genlerinin baba veya dedelerinin soykrma uradna inanmalar ile balamtr. Buradaki amac, Trklerden intikam almak ve "Byk Ermenistan" n kurulmas iin almak olarak zetlemek mmkndr. Dikkatlice incelendiinde, bir "beyin ykama" olarak adlandrlabilecek bu faaliyetin en fazla nc kuak Ermeniler zerinde etkili olduu ve Trk diplomatlarn katillerinin de bu kuak arasndan kt grlmektedir, bu da yaplan almalarn ne kadar baarl olduunun bir gstergesi olarak kabul edilebilir. toprak taleplerine ynelinmesi eklinde zetlemek

4.4. Ermenilerin Terrizm Dndaki Trkiye Aleyhtar Faaliyetleri ASALA terrnn canlandrd Ermeni bilincinin ve milliyetiliinin etkisiyle, Ermenistan dndaki Ermeni toplumunun amalarna ulaabilmek
7

http://www.cumok.org/html/yazidizileri/esanli/ermenilerinsevre.htm

91

iin terrizm dnda Trkiye'ye kar yrtt faaliyetleri iki kategoride toplamak mmkndr: 1) Kamuoyunu etkilemeye ynelik faaliyetler ve 2) Siyasi faaliyetler. Bunlar incelenecek olunursa;

4.4.1. Kamuoyunu Etkilemeye Ynelik Faaliyetler 4.2.de de belirtildii zere ASALA terr sayesinde Ermeni soykrm iddialar erevesinde bir kamuoyu oluturulmasnda baar salanm ve soykrm iddialar birok lkenin gndemine getirilmitir. sonra, Ermeniler dnya kamuoyunu etkileyebilmek, Bu aamadan kendi yanlarna

ekebilmek iin birok farkl faaliyetlerde bulunmulardr ve halen de bulunmaktadrlar. Ermenilerin soykrmna uram olduunu kantlamak iin, zellikle son 30 ylda, daha geni kamuoylarn etkileyebilmek iin birok kitap yazlm olup, bunlar genelde bilimsel grntedir. Bu konularda, genellikle Ermeniler neriyat yaparken son yllarda Ermeni kkenli olmayanlarn da yazmaya baladklar ve bunlar arasnda, ok az sayda da olsa, baz Trk yazarlarn da bulunduu grlmektedir. Ermeni ve yabanc yazarlar, kitaplardan baka, bilimsel dergilerde ve gnlk gazetelerde, Ermeni iddialarna yer veren ok sayda makale yaynlamlardr. 8 zellikle Ermenilerin youn olduu lkeler ile hedef olarak seilen baz lkelerde aslsz Ermeni soykrm hakknda birok konferans, panel vb dzenlenmektedir. Soykrm, edebiyat alannda romanlarda, iir kitaplarnda ve piyeslerde konu edilmektedir.

Ltem, Gncel... http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi38/lutem.htm

92

Genellikle, Nisan aylarnda veya soykrmn gndeme getirilecei dnemlerde, bata ABD, Fransa ve Lbnan olmak zere birok lke televizyonunda, mevcut olan ok sayda "belgesel" film gsterilmektedir. 1915 ylna ait grsel malzeme fazla olmadndan bu filmlerde kullanlanlarn bir ksmnn uydurma olduu bir ksmnn ise gerei yanstmad dnlmektedir. Mayrig ve Ararat, konulu filmler arasnda zellikle dikkat ekmektedir. Bunlardan Mayrig (Anne) filmi, 1991 ylnda Ermeni asll Fransz Ynetmen Henri Verneuil (Aot Malakyan) tarafndan ekilmi, Ararat (Ar Da) filmi ise Ermeni asll Kanadal Ynetmen Atom Egoyan tarafndan retilerek 2002de gsterime girmitir. Mayrig, aslsz soykrma temas etmekle birlikte, esasen 1915 sevk ve iskan sonrasnda Fransa'ya gm bir ailenin yaam mcadelesini konu etmektedir. Ararat ise anlalmaz bir senaryo iinde, Trklere atfedilen bir takm vahet sahneleriyle, sadece aslsz soykrm ele almaktadr. Bahsi edilen bilimsel nitelikli olmayan kitaplar, makaleler, romanlar, iirler, piyesler, filmler, sergiler ve eitli toplantlar son yllarda olduka younluk kazanmtr. Bunun en nemli sebebi "Ermeni Soykrm Endstrisi"nin olumas olarak gsterilebilir. Ermeni evrelerinden olan byk talebin karlanmas iin bu faaliyetlerin retilmesinin gerekmesi, bu retimi mmkn klacak mali fonlarn mevcut olmas, bu retimden gelir salayan ok sayda kiinin bulunmas bu endstrinin arklarn oluturmaktadr. Ermenilerin oluturmaktadr. yaptklar ASALA ile balar bu faaliyetlerin tutulan ana kaynan iddialarnn

gndemde

soykrm

glendirdii milliyetilik, Ermeniler arasnda geleneksel olarak yaygn olan balar daha da arttrmtr. Zengin olan Ermeniler iin bata bulunmak gnmzde bir milli grev olarak saylmaktadr.

93

4.4.2. Siyasi Faaliyetler Amerikal emekli blge savcs ve yazar Samuel A. Weems Ermenilerin ABD Kongresi yelerini etkileyebilmek iin bir kampanyalarnda 14 milyon dolar sarf ettiklerini yazmaktadr.9 Bir dier kaynak, Ararat filminin maliyetinin 15 milyon dolardan fazla olduunu belirtmektedir. Bunlara Ermeni Soykrm Endstrisinin rettii kitaplar, makaleler, romanlar, iirler, piyesler, filmler, sergiler ve eitli toplantlar da eklendiinde ve bu tr faaliyetlerin sadece ABD'de deil Fransa, Kanada, Avustralya ve Lbnan bata olmak zere dier baz lkelerde de yapld dnldnde, harcanan rakamn ylda en az 100 milyon dolar olaca sonucuna varlmaktadr. 10 Ermenistan dndaki Ermeni toplumunun siyasi faaliyetlerinin esas amac soykrm iddiasn baz lkelerin yerel veya milli meclislerine kabul ettirmek zerine ina edilmitir. Ermeniler, youn olarak bulunduklar lkelerde oy silahn kullanarak siyasi nfuz sahibi olmular ve bunu soykrm iddialarn o lkelere kabul ettirmek ve bu lkelerin Ermenistan'a yardm yapmas iin kullanmlardr. rnein, Ermenistan, Rusya ile gayet yakn ilikiler yrtmesine ve Gney Kafkaslarda Rus karlarnn korunmasna hizmet etmesine ramen ABD'den, byk yardm salam bulunmaktadr. Ermenilerin bulunduklar lkelerde, Trkiye lehine olabilecek her trl gelimeye kar kmalar bir grev haline dnmtr. Baku-Ceyhan petrol boru hattnn ina edilmesinin engellenmeye allmas ve ABD tarafndan Trkiye'ye tannmak istenen baz ticaret kolaylklarna itiraz edilmesi bu duruma rnek olarak gsterilebilir.

Arkansas Emekli Blge Savcs ve Yazar Samuel A. Weems ile Yaplan Rportaj, 23 Mart 2002 Tarihli Aksiyon Dergisinden Alnt, http://hakantr.blogcu.com/1568028/ 10 Ltem, Gncel... http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi38/lutem.htm
9

94

1982den gnmze kadar olan dnemde Ermenilerin eitli lkelerin parlamentolarna tamakta baarl olduklar kararlar aada sunulmutur. Ermeni soykrm iddialarna ilikin yabanc parlamentolar uygulamalar iki ayr nitelikte olabilmektedir: Politik deerlendirme ve beyanlar, yasal dzenlemeler. Hukuksal adan bir balaycl olmadndan, Trkiye'nin yabanc devlet parlamentolarnn kararna uymasna gerek bulunmamakla birlikte, sz konusu kararlarn Trkiyenin imaj asndan yaralayc olaca gz ard edilmemelidir.

Parlamentolarda Alnan Kararlar:11 29 Nisan 1982de Kbrs Rum Kesimi Parlamentosu, szde Ermeni

soykrmn tanyan bir karar almtr. 15 Nisan 1995de Rus Duma's 1915 ila 1922 yllan arasnda Ermeni halkn imha edenleri knayan ve 24 Nisan' soykrm kurbanlarn anma gn olarak tanyan bir karar kabul etmitir. 25 Nisan 1996da Yunanistan Parlamentosu, ald bir kararla, 24 Nisan tarihini Trkler tarafndan Ermenilere yaplan soykrm anma gn olarak kabul etmitir. 26 Mart 1998de Belika Senatosu, Trkiyede yaayan Ermenilerin 1915teki soykrm ile ilgili bir karar kabul etmi ve Trk Hkmetinin 1915 soykrmn tanmasn istemitir. 28 Mays 1998de Fransz Ulusal Meclisi, Fransa 1915 Ermeni soykrmn resmen tanr hkmn ieren bir yasay kabul etmitir.

11

Bilal N. imir, Ermeni Meselesi 1774-2005, Ankara, Bilgi Yaynevi, 2006, s.34-39.

95

29 Mart 2000de sve Parlamentosu , szde Ermeni soykrmn tanyan bir karar almtr. 11 Mays 2000de Lbnan Parlamentosu , szde Ermeni soykrmn tanyan bir karar almtr. 16 Haziran 2000de talyada Roma ehir Meclisi, ald bir kararla talyan Hkmetinden Ermeni halknn soykrmn resmen yasayla tanmasn istemitir. 8 Kasm 2000de Fransz Senatosu, szde soykrm konusunda bir yasa tasarsn kabul etmitir. 15 Kasm 2000de Avrupa Parlamentosu, Ermeni soykrm karar almtr. 16 Kasm 2000de talyan Yasama Meclisi, Avrupa Parlamentosunun

kararna atfta bulunarak ayn dorultuda bir karar almtr. 30 Ocak 2001de Fransz Parlamentosunun kabul ettii szde Ermeni soykrm yasas Cumhurbakan tarafndan onaylanarak yrrle girmitir. 13 Haziran 2002de Kanada Senatosu szde soykrm hakknda bir karar kabul etmitir. 30 Ekim 2002de ngiltere Galler Blgesi (Wales) Milli Meclisi, Ermeni soykrmn knayan bir karar almtr 23 Eyll 2003te svirenin Vaux (Vaud) kantonu szde Ermeni soykrmn tanmtr.

96

16 Aralk 2003te svire Parlamentosu , Ermeni soykrm iddiasn tanyan bir karar almtr. 18 Mart 2004te karmtr. 26 Mart 2004te Uruguay, szde Ermeni soykrmn tanyan bir yasa karmtr. 31 Mart 2004te Arjantin Kongresi, szde Ermeni soykrmn tanyan bir karar almtr. 21 Nisan 2004te Kanada Parlamentosu Temsilciler Meclisi szde Ermeni soykrmn tanyan bir karar almtr. 30 Kasm 2004te Slovakya Parlamentosu, szde Ermeni soykrmn tanyan bir karar almtr. 05 Aralk 2004te Hollanda Parlamentosu, szde Ermeni soykrmn tanyan bir karar almtr. 6 Mays 2005te Arjantin Senatosu, Trkiyeyi 1915-1923 yllar arasnda Ermenilere soykrm yapmakla itham eden bir karar almtr. 12 Ekim 2006te Fransa Meclisi Genel Kurulu, Sosyalist Parti'nin sunduu szde Ermeni soykrmn reddetmenin su saylmasn ngren yasa teklifini kabul etmitir. 30 Ocak 2007de szde Ermeni soykrm iddialarnn, ABD Kongresinin alt kanadnda tannmasn ngren tasar, Temsilciler Meclisine sunulmutur. resmen Arjantin, szde Ermeni soykrmn tanyan bir yasa

97

4.5. Trkiye Ermenilerinin ASALAya ve Soykrm ddialarna Tepkileri lk kez 1965 ylnda Ermeni tehcirinin 50.yl nedeniyle ortaya atlan, ancak dnyada pek yank uyandrmayan Ermeni soykrm iddialar, zellikle 1973te ASALA terr rgtnn Trk diplomat ve yurtd temsilciliklerine saldrlar nedeniyle, dnya kamuoyunun gndemine arlkl bir biimde oturmu ve ASALA Ermeni meselesindeki yerini almtr. toplumunda yaratt etkiler nceki blmde incelenmitir. ASALA ile gndeme gelen soykrm iddialarnn, dnyada gndem oluturma ve Ermeni almann bu ksmnda ise, Trkiye Ermenilerinin bu ekilde gndeme gelen ASALAya ve Ermeni soykrm iddialarna verdii tepkiler Ermeni meselesinin farkl bir yn olarak irdelenecektir. 12 Trkiye Ermenileri ASALA tarafndan gerekletirilen terr olaylarna kar kmlar ve destek vermemilerdir. Baz Trkiye Ermenileri bu tepkilerini protesto eklinde ifade etmilerdir. rnein Ermeni asll Trkiye Cumhuriyeti vatanda Artin Penik Esenboada gerekletirilen katliam sonrasnda ASALAy protesto etmek iin kendisini stne benzin dkerek yakmtr. ASALAy protesto eden aklamalar birok Trkiye Ermenisinden gelmitir. 13 ASALA rgtnn bilinen terr hareketlerine kar, Trkiye Ermeni cemaati adna dnemin Ermeni Patrii inork Kalutsyan tarafndan aklamalar yaplmtr. zellikle, ulusal basnn bir kesiminde ASALA terr ile Trkiye Ermenileri ilikilendirilmeye allm, Kalutsyann yurtd gezileri ile ASALA arasnda balant kurulmaya balanmtr. Bu yzden, Eyll 1984te Patrik Kalutsyan, Amerika ve Kanadaya ziyaret yapacan,
12

Amerikada Trk-Amerikan derneini de ziyaret

Nuren Mazc, Trkiye Cumhuriyetinde Ermeniler, Ermeni Aratrmalar 1. Trkiye Kongresi Bildirileri-III.Cilt. 13 Sedat Lainer, Trkler ve Ermeniler. Bir Uluslararas likiler almas, Ankara, USAK Yaynlar, 2005, s.329.

98

edeceini ve Trkiyeye ynelik yanl, haksz ve olumsuz dnce ve yorumlar dzeltmeye alacan aklam ve bu ynde baz demeleri olmutur. 1961 ylnda Trkiyeyi ziyaret eden Katolikos Vazken Birinci ise, Ermeni kltrnn dnyann her yerinde benzerlikler gstermesine karn, Trkiye Ermenilerinin stn koul ve niteliklere sahip olduunu, kendisinin devlet makamlarnca da son derece konukseverlik, sevgi ve itenlikle karlandn sylemitir. Terrizmin yalnzca Trkiyenin deil, birok devletin sorunu olduunu belirten Katolikos, Trk Devletine kar giriilen ar eylemlerin kendilerini de kayglandrdn, ar eylemlerin hi kimseye hibir yarar salamayacan, insanlar arasnda hibir sorunun, ar eylemlerle, terrle ve savala zlmeyecein ifade etmi, eylemlerin son bulmas arsn yaparak, ASALA terrn knamtr. 17 Kasm 1984 tarihinde B.B.C. muhabiri Nuri olakolunun yapt bir syleide, Patrik Kalutsyan, S.S.C.B. ve A.B.D ziyaretlerinde, dardaki Ermenilerin byk bir ounluunun da, ASALA terrn knadklarn, ancak bulunduklar konum itibariyle terre kar seslerini ykseltemediklerini sylemi ve Kalutsyann ASALA tarafndan lmle tehdit edildii iddiasn ise Patrik, yalanlamtr. Ayrca, Patrik Kalutsyan, ngilterede Canterbury Bapiskoposu ve tm ngiliz Kiliseleri lideri Robert Rancy ile ortak bir bildiri yaynlayarak terr lanetlemilerdir. 19 Kasm 1984te Trkiyenin Birlemi Milletler Viyana Brosunda grevli Trk diplomat Enver Ergunun ASALA suikast sonucu yaamn yitirmesi zerine, ABDde bulunan Patrik Kalutsyan, terr tekrar knayan basn aklamas yapmtr. Susuz Trk diplomatlarna kar Ermeni maskesi ad altnda ilenen cinayetlerin, phesiz uluslararas terrn bir kolu olduu ve bu zc olaylarn, asrlar boyunca yksek bir saygnla

99

sahip olan Ermenilerin ismine, barsever, alkan ve dindar nne glge drdn ifade etmitir. Ekim 2000de Avrupa Parlamentosunun Dileri Komisyonunda kabul edilen raporun ardndan, II.Karakin ile II. Papa Jean Pauln ortaklaa hazrladklar Mutafyann dahil olmad bildiride, Ermeni soykrm ifadesini kullanmalar zerine Patrik Mutafyan, gemiteki aclarn Ermenileri bir arada tutaca varsaylarak yaplan bu tr giriimlerin aslnda Ermenilere zarar verdiini belirtmitir. Bunun ardndan, Patrik II.Mesrob Mutafyan bakanlnda Trkiye Katolik, Protestan ve Ortodoks Ermenileri temsilcileri, Kumkap Meryem Ana Kilisesinde Avrupa Parlamentosunda kabul edilen Trkiye raporuyla ilgili olarak 16 Kasm 2000 tarihinde bir toplant yapmlar, raporda Trkiye Ermenileri iin kullanlan ifadeleri yadrgadklarn belirterek, Ermenilerin bu ynde bir talebi olmadn, sorunlarn taraf olmayanlarca deil, diyaloa girerek zebileceklerini aklamlardr. Bu ortak aklama, diasporadaki Ermeni lobisinin tepkisini ekmi, ABD Temsilciler Meclisinde soykrm tasarsnn baarszla uramasnn nedeni olarak bu aklama gsterilmi, Ermeni lobisinin yayn organ California Courier gazetesi editr Harut Sassounian, Mutafyan Trk hkmetine hizmetle sulam, Mutafyann aklamalarnn Trk hkmeti tarafndan ABD Temsilciler Meclisi yelerine gnderildiini, sonunda tasar Temsilciler Meclisinden ekilince, Trkiyenin Mutafyana teekkr ettiini sylemitir. Temsilciler Meclisinde gndeme alnmay sonrasnda, soykrm tasarsn Fransz Ulusal Meclisinin tekrar gndeme almasna ve kabul etmesine de ayn tepkiyi gsteren Mutafyan, Batllarn Ermeni sorununu kullandklarn ve bu sorunun Trkiyeyle Ermenistan arasnda diyaloa dayal zlmesi gerektiini yinelemitir. devletle

100

te yandan, Trk Musevi Cemaati Bakan Bensiyon Pitto ise, szde Ermeni soykrmnn Yahudi Holokostu (Nazilerin Yahudi katliam) ile edeer tutulmasnn Trk Yahudilerini ok rahatsz ettiini, bunun alt milyonluk kurbann ruhuna yaplan bir saygszlk olduunu, 1948 Birlemi Milletler Szlemesi aklamtr*. Soykrm tasarsnn ardndan Ermenistann Trkiyeden toprak talebine de benzeri bir biim ve kararllkla tepki gsteren Mutafyan, bunun birka sivri insann talebi olduu, Trkiyenin Ulusal Andna (Misak- Milli) bal olduklarn ve Trkiyenin kimseye verecek topra olmad yantn vermitir. Ermenilerin PKK ile ilikilendirilmesi Trkiye Ermeni cemaatiyle ilgili bir baka konu olarak grlmektedir. Sabah gazetesinde, terrist ba Abdullah calann Ermeni bir din adamyla ekilmi fotorafnn yaynlanmas sonras, haberin aslsz olduu, calann yanndaki kiinin bir Ermeni din adam olmad, Halepteki bir baka dinden bir grevlinin olduu Trk Ermenileri Patriince anlan gazeteye bildirilmise de, bu tekzip yaynlanmamtr. Hrant Dinkin, bu tr haberlerin aslsz olduu ynndeki aklamalar sonrasnda ulusal basnda bu ynde haberler ancak yer alabilmitir. soykrm ltlerine 1915 Ermeni olaylarnn uymadn

Soykrm terimi, 9 Aralk 1948 tarihinde Birlemi Milletler Genel Kurulunda kabul edilen Soykrm Suunun nlenmesi ve Cezalandrlmas Szlemesinin ikinci maddesinde tanmlanmtr. Bu szlemeye gre soykrm suu:

ulusal, etnik, dini veya rksal bir grubun, srf bu grup mensubu olmalar nedeniyle, ksmen veya tamamen yok edilme kastyla ldrlmeleri, ciddi bedensel ve ruhsal zarara uratlmalar, veya byle bir grubun fiziki varlnn ksmen veya tamamen yok edecei aka belli olan yaama koullarna tabi tutulmalar, grup iinde doumlar nleyecek tedbirlerin zorla uygulanmas, yahut bir grubun ocuklarnn baka bir gruba zorla nakledilmesi olarak tanmlanmaktadr. (http://www.eraren.org/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=20)

101

Patrik Mutafyan da, yasalar nnde bir eitlik olmakla birlikte, gnlk yaamda Ermenilerin birtakm sorunlarla karlatn dile getirmitir. rnein, Ermeni dmanlndan rant salayanlarn, her tan altnda aznlklar grdklerini, OHAL valilerinden birisinin PKK ile Ermenileri zdeletirdiini, TRT programlarndan birisinin bile ayn iddiayla kamuoyunu aldattn demektedir. Ancak, kendi sorunlarn, kendi gazetelerinde dile getirmek ve gerek hkmetle, gerekse basnla diyalog kurmak amacyla karlan AGOS gazetesi, Ermeni cemaati aleyhine yaplan yayn ve hkmet politikalar hakknda kart bir yayn politikas izlemelerine karn, bu gazete alt yldr hem yaynn srdrebilmekte, hem de Ermenistan, Avustralya, Almanya, Fransa, svire, Belika, Hollanda, ngiltere, talya, sve, Avusturya, ifade etmektedir. Bu olumsuz yaktrmalar sonucunda patrikhanemize bile tahkir, tehdit ve kfr dolu mesajlar ulamaktadr

Yunanistan, ABDnde, Latin Amerika ve Orta Dou blgelerinde yaayan Ermenilere ulamada bir snrlamayla karlamamaktadr. Bir istisna olarak, AGOS yazar Yervant zuzunun Varlk Vergisini eletiren yazs dolaysyla, Devlet Gvenlik Mahkemesinde gazete aleyhine bir dava alm, ancak dava beraatla sonulanmtr. Trkiyedeki Ermeni cemaati ile ilgili bu olumlu ortam ve Trkiyenin istikrarn bozmak isteyen baz evrelerce, Agos Gazetesi genel yayn ynetmeni gazeteci Hrant Dink, gazetenin bulunduu binaya girerken urad silahl saldr sonucu 19 Ocak 2007de ldrlmtr15. balantlarn ortaya karlmas iin kapsaml soruturmalar Saldry Emniyet gerekletiren katil hemen yakalanm olmasna ramen, saldr ile ilgili tm birimlerince srdrlmektedir.

15

http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=210536

102

4.6. Sonu Ermeni sorunu; Osmanl mparatorluu dneminde bu devlet topraklar zerinde bir Ermeni devleti kurulmas olarak zetlenebilecek iken, Osmanl mparatorluunun yklmasndan ve Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasndan sonra ortadan kalkm, ancak yaklak elli yl sonra ve bu kez Ermenilere soykrm yapld iddias ile tekrar ortaya kmtr. Soykrm iddialar, ASALA terr eylemleri ile dnya gndemine getirilmeye ve sonrasnda da gndemde tutulmaya allmtr. Baz lke parlamentolarnn szde Ermeni soykrm ile ilgili kararlar almas bunda baarl olunduunu gstermektedir. Ayrca, ASALAnn gndeme oturttuu soykrm iddialar, Ermenistan dndaki Ermeni toplumunda Ermeni bilincini yaatabilmek iin de bir ara olarak kullanlmtr. Ermeni kiliseleri cemaatlerinde, siyasi partiler ve dernekler ise yelerinde bir Ermeni bilinci var olmas durumunda, kendi varlklarn srdrebileceklerini dndklerinden, kendi karlar asndan bu kurulularn soykrm iddiasndan vazgemeleri mmkn grlmemektedir. Dier yandan, "Ermeni Soykrm Endstrisi" iin alan Ermeni ve Ermeni olmayan ok saydaki kii de soykrm iddialarndan kazan salamaktadr. Ayrca, Ermeniler Trkiye aleyhinde baz sonular (tazminat ve toprak talebi gibi) dourabilecei midiyle de soykrm iddialarna nem vermektedirler. ASALA ile hz kazanan Ermeni soykrm iddialarna, Trkiyede yaayan Ermeni cemaati tepki vermi ve bu iddialarn gerei yanstmad eitli vesilelerle yurtii ve yurtdnda farkl platformlarda dile getirilmitir. Yukarda saydmz nedenlerle Ermenilerin, gelecekte de aslsz soykrmn baz lkeler ve balca uluslararas kurulular tarafndan

103

tannmas iin faaliyetlerini srdrecekleri ve yine ayn amala propaganda faaliyetlerine (kitaplar, makaleler, konferanslar, romanlar, iirler, piyesler, filmler vb) devam edecekleri dnlmektedir. Batl lke parlamentolarnda alnan szde soykrm ile ilgili kararlarn Trkiye asndan hukuki bir balaycl olmasa da, Trkiye ve Trklerin ok byk bir su olan soykrm ile itham edilmesi ciddi bir imaj bozulmasna da yol amaktadr. Kreselleen gnmz dnyasnda, ticaretten turizme kadar geni bir alanda etkilerini hissettirdii iin, sahip olunan imaja nem vermemek mmkn deildir. Bu noktada, ASALAnn tm bu eylemlerine ve eylemler sonras ortaya kan fiili durumlara kar Trkiyenin nasl bir politika izledii nem kazanmaktadr. Trkiyenin ASALAya ynelik izledii politikalarla ilgili detayl bir analiz Blm V de sunulmaktadr.

104

BLM V TRK YEN N ASALAYA YNEL K POL T KALARI 5.1. Giri ASALA imzal kanl terr eylemleri 1974-1985 dnemine damgas vurmu ve tm dnyada olduu gibi Trkiyede de yank bulmutur. ASALAnn 10 yl akn bir dnemde politika izlediini ve balantl olarak getirmektedir. Aada ilk olarak bu konuda yaplanlar ile yaplmas gerekenler birlikte ele alnmakta, daha sonra Ermeni terr olaylarnn sona erdirilmesinde Trkiyenin izledii politika incelenmekte ve son olarak Ermeni terr olaylar karsnda Trk kamuoyunun tepkileri analiz edilmektedir. etkili olmas Trkiyenin nasl bir da izlemesi gerektiini akla

5.2. ASALA Terr ve Ermeni Politikalarnn Analizi

ddialarna Kar T.C. Devleti

Bilindii zere, Ermeni soykrm iddialar ve ASALA terr lkemizin gndemini uzun sreden beri megul etmekte ve zaman zaman skntl dnemler yaanmasna sebep olmaktadr. ASALAnn etkin olduu dnemde, birok vatandamz hayatn kaybetmi, bu eylemlerin gerekletirildii sralarda gndeme gelen ve halen scak tutulmakta olan Ermeni soykrm iddialarna kar Trkiye keye sktrlmaya allmtr. Bugn birok lkenin parlamentolarnda szde Ayrca, baz devletler ise bu tr kararlarn Ermeni soykrmn tannmas ynnde veya Ermeni soykrmnn inkarn su sayan kararlar alnmaktadr.

105

karlmasn bir koz olarak kullanarak, Trkiye zerinde bask kurmakta ve Trkiye zerinden karlarn daha kolay bir ekilde salamay hedeflemektedir. Yukarda bahsedilen tm noktalarda, Trkiyenin izlemesi gereken politikalarn nemi ortaya kmaktadr. Bu nedenle, T.C. Devletinin, ASALA terr ve ASALA ile gndeme gelen szde Ermeni soykrm iddialarna kar gemi dnemlerde ve mevcut durumda yapmas gerektii dnlen hareketlerin ve aksiyonlarn
1

bu

aamada

deerlendirilmesinin

fayda

salayaca dnlmektedir.

T.C. Devleti, 1974-1985 yllar arasnda ASALA terrne hedef olan d temsilci ve diplomatlarna kar giriilen saldrlar karsnda, resmi knama aklamalar yapmak yerine daha aktif bir tutum iinde bulunmalyd. Yaplan katliamlarn dnya kamuoyuna arpc bir ekilde anlatlmas, eylemlerin gerekletii lkelere eldeki tm kozlar kullanlarak faillerin bulunmasna ve cezalandrlmasna ynelik bask uygulanmas gibi. Osmanl arivlerinin byk blmnn almas 1985 itibariyle gereklemitir. 1985'de arivlerin almasndan sonra gerek belgeler objektif bir biimde aratrlm ve bu sayede dnyaya olayn dorusu ge de olsa anlatlabilmitir. azndan 1975'den itibaren arivler alabilirdi.2 "Ermeni Soykrm" iddialar art niyetli olsun veya olmasn ortaya atld yllardan itibaren Trkiye tarafndan cevaplandrlmalyd. 1985'de ASALA terrnn sonlanmaya balad gz nne alndnda, en

dris Bal, Mustafa ufal, Dnden Bugne Trk Ermeni likileri, Ankara, Lalezar Kitabevi,2006, s.677-678. 2 Hseyin elik,Trkiyenin Ermeni Sorunu. Yzleme-zm. BDS Yaynlar, s.123.
1

106

Trk aratrmaclar gecikmi olmakla birlikte konuyu ele alan yaynlarda bulunmulardr. Bu kez de bilimsel yaynlar "savunma" arlkl olmamalyd. Aslsz "Soykrm" iddialarna cevap verirken, bilimsel yaynlarda "tehcir" srasnda len veya ldrlen Ermenilerin durumlarna da deinilmeliydi. Trkiye'de konu ile ilgili yaplan bilimsel almalar maalesef "Orly davas" (1983-85) sonrasnda yavalamtr. ASALA ile canllk bulan soykrm iddialarnn gnmzde de siyasi arenada devam ettii gz nne alndnda, bilimsel tabanl almalarn artarak devam etmesi gerekmektedir. Trkiye "konuyu tarihiler tartsn" tezini savunduuna gre konuya emek veren tarihilerin almalar kolaylatrlmal, tevik edilmeli maddi her trl destek salanmaldr. T.C. Devleti'nin yneticileri takip ettikleri ekingen, pasif ve bekle/gr" d politika anlayn terk etmeli, Trk'n ve Trkiye'nin menfaatleri konusunda pasif kalmaya rza gstermemelidir. Trkiye proaktif bir politika izlemelidir. Ermenilerin 4T plan gerekletirmek istedikleri gz nne alndnda, bu ama dorultusunda atlacak admlar mutlaka engellemelidir.

107

5.3. ASALAnn Etkisini Kaybetmesi ASALA, gnmzde hem resmi olarak hem de fiilen mevcut olmayan bir terr rgtdr. ASALA 1985 itibariyle etkisini ok net olmayan nedenlerden dolay yitirmitir. ASALAnn ortadan kalkmas ile ilgili 2 farkl gr bulunmaktadr. Bunlardan birincisi, ASALAnn eylemlerindeki hedefleri Trklerin dna genileterek dier lke vatandalarn da katletmesi rgte olan d destein azalmasna, hatta tepkilere neden olmu, ayrca rgt ierisindeki gr ayrlklar rgtte blnmelere yol am ve bylelikle ASALA terrnn sonu gelmitir. Dier bir gr ise Trkiyenin izledii politika ile ilgili olabilecek Trkiye'nin iddialardr. ASALA'ya ynelik olarak gizli eylemler3 gerekletirdii Bu iddialarn resmi olarak dillendirilmesi ve delillendirilmesi 1982 itibariyle yurtdnda Ermeni terristlere ynelik

mmkn olmadndan, burada somut ifadeler kullanlmas olanaklar dahilinde deildir. birok sral eylemin gerekletirilmesi ve faillerinin tespit edilememesi bu gr destekler nitelikte grlmektedir. Ayrca, yukarda bahsedilen her 2 etkenin birlikte ilemesi ve birinin dierini tetiklemesi sonucu ASALAnn sonunun geldiini de dnmek ok yanltc olmayacaktr. ynelik olarak dnlmektedir. 1982 itibariyle ASALAya ynelik olarak gerekleen sz konusu etkili eylemlerle ilgili detaylar aada sunulmutur.
3

Uluslararas destekten yoksun kalan ASALAya eylemlerin daha sonu verici olduu

gerekletirilen

Aydoan Vatanda, ASALA Operasyonlar. Aslnda Ne Oldu, stanbul, Alfa Yaynlar, 2005, s.207.

108

5.3.1. ASALA'ya Trkiye'nin Gizli Eylemler Yapt ddialar Esenboa Havaalanna Ermeni terristlerce dzenlenen 7 Austos 1982'deki kanl baskndan hafta sonra, 27 Austos 1982'de Trkiye'nin Kanada Askeri Ataesi Kdemli Hava Kurmay Albay Atilla Altkat, JCAG militanlarnca hunharca katledilince, Gnaydn gazetesi ilk defa "vurucu Trk timlerinin Ermeni terristlere kar eylem emri aldklarn"
4

aklar (Austos

1982). Daha da nemlisi Devlet Bakan Orgeneral Kenan Evren nemli gelimelerin iaretini veren u aklamay yapar: "Trk Hkmeti, Trkiye Cumhuriyeti'ne alm bir sava olarak grd bu cinayetleri sona erdirmek iin gerekli btn nlemleri almakta kararldr. Bu balamda, gcmz gerekli grdmz yerlerde ve gereken zamanlarda kullanmamz doal karlanmaldr"
5

Bunca kann hesab tarihe miras braklmayacak

Evren'in bu demelerini resmi azlardan yaplan Ermeni terr rgtlerine ynelik "Trk diplomatlarn katleden terristlerin, bundan byle dnyann hibir lkesinde gven iinde olamayacaklar" 7 aklamalar izler. Bu aklamalar izleyen gnlerde Paris bir dizi bombalama eylemleri ile sarslr. Bir hafta iinde Ermenilere ait yer bombalanr. Paris'in merkezinde, Champs Elysees civarndaki St. John Ermeni kilisesine konulan drdnc bomba patlamasndan yalnzca drt dakika nce, bomba imha ekiplerince zararsz hale getirilir. Marsilya'da, 1915 Ermeni katliam ansna yaptrlan ve aln, Marsilya Belediye Bakan'nn yapt ant, treninin zerinden 10 saat bile gemeden havaya uurulur. ASALA'dan ayrlarak Monte Melkonyan ile birlikte ASALA-RM'yi kuran Ara Toranyan'n arabas bombalanr, Toranyan ans eseri yaral olarak kurtulur. Bu gelimeleri,

Bal, Dnden...s.674. Ercan itliolu, Yedekteki Taeron ASALA, Ankara, mit Yaynclk,1997, s.89. 6 Vatanda, ASALA ... s. 9. 7 Bal, Dnden...s.673.
4 5

109

Belika,

Yunanistan

ve

svire'de

baz

ASALA

militanlarnn

kendi

aralarndaki i atmalarda vurularak ldrldkleri haberleri izler. Avrupa lkelerinde anlatlan olaylar yaanrken, yine Gnaydn gazetesinde; "be kiilik bir vurucu timin Trkiye'den Lbnan'a gnderildii" haberi yaynlanr. Bu haberin arkasndan, Ermeni terr rgt arasndaki i atma her nedense Lbnan'a srar ve ok sayda ASALA militannn bu atmalarda ld haberi yabanc basnda yer alr. Ancak Trkiye hibir zaman ASALA'ya kar mcadeleyi resmen stlenmez. Hatta 27 Temmuz 1983'de BBC Televizyonu News Night (Gece Haberleri) programna konuk olan devrin Dileri Bakan lter Trkmen, "Trk gizli servisinin, Bat Avrupa lkelerine gnderdii timlerle terristleri tesirsiz klmak iin eylem yapt doru mu?" sorusuna "Hayr, biz resmi terr reddediyoruz ve bu tr eyleme bavurmu deiliz"
8

cevabn verir. Ancak bu aklamann zerinden ok

uzun bir zaman gemeden, daha nce yaral kurtulan Ara Toranyan'n (ASALA-RM) yine bir i atmada ldrld basnda yer alr. Olaylarn geliimine gre gizli bir el Ermeni terrne bulam, militanlar izlemekte ve teker teker yok etmektedir. ASALA militanlar artk hibir lkede gven iinde deillerdir. Son olarak ASALA lideri Agopyan da Atina'da bir trende ldrlmtr (28 Nisan 1988). Atina'da trende bulunan cesedin ardndan artk Agopyan'n ad da hibir eylemde duyulmamtr. 9 Gnmz Trkiye'sinde ASALA'ya ynelik operasyonlarn baar derecesi yaygn bir biimde tartlmaktadr. Hatta, bu eylemlerin gerekletiricilerinin Susurluk Kazas sonrasnda ete olduu iddia edilen Abdullah atl ve arkadalar olduu yaygn bir kanaat haline gelmitir. ASALAya ynelik dzenlenen operasyonlarla ilgili olarak Can Dndar tarafndan 3 Kasm 1999 ylnda yazlan atl deil M T kertti balkl,
8 9

Bal, Dnden...s.674. Bal, Dnden...s.674.

110

baz ksmlar aada sunulan ke yazs yukarda da deinilen baz noktalara k tutar niteliktedir:10 Oral elik, TBMM Susurluk Komisyonu'nda verdii ifadede; "ASALA'y biz ortadan kaldrdk. atl liderimizdi. 4 kiiydik. 5'inci ben vardm' diyen, hangi makamsa gelsin, desin ki, 'Ben de vardm". demitir. Bu meydan okuma karsnda, ASALA operasyonunun "gerek mimarlar" isyan etmi, yeminlerine sadk kalarak yllardr suskun kalanlar, ilk kez baz dosyalarn kapan ama ihtiyac duymulardr. ASALA, kanl eylemlerini younlatrp, 15 Temmuz 1983'de Orly katliamyla Trk vatandalarnn yan sra dier lke vatandalarn da katledince kendi lm fermann da imzalam ve hem kendi iinde blnme yaayarak, hem de zerindeki Avrupal koruma kalkannn kaldrlmasyla yok olma srecine girmitir. Bu sre yaanrken T.C. devletinin katksnn ne olduu hep tartma konusu yaplmtr. Kamuoyu asndan bakldnda, ASALA ile mcadelede sadece Abdullah atl ve arkadalarnn grev ald izlenimi hakim bulunmaktadr. Devletin bu arada neler yapt iin daha az bilinen bir boyutunu oluturmaktadr. Baz kaynaklara gre, devletin zirvesinde bu konu ilk kez 12 Eyll 1980 ncesi bir Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda gndeme getirilmitir. Baz devlet yetkilileri, hzla trmanan ASALA terr karsnda fkeyle "Biz de onlar ldrelim" deyince, bu neriye dnemin M T Mstear Korg. Hamza Grg kar kmtr. Hamza Grg, M T'in yurtdnda silah kullanmasnn mmkn olmadn, byle bir eitimi de bulunmadn belirtip "Byle bir ey devlet
10

http://www.candundar.com.tr/index.php?Did=477#this

111

olmaya yakmaz. stelik diplomatlarmza yaplan suikastlar da artrabilir demi ve "ldr emrini verecek makamlar, bu makam ne olursa olsun gnn birinde aklanacaklardr" uyarsnda bulunmutur. Ancak 12 Eyll'den sonra ASALA kaynakl saldrlar artarak devam edince devlet bir eyler yapmaya karar vermi ve korkun bir ASALA eylemi sayesinde bekledii frsat yakalamtr. Kanl Esenboa katliamnda sa olarak ele geirilen Levon Ekmekiyan, Devlet Bakan Kenan Evren'in damad ve Kk'n gvenlik danman olan istihbarat Erkan Grvit tarafndan sorgulanm, Ekmekiyan, hayat karl baz isimler ve adresler vermeye ikna edilmitir. Bu dnemde, Korg. Hamza Grg'ten farkl bak asna sahip M T Kontrespiyonaj Dairesinden emekli olmu olan Hiram Abas Ankara'ya gelmi ve ASALA'nn temizlenmesi amacyla yurtdnda eylemler dzenlenmesi iin yaplacak operasyonlarda gnll olmutur. Yaplan planlamaya gre, operasyonlar Kk finanse edecek, ancak Hiram Abas Kk'n kadrosunda grnmeyecekti. D temsilciler lojistik konusunda destek olacakt. kullanyorlard. Hazr Hiram Abas'n ekibi 5 kiiden olumaktayd. kendilerine yakalandklar takdirde Bazlar asker kkenli olan ekibin yeleri iyi lisan biliyor ve ok iyi silah olduklarnda birbirleriyle ve devletle herhangi bir ilikiyi asla kabul etmeyeceklerine dair bir belge imzalatld. lerin ters gitme olaslna karlk olarak, tim mensuplarnn sol koltuk altlarna bir ameliyatla 3 kk siyanr ieren hap yerletirildi. Kriz annda ameliyatl yer, trnakla alacak ve haplar alnp intihar edilecekti. Yemin byleydi. Ekmekiyan tarafndan Erkan Grvite isimleri verilen ahslar, Lbnan'da yaamaktayd. O dnemde, srail, Lbnan' igal etmi ve FK gerillalaryla birlikte ASALA militanlarnn slerine de basknlar dzenlemiti.

112

Ayrca, MOSSAD, bir jest yaparak M T'i bu basknlara davet etmiti. 5 kiilik tim vakit kaybetmeksizin Bekaa'ya gemi, edilmiti. ORLY basknnn ardndan bata Fransa olmak zere tm Avrupa lkeleri ASALAy korumac tavrn terk edince, Avrupa Trk istihbaratlar iin rahat operasyon yaplabilir bir alan haline dnmt. Avrupa'ya geen timler, Paris ve Atina'da ok nemli faaliyetlere imza atmlardr. Bunlardan bazlar; Hiram Abas'n St. Jeanne de Chantal Ermeni kilisesinin avlusuna brakp patlamaya 15 dakika kala bizzat ihbar ettii bombalar, Paris'te Pont de L'alama kprsnn sahanlnda apraz atee tutularak ldrlen ASALA militan, timin bir hatas sonucu Pire-Atina seferini yapan banliy treninin bir vagonunda, kovaladklar hedefle teke tek kalan ve kanl bir boua giren "Yakup Cemil" kod adl tim yesi... Can Dndarn yukarda verdii bilgilere ek olarak, Ercan itliolunun ASALAya ynelik olarak gerekletirilen operasyonlarla ve konuyla ilgili olarak T.C. Devletinin izledii politikalarla ilgili verdii bilgiler ve deerlendirmeler de olduka nem arz etmektedir:
ASALAnn ortadan kaldrlma srecinde, devletin ciddi rol olmutur. Elbette bu tr operasyonlar hibir ekilde kamuoyuyla paylalacak operasyonlar deildir. Ama mesela Irakl Trkmenler bu operasyonlarda yer almlardr. nk onlar bir baka lkenin yurttalar, Trkmen kardelerimiz Irak vatanda. Dolaysyla onlarn bir eylemde aktif rol almalar ve yakalanmalar halinde Trkiye Cumhuriyetinin bu iin iinde devlet olarak olduunu kantlayacak hibir ey yoktur. Trkmen kardelerimiz bu operasyonlarda kullanlmlardr ve grevlerinde baarl da olmulardr.11

baz belgelere ulam ve

Ekmekiyan tarafndan isimleri verilen kiiler, belirli adreslere ekilerek imha

11

Vatanda, ASALA... s.220.

113

zetle, bu operasyonlarn ardndan ASALA etkinliini geni lde yitirmi, bir takm sylentiler dnda bu operasyonlarla Trk Gizli Servisi arasnda dorudan bir ilikinin kantlar ortaya konamamtr. Yalnzca bu durum bile nemli bir baar gstergesidir. ASALAnn eylemlerine karlk olarak T.C. Devletinin izledii politikalar ve ald nlemlerle ilgili bir soruya karlk olarak E. itliolu Londra Bykeliliinde Basn Maviri olarak grev yapt srada Trkiyenin Londra Turizm Ofisine 1979da yaplan bombal saldr sonrasnda basna aklama yaparken karlat bir olay u ekilde aktarmaktadr.
Ben BBC ve ITN gibi televizyonlarn kameralaryla orada kar karya kaldm. BBC muhabirinin bana sorduu ilk soru uydu: 1915te Osmanllar tarafndan veya Trkler tarafndan Ermenilere uygulanan soykrm konusunda ne dnyorsunuz? Ben Ermeni soykrm konusunu ilk defa bombalanm ve parampara olmu Trk turizm ofisinin nnde bir ngiliz televizyon muhabirinin azndan duydum. Dnnz ki; ben bir devlet grevlisiyim, Londra gibi nemli bir merkezde basn maviriyim ve eliliin szcln ifa ediyorum. Ermeni soykrm konusunda en ufak bir bilgim yok, bu greve gidene kadar da byle bir eitimden geirilip, 'byle bir iddia, byle sorun vardr Trkiye'nin karsnda, dolaysyla sizin de buna kar aksi ynde tezler ileri srp kar bir tez oluturmanz gerekir tarznda hi kimseden bir tek kelime dahi duymadan atandm Londra'ya. Bu sadece benim bama gelen ya da benim yaadm bir olay deildir. O dnemde yurtdna tayin olan hem Dileri Bakanl mensuplar hem Babakanlk ve dier Bakanlk mensuplar bu konuda en ufak bir eitimden gemeden gitmilerdi. Yani bunu unu aklamak iin sylyorum. 1978 ylna gelinceye kadar Trkiye'nin bu konuda antitez retmeye ynelik bir politikas yoktu. Zamanla ASALA terr eylemleri trmanmaya balad. Onun zerine devlet bir alma yapma, belgelere girip, arivlere girip antitezler oluturma veya antitez demeyelim de gerekleri gn na karma tarznda bir yntemi izlemeye karar verdi. Bu olaylarn balangcndan herhalde bir 50-60 yl sonra yapt bunu ve bu maalesef Ermenilere kendi tezlerinin dnya kamuoyunda yerlemesi ve yaygnlamas iin ok byk bir zaman kazandrd. Bizim olay geriden takip etmemizin temel nedenlerinden bir tanesi budur.

114

Burada hemen unu da eklemek istiyorum, bu olaydan veya olaylardan sonra acaba bize Ankara'dan 'bu konuda unlar syleyebilirsiniz veya u kaynaklara bavurabilirsiniz tarznda bir talimat geldi mi diye merak ederseniz, hayr gelmedi. Ben bana sorulan bu soruyu yantlayamamann acsn iinde hissettiim iin kiisel imknlarmla bu konuyu aratrmay tercih ettim. Ve 20-25 yldr da hl bu konuyu aratrmaya ediyorum. Ama arzu ederdim ki byle bir olaydan sonra bu konuyu aratrma ihtiyac hissetmeyeyim de devlet beni bu greve gerekli tm donanma sahip klarak gndermi olsayd. ok kymetli zaman yitirmemi olurduk. 12

5.4. ASALA Terrne Trk Kamuoyunun Tepkileri 1973 ylndan itibaren silahl, yabanc bombal lkelerde saldrlar grev yapan ounluu Trk ve 34 da

diplomatlarna vatandamz

ynelik katleden

dzenlenmi

Ermeni

terristlerin

byk

yakalanamamtr. Yakalananlar ise ok az bir cezaya arptrlarak serbest braklmlardr. Tm bu cinayetler ve cinayetlerin faillerinin cezasz kalmas Trk kamuoyunda tepkilere neden olmu ve zaman zaman infiallere neden olmutur. Los Angeles Bakonsolosu Mehmet Baydar ve yardmcs Bahadr Demirin 1973 ylnda ldrlmesi sonrasnda, Hkmet terr olaylar zincirinin ilk halkas olan bu olay iddetle knam ve ABDye protesto notas vermitir. Trk basnnda ise farkl yorumlar yer almtr: smail Cem olay talihsiz bir oyun olarak deerlendiriyor, Burhan Felek Cumhurbakann dahi korumaktan aciz ABDnin Trk hariciyecileri nasl koruyabileceini sorguluyor ve Abdi peki ise Trk basn kendi kendini denetledi. ABD deki Ermeni oyunlarndan bahsetmedi. Halbuki yllardr bir senaryo

12

Vatanda, ASALA... s.213-215.

115

oynanyor. Buna ramen kin ve intikam dolu yaynlar srdrlyor. Neticede iki masum ldrld diyordu.13 22 Ekim 1975 tarihinde Viyana Bykelisi Dani Tunalgilin

ldrlmesi sonrasnda, olay Trkiyede aknlkla karlanm ve dnemin Babakan tarafndan gerei yaplacaktr, ana muhalefet partisi lideri tarafndan ise tedhiiler iren hareketleriyle kendi amalarna zarar vermitir eklinde aklamalarda bulunulmu14, basn ise katillerin kimliini sorgulamakla megul olmutur. Tepkilere bakldnda bir Ermeni terr silsilesi ile kar karya olduumuzu kimse idrak edememitir. 24 Ekim 1975 gn Paris Bykelimiz smail Erez ile ofr Talip Yener ldrlm ve sonrasnda Hkmet tarafndan yukardakine benzer aklamalar yaplmtr. Bununla birlikte, basnn sesini daha fazla Bu ykseltmeye balad, olay sorgulamaya balad grlmektedir.

arada, Trk halknn belirli bir kesiminde iddetle kark tepkiler olumaya balamtr. Bir Ermeni vatandamzn evinin Elazda kundaklanmas, baz batl lkelerin protesto edilmesi ve Hkmetin gerekli tedbirleri almas iin sert bir ekilde uyarlmas bu tepkilere rnek olarak gsterilebilir. 16 ubat 1976da Beyrutta Bakatip Oktar Ciritin ve 9 Haziran 1977de Vatikan Bykelisi Taha Carmn ldrlmesi sonrasnda hkmet benzer tavrn srdrm ve rutin aklamalarn yapmtr. te yandan, yazl basn Hkmete nazaran daha keskin bir tonla olaylar knarken, daha ok terr olaylarnn nedenlerini aratrmakla megul olmutur. Genel olarak bakldnda, Hkmet tarafndan Ermeni terr karsnda pasif olarak nitelendirilebilecek tavrn 1980lere kadar belirli bir izgide srdrld, daha sonra ise Blm 5.3.1.de anlatld zere aktif bir
13

enol Kantarc ve dierleri, Ermeni Aratrmalar 1. Trkiye Aratrmalar Bildirileri, II. Cilt, Ankara, ASAM-EREN Yaynlar, 2003, s.102. 14 Kantarc, Ermeni....s.422.

116

politika

izlenerek

Ermeni

terr

ile

mcadele

edilmeye

baland

grlmektedir. Ermeni terrnn lkemizdeki yaralayc etkilerine karlk olarak dier lkelerde de Trkiyenin aleyhine olan sonular olmutur. Bunlardan en nemlisi, daha nce de belirtildii gibi, Ermeni meselesinin dier lkeler nezdinde gndeme gelmesi ve gndemde tutulmasdr. lkemiz gndemini uzun sre megul eden Ermeni meselesinin Ermeni terr sayesinde nasl dier lkelerin gndeminde tutulduunu gstermek asndan, uluslararas basn yayn organlarnda Ermeni meselesi ve iddialar ile ilgili yer alan olumlu/olumsuz yaynlara ilikin Devlet Arivleri Genel Mdrl tarafndan derlenen istatistiki bilgiler EK-5de sunulmutur. Szkonusu bilgiler ve istatistikler T.C. Devletinin konuyla ilgili politikasnn bilimsel kaynakl veriler ile deerlendirilmesine de olanak salayaca dnlmektedir.

117

5.5. Sonu Bu blmde, Trkiyenin ASALAya ynelik politikalar, negatif ve pozitif ynleriyle birlikte, genelde eletirisel bir yaklamla incelenmitir. Genel olarak bir deerlendirme yapldnda, T.C. Devletinin ASALA terryle ilgili olarak, terrn zirvede olduu dnemde ve sonrasnda gerekli politikalar oluturmayarak pasif kald, bu pasiflik nedeniyle Ermeni iddialarnn dnya kamuoyunda younluk kazand ve Ermeni meselesinin bugnk durumuna gelmesinde rol oynad dnlmektedir. yazlan yazlarn ounluu tekil etmesinden ve Bu durum, eitli lke bahse konu istatistiklerde Ermeni meselesi ile ilgili olarak Trkiye aleyhinde parlamentolarnda szde soykrm ile ilgili kararlarn artan bir ekilde alnmasndan da anlalabilmektedir. 1982 yl sonrasnda ASALAya ynelik olarak gerekletirilen eylemlerin ve sonu olarak ASALA nn sonunun gelmesinin T.C. Devletinin sz konusu dnemde izledii politika ile balants olduunu iddia eden kuvvetli grler de bulunmaktadr. ASALAya ynelik olarak gerekletirilen bu tr eylemlerin resmi bir politikann rn olduunu sylemek mmkn olamayacandan, bu konuyla ilgili detayl bilgilere erimek de mmkn olamamaktadr. Yukarda yaplan tenkitler dorultusunda, Trkiyenin Ermeni iddialar ve genel olarak Ermeni meselesi ile ilgili olarak daha aktif bir politika izlemesinin ve bilimsel tabanl almalara nem vermesinin zm asndan sonu retici olaca dnlmektedir.

118

BLM VI SONU

Bu almada Ermeni meselesi ile ok yakn balants bulunan ASALA terr rgt eitli ynleriyle incelenmeye allmtr. ASALA terr rgt ile ilgili bu alma hazrlanrken, konunun btnlnn bozulmamas ve ASALA nn yadsnamaz katklar nedeniyle Ermeni meselesi ve terr de dn ve bugnyle belirli bir erevede analiz edilmitir. Yaplan alma ile belirli bir dnem boyunca insanlk d eylemlerde bulunan ASALA terr rgt, gncel bir bak as ve gnmzde mevcut olan bilgiler/gelimeler araclyla analiz edilmeye allm, ASALAnn Ermeni meselesine etkileri aratrlm ve Trkiyenin ASALAya ynelik politikalar irdelenmitir. lgili blmlerde detaylaryla belirtildii zere, Ermeni meselesinin ilk ortaya k 1877-1878 Osmanl Rus Sava sonras Ayastefanos Antlamasyla balam ve gnmze kadar zaman zaman iddetlenen ve lkemize skntl dnemler yaatan bir seyir izlemitir. Byk Ermenistan olarak tabir edilen ryay gerekletirebilmek iin, Ermenilerin 1915 ylnda zorunlu olarak g ettirilmesini soykrm olarak iddia eden Ermeniler ve karc destekileri bu durumu istismar ederek; szde soykrm iddialarnn dnyaya tantlmasn, szde soykrmn Trkiye tarafndan tannmasn, daha sonra Trkiye'den tazminat alnmasn ve nihai aamada Bat Ermenistan olarak adlandrlan toprak parasnn Trkiye'den koparlmasn amalamaktadrlar.

119

stismar kelimesi Ermeni meselesinin arkasnda yatan gerekleri arpc bir ekilde yanstmak amacyla bilinli bir ekilde yukardaki ifadede kullanlmtr. Ermeniler bir yandan soykrm yapldn srekli olarak iddia etmekte, bir yandan da hem sylemleri hem de eylemleri ile Trkiyeden toprak alnmasn hedeflediklerini gstermektedirler. iddiann ciddiyetsizliinin ve tutarszlnn bir Soykrma uradn gstergesi olarak iddia eden bir toplumun, nihai aamada toprak talebinde bulunmas bu deerlendirilmektedir. Ermeni meselesine zm bulmay kendisine grev edinen ve suikast tr kallee yaplan silahl eylem metoduna bavuran ASALA terr rgt 1974-1985 dneminde tarih sayfalarndaki yerini almtr. Ermeni topraklarn kurtarmay, Ermenistan kurmay ve szde katliamn tarihi bir gerek olarak Trkiye tarafndan kabuln salayarak, Trkiye'yi tazminat demeye mahkum ettirmeyi hedeflediklerini aka ilan etmilerdir. Gerekletirdii eylem says asndan dnyada RA'dan sonra ikinci srada yer alan ASALA, 21 lkenin 38 kentinde, 39'u silahl, 70'i bombal, biri de igal eklinde olmak zere toplam 110 terr olay gerekletirmilerdir. Bu saldrlar srasnda 34 diplomatmz maalesef hayatn kaybetmitir. ASALAnn faaliyetleri yakndan incelendiinde, gerek hedef seimi, gerek eylem says, gerek eylemlerin gerekletirilme biimleri ve aplar ve gerekse eylem srasnda ve sonrasnda istisnai durumlar dnda terristlerin ele geirilememeleri alarndan bir genel deerlendirme yapldnda; ASALAnn profesyonel destek ve ynlendirmeye sahip bir rgt olduu sonucuna varlmaktadr. Bu tr bir destek ve nderlikten yoksun bir yaplanmann belirtilen faaliyetleri tasvir edilmeye allan biiminde gerekletirmesinin mantk snrlarn zorlayaca aktr ve mmkn olamayaca dnlmektedir.

120

Ermeni meselesi asndan deerlendirildiinde, ASALAnn nemli bir etkiye sahip olduu sylenebilir. ASALAnn yapt eylemler vastasyla, szde Ermeni iddialar srekli gndemde tutulmu ve zellikle Bat kamuoyu etkilenmitir. Ayrca, ASALAnn yapt bu kanl eylemlerin szde Ermeni soykrmnn intikamnn alnmas iin yapld fikri Ermeniler arasnda, Ermeni bilincinin ve milliyetiliinin canl tutulmasna ve Ermenilerin szde Ermeni soykrm tezine sk skya tutunmalarna neden olduu sylenebilir. Yukarda ifade edilmeye allan grler, genel hatlaryla Ermeni meselesinin iin de geerlidir. Direkt olarak konuyla ilgili olmayan lkelerin, tarihi gerekleri bilmeden, derinlemesine incelemeden, Ermeni meselesine dahil olmas ve bir taraf gibi davranmas; n planda ne srlen szde Ermeni soykrmnn kabul ettirilmesine ynelik bir abadan ziyade arka planda srekli scak tutulan gizli emellerin bir uzantsdr. Yukarda bahsedilen gizli emeller ile kastedilen birok farkl husus bulunmaktadr: lk olarak, gl bir Trkiye bahse konu lkeler tarafndan stratejik nemi yksek Ortadouda karlar engellenir korkusuyla istenmemektedir. Bu nedenle, Trkiye kaynaklar farkl da olsa terr belas ve taviz verilmesini ieren eitli iddialar ile srekli uratrlmakta, g ve istikrar kazanmas engellenmektedir. Trkiye, dnem dnem ASALA, PKK, sol orijinli ve dini radikal rgtlerin saldrlar ve eylemleri ile kar karya kalmakta, Ermeni, Krt ve Kbrs meseleleriyle kuatma altna alnmaktadr. kinci deinilecek husus ise, Ermeni meselesi gibi konularla Trkiyenin srekli keye sktrlarak, sz konusu lkelerin Trkiye zerindeki karlarnn daha kolay elde edilmesi ayak ve/veya Trkiye araclyla daha rahat gerekletirilecek, Trkiyenin diredii faaliyetlerin

gerekletirilmesidir. zet olarak, bu basklarn anlan lkelerce hafifletilmesi

121

karlnda, Trkiye yapmak istemedii bir faaliyete, kabul etmek istemedii bir icraata mecbur braklmaktadr. Son olarak, bahse konu lkelerin Ermenilerin savlarna ve el altndan ASALAya destek vererek/gz yumarak, Ermenilerin arzuladklar blgede bir devlet olarak ortaya kmalarna katk salamalar durumunda, stratejik bir blgede bulunacak Ermenileri daha sonra karlar dorultusunda borlusun basksn yaparak rahatlkla kullanmak istemeleri, bu lkelerin dier bir gizli emeli olarak ortaya kmaktadr. Bu noktada ASALA ve Ermeni sorunu ile ilgili olarak gnmze kadar siyasi iradeler tarafndan izlenen politikalarla ilgili baz eletiriler yapmann yararl olaca dnlmektedir. Genel olarak bakldnda, Trkiyenin eitli konularda kendini yeterince ifade edemedii veya zamannda gerekli aksiyonlar yapmad veya yapmakta yava kald grlmektedir. Bunlara rnek olarak Ermeni meselesiyle ilgili gereklerin belgeleriyle dnya kamuoyuna anlatlamamas, ge kalnmas, ASALA terrne kar verilmesi gereken ivedi reaksiyonun ancak 1980lerden sonra, birok kayp ve karklk sonras, verilmesi gsterilebilir. ASALA terrnn btn iddeti ile srd dnemde Trkiyenin tamamyla hakl bir durumda dahi kendisini ifade edemedii, dnya kamuoyunu kendi yanna ekemedii, aksine kanl eylemleri yapan ASALAnn kamuoyunu Ermeni soykrm iddialarnn daha ok dillendirildii Trkiye, bir oluturduu gzlemlenmektedir. Ayrca, Ermeni

meselesinin gndeme geldii dnemlerde ancak reaksiyon gstermeye alm, ksaca gn kurtarma politikas izlemitir. Bu da kalc bir zmn yollarn tkam veya uzatmtr. Trkiye hakl olduu bir meselede dahi srekli kendini savunan durumuna dmektedir.

122

Eletirilecek dier bir nokta ise, yukardaki hususlarla i ie gemekle birlikte, Trkiyenin kendisini ifade edecei bilimsel tabanl altyapy ve bu dorultuda kendi yannda yer alacak dnya kamuoyunu oluturamamasdr. Yukardaki eletiriler bulunduumuz konum ve bilgi birikimiyle

yaplmtr. Bununla birlikte, unu da kabul etmek gerekir ki, grnenler her zaman gerekleri yanstmayabilmekte, bu da yanl deerlendirmelere sebep olabilmektedir. savunduklar zdeletirilebilir. Bu durum, muhalefet partilerinin iktidar olduklarnda deerlere/fikirlere aksi istikamette icraat yapmalar ile Bu nedenle, yukarda yaplan eletiri konularnn siyasi

ynetimler tarafndan bilinmemesine imkan bulunmadndan, siyasi dzeyde zm retimine engel olabilecek farkl dengelerin olabilecei ihtimali de gz ard edilmemelidir. Sonu olarak, lkemizin gittike keye sktrld bu dnemde, Trkiyenin bekle ve gr politikasn terk ederek proaktif bir rol stlenmesinin, olas iddialara ve basklara kar gerekli altyapy oluturarak hazrlkl olmasnn, kendisini savunma durumunda bulmadan bilimsel bazl almalar yapmasnn ve alma sonularn etkin bir ekilde kullanmasnn yararl olaca dnlmektedir.

123

EKLER EK-1 nal BATU ile Yaplan Rportaj 16.04.2007 tarihinde Hatay Milletvekili Emekli Bykeli Sn. BATU ile yaplan rportaj metni aada sunulmutur. Z.K.: Ermeni Sorununun bu kadar gndemde tutulmas ve ASALA cinayetleri hakknda dncelerinizi sorarak rportajmza balamak istiyorum, grleriniz nelerdir, aktarabilir misiniz? .B: Ermeni sorunu bizim devekuu gibi yllarca bamz kuma sokup, uzaktan izlediimiz bir sorundur. Sorunun kkeninde Osmanlnn uygulad tehcir vardr. Bunun da ncesinde Ermenilerin dkt Trk ve Mslman kanlar var. Malum Osmanl amansz bir sava ierisinde snr gvenliini salamak iin devlete isyan etmi olan Ermenilere tehcir etmeye karar veriyor ve neticesinde kanl hesaplamalar oluyor. Her iki taraftan da ok insan lyor. Soykrmla ilgisi yok. Soykrmn tanm, Birlemi Milletlerin 1975 szlemesinde aka yer almaktadr. Bu tanma gre yaplan soykrm deildir. Niye mesele bugnlere kadar gelmitir? Ermeniler de ayn Yahudiler gibi dnyann her tarafna yaylm iyi rgtl cemaatlerdir. Asimile olmamalar iin her aznlk gibi birbirlerini ok tutuyorlar. ok zengin oluyorlar, ok beceri sahibi insanlar, iyi okumular. Bir tek ortak davalar var, o da soykrm iddialar. Ben bir diplomat olarak 1961 ylnda Dileri Bakanlna girdim. 1972 yl sonunda ilk ASALA cinayeti ilendiinde hayretler ierisinde kalmtm. Herhalde bir kindar bir meczubun ii demitim. Ciddiye almamtm. Amerikada Afrikada bulundum. Birok Ermeni arkadam vard. Bir anm anlataym. Afrikada parasz kalmtm. Kimden dn para alaym diye dnrken, bir Ermeni tccar sahip kt. Sonra nal

Ermeni meselesi ve ASALA zerine T.B.M.M deki ofisinde

124

maam

gelince

dedim.

Yani

Ermenilerle

gayet

dosta

ilikiler

ierisindeydim, onlarla Trke konuurduk ve bu Trke konuan insanlarla dosta konuurduk. in z inandklar soykrm iin yoktur davalarn yaatmak iin, toplanm zengin, etkili Ermeni destekleyen demek politikaclar sutur vardr, sonuta i bir yasay gibi getirip cemaatleri vardr ve bunlar ksmen oy hesaplar ve ksmen de davaya bymtr. Ve o politikaclar meseleleri kendi parlamentolarna denen

geirtiyorlar

parlamentolarnda. Avrupa Birliine hazrlk almas var bu ereve ierisinde. Btn Avrupada su haline getirme hazrlklar var. byyor. Hem yayn yoluyla hem propaganda yoluyla kitleleri etkilemekte bizim ok nmzdeler ve ok daha baarl olmulardr. Davalar budur. Ama yava yava Trkiye de iin nemini ve vahametini anlyor, ben buna 3T diyorum; davay Tantma, Tazminat ve Toprak. ASALA terr ile Ermeniler birinci aama olan Tantma aamasn getiler. imdi Tazminat konusunda yol aldlar. Amerikan vardr, mahkemelerinde toprak talebinde Toprak bulunmak konusunda asndan. da mutlaka hazrlklar Ermenistan

Cumhuriyeti kuruldu, diasporadan gelen sadakalarla yayorlar. Ermenistan da neredeyse bir dman lke gibi snrlarmzn tesinde, her trl uzlama nerilerini reddediyorlar. Bu arada, Trkiye nemli gelimeler kaydetti, Trk diasporas glenmeye balad ama maddi kaynaklar asndan ise yetersizdir. Bu arada belirtmek gerekir ki, Washington ve Newyork Trk diasporalar kavgaldr. Z.K.:ASALA ile ilgili grlerinizi paylar msnz? .B.: Terrde, silahl propaganda denilen bir kavram vardr. Trkiyede de 12 Eyll dneminde Silahl Propaganda Birlii diye bir terr rgt vard, rnein. Yani silah yoluyla davalarn tantmak. ASALA bununla bask yapt ama garip bir tesadf deildir. ASALAnn faaliyetleri, Kbrs Harekatyla balar. E zamanldr. Kbrsta ben diplomattm, ok yakndan tank oldum. ASALAy Kbrs Rum kesiminin nasl desteklediini bizzat grdm. Onlara

125

nasl lojistik destek verdiklerini grdm. Pasaport verdiklerini, ayn calana verdikleri gibi. calan nasl Rum pasaportuyla yakaland, ASALA katilleri de Rum pasaportuyla yakaland. Mesela Kbrsa geliyorlard, dinleniyorlard, Rum pasaportu alp cinayet iliyorlard. Ermenilerin ldrd ilk diplomat ok yakn arkadamd. Diplomatn lm Ermenilere ilham kayna oldu. Bunun ASALA ile falan ilgisi yoktu. O bir meczup ihtiyard. Ancak, Ermenileri dost sayan ayn benim gibi bir diplomatmz ldrmlerdir. Hunharca ldrdler. Onun yaratt tepkiler ASALAya ilham kayna oluyor. Biz bir rgt kuralm diyorlar. Kbrs ve Yunanistan onlara destek oluyor. ASALA, Trkiyenin kendi mcadelesiyle ortadan kalkyor ve yerini PKKya brakyor. Ayn model yani. Ayn Kbrsl Rumlar ve Trkiyenin dman. Bu sefer PKKy desteklemeye balyorlar. Srf Rumlar ASALAy yaratt demiyorum. ASALA cinayetinin yaratt geni tepkiler onlara ilham kayna olmutur. Tantma dedim ya, onu silahl propaganda ile yapmaya baladlar. Bu da bir tantma yntemidir. iddet ve kan dkerek bu insanlar kendi davasyla bir ilgisi olup olmadna bakmadan bilmem neredeki bir Trk Bykeliliine katliam yapmlardr. Halbuki ne alakas var onlarn soykrmla. Silahl bir propaganda rgtdr ASALA. Z.K.: ASALAnn CIA ve KGB tarafndan kurulup desteklendii

konusunda grleriniz nelerdir? .B.: Kbrsl Rumlar ve Yunanistan dorudan doruya ASALAya destek vermilerdir. Dmanmn dman benim dostumdur teorisine gre. Yarallara bile kendi elleri ile bakmlar iyiletirmilerdir. Ayn sonraki yllarda PKKya yaptklar gibi. Byk gizli servislere geldiimizde sper devletler dnyadaki her gc kontrol altnda tutmak isterler, bir kere bu bir prensiptir. Sper devletler, bir lde ngilizler, Franszlar dnyann neresinde olursa olsun gleri ellerinde bulundurmak isterler. lerine geldii lde de desteklerler. Bir karttr bu, nasl PKK kartn kullanyor birok devlet, hepsi de kulland hala kullanyor. Kime kar Trkiyeye kar ve rana kar Amerika kullanmaktadr. PKK, o apayr bir konu. Onu ayr konumak gerek. Sper

126

gler mutlaka, etkili gc, bu siyasi g olabilir, siyasi parti olabilir, sivil toplum kuruluu olabilir, terr rgt olabilir, hepsinin iine girip kontrol etmek isterler. KGBnin ve CIAnn ASALA ya yapt budur. Ben unu demek istemiyorum. CIA ve KGB Trk Diplomatlarn ldrlmesi iin talimat verdiler demiyorum. Bu konuda bilgim yok. Ama mutlaka bu konunun iine girmilerdir. Z.K.: ASALAnn Ermeni sorunundaki yeri nedir? .B.: ASALA 3T plannn bir aamasdr. Gerek kendi ilerindeki blnmeler gerek antipatik olmalar ve ayrca davaya zarar verdiklerini dnerek silahl propagandaya son vermilerdir. Ama ne yapmaya baladklarn her gn gryoruz, parlamentolara teklifler vererek, kararlar kartarak kitaplar yazarak, ana amac tekrar ediyorum: Ermeni toplumlarna kiilik kazandrmak ve bir kimlik bunalmndan kurtarmaktr. Ermenilerin hedefi asimile olmadan bu dava etrafnda toplanmaktr. Z.K.: ASALAnn PKK ierisinde faaliyetlerine devam ettii ynnde grler var, sizin bu konu hakkndaki dnceleriniz ve eklemek istedikleriniz nelerdir? .B.: ASALA diye bir rgt artk u an yok, ancak esas olarak, zamannda ASALAy destekleyenler imdi PKK y destekliyordur. PKKya Ermenilerin sempati duyduklarn dnyorum. Z.K.: Deneyimli ve baarl bir diplomat olarak katledilen diplomatlarmz iin neler hissettiniz, gerekli ilgiyi ve tepkiyi millete gsterebildiimiz hususunda dnceleriniz nelerdir? .B.: Her cinayetten sonra yreimiz yanmtr. Hepsi ok kymetli arkadalarmzd. Senede bir defa anlrlar o kadar. Tabii ki yeterli deil. Son olarak, unu da ifade edeyim, Kbrsta diplomat iken bana kar ciddi bir suikast giriiminde bulunduklar bilgisini aldm.

127

Z.K.: Ermeni sorunu ile ilgili olarak herkesin bu konuyla ilgilendiini, ama asl ilgilenmesi gerekenlerin tarihiler olduu ve belgelerin kullanlmas gerektii ynnde grler bulunmaktadr. Siyasetilerin bir adm geride durmalar gerektii ynnde grler vardr. Siz bu konu hakknda ne dnyorsunuz? .B.: Hayr, hayr, sadece bilimsel sava deil, siyas savatr. nk siyasetiler var bizim karmzda. Fransada bizim canmz actan kim? Fransz Siyasetileri. Avrupa Birlii, Almanyada kim? Siyasetiler. Arjantin ve Amerikada kim? Yine siyasetiler. Bilakis siyasetiler daha da faal olmallar. Tam tersine siyasetiler ne gemeli. Bilimsel bir komite kurulmal. Ermeniler bilimsel komiteyi zaten reddetmilerdir. Z.K.: Verdiiniz deerli bilgiler ve younluunuz ierisinde zaman

ayrdnz iin ok teekkr ederim. .B.: Ben teekkr ederim.

128

EK-2 Do.Dr. Hasan OKTAY ile Yaplan Rportaj 09.04.2007 tarihinde Do. Dr. Sn. Hasan OKTAY ile Ermeni meselesi ve ASALA zerine Ankarada yaplan rportaj metni aada sunulmutur. Z:K : Kendinizden ksaca bahsedebilir misiniz? H:O : Do.Dr. Hasan OKTAY, Van Yznc Yl niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm retim yesiyim ve bir dnem ASAM (Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi) da Ermeni Masas Bakanl yaptm. Z.K: Asl konumuz ASALAya gemeden evvel, Ermeni meselesi hakknda bilgi verebilir misiniz? H.O: Trkiye de ve dnyada Ermeni meselesi denilince maalesef szde soykrm tartmalar gndeme getiriliyor. Trk ve Ermeni kelimeleri bir araya geldiinde akla gzel eyler gelmeli, 1000 yla glge dmemeli idi akla soykrm deil de, baka eyler gelmeli idi. 1000 yl bir kenara itilip son 10 ylda, 20 ylda yaananlar yzyllara damgasn vurmamalyd. Son 10 ylda 20 ylda yaananlar o kadar acdr ki iki toplum da, bu iki isim etrafnda gzel eyleri hatrlamak istememektedirler. Z.K: 1915 de ne oldu? Ermeni tehciri hakknda bilgi verebilir misiniz? H.O.: Ermeniler Anadoluda gven telkin eden bir topluluktu, ne oldu da "sadka-i millet" tehcir edildi. 1915te Osmanl Devleti, ne oldu da sadk millet dedii Ermenileri g ettirdi. Ermenilerle, Ermeniler adna siyaset yapanlar ayr tutmak gerekir. Bunu anlamak iin ncelikle Ermeni toplumu kendi iersinde ikiye ayrmak gerekir. Birincisi Ermeni komitecileri, ikincisi de Ermeni topluluudur. Ermeni meselesi aslnda kilise etrafnda Ermeni cemaati rgtlenmesidir. Ermeni rgt ve komitecilerinin, kilise cemaati ve Ermenilerin yapsn bozma gayretidir. 19. yyn balarndaki Fransz ihtilali ile

129

birlikte "Romantik Milliyetilik Akm" ayrlk harekete dnt, zamanla taraftar bulmaya baladlar. Ermeni terr denilince, Ermenilerin Ermenileri ldrmesi akla gelmektedir, gelmelidir. lk Ermeni rgtlenmesi Ermeni cemaatine kar yapld, nce bunu tespit etmek gerekir, bunu tespit etmezsek sreci iyi anlayamayz. Ermeniler zerindeki otoritenin yok edilmesi iin ilk olarak Ermeni din adamlar, avukatlar, doktorlar, tccarlar hedef alnd.1 Sonrasnda ise eteceliler ve komiteciler, Ermenilere yaptklar ileri de mal ettiler, Avrupa devletleri ise bunu iyice kkrtt, bylece iilerimiz de kartrlm oldu. Bu yaplanlarla, Reform, zerklik ve nihai olarak Bamsz Devlet hedeflenmekteydi. Bunun zerine Osmanl mparatorluu toprak btnln korumak hakll ierisinde Ermenileri tehcire tabi tutmu ve bu noktada Ermeni bilinci ve Ermeni kltr ciddi bir kesintiye uramtr. Ermeni insannda Osmanl Devletine kar bir krlma meydana geldi. Ermenilerin g ettirildikleri yerlerde Osmanlnn kontrolnn olmamas nedeniyle, Ermenilere Avrupa Devletleri ve Rusya kucak am, nfus kayglar nedeniyle Ermeniler, Fransa, talya ve ABD gibi lkelere gtrlmlerdir. Bu durum topraklara zlem duygusunu gelitirdi, bu duygu istismara ak bir duyguydu ve Osmanldan gen Trkiye Cumhuriyetine gei srecinde kullanlmak istenmitir. Avrupa devletleri, bu konuyu kamlar ve kontrolsz g haline dntrmlerdir. Srekli olarak Ermeni bilinci canl tutulmaya allm, bu da Ermeni toplumu iersinde yeni bir bilin inasn dourmu, gerekli psikolojik ve eylem altyaps oluturulmutur. Z.K.: Sanrm ASALA ile olan balant da bu noktada ortaya kmaktadr. H.O.: Evet, ASALA ile balant bu noktadan itibaren kendisini gstermektedir. Kimlik ve psikolojik krlma, Ermeniyi kontrolsz bir g haline dntrmtr. Bu da uluslararas g odaklarnn mdahale edebilecei bir atmosferdi. 1917-1945 yllar arasnda baktmzda, Ermenilerin bir
1

Daha Fazla Bilgi in Bkz. Recep Karacakaya, Ermenilere Ynelik Ermeni Suikastleri, stanbul, 47 Numara Yaynclk, 2006.

130

rgtlenmeye doru gittii gzlemlenmektedir. Aslnda kin ve nefret duygularnn birinci kuak Ermenilerde olmad hatta Trkiyeye tekrar dnmek isteklerinin olduu, 2.kuaklar da bu istein daha azald, 3. kuak Ermenilerde ise bunun artk intikam ve kine dntn syleyebiliriz. 1923 te devlet srecine giren Trkler ile eskiden problemleri olan topluluklar hesaplamaya girmilerdir. Gemii Trkiye unuttu, ancak Ermenilere Ermenilerden ok dier devletler unutturmad, gnmze kadar gelen ve halende srecek olan asl hesaplama Ermeni toplumu ve Trkiye zerinden kar salamaya alan gizli gler tarafndan gerekletirilmektedir. Z.K : ASALA terr rgtnden bahsedebilir misiniz? Sonuta baarl olmular ve dnyann dikkatini ekmilerdir. Baarlarnn aslnda kendilerine H.O.: ait olmad, yapt ASALA'nn eylemler CIA ve ve KGB tarafndan asndan Ermeniler 2 lke desteklendii grlerine katlyor musunuz? ASALA'nn nitelik yapmay, malzeme ise incelendiinde muhakkak uluslararas g desteklidir. KGBnin Ermeniler zerinden komnizm propagandas CIAnn zerinden SSCBye kar casusluk faaliyetleri yrtmeyi hedeflediklerini dnrsek, Ermenilerin neden desteklendiklerini de anlayabiliriz. arasndaki ekime de ASALAy dourmutur. ASALA, 20 Ocak 1975'te, Lbnan'da, Bekaa'da kurulmutur. 1960lardan itibaren ASALA gndeme getirildi. 1972 ylnda Trk bykelimizin ldrlmesi ile faaliyetlerine baladklar grlmektedir. ASALAnn yapamayacaklarn eylemlerine grmekteyiz. bakldnda ASALA tek bana kurulup eylem eylemler rgt

yapldnda dahi, Ermeni milleti tarafndan bilinmiyorlard. rgt yeleri Bekaada eitilmilerdir. 40 eylem bittikten ve eitimler tamamlandktan sonra uluslararas gler sahneden ekilmitir ve Ermenilere teslim edilmitir Neden Ermeni tehcirinden 50-60 yl sonra ASALA ile Ermeni terr balamtr? Neden bu kadar sene aradan getikten sonra bu tr kanl

131

eylemler yaplmtr? Bu noktada, ASALA terrnn Kbrs harekatndan sonra balamasn ise dikkat ekici buluyorum. Trkiyenin Kbrs almas istenmiyordu. Uluslararas glerin bu durumu gz ard etmeyecei dncesindeyim. Kbrs alndktan sonra eylemlerin daha ok artt grlmektedir. Ermeniler kkrtlmtr. 1915lerde meydana gelen olay neden 1974 de ortaya kt? dndrcdr. 1980lerden sonra dnya 2 kutuplu dzenden km 1990lara doru Rusya havlu atmtr. Bu yeni dnemde ABD g kazanmtr. ASALA ya artk ihtiya kalmam ve ASALA Ermenilere teslime edilmitir. Uluslararas glerin ne yapacan nceden kestirmek, bilmek mmkn deildir, bunu bilemediimiz iin de birok olay aniden meydana gelmektedir. rnein en son Malatyada meydana gelen olay. Bu tr bir eylem 3 ocuun tek bana yapabilecei bir eylem deil. Terr safhasnn bitirilerek, ikinci safhaya geildii dncesindeyim. Yeni almlar peindeler, dnya parlamentolarnda karar alma aamasna geldiler. Dnyada terr denilince artk herkes ayn eyi anlyor ve terr artk kabul grmyor. Yeni almda Ermeni soykrmn dnya parlamentolarnda kabul ettirmek ve Trkiyeyi mahkemelerde mahkum ettirmek istiyorlar. Bunun sreceini inanyorum ve birilerinin bunu organize ettiini dnyorum. Z.K.: Psikolojik olarak Trkiyeyi sarsp soykrm yaptk dedirtip final sahnesini mi oynamak istiyorlar? H.O.: Evet mmkndr. nmzdeki dnemde karlaacamz senaryolar bunlar, ama kurtulu sava ruhumuzu blp paralamak. Ayrca, bu sralarda, baz bykelilerimiz tarafndan ne srlen Trkiyede kendi kendimizi mahkemeye vermek gibi bir eilim var. Kendi kendimizi mahkemeye vererek hakllmz savunmamalyz. Ermeniler bir ey iddia ediyorsa, ispatlamak istiyorsa kendileri mahkemeye gitmelidir. Trkiyenin Lahey Adalet Divanna gitmesinden bahsediyorum, bunu yaparak peinen baz eyleri kabul etmi gibi oluyoruz. Byle bir problemimiz var.

132

Z.K.: ASALA terrnn Trkiye-Ermeni ilikilerine etksi nasl olmutur ? H.O.: ASALA vastas ile bizler Ermeni sorununu rendik. Ancak unu da unutmamak gerekir ki ASALA varken Ermeni devleti diye bir devlet yoktu. Ermeni devleti 1992 ylnda kurulmutur. Dolays ile ASALA zerinden bir devlet politikas gdlmesi ok yanl bir tutum olur. Terr rgtnn bu kadar kompleks bir eylem yapma ans yoktur. Bu rgt organize edilmi ve rgt zerinden hesaplamalar yaplmtr. Verecekleri mesajlarda vermilerdir. Daha sonra ise rgt delil karartmak iin Ermenilere teslim etmilerdir. Z.K.: ASALA terr rgtnn kurulmasnda ve eylemlerinde, birinci etken olarak veya destekleyicileri arasnda kimi veya kimleri gryorsunuz? H.O.: Yar yarya KGB ve CIA, etkinlikleri ise zaman zaman deiir. Aslnda organik bir rgt yoktur. KGB ve CIA eylem yapm , ASALA stlenmitir. Z.K.: H.O.: ASALA eylemlerini yurtiinde deil de yurtdnda ve

diplomatlarmza ynelik yapmtr, sizce bunun nedeni nedir? lk neden uluslararas dikkatleri zerlerine ekmekti, Trkiyedeki Ermeniler zaten bu ie karmamlardr ki! Trkiyede Esenboada olmutur, onun da faili yakalanmtr, hzl bir ekilde de idam edilmitir, konu konuyu ayor ama, idam edilmese rgtn btn balantlar ortaya kabilirdi. Hatta bu ocuk itiraf olacakt. zmleme maalesef yaplamad. Trkiyede tek eylem denediler, onun dnda ise Trkiyede farkl isimler altndaki rgtlerde Ermenilerin olduunu grmekteyiz. Orhan Bakryan T KKO rgtn kuran isimdir. Bunu da ek bilgi olarak vermek isterim, T KKO daha ok etnik kkene dayal bir rgt olduu iin Ermenilerin de youn bir ekilde olduu syleniyor. ASALA eylemlerine kar Trkiyedeki Ermenilerin ciddi tepki verdikleri bilinir,Taksim meydannda Ermeni bir vatandamz tepkisini kendini yakarak gstermi ve lmtr, Trkiye de Ermeniler kendilerine destek ve ortam

133

bulamamlardr, aksine tepki almlardr. Burada ayrm iyi yaplmaldr, Ermeniler ayr ASALA ayrdr. Z.K.: Peki Trkiye herhangi bir yaptrm uygulam mdr? H.O.: Ermenistan bamszln ilan edince, ilk tanyan devlet Trkiye olmutur. Tandk, ancak diplomatik ba kurulmad. Ermenistan kurulur kurulmaz Azerbaycan ile Karaba sorunu yaad ve sava oldu. Ermenistan Karaba ald gibi yedi tane yerleim merkezini ele geirdi, ardndan Hocal Katliam oldu. Bu gelimelerin ardndan Trkiye Ermenistan snr kaplarn kapatt, igali gereke gstererek ve art koyarak. Bu sralarda Oskanyan ile Azerbaycan Dileri Bakan yaklak yirminci grmelerini yapyorlar, benim tahminime gre yle bir sonu kabilir. Ermenistan igal ettii yerlerden ekildikten sonra hemen snr kaplarn aarsak sorunlarn yzde altm zlr kanaatindeyim. unu da belirtmek isterim, burada gzden karlmamas gereken bir husus ise; Mays aynda seimler olacak, Karaba konusunda Ermeni halk kendi i dnyasndaki gerekleri hazmedemiyor, yk olduunu dnyorlar. Trkiye bunu kullanmaldr. Ermeniler snr kaplarnn almas ynnde byk aba sarfediyorlar. Trkiye Karaba iktidarn sona erdirilip normal bir iktidarn gelmesi ynnde almalar yapmaldr. Snr kaplarnn kapal tutulmasn faydas bir yaptrm gc oluturmaktr. Bir bilgi olarak syleyim, Azerbaycann Ermeniler ile yllk ticareti 150 milyon dolardr, neredeyse Trkiyeni iki katdr. Z.K: Ermeni sorununun Parlamentolarda kabul nereye doru gidiin iareti, bunu nasl yorumluyor sunuz? H.O.: Tekrar ifade ediyorum. Ermeni sorunu Ermeniler ile deil, Ermeniler zerinden karlar olanlarndr. Strateji belirleyip bu yolda adm adm ilerliyorlar, byle bir alm var, bizim yapmamz gereken bu almlar sekteye uratmak ve karlk vermemizdir. Parlamentolar nezdinde bu konuyu kabul eden devletler ile bizim birebir dayatmamz gerekmektedir.

134

Uruguaydan balayarak niin kabul ettiniz ? gerekeleriniz nelerdir ? eklinde ve dahas geri ekmeleri ynnde Trkiye ne yaplmas gerekse onu yapmaldr. Neticede parlamentoda alnan bir karardr, deitirilebilinir. Ayrca, hangi parlamento bu karar karrsa karsn biz bunu tanmyoruz, karar alan devletleri de imdiden ikaz ediyoruz eklinde deklarasyon yaynlanmaldr. Yine, Ermeniler ile nmzdeki dnemde atlacak yeni admlarda onlardan nce haberler yapmamz gerekecektir. Z.K.: Ne gibi haberler? H.O.: Ben Ermenileri e ayryorum. Birincisi, Diaspora Ermenileri, ikincisi Ermenistan Ermenileri, ncs Trkiye Ermenileri. En yakn grdmzden balayarak ilikileri ok salam tutmalyz ve bunu btn dnyaya gstermeliyiz. Yani dnya lkeleri halen Trkiyede Ermenilerin ok zor artlarda yaadklarn hatta Trkiyede hi bir Ermeninin yaamadn dnmektedirler. Bu dnceler yok edilmelidir. Bunun iinde Trkiye Ermenilerini ok daha cesur hale getirmek gerekmektedir. Diaspora Ermenilerinin lehte gr bildirmeleri iin onlarn da nn amamz gereklidir. Ermenistan ile ise, paket program koyup onu aklamak sureti ile ilikilerimizi dzenlemeliyiz. Z.K.: Trkiye Dileri ve sivil toplum rgtlerinin ASALAya alar ve nerileri ne yndedir? H.O.: Dilerimizin bu konuya daha ok duygusal yaklatklar dncesindeyim. Neticede 40 tane ok kymetli mesai arkadalarn kaybetmilerdir. Daha ok duygusal ve tepkisel yaklam sergilemilerdir. Dileri bu konuda biraz souk ve geri duruyor, benim tesbitim bu ekildedir. Konu telene telene bugnlere gelindi. 22 ubatta Ermeni Patrii ile bir grme yaptm onun ifadesi u: Trkiyede cesur kararlar alabilen siyasi ve brokratlara ihtiyacmz var. Rahmetli Alparslan Trke vefatndan nce Petrosyan ile grme yapmtr, bu grmeler ilikileri bir noktaya getirmitir, vefatya birlikte ve Petrosyan devrilince grmeler bitmitir. bak

135

Trkiye ile Ermeniler arasnda aslnda zlemeyecek hi bir problem yoktur. 1915deki olaylar her iki taraf iinde acdr. Hakllmz hakszla dntrmeden uluslararas platformlarda zm yolllar aranmaldr. Tarihi belgelerle iyi duygular harekete geirerek atlmc hareketler yaplmaldr. Osmanl mparatorluunda Hrstiyan, Ermeni, Yahudi, Mslman bir arada yaard. Avrupa 16.y.yda kendi varln ortaya koyunca Osmanl mparatoluunu paralama yoluna gitti. arasnda uygulanmaktadr. Z.K.: Tehcirin 100. ylnda eylemlerin olabilecei ynnde grler bulunmaktadr? Katlyor musunuz? H.O.: Muhtemel olabilir, abalar sarfediyorlar. Trkiyede bu gayretsizliini devam ettirirse neticede Allah alana verir. Maalesef Trkiye kurumlar arasnda bile bir konsorsiyum oluturma da dahi bir birliktelik salayamam, atlak sesler kmaktadr. Bu konuda ciddi almalar yaplmyor. Gn gnne takip yaplmyor. Bunu yapamazsak 2015 ylnda Ermeniler ve Ermeniler zerinde hesaplar yapanlarn kazanm anslar yksek olacaktr. Benim nerim 100. ylda Ermenilere ar yaplp Trkiyede yaayabilirsiniz, gelebilirsiniz mesaj vermek eklinde olur du. Bu iyi bir alm olabilir, dolays ile Ermenilerin iddialarnn bir ou da bertaraf edilmi olur. Ayrca, Ermeniler ile siyasi ilikilerimizi Trkiyenin kontrolnde ciddi manada zmeye alrdm. Z.K.: Ermenilerin gelmelerinde bir saknca yok mu sizce? H.O.: Bunda bir saknca olacan zannetmiyorum. Biz kucaklayan millet olmalyz. Amak durumundayz baz eyleri. Trkiyede zaten 100.000 Ermeni yayor. Ben olay duygusal zeminde deerlendiriyorum. Bu travmatik vakay bir ekilde normal bir ekle dntrmeliyiz. 2015 ylnda Trkiye alm yaparak iddialar bertaraf etmeli ve dnyaya 1915 de soykrm yapmadk ama bu bizimde acmzdr demeli ve tatlya balamaldr. Fatura da Ermenilere kt.

Ermeniler aslnda bunun farkdalar. Ayn metod imdi Trkler ile Krtler

136

Z.K.: Taviz tavizleri getirmez mi? H.O.: Bu taviz deil, anayasal btnlmz devlet btnlmz tanyacaksn ve vatanda olarak yaayacaksn, kanunlar nnde eit. Z.K.: Musul Hatay sorununa dntrlmesin? H.O.: Biz srekli 1873den 1923e kadar toprak kaybettik, bu nedenle bizde srekli korkular olutu. Bundan bir kere kurtulmamz gerekir. Bir devlet 100. yln idrak ettii zaman Trkiye artk blgede blgesel bir g olacaktr, olmakta zorundadr. aksi taktirde yaama ansmz kalmaz. Z.K.: BOP kapsamnda, bildiiniz gibi Irakla balayp ran Suriye ve Trkiyeye doru giden bir sreten bahsediliyor. Topraklarmz atmz zaman bu sreci hzlandryor olmaz myz? H.O.: Biz mparatorluklar kurmu bir devletiz. Her milletten insan yzyllar nce barndrmz, imdi neden korkalm ki! Z.K.: Siyasetilerden ziyade tarihilerin bir araya gelerek bu konuyu incelemesine ve daha ok sivil toplum rgtlerinin bu konuyu aratrarak bir sonuca ulatrmak dncesindeler. Sizin dnceleriniz nelerdir? H.O.: Trkler ile Ermeniler temas halinde olmal, 3. taraflar arada olmamal, iki taraf direkt olarak grmeli. ki tarafn bir arada yapaca alglama ve nemli bir admdr. Devlet tezi irdeleme tahlil ve sonucu getirecektir. tezim var, Trkiyede bu konuyla bamsz balantsz sivil toplum

olmaktan karlmaldr. Daha ok tarihi ve psikolojik bir olaydr. Benim bir ilgilenen birok kurum var, bu konu rgtlerine braklmaldr. Temas siyasetten arndrlmal ve bu konu devletin kurumlar aradan ekilerek, noktalarn deitirmemiz ve glendirmemiz gerekiyor. Bu olayn tarihsel

boyutlarnn yan sra, psikolojik taraflar da mevcut. Ermenileri bu travmadan kurtarmak iin ayn platformda, 3. taraflarn olmad bir ortamda bir araya

137

gelmemiz gerekiyor. zmn kaynann da biz olduunu dnyorum. Ermenistanda gnlk yaama bakldnda Trkiyedekinden bir fark yok, 1000 yllk ortak bir gemi var, halen Trke konuuyorlar, Trk TV kanallarn izliyorlar, bir frsat olsa da bir araya gelsek der gibi bir halleri var. Z.K.: ASALAnn PKK rgt ile balants olduu dile getirilmekte, sizin dnceleriniz nelerdir? Daha somut bir iliki ierisinde olma ihtimali bulunuyor mu? H.O.: Muhtemeldir. PKKnn da uluslararas gler, devletler tarafndan desteklendii dnld zaman bu olaslk gldr. ASALA 'nn ve PKK nn sahipleri ayndr, ama birlii ksa srelidir, uzun dnemde birliktelik olabilecei ihtimali ise zayftr. Tarihi gelimeler incelendiinde Hamidiye alaylarn bilen Ermeniler ile Krtlerin birlikte olamayacan dnmekteyim. nemli bir konuya deinmek istiyorum. 1913-14 l yllarda Krt-Ermeni birlii oluturuldu, 1915 tehciri ile rgt atl kald ve Lbnan a tand. Haugen rgtnn imdiler de faaliyette olduklar hakknda eitli grler yer almakta, bunun ise daha ciddi bir tehlike olduunu dnyorum Z.K.: ASALA ve PKKnn birbirinin devam ynnde olduu grler bulunmaktadr, biri bitince dierinin balayaca grlerine katlyor musunuz? H.O.: Ben Douda grev yapyorum, grdm PKK bitmek zeredir. Trkiye artk yetmilerin Trkiyesi deil! Bu da ekonomi ile ilgilidir. u an olmamz gereken yerde deiliz. Z.K.: Benzer ekilde, ASALAnn PKKnn iinde devam ettii ynndeki dncelere katlyor musunuz? H.O.: Kanaatim, devam ettii ynnde deildir. Kendilerini lavedip PKK ierisinde olacaklarn sanmyorum. Ancak PKK ierisinde Ermeni kkenli terristlerin olduu sylenmektedir. Bunun yannda Trkiyedeki sol rgtlerin iinde Ermeni kkenli kiilerin de olduunu adliyeye intikal etmi bilgilerden

138

dolay biliyoruz. Bunun nedenini bilmiyoruz. ASALA ile bu rgtlerin organik balar zerine masaya yatrlm bir alma da yoktur. Z.K.: T.C. Devleti ASALAnn bu eylemleri karsnda ne tr bir nlem almtr? Dncelerinizi bizimle paylar msnz? H.O.: Trkiyede kamuoyu tepki verince eylemlere tepki dodu ve ASALAya kar ciddi eylemler yapld, eylemlerin kimler tarafndan yapld konusunda ise eitli speklasyonlar vardr. Z.K.: Ne yapmalyz? Son olarak eklemek istedikleriniz nelerdir? H.O.: Trkiyede ciddi etki yapan eylemlere imza atan ASALAnn arkasnda kimlerin olduunu bilmiyoruz, nk eylemleri yapanlar hibirisi yakalanamamtr. Uluslararas glerin oyunu olduu ve ASALA zerindeki karlarnn son bulmasyla Ermenilere teslim edildii, Ermeniler tarafndan duygusal olarak sahiplendiini, Ermeniler adna eylem yapmaya balaynca kendilerini ele verdiklerini ve daha sonra orap sk gibi sonlarnn geldiini syleyebiliriz. u anda resmen ve fiilen ASALA diye bir rgt yoktur. Almlar yapmalyz. Ermeni sorunu Ermeniler ile balayan, Ermeniler ile ilgili bir sorun deildir. Oyuncak olmaktan kurtulmalyz, Milli bilinci ve ekonomik gelimeyi salayp uluslararas platformda varz diyebilmeliyiz. Biz u an onlarn belirledii problemlerle bouuyoruz, ASALA bunlardan en nemlisi ve kanls idi. Olaylar kendi tarzmzda zmeliyiz. Kyamete kadar varlmz hr ve bamsz srdreceiz. Bu inanla Trkiye Cumhuriyeti Devletimizi yaatmalyz. Z.K.: nancmz sonsuzdur, verdiiniz deerli bilgiler iin ok teekkr ederim. H.O.: Ben teekkr ederim.

139

EK-3 Ermeni Sorununun Tarihsel Geliimi ve Ermeni Terr rgtlerinin Eylemleri 1, 2, 3 Ermeni topraklarnn mparator II. Basileios tarafndan Bizans topraklarna katlmas zerine 40 bin Ermeni Anadolu'ya srgn edildi. Ermeni hanedanlar Bizans mparatoru IX. Konstantin tarafndan katledilerek yok edildi. Sultan Turul Bey dneminde Seluklulara balanan Ermenilere zerklik verildi. Ermeniler Hallarla ibirlii yaptlar. Fatih Sultan Mehmed, Bursa'daki Ermeni Piskoposu Hovakim'i (Ovakim) stanbul'a getirterek kendisine Patrik unvann verdi ve Ermenilere birok haklar tand. Trk matbaasnn kurulmasndan 160 yl kadar nce Venedik'te matbaaclk eitimi grm olan Sivasl Apkar adndaki bir papaza stanbul'da bir Ermeni matbaas amas iin izin verildi. lk resmi Ermeni Okulu, Amira Miricanyan ve nork Mgrd tarafndan Kumkap Fc Sokak'ta kuruldu. Artin Bezciyan adl Ermeni, Kumkap'da Bezciyan Okulu'nu kurdu. Patrik Karabet, Ermenice gramer okutan Kumkap Okulu'nu Patrikhane'nin himayesine ald. (22 Ekim) Ermeni Maarif Komisyonu kuruldu.

1022

1046 1054 1098 1461

1567

1790 1823 1824 1853

1 2

http://www.atukad.org.tr/kronoloji.asp http://www.gozlemci.net/?id=2338-gecmisten-gunumuze-Ermeni-sorunu-1 3 Recep Karacakaya, Kaynakal Ermeni Meselesi Kronolojisi (1878-1923). stanbul, Devlet Arivleri Genel Mdrl,Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:52, 2001.

140

1876 1877

Kurulan Mecliste Ermeni milletvekilleri de katld. (7 Aralk) Ermeni Milli Meclisi, Ermeni halknn askere yazlarak savaa katlma kararn ald. (13 Nisan) stanbul Ermeni Patrii Nerses, ngiltere Dileri Bakan Salisbury'ye gnderdii muhtrada, Trklerle beraber yaayamayacaklarn bildirdi. (13 Temmuz) Berlin Anlamas imzaland. Bu anlamaya, Osmanl Ermenileriyle ilgili 61. madde eklendi. (3 Austos) ngiltere Dileri Bakan Lord Salisbury, stanbul Bykelisi Layard'a gnderdii talimatta, Osmanl Hkmeti'nin Dou'da reformlara balamas gerektiini bildirdi. (20 Haziran) Erzurum syan

1878

1890

(Temmuz) Kumkap Nmayii Birinci Sason syan Merzifon, Kayseri, Yozgat isyanlar (30 Eyll) Babali olay

1892 - 1893

1895

Kasm aynda, Ermenilerin Mara'ta isyan teebbs 30 Ekim stanbul'da Ermeni eylemi (1 Haziran) I. Van isyan

1896 (26 Austos) Osmanl Bankas Olay Ermeni dilcilerden H. Acaryan, "Ermeni Dili'ne Trk Dili'nin Tesiri ve Ermenilerin Trke'den Aldklar Szler" adnda bir eser yazd. kinci Sason isyan

1902 1904

141

1905

(21 Temmuz) Yldz Camii'nde, Osmanl Padiah II. Abdlhamid'e suikast teebbs. Ermenilerin Jamanak adl gazetesi yayn hayatna balad.

1908

kinci Meclis ald ve Ermeni komitecilerden bazlar Millet Meclisi'ne girdi. (14 Nisan) Adana'da Ermeni isyan (15 Nisan) II. Van syan (24 Nisan) Osmanl Devleti aleyhinde faaliyette bulunan Ermeni komiteleri kapatld. Bu komitelerin idarecilerinden 2345 kii tutukland.

1909

1915 (3 Mays) Ermeniler Van'da byk bir katliama giritiler. (27 Mays) Yer Deitirme (Tehcir) Kanunu karld. (1 ubat) Ermeni komitac Arak, Bayburt'ta katliam yapt. (25 Nisan) Ermeni komiteciler, Kars'n dousundaki Subatan kynde 750 Mslman' katletti. (1 Mays) Ermeni komitaclar, Kars'ta, aralarnda ocuklarn da bulunduu 60 Mslman' katletti. (20 Kasm) Osmanl brokrasisinde st dzeyde grev yapan Bogos Nubar Paa ve erif Paa, Ermeni-Krt bamszlk belgesini imzaladlar. (12 Ocak) 450 kiilik Ermeni svari birlii, Antep'in Arapdar kynde Mslmanlara ikence yapt. 1920 (2 Aralk) Gmr Anlamas imzaland.

1918

1919

142

(15 Mart) Talat Paa, Berlin'de Ermeniler tarafndan katledildi. (6 Aralk) Sait Halim Paa'y Ermeniler Roma'da katletti (16 Mart) Moskova Anlamas imzaland. 1921 (18 Mart) Ermeni Misak Torlakyan, Azerbaycan ileri Bakan Cevanir Han', Tepeba'ndaki Pera Palas Oteli nnde ldrd. (13 Ekim) Kars Anlamas imzaland. (22 Temmuz) Cemal Paa, Tiflis'te Ermeniler tarafndan katledildi. Ermeni asll Mnib Boya, Van milletvekili olarak meclise girdi. 1923 (24 Temmuz) Lozan Anlamas imzaland. Franz Werfel'in, "Musa Da'da Krk Gn" adl roman, ABD'de ngilizce yaymland. (15 Aralk) Pangalt Ermeni Kilisesi'nde toplanan bir grup Ermeni, Franz Werfel'in, "Musa Da'da Krk Gn" adl eserini "Trk milleti hakknda iftiralarla dolu olduu" gerekesiyle yakt. Franz Werfel'in, "Musa Da'da Krk Gn" adl eserinin Fransa'da yaymlanmas, Trk basnnn tepkisini ekti. Cevat Rfat Atilhan, "Musa Da" adnda kitap yazarak, Franz Werfel'in eserinin gerekleri yanstmadn bildirdi. 1937 Werfel'in, "Musa Da'da Krk Gn" adl eserinin filme alnmasnn engellenmesi, ABD Dileri Bakanl nezdinde gndeme geldi. 1943 Ermeni asll Ber Trker Keresteci, Afyonkarahisar milletvekili oldu.

1922

1934

1935

1936

143

1957

Mgrd ellefyan, 27 Ekim seimlerinde, Demokrat Parti listesinden stanbul milletvekili seildi. (24 Aralk) Kbrs Dileri Bakan Kipriyanu Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi'nde "Ermeni Meselesini" ortaya atarak Trkiye aleyhine karar karmaya alt. (24 Nisan) Brezilya'nn Sao Paulo kentinde, Ermeniler tarafndan Trkiye aleyhine gsteri dzenlendi. (24 Nisan) Londra'da, Trk Elilii nnde Ermeniler tarafndan gsteri yry tertip edildi. (27 Ocak) Trkiye'nin Los Angeles Bakonsolosu Mehmet Baydar ve yardmcs Bahadr Demir, Mgrd Yankyan adl Ermeni tarafndan katledildi. (20 Ocak) ASALA (Gizli Ermeni Kurtulu Ordusu) rgt kuruldu. (22 Ekim) Viyana'da, Bykeli Dani Tunalgil katledildi. (24 Ekim) Paris'te, Bykeli smail Erez ile polis Talip Yener katledildi. (16 ubat) Beyrut Bykelilii Birinci Katibi Oktay Cerit katledildi.

1964

1965 1969

1973

1975

1976

(28 Mays) Zrih alma Ataelii Brosu bombaland. Saldrnn faili olduu anlalan Noubar Soufoyan adl bir Ermeni yakaland, yargland ve suu sabit grlerek 15 ay hapis cezasna arptrld. (29 Mays) stanbul Yeilky Havaalan'na ve Sirkeci garna patlayc madde atld, saldrda 4 kii ld ve 31 kii yaraland. Saldrlar "Ar Ermeni Hareketleri rgt" stlendi.

1977 (9 Haziran) Vatikan Bykelisi Taha Carm katledildi.

144

(3 Ocak) Brksel Bykelilii'ne patlayc madde atld. Saldry "Ermeni Yeni Direni rgt" stlendi. (3 Ocak) Londra'daki Trk bankasna patlayc madde atld. Saldry "Ermeni Yeni Direni rgt" stlendi. (2 Haziran) Madrid'de, Bykeli Zeki Kunaralp'n ei Necla Kunaralp ve emekli Bykeli Beir Balcolu katledildi. 1978 (8 Temmuz) Paris Bykelilii alma Ataelii ve Trkiye Turizm Brosuna patlayc maddeler atld. Saldry "Ermeni Soykrm Adalet Komandolar" stlendi. (6 Aralk) Cenevre Bakonsolosluu'na patlayc madde atld. Saldry "Ermeni Yeni Direni rgt" stlendi. (17 Aralk) THY Cenevre Brosuna patlayc madde atld. Saldry ASALA stlendi. (15 Nisan) Yunan Hkmeti, Atina'nn Nea Simirna meydannda "'Ermeni ntikam Ant"nn dikilmesine izin verdi. (22 Austos) Cenevre Bakonsolosluu'nda Konsolos Yardmcs Niyazi Adal'ya kar suikast dzenlendi. Saldrda 3 kii yaraland. Saldry ASALA stlendi. (27 Austos) THY Frankfurt Brosuna patlayc madde atld. Saldry ASALA stlendi. 1979 (4 Ekim) THY Kopenhag Brosuna patlayc madde atld. Saldry ASALA stlendi. (12 Ekim) Lahey'de, Amsterdam Bykelisi zdemir Benler'in olu Ahmet Benler katledildi. (22 Aralk) Paris'te Turizm Maviri Ylmaz olpan katledildi.

145

(10 Ocak) ASALA, THY Tahran Brosuna bombal saldrda bulundu. (6 ubat) Bykeli Doan Trkmen, Bern'de saldr sonucu yaraland. (10 Mart) Ermeni terristler THYnin Roma Brosunu bombaladlar. Saldrda 2 talyan hayatn kaybetti, 14 talyan da yaraland. (8 Nisan) ASALA, Sayda toplantsnda, Krtlerle Ermeniler arasnda benzerlik olduunu iddia ederek Krtleri kan kardei olarak ilan etti. (17 Nisan) Vatikan Bykelisi Vecdi Trel silahl saldrya urad. Koruma grevlisi Tahsin Gven yaraland. 1980 (19 Nisan) ASALA, Marsilya Trk Konsolosluu'na roketatarl saldr dzenledi. (31 Temmuz) Atina dari Ataemiz Galip zmen ve kz Neslihan zmen acmaszca katledildi. (5 Austos) Lyon'da, Ermeniler tarafndan konsolosluun baslmas sonucu Kadir Atlgan, Ramazan Sefer, Kavas Bozda ve Hseyin Toprak adl vatandalar yaraland. (26 Eyll) Paris'te, Basn Ataemiz Seluk Bakkalba silahl saldrya urad ve ar yaraland. (10 Kasm) ASALA rgt, Strasburg Trk Konsolosluu'na bir saldr dzenledi. (17 Aralk) Sidney Bakonsolosu ark Arkyan ile koruma polisi Engin Sever katledildi. (13 Ocak) Paris Bykelilii Maliye Maviri Ahmet Erbeyli'nin arabasna bomba konuldu; Erbeyli lmden dnd. 1981 (4 Mart) Paris'te alma Maviri Reat Moral ile din grevlisi Tecelli Ar ehit edildi. (3 Nisan) Kopenhag'da, alma Maviri Cavit Demir, evine giderken Ermeni terristlerce kurunland ve ar

146

ekilde yaraland. (9 Haziran) Cenevre'de, szlemeli sekreter olarak grev yapan Mehmet S. Yergz katledildi. Olay ASALA stlendi. (24 Eyll) Paris Bakonsolosluu'nu basan Ermeniler, gvenlik grevlisi Cemal zen'i acmaszca katlettiler. (3 Ekim) Roma Bykelilii 2. Katibi Gkberk Ergenekon, Ermeni terristlerin silahl saldrsna urad ve ar yaralanarak saldrdan kurtuldu. (27 Kasm) Avrupa'da bulunan "Ermeni renciler Birlii" ile "'Krt renci Dernei", Londra'da ortak bildiri yaynladlar. (28 Ocak) Los Angeles'da, Bakonsolos Kemal Arkan, Harry Sasunyan ve Kirkor Saliba tarafndan katledildi. (8 Nisan) Ottowa Bykelilii Ticari Maviri Kemalettin Kani Gngr silahl saldr sonucu yaraland. (5 Mays) ABD'nin Boston Blgesi Fahri Konsolosu Okan Gndz katledildi. (7 Haziran) Lizbon Bykelilii dari Ataesi Erkut Akbay katledildi. Bu arada, Ottowa Bykelilii Askeri Ataesi Atilla Altkat, Bulgaristan Burgaz Bakonsolosluu dari Ataesi Bora Selkan ve Lizbon Bykelilii Maslahatgzar Yurtsev Mholu'nun ei Cahide Mholu da silahl saldrya uradlar. Trkiye'nin Kanada Bykelilii grevinde bulunan Cokun Krca da, silahl saldrya urad. (7 Austos) 3 Ermeni terrist, Ankara Esenboa Havaalanna silahl, bombal saldr dzenlediler ve katliam yaptlar. Otomatik silahlarla ve bombalarla orada bulunanlara saldran terristler, 3' emniyet grevlisi olan toplam 9 kiiyi ldrdler ve 78 kiiyi yaraladlar. Levon Ekmekiyan isimli terrist yakaland (10 Austos) Artin Penik adl Ermeni, Esenboa katliamndan duyduu znty dile getirerek, kendini yakmak suretiyle Ermeni terrn lanetledi.

1982

147

(29 Ocak) Levon Ekmekiyan, 1982 yl Esenboa baskn nedeniyle Ankara'da idam edildi. Harut Levonyan ve Rafi Elbekyan adl iki Ermeni militan tarafndan Trkiye'nin Yugoslavya Bykelisi'ne dzenlenen suikast srasnda, yoldan geen bir Belgrad'l ld. 1983 (15 Temmuz) ASALA mensubu terristler, Paris Orly Havaliman THY Brosuna bombal saldr dzenledi. Olayda, 4' Fransz, 2'si Trk, 1'i ABD'li ve 1'i sve'li olmak zere toplam 8 kii hayatn kaybetti. 60 kii de yaraland. (27 Temmuz) Trkiye'nin Lizbon Bykelilii'ni basan 5 Ermeni l olarak ele geirildi. (12 Mart) Ottowa Bykelilii, silahl, bombal 3 Ermeni terrist tarafndan basld. Kanada'l koruma grevlilerinden biri vurulup ldrld. Bykeli Cokun Krca yaral olarak kurtuldu. (21 Ocak) Ermeniler, Haclar kentine bombal saldr dzenledi. Saldrda 3 Sovyet askeri ile 2 Azeri ld. Ermeniler ayrca, Azerbaycan'n Sesi gazetesi muhabiri Savatin Askerova'y katletti. (13 Nisan) Karaba'da, Ermeniler ile Azeriler arasnda atmalar kt. Azeri kyleri Ermeniler tarafndan top ateine tutuldu. (23 Nisan) Sua kasabasna bal Azeri kyleri, Ermeni kylerinden alan top ve makineli tfek ateine maruz kald. Olayda 3 Azeri ld, 3 ev ykld, 3 ev de oturulamaz hale geldi. (26 Nisan) Karaba blgesinde 4 Azeri gvenlik grevlisi ldrld. Olay "Karaba Savalar" adl Ermeni rgt stlendi. (23 Eyll) Ermenistan bamszln ilan etti. (26 Aralk) Sovyetler Birlii dald. 23 Eyll'de bamszln ilan eden Ermenistan fiilen ve hukuken bamsz oldu.

1985

1991

148

1996

Levon Ter-Petrosyan, ikinci defa Ermenistan Devlet Bakan seildi. (20 Mart) Tanaksutyun rgt liderlerinden Robert Koaryan, Ermenistan Babakan oldu. (20 Aralk) Ermeniler, Surp Agop Hastanesi'nin 160. yldnmn ylba leniyle birlikte kutladlar. Trkiye Gazeteciler Cemiyeti, 1997 Sedat Simavi dl'n gazetecilik dalnda Garbis zatay'a verdi. Cumhurbakan Sleyman Demirel, Jamanak gazetesinin 90. kurulu yldnm vesilesiyle, gazetenin editr Ara Kounyan' Cumhurbakanl kknde kabul etti. (ubat) Ermenistan Devlet Bakan Levon TerPetrosyan istifa etti. Bylece Robert Koaryan'a liderlik yolu ald. Petrosyan, Karaba'da bar istedii iin ar milliyetilerin tepkisini ekmiti. (ubat) Petrosyan'n istifasn deerlendiren Azerbaycan Halk Cephesi Bakan Elibey, Koaryan'n gemite Ruslar arkasna alarak Karaba'da Azerbaycan'a kar ayaklandn bildirdi. (30 Mart) Koaryan, Ermenistan Devlet Bakanl'na seildi. (Temmuz) Blc rgt PKK'nn eleba Abdullah calan, Ermenistan ynetiminden, rgte zel ky tahsis edilmesini istedi. (5 Haziran) Trkiye ve Ermenistan Karadeniz Ekonomik birlii (KE ) rgt artn dier 9 lke ile birlikte imzaladlar.4 (14 Ekim) Mesrob Mutafyan, Trkiye Ermenileri 84. Patrii seildi.

1997

1998

dris Bal, 21. Yzylda Trk D Politikas, Ankara, AGAM Yaynlar, 2006, s.441.

149

EK- 4 Ermeni Terrne Verilen Kayplarmz 1973-1984 yllar arasnda Ermeni terrne verilen kayplarmz ile ilgili bilgiler aada sunulmutur. 1 MEHMET BAYDAR, 27 Ocak 1973, Los Angeles / ABD

Trk vatandalarna ynelik Ermeni saldrlar, 1973 ylnda balad. Trkiye'nin Los Angeles Bakonsolosu Mehmet BAYDAR ve Konsolos Bahadr DEM R, 78 yandaki Amerikan uyruklu Ermeni Geourgen (Karakn) Yanikian tarafndan ehit edildi. Elinde bulunan Abdlhamit'e ait bir tabloyu Trkiye ye armaan etmek istediini bildirerek, Baydar ve Demir'i Santa Barbara'daki Baltimore Oteline davet eden Yanikian, iki diplomat otelde silahla zerlerine ate aarak ldrd. Cinayetten sonra tutuklanan ve mebbet hapis cezasna arptrlan Yanikian, 31 Aralk 1984 tarihinde af ile serbest brakld. Yanikian, serbest kaldktan ksa bir sre sonra ld. Trk diplomatlara kar ilk saldn olarak nitelenen bu olay, daha sonra bir cinayetler zincirini balatt ve rgtl Ermeni terrne rnek oluturdu

http://www.belgenet.com/arsiv/Ermeniteror.html

150

BAHADIR DEM R, 27 Ocak 1973, Los Angeles / ABD Trk vatandalarna ynelik Ermeni saldrlar, 1973 ylnda balad. Trkiye'nin Los Angeles Bakonsolosu Mehmet BAYDAR ve Konsolos Bahadr DEM R, 78 yandaki Amerikan uyruklu Ermeni Geourgen (Karakn) Yanikian tarafndan ehit edildi

DAN TUNALIG L, 2 Ekim 1975, Viyana / Avusturya Trkiye'nin Viyana Bykelisi Dan TUNALIG L,

Bykelilii basan 3

terrist tarafndan ehit edildi. 20

ubat 1975'de Beyrut'taki THY brosu bombaland. Olay, Gizli Ermeni Ordusu Esir Yanikiyan Gurubu stlendi. Olay yerine braklan mektupta, "Ermenilerin hakl davasnda emperyalistlere kar mcadele edilecei, eylemlerin Trkiye, ran ve ABD'yi hedef alaca, bu bombalama eyleminin de bir balang olduu" bildirildi. 22 Ekim 1975 tarihinde, otomatik silahl 3 kii, Trkiye'nin Viyana Bykelilii'ne girerek kapdakileri etkisiz hale getirdikten sonra Bykeli'nin makam odasna girdiler. Burada Dani Tunalgil'e Trke, "Siz Sefir misiniz?" diye soran ve "Evet" yantn alan saldrganlar, Tunalgil'i otomatik silahlarla taradlar. Tunalgil, olay yerinde can verdi. 3 terrist, hzla binadan karak, bir otomobille uzaklatlar.

151

TAL P YENER, 24 Ekim 1975, Paris / Fransa Trkiye'nin Paris Bykelisi smail EREZ ve makam ofr Talip YENER, bykelilik yaknlarnda katledildi. Bykeli Erez'in makam arac, yerel saatle 13.30 sralarnda Bykelilik yaknndaki Seine Nehri zerindeki Bir Hakeim Kprs'nde pusuya drld. smail Erez ve makam ofr Talip Yener, otomatik silahlarla taranarak ldrld. Saldry "Ermeni Soykrm Adalet Komandolar" adl rgt stlendi.

OKTAR C R T, 16 ubat 1976, Beyrut / Lbnan Trkiye'nin Beyrut Bykelilii Bakatibi Oktar

C R T, bir salonda otururken, Ermeni terrizminin kurban oldu. Saldry ASALA stlendi. ASALA ilk kez bu cinayetle adn ortaya att.

TAHA CARIM, 9 Haziran 1977, Roma / talya Trkiye'nin Vatikan Bykelisi Taha CARIM, bykelilik

ikametgahnn nnde iki terristin at ate sonucu ld. Saldry bu kez "Ermeni Soykrm Adalet Komandolar" adl rgt stlendi. NECLA KUNERALP, 2 Haziran 1978, Madrid / spanya Trkiye'nin Madrid Bykelisi Zeki KUNERALP'in makam aracna 3 terrist tarafndan ate ald. Arabada bulunan bykelinin ei Necla

152

KUNERALP ile emekli bykeli Beir BALCIOLU, hayatlarn kaybettiler. Saldry "Ermeni Soykrm Adalet Komandolar" adl rgt stlendi. Bu olayda, ilk kez bir yabanc da Ermeni terristlerin Trklere ynelik saldrs srasnda ld. Makam ofr kurunlarna hedef oldu. spanyol Antonio TORRES, terristlerin

BE R BALCIOLU, 2 Haziran 1978, Madrid / spanya Trkiye'nin Madrid Bykelisi Zeki KUNERALP'in makam aracna 3 terrist tarafndan ate ald. Arabada bulunan bykelinin ei Necla KUNERALP ile emekli bykeli Beir BALCIOLU, hayatlarn kaybettiler. Saldry "Ermeni Soykrm Adalet Komandolar" adl rgt stlendi.

AHMET BENLER, 12 Ekim 1979, Lahey / Hollanda Hollanda'daki Trkiye Bykelisi zdemir BENLER'in olu Ahmet BENLER, silahl saldr sonucu ldrld. Olay bu kez hem "Ermeni Soykrm Adalet Komandolar" hem de ASALA ayr ayr stlendi.

153

YILMAZ OLPAN, 22 Aralk 1979, Paris / Fransa Trkiye'nin Paris Turizm Maviri Ylmaz OLPAN, bir terristin saldrs sonucu katledildi. Bu olay, Ermeni terrizminin Paris'teki ikinci saldrs oldu. Olaydan sonra haber ajanslarna telefon eden bir kii, Roma, Madrid ve Paris'teki eylemlerden "Ermeni Soykrm Komandolar" adl rgtn sorumlu olduunu bildirerek, "Trk Hkmeti Ermenilere hak tanmad iin Avrupa'daki Trk diplomatlarn ldryoruz" dedi.

REAT MORAL , 4 Mart 1981, Paris / Fransa Trkiye'nin Paris Bykelilii alma Ataesi Reat MORAL ile din grevlisi Tecelli ARI, alma Ataelii'nden kp arabaya binecekleri srada 2 terristin saldrsna uradlar. Morali saldn srasnda hayatn kaybederken, din grevlisi Ar, ar yaral olarak kaldrld hastanede ld. Saldry ASALA stlendi. Bu olay ile Ermeni terrizminin, Paris'teki oldu. Trkiye, Trk diplomatlarn etkin bir ekilde korumad iin Fransaya nota verdi.

TECELL ARI, 4 Mart 1981, Paris / Fransa Trkiye'nin Paris Bykelilii alma Ataesi Reat MORAL ile din grevlisi Tecelli ARI, alma Ataelii'nden kp arabaya binecekleri srada 2 terristin saldrsna uradlar. Morali saldr srasnda hayatn kaybederken, din grevlisi Ar, ar yaral olarak kaldrld hastanede ld. Saldry ASALA stlendi. Trkiye, Trk diplomatlarn etkin bir ekilde korumad iin Fransaya nota verdi.

154

M.SAVA YERGUZ, 9 Haziran 1981, Cenevre / svire Trkiye'nin Cenevre Bakonsolosluu Szlemeli Sekreteri Mehmet Sava YERGZ, evine gitmek zere konsolosluktan ayrldktan hemen sonra urad silahl saldrda hayatn kaybetti. Saldry ASALA stlendi. Olaydan sonra yakalanan Lbnan uyruklu Ermeni terrist Mardiros Camgozyan, 15 yl ar hapis cezasna arptrld. CEMAL ZEN, 24 Eyll 1981, Paris / Fransa Trkiye'nin Paris Bakonsolosluu ile Kltr Ataelii'nin bulunduu binay igal eden 4 Ermeni terrist, 56 Trk grevli ve vatanda rehin ald. Terristler, kendilerine mdahale etmek isteyen gvenlik grevlisi Cemal ZEN'i ldrdler, Bakonsolos Kaya NAL' yaraladlar. Ermeni terristler, Trkiye'de siyasi tutuklu 12 kiinin salnarak Paris'e getirilmesini istediler. steklerinin kabul edilmeyeceini anlayan terristler 15 saat sonra polise teslim oldular. Trkiye, Fransa'y bir kez daha uyanrken, Fransa da saldry knad. Olay ASALA stlendi. Saldry gerekletiren 4 Ermeni terrist, Vasken Sakosesliyan, Kevork Abraham Gzyan, Aram Avedis Basmaciyan ve Agop Abraham Turfanyan, 31 Ocak 1984'de Fransa'da 7'er yl hapis cezasna arptrldlar. Mahkemenin sonucu Trkiye'de byk tepkiyle karland. 1981 ylnda ayrca; - 2 Nisan'da Trkiye'nin Kopenhag alma Ataesi Cavit Demir, oturduu apartmann asansrnde urad silahl saldrdan yaral olarak kurtuldu. - 25 Ekim'de Trkiye'nin Roma Bykelilii kinci Katibi Gkberk Ergenekon, yolda yrrken saldrya urad. Ergenekon, olaydan hafif yaralarla kurtuldu.

155

KEMAL ARIKAN, 28 Ocak 1982, Los Angeles / ABD Trkiye'nin Los Angeles Bakonsolosu Kemal ARIKAN ldrld. Ankan'n katili Tanak militan Hampig Sasunyan, mebbet hapis cezasna arptrld.

ORHAN GNDZ, 4 Mays 1982, Boston / ABD Trkiye'nin Boston Fahri Konsolosu Orhan GNDZ, urad silahl saldrda ld.

ERKUT AKBAY, 7 Haziran 1982, Lizbon Portekiz Trkiye'nin Lizbon Bykelilii dari Ataesi Erkut AKBAY

otomobilinde urad silahl saldrda ld. Otomobilde bulunan ei Nadide AKBAY, yaral olarak kaldrld hastanede bir sre sonra yaamn yitirdi.

AT LLA ALTIKAT, 27 Austos 1982, Ottowa / Kanada Trkiye'nin Ottowa Bykelilii Askeri Ataesi Atilla ALTIKAT, silahl saldr sonucu ld.

156

CAH DE MIHIOGLU, 27 Temmuz 1983, Lizbon / Portekiz Trkiye'nin Lizbon Bykelilii, 5 Ermeni terrist tarafndan basld ve bina iindekiler rehin alnd. Baskn srasnda bykelilik Mstear Yurtsev MIHIOLU'nun ei Cahide MIHIOGLU hayatn kaybetti. Portekiz polisi, dzenledii operasyonla rehineleri kurtard, 5 terristi de ldrd. Saldry, "Ermeni Devrimci Ordusu" adl rgt stlendi. rgt, terristlerin ldrlmesi nedeniyle Portekiz Babakan Mario Soarez'i lmle tehdit etti. 1983 ylnda ayrca; - 16 Haziran'da stanbul Kapalar'da bir terrist tarafndan halkn zerine ate ald. Olayda 2 kii ld, 21 kii de yaraland. Saldrgan, olay yerinde ldrld. Olay bir Ermeni terristin yapt anlald. - 15 Temmuz'da THY'nin Paris Orly havalimanndaki brosu nnde bomba patlad. Olayda, 2'si Trk, 4' Fransz, 1'i Amerikal, 1'i de sveli olmak zere 8 kii ld, 28'i Trk, 63 kii de yaraland. Bu olay tarihe "Orly Katliam olarak geti. ERDOAN ZEN, 20 Haziran 1984, Viyana / Avusturya Trkiye'nin Viyana Bykelilii alma Ataesi Erdoan ZEN, otomobiline yerletirilen bombann patlamas sonucu ld. Olay, "Ermeni Devrimci Ordusu" adl rgt stlendi.

157

EVNER ERGUN, 19 Kasm 1984, Viyana / Avusturya Trkiye'nin BM Temsilciliinde grevli Enver ERGUN aracna yerletirilen bombann patlamas sonucu ld. Bu olay da, "Ermeni Devrimci Ordusu" adl rgt stlendi.

1984 ylnda ayrca; 27 Martta Trkiye'nin Tahran Bykelilii Ticaret Mavir

Yardmcs Il NEL'in otomobiline bomba yerletirmeye alan bir terrist, bombann elinde patlamas sonucu ld.

- 28 Martta yine Tahran'da Bykelilik Bakatibi Hasan Servet KTEM ve Bykelilik Atae Yardmcs nnde uradklar silahl saldrda yaralandlar. smail PAMUKU, evlerinin

158

EK- 5 Basn Yayn Organlarnda Ermeni ddialar T.C. Devletinin ASALAya ynelik politikasnn farkl bir adan deerlendirilebilmesi amacyla, uluslararas basn yayn organlarnda ASALA ile iddetlenen Ermeni meselesi ve iddialar ile ilgili yer alan olumlu/olumsuz haberlere ilikin bilgileri/istatistikler bu ksmda incelenmektedir. ASALA ile gndeme tanan Ermeni iddialarnn son yllarda yabanc basn yayn organlarnda nasl yer aldnn istatistiki bir deerlendirilmesi yapldnda, ilk dikkati eken husus bu iddialarn en fazla, Trkiye'ye kar geleneksel politikalar yakndan bilinen Yunanistan, Rusya, Ermenistan ile Ermeni lobilerinin etkin olduu Fransa'nn basn yayn organlarnda yer almas olmutur. Ermeni iddialar Ortadou lkelerinde ise en fazla Lbnan basn tarafndan gndeme getirilmi ve olumsuz bir yaklam dikkati ekmitir, Trkiye'yi destekleyen tek medya Azerbaycan medyas olmu ve iddialar bilimsel adan rten birok yorum gze arpmtr. Szde Ermeni soykrmnn yl dnm olarak kutlanan 24 Nisan tarihleri yabanc basn yayn organlarnda ok geni yer bulmu ve Ermeni iddialar bu vesileyle birok televizyon programna, yorum ve rportaja konu olmutur. zellikle Fransa, Belika, talya gibi lkelerde yaymlanan televizyon programlarnda Ermeni kaynaklarndan alnd bilinen uydurma katliam grntleri kamuoyunun belleine kaznm ve gerek d bir karalama kampanyas yrtlmtr. 24 Nisan tarihinde Ermeni diasporasnn etkinliklerine ve kutlamalarna geni yer veren grsel ve yazl medya organlar Ermeni derneklerinin temsilcilerinin grlerine de sk sk itibar etmiler, buna karlk Trkiye'nin grleri hemen hemen hi yer bulmamtr.

159

Ermeni iddialarnn adeta szcln yapan Rusya basn olumsuz yaklamna karn birka kez Trkiye Bykeliliinin tekzip yazlarn yaymlayarak bu konuda bir istisna oluturmutur. Ermeni iddialarna en fazla yer veren basn olarak dikkati eken Fransz basn ise sadece Ermeni asl Fransz politikaclarn, Ermeni asll tarihilerin ve Ermeni temsilcilerinin gr ve propagandalarna yer vererek Szde Ermeni soykrmn reddeden Bernard Lewis, Stanford Shaw, J. Mc Carthy gibi tarafsz tarihileri ve bilim adamlarn grmezden gelmitir. Devlet Arivleri Genel Mdrlne ulaan yabanc basn yayn organlarnda yer alan haber/yorum/programlara ilikin 1999-2003 dnemine ait istatistiki bilgiler aadaki tablolarda sunulmutur. 1
Tablo EK5.1. Yaymlanan Haber/Yorumlarn lkelere Gre Dalm (1999)

lke Fransa Rusya Yunanistan talya ABD Avusturya Ermenistan K.Rum Kesimi Belika ran Japonya Suudi Arabistan ngiltere Almanya Toplam

Haber/yorum Olumlu Says 70 16 18 17 11 6 12 14 7 7 3 4 9 6 200 1 1 -

Olumsuz 65 15 14 15 5 4 12 10 4 2 2 1 7 159

Yansz 5 1 4 2 6 2 4 3 5 1 2 2 3 40

Yusuf Seki, D Basnda Ermeni Meselesi (1999-2003), Ankara, Babakanlk Basn-Yayn Enformasyon Genel Mdrl, 2004, s.182-191.
1

160

Tablo EK5.1'den de anlalaca gibi Ermeni meselesi 1999 ylnda en fazla Fransa basn tarafndan gndeme getirilmitir. Ermeni iddialarn destekleyen tutumlaryla bilinen talya, Rusya, Yunanistan ve Kbrs Rum Kesimi basn Fransa'y izleyen lkeler olmu ve Ermeni iddialarna geni yer vermilerdir. Alman ve Amerikan basnnn Ermeni iddialarna ok az yer vermesi de dikkati eken bir baka husus olmutur. Ermeni iddialar en fazla szde Ermeni soykrmnn yldnm olarak kutlanan 24 Nisan tarihinde gndeme gelmi ve hemen hemen btn Bat lkeleri basn organlar kutlamalara ve iddialara yer vermilerdir.
Tablo EK5.2. Yaymlanan Haber/Yorumlarn lkelere Gre Dalm (2000)

lke Fransa Rusya Yunanistan talya ABD Avusturya Ermenistan K.Rum Kesimi Belika ran Azerbaycan Suudi Arabistan ngiltere Almanya rdn Lbnan svire Toplam

Haber/Yorum Olumlu says 57 51 17 30 85 22 41 18 27 20 54 6 15 18 3 16 19 499 7 25 1 33

Olumsuz 35 26 12 18 16 7 26 14 12 6 1 5 7 2 9 5 201

Yansz 22 25 5 12 62 15 15 4 15 14 29 4 10 11 1 7 14 265

161

Ermeni iddialarnn yabanc basn organlarnda en fazla yer bulduu yl 2000 yl olmutur. zellikle 2000 ylnda balayan szde soykrmn eitli lkelerin parlamentolar tarafndan kabul edilmesi konusunda ok sayda haber ve yorum yaymlanmtr. ABDde szde soykrm karar tasarsn Bill Clinton'un geri evirmesi ABD basnnda geni yer bulmutur. zellikle Fransa, Yunanistan ve talya basn organlarnda yer alan yorumlarn ise tm olumsuz ve yanl olarak deerlendirilmitir. Lbnan basnnda yer alan yorumlarn tmnn olumsuz olmas ve Ermeni iddialarna dier Orta Dou ve Arap lkelerine nazaran daha fazla yer vermesi de dikkati ekici olmutur.
Tablo EK5.3. Yaymlanan Haber/Yorumlarn lkelere Gre Dalm (2001)

lke Fransa Rusya Yunanistan talya ABD Avusturya Ermenistan K.Rum Kesimi Belika Iran Azerbaycan Suudi Arabistan ngiltere Almanya rdn Lbnan svire Katar Japonya Toplam

Haber/Yorum Olumlu Says 54 57 23 14 29 20 26 11 14 23 67 4 26 8 3 10 26 1 13 429 42 42 -

Olumsuz 42 45 18 9 14 5 15 9 7 8 2 21 3 2 4 11 5 220

Yansz 12 12 5 5 15 15 11 2 7 15 25 2 5 5 1 6 15 1 S 167

162

2001 yl aslsz Ermeni iddialarnn tannmas kampanyasnn devam ettii bir yl olmu ve Fransa parlamentosunun Ocak aynda szde soykrm bir yasayla kabul etmesiyle akllarda kalmtr. Fransa Ulusal Meclisinin ve Senatosunun "Fransa 1915 Ermeni soykrmn tanr eklindeki tek maddelik yasa teklifini kabulne Tablo EK5.3'te de grld gibi bata Fransz basn olmak, zere Rusya, ngiltere, Yunanistan ve Ermenistan basn organlar geni yer vermilerdir. Azerbaycan basn yine Trkiye'ye destek veren tek basn olmu ve baz yazarlar dnemin Cumhurbakan Haydar Aliev'i Trkiye'ye daha fazla destek vermeye armlar, hatta Azerbaycan'n Fransa Bykelisini yasaya tepki olarak geri ekmesini istemilerdir. 2001 ylnda yaanan bir baka gelime de svire Ulusal Parlamentosunun szde Ermeni soykrmn tanyan bir nergeyi geri evirmesi olmutur. svire basn nergeye geni yer vermi ve Trkiye'nin Bern Bykeliliinin grlerini de yanstmtr.
Tablo EK5.4. Yaymlanan Haber Yorumlarn lkelere Gre Dalm (2002)

lke Fransa Rusya Yunanistan talya ABD Azerbaycan Avusturya Ermenistan Lbnan Belika svire Toplam

Haber/Yorum Olumlu says 32 16 6 5 7 26 4 47 10 12 8 173 12 12

Olumsuz 25 12 6 3 4 2 32 7 7 2 100

Yansz 7 4 2 3 14 2 15 3 5 6 61

Avrupa Parlamentosunun Trkiye'ye ilikin karar, szde Ermeni soykrmn konu alan Ararat adl filmin gsterime girmesi ve Ermeni asll

163

sinemac Verneuirn lm 2002 ylnda yabanc basn yayn organlar tarafndan ele alman konular olmutur. Bunu yan sra szde soykrmn yldnm olarak kutlanan 24 Nisan tarihinde yaanan gelimeler de zellikle Avrupa basnnda geni yer bulmutur. Tablo EK5.4'deki istatistiklerden de anlalaca gibi Ermeni iddialarn konu alan haber yorumlarda nceki yllara oranla bir d olduu da dikkati ekmitir.
Tablo EK5.5.Yaymlanan Haber/Yorumlarn lkelere Gre Dalm (2003)

lke Fransa Rusya Yunanistan talya ABD Avusturya Ermenistan K. Rum Kesimi Belika Azerbaycan Almanya Lbnan svire Toplam

Haber/Yorum Says 27 21 21 13 30 3 40 8 4 12 7 9 23 218

Olumlu 8 8

Olumsuz 14 9 12 9 6 26 5 2 4 4 7 98

Yansz 13 12 9 4 24 3 14 3 2 4 3 5 16 112

Szde Ermeni soykrmnn tannmasna ilikin bir karar tasarsnn ABD'de yeniden gndeme gelmesi ve svire Parlamentosunun 16 Aralk 2003 tarihinde szde soykrm tanmas, 2003 ylnda yaanan en nemli gelimeler olmutur. Ayn anda hem Temsilciler Meclisine hem de Senatoya sunulan Ermeni karar tasars zellikle ABD yazl basnnda geni yer bulmutur. 2003 ylnda yaanan bir baka gelime de svire'nin Vaud (Vaux) Kantonu'nun szde soykrm tanmas olmutur. Trkiye'nin bu karara tepki olarak svire Dileri Bakannn Trkiye ziyaretini askya almasna

164

svire yazl basn geni yer vermi ve Trk yetkililerin tepkisini okuyucularna duyurmutur. Fransz basn nceki yllarda olduu gibi Ermeni iddialarna yine geni yer vermi ve szde soykrmn yldnm olan 24 Nisan tarihinde bakent Paris'te dikilen Ermeni antn konu alan yorumlara yer vermitir.

Tablo EK5.6. 1999-2003 Yllar Arasnda Yaymlanan Toplam Haber Yorum, Program ve Rportajlarn lkelere Gre Dalm

lke 1. Fransa 2. Rusya 3. Yunanistan 4. talya 5. ABD 6. Avusturya 7. Ermenistan 8. K.Rum Kesimi 9. Belika 10. Iran 11. Azerbaycan 12, Suudi Arabistan 13. ngiltere 14. Almanya 15. rdn 16. Lbnan 17. svire 18. Katar 19. Japonya Toplam

Haber/Yorum Olumlu says 240 161 85 79 169 58 168 51 64 50 147 14 50 39 6 45 76 1 16 1519 7 . 87 2 96

Olumsuz Yansz 181 107 62 54 45 21 111 38 32 16 4 33 17 4 24 25 7 781 59 54 23 25 117 37 57 13 32 34 60 8 17 22 2 21 51 1 9 642

165

1999-2003 yllar arasnda yabanc basn yayn organlarnda Ermeni iddialarn konu alan ok sayda yorum ve haberin yaymland Tablo EK5.6'da grlmektedir. Yine tablodan da anlalaca gibi Fransa, soykrm iddialarna en fazla yer veren lke olmutur. Fransz basnnda yaymlanan ve yansz olarak deerlendirilen yazlarn tmnn haber nitelikli olduunu da vurgulamakta yarar grlmektedir. Dolaysyla Fransz basn, son be ylda. Ermeni iddialarm en fazla gndeme getiren basn olmutur. Rusya basn da, deerlendirme yaplan 5 yl boyunca ayn izgisini srdrm ve menfi bir yaklam sergilemitir. ABD basn soykrm iddialarna, arlkl olarak szde Ermeni soykrm tanyan karar tasarlarnn ABD Kongresine geldii dnemlerde yer vermi ve yazl basnda daha ok haber nitelikli yazlar yaymlanmtr. Ermeni iddialar konusunda en fazla yansz habere Amerikan basnnn yer verdii dikkati ekmektedir. te yandan, Azerbaycan basn dnda Ermeni iddialar konusunda Trkiye asndan olumlu deerlendirilebilecek yorumlarn ABD yazl basnnda yer ald da dikkati eken bir baka husus olmutur. svire basn, svire Parlamentosunun szde soykrm tanyan bir nergenin reddedildii ve Vaud Kantonu'nun benzer bir nergeyi kabul ettii dnemlerde soykrm iddialarna yer vermi ancak, dier zamanlarda Ermeni iddialarn fazla gndeme getirmemitir. talya basn ise Rusya ve Yunanistan basnnn ardndan menfi yaklamyla dikkati ekmi ve yaymlanan yorumlarda Ermeni kaynakl iddialar sk sk gndeme getirilmitir. Azerbaycan basn doal olarak soykrm iddialarnn karsnda yer alrken, Ermeni basn da iddialar yayma gayreti ierisinde olmutur. Arap lkeleri ierisinde Ermeni iddialarna en fazla yer veren ise Lbnan basn olmutur. Ermeni iddialarnn son yllarda giderek yaylmasnda ve kabul grmesinde medyann rolnn yadsnamayaca dnlmektedir. Ar grl Diaspora Ermenileri Trkiye Cumhuriyeti'nin sadece savunmaya dnk almalarn kat kat aan maddi ve rgtsel abalarla, kitap, blten, toplant ve lobi faaliyetleriyle konuyu Bat kamuoyunun gndemine tamlar

166

ve zellikle son yllarda basn araclyla da byk aama kaydetmilerdir. Avrupa'da normal, sradan bir ahs Ermeni iddialarn okuduu gazete ve izledii TV kanallarndan ald bilgilerle yanl da olsa renmitir. Basn yayn organlarnda yer alan yorumlar, grntler ve szde tanklarn aklamalar Ermeni propagandasnn da etkisiyle bata Avrupa lkelerinde olmak zere geni bir kamuoyu oluturmutur. Yabanc basn yayn organlarnn bu iddialara olan ilgisinin bir tesadf veya sadece nyargya balanamayacak kadar ciddi olduu anlalmakladr. 1999-2003 ylar arasnda yaplan aratrma ve incelemelerin

sonucunda yabanc basnn zerinde durduu iddialar ve bu iddialarn arka plannda yer alan amalar yle zetlenebilir: 2 1. Yahudi halkna Naziler tarafndan uygulanan Holokost' ile Ermenilere Osmanl Devleti tarafndan uygulanan Tehcir arasnda paralellik kuran ve her ikisini de ayn kategoride deerlendiren yorumlara sklkla rastlanmtr. Bylece kamuoyunda Ermeni Tehciri ile Holokostun ayn amala, ayn yntemle uygulamaya konulduu izlenimi verilmitir. 2. Ermeni Tehciri srasnda hayatn kaybedenlerin says srekli deiiklik gstermi, baz yaynlarda hayatn kaybedenlerin saysnn 2 milyonu at ifade edilmi, tarihi belge ve bilgiden yoksun bu iddia 300 binlerden balayarak milyonlar mertebesine ulamtr. 3. Yaynlardaki tm iddialarn tamamen Ermeni kaynakl olduu aka anlalmtr. 4. Yaklak 100 yl nce cereyan eden bir tarihi olayn neden bu kadar yl sonra gndeme getirildii ve neden bu kadar zaman beklendii sorusuna tatmin edici bir yant verebilen kmamtr.

Yusuf Seki, D Basnda Ermeni Meselesi (1999-2003), Ankara, Babakanlk Basn-Yayn Enformasyon Genel Mdrl, 2004, s. 194-195.

167

5. Yaymlanan yorumlarn byk bir blmnde tarihilerin grlerine yer verilmemi, adeta yeniden yazlan uydurma tarih giderek gerekmi gibi alglanmaya balanmtr. 6. 7. 8. Sk sk Osmanl arivlerinin yabanclara ak olmad iddias Szde soykrmn mutlaka bir gn Trkiye tarafndan kabul Szde Ermeni soykrm srasnda Krtlerin Ermenilere yardmc gndeme getirilmitir. edilecei tez ve iddias olduka sk bir ekilde dile getirilmitir. olduklar ynndeki iddialar dikkati ekmitir. 2003 ylndan gnmze kadar yukarda isimleri zikredilen lkeler eitli vesilelerle szde Ermeni soykrm iddialarn szde Ermeni soykrmn yldnm kabul edilen 24 Nisan tarihine yaklald dnemlerde gndeme getirmi, bu konu zellikle ABD ve Fransada ska ilenmitir. 21 Nisan 2004 tarihinde, Kanada Avam Kamaras szde Ermeni soykrmn tanyan nergeyi kabul etmitir. nerge, Avam Kamaras'ndaki (meclis) oylamada, Kanada Dileri Bakan Bill Graham'n Kanada'nn NATO mttefiki Trkiye'nin tepkisine yol aaca gerekesiyle yapt tm itirazlara ramen, 68'e kar 1 oyla kabul edilmitir.
3

2004 ylnda ayrca; Uruguay

(26 Mart 2004), Arjantin (31 Mart 2004) ve Slovakya Parlamentosu (30 Kasm 2004) szde Ermeni soykrmn tanyan kararlar almlardr. Hollanda Parlamentosu da, Hollanda Hkmetinden szde Ermeni soykrmn tanmasn isteyen balayc olmayan bir karar almtr.4 Gncel bir gelime olarak, Fransa Meclisi genel kurulu, Sosyalist Parti'nin sunduu szde Ermeni soykrmn reddetmenin su saylmasn ngren yasa teklifini 19'a kar 106 oyla 12 Ekim 2006da kabul etmitir.

3 4

http://www.turkishembassy.com/TI/B/Condemn.htm Bilal N. imir, Ermeni Meselesi 1774-2005, Ankara, Bilgi Yaynevi, 2006, s.411-415.

168

Teklifin yasalamas iin Senato'nun da onay gerekmekte olup, yasa teklifinin Senato'ya gtrlme karar ise hkmetin elinde bulunmaktadr.5 lk olarak 3 Aralk 1984 ylnda ABD Kongresine sunulan Ermeni tasarlar ve/veya Ermeni sorunu grmeleri, eitli zaman aralklarnda, dnyadaki eitli siyasi gelimeler erevesinde zaman zaman sekteye uram veya uykuya yatrlm olsa da konu, 1984 ylndan itibaren dzenli olarak ABD Kongresinde yeniden ilenmeye balamtr. 30 Ocak 2007 tarihinde szde Ermeni soykrm iddialarnn, ABD Kongresinin alt kanadnda tannmasn ngren tasar, Temsilciler Meclisine resmen sunulmutur. Sunulan tasar, 435 yeli Temsilciler Meclisinde halen 140dan fazla yenin destek imzasn tamaktadr.

http://www.devletim.com/gundem.asp?konu=71

169

KAYNAKA K TAPLAR Anadol, Cemal. Tarih Boyunca Trk-Ermeni Meselesi. stanbul. Bilge Karnca, 2007. Azerbaycan Belgelerinde Ermeni Sorunu (1918-1920). Ankara,T.C. Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl,Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:28, 2001. Bal, dris ve Mustafa ufal, Dnden Bugne Trk Ermeni likileri. Ankara, Lalezar Kitabevi, 2006. Bal, dris. 21. Yzylda Trk D Politikas, Ankara, AGAM Yaynlar, 2006. Binark, smet. Aslsz Ermeni ddialar ve Ermenilerin Trklere Yaptklar Mezalim. Ankara, ATO Yayn, 1995. Binark, smet. Ermenilerin Trklere Yaptklar Mezalim ve Soykrmnn Ariv Belgeleri. Ankara, TBMM Kltr, Sanat ve Yayn Kurulu Yaynlar, Yayn No:92, 2001. elik, Hseyin. Trkiyenin Ermeni Sorunu. Yzleme-zm. BDS Yaynlar. itliolu, Ercan. Yedekteki Taeron ASALA. Ankara, mit Yaynclk,1997. Demir, Neide Kerem. Bir ehid Ansna Tarihin Syledikleri : Trkiyenin Ermeni Meselesi. 3. Bask. Ankara,1982. Ermeniler Tarafndan Yaplan Katliam Belgeleri I (1914-1919). Ankara, T.C. Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl, Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:49, 2001. Ermetin, S. Kemal. Bitmeyen Soykrm. stanbul, Tre Yayn Grubu, 2003. Gaillard, Gaston ve dierleri. Farkl Ynleriyle Ermeni Sorunu. stanbul, Nergiz Yaynlar, 2005. Gler, Ali ve Suat Akgl. Sorun Olan Ermeniler. Ankara, Berikan Yaynclk, 2003.

170

Gner, Agah Oktay. Ermeni Soykrm Yalannda Tetikiye Sulama. Azmettiriciye Rica Politikas. Ankara, Oku-Yorum Yaynlar, 2006. Grn, Kamuran. Ermeni Dosyas. stanbul, Remzi Kitabevi, 2006. Halaolu, Yusuf. Ermeni Tehciri. stanbul, Babali Kltr Yaynclk, 2007. lter, Erdal. Trkiyede Sosyalist Ermenilerin Silahlanma Faaliyetleri ve Milli Mcadelede Ermeniler (1890-1923). Ankara,Turhan Yaynevi, 2005. Kantarc, enol ve dierleri. Ermeni Sorunu El Kitab. Ankara, Ankara niv. Basmevi, 2003. Kantarc, enol ve dierleri. Ermeni Aratrmalar 1. Trkiye Aratrmalar Bildirileri II. Cilt. Ankara, ASAM-EREN Yaynlar, 2003. Karacakaya, Recep. Ermenilere Ynelik Ermeni Suikastleri. stanbul, 47 Numara Yaynclk, 2006. Karacakaya, Recep. Kaynakal Ermeni Meselesi Kronolojisi (18781923). stanbul, T.C. Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl,Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:52, 2001. Kundak, Hasan. Emperyalizmin Kulland Ermeniler. Ankara, Trkiye Gaziler Vakf Yaynlar No:4, 2001 Lainer, Sedat. Trkler ve Ermeniler. Bir Uluslararas likiler almas. Ankara, USAK Yaynlar, 2005. Nazm Paa, Hseyin. Ermeni Olaylar Tarihi I. T.C. Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl,Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:15,1998 Nazm Paa, Hseyin. Ermeni Olaylar Tarihi II. Ankara, T.C. Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl,Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:15,1998. Osmanl Belgelerinde Ermeni-Fransz likileri III (1920-1922). Ankara, T.C. Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl,Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:66, 2004. Osmanl Belgelerinde Ermeniler (1915-1920), Ankara, Devlet Arivleri Genel Mdrl,1995.

171

Osmanl'nn Son Dnemlerinde Ermeniler. Ankara, TBMM Kltr, Sanat ve Yayn Kurulu Yaynlar, Yayn No:94, Editr: Trkkaya Atav, 2002. zcan, Turul. II. Abdlhamid Dneminde Orta ve Dou Karadeniz'de Meydana Gelen Ermeni Olaylar. stanbul,zbay Yaynclk, 2007. zelik, smail. Ermeni Sorunu ve Gerekler. Ankara, Gndz Eitim ve Yaynclk, 2005. Hikmet zdemir ve dierleri. Srgn ve G. Ankara, Atatrk Kltr Dil ve Tarih Yksek Kurumu Trk Tarih Kurumu Yaynlar, XVI. DizisiSay:101, 2005. zdemir, Hikmet. Arnold Toynbee'nin Ermeni Sorununa Bak. Trkiye Bilimler Akademisi, 2005. zdemir, Hikmet. Salgn Hastalklardan lmler. 1914-1918. Ankara, Trk Tarih Kurumu, 2005. zkan, Zafer. Tarihsel Ak erisinde Terrden Politikaya Ermeni Meselesi. stanbul, Kendi Yayn, 2001. zolu, Ali. ifre zld. MASONLARDAN TRK YEYE KANLI HED YE. ASALA. PKK. stanbul, Yenigven Yaynclk, 2005. ztrk, Nazif. Aznlk Vakflar. Ankara, Altnkre Yaynlar, 2003. Saray, Mehmet. Ermenistan ve Trk Ermeni likileri, Geniletilmi 2. bask, Ankara,2005. Seki, Yusuf. D Basnda Ermeni Meselesi (1999-2003). Ankara, Babakanlk Basn-Yayn Enformasyon Genel Mdrl, 2004. Sreyya Bey, Mnir. Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihesi (1877-1914). Ankara, T.C. Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl,Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:53, 2001. imir, Bilal N. Ermeni Meselesi 1774-2005. Ankara, Bilgi Yaynevi, 2006. Vatanda, Aydoan. ASALA Operasyonlar. Aslnda Ne Oldu. stanbul, Alfa Yaynlar, 2005.

172

MAKALELER Mazc, Nuren. Trkiye Cumhuriyetinde Ermeniler, Ermeni Aratrmalar 1. Trkiye Kongresi Bildirileri-III.Cilt. McCarthy, Justin. Ermeni Sorunu Gerei Konferans, Ankara, TBMM Yaynlar, 24 Mart 2005. zdirim, Muhittin. Ermeni Meselesi. Silahl Kuvvetler Dergisi, Say 384, Nisan 2005.

NTERNET S TELER Aktan, Gndz. Beklemenin Yararlar. 2 Kasm 2006. http://lactuel.be/detail.php?id=637 he, Salim, Byk Ermenistan' Kurma Projesi, http://www.ottomanfiles.com/turkce/makaleler/makale24.html http://arsiv.sabah.com.tr/2006/10/12/siy100.html http://az.wikipedia.org/wiki/ASALA http://tr.wikipedia.org/wiki/ASALA http://www.atin.org/detail.asp?cmd=articledetail&articleid=331 http://www.atukad.org.tr/kronoloji.asp http://www.belgenet.com/arsiv/Ermeniteror.html http://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=1011 http://www.cumok.org/html/yazidizileri/esanli/ermenilerinsevre.htm http://www.devletim.com/gundem.asp?konu=71 http://www.eraren.org/bilgibankasi/tr/index2_1_2.htm http://www.ermenisorunu.gen.tr http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/kronoloji/index.html

173

http://www.forstnet.com.tr http://www.gozlemci.net/?id=2338-gecmisten-gunumuze-Ermenisorunu-1 http://www.kultur.gov.tr http://www.melkonian.org/Whois.htm http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=210536 http://www.sabah.com.tr/ozel/arafat206/dosya_211.html http://www.tkb.org/Incident.jsp?incID=1965 http://www.turkishembassy.com/TI/B/Condemn.htm Lainer, Sedat. Ermeni ddialar ve Terr. 4 Eyll 2005. http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=78 Ltem, mer E. Ermeni Meselesi. 20 Nisan 2001, http://genelkultur.ansiklopedisi.net/Ermeni-meselesi/8403/ Ltem, mer E. Gncel Boyutuyla Ermeni Sorunu. Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim Dergisi, Say 38. Nisan 2003. http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi38/lutem.htm Tmenolu, Rdvan. Osmanl Devletinde Ermeni Sorunu ve Avrupa Devletlerinin Ermeni Politikalar 18 Nisan 2006, http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat1=2&yazi=456

RPORTAJLAR Batu, nal. Ermeni Meselesi ve ASALA. Ankara, 16 Nisan 2007. Oktay, Hasan. Ermeni Meselesi ve ASALA. Ankara, 9 Nisan 2007.