Professional Documents
Culture Documents
BASINLI DKM
1.1. Tantlmas
elikten yaplm kokil (srekli) kalplar iine sv metalin yksek basnla doldurulmasna Basnl Dkm denir. Kokil dkm ynteminde sv metal yerekimi kuvveti yardmyla kalb doldururken, bu yntemin gelimi uygulamas olan basnl dkmde, sv metal basnla kalb doldurarak eitli paralarn ok kolay ve seri bir ekilde elde edilmesini salamaktadr.
Basnl dkm 1849 da Sturges, 1852de Barr, 1856 da Pelize, 1877 de Dusenbury vb. kimseler elle alan makinelerin patentlerini aldlar. Bunu Ottmar Mergenthalerin Linotip ad verilen ve metal formlar otomotik olarak dizerek gazete satrlarnn elde edilmesini salamaktadr. Bu makine ile tarih sahnesinde ilk basnl dkm makinesi olarak yerini almakla birlikte ilk endstriyel uygulama kurun ve kalay alamlarnn motor yataklarna baslmasyla balar. Bunu ksa bir sre sonra iyi mekanik zelliklere sahip alamlarn dkmlerine uygulanmas balad. Kalay-kurun alamlarndan biraz daha yksek sya sahip olan inko alamlarnda da baar salannca 1915 te bir irket ilk defa ticari alminyum alam paralar retti. Birinci dnya savanda bu teknikle gaz maskesi, makinal tfek, drbn vb. sistem paralar basnl dkm ile yapld. Magnezyum ve pirin alam dkmleri ile geliti. Yaklak olarak 650 0C de ergiyen alminyum ve magnezyum alamlarnn yine yaklak olarak 870 0C ergiyen ve Pirin adyla tandmz bakr-inko alamlar takip etmitir
Gnmzde de basnl dkm, metal ileme sanatnn en nemli yntemlerinden biridir. Son yllardaki basnl dkm makineleride gvenlik, emniyet ve akll makineler retilerek gnn artlarna uyum salamtr. Bu makinelerde voltaj dalgalanmalarndan etkilenmeyen PLC ( Programmable Logic Control ), insan dnce birikiminin endstriyel uygulamaya dntrebilecei mkemmel bilgisayar donanml hale gelmitir. kademeli kalp balama seviyesi, network balant imkan, internet, e-posta, SMS gibi IT teknolojilerini kullanma imkn, otomasyona uygunluk, bask sayc, makine alma zaman gstergesi, 16.000 admlk program hafzas, dijital gsterge paneli, hata uyar sistemi, uzaktan izleme imkn, elle veya tam otomatik (300-400-600 ton) kullanm imkan olan ve ayn zamanda evreye duyarl, kullanm kolay, ISO 9000 ve CE kalite belgelerine sahip basnl dkm makineleri tercih sebepleri arasnda nemli yer tutan zelliklerdendir.
Scak hazneli basnl dkm makineleri de, sv metali pskrtme ekline gre kendi arasnda ikiye ayrlr. Pistonlu ve Scak Hazneli Basnl Dkm Makineleri Makine; kalp, pota, kalp ama-kapama ve sv metali pskrtme ksmlarndan meydana gelmektedir. Gnmzde ok kullanlan bu tip makinelerin tm hareketleri otomatiktir. Metal bir font pota iinde ergitilir. Potadaki ergimi metal iine daldrlabilecek ekilde bir silindir ve silindir iinde alabilecek bir piston vardr. Makine alma dmesine baslarak altrlr ve ilk hareketle birlikte itici pimler geriye ekilir. Bu arada dklecek parada delik ksmlar iin maa kullanlyorsa bu maalar kalplarndaki yerlerine yerletirilir. Daha sonra makine kalplar kapatlarak kilitlenir. Piston aaya doru hareket ederek silindir iine dolmu olan sv metali metal kalp boluuna doldurur. Bu ileme sv metalin pskrtlmesi veya enjekte edilmesi de denir. Kalptaki sv metalin katlamas iin bir sre beklenir ve piston geriye ekilir. Bu arada kalp alr ve itici pimlerin yardmyla da dkm parann kalp yzeyinden ayrlmas salanm olur. Bu ilemlerin tekrar dier dkm paralarn elde edilmesi demektir. Burada uzun uzun anlatlan ilemler ok ksa srede olmaktadr.
ekil 1.1: Pistonlu ve scak hazneli basnl dkm makinesi kesit resmi
Basnl Hava ile alan Scak Hazneli Basnl Dkm Makineleri Alminyum dkmlerinde kullanlan bu tip makineler dierine gre daha az tercih edilmektedir. Bu makinelere Dalma Hcreli Makineler de denmektedir. Fonttan yaplm bir pota iinde ergiyen metal, pota zerine yaplan bir dalma hcresi ve manevela sistemi ile alnarak kalp boluuna gnderilmesi salanr.
Dalma hcresi potaya daldrlr ve pskrtme memesi ile kalbn yolluk girii kilitlenerek iine normal hava basnc veren valf kapatlr ve basnl hava veren valf alr. Basnl havann sv metal yzeyine uygulad basnla pskrtme memesinden hzla kalp boluu doldurulur. Basnl hava kesilir ve dalma hcresini ak hava aan valf alarak dalma hcresi tekrar alaltlr ve yeniden sv metal alnarak yeni dkme geilmi olur.
Souk hazneli basnl dkm makinesinde sv metal piston tarafndan 2000-2250 kg/cm3 basnla sktrlr. Pistonun sktrma hareketi genel olarak yataydr, ok az da olsa dikey olanlar da vardr. Baz durumlarda metal pht (ne tam ergiyik ne de tam kat) halde piston tarafndan kalp iine byk bir basnla (50 ton-550 ton) baslr. Byle alan makinelere Pres veya Basma Dkm Makineleri denir. Basnl dkm makine lleri, sabit ve hareketli kalplar tayan yan ubuklarn eksenleri arasndaki lye gre belirtilir. Bu ller 300-1200 mm. Arasnda deiir.
ekil 1.3: Yatay souk hazneli basnl dkm makinesinin almasna rnek ( A, B, C, D ) A-Metalin doldurulmas B-Metalin baslmas C-Kalbn almas D-Parann karlmas
Yksek basn, sv metalin kalp iine enjekte edilmesinden sonra katlama sonuna kadar devam eder. Bu ilemden sonra kalp hzla alr.
ekil 1.4: Dey souk kamaral basnl dkm makinesi kalplar ve almas
Kalp boluu iki elik blok zerinde dkm ya da ileme metoduyla meydana getirilir. Bu kalplarn birleme yzeyine de mala yzeyi denir. Bu iki yarm kalbn birletirilmesi tam olmal, birleme yzeylerinde hi boluk olmamaldr. Az bir boluk sv metalin fkrarak dar kmas sonucu dkm parann sakat olmasna ve i kazalarna neden olur.
Kalplarn hatasz olarak birlemesi pimler yardm ile olur. Bu pimler genelde sabit kalp zerindedir. Basnl dkm kalb birok parann birlemesinden de oluabilir. Basnl dkm makinesinde kullanlan kalplar tek para ya da ok paral olarak hazrlanr. Kalplarn yapm g ve ok
masrafldr. Ayn kalba ok sayda dkm yapabilmek iin bata yolluk ksm olmak zere ok snan ksmlarndan soutma suyu geirilerek soutulur. Bu ksmlar soutma suyu kullanlarak istenen scakla drlr. ekil 1.5 teki gibi soutmay gerektiren blgelere su, kalp blouna delinen delikler veya alan kanallarla iletilir. Delinen su deliklerinin kalp yzeyine 20 mm den yakn olmamas tavsiye edilir. Bununla beraber sakncas olmayan hallerde kanallar, maa yahut boluk yzeylerine 6 mm kadar yaklaabilir.
ekil 1.5: Soutma kanallarn gsteren rnek bir basnl dkm kalp kesiti
Bir basnl dkm kalbnda sv metal giri kanal (yolluklar), yolluk memeleri, kalp havasn almak iin gaz k kanallar, para zerindeki boluk ve deliklerin karlmasnda kullanlan maalar ve kalp balama sistemleri gibi ksmlar bulunur. Dklm paray kalptan hzl ve rahat karmak iin itici pimler kullanlr. Basnl dkm kalbnda hava boaltma kanallar 0,1250,375 mm derinliinde yaplr. Bu kanallar kalp ierisindeki hava veya meydana gelebilecek gazlarn kalp boluundan alnmas iin kullanlr. Kalp iinde skan gazlar dkm hatasna neden olur.
Hatasz yaplm bir kalp ile inko ve manezyum alamndan yaklak olarak 250 bin dkm para alnrken bu miktar bakr alamlar iin yaklak olarak 10 bin civardr.
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
METALURJ
ANKARA 2007