Mukavemet

I.
3/1

BLM I

3. DEPREM ETKSNDEK BETONARME BNALAR

3.1. MALZEME I.3/2
3.1.1. Beton I.3/2
3.1.2. Donat I.3/5
3.1.3. Aderans I.3/6
3.2. DEMELER I.3/7
3.3. KRLER I.3/10
3.3.1. Sneklik Dzeyi Yksek Kiriler I.3/11
3.3.2. Sneklik Dzeyi Normal Kiriler I.3/14
3.4. KOLONLAR I.3/15
3.4.1. Sneklik Dzeyi Yksek Kolonlar I.3/17
3.4.2. Sneklik Dzeyi Normal Kolonlar I.3/18
3.5. PERDELER I.3/18
3.5.1. Sneklik Dzeyi Normal Perdeler I.3/21
3.5.2. Sneklik Dzeyi Yksek Perdeler I.3/22
3.6. BRLEM BLGELER I.3/24
3.6.1. Deme-kiri Birleimi I.3/24
3.6.2. Deme-kolon ve Perde Birleimi I.3/25
3.6.3. Kiri-kolon Birleim Blgeleri I.3/26
3.7. TEMELLER I.3/30
3.8. GENEL KURALLAR I.3/31
3.9. TRKE KAYNAK YAYINLAR I.3/32

BLM I 3. DEPREM ETKSNDEK BETONARME BNALAR
I.3/2
3.1. MALZEME

3.1.1. Beton

Beton, basn dayanm yksek, buna karlk ekme dayanm dk gevrek bir
malzemedir. Betonun basn dayanm numunenin yana, boyutlarna ve ykleme trne
nemli lde baldr. Betonun snflandrlmasnda retilmesinden 28 gn sonra elde
edilen basn dayanmlar belirleyici olur. Bu amala taban ap mm 150 ve ykseklii
mm 300 olan silindir numuneler kullanlr. ekil 3.1.de deiik kalitedeki betonlara ait
birim ksalma-basn gerilmesi deiimi gsterilmitir. En byk gerilmenin basn
ksalmas 0.002 ile 0.0025 deerlerinde ve en byk ksalmann da 0.003 den sonra
balayarak 0.005 deerlerine kadar kt grlmektedir. TS500 de kesit tasarmnda en
byk beton ksalmas 0.003 olarak verilmektedir. Yurdumuzda betonarme inaatta
kullanlan betonun
ck
f karakteristik basn dayanm MPa 20 ( 20 C ) ile MPa 50 ( 50 C )
deimektedir.

ekil 3.1.de de grld gibi, beton, dayanmnn yaklak % 40 na kadar dorusal
elastik kabul edilebilir. Ancak, yaklak dayanmn % 70 inden sonra eim (elastiklik
modl) azalrken, erisel bir deiim ortaya kar. Dayanma yakn gerilmelerde
genellikle ykleme dorultusuna paralel atlaklar oluur ve ani bir ekilde g
tkenmesine eriilir. Bu deiimlerin incelenmesinde dayanmn ykselmesi ile
maksimum ksalma deerinin azald, dorusal blmn artt ve bu zelliin sonucu
olarak snekliin azald grlr. Elastiklik modl
c
E balangla
ck
f 4 . 0 gerilme
seviyesi gznne alnarak hesaplanan sekant elastiklik modl olarak tanmlanr.

Boyuna ykleme srasnda, enine genilemenin boyuna ksalmaya oran olarak tanmlanan
Poisson oran, ortalamas 0.20 olmak zere 0.15 ile 0.25 arasnda deiir. Betonun
scaklkla genleme oran elikle ayn deer C
o
/ 1 10
5

olarak kabul edilebilir.

(% )
50
c
40
30
20
10
0
0 1 2 3 4 5 6
(
M
P
a
)
c

ekil 3.1. Deiik dayanma sahip betonlarn gerilme-ekil deitirme erileri

I.3/3
(% )
0 1 2 3 4 5 6 7 8
0
10
20
30
c
(
M
P
a
)
c

ekil 3.2. Tekrarl eksenel yk altnda betonun gerilme-ekil deitirme erisi

ekil 3.2.de betonun tekrarl ykleme ve boaltma durumundaki davran verilmitir.
Deney sonular, bulunan erilerin zarf erisinin tek eksenli dz basn yklemesi
erisiyle hemen hemen st ste dtn gstermitir. eklin incelenmesinden
tekrarlarla betonun yumuad ve daha kolay ekil deitirebilir duruma geldii
grlmektedir. Ykleme ile boaltma erileri arasnda kalan alann birim hacmda plastik
ekil deitirme sonucu kaybolan enerji olduu hatrlanrsa, bunun tekrarl yklemelerle
azald grlmektedir. Benzer durum, deprem ve rzgar gibi yn deitiren ve tekrar
eden ykler altndaki betonun davrannda da ortaya kar. Betonun ekme dayanm,
basn dayanmndan yaklak olarak ) ( 35 . 0 MPa f f
ck ctk
= bantsndan
hesaplanabilir.

120
100
80
60
40
20
0
0 1 2 3 4 5 6 7
l
=28MPa
14MPa
7.5MPa
3.8MPa
=25MPa
c
f =0)
l
( = yanal gerilme
l
c
(%)
(
M
P
a
)
c

ekil 3.3. Yanal basn etkisindeki beton silindirin gerilme-ekil deitirme erisi

Sabit dnel simetrik basn altnda, eksenel gerilmenin arttrlmas eklinde yaplan
deneyler, bu duruma ait beton dayanmnn ve sneklik diye adlandrlabilecek ekil
deitirme yapabilme kapasitesinin ykseldiini gstermitir. ekil 3.3.de gsterildii gibi
eksenel basn yklemesi yannda
l
yanal basn uygulanmas durumunda,
cc
f eksenel
basn dayanmnn
l
1 . 4 +
c cc
f f yaklak bantsyla artt belirlenmitir. Burada
c
f tek eksenli ykleme dayanmn gstermektedir. ekil 3.3.de bu tr deneylerde elde
edilen gerilme-ekil deitirme erileri verilmitir. Her bir eri zerinde yanal basn sabit
I.3/4
tutulurken, eksenel basn gerilmesi g tkenmesine kadar artrlmtr. Ksa zamanda
yaplan yklemelerle elde edilen bu erilerden yanal basncn artrlmasyla, betonun
dayanm ve sneklii artmakta, yani g tkenmesine ulamadan byk ekil
deitirmeler yapabilmekte ve bunun sonucu olarak da plastik ekil deitirmeler yoluyla
tketebilen ekil deitirme enerjisi artmaktadr. Bu durum, uygulanan yanal basncn g
tkenmesine sebep olan boyuna atlaklar geciktirmesi olarak aklanabilir.
etriye
yanal
etkiler
sarlmam
beton
(b)
etriye
(a)

ekil 3.4. (a) Enine etriye aralnn betonun sarlmasna etkisi ve (b) dikdrtgen ve
dairesel etriye durumunda sarg etkisi

Uygulamada; beton, enine sarg donats ile sarlr. Eksenel gerilmenin dk
seviyelerinde boyuna ksalmalar kk, dolaysyla enine genilemeler de kk olduu
iin, beton ile enine sarg donats arasnda nemli bir etkileim ortaya kmaz. Bu
durumda betonda gerilme durumu bir eksenli olarak kabul edilebilir. Boyuna gerilmelerin
artmasyla beton enine genilemeye alaca iin sarg donatsn da almaya zorlar.
Betonun bir eksenli g tkenmesi ykne yaklaldnda, ilerleyen i atlaklardan
dolay betonun enine ekil deitirmeleri byr ve beton sarg eklinde bulunan enine
donaty zorlar. Aradaki etkileim dolaysyla beton ile sarg donats olarak bulunan enine
donat arasnda nemli gerilmeler meydana gelir. Bylece betonun enine ekil
deitirilmesi donat ile pasif olarak snrlandrlm olur. Yukarda akland gibi, enine
basn uygulanmas nedeniyle sargl betonun ekil deitirme kapasitesi artar.

ekil 3.4.de sargdan etkilenerek yanal ekil deitirmesi snrlanan hacmin, etriye aral
ve kesit ekli ile olan deiimi gsterilmitir. Etriyenin aral arttka iki etriye arasnda
kalan blgede yanal ekil deitirmenin snrlanmas zayflar. Bunun gibi dairesel spiral
enine donat durumunda yanal etki evre boyunca srekli olarak ortaya kar. Sk dairesel
donat enine etkiyen hidrostatik basnca benzer bir etki oluur. Dikdrtgen kesitte,
etriyelerle beton arasnda ise, kelerde nemli yanal basn etkileimi ortaya kar. Buna
karlk, kesit i blgelerinde de i kemerlenme etkisiyle bir lde betonun yanal ekil
deitirmesi snrlandrlr. Kenar ortalarnda ise, betonun yanal ekil deitirmesi kolayca
etriyenin de yanal yerdeitirmesine sebep olmaktadr. Bu durumda da kare veya
dikdrtgen etriye betonun yanal ekil deitirmesini, dairesele gre, daha dk oranda
nler. Dikdrtgen kesitte boyutlarn byk olmas durumunda, evreye konulan ve ke
donatlar balayan etriyeye ek olarak, ara donatlar da balayan ek etriye (iroz)
konulmas uygundur. Bu suretle etkileimi salayan keler oaltlm olur. Bu ek
I.3/5
etriyelerin kancalarnn da ayn zenle yaplmas ve ularnn betona kenetlenmesine zen
gsterilmesi gerekir.

Dairesel ve kare kesitlerin her ikisinde de etriyenin yanal ekil deitirmeyi
snrlandrmasnn etkisi balangta grlmez. Ancak, beton tek eksenli g tkenmesine
yaklatnda, enine donatnn etkisi ortaya kar ve betonun gerilme-ekil deitirme
davrann deitirir. Enine donatnn sk ve kaln bulunmas, bunun gibi donatnn akma
gerilmesinin byk olmas enine basnc arttraca iin betonun dayanm ve snekliini
de arttrr (ekil 3.3). Enine donatnn dnda bulunan betonun yanal ekil deitirmesine
bir snrlandrma konulmad iin, beton tek eksenli dayanmna eritii zaman kabuk
eklinde dklr. Bu nedenle yanal etki gznne alndnda, kesitin etriye iinde kalan
ekirdek beton alannn hesaba katlmas uygundur.

Kirilerde ve zellikle kolonlarda boyuna donatlar ana donat olarak kabul edildii ve
enine donat olarak etriyelerin belirlenmesinde genellikle konstrktif kurallar etkili olduu
iin, bazen bunlara gereken nem verilmez. zellikle, deprem gibi snekliin nemli
olduu durumlarda etriyelerin gereken ekilde yerletirilmemi olmas, betonun kolayca
dalmasna ve boyuna donatlarn kendilerinden bekleneni yapamamasna neden olur.
Kesitin byk olmas durumunda kenar ortalarndaki boyuna donaty saran etriyelerin
yerletirilmesi veya kesitin uzun dikdrtgen eklinde olmas durumunda da ek ara
etriyelerle karlkl donatlarn balanmas gerekir.

3.1.2. Donat

Betonarme inaatta kullanlan ve donat olarak isimlendirilen elik, daire kesitlidir. Dz
yzeyli olanlar da vardr. Ancak, betonla beraber alma zelliini arttrmak ve beton
iinde iken betona gre greceli uzama ve ksalmasn nlemek iin, yzeyi nervrl
olanlar daha yaygndr. Nervrler yzey zerinde braklm ve belirli geometrik ekle
sahip kntlardr. Ayrca, iki dorultuda ince apl nervrl donatnn birbirine
kaynaklanmas ile elde edilen hasr elik de yap elemanlarnda donat olarak kullanlr.

0 4 8 12 16 20
200
400
600
800
S500
S420b
S420a
S220
s (%)
s
(
M
P
a
)

ekil 3.5. Betonarme elikleri iin gerilme-ekil deitirme erileri

ekil 3.5.de betonarme eliklerinin tipik gerilme-ekil deitirme (birim uzama ve
ksalma) erileri verilmitir. Gerilme-ekil deitirme erisinin incelenmesinden tr
eliin de balangta ayn dorusal elastik davran sergiledii ve bu blgede elastiklik
modlnn GPa E
s
200 = olarak kabul edilebilecei grlr. Dorusal davrann
I.3/6
sonunda gerilmenin az deitii bir akma sahanl grlr. Bu iki blge birbirinden akma
noktas ve buna kar gelen akma gerilmesi
y
f ile ayrlr. zellikle soukta ilenmi
eliklerde ak bir akma sahanl grlmeyebilir. Bu durumda akma gerilmesi, kalc %
0.2 birim uzamaya kar gelen gerilme olarak tarif edilir. Akma blgesinden sonra
gerilmenin belirgin bir ekilde artt pekleme blgesi grlr. Yklemeye devam
edilirse, donat ubuu yerel zayfln bulunduu bir yerden incelerek kopar. Kopma
gerilmesi
su
f ve kar gelen birim uzama
su
olarak gsterilir. elik kalitesinin
ykselmesi ile birim kopma uzamas azalr. Gerilme-ekil deitirme erisi altnda kalan
alan, elie kopmaya eriinceye kadar verilen birim hacim ekil deitirme enerjisine
eittir. Bu nedenle bu alann bymesi eliin snek olmasna kar gelir. Yk artlarnda
byk ekil deitirmelerin meydana gelmesi istenildii iin, kopma uzamasnn bir
minimum deerinin bulunmas gereklidir.

Doal sertlikteki eliklerin, birleimi dzenlenerek ve scakta haddelenerek istenilen
zelliklere sahip olmas salanr. kinci tr olan soukta ilenmi elikler ise, birinciye
gre ok daha dk scaklklarda burularak zelliklerinin arzu edilen seviyeye gelmesi
salanr. kinci tr ilem birinciye gre daha kolay yaplabildii iin, uygulama alan daha
yaygndr. ekil 3.5.de grld gibi bu iki tr eliin gerilme-ekil deitirme erileri
birbirinden farkldr. Soukta ekil verilmi eliklerde belirgin bir akma sahanlnn
bulunmamas yannda, kopma uzamas da dktr.

0
kk
syrlma
0
orta
0
syrlmaya yakn
syrlma
syrlma
F
s
b

b

b
s
F

ekil 3.6. ekip-karma deneyinde aderans gerilmelerinin deiimi

3.1.3. Aderans

Betonarme kesiti oluturan beton ile donat meydana gelen etkiler nedeniyle ekil
deitirirler. Bu srada iki malzeme arasnda gerilme geii meydana gelir. Arada syrlma
olmadan bu tr gerilme geiinin ortaya kmasna aderans denir. Aderans olay
betonarmenin en nemli faydal zelliklerinden biridir. Bu suretle iki malzemenin
beraberce kullanlmas ve birbirini tamamlamas mmkn olur. Donatda meydana gelen
gerilme azalmas ve artmas, komu beton blgelerine gerilme geii ile meydana gelir.
Bu durum dz yzeyli elik ubuklarda kayma gerilmelerinin dorudan olumasyla
aklanabilir. Nervrl ubuklarda ise geiin nervr etrafnda oluan karmak bir
gerilme durumunun bilekesi olarak ortaya kan kayma gerilmeleri tarafndan saland
kabul edilebilir. Her iki durumda da ortaya kan gerilmeler edeer bir kayma
gerilmesine dntrlerek Aderans Gerilmesi olarak isimlendirilir.

I.3/7
Genellikle aderansn ubuk dz yz ile imento harc arasndaki kimyasal yapma
sonucu ortaya kt kabul edilirse de, dk zorlamalar bile bu yapmay zer ve
ubuk syrlr. Bu tr syrlmann balamasyla srtnme ve kama etkisi ile oluan aderans
balar. Srtnmeden ortaya kan aderans, donat ubuunun przllne baldr.
Dikkatli incelendiinde dz yzeyli ubukta da przlln bulunduu grlr.
Donatnn korozyonunda syrlabilir bir tabaka oluturmas, betonun iindeki donatnn bu
tabakadan syrlmasn kolaylatrarak, aderansn kolayca zlmesine sebep olur. Bu
nedenle, korozyon aderans olumsuz ynde etkiler ve ileri durumlarda aderansn
kaybolmasna neden olur. Bunun yannda, donatnn ekseni dorultusunda srtnme
kuvvetinin ve yanal gerilmelerin bulunmas ile betonun bzlmesi de aderansa olumlu
katkda bulunur.

ekil 3.6.da gsterilen ve ekip-karma deneyi olarak bilinen dzenle, beton bir ktle
iinde gml donat ubuuna uygulanan kuvvetin beton ktleye aderans gerilmeleri
yoluyla geii incelenir. Donatya uygulanan kk bir yk bile ykleme ucunda byk
aderans gerilmelerinin ortaya kmasna ve kk de olsa bir syrlma meydana gelmesine
neden olur. Yk artmasyla syrlma blgesi ilerlerken aderans gerilmeleri de daha uzun
bir blgeye yaylr. Beton ile donat arasndaki etkileimi salayan ve kayma gerilmesi
gibi kabul edilebilecek aderans gerilmelerinin yayl ekil 3.6.da gsterilmitir. Syrlma
blgesinin dier uca erimesiyle donat syrlarak kar. Eer aderans dayanm yksekse
veya ubuun beton iindeki boyu bykse ubuk syrlmadan kopabilir. Donatnn
kenetlenme boyu, donatdaki syrlma ve kopma olaylarnn beraberce ortaya kmas
durumundan belirlenir.

3.2. DEMELER

Demeler esas olarak dey ykleri karlar ve bunlar kolon ve perdelere iletirler.
Bunun yannda deprem yklerinin dey tayc elemanlara datlmas da demeler
tarafndan yaplr. Bu durumda demeler dzlemleri iindeki yklerin etkisi altnda
bulunur ve yk aktarmalar diyafram davran ile ortaya kar. Genel olarak demeler
dzlemi iinde rijit kabul edilir. Bu durumda ykn dey elemanlara paylatrlmas
tamamen bu elemanlarn rijitliine bal olur ve demenin dzlemleri iinde ekil
deitirmesi ise dier elemanlarn ekil deitirmesi yannda ihmal edilir. Bu durumun
kart demenin kendi dzlemi iinde ekil deitirme yapabilir kabul edilmesidir.
Demede yatay yklerden oluan dzlemi iindeki kesme kuvveti ve eilme momenti
etkilerinin bulunmasndan sonra, bunlarn karlandnn gsterilmesi gerekir. Yatay
deprem kuvvetlerinin kolon ve perde gibi dey elemanlara aktarld blgelerde ek
zorlamalar meydana gelir. Demeler bu elemanlara kirilerle bal ve dey elemanlar
planda nispeten dzgn datlm ise, ek zorlamalar dk seviyelerde kalr. Ancak,
demeler kiri olmakszn dorudan kolon ve perdelere balanmsa, demelerin
balant blgeleri daha fazla zorlanr. Ayrca, bu blgelerde boluklar bulunmas ilave
gerilme ylmalarna sebep olur. Demelerin bu blgelerinin ayrntl biimde
incelenmesi ve bu zorlamalarn karlanmas nemlidir. Deme ile kolon ve perde gibi
dey tayclar arasndaki kuvvet iletimi iin bu blgelere ek donat gerekebilir.
Ayrca, yatay dzlemde meydana gelen eilme momenti nedeniyle deme evresinde
de ek donatya ihtiya duyulabilir.

Kirisiz demelerde, deme dorudan kolon ve perdelere mesnetlenir. Bu durumda
kolon ve perde etrafndaki deme blgesinde kesit etkilerinde nemli artlar meydana
gelir. Bu etkilerin gvenli bir ekilde karlanmas gerekir. Benzer durum, kirileri
I.3/8
deme kalnl iinde kalan dili demelerde de szkonusu olur. zellikle deprem
momentlerinin byk olduu alt katlarda kiri kesitlerinin bytlmesi gerektiinden
ykseklii kk geni kiriler gerektirir, bu ise kirisiz demelerde sz konusu olan
sorunlar bu deme trnde de ortaya karr.

Boluksuz yeterli kalnla sahip demeler dzlemi iinde rijit hareket ettii kabul
edilebilir ve dzlem ii hareketleri iki yndeki yatay yerdeitirme (
y x
v v ; ) ve dey
eksen etrafndaki dnme ( ) ile tanmlanabilir (ekil 3.7). Eer demede davrann
etkileyen byk boluklar varsa veya deme dzgn dikdrtgen eklinde deil L veya
U eklinde ise, demenin rijit bir diyafram gibi ekil deitirdii kabul geerli
olmayabilir. Bu durumda demenin dzlem ii hareketinin tanmlanmas iin
serbestlik derecesi yeterli olmaz. Deme paralar birbirine gre greceli olarak
hareket eder ve bunun sonucu olarak zellikle paralarn birletii blgelerde ek
zorlamalar meydana gelir. Deme boluklarnn byk olmas ve demenin
dikdrtgen biimini bozan kollarnn olmas byk ek zorlamalarn artmasna sebep
olur. Bu durum tayc sistem dzensizlii olarak adlandrlr. zellikle deprem
etkisinin byk olduu durumlarda, kat demelerinin kendi dzlemleri iindeki
deprem kuvvetlerini kolon ve perdelere gvenle iletmesinin salanmas nemlidir.
Demelerin kalnlklarnda deiiklik, dzlem ii rijitlikte ani deiikliklerin
domasna ve ilave zorlamalarn olumasna sebep olur.

(a) (b)
v
y
x
v
(c)

ekil 3.7. Planda demenin rijit diyafram (a) olan ve (b) ve (c) olmayan trden
yerdeitirmesi

Demeler sabit yklerin younlat ve hareketli yklerin bulunduu yerler olduu
iin, deprem yklerinin buralarda olutuu ve kat seviyelerinde tayc sisteme iletildii
kabul edilir. Bu kuvvetler, demeyi rijitliinin byk olduu dzlemi iinde
zorlayarak, kolon ve perdelere iletilirler. zellikle kirili plak demelerde byk bir
boluk bulunmuyorsa, bu kuvvetler demede nemli etkiler meydana getirmeden
aktarlrlar. Deme sreksizlikleri deprem yklerinin dey tayc elemanlara
iletilmesi srasnda gerilme ylmalarnn kmasna ve demenin kendi dzlemi
ierisinde rijit bir diyafram gibi davranmasna engel olurlar. Merdiven ve asansr
boluklar da dahil olmak zere, demede boluk alanlarnn toplamnn toplam alann
1/3 n den fazla olmas deme sreksizlii oluturur. Kiriiz demelerde, kolonlar
birletiren eritler kiri gibi davranarak, dey tayclar arasndaki beraber almay
salarlar. Bu tr kirisiz demelerde, kolon ve perde kenarlarna komu boluklar,
zellikle kolon eridindeki boluklar, deprem yklerinin dey tayc elemanlara
gvenle aktarlmasn nler. Bunun gibi, kirisiz demelerde zellikle demelerin
kenar kolonlara yk aktarmas srasnda nemli gerilme ylmalar ortaya kar. Bunun
nlenmesi iin, kirisiz demelerde kenar kirii dzenlemesi ve deprem yklerinin
I.3/9
nemli bir ksmnn karlanmas iin perde konulmas uygundur. Demenin dzlem ii
ani rijitlik ve dayanm azalmalar da yk aktarmnda olumsuzluk oluturur. Bu gibi
deme sreksizliinin bulunduu durumlarda deprem yklerinin dey tayc
elemanlara gvenle datlmas salanmaldr.

TABLO 3.1 - BR DORULTUDA ALIAN DEMELER LE LGL
KONSTRKTF KURALLAR

Tanm S500 Ynetmelik
f
h min l / 25 (bir aklkl); l / 30 (ok aklkl) -
kisa
s max
f
h 5 . 1 ; 200mm -
uzun
s max 300mm -
kisa
min 0.003 (S220) ; 0.002 (S420, S500) -

TABLO 3.2 - K DORULTUDA ALIAN DEMELER LE LGL
KONSTRKTF KURALLAR

Tanm TS500 Ynetmelik
f
h min TS500 forml (11.1) -
kisa
s max 1.5h
f
; 200mm -
uzun
s max 1.5h
f
; 250mm -
toplam y x,
min 0.0040 (S220); 0.0035 (S420, S500) -

TABLO 3.3 - DL DEMELER LE LGL KONSTRKTF KURALLAR

f
h min 50mm 50mm
min etriye 8/250mm -
w
b min 100mm -

Demelerle ilgili koullar deme trne bal olarak Tablo 3.1-3.4.de verilmitir.
Burada
f
h deme kalnln,
x
ve
y
iki dorultudaki donat orann ve s
donatlar aras mesafeyi gstermektedir. Basit deme deliklerinin her iki yanna altta ve
stte en az bir 12 lik bir donat konulmas ve konulan bu donatnn delikten dolay
kesilen donatdan az olmamas uygundur. Bunun yannda deliklerin her kesine
o
45 lik
a yapan altta ve stte en az bir 12 lik donat da yerletirilebilir.

TABLO 3.4. KRSZ DEMELER LE LGL KONSTRKTF KURALLAR

f
h min 30 /
n
l ; 180mm -
kisa
s max
f
h 5 . 1 ; 250mm -
I.3/10
uzun
s max
f
h 5 . 1 ; 250mm -
toplam y x,
min

0.0040 (S220) ; 0.0035 (S420, S500) -

3.3. KRLER

Kiriler, normal kuvvete gre eilme momentinin ok daha etkin olduu yap
elemanlar olarak tanmlanr. Kiri kesitlerinde eilme momenti etkisiyle basn ve
ekme gerilmeleri meydana gelir. Eilme momentinin kk deerleri iin betonda
basn ve ekme gerilmeleri meydana gelirken, momentin artmasyla beton atlar,
ekme gerilmelerinin nemli bir ksm ekme donats tarafndan tanr. Eilme
momenti artarken, beton basn gerilmeleri dal dorusal olmayan bir deiimle
meydana gelir, donat akma gerilmesine ulaarak plastik ekil deitirmeler yapar ve
kesit de tama gcne eriir. Donatnn dengeli donatnn altnda veya stnde
olmasna bal olarak iki farkl M moment-erilik erisi ortaya kar. Her iki eri
balangta dorusal deiim gsterir ve / M EI = bants geerli olur. Burada; EI
kesitin eilme rijitliine kar gelir. Momentin artmas ile ekme blgesindeki beton
atlad iin eilme rijitliinde azalma grlr. Erinin bundan sonraki blmnde
daha ok donat etkili olur. Hafif donatl kesitlerde donatnn akmasndan sonra daha
yatk bir eim izlenir ve donatnn byk uzamalar yapmas ve betonun ezilmesi sonucu
kesit g tkenmesi durumuna gelir. Buna karlk dengeli donatnn zerinde donatl
kesitlerde beton basn gerilmelerinin elastik olmayan deiimine bal olarak moment-
erilik deiimi dorusal olmayan bir deiim gsterir. Donat akmaya erimeden
kesitin st kenarndaki beton ezilirken, eri bir maksimumdan sonra ani bir de
geerek kk erilik deerlerinde kesit g tkenmesine eriir. Snek olmayan bu
davran, kesitlerde denge alt donat kullanlarak nlenebilir.

M
u y
A
B
D
M

ekil 3.8. Basit eilme etkisindeki kiri kesitinde moment-erilik bants

Snek davran gsteren denge alt donatl kesitlerdeki tipik M deiimi ekil
3.8.de gsterilmitir. Burada ilk krklk (A) ekme blgesinde atlaklarn meydana
gelmesine ve ikinci krklk da (B) ekme donatsnn akmasna kar gelmektedir. En
son noktada da (D) beton ezilmekte veya varsa basn donats burkulmaktadr.

Eilme etkisindeki bir betonarme kesitte sneklik, kesitin dayanmnda nemli bir
azalma meydana gelmeden oluan en byk eriliin, ekme donatsnda akmann
meydana geldii durumdaki erilie oran olarak
y u
/ = tanmlanabilir. G
tkenmesi durumunun, betonun en byk birim ksalmasn yapmasyla ortaya kt
kabul edilirse, bu duruma kar gelen erilik iin
u cu u
x / = yazlabilir. Kesitte sarg
I.3/11
donatsnn bulunmas
cu
betonun en byk birim ksalmasn bytecei iin
sneklii de artrr. Bunun gibi, dikdrtgen kesite gre, tablal kesitte gerekli basn
blgesi ykseklii azalaca iin sneklik de artacaktr.

TABLO 3.5 - SNEKLK DZEY YKSEK KRLERLE LGL
KONSTRKTF KURALLAR (EKL 3.9)

min b
w
200mm 250mm
max b
w
kolon genilii + h kolon genilii + h
min h 300mm ; 3 h
f
300mm ; 3 h
f

max h l
n
/4 ; 3.5 b
w

min l
c
2 h
min l
2
l
n
/ 4
min (l
b1
+ l
b2
) l
b
; (0.4 l
b
+ 12 ) ; 50 (l
b2
=0
ise)
min l
3
l
b

max s d / 2; 300mm
max s
c
d / 4 ; 8
l
; 150mm h / 4 ; 8
l
; 150mm
min
1
f
ctd
/ f
yd

min
2
0.8 f
ctd
/ f
yd

max
1
; max
2
0.85
b
; 0.02 0.02
min
1
'
2
/ 3 0.5
1
(1. ve 2. ) ; 0.3
1
(3.ve
4.deprem blgesinde)
min
2
' -
1
/ 4
min
l
- 12mm
min
h
8mm

Tasarm eksenel kuvveti

ck c d
f A N 1 . 0 (3.1)

olan ve esas olarak eilme momenti tayan elemanlar kiri olarak kabul edilir. Kiriler
snekliklerine gre iki ksmda gznne alnr.

Kesme kuvvetinin karlanmasnda kiri boyunca yayl olarak bulunan eik ekme
gerilmelerinin baz kesitlerde toplanarak pilye ile karlanmas ek atlamalara ve
gerilme ylmalarna sebep olur. Ayrca, kesme kuvvetinin yn deitirmesi
durumunda pilye kullanlmas uygun olmad iin, kesme kuvvetinin karlanmasnda
sadece etriye kullanlmas tavsiye edilir.

3.3.1. Sneklik Dzeyi Yksek Kiriler

Sneklik dzeyi yksek kirilerle ilgili uyulmas gerekli koullar Tablo 3.5.de verilmitir.
Tabloda
w
b min ,
w
b max , h min ve h max iin verilen koullar sadece kolonlarla
moment aktaracak ekilde birleerek ereve oluturan kiriler iin geerli olup, bir ana
kirie mesnetlenen ikincil kirilerde uyulmas zorunlu deildir. Kiriin ykseklii serbest
I.3/12
akln drtte biri ile stten snrlandrlmtr. Bu deerden byk kiriler yksek kiri
trnden davran gsterecei iin, gvde donats nem kazanr. Bu durumda kiri
gvdesinin her iki yzndeki gvde donatsnn toplam alan, sa ve sol mesnet
kesitlerinde st ve altta bulunan donat alanlar toplamnn %30 undan az olmamaldr.
Bylece bulunan gvde donats ap mm 12 den kk, aral mm 300 den fazla
olmamal ve bunlarn kenetlenmesi boyuna donatlarda olduu gibi salanmaldr.

sarlma blgesi
l
c
h
f
b
w
h
l
c
sarlma blgesi
l
3
3
l
50 mm
50mm
l
2
l
b1
l
n
l
b2
h
c
h
c
b
s
c s
2
'
2
1
'
1
o
l
o
h

ekil 3.9. Kirilerle ilgili konstrktif kurallar (Tablo 3.5)

Kiri kesitlerinin alt ve stnde en az 12 2 donats bulunmaldr. Deprem etkileri,
aklk ve mesnette dey yklerden meydana gelen momentin iaretini deitirebilecei
iin, mesnette belirli bir pozitif ve aklkta belirli bir negatif moment kapasitesinin
bulunmas donat oranlarna konulan koullarla salanmaya allmtr (Tablo 3.5).
Deprem ykleri altnda kirilerin mesnet blgeleri, iaret deitiren ek eilme momentleri
nedeniyle daha ok zorlanr. Kiri alt donatlar, kolon yznden komu akla en az
kenetlenme boyu kadar uzatlmaldr. Geni kirilerde etriye kol says arttrlarak i
atlaklarn snrlandrlmas ve kiriin her kesitinde bir minimum pozitif ve negatif
moment kapasitesinin salanmas iin, donat oranlar zerine konulan snrlar da
ngrlen kurallar arasndadr. Etriyelerin konulmamas veya kancalarnn yeterli
kenetlenme boyuna sahip olmamas, zenle yaplm olan kesit hesaplarnn anlamn
kaybetmesine sebep olabilir. Bu nedenle boyuna ve enine donat dzenine gsterilecek
zen her zaman yerini bulur. Kiri ile kolon arasndaki yk aktarmnn salanmasnda
kesiti kk olan aktarmda etkili olur. rnein, ekil 3.18.de gsterildii gibi geni bir
kiriin dar bir kolona mesnetlenmesi durumunda kuvvet izgileri kolona yaklatka
younlaarak alan kiri geniliinin
w
b den kk olmasna sebep olur. Bu ise kesit
hesaplarnda genel olarak gznne alnmayan ek etkileri dourur. Bu nedenle Tablo
3.1.de en byk kiri genilii iin bir snrlama mevcuttur. Kirilerin kolonlarla olan
birleim blgeleri tayc sistemin nemli blgelerindendir. Bu blgelerde betonun
dayanmn ve snekliini arttrmak iin, ekil 3.9.da gsterildii gibi tanmlanan
c
l
boyundaki kiri sarlma blgelerinde sarg donats kullanlr. Bu sarlma blgelerinde
bindirme eki yaplmamasna allmaldr. Bu blgede bindirme ekinin zorunlu olduu
durumlarda aral 4 / h ve mm 100 yi gemeyen etriyelerle sarlarak ek yaplabilir. ekil
3.9.da verilen saysal deerlerle, donatnn kenar mesnette kenetlenmesi, st ve alt ek
donatlarn moment diyagramn rtecek ekilde uzatlmas salanmaktadr.

I.3/13
Kirilerin kolonlara birletii yerde, kiri alt donatlar kolon yznden itibaren komu
akla
b
l kenetlenme boyu kadar uzatlmaldr. Kenar kirilerde de donatnn kolon
iindeki yatay ve dey blmleri ekil 3.9.da verilen deerleri salamaldr. Eer kiri
bir perdeye dzlemi iinde balanyorsa, donat kenetlenme boyu
b
l ve 50 den az
olmamaldr.

Binalarn depreme gre boyutlandrlmasnda basitletirme amacyla eitli kabuller
yaplr. Bir yandan deprem etkisinin karmak ve belirsiz olmas ve dier yandan
tayc sistemin zm iin gerekli olan basitletirmeler, bu kabulleri zorunlu klar.
Bunun sonucu olarak, baz nemli ayrntlar gzden kaabilir. Bunlar nlemek
amacyla ynetmelikte konstrktif kurallar konulmutur. Bu kurallarn bir ksm, daha
nce meydana gelen depremlerin, yaplarda meydana getirdii etkinin incelenmesi ile
ortaya kmtr. Baz durumlarda da, ilgili etkilerin hesaplanmasnn karmak olmas,
konstrktif tedbirlerin alnmasn zorunlu klar.

Yeni yaplan binalarn tayc sistem zmlemelerinde brt kesit atalet momenti ve
mevcut binalarn gvenliklerinin deerlendirilmesinde atlam kesit atalet momenti
kullanlr. Yeni binalarda kendi dzlemleri iinde perdelere balanan kirilerde atalet
momenti atlama gznne alnarak azaltlabilir. Deprem blgelerinde yaplacak
binalarda 20 C den daha dk kalitede beton kullanlamaz. Sneklik dzeyi normal
betonarme yap elemanlarnda dey yk etkilerinden ve deprem yklerinden oluan
etkilerin birletirilmesi sonucu elde edilen deerler esas alnarak kesit hesab yaplr.
Buna karlk sneklik dzeyi yksek sistemin elemanlarnda, g tkenmesi
durumunun kontrol edilmesi amacyla kapasite tasarm ilkeleri kullanlr.

Sneklik dzeyi yksek kirilerde tasarma esas olan kesme kuvveti; kiriin iki ucundaki
eilme momenti kapasiteleri
ri
M ve
rj
M ile dey yk basit kiri kesme kuvveti
dy
V
kullanlarak

n
rj ri
dy e
l
M M
V V
+
= 4 . 1 (3.2)

eklinde hesaplanacaktr (ekil 3.10). Bu suretle ar byk yklerde kirite gevrek
kesme kuvveti g tkenmesi yerine, snek eilme momenti g tkenmesi meydana
gelmesi salanr. Kiri ularndaki moment kapasiteleri hesaplanrken beton ve donatnn
hesap gerilmeleri kullanlmaldr. Ancak, donatdaki peklemeyi gznne almak ve
snek g tkenmesinin gvenli bir ekilde ortaya kmasn salamak amacyla (3.2) de
kiri u kesitlerinin eilme momenti kapasiteleri %40 orannda arttrlmtr. Kirite
kesme kuvvetinin meydana getirecei eik basn gerilmelerinin oluturabilecei gevrek
g tkenmesinin de nlenmesi amacyla, tasarm kesme kuvvetinin st snr

I.3/14
M M
M
a a
M
r i
1.4 M
r j
1.4 M
1.4 M
r i
1.4 M
r j
n
l
n
l

ekil 3.10. Kiri ve kolon u kesitlerinde eilme momenti kapasitesine uygun kesme
kuvveti

d b f V
w cd e
22 . 0 (3.3)

olarak verilmitir. Kiri boyunca kesme kuvvetinin srekli yayl bulunmas ve deprem
yk yn deitirdiinde iaret deitirmesi nedeniyle, bu etkinin pilye gibi baz
kesitlerde younlam ve bir ynl kesme kuvveti tayabilen donat ile alnmasna
deprem blgelerinde izin verilmez. Kesme kuvveti donats olarak sadece kiri boyunca
yayl yerletirilen etriye kullanlmas gereklidir. Bunun yannda kirilerde kesme
kuvvetinin karlanmasnda, depremin yn deitiren ve tekrarl bir etki olduu gz nne
alnarak, depremin etkili olduu
d dy e
V V V 5 . 0 durumunda, betonun katks olmad
kabul edilecektir. Buna karlk, depremin daha az etkili olduu
d dy e
V V V 5 . 0 <
durumunda ise, TS500 de verilen kurallar uygulanacaktr. Burada
d
V kesme kuvveti
E Q G + + etkilerinden ortaya kan kesit etkisidir.

Deprem gibi bir yatay yk altnda bir erevenin moment diyagram incelenirse, kirilerin
mesnet blgelerinin en ok zorlanan ksmlar olduu anlalr. Bu nedenle kolon yznden
itibaren kiri yksekliinin iki kat kadar uzunluktaki blge Sarlma Blgesi olarak
adlandrlr ve sarg donats kullanlr (Tablo 3.5). Bylece sarg donatsnn oluturaca
enine basn gerilmeleri ile betonun dayanm ve zellikle sneklii arttrlr.

3.3.2. Sneklik Dzeyi Normal Kiriler

Bu tr kiriler tasarm kesme kuvveti olarak, (3.2) ifadesi yerine, tayc sistemin deprem
hesabndan elde edilen deer kullanlr ve ayn ekilde pilyelerin katks gz nne
alnmaz. Bu suretle kesme kuvvetinin karlanmasnda kapasite tasarm ilkesinin
gznne alnmasna ihtiya olmayp, kesme kuvveti donatsnn hesabnda Q G 6 . 1 4 . 1 +
ve E Q G + + yklemesi sonular etkili olmaktadr. Bunun yannda Tablo 3.5.de sarlma
blgesindeki etriye aral iin verilen snr mm 150 den mm 200 ye karlmtr. Bunun
dnda yukarda sneklik dzeyi yksek kiriler iin verilen dier koullar, sneklik
dzeyi normal kiriler iin de geerlidir.

I.3/15
1.20
0.80
0.52
0
0.26
3
h x 10
2
c
d
M

/

0
.
8
5

f

b

h
0.4
0.2
20 10
0.80 0.0
0.52
0.26
N

/

0
.
8
5

f

b

h
c
d
1.20 = N / 0.85f bh
cd
M / 0.85f bh
2
cd

ekil 3.11. Eilme momenti ve erilik deiiminin normal kuvvet seviyesine olan
ball

3.4. KOLONLAR

Binalarda genellikle oluturulan erevenin dey tayclar kolon olarak
isimlendirilir. Ancak bu tanm, normal kuvvetin eilme momentine gre daha etkin
olduu elemanlar kolon olarak kabul edilerek genelletirilebilir. Deprem hareketinin her
iki dorultu ve ynde meydana gelmesi nedeniyle, genellikle kolonlar eksenlerine gre
simetrik donatlr. Deprem srasnda, kolonlardaki basn kuvvetinde genellikle kk
artma ve azalma grlr. Buna karlk depremden meydana gelen eilme momenti,
dey yklerden oluan eilme momentinden daha ok etkili olabilir. ekil 3.11.de bir
kesitte moment-erilik deiimi deiik normal kuvvet deerleri iin gsterilmitir.
Verilen karlkl etki diyagramndan da grld gibi, basit eilmeden balayarak
belirli bir normal kuvvet deerine kadar normal kuvvet deeri ile kesitteki basn
blgesi byd iin, kesitin eilme kapasitesi de artar. Ancak, normal kuvvetin
artmaya devam etmesi eilme momenti dayanm azalmaktadr. Buna karlk, ekil
3.11.deki, normal kuvvet artarken, g tkenmesi durumundaki erilik dolaysyla
sneklik srekli bir ekilde azalr. Genel olarak eilme momenti yannda normal
kuvvetin bulunmas sneklii azaltr. Kolon gibi, normal kuvvetin bulunduu
elemanlarda kesit bytlerek dolaysyla gerilme drlerek bu olumsuz durum bir
lde giderilmeye allr.

Kolonlar ve zellikle kiriler, eilme momenti etkisi yannda kesme kuvveti etkisinde
bulunur. Eilme donatsnda dengeli donatnn altnda kalarak ve sarg donats
kullanarak, eilme momenti g tkenmesinin snek biimde ortaya kmasn
salamak mmkndr. Ancak, kesme kuvveti tama gcnn almas ile ortaya kan
g tkenmesi genellikle snek deildir. Bu nedenle boyutlandrmaya esas olandan
daha byk deprem zorlamas durumunda ortaya kacak g tkenmesinin snek
olmas iin, elemann kesme kuvveti dayanmnn eilme dayanmndan daha byk
tutulmas gerekir. Kesit eilme hesaplarnda, konstrktif nedenlerle veya hesaplanan
donat alannn tam karl bulunamad iin, daima hesapta bulunandan daha fazla
donat konulur. Bu nedenle kesitin eilme momenti kapasitesi, hesap eilme
momentinden fazla olur. Ayrca, donatdaki pekleme de kapasitenin artmasna sebep
olur. Kullanlan gvenlik katsaylarnn da gerek kapasiteyi dk gsterdii
unutulmamaldr. Bu nedenlerden dolay kesme kuvvetinin karlanmasnda
I.3/16
kullanlacak donatnn, hesap kesme kuvveti yerine elemann u kesitlerinin eilme
momenti kapasiteleri ve aklk zerinde mevcut ykler de gznne alnarak
hesaplanmas gerekir. Bu suretle, elemann kesme kuvveti kapasitesi eilme
kapasitesinden daha byk tutularak snek olmayan kesme kuvveti g tkenmesinin
meydana gelmesi nlenmi olur. Kolonlarn u eilme momenti kapasitelerinin
hesaplanmasnda kesitteki oluacak normal kuvvetin de gznne alnmas gerekir.

ereveli yaplarda depremden meydana gelen eilme momenti, kolonda dorusal bir
deiim gstererek, kolon alt ve st ularn daha fazla zorlar. Kolonlarda betonda
basn gerilmeleri etkin olduu iin, betonun yanal ekil deitirmesinin
snrlandrlmas ile hem beton basn dayanmnda ve hem de sneklikte nemli art
salamak mmkndr. Bu amala bu blgelerde sarg donats kullanlr. Bu donat ile
zellikle ar deprem etkisinde plastik mafsaln meydana gelebilecei bu blgelerde
belirli bir normal kuvvet altnda kesitte dnme meydana gelirken eriilen eilme
momenti deerinde nemli bir deiiklik meydana gelmeden snek kesit davrannn
olumas amalanr. Kolonlarda g tkenmesine genellikle betonun davran etkili
olduu iin, kolonun davran erisinde beton belirleyici olur. Sarlma blgelerinde
yanal ekil deitirmenin snrlandrlmas kolonun hem dayanmn ve hem de
snekliini arttrr. Bu blgelerin bytlmesi iin, sarg donatsnn sk olmas ve geni
kolonlarda iroz kullanarak kelerin oluturulmas nemlidir (ekil 3.12.a). Ancak,
betonun kolay yerletirilmesini nleyecek ve iinde boluk kalmasna sebep olacak
sklktaki enine donat dzeninden kanlmaldr.

135
o

m
a
x
(
6

O

,

8
0

m
m
)

S
2
2
0

m
a
x
(
1
0

O

,

1
0
0

m
m
)

S
4
2
0
O
h
a
max max
a max
a
max
> a
m
a
x

a
m
a
x

a
m
a
x
m
a
x

a
max
a
max
a
(a) Yanal
ekil
deitirmesi
nlenmi
beton
blgesi
(b) Kolonda
donat
blgeleri
(c) Kolonda
eitli etriye
dzenleri
s 100 mm j
c
s
l
o
kuatlmam
birleim
blgesi
l
c
sarlma
blgesi
n
l
c
l
orta
blge
sarlma
blgesi
kuatlm
birleim
blgesi
s 150 mm j
h
h
o
a
a
h
b b
k
c
s
s
h
c

ekil 3.12. (a) Yanal ekil deitirmesi nlenmi beton blgesi, (b) Kolonlarda donat
blgeleri ve (c) Kolonlarda eitli etriye dzenleri

TABLO 3.6 - SNEKLK DZEY YKSEK KOLONLARLA LGL
KONSTRKTF KURALLAR (EKL 3.12)

I.3/17
max N
d
0.6 f
ck
A
c
0.5 f
ck
A
c

min b 250mm 250mm
max ( h / b ) 7.0
max a 300mm 25
h

max s
o
200mm ; 12
l
200mm ; b / 2 ; h / 2
min s
o
50mm
max s
c
100mm ; b / 3 ; h / 3
max s
cj
150mm (kuatlm) ; 100mm (kuatlmam)
max l
c
500mm ; h ; b ; l
n
/ 6
min
h
; min
c

l
/ 3 8mm
min
toplam
0.01 0.01
max
toplam
0.04 0.04
min A
s
414 416 veya 614
min A
c
- 75000mm
2

min dmerkezlik 0.1 h ; 25mm

Deprem etkisinden meydana gelen kesme kuvvetinin, dey yklerden meydana
gelenden daha etkili olduu durumda, kesitteki kesme kuvveti dolaysyla betonda
oluan basn ve ekme gerilmeleri yn deitirecektir. ekme gerilmeleri altnda
atlayan beton eleman basn gerilmesi tayabilirse de, deprem etkisinin nemli olduu
byle durumlarda, kesme kuvvetinin tanmasnda betonun katksnn gznne
alnmamas tavsiye edilir.

Kolonlar, normal kuvvetin eilme momentine gre daha etkili olduu elemanlar olup,
hesap eksenel kuvveti

ck c d
f A N 1 . 0 (3.4)

bantsn salayan olarak tanmlanr. Kolonlar snekliklerine gre iki ksmda gznne
alnr.

3.4.1. Sneklik Dzeyi Yksek Kolonlar

Sneklik dzeyi yksek kolonlarda Tablo 3.6.da verilen koullara uyulmas gerekir. Kolon
donatlar bindirmeli ekleri, mmkn olduunca kolon orta blgesinde yaplmal ve
b
l
kenetlenme boyu salanmaldr. Bindirme eklerinin yarsndan aznn (fazlasnn) kolon
alt ucunda yaplmas durumunda, kenetlenme boyu %25 (%50) arttrlmaldr. Kattan kata
kolon kesitin deimesi nedeniyle st kat kolonu iinde kenetlenemeyen donat, kiri veya
deme iine en az 40 ve
b
l 5 . 1 sokularak kenetlenmelidir.

Sneklik dzeyi yksek kolonlarda, kolonlarn kirilerden daha gl olma koulunun
salanmasna (salanmamasna) bal olarak, tasarma esas olan kesme kuvveti; kiri
(kolon) kesitlerinin kapasitelerine erimesi kabul ile elde edilir. Bu durumda kolonlarda
r
M M 4 . 1 = ve
ra a
M M 4 . 1 = kolon u kesit eilme momenti kapasiteleri
kullanlarak

I.3/18
n
ra r
n
a
e
l
M M
l
M M
V
+
=
+
= 4 . 1 (3.5)

tasarma esas olan kesme kuvveti bulunur (ekil 3.10). Kolonlarda da, kirite olduu gibi,
kesme kuvveti sonucu meydana gelen eik basn gerilmelerinin oluturabilecei gevrek
g tkenmesinin de nlenmesi amacyla, tasarm kesme kuvvetinin st snr

d b f V
w cd e
22 . 0 (3.6)

ifadesi ile verilmitir:Kolonlar donat dzeni bakmndan Kolon Orta Blgesi ve Kolon
Sarlma Blgesi olarak ikiye ayrlr (ekil 3.12.b). Kolon sarlma blgelerinde
d e
V V 5 . 0 ve ayn zamanda
ck c d
f A N 05 . 0 olmas durumunda, betonun katks
alnmayacaktr. Deprem etkisinde daha fazla zorlanan sarlma blgesinde aada verilen
ek koullarn salanmas gerekir.

Kolon Sarlma Blgesinde sarg donats ile oluturulacak yanal basn gerilmeleri ile
betonun dayanm ve snekliin arttrlmas amalanr (ekil 3.12.b ve Tablo 3.6).
Kolonlarda
ck c d
f A N 20 . 0 > ise, sarg donatsnn yanal ekil deitirmeyi yeterli
dzeyde snrlandrabilmesi iin,

ywk
ck
k
sh
ywk
ck
ck
c
k
sh
f
f
b s
A
f
f
A
A
b s
A
075 . 0 1 30 . 0
(
(
|
|
.
|
\
|
(3.7)

koullarn salamas ngrlmtr. Burada,
ywk
f etriye donatsnn karakteristik akma
gerilmesi,
c
A brt beton kesit alan,
ck
A etriye iinde kalan beton alan ve
sh
A kesit
yksekliine paralel kabul edilen deprem dorultusunda kolon ekseni boyunca s aral
ile bulunan tm etriye kollarnn en kesit alandr. Etriyelerin deprem dorultusu ile a
yapmas durumunda, etriye alan ann kosins ile azaltlarak
sh
A alanna dahil
edilecektir. Eer
ck c d
f A N 20 . 0 < ise, yukarda ngrlen enine donatnn 2/3 orannda
yerletirilmesi ngrlmtr. Kolon Orta Blgesinde ilgili koullar ekil 3.12.b ve
Tablo 3.6.da gsterilmitir.

Sneklik dzeyi yksek bir kolon, tayc sistemin durumu nedeniyle veya kolonlar
arasnda braklan boluk nedeniyle ksa kolon durumuna girerse, kapasite tasarm esas
alnarak hesaplanp karlanacak kesme kuvvetinde
n
l ksa kolon boyu olarak alnr. Ksa
kolon boyunca, kolonlarn sarlma blgeleri iin ngrlen minimum etriye ve
yerletirme koullar uygulanr. Dolgu duvarlar arasnda kalarak ksa kolon durumuna
gelen kolonlarda, enine donatlar tm kat yksekliinde devam ettirilir.

3.4.2. Sneklik Dzeyi Normal Kolonlar

Bu tr kolonlarda tasarm kesme kuvvetinin, kiri veya kolon kesitlerinin eilme momenti
kapasitelerinden hareketle hesaplanmas gerekir. Bunun yerine, tasarm kesme kuvveti
olarak, tayc sistemin deprem hesabndan elde edilen deer kullanlr. Kesme
kuvvetinin karlanmasnda kapasite tasarm ilkesinin gznne alnmasna ihtiya
olmayp, Q G 6 . 1 4 . 1 + ve E Q G + + ykleme sonular esas alnr. Tasarm kesme
I.3/19
kuvvetinin st snr iin verilen (3.5) art bu tr kolonlar iin de geerlidir. Kesme
kuvvetinin karlanmasnda, betonun katks, normal kuvvetin etkisi de gz nne
alnarak, TS500 de ngrld gibi hesaba alnacaktr.

Kolon Sarlma Blgesinde sarg donats aral orta blge iin hesaplanann yars kadar
olacaktr. Kolon Orta Blgesinde kesme kuvvetinin karlanmasnda TS500 de verilen
ilkeler kullanlacak ve etriye aral mm 200 yi gememesi ngrlmtr.

Btn deprem blgelerinde, sneklik dzeyi normal ve yksek olan kolonlarda
etriyelerinin
o
135 kvrlarak beton iinde kenetlenmelerine zen gsterilmelidir (ekil
3.12.c).

3.5. PERDELER

Yksek binalarda yatay yklerin karlanmasnda ve yatay yerdeitirmenin
snrlandrlmasnda perdeler etkili bir ekilde, erevelerle beraber veya ba kirileriyle
birleen perde gruplar halinde de kullanlrlar. Plandaki yerleri ve geometrileri
genellikle mimari fonksiyonlarnn bir sonucu olarak ortaya kar. Bu nedenle
davranlar ve zmlemeleri deiiklikler gsterir. Perdeler, yksek binalarda,
dayanm yannda yanal yerdeitirmeyi snrlamas ynnden de tercih edilir. Byk
depremlerde, perdeler plastik ekil deitirmelerle yatay kuvvetlerin dinamik etkisine
kar koyar. zenli bir ekilde dzenlenen perdeler, tayc sistemin toplam gmesini
nledikleri gibi, yapsal olmayan hasarlarn snrlandrlmasnda da etkili olurlar.

Tek bana bulunan bir perde betonarme konsol kolon gibi davranr. Ancak, perdenin
ince kesiti yanal burkulma tehlikesini hatra getirirse de, genellikle ok katl binadaki
demeler perdede yeterli bir yanal rijitlik oluturarak bu tehlikeyi ortadan kaldrrlar.
Perdelerde yatay yklerden eilme momenti ve kesme kuvveti oluurken, dey
yklerden normal kuvvet meydana gelir. En ok zorlanan kesit tabanda olup, eilme
momenti ve normal kuvvet etkileimi gznne alnarak boyutlandrlr. Byle bir
hesapta perdenin gvde donatlarnn hesaba katlmas ekonomik sonu verebilir.
Perdenin yatay ykleri karlamas bakmndan, kat demelerine olan balants ve tm
yk zemine iletmesi iin yeterli temel dzeni salanmaldr.

Perdeler kolonlara gre rijitliklerinin byk olmas nedeniyle yatay yklerin nemli bir
ksmn karlarlar ve kesitlerinde nemli eilme momenti meydana gelir. Buna karlk
kolon ve perdeler civarnda bulunan aklklarn birbirinden ok farkl olmamas normal
kuvvetlerinin birbirine yakn olarak olumasna sebep olur. Sonu olarak, deprem
etkisinde kolon kesitlerinde normal kuvvet ve eilme momenti ayn lde etkili
olurken, perde kesitlerinde esas olarak eilme momenti etkili olur. Bu durum kolon ve
perde temellerine de ayn ekilde yansr. Dk normal kuvvet nedeniyle perde
temellerinin, komu kolonlarla birletirilerek dzenlenmesi uygundur. Eer perde bir
binaya sonradan glendirme maksadyla ilave edilmise, perdenin normal kuvveti,
sadece daha sonra gelecek hareketli yklerden oluaca iin, perde temelinin
geniletilerek komu kolon temelleri ile btnlemesi gerekir. Bu suretle kolonlarn
normal kuvvetlerinden faydalanlarak temeldeki normal kuvvet d merkezlii azaltlr.
Bunun yannda perde kesitinin kltlerek, kolon kesitlerinin bytlmesi ile de,
perdede meydana gelen deprem momentinin azaltlmas da baz durumlarda, perde
temelinin dzenlenmesinde ortaya kan zorluun yenilmesindeki zmn bir paras
olabilir.
I.3/20

Perdelerde braklan boluklardan veya iki perdenin ba kirileri ile birletirilmesinden
beraber alan perde duvarlar meydana gelir. Perde ile ba kirilerin rijitliklerinin
birbirinden ok farkl olmas, normal ereve zmlemesinde gznne alnmayan
etkilerin hesaba katlmasn gerektirir. Yeniden uyum kural kullanlarak perdelerde
denge denklemini salamak art ile eilme momenti deitirme orannn % 30 u
amamas, perdede atlaklarn kabul edilebilir dzeyde kalmasn salar. TS500 de bu
uyum kiriler iin %15 ile snrlandrlmtr. Perde ba kirilerinin boyutlamasnda elde
edilen srekli kesme kuvveti deiimi yerine kademeli bir deiim de kullanlabilir.
Ancak, byle bir deiiklikte ba kirilerinin kesme kuvvetlerinin ykseklik boyunca
toplamnn her iki durumda da eit olmasna dikkat edilmelidir. Bylece dey denge
zedelenmemi olur. Perdenin herhangi bir kesitindeki normal kuvvet, daha yukarda
bulunan ba kirilerinin kesme kuvvetlerinin toplamndan ve dey ykten oluur.

Perdeler aras ba kirileri ayrca iki perde sisteminin rijitliini arttrarak yanal
yerdeitirmeleri azaltr. Ba kiriinin rijitliinin arttrlmas ile ba kiriinde eilme
momentleri byrken, perdeler aras etkileim de artar ve perde kesitlerinde meydana
gelen normal kuvvetle daha byk momentin tanmas mmkn olur. Ancak, rijitliin
arttrlmas ile periyodun da azalaca ve deprem yklerinin artabilecei
unutulmamaldr. Perdeler aras etkileim ba kirileri yannda deme tarafndan da
salanr. Perdeler konsol kiri davranndan dolay, st katlarda erevelere gre daha
fazla yerdeitirme ve dnme yapar.

ki perdeli sistemde mesnet blgelerinin akma durumuna erimesiyle dayanmn sonuna
gelinmi olur. Perdelerden hangisinin daha nce akma durumuna gelecei elemanlarn
birbirine gre olan rijitliklerine baldr. Bu duruma gelinceye kadar mevcut sneklik
ile deprem enerjisinin karlanmas byk hasar nler. Bunun iin ilk nce ba
kirilerinin byk blmnn g tkenmesi durumuna gelmesi tercih edilir. Bylece,
perdelerin mesnet kesitleri daha g tkenmesine gelmeden ykn byk bir ksm
karlanm ve perdelerde nemli hasar meydana gelmemi olur. Gerekte de perdeler
konsol davran gsterdii iin, st katlarda deprem kuvvetleri altnda perdede byk
dnme, balanan kirilerde byk eilme momentleri meydana gelir. Ancak, eilmenin
hakim olduu st kat ba kirilerinde tekrarl ve yn deitiren yklemeden dolay bu
kesitlerin plastiklemesi ve nemli rijitlik kayb szkonusudur. Ba kirilerinde
donatnn akmas, atlamalarn olumas veya hasar meydana gelmesi durumu tayc
sistemin btnn etkilemez ve kolayca onarlabilir. Bu kirilerin atlayacaklar
gznne alnarak atalet momentlerinde bir azaltma yaplmas ve bu suretle gelen
etkilerin de azaltlmas mmkndr. Ancak, bu durumda perdede oluacak normal
kuvvet de azalaca iin, perdeler aras etkileim zayflar. Ar azaltlma durumunda,
perdeler sadece ayn yatay yerdeitirmeyi yaparak birbiriyle etkileirken, yatay
kuvvetin karlanmasnda sadece kesit atalet momentleri etkili olur.

Tnel kalp sistemine gre ina edilen binalar ok rijit olup, deprem kuvvetinin tamam
perdeler tarafndan tanr. Bu tr tayc sistemlerin yatay yk tama gleri ok
yksektir. Ancak, kritik kesitleri sadece perdelerin temelle birletii kesit olduu iin,
sneklikleri snrldr. Perdelerde boluklarn oluturulmas, tama glerini azaltrken,
sneklikleri arttrr. Bu tr perdelerin erevelerle birletirilmesiyle daha snek tayc
sistemler elde edilir. Snek tayc sistemler, deprem etkisi altnda daha fazla ekil
deitirirken kritik kesitlerinin says da artar ve bu suretle elastik tesi ekil
deitirmeler de byr. Perdeler boluklu da olsalar, ereve ile de beraber bulunsalar,
I.3/21
konsol kiri eklinde davrandklar iin kritik kesitleri mesnetleridir. Bu kesit mesnette
bir blge olarak ortaya kar ve kritik perde ykseklii olarak adlandrlabilecek bu boy
perdenin plandaki uzunluuna ve perde yksekliine baldr. Kritik perde ykseklii
boyunca perdenin kalnlnn bytlmesi ve u blgelerinin donatsnn arttrlmas
tavsiye edilir.

Ykseklii az olan yaplardaki perdelerin ykseklikleri geniliklerinden daha kk
olabilir. Bu tr perdelerin davranlarnda kesme kuvveti eilme momenti kadar etkili
olur. Eilme momenti ile kesme kuvveti etkisinin birbiri ile karlkl etkileimde
olduu iin, bu iki etkinin ayr ayr gznne alnmas uygun olmaz. Ykseklii az olan
bu tr perdelerde eilme momenti kk olduu iin, dey donatnn kesit iinde
dzgn datlmas tavsiye edilir. Bu tr perdelerin eilme ve kesme kuvveti dayanm
genellikle byk olduu iin, davranlar elastik blgede kalr ve konstrktif donat
yeterli olur.

Uygun dzenlenen perdeler ekonomik ve etkili yatay rijitletirici elemanlardr. Kuvvetli
depremde ok katl binalarda nemli hasarlara sebep olan greceli kat
yerdeitirmelerini azaltr. Birbirine ba kirileriyle kat seviyelerinde bal birden fazla
perde de beraberce kullanlabilir. Bu tr sistemlerde ba kirilerinde meydana gelen
hasarlarla deprem enerjisinin nemli bir ksm karlanr. Ba kirii hasar, perdede
meydana gelecek hasara gre ok daha kolay onarlabilmesi ynnden tercih edilir.

Perdeler planda uzun kenarnn kalnlna oran en az 7 olan dey tayc elemanlar
olarak kabul edilir. Eilme etkisindeki perdelerde kesit ularnda byk gerilmeler
meydana gelir. Bu nedenle perde u blgeleri oluturulur ve bu blgeler, boyuna donat ve
etriye bakmndan, kolon kesitine benzer dzenlenir. Konsol kirie benzer davran
gsteren perdelerin temele birleen blm en ok zorlanan blgesidir. Bu nedenle temel
stnden itibaren toplam perde yksekliinin belirli blgesi perde kritik blgesi olarak
tanmlanr ve bu blgede kesit ve donat iin daha ar koullar szkonusu olur.
Perdelerde yeterli bir snek davrann salanmas iin yeter derecede sk olan dey ve
yatay donatya ihtiya vardr.

3.5.1. Sneklik Dzeyi Normal Perdeler

Snelik dzeyi yksek ve normal perdelerin dzenlenmesinde boyut ve kesit bakmndan
Tablo 3.7.de verilen koullara uyulmas gerekir. Perdeler konsol kiri gibi davrand iin
temele birleen blgeleri daha ok zorlanr. Genilii
w
l ve ykseklii
w
H olan bir
perdede

) 6 / ; ( max 2
w w cr w
H H l l (3.8)

olarak tabandan llen
cr
H Kritik Perde Ykseklii perdenin en ok zorlanan blgesini
oluturur. Bu nedenle 2 / >
w w
H l olan yksek perdelerde kritik perde ykseklii
boyunca perde kalnl kat yksekliinin 1/12 sinden az olmamaldr. Baz binalarda
mimari istek nedeniyle veya seilen tayc sistemin zellii nedeniyle (tnel kalp
sistemiyle ina edilen binalarda olduu gibi) perde alan bykse, donatlarda azaltmaya
gidilebilir. Bu tr, deprem yklerinin perdelerle tand binalarda

ctd g t
f A V 5 . 0 / 002 . 0 /
p g
A A (3.9)
I.3/22

artlarnn beraberce salanmas durumunda, perde kalnl kat yksekliinin 1/20 sinden
ve mm 150 den az olmamaldr. Bu durumda boyuna ve enine toplam gvde donatlarnn
her birinin oran 0.0015 deerine indirilebilir. Ancak bu durumda enine donat aral
mm 300 yi gemeyecektir. Burada;
t
V bina toplam taban kesme kuvvetini,
g
A deprem
dorultusundaki perdelerin alanlarnn toplamn,
p
A binann tm katlarnn plan
alanlarnn toplamn gstermektedir. Kritik perde yksekliince u blge boyu
) 2 ; 2 . 0 ( max
w w u
b l l = ve daha yksekte ) ; 1 . 0 ( max
w w u
b l l = olacaktr. Perde u
blgesinde Tablo 3.7.de 0.001 olarak ngrlen donat oran, kritik perde ykseklii
boyunca, 0.002 deerine karlacaktr. Boyuna donatlarn burkulmasnn nlenmesi ve
snekliin arttrlmas iin, etriyelerin mesnetlenmemi boyu apnn 25 katndan fazla
olmayacaktr. Kritik perde ykseklii boyunca, perde u blgelerinde kolon sarlma
blgeleri iin (3.7) ile belirlenen etriyenin 2/3 konulacaktr. Perdelerde kesitin kesme
kuvveti kapasitesi nedeniyle ve kesme kuvveti etkisinde oluan snek olmayan g
tkenmesinin nlenmesi iin, tasarm kesme kuvveti iin st snr konulmutur:

sh yd g ctd d
A f A f V + 65 . 0
g cd d
A f V 22 . 0 (3.10)

Burada;
g
A perde brt alann ve
g h sh
A A = perde yatay donatlarnn toplam alann
gstermektedir.
Perdenin her iki yzdeki gvde donatlarnn karlkl balanmas iin, yatay donat ile
ayn apta metrekarede 4 adet (kritik perde yksekliinde 10 adet) iroz kullanlmaldr.
Perdelerin yatay donatlar u eleman iinde kvrlarak kenetlenmelidir. Perde kesitinin
boyutlandrlmasnda E Q G + + yklemesi yannda, baz durumlarda daha elverisiz
olabilen E G + 9 . 0 yklemesi de gz nne alnmaldr. Perdeler iin verilen tm kural ve
koullar, ba kirili perdeleri oluturan perde paralarnn her biri iin de geerlidir.

Perde gvde donatlar metrekarede 4 iroz donats ile karlkl balanarak beton
dklrken de yerinde kalmalar salanrken, donatlar burkulmaya kar da korunmu
olur. Perdenin ucunda sona eren yatay donatlar
o
135 al kancalarla dey donatlara
sarlarak beton iine kenetlenmelidir. Perde u ksmnda U biimli yatay firketelerle dey
donatlar sarlmaldr. Perdelerde bulunan boluklarn st ve alt kenarlarnda en az 16 2
bulunmaldr. Gerilme ylmalarn karlamak iin, boluk kelerine
o
45 eimli 16 2
donat yerletirilmelidir. En byk kenar, kat yksekliinin 1/4 n aan boluk
bulunmas durumunda tayc sistem zmnde bu boluk gznne alnmaldr. Boluk
kenarna konulacak donat, boluk nedeni ile kesilenden az olmamaldr.

TABLO 3.7 - PERDELERLE LGL KONSTRKTF KURALLAR

min l
w
7 b
w

min b
w
200mm ; kat ykseklii / 15
max s
w
; max s
h
250mm
min
w
; min
h
8mm
min
v
; min
h
0.0025
min
u
= A
s u
/ ( b
w
l
w
) 0.001
I.3/23
min A
s u
414
min l
u
[ H
cr
iinde (dnda)] 0.2 (0.1) l
w
; 2.0 (1.0) b
w

max s
u
[ H
cr
iinde (dnda)] 100 (200) mm ; 0.5 (1.0) b
w

min
u
8mm

3.5.2. Sneklik Dzeyi Yksek Perdeler

Sneklik dzeyi yksek perdelerde snekliin salanmas iin ek nlemler gerekir. Bu
nedenle perdenin deprem etkilerinde en ok zorlanan blgelerindeki betonun donat ile
sarlarak, sneklii ve dayanmnn arttrlmas ve g tkenmesinin snek davran
ortaya kmasnn salanmas iin tedbir alnr. Sneklik dzeyi yksek perdeler iin
sneklik dzeyi normal perdelerde verilen btn kural ve koullara ek olarak aada
verilen hususlar geerlidir.

0 . 2 / >
w w
H l olan sneklik dzeyi yksek perdelerde u blgeleri oluturulmas ve
buralarn kolonlar gibi etriyelerle sarlmas ngrlmtr. Ayrca, bu koulu salayan
perdelerde kritik perde ykseklii boyunca eilme donats sabit olarak devam ettirilir.
Kritik perde yksekliinin sona erdii kesitin stnde ise, perde tabannda ve tepesinde
hesaplanan momentleri birletiren doruya paralel olan dorusal moment diyagram perde
kesit hesaplarnda esas alnr (ekil 3.13). Her bir katta perdenin tama gc kendisine
dzlemi iinde balanan kirilerin tama glerinin toplamndan %20 daha byk
olmaldr. Bu koulun salanmad durumda perde kesit veya donatlarnn arttrlmas ve
deprem hesabnn tekrarlanmas gerekir.

u blgesi
dey donats
u blgesi
dey donats
s 200mm
s b
w
min o 8
k
r
i
t
i
k

p
e
r
d
e

y
k
s
e
k
l
i
i

H
c

r
0.002 b l
min 4o14
w w
0.001 b l
min 4o14
w w
w
50mm s 100mm
s b /2
s
l 7 b
w w
perde u
blgesi
perde u
blgesi
perde
gvdesi
a 25 o
etr
a
l
u
l
u
perde u blgesi
perde u blgesi
250mm
250mm
w
b

ekil 3.13. Perdelerde donat dzeni
I.3/24

tasarm
eilme
momenti
tasarm
eilme
momenti
hesap
eilme
momenti
hesap
eilme
momenti
H
w w
H
c r
H H
c r
perdeli sistem perdeli-ereveli sistem

ekil 3.14. Perdede tasarm momentinin elde edilmesi

Sneklik dzeyi yksek ba kirili (boluklu) perdelerin tayc sistem katsays,
dolaysyla deprem yk azaltma katsays, ba kirisiz olanlara gre daha byktr. Bu
nedenle, sneklik dzeyi yksek ba kirili (boluklu) perde dzenlenmesinde; perde
paralar iin yukarda verilen koullar yannda, ba kirileri iin de ek koullar
ngrlmtr. D yklerin tabanda oluturduu eilme momenti ba kirili perdede,
perde eilme momenti yannda, perde kesitinde meydana gelen ekme ve basn normal
kuvvetlerinin etkisiyle de karlanr. Bu tr normal kuvvetler, ba kirilerindeki kesme
kuvveti nedeni ile oluur. Boluklu perdelerde ba kirilerinin etkili olmas sneklii
arttrr. Perde momentleri, perdeler arasnda %30 a varan oranda birbirine aktarlarak
yeniden dalm yaplabilir. Ayrk perdeler iin verilen koullar ba kirili perde paralar
iin de geerlidir.

3.6. BRLEM BLGELER

Deprem ykleri ktlelerin youn olarak bulunduu demelerde ortaya kar.
Demelerden, kirilere, kolonlara, perdelere geerek, temel yoluyla zemine iletilir.
Btn tayc elemanlarn depremden meydana gelen etkileri karlayacak ekilde
dzenlemesi ve boyutlandrlmas nemlidir. Ancak, etkilerin elemanlar aras geiini
salayan birleim blgelerinin yeterli dayanma sahip olmas gerekir. Bu blgelerde
meydana gelen etkilerin hesaplanarak karlanmas yannda konstrktif kurallara
uyulmas da nemlidir Birleen elemanlardan gelen donatlar ksmen st ste bindii
iin birleim blgelerinde youn bir donat dzeni ortaya kar ve betonun boluksuz
olarak yerletirilmesi ayr bir zen gerektirir. Depremden sonra meydana gelen hasarlar
incelendiinde birleim blgelerinde belirgin hasarlar meydana geldii ve elemanlarn
birbirinden zld gzlenmitir. Birleim blgelerinde meydana gelen zlme
betonarme yaplarn monolitiklik zelliini bozar, elemanlarn birbirleriyle
yardmlamasn zayflatr ve sneklii azaltr. Bu nedenle birleim blgelerinde
gsterilecek zen tayc sistemin tmnn gvenliinin salanmas bakmndan byk
nem tar.

3.6.1. Deme-kiri Birleimi

Demeler genellikle kirilerle beraber betonlandklar iin, beraber almalar
kolaylkla salanr. Deme mesnet donatlarnn mesnetlik yapan kirie
kenetlenmelerinin salanmas yeterli olur. Bunun gibi, demenin st yzne yakn
I.3/25
olmas gereken mesnet donatlarnn dikkatsiz biimde deme kesitinin orta blmnde
bulunmas deme ile kiri arasndaki yeterli kuvvet ve moment iletiimini engeller ve
atlaklara sebep olur.

3.6.2. Deme-kolon ve Perde Birleimi

Kirisiz demelerde ortaya kan bu tr birleimde rijitlikleri birbirinden ok farkl iki
eleman szkonusudur. Hem dey ve hem de yatay yk durumunda birleim blgesinde
byk gerilme ylmalar meydana gelir. zellikle deme-kolon birleim blgelerinde
donatnn arttrlarak, zmbalama dayanmn bytlmesi, kalnl kk olan bu
blgede beton yerleimini zorlatraca iin uygun sonu vermez. Bu nedenle
zmbalama dayanmnn beton kesiti ile salanmas ve zmbalama blgesinde bulunan
donatnn ek bir gvenlik pay olarak grlmesi tavsiye edilir. Kolon veya perdenin iki
tarafndaki aklklarn veya yklerin birbirinden olduka farkl olmas durumunda,
birleim blgesinde deme momentlerinin kolon veya perde momenti ile dengelenen
ksmnn byk deerler almasna sebep olur. Bu ise, zmbalama blgesindeki gerilme
ylmasnn daha bymesine yol aar. Bunun gibi, ekil 3.15.a.da grld gibi,
deprem etkisi bir taraftaki zmbalama gerilmelerini arttrarak, olay daha kritik duruma
getirir. Planda kenarda veya kede bulunan birleim blgeleri dey ykler altnda bile
zmbalama bakmndan kritik durumda bulunur. Bu nedenle kirisiz demelerde kenar
ve ke kolonlarnn bir evre kirii ile birbirine balanmas zellikle tavsiye edilir.

boluk
perde
boluk
kolon
(a)
(b)

ekil 3.15. (a) Deme ve kolon birleiminde dey ve deprem yklerindeki etkiler ve
(b) Deme ve kolon (perde) birleiminde zayflk oluturan boluk

Kirisiz demelerde kolonlar balayan deme eritleri (kolon eritleri) yklerin
paylamnda etkili olur ve zorlanrlar. Buna karlk kolon eritleri arasnda bulunan
orta eritler daha az etkili olurlar. Bu nedenle genilikleri kk akln drtte biri ile
yars mertebesinde olan kolon eritlerinde braklan deme boluklar kuvvet iletimini
bozarak ilave gerilme ylmalarna sebep olur. Boluklarn olabildiince kk ve orta
eritlerde braklmas nerilir. Boluk boyutlarnn akln onda birinden daha byk
olmas durumunda ayrntl inceleme yaplmas tavsiye edilir. zellikle kolon ve perde
I.3/26
kenarlarnda braklan tesisat boluklarndan, demeden kolon ve perdeye kuvvet
akn bozaca iin, kanlmaldr (ekil 3.15.b).

(c)
(b) Kenar (a) Ke

ekil 3.16. Kiri-kolon birleim blgeleri

3.6.3. Kiri-kolon Birleim Blgeleri

ekil 3.16.da ke, kenar ve i olmak zere kiri-kolon birleimi gsterilmitir. Kiri
ve kolonlarn meydana getirdii ereve sisteminin davrannn istenen dzeyde olmas
iin bunlarn birleim blgelerinin uygun ekilde boyutlandrlm ve dzenlenmi
olmas gerekir. Deprem hasarlarnn nemli bir blm birleim blgesinde veya
yaknnda olumaktadr. Kiri-kolon birleim blgesinde meydana gelen bir dayanm
veya rijitlik kayb, erevede byk yanal yerdeitirmelere, ikinci mertebe etkilerin
domasna ve sistemin tamamen g tkenmesi durumuna erimesine sebep olabilir.
Birleim blgesinin dzenlenmesinde, birleen kiri ve kolonlarn snek g
tkenmelerinin hem dayanm ve hem de ekil deitirme ynnden, birleim blgesi
zlmesi olumadan nce ortaya kmas salanmaldr. Bunun yannda oluacak
atlamalarla rijitliin nemli miktarda azalmamasna, kiri ve kolon donatlarnda
aderansn ve kenetlenmenin salanmasna zen gsterilmelidir. Ayrca, sneklii
arttrmak amacyla etriyenin sklatrlmas ve bu blgede gerekli kesme kuvveti
dayanmnn salanmas da nemlidir.

(b) (a)
c2
b
F
b'
F
s2
b
s2
F
F
c'
s2
c
F
c2
c
s2
F
F
c'
s1
c
c1
F
F
s1
c
F
b'
s1
F
c1
b
F
s1
b
F
b
s2
F
F
c2
b
s2
b'
c'
F
s2
F
c2
c c
s2
F
F
s1
b'
F
c1
b
'
F
s1
F
s1
c c
c1
F
c'
s1
F

ekil 3.17. Kiri-kolon birleim blgesinde (a) dey yk ve (b) deprem yknde etkiler

Birleim blgelerinin dayanm birleen elemanlarnn dayanmndan daha zayf
olmamaldr. Bylece kk hasarlarda birleim blgesinin onarlmas gereinin nne
geilmi olur. Ayrca, tayc sistemin rijitliini ve dayanmn nemli ekilde azaltan
birleim blgesinin g tkenmesi ile oluacak mekanizma durumu nlenmi olur.
Birleim blgesinin zayflamas ile kolonlarn dayanmnn azalmasna izin
I.3/27
verilmemelidir. Kiri-kolon birleim blgeleri kolonlarn devam eklinde gznne
alnmal ve kolon etriyesi bu blgede de devam ettirilmelidir. Deprem etkisinin byk
olmad durumlarda, birleim blgesi elastik kalmal ve bu blgenin ekil
deitirmeleri kat telemelerini nemli ekilde etkilememelidir. Birleim blgesinde
ngrlen donat dzeninin oluturulmas ve beton dklmesi srasnda glk
karmamaldr.

Bir i birleim blgesinde dey yklerden ve yatay yklerden meydana gelen i
kuvvetler ekil 3.17.de verilmitir. Yatay ykn yn deitirmesi basn ve ekme
kuvvetlerinin ynn deitirecektir. Dey yk durumunda kiri st donats iki
taraftan ekme ve alt donats iki taraftan basn kuvveti etkisi altnda bulunmakta olup,
donat bu kuvvetlerin fark kadar bir aderans kuvveti etkisinde kalr. Yatay yk
durumunda ise, donatlar birleim blgesinin bir tarafndaki kesitte ekilirken, dier
taraftaki kesitte itilmektedir. Bu ise, donatnn birleim blgesinden itilerek karlmaya
zorlanmas eklinde grlebilir. Donatnn yerinde kalmas iin, daha byk bir
aderansn olumasna ihtiya vardr. Yetersiz aderans durumunda, donatnn betondan
ksmen zlmesi veya tamamen ekilip kmas olay ortaya kabilir. Byle bir durum
kiri ularnn rijitliklerinin azalmasna, byk dnmelere ve erevenin g tkenmesi
durumuna erimesine neden olabilir. Birleim blgesinin kesme kuvveti dayanmnn
olumasna beton ve donat katkda bulunur. Birleim blgesindeki mevcut yatay ve
dey donat ile betonun oluturduu kafes sistem yoluyla kesme kuvveti karlanr. Bu
durumun ortaya kmas iin dey donat yannda yatay donatnn da bulunmasna
ihtiya vardr. Bu nedenle birleim blgesinde kolon etriyelerinin sreklilii nemli
olur. Yetersiz donat durumunda, donat akaca iin, meydana gelen ekil deitirmeler
kalc olacaktr. Devam eden tekrarl yklemeler durumunda gerilme etkisinde her
defasnda yeni plastik uzamalar yapacak ve bu suretle birleim blgesinin rijitlii ve
enerji yutma yetenei nemli derecede azalacaktr. Bu durumda atlaklar byrken,
atlaklar arasnda oluan beton basn ubuklarnn ezilmesiyle, birleim blgesi yk
tayamaz duruma gelecektir. Buna karlk ar fazla kesme kuvveti donatsnn
bulunmas durumunda ise, birleim blgesindeki atlaklar arasndaki beton ubuklarnn
ezilmesi ile g tkenmesi ortaya kabilir. Bu aklamalardan birleim blgesindeki
kesme kuvveti donatsnn; kalc ekil deitirmelerin nlenmesi bakmndan bir alt ve
g tkenmesinin beton basn ubuklarndan olumamas iin bir st snrnn olmas
gerektii anlalmaktadr.

b
b
(b)
kiri kiri
(a)
b
c
b
c

ekil 3.18. Dar kolonun geni kirie mesnetlik yapmas

ekil 3.18.de geni kirilerin dar kolona mesnetlenmesi durumunda kuvvet ak
gsterilmitir. Grld gibi, kolona yaklatka kiriin etkili genilii azalmaktadr.
zellikle bilgisayar program ile yaplan tayc sitsem ve kesit hesaplarnda bu
durumun fark edilmeyebilir.

Bir birleim blgesinde birleen kiri ve kolonlarn davranndan, yatay yk altndaki
erevenin g tkenmesi biimi elde edilebilir. ereve sistemde yatay yk altnda en
I.3/28
ok zorlanan kesitler birleim blgesindeki kiri ve kolon kesitleridir. Yatay yklerin
artmasyla bu kesitlerde byk ekil deitirmeler meydana gelir. Kesit etkilerinde
nemli bir art olmadan ekil deitirmelerin byd bu blgelerde plastik
mafsallarn meydana geldii kabul edilebilir. Mafsallarn oalmas ile tayc sistem
g tkenmesi mekanizmasna geer. Sistemin g tkenmesine erime biimi
mafsallarn sistemde oluma dzenine baldr. Byk bir deprem durumunda
mafsallamalarn kirilerde ortaya kmas ve deprem enerjisinin bu suretle yutulmas
arzu edilir. G tkenmesinin bir kattaki kolonlarn alt ve st ularnda olumasyla
ortaya kmas, yalnz bir katta oluan az sayda plastik mafsal sonucu, birbirini takip
edecek g tkenmelerine ve byk can kaybna neden olaca iin nlenmelidir. Bu
dnce, gl kolon-zayf kiri ilkesi olarak ifade edilir. Bu durumda sistem, kirilerde
ok sayda plastik mafsal olumasndan sonra ve bu nedenle ok daha snek bir
davran sonucu, sistem g tkenmesi durumuna gelecek ve byk miktarda enerji
yutarak depreme kar koyacaktr. Genellikle deprem ve dey ykler altnda alt katlar
zorland iin, bu ilke st katlara gre alt katlarda daha kolay salanabilir. Ancak, kiri
aklklarnn bymesi, kolonlarn sk yerletirilmesi veya mimari nedenle kiri
kesitlerinin kolonlara gre byd baz durumlarda szkonusu ilkenin
gerekletirilmesi zorlaabilir. Bu ilkenin tersi olan zayf kolon-kuvvetli kiri kavram
da ekil 3.19.a.da verilen ve arzu edilmeyen g tkenmesi trn hatrlatr. Burada
kullanlan kuvvetli ve zayf szcklerinin relatif olduu, zayf denilen eleman veya
kesitin de ynetmeliklerde ngrlen yklemelerini ngrlen gvenlikle karlamas
gerektii aktr. Bu g tkenme ekilleri, ynetmeliklerde karlanmas ngrlen
tasarm depremi olarak tanmlanandan daha byk bir deprem durumunda szkonusu
olacaktr.

1
2 1
>>
(b) (a)

ekil 3.19. erevede g tkenme trleri: (a) Kat kolonlarnn kirilerden nce g
tkenmesine erimesi ve (b) kirilerin kolonlardan nce g tkenmesine erimesi

erevelerde birleim blgeleri etkilerin kirilerden kolonlara gemesinin salanmas ve
birleen elemanlarn kendilerinden beklenen davran gstermeleri iin bu blgenin
dzenlenmesi nemlidir. Bylece, byk elastik olmayan ekil deitirmeler altnda
bile, kiri ve kolonlarda yeterli dayanm ve rijitliin ortaya kmas, kiri ve kolonun
btnleerek almas salanr. Birleim blgesinin basn gerilmeleri altnda g
tkenmesine erimesi ve bu blgedeki donatnn kenetlenmesinin zlmesi, snek
olmayan bir davran olduu ve birleen elemanlarnn yk tamasn engelleyecei iin
nlenmelidir. Birleim blgesinde kolon ve kiri donatlarnn kesimesi nedeniyle ortaya
kan durum, hem donatnn yerletirilmesi ve hem de betonun dklmesi bakmndan
zorluk oluturur. Ancak, g tkenmesi tesinde birleim blgesinin dalmamas ve
snek davran bakmndan, blgenin kirilerle kuatlmas elverili bir durum ortaya
karr. Gerilmelerin deprem dorultusunda meydana geldii gznnde tutulursa, bunlara
I.3/29
dik dorultuda bulunan basn gerilmeleri betonun, dolaysyla birleim blgesinin
snekliini arttrr. Bu durumun ortaya kabilmesi iin kirilerin kolonu yeterli seviyede
kuatmas gerekir. Ynetmelikte kiri geniliinin kolon geniliine orannn 0.75 den az
olmamas ve kirilerin drt taraftan birlemesi, bu durum iin yeterli grlmtr. Bu tr
birleim blgelerine Kuatlm Birleim denir (ekil 3.20.a).

Sneklik dzeyi yksek kolon-kiri birleim blgeleri

Ynetmelikte ngrlenden daha byk bir depremin meydana gelmesi durumunda
birleim blgesindeki kolon u kesitlerinin kapasitelerine erierek g tkenmesinin
meydana gelmesi, tayc sistemin byk hasarla toptan gmesine neden olur. Bu ise,
can kayb bakmndan istenmeyen bir durumdur. Bunun yerine, ar zorlanma durumunda
birleim blgesindeki kiri mesnet kesitlerinde g tkenmesine eriilmesinin salanmas,
tayc sistemde toptan gmeyi dourmayacak hasar olumasna neden olur (ekil
3.20.b). Bu amala kolonlarn kirilerden daha gl olmas ve bylece plastik mafsal
blgelerinin kirilerde olumas iin, ekil 3.20.b.de gsterilen kiri-kolon birleim
blgesinde oluan
r ra
M M + kolon eilme moment kapasitelerinin
rj ri
M M + kiri
eilme moment kapasitelerinden % 20 daha byk olmas (kolonlarn kirilerden daha
gl olmas),

kiri ekseni
min (b ; b ) / b 0.75
w 1 w 2 c
b b iin b = 2 min (b ; b )
w 2 w 1 j 1 2
1
b
2
b
k1
h
b
w1
h
k3
b
w3
c
b c
h
w2
b
k2
h
w4
b
k4
h
min (b ; b ) / h 0.75
w 3 w 4 c
A
s 1
V
kol
kol
V
A
s 2
y k s 2
1.25 A f
V
kol
V
kol
A
s 3
A
s 4
1.25 A f
s 1 y k 1.25 A f
s 3 y k
1.25 A f
s 4 y k
(a)
(b)
(c)
(d)
kuvvetli kolon
plastik mafsal
blgesi kuvvetli kiri
r
M
M
r j
M
r a
M
r i
r j
M
M
r a
M
r
M
r i
s 4
A
A
s 1
A
s 3 A
s 2

ekil 3.20. Birleim blgesi ve deprem etkisinde oluan etkiler

) ( 2 . 1 ) (
rj ri r ra
M M M M + + (3.11)

ngrlmtr. Bu koulun
c ck d
A f N 10 . 0 olan kolonlarn birleim blgelerinde,
binalarn en st kat kolonlarn st birleim blgelerinde, perdeye kk rijitlik
dorultusunda kiriin birletii birleim blgelerinde salanmasna ihtiya yoktur.

I.3/30
Kolonlarn kirilerden daha gl olmas koulunun salanmad durumda,
ik
V gznne
alnan . i katndaki kat kesme kuvveti ve
is
V ayn katta bulunan ve hem altta ve hem stte
(3.11) koulunun saland kolonlardaki toplam kesme kuvveti olmak zere,

ik is i
V V / = (3.12)

hesaplanacaktr. Eer 70 . 0 0 . 1
i
ise, hem altta ve hem stte (3.11) koulunun
saland kolonlarn u kesme kuvvetleri
i
/ 1 ile bytlerek tasarmda esas alnacaktr.
Dier kolonlarda ise, kolon sarlma blgesinde bulunan enine donat tm kolon boyunca
devam ettirilecektir. Eer 70 . 0 <
i
ise, tm ereve sneklik dzeyi normal olarak ele
alnacaktr.

Birleim blgesinde kesme kuvveti g tkenmesinden nce blgeye birleen kiri
donatlarnn akmaya erimesi ve bu suretle snek g tkenmesinin salanmas
nemlidir. Bu amala,
kol
V depremden oluan kolon kesme kuvveti olmak zere,
e
V
birleim blgesindeki tasarm kesme kuvveti,

kol s s s s yk e
V A A A A f V + + = ) ; ( max 25 . 1
4 3 2 1
(3.13)

olarak hesaplanacaktr (ekil 3.20.c). Bu ekilde bulunan hesap kesme kuvveti, drt
taraftan kuatlm ve kuatlmam birleimlerde sra ile

c j cd e
h b f V 60 . 0
c j cd e
h b f V 45 . 0 (3.14)

artlarn salamaldr. Burada,
c
h kolonun deprem dorultusundaki boyutu ve dier
boyut ) ; ( min 2
1 1
b b b
j
= olarak tanmlanmtr (ekil 3.20.a). Kuatlm (kuatlmam)
birleimlerde kolonun sarlma blgesindeki etriyenin %40 (%60) birleim blgesinde
devam edecek ve aral ) 100 ( 150 mm mm deerini amayacaktr.

Sneklik dzeyi normal kolon-kiri birleim blgeleri

Bu tr blgelerde sadece, kuatlm (kuatlmam) birleimlerde kolonun sarlma
blgesindeki etriyenin % 40 (% 60) nn birleim blgesinde devam ettirilmesi ve
aralnn ) 100 ( 150 mm mm deerini amamas yeterlidir.

3.7. TEMELLER

Bina temelleri, deprem srasnda oluacak gerilme artlarndan ve oturmadan dolay st
yapda hasara neden olmayacak biimde, zeminin zellikleri gznne alnarak
dzenlenmelidir. Tekil temeller her iki dorultuda ve bir dorultuda srekli temeller
eksenlerine dik dorultuda ba kirileri ile birletirilerek farkl yatay yerdeitirmelerin,
dolaysyla ek zorlamalarn ortaya kmas nlenir. Ayrca, tm temel sisteminin yatay
deprem etkisine beraber kar koymas salanr. Bu nedenle ba kirilerinin, baladklar
temellerin kolonlarnn ykleri ile orantl olarak zorlandklar kabul edilebilir. Buna
uygun olarak, Tablo 3.8.de ba kirilerinin karlamas gerekli olan hesap eksenel
kuvvetleri kolon yklerinin belirli bir oran olarak ve deprem blgesi ve zemin trne
bal olarak verilmitir. Temeller aras hareket hem yaklama ve hem de uzaklama
I.3/31
eklinde olaca iin, ba kirilerinin hem basn ve hem de ekme kuvveti etkisinde
olaca unutulmamaldr. Bu nedenle ba kirii donatlar, ekme kuvveti tayabilecei de
dnlerek eklenmelidir. Ayrca, donatlarn temel iine kenetlenme boyu kadar
girmesine zen gsterilmelidir. Ba kirileri, temel kazsna uygun olarak, temel altndan
kolon tabanna kadar olan ykseklikteki herhangi bir seviyede yaplabilir.

Ba kirileri yerine kalnl mm 150 den kk olmayan betonarme deme de
yaplabilir. Temel zemininin A grubu olmas durumunda ba kirileri yaplmayabilir.
Deprem blgesindeki yaplarda ba kirilerinin kesit ve donatlar Tablo 3.8.de verilen
koullara uygun olmaldr. Bu tabloda sz edilen zemin cinslerinden A, olduka salam
zemine ve D ise olduka yumuak zemine kar gelmektedir. Ba kirilerinin en kesit
boyutu serbest akln 1/30 undan kk olmamal, etriye olarak 8 den ince donat
kullanlmamal ve etriye aralklar mm 200 yi gememelidir.

Depremde yatay yklerin etkili olmas nedeniyle, 1. ve 2. deprem blgelerinde deye
gre eimleri 1/6 dan fazla eik olan kazklar kullanlmamaldr. 1. ve 2. deprem
blgelerinde kazklarda, m 3 den az olmamak zere, kazn en ok zorlanan blgesi olan
ve kazk boyunun stten 1/3 ndeki blgede boyuna donat oran 0.008 (yerinde dkme)
ve 0.010 (prefabrike) den az, enine donat 8 den ince ve aral mm 200 den fazla
olmamaldr. Bu aralk stten kazk apnn iki kat bir mesafede mm 100 ye indirilmelidir.

TABLO 3.8 = TEMEL BA KRLER N MNMUM KOULLAR

Deprem
blgesi
Boyut Zemin grubu
A B C D
1. ve 2. Hesap ekme kuvveti / Baladklar
kolonlarn dey yklerinden
by
Minimum en kesit (mm
2
)
Minimum boyuna donat
Minimum boyut (mm)
0.06

62500
414
250
0.08

75000
416
250
0.10

90000
416
300
0.12

90000
418
300
3. ve 4. Hesap ekme kuvveti / Baladklar
kolonlarn dey yklerinden
by
Minimum enkesit (mm
2
)
Minimum boyuna donat
Minimum boyut (mm)
0.04

62500
414
250
0.06

62500
414
250
0.08

75000
416
250
0.10

75000
416
250

3.8. GENEL KURALLAR

Deprem etkisinin karlanmas ile ilgili ynetmelik kaytlar incelendiinde bunlarn ok
sayda kabule dayand grlr. Bu durum, depremin kendisindeki belirsizlikten ve bu
etki altnda yapnn davrannn belirlenmesindeki zorluktan kaynaklanr. zm ne
kadar ayrntl ise, gerekli kabuller o kadar fazla olacaktr. Bu nedenle zm saysal
sonularnn deerlendirilmesi yannda, daha nce meydana gelen deprem hasarlarnda
kazanlan deneyimlere de uyulmas nemlidir. Bu adan bakldnda bir betonarme
yapda zen gsterilmesi gereken nemli noktalar aadaki gibi verilebilir:

I.3/32
a. Tayc sistemin dzenlenmesinde her iki dorultudaki yatay ykleri karlayacak
erevelerin meydana getirilmesi, bu etkilerin gvenli bir ekilde karlanmas
bakmndan gereklidir. Tayc sistemin iki dorultudaki eksenlerinin kesim
noktalarnda kolonlarn bulunmas ve kirilerin kolonlarla dmerkezlik olmadan
birletirilmesine zen gsterilmelidir. Bunun gibi kolon ve perdelerin sreksizlie
uramadan temelden en st kata kadar devam ettirilmesi, yatay yklerin
karlanmasndaki belirsizlii nlemek bakmndan daima tercih edilmelidir. Tayc
sistemde ortaya kan ar zorlamalarn ve ek etkilerin karlanmasndan nce, bu
etkilerin meydana gelmemesi veya azaltlmas iin gerekli dzenlemelerin yaplmas
iin aba sarf edilmelidir.
b. Tayc sistemin, ykleri en ksa yoldan zemine aktaracak ekilde dzenlenmesi,
bylece, rnein burulma gibi, dolayl mesnetlenmenin oluturaca baz ek etkilerin
meydana gelmemesi iin aba harcanmas yararldr.
c. Kiri-kolon birleim blgeleri depremde en ok zorlanan yerlerdendir. Burada
donatnn dzenine, kenetlenmenin salanmasna ve kolonda etriyelerin devam
etmesine zen gsterilmelidir. Bu blgede donatnn skl nedeniyle betonun
yerletirilmesinin zor olduunu gznne alarak, gerekli tedbir alnmaldr. Bunun
gibi, kolon ve kirilerin birleim blgelerine yakn sarlma blgeleri deprem etkisinde
daha fazla zorlanaca iin, sarg donatlar ile buradaki betonun hem dayanmnn ve
hem de snekliinin artmas salanr. Bylece deprem etkilerinin sebep olaca hasar
da dk dzeye indirilebilir.
d. Deprem zorlamas en fazla alt katlarda etkili olaca iin, buradaki kolon dzenine
nem verilmeli, grn ve kullanm gerekleriyle ani rijitlik deiikliine
gidilmemelidir. Zemin katn dkkan, vitrin veya benzeri ekilde dzenlenmesi
durumunda blme duvarlarnn nemli derecede azalaca dnlerek kolon
kesitlerinin arttrlmasna gidilmeli veya ynetmelikte tanmlanan ve blme
duvarlarnn etkisini de hesaba katan dayanm dzensizliinin olumamas iin gayret
edilmelidir.
e. Tayc sistemde, rijitlik ve dayanmn dzgn bir ekilde datlmasyla depremden
meydana gelebilecek hasarlarn baz blgelere younlamadan tm yapda dk
dzeyde dal olarak ortaya kaca unutulmamaldr. Betonun yeterince sneklie
sahip olabilmesi iin ngrlen dayanmda olmas gerekir. Depremin allmn
zerinde bir ykleme douraca ve yaplan kusurlarn meydana kaca
unutulmamaldr.
f. Tayc sistemin planda simetrik olarak dzenlenmesi, depremden ortaya kacak
etkilerin gereksiz artmasn nler. Yaplarda ktlesi byk olan katlarn zemine yakn
dzenlenmesiyle, toplam taban kesme kuvveti azalaca gibi, deprem srasnda
meydana gelecek atalet kuvvetlerinin yapy daha az zorlamas da salanr.
g. Kolon ve perde kesitlerinin, tayc sistemin iki dorultudaki rijitliini birbirine
yaklatracak ekilde belirlenmesi, her iki dorultudaki deprem zorlamasnn uyuumlu
olarak tanmasn salar.
h. Perdelerin, planda binann d kenarna yakn yerletirilmesi, yapnn tm plan
kesitinin burulma rijitliini arttrarak, kesit etkilerinin daha dk seviyede kalmasn
salar.
i. Tayc sistemin depremde hasar grmesinin nedenleri nem srasna gre; 1) Tayc
sistemin iyi dzenlenmemi olmas, 2) Malzeme (zellikle beton) dayanmnn dk
olmas, 3) Konstrktif ayrntlara dikkat edilmemi olmas, 4) Tayc sistem ve
betonarme kesit tasarmn yeterli olmamas, olarak verilebilir. Burada konstrktif
esaslara uymamann, sistemde doru ve yeterli dzeyde zmleme yaplmamasndan
daha nce gelen bir hasar nedeni olduu grlmektedir. Bu nedenle zellikle bilgisayar
I.3/33
programlarnn destei ile hazrlanan projelerin sonulanmasndan sonra, baz ksa ve
basit hesaplar yaplarak, kesit boyutlar ve donat miktar kontrol edilmelidir. Bunun
gibi, projenin donat dzeni konstrktif kurallar esas alnarak, tekrar gzden geirilmeli
ve yerletirilmesinde zorluk phesi olan blmlerde deiiklik yaplmaldr.
j. Temellerin zemin durumu gznne alnarak belirlenmesi ve temellerde oluacak bir
kusurun giderilmesinin btn sistemi etkileyecei unutulmamaldr. Temel ba
kirilerinin, temelleri birbirine balayp birbirlerine gre yerdeitirmeyi nleyecek
ekilde dzenlenmesi ve donatnn kenetlenmesinin temel blou iinde yaplmas
gerekir.
k. Kirisiz demeli yaplarda, deme ve kolonlarn oluturduu ereveler, yatay
yklere kar ounlukla yeterli rijitlik salayamad iin, deprem ynetmeliine
uygun olarak perdeler ile yapnn rijitletirilmesi uygundur.

3.9. TRKE KAYNAK YAYINLAR

1. . Aka, F. Keskinel, F. l, O.C. elik; Betonarme, Birsen Yaynevi, stanbul 2001.
2. Z. Celep; Betonarme yaplarn dorusal olmayan davran ve zmleme, Beta
Yaynclk, stanbul 2008.
3. Z. Celep, N. Kumbasar; Betonarme yaplar, Beta Yaynclk, stanbul 2005.
4. Z. Celep, N. Kumbasar; Deprem mhendisliine giri ve deprem dayankl yap
tasarm, Beta Yaynclk, stanbul 2004.
5. A. Doangn, Betonarme yaplarn hesap ve tasarm, Birsen Yaynevi 2008.
6. U. Ersoy; G. zcebe; Betonarme, Evrim Datm, stanbul 2001.
7. TS498: Yap elemanlarnn boyutlandrlmasnda alnacak yklerin hesap deerleri,
Trk Standartlar Enstits; 1997.
8. TS500: Betonarme yaplarn tasarm ve yapm kurallar, 2000.
9. Deprem blgelerinde yaplacak yaplar hakknda ynetmelik, Bayndrlk ve skan
Bakanl, Ankara 2007.

Mukavemet

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mukavemet

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

I.

olarak kabul edilebilir.

You might also like