Professional Documents
Culture Documents
rnga
ak kontrol
ADC
tayc gaz
kolon
Gaz kromatografisinde, buharlatrlan rnekteki maddeler, bir kolon iindeki sabit faz ile hareketli bir gaz faz arasnda dalarak birbirinden ayrlrlar. Gaz-kat kromatografisinde sabit faz kat bir maddedir; bu nedenle de dalma ilemi gaz adsorbsiyon dengesine gre olur. Gaz-sv kromatografisinde (GLC) sabit faz, inert bir kat destek zerinde tutturulmu bir svdr; burada gaz-sv dengesi nemlidir.
2 Gaz-kat kromatografisinde syrcya ait kuyruk pikler olutuundan uygulamada baz snrlamalar vardr. Bu pikler adsorbsiyon izotermlerinin dorusal olmayan zelliklerinden kaynaklanr. Ayrca aktif gazlarn sabit faz zerinde kal sreleri kararl deidir. Bu tip dezavantajlar, gaz-sv kromatografisinin gelitirilmesine yol am ve son yirmi ylda bu konuda nemli ilerlemeler olmutur. Son yllarda karlan HPLC yntemi ile gaz-sv kromatografisi uygulamalarnn ou daha hassas ve verimli bir ekilde yaplabilir hale gelmitir. Gaz-sv kromatografisinin sv-sv kromatografisinden fark hareketli fazn bir sv yerine bir gaz olmasdr. rnek kolonun tepesinden gaz halinde verilir. rnekte bulunan maddelerin sabit sv fazdaki znrlkleri farkldr ve denge kanununa gre gaz faz ile sabit sv faz arasnda dalrlar. Syrma, azot veya helyum gibi inert bir tayc gaz ile yaplr; inert gaz basnla kolondan akar. Kolon boyunca hareket eden maddelerin hareket hz, onlarn sv fazdaki znrlklerine baldr. Sv fazdaki znrl dk olan maddelerin kolondaki ilerleme hzlar da dktr; ayrca akkanlklar az olan maddelerin hareketleri de yava olur. En ideal hal, maddeler arasnda an-erisi (Gaussian) veren syrma erileri ile elde edilir.
TC kolon scakl (K olarak), T sabun kpkl ak metredeki gazn scakl, P kolon sonundaki basn ve PH2O suyun buhar basncdr. P ve T, normal olarak, odann basnc ve scakldr. Bir maddenin alkonma hacmi VR ise, VR = tR F ifadesiyle tanmlanr. tR maddenin alkonma zamandr. Kolonda kalmayan bir madde (hava gibi) iin,
3 VM = tM F yazlabilir. tM bu maddenin kolondan kma zamann gsterir. VR ve VM kolon iindeki ortalama basnca baldr; bu basn giri basnc Pi ile k basnc P (atmosfer basnc) arasnda bir deerdedir. V0R ve V0M dzeltilmi alkonma zamanlarn gsterir ve ortalama kolon basncndaki hacimlerdir; bunlar aadaki eitlerle bulunur V0R = J tR F ve V0M = J tM F (2)
J deeri denklem (3)'den karlr. 3 [(Pi / P)2 - 1] J = 2 [(Pi / P)3 - 1] Bu terimlere gre z alkonma hacmi tekrar tarif edilebilir. 273 J F (tR tM) 273 V0R - V0M Vg = x = x W TC W TC Burada W hareketli fazn arldr. (4) (3)
Vg ve K Arasndaki liki
Vg ile datma katsays K arasndaki iliki bilinmelidir. Bunu karabilmek iin tR ve tM 'nin k ile ilikili tanmlar denklem(4)'de yerine konur. "Blm-7, denklem (14)"e gre tR , tM ve k arasnda aadaki gibi bir balant vardr tR - tM k = tM bu ifade ile denklem(4) birletirilerek,
273 K VS Vg = x W TC
273 K deki Vg , maddenin dalma katsaysna ve sabit faz oluturan svnn younluuna baldr. Vg , tayin edilecek madde iin nemli bir paremetredir.
Tepsi ykseklii, H, cm
0.2
0.6-0.8 mm 0.4-0.6 mm
0.1
ekil-1: Tanecik byklnn tepsi yksekliine etkisi (sa taraftaki deerler tanecik aplarn gsterir)
Zaman, dakika
ekil-2: Tipik tayc gazlar; Azot (N2), helyum (He), hidrojen (H2). Ak hz: N2 < He < H2, difzyon katsays: H2 > He > N2
http://bionmr.unl.edu/courses/ chem221/lectures/chapter-24.ppt#16
Dedektr responsu
6 Tayc gazlar basnl tplerde salanr. Cihaza gazn verilebilmesi iin basn reglatrleri, gstergeler ve flowmetreler de gereklidir. Ayrca, su veya dier safszlklarn tutulmas iin, tayc gaz sisteminde bir molekler elek (sieve) de bulundurulur. Ak hzlar bir basn reglatr ile kontrol edilir. Giri basnlar 10-50 psi (oda basncnn stnde) aralndadr ve 25/50 ml/dak.lk ak hzlar salayabilir. Giri basnc sabit kalrsa ak hznn da sabit olduu kabul edilir. Ak hzlar kolon giriindeki bir rotametre ile saptanabilir; bu alet, kolonun sonuna balanm olan basit bir sabun-kpkl flowmetre kadar hassas deildir.
rnek njeksiyonu
Kolonun verimli alabilmesi iin uygun miktardaki rnein gaz halinde verilebilmesi nemlidir; injeksiyonun yava yaplmas veya gereinden fazla madde verilmesi band yaylmasna ve ayrmann kt olmasna yol aar. Gaz kromatografisinde rnek injeksiyonu rnein yapsna gre deiir. En iyi kolon performansnn elde edilebilmesi iin verilen rnein hacmi en dk dzeyde tutulmaldr. Rezolusyon kayb ve band genilemesi olmamas iin rnein kolona girii bir buhar fii (plug) gibi olmaldr. Kat rnekler zeltiler halinde kullanlr, veya ince cidarl bir tp iinde kolona konulur ve tp dardan krlarak maddenin kolona girmesi salanr.
7 (Normal analitik kolonlar iin 0.1-10 mikro litre kadar rnek yeterlidir. Kapiler kolonlarda ok daha az miktarlarda (10-3 mikro litre gibi) maddelerle allr; bunun iin injekte edilen rnein kk bir fraksiyonunu blerek kolona veren, kalan dar atan bir rnek blc sistem (sample splitter sistem) kullanlr.)
http://faculty.atu.edu/abhuiyan/Course/Chem%204414/Chapter%2028.ppt#14
ekil-3: Gaz rnekler iin bir rnek alma valf; (a) rnek yklenmesi, (b) rnek injeksiyonu
Sandvi njeksiyon
Sandvi injeksiyon ynteminde rnek, solvent, bileikler ve hava kabarc ierir. Hava kabarc, frn ve bileikler arasnda engel oluturarak injeksiyon tamamlanmadan nce rnekte bulunabilecek uucu bileiklerin buharlamasn nler. Solvent rnei ittirmek ister, fakat hava kabarc karmay engeller, solventi iter. Gaz rnekler iin gaz szdrmaz rngalar gerekir. njeksiyon hacmi 1-2 mL kadardr.
8
vent rnek buharlatrma injeksiyon septum ak kontrol basn reglatr kromatografi kolonu scak metal duvar silanl cam kartrma split noktas
molekler elek
HC kapan
O2 ykayc
ine vana
http://bionmr.unl.edu/courses/chem221/lectures/chapter-24.ppt#16
0 mL/dak 1 mL/dak
rnga
http://bionmr.unl.edu/courses/chem221/ lectures/chapter-24.ppt#16
http://bionmr.unl.edu/courses/chem221/ lectures/chapter-24.ppt#16
septum 102 mL/dak septum prc 1 mL/dak 350 0C kartrma odac kolon (a) 1 mL/dak split venti 100 mL/dak (b) 1 mL/dak 0 mL/dak 2 mL/dak 1 mL/dak 220 0C
ekil-6: Bir ak tabular kolon iine (a) split, ve (b) splitless, injeksiyon ilemleri
solvent
solvent
(a)
(b)
Zaman, dakika
Zaman, dakika
ekil-7: Splitless injeksiyon ile izilen bir kromatogram; (a)solvent ieren rnek, (b) solvent kapanlanmadan geirilmi rnek
10
adsorbsiyon tp
orta adsorbent
frn
http://bionmr.unl.edu/courses/ chem221/lectures/chapter-24.ppt#16
11
Prc ve Kapan
Prc ve kapanlama, svlardan ve katlardan uucu bileikleri ayrma, konsantre hale getirme ve gaz kromatografisine injekte edilmeye hazrlama ilemidir. (ekil8) Bir zeltiye inert bir gaz gnderildiinde zeltideki uucu bileikler kabarcklar halinde sistemden uzaklar. Prc ve kapan sisteminde uucu bileiklerin bu zelliinden yararlanlr; inert gaz akmyla zeltiden ayrlan uucular adsorblayc bir kapana verilerek tutulur, sonra kapann stlmasyla tekrar serbest hale geirilir ve tayc gaz akmna gnderilir. Bir n-konsantrasyon artrma veya saflatrmaya gerek duyulan rnekler iin bu sistem, bir splitt/splitless port ile beraber kullanlr.
Kolonlar
Gaz-sv kromatografisinde iki tip kolon kullanlr: Ak boru (tabular) veya kapiler kolonlar ve Dolgulu (packed) kolonlar (ekil-9) Kapiler kolonlar, kapiler tpten (0.3-0.5 mm i ap) yaplm ve ii 1 mikro litre kadar kalnlkta sv ile kaplanm kolonlardr. Kapiler kolonlardaki basn d ihmal edilebilir dzeyde olduundan bu tip kolonlar ok uzundur (10-100 m veya daha fazla); VS/VM oran (denklem 12) 100-300 arasndadr ve bu nedenle yksek verim alnr. Teorik tepsi says birka yz bin olan kolonlar hazrlanabilir. Bu kolonlarn rnek alma kapasiteleri ok dktr (< 0.01 mikro litre). Kapiler kolonlarn kapasitesi, tpn iini grafit, metal oksit veya silika gibi porz bir madde ile kaplayarak artrlabilir. Bylece yzey alan artrlarak tpte kalan rnek miktar ve dolaysyla kolonun kapasitesi de artrlm olur. Dolgulu kolonlar i ap 1-8 mm aralndaki cam veya metal tplerden yaplr; uzunluklar 2-20 m olabilir. Bunlar katlanm veya sarmlar eklindedir, bylece termostat iine sabilecek boyutlara getirilmilerdir. VS/VM oranlar 15-20 arasndadr ve her foot'da 100-1000 teorik tepsi bulunur. En iyi dolgulu kolondaki teorik tepsi says 20000 veya daha fazladr.
12
sabit sv faz sabit sv fazla kaplanm kat desterk sabit kat faz tanecikler
kaplanm duvarl
destek kapl
porz tabakal
Sv Faz
Bir gaz-sv kromatografisi kolonundaki akc olmayan sv fazn uuculuunun dk, ssal kararllnn yksek, inert, ve zel bir zgen olmas istenir. (1) Dk uuculuk; svnn kaynama noktas kolonun kullanld scaklktan en az 200 0 C daha yksek olmaldr. (2) Issal kararllk; sv uzun kullanm srelerinde bozunmamal, sya dayankl olmaldr. (3) nertlik; sv kimyasal olarak inert olmal, kolondan geen rnek ve tayc ile reaksiyon vermemelidir. (4) Seicilik () ve kapasite (k) faktrleri gibi zgen zellikleri uygun snrlar iinde olmaldr.
13 Hi bir sv bu gereksinimlerin tmn, zellikle de sonuncusunu karlayamaz; eitli kolonlarla almalar yaplp aralarndan en uygun olann seilir.
Kolon Hazrlanmas
nce kolon destek malzemesi elenerek tanecik dalm daraltlr. Bu malzeme, iinde hesaplanm miktarda sabit faz svs ieren uucu bir zgenle kartrlarak amur haline getirilir. Sv sabit fazn miktar her bir tanecik zerinde 5-10 metre kalnlnda ince bir kaplama oluturabilecek ekilde hesaplanr; zgen buharlatrlr; tanecikler kuru grnml ve akkan haldedir.
1 2
(a)
0 x4 (b) 5 6
10 7
20 8
30
10
20
30
1 (c)
0 30 60
10 90
20 120 150
ekil-10: Gaz kromatogramlarda scakln etkisi; (a) 45 0C de izotermal, (b) 145 0 C de izotermal, (c) 30-180 0C arasnda, programlanm
14 Optimum resolsyona ounlukla dk scaklklarda ulalr. Scakln dmesi syrma sresinin uzamasna ve dolaysyla analiz zamannn artmasna yol aar. ekil-10a ve 10b'de bu durum akca grlmektedir. Kolonlar camdan, paslanmaz elikten, bakrdan, veya aluminyumdan yaplr. Sabit sv faz ile kaplanm kat tanecikler dz ubuk eklindeki kolona aktarak doldurulur. Dzgn bir dolgu olmas iin kolona dardan hafife vurulur veya sallanr. Kat tanecikler arasnda kanallar olumamasna dikkat edilmemelidir. Doldurulan kolon bklr veya uygun bir sarm ekline getirilerek frnn iine konur. yi hazrlanm bir kolonla bir ka yz analiz yaplabilir.
Dedektrler
Gaz-sv kromatografisi alglama sistemleri, kolondan kan maddeleri sratle ve hassasiyetle alglayabilmelidir. Herhangi bir anda, tayc gazdaki madde konsantrasyonu sadece binde birka seviyesindedir ve dedektr bunun ok altndaki deerleri alglayabilecek kapasitede olmaldr. Ayrca bir pikin dedektr getii sre 1 sn veya daha ksa bir zaman aral olduundan, dedektr ksa bir periyot iinde tm alglama gcn gsterebilmelidir. Dedektrn dorusal ve muntazam alglamalar yapabilmesi ve uzun sre kararlln koruyabilmesi istenir. Tek bir dedektr bu zelliklerin hepsini birden karlayamaz. Burada en ok kullanlan dedektr tipleri grlecektir.
15
http://www.chromatography-online.org/GCDetectors/Katharometer/rs31.html
16
k gaz
jet
http://www.chromatographyonline.org/GC-Detectors/FlameIonization/FID-Design/rs37.html
izolasyon
17
alev
hava
hidrojen
http://www.chromatographyonline.org/GC-Detectors/NitrogenPhosphorus-Detector-(NPD)/rs45.html
18
Elektron-Yakalama Dedektrleri
Elektron-yakalama dedektrleri, X-nlar lmne benzer ekilde alrlar. Kolondan kan akm, nikel-63 veya platin (veya titan) sarm zerinde adsorblanm trityum gibi bir beta-vericiden geirilir. Vericiden gelen bir elektron, tayc gaz (ounlukla azot) iyonlatrr ve bir elektron karr. Ortamda organik madde yoksa bu iyonizasyon sonunda sabit bir akm grlr. Organik madde bulunmas durumunda ise elektronlar madde tarafndan yakalanacandan akm der. Elektron-yakalama dedektr halojenler, peroksidler, kinonlar, ve nitro gruplar gibi elektronegatif fonksiyonel gruplara kar ok hassastr. Aminler, alkoller, ve hidrokarbonlara kar hassasiyetleri dktr. Bu dedektrler en ok klorlu tarm ilalarnn analizlerinde kullanlr.
izolasyon
radyoaktif kaynak
19
20 sv fazn maddelerden birini (veya daha fazlasn) dipol etkisiyle veya katlma ile tutmas gerekir. Bu etkilerden bazlar Tablo-1'de verilmitir. Burada parafinik ve olefinik bir seri maddenin alkonma zamanlar (etana gre) ayr sv faz iin kyaslanmtr. Birinci sv faz triisobtilendir ve polar deildir; dier ikisi polar svlardr. Asetonil aseton, ayrca, zel olefinlerle zayf katlma reaksiyonlar veren gm nitrat ierir. Trisobtiledeki alkonma zamanlar, maddelerin kaynama noktalar ile uyumluluk gsterir ve kaynama noktalar birbirine yakn olan maddeler iin ayn deerlerdir; ayrlma olmamtr veya ok zayftr. Asetonil aseton ise orta derecede polar bir maddedir ve olefinlerde tesirle polarizasyon yapar; maddelerin alkonma zamanlar birbirinden farkl olur. Polarize olamayan parafinlerin alkonma zamanlar polar zgende polar olmayan zgendekine kyasla daha kktr. Olefinler ve gm nitrat arasnda seici olarak katlma reaksiyonu olmas da iyi bir ayrma salar; rnein, isobten ve bten-1 ilk iki kolonda biribirinden ayrlamad halde nc kolonda ayrlmlardr. Cis- ve trans-bten2de ayni kolonda daha iyi ayrlma gstermilerdir. Seicilik yapan dier nemli bir etki de hidrojen ba olumasdr. Byle bir balanma iin maddenin polar bir hidrojen atomu, solventin de bir elektronegatif grup (oksijen, fluor veya azot) iermesi gerekir (veya tersi).
Tablo-1: Hidrokarbonlarn eitli sabit Svlarla Ayrlmas Kaynama noktas 0C -10.4 -11.7 -6.9 -6.3 -4.4 -0.5 0.88 3.72 Relatif alkonma zaman Asetonil aseGlikolde Tri-izobtilen ton AgNO3 1.0 1.0 1.0 5.6 2.2 0.75 6.7 4.75 3.25 6.7 4.75 6.25 6.7 10.0 10.0 7.5 3.0 0.75 8.0 5.85 1.75 8.9 6.8 5.5
21 Bir grup maddenin bulunduu bir rnein analizi iin gerekli sabit fazn saptanmasnda eitli yntemler uygulanr. Bunlardan birinde, sabit fazlardaki benzen, etanol, metiletil keton, nitrometan, ve pridinin alkonma indisleri, ayn solventlerin squalane zerinde gsterdii alkonma indisleri ile kyaslanr. Sonuta elde edilen verilerle, sabit fazlar snflandrlr. Yine de bir ayrma ileminde kullanlacak sabit fazlar arasnda deneme ile en uygunu seilmelidir. Tablo2'de ok kullanlan baz sabit sv fazlarn listesi verilmitir.
Tablo-2: Baz Sabit Fazlar Ad Squalene OV-1 DC 710 QF-1 XE-30 Kimyasal bile- Maks. scakPolarite(a) im lk C30H62 150 NP Polimetil 350 NP siloksan Polmetilfenil 300 NP siloksan Politrifluoropro 250 P pil metil siloksan Polisiyanometil 275 P siloksan 250 200 150 P SP SP Ayrma tipi Hidrokarbonlar Genel amal, polar deil Aromatikler Amino asitler, steroidler, azotlu bileikler Alkaloidler, halojenli bileikler Alkoller, esterler, yalar Ya sitleri, esterler Ketonlar, eterler, Sl bileikler
Carbowax 20 Polietilen glikol M Dietilen glikol DEG adipat adipat Dinonil ftalat
22
Kalitatif Analiz
Sv-kromatografisi gibi gaz kromatografisi de karmak karmlar ayrmada ve her bir maddenin tanmlanmasnda kullanlan nemli bir yntemdir.
Alkonma ndeksi
Alkonma indeksi (I) Kovats tarafndan karlm bir parametredir; kromatografik verilerin rapor edilmesinde kullanlr. Bir analitin alkonma indeksi analit pikini iki veya daha fazla normal parafin piki ile kyaslayarak bulunur. Bir normal parafinin
23 alkonma indeksi, ierdii karbon atomlar saysnn 100 katdr ve kullanlan kolonlara veya kromatografik koullara baml deildir. Buna gre n-pentann alkonma indeksi, daima 500, n-oktannki 800'dr. Homolog bir seride bulunan maddelerin alkonma zamanlarnn (veya hacimlerinin) logaritmalar tR (tR = tR tM) bu maddelerin ierdikleri karbon says ile dorusal bir iliki gsterir. Bunun sonucu olarak da n-parafinlerde (tR - tM) deerlerinin alkonma zamanlarna gre izilen grafii bir doru verir. Buna gre X maddesinin alkonma indeksi aadaki eitlikle tarif edilir. log (tR)X log (tR)n IX = 100 [] + 100 n log (tR)n+1 - log (tR)n (7)
tR, her madde iin dzeltilmi alkonma zamandr ve tR = (tR - tM) ye eittir. X analiti, n ve (n+1) karbon saysna gren-parafinleri belirtir. Hidrokarbonlar, alkonma sreleri analitin alkonma sresini iine alacak ekilde seilir. C4 C9 n-Prafinler iin izilen grafik ekil-15'de grlmektedir. bileiin ayn kolonda ve ayn scaklktaki log alkonma zamanlar da ordinatta gsterilmitir. Alkonma indeksleri, apsiste karl olan deerlerin 100 ile arplmasyla bulunur: toluenin alkonma indeksi 749, benzeninki 644'dr.
2.0
1.0
5.37 3
6.44
7.49 9
ekil-15: bileiin alkonma indeksleri tayin nteminin grafikle tanmlanmas; kararl faz: squalen, scaklk 60 0C
24 Normal olarak, alkonma indekslerinin tayininde grafik yntemine gereksinim olmaz. Bunun yerine, maddenin bulunduu karmn ve iki normal parafin standardnn kromatogramlar kyaslanr. Standartlardan birinin alkonma zaman maddeninkinden daha dk, dierininki daha byktr.
RNEK:
Aadaki verileri kullanarak 100 0C'de squalene kolondaki benzenin alkonma indeksini hesaplaynz. madde n-heksan benzen n-heptan (tR tM), dak. 3.43 4.72 6.96 I 600 ? 700
Denklem(7)'de deerler yerine konur. log 4.72 - log 3.43 I = 100 [] +100 x 6 = 45.1 + 600 = 645 log 6.96 - log 3.43 Alkonma indeksi iin geni bir kaynama araln kapsayan referans maddeler bulunmas nemli bir avantajdr. Ayrca alkonma indeksinin scakla bamll ok azdr. Polar ve polar olmayan sabit fazlar arasndaki alkonma indeksleri arasndaki fark (I), sabit fazlarn izafi polaritelerinin de bir lsdr.
25
1000 sikloalkanlar esterler n-alkanlar: bten, pentan, aldehitler heksan, heptan sikloalkanlar: siklopropan, siklopentan, sikloheksan n-alkanlar 10 alkoller esterler: metil, n-propil, asetaller aldehitler: etanal, npropanal, n-btanal ketonlar: aseton, 2btanon, 2-pentanon alkoller: metanol, etanol, n-propanol, n-btanol 1.0 10 100 1000 Syrlma sresi, dak. trikresil fosfattan
100
Tek bir gaz kromatogram bir bileiin kesin olarak tanmlanmasn salayamaz. Ancak farkl polaritelerdeki kolondan alnan benzer alkonma indeks verileri ile analitin hangi standarda benzedii tehis edilebilir. Uucu maddelerin saflklar gaz kromatogramlarndan kolaylkla izlenebilir. Kirlilikler, ilave pikler oluturarak kendilerini gsterirler; bu piklerin altnda kalan alanlar, kirliliin miktar hakknda kabaca bir fikir verir. Bu yntem saflatrma ilemlerini kontrol etmekte de kullanlr.
Kantitatif Analiz
Bir gaz-sv kromatografi kolonundan alnan dedektr sinyali kantitatif ve yar kantitatif analizde kullanlr. ok iyi kontrol edilen koullarda %1-3 kadar duyarlkla tayin yaplabilir. Pek ok analitik yntemde olduu gibi sonularn doruluunda, kalibrasyon ve deiken parametrelerin kontrol ok nemlidir; rnein yaps da doruluu ksmen de olsa etkileyebilir.
26
Dedektr reponsu
zotermal; 150 0C
(a)
injeksiyon
Zaman, dakika
Dedektr reponsu
(b)
Zaman, dakika
ekil-17: Baz n-parafin kromatogramlarnn kyaslanmas; Kolonlar: 100-200 me VarAport 30 zerinde %3 apiezon, 20 feet uzunluk, 1/16 in ap, ak hz: 10 ml/dak.
27 zotermal yntemde, molekl arl dk olan maddeler birbirine ok yaklam, yksek molekl arlkl olanlar ise 95 dakika sonunda bile kamamlardr. Ayrca molekl arl artka piklerin ekilleri bozulmu ve kantitatif analize uygun ekillerden sapmtr. Scaklk programl almalarda ise byk molekl arlkl maddeler de dahil olmak zere kromatogram ksa srede tamamlanm ve pik konumlar ve ekilleri dzgnln korumulardr. Scaklk programl cihazlarda scakl 0.25-20 0C/dak. aralnda dorusal olarak ykselten bir dzenek bulunur. Ayrca, kolon scakl srekli olarak artarken injeksiyon ksm ile dedektrn sabit scaklkta kalmasn salayacak ayr stclara gereksinim vardr. Sabit ak hz bir ak kontrol edici ile salanr. nk scaklk ykselmesi gaz viskozitesini ve kolon direncini artrarak ak hzn drr. Ak hzndaki dme taban izgisinin kararsz olmasna ve dedektr alglamasnn deimesine neden olur.
28
29
pompaya iyon kaynana giri boaltma odac
O halkas GCden
porz cam tp
giri
GC rnek girii ift flament sistemi seramik izolatr iyon tuza elektron girii iyon depolama blgesi elektron oaltc
halka elektrot
30 Tutulan iyonlar sonra depo alanndan karlarak bir elektron oklu dedektrne gnderilir. karma ilemi, ktle/yk oranna gre tarama yaplabilecek ekilde, kontroll olarak yaplr. Ktle spektrometresi dedektrlerinin grntleri eitlidir ve iki grupta toplanr: gerek-zaman ve bilgisayar-incelemeli. Bu gruplarn her birinde, toplam iyon akm kromatogtogramlar (tm iyon akmlarnn toplamnn zamana gre grafii), seilmi iyon akm kromatogramlar (bir veya birka iyonun iyon akmlarnn zamana gre grafii), ve eitli piklerin ktle spektras seimi yaplr. Gerek zaman ktle spektras, zerinde ktle iaretleri bulunan bir osilaskop ekrannda grntlenir; ktle kromatogram, osilaskop ekrannda grlebilir veya bir gerek-zaman kaydedicide izilebilir. Bir ayrmann tamamlanmasndan sonra bilgisayardnml kromatogramlar ekranda belirir veya kaydedicide kaydedilir. Her pikin dntrlm ktle spektras da grntlenebilir veya kaydedilebilir. Baz cihazlarda, maddelerin tanmlanmasnda kullanlan spektral ktphaneler bulunur.
hidrojen siyanr benzen
12
biinmeyen
bilinmeyen
asetaldehit
etanol
toluen
7 8 9 10 11
13
14
0 100 68 60 40 20 0 0 20 40
10
60
80
100
120
140
m/e
ekil-20: Bir GC/MS cihazndan alnan tipik bir karmn, (a)GC kromatogram, (b) 12 numaral pikin ktle sektrumu
ksilen
hava
su
31 Bir GC/MS uygulamas ekil-20'de grlmektedir. stteki ekil bir rnein bir bilgisayar-incelemeli ktle spektrumudur. Burada ordinat toplam iyon akmn, apsis alkonma zamann gsterir. Alttaki ekil kromatogramdaki 12 numaral pikin bilgisayar-incelemeli ktle spektrumudur. Burada relatif iyon akmlar ktle numarasna gre izilmitir.
32
Porz Polimerler
Divinilbenzen ile apraz balanm stirenden yaplan dzn byklkdeki polar polimer tanecikleridir. Bunlar Porapak ticari ad altnda pazarlanr. Gzenek byklkleri ok muntazamdr. Porapaklarn gaz-kat kromatografisine uygulanmas, jel oluturma kromatografisinde kullanlan Sephadex taneciklerinde olduu gibidir. Porapaklar hidrojen slfr, azot oksidleri, su, karbon dioksid, metanol ve vinil klorr gibi polar gazlarn ayrlmasnda ok kullanlr.
33
Tablo-3: ekil-13 deki Kromatogramlar iin Uygulanan Deney Koullar Kromatogram, kolon* (a), 10 x (1/8)S (b), 5 x (1/8)S (c), 6 x (1/8)S Dolgu Chromosorb 102 Dedektr** TCD ECD TCD FID ECD FID Ak, Scaklk, Tayc 0 C ml/dak. 65-200 22 190 180-230 260 105-325 He He A N2 30 30 40
Molekler elek 5A Chromosorb W %15OV-17, HP (d), 6 x (1/4)G Chromosorb G de %5OV-210+ %2.5 (e), 6 x 3.4 mm OV-17, G Supelcoport da (f), 10 x 3.4 %2 OV-17, mm Chromosorb W da
(): foot (ayak), (): in (*): S = paslanmaz elik, G = cam (**): TCD = termal iletkenlik, ECD: elektron yakalama, FID: alev iyonizasyonu
34
JK
0
etilbenzen
3
kaprilat
12
15 dak.
16
24
dak.
linoleat
estrojen E1
EPI-testosferon
6 9 12 (e) steroidler
estirol E3
15 dak.
35
Yararlanlan Kaynaklar Principles of Instrumental Analysis, D.A.Skoog, D.M. West, II. Ed. 1981