4.

TME-SINIFLANDIRMA DEVRELERNN TASARIMI

4.1. tme
tme devlerinin amalar;
1. Cevher zenginletirme devrelerinin gerektirdii krc devresinde elde edilen rnn
mineral tanelerinin serbestlemesini salamak zere optimum serbestleme derecelerine
ufalanmas.
2. Cevherin veya bir cevher konsantresinin belli bir tane boyu veya zgl yzey alan
zelliine kavuturulmas.
tme devlerini oluturan ana donatlar arasnda deirmenleri, snflandrclar ve pompa,
oluk, boru hatt gibi malzeme tayc ekipmanlar sayabiliriz.
Deirmenler:
ubuklu deirmenler
Bilyal deirmenler
Otojen ve yar otojen deirmenler
Snflandrclar:
Mekanik helezonlu snflandrclar
Hidrosiklonlar
Elekler ( otojen tmede )
ri tanelerin ( 65 veya 100 meten iri ) snflandrlmasnda daha ok spiraller tercih edilir.
Genellikle ubuklu deirmenler ak, bilyal deirmenler kapal devre olarak altrlrlar.
ekil 4.1de baz tme devreleri, izelge 4.1de ise deirmenlerin baz zellikleri
gsterilmitir.
55
ekil 4.1. tme devrelerinden baz rnekler
a) ak devre ubuklu deirmen kapal
devre bilyal deirmen
b) ak devre ubuklu deirmen ak devre
bilyal deirmen
c) tek aamal kapal devre bilyal deirmen d) iki aamal kapal devre bilyal
deirmenler
e) otojen deirmen akl deirmeni tme
devresi
f) yar otojen ve bilyal deirmen tme
devresi
56
Besleme
rn
Besleme
rn
Besleme
rn
Besleme
rn
Ham Cevher
Otojen
Deirmen
rn
Elek
akl stoku
akl deirmeni
Bilyal deirmen
Ham Cevher
Yar - otojen
Deirmen
akl stoku
Mknats
Elek
rn
izelge 4.1. Deirmenlerin genel zellikleri
ubuklu
Deirmenler
Bilyal
Deirmenler
akll
Deirmenler
Otojen/Yar Otojen
Deirmenler
Kullanld
yerler
Tm
cevherlerde iri
tme
Sert, orta,
yumuak tm
cevherlerde
imento
klinkerinde ince
tme
Cam, seramik,
kimya(metal
kirlenmesi
istenmeyen
yerlerde)
ri paralarn ince
paralar
ufalayabildii veya
iri paralarn
arpma (darbe)
etkisiyle
ufalanabildii
cevherlerde
tc ortam ubuklar Bilyalar Porselen veya
akmak ta
bilya
Cevherin kendisi
veya/ +bilya
Astar elik-lastik elik-lastik Seramik veya
sileks, lastik
elik-lastik
tme ekli Boalma ekline
gre; sulu-kuru
Sulu-kuru Kuru-sulu Sulu-kuru (killi
cevherler)
tme
boyutu
50mm-300 m 30 mm 10 m 30 mm10 m 300 mm 20 m
ap/uzunluk
oran
1:1,5- 1:2,5 1:1-2:1 1:1-2:1 4:1-2:1
sulu=3:1-2:1
Ortam
(doluluk) oran
%35-40 %40-45 %40-50 %35-50 yar
otojen=%26-28
(plp+bilyalar)
Kltme
oran
15/1-20/1 50/1-100/1 50/1-100/1 1000/1-2500/1
Kritik hz %50-65 %60-75 %75-85 Sulu=%65-78
Kuru=%85
Ortam ap 25-150 mm ri tme=2-10
cm
nce tme=2-5
cm
25-2,5 cm -
Kat oran %60-75 %65-80 - -
Boaltma ekli Serbest tama (Ya tme)
4.1.1. ubuklu, Bilyal ve akll Deirmenlerin Boyutlandrlmas
Deirmenlerin boyutlarnn (ap ve uzunluk) belirlenmesi, kararl bir devrede belirli bir hzla
deirmene beslenen yeni malzemeyi istenilen tane boyuna indirgemeleri iin ekmeleri
gereken gce gre yaplr. Deirmene aktarlmas gereken tahrik gc u ekilde hesaplanr:
Tahrik gc(KW)=besleme hz(ton/saat)*zgl tme enerjisi(KW-saat/ton)...............(4.1)
zgl tme enerjisinin doru kestirimi tasarm aamasndaki en nemli konudur. En
gveniliri yntem, pilot lekte en azndan 1,5 m apndaki deirmenlerle ve temsili cevher
numuneleriyle yaplan almalardan elde edilen deerlerdir. Ancak, laboratuar lekli Bond
tlebilirlik deneylerinden elde edilen i endeksi kullanlarak bulunan zgl tme
57
enerjisi deerleri de n tasarm aamas iin yeterli hassasiyettedir. Laboratuarda Bond
deirmeni ile standart koullarda yaplan deneylerde ubuklu veya bilyal deirmen iin ayr
ayr tme endeksi (Wi, KW-saat/metrik ton) bulunduktan sonra Bond eitliini kullanarak
tesis lekli deirmenin aftna her bir ton yeni besleme cevher ii aktarlmas gereken tahrik
gc W (KW-saat/metrik ton) bulunabilir:
..
1 1
10
80 80

,
_

F P
W W
i
.(4.2)
F
80
= Deirmen beslemesinin %80ninin getii elek boyutudur.(mikron)
P
80
= Deirmen rnn %80ninin getii elek boyutudur.(mikron)
Hesaplamalarda bulunan g, deirmenin pinyon aftna uygulanan gtr. Bu g,
deirmenin yataklarndaki ve dililerdeki kayplar da iermekte, motor, redktr ve kaplin
balant kayplarn iermektedir.
4.2deki Bond eitliinde kullanlan i endeksinin tespiti iin yaplm Bond tlebilirlik
testinde, ubuklu deirmen iin 13,2 mm, bilyal deirmen iin 3,3 mm krlm cevher
kullanlmaldr. Bu eitlik 2,44 metre apnda ya ak devre tme yapan ubuklu
deirmenlerde, 2,44 metre i apl, ya kapal devre tme yapan bilyal deirmenlerde bir
dzeltme yapmadan uygulanr. Bu nedenle 4.2 nolu eitlikten hesaplanan gcn, tesis
apndaki farkl deirmen koullarna uygulanabilmesi iin sekiz adet dzeltme faktr ile
arplmas gerekmektedir.
Bu faktrler:
EF
1
= Kuru tme faktr: Bu faktr ya tmede 1, kuru tme durumlarnda ise
ubuklu ve bilyal deirmenlerde 1,3 alnr.
EF
2
= Ak devre bilyal tme faktr: tme ak devre bilyal deirmenle yaplyorsa
kapal devre ile kyaslandnda ekstra g gerekir. Bu izelge 4.2den bulunur.
izelge 4.2. EF
2
faktr
rn boyut kontrol
% elek alt
EF
2
faktr
50
60
70
80
90
92
95
98
1,035
1,05
1,10
1,20
1,40
1,46
1,57
1,70
EF3 = ap etkinlii faktr: Bu faktr baz deirmen apnn 2,44 m olduu kabul edilerek
aadaki formlden hesaplanr. Deirmen i astarnn anmas dolaysyla apn bymesi
nedeniyle bulunan faktrdr.
58
EF
3
= (2,44/D)
0.2
...............................................................................................................(4.3)
D>3.81 m=> EF
3
= 0,914 olur.
EF
4
= Besleme boyut faktr: Bu faktr eer, deirmen beslemesi, belli bir boyuttan daha
iri ise uygulanr. Bu deerler beslemenin %80i;
Bilyal deirmen iin 4 mm den,
ubuklu deirmen iin 16 mm den byk ise uygulanr.
Bu faktr aadaki forml ile hesaplanr.
( )
r
i r
R
F
F F
W R
EF
1
1
]
1

,
_

,
_

0
0 80
4
7
..(4.4)
Burada;
80
80
P
F
R
r

(ufalama oran).....................................................................................................(4.5)
F
0
=Optimum besleme malzemesi tane boyutu
ubuklu deirmenler iin;
i
W
F
13
16000
0

mikron ........................................................................................................(4.6)
Bilyal deirmenler iin;
i
W
F
13
4000
0

mikron .........................................................................................................(4.7)
F
80
<F
0
olduu zaman EF
4
1,0 alnacaktr.
EF
5
= ince tme faktr: Eer P
80
74 mmden ince olur ise bu faktr aadaki forml ile
hesaplanr.
( ) ( )
80 80 5
145 . 1 3 . 10 P P EF +
.........................................................................................(4.8)
P: mikron
EF
6
= ubuklu deirmenlerde tme oran faktr: Bu faktr
2 2
0
R R
r

olmamas durumunda aadaki forml ile hesaplanr.

59
( )
2
0
6
150
1 R R
EF
r
+
..(4.9)
80
80
P
F
R
r

(4.10)
D
L
R + 5 8
0
..(4.11)
L = ubuk uzunluu ; m
D= deirmen i ap ; m
EF
7
= Bilyal deirmen dk ufalama oran faktr : Bu faktr, bilyal deirmenin ufalama
oran 62dan kk ise uygulanr. Genellikle, konsantre ve artklarn tekrar tlmesi
durumunda uygulanr. Faktr aadaki formlle hesaplanr.
( )
1
]
1

+ 35 , 1
2
26 , 0
1
7 r
R EF
(4.12)
EF
8
= ubuklu deirmen faktr: Bu faktr sadece ubuklu deirmenler iin geerlidir.
ubuklu deirmen ak bir krma devresinden sonra geliyorsa EF
8
= 1,2 ve kapal bir krma
devresinden sonra sadece ubuklu deirmen varsa EF
8
= 1 alnmaldr.
Bu faktrler hesaplandktan sonra, tme ilemi iin harcanacak enerji aadaki ekilde
hesaplanr.

1
1
]
1

8
1
80 80
*
1 1
10
i
i i
F
F P
W W
KW-saat/ton .(4.13)
4.13 formlnde KW olarak hesaplanan tahrik gc 1,341 faktr ile arplarak HP olarak
aadaki formlle bulunur.
Tahrik gc (HP) = W*1,341*Besleme hz ......(4.14)
Buradan bulunan gerekli g yardmyla izelge 4.3 veya 4.4den uygun boyutta ve gte
bilyal veya ubuklu deirmen seimi yaplr.
60
61
izelge 4.3. Bilyal deirmen hz, gc ve kritik hz deerleri
DERMEN GC (HP)
ASTARLI
DERMEN
API
DERMEN BLYA DERMEN BLYA YK AIRLII DZ TAMA EVRESEL BL
API UZUNLUU BOYUTU HIZI TON S.TON %HACMSEL YK%HACMSEL YK
m ft m ft mm in d/d %C ft/d 35 40 45 35 40 45 35 40 45 35 40 45 m ft
0,91 3 0,91 3,0 50 2,0 38,0 9,9 304 0,68 0,77 0,87 0,75 0,85 0,96 7 7 7 8 8 9 0,76 2,5
1,22 4 1,22 4,0 50 2,0 32,4 79,1 356 1,77 2,02 2,28 1,95 2,23 2,51 19 20 21 22 24 25 1,07 3,5
1,52 5 1,52 5,0 50 2,0 28,2 78,1 399 3,66 4,19 4,71 4,03 4,61 5,19 42 45 47 49 52 54 1,37 4,5
1,83 6 1,83 6,0 50 2,0 25,5 78,0 441 6,56 7,5 8,44 7,23 8,27 9,3 80 85 89 93 99 103 1,68 5,5
2,13 7 2,13 7,0 50 2,0 23,2 77,2 474 10,7 12,3 13,8 11,8 13,5 15,2 137 145 151 158 168 175 1,98 6,5
2,44 8 2,44 8,0 50 2,0 21,3 76,1 502 16,2 18,6 21 17,9 20,5 23,1 215 228 237 249 265 275 2,29 7,5
2,59 8,5 2,44 8,0 50 2,0 20,4 75,3 513 18,5 21,1 23,8 20,4 23,3 26,2 250 266 277 290 308 321 2,44 8,0
2,74 9 2,74 9,0 50 2,0 19,7 75,0 526 23,5 26,9 30,2 25,9 29,6 33,3 222 342 356 373 397 413 2,55 8,5
2,89 9,5 2,74 9,0 50 2,0 19,15 75,0 541 26,4 30,1 33,9 29,1 33,2 37,4 367 390 406 425 453 471 2,74 9,0
3,05 10,0 3,05 10,0 50 2,0 18,65 75,0 557 32,7 37,3 42 36 41,1 46,3 462 491 512 535 570 593 2,89 9,5
3,20 10,5 3,05 10,0 50 2,0 18,15 75,0 570 36,1 41,4 46,5 39,9 45,6 51,2 519 552 575 602 640 667 3,05 10,0
3,35 11,0 3,35 11,0 50 2,0 17,3 72,8 565 43,0 49,2 55,4 47,4 54,2 61 610 649 676 708 753 784 3,17 10,4
3,51 11,5 3,35 11,0 50 2,0 16,75 72,2 574 49,1 54 60,8 54,1 59,5 67 674 718 747 782 832 867 3,32 10,9
3,66 12,0 3,66 12,0 50 2,0 16,3 71,8 584 56,4 64,4 72,5 62,2 71 79,9 812 864 900 942 1003 1044 3,47 11,4
3,81 12,5 3,66 12,0 50 2,0 15,95 71,8 596 61,4 70,2 79 67,7 77,4 87,1 896 954 993 1040 1106 1152 3,63 11,9
3,96 13,0 3,96 13,0 50 2,0 15,6 71,7 607 72,3 82,7 92,6 79,7 91,1 102 1063 1130 1177 1233 1311 1365 3,78 12,4
4,12 13,5 3,96 13,0 64 2,5 15,3 71,7 620 78,2 89,4 99,8 86,2 98,5 111 1189 1266 1321 1379 1469 1532 3,93 12,9
4,27 14,0 4,27 14,0 64 2,5 14,8 70,7 623 90,7 104 117 100 115 129 1375 1464 1527 1595 1699 1771 4,08 12,9
4,42 14,5 4,27 14,0 64 2,5 14,55 70,8 635 98,0 112 126 108 123 139 1492 1588 1656 1730 1842 1921 4,24 13,9
4,57 15,0 4,57 15,0 64 2,5 14,1 69,8 638 113,0 129 144 124 142 159 1707 1817 1893 1980 2107 2196 4,39 14,4
4,72 15,5 4,57 15,0 64 2,5 13,85 69,8 648 121,0 138 155 133 152 171 1838 1956 2037 2132 2264 2363 4,54 14,9
4,88 16,0 4,88 16,0 64 2,5 13,45 68,9 651 137,0 157 179 151 173 194 2084 2217 2309 2417 2571 2678 4,69 15,4
5,03 16,5 4,88 16,0 64 2,5 13,2 68,7 659 146,0 167 188 161 184 207 2229 2370 2468 2585 2750 2863 4,85 15,9
5,18 17,0 5,18 17,0 75 3,0 13,0 68,7 670 165,0 189 212 182 208 234 2595 2764 2883 3010 3206 3344 5,00 16,4
5,33 17,5 5,18 17,0 75 3,0 12,7 68,1 674 176,0 201 226 194 221 249 2750 2929 3053 3190 3397 3542 5,15 16,9
5,49 18,0 5,49 18,0 75 3,0 12,4 67,5 678 197,0 225 253 217 248 279 3077 3276 3414 3569 3800 3961 5,30 17,1
62
izelge 4.4. ubuklu deirmen hz, gc ve kritik hz deerleri
DERMEN UBUK
UZUNLUU
DERMEN
HIZI
UBUK
YIIN
YOUNLUU
UBUK YK AIRLII DERMEN GC (HP)
ASTARLI
DERMEN
API API UZUNLUU TON S.TON %HACMSEL YK
m ft m ft m ft d/d %Cs Ft/d kg/m
3
Lb/ft
3
35 40 45 35 40 45 35 40 45 m ft
0,91 3 1,22 4,0 1,07 3,5 36,1 74,5 284 5847 365 1,00 1,13 1,27 1,1 1,25 1,4 7 8 8 0,76 2,5
1,22 4 1,83 6,0 1,68 5,5 30,6 74,7 336 5847 365 2,25 2,58 2,9 2,48 2,84 3,2 23 25 26 1,07 3,5
1,52 5 2,44 8,0 2,29 7,5 25,7 71,2 363 5847 365 6,91 7,95 8,89 7,62 8,76 9,8 57 61 64 1,37 4,5
1,83 6 3,05 10,0 2,9 9,5 23,1 70,7 399 5847 365
13,1
0 15 16,8 14,4 16,5 18,5 114 122 128 1,68 5,5
2,13 7 3,35 11,0 3,2 10,5 21,0 69,9 428 5766 360 20,0 22,8 25,6 22 25,1 28,2 181 194 204 1,98 6,5
2,44 8 3,66 12,0 3,51 11,5 19,4 69,3 457 5766 360 29,0 33,2 37,4 32 36,6 41,2 275 295 310 2,29 7,5
2,59 8,5 3,66 12,0 3,51 11,5 18,7 69,0 470 5766 360 33,0 37,7 42,5 36,4 41,6 46,8 318 341 359 2,44 8,0
2,74 9 3,66 12,0 3,51 11,5 17,9 67,5 470 5766 360 36,0 41,1 45,5 39,7 45,3 50,1 344 369 388 2,55 8,35
2,89 9,5 3,96 13,0 3,81 12,5
17,4
0 67,6 483 5606 350 42,7 48,8 54,9 47,1 53,8 60,5 416 446 470 2,70 8,85
3,05 10,0 4,27 14,0 4,11 13,5
16,8
0 67,0 493 5606 350 51,5 59 63,8 56,8 65 70,3 507 544 572 2,85 9,35
3,20 10,5 4,57 15,0 4,42 14,5
16,2
0 66,4 501 5606 350 61,4 70,1 78,9 67,7 77,3 87 609 653 687 3,00 9,85
3,35 11,0 4,86 16,0 4,72 15,5 15,9 66,8 517 5606 350 72,5 82,8 93,5 79,9 91,3 103 735 788 829 3,15 10,35
3,51 11,5 4,88 16,0 4,72 15,5 15,5 66,6 528 5606 350 79,7 90,7 103 87,8 100 113 819 878 924 3,31 10,85
3,66 12,0 4,88 16,0 4,72 15,5 15,1 66,4 538 5606 350 82,7 99,8 112 91,1 110 123 906 972 1023 3,46 11,35
3,81 12,5 5,49 18,0 5,34 17,5 14,7 66,0 547 5446 340
104,
0 119 134 115 131 148 1093 1173 1234 3,61 11,85
3,96 13,0 5,79 19,0 5,64 18,5 14,3 65,6 555 5446 340
120,
0 137 154 132 151 170 1264 1356 1426 3,76 12,35
4,12 13,5 5,79 19,0 5,64 18,5 14 65,5 565 5446 340
130,
0 148 166 143 183 183 1385 1486 1562 3,92 12,85
4,27 14,0 6,10 20,0 5,94 19,5 13,6 64,9 570 5446 340
147,
0 169 190 162 186 209 1580 1695 1783 4,07 13,35
63
4,42 14,5 6,10 20,0 5,94 19,5 13,3 64,6 579 5446 340
159,
0 181 204 175 200 225 1715 1840 1935 4,22 13,85
4,57 15,0 6,10 20,0 5,94 19,5 13 64,3 586 5446 340
171,
0 195 219 188 214 241 1853 1988 2091 4,37 14,35
64
rnek 4.1:
Saatte 500 ton kapal krma devresinden gelen F
80
= 18 mm boyutlu malzeme kapal devre
olarak alacak ubuklu deirmenlerle ya olarak beslenmektedir. rn tane boyu P
80
= 1,2
mm, Bond i indeksi W
i
= 14,5 KWsaat/ton olduuna gre, deirmen boyutlarn ve motor
gcn bulunuz.
zm 4.1:
Gerekli g :
ton saat kW W / 11 , 3
18000
1
1200
1
5 , 14 10
1
]
1

Bulunan bu deeri dzeltme faktrleri ile arpmamz gerekir.
Dzeltme faktrleri :
EF
1
= 1 (ya tme)
EF
2
= Yok (ubuklu deirmen)
EF
3
= Deirmen boyutu belirlendikten sonra hesaplanacaktr.
EF
4
= Besleme boyutu 18000 mikron , optimum tane boyutunda 16000 mikronda fazla olduu
iin
R
r
= 18000 / 1200 =15
F
0
= 16000 * 13 / 14,5 = 15150
EF
4
= (15 + (14,5 7) * (18000 15150 ) / 15150 / 15
EF
4
= 1,09
EF
5
= rn tane boyu 75 mikrondan byk olduu iin uygulanamaz
EF
6
= ubuklu deirmenlerde L = D olduundan
13 1 5 8
0
+ R
15
r
R
2 13 15
0
R R
r
olduundan bu faktr dikkate alnmaz.
EF
7
= ubuklu deirmenlerde sz konusu deildir.
EF
8
= 1 (kapal krma devresinden sonra sadece ubuklu deirmen olduu iin)
Daha nce bulunan W = 3,11 KW-saat / ton deerini KW saat in HP a evrim faktr olan
1,341 F
4
n deeri olan 1,09 ve kapasite ile arparsak
( ) ( ) ( ) ( ) HP saat ton ton saat kW Toplamg 2273 / 500 09 , 1 341 , 1 / 11 , 3
65
bu g ihtiyac iin izelge 3.16 ya gre bu kapasitede bir deirmen yoktur bu nedenle iki
deirmen seilmesi gerekir. O halde her deirmen iin g ihtiyac;
2273 / 2 = 1136 HP dr. lk etapta ap 3,46 olan deirmen seersek ,
EF
3
= (2,44 / 3,46 )
0.2

EF
3
= 0,93 olur. Buna gre
Toplam g = 2273 * 0,93 = 2114 HP olur.
Her deirmen iin g ihtiyac = 2114 / 2 = 1057 HP olur
Tabloya gre;
Deirmen i ap = 3,46m
Deirmen ap = 3,66 m
Deirmen boyu = 4,88 m
ubuk boyu = 4,72 m
Deirmen gc = 972 HP
arj miktar = %40
Burada ap 3,66 olan deirmenin boyunun hesaplanmas gerekir. ubuklu deirmenlerde g
ubuk boyu ile orantldr.
= 1057 * 4,72 / 972 = 5,09 m
ubuklu deirmenlerde deirmen boyu ubuk boyundan 15-20 cm daha uzun seilir.
L = 5,09 + 0,2 = 5,29 metre
Deirmen boyutu
ap 3,66 m * uzunluk 5,29 m
Buna gre EF
6
yi tekrar hesap edersek :
R
r
= 15
66 , 3 29 , 5 5 8 5 8
0
+ +
D
L
R
64 , 15
0
R
64 , 0 64 , 15 15
0
R R
r
2 2
0
R R
r
olduundan EF
6
faktr uygulanmaz.
Sonu olarak;
ubuklu deirmen says = 2
Her birinin gc = 1050 HP
Her birinin ap ve uzunluu = 3,66 * 5,29
Deirmen i ap = 3,46 m
ubuk boyu = 5,09
ubuk arj oran = % 40
Deirmen hz = %66,4 Nc, 15,1 d /d
66
4.1.2. tc Ortamn Boyutlandrlmas
tc boyutunun doru tespit edilmi olmas, deirmenlerde kapasite ve verimlilii
etkileyen en nemli faktrdr. Yeni bir deirmende, tc boyutu ncelikle teorik olarak
belirlenmeli, deirmenin alt sre iinde yakndan takip edilmeli, gerektiinde
hesaplamalar tekrar gzden geirilmelidir.
4.1.2.1. ubuk apnn Hesaplanmas
ubuklu deirmenler ilk olarak devreye alndklarnda, eitli aplarn karmndan oluan
bir tme ortam ile yklenirler. ubuklar andka yeni ubuk ilavesi gerektiinde
genellikle en byk apl ubuk ilave edilir. Yaklak 25 mm apn altnda incelmi ubuklar
da bklme ve krlma olaslklarnn yksek olmas nedeniyle dar alnrlar. Deirmene
yklenmesi gereken en byk ubuk ap aadaki eitlikten bulunabilir.
( )
5 , 0
5 , 0
75 , 0
80
281 , 3
16 , 0

,
_

D N
Sg Wi
F R
c
(4,15)
Burada;
R = En byk ubuk ap, mm
F
80
= tlecek malzemenin % 80ninin getii boyut, mikron
W
i
= endeksi, KW s / t
S
g
= Cevherin zgl arl
N
c
= Kritik hz yzdesi
D = Deirmenin i ap
Eer boyut kltme oran, R
r
= F
80
/ P
80
, (8den kk ise, hesaplanm R deerine 1,25 cm
ilave edilir.
ubuklu deirmenlerde kullanlmas gerekli iletme arj ubuk ap hesap edildikten sonra
deirmen devreye alnrken ilk arj olarak deiik apl ubuklar kullanlr. Yaplan ilk
arjdan sonra deirmene iletme srecinde, hesaplanm iletme arj apnda ubuk ilavesi
yaplmaldr.
ubuklu deirmenlerde ilk arj dalm izelge 4.5de gsterilmitir.
izelge 4.5. ubuklu deirmenlerde ilk arjn dalm
letme
arj ubuk
ap (mm)
Arlka ilk arj ( % )
125 mm 115 mm 100 mm 90 mm 75 mm 65 mm
67
125
115
100
90
75
65
50
18
22
19
14
11
7
9
-
20
23
20
15
10
12
-
-
20
27
21
15
17
-
-
-
20
33
21
26
-
-
-
-
31
39
30
-
-
-
-
-
34
66
TOPLAM 100 100 100 100 100 100
4.1.2.2. Bilya apnn Hesaplanmas
Kullanlan en byk bilya ap birincil tmelerde 5-10 cm, ikincil tmelerde ise 2-5 cm
olmakla birlikte 4.16 eitlii kullanlarak bilya st ap bulunabilir.
( )
5 , 0
5 , 0
5 , 0
80
281 , 3
4 , 25

,
_

,
_

D N
Sg Wi
K
F
B
c
(4.16)
Burada :
B= En byk bilya ap, mm
K=Bilyal deirmen faktr
Serbest tamal sulu deirmen iin: 350
Izgara boaltmal kuru deirmen iin: 335
Ya tama boaltmal bilezikli tmede: 330
Deirmen ilk devreye alnrken, tc ortamda gerekli boyut dalmnn salanmas iin,
hesaplanm iletme arj bilya boyutundan daha kk boyutta bilya arj yaplr. Yaplan ilk
arjdan sonra deirmene srekli olarak, hesaplanm iletme arj boyutunda bilya ilave
edilmelidir. Bu ekilde deirmen iinde ilk bilya arj boyut dalmna edeer bir tc
ortam sreklilii salanr. Bilya, deirmen iinde krlmadan tme srecinde anarak
klmelidir. tme verimlilii bilya, eklini kaybettike azalr.
Bilyal deirmenlerde ilk arj izelge 4.6dan yararlanlarak belirlenir
izelge 4.6. Bilyal deirmenlerde ilk arjn dalm
68
rnek 4.2:
Ak devre ubuklu deirmen(ler)i takiben kapal devre alan bilyal deirmen(ler)den
oluan bir ya tme devresi iin aadaki veriler bilinmektedir:
ubuklu deirmen iin W
i
:14,5 kw-s/t
Bilyal deirmen iin W
i
:12,9 kw-s/t
ubuklu deirmen besleme boyutu: %80-9,4 mm
ubuklu deirmen rn boyutu : %80-2,1 mm
Bilyal deirmen rn boyutu : %80-175 mikron
tme devresine kapal krma devresinden yeni besleme hz : 500 t/s
S
g
:3,88
Bu verilere gre :
1) ubuklu deirmen iin,
- ubuklu deirmen(ler)i boyutlandrnz
- ubuk boyutlarn hesaplaynz
- ubuklu deirmen arj miktarn bulunuz
-lk arjdaki ubuk dalmn tespit ediniz
-Anma miktarn hesaplaynz
2) Bilyal deirmen iin ,
-Bilyal deirmeni hesaplaynz
-Kullanlacak bilya apn bulunuz
-Deirmene yaplacak bilya arj miktarn hesaplaynz
-lk arjdaki bilya dalmn tespit ediniz.
zm 4.2:
1) ubuklu deirmen hesaplar
Gerekli g:
ton saat kW W / 66 , 1
9400
1
2900
1
5 , 14 10

,
_

letme arj bilya
ap (mm)
Arlka ilk arj(%)
115mm 110mm 90mm 75mm 65mm 50mm 40mm
115
100
90
75
65
50
40
25
23,0
31,0
18,0
15,0
7,0
3,8
1,7
0,5
-----
23,0
34,0
21,0
12,0
6,5
2,5
1,0
----
----
24,0
38,0
20,5
11,5
4,5
1,5
--
--
--
31,0
39,0
19,0
8,0
3,0
---
---
---
---
34,0
43,0
17,0
6,0
---
---
---
---
---
40,0
45,0
15,0
---
---
---
---
---
---
51,0
49,0
Toplam 100 100 100 100 100 100 100
69
Bu deeri kw saatin HPya evrim faktr 1,341 ve 500 ton/saat kapasite ile arparsak ,
Toplam g = 1,66 x 1,341 x 500 = 1113 HP
Bu deere dzeltme faktrlerini uygulamamz gerekir.
EF
1
, EF
2
, EF
4
, EF
5
, EF
7
uygulanmaz.
EF
3
= Deirmen boyutu belirlendikten sonra hesaplanacaktr.
47 , 4
2100
9400

r
R
82 , 14
46 , 3
72 , 4
5 8
0
+ R
2 2
0
R R
r
olduundan
EF
6
= 1+(4,47-14,82)
2
/150
EF
6
= 1,71
EF
8
= 1,2
Toplam g = 113 x 1,71 x 1,2 =2283 HP
izelge 3.16ya gre bu kapasiteyi karlamak iin iki deirmen seilmesi gerekir.
Tek deirmen g ihtiyac = 2283 / 2 =1141 HP
D = 3,46 metre seilirse ,
EF
3
= (2,44 /3,46 )
0,2
EF
3
= 0,93
Toplam g = 2283 x 0,93 =2129 HP
Bir deirmen iin g = 2129 / 2 =1064 HP olur.
Tabloya gre ;
Deirmen i ap = 3,46 m
Deirmen uzunluu = 4,88 m
ubuk uzunluu = 4,72 m
Deirmen gc = 972 HP
Deirmen uzunluunu artrrsak istenilen gc salayabiliriz.
G , ubuk boyu ile orantl olduundan ,
ubuk uzunluu = 1064 x 4,72 / 972 = 5,36 metre
Buna gre ;
70
Deirmen says = 2
Bir deirmen gc =1064 HP
Deirmen i ap = 3,46 m
Deirmen evre uzunluu = 3,66 x 5,36 m
ubuk boyu = 5,16 m
ubuk arj oran = % 40
Deirmen hz = % 66,4 Nc 15,1 d/d
Bu deirmen iin uzunluk / ap =1,46 olup 1,4 1,6 snrlar iinde olup uygun bir orandr.
letme arj ubuk ap :
( )
5 , 0
5 , 0
75 , 0
80
281 , 3
16 , 0

,
_

D N
Sg Wi
F R
c
F
80
= 9400 mikron
W
i
= 14,5
S
g
= 3,88
Nc = % 66,4
D =3,46 m
R = 0,16 (9400)
0,75

( )
5 , 0
5 , 0
46 , 3 281 , 3 4 , 66
88 , 3 5 , 14

,
_

x
x
R = 76,6 mm. Bu deer;
R = 75 mm olarak alnabilir.
arj miktar:
V
d
=
4
1
A4D
2
xL =
4
1
(3,46)
2
x 5,36 = 50,4m
3
T
s
= V
d
x V
p
x S
d
= 50,4 x 0,40 x 6,24
= 126 Ton.
izelge 4.5den yararlanarak ilk arj aadaki gibi olur.
ubuk
ap
(mm)
ubuk
(%)
ubuk
(ton)
ubuk
(ton/adet)
ubuk
(adet)
75
65
50
31
39
30
39,1
49,1
37,8
0,177
0,133
0,79
221
369
478
100 126
71
75 mmlik ubuk arl =
4
1
(0,075)
2
x 5,16 x 7,8
= 0,177 ton/adet
65 mmlik ubuk arl =
4
1
(0,065)
2
x 5,16 x 7,8
= 0,133 ton/adet
50 mmlik ubuk arl =
4
1
(0,050)
2
x 5,16 x 7,8
= 0,079
2) Bilyal Deirmen Hesaplar:
Gerekli G:
W = 10 x 12,9 x
,
_

2100
1
175
1
= 6,94 kw s/t
Toplam G = 6,94 x 1,341 x 500 = 4653 HP
Dzeltme Faktrleri:
Sadece EF
3
ap faktr uygulanacaktr.
D > 3,81m olduundan,
EF
3
= 0,914
Toplam G = 4653 x 0,914 = 4253 HP
Daha nce iki adet ubuklu deirmen kullanld iin devrede 4253/2 = 2126 HP gcnde iki
adet bilyal deirmen kullanlmasnda iletmecilik asndan yarar vardr.
Eer bilyal deirmenlerin de uzunluk / ap oranlarnn yaklak 1,5 olmasn istersek farkl
bir seim yaplabilir.
izelge 3.17den;
Deirmen ap = 4,27 m
Deirmen i ap = 4,08 m
Deirmen uzunluu = 4,27 m
Deirmen gc = 1464 HP
Bilya ap = 64 mm
arj miktar = %40
72
ekilen gcn deirmen uzunluu ile orantl olduunu bildiimize gre, bu deirmenin
uzunluunu,

,
_

1464
27 , 4 2126
45 , 1
1464
2126 x
L
orannda bytrsek istenilen gc de elde edebiliriz.
Buna gre;
Deirmenin zellikleri:
Deirmenin gc = 2126 HP
Deirmenin says = 2 adet
Deirmenin ap = 4,27 m
Deirmenin i ap = 4,08 m
Deirmenin uzunluu= 6,2 m
Deirmenin tipi = %40 arjl, tamal
Deirmen hz = %70,7 N
c
, 14,8 d / d
letme arj bilya boyutu:
B = 25,4
( )
33 , 0
5 , 0
9 5
5 , 0
80
281 , 3

,
_

,
_

xD x N
xS W
x
K
F
c

( )
33 , 0
5 , 0
5 , 0
08 , 4 281 , 3 7 , 70
88 , 3 9 , 12
350
2100
4 , 25

,
_

,
_

x
x
x
B = 36,18 mm.
arj Miktar:
V
d
=
4
1
x D
2
X L =
4
1
x (4,08)
2
x 6,2 = 81 m
3
Ts = V
d
x V
p
x S
d
= 81 x 0,40 x 4,6 = 149 ton.
lk arj; izelge 4.6dan yararlanarak aadaki gibi olur.
Bilya ap
(mm)
Bilya
(%)
Bilya
(ton)
Bilya
(ton / adet)
Bilya
(adet)
40
25
51
49
76
73
2,1 x 10
-3
6,5 x 10
-5
36190
1123077
100 149
40 mmlik bilya arl =
3
4
D
3
=
3
4
(0,040)
3
= 2,1 x 10
-3
ton/adet
73
25 mmlik bilya arl =
3
4
(0,025)
3
= 6,5 x 10
-5
ton/adet
4.2. Akm Snflandrclar
Temel olarak cevher hazrlamada kullanlan akm snflandrclar;
I. Yer ekimi kuvvetine gre snflandrma
1. Dey akm snflandrclar
2. Yatay akm snflandrclar
a) Mekanik olmayan (hareketli paras yok) snflandrclar
1- Kum havuzlar
2- kelme konileri
3- Spitz Kasten (sivri kasa) snflandrclar
b) Mekanik (hareketli paral) snflandrclar
1- Tarakl snflandrclar
2- Spiral (helezon) snflandrclar
3- Tarakl tabakl snflandrclar
4- Tabakl snflandrclar
5- Hidromekanik snflandrclar
II. Merkezka kuvvetine gre snflandrclar
a. Hidrosiklonlar
b. Dekantrler
III. Haval snflandrclar
c. Yer ekimi kuvvetine gre
d. Merkez ka kuvvetine gre
Bunlardan en yaygn kullanlanlar spiral snflandrclar ve hidrosiklonlardr.
4.2.1. Spiral Snflandrclar
Belirli bir eimde olan bir tankn ierisinde, tankn kenarlarna ve tabanna demeksizin
yavaa dnen, kenarlar dik ktrme tanknn tabanna ken iri malzemeyi dar tamak
iin tek veya ift hatveli (sarml) (ekil 4.2) bir (simpleks) veya iki (dubleks) (ekil 4.3) spiral
mekanizmasndan oluur. Meyilli dikdrtgen kesitli tankn altna bir havuz oluturmakta ve
74
1/2
taneler bu blgede snflandrlmaktadr. Bu havuzun derinlii, tama setinin yksekliinin
ayarlanmas ile deitirilebilir.
Deirmen-klasifikatr kapal devresinde, deirmen k tank havuzuna belli bir seviyeden
beslenir. Bu havuzda ken iri taneler dnen spiral(ler)le tankn stne tanp genellikle
deirmene geri verilmektedir. Bu havuzda kelmeye frsat bulamayan ince taneler de
havuzun st aknt haznesine alnp bir sonraki aamaya gnderilir.
Bir iletmeci tarafndan en kolay bir ekilde kontrol edilebilecek deikenler besleme ve
trblansdr. Katlarn beslemede ki konsantrasyonu ve spiralin hz hem kapasiteyi hem de
trblans etkiler.
ekil 4.2. Tek ve ift hatveli (helezonlu) spiraller
Dubleks
Simpleks
Tama
Tama
Besleme
Alt Akm
(ri Taneler)
Besleme
Alt Akm
(ri Taneler)
75
ekil 4.3. Simpleks ve dupleks helezonlu snflandrclar
Spiral snflandrclar gnmze kadar tipte imal edilmi olup, bunlar ekil 4.4, 4.5 ve
4.6da grlmektedir.
lk olarak retilen spiral snflandrc dk tama seviyeli yada dk saakl olarak
tanmlanan tiptir ve bu tip snflandrclar genel olarak susuzlatrma ilerinde
kullanlmaktadr (ekil 4.4).
Motor
Alt Akm (Kaba Kat
Boalma Yeri)
Besleme Girii
st Akm Boaltmas
Havuz Seviyesi
ekil 4.4. Dk tama seviyeli spiral snflandrc
Daha sonralar tank hacminin genilemesinin, ayrma baarsnn artraca ve tankn
yzeyinde spiralin dnmesinden oluan dalgalanmalar nleyecei iin yksek tama
seviyeli (s) ya da yksek saakl tip spiral snflandrclar gelitirilmitir. ekil 4.5de
grlen bu tip snflandrclar H tipi olarak bilinir ve en yaygn kullanm alan olan
snflandrclardr. Tasarmlarda daha yksek kat oranlarnda daha iri (200-800 mikron)
ayrmlar iin kullanlrlar.
76
Motor
Havuz Seviyesi
st Akm Boaltmas
Besleme Girii
Alt Akm (Kaba Kat
Boalma Yeri)
Kaldrma Mekanizmas
ekil 4.5. H tipi spiral snflandrc
Spiral snflandrclarn en sonuncusu derin (batk) spiral snflandrcdr. Bu tipte, tank
hacmi, bir nceki tipe gre daha byktr. Spiral tank iinde oluan havuz iine daldrlm
olup, bu sayede yzeyde oluan dalgalanmalar daha da aza indirgenmitir. Bu tip
snflandrclar S tipi olarak bilinir (ekil 4.6). Tasarmda daha dk kat oran kullanlr
ve daha ince (45-20 mikron) ayrm yapabilir.
FEED
OPENNING
st Akm Boaltmas
Kaldrma Mekanizmas
Havuz Seviyesi
Motor
Besleme Girii
Alt Akm (Kaba Kat
Boalma Yeri)
Tama Seviyesi
ekil 4.6. S tipi spiral snflandrc
4.2.1.1. Spiral Snflandrclarn Baz zellikleri:
Tank eimi = 14-18
Spiral hz = 2-10 dev/dak.
Ayrm tane boyu = %95`i st akmda olan tane boyu
Tamadaki kat oran = %10-40
Ayrm yapabilecekleri nominal tane boyu alt snr =150 me (100 mikron)
77
4.2.1.2. Spiral Snflandrclarn Seimi
Genel olarak, spiral snflandrc seimi 5.1 kapasite izelgesi kullanlarak yaplr. izelgenin
kullanmnda takip edilmesi gereken aamalar u ekilde zetlenebilir.
1- Nominal ayrma tane boyuna, beslemedeki tane boyu dalmna ve beslenme hzna bal
olarak tama ve alt akmdaki gerekli kat kapasiteleri hesaplanr;
2- Hesaplanan kapasitelerin 2.65 zgl arlkl malzeme cinsinden edeerleri bulunur;
3- izelgede nominal ayrma tane boyunun altndaki kolonda verilen tama kat
kapasitelerinden tasarm iin gerekli olan salayan kapasite ve buna kar gelen helezon ap
bulunur. (izelgede verilen kapasiteler simpleks tasarmlar iindir, dubleks tasarmlar iin bu
kapasitelerin iki kat alnr);
4- Seilen helezon ap iin verilmi alt akm kat kapasitesinin tasarm alt akm kapasitesini
salayp salamad kontrol edilir, salamyorsa bir st byklkteki helezon ap seilir,
(dubleks tasarmlar iinde izelgedeki simpleks tasarm kapasitelerinin iki kat alnr).
78
izelge 4.7. Helezonlu snflandrc kapasiteleri
Not:
Bu izelgedeki kapasiteler, simpleks tasarml snflandrclar ve zgl arl 2,65 olan malzeme iindir. Farkl zgl arlktaki katlar iin
snflandrc seimi yaparken, bu malzeme iin gerekli kapasitenin 2,65 zgl arlkl malzeme cinsinden edeer kapasitesinin bulunmas
gerekir. Dupleks tasarml snflandrclar iin yukarda verilen kapasiteler iki ile arplr.
Helezon
ap,
(m)
Motor
Gc,
(kW)
Hz,
(dev/dak)
Alt Akm
Kat
Kapasitesi,
(ton/24saat)
Tamadaki Kat Kapasitesi, (ton/24saat)
S Snflandrclar Derin Snflandrclar
Tamadaki Kat Yzdesi
40 35 30 25 20
Tamadaki Kat Yzdesi
25 22 19 16 13 10 7
Nominal Ayrma Tane Boyu, (me)
20 28 35 48 65
Nominal Ayrma Tane Boyu, (me)
48 65 80 100 150 200 325
0,3 0,4 20 43 30 28 27 23 21 45 38 31 28 20 15 5
0,4 0,6 14,8 75 28 46 45 39 35 67 57 47 43 30 22 8
0,6 1,5 10,1 320 107 100 98 84 76 145 120 98 86 61 44 15
0,75 1,5 8,1 410 167 157 151 130 120 205 172 142 125 89 66 23
0,9 2,2 6,6 720 215 200 197 169 153 305 253 208 188 133 98 43
1,1 2,2 5,8 990 291 271 262 225 205 400 324 267 240 170 125 44
1,2 3,7 5,0 1300 384 357 341 293 267 515 434 358 320 226 166 58
1,4 3,7 4,4 1620 460 428 419 360 324 665 563 464 415 294 215 75
1,5 5,6 4,0 2020 568 528 517 445 400 810 687 566 507 360 263 91
1,7 5,6 3,7 2420 698 622 622 535 487 915 773 637 570 403 295 103
1,8 7,5 3,3 2880 798 742 721 620 563 1065 902 743 668 473 344 120
2,0 7,5 3,0 3380 951 884 865 743 668 1215 1026 845 757 536 382 133
2,1 11,2 2,8 3930 1097 1020 990 850 768 1400 1193 983 888 630 458 160
79
rnek 4.3:
Andrmal ykamaya tabi tutulmu bir barit cevherinin spiral snflandrc kullanlarak,kat
tanelerin arlka %14,4n oluturan 150 meten ince tanelerden arndrlmas
istenmektedir.Cevherin zgl arl 3.7, snflandrcya besleme hz 450 ton/saattir.Bu i
iin uygun olan snflandrcnn helezon apn belirleyiniz.
zm 4.3:
izelge 4.7den yararlanarak
150 mete ayrm yapmak iin;
Kullanlmas gereken spiral snflandrc tipi =Derin tip.
Tamadaki optimum kat oran =%13
Tamada beklenilen kat kapasitesi = 450x0,144 0 65 ton kat/saat
Alt akm(iri rn}kapasitesi = 450-65=385 ton kat/saat
Bu deerleri izelgede verilen 24 saatlik kapasite ve 2,65 zgl arlndaki malzeme esasna
gre dzeltirsek
st akm kapasitesi = 65 x 24 x(2,65/3,7} = 1117 ton kat/24 saat.
Alt akm kapasitesi = 385 x 24 x (2,65/3,7} = 6618 ton kat/24 saat.
izelge 4.7`de 150 me kolonuna baktmzda verilen simpleks snflandrc kapasitelerinin
bulunan kapasiteyi karlamad grlmektedir. Bu nedenle iki spiral snflandrc
kullanlmas gerekmektedir.
Bir snflandrc st akm kapasitesi = 1117/2 =558 ton kat/24 saat.
Buna gre seilen snflandrc zellikleri :
ift spiral mekanizmal derin snflandrc kapasitesi =2 x 536 = 1072 ton/saat
Spiral ap =2m (78 in}
Motor gc =7,5 kW.
Spiral hz =3,0 dev/dak
Alt takm kapasitesi =2 x 3380 = 6740 ton/saat .Bunun da tasarm iin gerekli kapasiteyi
karlad grlmektedir
4.2.2. Hidrosiklonlar
Siklon esas olarak bir silindirik ve birde konik ksmdan oluan kk boyutlu bir alettir.
Besleme malzemesi teetsel olarak silindirik ksma basn altnda verilmekte ve iri taneler
kelme hzn artran merkezka kuvvetin etkisi altnda kalarak cidarlara doru hareket
ederek konik ksmn altndaki alt aknt borusundan (apex) dar kmaktadr. Merkezka
kuvvetten fazla etkilenmeyen ince taneler ise ters akm prensibi ile silindirik ksmn ortasnda
bulunan st aknt k borusundan (vorteks) dar alnmaktadr (ekil 5.6).
80
Besleme
st Taar
Vorteks Bulucu
Apex k
Alt k
ekil 4.7. Hidrosiklon
Hidrosiklonlar aadaki avantajlar nedeniyle tesislerde giderek mekanik klasifikatrlerin
yerini almaktadrlar.
1- Yatrm maliyetleri daha az;
2- Daha verimli;
3- Daha az yer kaplarlar;
4- st akmda daha yksek oranda kat ierirler;
5- Kullanlan enerji daha azdr;
6- Tanelerin devrede kalma sresi ok az olduu iin (saniyelerle llr) para
yzeyleri oksidasyon gibi deiimlerin etkisinde daha az kalrlar;
7- Bir kapal devre deirmen sisteminde altrldnda devreye alnp dengeye ulama
sresi daha az olur.
Bunlara karlk mekanik klasifikatrler ise;
1- Daha az g gereksinimlidirler;
2- Daha az bakm isterler;
3- Alt akmlarnda daha yksek oranda kat vardr.
Ayrca malzeme hidrosiklona basn altnda beslendii iin, eer ufalanabilir zellikte ise
malzeme boyutu klebilir.
81
4.2.2.1. Hidrosiklonlarn Performans ( Verimlilii )
Hidrosiklonun iyi alp almad performans veya Tromp erisi ile saptanr. Bu eri
hidrosiklonun st tamasndan ve alt kndan alnan numunelerle belirli boyutun altnda ve
stnde ne kadar malzemenin olduu saptanarak izilir (ekil 4.8). izilen bu eriden elde
edilecek d
50
ve Ep deerleri sayesinde ayrma performans saptanabilir. Ayrm tane boyutu ya
da kesme boyutu olarak ifade edilen d
50
, besleme iindeki tane boyu franksiyonlarndan
arlka %50si st akmdan %50si de alt akmdan alnan frnaksiyonu temsil eden ortalama
bir tane boyudur. Eri ne kadar dikse o kadar verimli alr. Erinin eimi ayrma
randmann (Ep)yi verir.
( )
50
25 75
2d
d d
p
E

(4.17)
Bu deer 0,02-0,08 arasnda ise ayrm baarsnn iyi olduu sylenebilir.
Gerekte eri hibir zaman sfrdan balamaz. Bunun nedeni, alt akmdan elde edilen su
miktar kadar malzeme hibir snflandrmaya uramadan ksa devre yaparak alt akmla elde
edildii kabul edilmektedir. Bu nedenle Tromp erisinin dzelmesi gerekir. Dolaysyla bu
eriden de dzeltilmi d
50
tane boyutu yani dzeltilmi ayrma tane boyutu d
50(c)
elde edilir
(ekil 4.9).
ekil 4.8. Tromp erisi 5.4.9. Dzeltilmi tromp erisi
4.2.2.2. Hidrosiklonun Performansna Etki Eden Faktrler
Boyut ( m)
Gerek
deal
100
50
50
d
Taandaki besleme (part. Kts.) (%)
100
50
Boyut ( m)
50
d
50
d
(c)
Dzeltilmemi
Dzeltilmi
Taandaki besleme (part. Kts.) (%)
82
Siklonlarda iletme ve dizayn parametrelerinin (yap elemanlarnn boyutlar alma basnc,
kat oran gibi) deimelerindeki etkiler ok karmak olup btn parametreler birbirleriyle
orantldrlar ve ayrma boyutunu etkilerler. Bu nedenle verilen bir malzemenin kesin olarak
belli bir boyutta snflandrlmas iin gerekli olan siklonun seilmesi neredeyse imkanszdr
ve bundan dolay istenilen ayrm yapabilmek iin seilen en uygun hidrosiklonun besleme
girii ap, varteks bulucu uzunluu, apeks ap, plp basnc ve plp younluu gibi
parametreleri deitirerek en uygun alma artlar belirlenir. Bu nedenle siklon imal eden
firmalar gerekli olan ak miktarlarnda alabilecek siklonlar belirtirler ve besleme, st ak
ve alt ak borularnda deiiklik yapabilme imkann sunarlar.
5.2.2.3. Siklon Seimi
Hidrosiklonlar iin uygun geometrik boyutlarn ve kapasiteyi karlamak zere ka adet
gerektiinin belirlenmesi tasarm aamasndaki iki ana amatr. Bunun iin de
snflandrmada;
Ayrm tane boyunun (m)
Plpn hacimsel besleme hznn (m
3
/h) bilinmesi gerekir.
Standart geometrik boyut orantlar olan bir siklon ile standart iletim koullar altnda yaplan
snflandrma ilemleri temel alnarak; standart boyutlardan ve koullardan sapmalarn
snflandrmay nasl etkilediinin ilikilendirilmesi sonucu elde edilen baz empirik eitlikleri
veya grafikleri kullanarak tasarm aamasnda siklon seimi yapmak mmkndr. Bu tr
empirik eitliklerin veya grafiklerin yapmc firmalara gre deiiklik gstermesi de doaldr.
1. Eitlikler Yoluyla Tasarm
Endstriyel uygulamalarda istenilen boyutta ayrm yapabilmek iin siklon seimi; bu konuda
Plitt (1976)in yapm olduu alma vardr. Byk kat siklonlarn yksek kat oranlarnda
ve geni bir alanda iletme artlarnda performans tahminlerini yeteri seviyede tahmin etmede
kullanlr.
) 24 , 3 ......(
) (
) 063 , 0 exp( 8 . 14
5 , 0 45 , 0 38 , 0 71 , 0
21 , 1 46 , 0
) (
L S xQ xh D
V x xD xD
d
u
o c
C SO

Burada ;
d
so(c)
: Dzeltilmi ayrma boyutu (mm)
D
c
, D
q
, D
o
, D
u
: srasyla: hidrosiklon, giri, varteks bulucu ve apeks k i aplar (cm)
V : Beslemedeki katlarn hacimsel orandr (%)
h : Varteks bulucunun ucundan apeks knn st ksmna kadar olan uzaklk (cm)
Q : Beslenen plpn ak hz (m
3
/h)
...................................................................(4.18)
83
S, L : kat ve sv younluklar (gr/cm
3
)
Bundan baka n dizayn amalar iin Mular ve Jull (1978), Krebs siklonlar iin eitlik
gelitirmilerdir. Bu eitlikler Krebs firmasnn rettii tipik siklonlar iin geerlidir.
Tipik bir siklonun besleme borusu alan, siklonun silindirik ksmnn kesit alannn %7si,
varteks bulucu ap, siklon apnn %35-40 ve apeks ap da varteks bulucu apnn en az
(%25) olduuna gre belli bir boyutta ayrm yapabilmek iin Mular ve Jullun elde etmi
olduu forml;
) 25 , 3 ......(
) 1 (
) 0000684 , 0 00356 , 0 0945 , 0 301 , 0 exp( 77 , 0
5 , 0 6 , 0
3 2 875 , 1
) (

+ +

S Q
V V V x xD
d
c
C SO
Siklonun maksimum kapasitesi
Q= 9,4 x 10-3 x P1/2 x Dc2 (m
3
/h)...(4.20)
Burada
Q = Siklondaki basn dmesi (kPa)
1Psi = 6,895 Kpa
14 Psi = 1 Atm
Siklonlara giri basnc 14-15 Psi arasnda deiir.
Eitlik 4.19 ve 44.20yi birletirirsek ;
) 27 , 3 ......(
) 1 (
) 0000684 , 0 00356 , 0 0945 , 0 301 , 0 exp( 67 , 12
5 , 0 3 , 0
3 2 675 , 0
) (

+ +

S P
V V V x xD
d
c
C SO
Bu formller yaklak bir kesim yapabilmek iin kullanlrlar. Fakat tam bir kesim
yapabilmek iin siklonun, vorteks bulucunun, alt kta ve malzeme giriinde eitli
deiiklikler yapmak gerekir. Ayrca bu seim bilgisayarla programlama ve otomatik kontrole
daha uygundur.
Pompann emi yapt tankn plp seviyesi devaml ayn seviyede olmaldr. Tanktaki plp
seviyesi artarsa siklona beslenen plpn basnc da artar. Plpn giri basnc, giri borusu
zerindeki basn gstergesi ile kontrol edilir. Basn artmas taneler zerindeki santrifj
kuvvetini arttracandan siklondan malzeme k (kapasite) artar. Bylece ayrma boyutu da
klr (ekil 4.10).
Siklona beslenen plpn younluundaki artma da karmak sorunlar dourur.
1. Plp viskozitesi artarak engelli kelme ortaya kar. Bu nedenle siklonun kesim yapt
boyut irileir.
2. Basnta azalma olur.
nce boyutlarda ayrm yaplacaksa dk kat younluu ve yksek basnlarda almakla iyi
sonu alnr (ekil 4.11).
................(4.21)
.................(4.19)
84
2.0
2.2
2.4
1.2
1.6
1.8
1.4
5
1.0
10 15 20 25 30
al ma basnc (lb/in )
2
d
ve kapasite
50
K
a
p
a
s
i
t
e
d
50
ekil 4.10. alma basncnn kapasite ve
ayrma boyutuna etkisi

Normal olarak plp younluu %30 katy gememelidir. Ancak siklon deirmen kapal
devre tme sistemlerinde daha iri boyutta ayrma istendiinden %60 kat oranna kadar
plp younluu ile randmanl sonular alnr.
Siklonda ayrmada, tane ekilleri de ayrma zerinde etkili olmaktadr. rnein mika gibi
levha eklindeki taneler iri boyutta bile olsalar siklon st kna gitme eilimindedirler.
Ayrma boyutu eitli ayarlamalarla deitirilebilir.
2. Grafiksel Yntemlerle Tasarm
A. Arterburn (1982)e Gre Hidrosiklon Tasarm
Siklonlardaki ayrm tane boyu d
50
olarak ifade edilmekle birlikte, genellikle bir
zenginletirme ilemine girecek olan siklon st akmndaki tanelerin spesifikasyonu belli bir
tane boyundan ince malzemenin yzdesi olarak verilir. O halde hereyden nce d
50
ile st
akmndaki tane boyu dalm arasnda empirik bir bant gereklidir. izelge 5.2de bu tr
bir bant verilmitir. rnein, %80i 149 mikrondan ince olan bir st akm isteniyorsa, buna
kar gelen uygulama d
50
boyutu (d50)*=1,25* 149=186 mikrondur.
Bu ekilde belirlenmi bir uygulama d
50
boyutu ile standart siklonun (veya yapmcnn
referans siklonunun) standart iletim koullar altnda altrldnda elde edilecek (d
50
)
std
arasndaki bant eitlik 4.22de verilmitir.
izelge 4.8. d
50
ile st akmndaki dalm arasndaki bant.
st akmda belirli bir tane boyundan.
(d*, mikron) ince olmas istenen
malzemenin yzdesi
(d50)*=f . d* eitliindeki
f arpannn deeri
98,8 0,54
95,0 0,73
50 40 30 20 10
1
0
2
7
6
5
4
3
60
Kat oran (%)
d
50
ekil 4.11. Kat konsantrasyonunun
ayrma boyutuna etkisi
85
90,0 0,91
80,0 1,25
70,0 1,67
60,0 2,08
50,0 2,78
(d
50
)*=(d
50
)
std
x F1 x F2 x F3 ....(4.22)
F1 : Uygulamadaki siklon besleme plpndeki hacimce kat yzdesi iin dzeltme faktr
F2 : Siklon besleme basnc iin dzeltme faktr
F3 : Snflandrlan kat tanelerinin zgl arl iin dzeltme faktr
43 , 1
1
53
53

,
_

v
C
F
40 0 < <
v
C
...(4.23)
C
v
: Beslemedeki hacimce kat yzdesi
28 , 0
2
27 , 3

P F kPa P kPa 500 20 < < ..(4.24)
P : Siklon besleme basnc, kPa
05
3
65 , 1

,
_

l k
S S
F
0 , 7 3 , 1 < <
k
S
..(4.25)
S
k
:Kat tanelerinin zgl arl
S
l
:Plpteki svnn zgl arl (genelde 1,0)
Yukardaki dzeltme faktrlerini hesapladktan sonra uygulamada istenilen bir (d
50
)* boyutu
iin (d
50
)
std
boyutu yukarda verilen bantdan hesaplanr. Yapmc firmalarn siklon seimi
grafiklerinde (d
50
)
std
deeri kullanlr.
rnek 4.4:
Kapal devre alan bir deirmen iin hidrosiklon snflandrc seilecektir. st akmda
istenilen tane boyu dalm % 60 74 mikron altdr.siklon etrafnda yaplan ktle denklii
zm gerei, siklon (lar ) a beslenen toplam plp hz 234 litre/saniye, toplam alt akm plp
hz ise 106 litre/saniye olarak bilinmektedir. Kat tanelerinin zgl arl 2,9 dur. Besleme
plpnn hacimce %33. 2 kat (arlka %59.1 ) iermesi beklenmektedir. st akm
plpndeki kat oran arlka %40, alt akmdaki oran ise arlka %75 olacaktr. Bu
snflandrma ilemini gerekletirebilecek hidrosiklon apn ve ka adet siklon gerekeceini
bulunuz.
zm 4.4:
ncelikle yaplmas gereken, izelge 4.8i kullanarak st akmda istenen tane boyu dalmna
(%60-74 mikron) kar gelen uygulama d
50
boyutunu hesaplamaktr.
86
(D50)*= 2,08 x 74 = 154 mikron
Daha sonra ise dzeltme faktrlerini hesaplamamz gerekir.

09 , 4 43 , 1
53
2 , 33 53
1

,
_

F
F
2
faktrn hesaplayabilmeniz iin P yi bilmeniz gerekir.Ancak tasarm aamasnda bunu
ancak tahmini bir deer olarak alabiliriz. ncelikle anmann az olaca dk bir basn,
rnein 50 kPa, kabullenerek balayabiliriz. Eer bu kabullenmemiz tasarm hesaplarmz
sonucunda makul olmayan derecede kk siklon aplar gerekirse, tasarm basncn artrarak
problemi tekrar zmemiz gerekebilir. 50 kPa iin:
09 , 1 ) 50 ( 27 , 3
28 , 0
2


F
93 , 0
0 , 1 9 , 2
65 , 1
5 , 0
3

,
_

F
154 mikron = (d50 )std x 4,09 x 1,09 x 0,93
(d50)std = 37 mikron
ekil 4.13deki grafikten 37 mikronluk ayrma kar gelen siklon apnn 51 cm, (20 in)
olduu grlmektedir. O halde sememiz gereken siklonlarn ap 51 cm, dier geometrik
boyut oranlar da yapmc firmann belirledii oranlar olacaklardr. ekil 4.12den 51 cm apl
siklonun 50 kPa basntaki kapasitesinin 40 litre/saniye olduu grlmektedir tasarm iin
gerekli kapasite 234 litre/saniye olduuna gre 234/40

6 adet siklona gereksinimiz vardr.

Son olarak belirlemeniz gereken ey siklon alt k apdr. 6 adet siklon setiimize ve
siklon devresinin toplam alt akm kapasitesi 106 litre/saniye olduuna gre, her bir siklonun
alt akm kapasitesinin 18 litre/saniye olmas gerekmektedir. ekil 4.14den yararlanarak bu alt
akm kapasitesi iin uygun olarak olan alt k apnn 9,5 cm olduu bulunur.
87
ekil 4.12. Standart hidrosiklonlarn besleme kapasiteleri
ekil 4.13. Standart hidrosiklonlar iin ayrm tane boyu ve hidrosiklon ap arasndaki
bant
88
ekil 4.14. Hidrosiklon alt akm kapasiteleri
B. Krebs D Model Siklonlar Seimi
Siklon performans abak ekil 4.15. kullanlarak seim aadaki noktalar esas alnarak
yaplr.
1. Beslenen Kat zgl aarl 2,56-3,2 orannda olmal, sv su veya sulu zelti olabilir.
2. Beslenen Plp aarlk olarak %30dan fazla
3. Beslenen Plp ok viskoz olmal
Abakn X ekseni zerinde U.S.GPM olarak (1 U.S.GPM = 227,1 m
3
/h) toplam siklon girii
vardr. Y ekseninde ise siklon basn d (siklon girii ile siklon st akm arasndaki fark)
yer almaktadr. Siklon st akm normal olarak atmosfer basnc ile altndan siklon
giriinde bulunan basn ler aleti basn dn verir.
89
ekil 4.15. Siklon performans abak
rnek 4.5:
Bir atkta bulunan 65 me (208 mikron)dan iri tanelerin siklonla ayrlmas istenmektedir.
Siklona 2,8 younluklu saatte 170,5 ton kat, 2500 U.S.GPMlik plp eklinde beslenecektir.
Plpte kat oran %23 olduuna gre gerekli siklon seimini yapnz.
zm 4.5:
Siklon performans abak 760-1270 mm apl siklonlar 65 me (208 mikron) ayrmasn
yapabileceini gstermektedir.
760 mm apl siklon yaklak 5 psi basn dnde 2500 GPM plp ayrlabilir.
rnek 4.6:
Aadaki zelliklere sahip fosfat cevheri plpnden lamn uzaklatrlmas
dnlmektedir. Buna gre gerekli siklon / lar seiniz.
Ayrma boyutu : 325 mesh
Beslenecek plp : 2000 u.s.gpm
Beslenme kat : 83 ton / h
Beslenme aarlk oran : %15 kat
zm 4.6:
Siklon performans abaknda 100 - 150 ve 250 mm lik siklonlarn 325 mesh (44 mikron)
ayrmas yapabilecei grlmektedir.
15 psi basn dnde 250 mmlik siklonlardan her bir birinden 300 GPM plp beslenebilir.
Bylece 13 psi basn dnde 7 adet siklon yeterlidir. 100 ve 150 mmlik siklonlardan
daha fazla sayda gerekli olduundan 250 mmlik siklon tercih edilmektedir.
B
a
s

(
p
s
i
Kapasite- US GPM, (1 US GPM = 227.1x10
-3
m
3
h
-1
90