You are on page 1of 20

V..

LENN

FREDRCH ENGELS

Viladimir li Lenin Friedrich Engels

1895'de yazld.

lk kez 1896'da Rabotnik No 1-2'de yaynland. Lenin, Collected Works, Vol. 2, s: 15-27

Nasl bir zek mealesi snd Nasl bir yrek durdu! [1*]

5 Austos (eski sistemde 24 Haziran) 1895'te Friedrich Engels, Londra'da ld. Dostu (1883'te len) Karl Marks'tan sonra, Engels, btn uygar dnyann modern proletaryasnn en yetkin bilim adam ve retmeniydi. Kaderin Karl Marks ve Friedrich Engels'i biraraya getirdii andan bu yana, iki arkada yaamlar boyunca almalarn ortak bir davaya adadlar. Ve bu yzden Friedrich Engels'in proletarya uruna neler yapm olduunu anlamak iin, ada ii snf hareketinin geliiminde Marks'n gretisi ve almasnn nemi konusunda ak bir fikre sahip olmak gerekir. Marks ve Engels, ii snf ve onun istemlerinin, burjuvazi ile birlikte kanlmaz olarak proletaryay yaratan ve rgtleyen mevcut iktisadi sistemin zorunlu bir sonucu olduunu ilk gsterenlerdir. Onlar, insanl, onu halen ezmekte olan ktlklerden kurtaracak olann, yce duygulu bireylerin iyi niyetli giriimleri deil de, rgtlenmi proletaryann snf savam olduunu gsterdiler. Marks ve Engels, bilimsel almalaryla, sosyalizmin, hayalcilerin bir buluu olmadnn, ama modern toplumdaki retici glerin gelimesinin nihai amac ve zorunlu bir sonucu olduunun ilk aklamasn yapanlardr. Gnmze kadar olan kaytl tarih, snf savamlarnn belirli toplumsal snflarn tekiler zerindeki birbirini izleyen egemenlik ve zaferlerinin tarihi olmutur. Ve, snf savam ve snf egemenliinin temelleri zel mlkiyet ve anarik toplumsal retim kayboluncaya dek bu srecektir. Proletaryann kar, bu temellerin yklmasn gerektirir ve bu nedenle, rgtlenmi iilerin bilinli snf savam bunlara

kar yneltilmelidir. Ve her snf savam, politik bir savamdr. Marks ve Engels'in bu grleri, imdi kurtulular iin kavga veren btn proleterler tarafndan benimsenmitir. Ama krklarda, iki arkada zamanlarnn sosyalist yaznna ve toplumsal hareketlerine katldklarnda, tamamen yeniydiler. Siyasal zgrlk savamna krallarn, polis ve din adamlarnn despotizmine kar savama katlan, yetenekli ve yeteneksiz, drst ve drst olmayan birok kimse vard, bunlar, burjuvazinin karlar ile proletaryann karlar arasnda uzlamaz kartlk olduunu gzlemleyemiyorlard. Bu kimseler, iilerin bamsz bir toplumsal g olarak hareket etmeleri dncelerini kabul edemiyorlard. te yandan, yalnzca yneticileri ve egemen snflar ada toplumsal dzenin adaletsizliklerine inandrmann yeterli olacana ve o zaman yeryznde barn ve evrensel gnencin kolayca kurulacana inanan, kimi de deha sahibi, birok hayalci vard. Savamsz bir sosyalizmin dn gryorlard. Ensonu, o zamann sosyalistlerinin hemen hepsi ve genel olarak ii snfnn dostlar, ancak, sanayiin gelimesi lsnde bydn korkuyla izledikleri proletaryay bir ban olarak gryorlard. Bu yzden de, tm, sanayinin ve proletaryann gelimesini durduracak, "tarih tekerleini" durduracak aralar aryorlard. Marks ve Engels, proletaryann gelimesi konusundaki genel korkuyu paylamyorlard; tam tersine, btn umutlarn proletaryann srekli bymesine balyorlard. Proleterler ne denli oalrsa, devrimci snf olarak gleri o denli byk, sosyalizm o kadar yakn ve o kadar olanakl olacaktr. Marks ve Engels'in ii snfna yapm olduklar hizmetler, birka szck iinde yle ifade edilebilir: onlar, ii snfna kendini bilmeyi, kendi bilincine ulamay rettiler, ve bo hayallerin yerine bilimi koydular. te bunun iindir ki, Engels'in ad ve yaam her ii tarafndan bilinmelidir. te bunun iindir ki, btn yaynlarmzda olduu gibi, Rus ii snfnn bilincini uyandrmay amalayan bu makaleler derlemesinde de, modern proletaryann iki byk retmeninden biri olan Friedrich Engels'in yaamn ve

almasn zetlemek zorundayz. Engels, 1820 ylnda, Prusya krallnn Ren eyaletindeki Barmen'de dodu. Babas bir imaltyd. 1838'de Engels, aile koullarnn zorlamasyla, lise renimini yarda brakarak, Bremen'deki bir ticarethaneye ktip olarak girmek zorunda kald. Ticari iler, Engels'in, siyasal ve bilimsel eitimini srdrmesini engellemedi. Daha lisedeyken otokrasi ve brokratlarn zorbalna kar kin beslemeye balamt. Felsefe almalar onu daha da ileri gtrd. Bu srada Hegel'in retisi, Alman felsefesine egemendi. Engels, onun izleyicisi oldu. Her ne kadar Hegel'in kendisi Berlin niversitesinde bir profesr olarak hizmetinde bulunduu mutlakiyeti Prusya devletinin bir hayran idiyse de, Hegel'in retisi devrimciydi. Hegel'in insan aklna ve onun doruluuna olan inanc, ve Hegel felsefesinin evrenin srekli deien ve gelien bir sre iinde olduu yolundaki felsefesinin temel tezi, Berlinli filozofun baz izleyicilerini mevcut durumu kabul etmeyi reddedenleri bu duruma kar savamnn da mevcut yanla ve hkm sren ktlklere kar savamnn da evrensel ncesiz ve sonrasz gelimenin yasas iinde kk sald dncesine gtrd. Eer her ey geliiyor, eer kimi kurumlarn yerini bakalar alyorsa, neden Prusya kralnn mutlakiyeti ya da Rus arnn mutlakiyeti, geni bir ounluun zararna kk bir aznln zenginlemesi, ya da burjuvazinin halk zerine egemenlii sonsuzlua dek devam etsindi? Hegel'in felsefesi akln ve dncelerin gelimesinden szediyordu; idealistti. Akln gelimesinden doann, insann, ve insan ilikilerinin, toplumsal ilikilerin gelimesi karlyordu. Marks ve Engels, Hegel'in ncesiz ve sonrasz gelime sreci dncesini alkoyarlarken
[2*]

nyargyla kabul edilen idealist gr reddettiler, yaama bakarken grdler

ki doann gelimesini, aklayan ey zihnin gelimesi deildir, tersine, zihnin aklanmas, doadan, maddeden karlmaldr... Hegel ve teki hegelcilerden farkl olarak Marks ve Engels, materalisttiler. Dnyaya ve insanla materyalist adan bakarak, tpk btn doal olaylarn temelinde maddi nedenler olduu gibi ayn biimde insan toplumunun gelimesinin de maddi glerin, retici

glerin gelimesiyle koullandrldn grdler. Gereksinimlerinin giderilmesi iin gerekli olan eylerin retiminde insanlarn birbiriyle olan ilikileri, retici glerin gelime dzeyine baldr. Ve toplumsal yaamn btn grnglerini, insann zlemlerini, fikirlerini ve yasalarn aklayan da bu ilikilerdir. retici glerin gelimesi, zel mlkiyet temeline dayanan toplumsal ilikileri yaratmaktadr, ama imdi gryoruz ki, retici glerin bu ayn gelimesi, ounluu mlkiyetten yoksun brakyor ve onu kk bir aznln elinde biriktiriyor. Modern toplumsal dzenin temeli olan mlkiyeti ortadan kaldryor, bizzat o, sosyalistlerin nlerine koyduklar hedefin ta kendisine doru abalyor. Sosyalistlerin yapmas gereken tek ey, modern toplumdaki durumuna bal olarak, hangi toplumsal gcn sosyalizmin gerekletirilmesinde kar olduunu kavramak ve bu gce karlarnn ve tarihsel grevinin bilincini vermektir. Bu g, proletaryadr. Engels, proletaryay, ngiltere'de, babasnn orta bulunduu ticarethanede almak iin 1842 ylnda geldii, ngiliz sanayiinin merkezi olan Manchester'de tand. Engels, burda, fabrikann brosunda oturmakla yetinmedi, iilerin balarn soktuklar sefil mahalleleri gezdi, onlarn yoksulluk ve sefaletini kendi gzleriyle grd. Ama kendini kiisel gzlemleriyle snrlamakla da kalmad. ngiliz ii snfnn durumu hakknda kendinden nce yazlanlarn tmn okudu, ele geirebildii btn resmi belgeleri byk bir dikkatle inceledi. Bu alma ve gzlemlerin rn, 1845'te yaynlanan bir kitap oldu: ngiltere'de Emeki Snfn Durumu. Engels'in ngiltere'de Emeki Snfn Durumu'nu yazmakla, yapt hizmetin bykln yukarda belirtmitik. Engels'ten nce de, birok kimse, proletaryann aclarn yazm ve ona yardmn gerekli olduunu belirtmitir. Proletaryann yalnzca ac eken bir snf olmadn; aslnda proletaryay dayanlmaz bir biimde ileri iten ve sonal kurtuluu iin savamaya zorlayan eyin iinde bulunduu utan verici ekonomik durum olduunu syleyen ilk kii Engels'tir. Ve savaan proletarya kendine yardm edecektir. i snfnn politik hareketi, kanlmaz olarak, iileri tek kurtulularnn sosyalizmde olduunu kavramaya gtrecektir. te

yandan sosyalizm, ancak, ii snfnn siyasal savamnn amac olduu zaman, bir g olacaktr. Engels'in, ngiltere'de ii snfnn durumu zerine yazm olduu kitabnn temel fikirleri, imdi dnen ve savam veren proletaryann tm tarafndan benimsenen, ama o zaman, tmyle yeni olan fikirlerdir. Bu fikirler, ngiliz proletaryasnn sefaletinin geree en yakn ve en arpc grntleriyle dolu ve ekici bir slupla yazlm bir kitaba yerletirilmilerdi. Kitap, kapitalizmin ve bujuvazinin mthi bir sulamasyd ve derin bir etki yaratt. Engels'in kitab, modern proletaryann durumunu en iyi biimde sergileyen bir belge olarak, her yerde anlmaya balandi. Ve, gerekten de, ne 1845'ten nce, ne de daha sonra, ii snfnn sefaletinin ylesine arpc ve ylesine gerek bir betimlemesi kmtr. Engels'in sosyalist oluu, ngiltere'ye gelmesinden sonradr. Manchester'de o zamann ngiliz ii hareketinde etkin olan kiileriyle iliki kurdu ve ngiliz sosyalist yaynlar iin yazmaya balad. 1844'te Almanya'ya dnerken, Paris'te, daha nceden mektuplat Marks ile tant. Paris'te, Fransz sosyalistleri ve Fransz yaamnn etkisiyle Marks da sosyalist olmutu. Burada, iki dost, Kutsal Aile, ya da Eletirel Eletirinin Eletirisi ad altnda ortaklaa bir kitap yazdlar. ngiltere'de Emeki Snfn Durumu'ndan bir yl nce yaynlanan ve byk blm Marks tarafndan yazlan bu kitap, temel dncelerini yukarda anlatm olduumuz, devrimci materyalist sosyalizmin temellerini iermektedir. "Kutsal Aile", filozof olan Bauer kardeler ve onlarn izleyicilerine verilen mizahi addr. Bu beyler, btn gereklerin stnde, partiler ve siyasetin stnde duran, btn pratik eylemleri reddeden ve yalnzca evredeki dnyay ve orada meydana gelen olaylar "eletirel" bir biimde seyreden bir eletiri tlyorlard. Bu beyler, Bauer'ler, proletaryay eletirel olmayan bir kitle olarak horgryorlard. Marks ve Engels, bu sama ve zararl eilime iddetle kar ktlar. Gerek, insan bir kii egemen snflar ve devlet tarafndan horlanan ii adna, kenardan seyreden bir tutum deil de, daha iyi bir toplum dzeni uruna savam istiyorlad. Onlar, kuku yok ki, proletaryay, bu

savam yrtebilecek olan ve bundan yararlanacak olan g olarak gryorlard. Daha Kutsal Aile'den nce, Engels, Marks ve Ruge'un DeutsheFranzsische Jahrbcher'inde, [3*] zel mlkiyet kuralnn zorunlu sonular olarak deerlendirdii, ada iktisadi dzenin balca grnglerini, sosyalist bir adan inceledii "Bir Ekonomi Politik Eletirisi Denemesi"ni yaynlad. Marks'n, ekonomi politik bilimini, almalarnn gerek bir devrim yaratt bu bilimi, incelemeye karar vermesinde, Engels'le temasnn bir etken olduunda kuku yoktur. 1845'ten 1847'ye kadar Engels, Brksel ve Paris'te bilimsel incelemeler ile Brksel ve Paris'teki Alman iileri arasndaki pratik almalar birletirerek, yaad. Burda, Marks ve Engels, gizli Alman Komnist Birlii ile ilikiler kurdular, birlik, onlar, kendi kurmu olduklar sosyalizmin temel ilkelerinin aklanmas ile grevlendirdi. Marks ve Engels'in nl Komnist Partisi Manifestosu byle dodu, 1848'de yaynland. Bu kk kitapk ciltler deerindedir: bugne kadar onun ruhu uygar dnyann rgtlenmi ve mcadele vermekte olan tm proletaryasna g vermitir ve ona yol gstermitir. nce Fransa'da patlayan ve sonra da teki Bat Avrupa lkelerine yaylan 1848 Devrimi, Marks ve Engels'i gerisingeri, doduklar lkeye gtrd. Burada, Renan Prusyas'nda, Kln'de yaynlanan demokratik Neue Rheinische Zeitung'un ynetimini aldlar. ki arkada Renan Prusyas'ndaki btn devrimcidemokratik amacn candamar oldular. Gerici glere kar, halkn zgrln ve karlarn savunmada sonuna kadar mcadele ettiler. Bildiimiz gibi, gericiler stn geldiler. Neue Rheinische Zeitung yasakland. Srgn olduu srada Prusya yurttalk hakkn yitirmi olan Marks, snrd edildi; Engels silahl halk ayaklanmasnda yerini ald, muharebede, zgrlk iin dvt ve isyanclarn yenilgisinden sonra, svire yoluyla Londra'ya kat. Marks da Londra'ya yerleti. Engels, krklarda alm olduu Manchester ticari firmasnda, ksa zaman sonra yeniden ktip oldu, daha sonra da, oraya ortak oldu. 1870'e kadar, Marks Londra'da, o da Manchester'de yaad, ama bu,

onlarn en canl bir fikir alveriini srdrmelerini engellemedi: aayukar her gn mektuplatlar. Bu mektuplamalarda, iki arkada, karlkl grlerini ve bulularn birbirlerine ilettiler ve bilimsel sosyalizmin hazrlanmasnda ibirliini srdrdler. 1870'te Engels, Londra'ya geti ve en etkin nitelikteki ortak entelektel yaantlar, 1883'te Marks'in lmne kadar srd. Bu almalarn meyvesi, Marks ynnden, amzn ekonomi politiinin en byk yapt olan Kapital, Engels ynnden de irili ufakl bir dizi yapt oldu. Marks, kapitalist iktisadn karmak olgularnn tahlili zerinde alt. Engels, yaln bir dille yazlm, ou polemik niteliinde, tarihin materyalist anlay ve Marks'n iktisadi teorisinin nda, daha genel bilimsel sorunlar ve gemiin, ve bugnn deiik olgularn kapsayan yaptlar yazd. Engels'in yaptlar arasnda unlar sayabiliriz: Dhring'e kar (felsefe, doa bilimleri ve toplumsal bilimlerin ok nemli sorunlarn tahlil ettii) polemik yapt. [4*] Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni[5*] (Rusaya evrilmi ve 3. basm St. Petersburg'da 1895'te yaynlanmtr), Ludwig Feuerbach [6*] (Rusa evirisi ve notlar G. Plehanov tarafndan yaplmtr, Cenevre 1892), Rus hkmetinin d politikas zerine bir makale (Rusaya evrilmi ve Cenevre'de Sotsial Demokrat, n 1 ve 2'de yaynlanmtr), konut sorunu zerine parlak makaleler
[7*]

, ve ensonu, Rusya'nn ekonomik geliimi konusunda, iki kk ama ok

deerli makale (Rusya Konusunda Friedrich Engels [8*] , Zasuli tarafndan 1894'te Cenevre'de Rusaya evrilmitir). Marks, sermaye zerine yapm olduu engin almasnn son dzeltmelerini yapmadan ld. Ne var ki, msveddeler tamamlanmt, arkadann lmnden sonra, Engels, Kapital'in ikinci ve nc ciltlerinin hazrlanmas ve yaynlanmas gibi ar bir grevi yklendi. kinci Cildi 1885'te, nc Cildi de 1894'te yaynlad (lm drdnc cildin hazrlanmasn nledi). Bu iki cilt son derece byk bir emek gerektirmiti. Avusturyal sosyal-demokrat Adler, hakl olarak, Kapital'in ikinci ve nc cildini yaynlamakla Engels'in, dostu olan bir dehaya yce bir ant, farknda olmadan, zerine silinmez bir biimde kendi adn kazd bir ant

diktiini belirtmitir. Gerekten de Kapital'in bu iki cildi, iki insann yaptdr: Marks ve Engels'in. Eski hikayeler, dostluun eitli dokunakl rnekleriyle doludur. Avrupa proletaryas diyebilir ki, onun bilimi, aralarnda, insan dostluu konusunda en dokunakl eski hikayelerin de tesine geen bir iliki bulunan iki bilim adam ve sava tarafndan yaratlmtr. Engels, her zaman ve, genel olarak, ok hakl olarak kendisini Marks'tan sonraya koymutur. Eski bir arkadana "Marks yaamdayken, ben ikinci keman oldum" [9*] diye yazmaktadr. Yaayan Marks'a olan sevgisi ve len Marks'n ansna saygs snrszd. Bu boyun eme sava ve bu sert dnr, derin bir sevgi ile dolu bir ruh tayordu. 1848-49 hareketinden sonra, Marks ve Engels srgnde kendilerini yalnzca bilimsel aratrmalarla snrlamadlar. 1864'te Marks, Uluslararas i Birliini kurdu ve bu kurulua bir on yl boyunca nderlik etti. Engels de bu almalarda aktif bir grev ald. Marks'n fikirlerine uygun olarak, btn lkelerin proletaryasn birletiren Uluslararas Birliin almas, ii snf hareketinin gelimesi iinde son derece nemli bir yer tutmaktadr. Ama, Uluslararas Birliin yetmilerde kapatlmas bile, Marks ve Engels'in birletirici rollerini aksatmad. Tersine, denilebilir ki, ii snfnn manevi nderleri olarak, nemleri, hareketin kendisinin de kesintisiz bymesi nedeniyle, srekli olarak artt. Marks'n lmnden sonra Engels, Avrupa sosyalistlerinin danman ve nderi olmay tek bana srdrd. Onun t ve direktifleri, ayn lde, hkmetin zulmne karn, hem gleri hzla ve durmadan byyen Alman sosyalistleri tarafndan, hem de ilk admlarn iyi dnmek ve tartmak zorunda olan spanyol, Romanyal ve Ruslar gibi geri kalm lkelerin temsilcileri tarafndan tutuluyordu. Bunlarn hepsi, yal dneminde, Engels'in zengin bilgi ve deneyim hazinesinden yararlanyorlard. Rusa bilen ve Rusa kitaplar okuyan Marks ve Engels, bu lkeye canl bir ilgi duymulard, Rus devrimci hareketini sempatiyle izlemiler ve Rus devrimcileri ile ilikiyi srdrmlerdi. Her ikisi de demokrat olduktan sonra

sosyalist olmulard ve demokrat olarak siyasal despotlua kar duyduklar kin son derece glyd. Siyasal despotlukla ekonomik bask arasndaki ban derin bir teorik anlay ile bu dolaysz siyasal duygunun birlemesi ve ayrca da zengin yaam deneyimleri, Marks ve Engels'e, mstesna bir siyasal duyarllk kazandrmt. te bunun iindir ki, bir avu Rus devrimcisinin zorlu ar ynetimine kar kahramanca savam, bu iki gngrm devrimcinin kalbinde en sempatik yanksn bulmutu. te yandan, aldatmaca ekonomik yararlar uruna, Rus sosyalistlerinin en acil ve en nemli grevinden, yani siyasal zgrln kazanlmas grevinden yz evirme eilimi, doal olarak onlarca kukuyla karland, hatta bu, toplumsal devrimin byk davasna dorudan bir ihanet olarak deerlendirildi. "ilerin kurtuluu, ii snfnn kendi ii olmaldr" [10*] Marks ve Engels durup dinlenmeden bunu rettiler. Ama iktisadi kurtulu uruna dvmek iin proletarya, belli siyasal haklar kazanmak zorundadr. Ayrca Marks ve Engels, Rusya'daki bir siyasal devrimin, ayn zamanda Bat Avrupa ii snf iin de ok byk nemi olacan aklkla grmlerdi. Mutlakiyeti Rusya, her zaman, genel olarak Avrupa gericiliinin bir kalesi olmutur. Almanya ve Fransa arasnda uzun bir sre iin anlamazlk tohumlar eken 1870 savann bir sonucu olarak, Rusya'nn yararland olaanst elverililikteki uluslararas durum, kuku yok ki, yalnzca gerici bir g olarak mutlakiyeti Rusya'nn nemini artrm oldu. Ancak zgr bir Rusya, ne Polonyallar, Finlileri, Almanlar, Ermenileri ya da teki kk uluslardan birini ezme, ne de durmadan Fransa ve Almanya'y birbirlerine drme gereini duymayan bir Rusya, modern Avrupa'nn sava yknden kurtulmasn, zgrce nefes almasn salayacak, Avrupa'daki btn gerici unsurlar zayflatacak ve Avrupa ii snfn glendirecektir. te bu yzden Engels, Rusya'da siyasal zgrlklerin yerlemesini, Batda da ii snf hareketlerinin ilerlemesi iin, gnlden istemiti. Onun kiiliinde Rus devrimcileri en iyi dostlarn yitirmi oldu. Her zaman, Friedrich Engels'in, proletaryann byk savasnn ve

retmeninin ansn analm!

1895 Sonbahar

MARKS-ENGELS MEKTUPLAMASI

Bilimsel sosyalizmin, nl kurucularnn mektuplamalarnn oktan vaadedilen basm, ensonu yaynlanm bulunuyor. Bunun yaynlanmasn, Engels, Bebel'e vasiyet etmiti, Bebel de, lmnden ksa bir sre nce, basma hazrlama iinin, kendi payna den ksmn tamamlamay baard. Birka hafta nce, Dietz, Stuttgart, tarafndan yaynlanan Marks-Engels mektuplamas, drt byk ciltten olumutur. Bunlar, Marks ve Engels'in 1844'ten 1883'e kadar geni bir dnemi kapsayan, 1. 386 mektubunun tmn ieriyor. Editrlk ii, yani, eitli dnemlerdeki mektuplamalara nszler yazlmas, Edvard Bernstein tarafndan yaplmtr. Beklenecei gibi, bu i, hem teknik hem de ideolojik adan doyurucu olmamtr. Bernstein, ar oportnist grler dorultusundaki nl "evriminden" sonra, batanbaa devrimci ruhla dolu mektuplar baskya hazrlama iine asla girimemeliydi. Bernstein'in nszleri, ksmen anlamsz, ksmen de, tamamen yanltr rnein, Lassalle ve Schweitzer'in Marks ve Engels tarafndan sergilenen, oportnist yanllarnn kesin, ak ve ksa anlatm yerine, u tip semeci tmcelere ve satamalara rastlyoruz: "Marks ve Engels, Lassalle'a kar kmakta her zaman hakl deillerdi" (cilt III, s. XVIII) ya da taktiklerinde, Liebknecht'e deil, Schweitzer'e "ok yaknlard" (cilt IV, s. X.) Bu saldrlarn, oportnizmi gizlemek ve sslemekten baka bir amac yoktur. Ne yazk ki, Marks'n, ou muhalifleriyle yapt ideolojik savama kar taknlan bu semeci tutum, bugnk Alman sosyal-demokratlar arasnda giderek yaygnlamaktadr.

Teknik adan, dizin yetersizdir btn ciltler iin bir tane dizin var (rnein Kautsky ve Stirling, atlanlm); tek tek mektuplarn notlar son derece eksik ve Sorge'da ve bakalarnda olduu gibi, ait olduklar mektuplara yakn konacaklar yerde, editrn nszleri iinde kaybolmular. Yaynn fiyat gereinden ok fazla drt cilt iin 20 ruble kadar tutuyor. Kukusuz, mektuplamann tamam, daha az lks bir basm halinde ve daha elverili bir fiyatla yaynlanabilirdi ve yaynlanmalyd, buna ek olarak, iiler arasnda daha geni lde datlabilmesi iin ilke asndan en nemli olan paragraflar seilip ayrca yaynlanabilirdi ve yaynlanmalyd. Basmn, btn bu kusurlar, doal ki mektuplamann incelenmesinde zorluk yaratacak. Bu da zlnecek bir ey, nk onun bilimsel ve siyasal deeri ok byktr. Burada, Marks ve Engels, okurun nnde, btn byklkleriyle apak canlanmakla kalmyorlar, ayrca, marksizmin son derece zengin teorik ierii, kusursuz bir biimde sergileniyor, nk, Marks ve Engels, mektuplarnda retilerinin en eitli ynlerine tekrar tekrar dnyorlar, (eski grlere gre) en yeni, en nemli ve en zor grleri bazan tartarak ve ekierek vurguluyor ve aklyorlar. Burada en nemli dnemelerdeki durumuyla ve en yaamsal noktalaryla btn dnyadaki ii snf hareketi tarihinin arpc canl bir grnm, okurun gzleri nne seriliyor. Daha da deerli olan, ii snf siyasetinin tarihidir. Marks ve Engels, en farkl durumlarda, Eski ve Yeni Dnyann eitli lkelerinde ve deiik tarihsel anlarda, ii snfnn siyasal grevlerinin sunulmasnn en nemli ilkelerini tartyorlar. Ve mektuplamann kapsad dnem, ii snfnn burjuva demokrasisinden ayrld, bamsz bir ii snf hareketinin doduu, proletarya taktiklerinin ve siyasetinin temel ilkelerinin tanmland bir dnemdir. Gnmzde eitli lkelerdeki ii snf hareketinin, burjuvazinin durgunluu ve rmesi sonunda, gnn bayalklarna dalan ii liderlerinin uramas sonunda vb., oportnizmden neler ektiini, gzlemleme frsatn bulduka, oportnizme ve devrimci

lafazanla en ufak bir dn vermeden, proletaryann, deiiklik getirmekteki temel amalarn en derin bir kavrayla ortaya seren ve bu devrimci amalar asndan, o andaki grevlerin ve taktiklerin az rastlanr bir bklgenlikte tanmn veren mektuplamann ierdii malzemenin zenginlii daha deerli hale gelmektedir. Eer btn mektuplamann odak noktasn, aklanan ve tartlan fikirlerin tmnn yneldii merkezi noktay bir tek szckle tanmlamaya kalkarsak bu szck, diyalektik olacaktr. Materyalist diyalektiin, ekonomi politie ta temelden yeniden biim verilmesine uygulanmas, tarihe, doal bilime, felsefeye ve ii snfnn siyasetine ve taktiklerine uygulanmas ite Marks ve Engels'i en ok ilgilendiren ey, en zl ve yeni katklarn yaptklar nokta ve devrimci dnce tarihine getirdikleri ustaca ilerlemeyi oluturan ey budur. ***

Aadaki aklamada, mektuplamay genel olarak gzden geirdikten sonra, mektuplarn ieriklerinin ayrntl aklamasn verdiimizi iddia etmeden, Marks ve Engels'in ilgin szlerinin ve tezlerinin bir zetini vermek istiyoruz.

1. GENEL GZDEN GERME

Mektuplama, 1844'te 24 yandaki Engels'in Marks'a yazd mektuplarla balyor. Almanya'nn o zamanki durumu, arpc bir canllkla ortaya konmu. lk mektup, 1844 Eyll sonu tarihini tayor ve Engels'in doduu ve ailesinin yaad Barmen'den postalanm. O zamanlar, Engels 24 yanda bile deildi. Aile yaamndan sklyor ve uzaklamak istiyordu. Babas, olunun durmadan siyasal toplantlarda dolamasna ve komnist inanlarna pek fkelenen bir despot, sofu bir fabrikatrd. Engels, ok sevdii annesi olmasa, ayrlmadan

nceki birka gn bile evde geirmeyeceini yazyordu. "Asla inanamazsn" diye Marks'a yaknyordu, "aile, ayrlma kar ne de basit nedenler, ne de batl korkular ne sryor." Daha Barmen'de iken bir ak sorunu yznden, burada biraz daha alkonulmutu babasnn nerisini kabul etti ve iki hafta kadar fabrikann yazhanesinde alt (babas fabrikatrd). Marks'a yle yazyordu: "Pazarlk etmek ok korkun, Barmen ok korkun, zaman byle harcamalar ok korkun ve her eyin tesinde, yalnzca bir burjuva olarak deil, proletaryaya aktif olarak kar koyan bir burjuva, bir fabrikatr olarak kalmak ok korkun." Engels, ii snfnn durumu zerine yazd kitapta (bu kitap, bildiimiz gibi, 1845'te kt ve dnya sosyalist yaznnn en iyi kitaplarindan biridir) kendini avuttuunu syleyerek devam ediyor. "Ve belki de, insan, yaz yazmad srece, komnist olduu halde, d durumu asndan bir burjuva, pazarlk bir canavar olarak kalabilir, ama geni komnist propaganda yrtmek ve ayn zamanda pazarlkla ve sanayi ile uramak yrmez. Yeter. Paskalyada buray brakyorum. Bir de buna, tam hristiyan-Prusyal bir ailenin, uyuuk yaantsn ekle artk dayanamayacam; sonunda bir Alman darkafalsna dnp, komnizmin iine darkafall sokabilirim." te gen Engels bunlar yazyordu. 1848 Devriminden sonra, yaamn gereksinimleri onu babasnn brosuna dnmek ve uzun yllar boyunca bir "pazarlk canavar" olmak zorunda brakt. Ama, o, salam durmay ve kendine hristiyan-Prusyal evreler deil, ama tmyle farkl yoldaa evreler salamay ve yaamnn sonuna kadar "komnizmin iine darkafalln sokulmasnn" amansz bir dman kalmay bildi. 1844'te Alman eyaletlerindeki toplumsal yaant, 20. yzyln balarnda, 1905 devriminden nceki Rus toplumsal yaantsna benziyordu. Siyasal yaam iin, genel bir zorlama, hkmete kar kaynayan genel bir fke vard; rahipler, tanrtanmazlklarndan tr genlie ate pskryor; burjuva ailelerde, ocuklar, "hizmetilere ve iilere aristokrata davranyorlar" diye, ana

babalaryla tartyorlard. Genel muhalefet havas, herkesin kendini komnist iln etmesi biiminde yansd. Engels, Marks'a, "Barmen'deki polis komiseri, komnisttir" diye yazyordu. Kln'de, Dsseldorf'ta, Elberfeld'de iken ne yana dnse, komnistlere rastlyordu! "Seel adnda ... ateli bir komnist karikatrist iki ay iinde Paris'e gelecek. Ona senin adresini vereceim; heyecanl yaradl ve mzik sevgisinden dolay onu pek seveceksin, ayrca bir karikatrist olarak ok yararl olabilir." "Burada, Elberfeld'de mucizeler oluyor. Dn [22 ubat 1845'te yazlmtr] kentin en byk salonunda ve en iyi lokantasnda, nc komnist toplantmz yaptk, ilk toplantya 40, ikincisine 130, ncye ise en az 200 kii katld. Paral aristokrasiden kk dkkn sahiplerine kadar, btn Elberferd ve Barmen, proletarya dnda herkes, toplantlar da temsil edildi." te Engels, harfi harfine bunlar yazyordu. O zamanlar Almanya'da herkes komnistti, proletarya hari. Komnizm, herkesin ve bata burjuvazinin muhalefet duygularn yanstma biimiydi. "Dnyada hi bir eyle ilgilenmeyen, en aptal, en tembel ve en darkafal insanlar, komnizm konusunda deta heyecan duyuyorlar." O zaman, komnizmin ba vaizleri, bizim narodnikler, "sosyalist-devrimciler", "halk sosyalistler" ve bakalari tipinde adamlard, yani hkmete kar kimi daha ok, kimi daha az fke duyan, iyi niyetli burjuvalar. Ve bu koullar altnda Engels, saysz sahte sosyalist eilimler ve gruplar arasnda ateli devrimciler ama kt komnistler olan, bir yn iyi niyetli insanla ilikileri koparmaktan ekinmeden, onu proletarya sosyalizmine ulatracak yolu bulabildi. 1846'da Engels Paris'te idi. O zamanlar Paris, siyasetle ve deiik sosyalist teorilerin tartmalaryla kaynyordu. Engels, hevesle, sosyalizmi inceledi. Cabet, Louis-Blanc ve dier nde gelen sosyalistlerle tant ve bir dergi ynetim yerinden tekine, bir evreden tekine kotu durdu. Esas olarak, o zamann en nemli ve en yaygn sosyalist teorisi

prudonculukla ilgileniyordu. Ve, Proudhon'un Sefaletin Felsefesi adl yaptnn yaynlanmasndan (Ekim 1846; Marks'n nl yant, Felsefenin Sefaleti 1847'te kt) bile nce, Engels, acmasz bir alay ve grlmemi bir derinlikle, o zamanlar zellikle Alman sosyalist Grn tarafndan savunulan, Proudhon'un temel grlerini eletirdi. Kusursuz ngilizcesi (Marks ngilizceyi ok sonralar grenmitir) ve ngiliz yazn hakkndaki bilgisi, Engels'in, hemen (16 Eyll 1846 tarihli mektup) ngiltere'deki nl prudoncu "i Pazarlarnn" iflas rneini belirtmesini olanakl kld. Engels fkeyle, Proudhon, sosyalizmi gzden dryor diye iln etmektedir Proudhon'un ortaya koyduuna gre, iilerin sermayeden hisse satn almalar gerek. 26 yandaki Engels, "gerek sosyalizmi" tamamen ortadan kaldryor. Komnist Manifesto'dan ok nce, 23 Ekim 1846 tarihli mektubunda, bu deyime rastlyoruz ve Grn'den bunun ba savunucusu olarak szediliyor. "Antiproleter, kk-burjuva, darkafal" bir reti, "salt gevezelik", her eit,"insansever" emeller, "'kaba' komnizme kar bo korkular" (LffelKommunismus, szck anlamyla "kak komnizmi", "mide komnizmi"), insanla "mutluluk getirmek iin bar planlar" bunlar, Engels'in kulland ve Marks-ncesi sosyalizmin btn trleri iin geerli olan sfatlardr. Engels yle yazyor: "Proudhon'un birlik plan, gece tartld. nce, Grn balarnda olmak zere, btn klk bana karyd. ... Esas konu, zor yoluyla devrimin gerekli olduunu kantlamakt." (23 Ekim 1846) Yazdna gre Engels, sonunda ok fkelendi, muhaliflerini yle sktrd ki, bunlar aka komnizme saldrmak zorunda kaldlar. Komnist olup olmadklar konusunda oylama yaplmasn istedi. Bu grncler arasnda byk bir kzgnla yolat, "nsanln iyiliini" tartmak iin biraraya geldiklerini, komnizmin gerekte ne olduunu bilmeleri gerektiini ne srmeye baladlar. Engels, hi bir kaamaa frsat vermemek iin, onlara son derece basit bir tanm verdi. Engels, "bu yzden komnistlerin amalarn yle tanmladm", diye yazyor, "(l)

burjuvazinin karlarna kar proletaryann karlarn gerekletirmek; (2) bunun iin zel mlkiyeti kaldrmak ve yerine mallarn ortakln getirmek; (3) bu amalar gerekletirmek iin zor yoluyla demokratik bir devrimden baka ara kabul etmemek." (1848 devriminden bir-buuk yl nce yazlmtr.) Tartma, toplantda, iki grncnn oyuna kar on oyla Engels'in tanmnn kabul edilmesiyle sona erdi. Bu toplantlara, yirmi kadar marangoz ustas da katlyordu. Bylece, Alman Sosyal-Demokrat i Partisinin temelleri, altmyedi yl nce Paris'te atlm oldu. Bir yl sonra, 23 Kasm 1847 tarihli mektubunda, Engels, Marks'a, Komnist Manifesto'nun bir taslan hazrladn bildiriyor ve bu arada, bata nerilen soru-yant yntemine kar olduunu aklyordu. Engels, "yle balyorum: Komnizm Nedir? Ondan sonra, dorudan doruya proletaryaya onun douunun tarihine, eski emekilerle arasndaki farka, proletarya ile burjuvazi arasndaki elikinin gelimesine, bunalmlara, sonularna geiyorum. ... Sonunda, Komnistlerin Parti siyasetine." diye yazyor. Engels'in btn dnyay dolam olan ve bugn de btn temel noktalaryla doru ve sanki dn yazlmcasna gerek ve gncel olan bir yaptnn ilk tasla zerine yazd bu tarihsel mektup, Marks ve Engels'in adlarnn, modern sosyalizmin kurucusu olarak yanyana gemesinin ne kadar hakl olduunu aka kantlar.

LENN 1913 sonunda yazlmtr.

Dipnotlar
[1*]

Bu satrlar, Dobrolibov'un Ansna, Nikolay Nekrasov'un bir iirinden

alnmtr. -Ed.
[2*]

Marks ve Engels, entelektel gelimelerinde byk Alman filozoflarna,

zellikle de Hegel'e ok ey borlu olduklarn sk sk belirtmilerdir. "Alman felsefesi olmasayd" diyor Engels, "bilimsel sosyalizm hi bir zaman kurulamazd".[Friedrick Engels Almanya'da Demokratik Devrim, "Kyller Sava", nsz, Sol Yaynlar, s. 30. -Ed.]
[3*]

Engels'in "Bir Ekonomi Politik Eletirisi Denemesi" (Karl Marks, 1844

Elyazmalar, Sol Yaynlar, Ankara 1976, s. 397-433). -Ed.


[4*]

Bu, hayranlk verici lde zengin ve retici bir kitaptr [Friedrich Engels,

Anti-Dhring, Sol Yaynlar, Ankara 1975. -Ed.]. Ne yazk ki, ancak kk bir blm, sosyalizmin gelimesinin tarihsel anahatlarn ieren bir blm, Rusaya evrilmi bulunmaktadir. [Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Anti-Dhring'in blmne dayanlarak hazrlanmtr. Ed.].
[5*]

Friedrich Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, Sol Yaynlar,

Ankara 1976.-Ed.
[6*]

Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, Sol

Yaynlar, Ankara 1976. -Ed.


[7*]

Engels'in "Konut Sorunu" adl makalesi (Marks and Engels, Selected Works,

vol. 1, s. 546-635). -Ed.


[8*]

Engels'in "Rusya'da Toplumsal likiler zerine" adl makalesi ve ona

dt not, Friedrich Engels on Russia adyla, Cenevre'de, 1894'te yaynlanmtr. -Ed.


[9*]

F-ngels'in J.F. Becker'e 15 Ekim 1884 tarihli mektubu. -Ed. K. Marks, Uluslararas i Birliinin Genel Tz, ve F. Engels, Komnist

[10*]

Parti Manifestosu "1890 Almanca Basksna nsz" (Marks-Engels, Seme Yaptlar, c. 1, s. 126). (Franszca eviride: "Proletaryann kurtuluu, proletaryann kendi eseri olmaldr.") -Ed.

You might also like