T.C.

ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LETME ANABLM DALI

TRKYEDE KK VE ORTA BOY LETMELERN SORUNLARI EREVESNDE FNANSMAN SORUNU VE ZMNE KATKI OLARAK KRED GARANT FONLARI

Yksek Lisans Tezi

rfan YALIN

Ankara - 2006

T.C. ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LETME ANABLM DALI

TRKYEDE KK VE ORTA BOY LETMELERN SORUNLARI EREVESNDE FNANSMAN SORUNU VE ZMNE KATKI OLARAK KRED GARANT FONLARI

Yksek Lisans Tezi

rfan YALIN

Tez Danman Prof.Dr. Ercan BAYAZITLI

Ankara-2006

NDEKLER Sayfa NSZ .................................................................................................................... 1

BRNC BLM KOBLERN TANIMI, NEM VE KOBLERE YNELK DESTEKLER

I. KOBlerin Tanm ve Kavramsal ereve 1.1 KOBlerin Tanmlanmasnda Kullanlan Kriterler................................. 3 1.2. Dnyada KOB Kavram........................................................................ 5 1.3. Avrupa Birliinde KOB Kavram......................................................... 7 1.4. Trkiyede KOB Tanmlamalar............................................................ 7 II. KOBlerin nemi ve zellikleri 2.1. KOBlerin Ekonomik ve Sosyal nemleri........................................... 12 2.2. KOBlerin Ekonomideki Yeri ve nemi............................................. 19 2.3. KOBlerin stn (Avantajl) ve Zayf (Dezavantajl) Ynleri............ 24 III. KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler 3.1. Avrupa Birliinde KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler .............. 39 3.2. Trkiyede KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler ........................... 42

KNC BLM KOB FNANSMANI

I. KOBlerin Finansman Sorunu 1.1. Genel Deerlendirme ...................................................................... 1.2. Trkiyede KOB Finansman Sorunu ............................................. 1.2.1. Genel Ekonomiden Kaynaklanan Sorunlar ..................... 1.2.2. Bankaclk Sektrnden Kaynaklanan Sorunlar .............. 1.2.3. KOBlerin Yapsndan Kaynaklanan Sorunlar ............... II. KOBlerin Finansman Sorununun zmne Ynelik Alternatifler 2.1. KOBlerin Bankalar Yoluyla Finansman ....................................... 2.2. Dier Finansman mkanlar .............................................................. III. Kobilerin Finansmannda Teminat Sorunu 3.1. Teminatn Tanm ............................................................................. 3.2. Teminat eitleri .............................................................................. 3.3. KOB Kredilerinde Teminat Sorunu ................................................ IV. Kredi Garanti Fonlar 4.1. Tanm ve Genel Bilgiler ................................................................ 4.2. Uygulama ....................................................................................... 4.3. Faydalar ........................................................................................ 4.4. Benzer Finansman Tekniklerinden Farklar ................................. 4.5. eitleri ......................................................................................... 97 98 105 110 111 83 84 95 69 75 52 54 58 62 64

II

4.6. Sorumluluk Ve Kefalet erevesi ............................................... 4.7. Gelir Kaynaklar .......................................................................... 4.8. Performans Gstergeleri .............................................................. 4.9. Genel Deerlendirme .................................................................. V. Kredi Garanti Fonu Trkiye Uygulamas Kredi Garanti Fonu letme Ve Aratrma A.. .................................

113 117 118 120

123

NC BLM BASEL DZENLEMELER VE KOB FNANSMANI

1. Genel Bilgiler ...............................................................................

133

2. Basel II Ve Kobiler .......................................................................... 137 3. Teminatlar ....................................................................................... 141 4. lkemizdeki Mevcut KOB Teminat Yaps .................................. 143 5. Kredi Garanti Fonu Etkisi .............................................................. 144 6. Basel IIye Hazrlk ......................................................................... 147

SONU VE DEERLENDRME ............................................................... 149

ZET ........................................................................................................... KAYNAKA ...............................................................................................

154 156

III

TRKYEDE KK VE ORTA BOY LETMELERN SORUNLARI EREVESNDE FNANSMAN SORUNU VE OLARAK KRED GARANT FONLARI ZMNE KATKI

NSZ

Ekonomik yaplar ne kadar farkl olursa olsun hem gelimi, hem de gelimekte olan lkelerde Kk ve Orta Byklkteki letmelere (KOB) zel bir nem verilmektedir. Kresellemenin de etkisi ile rekabetin ve deiimin youn yaand gnmzde, istihdamn ve retimin byk blmn salayan ve toplam iletmelerin %95inden fazlasn tekil eden KOB'ler, eitli sosyo-ekonomik nedenlerle devletler tarafndan desteklenmekte ve tevik edilmektedirler. zellikle, ABD, Japonya ve Avrupa Birlii lkeleri, KOB'leri, sosyo-ekonomik gelimilik dzeylerini arttrmada nemli bir ara olarak grmektedirler.

Trk ekonomisi ierisinde de nemli yer tutan KOB'ler, gittike kreselleen ekonomi ve AB'ye giri srecinde artan uluslararas rekabete hazr olmak zorundadrlar. Kklklerinin kendilerine salad esneklik ve uyum kabiliyetini en iyi ekilde deerlendirerek rekabet avantaj salayabilecek olan bu iletmeler varlklarn ancak gelierek srdrebilecektir. Bunu salayamayan iletmeler ise gittike byyen sorunlar nedeniyle ticari hayattan tamamen ekilmek zorunda kalacaklardr. Bu iletmelerin, varlklarn srdrme ve kendilerini gelitirme

konusunda birok sorunlar bulunmaktadr. Bu sorunlarn en nemlilerinden birisi phesiz finansman sorunudur.

Bu alma ile Trkiye'de faaliyet gsteren KOB'lerin yaamakta olduu genel sorunlarn tartlmas, zellikle finansman sorununun incelenmesi ve bu sorunun zmne ilikin alternatiflerin deerlendirilmesi amalanmtr. Bu kapsamda lkemizde var olmakla birlikte, kullanm yaygn olmayan Kredi Garanti Fonu (KGF) sistemi incelenecek, bu sistemin KOBlerin finansman ve Trkiye ekonomisi asndan nemi deerlendirilecektir.

BRNC BLM KOBLERN TANIMI, NEM VE KOBLERE YNELK DESTEKLER

I. KOBlerin Tanm ve Kavramsal ereve

1.1. KOBlerin Tanmlanmasnda Kullanlan Kriterler

Her amaca uygun bir KOB tanmnn pratik ve teorik yararlarna ramen, henz byle bir tanm gelitirilememitir. Genel geerlilii olan bir tanm ile, ulusal ve uluslararas uygulama ahenklii ile veri ve uygulama sonularnn

karlatrlabilmesi daha anlaml olacaktr. Gnmzn ok sk kullanlan kavramlarndan olan ve gelecekte de kullanmnn daha da younlaacan beklediimiz KOB kavramna ortak bir anlamn yklenmesinin nemi

azmsanamamakla birlikte, mevcut KOB kavramnn anlam konusunda bir kargaadan sz etmek de mmkn deildir. Tanm farkllklarna ramen, bu gn KOB dendiinde sz edilen/anlalan ok farkl eyler deildir. KOB dendiinde, genel olarak; faaliyette bulunduklar ekonomi llerinde, grece kk (bilano, ilem hacmi, alan says, vb), emek youn, kurumsallamasn tamamlayamam ok sayda iletme anlalmaktadr.

Esasen spesifik uygulamalarda, amaca ynelik pragmatik tanmlamalar daha anlaml olabilmektedir.1

Mftolu, M.Tamer, Trkiyede Kk ve Orta lekli letmeler, KOBler. Turhan Kitabevi, Ankara, 2002, S.98

1.1.1.Nicel Kriterler

letmenin saysal (kantatif-nicel) zelliklerine ilikin kriterlerdir. Geerli l birimleri ile ifade edilirler. Bu nedenle de subjektif deil objektif zellikler tarlar. Deerlendirme sonular, genel olarak deerlendiricinin inisiyatifinden bamszdr. Balcalar;

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

alan Says Sat Haslat Bilano Bykl Yllk Kar Tutar Kullanlan Kredi Tutar Maa ve cret demeleri Miktar Sabit Sermaye Yatrm Miktar Makine Park Deeri alan Bana Den Sabit Sermaye Yatrm Sermaye Piyasasnda Yer Alamamas

1.1.2.Nitel Kriterler

letmenin niteliine (kalitetif) ilikin kriterlerdir. Bu kriterler objektif olmaktan ok subjektif zellikler tarlar. Geerli bir l birimi ile ifade edilmeleri genelde mmkn deildir. Deerlendirme sonular, deerlendiren kiiye gre farkllklar gsterebilmektedir.

Balcalar;

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

letme Sahiplilii ile Ynetiminin Tek Elde Btnlemesi letme Sahibinin letmesi ile zdelemesi letme Sahibinin, letmede Fiili almas i - veren Arasnda Yakn ve Resmi Olmayan Bir liki Yakn Mteri likileri Emek Youn retim Bamszlk Faaliyet Konusu Kk Pazarlara (Ni pazar) Ynelik retim Kurumsallama Eksiklikleri

1.2. Dnyada KOB Kavram

1.2.1. ABD

Amaca ynelik olarak deien geni bir tanm aral kullanlabilmektedir. ABDde ilgili kurulu olan Kk letmeler daresinin kulland genel snrlamalardan bir ka aaya karlmtr.

a) b) c)

malat ve madencilik faaliyetleri iin 500 alan, Toptanc ticaret faaliyetleri iin 100 alan, Perakende ve Hizmet sektrleri iin 6 milyon USD ortalama yllk gelir,

d) e)

naat sektr iin 28,5 milyon USD ortalama yllk gelir, Tarm sektr iin 0,75 milyon USD ortalama yllk gelir,

1.2.2. Japonya

Japonyada Kk ve Orta Boy letmeler tanmlanrken, alan igren says ve sermaye miktarlar dikkate alnmtr. lee gre ayrntl bir tanmda, imalat sanayi sektrnde; 5den az igren altran iletmeler mikro, 20den az igren altran iletmeler ok kk, 20 ile 299 igren altran iletmeler ise Kk ve Orta Boy letme olarak kabul edilmektedir. malat sanayindeki Kk ve Orta Boy letmelerin sermayesi, 100 Milyon Yenden fazla olmamaktadr. Tablo 1de, Japonyann sektr baznda Kk ve Orta Boy letme tanmlar yaplmaktadr.2

Tablo 1: Japonyada Kk ve Orta Boy letme Tanmlar SEKTR IMALAT SANAY TICARET HIZMETLER ALIAN K SAYISI 300 Kiiye Kadar 100 Kiiye Kadar 50 Kiiye Kadar SERMAYE MKTARI 100 milyon Yene Kadar 30 milyon Yene Kadar 10 milyon Yene Kadar

Akgemci, Tahir, KOBlerin Temel Sorunlar ve Salanan Destekler. KOSGEB Yayn, Haziran 2001, S.12

1.3. Avrupa Birliinde KOB Kavram

Birliin ilgili kurulular olan

Avrupa Komisyonu, Avrupa Yatrm Bankas ve

Avrupa Yatrm Fonu tarafndan kullanlan KOB tanmlar genel olarak tablo 2de gsterilmitir. Amaca ynelik tanmlama farkllklarnn her zaman geerli olduu unutulmadan, Birliin son dnemde daha ok ilem hacmi kriterine gre; yllk 50 milyon Euro sat hacmini KOB lt olarak kulland gzlenmektedir.

Tablo 2: Avrupa Birlii KOB Tanmlar Avrupa Birlii KOB Tanm Mikro Personel Says Yllk Ciro Yllk Bilano Toplam Bamszlk <10 <2 milyon Euro <2 milyon Euro olmayan iletmeler Kk <50 <7 milyon Euro <10 milyon Euro Orta <250 <50 milyon Euro <43 milyon Euro

%25inden fazlas byk bir gruba ait

1.4. Trkiyede KOB Tanmlamalar

Trkiyede KOB tanm, genelde tanm yapan kuruma ve tanmn amacna gre farkllk gstermektedir. Zaman zaman eletiri konusu olan mevcut tanm farkllklarn en aza indirmeyi amalayan, 2005/9617 Sayl Bakanlar Kurulu Karar ile kabul edilen Kk ve Orta Byklkteki letmelerin Tanm, Nitelikleri ve

Snflandrlmas Hakknda Ynetmelik (18.11.2005 tarihli Resmi Gazetede yaymlanmtr) ile ortak bir KOB tanm gelitirmeye allmtr.

Sz konusu Ynetmelikte, Kk ve Orta Byklkte letme (KOB): kiyzelli kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sat haslat ya da mali bilanosu yirmibe milyon Yeni Trk Lirasn amayan ve bu Ynetmelikte mikro iletme, kk iletme ve orta byklkteki iletme olarak snflandrlan ve ksaca "KOB" olarak adlandrlan ekonomik birimler olarak tanmlanarak, aadaki ekilde snflandrlmtr. a) Mikro iletme: On kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sat haslat ya da mali bilanosu bir milyon Yeni Trk Lirasn amayan ok kk lekli iletmeler, b) Kk iletme: Elli kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sat haslat ya da mali bilanosu be milyon Yeni Trk Lirasn amayan iletmeler, c) Orta byklkteki iletme: kiyzelli kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sat haslat ya da mali bilanosu yirmibe milyon Yeni Trk Lirasn amayan iletmeler.

Ynetmelikte, kamu kontrolndeki iletmelerin KOB saylmayaca belirtilmi ve Devlet statistik Enstitsnn (Trkiye statistik Kurumu) esas alaca ii saylar ve gruplandrmalar daha detayl olarak belirlenmitir.

Yeni dzenleme nda, zellikle kamu kurumlarnn KOB tanmlarn revize etmeleri beklenmekle birlikte, aada ilgili kurumlarn mevcut KOB

tanmlamalarna yer verilmitir.

1.4.1. Hazine Mstearl

Hazine Mstearlnca yaymlanan

Kk ve Orta lekli letmelerin

Yatrmlarnda Devlet Yardmlar Hakknda kararn uygulanmasna ilikin yaynlanan tebli ve duyurularda (2001/1 Nolu Tebli), bamsz nitelikteki veya sermayesinin en fazla %25i byk iletmelere ait olan Mikro, Kk ve Orta lekli iletmeler KOB, imalat ve tarmsal sanayi sektrnde faaliyette bulunan iletmelerden; kanuni defter kaytlarnda arsa ve bina hari, makine ve tehizat, tesis, tat ara ve gereleri, deme ve demirbalar toplamnn net tutar 400 Bin Yeni Trk Lirasn amayan; 1) 50 ila 250 ii altran orta lekli, 2) 10 ila 49 ii altran kk lekli, 3) 1 ila 9 ii altran mikro lekli, iletme olarak tanmlanmtr.

1.4.2. D Ticaret Mstearl

28 Ocak 2000 tarih ve 23948 sayl, Resmi Gazetenin 45.sayfasnda yaymlanan Teblie gre, imalat sanayiinde faaliyet gsteren, 1-200 ii altran, gerek usulde defter tutan, arsa ve bina hari sabit sermaye tutar bilano net deeri itibariyle 2 milyon ABD dolar karl YTL'yi amayan iletmeler, KOB olarak

tanmlanmtr.

1.4.3. KOSGEB

Kk Ve Orta lekli Sanayi Gelitirme Ve Destekleme daresi Bakanl Kurulmas Hakknda Kanunun 2. Maddesinde malat Sanayi sektrnde 1-50 aras ii altran Sanayi letmeleri kk sanayi iletmeleri, 51-150 aras ii altran Sanayi letmeleri orta lekli sanayi iletmeleri, olarak tanmlanmtr.

1.4.4. Trkiye Kk ve Orta lekli letmeler, Serbest Meslek Mensuplar ve Yneticileri Vakf (TOSYV)

1-5 ii altran iletmeler ok kk lekli, 5-100 ii altran iletmeler kk lekli, 100-200 ii altran iletmeler orta lekli iletme saylmtr.

10

1.4.5. Halk Bankas A..

Halk Bankasnca, banka kaynaklarndan kredi kullanabilecek KOBler, iyerinde en ok 250 ii (250 dahil) altran, kanuni defter kaytlarndaki "arsa ve bina hari " sabit yatrm (makine, tesis ve cihazlar, tat ara ve gereleri, deme ve demirbalar ile dierleri toplam ) net tutar 1.500.000 YTL'sine kadar olan retim ve onarm faaliyetlerinde bulunan iletmeler olarak tanmlanmaktadr.

Ayrca imalat ve tarm sanayiinde faaliyet gsteren; 50 ile 250 ii altran orta lekli, 10 ile 49 ii altran kk lekli ve 1 ile 9 ii altran mikro lekli firmalar, kanuni defter kaytlarnda arsa ve bina hari, makine-tehizat, tesis, tat ara ve gereleri, deme ve demirbalar toplam net 1.500.000 YTL'sini amayan, Kalknmada ncelikli Yrelerde (K..Y) %20, dier yrelerde %30 olmak zere yatrm gerekletirebilecek z kaynaa sahip iletmeler Tevik Belgeli KOB Kredilerinden yararlanabilecek firmalar olarak tanmlanmaktadr.

1.4.6. Trkiye hracat Kredi Bankas (Eximbank)

1 ile 200 arasnda ii istihdam ettiini SSK kaytlar ile belgeleyen (SSK son aylk bildirgeler ile), imalat sanayi alannda faaliyette bulunan, arsa ve bina hari, mevcut sabit sermaye tutar, son takvim yl bilano net deeri itibariyle 2 milyon ABD Dolar karl YTLyi amayan firmalar Kk ve Orta Boy letmeler (KOB) olarak nitelendirilmektedir.

11

II. KOBlerin nemi ve zellikleri

2.1. KOBlerin Ekonomik ve Sosyal nemleri

KOBler, zayf ve gl ynleri ile bugn hibir ekonominin vazgeemedii ekonomik birimlerdir. Gelimi ve gelimekte olan lkelerin hemen hepsinde KOBlere ynelik destek programlar uygulanmakta, bu birimlerin sosyal ve ekonomik hayata olan katklarnn olabildiince arttrlmas amalanmaktadr.

Yakn gemie kadar KOBlerin nemi, daha ok yarattklar istihdam ve katma deer ile vurgulanrken, gnmzn bilgi kaynakl ekonomilerinde, yenilik yaratma ve ekonomik dinamizmin srdrlmesindeki katklar da n plana kmaktadr.

Gnmzde uluslararas boyutta ele alnp bu amala politikalar gelitirilen demokratikleme, fakirliin azaltlmas, daha adil gelir paylam, blgesel gelimilik farklarnn giderilmesi gibi sosyo ekonomik hedeflerin baarlmasnda da KOB politikalar nemli bir ara olarak grlmektedir.

Konunun nemine ilikin, lkelerin bireysel uygulamalar yannda, OECD, Dnya Bankas, AB benzeri uluslararas/uluslarst kurulularn da son dnemde ne kan oka uygulama ve politika gelitirme faaliyetleri mevcuttur.

12

OECDnin, 2000 ylnda, talyann Bologna ehrinde, lkelerin KOBlerden sorumlu bakanlar ve sanayi bakanlarnn katlm ile dzenledii konferans ile balatt Bologna Sreci 2004/stanbul toplantlar ile devam ettirilmitir.

Trkiyenin de kabul ettii Bologna (Charter) Bildirisinde;

KOBlerin, kadn ve gen giriimciliin de katklar ile, ekonomik byme, istihdam, blgesel kalknma ve sosyal uyumun (btnlemenin)

salanmasnda giderek artan nemleri,

Ekonominin yeniden yaplandrlmas ile yoksullukla mcadele iin giriimcilik ve dinamik bir KOB sektrnn nemi,

Kresellemenin, teknolojik deiim ve yenilikleri arttrmak suretiyle, KOBler iin frsatlar yaratt, bunun yannda yeni zorluklar ve transfer maliyetleri de ierdii, kresellemenin yaam standartlarn ykseltmeye nclk etmesinin ve nimetlerinden herkesin eit bir temelde yararlanmasnn salanmas,

Srdrlebilir bir kalknma ve sosyal geliime ynelik olmak zere, KOB politikalarnn, iinde bulunulan durum, lke ve sektr ncelikleri gz nnde bulundurularak revize edilmesi gerektii,

13

Yeniliklerin, KOBlerin rekabet gc iin hayati nem tad, yeniliklerin yaratlmasnda KOBlerin oynad roln nemi ve bu amala KOBlerin bilgiye ulama, finans ve iletiim a olanaklarnn nemi,

Bir ok lkede, iyi bir rgtlenme ve bilgi ann, yeniliki ve rekabeti bir KOB sektr iin tetikleyici g olabilecei,

Elektronik ticaretin KOBler iin frsatlar ve engeller barndrd,

kabul edilmitir.

Bu amala; iyi ynetiim, rgtlenme ve ibirlii, effaf ve hesap verebilir bir ynetim tarz, adil ve rekabeti mevzuat dzenlemeleri, KOBler zerindeki yklerin azaltlmas, yetimi personel istihdam imkanlarnn gelitirilmesi gibi politikalarn nemi vurgulanm, ayrca bu konudaki deneyim ve iyi uygulama rneklerinin paylamnn sreci hzlandraca zerinde durulmutur.

Daha sonraki sre iin de;

KOBlerin uluslararas ibirliini artrma amal ok tarafl inisiyatiflerin gelitirilmesi ve KOBlerin desteklenmesine ynelik finansal ve finansal olmayan aralarn gelitirilmesi amacyla, uluslararas kurulular ile ibirlii iinde birlikte allmas,

14

Ulusal ve daha alt dzeyde toplanm istatistiki verilere dayanlarak, elektronik ticaret dahil, KOB politika ve karlatrlmasnn yararl olaca, dzenlemeleri ile performans etkinliinin

uygun grlmtr.

Bologna Srecinin kazanmlar ve OECD yesi olan ve olmayan lkeler arasndaki diyalogun srdrlmesi amacyla yine ilgili bakanlarn katlm ile yaplacak, Kresellemenin KOBler zerindeki Etkilerinin Deerlendirilmesi konulu ikinci bir konferansn dzenlenmesi gerektii vurgulanmtr.

Bologna Srecinin devam niteliinde, 3-5 Temmuz 2004 tarihlerinde lkelerin KOBlerden sorumlu bakanlar ve sanayi bakanlarnn katlm ile stanbulda Kresellemenin KOBler zerindeki Etkilerinin Deerlendirilmesi konulu bir OECD konferans dzenlenmitir.

Toplant sonras yaynlanan Yeniliki ve Uluslararas Rekabet Edebilen KOB Bymesini Destekleyen stanbul Bakanlar Deklarasyonunda, KOBlerin

Tm

lkelerde

toplam

iletme

saylarnn

95inden

fazlasn

oluturmalaryla ekonominin belkemii olduklar,

zellikle bilgiye dayal sanayide, yeniliki yaplar ile tm ekonomilerin dinamik unsurlar olduklar,

15

Sosyal, kltrel ve evre deerlerine katklar ile srdrlebilir byme ve istihdamn yaratlmasnda anahtar rol oynadklar

kabul edilmi, ayrca KOBlerin ve giriimciliin gelimesi iin, uygun koullarn varl ile hukuk kurallarnn belirleyiciliinin nemli olduu, KOBlerin, farkl i kltrlerinde faaliyette bulunmalarna ramen baar yolunda, ekonomik ve dinamik pazar koullar altnda benzer engellerle karlatklar bildirilmitir.

Yeniliki KOBlerin oalmas ve hzl bymelerinin desteklenmesi amacyla ideal kamu politikalarna duyulan ihtiya tekrarlanarak, bu amala;

ortamn iyiletirici politika ve kurumsal yaplarn,

KOB gelitirme ve yardm programlarnn,

Giriimciliin gelitirilmesi iin, insan kayna mobilitesine ynelik politikalarn,

gelitirilmesi gerektii bildirilmitir.

16

Katlmc lkelerin gelimilik dzeyine bal oluan belirli konulardaki farkl nceliklerine ramen,

KOBlerin azaltlmas,

uluslararas

piyasalara

eriimleri

nndeki

bariyerlerin

KOBlerin finansal olanaklara makul koullarda eriim olanaklarnn gelitirilmesi,

KOBler ile ilgili politika ve program gelitiren bakanlk ve kurulularda gl bir deerlendirme kltr nn oluturulmas,

Politika yapclarn, kararlarn verilere dayandrarak yeterli bilgi ile oluturmalar iin analitik ve gereki bilgi kaynaklarnn glendirilmesi

konularnn genel olduu kabul edilmitir.

Haziran 2000de, Avrupa Komisyonu, Feira Zirvesinde kk iletmeleri tevik etmek ve birok alanda desteklemek amacyla Avrupa Birlii Kk letmeler Szlemesini onaylamtr. Szleme, ye lkelerde politika

oluturanlarn gznde Avrupa ekonomisinin gelimesinde kritik rol oynayan KOBlerin nemini vurgulamay, KOB politikas oluturan mercilerin, kii ve kurulularn KOBlerin gelimesi ve baarsna ynelik gerekli faktrleri dikkate almalarn salamay amalamaktadr.

17

AB Komisyonu, Feira Zirvesinde belirlenen hedeflere ulaabilmek amacyla AB letmeler 4. ok Yll Programn gelitirmitir. 2001-2005 yllarn kapsayan ok Yll Program Aralk 2000de yrrle girmitir. ABnin, dier Birlik politikalarnn kapsamad KOBlere zg eylemleri iin, yasal ve mali ereveyi oluturmaktadr.

Trkiye 6 Ocak 2003ten itibaren 4. ok Yll Programa katlmtr. ok Yll Programda KOB Genel Politikalar u ekilde belirlenmitir:

KOBlerde istihdam gelitirme nlemleri alnmas,

Brokratik, mali ve sosyal engellerin azaltlmas, basitletirilmesi, alma ortamlarnn iyiletirilmesi, yeni iletme kurmann tevik edilmesi,

ynetimi kalitesinin ykseltilmesi,

Ar-Ge (novasyon) almalarnn desteklenmesi,

Finans/kredi kaynaklarnn gelitirilmesi,

KOBlerin i pazara entegrasyonu ve uluslararas pazarlara almnn desteklenmesi,

Dier nlemler:

18

- Bilgi ana uyum salanmas, - Kamu ihalelerine katlmn desteklenmesi, iletme kltrnn gelitirilmesi.

ok Yll Programn ncelikli hedefleri yledir:

KOBlere ynelik yasal ve brokratik dzenlemelerin sadeletirilmesi,

Enformasyon ebekeleri ile KOBlerin uluslararas pazarlara almnn tevik edilmesi,

KOBlerin rekabet gcnn arttrlmas, AR-GE, inovasyon ve eitim olanaklarnn gelitirilmesi,

Giriimci ruhunun teviki ve zel hedef kitlelerin belirlenerek desteklenmesi.

2.2. KOBlerin Ekonomideki Yeri ve nemi

KOBler yarattklar istihdam, gerekletirdikleri katma deer, yaptklar yatrmlar ve toplam vergiler ierisindeki paylaryla lke ekonomilerinde nemli bir yere sahiptir. Yaplan KOB tanmlamalar lkeler arasnda farkllk gstermekle birlikte, OECD stanbul/2004 deklarasyonunda3 da belirtildii zere KOBler genel olarak lkelerin toplam iletme saylarnn %95inden fazlasn oluturmaktadrlar.

The Istanbul Ministerial Declaration on Fostering the Growth of Innovative and Internationally Competitive SMEs, 3-5 June 2004
3

19

KOB tanmlamalar genelde lke ekonomisinin byklne gre farkllklar gstermektedir. rnein bir lkede yaplan tanmlamaya gre KOB snflamas ierisinde kalan bir iletme, dier bir lkede byk lekli saylabilmektedir. Bununla birlikte, her lkenin kendi koullarnda deerlendirilmesi durumunda yaplan snflamalara gre iletmelerinin ok byk ksmnn KOBlerden olutuunun vurgulanmas yanl olmayacaktr.

KOBler yeniliki ve dinamik yaplar ile lke ekonomilerinin gelimesinde belirleyici g olmaktadrlar. zellikle, lkemiz gibi gelimekte olan lkeler iin KOBlerin bu zellii daha ok nem kazanmaktadr. Son dnemde rlanda ve Hindistanda kurulan binlerce KOB leindeki bilgi ilem firmasnn bulunduklar lke ekonomilerine yaptklar katk lkemiz iinde gzel bir rnek oluturmaktadr. Gen nfusu ve igc kalitesi bakmndan Trkiye ile benzerlik gsteren Hindistann biliim sektr ihracat, 2003 2004 yllarnda srasyla 10 ve 14 milyar dolar olarak gereklemi, 2008 hedefi 60 milyar dolar ve sektrel istihdam hedefi 3 milyon olarak belirlenmitir.

KOBler de dier byk iletmeler gibi ekonomilerin ykselme dnemlerinde piyasalarn canllndan olumlu etkilenirler. Durgunluk dnemlerinde ise byk iletmelere gre nemli avantajlara sahiptirler. Esnek yaplar sayesinde deiimlere daha kolay adapte olabilmektedirler. Hareket kabiliyetlerinin yksek oluu, lkelerin toplam iletme saylar ierisindeki oranlarnn ykseklii ile birletiinde, KOBlerin ve bu konudaki destek ve teviklerin nemi daha rahat anlalabilir. Zira

20

bu iletmeler yalnzca lke ekonomisinin lokomotifi olmalar bakmndan deil, kriz ve durgunluk dnemlerinin daha rahat atlatlmas asndan da nem tarlar.

Mevcut istatistiki almalardan, bu gn Trkiye de yaklak 4 milyon iyeri olduu, Basel II ltleri kullanldnda, bu iletmelerin hemen hemen tamamnn KOB faaliyet snrlar iinde kald grlmektedir. rnein, stanbul Sanayi Odas tarafndan her yl aklanan Trkiyenin en byk bin firmasnn belirlendii aratrmaya gre, 2004 yl iin bu firmalardan sadece 440nn cirosunun 50 milyon EUROdan yksek olduu grlmektedir.4

Yine, DEnin (TK) 2002 yl genel sanayi ve iyerleri saymna gre Trkiyede toplam 1,9 milyon adet iletme bulunmaktadr. ABnin KOB llerine gre bu iletmelerin %99,9u KOB tanmna girmektedir.5

Tablo 3 deerlerinden de grld zere, toplam istihdamn nemli bir blm KOBlerce salanmaktadr. KOBler, personel yaplar asndan da byk lekli iletmelere nazaran farkllk gsterirler. Bu iletmelerde nispeten daha az sayda personel almas, hiyerarik kademelerin sayca daha az oluu, genellikle emek youn allmas gibi etmenler KOB alanlarnn birbirleriyle daha yakn ilikiler ierisinde olmasna neden olmaktadr. i iveren ilikilerindeki yaknlk, gvene
4

Can, Metin, KOB Tanm Deiiyor AB Standart Geliyor. Referans Gazetesi, 22.11.2004 DE tarafndan yaymlanan 2002 Genel Sanayi ve yerleri Saymna ilikin 14/10/2005 sayl bltenden alnmtr.

21

dayal ilikilerin arl ve kader birlii anlay gibi etmenler, kriz dnemlerinde dahi ii karmann son are olarak dnlmesine neden olmaktadr. Bu anlay, isizliin bir anda byyerek krizlerin derinlemesini engellemektedir.

KOBlerin ekonomiye bir baka katksnn da yeni giriimcilerin ortaya kn teviki olduu sylenebilir. i yerinde grp renen alanlarn, kendi ilerini kurmak zere ayrlmalar yoluyla her yl bir ok yeni iletme kurulmaktadr. Bu sayede kendi kendini besleyen bir istihdam ve yeni giriimci etkisi de yaratlm olmaktadr.

Tablo 3te eitli lkelerdeki KOBlere ilikin ekonomik gstergeler incelendiinde, lkemizdeki KOBlerin, daha az yatrm ve kredi paylarna ramen, makul istihdam ve retim paylarna sahip olduklar grlmektedir.

22

Tablo 3: ETL LKELERDE KK LETMELERLE LGL EKONOMK GSTERGELER A.B.D. ALM. HND. JAP. NG. G.KORE Kk letmelerin Toplam letmelere Oran Kk letmelerde stihdam Oran (%) Kk letmelerin Yatrm Pay (%) Kk letmelerin retim Pay (%) Kk letmelerin hracat Pay (%) Kk letmelere Verilen Kredi Pay (%) 97.2 99.8 98.6 99.4 96 97.8 FRA. 99.9 TA. TRK. 97 98.8

50.4

64

63.2

81.4

36

61.9

49.4

56

45.6

38

44

27.8

40

29.5

35.7

45

36.9

6.5

36.2

49

50

52

25.1

34.5

54

53

37.7

32

31.1

40

38

22.2

20.2

23

42.7

35

15.3

50

27.2

46.8

48

3-4

(Kaynak: Kobinet.org.tr, 15.11.2005, http://www.kobinet.org.tr/hizmetler/bilgibankasi/ekonomi/001.html)

KOBler kk ve esnek yaplar ile ekonomi politikalarna en hzl cevap verebilen birimlerdir. Bu zellikleri corafi blgeler arasndaki hareket kabiliyetleri iin de geerlidir. Trkiyenin corafi blgeleri arasndaki gelimilik farklar nemli bir sorundur. Bu anlamda az gelimi blgelerin ekonomik kalknmalarnn

salanmasnda KOBler anahtar rol oynayabileceklerdir.

23

2.3. KOBlerin stn (Avantajlar) ve Zayf Ynleri (Dezavantajlar)

2.3.1. KOBlerin stn (Avantajl) Ynleri

2.3.1.1. Esnek ve Dinamik Yap

KOBler byk firmalara gre daha kk yaplaryla, deien piyasa koullarna kendilerini daha hzl adapte edebilmektedirler. retilen mal veya hizmet ile ilgili mteri tercihlerinde meydana gelen deiikleri zamannda fark edebilir ve gereken nlemlerin alnmas suretiyle, muhtemel bir zarardan veya kar azalmas riskinden korunabilirler.

Her ne kadar profesyonel piyasa aratrma imkanlarna oka sahip olmasalar da KOBler, ilgili bulunduklar pazarn ayn zamanda bir paras konumundadrlar. Karlanmayan talep aklarn, piyasa boluklarn (oyuklarn), mteri

beklentilerini zamannda fark edip, buna ynelik retim yapma anslar daha byktr. Talep aklarna, her zaman yeni bir rn dizayn ile deil bazen mevcut bir rnde yaplan deiikle cevap verilmesi de mmkn olabilmektedir.

lk piyasaya k haliyle, ok byk bir pazar hedefleyen rn says son derece azdr. Gnmzn global pazarlarnda nemli paylar olan rnlerin ounun ilk knn, nispeten dk bir pazar/retim hedefi ile balad bir gerektir. Bu anlamda, mevcut byk kk btn ietmelerin bir KOB oluumu eklinde faaliyetlerine baladklar sylenebilir. Bu nedenle KOB dinamizmi, genel

24

ekonomik faaliyetin dinamizmini de iermektedir. Gerekten de ekonominin dinamizmi, ancak piyasaya srekli olarak yeni girenler ve baarsz olanlarn elenmesi ile salanabilir.

2.3.1.2. Yenilik Yaratma

KOBler dinamik ve esnek yaplarnn bir sonucu olarak ok nemli bir yenilik yaratma avantajna sahiptirler. Mteri ve pazarlara yakn bulunmalar, talep boluklar ile talep deiimlerini zamannda grp bunlar frsata dntrmelerine olanak salamaktadr.

Gnmzn bilgi kaynakl ekonomilerinin, parasal sermayenin yannda beeri sermayenin de nemini artrarak, KOB yenilikiliine nemli katklar salad yadsnamaz.

Byk firmalarn muazzam arge olanaklarna ramen, OECD stanbul Konferansna sunulan Kresel Ekonomide Giriimcilik ve Yeniliki KOBlerin Desteklenmesi raporundan alnan aadaki grafiklerden (Grafik 1- 2), teknolojik olarak gelitirilip piyasaya sunulan yeni rn ve srelerin nemli bir ksmnn kk firmalara ait olduu anlalmaktadr.

25

Grafik 1-2: Piyasaya sunulan yeni rn veya srelerin firmalara gre dalm (1994-1996)6
MALAT SANAY
% Btn Firmalar 10-49 alan Olan Firmalar

80 60 40 20 0 Portekiz (95-97) Trkiye (95-97)

Meksika

Avusturalya

Avusturya

spanya

svire

Danimarka

Kaynak: Eurostat; OECD, STI/EAS Division, Mays 2001

HZMETLER
%
Btn Firmalar 10-49 alan Olan Firmalar

80 60 40 20 Avusturya svire Lksemburg Finlandiya Norve (95-97) Portekiz (95-97) Almanya sve Hollanda Belika ngiltere Fransa Kanada rlanda 0

Kaynak: Eurostat; OECD, STI/EAS Division, Mays 2001

OECD, OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2001, http://www1.oecd.org/publications/e-book/92-2001-04-1-2987/A.11.htm

6

Lksemburg

Finlandiya

Norve (95-97)

26

Almanya

Italya

Belika

ngiltere

sve

Hollanda

Polonya

Fransa

Kanada

Irlanda

2.3.1.3. Etkin Kaynak Kullanm

Snrl kaynaklara sahip kk iletmeler, bunlar en etkin ekilde kullanmak zorundadrlar. Bunu KOBlerin israf edecek kaynaklarnn olmad eklinde de yorumlayabiliriz.

Grece kk yaplar gerei, iletmede dorudan bir iletiim geerli olmakta, verimsiz brokratik sre ve maliyetlerden kanlmaktadr. i iveren arasndaki yakn iliki ve ie yabanclamann en az olduu KOB retim sreci, alanlarn daha etkin ve verimli almalarna olanak salamaktadr.

Byk lekli firmalarca, retilmeleri durumunda daha maliyetli olan veya karl grlmeyen faaliyetleri, KOBler stlenerek atl kaynaklar ekonomiye

kazandrlmakta, bu konudaki israfn nne geilmektedir.

2.3.1.4. Hzl Karar Alma Sreci

Kk organizasyon yaplar ile ynetim ve sahipliliin genelde ayn kii veya kiilere ait olmas nedeniyle KOBlerin karar alp uygulama sreci daha hzldr. Bu da gelimeleri hzlandrmakta, zaman kayb nedeniyle uranlan maliyetleri en aza indirmektedir.

27

KOBler, genelde halka ak ok ortakl iletmeler iin, tm ortaklarn haklarnn korunmasnn temini amacyla, kamu dzenlemeleriyle ngrlen sk brokratik kurallarn dnda kalmaktadrlar.

2.3.2. KOBlerin Zayf Ynleri (Dezavantajlar)

2.3.2.1. Ynetim ve Organizasyon

Genel olarak KOBlerin profesyonel bir organizasyon ve ynetim yaplar mevcut deildir. Ynetim, pazarlama, retim, finansman, tedarik vb. temel iletmecilik fonksiyonlar iin farkl birimler oluturulmaz. Esasen faaliyetlerin kkl, profesyonel bir organizasyon yapsn ekonomik klmamaktadr. Tek elden ya da farkl kiilerin sorumluluunda ilgili fonksiyonlar yerine getirilmeye allr. Bu tr bir organizasyon ve ynetim yaps ile uzmanlama salanamadndan, sz konusu faaliyetlerin etkinlii istenilen dzeyde gerekleememektedir.

2.3.2.2. Finansman

OECDnin stanbul Konferans (Temmuz-2004) ncesi hazrlanan ve Trkiyedeki KOBlerin mevcut durum ve politikalarnn incelendii raporda, Banka kredilerinin ancak %5inden az bir blm KOBlere salanmasna ramen, KOBler sanayi kesiminde faaliyet gsteren iletmelerin %99.5ne tekabl etmektedir, bu rakam sektrdeki toplam istihdamn %66.5i ve sektrn yaratt katma deerin % 34ne karlk gelmektedir. denilmektedir.

28

KOBler iin en kritik sorun olarak alglanan finansman sorunu ileriki blmlerde daha detayl incelenerek, zmne ynelik alternatifler tartlacandan burada zerinde fazla durulmadan, finansman sorununun KOBlerin her dnemi ve btn sorunlar ile ilikilendirilebilen bir konu olduu sylenmekle yetinilecektir.

2.3.2.3. retim

KOBler, genelde daha kk lekli pazarlara ynelik retim yaptklarndan, lek ekonomilerinin maliyet azaltc etkilerinden yararlanmalar zordur.

mkanlarnn

snrll,

son

retim

teknolojilerinin

alnp

kullanlmasn

engellediinden, genelde yksek bir ortalama birim maliyete ramen daha dk bir rn kalitesi ile karlalmaktadr.

2.3.2.4. Pazarlama

KOBlerin nispi kklkleri nedeniyle byk iletmeler gibi profesyonel bir pazarlama faaliyeti srdrmeleri mmkn deildir. Bu tr kk iletmelerde genelde ayr bir pazarlama birimi de mevcut deildir.

Pazarlama fonksiyonu, sat faaliyetleri ile btnletirilerek, amatr abalarla yrtlmeye allr. Bu amala, i fuarlarna katlm, geni kitlelere ynelik reklam ve sat sonras hizmet faaliyetleri son derece snrl llerde yrtlmektedir.

29

2.3.2.5. Rekabet

KOBler genelde kk pazarlara ynelik ve az gelimi retim teknikleri ile retim yapmaktadrlar. Bu da ortalama birim rn maliyetlerinin ykselmesine ve rnlerin genel standartlarn altnda kalmasna neden olmaktadr.

Kalite ve fiyatn yannda reklam ve sat sonras hizmetler gibi dier rekabet unsurlarnda da KOB imkanlar daha snrldr.

Ekonominin hzla kreselletii gnmzde, KOBlerin rekabeti niteliklerinin arttrlmas ve bu konudaki sorunlarn giderilmesine ynelik, bata finansman imkanlar olmak zere eitim ve danmanlk destekleri nem tamaktadr.

2.3.2.6. Personel

stihdam imkanlarnn snrll, yetimi i gc iin ekici grnmemeleri, faaliyetlerinin devam ile ilgili tadklar riskler gibi nedenlerle, KOBlerin ihtiya duyduklar kaliteli personeli istihdam etmeleri son derece zordur.

Ayrca, kendi bnyelerinde yetitirdikleri igcn byk firmalara kar koruyamamaktadrlar.

30

2.3.2.7. Eitim

KOB eitimleri hizmet ii eitim boyutunda srdrlmektedir. e balayan alan, usta rak ilikisi iinde belli bir seviyeye kadar yetitirilmekte, ancak bunun tesine geilememektedir.

Snrl eitim imkanlar ile iletmenin yeni aamalar kat etmesi iin gerekli bilgi ve tecrbe birikimi olumadndan, iletmenin kabuk deitirme aamasnda sorunlar yaanmaktadr. Bazen de yeni gelimelere ayak uydurulamadndan, iletmenin tasfiyesi dahi sz konusu olabilmektedir.

2.3.2.8. Teknoloji

zellikle finansman imkanlarnn snrll ve yetimi personel istihdamnda yaadklar sorunlar nedeniyle, KOBler teknolojik gelimeleri takip ve temin

etmede byk zorluklarla karlamaktadr.

lek ekonomileri dediimiz, ortalama birim maliyetin, retim miktar ile ters orantl bir gelime gsterdii retim faaliyetleri, genelde KOB leini aan ekonomik faaliyetlerdir. Bu nedenle, KOBlerle ilikilendirdiimiz teknolojinin boyut ve maliyetleri grece daha dk olmasna ramen, temininde zorluklarn yaanmasdr.

31

2.3.2.9. Enformasyon

Gnmzde oka ucuz ve yaygn bilgi kaynaklarna ramen, bu konudaki KOB dezavantaj giderilmi deildir. rnein ABD iin yaplan bir istatistiki almada, byk firmalarn gnmzn en nemli bilgi kayna olarak kabul edilen interneti kullanma oranlar % 99 iken, KOBler iin ayn orann % 79 olduu grlmektedir.

Esasen bilgiye ulama dzeyleri ayn olsa bile, bilgi ileme/yararlanma iin gerekli yetimi personel eksiklii nedeniyle KOBlerin enformasyon dezavantaj devam edecektir.

lkemize ilikin modern iletiim bilgilerinin gsterildii aadaki tablolarda (Tablo 4- 5), 1995 2001 yllar arasnda nemli aamalar kat edilmesine ramen, genelde OECD ortalamasnn ok altnda kalnd grlmektedir.

Tablo 4: Bilgi ve letiim Teknolojileri Gstergeleri 1995 Ana Telefon Hatt (1.000 kiiye den) 211 Mobil Telefon (1.000 kiiye den) 7 Kiisel Bilgisayar (1.000 kiiye den) 15 nternet Kullanclar (*1.000) 50 Bilgi ve letiim Teknolojileri Harcamalar Toplam (ABD Dolar milyon) GSYH (Yzde) * : 2003 senesinde 6.000 Kaynak: Dnya Bankas Kalknma Veri Grubu.

2001 295 302 41 2.500*

2.777 1,6

9.333 3,6

32

Tablo 5: Bilgi ve letiim Teknolojileri Yaylm Trkiye AB ABD Japonya Yz Kiiye Den Standart Eriim Hatt-2001 Yz Kiiye Den Eriim Kanallar-2001 Yz Kiiye Den Mobil Abone Says-2001 Yz Kiiye Den Geni Band Kullanan Abone Says (Haziran 2003) Kii Bana Kamu Telekomnikasyon Hizmet Yatrm (USD, 2001) Eriim Kanallar Bana Kamu Kesimi Telekom Yatrm (USD, 2001) GSSO % Olarak Kamu Telekom Yatrm (2001)* Yz Kiiye Den Kiisel Bilgisayar Says -2001 Yz Kiiye Den Sabit Hizmet Salayclar zerinden nternete Balananlarn Says2001 27.55 27.6 26.8 44.93 58.9 74.3 63.06 67.5 45.1 40.09 58.4 58.8

OECD 45.58 54.5 53.9

0.06

4.55

8.25

8.6

6.06

42

129.87

333.66

193.84

169.23

152 10.09 2.65

212.68 2.97 27.5

493.97 4.79 81.77

331.94 2.31 38.79

310.61 3.64 39.48

16.8

27.2

18.9

18.7

* Trkiye iin belirtilen olduka yksek rakamlar 2001 ylnda ciddi sknt dnemi srasnda toplam sabit brt sermaye oluumunda (GFCF) gzlemlenen sert dleri yanstmaktadr. Kaynak: OECD. letiime Genel Bak. 2003

2.3.2.10. Ar-Ge

Avrupa Birliinin resmi istatistik kurumu olan, Eurostattan alnan Tablo 6 deerlerinden, lkemizin uluslararas rekabet edebilen ileri teknoloji retim kapasitesinin son derece dk olduu grlmektedir.

33

Tablo 6: Yksek Teknolojik rn hracatnn Toplam hracat indeki Paylar % 1993 EU (25 lke) EU (15 lke) Belika ek Cumhuriyeti Danimarka Almanya Estonya Yunanistan spanya Fransa Irlanda talya Kbrs Letonya Litvanya Lksemburg Macaristan Malta Hollanda Avusturya Polonya Portekiz Slovenya Slovakya Finlandiya sve ngiltere Bulgaristan Romanya Trkiye zlanda Norve svire ABD Japonya : 15.1 5.1 : 9.2 11.3 : 2.1 6.4 19.2 27.4 7.8 : : : : : : 13.5 8.3 : 2.4 : : 9.3 11.3 19.5 : : : 0.3 4.2 14.9 25.9 23.6 : : : 1.9 3.8 16.1 25.9 25.3 : : 12.6 12.7 21.8 : : : 2.3 3.5 16.9 26.4 24.9 : 4.6 : : 14.1 14.4 21.8 : : : 1.9 4.8 18.0 28.8 24.7 : : : : : : 15.0 10.3 : 3.6 : : 19.4 16.4 26.5 : 3.1 5.6 19.3 35.0 7.4 : : : : : : 15.4 10.2 : 4.0 : 10.0 11.6 : 3.0 6.0 19.3 36.7 7.2 : : : : : : 19.7 10.2 : 15.6 5.5 : 7.7 11.7 : 4.8 5.5 22.9 37.7 7.4 1995 : 15.6 6.3 : 12.5 13.2 1996 : 18.3 7.1 1998 1999 20.4 19.5 7.9 7.8 13.9 14.2 10.1 5.5 5.9 24.0 39.4 7.5 4.0 2.3 2.1 15.1 19.4 55.7 21.9 11.9 2.3 4.4 3.7 3.5 20.7 17.8 27.3 1.7 2.8 3.4 2.1 4.5 20.2 30.1 25.1 2000 21.4 20.6 8.7 7.8 14.4 16.1 25.1 7.5 6.4 25.5 40.5 8.5 3.0 2.2 2.6 20.6 23.1 64.4 22.8 14.0 2.8 5.6 4.5 2.9 23.5 18.7 28.9 1.6 4.6 4.0 1.7 3.3 19.9 30.0 27.0 2001 21.1 20.4 9.0 9.1 14.0 15.8 17.1 5.6 6.1 25.6 40.8 8.6 4.0 2.2 2.9 27.9 20.4 58.1 22.3 14.6 2.7 6.9 4.8 3.1 21.1 14.2 29.8 1.8 5.0 3.2 1.3 3.6 21.1 28.7 24.7 2002 18.8 18.2 7.5 12.3 15.0 15.2 9.8 6.7 5.7 21.9 35.3 8.2 3.5 2.3 2.4 24.7 20.8 56.5 18.7 15.7 2.4 6.4 4.9 2.6 20.9 13.7 28.6 2.6 3.1 1.6 1.7 4.6 21.7 28.0 23.1 2003 18.4 17.7 7.4 12.4 13.4 14.8 9.4 7.4 5.9 20.7 29.9 7.1 4.2 2.7 3.0 29.6 21.8 55.5 18.8 15.3 2.7 7.5 5.8 3.3 20.6 13.1 24.4 2.9 3.3 1.8 2.0 3.7 22.4 27.0 22.8 : : 2004 18.2 17.7 7.0 13.5 13.1 14.8 9.9 7.1 5.7 20.0 29.1 7.1 15.9 3.2 2.7 29.1 24.6 55.9 16.9 14.8 2.7 7.5 5.2 4.6 17.7 13.8 22.7 2.5 3.1 1.9 2.4 3.5 22.2

34

Yeniliki zelliklerine ramen, KOBlerde genelde ayrca yrtlen bir ar-ge faaliyeti bulunmaz. Ar-ge almalar, uzun vadede sonular grlen ve belirsizlik derecesi yksek faaliyetlerdir.

retim odakl iletmeler olan KOBler, retime dorudan ve ksa vadede katks olmayan ar-ge almalarna kaynak ayrma eiliminde olmazlar. Ar-ge almalar her zaman getirili bir faaliyet olarak sonulanmaz. Bu anlamda tadklar riskler KOB imkanlarnn zerindedir.

DE (TK) verilerine gre, Trkiyede 2000 yl itibariyle ar-ge harcamalarnn milli gelire oran yaklak % 06 olup, bu harcamalarn yardan ou kamu tarafndan yaplmaktadr. Ayn oranlar gelimi lkeler iin incelendiinde; genelde ar-ge harcamalarnn bu lkelerin milli hasla iindeki paylarnn % 2 civarnda olduu ve bu harcamalarn ounluunun kamu tarafndan deil zel sektr tarafndan yapld grlmektedir.

KOBler, mevcut devlet (Maliye Bakanl, Hazine Mstearl) ve dier ilgili kurumlarn (Kosgeb, Tbitak, TTGV-Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf) bu konudaki hibe, kredi, vergi indirimi, eitim, danmanlk vb, destekleriyle bu konudaki eksikliklerini gidermeye almaldr.

35

Dnya Bankas tarafndan

yaplan yakn tarihli almaya gre bu

durumu

aklayan faktrler u ekilde sralanmtr:7

Trkiyede yrtlen AR-GE almalarna zel kesimden ok az miktarda katlm olmaktadr. Toplam AR-GE harcamalar ierisinde zel sektrn pay, bu faaliyetlere katlan firmalarn saysnda 1996 ile 2000 yllar arasnda yaanan arta ramen, OECD ortalamas olan %65e

kyasla, %35lerde kalmtr. AR-GE altyapsnn geriye kalan byk bir blm devlet laboratuvarlarnn kullanmndadr.

niversite

tabanl

fikri

potansiyel

yksek

olmasna

ramen,

niversitelerle ibirlii ierisinde yrtlebilecek projeler iin yeterli finansman kayna bulunmamas ve kimi fakltelerin kstl laboratuvar ve ekipman olanaklarndan dolay, niversiteler ile sanayi arasndaki etkileim zayftr.

Yenilik ve AR-GE iin finansman yetersizlii bulunmaktadr. Vergi kolaylklar ise bu gne kadar ancak snrl oranda gereklemi olup, bunlar da sadece byk firmalarn iine yaramtr.

Dnya Bankas,Trkiye Bilgi Ekonomisi Deerlendirme almas, ubat 2004

7

36

2.3.2.11. hracat

zel bir ihtisas konusu olan d satm faaliyetleri, genelde KOB faaliyeti olarak grlmez. KOB faaliyet sreci grece kk ve basit bir organizasyon olarak dizayn edildiinden, daha karmak ve uzun sreler barndran ihracat ile pek uyumlu olmamaktadr.

KOBlerin genelde ihracat konusunda yetkin personel, bilgi ve finansman kstlarnn yannda, rettikleri mal ve hizmetlerin de uluslararas standartlarda olmay d satm faaliyetlerinin istenen dzeye ulamasn engellemektedir. lkemizde KOBlerin ihracat pay uzun yllardr, % 8 -10 gibi bir aralkta hesaplanmaktadr. Bu da KOBler iin, banka kredilerinden sonra en dk paya tekabl etmektedir.

Artan rekabet ile birlikte oalan sorunlarna zm getirilebilmesini teminen, ayn retim dalnda faaliyet gsteren KOBlerin ok ortakl d ticaret irketleri eklinde rgtlenerek ihracata ynlendirilmesi amacyla, Sektrel D Ticaret irketi (SD) modeli gelitirilmitir.

2.3.2.12. Brokratik Engeller

lgili yasalarn ve dier ulusal ve uluslararas dzenlemelerin takibi ve faaliyetlerinde bunlara uyulmas, bu konuda uzmanlam personel istihdamn ve kaynak tahsisini gerektirmektedir. Kaynak sknts iinde olan KOBler, yrtlen faaliyete direkt ve

37

annda katks grlmeyen bu tr faaliyetler iin kaynak ayramadklarndan, ciddi sorunlarla karlamakta, bazen de nemli frsatlar karabilmektedirler.

38

III. KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler

3.1. Avrupa Birliinde KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler

ABde toplam iletmelerin byk bir ksmn oluturan ve istihdama nemli bir katks olan KOBler, esnek yaplar, istihdam yaratma kapasiteleri, rekabeti bir ortam yaratarak verimlilie salayabilecekleri katklar, sosyal btnlemeye katklar gibi zellikleri gz nne alndnda srdrlebilir bir makroekonomik bymenin salanabilmesi iin nemle zerinde durulmas gereken iletmelerdir. Tek Pazar yaratlmasn ve rekabetin salanmas yoluyla kresel verimliliin ve dolaysyla da bunun yarataca etkilerle sosyal btnlemeyi amalayan AB iin KOBleri destekleyen politikalar retmek ve bu politikalar dorultusunda destekler salamak ABnin varln srdrebilmesi iin de yaamsal bir nem tamaktadr.

1980li yllardan balanarak AB nezdinde KOB iletme politikalar uygulanmaya balanm, 1992 yl Maastricht Anlamasnn 157. maddesi ile yasal bir temele dayanm ve 1989 ylnda Komisyon bnyesinde iletme politikasndan sorumlu yeni bir Genel Mdrlk kurulmas ile kurumsal bir kimlik kazanmtr. 1 Ocak 2000 ylnda Sanayi ve KOB Genel Mdrlklerinin birletirilmesi ile ayr ayr belirlenen KOB ve sanayi politikalar bir btn olarak ele alnmaya balanmtr. Sz konusu iletme politikalar ok Yll ve Btnletirilmi Programlar erevesinde yrtlmektedir.

39

Yenilik yaratma, yeni i imkanlar yaratacak pazarlara ulama, bilgi teknolojisini kullanarak rekabetin glendirilmesi, bu yolla kresel verimliliin arttrlmas, iletmelerin kurulmas, gelimesi ve bymesi iin uygun ortam yaratlmasna ynelik olarak i ortamnn yatay sanayi politikas erevesinde iyiletirilmesi ve retim srelerinin ve igcnn niteliinin deimesine bal olarak endstriyel deiimin desteklenmesi temelleri zerine kurulan KOB politikas dorultusunda Komisyonca faaliyetlerde bulunulmaktadr.

Bu dorultuda AB nezdinde giriimcilik desteklenmekte, bykl, yasal stats, sektr v.b. ne olursa olsun, ticari olarak uygulanabilir fikri olan kimselerin bu fikirlerini hayata geirebilmeleri iin her trl imkann (eitim, finansman imkan, i ortamnn iyiletirilmesi, mal ve hizmetlerin piyasalara eriimini salayacak destek hizmet alarnn kurulmas, mevzuat ve tzklerin basitletirilmesi, brokrasinin azaltlmas, vergilendirme, teknoloji) salanmas hedeflenmekte ve uygulanmasnn byk ksm ye devletlerin yetki ve sorumluluuna braklmaktadr.

ye lkelerin birbirlerinin deneyimlerinden ve uygulamalarndan haberdar edilmesi ve bu yolla uygulamalarn baarlarnn arttrlmas salanmaktadr. Avrupa Bilgi Merkezleri A iletmelere birlik programlar ve politikalarna ilikin alanlarda bilgilendirme, danmanlk salama ve destek verme, iletmelere ortak arayna yardmc olma hizmetleri vermektedir. Ayrca niversite teknoloji merkezleri, ticaret odalar, blgesel kalknma ajanslar gibi kamu organizasyonlar tarafndan desteklenen Yenilik Aktarm Merkezleri, yeniliki teknolojilerin Avrupadaki iletmeler ve aratrma blmlerine yaylmasn salamaktadr. Genel iletme

40

politikalar konularn inceleyerek, ye lkeler arasnda baarl uygulamalarn belirlenmesi ve yaygnlatrlmas amacyla letim Politikas Grubu kurulmutur. Birlik AR-GE Bilgi Servisi (CORDIS) yenilik yaratma konusunda bilgi almak isteyenlere hizmet vermekte olup, ABdeki AR-GE faaliyetleri hakknda ayrntl bilgi vermektedir.

AB KOB politikas hedeflerine ulamak iin; i pazar ve mallarn serbest dolam, AR-GE Destek Politikalar ve bu kapsamda Risk Sermayesinin salanmas, mmkn olan en iyi i ortamnn salanmas, ortak d ticaret politikas (lkelerin birbirleriyle hibir engelle karlamadan ticaret yapabilmeleri ve lkeler arasnda eit artlarn yaratlmas), eitim ve staj politikas, anlalr ve sk deimeyen bir yasal erevenin gelitirilmesi ve brokratik ilemlerin azaltlmas ve etkinliinin arttrlmas, ak ve rekabete dayal bir serbest pazar ekonomisi salanmasna uygun ekonomik ve parasal politika aralar kullanlmaktadr.

KOBler iin mali evrenin iyiletirilmesi ve finansman imkanlarnn salanmas iin sermayeye katlm risk sermayesi (Avrupa Teknoloji Program e Balang Destei), sermaye destei (ekirdek Sermayesi Program) ve kredi finansman iin teminatlar ve hibeler (KOB Teminat Program) kullanlmaktadr. Bu programlar Avrupa Yatrm Fonu (AYF) tarafndan ynetilmektedir. AYF eitli alanlara tahsis edilmi kaynaklarn bankalar, teminat kurum ve programlar, risk sermayesi fonlar kanalyla KOBlere aktarmaktadr. Ulusal, blgesel ve yerel mali arac kurumlar araclyla finansman salayan Avrupa Yatrm Bankas (AYB) giriim sermayesi ve teminatlar alanlarnda hizmet vermektedir. 2001 ylndan itibaren AYF

41

ynetiminde Avrupa Teknoloji Kolayl uygulamaya balanmtr. Avrupa Birliinin deiik blgeleri ve sosyal topluluklar arasndaki eitsizliklerin azaltlmas amacyla yaplacak almalara mali destek salayan fonlar (Avrupa Blgesel Kalknma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu, Pan-Avrupa Fonu, yeni teknolojiye odakl fonlar) bulunmaktadr. AYBnin giriimiyle bilgi ve yenilikilik zerine oturtulmu Avrupay oluturmay hedefleyen Yenilikilik 2010 nisiyatifi

balatlm olup, AYB Grubunun faaliyetleri ABye katlacak lkeleri de kapsamaktadr. Avrupann 2010 ylnda dnyann en dinamik ve rekabet gc en yksek bilgi ekonomisi haline gelmesini hedefleyen Avrupa Aratrma Alan (ERA) projesinin mali uygulama arac olan 6. ereve Programna belli kriterleri salayan KOBlerin proje sunmas desteklenmektedir.

3.2. Trkiyede KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler

Dnyada ve Trkiyede toplam iletmelerin byk bir ksmn oluturan KOBler, yarattklar katma deer ve istihdam bakmndan lke ekonomilerinde nemli bir yere sahiptirler. Kreselleme ve gelien teknolojiler sonucu dnyada daha dinamik, yeniliki, rekabeti ve bilgi ekonomisine dayal bir yap olumutur. Bu yapnn devam ettirilebilmesi ve bu yapya ayak uydurulabilmesi iin ekonomilerin belkemii olan KOBlerin retilmesi ok nemlidir. desteklenmesi ve bunun iin uygun politikalarn

ABye ye olma yolunda ilerleyen Trkiyenin AB ve dnya ekonomisi karsnda varln srdrebilmesi iin KOB Politikalarmzn titizlikle deerlendirilmesi ve

42

ABdeki destek mekanizmalaryla uyumlu olmas gerekmektedir. Halihazrda KOBlere finansman, eitim, danmanlk, pazarlama, ihracat ve yksek teknoloji kullanm, AR-GE alanlarnda destekler salanmakta ve sz konusu desteklerin salanabilmesi iin gerekli yaplanma kurum, kurulu, dernekler v.b. baznda oluturulmutur ve oluturulmaktadr. Sanayi ve Ticaret Bakanl, Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl, Hazine Mstearl, DPT Mstearl, D Ticaret Mstearl, Trkiye statistik Kurumu, Trkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odalar ve Ticaret Borsalar Birlii (TOBB), Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK) ve Turizm Bakanl temelde sektrn gelitirilmesinden sorumlu olan kurululardr.

3.2.1. KOBlerle lgili Kurumsal Yaplanma

KOB politikalarnn oluturulmas ve uygulanmas srecinde bir ok kamu kuruluu grev almaktadr. Devlet Planlama Tekilat Mstearl (DPT), KOB politikalarn da kapsayan uzun vadeli kalknma planlar ve yllk programlarn hazrlanmasndan sorumludur. DPT, Kalknma Planlarnn hazrlanmas srecinde ilgili tm kamu ve zel sektr kurulularnn da grlerini alarak KOBlere dair makro politikalar belirlemekte ve bu politikalarn uygulanmasnn etkinliini artrmak amacyla kamu kurum ve kurulular arasnda koordinasyonu salamaktadr. Buna ilaveten, gelimeleri deerlendirerek, gerekirse, politikalar zerinde gerekli deiiklikleri nermektedir.

43

Sanayi ve Ticaret Bakanl ve ilgili kuruluu Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB), KOB politikalarnn temel uygulaycs konumundaki kamu kuruluudur. Hazine Mstearl ve D Ticaret Mstearl da bu kesime ynelik tevik programlarnn uygulaycs olan kurululardr. KOB politikalarnn uygulanmasnda, TOBB ve TESK de ana meslek kurulular olarak nemli bir rol oynamaktadr. Ayrca, KOBlere finansman ve teminat konularnda T.Halk Bankas A.., Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Birlikleri Merkez Birlii (TESKOMB) ve Kredi Garanti Fonu A.. (KGF) araclyla destek olunmaktadr. Faaliyet alanlar kapsamnda KOBlere hizmet veren dier kurulular ise Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu (TBTAK), Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV), Trk Standartlar Enstits (TSE), Trk Patent Enstits (TPE) ve Trk Akreditasyon Kurumudur (TRKAK).8

3.2.2. KOBlerle lgili Balca Destekler

KOBlerin ekonomiye katklarn arttrmak ve kapasitelerini iyiletirmek amacyla, 3624 sayl Kanunla, Sanayi ve Ticaret Bakanl bal kuruluu olan Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB) 20 Nisan 1990 tarihinde kurulmutur. KOSGEB tarafndan KOBlere yatrm, retim, ynetim, pazarlama, kalite, teknoloji aratrma gelitirme, finansman, giriimcilik, nitelikli eleman istihdam

Trkiye Cumhuriyeti Babakanlk Devlet Planlama Tekilat, KOB Stratejisi ve Eylem Plan. Ocak 2004, S.12-13

44

konularnda danmanlk, eitim bilgilendirme ve destek hizmetleri verilmektedir.

2002

yl

Ortaklk

Konseyi

Toplantsnda

Trkiyenin

topluluk

programlarndan faydalanmas ynnde bir takm kararlar alnmtr. Bu kapsamda letmeler ve Giriimciler iin ok Yll Program adl 2001-2005 yllarn kapsayan KOBlere ynelik ereve programn Trkiye

Koordinatrln KOSGEB stlenmi ve bu programn en nemli unsurlarndan biri olan Avrupa Bilgi Merkezleri Programna ye lkelerle ayn koullarda katlma hakknn elde edilmesi sonucunda lkemizde sanayi youn blgelerde 12 adet Avrupa Bilgi Merkezi (ABM) kurulmasna karar verilmitir. 2003 yl sonunda 9 adet ABM faaliyete gemi olup AB mevzuat ve i imkanlar konusunda iletmelere bilgi verilmektedir. Ayrca KOSGEB tarafndan iletilen KOB Bilgi A9 KOBlerin ihtiya duyaca bilgileri internet zerinden yelerine sunmaktadr.

2000/1822 sayl Kk ve Orta lekli letmelerin Yatrmlarnda Devlet Yardmlar Hakknda Karar karlm olup, malat ve Tarmsal Sanayi, Eitim ve Salk, Turizm, Madencilik ve Yazlm Gelitirme, Serbest Blgelerde yaplacak yatrmlarda Hazine Mstearl tarafndan

T.Kalknma Bankas ve T.Halk Bankas araclyla KOB Tevik Belgesi verilmekte ve tevik belgesine sahip KOBler eitli indirim ve istisnalardan faydalandrlmaktadrlar. Gelime potansiyeli yksek olan kk ve orta

http://www.KOBnet.org.tr/

45

lekli iletmelerin oluumu ve faaliyete gemesi iin Seri: VI, No: 15 sayl Giriim Sermayesi Yatrm Ortaklklarna likin Esaslar Teblii (Tebli) 20.03.2003 tarih ve 25054 sayl Resmi Gazete'de yaymlanarak yrrle girmitir. Yeterli sermayesi olmayan irketleri ve yeni projeleri desteklemeyi amalayan KOB Giriim Sermayesi Yatrm Ortakl A.. kurulmutur. Enerji, salk, perakende, gda, teknoloji, telekomnikasyon, lojistik gibi yksek byme potansiyeli olan ve Trkiye ekonomisine katk salayacak sektrlerde faaliyet gsteren yeni veya byk pazar yaratabilme potansiyeline sahip irketlere veya projelere ynetim bilgisi ve sermaye katks salanmaktadr.

D ticarette Dnya Ticaret rgt ve Avrupa Birlii normlarna uygun olarak revize edilen ve 1995 ylndan bu yana yrrlkte olan ihracata Ynelik Devlet Yardmlar Program erevesinde, ihracat performansna bal ve nakdi tevikler kaldrlarak, firmalarmzn retim ve pazarlama aamalarnda gerekletirdikleri eitli faaliyetlerin desteklenmesi yoluyla uluslararas pazarlarda karlatklar sorunlarn giderilmesi esasna dayal yeni bir sistem oluturulmutur. Ar-Ge Yardmlar, Projelere Sermaye Destei Salanmas, Uluslararas Nitelikteki Yurtii htisas Fuarlarnn Desteklenmesi, Yurtdnda Milli veya Bireysel Dzeyde Gerekletirilen Fuar Katlmlarnn Desteklenmesi, Pazar Aratrmas Destei, KOBler Arasnda Uluslararas birlii Faaliyetlerinin Desteklenmesi, Eitim

Yardm, stihdam Yardm, Yurtdnda Ofis-Maaza Ama, letme ve Marka Tantm Faaliyetlerinin Desteklenmesi, evre Maliyetlerinin

46

Desteklenmesi, Trk rnlerinin Yurtdnda Markalamas ve Trk Mal majnn Yerletirilmesine Ynelik Faaliyetlerin Desteklenmesi, Tarmsal rnlerde hracat adesi Yardmlar olmak zere 11 adet destek program Uygulamac Kurulular (D Ticaret Mstearl, hracat Gelitirme Etd Merkezi, hracat Birlikleri, ktisadi Kalknma Vakf, Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu, Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf) araclyla uygulanmakta olup, nihai onay merci D Ticaret Mstearldr. KOBlerin ihracata ynlendirilmesi, ihracat bilincinin gelitirilmesi ve ihracat saysnn arttrlabilmesi iin GEME tarafndan rehberlik hizmeti sunulmaktadr.

KOBlerin sermaye piyasas aralarndan yeterince yararlanp, finansman salayabilmeleri amacyla almalar balatlmtr: Bata KOBler olmak zere, tm sektrlerde gelime ve byme potansiyeline sahip iletmelerin sermaye piyasalarndan fon salamalarna imkan tanmak zere sermaye piyasas aralarnn arac kurulular vastasyla alm ve satmnn yaplaca borsa d tekilatlanm piyasalarn kurulu ve faaliyet esaslarn belirlemek amacyla 18.03.2005 tarihinde Borsa D Tekilatlanm Menkul Kymetler Piyasalarnn Kurulu ve alma Esaslar Hakknda Ynetmelik yaymlanmtr. KOB'lerce ihra edilen hisse senetlerinin ilem grecei Gelien letmeler Piyasalar A..nin (KOB Piyasas) Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birliinin

koordinasyonunda yrtlen Kurucu irket kurulu almalar tamamlanm olup, irket 30.12.2005 tarihi itibaryla tzel kiilik kazanmtr. irketin bir yl iinde SPKdan faaliyet iznini alarak ilemlere balayaca Trkiye

47

Sermaye Piyasalar Arac Kurulular Birlii Bakan tarafndan ifade edilmitir.10

Kk ve Orta lekli letmelerin (KOB), Sermaye Piyasasndan kaynak temin edebilmeleri amac ile IMKB bnyesinde Ulusal Pazar artlarn salayamayan irketler iin kinci Ulusal Pazar kurulmu bulunmaktadr. kinci Ulusal Pazarda ilem grmek iin aranan artlar Ulusal Pazarda ilem grmek iin aranan artlara gre daha esnek olarak dzenlenmitir. rnein bir irketin (KOBnin) Ulusal Pazarda ilem grebilmesi iin minimum 12 Milyon YTL z sermayeye sahip olmas, son iki yl vergi ncesi kar etmi olmas gerekmekte iken, kinci Ulusal Pazarda ilem grecek KOBlerde bu artlar aranmamaktadr.

Teknoloji (bilgisayar, Internet, high-tech, iletiim) alanlarnda faaliyette bulunan ve hzl byme potansiyeli gsteren ancak yeni kurulmas nedeniyle Ulusal ve kinci Ulusal Pazarlarda ilem grme artlarna henz ulamam olan irketlere ynelik olarak Yeni Ekonomi Pazar kurulmutur.

KOBlerin Bankalardan

kulland kredilere verdii garanti/kefaletlerle

teminat salayan Kredi Garanti Fonu letme ve Aratrma A.., 1991 ylnda kurulmutur. Kamuya yararl faaliyet gsteren KGF, Kurumlar Vergisinden muaf olup, ilemleri Katma Deer Vergisi ve Damga Vergisinden istisna edilmitir. KOB Borsasnn Kurulu almalar Tamamland., http://www.kobitek.com/news.php?id=119. 26.01.2006
10

48

Trkiye Halk Bankas A., Eximbank, Kalknma Bankalar (Trkiye Kalknma Bankas vb.), Dnya Bankas ve KGF tarafndan KOBlere finansman destei verilmektedir.

3143 sayl Sanayi ve Ticaret Bakanl Kurulu Kanununun 11. maddesi, 15/04/2000 tarih ve 24021 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 4562 sayl Organize Sanayi Blgeleri (OSB) Kanunu, 01/04/2002 tarih ve 24713 sayl Resmi Gazetede yaymlanan OSB Uygulama Ynetmelii uyarnca Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan Bakanlk Btesine konan ve Maliye Bakanl tarafndan tahsis edilen denekler kullanlarak sanayinin disipline edilmesi ve zellikle az gelimi yrelerde gelitirilmesi, retimde verimliliin ve kar artnn salanmas, evre kirliliinin kontrol altna alnmas ve eitim ihtiyacnn karlanmas amacyla Organize Sanayi Blgeleri (OSB) ve Kk Sanayi Sitelerinin (KSS) yapm hizmetleri, etd ve kamulatrma hizmetleri desteklenmekte ve KSS Kooperatiflerine dk faizli uzun vadeli zel kredi, OSBlerin ise alt yap inaat iin kredi destei verilmektedir.

Kk ve orta lekli iletmelerin yeni ve ileri teknolojilere uyumunu salayacak AR-GE faaliyetlerinin, daha etkin bir niversite, aratrma kurum ve kurulular ile sanayi ibirliini salayacak ortamlar olan Teknoloji Gelitirme Blgeleri araclyla tevik edilmesi amacyla 6 Temmuz 2001 tarihinde yrrle giren 4691 sayl Teknoloji Gelitirme Blgeleri Kanunu karlm olup, bu kanun kapsamnda yatrmclara eitli destek ve

49

muafiyetler salanmaktadr. Yasann uygulamaya girmesi ile 17 adet Teknoloji Gelitirme Blgesi kurulmutur ve bu blgelerde bulunan iletmelerin tamam KOB leinde olup, zellikle biliim, savunma sanayi ve elektronik sektrnde faaliyet gstermektedirler.

Tbitak, TTGV, Trk Patent Enstits (TPE) tarafndan AR-GE destei, Milli Prodktivite Merkezi tarafndan KOBlerin verimliliklerinin

arttrlmas iin danmanlk ve eitim hizmetleri verilmektedir.

Yatrmlar tevik etmek, yurt dnda alan Trk iilerinin tasarruflarn Trkiye'de yatrma ynlendirmek ve yabanc sermaye giriinin artrlmasn salamak amacyla kurulacak Endstri Blgelerinin kurulmas hakkndaki 4737 sayl kanun 22.06.2004 tarih ve 5195 sayl Endstri Blgeleri Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakkndaki Kanunla deitirilmitir.

Endstri blgelerinin tzel kiilikleri, belirlenmi baz vergi ve giderlerden muaftr.

26.11.1996 tarih ve 22859 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Tebli ile ayn retim alanndaki kk ve orta boy iletmelerin, ihracata ynelik olarak bir organizasyon altnda toplanarak dnya pazarlarna almalarn, d ticarette uzmanlamalarn ve bu ekilde daha etkin faaliyet gstermelerini amalayan Sektrel D Ticaret irketlerinin kurulmasna balanm ve 16.04.2005 tarih ve 25788 sayl resmi gazetede 2004/4 Sayl Sektrel D Ticaret irketleri

50

Statsne

likin

Tebli'de

Deiiklik

Yaplmasna

Dair

Tebli

yaymlanmtr.

Yatrmlarn ve stihdamn Tevikine Ynelik 5084 ve 5350 Sayl Kanunlar erevesinde Gelir Vergisi Stopaj Teviki, Sigorta Primi veren Destei Teviki, Bedelsiz Arsa ve Arazi Temini, Enerji Destei gibi avantajlar getiren blgesel destekler salanmaktadr. Trkiye Cumhuriyeti ve AB Komisyonu arasnda yaplan anlama uyarnca 26 blgede AB Kaynakl, hibe eklinde, temel amac KOBleri glendirmeye ynelik destekleri ieren blgesel kalknma programlar balatlmtr.

Trkiyede meslek eitiminin geliimine katkda bulunmak ve kk sanayiye destek olmak zere kamu yararna kurulan ve eitimle ilgili tm taraflar Ynetim Kurulu ats altnda toplayan Mesleki Eitim ve Kk Sanayi Destekleme (MEKSA) Vakfnca eitim projeleri hazrlanmakta, renci ve kursiyerlere mesleki eitim verilmekte ve sivil toplum rgtlerinin de mesleki eitim sisteminin iinde yer almalar salanmaktadr.

51

KNC BLM KOB FNANSMANI

I. KOBlerin Finansman Sorunu

1.1. Genel Deerlendirme

Ekonomik birimler olarak KOBler de, parasal (mali) kayglar ve kstlar bnyelerinde barndrrlar. Kurulu aamasndan, iletme faaliyeti sresince srekli en nemli kst olarak parasal durum gzetilmek durumundadr. nk, mali bir sonucu olmayan faaliyet ve kararlar yok denecek kadar azdr. Dolayl veya dolaysz, genelde tm iletme faaliyet ve kararlarnn mali sonular olmaktadr.

letme faaliyetlerinin mali zellii nedeniyle, tm iletme sorunlarn finansman sorunu ile ilikilendirmek mmkndr. Ancak, finansman sorunu, muhtemel faaliyetlerin finansman iin sonsuz kaynaklara sahip olunmamas olarak deil, fizibil (ekonomik) faaliyet ve kararlar iin gerekli mali kaynaklarn uygun koullarda (maliyet, zaman, vb.) temin edilememesi eklinde anlalmaldr. Tersi bir durum olan mali kaynan israf ile sonulanabilecek herhangi bir mali transfer istei, finansman sorunu olarak alglanmamaldr. Finansman sorununu paraya olan ihtiya eklinde sonsuzlatrmaktan kanlmaldr. Gerekten sorun bu ekilde alglandnda rasyonel bir zmden de uzaklalmaktadr.

52

KOB finansman sorunu ise, bu iletmelerin karakteristik zellikleri nedeniyle finansman olanaklarna ulamada, byk firmalar ile karlatrldnda sahip olduklar dezavantajlar ile ilgilidir. KOBler, genelde daha kk, faaliyetlerindeki belirsizlikler fazla, kaynaklar snrl ancak karllk potansiyeli yksek olan iletmelerdir.

KOBler, yeniliki doalar gerei faaliyetlerinde ok fazla belirsizlik barndrrlar. rnein, Almanya gibi gelimi bir ekonomide bile, yeni kurulan iletmelerin % 80i ilk 5 yl iinde faaliyetlerine son vermek durumunda kalmaktadr. Tadklar yksek riskler, KOBleri bankalar gibi muhafazakar kredi kurulular iin cazip mteri grubu olmaktan uzaklatrmaktadr.

zellikle kurulu aamasnda KOBlerin deerlilii, mali verilerinde deil beeri sermayelerinde (giriimci yetenei) ifadesini bulmaktadr. Formel bir ekilde raporlanamayan varlklarn, profesyonel kredi kurulular nezdinde kabul grmesi ise son derece gtr. ou zaman kredi kurulular, bu ekil bir deerlendirme yeteneinden, hem organizasyon hem de teknik kapasite olarak yoksundurlar.

Kurumsallama eksikleri nedeniyle, KOBlerin sermaye piyasalarnda, hisse senedi satyla finansman salamalar da son derece gtr. Dnyadaki belli bal menkul kymet borsalarna bakldnda, bu piyasalarn genelde byk firmalara ynelik faaliyet yrttkleri grlmektedir. Mevcut dzenleme ekilleri ve barndrdklar sk brokratik kurallar (kayt, ilan, raporlama, yelik ilemleri ve bunlara ilikin maliyetler) sermaye piyasas olanaklarn, KOB finansman asndan karl olmaktan karmaktadr.

53

1.2. Trkiyede KOB Finansman Sorunu

Trkiyede genel olarak bir KOB finansman sorunundan sz edilmekte ancak sorun, bir toplum kesiminin transfer talebinin tesinde detaylandrlamamaktadr. Bu konudaki istatistiki veriler de son derece snrldr. Finansman kstnn KOBlerin retim dzeylerini nasl drd veya ekstra finansman kaynan absorbe edebilecek iletme kaynaklarnn yeterlilii konular net olarak aklanamamaktadr.

Trkiye statistik Kurumunun (TK) yaynlad malat Sanayi Aylk Eilim Anketi sonularna gre, Tam Kapasite ile almama nedeni olarak Mali mkanszlk seeneinin 2005in ilk 10 aylk ortalamas % 3,4 iken, Talep

Yetersizlii (i ve d Pazar toplam) seeneinin arl ise %70,2dir11. Ancak, daha nce de bahsedildii zere, iletmeye ilikin tm sorunlarn bir ekilde

finansman boyutu bulunduundan, talep yetersizliinin almasna ynelik abalarn (pazarlama, rekabet, ihracat, yetimi personel vb) en nemli belirleyicisi yine finansman imkanlar olacaktr.

Zaman zaman iletme sahip veya sahiplerinin lks saylabilecek tketim imkanlar iin ihtiya hissedilen mali kaynak yetersizlii de KOB finansman sorunu ile ilikilendirilebilmektedir.

DE (TK), 2005 Yl Ekim Ay malat Sanayiinde Eilimler. malat Sanayi Aylk Eilim Anketi, 2005

11

54

Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas

tarafndan derlenen 8.007 reel sektr

firmasnn 2002 yl bilano verileri kullanlarak hesaplanan reel sektr finansman kaynaklarnn dalm tablo 7de gsterilmitir.12 Buna gre reel sektr kaynak yapsnn en nemli bileenini % 38lik payla zkaynaklar (ortaklar ve itirakler dahil) oluturmaktadr. Mali kesimin katks % 27,6lk payla 2. srada yer almaktadr.

lkemizdeki yetersiz sermaye birikiminin ve KOBlerin otofinansman (faaliyetleri sonucu zkaynak) yeteneklerinin son derece snrl olduu dnldnde, en

nemli kaynak kaleminin zayfl daha iyi anlalmaktadr.

Tablo deerleri, giriimciliin, kendi parasndan ok bakasnn parasn iletme sanat olmas gerektii anlay ile de badamamaktadr. Bu konuda, gereken yeteneklerin varlndan ok maddi imkanlarn belirleyici olduu grlmektedir. Tablo 7: Finansman Kaynaklarnn Dalm Kaynak zkaynak Mali Sistem Ticari Hayat Dier Kesimler Ortak ve tirakler % Dalm 33.6% 27.6% 19.2% 15.6% 4.0%

12

Trkan, Ercan, Trk Ekonomisinde Makro Kredi Kanal: lek ve Kalite Asndan Bir Deerlendirme. TCMB Yayn, Kasm 2004, S.6

55

lkemizde, KOBlerin Menkul Kymet borsalarnda yer alamamalar, risk sermayesi gibi gelimi KOB finansman tekniklerinin gelimemi olmas ve dier alternatif finansman olanaklarnn (leasing, faktoring, forfaiting) snrl olmas nedeniyle, mevcut paylarnn dklne ramen, banka kredileri KOB finansman iin belirleyici enstrman olmaya devam etmektedir.

Trkiyede KOB kredilerinin, kredi piyasasndaki arln tam olarak tespit etmek birka nedenden dolay gtr:

Birincisi, resmi raporlamalarla ilgilidir. Konu ile ilgili raporlamalarda (BDDK, TBB, TCMB, DE (TK) KOB kredileri ayr bir balk olarak grlmediinden, eitli varsaymlar altnda hesaplamalar yaplmaktadr. Bazen, Halk Bankasnn ihtisas kredileri, toplam KOB kredileri olarak deerlendirilmekte, bazen de, sektrn toplam nakdi kredi tutarlarndan tketici kredileri, kredi kart, mali kurulu kredileri vb, KOBlerle pek ilikilendirilmeyen tutarlarn dlmesi yoluyla

hesaplanmaktadr.

kincisi, KOBlerde iletme sahibinin, iletme ile zdelemesi nedeniyle, alnan kredinin, formel dzenlemelerin tesinde gerekte farkl amalarla

kullanlabilmesidir. Formel ilemlerde tketici kredisi olarak grlen bir kredi, iletmede kullanlabildii gibi, iletme kredisi olarak grlen kredi de kiisel ihtiyalar iin kullanlabilmektedir.

56

Trkiye de, KOBlerin bankaclk kesiminden kullandklar kredi tutarlar her trl hesaplamann tesinde % 10u bulamamakta, hesaplama farkllna gre bu oran bazen % 3e kadar da debilmektedir.

Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumunun, Basel IInin, lkemiz iin muhtemel uygulama sonularn grmek amacyla, en byk 23 bankann katlm ile Temmuz/2003te yapt Saysal Etki almas (QISTR) sonularna gre; Basel IInin KOB tanmna uyan iletmelerin, ilgili bankalarn nakdi kredilerinden aldklar pay % 18,6, kullandrlan toplam kredilerden aldklar pay ise % 8,8 olarak hesaplanmtr.

Orta Karadeniz blgesinde KOBlerle ilgili yaplan bir anket almasnda13, katlmc iletmelerce, kredi temini KOBlerin en nemli sorunu olarak belirtilmitir. Yine ayn anket almasna gre, borlarnn, alacaklarndan daha byk olduunu belirten KOBlerin oran %5,6 iken, katlmclarn %63 alacaklarnn borlarndan daha fazla olduunu yani net finansman salayc durumda olduklarn belirtmilerdir.

stihdam ve katma deerdeki paylar ile karlatrldnda lkemizdeki KOBlerin, banka kredilerinden hak ettikleri pay alamadklar grlmektedir. KOBlerin ekonomik katklarnn, Trkiye ile benzerlik gsterdii bir ok lkede bu oran %

13

Yrk, Nevin, Ban nsal, KOBlerin Finansman Sorunlar ve Finansman Sorunlarnn Kaynaklarnn Belirlenmesine Ynelik Uygulama. Gazi Kitabevi, Ankara, 2003, S.96

57

40larn zerindedir. rnein, ABDde %43, Almanyada %35, Japonyada %50 ve Fransada %48dir.14

Kii bana den milli gelirin dk olmas ve lkemizdeki KOBlerin genel yapsnn gelimi ekonomilerdeki benzerlerinden daha kk olmas nedeniyle, Trkiyedeki KOBlerin d finansman olanaklarnn gelitirilmesi gerei daha da nem kazanmaktadr.

KOBlerin, kredi olanaklarndan yeteri kadar yararlanamama nedenleri aada 3 ana balk altnda ve zellikle son ekonomik gelimeler nda aklanmaya allmtr.

1.2.1. Genel Ekonomiden Kaynaklanan Sorunlar

1.2.1.1. stikrarszlk

Trkiye ekonomisinin yksek byme potansiyeline ramen, istikrarsz bir sre izledii grlmektedir. 80li yllar sonras da alma ve piyasa ekonomisi konusundaki gelimeler, ekonominin krlganln artrm, bu srete nispeten makul bir ortalama byme oran ( % 4) yakalanmasna ramen, yllar baznda ok farkl byme (klme) oranlar yaanm, dnem dnem ekonomik krizler ile karlalmtr.

14

KOBlerin Ekonomideki Pay Byk, Bankaclkta Kk.KOB Giriim Dergisi, Mays 2005, S.16

58

stikrarsz ekonomik ortam, doas gerei daha fazla risk barndran KOBlerin riskliliini artrm, KOBler bankalar asndan istenilen mteri grubu olmaktan oka uzaklamlardr. rnein, 2001 ekonomik krizini izleyen dnemde, bankalarn zel sektre kullandrdklar krediler %15 orannda azalmtr.15

Uygulanan istikrar programlarnn, olumlu etkisinin grld 2002 ve sonras dnemde, genel kredi hacmi ile beraber KOB kredilerinin de artt grlmektedir.

1.2.1.2. Yetersiz Fonlar

Trkiyede kii bana den gelir miktarnn dkl, toplam tasarruflarn da yeterli dzeylere ulamasn engellemitir. Yetersiz fonlar ile birlikte mali disiplinin salanamamas, kamu aklarn bytm, aklarn borlanma ile finansman, zel fonlarn kamu tarafndan kullanlmasna ve zel sektre kullandrlacak fonlarn klmesine ve maliyetlerinin artmasna neden olmutur (Crowding Out etkisi).

Devletin mevcut fonlarn ounu kullanma talebi, hem zel kullanma kalan fon miktarn azaltm, hem de fon maliyetlerini arttrmtr. 1980 ylnda bankaclk sektrnn toplam aktifleri iindeki pay %6 olan Devlet Borlanma Senetleri (Menkul Kymetler Czdan), aadaki grafikte (Grafik 3) grld zere, srekli artarak 2001 ylnda %35 oranna ve 2003 ylnda % 42,3 ile tepe noktasna ulam, uygulanan ekonomik program ile de dme eilimine girmitir. Grafikte ayrca,

OECD, Small and Medium- Sized Enterprises in Turkey. Issues and Policies. OECD Publications, 2004

15

59

zellikle 1980-2001 dnemi iin krediler (reel sektr) ile DBS (devlet) paylarnn ters bir korelasyon iinde gelitikleri grlmektedir. Grafik 3: Toplam Bankaclk Aktifleri inde Kredi ve Menkul Kymet Oranlar
60 50 40 30 19.9 20 10 0 1980 1990 1995 1999 2001 2002 2003 2004 2005 6.4 10.3 10.6 17.2 53.7 47.0 42.5 40.5 30.1 35.2 24.7 27.6 42.8 40.4 33.4 39.8 38.1

Menkul Kymetler /T.Aktif

Krediler/T.Aktif

Kaynak: BDDK, TBB

Bankalar kredilendirmede, tadklar riskler ve maliyet avantajlar nedeniyle, devleti zel mterilere zellikle KOBlere tercih etmilerdir. Bu dnemde bankalarn topladklar fonlarn byk ounluunu, daha dk risklilik dzeyi ile devlete kullandrdklar ve KOBleri finanse etmede pek gnll davranmadklar grlmektedir.

Son dnemlerde, uygulanan istikrar programlarnn da etkisi ile salanan bte disiplini sonrasnda, kamunun azalan borlanma gereksinimine paralel olarak, bankalarn daha cazip zel kredi paketleri gelitirdikleri, bu anlamda bir ok zel ve

60

kamu bankasnn KOBlere ynelik kredi programlar uygulamaya soktuklar grlmektedir.

1.2.1.3. Yksek Reel Faiz

Zaman zaman bte aklarnn parasallatrlmasnn (Merkez Bankas kaynaklarnn kullanlmas) ve baz kamu mal ve hizmetlerine yaplan yksek zamlarn neden olduu enflasyonist ortam ve belirsizliklerin yaratt riskler, yksek reel faiz oranlarn beraberinde getirmitir.

Reel faiz oranlarnn ykseklii, kredileri, normal yatrmlar iin talep edilebilir olmaktan karmtr. Gerekten bu dnemde, ancak ok riskli speklatif yatrmlar iin mevcut kredi maliyetleri ile karl allabilinmekteydi. 2001 ekonomik krizinin ardndan, bir nceki yl sonunda % 11,5 olan Takipteki Krediler/Krediler rasyosu 2001 sonu itibariyle % 35,4e ykselmitir. Mevcut kredilerin byk bir ksmnn sorunlu hale gelmesi bu risklilii gstermesi asndan nemlidir.

Son dnemde ekonomide yaanan gelimelere paralel olarak, kredi faiz oranlar azalarak kredi talebi ve hacmi bym, bankaclk sektrnn Takipteki Alacaklar (brt)/Toplam krediler oran srekli bir iyileme gstermitir (2002 ylnda %20, 2003 ylnda %13, 2004 ylnda %6 ve 2005 ylnda %5). Sz konusu gelimeler, yukarda bahsedilen olumsuzluu tersi ile kantlamaktadr.

61

1.2.2. Bankaclk Sektrnden Kaynaklanan Sorunlar

1.2.2.1. Zayf Sektr Yaps

Yetersiz kamu denetiminin de etkisi ile, Trk Bankaclk sektr uzunca bir dnem, zkaynak yetersizliinin yannda, ciddi boyutlarda faiz ve kur riski ile faaliyetlerini srdrmekteydi.

2000lerin banda, uygulanan istikrar program ile birlikte yeniden yaplandrlan sektrde, genelde ynetim zaaflar nedeniyle bir ok bankann negatif zkaynak yaps ile alt tespit edilmitir.

Bu dnemde meydana gelen ekonomik krizler, tanan risklerin realize olmasna neden olmu ve 19992002 dneminde 20ye yakn bankann tasfiyesi ile sonulanmtr. Kriz ile birlikte, ncelikli olarak ele alnan konulardan bir tanesi finansal sistemin daha iler hale getirilmesini teminen, en nemli bileen (Finansal sistemin yaklak %90nndan fazlas) olan bankaclk sektrnn yeniden yaplandrlmas ncelikli olarak ele alnmtr. Bu amala, sektrn salkl ilemesini tehdit eden bankalar tasfiye edilmi, kalanlarn da sermaye ve ynetim yaplarnn iyiletirilmesine ynelik yeni Basel dzenlemeleri paralelinde politikalar gelitirilmitir. Kriz ncesi 80 olan banka says, 2005 sonu itibaryla 47ye dmtr.

62

1.2.2.2. Grup Bankacl

1980 sonras Trkiye zel Bankaclnn geliimi holding bankacl eklinde olmutur. Bu dnemde belli bir bykle ulam btn sermaye gruplarnn bir veya birka bankas olduu grlmektedir.

Genelde grup irketlerinin finansman ihtiyacna ynelik konumlandrlan bankalar, topladklar fonlarn ounluunu, mevzuat dzenlemelerinde ngrlen yasal snrlar da aarak ait olduklar grup irketlerine kullandrmlardr. 2000 yl iin yaplan hesaplamalarda, grup kredilerinin, banka zkaynaklarna oran %75 olarak hesaplanmtr. Mevcut dzenlemeler nda orann 2007 yl iin %25 olarak uygulanmas ngrlmektedir.16 Gl ve etkin bir denetim otoritesinin eksiklii de bu duruma uygun ortam hazrlamtr.

1.2.2.3. Sbvansiyon Uygulamalar

2001 ekonomik krizine kadar, devletin KOBleri desteklemesi sbvansiyon uygulamalar eklinde olmutur. Bazen dorudan bazen de devlet bankalar (sanayi KOBleri iin Halk Bankas, tarmsal iletmeler iin Ziraat Bankas) kanalyla, yaplan destekler, fon maliyetlerinin ok altndaki faiz oranlar ile alan krediler eklinde olmutur.

16

Trkan, Ercan, a.g.e, S.20

63

Uygulanan faiz oranlarnn piyasa koullarnda olumamas, zel bankalarn bu piyasadan uzak durmalarna neden olmu, piyasa tamamen kamuya terkedilmitir. Bu dnemde kk tarmsal iletmelere kullandrlan kredilerin tamam, Ziraat Bankasnca, tarm d kk iletme kredilerinin tamamna yakn ise Halk Bankasnca kullandrlmtr.

2001 Krizi ile beraber, destekleme faaliyetlerinden kaynaklanan zararlarn ad geen kamu bankalarnn mali yaplarn bozduu, sektrn krlganln artrd grlm ve politikann srdrlemezlii anlalmtr.

Kriz sonras, yeni destekleme politikalar ile beraber, rekabeti bir zellik kazanan KOB kredileri, bu piyasadan uzun sre uzak kalmalar sonucu tecrbesizlikleri ile beraber zel bankalarn da ilgisini ekmeye balamtr. Bu konuda zel ve kamu bankalar arasnda tecrbe ve bilgi paylam, zel bankalarn sz konusu piyasalara snma srecini hzlandracaktr.

1.2.3. KOBlerin Yapsndan Kaynaklanan Sorunlar

1.2.3.1. Kayt Sistemi

DPT aratrmalarna gre, lkemizdeki her 100 YTLnin 66s ve her 100 alann 46s kayt d olarak gereklemektedir.17 Sadece KOB faaliyetlerinin

Trkiye Bankalar Birlii, Risk Ynetimi ve Basel IInin KOBlere Etkileri. Yayn No: 238, Eyll 2005, S.15

17

64

deerlendirilmesi durumunda kaytdln boyutlarnn artaca ve mevcut kaytlarn uluslararas standartlarda olmad grlecektir. Trkiyedeki KOBlerin incelendii, 2004 tarihli OECD raporunda KOB faaliyetlerinin yaklak %50sinin kayt d olduu tahmin edilmektedir.

Kayt dzenindeki bu eksikler, KOBlerin bankalarla salkl kredi ilikisi kurmalarn engellemitir. nmzdeki srete Basel II uygulamalar erevesinde sorunun daha da nem kazanaca bilinmektedir.

1.2.3.2. letme Kkl

KOBler grece kk iletmelerdir. Bu nedenle kendileri ile ilikilendirilebilecek kredi miktarlar da dk olmaktadr. Ancak kredi kurulular asndan, kredi ilem maliyetleri genelde kredi boyutundan bamsz olumaktadr. Bu nedenle dk montanl kredilerde grece yksek ilem maliyeti olumakta, kredinin geri demesinin sorunsuz gereklemesi halinde bile, ilem kredi veren kurulu asndan karl olmayabilmektedir.

2003 yl verileri ile banka kredilerinin konsantrasyonuna bakldnda, iki ulu bir kutuplama olduu grlmektedir. Byk montanl kredi kullanan 12 bin mterinin toplam kredi hacminin % 61ine sahip olduu, buna karlk dier kutupta 50 milyar ve altnda kk montanl kredi kullanan 19 milyon kiinin ise kredi pastasndan % 29 orannda pay ald gzlenmektedir.18

18

Trkan, Ercan, a.g.e, S.20

65

Trkiyedeki iletmelerin, ABD, AB vb. gelimi ekonomilerin KOBleri ile karlatrldnda, ok daha kk boyutlarda kaldklar grlmektedir. Bu durum konunun lkemiz asndan nemli bir sorun olduunu gstermektedir. Ayrca reel faizlerin hzla makul seviyelere indii gnmzde, ilem maliyetlerine ilikin kredi kurulularnn deerlendirmeleri daha da nem kazanacaktr. lkemizde kk iletme kredilerinin kooperatif ve/veya birlikler aracl ile kullandrlmas uzun dnemdir var olan bir uygulamadr.

1.2.3.3. Geleneksel Yap

Toplumumuzun geleneksel yaps ve gemiteki kt uygulama sonular nedeniyle, faizle borlanma, zellikle baz yre ve toplum kesimlerinde pek ho karlanmamaktadr. KOBler arasnda da yaygn olan bu olumsuz bak as, KOBleri banka kredilerinden uzak tutmu, faaliyetlerini daha ok z kaynaklar ile srdrmelerine neden olmutur.

66

1.2.3.4. Bilgi Eksikli

KOBlerin yetimi eleman istihdamnda yaadklar skntlar, zellikle, finansman konularnda kendini gstermektedir. Finansman imkan ve teknikleri zel bir ihtisas konusudur ve bu konunun mutlaka yetkin kiilerce yrtlmesi gerekmektedir.

lkemizdeki KOBlerin genel yapsn byk oranda yansttn dndmz anket almasna19 gre, katlmc firmalarn %82sinde finans yneticisi, %76snda finansman blm bulunmamakta, finans yneticilerinin %61den fazlas lise ve daha az eitimli kiilerden olumaktadr.

Yeni gelitirilen ve cazip artlar tayan eitli ulusal ve uluslararas finansman imkanlarndan bilgi eksiklii nedeniyle yararlanlamamakta ve mevcut kredi ilikilerinin srdrlmesinde de sorunlar yaanabilmektedir.

1.2.3.5. Teminat Sorunu

KOBlerin yetersiz kredi kullanm nedenlerinden bir tanesi de teminat sorunudur. Sz edilen anket 20 almasnda kredi kullanmayan katlmclar, kredi kullanmama nedeni olarak teminat artlar ar, formaliteler fazladr seeneini 1. neden olarak iaretlemilerdir (%39,8).

19 20

Yrk, Nevin, Ban nsal, a.g.e, S.105 Yrk, Nevin, Ban nsal, a.g.e, S.106

67

Bankalarn geleneksel teminat politikasnn likit (mevduat, hazine bonosu, devlet tahvili) ve gayrimenkul varlklara dayal olmas, KOBler asndan sorun tekil etmektedir. Snrl kaynaklarla kurulan KOB iletmeciliinde, retim etkinliine direkt etkisi olmayan bina, arsa ve arazi gibi maddi duran varlklar fazla yer almamaktadr. KOBler kaynaklarn, dorudan retim faaliyetine ynelik ilemlere ayrma eilimindedir. Ancak, kredi kurulular asndan, retim makineleri ile ticari iletme rehninin teminat deerlilii yksek deildir.

Bir ok kredi szlemesinde, sorun iletme sahip ya da sahiplerinin kiisel mal varlklarnn teminat olarak gsterilmesi ile giderilmeye allmaktadr. Bu uygulamalar ise, iletme ile ilgisi bulunmayan kiisel varlklarn yitirilmesi gibi istenmeyen sosyal sonular dourabilmektedir.

zellikle ilk kurulum aamasnda, finansman desteinin karl bir maddi varlktan ok ekonomik baars belirsiz olan yeni bir fikir veya projedir. Proje ticari olarak iyi planlanm olsa bile, bankalarda proje deerlendirmeye ynelik birim ve teknik eleman yetersizlii nedeniyle kredibil grnmeyebilmektedir.

Tezin zel konusu olmas nedeniyle teminat sorunu ileride daha detayl ele alnarak alternatif zm yollar zerinde durulacaktr.

68

II. KOBlerin Finansman Sorununun zmne Ynelik Alternatifler

2.1. KOBlerin Bankalar Yoluyla Finansman

Trkiyede KOBlerin tm iletmeler ierisindeki, toplam istihdamdaki ve katma deer yaratmadaki paylar Avrupa, Amerika ve Japonyadaki rakamlardan ok uzak olmamasna ramen, toplam krediler ierisindeki pay dk olup, yaklak yzde 10 civarndadr. Bu oran ABDde yzde 42, Japonyada yzde 50, ngilterede yzde 27, Fransada yzde 48, Almanyada ise yzde 35tir.21 Son yllarda Trkiye ekonomisindeki gelimeler sonucunda kamu kesiminin kaynak ihtiyacnn azalmas ve rekabetin artmasyla bankalarn KOBlere ilgisi artm ve sz konusu iletmelere ynelik rn ve hizmetleri eitlenmitir. Bu koullar altnda riski tabana yayarak bymenin bireysel bankaclk ve KOBlere ynelerek salanabileceinin bilincine varan bankalar nmzdeki dnemlerde KOB kredilerine daha da fazla arlk vereceklerdir.

Aada baz bankalarn KOBlere sunduklar rn ve hizmetlere ksaca deinilecektir: 2.1.1. Devlet Kaynann Kullandrlmasna Araclk Eden Bankalar

KOBlerin desteklenmesi iin devlet btesinden kaynak ayrlmakta, sz konusu devlet kayna yatrm, iletme ve ihracatn finansman iin grevlendirilmi

21

KOBlerin Ekonomideki Pay Byk, Bankaclkta Kk.KOB Giriim Dergisi, Mays 2005, S.16

69

bankalar araclyla kullandrlmaktadr. Devlet btesinden ayrlan pay yatrm ve iletme kredisi iin KOB Yatrm Tevik Belgesi alan ve anonim irket statsnde olan irketler iin Trkiye Kalknma Bankas, dier iletmeler iin ise Halk Bankas araclyla krediye dntrlmektedir. KOSGEB desteiyle salanan yatrm ve iletme kredilerinin kullandrmnda ise Vakfbank araclk etmektedir. hracatn finansman amacyla kullandrlan devlet kaynakl destekli ihracat ihracat kredilerinin kredilerinin

kullandrlmasna

Eximbank,

KOSGEB

kullandrlmasna ise Ziraat Bankas, Halkbank ve Vakfbank araclk etmektedir.

Halk Bankas A..: Esnaf-sanatkar ve KOBlerin yan sra retim, yatrm ve istihdamn artna katkda bulunan tm giriimcileri farkl sektrlerde destekleyen Halk Bankas KOB Bankaclnda ihtisaslam olup KOBlere ynelik Sanayi, Kooperatif ve Fon Kaynakl krediler sunmaktadr.

Trkiye Vakflar Bankas T.A.O.: Banka kredilendirilmesi dnlen sektrlere uygun kredi paketleri sunmaktadr. Genel olarak imalat sanayi, tarm, ulam, hizmet ve turizm sektrnde faaliyet gsteren imalat ve ihracat irketler

kredilendirilmektedir. Sanayi ve Ticaret Odalar ile imzalanan protokoller kapsamnda oda yelerine eitli krediler kullandrmasnn yan sra, KOSGEB destekli KOB kredileri (en son KOSGEB sfr faizli stihdam Destekleme Kredisi kullandrlmaya balanmtr.), AYB, Avrupa Konseyi Kalknma Bankas v.b. kaynakl orta ve uzun vadeli zel proje kredileri ile eitli sektrdeki KOBlere ynelik krediler sunmaktadr.

70

Ziraat Bankas A..: lkemizde ihracatn arttrlmas, uluslararas dzeyde rekabet gcnn iyiletirilmesi ve istihdam imkan yaratlabilmesi amacyla KOSGEB ile Banka arasndaki protokol kapsamnda KOB hracat Destekleme Kredisi ile KOBlere ynelik Kk letme Kredileri (KK) kullandrlmaktadr.

Trkiye Kalknma Bankas A..: Kk ve Orta lekli letmelerin Yatrmlarnda Devlet Yardmlar Hakknda 21 Aralk 2000 Tarih ve 2000/1822 Sayl Bakanlar Kurulu Karar kapsamndaki turizm, eitim, salk ve tarmsal sanayi sektrlerinde faaliyet gsteren A.. statsndeki KOBlerin yatrm tevik belgesi dzenlenmesi ve kredilendirme ilemleri yrtlmektedir.

Trkiye hracat Kredi Bankas A.. (Trk Eximbank): malat sanayi alannda faaliyette bulunan ve 1 ila 200 arasnda ii istihdam ettiini SSK kaytlar ile belgeleyen (SSK son 3 aylk bildirgeler ile), arsa ve bina hari mevcut sabit sermaye tutar, son takvim yl bilano net deeri itibariyle 2 milyon ABD Dolar karl YTL'yi amayan Kk ve Orta Boy letmelere (KOB), ihracat taahhd karlnda ve mallarn serbest dvizle ihra edilmesi koulu ile YTL ve Dviz olmak zere ksa vadeli hracata Hazrlk kredileri kullandrlmaktadr.

71

Kalknma ve Yatrm Bankalar

Trk Eximbank ve Trkiye Kalknma Bankas A.. kredilerine Devlet Kaynann Kullandrlmasna Araclk Eden Bankalar ksmnda deinildiinden bu blmde Trkiye Snai Kalknma Bankasnn KOBlere ynelik kredilerinden

bahsedilecektir.

Trkiye Snai Kalknma Bankas (TSKB): TSKBnin zel sektre salamakta olduu krediler, "yatrm" anlay ile orta ve uzun vadelerde younlamtr. Bu tr kredilerin salad uzun dnemli iliki nedeniyle, mterilerle kurulan yakn ibirliinin yan sra, hizmet verilen firmalarn kapsaml analizinin yaplmas da katma deer yaratmaktadr. Krediler proje esasna gre verilmekte; ekonomik, teknik, mali ve ynetimsel adan mhendis, iktisat ve mali analistlerden oluan proje deerlendirme ekibi tarafndan deerlendirilmektedir. Avrupa Yatrm Bankas, Avrupa Konseyi Kalknma Bankas, Alman Kalknma Bankas, Japon Kalknma Bankas gibi uluslararas kurululardan salad KOB kredileri ticari bankalar ve finansal kiralama kurulular araclyla kullandrmaktadr.

2.1.2. zel Bankalar

Trkiye Garanti Bankas A..: Garanti Bankas 1997 ylndan sonra KOBlere arlk vermeye balam ve 2005 ylnda da KOB Bankacl ad altnda KOBlere verdii hizmetleri arttrmtr. 2004 ylnda balatt Garantili Nakit daresi Programn (GAN) 2006 ylnda yeni versiyonuyla sunmay planlamaktadr. Farkl

72

sektrlerde faaliyet gsteren iletmelere ynelik farkl rn ve hizmet paketleri sunmaktadr. (letme Bankacl Hizmet Paketi, Eczane Paketi, Tarm Paketi). Ayrca Banka KOBlerin teminat sorununa yardmc olmak zere KGF kefaletiyle ksa, orta ve uzun vadeli krediler kullandrmaktadr.

Akbank T.A..: Akbank KOBlere klasik nakdi ve gayrinakdi kredilere ek olarak, iletme ve yatrm finansman amacyla Makine/Ekipman Kredisi, Hammadde Alm Kredisi, Taksitli hracat Kredisi, Tat Filo Kredisi, Bilgisayar Bayi Paketi gibi zellikli kredi paketleri de sunmaktadr.

Kobank A..: Kobank iletmelerin alma niteliine gre kredi paketleri hazrlamaktadr. Banka KOBlere cari bankaclk temel ihtiyalarn ieren rnleri kapsayan, temelde bir yl sreli, ilemlerin toplulatrlmas sebebiyle tasarruflu olan toplu paketler sunmaktadr. Kobank 2002 ylndan beri KOBlere

bayisi/distribtr olduklar firmalardan sklkla yaptklar mal almlar ilemlerinde kullanlmak zere ekkart sistemini sunmaktadr.

Oyakbank A..: Oyakbank KOBlerin ara, gayrimenkul almlarnn ve iletme sermayelerinin finansmann amalayan Taksitli Ticari Krediler, irketlerin gnlk nakit skklklarn gidermek amacyla Tzel Kredili Mevduat, bayi sistemi ile alan iletmeler ynelik bayi kredisi ve TL/YP nakdi ve gayrinakdi krediler kullandrmaktadr.

73

Trkiye Bankas A..: Bankaca 2002 ylnda Esnaf ve Sanatkarlar Odalar, Ticaret ve Sanayi Odalar ve dier serbest meslek odalar ve Barolar yelerinin kredi ve dier bankaclk hizmetleri ihtiyalarn karlamak amacyla KOBlere ynelik Kk letmeler Projesi balatlmtr. Ayrca KOBlerin ihracat faaliyetlerinde ihtiya duyduklar iletme sermayesinin karlanmas amacyla Kk letmeler hracat Dviz Kredisi ve snai iletmelerinin makine ve/veya iyeri almnn finansman amacyla da orta ve uzun vadeli YTL ve/veya Dviz Yatrm Kredisi kullandrlmaktadr.

Fortis Bank A..: Kredi ve teviklerden yeterince yararlanamayan KOBlere ynelik Giriimci Destek Kredileri (illerin Sanayi ve Ticaret Odalar, Esnaf ve Sanatkarlar Odalar ile imzalanan anlamalarla verilmektedir), KFW KOB Kredileri (Trkiye Snai Kalknma Bankas, Alman Kalknma Bankas ve Hazine Mstearl ortakl ile verilmektedir.), KFW Self Kredileri (Alman Kalknma Bankas ve AB ortakl ile verilmektedir.) ve ek ve senet gibi deme aralarnn yerine geen T Kart ile KOBlerin teknoloji ve know how ihtiyalarna ynelik olarak tasarlanm Sistem D hizmetleri sunulmaktadr.

Finansbank A..: malat sektrnde faaliyet gsteren iletmelere yatrm amal kullandrlan malat Destek Paketi, turizm irketlerinin yatrm ihtiyalarna ynelik Turizm Destek Paketi (Finansbanktan kredi kullanacak otellere, anlamal firmalardan yapacaklar satnalmlarda zel indirimler salanmaktadr.), Alman Kalknma birlii Paketi (2004 ylnda Alman Kalknma Bankas Avrupa Komisyonunun da onayn alarak zmir, Gaziantep ve Kocaelinde faaliyet gsteren

74

KOBlere ynelik kredilerin datlmas iin Finansbank semitir.) rnlerini sunmaktadr.

Trk Ekonomi Bankas A.. (TEB): 2004 yl ierisinde yapsal deiikliklere giderek KOBlere ynelik faaliyetlerini arttran TEB, KOBleri kendi kaynaklarnn yan sra AB Kaynaklarndan da yararlandrmaktadr. Alman Kalknma Bankas kaynakl, yeni i kuran ya da iini bytmek isteyen kk giriimcilere ynelik olarak Giriime Destek Kredisi ve yatrm yaparak iini gelitirmek isteyen veya iletme sermayesi gereksinimi duyan yatrmlara ynelik olarak Geliime Destek Kredisi rnleri sunulmaktadr.

2.2. Dier Finansman mkanlar

2.2.1. Faktoring:

Faktoring, firmalarn mal ve hizmet satlarndan domu veya doacak vadeli, fatura veya fatura yerine geen bir belgeye dayanan alacaklarnn faktoring irketi tarafndan temlik alnmas yoluyla, finansman, garanti ve tahsilat hizmetlerinin sunulduu bir finansal rndr. letmelerin ksa vadeli ticari alacaklarnn finansmann salar.

Avantajlar: Faktoring ile salanabilecek avantajlar iletmenin yaratabilecei nakde baldr. Faktoring, iletmelerin alacaklarn garanti altna alarak tahsilatn takip eder ve nakit ynetimi ile alacaklar nakite dntrerek iletmelere dzenli nakit ak

75

salar. Satcnn ihtiyac ve talebine gre Faktordan ticari alacaklara karlk alnan n deme ile iletmelerin d kaynak kullanma ihtiyac azalr. Faktoring sistemi banka kredilerinden farkl olup, bilanonun sadece aktif ksmna bir etki yapar, alacaklar, ticari borlar ve stoklarn azalmasna sebep olarak, iletmelerin yaratabilecei iletme sermayesini arttrr. Alnan garanti hizmeti yoluyla alacan denmeme riski ortadan kaldrlr. Trkiyede 28.10.2005 tarihi itibaryla 91 adet Faktoring irketi bulunmaktadr. Ekteki tablolara (tablo 8-9) bakldnda Trkiyedeki irketlerin ciro miktarnn yllar itibaryla grece yksek art gsterdii, ancak dnyadaki paynn hala kk kald grlmektedir. Faktoring hizmetlerinin ihracat arlkl olarak yaygnlatrlmas uzun vadede KOBlerin ihracatnn, dolaysyla da lkenin ihracatnn arttrlmasnda nemli bir rol oynayabilecektir.

Tablo 8:

FAKTORNG SEKTR CROLARI

Milyon Dolar

YIL 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

DNYA 244.327 266.370 264.309 260.844 294.926 296.139 359.081 451.869 536.395 558.574 580.172 617.108 760.423 950.490 1.161.290

TRKYE % FCI % DEM YELER YURTDII TOPLAM DEM 98.938 90 100 9 104.537 128 183 83 -1 106.907 168 454 148 -1 110.908 270 970 114 13 130.166 220 870 -10 0 161.802 300 958 10 21 170.236 450 1.769 85 26 191.410 550 3.582 102 19 219.656 750 4.750 33 4 245.354 748 5.266 11 4 277.122 921 5.943 13 6 281.612 990 3.552 -40 23 350.190 1.260 4.476 26 25 464.019 1.413 6.663 49 22 591.209 2.093 10.733 61

% PAY 0,04 0,07 0,17 0,37 0,29 0,32 0,49 0,79 0,89 0,94 1,02 0,58 0,59 0,70 0,92

Kaynak : Faktoring Dernei (www.faktoringdernegi.org.tr)

76

Tablo 9: 2004 YILI CRO DAILIMI

Milyon Dolar YURT YURTDII TOPLAM AVRUPA 760.112 66.768 826.880 AMERKA 140.081 8.546 148.627 AFRKA 10.010 231 10.241 ASYA 134.148 16.581 150.729 AVUSTRALYA 24.781 82 24.863 TOPLAM 1.069.132 92.158 1.161.290 TURKYE 8.640 2.093 10.733

Kaynak : Faktoring Dernei (www.faktoringdernegi.org.tr)

2.2.2. Finansal Kiralama (Leasing):

Leasing kiracnn ihtiya duyduu, beenip setii, pazarln yapt ve tm teknik zelliklerini uygun grd makine, ekipman, yatrm mal veya dier mallarn, leasing irketi tarafndan kiracnn anlat 3. kiilerden satn alnarak, kiracya teslim edilmesini ngren bir anlamadr. Orta ve uzun vadeli yatrmlara %100 finansman salamas ve zkaynaklarn irkette kalmas, kira iin denen KDVnin irketin KDV borlarndan mahsup edilmesi ve dier finansman yntemlerine gre daha dk KDV oranlarnn denebilmesi, szleme kapsamnda alnan teminatlarn her trl vergi, resim ve hartan muaf olmas, irketin durumuna gre zel deme koullar sunulmas, beklenmedik faiz ve maliyet artlar ile karlalmamas, maln mlkiyetinin finansal kiralama irketinde kalmas nedeniyle yatrmclarn teminat ihtiyacnn en aza inmesi, kira sresi sonunda sembolik bedelle mlkiyet devri gibi avantajlar bulunmaktadr.

77

Trkiyede yaplan leasing ilemlerinin %95i bankalarn leasing irketleri tarafndan yaplmakta olup, leasing ile ilgili kat dzenlemeler nedeniyle KOB finansmannda yeterince yararlanlamamaktadr.22

Tablo 10: Trkiyede Leasing Sektr lem Hacmi ve Szleme Says lem Hacmi Yllar (Milyon USD) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2. eyrek Kaynak : www.garantileasing.com.tr 1.564 732 1.328 2.166 2.921 1.803 19.719 6.712 19.383 24.125 28.581 16.456 Szleme Says

22

Banka leasing yapamaz. Radikal Gazetesi, 10.06.2005

78

Tablo 11: Leasing Sektr Mal Gruplar Dalm (2004) MAL GRUPLARI
MAKNA VE EKPMANLAR VE NAAT MAKNALARI KARA ULAIM ARALARI TEKSTL MAKNALARI BRO EKPMANLARI GAYRIMENKULLER ELEKTRONK VE OPTK CHAZLAR TIBB CHAZLAR BASIN YAYIN LE LGL DONANIMLAR TURZM EKPMANLARI DENZ ULAIM ARALARI HAVA ULAIM ARALARI DER GENEL TOPLAM

lem Hacmi
783 442 420 371 209 200 145 122 105 42 6 6 70 2.921

Pay (%)
26,80% 15,10% 14,40% 12,70% 7,10% 6,90% 5,00% 4,20% 3,60% 1,40% 0,20% 0,20% 2,40% 100,00%

Kaynak : www.garantileasing.com.tr

Yllar itibaryla Leasing Sektr ilem hacmi ve szleme saysna ve Leasing Sektr mal gruplar dalmna bakldnda sektrde giderek artan bir byme olduu ve Trkiyede KOBlerin youn olduu imalat sektrndeki mallarn en yksek paya sahip olduu grlmektedir.

79

2.2.3. Forfaiting:

hracat-ithalat ilemlerinden doan vadeli alacak ve borlarn forfaiting kurulularna devredilmesinden doan ve iskonto ilemi olarak tarif edilen bir finansman yntemidir. Avantajlar: hracat Firmalar iin: hracat firma, forfaiting sayesinde vadeli satlarn annda nakde evirebildiinden, vadeli satlarn finansman iin kaynak aramas gerekmemektedir. hracatnn likiditesi alacak hakknn devri ile ykselmekte, bu durum daha dk maliyetli finansman avantaj yaratmaktadr. thalat Firmalar iin: thal edilen rn, firmann bilanolarna girer ve ithalat bylece her trl yatrm indiriminden yararlanma olanana sahip olur. thalat, bankalardan nakit kredilerini kullanmak zorunda kalmaz. Vade sonuna kadar sabit faiz oran uygulanr.

5.2.4. Risk Sermayesi:

Risk Sermayesi iyi bir i kurma fikri olan ancak fikirlerini hayata geirebilmek iin finansal gc yeterli olmayan giriimcilerin yatrm fikirlerini gerekletirmeye imkan tanyan bir yatrm finansman biimi olarak tanmlanabilir. Baka bir ifade ile Giriim Sermayesi, fon fazlasna sahip yatrmclarn, gelime potansiyeli yksek olan kk ve orta lekli iletmelerin oluumu ve faaliyete gemesi iin yaptklar uzun vadeli bir yatrm olarak da ifade edilebilir.23

23

www.spk.gov.tr

80

Daha nce karlalmam ancak ihtiya duyulan ve hzl gelime potansiyeli olan yeni bir rn ya da hizmetin yaratlabilmesi iin salanan ekirdek sermayesi (sead capital), genellikle kurulu aamasnda olan ya da ksa bir sreden beri faaliyette bulunan ancak rnlerini ticariletirememi iletmelerin finansmannda kullanlan Balang Finansman (Start Up Capital), pazara srd mal ya da hizmeti mevcut olup, firmann byyebilmek iin gerekli olan pazar paynn elde edilebilmesi iin kullanlan Erken Aama ve Geit Finansman (Early Stage and Gate Financing), halka alacak irketlerin halka alma srecinde kullanlan (6 ay-1 yl) Kpr Finansman (Bridge Financing), irket ynetim kadrosunun irketi elde etmesini salamak amacyla kullanlan Kuruluun Kendi Ynetici Kadrosu Tarafndan Alnmas (Management Buy Out) risk sermayesince salanan farkl finansman trleridir.

Trkiyede Vakf Risk Sermayesi Yatrm Ortakl, Risk Sermayesi Yatrm Ortakl, KOB Giriim A.. Yatrm Ortakl irketleri bulunmaktadr. 1996 ylnda kurulan Vakf Giriim Sermayesi Yatrm Ortaklnn 3, Risk Sermayesi Yatrm Ortaklnn ise 3 biliim, 1i sinema, 1i de halclk sektrnde olmak zere 5 yatrm bulunmaktadr.

2.2.5. Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri ve Birlikleri:

Kooperatifler, Kooperatiflere ortak olan esnaf ve sanatkarlara mesleki faaliyetleri iin gerekli krediyi salamakta veya kredi ve banka teminat mektubu almak zere kefil olmaktadrlar. Birlikler ise ortak kooperatiflerinin ortaklarnn kredi

81

ihtiyalarnn karlanmasna yardmc olmaktadrlar. Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Birlikleri Merkez Birlii (TESKOMB) ise Ortak Birliklerin ve Kooperatiflerin, finansman ve kredi sorunlarna zm retmekte, esnaf ve sanatkarlarn ucuz ve yeterli kredi kullanmalarn salamaktadr.

2.2.6. II. Ulusal Pazar:

KOBlerin, Sermaye Piyasasndan kaynak temin edebilmeleri amac MKB nezdinde Ulusal Pazar artlarn salayamayan irketler iin kinci Ulusal Pazar kurulmu bulunmaktadr. kinci Ulusal Pazarda ilem grmek iin aranan artlar Ulusal Pazarda ilem grmek iin aranan artlara gre daha esnek olarak dzenlenmitir.

2.2.7. Yeni Ekonomi Pazar:

Yksek byme potansiyeli barndran ancak yeni kurulmas nedeniyle Ulusal ve kinci Ulusal Pazarlarda ilem grme artlarna henz ulamam olan teknolojik irketlere ynelik olarak Yeni Ekonomi Pazar kurulmutur. Yeni kurulan veya henz kurulmakta olan bu irketler Yeni Ekonomi Pazarnda belirtilen prosedr uygulamalar halinde gerekli olan kaynaa ksa srede ulaabilme imkanna sahip bulunmaktadrlar.

82

III. Kobilerin Finansmannda Teminat Sorunu

3.1. Teminatn Tanm

Teminatn bor veren ve bor alan asndan tanmlanmas mmkndr. Bor veren asndan teminat, verilen borcun istenildiinde veya belli bir sre iinde denmesini temin iin alnan karlk, bor alan asndan ise, bakasna ait bir kayna istenildiinde veya belli bir sreyle kullanabilmek iin gsterilen karlktr.

Kredi ileminde kredi veren daha az krediyi nakde dn kabiliyeti yksek daha ok teminat karlnda kullandrmak isterken, kredi alan da, daha az teminat karlnda daha ok kredi kullanmak ister. nk, bor veren ou defa hi tanmad kimselere kaynan kullandrrken, bor alan da borca karlk gstermi olduu varlklar zerindeki tasarruf hakkn artl olarak da olsa bor verene brakmaktadr. Teminat alan, alm olduu teminatla bir taraftan alacan garanti altna alrken, dier taraftan da bor alann, dier kii ve kurumlardan ar bor almn snrlandrm da olur. Hi phe yok ki bor verenin alacan teminatn sat suretiyle tahsil etme yoluna gitmesi, borlunun itibarn olumsuz ynde etkiler ve itibarnn sarslmasna neden olur. Bu bakmdan, hem bor veren ve hem de bor alan asndan nemli olan, teminatn her iki kesimi de tatmin edebilecek makul ve adil esaslar erevesinde olmasdr.

83

3.2. Teminat eitleri

3.2.1. ahsi Teminat (Kefalet)

Kefalet nc bir kiinin, borlunun borcunu dememesi halinde bortan ahsen sorumlu olmay alacaklya kar taahht ettii bir szlemedir. Borlar Kanununun 483. maddesinde; kefalet akdi ile kefilin, asl borlunun alacaklsna kar asl borcun denmesini taahht ettiini belirtilmektedir. Bankalar bir ksm kredilerini ahsi teminat karl kullandrabilmektedir.

Bankalarca amalanan, asl borlu dnda kefilin tarafndan da, borlunun borcunu geri deyeceinin kendilerine taahht edilmesidir.

Kefalet szlemelerinin zellikleri ve kapsam

Kefalet szlemesinin yazl olmas arttr.

Kefalet szlemesinde, l bir iliki ortaya ksa da asl borlu kefalet akdinde taraf deildir. Kural olarak kefilin alacakl veya borlu dnda nc bir ahs olmas gereklidir.

Kefalet akdi, geerli bir asl borca bal olarak hkm ifade eder. Kefaletin temin ettii asl borcun dnda herhangi bir ekilde deerlendirilmesi mmkn deildir.

84

Bu nitelii gerei kefalet, asl bor hangi sebepten olursa olsun sona erdii takdirde, kendiliinden sona erer.

Kefaletin geerli olabilmesi iin geerli bir asl borcun bulunmas zorunludur. Ancak bu kuraln bir istisnas bulunmaktadr. Hata veya ehliyetsizlik sebebiyle asl borlunun sorumluluuna gidilemeyen hallerde; eer kefil akdin borludan kaynaklanan bu eksikliini batan beri biliyor ise, kefilin sorumluluu devam eder.

Kefilin sorumluluu, asl borludan daha ar ve farkl olamaz.

Alacak asl borluya kar muaccel (ileri srlebilir durumda) olmadan, kefile kar muaccel olamaz.

Kefalet alaca, asl alacaktan ayr olarak temlik edilemez.

Kefil, asl borluya ait btn defi ve itirazlar alacaklya kar ileri srebilir.

Kefalet akdi, ikinci derecede bir akittir. Zaman bakmndan, asl borcun denmemesi halinde kefil takip edilebilir. Ykmllk asndan ise, asl bor muaccel (ileri srlebilir durumda) olduktan sonra kefalet muaccel olabilir.

85

Kefil, asl borcu yerine getirmez; fakat asl borcun yerine getirilmemesinden doan zarar tazmin eder.

3.2.1.1. Kefalet eitleri:

Kefaletin, adi kefalet, mteselsil kefalet, birlikte kefalet, kefile kefil ve rcua kefil olmak zere drt tr bulunmaktadr.

Adi (Yaln Kefalet):

Adi kefalet, bir borcun denmemesi halinde alacaklnn borcun tamamn kefilden talep edebilecei kefalet trdr.

Adi kefaletin en nemli zellii, asl borlunun aczi (borcu deyemeyecei) tespit edilmedike ya da borcu temin iin alnan rehin veya ipotek paraya evrilmedike kefilin takip edilememesidir.

Borlar Kanunu sistemine gre asl kefalet adi kefalettir. Mteselsil kefil olduu kanun veya szleme ile ayrca belirtilmedii takdirde, adi kefalet hkmleri geerlidir.

86

Borlar Kanununun 486. maddesi uyarnca adi kefalette alacakl; asl borlunun iflas etmesi veya konkordato mehili almas, borlu aleyhine yaplan takibin semeresiz kalmas veya borlu aleyhine Trkiyede takip yapmann imkansz olmas hallerinde dorudan kefil aleyhine takip yapabilir. Bunun dnda alacaklnn, ncelikle asl borluyu takip etmesi ve bundan bir sonu elde edemedii takdirde, kefil aleyhine takip yapmas gerekir, bunlar gereklemeden kefile bavurulmusa kefil, ncelikle asl borluya bavurma definde bulunur.

Trk Ticaret Kanunu, taraflardan birinin ticari ile itigal etmesi halinde kefaletin mteselsil kefalet olmasn hkm altna aldndan, Borlar Kanunu adi kefaleti mmkn klmak ile birlikte, bankalarca adi kefalet yoluyla kredi kullandrma imkan bulunmamaktadr.

Mteselsil Kefalet

Mteselsil Kefalet uygulamada ve ticari ilemlerde en ok rastlanlan kefalet trdr. zellikle banka kredi ilemlerinde bu kefalet tr kullanlmaktadr. Mteselsil kefalet, alacaklnn dorudan doruya asl borluya bavurmakszn kefil aleyhine takibe geebilmesini ifade etmektedir. Adi kefalette kefil nce asl alacaklya mracaat edilmesi veya rehnin paraya evrilmesi defilerini ileri srebilirse de, mteselsil kefalette bu haktan feragat eder. Bu da bankalara, kullandrdklar kredilerin takibe dmesi durumunda daha kolay tahsilat yaplmasna imkan salamaktadr.

87

Mteselsil kefaletin alacaklya salad en byk fayda, bor muacceliyet (takip edilebilirlik) kazand an kefile bavurarak alacan talep edebilmesidir.

Birlikte Kefalet

Birlikte Kefalet birden fazla kiinin blnebilir bir borca kefil olmalardr. Kefiller, deme gcne sahip dierlerini grerek, hi olmazsa borcun bir ksmnn dierleri tarafndan karlanacan hesaplayarak kefil olmaktadrlar. Temkinli, basiretli ve varlkl bir kefilin bulunmas dier kefilleri rahatlatacak, gven telkin edecektir. Bu kefalet tr ya adi birlikte kefalet, ya da mteselsil birlikte kefalet biiminde gerekletirilebilir.

Adi Birlikte Kefalet

Borlar Kanununun 488. maddesinde Birden fazla kefilin blnebilir bir bortan belirli bir blm iin adi kefil ve dier kefillerin paylar iin kefile kefil sfat ile kefil olduklar kefalet tr olarak tanmlanmtr.

88

Burada her kefil, borcun kendine den ksmnn kendisinden, dier ksmnn ise dier kefillerden alnamamas halinde kendisinden istenebileceini ileri srmek hakkna sahiptir. 24

Mteselsil Birlikte Kefalet

Mteselsil birlikte kefalet, ilgili kanunda birden fazla kefilin kendi aralarnda veya borluya borcun tamam iin birlikte kefil olmalar ve borcun tamamnn kefillerden herhangi birinden talep edilebilecei kefalet trdr. Bu durum szlemeden aka anlalmaldr, aksi taktirde kefiller arasnda adi birlikte kefalet trnn kabul edildii varsaylr.

Bu kefalette, borcun tamamn deyen kefil dier kefillere pay dnda dedikleri iin rcu edebilir.

Kefile Kefalet ve Rcua Kefalet

Kefalet trlerinden bir dieri de kefile kefil olunmasdr. Kefile kefil, alacaklya kar kefilin taahhdn yerine getirmeyi taahht eden kimsedir. Szlemenin taraflar kefil ile asl alacakldr. Alacakl, teminatn glendirebilmek iin kefilin deme taahhdnn de temin edilmesini isteyebilir. Bu durumda kefile kefil devreye
24

nan, Prof. Dr. Ali Naim. Bankaclar in Borlar Hukuku Bilgisi, Banka ve Ticaret Hukuku aratrma Hukuku Enstits Yaynlar, No:313, 1997, S.264

89

girmektedir ve alacaklya, kefilin taahhdn yerine getireceini beyan etmektedir. Kefile kefilin borcu, ilk kefilin taahhd ile snrldr.

Rcua kefil ise, kefile kar asl borlunun deme gcn taahht eder. Szlemenin taraflar ilk kefil ile rcua kefil olandr. Rcua kefalet, genellikle ilk kefili tevik iin yaplr. demede bulunan kefil, nce asl borluyu takip edecek, bir ey elde edemedii takdirde de rcua kefile bavurabilecektir.

3.2.2. Maddi Teminat

3.2.2.1. potek

potek, tapuda kaytl belli bir tanmazn alnacak krediye karlk teminat gsterilmesidir. Gayrimenkulu teminat olarak kabul eden kredi kuruluu, borlusu borcunu demedii taktirde teminat olarak gsterilen bu tanmaz satarak alacan bu sat gelirinden tahsil etme yoluna gider.

potek hakk mala dorudan doruya bal ayni bir haktr. Bundan dolay, ipotek tesisinden sonra tanmazn maliki (sahibi) deise bile ipotek hakk ayn artlarla

90

devam eder. potek, kredi borlusu tarafndan verilebilecei gibi, kredi ile hi bir ilgisi olmayan tanmaz maliki nc bir kii tarafndan da verilebilir.25

Kredi veren kurulular asndan ipotek gvenilir bir teminat tr olmakla birlikte, en ok tercih edilir olan olduunu sylemek mmkn deildir. Kredi kurulularnn teminat almasndaki ama, borlu borcunu demediinde, verilen gvencenin paraya evrilmesi yoluyla alacaklarn tahsil etmektir. Dier taraftan, ipotei teminat olarak kabul etmenin yaratt eitli zorluklar da bulunmaktadr. Gayrimenkul deer tespitinin kredi kurulular iin ayr bir yaplanma gerektirmesi, gayrimenkulun sat deerinin belirlenmesindeki glk, sat prosedrnn uzun olmas ve bu sre sonunda elde edilecek gelirin tahsil edilemeyen borcun miktarnn altnda kalabilmesi, kredi kurulularnn temel faaliyet alannda istihdam edebilecei insan kaynan baka alanlara yneltmekten saknmas ipotein teminat olarak kullanlmasnn neden olabilecei glkler olarak sralanabilir.

Kredi verecek kurulularn ipotek karl kredi kullandrmlarnda dikkat ettikleri hususlardan bir tanesi de ipotek derecesidir. Tanmaz zerine eitli derecelerde ipotek tesis edilebilir. Her derece sabit ve birbirinden bamsz olduu iin birbirini etkilemez, rnein birinci dereceden ipotein kalkm olmas, o tanmaz zerine

Takan, Dr. Mehmet Bankaclk:Teori, Uygulama ve Ynetim Nobel Yayn Datm, 2001, S. 337
25

91

kurulan ikinci derece ipotein birinci dereceye ilerlemesine neden olmaz.26 Bu nedenle kredi veren kurulular birinci derecede ipotek almay tercih etmektedirler.

3.2.2.2. Ticari letme Rehni

Rehin, bir borcun ngrlen artlara uygun olarak denmemesi veya alacan tehlikeye girmesi halinde tahsilini salamak iin alacaklya bir eyin karlk gsterilmesi olarak tanmlanabilir. Ticari iletme rehni ise herhangi bir iletme sahibinin iletmesini kanunun gsterdii ekil ve koullar altnda kredi kurulularna karlk gsterebilmesidir.

Ticari iletme rehni, menkul rehninden farkl olarak, rehin konusu mallarn rehin alacaklsna teslim edilmesine gerek bulunmayan, menkul mallar ile birlikte, unvan ve marka gibi unsurlarn da rehin kapsamna alnmasna imkan veren bir rehin trdr. 27

Ancak ticari iletmeye dahil unsurlarn genellikle ypranmaya msait nesneler olmas, ticari iletme rehni kapsamna giren varlklarn (genellikle menkullerden olutuklar iin) zayi olma ihtimalinin mevcut olmas, dier taraftan

gayrimenkullerin hzl deer art, gayrimenkulun sat kabiliyetinin nispeten daha yksek oluu ve gayrimenkulun alacaa mahsuben satn alnmasnn, bir iletmenin Ancak serbest dereceden istifade hakkna sahip ipotekler boalan derecelere ilerleme hakkna sahiptirler. 27 Takan, Dr. Mehmet, a.g.e, S. 355
26

92

alacaa mahsuben alnmasna gre daha avantajl olmas bu rehin trnn ipotekten daha az itibar grmesine neden olmaktadr.

Ticari iletme rehni ticaret veya esnaf ve sanat sicilinde kaytl ticari iletmeler zerinde kurulabilir. Rehin veren ticari iletme sahibi gerek veya tzel kii olabilir.

Kanunda ticari iletme rehni karl kredi verebilecek kurulularn tzel kiilii haiz ve sermaye irketi olarak kurulmu kredi kurumlar, kredili sat yapan gerek ve tzel kii kurumlar ve kooperatifler olduu belirtilmitir.

Asl olan ticari iletmenin ticaret unvan, iletme ad, rehnin tescil annda mevcut ve iletmenin faaliyetine tahsis edilmi makine, ara, alet ve motorlu ulatrma aralar, ihtira beratlar, makineler, modeller, resimler ve snai haklarn bir btn olarak rehnedilmesidir. Ancak, taraflar iletmenin baz unsurlarn rehin dnda brakabilirler. Ticari iletmeyi ifade eden ve ondan ayr olarak devredilemeyen ticaret unvan ile ticari iletmenin balca maddi unsurlarn oluturan iletme tesisat rehin d braklamaz. Ticari iletmenin unsurlar arasnda kabul edilen tanmazlar ile ticari iletmenin alacak ve borlar rehin kapsamna alnmamtr.28

Ticari iletme rehni, KOBlerin iinde bulunduklar finansal glklerin almas amacyla kredi alrken kullanabilecekleri bir teminat trdr. http://www.KOBfinans.com.tr/icerik.php?Article=1871&Where=danismamerkezi&Category=021508)
28

93

3.2.2.3. Menkul Rehni

Menkul rehni, gayrimenkul dnda kalan bir eyin veya hakkn, bir alacan teminat olmak zere ve alacan tahsil iin alacaklya rehin olarak verilmi ve teslim edilmi eyin satlarak, alacan elde edilmesi imkann veren bir rehin eklidir.

Menkul rehninin tesis edilebilmesi iin rehin szlemesi yaplmas ve menkulun rehin alana teslim edilmesi gerekir.

Rehin Szlemesi : Bu szleme ile rehneden, menkul bir mal, belli bir borcun teminatn tekil etmek zere alacaklya veya bir nc kiiye teslim etmeyi taahht eder. Rehin szlemesinin yazl ekilde yaplmas arttr. Teslim : Rehin hakknn gereklemesi iin teslim arttr. Merhun alacaklya veya alacaklnn muvafakat ettii bir nc ahsa teslim edilmedike rehin gereklememi saylr. Teslim artnn yerine getirildiinin yazl bir belgeyle ispatlanmas gereklidir. Konu, Medeni Kanunun 878.maddesinde Merhunu, bir makbuz mukabilinde teslim etmekle rehin hakk vcut bulur eklinde hkme balanmtr.

Rehin konusu eya

94

Genel Olarak Rehin Alnmas Srasnda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Menkul rehninde de, gayrimenkul rehninde olduu gibi, ncelikle rehin konusu maln salkl bir ekilde deer tespitinin yaplmas gerekir. Sz konusu ekspertiz ileminin merhunun niteliine gre, ilgili uzmanlara yaptrlaca tabiidir. kinci aamada ise dikkat edilmesi gereken husus; rehin ileminin yasal adan tam olarak yaplmasdr ki, bunun iin de;

Rehin ilemiyle ilgili olarak, rehin edilecek menkullerin eksiksiz olarak kaydedilmesi gereken ilgili Rehin Bordrosu veya rehin szlemesinin, ileride vuku bulabilecek muhtemel ihtilaflarda, rehin tarihi ve imzalarn sorun yaratmamas amacyla geerlilik art olmamakla birlikte, notere onaylattrlmas,

Ve bankann zilyetliine intikali, dier bir deyile teslim artnn mutlaka gerekletirilmesi, hususlarna titizlikle uyulmaldr.

3.3. KOB Kredilerinde Teminat Sorunu

Kredi kurulular, ekonomik belirsizliklerden kanmak, risklerin sorunsuz geri dnn salamak amac ile, kullandrdklar kredileri teminata balamak isterler. Gvence alnmak istenmesinin ardnda yatan temel neden, kredilerin vadeli ilemler

95

oluu ve bu vade sonunda kredi verilen firmann mali durumunun krediyi kulland andaki dzeyde kalp kalmayacann belirlenmesinin gldr. Teminat alm ile hedeflenen, kullandrlan kredilerin denmedii ve takibe dt taktirde tahsilat kolaylatrmaktr. Ancak bankalar ve dier kredi kurulularnn bu hakl istei, KOBlerin nnde bir sorun tekil etmektedir. Yeterli teminat gsteremeyen KOBler ihtiya duyduklar finansman desteine erimekte glk ekmekte, bu finansman desteiyle yaratlabilecek gelime ve ilerleme frsatlarndan yoksun kalmaktadrlar.

KOBlerin bankalarn kredi kullandrmlarndan yararlanmalarnn nndeki tek engel bu deildir. Bankalarn plasmanlarn mali durumu iyi, uzun bir ticari gemii, iyi bir pazar pay olan firmalara yneltmeleri, kredi ilikisine girmek iin bu firmalar tercih etmeleri ve bu firmalarn kullanacaklar krediye karlk makul teminat isterken, ayn mahiyet ve tutardaki kredi iin KOBlerden daha ok teminat istemeleri, dk sermayeyle alan KOBleri ve zellikle de yeni giriimleri bir ksr dng ierisinde brakmaktadr.

Uygulamada kredilendirmede farkl teminat trlerinin kullanld grlmektedir. Bankalarca yalnzca ahsi teminat (kefalet) istenebilecei gibi, ipotek, kambiyo senedi, ticari iletme rehni, menkul kymet rehni gibi deiik teminatlar da kabul edilmektedir. Kredi kullandrlan firmann durumuna gre sadece ahsi teminat (kefalet) yeterli bulunabilecei gibi, birden fazla trde maddi teminat veya hem ahsi hem de maddi teminat alnmas da mmkn bulunmaktadr.

96

IV. Kredi Garanti Fonlar

4.1. Tanm ve Genel Bilgiler

Bir borcun tamamnn veya belli bir yzdesinin denmesini, bor verene kar taahht eden kurululardr. Kredi garanti kuruluunun maruz kald risklerin belli bir yzdesini stlenen kontr garanti faaliyetleri de bu kapsamda

deerlendirilmektedir. Kredi garanti fonlar genelde kar amac gtmeyen, KOBlerin kredi kullanrken karlatklar teminat sorununu gidermeye ynelik ekonomik ve sosyal kurumlardr.

Kredi Garanti Fonlar, herhangi bir ekilde kredi veya bor veren kurulular deildir. Belirlenen kriterlere uygun borlularn, kredi kurulularndan aldklar kredilerin geri denmesi konusunda, genelde borcun belli bir yzdesi iin kefil olurlar. Belirlenen tarihte geri denmeyen kredileri, garanti ettikleri oranda, kredi veren kii veya kurulua demekten sorumludurlar. Bu anlamda finansman ve risk stlenilmesi fonksiyonlar birbirinden ayrlmaktadr.

Kredi talebine ilikin bavurular, kredi kurulularna yaplr. lgili kredi kuruluu kendi kredi deerlilii ve risk deerlemelerine gre, uygun koullar tamasna ramen teminat yetersizlii nedeniyle, kredilendiremedii mterileri kredi garanti fonuna ynlendirmekte, buradan salanacak garanti ile kredilendirme ilemi

97

gereklemektedir. Garanti fonlarnn teminat desteiyle, yeni kredilerin almas veya mevcut kredi imkanlarnn geniletilmesi salanmaktadr. Kredi Garanti Sistemi uygulamas genelde 3l bir ilikiye dayanr: KOB, kredi kullancs Kredi Kuruluu, finansman salayc Garanti Kuruluu, geri deme garantisi

4.2. Uygulama

4.2.1. Kuramsal ereve

Teorik adan ne srlen tereddtler, kredi garanti fonlarnn deerlendirilmesi, tasarm ve izlenmesi iin byk bir pratik nem tamaktadr. Deerlendirme esnasnda kredi garanti fonlarnn kredi itibarnn incelenmesi iin istihbarat toplama, kredi mterisiyle uygun szleme yaplmas ve mteri izlenmesi konularnda mevcut bankalara kar hangi avantajlar olduu ortaya karlmaldr.

Kredi Garanti Fonlarnn tasarm herhangi bir sermaye ve umut prensibine dayanlarak yaplamaz. Bahsedilen sorunlar (tehlikeler) gereki ve profesyonel bir ekilde hesaba katlmal, riskler, gven salama ve istihbarat, koordinasyon sorunlar uygun dzenlemelerle azaltlmaldr.

98

Kredi Garanti Fonlar da bankalar gibi kredi ilerine yardmc olacak hukuk kaidelerine ve belirli hukuki gvenceye ihtiya duyarlar. Bu nedenle bir kredi garanti fonunun tevik edilmesinin n art hukuki ereve artlarnn ve sosyal evrenin zenle analiz edilmesidir.

Kredi Garanti Fonlar genelde bankalar tarafndan fazla kabul grmezler. Bankalar geleneksel olarak kredi vermede tutucudurlar. Byk lde kredi garantisi ile karlansa da yksek kredi kayplarnn itibarlarn azaltacandan ekinirler. Bu nedenle kredi garanti fonlarnn tevik edilmesi ve bankalarn muhtemel faydalar hakknda aydnlatlmas gerekir. nk, Kredi Garanti Sistemi ancak, bankalarn da katlm ile uygulama imkan bulabilmektedir.

Kredi Garanti Fonlar gerekli nakdi ihtiyat hazr bulundurmaldr. Sermayenin, bir ok gelimekte olan lkede sz konusu olan parann deer kayb sonucu anmasna engel olunmaldr.

4.2.2. Gerekli Uygulama artlar (OECD-2004)

Piyasada KOBlerin kredilendirilmesi ile ilgili teminat gsterme sorunu bulunmaldr.

99

Garanti program, kredi piyasasndaki mevcut yetersizlii gidermeyi hedeflemeli, alternatif bir piyasa veya ikinci bir kredi piyasas

oluturmamaldr.

Makul risk snrlarnn almamas, kredi bavurularnn daha basiretli bir deerlendirilmeye tabi tutulmas ve teminat destei ile iyi mterilerin dllendirilmesinin nne geilmesi asndan, kredi kurulularnn riskin belli bir ksmn stlenmeleri son derece nemlidir.

Program deerlendirmeleri, kurulu maliyetleri, salanan destekler ve iletme giderleri dahil btn maliyetleri kapsamaldr.

Garanti programnn faydalar, yaratlan ek kaynak ile birlikte titiz bir deerlendirmeye tabi olmaldr.

Garanti programlar ok riskli projeler iin uygun deildir. nk yksek riske karlk ngrlen yksek getiri olaslklar bulunmaz. Teminat eksii dnda bir sorunu olmayan kredi bavurular iin uygun enstrmanlar olduklar unutulmamaldr.

100

4.2.3. Uygulama Alanlar

phesiz ki imdiye kadar yaplan kredi sisteminde, tevik ve finansman piyasas reformlarnda kredi kurulularnn tamamlaycs niteliindeki kurumlarn nemi yeterince gz nnde bulundurulmamtr. Bu durum zellikle gelimekte olan lkelerde daha ak grlmektedir. Gelimi lkelerde ise bunlarn var olmas ylesine tabiidir ki bu kurumlar farknda olmadan ekonomik alt yapnn temel donanmna dahil olmulardr. Bu donanma bilano normlar, gvenilir muhasebeci ve mali denetiler, istihbarat merkezleri veya iktisadi danma brolar, mal ve hayat sigortalar ekonomik faaliyetler iin (zellikle kk iletmeler, yeni i kuranlar, yeniliki ve ihracata ynelik iletmeler) kredi garantisi ve kredi sigortalar nitelii tamaktadr.

Bir ekonomide kredi garanti kurumlarn tevik etmek, kredi szlemelerinin, ayr ayr kurulularla iki ksmi szlemeye dntrlmesini tevik etmektir. Gelimi ve i blm yaplm, para ve sermaye piyasas shhatli bir ekilde ileyen banka sistemlerinde mali dzenlemeler srekli olarak paralara ayrlr ve sonradan tekrardan birletirilir. Bylelikle, bir yandan sermaye ihtiyac olanlar iin uygun problem zmleri ortaya karlrken, dier yandan fon salayclar iin makul risk seviyeleri salanmaktadr. Gelimi lkelerde de, mali mhendislerin bu trden, ounlukla zel sektr olarak organize edilmi faaliyetlerinde ve mali yenilik yaratlmasnda mmkn olduunca kamusal sbvansiyon unsurlarndan

yararlanlmaya allmaktadr.

101

Kredi garanti kurumlar, iletmelerin kredilerden yararlanarak gerekli finansman ihtiyacnn karlanmasna yararlar. Kamusal kredi programlarnn aksine kredi garanti kurumlar, finansman piyasasna yaplm dorudan mdahale olmayp, piyasa iin dolayl tevik unsuru olutururlar. Kredi garanti kurumlarnn desteklenmesi, imdiye kadar bu teviklerin arlk noktasn oluturan dk faizli finansmandan vazgeildiinin ak bir iarettir. Kredi garanti kurulular iin temel art sz konusu finansman piyasasndaki dk (bazen negatif) faizlerin azaltlmasdr.

4.2.4. Uygulamada Karlalabilecek Sorunlar

Bir kredi anlamasnn deme ve risk bileenlerine ayrlmas ve farkl mali kurululara datlmas iki veya daha fazla mali kuruluun grevlerinin yerine getirilmesinde tamamlayc bir ilikiye girmelerini gerektirmekte, aksi halde szgelimi haberleme ve koordinasyon salanamamas halinde nemli

sorunlar ortaya kabilmektedir. Bu sorunun zmne kar en iyi tedbir batan bu durumun kabul edilerek iyi bir haberleme a kurulmas ve tamamlayc ilikide meydana gelecek bir sorunun annda zmlenmesi ve kontroln elden braklmamasdr.

102

Krediye bir garanti veya sigorta imkan tannmas krediyi verenlerin ve alanlarn kredi muamelelerinde ihmalkar davranmalarna yol aabilir. (Moral Hazard)

Kredi veren bankalar, sadece riskli projelerin ve zayf kredi mterilerinin bir kredi garanti kurumu vastasyla ek gvence altna alnmas yoluna gidebilirler. Bu soruna kar alnacak en nemli tedbir taraflarn riske ortak edilmesi, yani tevike uygun risk bllmesi ve bundan hi bir surette vazgeilmemesidir.

Kredi Garanti Fonlar, bankalarn kredi kayb risklerini azaltarak veya stlenerek onlar dolayl olarak sbvanse eden kurumlar haline gelebilirler.

Bankalar kredi garantisi olmadan da kredi verecekleri mterileri kredi garanti fonlarna gnderirlerse, kredi garanti fonlarnn yardmyla ek bir kredi verilmesi durumu ortaya kmamaktadr. Bu durumda kredi garanti fonu sadece bankalarn riskini ve ykn azaltmakta, asl hedef grup iin bir avantaj sz konusu olmamaktadr. Bu tr frsatln nne geilmesi iin yardmc olma prensibi tasarm esnasnda yeterince gz nnde

bulundurulmal, taraflar arasnda enformasyon aknn iyi olmasna dikkat edilmelidir.

103

Kredi Garanti Fonlar, politika ve hkmetten yeterince bamsz veya inceleme ve karar vermede ya da tahsis etme konusunda yeterince profesyonel davranmayabilirler. Kredi garanti fonlarnn devlet tarafndan sbvanse edilmesi, politika ve idarenin hakimiyetine yol aabilir.

Kredi Garanti Fonlarnn risk ynetimi olanaklar, kredi kurulularnki (portfy eitlendirmesi, risk blnmesi yoluyla risklerin azaltlmas, kontr kefaletler v.b.) kadar geni ol(a)mayabilmektedir. Hatta bankalarn aktif portfylerinin genelde daha byk olmas nedeniyle zellikle kk kredi garanti fonlar riskin eitlendirme yoluyla azaltlmas konusunda

dezavantajl duruma dmektedir. Kredi garanti fonlar veya kredi garanti birlikleri, belli bir hedef gruba ynelik olmalar nedeni ile eitlendirme problemleri ile kar karyadrlar. Kredi garanti fonlarnn bankalara kar muhtemel avantaj kredi ihbar konusunda istihbarat toplanmas ve mterilere itina gsterilmesi konularnda olabilir.

Bir Kredi Garanti Fonunun yaamas ve faaliyetlerinin sreklilik kazanmas asndan masraflarn karlayacak kadar gelir elde etmesi nemlidir. cretler, komisyonlar ve sermaye gelirleri idare masraflarn ve kefalet kayplarn karlamaya yetmezse srekli olarak d sbvansiyonlar gerekecek ve Kredi Garanti Fonu itibarn ve sermayesini yava yava kaybetme tehlikesi ile karlaacaktr. Bir Kredi Garanti Fonunun srekli olarak d

104

sbvansiyonlar yoluyla ayakta tutulmas da mmkn deildir. Bunun iin Kredi Garanti Fonlarnn bir ticari iletme gibi idareleri esastr.

Kredi Garanti Fonu tarafndan garanti edilen kredilerde bankalar, tahsil masraflarndan kurtulmak iin kredinin geri alnabilmesi iin bavurulmas gereken yollara bavurmadan Kredi Garanti Fonuna bavurabilmektedir.

4.3. Faydalar

4.3.1. Sosyal ve Ekonomik Faydalar

KOBler, genelde toplumun ounluunu oluturan orta snf kesimi ile ilgili iletmelerdir. Dengeli bir ekonomik ve sosyal gelime bakmdan son derece nemli olan giriimci orta snf, gnmzde kalknmann, refahn, ve demokrasinin lokomotifi saylmaktadr.

Garanti fonlar yoluyla KOBlere salanan finansman destei, toplumun ok byk bir kesimine nemli katklar salamaktadr. KOBlerin, istihdam, blgesel kalknma, yenilikler ve rekabet zerindeki olumlu etkileri, toplumlarn salkl bir ekonomik ve sosyal gelime gstermelerine katk salamaktadr.

105

4.3.2. Piyasa Ekonomisi ile Uyum

Kredi

garanti

sistemi,

piyasann

ileyiini

bozmayan

en

nemli

destek

programlarndan biridir. Finans kurumlar asndan haksz bir rekabet nedeni olmad gibi, teminat sorununun giderilmesiyle, kredilendirme sreci hzlanmakta ve kolaylamaktadr.

Genelde Kredi Garanti Fonlarna kamu destei olmasna ramen, devletin gelitirdii dier destek eitlerine gre belki de en nemli stnlkleri, piyasa ekonomisi ile tam bir uyum iinde alabilmeleridir. Mevcut uygulamalar incelendiinde, bu fonlarn, genelde kamu mdahalelerinden uzak profesyonel ynetimlere sahip olduklar da grlmektedir.

4.3.3. Frsat Eitlii

Sektr, blge ve benzeri herhangi bir ayrm gzetilmeden KOB tanmna giren tm iletmelerin borlarna kefalet verilmektedir. Kredi kurulular asndan da herhangi bir ayrm sz konusu olmamaktadr. Kredi garantileri, devlet/zel, banka olan/olmayan tm kredi kurulularna verilebilmektedir.

106

4.3.4. Verimlilik (arpan) Etkisi

Sorumluluk fonu olarak tahsis edilen tutarn 30 katna kadar kredi yaratlmas mmkn olabilmektedir. Kaldra olarak da adlandrlan bu etki, ekonomik

istikrara, kredinin risklilik derecesine ve kredi kuruluu ile yaplan anlamaya bal olarak deiebilmektedir. rnein; Avrupa Garanti Kurulular Birliine (AECM) ye kredi garanti kurulularnn mevcut zkaynak bykl yaklak 4 milyar EURO iken, yaratlan kredi hacmi bunun 10 kat byklktedir.(Ekim/2005 itibariyla)

4.3.5. Kredi Hacmine (Ek Kaynak) Etkisi

Kredi garanti fonlarnn kefaleti ile, normalde kullandrlmayacak kaynaklar krediye dntrlmekte ve mevcut kredi hacmi genilemektedir.

4.3.6. Maliyet Avantaj

Mevcut uygulama sonular deerlendirildiinde, yaratlan kaynan byklne ramen katlanlan maliyetin dk kald grlmektedir. AECMnin 2003 verilerine gre, verilen garantinin takibe dme oran %1,9 olarak gereklemitir. Orann, takip/yaratlan kredi eklinde hesaplanmas halinde daha dk bir deere tekabl edecei aktr. Kredi garanti sistemlerinin genelde kamu destei ile faaliyete

107

bulunduklar gz nnde bulundurulduunda, dier destek programlarna (vergi iadesi, tevik primi v.b.) gre kamunun katland maliyet dk kalmaktadr.

4.3.7. Risk Paylam

En az 1 Banka ve 1 Garanti Kuruluu olmak zere mteri riski 2 ayr kurum tarafndan paylalmaktadr. Kontr garanti szlemeleri ile (Avrupa Yatrm Fonu, Hazine vb.) risk paylamn boyutlar ok daha fazla genileyebilmektedir.

4.3.8. Uzmanlk Paylam

Riski paylaan kurumlar, uzmanlklarn da paylamaktadr. Gerek kredi kurulular gerekse garanti kurulular, sz konusu kredi ilemini ve mteriyi, farkl uzmanlk seviyeleri ve bak alar ile deerlendirmektedir. Bu ekildeki bir seleksiyon kt seim (adverse selection) riskini en aza indirmekte, oluturulan ibirlii sinerjiye dnmektedir.

4.3.9. Faiz Avantaj

Salanan uygun teminat nedeniyle, kredi kurumunun riskleri azalmakta, bu da kredi fiyatna yanstlmaktadr. Ayrca, ABDnin Kk letmeler daresi (SBA)

108

rneinde olduu gibi, garanti fonlarnn garanti verecekleri krediler iin bir faiz tavan belirlemeleri de mmkndr.

4.3.10. Sabit Maliyet Avantaj

Kredi mterisi asndan, riskli yatrmlarn sabit maliyetle finansman mmkn olmaktadr. Normalde kurulu maliyetleri gibi riskli faaliyetler iin risk sermayesi benzeri finansman teknikleri kullanlmaktadr. Yatrmn baarl olmas durumunda giriimci, karnn byk ounluunu finansman salayan kurulu ile paylamak durumunda kalmaktadr. Kredi Garanti sisteminde ise, karn paylalmas sz konusu olmayp, belirlenmi sabit maliyetlerin dnda herhangi bir deme sz konusu olmamaktadr.

4.3.11. Blgesel Kalknmaya Etkisi

KOBler, kk ve esnek yaplar ile ok hzl kurulma ve hareket kabiliyetine sahiptirler. Kurulmalar, faaliyetlerine son vermeleri ve corafi blgeler arasnda hareket kabiliyetleri daha hzldr. Bu nedenle blgesel kalknma politikalarna en hzl cevap verebilen iletmeler grubunu oluturmaktadrlar. Kredi garanti fonlar, hem KOB finansman imkanlarn gelitirmek, hem de faaliyetlerinde grece az gelimi blgelere ncelik vermek suretiyle, blgesel kalknma programlarna nemli katklar salayabilmektedirler.

109

4.4. Benzer Finansman Tekniklerinden Farklar

4.4.1. Hayat Sigortalar

Krediyi alann, kredi veren yararna yapt hayat sigortalar hem kredi vereni hem de kredi alan kiinin geride kalanlarn gvence altna alrlar. Kredi garanti fonlarnda ise byle bir fonksiyon grlmemektedir.

4.4.2. Risk Sermayesi

Risk Sermayesi uygulamalarnda belli ortaklk haklar karlnda

finansman ve

ynetim desteinde bulunulmakta, giriimci, ortaklk haklarn finansman desteinde bulunan kurulu ile paylamak durumunda kalmaktadr. Kredi Garanti sisteminde ise, srecin hi bir aamasnda bir ortaklk ilikisi sz konusu deildir. Ayrca, risk sermayesi, sadece yeni bir bulu ve yenilik yaratma iddiasnda olan yatrmlar iin mmkn iken, kredi garanti sistemi hemen hemen tm iletme faaliyetleri ile ilgili olabilmektedir.

110

4.4.3. Meslek Birlikleri Kefalet Kooperatifleri

Meslek Birlikleri Kefalet Kooperatiflerinin uygulama kapsamlar genelde yeleri ile snrldr. ok deiik uygulama rneklerine rastlanabilmektedir. talya Confidi rnei, kendi yeleri iin kredi garanti fonu faaliyeti yrtmektedir. Kredi garanti fonu sisteminde herhangi bir snrlama bulunmamaktadr.

4.5. eitleri

Kamusal Garanti Fonlar: Hukuken bamszdrlar. Ancak; ou zaman merkez bankas veya bir kamu

kalknma bankas tarafndan idare edilirler. Gelimekte olan lkelerin ounda kredi garanti kurumlar bu tiptendir. ou zaman kamu kredi sigortalarndan hukuken ayrlmakla birlikte, ekonomik olarak farklar yoktur.

Kendi kendini tevik projesi ve hedef gruba yakn kendi kendine yardm kurulularnn n safhas olarak kredi garanti fonlar: Hkmete bal olmayan zel organizasyon projeleri kapsamndaki garanti fonlardr.

111

Kredi Birlikleri (Ekonomik birliklerin, kredi kurulularnn ve devletin mahalli idarelerinin ortak giriimleri olarak kamu yararna alan kredi birlikleri): Bu tr birlikler genelde sanayilemesini tamamlam lkelerde bulunmaktadr. nk gelimekte olan lkelerde ou zaman gerekli birlik yaps bulunmamakta, zel bankalar katlmda bulunmaktan kanmakta ve mahalli idarelere ok az mali zerklik tannmaktadr.

Kk Kredi Garanti Birlikleri (Kredi mterileri ya da hedef gruplar tarafndan zerk bir hukuki yap iinde (genelde kooperatif olarak) bir kendi kendine yardm kuruluu olarak kolektif kefalet verilmesi iin oluturulmu kk kredi garanti birlikleri): Bu kurulular gelimekte olan lkelerde genelde bankalar sistemine dahil edilmemektedir. Bunlarn kendi snrl sorumlu hukuki ekilleri, kendi kendilerini ynetim mercileri ve idareleri vardr, buna karlk grup kredilerinde yelerin birbirlerine kar snrsz mteselsil mesuliyetleri vardr.

Kontr kefalet kurumlar: Bu tr dzenlemeler mali temellerin geniletilmesine ve riskin datlmasna yarar. Kontr kefaletler genelde kamu kurulular, nadiren hkmete bal olmayan kurulular tarafndan verilir. Sanayilemi lkelerde mnferit kontr garantilerin yannda muhtelif (rnein Almanyada olduu gibi bir eyaletin ve federal hkmetin) ayr ayr kontr kefaletler de vardr.

112

4.6. Sorumluluk Ve Kefalet erevesi

4.6.1. Garantinin kapsam

Kredi itibar, bir kredi garanti kurumunun ayakta kalabilme ve kredi kurumlarnda kabul grmesine dorudan baldr. Bankalar hakl olarak uzun brokratik prosedrlerden kanmakta ve zellikle bir kredi ileminde garanti veya sigorta durumunun ortaya kp kmad konusunda uzun tartmalara girmek

istememektedirler. Bu nedenle kredi garanti kurumlarnn baars iin vazgeilmez n artlar; esas alacakl iin rahat bir garanti veya kefalet ekli, garanti durumunun aka tanmlanmas ve alacaklnn garanti durumunda hzl bir ekilde tatmin edilmesidir. Kredinin takibe dmesi durumunda, kredi veren bankann, kredi tahsilatna ilikin ihmal ve kusurunun bulunmas phesi varsa dahi gerekli inceleme ve aa kavuturma nedeni ile tazmin kapsamndaki demeler geciktirilmemelidir. Byle durumlarda kredi garanti kurumu davann tekrar incelenmesi hakkn sakl tuttuunu kredi veren bankaya bildirmelidir.

Geri demelerin yerine getirilmemesi durumunda, kredi garanti kuruluunun sorumluluk kapsam ak olarak tespit edilmelidir. Kredi mterisinin takibine ilikin kredi kuruluunun asgari grevleri tanmlanmaldr. Bankalarn bu konuda yerlemi bir mekanizmalar vardr; ancak garanti demesi yapldktan sonra konuya yeterli ilgileri kalmayabilmekte, kredi garanti kurumlar iin ise bu grevin stlenilmesi ar bir yk anlamna gelmektedir.

113

Kredi kurulularnn, kredi garanti kurumlarnn faaliyetinden men edilmesi iin geerli sebepler tespit edilmelidir.

Kefalet hacminin (kefalet erevesi)

st snrnn tespiti konusunda yeni kredi

garanti fonlarnda genel bir deer tespiti, zellikle gelimekte olan lkelerde tecrbeye dayanan deerler bulunmadndan zordur. Bir kredi garanti fonunun kayp oran maalesef kurulu safhasndan aritmetik olarak tespit edilememektedir

Kefalet hacmi (kefalet erevesi) teminat olarak tutulan kaynaklarn bir arpanla arplmasndan elde edilen sonutur. Kefalet erevesi ya da arpann tespit edilmesinden nce kredi kayplar iin bir tolerans snr dnlmelidir. Buradaki arpan, kayp oranna kart bir deer olarak grlebilir. rnein verilen garantilerden %10unun sorumlulua dnecei tahmin ediliyorsa, arpan 10a kadar ykselebilir. Almanyadaki bankalarn denetim mercii yeni kurulan kredi garanti kurulularnda 5 ila 10 aras, yerlemi olanlarda ise 20 ila 36 arasnda bir arpana izin vermektedir. Beklenen kayp oran bir yandan kredi itibar incelemesi ve kredi kontrolnn ne kadar youn olduuna, dier yandan da projenin riski ve kredi mterisinin gvenilirliine baldr.

114

4.6.2. Risk daresi

Kredi

garanti

kurumlar

da

bankalar

gibi

profesyonel

bir

risk

idaresi

yrtmektedirler. Bu kurumlarda garanti risklerinin, fon kaynaklarn tketmemesi, hem faaliyetin devam hem de hayati nemde olan gvenin korunmas asndan son derece nemlidir. Kredi garanti kurumlarnn karlat riskleri genel olarak iki gruba ayrmak mmkndr:

D riskler Konjonktr veya dier piyasa sorunlar, kredi alann salk sorunlar, doal afetler gibi nedenlerle riskin gereklemesidir. Bu tr riskler genelde kredi

deerlendirmelerinden bamszdr.

Bu adan, kredi garanti kuruluu ile kredi

kuruluunun bu riskleri nleyebilme inisiyatifleri snrldr. Yine de bu tr risklerin asgariye indirilmesi amacyla finanse edilecek projelerin, ilgili olduklar piyasalarn ve bunlarn ereve artlar hakknda dorudan bilgi toplanmas ve tahminde bulunulmas gerekir. Bu bakmdan kredi garanti kurumlarnn portfyleri tek tip yapya, rnein sadece yeni irket kurulmalarna, sadece yeniliki yatrmlara, sadece bir brann iletmelerine veya tek bir tarm tipine tahamml edemezler. Bu durumda kk ve hedef gruba yakn kredi kurumlar iin byk problemler ortaya kabilir ve bunlar ancak eitlendirilmi kontr kefalet kurumlar ile ksmen zmlenebilirler. Btn bu nemine ramen d risklerin aritmetik olarak nceden tahmini mmkn deildir.

115

Davrana bal riskler Kredi garanti kurumlarnda sz konusu olan sadece kredi alclarnn doruluu, gvenilirlii ve geri deme istei deildir. tirak eden kurulularn da ibirlii son derece nemlidir. Kredi garanti ilemleri en az l bir ilikiye dayanmaktadr. Bir veya bir ka itirakinin dierleri aleyhine kendilerine kar salamalar veya kayptan korunma yoluna gitmeleri olasdr. Davrana bal risklerin azaltlabilmesi iin sosyal enformasyonlarn dorudan toplanabilmesi ve mteri ile itirakilerin bu konudaki davranlarnn aka szlemeye balanarak eitli meyyideler ngrlmesi gereklidir.

Kredi garanti kurumlar her iki riske kar kendilerini geleneksel ve nispeten rahat bir ekilde koruyacak risk snrlama teknikleri kullanamyorlarsa (rehin ilemlerinde olduu gibi bankaca kabul edilen gvenceler talep etmiyorlarsa) dorudan enformasyon toplanmas ve itirakilerin balanmasnda bankalara kar mukayese edilebilir avantajlar elde edilmelidir. Bu yeteneklerle merkezi olmayan kredi garanti kurumlarnn deerlendirilmesinin zne inilmi olmaktadr. Bu nedenle kredi garanti kurumlarnn ynetimi geleneksel bankalardan daha iyi olmak zorundadr. Birincisi basiretli deerlendirme metotlar ve sosyo-politik yaplar ile kredi verilecek faaliyet (projeler) ve kredi mterileri hakknda karar verebilmeli ve seebilmelidir. kincisi hedef grubun srekli izlenmesini, hedef sahann izlenmesini veya mnferid durumlarda kredinin kontrol ve izlenmesini organize etmelidir.

116

Kredi garanti kurumlarnn balang safhas hari istihbarat, inceleme ve izleme masraflarn azaltabilmeleri iin bu ilemlerde mmkn olduunca sosyal muhite (sosyal gruplarn sosyal ilikilerine) dayanlmas gerekmektedir.

4.7. Gelir Kaynaklar Teminat Sorumluluk fonu kaynaklarnn finans/sermaye piyasasnda iletilmesinden elde edilen gelirler,

Garanti mracaatlarnda alnan maktu inceleme bedelleri,

Garanti edilen miktarlar iin yllk olarak tahsil edilen garanti komisyonlar, (%1-4)

Garanti verilen bankalarn garanti edilen miktardan elde ettikleri gelirlerinden alnacak komisyonlar,

ye aidatlar,

Yurtii ve yurtd KOB destek programlarndan aktarlan paralar,

Hazine yardmlar.

117

4.8. Performans Gstergeleri 29

Piyasa likisi: Kredi Garanti Sistemlerinin, Garanti sisteminin piyasadaki yeri ve faydas konusunda geni tabanl bir toplumsal konsenssn olumasna, rnlerin, piyasann ihtiyalarna cevap verecek ekilde sunulmasna, Piyasann, garanti sistemine yaklamna - mterilerin, garanti sistemi ile krediye ulamalar nndeki engelleri kaldrabileceklerini bilmelerine, Bal olarak, piyasa aklarn kapatma kapasitelerini gsterir.

Ek Kaynak Salama: Kredi Garanti Fonlarnn, Bor verenler ile karlkl gven, katma deer yaratlmas, geri dnmeme durumlarnda erken deme ve ak szlemeler ile yaratlan iyi ibirliine, Daha iyi kredilendirme artlar (faiz oran) ve alacakllar tarafndan istenen teminatlarn salanmas ile KOBlere uzun vadeli kredi imkanlarnn sunulmasna, Bal olarak, dier trl kullandrlmayacak kredilerin teviki ile yarattklar ek kayna gstermektedir.

29

KGF, AB Konferans KOB Kredileri ve Kredi Garanti Uygulamalar Sunumlar. Andr Douette, AECM, 24.11.2005

118

Kaldra ve arpan Etkisi: Garanti Miktar / Sorumluluk Fonu Tutar, forml ile hesaplanmaktadr. Deerlendirme iin standart bir oran bulunmamakta, Avrupa Birliinde 6-7 olarak hesaplanan oran, az gelimi (yksek enflasyon, takiplerin fazlal, krizler...) lkelerde daha dk olabilmektedir.

Etkinlik: Garanti Sisteminin, Kaldra etkisi nedeniyle, kamu kaynann iyi bir yatrma dntrlmesi, Bir yl (dnem) boyunca yaplan garanti ilemi says, daha iyi desteklenen az gelimi blgeler, yaratlan istihdam, desteklenen firmalarn ulatklar retim dzeyleri, yaplan ihracat, ile llen, konulan kaynaa gre ekonomik iyileme salama kapasitesini ifade etmektedir.

Verimlilik: Garanti Sisteminin, Konulan sermaye miktarnn yeterlilii, (az yada gereinden fazla olmayan) Srdrlebilir bir prim miktar; ok yksek/dk, tevik etmeyen, risk derecesini gz nnde bulundurmayan prim politikalarndan kanlmas, Gereksiz ykler barndrmayan servis datm hz, Maliyet ve gelir oranlarnn dikkate alnmas, Personelin deneyimi ve kalitesi,

Sonucu oluan retim kapasitesi ve ynetim kalitesini ifade etmektedir.

119

4.9. Genel Deerlendirme

Kredi garanti fonlarnn deerlendirilmesi, tasarlanmas, tamamlanmas ve izlenmesinin kolay olmadnn, bu konuda standart modeller kullanlamayacann, duruma bal proje almas yrtlmesi gerektiinin batan kabul edilmesi gerekmektedir.

Ksmen eksik veya snrl kredi piyasalarnda bankalarn, deneyim eksiklii, geleneksel i politikalar nedeniyle ngrlen kredi garanti fonlarnn hedef grubundan kanmalar halinde kredi garanti fonlar yaama ans bulabilir.

Kredi piyasalarnn geni lde eksik ve ok snrl olmas durumunda bankalar kredi garanti fonlarnn hedef grubundan kanma eilimindedirler. Bu, kredi garanti fonlar iin avantajl bir durumdur. Hi verimli olmayan veya en azndan krsal alanlarda hi verimli olmayan banka sistemlerinde kredi garanti fonlar yeni bir unsur oluturabilirler. Bu nedenle kredi garanti fonlar bankalarn baz zorluklara katlanmak istememeleri veya bu konuda risk almaktan kanmalar sonucu hizmet vermedii veya veremedii alanlarda hizmet verebilir ve bunu daha iyi yapabilirler.

Devlet nispeten kk bir sermaye kullanm ile ok byk bir mali kaldra etkisi elde edebilir. Bu etki ya da arpan (eldeki fonun ka kat kefalet verilebileceini gsterir) yeni kurulan kredi garanti fonlarnda 4-10a, faaliyette bulunulan ekonominin gelimilik (ekonomik istikrar, dk enflasyon, krizlerin yaanmamas

120

vb) dzeyine bal olarak 20-30a kadar kabilmektedir. Kontr kefaleti bulunan kredi garanti fonlarnda ise bu say daha da ykseltilebilir.

Devletin bu tr destekleri (kamusal veya zel) mali yapnn iyiletirilmesi iin yaplan sbvansiyon kapsamnda deerlendirilebilir. Devletin denei ile bu fonlarn oluturulmas, ayn ileri gren birliklerin veya irketlerin kendi kendine yardm kurulular olarak oluturulmasnn n safhasdr. Bu durum bankalara, potansiyel mteri durumunda olan gruplar, azaltlm risk ile finanse etme olana salar. Bylece kredi garanti fonlar finansman pazarnn iyilemesine katkda bulunarak hedef grubun veya hedef sektrn kredi hacmini artrabilir.

Odalar, meslek kurulular ve birlikleri alannda zel sektr ortaklklarnn tevik edilmesi, kamu yararna kredi garanti birlikleri ile merkezi olmayan kredi kurulular, odalar, birlikler ve mahalli idareler arasnda bir ibirlii oluturulabilir.

Tablo 12de, zellikle baz gelimi lkelerin, yeniliki KOBlerin desteklenmesine ynelik gelitirdikleri kredi garanti sistemlerine ilikin ksa bilgiler verilmektedir.

Kredi Garanti Fonlarnn bu yapsyla, basit bir finansman arac ve kolayca hakim olunabilecek bir mali teknoloji olmadklarn belirtmek gerekir. Ancak, kuruluun doru tasarlanmas halinde Kredi Garanti Fonlarnn lke gelimesinde etkili bir ara olduklar unutulmamaldr.

121

Tablo 12:
lke Avusturya Kanada Danimarka Fonun Ad Gen Giriimciler Kanada Kk letme Finansman

Yenilik Odakl Kredi Garanti Dzenlemeleri

Garanti Kapsam Kredinin % 80'ine kadar, en ok 145.000 EURO Kreditrn urad zararn % 85', en fazla kredi miktar 250.000 CAD Anlamalarda: Kredinin % 2'si, Yllk cret: Kefalet tutarnn %1.25 % 1.25 cretler Kredi Tutarna Gre Maliyet

Fonun Amac/Yararlanma Yeterlilii Ni pazarlara ynelik yeni giriimler Yllk geliri 5 milyon CAD' amayan Teknoloji odakl firmalar, Kk yeniliki firmalara kurulu ve ekirdek sermaye finansman Byme ve istihdam potansiyeli olan yeniliki KOBler

Danimarka Yatrm Fonu stihdam ve Byme Finlandiya Garanti Formu Fransa

Kredinin % 75'ine kadar, en ok lk 2 yl % 3, izleyen yllarda % 5 milyon DKK 1.5 komisyon Ortalama olarak kredinin % % 2.5 50'si Anlamalar iin cret Kuruluta % 70'ine kadar, dier alnmamakta, garanti verilen KOBler iin kredilerin en ok tutarn % 0.6's kadar yllk % 50'si cret Kredinin % 50'si, en ok 150.000 EURO yelik creti: 500 EURO, Sorumluluk fonu katlm pay: normal artlarda % 0.75 ile % 1.25 aras, Ynetim creti: Yllk 50 EURO

% 2.1

Yeniliki KOB sermaye Cirosu 471.000 EURO'dan az garantileri

talya

Confidi Toscana

leri teknoloji yatrmlar

spanya

spanya Refinansman irketi

ok kk iletmeler Cirosu 2,13 milyon EURO'dan az, (imalat sanayi iin snr 4,26 milyon EURO), 200'den az alan says

% 75 2 yldan yeni irketler iin kredinin % 70'i, 7.000 ve 142.000 EURO aras tutarlar iin, 2 yldan eski irketler iin kredinin % 85'i, 354.000 EURO'ya kadar Anlama creti: En ok % 1, Temel Faiz oran zerindeki prim: kefaletin % 1.5'i veya sabit faizli kredilerde kredinin % 0.5'i

ngiltere

SFLGS

Kaynak: Kresel Ekonomide Giriimcilik ve Yeniliki KOBlerin Desteklenmesi - OECD stanbul Konferans, 2004

122

V. Kredi Garanti Fonu Trkiye Uygulamas

Kk iletmelerin nemi ve bunlara ilikin sorunlarn zm abalar, lkemizde de uzun sredir gndemde olan konulardr. Bu amala eitli ekonomik ve sosyal kurumlar oluturulmutur. Bunlardan, zellikle finansman sorununa zm olarak gelitirilen eitli meslek kredi/kefalet birliklerinin baz uygulamalar kredi garanti sistemi ile benzerlik gsterse de, bunlarn belli meslek gruplarna ve/veya yelerine ynelik olmas nedeniyle, bu almann kapsam dnda braklmtr. Trkiye uygulamas iin Kredi Garanti Fonu A.. detayl olarak incelenmeye allmtr.

5.1. Kredi Garanti Fonu letme Ve Aratrma A..

5.1.1. Kurulu ve alma Esaslar

Kredi Garanti Fonu letme ve Aratrma A.. 1970 ylnda Trkiye ile Federal Almanya arasnda imzalanan teknik ibirlii anlamas erevesinde, iki lke arasnda mektup teatisi yoluyla akdedilen Kk ve Orta Boy letmeler in Bir Kredi Garanti Fonu Kurulmasna Yardm konulu proje anlamas ile 1991 ylnda kurulmutur. Bu anlama 14 Temmuz 1993 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. ki devlet adna bu anlamann uygulanmasn Alman taraf olarak Deutsche Gesellschaft fr Technische Zuzammenarbeit (GTZ) Gmbh, Trk taraf olarak da 1991 ylnda kurulmu olan Kredi Garanti Fonu letme ve Aratrma A.. (Kredi Garanti Fonu) yrtmektedir.

123

KGFnin kuruluunda TESK (Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu), TOBB (Trkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odalar ve Ticaret Borsalar Birlii), TOSYV (Trkiye Orta lekli letmeler, Serbest Meslek Mensuplar ve Yneticiler Vakf) ve MEKSA (Mesleki Eitim ve Kk Sanayii Destekleme Vakf) kurucu ortak olarak yer alm, daha sonra KOSGEB (Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl) ve Trkiye Halk Bankas A.. de bu ortakla katlmtr.

Kredi Garanti Fonu letme ve Aratrma A..nin merkezi Ankara olup, stanbul ve zmirde brolar bulunmaktadr.

Kredi garanti fonunun verecei garanti en ok 5 yla kadar vadeli tm kredi programlar iin kullanlabilmektedir. Vade, yatrm kredilerinde 8 yla kadar kabilmektedir.

Kredi Garanti Fonu uygulamasndan kk ve orta boy iletme (KOB) sahibi tacir ve sanayiciler ile esnaf ve sanatkarlar ve gen giriimciler yararlanabilmektedir. 250 iiye kadar alan olan iletmeler KOB olarak kabul edilmektedirler. KGF garanti/kefaletinin st snr en ok 400.000 EURO edeeri YTL'dir.

124

Riskin paylam ilkesine gre alan Kredi Garanti Fonu, kredinin tamamna deil, belli bir nispetine garanti/kefalet salamaktadr. 200.000 EURO'ya edeer YTL'ye kadar olan talepler iin kredinin en ok %80'ine garanti/kefalet verilmekte, 200.000 EURO'yu aan garanti/kefaletlerde bu oran azami %70 olarak uygulanmaktadr.

Trkiyenin btn blgelerindeki KOBler Kredi Garanti Fonu teminatndan yararlanabilirler. Bavuruda bulunanlarn yaplabilir bir projeleri olmaldr.

Kredi Garanti Fonu, deerlendirmesinde ncelii projenin yaplabilirliine, ynetim yeterliliine, firmann ve ortaklarnn liyakatine, moralitesine, zkaynak katksna ve kredinin geri denebilirliine vermektedir. Teminat, bu deerlendirmede en son unsur olarak grlmekte ve gerekli grlen hallerde bankalarn ilkelerine uymad iin kabul etmedii trdeki teminatlar KGF tarafndan kabul edilmektedir. Eski borlarn ve kredilerin denmesi amacyla kullanlacak krediler iin KGF garanti/kefalet vermemektedir.

KGF, KOBlerin kulland her trl nakdi ve gayrinakdi krediye garanti verir. Bu krediler, Yeni i kurma, Mevcut tesisin geniletilmesi, Hammadde temini, Yeni teknoloji kullanm,

125

Yeni i yerine tanma, Nakit sknts giderme, hracatn finansman, thalatn finansman, Teminat mektubu amal krediler ile KOBlerin kulland dier nakdi ve gayrinakdi kredilerdir. kredilerine

lk aamada yalnzca T. Halk Bankas A..ce kullandrlan KOB

garanti/kefalet veren Kredi Garanti Fonu, imzalanan protokoller erevesinde, Ekim/2005 itibariyle, KOBlerin aadaki finans kurulularndan kulland kredilere kefalet salamaktadr. T. Halk Bankas A.. T. Garanti Bankas A.. ekerbank T.A.. T. Vakflar Bankas T.A.O. Yap ve Kredi Bankas A.. Tekstil Bankas A.. Finansbank A.. Albaraka Trk FK A.. Trk Ekonomi Bankas A.. Garanti Leasing A..

126

Kredi Garanti Fonu uygulamasnda banka ubeleri Kredi Garanti Fonuna bavuruya cretsiz araclk etmekte ve uygulama hakknda bilgi vermektedir.

Fon, firmadan bankaya verilen belgeler dnda ayrca belge talep etmemekle birlikte, gncel hale getirilmesi gereken belge ve bilgi varsa bunlarn kendisine iletilmesi gerekmektedir.

KGF uzmanlar, garanti/kefalet talebiyle ilgili olarak firma ile bir grme mmknse firma iyerinde- yapar ve firmann mevcut durumu ve projesi hakknda inceleme raporu dzenlerler.

Garanti/kefalet talepleri nihai olarak KGF Genel Mdrlnn nerileri zerine ortaklarn temsilcilerinden oluan Onay Komisyonunda tartlarak karara balanr. Onay Komisyonu prensip olarak on be gnde bir defa toplanmaktadr.

Karar, en ksa srede talep sahibi firma ve bankaya bildirilir. Garanti/kefalet verilmesine karar verilen firmalardan bir garanti/kefalet taahhtnamesi alnr ve firma ve kefillere imzalattrlr. Ayrca kararda belirtilen dier artlarn da bulunmas halinde bu artlarn yerine getirilmesini mteakip Kredi Geri deme Garantisi dzenlenerek bankaya gnderilir.

127

Bu sre yaklak olarak iki hafta srmektedir. Ancak acil hallerde bir hafta iinde de talepler cevaplanabilmektedir. Hzlandrlm Garanti kapsamnda yaplacak bavurular en ok 5 i gn iinde sonulandrlr ve bu ilemlerde garanti/kefalet komisyon oran yllk yzde 1,5 olarak uygulanr. Bu uygulamadan yararlanmak iin kredi verecek bankann en az yzde 50 risk stlenmesi, banka tarafndan kredi karar alnm olmas gerekir ve garanti/kefalet tutar 30.000.-EURO karl Yeni Trk Lirasn gememelidir.

Garanti/kefalet talebinde bulunan firmalarn deerlendirmeye alnabilmesi iin maktu bir inceleme creti alnr. Talebin uygun bulunmas ve kredinin Kredi Garanti Fonunun garanti/kefaleti ile kullanlmas durumunda da, kredi vadesi boyunca her yl pein olarak, garanti/kefalet bakiyesi zerinden % 3 orannda komisyon alnr. Bu oran, gayri nakdi kredilerde %2 olarak uygulanr.

5.1.2. Kontr Garanti Uygulamalar

Avrupa Yatrm Fonu

Avrupa Birliinin kredi garantisi ve risk sermayesi konusunda faaliyet gsteren mali kuruluu olan Avrupa Yatrm Fonu (AYF) ile imzalanan anlama gerei; AYF 18.11.2004 tarihinden itibaren, KGF A..nin stlendii kredi riskinin % 50sini stlenmektedir. Uygulama, 100 iiye kadar alan olan iletmelerin yatrm amal

128

ve en az 3 yl vadeli kredilerini kapsamaktadr. Kredilerin en ok % 80nine kefalet verilmekte ve kefalet tutar en ok 400.000 EURO olabilmektedir.

Hazine

Bakanlar Kurulunun 2000/1822 sayl Kk ve Orta lekli letmelerin Yatrmlarnda Devlet Yardmlar Hakknda Karar ile KOB tevik belgeli yatrmlarla ilgili olmak zere, kredi garanti kurulularnn stlendikleri

garanti/kefalet dolaysyla, bankalara demek zorunda kaldklar toplam tazmin tutarlarnn % 50si Yatrmlar Tevik Fonundan karlanmaktadr.

5.1.3. Kamu Destei

Kamuya yararl faaliyet gsteren, ana szlemesi gerei faaliyetinden elde ettii kar, ortaklarna datmayp, stlendii kefalet riskinin karln oluturan teminat sorumluluk fonunda deerlendiren KGF, Kurumlar Vergisinden muaf olup, ilemleri Katma Deer Vergisi ve Damga Vergisinden istisna edilmitir.

129

5.1.4. Finansal Faaliyetler

Aralk 2004 - Kasm/2005 itibariyle, Kredi Garanti Fonu finansal faaliyetlerinin zeti tablo 13te gsterilmitir.30 Tablo 13: KGF A..nin Finansal Faaliyetleri 31.12.2004
KEFALET VERLEN TOP. KRED SAYISI VERLEN KEFALET TUTARI VERLEN KEFALET TUTARI YARATILAN TOPLAM KRED HACM KEFALET VERLEN FRMA SAYISI TEMNAT SORUMLULUK FONU TUTARI KEFALET RSK

15.11.2005 1698 (Adet) 79 Milyon (EURO) 84,7 Milyon (YTL) 111,3 Milyon (EURO) 958 (Adet) 6,1 Milyon (EURO)

1504 (Adet) 64,5 Milyon (EURO) 60,5 Milyon (YTL) 89,7 Milyon (EURO) 869 (Adet) 5,9 Milyon (EURO) 40,3 Milyon (YTL)

5.1.5. Deerlendirme

Kredi Garanti Fonu A..nin kuruluundan itibaren, faaliyetlerini son derece mtevazi snrlar iinde yrtt grlmektedir. Esasen ilgili kurum yetkililerinin de dile getirdikleri gibi, mevcut uygulamalar daha ok bir n aratrma ve fizibilite almas olarak grlmtr.

30

KGF, a.g.e

130

Finansal faaliyetleri asndan KGFnin performans lldnde, lkemizin grece az gelimilik dzeyine ve ekonomik krlganlna ramen, dnyadaki rneklerine benzer oranlara sahip olduu grlmektedir. Kredi yaratma arpan, Avrupa Garanti ve Kefalet Kurumlar Birliine ye kurumlar toplamnda 10 iken, ayn oran KGF iin 2004 yl sonu itibariyle 8dir. Yine KGFnin sorunlu kredi oran yaklak %2 iken, ad geen birlik iin %1.9 olarak hesaplanmaktadr. Sz konusu oranlar, faaliyetlerin devam iin yeterli grlmektedir.

smindeki aratrma kelimesi ile uyumlu olarak KGFnin, bugne kadarki faaliyetleri bu iin aratrmas kabul edilerek, sonular deerlendirilmeli ve kredi garanti sistemi ile ilgili yeni politikalar gelitirilmelidir.

Kanmzca, KGF Trkiye uygulamas rnei baarl olmutur. Buna gre, uygulama kapsamnn geniletilmesi gereklidir. Bu amala ilgili kesimler baznda olas destekleri u ekilde sralamak mmkndr:

a)

Kamu Fon destei, Hazine kontr garantilerinin miktar ve kapsamnn geniletilmesi, Genel ynetim ve iletim giderlerine katk salanmas.

131

b)

Bankalar Katsayy ykseltmek yoluyla teminat kapasitesinin arttrlmas, Daha sk ibirlii.

132

NC BLM BASEL DZENLEMELER VE KOB FNANSMANI

1. Genel Bilgiler

Yeni Basel Sermaye Uzlas (Basel-II), bankalarn sermaye yeterliliklerinin llmesine ve deerlendirilmesine ilikin olarak Basel Bankaclk Denetim Komitesi (Basel Committee on Banking Supervision BCBS31) tarafndan yaymlanan ve yakn tarihte birok lkede yrrle girmesi beklenen standartlar btndr.

Basel-II bankalarda etkin risk ynetimini ve piyasa disiplinini gelitirmek, sermaye yeterlilii lmlerinin etkinliini artrmak ve bu sayede salam ve etkin bir bankaclk sistemi oluturmak ve finansal istikrara katkda bulunmak iin sunulmu nemli bir frsattr.

Basel-II ierisinde sermaye ykmllnn nasl hesaplanaca, maruz kalnan risklerin nasl ynetilecei, sermaye yeterliliinin nasl deerlendirilecei ve nasl kamuya aklanacana ilikin hkmler mevcuttur.

Basel Bankaclk Denetim Komitesi, Isvirenin Basel kentinde yerleik Uluslararas Takas Bankas (Bank for International SettlementsBIS) bnyesinde faaliyet gsteren, gelimi lkelerin merkez bankalar ve bankaclk denetim otoritelerinden yetkililerin katlmyla oluturulan ve bankaclk konusunda istiari mahiyetli olarak uluslararas standartlar yaymlayan komitedir.
31

133

Basel-II ierisinde risk lmne ilikin olarak basit aritmetie dayal standart yntemler ile kredi, piyasa ve operasyonel riske ilikin istatistiki/matematiksel risk lm metotlarn ieren yntemler bulunmaktadr.

Basel-II sreci aslnda risk ynetimine ilikin son yllarda gzlemlenen gelimelerin bir devam niteliindedir ve gelimi lkelerde sektr standard olarak yrtlen uygulamalar Basel-II ile birlikte mevzuat ekline dnmtr.

1.1. Tarihsel Sre

Gelimi lkelerin merkez bankalar ve bankaclk denetim otoritelerinden yetkililerin katlmyla oluturulan Basel Bankaclk Denetim Komitesi, 1988 ylnda farkl lkelerde uygulanan sermaye yeterlilii hesaplama yntemlerini birbirleriyle uyumlu hale getirmek ve bu konuda uluslararas platformda geerli olacak asgari bir sektr standard oluturmak amacyla Basel-I olarak adlandrlan Sermaye Yeterlilii Uzlasn yaymlamtr. Sz konusu Uzla, bata G-10 lkeleri olmak zere birok lke denetim otoritesince kabul grm olup, u an itibaryla 100den fazla lke, sermaye yeterlilii hesaplama yntemlerini Basel-Ii temel alarak oluturmu durumdadr.

Bir takm dezavantajlar tamasna ramen u an iin uluslararas bir sektr standard haline gelmi olan Basel-Ii temel alan bir sermaye yeterlilii lm yntemi, 1989da yaymlanan ve yllk bir gei srecini de ieren dzenlemeler ile lkemizde de uygulanmaya balanmtr.

134

Sadece kredi risklerini dikkate alan Basel-Iin yaymlanmasnn ardndan, bankalarn finansal yaplarnda piyasa risklerinin de olduka nemli bir rol stlendii hususunun daha iyi anlalmas ve sektrde ortaya kan gelimeler paralelinde, Basel Bankaclk Denetim Komitesi tarafndan piyasa risklerinin sermaye yeterliliine dahil edilmesini ieren bir dokman yllk bir alma neticesinde son hali verilerek 1996 ylnda yaymlanmtr.

Bu erevede lkemizde de ilk olarak ubat 2001 tarihinde yrrle giren Bankalarn Sermaye Yeterliliinin llmesine ve Deerlendirilmesine likin Ynetmelik edilmitir.
32

ile piyasa riskleri de ilk olarak sermaye yeterlilii lmlerine dahil

Basel Komitesi, finansal piyasalarda meydana gelen gelimeleri ve Basel-Iin sermaye yeterlilii lmne ilikin eksikliklerini dikkate alarak Haziran 1999da Yeni Basel Sermaye Yeterlilii Uzlasna (Basel-II) ilikin ilk istiari metni (Consultative Paper-1) yaymlamtr. Ardndan 2001 yl banda ikinci istiari metin (Consultative Paper-2), Nisan 2003te ise nc istiari metin (Consultative Paper-3) yaymlanmtr. Sz konusu istiari metinler, gerek lke denetim otoritelerinden gerekse bankalar ve dier ilgili taraflardan alnan yorumlar erevesinde revize edilerek yenilenmi ve Basel-IIye ilikin nihai metin Haziran 2004te yaymlanmtr.

lk ynetmelik: 10.02.2001 tarih ve 24314 sayl Resmi Gazete. Deiiklikler: 31.01.2002 tarih ve 24657 sayl Resmi Gazete; 01.03.2003 tarih ve 25035 sayl Resmi Gazete.
32

135

1.2. Basel-IInin Basel-Iden Farklar

Basel-Ide yer alan, kredi riski asndan sermaye ykmllnn OECD lkesi olup olmama kriterine gre belirlenmesi prensibine dayanan kulp kural (club rule) Basel-II ile birlikte kaldrlmaktadr.

Basel-IIde kredi riski, krediyi alan taraflarn derecelendirme notlarna gre belirlenmektedir. Basel-IIde yer alan baz yntemler bamsz

derecelendirme irketleri (Standard&Poors, Fitch, Moodys, vb) tarafndan verilen derecelendirme notlarn kullanrken, baz ileri yntemlerde bankaclk denetim otoritesi iznine tabi olmak zere- bankalarn kendi deerlendirmelerine dayanarak verdikleri derecelendirme notlar dikkate alnmaktadr.

Basel-Ide sadece kredi ve piyasa riskleri iin sermaye zorunluluu bulunmaktadr. Basel-IIde ise bu risklere ilaveten operasyonel risk sermaye ykmll de eklenmitir. Basel-IIde operasyonel risk, yetersiz veya aksayan i sreler, insanlar ya da sistemler ya da harici olaylar sonucu ortaya kan zarar riski olarak tanmlanmakta (rnein zimmet, deprem, bilgi ilem arzas sonucu ortaya kan zararlar) ve bankalardan bu riskleri iin de sermaye bulundurmalar istenmektedir.

Basel-II

ierisinde

bankalarn

sermaye

yeterliliklerini

kendilerinin

deerlendirmesi istenmekte ve hem sermaye yeterlilii hem de bankann

136

kendisini deerlendirme srecinin bankaclk denetim otoritesi tarafndan denetlenmesi ve deerlendirilmesi istenmektedir.

Basel-II kapsamnda sermaye yeterliliine ilikin olarak Basel-IIye zg detayl bilgilerin kamuya aklanmas zorunluluu getirilmektedir. Bu husus Basel-Ide yer almamaktadr.

2. Basel II Ve KOBler

Basel IIde, yllk sat cirosu 50 milyon EUROya kadar olan iletmeler KOB saylm, bir kredi kuruluundaki nakdi ve gayrinakdi kredi toplam 1 milyon EUROnun altndakiler perakende KOB, stndekiler ise kurumsal KOB olarak deerlendirilmitir. Tablo 14: Basel IIye Gre Firma Snflandrmalar Kredi Tutar (EUR) > 1.000.000 > 1.000.000 < 1.000.000 < 1.000.000 Yllk Sat Cirosu Snflandrma (EUR) > 50.000.000 < 50.000.000 > 50.000.000 < 50.000.000 Kurumsal Kurumsal-(KOB) Kurumsal Perakende-(KOB)

137

Basel II dzenlemelerinin ilk uygulanma dnemlerinde daha ok uygulanmas beklenen Standart ynteme gre, perakende firma ve dier firma kredileri iin hesaplanan asgari sermaye oranlar aadaki ekilde belirlenmitir.

Tablo 15: Standart Ynteme Gre Hesaplanan Asgari Sermaye Oranlar Firma Harici Derecelendirme Notu Perakende Risk Arl AAA'dan AA-'ye kadar A+'dan A-'ye kadar BBB+'dan BB-'ye kadar BB-'den dk Derecelendirilmemi 75% Dier Firma Risk Arl 20% 50% 100% 150% 100%

Mevcut Basel I dzenlemelerine gre irket kredilerinin risk arl % 100 olarak uygulanmaktadr. Bu anlamda, Basel IInin bankalarn KOB kredileri iin tutmalar gereken asgari sermaye ykmlln azaltmas ve bunun KOB kredi maliyetlerine olumlu yansmas beklenmektedir.

Basel IInin banka sermayeleri zerindeki muhtemel etkilerinin aratrlmas amacyla yaplan 3. Saysal Etki almas (QIS3) sonularna gre AB yesi lkelerdeki bankalarn Basel II dzenlemelerine gre asgari sermaye

gereksinimlerinde meydana gelen deiimler, tablo 16da gsterilmitir. Buna gre,

138

bankalarn

KOB kredilerinden kaynakl sermaye gereksinimleri genel olarak

dmektedir. Asgari sermaye azallar, perakende portfy ve gelimi deerleme ynetmelerinde ok daha belirgindir. Tablo 16: Sermaye Gereksinimindeki Deiimler
SERMAYE GEREKSNMNDEK DEMLER (BASEL II - AB BANKALARI) Temel sel Standart Derecelendirme Yaklam Yaklam KOB Kredileri 1. Grup * 2. Grup ** -%2 -%2 -%3 -%5 Yaklam -%4 Derecelendirme Gelimi sel

Kaynak: BIS/BCBS- 2003 * 1. Grup bankalar ana sermayesi 3 milyar EURO'dan fazla ve uluslararas alanda faaliyet gsteren bankalardan, ** 2. Grup bankalar ise daha kk ve genelde belli faaliyetlerde daha ok uzmanlam bankalardan olumaktadr.

BDDK tarafndan lkemiz bankalar iin gerekletirilen QIS-TR almas sonular incelendiinde aadaki verilere ulalmaktadr. 33

Yksel, Ayhan, Basel IInin KOB Kredilerine Muhtemel Etkileri. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu Aratrma Dairesi, Austos 2005

33

139

KOBlere kullandrlan nakdi kredilerin ortalama risk arlklar

Mevcut mevzuat erevesinde % 66 (100 YTLlik bir kredi iin 5,28 YTLlik sermaye ykmll, (100*0,66*0,08=5,28)

Standart Yaklamda % 83 (100 YTLlik bir kredi iin 6,64 YTLlik sermaye ykmll, (100*0,83*0,08=6,64)

olarak gereklemitir.

KOB kredilerinin toplam sermaye ykmll ierisindeki paylar

Mevcut mevzuat erevesinde yaplan hesaplamalarda % 14,4

Standart Yaklamda % 10,8 olarak gereklemitir.

Standart yaklamda, KOB kredilerine ilikin sermaye ykmllndeki art, Basel IIde dikkate alnan teminat ve garantilerin Basel Ie gre farkl olmasndan ve belirli bilano d ilemler iin uygulanan krediye dnm oranlarnn Basel IIde deimi olmasndan kaynaklanmaktadr.

Sermaye ykmll iindeki paylarna bakldnda, miktar artna ramen KOB kredilerine ilikin sermaye ykmllk paynn azalm olmas, KOB d sermaye ykmllnn greceli olarak daha fazla arttn gstermektedir. Her ne kadar yaplan almada ihtiyatllk gerei Basel IIde kabul edilen baz teminatlara ilikin

140

verilerin salkl olarak elde edilmedii durumlarda ilgili krediler teminatsz olarak deerlendirilmise de, sonular genel olarak lkemizdeki banka varlklarnn Basel II kriterleri ile pek uyumlu olmadn gstermektedir.

Standart yntemlere gre daha gelimi ve zaman getike uygulanmas beklenen sel Derecelendirmeye Dayal yntemlerde, irketler tek tek zel koullarna gre deerlendirilmektedir. sel Derecelendirme Yntemlerinde, asgari sermaye

ykmll, ilgili irketlerin, bankalarca gelitirilen ve ilgili denetim otoritesinin de onaylad derecelendirme sistemlerine gre belirlenen notlarna gre

hesaplanmaktadr. DD yaklamlarnda kurumsal KOB kredileri iin kullanlan risk arl formlnde firma cirosunun 50 milyon EUROdan az olduu durumda sermaye ykmllkleri daha dk hesaplanmaktadr. (Ayhan YKSEL, BDDK, 2005) Zaman getike, KOBlerin Basel dzenlemelerine gre kendilerini yeniden yaplandrmalar daha da nem kazanacaktr. Basel II dzenlemelerine uygunluk, finansman maliyetlerini belirleyen en nemli etken haline gelecektir.

3. Teminatlar

3.1. Risk Azaltc Olarak Kabul Edilen Teminatlar

Altn,

Yatrm fonlar,

141

Kredi veren banka nezdindeki nakit,

Bir ana endekse dahil hisse senetleri,

Risk derecelendirme irketleri tarafndan kabul edilen borlanma senetleri,

Bir ana endekse dahil olmayan ama tannm bir piyasada ilem gren hisse senetleri,

Herhangi bir bilinen derecelendirme kuruluu tarafndan derecelendirilmemi borlanma senetlerinden belli koullar yerine getirenler,

Yukardaki senetleri ieren yatrm fonlar.

3.2. Risk Azaltc Etkisi Bulunmayan Teminatlar

Ortak veya grup irketi kefaleti,

Mteri ek, senetleri,

Ticari gayrimenkul, arsa, tarla ipotei

142

4. lkemizdeki Mevcut KOB Teminat Yaps

Tablo 17: KOB Kredilerinin Teminat Yaps Teminat Tr potek mza Karl Kefalet Belge Karl KGF A.. % Dalm 42.8% 22.3% 18.3% 16.1% 0.5%

(Kosgeb, 2004)

Kosgeb tarafndan 40.000 iletme zerinde yaplan anket almasna gre, lkemizdeki mevcut teminat yaps tablo 17de gsterilmitir. Bu durumda KOB teminatlarnn (ipotek ilemlerinin tmnn ikamet amal gayrimenkullerle ilgili olduunun kabul halinde) yaklak % 57sinin herhangi bir risk azaltm etkisi bulunmamaktadr. Dolaysyla yeni dzenlemeler erevesinde ilk revize edilmesi gereken konulardan birini mevcut teminat yaps oluturmaktadr. Teminatlarn Basel II dzenlemelerine uygun hale getiremeyen KOBlerin bunun maliyetine katlanmalar kanlmaz olacaktr.

143

5. Kredi Garanti Fonu Etkisi

Mevcut Basel I dzenlemelerinde, irket kefaletleri iin herhangi bir risk azaltm ngrlmemesine ramen, yeni dzenleme ile garantr irketin/kuruluun, derecelendirme notuna gre risk azaltm etkisi mmkn olabilmektedir. Krediyi garanti eden irketin harici veya bankann kendi i derecelendirme sisteminin irket iin belirledii notun, % 100 den daha dk bir risk arlna denk gelmesi durumunda, kredi iin bankann asgari sermaye gereksinimi de ayn oranda azalacaktr. Bankann maliyet yapsna yansyan olumlu etki, krediyi alan KOBnin de kredi maliyetine yansyacaktr.

rnek Uygulama

sel derecelendirme ynteminin kullanld bir bankadan 100 YTL kredi kullanan ve % 100 risk arlna denk rating notuna sahip bir KOB iin, bankann gereksinim duyaca asgari sermaye aadaki durumlara bal olarak deimektedir.

a)-

Herhangi bir teminatn olmamas durumunda; 100 * 0,08* 1 = 8 YTL

144

b)-

Kredinin % 50sine, % 20 risk arlna sahip bir Kredi Garanti Fonu

tarafndan garanti verilmesi durumunda;

Tablo 18: KGF Garantisinin Kredi Maliyetine Etkisi

%20 Risk Arlkl KGF Teminat sel Derecelendirme Yntemi Teminat Oran 50% Sermaye Gereksinimi Toplam Sermaye Gereksinimi Garanti Sonras Ek Serbest Sermaye mkan Kredi arpan Kredi arpan Sonras Yeni Kredi mkan Toplam Kredi mkan Garanti Miktar 50*0,08*1*0,20=0,8 YTL 4+0,8=4,8 YTL 8-4,8=3,2 YTL 1/[(0,50*0,08)+(0,50*0,08*0,20)]=20,83 YTL 20,83*3,2=66,6 YTL 100+66,6=166,6 YTL 50+33,3=83,3 YTL Garanti Edilmeyen Ksm 50% 50*0,08*1=4 YTL

rnek uygulamada da grld zere; Garanti mekanizmas, KOBlerin sadece teminat ihtiyalarn gidermemekte, ayn zamanda, Bankalar asndan risk azaltm etkisi yaratmakta ve yeni krediler iin sermaye olanaklarn geniletmektedir. Dolaysyla KOB kredilerinin, yksek bir rating notuna sahip bir irket/kurulu tarafndan garanti edilmelerinin, kredi maliyeti zerinde de nemli etkileri olabilmektedir.

145

Genel olarak kredi garanti kurulularnn, ykmllklerine gre gl sermaye yaplar nedeniyle, yksek rating notlarna sahip olmalar beklenmektedir. Avrupa Birliinde benzer bir fonksiyonu yklenen, Avrupa Yatrm Fonu fiili olarak bamsz bir derecelendirme notu almam olmasna ramen, Basel II dzenlemeleri erevesinde risk arl %0 kabul edilmektedir. Dolaysyla, Avrupa Yatrm Fonunun garanti edecei KOB kredileri, bankalar asndan herhangi bir ek sermaye yk getirmeyecek bu da hem bankann finansman olanaklarn arttracak hem de kredinin KOBlere olan maliyetine olumlu yansyacaktr.

KOB kredilerinin mevcut teminat yaps iinde KGF A..nin arl (% 0,5) yok denecek kadar azdr. nmzdeki srete, Basel IInin uygulanmas ile birlikte, mevcut KOB kredileri teminat yetersizlii ok daha ciddi bir boyut kazanacaktr. Soruna bir zm gelitirilmemesi, KOBlerin kredi maliyetlerini arttracaktr. Bu da mevcut finansman sorunlarnn bymesine neden olacaktr.

lkemiz gelien ekonomiler kategorisinde yer almakta, ekonomik olarak gelimi oka kurum ya da irkete rastlanmamaktadr. Basel Iin, risk deerlendirmesinin, OECD yesi olup olmama erevesinde yaplmas nedeniyle, lkemizin risk arl %0 olarak kabul edilmekteydi. Ancak yeni dzenlemede risk deerlendirilmesi tamamen deitirilerek risk arl rating notuna gre belirlenmektedir. Uluslararas derecelendirme kurulularnn, Trkiyenin mevcut dviz zerinden borlanmas iin ngrdkleri not (BB- -Standard and Poors) % 100 risk arlna denk gelmektedir. Ekonomik gelimeler paralelinde, nmzdeki dnemde mevcut risklilik dzeyinde azalma ngrlmesine ramen, yksek risklilik derecesinin, devletin borlanma

146

maliyetlerinin yannda bankalarmzn ve reel sektr irketlerinin de fon maliyetleri zerindeki olumsuz etkisi devam edecektir.

KOBlerin nmzdeki dnem finansman ve teminat sorunlarnn zmne ynelik olarak KGF sisteminin ciddi bir alternatif olarak ortaya kt grlmektedir. Bu konuda mevcut yerli ve yabanc uygulama rnekleri incelenerek, politika gelitirilmesine ihtiya vardr. Konu ile ilgili yerli kii ve kurumlar ile birlikte AB ile de ibirliinin baarl uygulamalar iin anahtar rolde olduu bilinmelidir. Bu konudaki yasal dzenlemelerin bir an nce bitirilmesi ve uygulama rneklerinin deerlendirilmesi safhasna geilmelidir.

6. Basel IIye Hazrlk

Aslnda KOBlere dair Basel IIye hazrlk anlamnda syleneceklerin ou, mevcut uygulamalarda da sorun olan unsurlardr. Ancak, mevcut uygulamalarda sadece sorun olarak grlen uygulamalar, yeni dnemde finansman maliyetini dorudan etkileyecek, dolaysyla zayfln veya eksikliin uzun sreli tanmas mmkn olamayacaktr. Bu nedenle Basel IIye hazrlk aamasnda KOBler mutlaka mali ve niteliksel (ynetim, organizasyon vb.) zelliklerini gelitirerek, yeni

dzenlemelerin ykleri altnda ezilmek yerine yeni dzenlemelerin frsatlarndan yararlanarak gelimelerini hzlandrmaldrlar. nk Basel II dzenlemeleri tek bana iyi ya da kt olarak deerlendirilebilecek dzenlemeler olmayp, risk yaplar uygun iletmeler iin finansman kolaylklar salarken, uygun bir mali ve niteliksel yaps olmayan iletmelerin ise yklerini arlatrmaktadr.

147

KOBler asndan Basel IIye hazrlanma anlamnda yaplmas gerekenleri u ekilde sralayabiliriz:

zsermaye yapsnn glendirilmesi,

Esas faaliyet konularnda allmas,

Teminat yapsnn yeni dzenlemelere uyumlu hale getirilmesi,

Kayt d faaliyetlerin kayt iine alnmas,

Kayt dzeninin uluslararas standartlar seviyesine ykseltilmesi,

letmelerde risk kltrnn oluturulmas,

Ynetim ve raporlamann effaflatrlmas,

Kurumsallamann salanmas,

Bilgi ve iletiim teknolojileri alt yapsnn gelitirilmesi,

Gelimeler paralelinde nitelikli insan kayna ihtiyacnn giderilmesi.

148

SONU VE DEERLENDRME

20. yzyln ikinci yarsna kadar lek ekonomileri nem kazanm, bu amala, direkt ya da dolayl kamu imkanlar ile devasa iletmeler oluturulmaya allmtr. Genelde yerli sanayi ve retim, gmrk duvarlar ile korunmaya ve gelitirilmeye allmtr.

20. yzyln ikinci yarsndan itibaren, retim tekniklerinde yaanan bilgi tabanl gelimeler, tm ekonomik ilikileri deitirmitir. Yeni retim teknolojileri sayesinde, lek ekonomileri ile fiziki snrlar nemlerini yitirmi, verimlilik ve yenilik yaratma yetenei n plana kmtr.

Yeni dnemde, istihdam, tekellemenin nlenmesi, rekabetin korunmas, adil gelir dalm ve benzeri ekonomik ve sosyal politikalar nem kazanm, bu amala da KOBler en iyi politika aralar olarak grlmlerdir. KOBlerin bu fonksiyonu yerine getirirken, byk iletmelerin yerini almalar deil, bu iletmelere de ara mal reterek daha ok tamamlayc unsur olmalar amalanmaktadr.

KOBlerin yeniliki, kk ve esnek yaplar, kurulma kolaylklar gibi zellikleri ekonominin dinamizmi iin vazgeilmez unsurlardr. Toplam iletmelerin ok byk ounluunu oluturmalar retim ve istihdamdaki paylarnn yannda, mlkiyetin tabana yaylmas, blgesel kalknma ve gelir paylam zerindeki olumlu etkileri, toplumlarn giriimci orta snfn temsil etmeleri nedeniyle, salkl bir ekonomik ve sosyal yap iin son derece nemli kurumlardr.

149

Bu zellikleri nedeniyle, gn getike KOBlerin nemi artmakta sorunlarnn zmne ynelik araylar srdrlmektedir. KOB destek ve tevikleri tm lkelerin nemli politikalarndan biri haline gelmektedir.

Geleneksel ekonomik yaklamlar, kreselleen ve bilgi odakl olarak gelien yeni ekonomi dzeninde meydana gelen gelimeleri aklayamaz duruma gelmi ve yeni yaklamlar gelitirilmek zorunda kalnmtr. Yeni yaklamn ana unsurlarndan birinin de KOBler ve bunlarla ilgili politikalar olaca konusunda global bir bak as olduu sylenebilir.

lkemizdeki kkleri Ahi Loncalarna dayanan KOBlerin, lkemizin ekonomik ve sosyal hayatndaki yeri uzunca bir srece dayanmaktadr. Bahsedilen gelimelerden, lkemiz de az veya ok payn alm zellikle 1990lar sonrasnda KOB destek politikalarnda, Gmrk Birlii, AB yelii, kreselleme gibi d gelimelerin de etkisi ile nemli bir ivme kazanlmtr. Gnmzn bir ok kurumsal yap ve uygulamalarnn temeli bu yllarda atlmtr.

KOB sorunlar denince, ilk akla gelen finansman sorunu olmaktadr. Kanaatimizce bunun balca 2 nedeni vardr. Birincisi, dier btn sorunlarn bir finansman boyutunun olmas, bu sorunlarn zm iin genelde maddi imkanlara ihtiya hissedilmesi, ikincisi ise, KOBlerin d finansman imkanlarna eriimlerinin byk iletmelere gre daha zor olmasdr.

150

KOBlere ynelik destek ve tevikler iinde, finansman sorununun zmne ynelik olanlar genelde en hassas olanlardr. Bu konudaki uygulamalardan, bata KOBler olmak zere, piyasann ileyii, ekonomi ve btn toplum iyi veya kt ynde etkilenmektedir.

lkemizdeki KOBlere ynelik destek ve tevikler yurt dndakiler kadar zengin deildir. KOBlerin, finansman imkanlar hem yetersiz hem de istenilen derinlikte deildir. Yurt dnda, geni uygulama alan bulan, risk sermayesi, i melekleri34, kredi garantileri, leasing, faktoring gibi uygulamalar, lkemizde zellikle KOBler iin hala ok snrl finansman kaynaklardr.

D finansman kayna olarak, mevcut banka kredileri yetersiz olmalarna ramen lkemiz KOBleri iin en nemli enstrman olmaya devam etmektedir. Yakn gelecekte banka kredilerinin yerini alacak bir baka finansman kayna ihtimali bulunmadndan, bu finansman kaynann gelitirilmesi, finansman sorununun zmne en iyi cevap olarak grnmektedir.

Bu amala, istikrarl bir ekonomik yap ile salam bir finans piyasasnn varl birinci art olarak kabul edilmeli ve bu konudaki iyiletirme abalar srdrlmelidir. KOBler ile ilgili faaliyet gsteren ok saydaki kamu ve zel kurum arasndaki koordinasyonun gelitirilmesi de lkemiz asndan nemlidir.

Melekleri (Business Angels): Yksek risk ve yksek byme potansiyeli ieren firmalara kurulularnn ok erken bir dneminde yatrm yapan zel bir yatrmc tipidir. meleklerinin kendileri de genellikle baarl giriimcilerdir ve yatrm yaptklar firmalarda i konusunda srekli danmanlk yaparak ve yol gstererek deer yaratrlar.
34

151

KOB, banka ilikilerinde kritik nemi haiz olan gven unsurunun oluturulmasna ynelik, kredi garanti uygulamalarnn zerinde durulmaldr. Piyasa dzeni ile uyumlu olmalar ve kaldra etkisi ile tahsis edilen kaynaklara oranla ok daha fazla fon yaratlmas bu uygulamann en nemli stnlkleri olarak kabul edilmektedir.

Kredi garantileri, KOB finansmannda alternatif bir piyasa olmayp, mevcut piyasann daha iyi ve etkin ileyiini salamaktadr. Bu anlamda hem KOBler iin hem de kredi kurulular iin nemli bir destek program zellii tamaktadr.

2007 sonunda lkemizde de uygulanmas dnlen Basel II dzenlemeleri ile bu konu daha da nem kazanacaktr. lkemizdeki KOBlerin mevcut sorunlarnn zmne ynelik araylar hzlandrlmaldr. zellikle finansman sorunu zlmeden, Basel II uygulamasna geilmesi halinde, bir ok KOBnin finansman imkanlar asndan zor durumda kalaca tahmin edilmektedir. Bu nedenle, sorunun zmne yaplacak olan her katk, lke ekonomisinin gelimesine yaplan bir destek olarak deerlendirilmelidir.

lkemizdeki kredi garanti faaliyetleri, uzunca bir dnemdir var olan kefalet kooperatifleri ile nispeten yeni saylan Kredi Garanti Fonu A.. tarafndan yerine getirilmektedir.

Ancak her iki uygulama rneinin gerek kapsam gerekse imkanlar asndan yetersiz olduklar anlalmaktadr. Gelimi lke rnekleri de incelendiinde, kredi

152

garanti uygulamalarnda bir kamu desteinin kanlmaz olduu grlmektedir. Bu nedenle lkemizdeki uygulamann da kamu destei ile yeniden yaplandrlarak, ilerliinin arttrlmas gerekmektedir. Bu kapsamda; KGF kaynaklarnn arttrlmas ve u anda Ankara, stanbul ve zmir llerinde hizmet veren yaplanmann yurt genelinde KGF ubeleri alarak yaygnlatrlmas, bu yolla da Marmara, Anadolu, Ege nispeten de Karadeniz Blgelerinde younlaan kefalet verme ilemlerinin dier blgelerde de arttrlmas gerektii dnlmektedir.

phesiz, kredi garanti sistemi, KOBlerin tm sorunlarn ya da finansman sorunlarn tamamyla zemeyecektir. Ancak, hem KOBler hem de kredi kurulular asndan son derece nemli olan teminat yetersizlii sorunu bir dereceye kadar zmlenerek, bu konudaki boluk nemli lde doldurulmu olacaktr.

Bu ekildeki bir kamu desteinin, piyasa ekonomisinin ileyiini bozmamas ve yeni bir KT yaratmamas konusunda son derece dikkatli olunmaldr. Konu ile ilgili yurt ii ve yurt d iyi uygulama rneklerinden yararlanlmaldr.

Son olarak, AB yelii srecinde birlik fonlarndan, zellikle KOB destekleri asndan, adaylk statsnn, yelikten daha cazip olduu unutulmadan, bu konudaki giriimlerin gerek KOBlerce gerekse ilgili kamu ve meslek kurulularnca yaplmas da son derece nemlidir.

153

ZET

KOBler, toplam iletmeler iindeki saylar, istihdam ve retime olan katklar ile yeniliki ve esnek yaplar nedeniyle, gnmz ada ekonomilerinin vazgeilmez unsurlardr.

Grece kk olmalar ve yeniliki doalar gerei tadklar riskler, KOBleri, byk iletmelere nazaran daha krlgan ekonomik birimler haline getirmektedir. Daha ok teminat yetersizliinden kaynaklanan finansman sorunu, genelde KOBlerin en nemli sorunu olarak kabul edilmektedir.

Ekonomik ve sosyal gelimeye olan katklar nedeniyle, btn toplumlarda, KOB sorunlarna zel bir nem verilmekte ve eitli destekler salanmaktadr. Bu amala lkemizde de bir ok zel ve kamu insiyatifi gelitirilmitir.

KOB finansman sorununun en nemli nedeni saylan teminat yetersizliini gidermeye ynelik kredi garanti sistemi, Dnyada, zellikle de gelimi lkelerde yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Kredi garanti sisteminin Trkiyedeki uygulamasnn ise, KGF A.. pratii ile deerlendirildiinde, kamu otoritelerinin de ilgisizlii nedeniyle son derece clz kald grlmektedir.

Kreselleme ile artan rekabet ve yeni Basel dzenlemeleri, KOB politikalarnn bir kez daha ve acil olarak gzden geirilmesini zorunlu klmaktadr.

154

ABSTRACT

Small and Medium-Sized Enterprises (SMEs) have vital importance for modern economies, because of their large number, large share of employment and production they involved. Being innovative and flexible, SMEs are playing an important role for competitive and dynamic economy.

Because SMEs are relatively small and innovative economic enterprises, they carry risks which make them vulnarable. Due to lack of appropriate collateral, SMEs can not easily acces to financial resources which are very important for their development.

Because of their contribution to economic and social development, almost all countries give importance to SMEs and they support them with specific development policies. In Turkey, in order to support SMEs, governmental and non-governmental authorities have developed many policies and programs as well.

To solve SMEs colleteral problems in acces to financial resources, Credit Guarantee Systems are used effectively and broadly. With the scope of the KGF A.. practise, implementation of Credit Guarantee System is not effective in Turkey.

Increasing competition due to the globalization and new Basel regulations urge reevaluation of SMEs policies.

155

KAYNAKA

Akgemci, Tahir, KOBlerin Temel Sorunlar ve Salanan Destekler. KOSGEB Yayn, Haziran 2001 http://www.kosgeb.gov.tr/Ekler/Dosyalar/Yayin/7/TA.pdf Basel II, Bir Anlamda Reel Sektrn Deiimidir. KobiFinans Dergisi 7.Say, 14.07.2005 http://www.kobifinans.com.tr/icerik.php?Article=7520&Where=danisma_merkezi&Category=020 2&Topic=8 Can, Metin, KOB Tanm Deiiyor AB Standart Geliyor. Referans Gazetesi, 22.11.2004 DE (TK), 2002 Genel Sanayi ve yerleri Saym. Blten No:14/10/2005 DE (TK), 2005 Yl Ekim Ay malat Sanayiinde Eilimler. malat Sanayi Aylk Eilim Anketi, 2005 DTM, Avrupa Komisyonu Trkiye 2005 lerleme Raporu (Gayriresmi Tercme).Kasm 2005 http://www.dtm.gov.tr/ab/Ab.htm Dnya Bankas,Trkiye Bilgi Ekonomisi Deerlendirme almas, ubat 2004 Glerdi, Kemal, KOBler ve Finansal Hizmetler. Finans Kulp Konferanslar Dizisi-V, Mays 2005 http://www.finanskulup.org.tr/html/etkinlik/050525_kobiler.html ktisadi Kalknma Vakf, Avrupa Birliinin KOB Politikas. http://www.ikv.org.tr/pdfs/efa2a1a2.pdf, 25.11.2005 nan, Prof. Dr. Ali Naim, Bankaclar in Borlar Hukuku Bilgisi. Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Hukuku Enstits Yaynlar, No:313, Sayfa 264, 1997 KGF, AB Konferans KOB Kredileri ve Kredi Garanti Uygulamalar Sunumlar. 24.11.2005 http://www.kgf.com.tr/haberler.htm,15.12.2005 KOB Kredilerinde Teminat kmaz. Dnya Gazetesi, 11.11.2005 http://www.dunyagazetesi.com.tr/news_display.asp?upsale_id=239842&dept_id=30 KOB Borsasnn Kurulu almalar Tamamland. http://www.kobitek.com/news.php?id=119. 26.01.2006 KOB Giriim Sermayesi Yatrm Ortakl A..den, Finansman Sknts Yaayan Firmalara Frsat http://www.kobitek.com/news.php?id=123. 02.02.2006 KOB Giriim Dergileri (Aylk), 2005-2006

KOBNET, eitli lkelerde Kk letmelerle lgili Ekonomik Gstergeler. http://www.kobinet.org.tr/hizmetler/bilgibankasi/ekonomi/001.html, 15.11.2005 KOSGEB, Kk letmeler ve Yaratlmas in Mikro Kredi: Pazardaki An Kapatlmas-Rapor. http://map.kosgeb.gov.tr/docs/KOSGEB4E05-LEM.pdf KOSGEB, Trkiyede KOB Anlaynn Dn, Bugn, Gelecei-Panel. KOSGEB Yayn. Ankara, 2000 http://www.kosgeb.gov.tr/Ekler/Dosyalar/Yayin/13/Panel.pdf KOSGEB, Avrupa Birlii CC Best Trkiye Raporu. Ankara, 2002 http://www.kosgeb.gov.tr/Ekler/Dosyalar/Yayin/1/CCBest-TR.pdf KOSGEB, KOB Ekonomisi (KOBler ve Bankaclk). Ekonomik ve Stratejik Aratrmalar Merkez Mdrl, Ankara, Ocak 2004 http://www.kosgeb.gov.tr/Ekler/Dosyalar/Yayin/108/KOBI-BANKACILIK.PDF KOSGEB, AB KOB Mekanizmalar ve KOB Destek Politikalar. Ekonomik ve Stratejik Aratrmalar Merkez Mdrl, Ankara, Nisan 2005 http://www.kosgeb.gov.tr/Ekler/Dosyalar/Yayin/149/ab%20kobi%20mekanizmalari.PDF Mftolu, M.Tamer, Trkiyede Kk ve Orta lekli letmeler, KOBler. Turhan Kitabevi, Ankara, 2002. Mftolu, M.Tamer, Durukan Tlin, Giriimcilik ve KOBler. Gazi Kitabevi, Ankara, 2004 OECD, OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2001. http://www1.oecd.org/publications/e-book/92-2001-04-1-2987/A.11.htm OECD, letiime Genel Bak. 2003 OECD, Kresel Ekonomide Giriimcilik ve Yeniliki KOBlerin Desteklenmesi. OECD stanbul Konferans, 2004 OECD, Small and Medium- Sized Enterprises in Turkey. Issues and Policies. OECD Publications, 2004 http://www.oecd.org/dataoecd/5/11/31932173.pdf OECD, The Istanbul Ministerial Declaration on Fostering the Growth of Innovative and Internationally Competitive SMEs, 3-5 June 2004 http://www.oecd.org/document/16/0,2340,en_2649_201185_32020176_1_1_1_1,00.html OECD, Centre for Private Sektor Development, IMKB, A Framework for the Development and Financing of Dynamic Small and Medium Sized Enterprises in Turkey. July 2005 http://www.oecd.org/dataoecd/32/52/35645635.pdf T.C. Babakanlk Hazine Mstearl, Basn Duyurusu. Say: 2005/153, Aralk 2005 http://www.hazine.gov.tr/guncelduyuru/DEI_20051209_AYB_KOBI.pdf

157

T.C. Babakanlk Hazine Mstearl, Genel Tevik, KOB ve Enerji Destei Mevzuat. Tevik ve Uygulama Genel Mdrl, Ankara, 2005 http://www.hazine.gov.tr/tugm_rapor.pdf Takan, Dr. Mehmet, Bankaclk:Teori, Uygulama ve Ynetim. Nobel Yayn Datm, 2001 Trkan, Ercan, Trk Ekonomisinde Makro Kredi Kanal: lek ve Kalite Asndan Bir Deerlendirme. TCMB Yayn, Kasm 2004 http://www.tbb.org.tr/turkce/gruplar/makroekonomiacg/T%C3%BCrk%20Ekonomisinde%20Makr o%20Kredi%20Kanal%C4%B1.pdf Trkan, Ercan, Trk Ekonomisinde Makro Kredi Kanal: leyi ve Dsallklar. TBB Yayn, Aralk 2005 http://www.tbb.org.tr/turkce/gruplar/makroekonomiacg/ercanturkan.pdf Trkiye Bankalar Birlii, Risk Ynetimi ve Basel IInin KOBlere Etkileri. Yayn No: 228, Eyll 2004 http://www.ebso.org.tr/tr/Konferans_KOBI_Kitapcigi.pdf Trkiye Bankalar Birlii, Trk Mali Sektr Raporu- zmir ktisat Kongresi. Mali Piyasalar alma Grubu, 2004 http://www.tbb.org.tr/turkce/duyurular/iktisat_kongresi/Mali%20Sektor%20%20Raporu.pdf Trkiye Bankalar Birlii, Risk Ynetimi ve Basel IInin KOBlere Etkileri. Yayn No: 238, Eyll 2005 Trkiye Cumhuriyeti Babakanlk Devlet Planlama Tekilat, KOB Stratejisi ve Eylem Plan. Ocak 2004 http://www.kosgeb.gov.tr/Ekler/Dosyalar/BilgiBankasi/138/kobi%20stratejisi%20ve%20eylem%2 0plan%C4%B1.pdf TSAD, Trkiyede Ekonomik Byme ve Mali Yap: Mali Gelimilik/ Firma Mali Yaps. TSAD Basn Blteni, TS/BAS-BL/05-81, Kasm 2005 http://www.tusiad.org/haberler/basin/duyuruno745.pdf Ylmaz, Figen, Trkiyede Kk ve Orta Boy letmeler (KOBLER). Bankas ktisadi Aratrmalar ve Planlama Mdrl, Aralk 2003 www.isbank.com.tr/dosya/ekon-tr_kobiler2004.pdf Yrk, Nevin, Ban, nsal, KOBlerin Finansman Sorunlar ve Finansman Sorunlarnn Kaynaklarnn Belirlenmesine Ynelik Uygulama. Gazi Kitabevi, Ankara, 2003 Yksel, Ayhan, Basel IInin KOB Kredilerine Muhtemel Etkileri. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu Aratrma Dairesi, Austos 2005 http://www.bddk.org.tr/turkce/basel/basel/Basel_II_SME.pdf

158